You are on page 1of 77

PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

SUANG 
Bolikan 

Suang  i 

Rukun Negara  ii 

Falsafah Pendidikan Kebangsaan  iii 

Kata Pengantar  iv 

FONOLOGI  1 

MORFOLOGI  8 

SINTAKSIS  41 

PONJUDU GINUMU  54 

TUKADAN  57 

GLOSARI  65 

BIBLIOGRAFI  73


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

RUKUN NEGARA 
BAHAWASANYA  negara  kita  Malaysia  mendukung  cita­cita  hendak  mencapai 
perpaduan yang lebih erat di kalangan seluruh masyarakatnya; memelihara satu 
cara  hidup  demokratik;  mencipta  masyarakat  yang  adil  di  mana  kemakmuran 
negara akan dapat dinikmati bersama secara adil dan saksama;  menjamin satu 
cara  yang  liberal  terhadap  tradisi­tradisi  kebudayaannya  yang  kaya  dan 
berbagai­bagai  corak;  membina  satu  masyarakat  progresif  yang  akan 
menggunakan sains dan teknologi moden. 

MAKA  KAMI,  rakyat  Malaysia,  berikrar  akan  menumpukan  seluruh  tenaga  dan 
usaha  kami  untuk  mencapai  cita­cita  tersebut  berdasarkan  atas  prinsip­prinsip 
berikut: 

KEPERCAYAAN KEPADA TUHAN 

KESETIAAN KEPADA RAJA DAN NEGARA 
KELUHURAN PERLEMBAGAAN 
KEDAULATAN UNDANG­UNDANG 
KESOPANAN DAN KESUSILAAN

ii 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

FALSAFAH PENDIDIKAN KEBANGSAAN 
Pendidikan  di  Malaysia  adalah  suatu  usaha  berterusan  ke  arah 
memperkembangkan  lagi  potensi  individu  secara  menyeluruh  dan  bersepadu 
untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis dari segi intelek, rohani, 
emosi  dan  jasmani,  berdasarkan  kepercayaan  dan  kepatuhan  kepada  Tuhan. 
Usaha  ini  adalah  bagi  melahirkan  warganegara  Malaysia  yang  berilmu 
pengetahuan,  berketrampilan,  berakhlak  mulia,  bertanggungjawab  dan 
berkeupayaan  mencapai  kesejahteraan  diri  serta  memberikan  sumbangan 
terhadap keharmonian dan kemakmuran keluarga, masyarakat dan negara.

iii 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

KATA PENGANTAR 
Penulisan  Puralan  Boros  Boros  Kadazandusun  Id  Sikul  amat  diperlukan 
dalam  era  perkembangan  pengajaran  Bahasa  Kadazandusun  di  sekolah.  Sejak 
mata  pelajaran  Bahasa  Kadazandusun  ini  diperkenalkan  di  peringkat  sekolah 
rendah  pada  tahun  1997  dan  peringkat    sekolah  menengah  mulai  2007, 
kekangan utama adalah penetapan dan pegangan konsep pembentukan bahasa 
baku  Kadazandusun.  Justeru,  jawatankuasa  penulis  di  bawah  kendalian  Unit 
Bahasa  Etnik,  Bidang  Bahasa  dan  Kesusasteraan,  Pusat  Perkembangan 
Kurikulum  dan  Sektor  Pengurusan  Akademik,  Jabatan  Pelajaran  Negeri  Sabah 
telah  merujuk  surat  perisytiharan  penggunaan  dialek  Bunduliwan  sebagai 
piawaian  dalam  menghasilkan  buku  ini.  Oleh  itu,  dengan  penerbitan  buku  ini 
diharapkan para guru dan murid dapat mengatasi masalah tersebut. 

Matlamat  kurikulum  Bahasa  Kadazandusun  di  sekolah  adalah  untuk 


meningkatkan  kebolehan  berkomunikasi  murid  serta  meneruskan  warisan 
budaya  Kadazandusun  khususnya  di  Sabah.  Penghasilan  buku  ini  diharapkan 
dapat  memudahkan  guru  dan  murid  untuk  mencapai  objektif  tersebut. 
Sehubungan  itu,  dengan  adanya  panduan  pembentukan  ayat,  pemilihan  kata, 
penggunaan  tanda  baca  yang  tepat  dan  aspek­aspek  bahasa  yang  lain,  maka 
penggunaannya  juga  boleh  dimanfaatkan  merentas  maktab  dan  universiti  serta 
orang  perseorangan  yang  berminat  untuk  memperbaiki,  memperkembangkan 
dan memperbakukan Bahasa Kadazandusun. 

Sayugia  diingatkan  bahawa  buku  ini  merupakan  usaha  awal  dan  yang  pertama 
seumpama ini di Malaysia amnya dan di Sabah khususnya. Ia merangkumi asas 
tatabahasa iaitu fonologi, morfologi, sintaksis, penjodoh bilangan dan kosa kata. 
Oleh itu, usaha  mempelopori penulisan ini, diharapkan dapat  menjana  generasi 
akan  datang  membuat  penambahbaikan  supaya  ia  lebih  mantap  dan  penuh 
bernilai tambah. 

Kementerian  Pelajaran  Malaysia    merakamkan    ucapan  terima  kasih  kepada 


semua  pihak  yang  terlibat  dalam  penghasilan  buku  ini.  Sumbangan  kepakaran, 
masa dan tenaga pegawai­pegawai Kementerian Pelajaran Malaysia, pensyarah 
Universiti  Sabah  Malaysia,  badan  bukan  kerajaan,  Jurulatih  Utama  Bahasa 
Kadazandusun, guru­guru dan semua pihak yang terlibat amatlah dihargai. 

(MAHZAN BIN BAKAR SMP AMP) 
Pengarah 
Pusat Perkembangan Kurikulum 
Kementerian Pelajaran Malaysia

iv 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

FONOLOGI 
1.  Kopointutunan Fonetik Om Fonologi 

1.1  Fonetik 
Owonsoi  o  boros    mantad  tuni    di  polombuson  do  tulun.    Fonetik 
nopo  nga  ponoriukan  kokomoi  tuni  boros  do  tulun  (Fromkin 
Rodman 1978).  Tudu nopo do ilmu fonetik diti nga monguyad tuni 
boros  i  kiwaa  doid  boros  ngawi  id  pomogunan  (Ladefoged  1975). 
Koubasanan  nopo  do  soriukon  id  tuni  boros  nga  karaaralano’ 
pongosilan om koulalaho’ do fizikal. 

Abaagi  o  ilmu  fonetik  diti  doid  tolu  gana:  fonetik  artikulasi;  fonetik 
akustik om fonetik auditori. 

Fonetik Artikulasi 
Fonetik  artikulasi  nopo  nga  ilmu  di  monoriuk  kokomoi  poingkuro 
tuni  di  polombuson  do  tulun  miampai  momoguno  kakamot 
artikulasi. 

Fonetik Akustik 
Fonetik akustik nopo nga ilmu di monoriuk gogor do tulinggou maya 
tongus  di  osilon  mantad  gogor  kakamot  artikulasi  tulun  kumaa 
karangahan di mokinongou. 

Fonetik Auditori 
Fonetik  auditori  nopo  nga  ilmu  di  monoriuk  poingkuro 
kopolombusan  do  tulinggou  id  tolingo  om  pootodon  doid  tutok  do 
mangan polombuso’,  dumadi tuni di kirati. 

1.2  Fonologi 
Fonologi nopo nga ponoriukan sistom tuni isoiso boros.  Tudu nopo 
do fonologi nga papatantu kopiagalan tuni di miagal toi ko’ fonemik. 

2.  Sistom Ija’an Boros Kadazandusun 

2.1  Pimato Vokal Id Boros Kadazandusun 

Kiwaa  apat  pimato  vokal  id  Boros  Kadazandusun,  ii  nopo  nga  ‘a’, 
‘i’,  ‘o’,  ‘u’.    Sundung  po  do  ingkaa,  oguno  nogi  pimato  vokal  ‘e’ 
montok boros di noolos mantad boros suai. 

Fonem vokal nopo id Boros Kadazandusun nga okito id siriba 
diti tumanud ponoriukan fonetik artikulasi:


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Jadual Koponontuan Vokal Boros Kadazandusun 

gulu  tanga  dohuri 


sawat  i  u 

tanga  e 
ә 

siriba  a  o 

Vokal poinsandad  ­  [ i ]  [ a ]  [ u ]  [ o ] 


Vokal noolos  ­  [ e]  [ ә ]  (e pepet, e taling) 

Suai  ko’  ii,  kiwaa  apat  vokal  tanaru  (Mora)  id  Boros 
Kadazandusun. 

Poomitanan : 

aa  ii  oo  uu 

basaan  dii  roo  buuk 

Oulud  nogi  o  pimato  vokal  id  Boros  Kadazandusun  mantad 


duo tuni pimato di misuai. Okito kopihuyudan vokal di misuai 
id jadual doid siriba diti. 

Jadual 1 

a  o  u  i 
*oa  *ao  au  ai 
­  ­  mulau  walai 
ua  uo  ou  oi 
tua'  duo  bolou  roloi 
ia  io  iu  ui 
siat  siou  hius  tapui 

*Au  oguno  kopihuyudan  tuni  vokal  oa  om  ao  id  boros  guas 
Kadazandusun.

PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

2.2  Pimato Konsonan Id Boros Kadazandusun 

Kiwaa  duo  nohopod  om  iso  pimato  konsonan  id  Boros 


Kadazandusun.    Hopod  om  onom  nopo  nga  pimato  konsonan 
poinsandad om limo nopo nga pimato konsonan di noolos. 

Pimato konsonan poinsandad nopo diti nga: 

b  d  g  h  k  l  m  n  p  r  s  t  v  w  y  z 

Pimato konsonan di noolos: 

c  f  j  q  x 

3.  Sistom Tuni 

Sistom tuni id koroitan konsonan b om d nopo nga: 

3.1.  Kiwaa    duo    koroitan    tuni    pimato    konsonan  b  i    misuai 


kopolombusan. 

a.  b  polombuson miampai au poloputon. 
Poomitanan  :  boros,  siriba, 

b.  b  polombuson miampai poloputon. 
Poomitanan  :  liabas,  bunga,  bamban 

3.2.  Ingkaa  nogi  o  pimato  konsonan  d.    Kiwaa  duo  koroitan  tuni 
pimato  d i misuai kopolombusan. 

a.  d  polombuson miampai au poloputon. 
Poomitanan  :  doho,  dila,  misudong 

b.  d  polombuson miampai poloputon. 
Poomitanan  : sondulu, dokutul


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Kopomogunaan nopo korotian montok pimato konsonan b om d nga : 

a.  Tumanud  kinasandado  poingkuukuro  o  kopolombusan  boogian 


artikulasi. 

b.  Montok boros di noolos : Boros Malayu, Boros Inggiris om suusuai. 

c.  Polombuson o b miampai poloputon toi au poloputon  id kopitoningan 
do m om b,  n om d. 

d.  Au tagal do gorisan o b om d mulong potu kopitoning o m om b om n 
om d montok boros poimbida. 

4.  Sigot [ ’ ] 

Kopomogunaan nopo do sigot nga : 

a.  Kopisuayan rati doid iso boros 

Poomitanan : 
tudu’  =  Ongoi po tudu’ nung au ko no mangakan. 
tudu  =  Outong tomod o tontut do tudu. 
tudu  =  Tudu  nopo  do  bengkel  diti  nga  kaanu  daa  o 
mongingia’ monginlaab do toilaan. 
boli’  =  Boli’ nopo nga wogok gontoluhan di noinggolian. 
boli  =  Minongoi boli  do tusi om gula i tina ku. 

b.  Kopointarangan kokomoi timpu 

Poomitanan : 
ko’u’uuli  =  Ko’u’uuli di Lina di tiinu. 
ka’a’aakan  =  Ka’a’aakan ku di tiinu. 
ko’o’oodop  =  Ko’o’oodop di adi ku. 

c.  Oguno  nogi  o  sigot  (’)  montok  popokito boros  di  kirati soira  osugkuan 
id dohuri. 

Poomitanan : 
bai’  =  pi + bai’ + an  =  pibai’an 
pua’  =  pua’ + on  =  pua’on 
ia’  =  ia’ + on  =  ia’on


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

5.  Tuni Songui [ h ]
Tuni songui nopo id Boros Kadazandusun nga kolombus soira kopitoning 
n om g.  Katalangan  id  fonetik  nopo  nga  kolombus  soira  kopitoning  guas 
dila om kahad. Kounion nopo nga [ h ]

Poomitanan:
[ h ] ­  ngawi, sungu, bawang 

6.  Harmoni Vokal 

Harmoni  vokal  nopo  nga  tuni  vokal  id  isoiso  putul  boros  di  kosuai  toi 
koolon o fitur sabap arahung di vokal mantad putul boros di suai. 

Harmoni  vokal  nopo  id  Boros  Kadazandusun  nga  okito  maya  proses 
ponugkuan  boros  guas.  Ponugku  nopo  diti  nga  id  gulu,  dohuri,  om 
ansipan. 

Poomitanan: 
Posugkuon Gulu goN­ 

goN­  +  tangkus  =  gantangkus 


goN­  +  yamut  =  gayamut 

Posugkuon Dohuri –on 

ondos  +  ­on  =  andasan 


anit  +  ­on  =  oniton 

Posugkuon Ansipan no­…­an 

no­  +  yamut  +  ­an  = noyomutan 


no­  +  rikot  +  ­an  = norikatan 

Ii nopo oonuan posugkuon gulu i kiwaa do i, o, u  id boros nga au i koolon 
o tuni ponugku, miagal do: 

Poomitanan: 
ko  +  hondom  =  kohondom 
ko  +  inum  =  koinum 
ko  +  ula’  =  koula’ 

Ii nopo boros guas i kiwaa do vokal  a  nga koolon o vokal di ponugku. 

Poomitanan: 
ko  +  akan  =  kaakan 
noko  +  labus  =  nakalabus


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Kapaalanan  nopo  vokal  diti  nga  mantad  id  wanan  kumaa  id  gibang  doid 
isoiso boros. Okito iti soira onuan ponugku id dohuri. 

Poomitanan: 

akid  +  on  =  okidon 


akid  +  o’  =  okido’ 

Au koolon o vokal  o  om  a  sabap atalaban do vokal  i. 

Poomitanan : 
po  +  boli  +  ai  =  poboliai 
no  +  lingos  +  an  =  nolingasan 

7.  Panatakan  h,  i  om  u 

Kiwaa  piipiro  pimato  di  tatakon  id  korotian  om  ija’an  id  boros 
Kadazandusun. 

Proses panatakan nopo di kogompit dii nga: 

a.  Tatakon o pimato h soira sumusuhut do tuni vokal  o,  i  om  u. 

Poomitanan: 
oh  =  oo  nuluh  =  nulu 
noh  =  no  suluh  =  sulu 
doh  =  do  lobuh  =  lobu 
ih  =  i  lisih  =  lisi 

Sundung  potuu  do  ingkaa,  koimbulai  kawagu  o  pimato  h  soira 


osugkuan dohuri. 

Poomitanan: 
nulu  + on  =  nuluhon 
sulu  + on  =  suluhon 
lobu  + on  =  lobuhon 
lisi  + on  =  lisihon 

b.  Tatakon o pimato i om alanan no do  y. 

Nung kiwaa boros di obontuk miampai momoguno diftong  ai,  oi, ui 


om osugkuan id dohuri  ­an,  ­on toi ko’  o, tatakon nodi i om alanan 
do y.


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Poomitanan: 
pakai  +  o’  =  pakayo’ 
sakai  +  an  =  sakayan 
salakoi  +  o’  =  solokoyo’ 
ongoi  +  on  =  ongoyon 
tombului  +  o’  =  tombuluyo’ 
tunui  +  an  =  tunuyan 

c.     Tatakon o pimato u om alanan do h. 

Nung kiwaa boros di owonsoi miampai momoguno diftong au, ou om 
iu montok proses ponugkuan dohuri, tatakon u om alanan no do h. 

Poomitanan: 
panau  +  on  =  panahon 
sorou   +  on  =  sorohon 
kiriu     +  on  =  kirihon 

Poingkuro  po  nga,  kiwaa  nogi  o  boros  di  au  koolon  do  h  soira 
tatakon pimato u nga aalanan do pimato w. 

Poomitanan: 
imuhau  +  on  = imuhawon 
sahau  +  on  = sahawon 

d.     Kalandayan do y om w 

Au kopitoning o i om y, u om w.  Kopitoning nopo nga atatak o tiso. 

Poomitanan: 
Baiyag  =  bayag 
Siyud  =  siud 
Siyop  =  siop 
sayid  =  said 
tayid  =  taid 
puwa’  =  pua’ 
tuwa’  =  tua’ 
tuwou  =  tuou


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

MORFOLOGI 
Morfologi  nopo  nga  gana  ilmu  boros  i  monoriuk  do  struktur,  bontuk  om 
ponompuruan  boros.    Unit  nopo  ngawi  do  unsur  boros  nga  pungaranan  do 
morfem.    Morfem  nopo  nga  iso  unit  boros  tokoro  i  kowonsoi  do  iso  boros  di 
pointantu  om  kirati  sondii.    Owonsoi  o  isoiso  boros  mantad  do  iso  toi  ko’  lobi  o 
morfem. 

Poomitanan: 
Duo morfem  ­ monuat (moN + suat) 
Duo om lobi morfem  ­ porotuon (poN + ratu + on) 
­ songkopokidukarukan (soN  + ko + po + ki + 
dukaruk + an) 
­ pokilomidingan (poN + ki + lomiding + an) 

A.  SOMPURUAN BOROS 

Kiwaa apat boogian do sompuruan boros: 

1.  Boros Ngaran 
2.  Boros Maan 
3.  Boros Ula 
4.  Boros Toguangon 

1.  Boros Ngaran 

Sompuruan boros ngaran nopo nga boros ngawi di momungaran do tulun, 
kinoyonon om kakamot.  Abaagi o boros ngaran do tolu kawo: 

1.1  Boros Ngaran Poimbida 

Morujuk  do  ngaran  poimbida  montok  kakamot,  tulun  ,kinoyonon 


om koisaan miampai ija’an potimpuunon di pimato tagayo.  Okito o 
pomoogian do boros ngaran poimbida id siriba diti:


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

tulun 
poomitanan: Ahmad, Antanom 
Poimpasi
tayam 
poomitanan: Tompok, Putut 
Boros Ngaran 
Poimbida  kinoyonon 
Au Poimpasi  poomitanan: Kota Kinabalu, 
Wisma Tun Fuad 

Kakamot: 
Koisaan:  Parker, Citizen, 
KDCA  Proton Saga 

1.2  Boros Ngaran Koizaai 

Morujuk  do  kakamot  toi  ahal  i  umum  o  ula  dau.    Abaagi  o  boros 
ngaran koizaai do duo kawo: 

a.  Boros Ngaran Koizaai Abstrak 

Poomitanan: 
tinipi  rusod 
pitimungan  sunduan 

b.  Boros Ngaran Koizaai Konkrit 

Poomitanan: 
longon  lamin 
bawang  rahat 

1.3  Boros Ponowoli Ngaran 

Abaagi do duo kawo: 

a.  Boros Ponowoli Ngaran Ponuduk 
Boros  ngaran  di  kifungsi  do  popotuduk  isoiso  ahal  toi  ko’ 
kakamot om kinoilihon. 


PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Poomitanan: 

Ngaran 
Fungsi  Katarangan 
Ponuduk 
Ino  Monuduk do kinoilihon  Ii nopo tudukon nga 
kakamot  poinsomok di mokinongou. 

iti  Monuduk do kinoilihon  Ii nopo tudukon nga oigitan 


kakamot  di moboros 

ilo  Monuduk do kinoilihon  Ii nopo tudukon nga 


kakamot  poinsodu di moboros om 
mokinongou. 

huudi  Monuduk do kinoilihon  Ii nopo tudukon nga 


kakamot  poinsodu di moboros om 
mokinongou. 

hino  Monuduk do kinoilihon  Ii nopo tudukon nga 


kakamot  poinsodu om au okito di 
moboros nga poinsomok di 
mokinongou. 

hiri  Monuduk do kinoilihon  Ii nopo tudukon nga 


kakamot  poinsodu om au okito di 
moboros om mokinongou. 

hilo  Monuduk do kakamot  Ii nopo tudukon nga 


om kinoilihon  poinsodu di moboros om 
mokinongou. 

hiti  Monuduk do kakamot  Ii nopo tudukon nga 


om kinoilihon  poinsomok di moboros om 
poinsodu di mokinongou. 

b.  Boros Ponowoli Ngaran Sondii 

Boros nopo diti nga abaagi do duo sinompuruan. 

i.  Boros ponowoli ngaran ponguhot 
Boros nopo diti nga morujuk kokomoi kakamot toi tulun 
id ponguhatan.

10 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Kiwaa tolu boros ponowoli ngaran ponguhot: 

onu/nunu  ­ momorujuk do kakamot toi ahal 
poomitanan  : Onu mangan nu? 
Nunu binoli nu? 

Isai  ­ morujuk kumaa tulun 
poomitanan  : Isai ngaran nu? 

nonggo  ­ morujuk kakamot toi tulun 
poomitanan  : Nonggo tadon nu? 

Adadi  nogi  o  boros  ponowoli  ngaran  ponguhot  do 


proses ponginsoupan di rumujuk komoyon au pointantu 
toi ko’ hontolon miagal do: 

nunu  ­ nuununu 

nonggo  ­ nonggo­nonggo 

isai  ­ isai­isai 

ii.  Boros ponowoli ngaran do tulun 
Boros  nopo  diti  nga rumujuk  kumaa  tulun  di pointantu; 
tulun kumoiso, kumoduo om kumotolu. 

Jadual id siriba nopo diti nga papatarang pomogunaan do boros ponowoli 
ngaran sondii tumanud katogori, fungsi om koulunan.

Katarangan Fungsi

Katogori morujuk Morujuk di morujuk popoimagon do


kumaa dau boros kumaa di koponongonuan 
sondii maan sanganu

songulun  yoku  oku  ku  doho 

Tulun duo tulun  yato/ iyahai  kito/yahai/  dato/ dahai  dato/dahai


Kumoiso  ikoi 

lobi duo 
yotokou  tokou  tokou  dotokou 
tulun 

songulun  ika/ia’  ko/ika/ia’  nu  dia’/dika


Tulun
Kumoduo  lobi 
ikoyu  kou  dikoyu  dikoyu
songulun 

11 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

kusai  isio  isio  disido/dau/  disido/dau 

Tulun dosido/  dosido/dau


Kumotolu  tondu  isido  isido 
dau 

lobi 
yolo  yolo  diolo  diolo 
songulun 

2.  Boros Maan 

Sompuruan boros maan nopo nga abaagi do duo tinimungan. 

2.1  Boros Maan Transitif 

Boros maan transitif nopo nga boros maan di kiwaa objek. 

a.  Boros Maan Transitif Aktif 
Boros maan di kiboros posugkuon gulu moN­ 

Poomitanan: 
manandang  monombir 
momuhu  momonsoi 

Manandang i Godomon do buul. 
Monombir i Biana do gonob. 

b.  Boros Maan Transitif Pasif 
Boros maan di kiboros posugkuon sisipan ­in­ 

Poomitanan: 
tinandang  tinombir 
pinuhu  winonsoi 

Tinandang di Godomon ilo buul. 
Tinombir di Biana ilo gonob.

12 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

2.2  Boros Maan Okon Transitif 

Boros maan au transitif nopo nga boros maan di aiso objek.  Kiwaa 
duo kawo do Boros Maan Au Transitif. 

a.   Boros Maan Okon Transitif Kipomogonop 

Boros Maan Okon Transitif Kipomogonop nopo nga boros maan 
di  mositi  suhutonon  do  pomogonop  montok  popokito  do 
komoyon di ayat. 

Poomitanan: 
Kiwaa Buuk Moral di Polina. 
Dumadi do mongingia’ i Sairin. 
Mion i yodu id kampung. 

b.   Boros Maan Okon Transitif Aiso Pomogonop 

Boros  maan  okon  transitif  aiso  pomogonop  nopo  nga  boros 


maan di kirati sundung do aiso objek di oontok. 

Poomitanan: 
Mosik doungosuab. 
Kongingis i Monika. 
Mamanau isio. 

2.3  Pananda Fokus 

Boros  maan nopo do Boros Kadazandusun nga panakatanda nogi 
do fokus om timpu. 

a.  Boros Maan Sabaagi Pananda Fokus 

Kiwaa  tolu  fokus  di  pointantu.    Ii  nopo  ngawi  nga  fokus 
kumaa  di  momomonsoi,  i  noontok  om  i  monorimo.    Okito 
poomitanan  boros  maan  tumanud  fokus  maya  do  jadual  id 
siriba: 

Fokus Boros Maan 

I momomonsoi  I noontok  I monorimo 

mamalapak  lapakon  lapakan 


momoli  bolio’  bolian 
monombir  tombiron  tombiran

13 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Mamalapak i  Doni  Lapakon di Doni ilo  Lapakan di Doni i 


do lugus.  lugus.  odu dilo lugus. 

Momoli i Jon do  Bolion di Jon ilo  Bolian di Jon i tina 


sirung.  sirung.  dau dilo sirung. 

b.  Boros Maan Sabaagi Pananda Timpu 

Onu  nopo  minaan  di  nakatalib  nga  atandaan  do  sisipan  ­in­  om 
posugkuon suai tumanud fokus. 
Onu nopo i minaan di nopongo nga antandaan do posugkuon gulu 
no­, noko­ om posugkuon pangansip no­…­an tumanud fokus. 

Okito  o  poomitanan  boros  maan  sabaagi  pananda  timpu  tumanud 


fokus maya do jadual id siriba. 

Boros Maan Montok Minaan di Nakatalib 

I minomonsoi  I noontok  I monorimo 

Minamalangga  Linanggaan  Linanggaan 


Minomupu  Pinupuan  Pinupuan 
Minomoli  Binoli  Binolian 

Minamalangga yahai  Linanggaan dahai o  Linanggaan dahai i 


do natad lamin di  natad lamin di Liza.  Liza do natad lamin. 
Liza. 

Minomupu i Marina  Pinupuan di Marina o  Pinomupuan di 


do basaan di adi.  basaan di adi.  Marina i adi do 
basaan.

14 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Boros Maan Montok Minaan di Nopongo 

I minomonsoi  I noontok  I monorimo 

nakatagak  natagak  natagakan 


nokokotop  nokotop  nakatapan 
nokoboli  noboli  nobolian 

Nakatagak i Josipin  Natagak o buuk di  Natagakan do buuk i 


do buuk di Jusma.  Jusma.  Jusma. 

Nokokotop i  kalabau  Nokotop di kalabau o  Nakatapan di 


do parai dio Korid.  parai dio Korid.  kalabau o parai dio 
Korid. 

3.  Boros Ula 

Abaagi o boros ula do siam tinimungan. 

3.1  Boros Ula Woyo 

Boros  ngawi  di  manahak  korotian  konsep  kouyuuyuo’  montok 


papatarang do boros ngaran. 

Poomitanan: 
olumis  otiil  ogingo  osuau 
olidas  atama  orosian  aarau 

3.2  Boros Ula Warana 

Boros ngawi di manahak korotian do warana sabaagi katarangan. 

Poomitanan: 
opurak  buragang  sokulit  oitom  osoug 
obulou  osisiilou  obuhog  otomou  orouk 

3.3  Boros Ula Bontuk 

Boros ngawi di manahak korotian do bontuk. 

Poomitanan: 
obulugu  alandui  alabi  okilong 
otulid  akampis  ogontit  opipi

15 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

3.4  Boros Ula Ponuku 
Boros ngawi di manahak korotian do tukuan. 

Poomitanan: 
anaru  oniba  akawas  okoro 
agayo  osiriba  akapal  onipis 

3.5  Boros Ula Pancaindara 

Boros  ngawi  di  manahak  korotian  do  konsep  di  oroso,  okito, 
orongou, osingud om akama. 

a.  Oroso 

Poomitanan: 
aanau  opoit  oporot  opoto 
oonsom  oosin  olunok  ongorou 
atauk  angaro  opodos 

b.  Okito 

Poomitanan: 
olumis  araat  awantang  olundus 
oporodot  orumpad  orouk  burintik 

c.  Orongou 

Poomitanan: 
obongos  otolis  olombou  agangau 
oiyang  opian 

d.  Wongi/Osingud 

Poomitanan: 
olontu  outong  oonsod  oongid 
olonsi  awangug 

e.  Akama 

Poomitanan: 
olunau  aparad  alamou  okodou 
asagub  oromomol  olomok  oyopos

16 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

3.6  Boros Ula Timpu 

Boros ngawi i manahak korotian do konsep timpu. 

Poomitanan: 
alaid  oruhai  totuong  suabino 
wagu  nakalaid  guugulu  konihab 
suab  sominggu  sangadau  minsosodop 

3.7  Boros Ula Poingkuro 

Boros  ngawi  di  manahak  korotian  do  kowoowoyoon  montok 


papatarang do boros ngaran. 

Poomitanan: 
osiau  omio  osonod  alaid  osikap 
oporokis  aarau  atarang  asaru  odomut 

3.8  Boros Ula Topurimanan 

Boros ngawi di manahak korotian konsep di topurimanan. 

Poomitanan: 
oupus  langadon  ounsikou  orosian  tuuhan 
asasana  orohian  otogod  osianan  tiodop 
tigiran  oihit  ointiti  oinggorit  oudipon 

3.9  Boros Ula Sinodu 

Boros ngawi di manahak korotian konsep pialatan do duo kakamot 
toi kouyuuyuo’ sabaagi panarang boros ngaran. 

Poomitanan: 
osomok  osodu  oruhai 

4.  Boros Toguangon 

Boros toguangon nopo nga boros di aiso rati nga kiwaa toguangon.  Okito 
o  boros  ngawi  diti  id  frasa,  klausa  om  ayat  miampai  toguangon  di 
pointantu  id  sintaksis  sabaagi  do  popionit,  pongudio,  ponokodung  om 
suusuai po.  Abaagi o boros diti tumanud toguangon di pointantu, miagal 
id suhutonon diti:

17 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

4.1  Boros Popionit 

Boros  popionit  nopo  nga  i  gunoon  do  popionit  do  duo  toi  ko’  lobi 
boros, frasa  om  ayat.    Gunoon iti id gulu  toi ko’  id  tanga do isoiso 
ayat. 

Poomitanan: 
mooi do  om 
nung  miampai 
toi ko’  tu 

4.2  Boros Kotigagan 

Boros  kotigog  nopo  nga  boros  i  gunoon  soira  kotigog,  otogod, 


otigiran, osuayan, oimayaan, osianan toi ko’ orualan. 

Poomitanan: 
Odoi!  adii! 
Adada!  Is! 
Toi! 
Atukoi! 

4.3  Boros Pongudio 

Boros  pongudio  nopo  nga  boros  i  oguno  soira  mongudio  toi  ko’ 
momonsoi ayat pongudio i kiwaa o boros pongudio. 

Poomitanan: 
nunu  nonggo tiso 
poingkuro  nokuro 
songkuro  isai 
soira  id nonggo 

4.4  Boros Ponuhuan 

Boros  ponuhuan  nopo  nga  boros  i  oguno  soira  monuhu,  mokianu 


toi ko’ mogodu. 

Poomitanan: 
uhupai  kada 
inum  suang no 
maai  kanou 
akan  ngoyo

18 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

4.5  Boros Ponokodung 

Boros  ponokodung  nopo  nga  gunoon  do  monokodung  do  boros 


maan,  boros  ula,  om  frasa  popiromut  ngaran  mooi  do  popokito  do 
pisuayan  timpu  om  topurimanan.    Nabaagi  do  duo  bontuk  boros 
ponokodung. 

a.  Boros Ponokodung Timpu 

Boros  ponokodung  timpu  nopo  nga  popokito  pisuayan  timpu  i 


nakatalib, baabaino om timpu dumontol. 

Poomitanan: 
ka’a’aanu  au po 
nokoumbal  kakal po 

Nokoumbal i Nancy mongoi hilo id London. 
Kakal po do poinsikul i Kamisah. 
Au po nakaakan i Marina. 
Ka’a’aanu dau ilo buuk. 

b.  Boros Ponokodung Topurimanan 
Boros Ponokodung Topurimanan nopo nga gunoon do popokito 
topurimanan kokomoi do maan. 

Poomitanan: 
mositi, mumang, milo, kaanu 

Mositi lumabus kou do baino. 
Milo tokou muli do suab. 
Mumang do kumalaja sondii ilo tanak wagu. 
Kaanu oku rumikot do suab. 

4.6  Boros Pomogirot 

Boros pomogirot nopo nga boros i kaanu manahak kapanatalan rati 
do boros ula.  Oguno boros pomogirot diti id dohuri do boros ula. 

Poomitanan: 
kopio  ­ Agayo kopio ilo walai di Azlin. 
tomod  ­ Oruol tomod kinokot dilo kilau.

19 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

4.7  Boros Popoimagon 

Boros  popoimagon  nopo  nga  boros i kaanu manahak  kapanatalan 


boogian  pointantu  id  ayat.    Ointutunan  nogi  Boros  Popoimagon 
sabaagi patikol. 

Poomitanan: 
toi  podii  dii  no  o 
ii  nodii  nogi  di  do 

4.8  Boros Pongilag 

Boros pongilag nopo nga boros i oguno soira do au monongkoilo. 

Poomitanan: 
au  okon  tou 

4.9  Boros Popiromut Ngaran 

Boros  Popiromut  Ngaran  nopo  nga  boros  i  gunoon  popiromut  do 


frasa ngaran miampai boros do suai. 

Poomitanan: 
id  kumaa  miagal do 

4.10  Boros Popotopot 

Boros  popotopot  nopo  nga  boros  i  popoimagon  katapatan  isoiso 


katarangan. 

Poomitanan: 
oo’  otopot  baa 

4.11  Boros Pongintaban 

Boros Pongintaban nopo nga boros papatarang do ginumu i okito id 
frasa ngaran.  Boros Pongintaban nopo nga abaagi do piipiro kawo 
tumanud rati. 

a.  Pointantu Ginumu 
Poomitanan:  iso, duo, tolu 

b.  Au Pointantu Ginumu 
Poomitanan:  okuri, piipiro, ogumu 

c.  Tinimungan 
Poomitanan:  kotootolu, koliilimo
20 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

d.  Pitongkiadon 
Poomitanan:  sompoopori, toisoiso, soroisaan 

e.  Kopomoogian 

Poomitanan:  piduoon, pitoluon, piapaton, 
sopiduo, pintangaon, piiradon, pilapakon, 
pipapason, piwinisan, piputulon 

f.  Pongintaban gontob 
Poomitanan: kumoinsan , kumoinduo, kumointolu, 

4.12  Boros Ponuduk 

Boros ponuduk nopo nga boros ponuduk kinoyonon i okito id ayat. 

Poomitanan: 
Kotonobon,  kosilahon,  koibutan,  kabaatan,  sawat,  susut,  timpak, 
sakai,  dohuri,  saralom,  soribau,  pisuk,  sampaping,  dumbangan, 
pialatan, disan, tanga. 

B.  PAMANSAYAN BOROS 

Kiwaa apat bontuk kapamansayan boros id Boros Kadazandusun: 

1.  Bontuk boros mintootoiso. 
2.  Bontuk boros nosugku. 
3.  Bontuk boros misompuru. 
4.  Bontuk boros misaup. 

1.  Bontuk Boros Mintootoiso 

Boros mintootoiso nopo nga boros di au nosugkuan om aiso pongohulitan. 
Owonsoi  o  boros  mantad  iso  toi  ko’  lobi  putul  boros.    Owonsoi  iso  putul 
boros  mantad  iso  vokal  (v),  iso  vokal  om  konsonan  (k),  toi  ko’  iso 
konsonan om duo vokal.  Kiwaa iso kopisuayan do Boros Kadazandusun 
tu kiwaa tuni tanaru do vokal  i popogompit do duo vokal di miagal (vv) id 
iso putul boros. 

Poomitanan: oo’, daa, dii, buu, laang om suusuai po.

21 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Struktur Boros Mintootoiso 

1.1.  Boros Mintootoiso iso putul boros 
Pola piomungan konsonan­vokal do boros mintootoiso id Boros 
Kadazandusun nopo nga: 

a.  v  ­  o, i 
b.  vv  ­  oo’,  ii 
c.  vk  ­  om, id 
d.  kv  ­  no, di, nu, ku 
e.  kvk  ­  pen, nung 
f.  kvv  ­  daa, toi, dii 
g.  kkv  ­  pra 
h.  kkvk  ­  draf 
i.  kvvk  ­  laang,  baas 

*kkv om kkvk nopo nga montok boros noolos. 

1.2.  Boros Mintootoiso Duo Putul Boros 

Wookon nopo do pola boros mintootoiso do duo putul boros nga: 

a.  v  + kv  ­  oku, onu 


b.  v  + vk  ­  oug 
c.  v  + kvk  ­  asug 
d.  vk + kvk  ­  onsit, unsub 
e.  kv + v  ­  tua’, tuo, duo 
f.  kv + vk  ­  guas, siat, suat 
g.  kv + kv  ­  ngawi, kada, tana 
h.  kv + kvk  ­  sulap, tukad 
h.  kvk + kv  ­  bangku, modsu 
j.  kvk + kvk  ­  lampung, sandad, lampun 
k.  kv + kvvk  ­  basaan 
l.  kv + kvv  ­  kiwaa 

1.3.  Boros Mintootoiso Tolu Putul Boros Toi Ko’ Lobi 

Pola boros mintootoiso miampai tolu toi ko’ lobi putul boros nga: 

a.  v + kv + v  ­  isai 


b.  kv + kv + v  ­  butia 
c.  kvk + kv + v  ­  bumbua, rumbio 
d.  kv + kv + kvk  ­  tulanut, turiding 
e.  kvk + kv + kvk  ­  tompurung, sundatang 
f.  kv + kvk + kv  ­  balanja, kulambu 
g.  kv + kvk + kvk  ­  buhangkut, sumandak

22 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Suai  ko’  boros  ngawi  id  sawat,  owonsoi  nogi  boros  mintootoiso 
mantad  akronim.  Akronim  nopo  nga  boros  pinoniba  i  owonsoi 
miampai  popiamung  do  putul  boros  toi  ko’  boros  mantad  iso 
rangkai boros i suaton om polombuson sabaagi iso boros. 

Poomitanan: 
bunga tadau  ­  bungadau 
susuyan toniba  ­  suniba 

2.  Bontuk Boros Nosugku 

Boros Nosugku nopo nga boros di owonsoi mantad iso boros guas om 
osugkuan do boros ponugku. 

Poomitanan: 
sonong  ­  osonong 
ongosonong 
sinonong 
sumonong 
suminonong 
misonong 
mogisosonong 
minisonong 
kosonong 
nokosonong 
sonongon 
sonongo’ 
kasanangai 
kasanangan 
nasanangan 
asanangan 
angasanangan 
posonongo’ 
posonongon 

Kiwaa apat kawo do boros ponugku i natantu id Nuludan Pongia’an id 
Boros Kadazandusun: 

2.1.  Posugkuon Gulu 

Posugkuon gulu nopo nga i posugkuon id gulu do boros guas.

23 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

2.1.1  Posugkuon Gulu do Boros Ngaran 

Boros ngaran nopo i owonsoi mantad posugkuon gulu nga: 

a.  doN­  ­ Papatarang do koponongonuan 


dounminamangun (Minamangun) 
dountulun  (tulun) 
dounpomogunan  (pomogunan) 

b.  ki­  ­ Monorodok toisoiso di kiwaa. 


kitanak  (tanak) 
kiwalai  (walai) 
kiparai  (parai) 
kigandas  (gandas) 

2.1.2  Posugkuon Gulu do Boros Maan 

Boros maan nopo i owonsoi mantad posugkuon gulu nga: 

a.  ko­  morujuk kumaa di maan do sosongulun 


koipi  (ipi) 
kaanu  (anu) 
koirak  (irak) 
kaakan  (akan) 

b.  noko­ Morujuk do maan di nopongo no nga 
potilombus miampai au tomodon. 
nokotundok  (tundok) 
nakaakan  (akan) 
nokoopi  (opi) 
nakaansau  (ansau) 

c.  no­  Morujuk do maan di nopongo no nga 


kakal do potilombuson miampai au tomodon. 
nobobog  (bobog) 
noomot  (omot) 
naraag  (raag) 
naawi  (awi) 

d.  o­  Papatarang kouyuuyuo’ di maan. 


abasa  (basa) 
osusui  (susui) 
oboli  (boli) 
ogompi  (gompi)

24 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

2.1.3  Posugkuon Gulu do Boros Ula 

Boros ula nopo i owonsoi mantad posugkuon gulu nga: 

a.  doN­  papatarang do timpu. 


doungosuab  (osuab) 
doungotuong  (otuong) 
doungadau  (adau) 

b.  goN­  papatarang koulalaho’ tosoosondii. 


godoot  (doot) 
gayamut  (yamut) 
gorongit  (rongit) 
gontudau  (tudau) 

c.  ko­  Papatarang koundolihon isoiso koulalahon. 


kopurak  (purak) 
kanaru  (naru) 
kolombou  (lombou) 
kanawau  (nawau) 

d.  noko­  Papatarang koundolihon isoiso koulalahon. 


nokotomou  (tomou) 
nakakawas  (kawas) 
nokolunau  (lunau) 
nakaraat  (raat) 

e.  no­  Papatarang koundolihon isoiso koulalahon. 


noupus  (upus) 
nounsikou  (unsikou) 
nosuau  (suau) 

f.  o­  Papatarang isoiso koulalahon. 


orubat  (rubat) 
oniba  (niba) 
akawas  (kawas) 
opurak  (purak) 

Agayat pimato ‘o’ mantad posugkuon dumadi pimato ‘a’ tu iti 
nopo  nga  tumanud  kooturan  do  kopogitootonudan  vokal. 
Intangan bolikan (fonologi) montok kopoilaan poinlobi.

25 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

2.2  Posugkuon Dohuri 

Posugkuon Dohuri nopo nga boros ponugku i posugkuon id dohuri 
do boros guas. 

2.3.1  Posugkuon Dohuri do Boros Maan 

Wokoon nopo do boros owonsoi mantad posugkuon 
dohuri do boros maan nga: 

a.  ­ai 
Boros maan montok monuhu soosongulun miampai 
momoguno posugkuon dohuri ­ai 
suatai  (suat) 
purutai  (purut) 
wansayai  (wonsoi) 
ansakai  (onsok) 

b.  ­an 
Boros maan montok monguhup sosongulun miampai 
momoguno posugkuon dohuri ­an 
putulan  (putul) 
ulakan  (ulok) 
tanaman  (tanom) 
suangan  (suang) 

c.  ­on 
Boros maan montok isoiso ponuhuan miampai 
momoguno posugkuon dohuri ­on 
puhuon  (puhu) 
tagadon  (tagad) 
onsokon  (onsok) 
basaon  (basa) 

d.  ­o’ 
Boros maan montok isoiso ponuhuan miampai 
momoguno posugkuon dohuri ­o’ 

inumo’  (inum) 
imuhawo’  (imuhau) 
akano’  (akan) 
intobo’  (intob)

26 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

2.2.2  Posugkuon Dohuri do Boros Ula 

Boros ula i owonsoi mantad posugkuon dohuri nopo nga: 

a.  ­ai 

Adadi do boros ula o boros maan soira osugkuan id 
dohuri miampai momoguno ­ai 
pianai  (pian) 
lagadai  (logod) 
buluguai  (bulugu) 
siahai  (siau) 

b.  ­an 
Morujuk do ponuhuan montok isoiso maan. 
garatan  (gorot) 
buluguan  (bulugu) 
sikapan  (sikap) 
gorisan  (garis) 

c.  ­on 
Morujuk do ponuhuan montok isoiso maan. 
silohon  (silou) 
langadon  (langad) 
noruon  (naru) 
togodon  (togod) 

d.  ­o’ 
Morujuk do ponuhuan montok isoiso maan. 
itomo’  (itom) 
togodo’  (togod) 
upuso’  (upus) 
lumiso’  (lumis) 

2.2.3  Posugkuon Dohuri do Boros Ngaran 

Boros  ngaran  i  owonsoi  mantad  posugkuon  dohuri  nopo 


nga. 

a.  ­ai 
Adadi do boros maan o boros ngaran soira 
posugkuon id dohuri miampai momoguno ­ai 
tukadai  (tukad) 
taapai  (taap) 
oligai  (olig) 
rosukai  (rasuk)

27 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

b.  ­an 
Adadi do boros maan o boros ngaran soira 
posugkuon id dohuri miampai momoguno ­an 
umahan  (umau) 
woigan  (waig) 
telefonan  (telefon) 
kipasan  (kipas) 
c.  ­on 
Adadi do boros maan o boros ngaran soira 
posugkuon id dohuri miampai momoguno ­on 
rosukon  (rasuk) 
gonobon  (gonob) 

d.  ­o’ 
Adadi do boros maan o boros ngaran soira 
posugkuon id dohuri miampai momoguno ­o’ 
gonobo’  (gonop) 
kosuto’  (kasut) 

2.3  Posugkuon Pangansip 

Posugkuon pangansip do boros ponugku i piandadon do 
poposugku id dohuri om id gulu do boros guas. 

2.3.1  Posugkuon Pangansip do Boros maan 

Posugkuon pangansip boros maan nopo nga: 

a.  ko­…­ai 
Papatarang isoiso kinaantakan di au pointantu o 
timpu. 
koonsitai  (onsit) 
koiduai  (idu) 
kolombusai  (lombus) 

b.  ko­…­an 
Papatarang kinaantakan mantad sabap di pointantu. 
koihadan  (ihad) 
koirakan  (irak) 

c.  no­…­an 
Papatarang isoiso koimaan di nopongo no. 
nolihuan  (lihu) 
nosuatan  (suat)

28 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

d.  o­…­an 
Morujuk isoiso kaantakan di abantalan nga au po 
pointantu do aantakan. 

oiduan  (idu) 
oupuan  (upu) 

e.  po­…­ai 
Morujuk isoiso ponuhuan tumanud sabap di pointantu. 
popihidai  (pihid) 
pogusaai  (gusa) 
f.  po­…­an 
Morujuk isoiso koyonon tumanud sabap di 
pointantu. 
posowitan  (sawit) 
pawantayan  (wantai) 
potoidan  (taid) 

Morujuk isoiso koimaan tumanud sabap di pointantu. 
poruhukan  (ruhuk) 
poinuman  (inum) 

g.  po­…­on 
Morujuk isoiso ponuhuan tumanud sabap di 
pointantu. 
poruluhon  (rulu) 
pokodohon  (kodou) 

h.  po­…­o’ 
Morujuk isoiso ponuhuan tumanud sabap di 
pointantu. 
polopiko’  (lapik) 
potonomo’  (tanom) 

2.3.2  Posugkuon Pangansip do Boros Ngaran 

Posugkuon pangansip boros ngaran nopo nga: 

a.  Ko­…­ai 
Morujuk kaantakan tumanud sabap di pointantu. 
koliudai  (liud) 
kohompitai  (hompit) 

b.  Ko­...­an 
Morujuk do kosiwangon om kogumuon.

29 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

kopuruan  (puru) 
kobpinayan  (tobpinai) 

c.  no­...­an 
Papatarang koimaan di nopongo no. 
nokogutan  (kogut) 
nosogitan  (sogit) 

d.  o­...­an 
Morujuk  isoiso  kaantakan  di  abantalan  nga  au 
atantu do aantakan. 
osongkulan  (sangkul) 
otoliban  (talib) 

e.  po­...­ai 
Morujuk isoiso ponuhuan toi ko’ koimaan tumanud 
sabap di pointantu. 
pokumutai  (kumut) 
posinsingai  (sinsing) 

f.  po­...­an 
Morujuk ponuhuan toi ko’ koimaan tumanud 
sabap di pointantu. 
posumadan  (sumad) 
potindukan  (tinduk) 

g.  po­...­on 
Morujuk isoiso ponuhuan toi ko’ koimaan tumanud 
sabap di pointantu 
pobuukon  (buuk) 
pogolongon  (golong) 

h.  po­…­o’ 
Morujuk  isoiso  ponuhuan  toi  ko’  koimaan  tumanud 
sabap di pointantu 
posuato’  (suat) 
poboroso’  (boros) 

2.3.3  Posugkuon Pangansip do Boros Ula 

Posugkuon pangansip do boros ula nopo nga: 

a.  Ko­...­ai 
Morujuk  isoiso  kouyuuyuo’  tumanud  sabap  di 
pointantu.

30 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

kosogitai  (sogit) 
kolosuai  (lasu) 
koliudai  (liud) 

b.  ko­...­an 
Morujuk isoiso kouyuuyuo’ tumanud sabap di 
pointantu. 
karaatan  (raat) 
kolumisan  (lumis) 

c.  no­...­an 
Morujuk  isoiso  kaantakan  tumanud  sabap  di 
pointantu. 
naansaman  (onsom) 
nopoitan  (opoit) 

d.  o­…­an 
Morujuk  isoiso  kouyuuyuo’  tumanud  sabap  di 
pointantu. 
olumisan  (lumis) 
osogitan  (sogit) 

e.  po­...­ai 
Morujuk  isoiso  ponuhuan  toi  ko’  koimaan  tumanud 
sabap di pointantu. 
posogitai  (sogit) 
posuhutai  (suhut) 

f.  po­...­on 
Morujuk  isoiso  ponuhuan  toi  ko’  koimaan  tumanud 
di pointantu. 
pogoyoon  (gayo) 
palaabon  (laab) 

g.  po­...­o’ 
Morujuk  isoiso  ponuhuan  toi  ko’  koimaan  tumanud 
sabap di pointantu. 
pokilong 

2.4.  Posugkuon Sisipan 

Posugkuon sisipan nopo nga posugkuon di posisipon id pialatan do 
boros guas tumimpuun do konsonan.

31 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

2.4.1  Posugkuon Pangansip do Boros Maan 

Wookon  nopo  do  boros  i  owonsoi  mantad  posugkuon 


pangansip do boros maan nga: 

a.  ­in­  Osisipan  nopo  do  posugkuon  ­in­  o  boros 


maan nga adadi do koimaan di nakatalib no. 
binoli  (boli) 
winonsoi  (wonsoi) 

b.  ­um­  Osisipan  nopo  do  posugkuon  ­um­  o  boros 


maan  nga  adadi  koimaan  di  maamaso  do 
maan. 
tumuhun  (tuhun) 
tumakad  (takad) 

2.4.2  Posugkuon Pangansip do Boros Ngaran 

Wookon  nopo  do  boros  i  owonsoi  mantad  posugkuon 


pangansip do boros ngaran nga: 

a.  ­in­  Morujuk koimaan di nakatalib. 


rinasuk  (rasuk) 
kinasut  (kasut) 

b.  ­um­  Morujuk kaantakan i maamaso do antakan. 


lumiud  (liud) 
rumasam  (rasam) 

2.4.3  Posugkuon Pangansip do Boros Ula 

a.  ­in­  Morujuk do tukuan. 


sinodu  (sodu) 
kinawas  (kawas) 

b.  ­um­  Morujuk kaantakan di maamaso do antakan. 


lumasu  (lasu) 
sumogit  (sogit) 

3.  Bontuk Boros Misompuru 

Boros misompuru nopo nga proses i popirangkai do duo boros toi ko’ lobi 
om  bontuk  nopo  di  owonsoi  nga  kirati  pointantu.  Kogumuan  boros 
misompuru  do  boros  Kadazandusun  aanu  mantad  boros ngawi  di noolos 
om boros mikagos.
32 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Poomitanan: 
raja puun  kalatas kalaja  kampis barait 
kapal tulud  tolu pasagi  mato balajalan 
woyoon montiri  kitalad tampangil  telefon kandai 

Osugkuan nopo do boros ponugku  pangansip o boros majmuk diti nga 
kopioput dii o ija’an. 

Poomitanan: 
Mato balajalan  ponokomatobalajalan 

4.  Bontuk Boros Misaup 

Owonsoi o boros misaup mantad pongohulitan do boros guas, putul boros 
om nogi tumanud rantak. 

4.1.  Boros Misaup Pongohulitan Boros Guas 

Boros misaup nopo diti nga mongohulit kawagu do koinsanai 
Boros guas. 

Poomitanan: 
tadau  ­  tadau­tadau 
gulu  ­  gulu­gulu 

Boros  misaup  montok  boros  di  kiwaa  posugkuon  nopo  nga  adadi 
miagal poomitanan diti : 

somboros­boros  mogitabang­tabang 
sumonong­sonong  sontulud­tulud 
santakad­takad  santangkus­tangkus 

4.2.  Boros Misaup Pongohulitan Putul Boros 

Boros  misaup  nopo  diti  nga  mongohulit  kawagu  do  putul  boros  di 
kumoiso doid boros guas dii. 

Poomitanan: 
kopuputul  osisilou 
atatarom  mogi’u’uhup 
ko’u’uuli  katatagak 
pananakau  pongongomot

33 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

4.3.  Boros Misaup Kirantak 

Boros  misaup  kirantak  nopo  diti  nga  otimpuunan  do  pimato  ‘m’  om 
suhutonon do boros guas. 

Poomitanan : 
molok­golok  manau­panau 
maam­taam  miling­siling 
matu­ratu  makad­takad 
milong­kilong  masa­basa 

5.  Pananda Wacana 

Wacana  nopo  nga  boros  toi  ko’  frasa  isoiso  ayat  om  gunoon  id  gulu  do 
isoiso ayat. Oguno o wacana diti montok momoruhang om popoinsonong 
do  tonsi  tambahan  id  ayat  sumusuhut  do  guas  ayat.  Gunoon  nogi  iti 
sabaagi ponokodung om popotolimbus idia kokomoi do timpu om popisuai 
do idia id ayat. Oguno wacana id ponuatan. Wookon do wacana id Boros 
Kadazandusun:  sundung  potuu  do  ingkaa,  suai  ko’  mantad  dii,  suai 
ko’ ilo, mantad no dilo, poingkuro po, nung ingkaa om suusuai po. 

Poomitanan ayat i momoguno pananda wacana: 
a.  Okito  tongosulap  padtaranan  diti  id  disan  talun­alun.  Suai  ko’  mantad 
dii,  papataran nogi yolo id tomu. 

b.  Kiwaa nogi kulam loyogon, gana pomoinan, galanggang badminton om 
tenis id kawalayan dahai. Sundung potuu do ingkaa, nga osonong daa 
kopio do au yahai nokoundaliu hiti. 

c.  Au yolo nokotori suminangod di tulun di Gombunan. Poingkuro po nga, 
napatai  di  gia  i  Gombunan  soira  nongoi  ipao’  ontok  songulunan  isio 
minongoi porobuat. 

6.  Patikol Id Boros Kadazandusun 

Patikol  nopo  nga  tinimungan  do  boros  i  au  kawaliu,  i  kiwaa  kogunaan  id 
puralan  boros,  nga  aiso  kogunaan  id  leksikal.  Gunoon  nogi  o  patikol  diti 
sabaagi kapanatalan boogian pointantu id ayat. Piipiro o patikol i oguno id 
Boros Kadazandusun: 
(Iti nopo nga  tumanud ponoriukan KLF (Kotinanan Monoina Boros Kadazandusun Sabah), 
2001)

34 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

6.1      Patikol i 

Patikol i nopo nga gunoon montok popisuai frasa ngaran pointantu 
om i dumadi do fokus kumaa boros koimaan. 

Poomitanan: 
Binoli nopo disio nga i sada kaanangan dau mangakan. 

Sada  nopo  nga  au  poinfokus,  disio  nopo  nga  poinfokus,  i 


minoboros au moboros kokomoi iso kawo sada. 

6.2  Patikol di 

6.2.1  Patikol  di  nopo  nga  gunoon  montok  mananda  do  frasa 
pointantu. 

Poomitanan: 
Nansakan oku disio di sada di binoli dau dii. 

Sada  nopo  au  poinfokus,  oku  au  poinfokus,  i  mimboros 


kokomoi iso kawo do sada. 

6.2.2  Patikol  di  gunoon  nogi  montok  panakatanda  do 


manangsanganu. 

Poomitanan : 
Tanak di mamai Jusip ilo. 
Buuk di mamai ino. 

6.2.3  Somoonu  nogi  patikol  di  gunoon  do  duo  frasa  ngaran 
montok momonsoi iso frasa ngaran misomporu. 

Poomitanan: 
I yama duo di ina no lansanon ku. 
Nokito ku i Jon duo di Anik di konihab. 

6.2.4  Patikol  di  gunoon  montok  kopokitanan  do  misuai  timpu 


nakatalib, baino om timpu rumikot. 

Poomitanan: 
Minongoi ikoi intong do wayang di kosodop. (nakatalib) 
Di baino nogi do ruminasam o hiti. (baino) 
Poingkuro  no  di  do  baino!  (kiwaa  kaantakan  do  timpu 
rumikot)

35 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

6.3  Patikol o 

Patikol o nopo nga mananda do iso frasa ngaran i au pointantu nga 
adadi fokus di hondomon. 

Poomitanan: 
Apagon o sada do tadau baino. 

Sada nopo nga okon ko’ iso kawo sada di notindu, i au pointantu. 

6.4  Patikol do 

Patikol  do  nopo  nga  gunoon  montok  mananda  iso  frasa  i  au 
pointantu om okon ko fokus i hondomon. 

Poomitanan: 
Sundung do ingkaa nga minomoli nogi isio do sada. 

Sada nopo nga poinfokus, isio au poinfokus, i minoboros kokomoi 
iso kawo sada i kaanangan. 

6.5  Patikol ii om dii 

6.5.1  Patikol ii om dii nopo nga gunoon montok morujuk kumaa di 
narait  no  toi  ko’  i  noilaan  no  mantad  di  minimboros  toi  ko’  i 
pinarangahan.  Patikol  ii  gunoon  montok  ponowoli  boros 
ngaran toi ko’ boros ngaran di poinfokus. 

Poomitanan: 
Ii no boros dau doho dii. 
Ii no pogi do au oku dii otumbayaan do boros dau. 
Ii  nopo tondu dii nga abagos. 

6.5.2  Kapanambarasan  ii  om  ii  gunoon  montok  kopokitanan 


toisoiso  i  au  nakawaliu  o  koongoi­ongoyon  mantad  noilaan 
laid di pinarangahan. 

Poomitanan: 

Aiso i kinowoliho’ di kalaja dau, ii om ii tokito ku. 
Suai kanu om ii om ii i’.

36 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

6.5.3  Patikol  dii  gunoon  nung  au  iti  kaanu  manantu  toi  ko’ 
kapanatalan di komoyon 

Poomitanan: 
Kada dikoyu lihuai i boros dau dii. 
Poingion nodii isio id lamin dii. 

6.5.4  Somoonu  gunoon  nogi  o  dii  miampai  boros  pongudio 


montok mokitolinahas di komoyon. 
Poomitanan: 
Isai gia ngaran nu dii? 
Ingkuro dii? 
Iti no dii? 

6.6  Patikol i’ 

6.6.1  Patikol  i’  asaru  gunoon  montok  pananda  panatalan  di 


binoros. 

Poomitanan: 
Nakawaliu ka nu om ii om ii i’. 
I Jaime ka nu om i Golo i’ ii. 

6.6.2  Patikol  i’  gunoon  miampai  kotob  boros  i  kopokito  do  boros 
do mogolim (aiso, okon, au). 

Poomitanan: 
Aiso i’ naanu dau. 
Okon i’ ko ingkaa boros disio. 
Au oku i’ nokoolos do kakamot dau. 

6.6.3  Gunoon  nogi  o  patikol  diti  montok  papalambayad 


ponuhuan. 

Poomitanan: 

Rulanan i’ popowaliu dino pinggan. 
Inuton i’ momonsoi dino kalaja dino. 

6.6.4  Id boros maan okon ko’ ponuhu, pomogunaan i’ manahak do 
kapanatalan do gaab di moboros i maan kopio dau tuhuko’. 

Poomitanan: 
Maan ku i’ wagu wonsoyo nung orumbak no. 
Alanan i’ kopio dau nung atagak no.

37 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

6.6.5  Soira  nopo  do  gunoon  patikol  diti  miampai  boros  isoo, 
kopiomungan dilo adadi komoyon do miagal. 

Poomitanan: 
Iso i’ kalaja dahai. 

6.7  Patikol no om nodii 

6.7.1  Patikol  no  manahak  do  tanda  kootuson  kinaantakan  id 


isoiso ayat toi ko’ susuyan. 

Poomitanan: 
Korikot  nopo  i  tambang  doid  iso  lokos,  tiduku  no  isio  om 
inum no. 
Koingkoyod  nopo  yolo,  lombus  no  wagu  doid  pamanahon 
diolo. 

6.7.2  Patikol  nodii  nopo  nga  manahak  do  tanda  koimaan  di 
sumusuhut om morujuk do kinantaakan di pogulu i’. 

Poomitanan: 
Ounsikou nodii o ginawo di Rintingan tu nakasawang nodii 
do kampung tagayo. 
Kabayarai nopo di Enoi i buuk di binoli dau, onuo nodii dau 
ii om pamanau no. 
Ongoi nodii akan, tu nokosodia no taakanon. 

6.8  Patikol po om podii 

6.8.1  Patikol  po  mananda  do  koimaan  di  nadadi  no,  pogulu  do 
koimaan  sumusuhut  nga  rumujuk  kokomoi  kinaantakan  di 
nokopogulu. 

Poomitanan: 
Kaawi po di Awot i takano om lihungai no disio i piring dau. 

6.8.2  Id  pibarasan  toomod,  patikol  po  manahak  do  kapanatalan 


kokomoi di binoros. 

Poomitanan: 
Ongoi po akan. 
Au oku po nakaakan 
Nakapanau no ngawi nga isio po.

38 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

6.8.3  Podii nopo nga mananda do koimaan i nopongo no pogulu. 

Poomitanan: 
Kotindal podii di Maikol i bangkala om onuo’ no dau i rokot. 

7.  Tanda Basa 

Kiwaa  piipiro  tanda  basa  i  gunoon  id  Boros  Kadazandusun  miagal  id 
siriba: 

7.1.  Pimato Tagayo 

Gunoon  o  pimato  tagayo  montok  monuat  tinimungan  boros  ngaran 


poimbida; tulun, kinoyonon, tayam om koisaan toi kotinanan. Suai ko’ 
ii, gunoon nogi montok pimato id gulu isoiso ayat. 

Poomitanan: 
Pekan Nabalu, Helda, Koisaan Koonduan. 
Ii Helda nopo nga ponorikohon Koisaan Koonduan id Pekan Nabalu. 

7.2.  Titik ( . ) 

Gunoon id  kolimpupuson  isoiso  ayat om  pananda  katarangan  tadau 


wulan. 
7.3.  Koma ( , ) 

Gunoon montok : 
a.  Popitongkiad do tolu unsur toi ko’ lobi id iso ayat. 
b.  Popiiso do piipiro ayat dumadi iso ayat. 
c.  Popitongkiad do frasa mantad ayat. 
d.  Sumusuhut do boros kotigog id ayat i kiwaa boros kotigog. 
e.  Ahatas pananda wacana. 

7.4.  Tanda Pongudio ( ? ) 

Gunoon id kolimpupuson do ayat o tanda pongudio. 

7.5.  Tanda Pongukaban Boros om Ponutuban Boros (“  ”) 

Gunoon id istila ilmiah toi ko’ boros i kiwaa rati poimbida. Oguno nogi 
tanda diti id boros ajuk om potikan i naanu mantad bahan basaon.

39 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

7.6.  Koma Titik Misahau ( ; ) 

Gunoon  sabaagi  popitongkiad  do  duo  toi  ko’  piipiro  klausa, 


popitongkiad do piipiro katarangan misuusuhut. 

7.7.  Titik Misahau ( : ) 

Gunoon sabaagi: 
a.  Popointutun sanarai butiran. 
b.  Popointutun ayat popointalang. 
c.  Popokito do pisuayan. 

7.8.  Sangkang ( ­ ) 

Gunoon sabaagi: 
a.  Ponowoli bingkurung. 
b.  Pananda pongoruhang do idia. 
c.  Pananda boros misaup. 

7.9.  Bingkurung (    ) 

Gunoon sabaagi popiagal rati boros id ayat. 

7.10.  Tanda piagalan ( = ) 

Miagal o komoyon om gunoon id ayat Matematik. 

7.11.  Tanda Toi ko’ ( / ) 

Gunoon  montok  popokito  kopiagalan  komoyon  do  boros  toi  ko’ 


ayat. 

7.12.  Tanda Ilo no pogi ( .'. ) 

Tanda ilo no pogi gunoon soira monginiba do ayat ontok momonsoi 
nuut. 

7.13.  Tanda Kotigagan ( ! ) 

Gunoon  soira  monuat  boros  kotigagan  toi  ayat  kotigagan  montok 


popolombus  topurimanan  miagal  do  orosian,  kotigog,  otogod, 
osuayan, ponigiran, orualan om suusuai po.

40 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

SINTAKSIS 
Sintaksis  nopo  nga iso  pongilaan  kokomoi  do  pamansayan  frasa  om  ayat.  Ayat 
nopo  nga  unit  pibarasan  di  takawas  kopio  doid nuludan  puralan boros  om  kirati 
dii poinggonop. Owonsoi o ayat mantad iso boros toi ko’ nuludan piipiro boros ii 
poboroson miampai loyuk di pointunud. 

1.  AYAT 

Ayat  nopo  kisuang  do  unsur  klausa.  Klausa  nopo  nga  nowonsoi  mantad 
piipiro  frasa.  Frasa  nopo  nga  nowonsoi  mantad  piipiro  boros.  Nuludan 
nopo do sintaksis diti nga miagal di pinokitanan id Jadual 1. 

Jadual 1 

Ayat  oolong tomod ilo tanak. 

Klausa  oolong tomod ilo tanak 

Frasa  oolong tomod  ilo tanak 

Boros  oolong  tomod  ilo  tanak 

2.  FRASA 

Frasa nopo nga unit i noulud mantad duo boros toi ko’ iso boros di kiwaa 
potensi  do  kowonsoi  duo  toi  ko’  lobi  boros.  Pisuayan  nopo  do  frasa  om 
klausa, nga aiso subjek om predikat id frasa. Id nuludan do puralan boros, 
frasa nopo nga milo dumadi konstituon do klausa toi ko’ frasa dii sondii. 

3.  KLAUSA 

Klausa  nopo  nga  iso  unit  piipiro  boros  i  kiwaa  subjek  om  predikat  di 
dumadi do konstituon do ayat. Nabaagi do duo kapamansayan o klausa:

41 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

3.1  Klausa Obibas 

Klausa  obibas  nopo  nga  soira  polombuson  miampai  kolooloyuko’  di 


kosudong om kaanu mingkakat sondii.  Roitan nogi o klausa obibas do 
klausa tohontol. 

Poomitanan: 
i.  abagos ko tomod 
ii.  korikot oku 

3.2  Klausa Au Obibas 

Klausa au obibas nopo nga klausa di au milo mingkakat sondii, toi ko’ 
aiso rati.  Klausa diti oporlu momoguno klausa suai. 

Poomitanan: 

i.  Abagos ko tomod  mogihum kousinan 

klausa obibas  klausa au obibas 

ii.  Korikot oku  suab        nung au  rumasam 

klausa obibas  klausa au obibas 

4.  Kapamansayan Ayat 

4.1  Guas Ayat 

Guas  ayat  nopo  nga  impohon  do  kapamansayan  ayat  do  isoiso 
boros.  Oinsanan  ayat  i  mogisuusuai  kapamansayan  om  nuludan, 
aanu monoriuk maya do pola guas ayat. 

Mantad  pola  diti,  owonsoi  ayat  suai  miagal  do  ayat  mintootoiso, 
ayat misompuru, ayat aktif, toi ko’ ayat pasif om suusuai po.

42 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Pola Guas Ayat 

Pola  Subjek  Predikat 

Pola 1  Frasa Ngaran (FN)  Frasa Ngaran (FN) 


Mongingia’  i Gundohing Matius. 

Pola 2  Frasa Maan (FM)  Frasa Ngaran (FN) 


Maso morobuat  tama diolo. 

Pola 3  Frasa Ula (FU)  Frasa Ngaran (FN) 


Olombon  tanak diti. 

Pola 4  Frasa  Popiromut Ngaran  Frasa Ngaran (FN) 


(FSN) 
Hilo id Tuaran  o upis ku. 

Kiwaa apat pola do guas ayat: 

Pola 1 : Frasa Ngaran + Frasa Ngaran  (FN + FN) 


Pola 2 : Frasa Maan + Frasa Ngaran  (FM + FN) 
Pola 3 : Frasa Ula + Frasa Ngaran  (FU + FN) 
Pola 4 : Frasa Popiromut Ngaran + Frasa Ngaran      (FPN + FN) 

Sundung po do nowonsoi pola guas ayat mantad duo toi ko’ lobi 
boros, nga konstituon nopo nga milo nogi do owonsoi mantad iso 
boros. 

Poomitanan: 
Mambasa aku. 

4.2.  Bontuk Ayat 

Nabaagi do duo tinimungan o bontuk ayat: 

a.  ayat mintootoiso 
b.  ayat misompuru 

4.2.1  Ayat Mintootoiso 

Ayat  mintootoiso  nopo  nga  kiwaa  iso  klausa,  i  kikonstituon 


do iso subjek om iso predikat.

43 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Poomitanan: 
Predikat  Subjek 

1.  Momimisala  i Gundohing Indiu 

2.  Mambasa  isio 
3.  Nohuyan kopio  ilo mananangkus 

4.  Minongoi  yolo hilo id Sarawak 

4.2.2  Ayat Misompuru 

Ayat  misompuru  nopo  nga  tinimungan  do  duo  ayat  toi  ko’ 
lobi ayat mintootoiso. Owonsoi o ayat diti mantad duo toi ko’ 
lobi  subjek  om  predikat.  Adadi  do  ayat  misompuru    o  ayat 
mintootoiso  miampai  kopomogunaan  do  boros  popionit  toi 
ko’ aiso boros popionit. 

Nabaagi do tolu o ayat misompuru: 
ayat  misompuru  misoungko;  ayat  misompuru  pancangan; 
ayat misompuru piomungan. 

a.  Ayat misompuru Misoungko 

Ayat  nopo  diti  nga  mantad  duo  toi  ko’  lobi  ayat  ii 
momoguno boros popionit; nga, om om suusuai po. 

Poomitanan: 
i.  Mambasa  do  buuk  i  Haji  Alim  om  mongintob  i 
Yusri. 
Mambasa do buuk i Haji Alim. 
Mongintob i Yusri. 

ii.  Olombon i Sairin nga agahui tadi dau. 
Olombon i Sairin. 
Agahui tadi dau. 

Milo  nogi  do  pioniton  o  ayat ngawi  dilo  miampai  aiso 


boros popionit.  Polombuson o ayat diti miampai loyuk 
di kosudong.

44 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Poomitanan: 
Angalampas  tomod  o  laang  diolo,  tumakad  dilo 
nuluhon. 

Angalampas tomod o laang diolo. 
Tumakad yolo dilo nuluhon. 

b.  Ayat Misompuru Pancangan 

Ayat  nopo  diti  nga  kiwaa  iso  ayat  tohontol  om  iso  toi 
ko’ lobi ayat tokoro do suai.  Ayat tokoro dii, pinasalag 
id ayat tohontol om adadi soboogian do ayat tohontol. 
Abaagi do tolu kawo o ayat misompuru pancangan. 

i.  Ayat poinsisip 
ii.  Ayat pomogonop 
iii.  Ayat katarangan 

Ayat Poinsisip 

Momoguno o ayat diti do boros popionit; di 

i.  Minomoli isio do buuk di akapal. 
Minomoli isio do buuk. 
Buuk akapal. 

ii.  Minintong yolo do wayang di koirakan. 
Minintong yolo do wayang. 
Wayang koirakan. 

Ayat  tokoro  nopo  nga  ayat  di  koimbulai  id  dohuri 


do boros popionit. 

Ayat Pomogonop 

Ayat  nopo  diti  nga  dumadi  pomogonop  do  iso  ayat 


tohontol i momoguno boros popionit do 

Poomitanan: 
i.  Otongkuyaan oku kopio do kalantoi isio. 
Otongkuyaan oku kopio. 
Kalantoi isio.

45 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Ayat Katarangan 

Ayat  nopo  diti  nga  dumadi  katarangan  id  predikat  i 


momoguno boros popionit tu, nung, gisom 

Poomitanan: 
i.  Asaru  do  royohon  i  James  tu  abagos 
kumalaja. 
Asaru do royohon i James. 
Abagos kumalaja i James. 

ii.     Tumanud i Nancy nung kasaga no tama dau. 
Tumanud i Nancy. 
Kasaga no tama dau. 

iii.    Minggiak i Polina gisom nolihatan. 
Minggiak i Polina. 
Nolihatan i Polina. 

c.  Ayat Misompuru Piomungon 

Ayat nopo diti nga kiwaa piipiro kawo ayat.  Ayat nopo 
dii  nga  ayat  mintootoiso  om  ayat  misompuru  toi  ko’ 
mogikaakawo  ayat  misompuru.    Koubasanan  do 
anaru o ayat diti. 

Poomitanan: 

i.  Agahui  om  alawoi  o  kandawai  nga  osiau  do 


manangkus om tumundok. 
Agahui om alawoi o kandawai. 
Osiau do manangkus om tumundok o kandawai. 

ii.  Mambasa i Ahmad do buuk nga alaid no koodop i 
tambalut dau tu nohuyan kopio. 

Mambasa i Ahmad do buuk. 
Alaid no koodop i tambalut dau. 
Nohuyan kopio tambalut dau. 

4.3  Kawo Ayat 

Nabaagi  do  apat  kawo  ayat  id  Boros  Kadazandusun  tumanud 


kolooloyuko’ om tuduan pointantu: 

Ayat toomod; ayat pongudio; ayat ponuhuan; ayat kotigagan.

46 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

4.3.1  Ayat Toomod 

Ayat toomod nopo nga ayat i poboroson miampai kitontokon 
montok  manahak  katarangan.  Kitudu  o  ayat  toomod  do 
popolombus  toi  ko’  manahak  kointalangan  kokomoi  isoiso 
ahal. 

Poomitanan: 
Nokoodop i Philip. 
Minomoli i Nora do basaan id kadai. 

4.3.2  Ayat Pongudio 

Gunoon  o  ayat  pongudio  montok  mongudio  isoiso  ahal. 


Ontok poposuat ayat pongudiaan, onuan do tanda pongudio 
(?),  tumanud  kolooloyuko’  om  pomogunaan  piipiro  boros 
pointantu. Nabaagi do duo kawo ayat pongudio. 

a.  Ayat Pongudio miampai boros pongudio 

Ayat pongudio diti momoguno boros miagal do; 
nunu, isai, piro, ingkuro om suusuai po. 

Poomitanan: 
Isai ngaran nu? 
Nunu ino? 
Nonggo ngoyon nu? 
Piro kou mogiobpinai? 
Soira ko muli? 
Nokuro tu mihad ko? 
Ingkuro ko no do baino? 

b.  Ayat Pongudio do aiso boros pongudio 

Aiso  boros pongudio o ayat diti nga poboroson miampai 
minsawat  o  loyuk  id  dohuri  do  ayat.  Id  ponuatan  onuan 
do tanda pongudio (?) id kolimpupuson do ayat. 

Poomitanan: 
Nokopodsu ko no? 
Nakalantoi ko nangku? 
Osusa o panaasan dii?

47 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

4.3.3  Ayat Ponuhuan 

Ayat  ponuhuan  nopo  nga  ayat  popointalang  toi  ko’ 


popoimbulai  di  isoiso  koimaan.  Ayat  ponuhuan  nopo  nga 
poboroson  kumaa  tulun  koduo.  Kiwaa  tolu  kawo  do  ayat 
ponuhuan. 

a.  Ayat monuhu 

Ayat  monuhu  nopo  nga  poboroson  miampai  tudu 


manahak iso ponuhuan toi ko’ kopoingatan. 

Poomitanan: 
Soliwan mantad hiti! 
Pogidu mantad hiti! 
Akanon po iti do gulu. 
Bobogo’ ilo tulanut. 

b.  Ayat Pogoduhan 

Ayat  diti  momoguno  boros  pogodu  miagal;  kada  om  au 


tagal,  i  posuaton  pogulu  do  boros  maan.  Kitudu  o  ayat 
pogoduan  do  monuhu  sosongulun  do  momonsoi  isoiso 
ahal. 

Poomitanan: 
Kada panakau. 
Au tagal do rumikot. 
Kada kagangau. 
Kada pomodula. 

c.  Ayat Pokionuon 

Ayat diti oguno soira monuhu tokou toi ko’ mokianu. 

Poomitanan: 
Rumikot no do hiti ontok tadau Tiwang kio. 
Ongoi no akan, oi Julie. 
Kada ponigup. 

Ayat  pokionuon  adadi  do  ayat  pogoduhan  miampai 


momoguno boros ‘alansan’ 

Poomitanan: 
Alansan yahai do au kou monigup. 
Alansan yahai do au kou momiromos.

48 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

4.3.4  Ayat Kotigagan 

Gunoon  o  ayat  kotigagan  montok  popolombus  topurimanan 


miagal  do  orosian,  kotigog,  otogod,  osuayan,  ponigiran, 
orualan  om  suusuai  po.  Posuaton  o  tanda  kotigog  (!)  id 
kolimpupuson  do  isoiso  ayat  kotigagan.  Boros  kotigagan  i 
asaru gunoon miagal do odoi, tuukoi, adada om suusuai po. 

Poomitanan: 
Odoi, oroul o tian ku! 
Atuukoi, olumis no rasuk dilo! 
Adada, osodu no pinanau nu, oi aman! 

5.  NULUDAN AYAT 

Id Boros Kadazandusun, oulud o ayat mantad piipiro kawo.  Koubasanan 
nopo  nga  oulud  o  ayat  maya  do  MSO.  Misuai  o  kouludan  ayat  id 
pibarasan om ponuatan. 

Pananda kawo ayat id Boros Kadazandusun 
S  =  Subjek 
M  =  Boros Maan 
O  =  Objek (Ok=Objek kimbiran, Oo=Objek oontok) 
A  =  Adverb ( Ak = kinoyonon, Ar= rati, At= timpu) 
P  =  Pomogonop 
Adj  =  Adjektif 

Subjek 
Subjek nopo nga konstituon id ayat, owonsoi mantad frasa ngaran 
om ponokouhu  di patarangon do ayat. 

Poomitanan: 
Oburol tanak diti. 

Predikat 
Predikat nopo nga konstituon id ayat i papatarang do subjek. 

Poomitanan: 
Olombon tanak di Gasan. 

Objek 
Objek  nopo  nga  bontuk  boros  ngaran  toi  ko’  tinimungan  boros 
ngaran di adadi ponorimo (oontok) do boros maan transitif. 

Poomitanan: 
Manandang i Julain do buul.

49 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Objek Tontokon 

Objek  tontokon  nopo  nga  bontuk  boros  ngaran  toi  ko’  tinimungan 
boros  ngaran  i  adadi  ponorimo  di  tontokon  do  boros  maan  om 
koimbulai alapas di momomonsoi (pelaku). 

Poomitanan: 
Onuan di Awot i Nancy do buuk. 

Objek Okimbiran 
Objek okimbiran nopo nga bontuk  boros ngaran toi ko’ tinimungan 
boros  ngaran  di  adadi  ponorimo  di  okimbiran    do  boros  maan  om 
koimbulai alapas do objek tontokon. 

Poomitanan: 
Onuan di Awot i Nancy do buuk. 

Adverb 
Adverb nopo nga boros i papatarang do boros maan. 

Poomitanan: 
Osiau manangkus i Bayagung 

Komplimon / Pomogonop 
Pomogonop nopo nga unsur di adadi do pomogonop id isoiso ayat. 

Poomitanan: 
I Jenny nopo nga noos. 

5.1.  Nuludan Ayat id Pibarasan 

Kiwaa hopod om tolu kawo ayat id pibarasan. 

a.  Nuludan MSO 

Poomitanan: 
Pinupuan ku i basaan. 
Pataamon ku ilo timuhau. 
Kogompi oku i ma dilo tasu.

50 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

b.  Nuludan MS 

Poomitanan: 
.  Nokoirak i tanak. 
Balajal yolo. 
Manangkus i Kutou. 

c.  Nuludan MSAp 

Poomitanan: 
Minongoi oku id sikul. 

d.  Nuludan MSMO 

Poomitanan: 
Nolihuan ku minigit i buuk. 
Mongoi kito intong do wayang. 

e.  Nuludan MSOO 

Poomitanan: 
Bolian ku do buuk i Nancy. 

f.  Nuludan MSOM 

Poomitanan: 
Sinuhu dahai isio minogidu. 

g.  Nuludan AkSAk 

Poomitanan: 
Hilo i Nora id walai. 

h.  Nuludan ASM 

Poomitanan: 
Sopipori­pori yolo minamanau. 

i.  Nuludan Adj. S 

Poomitanan: 
Atarom no ilo dangol. 
Buronguson kopio ilo tulun.

51 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

j.  Nuludan Adj. SMO 

Poomitanan: 
Nakatama oku i mongoi intutun disio. 

k.  Nuludan MSApO 

Poomitanan: 
Hinilo ku id mija i piring. 

l.  Nuludan SP 

Poomitanan: 
I Maina o noos. 
I Diana o tagahui. 

m.  Nuludan PS 
Poomitanan: 
Luyal i Munih. 

5.2.  Nuludan Ayat id Ponuatan 

Kiwaa turu kawo do ayat id ponuatan. 

a.  Nuludan  SMO 

Poomitanan: 
Kiginumu do onom tulun luguan platun tinimungan 
RELA nonuan do uniform. 

b.  Nuludan SP 

Poomitanan: 
Tinimungan nopo di toguangan kopio nga i komulakan ngawi di 
aiso po kalaja. 
Pinotimpuun nopo do pitimbungakan dilo nga i Luguan 
Montiri do Thailand. 

c.  Nuludan SM 

Poomitanan: 
Toinsanan puru molohingon do alapon. 
Songulun  tanak  di  kiumul  do  duo  toun  nopujulan 
kiniopon. 
*Nuludan SM adadi do ayat lumpatiu id Boros Kadazandusun.

52 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

d.  Nuludan MS 

Poomitanan: 
Gisom  baino  diti,  kakal  po  do  maan  taandako  o 
karamayan dilo. 

e.  Nuludan MSM 

Poomitanan: 
Minamagakom ilo pulis di minanakau. 

f.  Nuludan MSAP 
Poomitanan: 
Nimaan  owito  o  rata’  dau  kuminaa  hilo  Lamin 
Pongusapan Universiti. 

g.  Nuludan MSOP 
Poomitanan: 
Nunsub o Parti Rakyat Malaysia (PRM) 
o kopomorintaan do monoriuk di totondos.

53 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

PONJUDU  GINUMU 
Ponjudu  ginumu  nopo  nga  boros  iI  piumbangon  do  boros  ngaran  koizaai  i 
popokito do ginumu. 

Ponjudu Ginumu  Pomitanan 
ansip, balaan  sangansip  suduon,  sambalaan 
suduon 
baanan  sambaanan sapi/karabau 
babo  sambabo kinotuan 
babu  sambabu takano 
babut  sambabut takano 
bandu  sambandu parai 
barait  sambarait sangop 
basung  sambasung langsat 
bontuk  sobontuk sinsing 
boriung  somboriungan piasau 
dangau  sandangau sungu 
galas  sanggalas waig 
gantang  sagantang  wagas  (hopod  om 
apat puut) 
garansang  sanggaransangan kubis 
golung  sogolung dawai, apat golung tuai 
guas  songuas mangga 
guyud  songguyudan poring 
hatadan  sanhatadan suduon 
kagos  sangkagos tinggur piasau 
kakanan  sangkakanan  bosou  sada 
/nonsom 
kakib  sangkakib ruti 
kaping  sangkaping gata 
karam  sangkaram punti guri 
kinis  songkinis  kain,  piipiro  kinis 
kalatas 
kodut  songkodut tusi 
korob  songkorob parai 
kukurungan  songkukurungan manuk 
kuntum  songkuntum bunga 
langod  sanlangod poring/tobu 
lapak  sanlapak poring/piasau 
ligok  sonligok waig 
likou  sonlikou tuai, filem, lukug

54 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

linayun  sonlinayun waig (poyanan waig 
mantad poring) anaru ko’ 
sasangit) 
lingkong  sonlingkong tuai 
lingkum  songlingkum galam 
linsou  sonlinsou nangko 
lopot  sonlopot tinapung 
lumping  sonlumping sigup 
nalai  sanalayan potiukan 
onggom  songonggom wagas 
paganakan  sampaganakan tulun, manuk 
panon  sampanon godingan 
papa  sampapa piasau, lugus 
papas  sampapas kalabau, tapayas 
patod  sampatod kayu 
pias  sompias totok 
pigis  sompigis tonsi sapi 
pingal  sompingal watu 
piring  sompiring takano 
posukan  somposukan susumangod 
pudun  sompudun banang 
purok  sompurok tonsi manuk 
puru  sompuru lansat 
purut  sompurut tusi 
puun  sompuun mangga 
puut  sompuut susu 
rawo  sanrawo parai 
ridis  sonridis tapayas 
ropo  sonropo tali 
rulang  sorulang manggis 
rulou  sonrulou tonsi pulutan 
rulud  songrulud ayat 
saan  sansaan kayu/poring 
sangkap  sansangkap roun rumbio 
sarapung  sansarapung sogumau 
sibor  sonsibor buaton 
sini  sonsini sigup 
sinsib  sonsinsib bambangan 
sisid  sonsisid nipon 
songgol  sonsonggol parai 
sopo  sonsopo punti 
sorondong  sorondong sopuk

55 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

sorut  sonsorutan roun rumbio 
suki  sonsuki tinumon 
sulap  sonsulap parai 
sulapid  sonsulapid togiwis 
sulu  sonsulu sada 
sumpalon  sonsumpalon waig 
suun  sonsuunan kantalan 
tagung  songkoogungan tagung 
tangga  santangga waig 
tangkob  santangkob parai 
tapin  santapin totok (sowongkos totok) 
tata  santata siliu, sansag 
timbouk  sontimbouk waig 
tinan  songinan kalabau 
tinimungan  sontinimungan tangaanak sikul 
tinsod  sontinsod wogok 
tiri  sontiri romou, dakwat 
tobubut  sontobubut simen 
tukil  sontukil bahar 
tulai  sontulai punti 
tumpuk  sontumpuk mangga 
urod  songurod sasad 
walad  sanwalad galam, kolobon 
walai  sangkawalayan walai 
watang  sawatang kayu, kumpar 
watu  sanwatu parai, tusi, wagas 
wila  soila’  lugus  (oguno  montok  lugus 
di noridis) 
wongkos  sowongkos rapaon 
woyut  sonwoyut sakot

56 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

TUKADAN 

Gin.  Tukadan  Rati  Poomitanan Ayat 


1.  agayo topos  Guntalou  Au kawasa tumanud 
mirulun nung agayo topos. 
2.  aiso tompodu  Guntalou, oikuman  Otingayaman isio do 
rumuba do tulun tu aiso 
tompodu disio. 
3.  akatol tunturu  Ogorot do mangasou  Au kawasa tangaanak sikul 
di akatol tunturu sumuang 
id linimput komputo. 
4.  au kodula do  Aiso toilalaan  Nung au kodula do tohun 
tohun  kada no umbal­umbal do 
tumanud magasu. 
5.  bolou kalat  Au monolimod do  Nung bolou kalat ko, ilo 
mogihum  nopo loho do bundu nga au 
nu okito sundung potuu do 
pointalang. 
6.  boros nopo om  Orongit kobooboroso’  Au oku otumbayaan dia’ do 
tandus, orikot  nga au katama soira  dumadi pulis tu boros nu 
nogi om  orikot i komoyon  nopo om tandus, orikot nogi 
barambang  om barambang. 
7.  gayo kabang  Ogorot mimboros  Kada poiloo’ i Mulian diti 
Au koilo popoopi  abal tu agayo kabang 
boros  disido. 
8.  gotuk do  Gobulan om au  Tangaanak nopo do gotuk 
rungka  ogorot do  do rungka om mungkang do 
mungkang do  momodoropi  gopud nga kosinduol do 
gopud  ginawo molohing. 
9.  guli siku  Opulion kawagu i  Woyo nopo do guli siku nga 
nakatahak  au osonong do omitanan. 
10.  kaatap do  Tuni miodu, sinding,  Soira nopo do pouni rodiu i 
rombu taap  tihad toi ko nunu  Nandu nga kaatap do 
nopo i adalaan  rombu taap. 
kopuhod 
11.  kakayon o  Oindamaan o ginumu  Nokuro tu mogihum ko do 
soribau  kalaja hilo id pogun do suai 
kaahon o  okon toi ko’ ogumu o 
saralom  pakalajaan do hiti om 
kakayon o soirbau om 
kaahon o saralom?

57 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

12.  kalabatu  Gayo nakan  Ogumu po o taakanon nga 


au kabagal montok di 
kalabatu. 
13.  kasala do  Taakanon di au  Poopio’ kama ilo tindalam tu 
kabang  naakan tu norubat  kasala moti do kabang. 
14.  kasandang do  Noindamaan do  Nakasandang oku langou 
langou  noudipon  suminaan dilo torigi. 
15.  kitalad  Gansau.  Nung kitalad nopo 
tampangil  tampangil nu nga au ko 
kawasa mitamong do kadai. 
16.  kiu ngasu  Wowonsoyon di au  Ontok nopo do pongundian 
sinorou kopogulu  nga ogumu tulun do 
kiu’ngasu. 
17.  kodou tulu  Au mokinongou  Otogod i Duanis tu 
boros  noindamaan i tanak dau do 
okodou tulu. 
18.  kolipas nogi  Korikatan di au  Noowian i Rona do tikanas 
lansat om talib  miontok timpu  tu nokotohuri isido do 
o mangkawot  nabatos  nokorikot miagal di 
komoyon do kolipas nogi 
lansat om talib o 
mangkawot. 
19.  kolopu tuntu  Kobooboroso’ di  Soira nopo do moboros i 
monggis  noindamaan koulud  Luguan Montiri nga kolopu 
om olinuud.  tuntu monggis. 
20.  koruyou do  Pisasawaan di  Kada kou piongoi tu koriou 
dukaruk  osomok piobpinayan  po dukaruk. 
21.  kosiop do  Noindamaan kogumu  Ogumu tomod toongoyon di 
langau  kalaja  tina ku miagal po kosiop do 
langau. 
22.  kosunggu do  Noindamaan kasawat  Kinawas nopo do Nulu 
tawan  Kinabalu nga kosunggu do 
tawan. 
23.  kutu ngasu  i. Tulun do miginawo  i.  Ogumu kutu ngasu hilo id 
di  sikul ku. 
omulok po kopio 
ii.  Miagal kutu ngasu i Loidi 
ii. Osiau  do manangkus.

58 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

24.  lamou linsou  i.  Aiso purintod do  i.  Soira nopo do 


tumongkiad.  kotindapou ko id 
Tumilombus  karamayan nga tonudon 
mamanau soira  no koubasanan 
opupusan o  tosonong kada do lamou 
abaabayan.  linsou. 

ii. Ralan di au milo  ii.  Au kosunsud o korita ku 


wayaan tu  soira nakawaya do 
noindamaan  lamou linsou. 
kalamou. 
25.  mamabo walai  Gobulan om  Aiso aanu­aanu nu sumikul 
monoriirimo modop  nung mamabo ko nopo do 
walai. 
26.  mamagandang  Oindamaan do  Minangakan i Doni om  i 
do tian  ayahan  Gulit do loho bundu gisom 
mamagandang tian. 
27.  miagal do kara  Rabas di  Tanak nopo kaka di 
pinagung  noindamaan koita  Sangkalaki nga miagal do 
kara pinagung. 
28.  miagal do  Tangkus do  Tumangkus nopo kaka i 
kodumaat  noindamaan kokodsir  Rokian nga miagal po do 
kodumaat. 
29.  miagal tingau  Miodu nopo soira  MiagaI do tingau om tasu i 
om tasu  kopiruba  Rina om i Doni tu soira 
kopiruba om miodu nopo. 
30.  miagal do  Osiau miampai  Miagal po do sisilong i 
sisilong  tangkus mogihum  Godomon do ginusa 
ralan toi ko pogiduon  moningot. 
31.  miagal kukus  Kouyuuyuon do tulun  Miagal po isio kukus do 
do burut  dii oikuman  burut soira do nakasadu 
hilo id tomu. 
32.  miagal mada  Pogolim toi ko’  Miagal po do mada tobokon 
tobokon  pagagada do  I Fenny soira nuhot nung 
nokoindama  asaga isido habayan. 
33.  miagal tiasan  Kouyuuyuo’ mogidu  Miagal yahai tiniasan waig 
waig talasu  soira kiwaa korosian  talasu soira nokoruba tulun 
do mulau.

59 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

34.  minsorili do  Pibarasan,  Pogibaabarasan nopo id 


tolitang  pitimbungakan di  pitimbungakan dii nga 
piguli­guli id isoiso  minsorili tomod do tolitang. 
pitimbungakan 
miampai aiso 
kootuson. 
35.  mipunso bidau  Pisasawaan di  Ogumu o tulun do 
misulak; ngoyon do  tuminindapou id karamayan 
kusai iso tondu,  pisasawaan dii tu 
ngoyon kawagu do  piniangayan nopo diolo nga 
tadi dii kusai o  mipunso bidau. 
longuon disio 
36.  mitodok hulu  Au kopiunung  Au aanu kootuson id iso 
pitimbungakan nung kiwaa 
duo luguan do mitodok 
hulu. 
37.  miakan bosi  Miagal rinongit  Pioduhan nopo diolo nga 
aiso kootuson tu miakan 
bosi yolo. 
38.  miulu om pais  Kopisudong do  Kokiikitanan nopo dilo nga 
miontok tinan  miulu om pais. 

39.  modu sodu  Modu­sodu torikot  Intang­intangan soira 


panahon,  nga mumu­gumu  papanau do korita miagal 
momok somok  koligaganan  komoyon modu­sodu 
pamalabangan  tapanau, momok­somok 
pamalabangan. 
40.  mogihum  Tumomod mogihum  Mintangkus nopo id talun­ 
kabang do  do koligaganan  alun nga miagal mogihum 
rogon  kabang do rogon. 

41.  momiwogu  Momiwogu soira  Kowowoyoo’ nopo 


mata  kiwaa kusai mongoi  momiwogu mata nga 
ambalut iso tondu di  koikum­ikum. 
kouhang­uhangan 
42.  momolintagu  Tayaan do  Soira nopo do nakaanu do 
kinoingkokoton do  kahara­haraan i Marina nga 
wokon nga au  mumbal di ii Jovina do 
minggisom  momolintagu.

60 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

43.  momoruluk  Sumuab do  Momoruluk busul do manuk 


busul do  mamanau  i mongungusap mongoi do 
manuk  kokosup tusak tawadak do 
mungkalad. 
44.  momuraha  Tayaan au ogina  Pinggisom no do balajal 
mato  mongoi do au momuraha 
mato montong 
koingkokoton do tulun suai 
montok timpu dumontol. 

45.  monggom do  Asadapan do muli  I odu nopo nga oubas 


ninipot  monggom ninipot id buaton. 
46.  mongoi  Sumonsog popotopot  Noilaan ku do nakasala nga 
pokirompingas  di nakasala  mongoi kasari 
pokirompingas. 
47.  monguli dondu  Kusai di muli id walai  Minomoli i Ginsan do korita 
songulun tondu di  mangan disio do ponguli 
kouhangan dau  dondu. 
48.  monsom o  Au otumbayaan  Monsom o ginawo ku do i 
ginawo  Bulog o minaganu do 
dangol ku. 
49.  muli id  Tondu di katama muli  Koikum­ikum nung muli ko 
susupuan  id walai songulun  id walai songulun tanak 
kusai di kouhangan  wagu miagal muli id 
susupuan. 
50.  muli kampis  Pogindahu toi ko’,  Minonongoi daa yahai 
barait  panau di aiso naanu­  pongintorus nga minuli 
anu om au nakalantoi  kampis barait. 
51.  naahawan do  Pokolihu do onu i  Au di yaki nokotilombus o 
gontui  poboroson  booboroson dau tu 
naahawan isio do gontui. 
52.  nayasan o  Monigowo do  Miagal po do nayasan o 
botung­botung  otongkiadan  botung­botung o 
nopurimanan di tina ku 
soira ginumuli ngawi i 
tobpinai ku  do minongoi 
sikul om minongoi kalaja. 
53.  nokosokot do  Alaid do poinliwi  Soira nopo suminakit i 
galam  gama do toruol/  Rompituk gisom do 
sumakit  nokosokot do galam, au 
isido pinusou dii tangaanak 
dau.

61 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

54.  noposian o  Minonigowo  Miagal po noposian o 


momut  notingkod do mihad  momut i adi soira nokokito 
di ama minuli minogowit 
korita kontrol kambawa. 
55.  okito nulokon  Kouyuuyuon  Okito nopo nulokon do suab 
minsusuab di au po  om mamanau tokou no. 
anawau 
56.  oniba ginawo/  Obintogod, au  Au oku orohian magalap 
oniba puobuk  kotoron do kototogod.  tulun do oniba ginawo. 

Kada kama pinggasaai ilo 
tulun do oniba puobuk. 
57.  oogot o  Tulun di abagos do  Oogot nopo o tonggom do 
tonggom  morobuat om okikit.  id paganakan ku nga i yapa. 

58.  oonsok do  Umul di omulok  Maso nopo do nokopiongoi 


anggaman  yahai di koruhang ku nga 
oonsok po isido do 
anggaman. 
59.  osonsog po  Noindamaan  Kouyuuyuo’ nopo di 
ko’  kosonsog  Sambagul do mingkakat 
manansawo  sumiliu luguan nga osonsog 
po ko’ manasawo. 
60.  oubu gangak  Ounsub do rarayou  Soira nopo do manapap do 
palad o tongo tulun nga 
oubu gangak di i Winsos do 
tumangkus. 
61.  oyopos­yopos  Kobogoso’ nopo nga  Minggisom tokou no tu 
nopo bulud  mogowit do asil  oyopos­yopos nopo bulud 
nga oyopos no  nga oyopos no o sinapa. 
o sinapa 
62.  osogit  Obinsuni o tonomon  Aanangan oku do 
tonggom/  papasakag di James diti 
kiwonod  tonomon ku tu osogit 
tonggom  tonggom. 

63.  kilosod palad  Kolingos do  Nabantug i Nora  tu kilosod 


mangama  o palad. 

64.  oyopos­yopos  Wagu po kopogidu  Oyopos­yopos po o tulok di 


po o tulok  manuk minongoi pingkakai 
di totok ku.

62 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

65.  paatod do  Mongoi saap dii  Minongoi paatod do pigis ilo 


pigis  poimaha kagaras  susumangod id kinoyonon 
do ponokisaap diolo. 
66.  paya kahang  Osinggawa ginawo  Paya kahang tokou rumamit 
do korikatan dii momuhaboi. 
67.  pinuhobo rokot  Noindamaan  Pinuhobo rokot po i yodu do 
kohuyan  minanaan diti suduon. 
68.  poingkibit o  Mongirit do karaaton  Kada tokou kogorot do 
kara om  do wokon nga au  mongirit tu somonu do 
poinsuun o  opurimanan o  poingkibit tokou o kara om 
gobuk  karaaton dau sondii  poinsuun tokou o gobuk. 
69.  kara tiangan  Tulun di au  I Lintagu nopo nga aiso 
monokiambalut do  tambalut tu kara tiangan. 
wokon 
70.  sangal sinuku  Sumonsog do  Otogod i adi do tandasan 
popotopot mulong do  minamabak do galas tu 
koilo nakasala.  sangal sinuku isido. 
71.  simbul nabalu  Pibarasan toi ko’  Au i Yongkor korohian do 
boros di minsuai  tambalut dau tu simbul 
komoyon.  nabalu isio soira mikorumo. 
72.  sinding nabalu  Kalaja di au kaampai  Aiso kinotutukon do karaja 
pompod do  do nunu i  di Garaman tu sinding 
horu  poingangkab id  Nabalu pompod do horu isio 
ginawo  do kumaraja. 
73.  kosimbul do  Kowowoyoo’ do  Kosimbul do tabpai i Saikil 
tabpai  soosongulun di  gumusa do korita. 
aarau­arau do 
momogusa nunu i 
korohian. 
74.  sonong  Sonong soira  Mumbangan­bangan no 
tinimbabaon  sumuau nga araat  soira tumoguang dilo tulun 
raat  booboroson id tolikud  tu sonong tinimbabaon raat 
tinolikudon  tinolikudon isido. 
75.  sumaralom do  Oindamaan  Sumaralom do palampag o 
palampag  kolombou  podsisinding dilo magauk. 

76.  ponginiba  Booboroson  Piginawaan nopo dii 


tanawau om  Kinomulok om i Yanakanak 
ponginiba  nga ponginiba tanawau om 
totuong  ponginiba totuong. 
77.  popurakan  Noiman­iman  Popurako’ ku nopo mato 
mato  soira tulun suai nakalantoi 
id piboi’an dii.

63 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

78.  puhawang  Oindamaan  Nung puhawang tamus ko 


tamus/ osisiit  momuhawang gisom  nopo nga asagap ko do 
do oowian.  monginsada. 
79.  rikoton ngapui  Tondu di au ogumu  Sundung potuu do au 
oilaan nga kogoos do  olundus i koruhang ku nga 
manahak kouhupan  adadi kasari do rikoton 
tagayo id lamin.  ngapui. 
80.  takal­akal  Takal montok  Nokoumolig di yaki o takal­ 
galanuk  kogunaan sondii.  akal galanuk disio. 
81.  tuduk mato  Ponipong miampai do  Ka tuduk mato, miagal no 
tokito  sinodu dilo bawang om iti 
walai o kinoyonon dii sulap 
tagayo om ii tontolob. 
82.  tumulud nopo  i.    Musa­gusa  i.  Mumbangan oku mulong 
kondiu nga  korutumon  do kikohoroon oku miagal 
manud­tanud  mulong do id  do kondiu di tumulud 
linungung  nombo nopo.  miampai linungung do 
musa­gusa. 
ii.   Kiwaa kasari 
korualan id suang  ii.  Miagal manud­tanud 
pilumaagan.  linungung  do kondiu 
topuriman di ina soira 
kosorou pioduhan diolo di 
sombol dau. 
83.  tuod o tumalib,  Au kopisuau tu  Sopikobongung nopo yolo 
tuod nogi o  sopikobongung  soira kopiruba miagal do 
toliban  tuod tumalib, tuod nogi 
toliban.

64 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

GLOSARI 

Boros  Rati  Malayu 

abagos  aparu  rajin 


adjektif  boros ula  kata sifat 
adverb  adverb (kata 
penerangan) 
aladui  ula do tontolu’  bujur 
ayat lumpatiu  ula ayat dii  ayat songsang 
posomputul mantad 
ula ayat koubasanan 
baanan  tinimungan do sapi  kawanan 
toi ko’ karabau 
babut  ginumu aanu  segenggam 
miampai limo tunturu 
bandu  kakamot gunoon  Unit yang digunakan 
monuku do tonomon  untuk mengukur beras 
atau benih 
bidau  kawo sakot  sejenis rumput 
bobogo  badaso  pukul 
bontuk boros  bontuk boros  bentuk kata tunggal 
mintootoiso  mintootoiso nopo nga 
boros di au 
nosugkuan om aiso 
pongohulitan. 
Owonsoi o boros 
mantad iso toi ko’ 
lobi putul boros 
bontuk boros  bontuk boros  bentuk kata imbuhan 
nosugku  nosugku nopo nga 
boros i nowonsoi 
mantad iso boros 
guas om osugkuan 
do boros ponugku 
boros kotigagan  boros kotigagan  kata seru 
nopo nga boros i 
gunoon soira kotigog, 
otogod 
boros maan okon  boros maan di aiso  kata kerja tak transitif 
transitif  objek 
boros maan transitif  boros maan di kiwaa  kata kerja transitif
objek 

65 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Boros  Rati  Malayu 

boros pomogirot  boros pomogirot  kata penguat 


nopo nga boros 
kaanu manahak 
kapanatalan rati do 
boros ula 
boros pongilag  boros pongilag nopo  kata nafi 
nga boros di oguno 
soira do au 
monongkoilo 
boros pongintaban  boros pongintaban  kata pembilang 
nopo nga boros 
papatarang do 
ginumu i okito id 
frasa ngaran 
boros pongudio  boros pongudio nopo  kata tanya 
nga boros i oguno 
soira mongudio toi 
ko’ momonsoi ayat 
pongudio i kiwaa 
ayat pongudio 
boros ponokodung  boros ponokodung  kata bantu 
nopo nga gunoon do 
monokodung boros 
maan, boros ula, om 
frasa popiromut 
ngaran mooi do 
popokito do pisuayan 
timpu om 
topurimanan 
boros ponuduk  boros ponuduk nopo  kata penunjuk 
nga boros ponuduk 
kinoyonon i okito id 
ayat 
boros ponuhuan  boros ponuhuan  kata perintah 
nopo nga boros i 
oguna soira do 
monuhu, mokianu toi 
ko’ mogodu 
boros popionit  boros popionit nopo  kata penghubung
nga i gunoon 
popionit  do toi ko’ 
lobi boros, frasa om 
ayat 

66 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Boros  Rati  Malayu 

boros popiromut  boros popiromut  kata sendi nama 


ngaran  ngaran nopo nga 
boros i gunoon 
popiromut frasa 
ngaran miampai 
boros suai 
boros popoimagon  boros popoimagon  kata penegas 
nopo nga boros 
kaanu manahak 
kapanatalan boogian 
pointantu id ayat 
boros popotopot  boros popotopot  kata pembenar 
nopo nga boros i 
popoimagon 
katapatan isoiso 
katarangan 
boros posugkuon  boros di patambaon  imbuhan 
id gulu om id dohuri 
montok boros guas 
boros toguangon  boros toguangon  kata tugas 
nopo nga boros aiso 
rati nga kiwaa 
toguangon. Okito 
boros ngawi diti id 
frasa , klausa om 
ayat miampai 
toguangon di 
pointantu id sintaksis 
sabaagi do popionit, 
pongudio, 
ponokodung om 
suusuai po 
boros ula  boros di papatarang  kata adjektif 
do koulaalaho 
boros ula poingkuro  boros ngawi di  kata adjektif bagaimana
manahak korotian do 
kowoowoyoon 
montok patarang do 
boros ngaran 

67 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Boros  Rati  Malayu 

buragang  aragang do laang  merah jambu 


diftong  tuni kolombus  diftong 
mantad kalandayan 
do dila id isoiso 
wokol kumaa wokol 
suai. poomitanan: ai 
= pakai, oi= ongoi, ui 
= tunui 
fonem  tuni do boros i kiwaa  bunyi bahasa yang 
popisuayan rati  mempunyai fitur 
perbezaan makna 
galam  tikam  tikar 
garansang  poyanan do kubis  sejenis raga 
gonob  tapi  kain sarung 
guyud  padsakayan  tandu 
gagayaton do 
kalabau  oguno 
mangakat do poring 
hatadan  putul  potong 
kabaatan  ponuduk arah  selatan 
poingwanan soira 
tumimbaba tokou do 
kosilahon 
kagangahan  kohioon  kebisingan 
kakanan  kawo do luping  tajau 
kalandayan  kolinuudan tuni wokol  harmoni vokal 
kambawa  kakamot  mainan 
ponginsasamod 
tangaanak 
kiriu  popoundaliu miampai  kuis 
momoguno kakamot 
tanaru 
kodumaat  gonit  kilat, halilintar 
kogompit  katanud  terlibat 
koibutan  ponuduk arah  utara
pononggibang soira 
tumimbaba tokou do 
kosilahon 

68 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Boros  Rati  Malayu 

kopihuyudan  kopitonudan  keselarasan 


kopitoningan  kopiindarasan  sebab untuk 
berhampiran/ 
kehampiran 
kopogitootonudan  kopogisuusuhutan  berturutan 
kosilahon  ponuduk arah id 
koulayon do tadau 
kotindapou  kaampayat  hadir 
kotonobon  ponuduk arah di  utara 
miumbangan do 
koulayaon tadau 

koulaalaho  kowoowoyoon  ciri­ciri 


kouyuuyuo’  koongoongoyo’  keadaan/ situasi 
lamin pongusapan  walai pongusapan  hospital 
langod  putul do poring toi ko’  sepenggal 
kayu 
ligok  sontolon waig  seteguk air 
linayun  poyanan waig  bekas air daripada 
mantad poring  batang bambu lebih 
dari satu ruas 
luguan  momuruan toi ko’  ketua/pemimpin 
lalansanon id iso 
koisaan, kotinanan 
toi koupisan. 

lumping  lopi do sigup  sebuku tembakau 


manaandak  mamaramai  merayakan 
miulu  kabagal wonsoyon  ukuran material yang 
tulu kakamot  sesuai untuk diukir 
menjadi hulu sebarang 
peralatan 
momolintagu  momit id karaaralano’  meniru dengan cara 
pasansala  dan tujuan negatif 
momorujuk  momorujuk kumaa  merujuk
sosongulun 

69 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Boros  Rati  Malayu 

monigowo  minonigog  dengan tiba­tiba 


nakalantoi  nokolimbou  berjaya 
nalai  rumun do potiukan  sarang 
ninipot  songongi di kibabang  kelip­kelip, kunang­ 
soira totuong  kunang 
nokolunau  nakalana  keadaan yang bersih 
nokoumolig  nokointirung  telah menjadi pelindung 
nopujulan kiniopon  napatai nakaalun  mati di tempat kejadian 
doid kinoiyonon 
koligaganan 
ogontit  obutit  buncit 
okikit  oopi  jimat 
okimbiran  ogihilan  disentuh 
olombou  tuni tosiriba  parau (bass) 
opipi  ula do tusin  leper 
opoto  oroso, ananam  sedap 
osinggawa  agaan ginawo  sikap terbuka 
osoug  warana do monggis  ungu 
noonsok 
panon  ponjudu ginumu sapi  kawanan 
toi ko’ kalabau 
pias  winis  ceraian 
pilumaagan  piombolutan  beramah­ mesra 

pinagung  binadas momogunoi  dipukul menggunakan 


boogian dangol di au  belakang parang 
atarom 
pitimbungakan  maso toi koiyonon di  mesyuarat 
tumimung ngawi 
tulun do 
mogibooboros 
montok maganu 
kootuson do isoiso 
ahal momodimpot do 
tudu di natantu 
poinsandad  poimpuun  semulajadi

70 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Boros  Rati  Malayu 

posugkuon gulu do  boros ngaran nopo i  imbuhan awalan kata 


boros ngaran  owonsoi mantad  nama 
posugkuon gulu nga; 
don­, ki­ 
posugkuon gulu do  boros maan nopo i  imbuhan awalan kata 
boros maan  owonsoi mantad  kerja 
posugkuon gulu nga; 
ko­ noko­, no­ 
pokirompingas  mokiikum doid  bertindak menentang 
pisaapan  dalam pertarungan 
yang menjanjikan 
kekalahan sendiri 
posugkuon  boros posugkuon id  Apitan 
pangansip  gulu om id dohuri 
isoiso boros 
puobuk  tali do poporoliu tapui  sumbu 
id morilang do 
karansapung 
purintod  pason id  pesanan terakhir, 
kopitongkiadan  wasiat 
(pason kotohuri) 
rasuk  sia, garung,  baju 
bangkad, basaan 
rata’  tinan tulun do  mayat/penyakit kulit 
napatai/akatol id kulit 
rogon  sunduan taraat,  iblis 
moinat 
rulang  pongintaban tonsi  pangsa 
nangko, pulutan, 
timadang, kamansi 
rungka  otiil  pengacau 
sangal  tial, toron  cekal 
sibor  winatang, badas,  permatang 
timbun 
somboroyungan  sontulai  setandan 
sopikobongung  miagal do  saling mendiamkan diri 
sopikadada, 
sopikodoit 
sorondong  ponjudu ginumu  sepucuk untuk 
montok rapo (sopuk,  senapang
babadil, bakakuk, 
rantaka 

71 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

Boros  Rati  Malayu 

susupuan  pamansayan  bengkel kimpalan 


kakamot mantad 
bosi, luyang, gundol 
om suusuai po 
tangkob  poyanan do parai  kepuk 
tinimbabaan  koulaho di okito do id  sifat yang boleh dilihat 
pomurasan  pada air muka 
tinsod  poguungan do  kandang khinzir 
wogok 
tolitang  tolig apat misukat  struktur empat segi 
yang dibina untuk 
menghalang benda 
yang disimpan agar 
tidak bertabur 
tonggom  sagkom  genggam 
totok  tabor di tonomon id  anak semaian padi 
lagob 
tuku  tipong  ukur 
tulinggou  ginuli do tuni  gema 
tuou  tapod  dasar wakid 
wonod  waig/ tinuru mantad  cairan tumbuhan 
wakau toi ko’  (biasanya merujuk 
suumusuni  kepada nilai perubatan 
(koubasan do osiliu  tradisional)
tusap) 

72 
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL

BIBLIOGRAFI 
Abdullah Hassan.  (1993).  Bahasa Melayu STPM.  Kuala Lumpur: Fajar Bakti. 

Asmah Hj. Omar.  (1993).  Kaedah Pengajaran Bahasa.  Kuala Lumpur:  DBP. 

Che Ibrahim Hj. Salleh.  (2000).  Modul Tatabahasa Melayu UPM.  Serdang: UPM. 

Farid M. Onn.  (1980).  Aspects Of Malay Phonology and Morfology:  A Generative 
Approach. Bangi: UKM. 

Frances Stanis Angap.  (1992).  Struktur Ayat Dalam Misa Melayu – Tesis Sarjana Muda. 
UM. 

Hymann, L.M.  (1975).  Phonology: Theory and Analysis.  New York: Holt, Rinehart and 
Winston. 

Kadazandusun Malay – English Dictionary.  (1995).  Penampang: KDCA. 

Koleksi Kosa Kata Bahasa Kadazandusun – Hasil Perbincangan Jurulatih Utama Bahasa 
Kadazandusun.  Kudat Golf and Marina Resort pada 25 hingga 30 Mei 2003. 

Komoiboros DusunKadazan.  (1994).  MBDK: Percetakan CS. 

Nik Safiah Karim, Farid M. Osman, Hashim Hj. Musa, Abdul Hamid Mahmood.  (2002). 
Tatabahasa Dewan Edisi Baharu.  Kuala Lumpur: DBP. 

Nik Safiah Karim.  (1988).  Linguistik Transformasi Generatif: Suatu Penerapan Pada 
Bahasa Melayu.  Kuala Lumpur:  DBP. 

______________(1987).  Tatabahasa Dewan Jilid 1:  Ayat.  Kuala Lumpur.  DBP. 

Raminah Hj. Sabran dan Rahim Syam.  (1987).  Kajian Bahasa.  Kuala Lumpur: Fajar 
Bakti 

Rita Lasimbang.  Fonetik, Fonologi dan Morfologi – disampaikan semasa kursus 
pemantapan Tatabahasa di Berjaya Palace Hotel, Kota Kinabalu pada 
1 hingga 3 Oktober 2001. 

Rosy Talin.  (1990).  Pertuturan Rungus:  Satu Bahasa Yang Tersendiri atau Dialek 
kepada Bahasa Kadazandusun?  UKM. 

Schane, S. A.  (1992).  Fonologi Generatif.  Kuala Lumpur:  DBP. 

Veronica Petrus Atin.  (1996).  Perspectives On Same Basic Sentence Structure Of KD 
(Central Dusun) – Thesis Degree.  UKM. 

Koleksi Tukadan Kadazandusun – hasil temuramah dengan Odu Kombion Bangkut, 
Kg. Purak Ogis, Kota Belud.

73 

You might also like