‫יומא‬

‫ַ‬
‫ריזאנע‬
‫ַא ָ‬
‫מצות‬

‫גליון‬
‫ג'‬

‫מדור‬
‫מיוחד‬

‫בעזהשי"ת‪ ,‬גליון ג'‪ ,‬יום רביעי פרשת מצורע‪-‬טהרה‪ ,‬ב' ניסן‪ ,‬תשע"א לפ"ק‬

‫לשון הקודש‪:‬‬
‫זייטן ‪81 - 66‬‬

‫‪66‬‬

‫‪ /‬מכתב שנשלח לבן הגה"צ‬
‫טמאר‬
‫ד'סא ַ‬
‫ַ‬
‫מודעה שנתפרסמה ע"י הנהלת קהל יטב לב‬
‫פעסאר להרבנים המתירים‬
‫ָ‬
‫רא‬
‫הפ ָ‬
‫‪ /‬העתקת מכתב ּ‬
‫ראב"ד העדה החרדית שליט"א‬
‫‪/‬‬
‫‪ /‬בירור המציאות וההלכה‬
‫‪ /‬מכתב שנתקבל מאת ת"ח אחד‬

‫‪69‬‬

‫ספעציעלע ָא ּפטיילונג‪:‬‬
‫ּ‬

‫ראך — זייטן ‪88 - 82‬‬
‫שפ ַ‬
‫אין דער אידישער ּ‬

‫‪67‬‬

‫‪75‬‬

‫ל'טוסאן'?‪:‬‬
‫ָ‬
‫'יומא'‬
‫ַ‬
‫מה בין‬

‫ריזאנע ווייץ —‬
‫די ַא ָ‬
‫מאל און היינט!  ‪82 /‬‬
‫ַא ָ‬

‫‪78‬‬

‫מעטאדן‬
‫ָ‬
‫ספעציעלע‬
‫ּ‬
‫יומא פעלדער ‪/‬‬
‫אין די ַ‬

‫‪84‬‬
‫צאי לך בעקבי הצאן  ‪86 /‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫מודעה שנתפרסמה ע"י הנהלת קהל יטב לב ד'סאַטמאַר‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬
‫ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬
‫זיך‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫מיטלען!"‬

‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬

‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬

‫יום ג' פר' טהרה ר"ח ניסן תשע"א לפ''ק‬

‫מודעה נחוצה‬
‫לבני החבורות‬

‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬
‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬

‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬
‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫היות שבשבוע שעברה אירע באחד מן בני החבורות שאפה‬
‫א אַריזאָנע‪.‬‬
‫אחד מצות מחיטי יאָמ ַ‬

‫גליון ג'‬

‫על כן באנו בזה להודיע שעפ"י הוראת כ"ק מרן אדמו"ר שליט"א‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫א‬
‫ַ‬
‫ָמ‬
‫א‬
‫י‬
‫בחיטי‬
‫להשתמש‬
‫שלא‬
‫תשס"ט‬
‫משנת‬
‫שליט"א‬
‫והביד"ץ‬
‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫ָנע‪ ,‬און‬
‫ָנערשטאָג‪,‬‬
‫און דא‬
‫מצות‬
‫לאפות‬
‫אופן‬
‫בשום‬
‫יחיד‬
‫לשום‬
‫רשות‬
‫אין‬
‫לכן‬
‫ַריזא‬
‫יעדן מאָנטאָג א‬
‫ַלן?‬
‫א‬
‫בייפ‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫א אַריזאָנע בבתי אפי'איבער די א‬
‫שלנו‪.‬‬
‫ַ‬
‫ָמ‬
‫גרויסעא‬
‫מחיטי י‬
‫כבוד‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬

‫‪66‬‬

‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬

‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬

‫הנהלת הקהלה‬ 

‫‪ ‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫די קליידער‪ ‬און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך‬
‫דעזיינערס‪,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫‪25‬‬
‫‪Ross‬‬
‫‪St.‬‬
‫‪Brooklyn‬‬
‫‪N.Y.‬‬
‫‪11211‬‬
‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫און‬
‫"שיין"?‬
‫איז‬
‫אונטערהעמד‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ַרויס‬
‫א‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ַג‬
‫א‬
‫ב‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫דעריבער‬
‫און‬
‫ַטע‪,‬‬
‫א‬
‫ט‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫‪‬‬
‫‪Â‬‬
‫"‬
‫‪‬‬
‫‪‬די‪"‬‬
‫וויכטיגקייט פון‬
‫מיט אויסריידן וועגן‬
‫איינרעדן‬
‫זיך‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫דעם‬
‫אויסער‬
‫מיסט‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫‪ – Fax. 388-4207‬ביים הא ַנדלען‬
‫‪718-388-5080‬‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫‪ ˜˜‬א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫‪ ‬‬
‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫‪˜ "‬‬
‫די וואָס טאַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלאַכט צירונגען וואָס זענען ‪"Ú˘˙˘"˘˙Ú˙˘˜‬‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬
‫תשע"א לפ"ק‬
‫אור ליום ערש"ק פ' תזריע‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬
‫זומער‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫ַנטלען‪,‬‬
‫מא‬
‫הבושם‪,‬‬
‫ערוגת‬
‫ָלטן ידידי הרב הגאון המפורסם סוע"ה‪ ,‬גן הדסים‬
‫לכבוד‬
‫ס'איזכטל וכרביבים‬
‫מרובים‬
‫שלומים‬
‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪...‬‬
‫"שיין"? ווען מיר ווא‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫ווי זיי שטעלן‬
‫כבודצו זען‬
‫ממש א ַ געלעכטער‬
‫ָנצענטרירט א ַז די‬
‫מפארים זיך ק‬
‫מוה"רא ר'‬
‫שמו‬
‫הראב"ד‬
‫שליט"א‪ ,‬בן כ"ק הגה"צ‬
‫שליט"אַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫ערמל‪ ,‬די פא‬
‫די‬
‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫ָנגעקומען‪.‬‬
‫נישט א‬
‫שלטא ַקט‬
‫יעדער אין‬
‫וויא ַזוי‬
‫מרגישיםאיזטעם‬
‫החטים שאני‪ ,‬אך המציאות הוא שגם בהחיטים‬
‫לפנימירשני שבועות‪,‬‬
‫שנכתב‬
‫מיט שליט"א‬
‫מעכ"ת‬
‫גייטמכתבו‬
‫ראיתי‬
‫עס‬
‫עצמם דערפא ַר‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫ָדעס?‬
‫א‬
‫מ‬
‫אייערע‬
‫ַנט‪.‬‬
‫הראב"דאינטערעס‬
‫לכ"ק אויך‬
‫מלח וכמו שהארכתי בזה במכתב שערכתי טא ַקע‬
‫שליט"א‪.‬א —‬
‫הגאון הראב"ד‬
‫ונתפרסם ביום ה' פ' תזריע העבר‪ ,‬ובו כתב בשם אביו‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ַנט‬
‫א‬
‫אינטערעס‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַלעמ‬
‫א‬
‫ס'איז‬
‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫וכעת אוסיף דלפני איזה ימים אמר לי הרב הגאון המפורסם מוה"ר יצחק‬
‫שערער ופקפק‬
‫נתפרסם דער‬
‫ברוקליןפא ַר אונז‪:‬‬
‫ירושלים שליט"א ששמע שבחוצות בלייבט‬
‫לפרסמהָזע‬
‫(והרשני קוריא‬
‫אויפצוקומען מיט‬
‫אונזער—ּפסיכ‬
‫חיטי זיך צו‬
‫ווענדן מיר‬
‫הלוי מאנדל שליט"א ראב"ד חקר הלכה ודומ"ץ בק"י‬
‫דהרי לא נתפרסם בשם‬
‫ָגישענפלאתי‬
‫ומהאָלאמאד‬
‫אריזאנא‪.‬‬
‫על‬
‫ע"ז‪,‬שקר‪".‬‬
‫וועג פון‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫בשמו)‪ ,‬איך שהעיד לו אחד מן הנוכחים בשעת הקצירה באריזאנא‪ ,‬שראו‬
‫בעצמו פון‬
‫נעמען צו‬
‫בכת"י‪ ,‬ובתוכו‬
‫"מירשכתב‬
‫כ"ק הראב"ד שליט"א רק תשובתו הרמה‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫דעת‪",‬‬
‫זייער‬
‫מענטשן‬
‫עליהם‪,‬‬
‫המים‬
‫דנתייבש‬
‫מכיון‬
‫ממש‬
‫ממלח‬
‫שהוא‬
‫לבן‬
‫מראה‬
‫השבלים‬
‫על‬
‫יתברר שמרגישין טעם מלח בתוך החטים‬
‫שאם‬
‫ברורה‬
‫הלכה‬
‫נתברר‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫ָנווענשאָן‬
‫ָגישע קא‬
‫ּפסיכאָלא‬
‫גרויסע‬
‫אין א ַ‬
‫"מיין‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫המרדכיא‬
‫ובהמצות אז דבר פשוט שדינם כמ"שזאָגט ש‬
‫דאם נמצאים‬
‫חמורה‬
‫שאלה‬
‫עוד‬
‫ניתוסף‬
‫ולפי"ז‬
‫הנ"ל‪.‬‬
‫הגאון‬
‫הרב‬
‫עכ"ד‬
‫מלוחה‬
‫מצה‬
‫האוכל‬
‫דכל‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫נתערבו‬
‫גרגירי מלח ממש על החטים‪ ,‬א"כ צריכין לחשוש‬
‫עלה כ"ק הראב"ד שליט"א וכתב דלא‬
‫ממש‪.‬‬
‫כאוכל‬
‫ַסקירן‬
‫הדישהא ַרמא‬
‫דבעתא ַרפן פ‬
‫"מיר ד‬
‫סיים פיל‬
‫אך זייער‬
‫ַרויס א ַז‬
‫חמץזיך א‬
‫שטעלט‬
‫עס‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫המצות‪,‬‬
‫הרבה גרגירי מלח בתוך החטים‪ ,‬ובעת האפייה‬
‫זרש‪,‬‬
‫בתוך זאָגט‬
‫נתערבוַקטיקן‪",‬‬
‫אונזערע טא‬
‫זעלבסט–‬
‫נרגש אין‬
‫שיהאא ַ מא ַנגל‬
‫ליידן פון‬
‫מענטשן‬
‫באמעריקע לא היו‬
‫הממשלה‬
‫גם‬
‫המלח‪,‬‬
‫טעם‬
‫בה‬
‫מסתברא‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫הגאוניםָס‬
‫שהרבנים פון די ווא‬
‫דידןא ַרפן זיך היטן‬
‫וזהו ודאי מצה מלוחה ממש‪ .‬וכש"כ בנידון"מיר ד‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫שמעיד על רבנים‬
‫וז"ל‪:‬א ַל‪,‬ומה‬
‫עודָס ס'איז‬
‫און ווא‬
‫מתירין‪ ,‬וכמו שכתב בעצמו במכתבו נאָרמ‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫אונזערע‬
‫שטערן‬
‫ווילן‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫שליט"א ועוד הרבה אברכים מכמה כוללים טעמו מהחטים‪ ,‬וכולם פה‬
‫שמלוח תמוה מאד‬
‫שטוענים‬
‫ת"ח בקיאים גדולים בחיטים‬
‫שמרגישים נאָרמא ַל‬
‫פריער געווען‬
‫ָדע‬
‫א‬
‫מ‬
‫ַ‬
‫א‬
‫מיר‬
‫ַנייען‬
‫א‬
‫ב‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ַך‬
‫א‬
‫ַס‬
‫א‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫אחד ענו ואמרו דנרגש בהם טעם מלח‪ ,‬א"כ באמת הוא דבר חמור מאוד‬
‫איך‬
‫בדיקה א ַעדמשוגעת‪.‬‬
‫שבקיאים בטעם חיטים גופא וצריך ווערט‬
‫ולכן‬
‫לאיסור‪,‬‬
‫שחוששין‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫ַזונדער הנאה‬
‫בטעםאָב ב‬
‫ה‬
‫וכמו שהורה הראב"ד שליט"א דאם המציאות הוא כך הוא שאלה חמורה‬
‫כמשונה וכו' עכ"ל‪.‬‬
‫חטיםא ניכר‬
‫באמת‬
‫פעם אם‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫ָקסן‪,‬‬
‫זענען א‬
‫עודַרומיגע‬
‫לבדוקַלע א‬
‫ראויאויב א‬
‫ניין?‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫חמור‬
‫מיר דיעל דבר‬
‫כשדנין‬
‫וכנ"ל‪ ,‬ואינו מובן כלל איך מבלבלין את‬
‫אינו מלוח‪ ,‬אינה‬
‫מעכ"תא ַלעשלדעת אביו שליט"א‬
‫דמש"כ‬
‫איך לנו‬
‫היוצא‬
‫ַרבן‬
‫ריכטיגע פא‬
‫הציבור ווייזן‬
‫שוין‬
‫ָקס‪ .‬אויב‬
‫מזה א ַן א‬
‫אויך זיין‬
‫מוז‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫כזה‪.‬‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫להמבואראָמּפערס‬
‫גייען מיט דזש‬
‫א ַרומיגע‬
‫סּפעציעל כתב מפורש‬
‫שנתפרסמהָגן שגם בו‬
‫בתשובהמיטהנ"ל‬
‫סתירה כלל‬
‫פרויען טרא‬
‫צוביסלעך‪,‬‬
‫גיין‬
‫מען‬
‫ַרף‬
‫א‬
‫ד‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַמ‬
‫א‬
‫אויך‬
‫איך‬
‫מוז‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ד‬
‫ערמל‪,‬‬
‫ַסטע‬
‫געּפא‬
‫בדיקה‬
‫וצריך‬
‫מלוח‪,‬‬
‫שיהא‬
‫לו‬
‫מסתבר‬
‫לא‬
‫הדבר‬
‫דבעצם‬
‫האלה‪,‬‬
‫כדברים‬
‫ובאמת נשאר עוד הרבה בקולמסי‪ ,‬אך כבר כתבתי בזה כמה פעמים‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫מיט‬
‫גייען‬
‫ַרומיגע‬
‫א‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אויב‬
‫גיין‪.‬‬
‫א ַזוי‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫דעם המרדכי דכל‬
‫ַרויס כמ"ש‬
‫איךאז אנידון‬
‫עוד הפעם‪ ,‬ובאם יתברר שאכן מלוחיםציהמה‬
‫די והותר‪ ,‬וכעת אסתגר בברכה שיזכה כ"ק הראב"ד שליט"א להמשיך‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫אונטערשכבר נתברר‬
‫ַרּפעטכעתפוןלמעשה‬
‫חמץקייןממש‪.‬קאוא"כ‬
‫האוכל מצה מלוחה כאוכל‬
‫השלימות‬
‫בעבודתו הקדושה להרבות תורה והוראה בישראל בבריאות‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫איך‬
‫און‬
‫פיס‬
‫זייערע‬
‫בב"א‪.‬‬
‫עביגוא"צ‬
‫שמרגישין‬
‫עדים‬
‫כמה‬
‫ע"י‬
‫הן‬
‫המלח‪,‬‬
‫טעם‬
‫בו‬
‫ונרגש‬
‫דמלוחים‬
‫שווערסטע א ַרבעט‬
‫הדבראונזער‬
‫דנכוןווי א ַלע‪.‬‬
‫אָקס‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫הוטן‪.‬‬
‫די‬
‫ביישּפיל‪,‬‬
‫צום‬
‫ַך‪.‬‬
‫א‬
‫ל‬
‫לעצטן‬
‫דעם‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫הראב"ד‬
‫לדעת‬
‫באמת‬
‫א"כ‬
‫והמומחים‪,‬‬
‫הממשלה‬
‫כתבי‬
‫עפ"י‬
‫והן‬
‫הטעם‪,‬‬
‫די‬
‫מענטשן‪,‬‬
‫קלוגע‬
‫די‬
‫מיט‬
‫ַקע‬
‫א‬
‫ט‬
‫איז‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫א‬
‫ש‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫אונז‪",‬‬
‫פון‬
‫נישט‬
‫זיך‬
‫ָזן‬
‫א‬
‫ל‬
‫שּפיץ וברגשי כבוד כערכו הרם והנשא‬
‫באה"ר‬
‫והנניָס בזה‬
‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫דושת"הדעם‬
‫דעקן נאָר צו‬
‫היטן ווא‬
‫ַץ‬
‫א‬
‫זעלבסט–ש‬
‫גענוג‬
‫ָ‬
‫א‬
‫י‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫וועלכע‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫מאוד‪.‬‬
‫חמור‬
‫דבר‬
‫היא‬
‫שליט"א‬
‫לתשובתוהאהרמה‬
‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫ַלבוועגס אויפ'ן‬
‫המחכה ליגן א ַזוי‬
‫קאָּפ און‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫בעצמו אויף‬
‫שליט"א אָּפצוטון‬
‫הראב"ד הנאה זיי‬
‫כתבסּפעציעלע‬
‫ובעצם הענין יש להפליא‪ ,‬הרי א ַ‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬
‫את‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫עמלקי'ש) דורך‬
‫אלמיין‪ ,‬אויף‬
‫קולע(איך‬
‫טערקיש‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫יחטיא‬
‫השערה ולא‬
‫ַמעס שהוא‬
‫ההלכה‬
‫דיהתשובה‬
‫בירור די מא‬
‫ובתוכוטענה'ן צו‬
‫מיידלעך נעמען‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫ציל–ברעט‬
‫הוטן א ַלס‬
‫ַקע זייערע‬
‫כלל‪,‬טא‬
‫המטרה‪ ,‬ותשובה זו אינם מפרסמין נוצן‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫דאראג‬
‫אבדק"ק‬
‫בבתי‬
‫מודעות‬
‫מדביקים‬
‫רק‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫ַזויווי א ַלע‬
‫אויסזען א‬
‫קענען זיי‬
‫געבן‬
‫נישט א ַלע‬
‫ומועדי טון א ַז‬
‫התורהָס קען מען‬
‫ווא‬
‫שערך מעכ"ת שליט"א‪ ,‬וזהו פשוט עלבון‬
‫המכתב‬
‫נישט עם‬
‫מדרשים רק‬
‫ושו"ת‬
‫השנה ‪-‬‬
‫על‬
‫ברמה‬
‫האשל‬
‫בעמח"ס‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫דוגמתו‪ ,‬זיך די‬
‫נשמע שטעלן‬
‫שלאדערנאָך‬
‫התורה און‬
‫מא ַמעס‪,‬‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫את‬
‫לפרסם‬
‫רוצים‬
‫אינם‬
‫שלכך‬
‫בצדו‬
‫ושוברו‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫חטיםָל ג"כ‬
‫וקצירת‬
‫ָך‬
‫א‬
‫נ‬
‫מיר‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫צו‪.‬‬
‫ַמעס‬
‫א‬
‫מ‬
‫געטרייע‬
‫געווינט‬
‫מען‪ :‬א ַמא‬
‫הוריותביי‪-‬אונז זאָגט‬
‫ועל מס' סנהדרין – מכות – טא ַץ?‬
‫ברורה‬
‫התשובה שערך הראב"ד שליט"א‪ ,‬שהרי‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬
‫הלכהא ַקלען זיך‬
‫נתבארוואָס וו‬
‫מתוכודי הוטן‬
‫פעדערן אין‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫שביעיתמען‪"...‬‬
‫ולולביאָל פא ַרלירט‬
‫מען און א ַמ‬
‫מצה ‪-‬‬
‫צוגעדעקטשל‬
‫ומגלגלים‬
‫שכל אויסגעטאָן ‪-‬‬
‫פשוט‬
‫המרדכיּפיצלנע‬
‫כפסקמא ַכן מיר‬
‫הדבר א ַמאָל‬
‫יעדע ווינט‪,‬‬
‫שבאם מרגישין טעם מלח בהחיטים אזמיט‬
‫מיט א ַ‬
‫און זיך‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫האוכל מצה מלוחה כאילו אוכל חמץ‪ .‬היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬
‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬
‫היופי‪ ",‬זא‬
‫מעניןוהבל‬
‫שקר החן‬
‫במכתבו‬
‫זרש במהאוןשכתב‬
‫באותוָגטענין‪,‬‬
‫לענין‬
‫הייסטואגב‪:‬‬
‫"עוז במה‬
‫מקיים עוד‬
‫זענען להעיר‬
‫עניןאָסאמרתי‬
‫מענין אלענין‬
‫בשולי‬
‫והדר‬
‫ַנדערע באותו די וו‬
‫שליט"א איין סיבה‬
‫הראב"ד די זייטן‪.‬‬
‫צופליען אויף‬
‫היריעה‪ :‬פון די‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪.‬‬
‫שקר‬
‫ַר‬
‫א‬
‫פ‬
‫געבן‬
‫מיר‬
‫טייטשט‪,‬‬
‫"דאָס‬
‫אָפן‪,‬‬
‫דהבין‬
‫כתבתי‬
‫לקולא בשביל שקולפים‬
‫לצדד‬
‫הערשקאָוויטש‬
‫ותשחקפישל‬
‫אפרים‬
‫הישיש מוהר"ר‬
‫איזהמיראנשים‬
‫ליום אחרון!"‬
‫לבושה‪...‬‬
‫מזהַרלייג זיך‬
‫דמוכח פא‬
‫ּפערזענליך‬
‫כברָס איך‬
‫החטים‪,‬א ַרווא‬
‫פ‬
‫להגה"צ יאָ צו‬
‫דירעקט הנאה‬
‫שהלכואָבן‬
‫זייט ה‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫פרייליכן פורים!‬
‫אַ‬
‫קולפים‬
‫ומש"ה‬
‫השבלים‬
‫וברצונם להכחיש את‬
‫קלויזענבורג‪,‬‬
‫ודומ"ץ‬
‫האליין‬
‫אםוויל נקמה‬
‫ווייל איך‬
‫הוטן איז‬
‫על אויף די‬
‫הראב"ד שליט"א שהמלח נמצא רק א ַזוי‬
‫אפילו‬
‫הוטן‪ ,‬און‬
‫אב"דמיט די‬
‫שליט"אא ַ קאָּפ"‬
‫"דרייען‬

‫‪LAUFER‬‬
‫דא ַן פא ַרנא ַרט‬

‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫‪RABBI‬‬
‫אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬
‫‪ָA.‬נצוהא ַלטן‪.‬‬
‫א‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫מכתב שנשלח לבן הגה"צ ראב"ד העדה החרדית שליט"א‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫אשר‪‬בן ציון שטערנבוך‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬

‫גליון ג'‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪          ‬‬
‫‪         ‬‬
‫‪‬‬
‫‪            ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫אברהם לויפער‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪67‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫המציאות‪ ,‬ולזה אמרתי לנכון להעתיק דברים כהווייתן‪:‬‬
‫הנה הגה"צ הנ"ל כתב בזה"ל‪ :‬הנה זה כמה שנים אשר הובא לפני‬
‫מכתבים וקונטרסים בענין זה‪ ,‬ואמרתי כי איני בקי בטיב גידולי חיטים‬
‫אלו ולא חוותי דעתי להלכה ולמעשה בזה וכו' עכ"ל‪ .‬אמת הדבר כן‪ ,‬שזה‬
‫כמה שנים ששלחתי לו כל המכתבים‪ ,‬וכמ"פ דברתי עמו בזה‪ ,‬והשיב‬
‫גרינוואלד‬
‫קצירת ַ‬
‫לי כי קשה לו לעסוק בענין זה מאחר שאינו בקי בענין ח‪.‬‬
‫החטים‪,‬‬
‫ומה"ט גם בשנה זו לא עלתה על דעתי לילך להטריח את הגה"צ הנ"ל‬
‫זיךאך המסבב כל הסיבות סיבב‬
‫בשאלה הנ"ל רק שלחתי לו כל המכתבים‪,‬‬
‫דבערש"ק צו העבר הי' מזג טוב ואויר צח והגה"צ הנ"ל יצא לטייל יחד‬
‫עם חתנו ונכדו‪ ,‬וכשעברתי לפניו נתתי לו שלום‪ ,‬ותיכף הכיר אותי ואמר‬
‫בקול‪ :‬קבלתי כל המכתבים ויפה הוא למאוד‪ ,‬ותומ"י הוסיף בזה"ל‪ :‬הרי‬
‫המלח ממהר להחמיץ‪ ,‬בשמעי זאת אמרתי לחתנו ונכדו בפני הגה"צ‬
‫הנ"ל‪ :‬אתם עדי שאמר הגה"צ דברים האלו‪ ,‬אח"ז אמרתי להגה"צ הנ"ל‬
‫שקבלתי מכתב מה"אגריקולטור" שאישרו שהמים מלוחים‪ ,‬גם הקרקע‬
‫מלוח‪ ,‬גם יש מקומות שרואים שם שכבה של מלח ממש‪ ,‬ונענה על זה‬
‫בכאב לב אם כן הוא דבר חמור מאוד‪ ,‬אח"כ נתן לי ברכת הצלחה בכל‬
‫ענינים‪ ,‬בראותי כ"ז אמרתי דמן השמים סיבבהו שיצא הוראה זו שיש‬
‫שאלה חמורה בזה‪ ,‬ומש"ה פרסמתי דברים כהוייתן‪ .‬גם אמר לי ת"ח א'‬
‫שנכדו של הגה"צ הנ"ל פרסם בעצמו לכמה אברכים שזקינו הגה"צ הנ"ל‬
‫הוא בתוקף נגד החיטים מאחר דמלח ממהר להחמיץ וכנ"ל‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫מיידל‬
‫ַטיטלט א ַ‬
‫מו"ץַטיש ב‬
‫אויטאָמא‬
‫שבועות ווא‬
‫ששהא ַרקריך‬
‫שלפניוואָס פ‬
‫מיסט‪ .‬אוי‪,‬‬
‫שקיבל‬
‫הנ"לאואמר‬
‫שאלָלטאותי‬
‫ַמּפעראציין‪:‬‬
‫א ַן אואגב‬
‫(וועלגע"רָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דא‬
‫עצי די פא ַרגא‬
‫"נעב" אין‬
‫א‬
‫הלכהַכן‪.‬‬
‫ּפערזענליכע זא‬
‫מיינע‬
‫איך דאָ מיט‬
‫המגלגלים‬
‫שערכתיַלסבענין‬
‫עם הבירור‬
‫הקונטרסים‬
‫כל‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫העלצע"ר — שבית אופה אחד התחילו דבר חדש שלא נשמע מעולם‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫להסיר מכשול‬
‫זכיתי‬
‫ותלי"ת‬
‫העלצע"רדי במים‪,‬‬
‫פיל את‬
‫לרחוץ‬
‫איינגעצויגענע‬
‫אויך די‬
‫און א ַזוי‬
‫אונזערע‪,‬‬
‫הוועלגע"ראָנצוקליידן‬
‫טיכטיגע פרויען‬
‫מיט‬
‫אותם‬
‫לשרות‬
‫שלא‬
‫וכש"כ‬
‫במים‪,‬‬
‫העלצע"ר‬
‫הוועלגע"ר‬
‫את‬
‫להדיח‬
‫שלא‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫ואפילו אלו‬
‫שעליהם‪,‬‬
‫"מיר הבצק‬
‫ּפערזענליךעל פירורי‬
‫שיעור חימוץ‬
‫שעברה‬
‫במים‪,‬‬
‫ָריענטירט‪",‬‬
‫ציל–א‬
‫זענען זייער‬
‫בין איך‬
‫אחר גרא ַדע‬
‫ַנץ יאָר‪.‬‬
‫א ַ גא‬
‫און‬
‫חזרו זיצן‬
‫רקא ַז מיר‬
‫נישט‬
‫ע"יָגט זרש‪.‬‬
‫הפסיקו זא‬
‫שטענדיג‬
‫להדיחשטוּפ‬
‫התחילו— איך‬
‫ַרק א ַקטיוו‬
‫שטא‬
‫לגרר‬
‫"מיינטזה‪,‬‬
‫התעוררות‬
‫במים‬
‫שכבר‬
‫קומענדיגע‬
‫די‬
‫זיין‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ז‬
‫עס‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫חלומ'ען‬
‫און‬
‫ַגט‬
‫א‬
‫געוו‬
‫זיין‬
‫צו‬
‫ָמיטע‬
‫א‬
‫ָדע–ק‬
‫א‬
‫די‬
‫אתמ הוועלגע"ר העלצע"ר כמו שנהגו מקדמת דנא‪ .‬וקבלתי בזה כמה‬
‫מיר‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫צו‬
‫ַכטן‬
‫א‬
‫טר‬
‫מיר‬
‫ָר‬
‫א‬
‫נ‬
‫ָדע‪,‬‬
‫א‬
‫מ‬
‫מיט‬
‫ַרויסצוקומען‬
‫א‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫מורא‬
‫נישט‬
‫תשובות מגדולי ישראל‪ ,‬וביניהם הגאון ר' חיים קנייבסקי שליט"א‪ ,‬הגאון‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫הגאון ר' נפתלי פרענקל שליט"א‪ ,‬הגה"צ‬
‫ר' יוסף ליבערמאן שליט"א‪,‬‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫הקפידו‬
‫ולא‬
‫שהתחכמו‬
‫ממה‬
‫נגרם‬
‫זה‬
‫וכל‬
‫משארמאש‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫ועוד‪ ,‬אָננעמען‬
‫שליט"אמ'וועט‬
‫און טאָמער‬
‫געווא ַגט‪,‬‬
‫בטוב‬
‫שנערכה‬
‫בעיניו‬
‫והוטב‬
‫זי"ע)‬
‫רבותינו‬
‫לנו‬
‫שהנהיגו‬
‫מדרך‬
‫לסור‬
‫שלא‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫מלוחים‬
‫שהחטים‬
‫לומר‬
‫אך‬
‫וכו'‪,‬‬
‫תורה‬
‫של‬
‫כדת‬
‫הלכה‬
‫בעומק‬
‫ודעת‬
‫טעם‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫אך הני אינשי דלא מעלי בראותם שדברים הנ"ל עשו רושם גדול‬
‫אין זה‬
‫השבתי‬
‫לומר‬
‫אונזערעהשכל‬
‫ָטירןרחוק מן‬
‫הוא‬
‫תימהא ַ‬
‫אויף מיט‬
‫קומעןלו מיר‬
‫ָדעס‪.‬כן‪.‬א ַמאָל‬
‫מסתבר מא‬
‫ואינואָבער‬
‫ּפלענער‪,‬‬
‫הםָיקא‬
‫בא‬
‫בעולם התורה‪ ,‬הלכו להגה"צ הנ"ל ובלבלו אותו במציאת הדברים באמרם‬
‫אויף‬
‫שּפיציגע שיך‬
‫שהתחילו טרא‬
‫המציאות בייפא ַל פון‬
‫נשתנהמען צום‬
‫געפאזוָלגט איז‬
‫דהרי מיך‬
‫כלל‪,‬מ'האָט‬
‫ווען‬
‫מלמעלה על‬
‫לזלףָגן מים‬
‫בשנה‬
‫שאינו מלוח כלל‪ .‬ודין גרמא שהוציא מכתב שאינו רוצה לפסוק בדברים‬
‫פשוט‬
‫שיכור‪,‬‬
‫ַקלט זיך‬
‫מען ווא‬
‫המים וואָס‬
‫דכשנתייבשדער‬
‫גרמא צום ביישּפיל‪,‬‬
‫ודיןצופרידן‪.‬‬
‫געווען‬
‫סוף‬
‫החטים‪,‬‬
‫ווי א ַעל‬
‫מלח‬
‫גרגירי‬
‫נשארו‬
‫החטים‬
‫מובן מעצמו לכל בר‬
‫בעצמו‪ ,‬אך‬
‫קורצעמציאת‬
‫אלו מכיון שלא בירר‬
‫טעמעס‪,‬‬
‫הדברים ַאקטועלע‬
‫שמועסן איבער‬
‫מען‬
‫בתוקףא ַמאָל‬
‫השיבדי פיס‪.‬‬
‫זאת צו טון‬
‫בשמעוזיי וויי‬
‫המלח‪.‬א ַרץ‬
‫טעםמיט שוו‬
‫שנרגש בלוי‬
‫גורםפון מא ַכן‬
‫איינפא ַל‬
‫קומטהוא‬
‫ששקר‬
‫וזה‬
‫החטים‬
‫שאמנם‬
‫שנתברר‬
‫ואחר‬
‫כלל‪,‬‬
‫החטים‬
‫על‬
‫היתר‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬
‫רומגענומען פון ַ‬
‫דעת שאין זה ַא‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫שבשנה זו נשתנה ענין השקאת המים‪ ,‬ומה שכתבו בגליון שלחן מלכים‬
‫מלוחים המה‪ ,‬חמור הדבר מאוד מאחר שמלח ממהר להחמיץ‪ ,‬ואינו מובן‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫עס כלל‪.‬‬
‫ּפייניגט זה‬
‫לסמוך על‬
‫מלבם‬
‫דברים שם‬
‫איינערראיה‬
‫אינו‬
‫פשוט‬
‫ואין דעם‪,‬‬
‫אונטער‬
‫בדוייםליגט‬
‫מיאוס'ע‬
‫דהרבהקויפן די‬
‫וועט נישט‬
‫איך מפרסמין את המכתב מהגה"צ הנ"ל שיהא נראה כאילו הוא מתיר‬
‫בשנה‬
‫שנעשה‬
‫משינוי זה‬
‫שיודעין‬
‫מכמה‬
‫שמעתי‬
‫שכבר‬
‫עניתי‬
‫וועלן‬
‫ביררתי זיי‬
‫ַרזיכערן א ַז‬
‫פעלקער און‬
‫ס'איז יצא‬
‫בהחיטים‪ ,‬ווען‬
‫פורים‪ ,‬א ַ זמן‬
‫לכבוד‬
‫אין‬
‫נעבעך‬
‫געפינען זיך‬
‫פרויען וואָס‬
‫אנשים די‬
‫ַ'טעמ'טע‬
‫אומבא‬
‫מיט די‬
‫קליידערלו(זעק)‬
‫מציאות‬
‫"ואני פאלא‬
‫שכתב מפורש‬
‫במקום‬
‫להשתמש‬
‫צו‬
‫אויסגעלייזט‬
‫ראוי‬
‫זיין‬
‫נישט‬
‫ָל‬
‫א‬
‫קיינמ‬
‫רינען‬
‫סודות‬
‫ַלטענע‬
‫א‬
‫ַה‬
‫א‬
‫ב‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫סוד און‬
‫בשבוע שעברה)‪,‬‬
‫איד'‬
‫במכ"עענגע'דער‬
‫במכתב‬
‫ָכדערצו כן‬
‫שנתפרסם‬
‫זו‬
‫שוועריגקייטן‬
‫און האָבן‬
‫תפיסה‬
‫א ַן‬
‫גםָמבינא ַציע‬
‫אין קא‬
‫(וכמואָליר נא‬
‫בלויע ק‬
‫הדברים‪ ,‬ולא התכוונתי לחוות דעה בזה כלל וכלל"‪ ,‬ורואים בחוש שכל‬
‫ַלס‬
‫א‬
‫"‬
‫המלכה‪.‬‬
‫ושתי‬
‫מיט‬
‫טיילט‬
‫ווערן‪",‬‬
‫ַּפן‬
‫א‬
‫כ‬
‫צו‬
‫געלונגען‬
‫אונז‬
‫איז‬
‫ַרויס‪,‬‬
‫א‬
‫ענדליך‬
‫זאתגיין‪"...‬‬
‫בשמעימיט'ן‬
‫הדברים‪ָ.‬בער‬
‫מציאותָב זיך א‬
‫שיברר איך הא‬
‫והשיבשווא ַרץ‪.‬‬
‫מיט‬
‫בקשתי אותו שאחר שיברר‬
‫כוונתם היא לבלבל את הציבור‪ ,‬וד"ל‪.‬‬
‫זיידן‪,‬‬
‫גרויסן‬
‫מיין‬
‫פון‬
‫אייניקל‬
‫געטרייע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫הויכע‬
‫די‬
‫מיט‬
‫אינטערוויו‬
‫זעלטענע‬
‫אַ‬
‫דעם‬
‫להעמידא ַרונג‬
‫עמוא ַסא ַך ערפ‬
‫אתואָבן‬
‫מוכן ומזומן"מיר ה‬
‫והנניאונזער‬
‫מייניגע א ַז‬
‫המציאותביי דאָס‬
‫געהא ַלטן‬
‫אין על‬
‫דברים‬
‫יתקשר עמדי‬
‫ָדע–‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫אין‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ָנגעשל‬
‫א‬
‫זיך‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫די‬
‫ביי‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אונז‬
‫פירן‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫ַקערקעס‬
‫א‬
‫קנ‬
‫*‬
‫"מיר‬
‫מלחא ַקנהז‪.‬‬
‫ַרימטשלזיך ש‬
‫פעלד‪ ",‬בא‬
‫מהוזיי מיינען‬
‫שטערקער ווי‬
‫כח איז‬
‫בהחיטים‪,‬‬
‫חריפות‬
‫הסיבהאוןשמרגישין‬
‫פיל גם יברר‬
‫אמיתתן‪,‬‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫ועד השלישית אני בא‪ ,‬אודות מה שפרסם הרה"ג ר' י‪ .‬ג‪ .‬שליט"א‬
‫והבטיח לי שיקרא אותי בחזרה‪ ,‬עד כאן סיפור הדברים‪ .‬אך למעשה‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫החטים‬
‫בתוכם‬
‫ָליגע — וגם‬
‫ואברכים‬
‫ת"ח‬
‫וז"ל‪ :‬שכמה‬
‫וכתב‬
‫אותי‪ ,‬ופליאה עצומה יש עליו מדוע בחר‬
‫עברו ששה שבועות ולא קרא‬
‫איך‬
‫הן ווייס‬
‫טעמונאָך‪,‬‬
‫טא—ַנצן אונז‬
‫אני ווען זיי‬
‫פרויען‪.‬‬
‫ערשטמא‬
‫דערגרייכט א ַן‬
‫ענדליך‬
‫מיר‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫הגה"צ‬
‫לי‬
‫אמר‬
‫ע"ז‬
‫מלח‪,‬‬
‫טעם‬
‫שום‬
‫בהם‬
‫שאין‬
‫לדעת‬
‫ונוכחנו‬
‫המצות‬
‫והן‬
‫וד"ל‪.‬‬
‫הדברים‪,‬‬
‫מציאות‬
‫באמת‬
‫מלברר‬
‫יותר‬
‫הציבור‬
‫את‬
‫לבלבל‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫נישט‬
‫איזבאדאך‬
‫טעםגיטזאלץ‬
‫מ'שפירט נישט‬
‫אזוי אז‬
‫ָנטראאויב‬
‫וז"ל‪:‬‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬
‫מיר פיל‬
‫קיין דאָס‬
‫מיר‪ ,‬און‬
‫גרויס חלק פון‬
‫ָלירן א ַ‬
‫הנ"ל קא‬
‫וואָס‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין * ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫עמלקית'טע‬
‫נישט קיין‬
‫כלל‪ָ,‬טשמהאיך בין‬
‫זענעןמובן "כא‬
‫אונזער טא‬
‫מצא בתשובה‬
‫מציאה‬
‫לעבן‪— .‬מירואינו‬
‫טעגליכעעכ"ל‪.‬‬
‫שוםָג שאלה‬
‫קיין‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬
‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫בית‬
‫שלום‬
‫ווייניג‬
‫נישט‬
‫געווען‬
‫גורם‬
‫מיטלען!"‬
‫אויב איך‬
‫ַנטשולדיגן‬
‫אחר מיר מוזן‬
‫איר וועט‬
‫שום איסור רק כיון שאמרו‬
‫דינא אין כאן‬
‫שעפ"י‬
‫עריכתהא אע"פ‬
‫וטרם אכלה לדבר‪ ,‬אמרתי לציין מה שהורה מרן רביה"ק זי"ע דהמהפך מצה‬
‫שיש ס'זאָל‬
‫אינדערהיים‪,‬‬
‫עאכו"כביי מיר‬
‫וא"כאָבלעמען‬
‫בזה‪ּ ,‬פר‬
‫להשתמשפרויען‬
‫אין וואָס מיר‬
‫חמץלאַנג‬
‫שם שוין‬
‫עליוגוטן‪,‬‬
‫אַ‬
‫הידועים צו דעם‪".‬‬
‫ישראל זיך הא ַלטן‬
‫גדולי וועל‬
‫ומפורסמים בגודל כח תורתם שפירסמו שיש חשש חמץ‬
‫בנידון דידן‬
‫זייער‬
‫איך‬
‫בין‬
‫זיין]‪,‬‬
‫אויסגערעדט‬
‫נישט‬
‫די‬
‫אונטער‬
‫שטייט‬
‫עס‬
‫ווער‬
‫זיך‬
‫וואונדערן‬
‫איר די‬
‫לדינא והאיך אין מפחידין בזה‪ ,‬ומוכרח דהוא מגודל כח תאוות הנצחון הגורם סמיות עינים בכל ענין‪ .‬ואעתיק דבריםוויא ַזוי פ‬
‫נייע של‬
‫קדשו‬
‫ַרשּפרייטלשון‬
‫קילוריןאלעינים‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫דאםא ַלע‬
‫איר די‬
‫נעמט‬
‫מזהוואו‬
‫זרש‪ ,‬רואין פון‬
‫בליץ–שנעל?‬
‫ַזוי‬
‫רצוןאָדע א‬
‫יש לו לאדם מ‬
‫לאיזה דבר‪ ,‬אז אפילו אם‬
‫נפלא‬
‫דבר‬
‫מרן רביה"ק זי"ע בספה"ק דברי יואל (למוצאי יוה"כ דף ת"ו) בזה"ל‪ :‬הנה‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫ַלן?‬
‫א‬
‫בייפ‬
‫טויש‬
‫ליהדעם‬
‫חשדינןאויס‬
‫שטענדיג‬
‫שיעשה‬
‫נוצןלא‬
‫"מירכאן‬
‫עד שאינו יודע ומרגיש כלל מה שעושה‪ ,‬דהרי‬
‫מטעה‬
‫אותו דיהרצון‬
‫דעתו אויך‬
‫אתא ַרשטיי‬
‫"איך פ‬
‫צווייטע‪.‬‬
‫מ"מ און‬
‫כן‪,‬אַלן‪,‬‬
‫לעשות בייפ‬
‫גמוראַנדערע‬
‫איסור מיט‬
‫הוא מאָל‬
‫יעדע‬
‫בויען‬
‫ושתי‪,‬‬
‫סעזאָן‪ ",‬ז‬
‫חיישינן אין‬
‫מיר נוצן‬
‫סוד א ַז‬
‫עז ס'איז א ַן‬
‫שרצונואָה‪,‬‬
‫"‬
‫"מירישכח‬
‫הרצון‬
‫נגיעתאָגטאותו‬
‫דמחמת‬
‫בימין‬
‫ַלטערשם‬
‫שיעלהאשל‬
‫לפי‬
‫אלא‬
‫בימין‪,‬‬
‫שם‬
‫של‬
‫יטול‬
‫אלא‬
‫כלל‬
‫יגריל‬
‫שלא‬
‫כדין‪,‬‬
‫שלא‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫במכווןמער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫איינס‬
‫פרויענישע‬
‫להגיעאויף די‬
‫הרצון אויך‬
‫פריער‪,‬‬
‫פון יאָרן‬
‫ַלטע מא‬
‫עדדי א‬
‫איבער‬
‫ַטירליכע של אדם‬
‫להטותנאאשוריו‬
‫נגיעת‬
‫ָדעסשל‬
‫כוחה‬
‫כמה‬
‫צרות השכל‬
‫אידישעמוסר‬
‫גורל‪ ,‬וזה‬
‫בימיןאבלי‬
‫ליטול של שם‬
‫ס'איזשהוא‬
‫לגמרי מה‬
‫ַרלענגערן‬
‫שטרעבן צו פ‬
‫ויטעהכבוד‬
‫עושהגרויסע‬
‫אונז אַ‬
‫צווייטן‪.‬‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫עכל"ק‪.‬האָב איך‬
‫דעריבער‬
‫ַנגן גלות‪.‬‬
‫אינעם לא‬
‫יעזרינואַקענען‬
‫ּפערזענליך צו ב‬
‫מניזכי' זיך‬
‫און‬
‫האמת‪,‬‬
‫בדרך‬
‫שנזכה לילך‬
‫אורח‪ ,‬השי"ת‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫ליכשל‬
‫לגמרי‬
‫חזקהַּפסשיופסק הדבר‬
‫ותקוותי‬
‫לענינינו‪ ,‬ואסיים‬
‫הקודש שהופיע בבית מדרשו הנוגע‬
‫ודבריו הקדושים הם רוח‬
‫הויכע ּפא‬
‫העניןפון די‬
‫בזהמאָדע‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫שוםָס‬
‫ניי‪ ,‬ווא‬
‫ולאאָס איז‬
‫זען וו‬
‫נייגעריגקייט צו‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫כאלו‪.‬‬
‫חמורים‬
‫בדברים‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬
‫דעם ענין‪.‬‬
‫איבער‬
‫ישראל געפילן‬
‫בר אייערע‬
‫מיט‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫לענגער‪".‬‬
‫ווי‬
‫ַּפעס‬
‫א‬
‫ל‬
‫לעשות‬
‫למו‬
‫זרשזה‬
‫ָגט כי‬
‫אותו‬
‫ַרפט הראב"ד‬
‫געדאלכ"ק‬
‫קראו‬
‫ערעור שייך כאן‪ ,‬ורק מוכרח דאינשי‬
‫גלייכעכלל איזה‬
‫אינוַ מובן‬
‫אייניקל פון‬
‫וא"כבין א‬
‫"איך‬
‫ווידער‬
‫ַכנדיג‬
‫כסלקרא‬
‫דרכםאָלץ‪,‬‬
‫מיט שט‬
‫ובלבלו זא‬
‫שליט"אאון עס‬
‫איינדרייען די ּפא ַּפ‬
‫דלאפוןמעלימען‬
‫ָכטער‬
‫געטרייע טא‬
‫שיצאא ַ‬
‫"איך בין‬
‫הלכה‪.‬‬
‫זו‬
‫ה'‬
‫בדבר‬
‫ומקשיבים‬
‫לשואלים‬
‫ברורה‬
‫הלכה‬
‫רק‬
‫דנתפרסם‬
‫שכתבתי‬
‫כמו‬
‫והאמת‬
‫ערעור‪,‬‬
‫המוחות‪,‬‬
‫ומטשטשין‬
‫שמבלבלין‬
‫הרבנים‬
‫עם‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫גליון ג'‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫‪68‬‬

‫זו‪ ,‬הלא ודאי פשוט הדבר‪ ,‬דאם אינו מרגישין כלל ליכא שום שאלה‪,‬‬
‫ולפי השאלה שנשאל השיב תשובה ברורה‪ ,‬ותשובה זו לא שייך כלל‬
‫לנידון שלפנינו שכמה אנשים ובתוכם כמה תלמידי חכמים ומורי הוראה‬
‫בישראל הרגישו טעם מלח‪ ,‬ואפילו אם הוא בעצמו אינו מרגיש מ"מ‬
‫לעומתו יש כמה שמרגישין היטב טעם המלח‪ ,‬וא"כ אינו מובן כלל‪ ,‬איך‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫יכול לפרסם היתר זה על חטים שכמה אנשים מרגישין בה טעם מלח‪,‬‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫בעליל‬
‫וכלא בר‬
‫יהא רק‬
‫ואפילו‬
‫ַּפס‬
‫יראה די ּפא‬
‫שכל טראָגן‬
‫ָרצוגליך צו‬
‫אסור‪,‬אָר פ‬
‫ספיקא ג"כאָדער ג‬
‫ספקָג פון די‬
‫יענעם טא‬
‫לאא ַפט‬
‫אםא ַרש‬
‫אים פ‬
‫האָב‬
‫ודעתאהציבור‪.‬‬
‫דעת‬
‫ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫הרבנים מיט צ‬
‫ָסן מיט‬
‫לבלבלבא ַגא‬
‫היאאָב אים‬
‫כוונתםאיך ה‬
‫שכלא ַדע‪ ,‬ווען‬
‫ּפא ַר‬ 

‫סקירה קצרה‬

‫שטר ושוברו בצדו‬

‫תרגום מכתב האגריקולטור דעפט‪.‬‬

‫גליון ג'‬

‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫הגדלים‬
‫בירוריםַן אודות‬
‫פרסמנו‬
‫וויסן‪,‬‬
‫שעברואָן זייער‬
‫בשבועותטייל מאָל‬
‫זיי איין צוהילף‪,‬‬
‫און‬
‫החיטים"שיין"?‬
‫אונטערהעמד איז‬
‫כמה א ַרויס א‬
‫דעתםזיךועדותם‬
‫הבאנו‬
‫אריזאנע‪,‬‬
‫הנמצאות במדינת‬
‫במדבריות‬
‫וויכטיגקייט פון‬
‫אויסריידן וועגן די‬
‫מיט‬
‫איינרעדן‬
‫חותַז מ'זאָל‬
‫מעגליך א‬
‫וגם איז‬
‫וויא ַזוי‬
‫המומחים אפילו‬
‫גדולי און א ַז ס'איז‬
‫זייער פרנסה‬
‫פונעם‬
‫שּפיציגע שיך וואָס דערמ‬
‫מה'קאלאראדאאַנעןריווער'‬
‫נישט כי אַזהמים‬
‫שאישרו‬
‫של‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬
‫"שיין"?אלו‪ ,‬מכילים‬
‫במקומות‬
‫בהם כדי להשקות את השדות‬
‫שמשתמשים‬
‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מעשה'לע איז‬
‫שמשקים את הקרקע‬
‫שלאחר‬
‫מלח‪ ,‬עד‬
‫בתוכם‬
‫של פרעגן‬
‫גדולה איר‬
‫כמותדא ַרפט‬
‫פרא ַגע‬
‫"די‬
‫די טעם'לאָזע‬
‫כךָדער א ַז‬
‫פון כדי א‬
‫ַכט‬
‫א‬
‫צעל‬
‫ָך‪",‬‬
‫א‬
‫נ‬
‫אונז‬
‫ַנצן‬
‫א‬
‫ט‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫זענען‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫צירונגען‬
‫דיעם המים הללו‪ ,‬ונתייבש המים מחום השמש‪ ,‬ניכר שכבה לבנה של‬
‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬
‫מלח על גבי קרקע‪.‬‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬
‫נאמנה מורא‬
‫עדות זיי א ַזוי‬
‫הבאנו האָבן‬
‫עוד וועמען‬
‫כא ַ‪ ,‬פון‬
‫שטריק‪ ,‬איז‬
‫שכמות רויטע‬
‫בקרקע המדבריות‬
‫המלח הנמצא‬
‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬
‫אופן דילגדל צמחים‬
‫שאי אפשר בשום‬
‫באריזאנע; גדולה כל כך‪ ,‬עד‬
‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז‬
‫שיין להסיר את‬
‫תחבולות כדי‬
‫בכמה‬
‫כאלה‪,‬‬
‫בתנאים‬
‫ולפיכךמ'וואָלט זיי‬
‫ּפונקט ווי‬
‫געטריי‪,‬‬
‫זיך צו‬
‫ָדעס זאָלן זיין‬
‫משתמשים מא‬
‫ַר‪"...‬‬
‫א‬
‫דערפ‬
‫ָלט‬
‫געצא‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬
‫המלח העודף מן הקרקע‪.‬‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫מיט'ןידי 'פלאדעד‬
‫דעריבעראו על‬
‫הקרקע‪ ,‬הוא‬
‫שבהם מסירים המים מן גייען‬
‫האופניםָדעס?‬
‫אייערע מא‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫וועג‬
‫איינציגן‬
‫את השדה עם מים עד לגובה ד' טפחים‬
‫שממלאים‬
‫אונטער‪,‬‬
‫דהיינוָס קומט‬
‫איריגעישאן'א ַגע ווא‬
‫"ביי יעדע פר‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫ָגישע‬
‫א‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ּפסיכ‬
‫אונזער‬
‫צו‬
‫ווענדן‬
‫שקר‪".‬שמזלפים עליהם מים‬
‫פול‪ ,‬או‬
‫ונעשהמירכלזיךהשדה כמו מקוה או סווימינג‬
‫וועג פון‬
‫ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫ערקלערט‬
‫ַרטמענט‪",‬‬
‫דעּפא‬
‫מלמעלה על ידי צינורות‪.‬‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫ָנווענשאָן‬
‫–אָגישע ק‬
‫זהאָל‬
‫מציאותּפסיכ‬
‫אין א ַ גרויסע‬
‫"מייןגורם לשאלה‬
‫הקרקע‪,‬‬
‫מן‬
‫המלח‬
‫הסרת‬
‫דהיינואאופן‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫מ'זעטכזה על מנת‬
‫באופן‬
‫חמורה אם יכולים להשתמש‬
‫הגדליםַז ווען‬
‫בחיטיםָזונג איז א‬
‫לא‬
‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫און‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ‬
‫גענוג‬
‫משוגעת‬
‫ַ‬
‫א‬
‫שמימי נהר קאלאראדא שבהם מדיחים את‬
‫דמכיון‬
‫מצות‬
‫זעלבסט–‬
‫מצוה‪ַ,‬נגל אין‬
‫פון א ַ מא‬
‫לאפותליידן‬
‫מענטשן‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫גדולאון‬
‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬‬
‫און‬
‫שא ַץ‬
‫השבלים ליחות‬
‫על‬
‫נשאר‬
‫הרי‬
‫מלח‪,‬‬
‫של‬
‫כמות‬
‫בתוכם‬
‫יש‬
‫הקרקע‪,‬‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫לויט‬
‫זיך‬
‫זיי‬
‫אידענטיפיצירן‬
‫דעריבער‬
‫המים על ידי חום‬
‫של מים מלוחים מלמעלה‪ ,‬ואם כן‪ ,‬לאחר‬
‫שנתייבשנאָרמא ַל‬
‫פריער געווען‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫משוגעת‪ .‬איך‬
‫ווערט א ַ‬
‫וכשהחטים נטחנים‬
‫מלמעלה‪,‬‬
‫אבק מלח‬
‫השמש‪,‬‬
‫השבליםַ בער‪,‬‬
‫עלאויך זיין א‬
‫נשאראיך‬
‫בערן‪ ,‬מוז‬
‫זענען‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫ָקסן‪,‬‬
‫א‬
‫זענען‬
‫ַרומיגע‬
‫א‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אויב‬
‫ניין?‬
‫לחששא חמורה‬
‫לשם מצות מצוה‪ ,‬ביחד עם המלח שעליהם‪ ,‬הרי באנו‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אויב‬
‫ָקס‪.‬‬
‫א‬
‫ַן‬
‫א‬
‫זיין‬
‫אויך‬
‫איך‬
‫מוז‬
‫שהמלח מחמיץ‬
‫בפוסקים וואָס‬
‫המבואר מלבושים‬
‫על כשרותם של החטים הללו‪ ,‬לאור סאָרט‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫העיסה‪.‬‬
‫ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫אתא ַסטע‬
‫געּפ‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫לשם‬
‫רושםאָן די‬
‫טוען זיך‬
‫פרויען‬
‫די‬
‫גדולהיטןבתוך‬
‫ועשו‬
‫נתפרסמו‪,‬‬
‫לאחר שהדברים דלעיל‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫פראפעסארָב‬
‫ידישייטל‪ .‬איך הא‬
‫עלדאָס‬
‫צוצודעקן‬
‫צניעות‪,‬‬
‫נתפרסם מכתב שנכתב‬
‫לדבר ה'‪,‬‬
‫היראים‬
‫שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫נישט א ַזוי‬
‫ציבורָזן זיך‬
‫און לא‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫קינדער‪.‬‬
‫זייערע‬
‫דורך‬
‫צו‬
‫מיר‬
‫קומען‬
‫מהרבנים‬
‫לאחד‬
‫ונשלח‬
‫זייבהאגריקולטור דעפט‪ .‬במדינת אריזאנא‪,‬‬
‫דורך‬
‫עמלקי'ש)‬
‫מיין‪ ,‬אויף‬
‫טערקיש (איך‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫יש בו כדי‬
‫מכתב זה‬
‫ציל–ברעט‬
‫כאילוא ַלס‬
‫זייערע הוטן‬
‫פרסמוטא ַקע‬
‫המתירים שליט"א‪ ,‬וצד המתירים נוצן‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫דווקארבדי‬
‫שכתבנו‪ָ,‬דעס‪.‬‬
‫והברוריםאונזערע מא‬
‫פא ַר‬
‫מירכלנוצןבר בי‬
‫אמנם‬
‫הפשוטים‬
‫להשיבזייעל‬
‫ַלע‬
‫הדברים א ַזויווי א‬
‫כל אויסזען‬
‫נישט‬
‫קענען‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫משםזיך די‬
‫שטעלן‬
‫יראהאָך‬
‫און דערנ‬
‫ַמעס‪,‬‬
‫מא‬
‫מהפרטים‬
‫אחד‬
‫לשום‬
‫סתירה‬
‫של‬
‫צל‬
‫שום‬
‫שאין‬
‫יומא‪,‬‬
‫דחד‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫דברינו‬
‫ואדרבה‬
‫שהעלינו בהבירורים הקודמים‪,‬‬
‫זיך‬
‫כלַקלען‬
‫את ווא‬
‫לחזקוואָס‬
‫ראיה הוטן‬
‫משםאין די‬
‫פעדערן‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫בעז"ה‪.‬אָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫להלןווינט‪ ,‬א ַמ‬
‫הרואה יעדע‬
‫ביתר שאת וביתר עז‪ ,‬כאשר יראה מיט‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫ַרויספאכיַלן בניגוד‬
‫לציין‪,‬‬
‫עלינו‬
‫המכתב‪ ,‬חובה‬
‫אמנם טרם שנתייחס לגוף‬
‫דערפון‬
‫ַרפן א‬
‫שייטלעך דא‬
‫די‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫סיבה‬
‫איין‬
‫זייטן‪.‬‬
‫די‬
‫אויף‬
‫צופליען‬
‫און‬
‫שפרסמנושקרבעבר‪ ,‬שבד בבד עם הצגת תשובת‬
‫המומחים‬
‫מיר געבן פא ַר‬
‫למכתבי טייטשט‪,‬‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫ַריין‬
‫א‬
‫מיר‬
‫גיבן‬
‫הבל‬
‫ַר‬
‫א‬
‫פ‬
‫און‬
‫חן‪,‬‬
‫א ַביסל‬
‫וויל כדי‬
‫ששאלנו‪,‬‬
‫נקמה‬
‫השאלה ווייל איך‬
‫נוסחדי הוטן איז‬
‫אתַזוי אויף‬
‫המומחה‪ ,‬הצגנו לפני הקורא גם א‬

‫בבירור‬
‫ויראה‬
‫קרויןמה‬
‫דער על‬
‫לראות‬
‫יוכלוואָס‬
‫שהקורא דעם‬
‫נעמען אין‬
‫כדאי‬
‫איז עס‬
‫התשובה‪ּ,‬פרייז‪,‬‬
‫סובבָסט א ַמאָל א ַ‬
‫אויףבדיוקעס קא‬
‫ופשורי‪,‬‬
‫אוי‪,‬שום‬
‫ַלטן‪.‬בלי‬
‫כפשוטן‬
‫אתַרנא ַרט‬
‫הצגנוַן פא‬
‫השאלהמיך דא‬
‫שבמכתבאָּפ האָט‬
‫מרדכי'ס ק‬
‫עיקוליצופיל‪"...‬‬
‫כ'רעד שוין‬
‫העובדותאָנצוהא‬
‫איז מיין‬
‫מטרת א ַז ער‬
‫לגלות געמיינט‬
‫ובליאיך האָב‬
‫און‬
‫ובאופן כזה השיב המומחה כמסיח לפי‬
‫השאלה‪,‬‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ַג‬
‫א‬
‫ב‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫דעריבער‬
‫און‬
‫ַטע‪,‬‬
‫טא‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫בדבריו לענין הנוגע לדת והלכה‪.‬‬
‫שמשתמשין‬
‫שידע‬
‫בלי‬
‫תומו‪,‬‬
‫דעם‬
‫אויסער‬
‫מיסט‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫מהאגריקולטור‬
‫שפרסמו‬
‫מכתב פון זיין שטענדיג‬
‫שוועריגקייט‬
‫אמנם לא כן נהגו עכשיו צד המתירים "די‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬
‫נישט‬
‫ָראויס‪ ,‬פון‬
‫טריט פא‬
‫דעפט‪ .‬שנכתבה כתשובה לשאלת אחד איין‬
‫שליט"א‪,‬‬
‫המתירים‬
‫הרבנים‬
‫מיך‬
‫מוטשעט‬
‫רגע‪,‬‬
‫קיין‬
‫ָפן‬
‫א‬
‫אמנם משום איזה סיבה שהיא‪ ,‬פרסמו את של‬
‫התשובה גרידא ולא הציגו‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫המכתב‬
‫מנאמנות‬
‫הרבה‬
‫אויף‬
‫ַרבעטן‬
‫שטענדיג א‬
‫גורעַרפן‬
‫גם את מכתב השאלה‪ ,‬ודבר זה כשלעצמו דא‬
‫שמתוכןָל‬
‫ָנטן אויפא ַמא‬
‫ַרשידענע פר‬
‫בכלליות‪ ,‬כי אין אתנו יודע עד מה אופן פא‬
‫ומהאגם‬
‫שאלתם‪,‬‬
‫אויף‬
‫פיס‪,‬‬
‫די‬
‫ביז‬
‫ָּפ‬
‫א‬
‫ק‬
‫פון‬
‫—‬
‫נשאלת בנטיה לצד המתירים‪,‬‬
‫המכתב מוכח בעליל‪ ,‬שהשאלה היתה‬
‫זומער‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫ערוואבמצות‬
‫להשתמשות‬
‫והנשאל ידע היטב ששואלין אותו על דבר חטים‬
‫ַקסענע‪,‬‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪,‬‬
‫שניט‪,‬‬
‫שהמומחה פא ַרב‪,‬‬
‫לחג הפסח‪ ,‬שהשואלים רוצים להתירו‪ ,‬ובפרטדי ערמל‪ ,‬די‬
‫מדגישדיבדבריו‬
‫ַנצע‬
‫א‬
‫ג‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ס'איז‬
‫סחורה‪...‬דבריו עוד כותב‬
‫להדיא שהוא משיב בזה מפני כבוד הרבנים‪,‬דיובהמשך‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫איז על‬
‫השפעה‬
‫יהיה לו‬
‫'שלדעתו' אין שום סברא שכמות קטן כזה של‬
‫עס‬
‫דערפא ַר‬
‫מלחאָבער‬
‫פעלד‪,‬‬
‫ַנט‪.‬‬
‫אינטערעסא‬
‫טא ַקע‬
‫כמסיח‬
‫להחשיב אתאויךהמומחה‬
‫חימוץ העיסה‪ ...‬ובאופן כזה ודאי שאין‬
‫ַנט‬
‫א‬
‫אינטערעס‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַלעמ‬
‫א‬
‫ס'איז‬
‫לפי תומו ועל פי הלכה יש לפקפק טובא בנאמנות המומחה באופן כזה‪,‬‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫ודי בזה למבין‪.‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫ציגעלעך‬
‫סרך פון די‬
‫חשבון‬
‫ראיה בדברי‬
‫אויפ'ןשום‬
‫אך עם כל זה יש להדגיש‪ ,‬כי עדיין אין‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫לגודל פשיטות‬
‫האגריקולטור דעפט‪ .‬נגד מה שכתבנו בעבר‪,‬‬
‫ובאמתָלדא ַטן‪".‬‬
‫געטרייע סא‬
‫ַסקירן‬
‫מלב פא ַרמא‬
‫להוציאא ַרפן‬
‫הדברים אף מיותר היה להאריך בו‪ ,‬אך כדי "מיר ד‬
‫התמימים‪,‬‬
‫זרש‪,‬‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫ַקטיקן‪",‬‬
‫א‬
‫תרגמנו את מכתב האגריקולטור דעפט‪ .‬אונזערע‬
‫ללשה"ק טעל ידי ת"ח חשוב‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫בדקדוק גדול‪,‬‬
‫ווילןהמכתב‬
‫שליט"א הבקי בשפת ענגליש‪ ,‬ותירגם את‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫שטערן אונזערע‬
‫ָדע‬
‫חטיםא ַ מא‬
‫ַנייען מיר‬
‫אָל בא‬
‫שוםַסא ַך מ‬
‫ולאחר כל קטע וקטע ביארנו שאין בדבריו א‬
‫הללו‬
‫להתיר‬
‫ראיה‬
‫און‬
‫איידל‪,‬‬
‫ַביסל‬
‫א‬
‫ַכן‬
‫א‬
‫מ‬
‫עס‬
‫דורכ'ן‬
‫לאפית מצות לחג הפסח‪ ,‬ואדרבה גם הוא מודה לכל דברינו הנאמרים‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫בזה מכבר‪ ,‬וקושטא קאי‪.‬‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫"להרב ישראל צבי בראדי‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫אונז‪ ",‬זאָגט‬
‫נישט פון‬
‫מה זיך‬
‫אני כותב מכתב זה להבהירלאָזן‬
‫אי‪-‬הבנהשאבנוגע‬
‫להיות‬
‫שנראה‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫וועג‬
‫שטיינער אין‬
‫‪ .Lower‬אונז‬
‫‪Colorado‬זיי שטעלן‬
‫"און‬
‫שאלות‬
‫קבלתי כמה‬
‫‪River‬‬
‫בהמחוז של‬
‫אויפ'ן‬
‫ַלבוועגס‬
‫מלח א ַזוי הא‬
‫קאָּפ און ליגן‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫הוט‬
‫אויסטון דעם‬
‫ע"יאָרט ביז'ן‬
‫שייטל‪ .‬פון ד‬
‫שיש‬
‫כנראה‬
‫ברם‬
‫האחרונות‪,‬‬
‫בשבועות‬
‫זו‬
‫בענין‬
‫הטעלעפאון‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫איך‬
‫ָבער‬
‫א‬
‫שּפרונג‪.‬‬
‫ַצן‬
‫א‬
‫ק‬
‫ַ‬
‫א‬
‫איז‬
‫אנשים‬
‫זענעןבאו‬
‫ַלע אלו‬
‫ששאלות‬
‫אינגאַנצן עדיין טעותים‪ ,‬אני מכיר‬
‫קען‬
‫ע"יוואָס‬
‫בלינד?‬
‫עכשיו נישט א‬
‫א ַז‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫ַריש?‬
‫זענען נא‬
‫שלא ַלע‬
‫נישט‬
‫שיש להם ידיעה מוגבלת בעניןמען טון א ַז‬
‫ובעניני‬
‫קרקע"‬
‫"קעמיסטרי‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬
‫נישטכהוגן שאלותם בתשובותי בעבר‪.‬‬
‫ושחסרתיאָללענות‬
‫נטיעות‪ ,‬הא ַלטן מ'ז‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫געווינט‬
‫מען‪ :‬א ַמאָל‬
‫‪Sodium,‬ביי אונז זאָגט‬
‫טא ַץ?‬
‫‪Calcium,‬‬
‫‪Magnesium,‬‬
‫צוליבאלו‬
‫מלחים‬
‫כוללים‪ַ:‬נצן‬
‫דעם אינגא‬
‫פרויען האָבן עס‬
‫מען‪"...‬‬
‫ַרלירט‬
‫א‬
‫פ‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַמ‬
‫א‬
‫און‬
‫מען‬
‫‪Potassium,‬‬
‫‪Chlorine,‬‬
‫‪Sulfates,‬‬
‫‪Carbonates,‬‬
‫צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫אויסגעטאָן און זיך‬
‫השם מיר‬
‫טיכל האָבן‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם‬
‫‪,Chlorine‬‬
‫‪.Bicarbonates‬‬
‫‪Sodium‬לעצט?‬
‫עם לא ַכן צום‬
‫זההוועט‬
‫‪ Salt‬אינוווער‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬
‫הגם ששניהם ‪ Chlorine Sodium‬נכללים בהמלחים שישנם‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫הנילוס‪ ,‬הירדן‪,‬‬
‫ותשחקכולל‬
‫יבישים‪,‬‬
‫בנהרות צובמקומות‬
‫מירוכך‬
‫זייט האָבןשם‪.‬‬
‫ליום אחרון!"‬
‫לבושה‪...‬‬
‫הסדרהנאה יאָ‬
‫דירעקט‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫העתקת מכתב הּפראָפעסאָר להרבנים המתירים‬

‫‪69‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫ה'טיגריס' וה'איפארעיטס'‪ ,‬ואלו רק שמות איזה מהם‪ .‬אפשר‬
‫למלח להתאסף בהקרקע כשהמים מתעלם (היינו שהמים מתהפך‬
‫ל'גאז')‪ ,‬ובמקומם נשאר המלח‪ .‬באמת בהטיט יכולים לפעמים‬
‫לראות מלח‪ ,‬כעפר לבן על פני הקרקע"‪.‬‬

‫בבירור‪,‬‬
‫גרינוואלד‬
‫רואים ַ‬
‫אין לך הודאת בעל דין גדולה מזו‪ .‬מדברים אלו ח‪.‬‬
‫היאך שהמומחה מהאגריקולטור דעפט‪ .‬קובע‪ ,‬שהמים במקומות הללו‬
‫זיךנתייבש המים יכולים לראות‬
‫מכילים כמות גדול של מים‪ ,‬עד שכאשר‬
‫בחוש שכבת מלח על הקרקע‪ .‬ואם כן‪ ,‬ברור ופשוט שאם לוקחים מים‬
‫כאלו ומזלפים אותם על גב שבלי חטים מלמעלה‪( ,‬כמו שנתברר בלי‬
‫ספק שעשו שם באריזאנא בשנה זו) והמים נתייבשים מלמעלה‪ ,‬ועל ידי‬
‫זה נעשה שכבת מלח על המים מלמעלה‪ ,‬הרי מובן מאליו שיש חשש‬
‫גדול על חטים כאלו‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא‬
‫ַ*‬
‫מכאן ואילך הולך המכתב ומבאר מציאות הקרקע בהשדות אשר‬
‫פורים‬
‫במדבריות אריזאנא‪:‬‬
‫"אבל אינו כן בשדות שנוטעים בהם‪ ,‬משום שבשדות אלו‬
‫עושים פעולות‪ ,‬שהמלח יהיו מתחת לנקודה שיהיו מופרעים לגידול‬
‫הנטיעות‪ .‬טרם שבנו ה‪ ,Hoover dam-‬היו השדות נשטפים ע"י‬
‫קרח ושלג שנימוחו (כמו בשטף של הנהר נילוס)‪ .‬אבל עכשיו‬
‫שהנהר מושגח‪ ,‬המים שנותנים בכוונה של 'איריגעישאן' פועל‬
‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫המכיוון כמו‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫ארגינאלי"‪ַ .‬‬
‫פארשידענע‬
‫שיטפון ַ‬
‫רומגענומען פון‬
‫אותו ַא‬

‫גליון ג'‬

‫בקטע זו נתאשר פרט נוסף שביארנו במאמרינו הקודמים שהקרקע‬
‫ועל אף שמסירים את המלח מן הקרקע‬
‫באריזאנא קרקע מלוחה היא‪,‬‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫אותו‬
‫ראוימסירים‬
‫זייןאין‬
‫נישט זה‬
‫עם כל‬
‫רינען צמחים‪,‬‬
‫לגידול‬
‫ַלטענעראוי‬
‫הקרקע‬
‫צו‬
‫אויסגעלייזט‬
‫קיינמאָל‬
‫סודות‬
‫שיהיה בא ַהא‬
‫כדיאון א ַלע‬
‫סוד‬
‫ַלס‬
‫א‬
‫"‬
‫המלכה‪.‬‬
‫ושתי‬
‫מיט‬
‫טיילט‬
‫ווערן‪",‬‬
‫ַּפן‬
‫א‬
‫כ‬
‫צו‬
‫געלונגען‬
‫אונז‬
‫איז‬
‫ַרויס‪,‬‬
‫א‬
‫ענדליך‬
‫אלא עד לנקודה שלא יפריע המלח את הגידול‪ ,‬והשאר משאירים בתוך‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫בייזודיאיננה כשאר הקרקעות הנמצאים בכל‬
‫שקרקע‬
‫הקרקע‪ ,‬ואם כן נמצא‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬
‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע‬
‫מליחותפאכולי‬
‫העולם‪,‬אשאין‬
‫האי‪ָ.‬ס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫ַראיין ווא‬
‫מדתמיט'ן‬
‫בהם און‬
‫ָנשטרענגונג‬
‫חלקיאָך גרויס‬
‫נאָז‪ .‬נ‬

‫‪70‬‬

‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט אַן ערשטמאָליגע *‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫באריזאנא‪:‬פון‬
‫געשעּפט נחת‬
‫בתוך וואָלט‬
‫מיין זיידע‬
‫פרויען‬
‫ַרימטע‬
‫לבאר בא‬
‫ביי א ַּפאָר‬
‫אינטערוויו‬
‫הקרקע‬
‫העצוםאַזשיש‬
‫המלח‬
‫כמות‬
‫וממשיך‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫בערך ‪1.2dS/m‬‬
‫‪Yuma‬ביןהוא‬
‫המלח‬
‫טעגליכעהכל‬
‫אונזער טאָג "הסך‬
‫עמלקית'טע‬
‫נישט קיין‬
‫שאצלָטש איך‬
‫בהנהר "כא‬
‫זענען‬
‫שלמיר‬
‫לעבן‪.‬‬
‫רעדןשלדי‬
‫צו‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַמ‬
‫א‬
‫ניט‬
‫מיר‬
‫ַסט‬
‫א‬
‫ּפ‬
‫עס‬
‫—‬
‫דעם‬
‫פון‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫הנאה‬
‫זיכער א ַז איר‬
‫וועט‪ 770‬חלקים בתוך ‪ 1,000,000‬חלקים)‪ .‬ההצטברות‬
‫(בערך‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫המלח בהקרקע שנוטעים בה‪ ,‬הם פעם וחצי של הסכום הנ"ל‬
‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫הרבה בשטח‬
‫‪.)1,000,000‬‬
‫בתוך‬
‫שבהָל‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'זא‬
‫מלחמיר‬
‫ָבלעמען ביי‬
‫ּפרא‬
‫חלקיםפרויען‬
‫‪1,500‬אָס מיר‬
‫(בערךלאַנג וו‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין‬
‫בהגידולים"‪ .‬אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫נישט‬
‫אונטער די‬
‫וואונדערן זיך ווער‬
‫שטייטגירעון‬
‫עסיעשו‬
‫השרשים‪,‬‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫מדבריו‬
‫באריזאנא‪ָ,‬ם‬
‫אשראיר באָבלגא‬
‫בהקרקע מיט‬
‫המלחאיין קנא ַק‬
‫הצטברותצווישן‬
‫עוצםָג‪ ,‬און‬
‫ָנערשטא‬
‫נתבאראון דא‬
‫הריאָנטאָג‬
‫יעדן מ‬
‫אויך‬
‫"איך פ‬
‫און די‬
‫בייפא‬
‫אַנדערע‬
‫כמות מיט‬
‫אשר מאָל‬
‫יעדע‬
‫ַרשטיייותר‬
‫פעםאוחצי‬
‫צווייטע‪.‬הוא‬
‫השרשים‪,‬‬
‫ַלן‪ ,‬מקום‬
‫אצל‬
‫המצטבר‬
‫המלח‬
‫הסמוך‪.‬צו אידן און זייער‬
‫טיפע שנאה‬
‫זייער‬
‫פונעם‬
‫ַנט‬
‫א‬
‫אינטערעס‬
‫מער‬
‫איינס‬
‫מכמות המלח של המים המלוחים הנמצא בנהר‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען *אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫כדלהלן‪:‬‬
‫לגידול‬
‫וכדי שזה‬
‫ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫עושים פא‬
‫החיטיםצו העלפן‬
‫טיילט‬
‫יפריע ביטע‬
‫לא וועלט‪.‬‬
‫ַר]דרייען די‬
‫און [פא‬
‫אונזערע‬
‫אין‬
‫אידן‬
‫די‬
‫ַלטן‬
‫א‬
‫ה‬
‫דערמיט‬
‫ענין‪.‬‬
‫דעם‬
‫איבער‬
‫געפילן‬
‫אייערע‬
‫מיט‬
‫"אנו עושים פעולות בהשדות שזה לא יארע‪ .‬המדריגה לחיטים‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫אייניקל פון‬
‫היא א ַ גלייכע‬
‫"איך בין‬
‫ָכטעריהא‬
‫שהמלח‬
‫שבקרקע‪.‬ביןאנואַ עושים‬
‫הטיט‬
‫‪ 4.5dS/m‬בתוך‬
‫פון‬
‫געטרייע טא‬
‫"איך‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫ועבודה‬
‫מים‬
‫מתחת לסכום זו‪ ,‬בעיקר‬
‫המן'ס‬
‫ַקנהז‪,‬‬
‫הרבהשא‬
‫ע"י זאָגט‬
‫המלחהמן‪",‬‬
‫העברתטא ַטן‬
‫ע"י מיין‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫רבה לעזור שהמים ירדו למטה"‪.‬‬

‫גם כאן מאשר שאין מסירין את המלח לגמרי‪ ,‬רק מורידין אותו‬
‫לנקודה שלא יפריע לגידול‪.‬‬
‫שאליבא‬
‫אטטמאן‬
‫זיין יתירה‬
‫שיינע‬
‫שכותב אין א ַ‬
‫(רצו"פ) פאָראויס‬
‫מ'שטוּפט עס‬
‫פרופ‪ .‬און‬
‫במכתבמיר וויי‬
‫ראהַרץ טוט‬
‫מזוָס הא‬
‫ליבלינג‪ .‬דא‬
‫לגמרי‬
‫המלח‬
‫להעביר את‬
‫מציאות כזה‬
‫דאמת‬
‫וכל‪.‬ערלויבט‬
‫מכל אויך‬
‫היינט איז‬
‫טורעם‪.‬‬
‫רונדיגע‬
‫בכלל איך‬
‫בושות וואָס‬
‫היינטאיןאויף די‬
‫ביז‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫להעביר המים מהשדות‪ ,‬ויש לנטיעות‬
‫"גם‪ ,‬ישנו צינורים‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫‪,Sodium‬‬
‫מסיר‬
‫כחא זה‬
‫לתוכם‪.‬‬
‫המלח‬
‫מיידל‬
‫ַטיטלט א ַ‬
‫ַטיש בא‬
‫אויטאָמ‬
‫שבאיםוואָלט‬
‫ַרקריך‬
‫להגבילָס פא‬
‫עצמיאוי‪ ,‬ווא‬
‫א ַן א ַמּפערכחמיסט‪.‬‬
‫"נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫שמפריע א ַלס‬
‫ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איך דאָ מיט‬
‫לגידולם"‪.‬‬
‫מיינענוכח באופן‬
‫כשהיא‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫הטבעי‬
‫שהמלח לא הוסר‬
‫שוב ושוב‬
‫ַקטיק‬
‫הכח טא‬
‫גםַלטער‬
‫כיַן א‬
‫לגמרי‪ ,‬א‬
‫שעסלעך זענען‬
‫כנ"לצוזא ַמען‬
‫נתבארא ַרבעט‬
‫אינדוסטרי? איך‬
‫מאָדעס‬
‫איינגעצויגענע‬
‫כפיַזוי אויך‬
‫אונזערע‪,‬רקאון א‬
‫ָנצוקליידן‬
‫פרויען‬
‫הנמצא טיכטיגע‬
‫מיט פיל‬
‫הנצרךדי שלא יפריע‬
‫את דיהמלח כולו‪,‬‬
‫לא אמסיר‬
‫בנטיעות‪,‬‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫את הגידול‪.‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫ָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫שטאַרק אַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג זא *‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫להעבירָסאת‬
‫משתמשיםטראכדי‬
‫מים‬
‫מבאר‬
‫נישטמכאן‬
‫מיר‬
‫ַכטן צו ווא‬
‫ָדע‪ ,‬נאָר מיר‬
‫באיזה מא‬
‫הפרופ'מיט‬
‫ַרויסצוקומען‬
‫ואילך א‬
‫מורא האָבן‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫הקרקע‪ :‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫מןָרשריפטן‪.‬‬
‫המלח פא‬
‫מאָדנע‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫‪Magnesium‬‬
‫"אמנם‪ ,‬ה‪-‬‬
‫דעם‪,‬‬
‫‪ַ,Calcium‬ם! ו‪-‬און אויסער‬
‫ל‪ -‬אָן אויסנא‬
‫‪Sodium‬במקבילמאָל‬
‫מ'וועט אָננעמען‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער‬
‫ּפייניגן‬
‫מי הנאה צו‬
‫זייטיגע‬
‫שמשתמשאָבן מיר‬
‫ה‬
‫פרויען זיך‬
‫בהנהרַגן וועלן די‬
‫מיינע פאָרשלא‬
‫איריגעישאן‬
‫למקוראַ של‬
‫'קאלארדא'‪,‬‬
‫אונזערע‬
‫מיט‬
‫פרויען‬
‫אידישע‬
‫די‬
‫ַביסל‬
‫א‬
‫גענצליך‬
‫און‬
‫אונז‬
‫פון‬
‫ַכן‬
‫פשוט אויסלא‬
‫להשדות ב‪ Yuma-‬אינו פראבלעם‪ ,‬הגם שאין עושים פעולות‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫בהנהר"‪.‬‬
‫[להעביר‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫צום‬
‫המלח]איז מען‬
‫געפאָלגט‬
‫ווען מ'האָט מיך‬
‫פשוט‬
‫שיכור‪,‬‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ווי‬
‫זיך‬
‫ַקלט‬
‫א‬
‫וו‬
‫מען‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫דער‬
‫ביישּפיל‪,‬‬
‫צום‬
‫צופרידן‪.‬‬
‫געווען דבריו‪ :‬שהגם שהמים הבאין מנהר קאלאראדא‪ ,‬הם מלוחים‬
‫סוף כונת‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫עמם כדי‬
‫מייןאין‬
‫געווען זה‬
‫בעצמם‪,‬איזעם כל‬
‫שעסלעך‪,‬‬
‫להשתמשאָלע‬
‫יוכלובייפא ַל פון שמ‬
‫שלאמיט א ַ‬
‫עיכוב אויף‬
‫בזה א ַלע‬
‫אויפטו‪.‬‬
‫סטייליש‬
‫ל'איריגעישאן'‬
‫המליחות‬
‫להעביר‬
‫עםָס‬
‫סיבה ווא‬
‫ההשתמשותדי א ַלגעמיינע‬
‫מהקרקע‪ ,‬כי וואָס אויסער‬
‫א ַכט א ַז קיין‬
‫אתַן אויסגעל‬
‫מיך דא‬
‫האָבן‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫מיאוס'ע‬
‫די‬
‫קויפן‬
‫נישט‬
‫וועט‬
‫איינער‬
‫מים מלוחים‪ ,‬לא מפריע לגידול הצמחים‪.‬‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫משתמשים במים‬
‫להדיאא כי‬
‫כן‪,‬נאנתבאר‬
‫שוועריגקייטן‬
‫איריגעישאןאון האָבן‬
‫לצורךַן ענגע תפיסה‬
‫א‬
‫ַציע‬
‫לנו קאָמבינ‬
‫ָכדערצו אין‬
‫ואםָליר‬
‫בלויע קא‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫מלוחים‪.‬א ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫מיט שוו‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫ַקנהז‪ .‬בהם‬
‫ששוטפין‬
‫מדבריו‪:‬אוןהקרקע‬
‫הריפיללפנינו סך‬
‫"מיר‬
‫המיםזיך שא‬
‫מלוחה‪ַ,‬רימט‬
‫פעלד‪ ",‬בא‬
‫הכלזיי מיינען‬
‫שטערקער ווי‬
‫כח איז‬
‫אשרָך‬
‫ָבער דא‬
‫א‬
‫געזען‪,‬‬
‫ַך‬
‫א‬
‫ַס‬
‫א‬
‫שוין‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫לעצטע‬
‫ָס‬
‫א‬
‫ד‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫סוף‬
‫צום‬
‫וועלן‬
‫מיר‬
‫את הקרקע כדי להעביר המלח גם כן מלוחים הם‪ ,‬והוא הדבר‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫געוואלחג‬
‫מערהללו‬
‫החיטים‬
‫חמורה על‬
‫לשאלה‬
‫שמציאות‬
‫דברנו‪,‬‬
‫ַגטע‬
‫כשרותמיט ווי‬
‫ַרויסצוקומען‬
‫א‬
‫גורםאיך יעצט‬
‫אויךזההא ַלט‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫הפסח‪.‬א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫אינמיטן‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫סוד* א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫ָּפלייגן‬
‫א‬
‫ַר‬
‫א‬
‫ַרפן‬
‫א‬
‫ד‬
‫ווען‬
‫זייט‬
‫איין‬
‫און‬
‫תנאיאתנישט‬
‫ביארקלאָרן‬
‫אינטערוויוכאןמיט א ַ‬
‫מציאות הקרקע והמים שמהם גדלים‬
‫הפרופ'‬
‫עד‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫הפרופ' לכתוב דברים מהשערה‬
‫ואילך‬
‫באריזאנע‪,‬‬
‫איךעוברמיטלען!"‬
‫ומכאןאויב‬
‫ַנטשולדיגן‬
‫החיטיםמיר מוזן א‬
‫איר וועט‬
‫אפשר‪:‬‬
‫ובדרך‬
‫צו דעם‪".‬‬
‫בעלמא‪,‬הא ַלטן‬
‫וועל זיך‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬

‫ַלע שבהזרעים שנוטעים במחוז שלנו [אריזאנע]‬
‫שאפשר‬
‫"הגם‬
‫פון וואו נעמט איר די א‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫יש מעט ריבוי מלחים מיניראלים‪ ,‬לעומת אותן הגדילים במחוזים‬
‫בייפא ַלן?‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫לי זאת‬
‫לי אין‬
‫בהאויר‪,‬‬
‫יותר‬
‫בויען‬
‫הגידו"מיר‬
‫בזה‪.‬ושתי‪,‬‬
‫ידיעהאָגט‬
‫סעזאָן‪ ",‬ז‬
‫נוצן אבלאין‬
‫ליחותא ַז מיר‬
‫ַלטער סוד‬
‫שישא ַן א‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז‬
‫שגם‬
‫משום‬
‫וודאות‪,‬‬
‫בזה‬
‫אין‬
‫ברם‪,‬‬
‫לי‪.‬‬
‫שצלצלו‬
‫יותר‬
‫או‬
‫איבער די אאחד‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫הגדילים עס א ַביסל‬
‫בעסערט מען‬
‫שנותניםַר‬
‫געפעלן פא‬
‫סכוםוועלן‬
‫מקבלים פון‬
‫אייגנשא ַפטן‬
‫ממלח‬
‫במקומות לחים‪,‬‬
‫נאָר אַמאָלנטיעות‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫שם בתור זבל"‪.‬‬

‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬
‫ָגט‪".‬‬
‫א‬
‫טר‬
‫יענער‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫און‬
‫"אין"‪,‬‬
‫איז‬
‫ַנגען פ‬
‫שאינוַרומגעג‬
‫כותבָס איז א‬
‫הואאָר‪ ,‬דא‬
‫אין די ה‬
‫ישאַרבהם ריבוי מלח‪ ,‬ונקבל את האמת ממי‬
‫יודעאאם‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫יודע‪ ,‬אבל אין ספק מוציא מדי ודאי‪ ,‬ואנו‬
‫שאמרו‪ ,‬דיתכן שבאמת אינו‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬
‫ַרבעטןאחד‬
‫ואמרואדבר‬
‫ַרויפקוועטשןאצל‬
‫אכבר ביררנו‬
‫אויף‬
‫ענוָם‪" .‬מיר‬
‫וכולםָבלגא‬
‫לאבאראטאריעס‪,‬איר בא‬
‫מיט‬
‫חמשה היינט איז‬
‫שּפיציג‪ ,‬און‬
‫אויף‬
‫—‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַמ‬
‫א‬
‫אויפ‬
‫ָנטן‬
‫א‬
‫פר‬
‫ַרשידענע‬
‫א‬
‫פ‬
‫רייף‬
‫ַ‬
‫א‬
‫מיט‬
‫ָן‬
‫א‬
‫עס‬
‫מ'טוט‬
‫בעסער ווען‬
‫בחיטים הללו כמות גדולה של מלח‪ ,‬פי כמה ממה שיש בחיטים‬
‫שיש‬ 

‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫אייערע מאָדעס?‬

‫וואס‬
‫דער בריוו ָ‬
‫פעסאר‬
‫ָ‬
‫רא‬
‫ּפ ָ‬
‫סאטשעז‬
‫ַ‬
‫שרייבט צו די‬
‫רבנים המתירים‬

‫זייט ‪ 1‬פון ‪2‬‬

‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬

‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫זומער‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬

‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬

‫גליון ג'‬

‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬

‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן‬
‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬

‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬
‫וויא ַזוי איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך איינרעדן‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫צירונגען וואָס זענען‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬
‫זיך קאָנצענטרירט א ַז די‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬

‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬
‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬
‫מיין טא ַטן מיט מיסט‪ .‬אויסער דעם‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬

‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬

‫‪71‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫גרינוואלד‬
‫ַ‬
‫ח‪.‬‬

‫זיך‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬
‫ַארומגענומען פון ַ‬

‫גליון ג'‬

‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬

‫וואס‬
‫דער בריוו ָ‬
‫פעסאר‬
‫ָ‬
‫רא‬
‫ּפ ָ‬
‫סאטשעז‬
‫ַ‬
‫שרייבט צו די‬
‫רבנים המתירים‬

‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬

‫זייט ‪ 2‬פון ‪2‬‬

‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬
‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬

‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫בייפא ַלן?‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫מיטלען!"‬

‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ 

‫"אפילו אם היה יותר מלח מיניראלים בהזרעים הגדילים‬
‫במחוזים יבישים‪ ,‬לא יהיה במדריגה שמישהו יכול להכירו‬
‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫בסכומים שדיים לעשות שינוי בעיסה‪ ,‬או‬
‫ע"י טעימה‪ ,‬גם לא‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫מ‪.Sodium-‬‬
‫'דייעט'‬
‫להם‬
‫שיש‬
‫לאותן‬
‫נוגע‬
‫שיהיה‬
‫מיר שּפא ַנען‬
‫בסכומים גלייכן‪.‬‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫שהקעמיקלסוויסן‪,‬‬
‫טייל מאָל אָן זייער‬
‫זיי איין צוהילף‪,‬‬
‫און‬
‫"שיין"?‬
‫אונטערהעמד‬
‫ַרויס א ַן‬
‫א‬
‫דומים‬
‫במדבראיזזו‪,‬‬
‫הגדילים‬
‫שבהחיטים‬
‫באמת‪,‬‬
‫פון‬
‫וויכטיגקייט‬
‫די‬
‫וועגן‬
‫מיט אויסריידן‬
‫איינרעדן‬
‫זיך‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫לאותן הגדילים בה‪ ,Middle East-‬יותר מאותן הגדילים במחוזים‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫געפערליך‪.‬לחים"‪.‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬
‫הםווייט‪".‬‬
‫מען אָן‬
‫"שיין"?‬
‫בחיטים הגדלים‬
‫מעשה'לעריבויאיזמלח‬
‫תמצית דבריו‪ :‬איננו יודע אם יש‬
‫קומטאלו‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫להכירם על ידי‬
‫ַכט ריבוי מלח‪,‬‬
‫בהם‬
‫שיש‬
‫צעלא‬
‫את"לאָך‪",‬‬
‫ואףאונז נ‬
‫באריזאנא‪,‬א ַנצן‬
‫די וואָס ט‬
‫אפשרזענען‬
‫צירונגען איוואָס‬
‫(להחמיץ) את‬
‫בכמות קטן‬
‫ומכל שכן‬
‫טעימה‪,‬‬
‫אפשרעס‬
‫שאיוויא ַזוי‬
‫"פרעגט זיי‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫זיך שא‬
‫'לשנות'ָנגען‬
‫כזו‪,‬אָז געהא‬
‫פשוט'ע גל‬
‫העיסה‪ ...‬זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫צעשּפרייט‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬

‫רויטע‬

‫שטריק‪,‬‬

‫איז‬

‫ישָלטןהרבה אנשים‬
‫במציאות‪ ,‬כי‬
‫והנה‪ ,‬כאן כבר‬
‫נכנסנו ס'איז‬
‫צוריקגעשטא ַנען?‪...‬‬
‫אויסצוזען‬
‫מיר ווא‬
‫למחלוקה "שיין"? ווען‬
‫שטעלן‬
‫זיי‬
‫ווי‬
‫זען‬
‫צו‬
‫געלעכטער‬
‫ממש א ַ‬
‫די‬
‫ַז‬
‫א‬
‫ָנצענטרירט‬
‫א‬
‫ק‬
‫זיך‬
‫ובתוכם תלמידי חכמים חשובים‪ ,‬שמעידים בלי שום ספק שהם אכן‬
‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬
‫להכחיש את החי‪,‬‬
‫החימיריכול‬
‫ואין‬
‫טעםַר‪"...‬‬
‫הרגישודערפא‬
‫געצאָלט‬
‫אין ערגעץ‬
‫אָלטן‬
‫מלח בחיטים הללו‪ ,‬וו‬
‫את השם יבוא‬
‫ליטול‬
‫שרוצה‬
‫מי‬
‫וכל‬
‫זוית‬
‫בקרן‬
‫מונחים‬
‫הללו‬
‫והחיטים‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫תלוי מיט'ן‬
‫דעריבער‬
‫האמת יורה דרכו שגם גייען‬
‫ָדעס?‬
‫אייערע מא‬
‫באיזה אופן שאלו‬
‫תשובה זו‬
‫אמנם‬
‫ויטעום‪,‬‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫אונטער‪,‬‬
‫השאלה‪,‬א ַגע ווא‬
‫"ביי יעדע פר‬
‫לידע בדיוק על‬
‫מכתב השאלה אי אפשר‬
‫קומטאתנו‬
‫ומכיוןָסשאין‬
‫את‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫ָגישע‬
‫א‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ּפסיכ‬
‫אונזער‬
‫צו‬
‫זיך‬
‫מיר‬
‫ווענדן‬
‫איזה גדר של 'טעם' הפרופ' נשאל‪ .‬וועג פון שקר‪".‬‬

‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫אויף‬
‫שכתבתי די פיס‪,‬‬
‫שהגם קאָּפ ביז‬
‫"נא להסביר לחבירך בניו יָארק‪ — ,‬פון‬
‫מכתבי זה‬
‫זומער‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫ַנטלען‪,‬‬
‫באריכות משום כבוד הרבנים‪ ,‬ברם מא‬
‫ענין זו אינו מסתבר לשום‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫להאמין‪,‬‬
‫מומחה בשדה אגריקאלטור‪ .‬אני מוצאדיזאת‬
‫שניט‪,‬‬
‫שא"א די‬
‫כמעט פא ַרב‪,‬‬
‫ערמל‪ ,‬די‬
‫שנבדקו‬
‫מהחיטים או‬
‫ַנצע‬
‫המצות‪ ,‬א ַ גא‬
‫סחורה‪ ...‬ס'איז‬
‫שיש מי שטועם טעם מלח באחד די‬
‫בהלאבראטארי שלי‪ ,‬בנוגע לענין זו"‪ .‬געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫שאי‬
‫אריזאנא‪ ,‬לומר‬
‫לחיטי‬
‫ַנט‪.‬‬
‫אינטערעסא‬
‫ַקע אויך‬
‫לשום לב‪ :‬הפרופ' לא מתייחס כלל טא‬
‫ַנט‬
‫א‬
‫אינטערעס‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַלעמ‬
‫א‬
‫ס'איז‬
‫אפשר להרגיש בהם טעם מליחות‪ ,‬אלא כותב שבמצות שנשלחו לו‪ ,‬אי‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫אפשר בשום אופן שבעולם להרגיש טעם מליחות‪ ,‬ואף אנו נוכל להודות‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫שעדיין לא‬
‫חשבוןעקא‬
‫אך דא‬
‫בזה שאין טעם מליחות במצות שהגיעו לידו‪,‬‬
‫ציגעלעך‬
‫פון די‬
‫אויפ'ן‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫ידענו איזה מצות נשלחו לו באמת‪...‬‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬
‫כבראכתב‬
‫ובפרט שכותב המכתב ה"ה פרופ' טשארלס‬
‫ַסקירן‬
‫סאנטשעז‪,‬פא ַרמ‬
‫"מיר דא ַרפן‬
‫זרש‪,‬‬
‫ַקטיקן‪ ",‬זאָגט‬
‫אונזערע טא‬
‫האחרונות)‬
‫בשבועות‬
‫בכבודו ובעצמו במכתב‪( ,‬נדפס ב'דער איד'‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫שהחיטים באריזאנא מלוחים המה‪ ,‬והסביר שטעם הדבר הוא בשביל‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫ואםמאכן‬
‫הקרקע‪,‬‬
‫ָדע‬
‫מיר א ַ‬
‫גביָל בא ַנייען‬
‫על מא‬
‫שהמים המלוחים מתייבשים ונשאר המלחא ַסא ַך‬
‫און‬
‫איידל‪,‬‬
‫ַביסל‬
‫א‬
‫ַכן‬
‫א‬
‫מ‬
‫עס‬
‫דורכ'ן‬
‫פשיטא שמה שכתב הפרופ' שלא מרגישים בהם טעם מלח‪ ,‬הוא בשביל‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫שלא הגיעו חיטים הללו להלאבאראטאריע כלל‪ ,‬וזה פשוט‪.‬‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬
‫—‬
‫של שכל‬
‫הקודם האָבן‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף‬
‫פרופ'‬
‫ולתועלת הענין נעתיק עוה"פ את המכתב‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫סאנטשעז‪ ,‬ותרגומו בצדו‪ ,‬כדי שכל אחד יוכל להיוכח במו עיניו‪ ,‬איך‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫בהם מדת מלח‬
‫שהוא בעצמו הודה שהחיטים הגדלים באריזאנע יש‬
‫סענטימעטער‪.‬‬
‫סענטימעטער ביי‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫מרובה משאר חטים דעלמא‪:‬‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫‪Abraham‬‬
‫‪Laufer‬‬
‫‪ From:‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫פון אונז‪",‬‬
‫ָזן זיך נישט‬
‫לא‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫שטיינער אין וועג‬
‫‪Tue,‬אונז‬
‫שטעלן‬
‫‪Date:‬‬
‫"און‪1,‬זיי‪Mar‬‬
‫‪2011 at‬‬
‫ַלבוועגס‪7:59‬‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ‪PM‬‬
‫אויפ'ן‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬
‫‪A. Sanchez‬‬
‫‪ָTo:‬ס קען מען טון‪,‬‬
‫‪ Charles‬ווא‬
‫כוונות‪ .‬אָבער‬
‫אמת'ע‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫זענען נא ַריש?‬
‫‪ַDr.‬לע‬
‫נישט א‬
‫מען טון א ַז‬
‫‪Dear‬‬
‫‪Sanchez‬‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫‪I would‬‬
‫ַוועק‪like‬‬
‫‪ask‬א‪to‬‬
‫אויף א ַ גאָלדענע‬
‫זייער שכל‬
‫‪you, what is the reason that wheat‬אונז‬
‫‪has‬א ַך‬
‫ווייל א ַס‬
‫‪more‬הוטן‬
‫‪salt‬מיט די‬
‫טשעּפען‬
‫‪Yuma,‬זא‪in‬‬
‫‪much‬‬
‫א‪ַ-‬זוי‪(26.0‬‬
‫‪ַgrown‬מאָל געווינט‬
‫ָגט מען‪ :‬א‬
‫‪ Arizona,‬ביי אונז‬
‫טא ַץ?‬
‫ַנצן‬
‫א‬
‫אינג‬
‫דעם‬
‫צוליב‬
‫עס‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫פרויען ה‬
‫‪mg/100g),‬‬
‫מען‪"...‬‬
‫‪ than‬פא ַרלירט‬
‫‪ those‬א ַמאָל‬
‫‪ grown in N.Y. (3.00 - mg/100g).‬מען און‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫‪I would also like to ask, what‬‬
‫‪that‬‬
‫‪soil‬‬
‫‪the‬ה‪is‬אָבן מיר‬
‫‪reason‬טיכל‬
‫קעגן דעם‬
‫‪ָthe‬טש‬
‫טיכל‪ .‬כא‬
‫לעצט?‬
‫צום‬
‫ַכן‬
‫א‬
‫ל‬
‫וועט‬
‫ווער‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬
‫‪in yuma has more salt.‬‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫‪Iwould appreciate if you answer in legnth.‬‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫פורים!‬
‫פרייליכן‬
‫‪ Abraham‬א ַ‬
‫‪Thank‬‬
‫‪you,‬‬
‫‪Rabbi‬‬
‫‪Laufer‬‬
‫און אפילו‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪,‬‬

‫גליון ג'‬

‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ַנטיילגענומען‬
‫אלאמיר א‬
‫עוד‪,‬האָבן‬
‫ולאוואָך‬
‫פאָריגע‬
‫הגדלים בקרקע‬
‫מיירי מעצם‬
‫שהפרופ'‬
‫החיטיםדעת‪",‬‬
‫טעם זייער‬
‫מענטשן‬
‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫"מייןמים מלוחים‬
‫החיטים‬
‫שמזלפיםשאעל‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫מלוחה‪ ,‬אך לא בירר אם גם באופן זאָגט‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫מ'זעט‬
‫ווען‬
‫ַז‬
‫א‬
‫איז‬
‫ָזונג‬
‫מלמעלה אם גם באופן כזה אי אפשר לא‬
‫להרגיש טעם‪ ,‬וכנראה שהשואלים‬
‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫זעלבסט–‬
‫זהא ַנגל אין‬
‫פרטא ַ מ‬
‫ליידן פון‬
‫מענטשן‬
‫השאלה‪.‬‬
‫במכתב‬
‫הכניסו‬
‫לא‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫*נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫היינו התוצאות‬
‫ווערטכל אַהמכתב‪,‬‬
‫הכותרת של‬
‫ומכאן נעבור לגולת‬
‫משוגעת‪ .‬איך‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫הנאה‬
‫ַזונדער‬
‫א‬
‫ב‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫בהלאבאטאריע באריזאנא‪ ,‬וז"ל‪:‬‬
‫הפרופ'‬
‫שערך‬
‫זענען אָקסן‪,‬‬
‫ַרומיגע‬
‫מהבדיקותַלע א‬
‫ניין? אויב א‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫ב'היוניבערסעטי ָאוו‬
‫שלי‪ ,‬כאן‬
‫"נא לידע‪,‬‬
‫מלבושים וואָס‬
‫שבהלעברַאטָאריאָרט‬
‫ס‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫סּפעציעל‬
‫ָגן‬
‫א‬
‫טר‬
‫פרויען‬
‫דוגמאות של חיטים ומצות שנשלחו אלינו‬
‫בדקנו איך אויך‬
‫ַאריזָאנע'‪,‬א ַן מוז‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬ד‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫קָאהן מבית אופה של ‪Broadway 427‬‬
‫עזריאל‬
‫מר‪.‬‬
‫אַזוי גיין‪ .‬ע"י‬
‫מאירמיט‬
‫ַרומיגע גייען‬
‫ַלע א‬
‫אויב א‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫איך‬
‫מוז‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫צוקנייטשטע‬
‫אונטערחיטים שגדול‬
‫בדק גם‬
‫הלעברַאטָארי‬
‫קלעביגע‪ ,‬בברוקלין ניו יָארק‪.‬‬
‫שלי פון‬
‫ַרּפעט‬
‫קא‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫איךכחהאָב‬
‫זייערע פיס און‬
‫ה'עלעקטערי'‪,‬‬
‫ַאריזָאנע‪,‬‬
‫בחיטים של‬
‫בַאריזָאנע ומצה שנאפה‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫הוטן‪.‬‬
‫די‬
‫ביישּפיל‪,‬‬
‫צום‬
‫ַך‪.‬‬
‫א‬
‫ל‬
‫לעצטן‬
‫דעם‬
‫משתמשים בו לקרקע‪ ,‬אחר הטחינה של‬
‫לה'טעסט' שאנו‬
‫מענטשן‪ ,‬די‬
‫דומה די קלוגע‬
‫איז טא ַקע מיט‬
‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫ַץ‬
‫א‬
‫זעלבסט–ש‬
‫גענוג‬
‫ָ‬
‫א‬
‫י‬
‫וועלכע האָבן‬
‫הבדיקה של‬
‫הראהָב‬
‫הלאבראטארי איך הא‬
‫צוצודעקן דאָס שייטל‪.‬‬
‫המצה והחיטים ל'פאודער'‪ .‬צניעות‪,‬‬
‫צו‬
‫ַרן‪.‬‬
‫א‬
‫נ‬
‫שנעל‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫נישט‬
‫און לאָזן זיך‬
‫ָּפצוטון‪3769‬‬
‫(בערך‬
‫שבהחיטים של 'ברָאדוועי' הי'אַכח‬
‫אויף‬
‫של‪5.89dS/m‬זיי א‬
‫סּפעציעלע הנאה‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫דורך‬
‫עמלקי'ש)‬
‫שלאויף‬
‫ובהחיטיםמיין‪,‬‬
‫טערקיש (איך‬
‫היה כח‬
‫אריזאנע‬
‫ַמעסחלקים)‪,‬‬
‫‪1,000,000‬‬
‫נעמען בתוך‬
‫די מיידלעךחלקים‬
‫טענה'ן צו די מא‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫‪ 3417‬חלקים בתוך ‪ 1,000,000‬חלקים)‪,‬‬
‫(בערך‬
‫אַז זיי של‬
‫ַרוואָס‬
‫‪5.34dS/m‬און פא‬
‫שעמען זיך מיט זיי‪,‬‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫ַזויווי א ַלע‬
‫אויסזען א‬
‫חלקים‬
‫‪2291‬‬
‫‪ַ3.58dSm‬כן(בערך‬
‫הראה כח של‬
‫ברָאדוועי‬
‫נישט של‬
‫קענען זייהמצה‬
‫ַלענד‬
‫אויפפא‬
‫אויסזען‬
‫הוטן זיי צו מא‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫כח אשל‬
‫והמצה של‬
‫בתוך ‪ 1,000,000‬חלקים)‬
‫ַריין‬
‫הראה מיר‬
‫אריזאנעָל לייגן‬
‫פורים'דיג‪ .‬א ַמא‬
‫און‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫זיך‬
‫ַקלען‬
‫א‬
‫וו‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫הוטן‬
‫די‬
‫אין‬
‫פעדערן‬
‫של בערך ‪ 2208‬חלקים בתוך ‪1,000,000‬‬
‫(דרגת‬
‫מלחַקע‬
‫גייען טא‬
‫‪ 3.92dS/m‬א ַלע‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז‬
‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫חלקים) "‪.‬‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫דערפון‬
‫ַרויספא ַלן‬
‫וכברא ַרפן א‬
‫שייטלעך ד‬
‫התוצאות‬
‫נתפרסמו‬
‫דברי רוחדיכאלה‪,‬‬
‫שקרעלהחןהזמן‬
‫הייסטחבל‬
‫עלָגט זרש‬
‫להשיב זא‬
‫והבל היופי‪",‬‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫לאבאראטאריעס‪ַ,‬ר שקר‬
‫חמשטייטשט‪ ,‬מיר געבן פא‬
‫של "דאָס‬
‫אָפן‪,‬‬
‫שכולם פה אחד ענו ואמרו שכמות המלח‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫ַריין‬
‫א‬
‫מיר‬
‫גיבן‬
‫הבל‬
‫ַר‬
‫א‬
‫פ‬
‫און‬
‫חן‪,‬‬
‫ַביסל‬
‫א‬
‫איילאנד‪,‬‬
‫לאנג‬
‫המלח‬
‫נקמה‬
‫איך וויל‬
‫בחיטיווייל‬
‫אשרהוטן איז‬
‫אויף די‬
‫בחיטי אריזאנא גדול פי כמה מכמות א ַזוי‬

‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬

‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬

‫בדיקת הלאבאראטאריע מזויפים מתוכם‪,‬‬
‫שתוצאות‬
‫להראות‬
‫איז מיין‬
‫געמיינט א ַז ער‬
‫וכדיהאָב‬
‫און איך‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ַג‬
‫א‬
‫ב‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫דעריבער‬
‫און‬
‫טא ַטע‪,‬‬
‫שוועריגקייטן‬
‫דעפט‪ .‬זענען‬
‫נשים לב שכל מכתב האגריקולטור וואָס‬
‫רבי‬
‫אייערעהרב הגאון‬
‫נכתב אל‬
‫דעם‬
‫אויסער‬
‫מיסט‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַז‬
‫פעלד? הרב‬
‫לבדיקהאַ איננו‬
‫אמנם שולח המצות‬
‫שליט"א‪,‬‬
‫ברודא‬
‫צבי‬
‫ישראל‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫אחדאַששלח את המצות לבדיקה‪ ,‬ועלובה‬
‫רקא אברך‬
‫הגאון אַשליט"א‪,‬‬
‫ָּפ–צודעק און‬
‫געהעריגע ק‬
‫צווישן‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫לא‬
‫כרצונם‪,‬‬
‫הבדיקה‬
‫תוצאות‬
‫שיעלו‬
‫שכדי‬
‫עליה‪,‬‬
‫מעיד‬
‫שנחתומה‬
‫עיסה‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫"מיר‬
‫שיוכלואָגט‬
‫כדי אויס‪ ",‬ז‬
‫שליט"א‪ַ,‬ביסל‬
‫א‬
‫ושתי‪.‬בהם‬
‫לעשות‬
‫שלחו את המצות על ידי הרב המתיר‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫כרצונם‪ ,‬ודי בזה‪.‬‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫רגילים‪ ,‬ואם כן‪ ,‬מובן לכל בר דעת‪ ,‬דלא עדיף ספיקא דיליה מודאות של‬
‫חמש לאבאראטאריעס‪.‬‬

‫והיעלה על הדעת לומר שנשתנו הטבעים בזה‪ ,‬ואף לפי שיטתם אין בזה‬
‫שום טעם הגיון מדוע החיטים מלאנג איילאנד הם יותר מלוחים מחיטי‬
‫אריזאנא‪ ,‬ומה שכתב ששלחו לו מצות מ'‪ 426‬בראדוועי'‪ ,‬לאו מר בר רב‬
‫אשי חתים על מצות הללו‪ ,‬לאשר ולקיים שאכן הם באים ממקום זה‪,‬‬
‫שישאויף‬
‫דעתקרוין‬
‫ברדער‬
‫לכלאָס‬
‫דעם וו‬
‫וברור אין‬
‫נעמען‬
‫השמש‪.‬א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫ָסט א ַמאָל‬
‫עס קא‬
‫לעיני‬
‫בזה זיוף‬
‫הדבר‬

‫‪73‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫וזה קבלנו בתשובה‪:‬‬
‫‪Dear Dr. Mike Ottman,‬‬
‫‪From: Charles A. Sanchez‬‬
‫‪Dtae: Fri, Mar 4, 2011 at 12:12 PM‬‬

‫גרינוואלד‬
‫ַ‬
‫‪To: Abraham Laufer‬ח‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫‪In arid climates salts accumulate due the high‬‬
‫‪evapotranspiration (ET).  When water evaporates‬‬
‫‪(conversion of liquid to gas) the salts stay behind (soil‬‬
‫‪and remaining water).   The salinity in the Colorado river‬‬
‫‪is about 1.2 dS/m (about 700 ppm).  The soils are about‬‬
‫‪1.5 times this in the saturated paste extract.‬‬

‫זיך‬

‫‪CAS‬‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫‪Charles A. Sanchez‬‬

‫‪Professor of Soil, Water, and Environmental Sciences‬‬
‫‪Director-Yuma Agricultural Center‬‬
‫‪6425 W. 8th Street‬‬
‫‪Yuma Arizona, 85364‬‬

‫בלשה"ק‪:‬‬
‫שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫ההעתקקורצע‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫רשידענע ַ‬
‫פא‬
‫הסיבהפון ַ‬
‫רומגענומען‬
‫ַא‬
‫ב‪ YUMA-‬אריזאנא יש‬
‫שגדלו‬
‫שבחיטים‬
‫שאלה‪ :‬מה‬

‫גליון ג'‬

‫(‪ ,)26.0-MG./100G‬מבאותן הגדילים בניו יארק‬
‫יותר מלח‬
‫(‪.)3.00-MG./100G‬‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫ס'איז יצא‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען‬

‫‪74‬‬

‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫שיש‬
‫מלח‪ ,‬משום‬
‫נאסף שם‬
‫תשובה‪ :‬במקום‬
‫ַלס‬
‫המלכה‪" .‬א‬
‫מיט ושתי‬
‫יבש‪ ,‬טיילט‬
‫שמזגַּפןהאוירווערן‪",‬‬
‫געלונגען צו כא‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז‬
‫הרבה מים‬
‫ל'גאז'‪ .‬א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫שמתהפכתהויכע‬
‫אינטערוויו מיט די‬
‫א ַ זעלטענע‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬
‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫ל'גאז'‪ ,‬משארת אחריהם מלח (בהקרקע‬
‫כשמים מתהפכת‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫הנשארת)‪.‬‬
‫ובהמים‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫ַקעלע‬
‫ציען א ַסא ַך הא‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון *מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫כמאה‬
‫ומעיד‬
‫שמכתב הזה‬
‫שהמצותדי‬
‫עדיםָל צו רעדן‬
‫ניטא ַמא‬
‫ַסט מיר‬
‫עצמו‪,‬עס ּפא‬
‫בעד —‬
‫מדברדעם‬
‫אָבן פון‬
‫כמדומהוועט הנאה‬
‫זיכער א ַז איר‬
‫הגדליםָט‬
‫חטים דאָס הא‬
‫עמלקים [און‬
‫די‬
‫פון‬
‫ַך‬
‫א‬
‫שּפר‬
‫אינטערוויו‪.‬‬
‫עקסקלוסיווןלבדיקה אל פרופ' סאנטשעז‪ ,‬לא נעשו מאותם‬
‫שנשלחו‬
‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫פרויעןגדול‪ ,‬שהעלימו אותו גם מהרב המתיר‬
‫מירסילוף‬
‫נעשהאָסכאן‬
‫באריזאנע‪ ,‬רק‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וו‬
‫איךחמץ‬
‫כאיסור‬
‫חמור‬
‫נישטבענין כה‬
‫שמשחקים‬
‫שטייטהלב‬
‫וכמהעסכואב‬
‫זייער‬
‫זיין]‪ ,‬בין‬
‫אויסגערעדט‬
‫אונטער די‬
‫שליט"א‪,‬זיך ווער‬
‫וואונדערן‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫ה"י‪.‬טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫בפסחוואָס‬
‫סטיילס‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫אטטמאן‬
‫מפרופ'‬
‫שקיבלנו‬
‫שאת אנעתיק‬
‫אויך‬
‫מייקא ַרשטיי‬
‫"איך פ‬
‫צווייטע‪.‬‬
‫נוסף און די‬
‫מכתבאַלן‪,‬‬
‫ַנדערע בייפ‬
‫וליתרָל מיט‬
‫יעדע מא‬
‫זייער‬
‫און‬
‫אידן‬
‫צו‬
‫שנאה‬
‫טיפע‬
‫זייער‬
‫פונעם‬
‫ַנט‬
‫א‬
‫אינטערעס‬
‫מער‬
‫איינס‬
‫מאריזאנא‪ ,‬המאשר גם הוא כי לסיבת ריבוי המלח בקרקע ובמים‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫בחיטים‪:‬‬
‫מליחות‬
‫להרגישבאועם‬
‫שבאריזאנע‪ ,‬יתכן‬
‫ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫אינעם לא‬
‫ַקענען‬
‫ּפערזענליך צו‬
‫און זכי' זיך‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫‪From:‬‬
‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪Laufer .‬‬
‫אידן אין אונזערע‬
‫‪ Abraham‬די‬
‫דערמיט הא ַלטן‬
‫ַּפעס ווי‬
‫‪2011‬פון‪ 01,‬לא‬
‫לענגער‪Sent:".‬‬
‫‪Tuesday,‬‬
‫‪March‬‬
‫‪8:01 PM‬‬
‫אייניקל‬
‫"איך בין א ַ גלייכע‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫‪To: Mike Ottman‬‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫בין איך געווען‬
‫"אייגנטליך‬
‫‪ Yuma Crops‬ט‬
‫‪Subject:‬‬
‫ָכטער‪Fwd:.‬‬
‫‪in‬א‪Salt‬‬

‫‪---------- Forwarded message ----------‬‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫‪From:‬טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫ָרצוגליך צו‬
‫א‬
‫פ‬
‫ָר‬
‫א‬
‫ג‬
‫ָדער‬
‫א‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די ‪Abraham Laufer‬‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫‪Tuesday,‬‬
‫‪ַSent:‬טיטלט א ַ מיידל‬
‫ַטיש בא‬
‫‪ Mar‬אויטאָמא‬
‫‪1, 2011‬וואָלט‬
‫‪ַ7:59‬רקריך‬
‫‪ָPM‬ס פא‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬ווא‬
‫‪To:‬א ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫‪Charles‬א ַרג‬
‫"נעב" אין די פ‬
‫א ַלס‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫‪A. Sanchez‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫‪Salt in‬‬
‫‪Yuma Crops‬‬
‫‪ַSubject:‬לטער טא ַקטיק‬
‫זענען א ַן א‬
‫שעסלעך‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫‪Dear‬‬
‫זענען‪Dr.‬‬
‫‪Sanchez‬‬
‫ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫זייער‬
‫"מיר‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫נישט ‪I‬א ַז מיר זיצן און‬
‫"מיינט‬
‫זרש‪.‬‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫ַקטיוו — איך‬
‫שטא ַרק‬
‫שטענדיג ‪would like to ask you,‬‬
‫שטוּפ‪what is‬‬
‫‪the reason‬‬
‫‪wheat‬א‪that‬‬
‫‪ grown‬קומענדיגע‬
‫‪Yuma,‬עס‪in‬זאָל זיין די‬
‫חלומ'ען וואָס‬
‫און‬
‫ַגט‬
‫א‬
‫געוו‬
‫זיין‬
‫צו‬
‫ָמיטע‬
‫א‬
‫ָדע–ק‬
‫די מא‬
‫‪Arizona, has much more salt (26.0‬‬
‫‬‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫‪mg/100g), than those grown in N.Y. (3.00 - mg/100g).‬‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫עס‪ I‬א ַרבעט יעדעס‬
‫‪also‬מאָדע‪.‬‬
‫‪like‬מען די‬
‫טוישט‬
‫‪ is‬בין צו‬
‫‪the‬איך‬
‫‪ reason‬א ַז‬
‫‪that‬פא ַרשריגן‬
‫‪the‬שוין‬
‫‪soil‬מיך‬
‫מען‬
‫‪would‬‬
‫‪to ask, what‬‬
‫אויסער דעם‪,‬‬
‫און‬
‫ַם!‬
‫א‬
‫אויסנ‬
‫ָן‬
‫א‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ָננעמען‬
‫א‬
‫מ'וועט‬
‫ָמער‬
‫א‬
‫ט‬
‫און‬
‫ַגט‪,‬‬
‫א‬
‫געוו‬
‫‪in yuma has more salt.‬‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫‪I would‬‬
‫‪appreciate‬‬
‫‪answer‬‬
‫‪length.‬‬
‫פרויען מיט אונזערע‬
‫אידישע‬
‫‪if you‬א ַביסל די‬
‫גענצליך‬
‫‪ in‬און‬
‫אונז‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון‬
‫מיר אויף מיט א ַ‬
‫‪you,‬קומען‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫‪Thank‬‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫‪Abraham‬‬
‫‪Rabbi‬א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫ַקלט זיך ווי‬
‫‪Laufer‬אָס מען ווא‬
‫וו‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫בתשובה‪ַ:‬כט א ַז קיין‬
‫קבלנו אויסגעלא‬
‫מיך דא ַן‬
‫האָבןוזה‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫‪ָFrom:‬בן שוועריגקייטן‬
‫‪Mike‬און הא‬
‫ ‪Ottman‬תפיסה‬
‫א ַן ענגע‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫‪Date: Wed, Mar 2, 2011 at 3:47 PM‬‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫‪Abraham‬זיך‪To:‬שא ַקנהז‪" .‬מיר‬
‫‪ Laufer‬בא ַרימט‬
‫פעלד‪",‬‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫‪Subject: Re: Fwd: Salt in Yuma Crops‬‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫‪Dear Rabbi Laufer,‬‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫‪Wheat‬‬
‫דעם ‪Yuma,‬‬
‫‪AZ would‬‬
‫‪have more‬‬
‫ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫‪grown‬א ַלטן‬
‫‪ַin‬ז מיר ה‬
‫סוד א‬
‫ערלויבט צו געבן‬
‫‪salt‬אָט מיר‬
‫‪ than‬מ'ה‬
‫מינוט‪,‬‬
‫‪ wheat‬א ַראָּפלייגן‬
‫ווען דא ַרפן‬
‫זייט‬
‫איין‬
‫און‬
‫נישט‬
‫תנאי‬
‫ָרן‬
‫א‬
‫קל‬
‫ַ‬
‫א‬
‫מיט‬
‫אינטערוויו‬
‫‪grown in New York due to higher content of salt in‬‬
‫קעמפן מיט א ַלע‬
‫‪and‬וועלן‬
‫‪ irrigation‬מיר‬
‫‪water‬דאָס געווער‪.‬‬
‫חדר‪in,‬און‬
‫סודות פון‬
‫‪Yuma‬קיין‬
‫ַרויסצוגעבן‬
‫‪the soil‬‬
‫‪Yuma. ‬‬
‫‪Soils in‬‬
‫א‪have‬‬
‫‪York‬איך‬
‫ַנטשולדיגן אויב‬
‫מוזן א‬
‫איר וועט‬
‫מיטלען!" ‪more salt than‬‬
‫‪soils in New‬‬
‫)‪due to 1‬‬
‫מיר‪less‬‬
‫‪leaching‬‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬

‫‪of salt from rainfall, since rainfall is less in Yuma, leaching‬‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫‪is transport of salt through the soil profile by the action‬‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫‪of water, 2) the irrigation water in Yuma has a relatively‬‬
‫בייפא ַלן?‬
‫‪ high‬דעם טויש‬
‫שטענדיג אויס‬
‫"מיר נוצן‬
‫‪salt content‬‬
‫‪and salt is added to the soil from the‬‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫‪irrigation water.   ‬‬

‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫__________________________‪  ‬געפעלן פא ַר‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫‪Michael J. Ottman, Ph.D.‬‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬
‫‪Extension‬‬
‫יענער טראָגט‪".‬‬
‫‪Agronomist‬און וואָס‬
‫איז "אין"‪,‬‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫‪The University of Arizona‬‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬
‫‪Plant‬‬
‫‪Sciences‬‬
‫"מיר א ַרבעטן אויף‬
‫אָם‪.‬‬
‫‪Department‬איר באָבלג‬
‫מיט‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬

‫‪P.O. Box 210036 - Forbes 303‬‬ 

‫בס"ד‬

‫המשך העתקת מכתב הפראפעסאר‬
‫לרבנים המתירים‪:‬‬

‫י‪ .‬ב‪.‬ש‪.‬‬

‫לסיומא דמילתא‬

‫גליון ג'‬

‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫לכבוד‬
‫ַנטן‪,‬וברכה‬
‫שלום‬
‫ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫שייטל מא‬
‫פא ַבריקא‬
‫שיחי'מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫המערכת איז‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫היות שהגיע לידי מכתב שכתב ר' י'‪ .‬ע'‪ .‬וו‪ .‬נ"י עם חבילה מחיטי‬
‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬
‫שנתגלה‬
‫המכשולות‬
‫ובמכתבדיזה עושה‬
‫אריזאנא‬
‫וויכטיגקייט פון‬
‫אויסריידן וועגן‬
‫מיט‬
‫והחששותזיך איינרעדן‬
‫מעגליך א ַז מ'זאָל‬
‫מכלא ַזוי איז‬
‫ליצנות ווי‬
‫שאני‬
‫להודיע‬
‫לנפשי‬
‫חובה‬
‫מצאתי‬
‫ע"כ‬
‫אריזאנא‪,‬‬
‫חטי‬
‫על‬
‫האחרון‬
‫בזמן‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫ודאי‬
‫ומצאתי בה‬
‫ששלח‪,‬‬
‫בדקתי דיאת‬
‫געפערליך‪.‬מטה‬
‫החתום‬
‫חיטי הילף‬
‫ריכטיגע‬
‫בקיצור‪ ,‬מיט‬
‫מצומחגרעטל"‬
‫"הענסל און‬
‫מכשפה אינעם‬
‫אריזאנאבייזן‬
‫חמץ ווייט‪".‬‬
‫שהואמען אָן‬
‫קומט‬
‫"שיין"?‬
‫הי' בו ספק אם‬
‫מעשה'לעמעטאיזחיטים‬
‫ממש‪ ,‬ובתוך חבילה זו ששלח עם‬
‫נפל פון‬
‫ומעתהפרעגן‬
‫ַרפט איר‬
‫ששיםַגע דא‬
‫יש"די פרא‬
‫ושוי' טעם'ל‬
‫בביראא ַז די‬
‫פתא אָדער‬
‫לרויאאָזעדממילא נפיל‪,‬‬
‫כנגדה‪,‬‬
‫הידורצעלא‬
‫שוםנאָך‪",‬‬
‫כאןאונז‬
‫איןַנצן‬
‫דמעתה טא‬
‫די וואָס‬
‫דהריאָס‬
‫צירונגען וו‬
‫זענעןשם מצומחות‪.‬‬
‫נמצאין‬
‫ַכט אריזאנא‪,‬‬
‫בחטי‬
‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬
‫הנ"ל כבר ידוע‬
‫אינוַזויראוי‬
‫לטפלא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫שנעל‪ ...‬כ‬
‫ובאמתזיך א‬
‫צעשּפרייט‬
‫האישאָדער‬
‫שהריַרצע‬
‫כלל‪ ,‬שווא‬
‫בדבריו אויף‬
‫עביד" בלי שום‬
‫הנקוב בשמו‬
‫שהוציא‬
‫פון ברבים‬
‫פסולו‬
‫ַזוי מורא‬
‫אחרָבן זיי א‬
‫וועמען הא‬
‫כא ַ‪,‬‬
‫"לטב איז‬
‫שטריק‪,‬‬
‫הקונטרס רויטע‬
‫ס'איז‬
‫ַנען?‪...‬‬
‫א‬
‫צוריקגעשט‬
‫אויסצוזען‬
‫ָלטן‬
‫א‬
‫וו‬
‫מיר‬
‫ווען‬
‫"שיין"?‬
‫הסכמות‪ ,‬וכתב שם דברים שאסור לשומען ונידון בשריפה‪ ,‬וכבר הוכיח‬
‫שטעלן‬
‫ווי זיי‬
‫צו זען‬
‫געלעכטער‬
‫ממש‬
‫כשכתב א ַז די‬
‫ָנצענטרירט‬
‫חוצפתוזיך קא‬
‫במפורש שגדולי‬
‫ועזותו‬
‫גודל‬
‫מגיע‬
‫היכן‬
‫לעין א ַכל עד‬
‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬
‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫אייערע מאָדעס?‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫אונטער‪,‬‬
‫ההעתקאָס קומט‬
‫"ביי יעדע פרא ַגע וו‬
‫בלשה"ק‪:‬‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫ערקלערט‬
‫פון ב‪YUMA-‬‬
‫שגדלו‬
‫שבחיטים‬
‫"בלויזהסיבה‬
‫ושתי‪ ,‬מה‬
‫שאלה‪:‬‬
‫דעּפאַרטמענט‪— )1(",‬‬
‫"מיר נעמען צו‬
‫ַנטיילגענומען‬
‫אריזאנא מיר‬
‫פאָריגע וואָך האָבן‬
‫מבאותן הגדילים‬
‫יש איותר מלח‬
‫(‪ ,)26.0-MG./100G‬דעת‪",‬‬
‫מענטשן זייער‬
‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫בניו יארק (‪.)3.00-MG./100G‬זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫זייער פיל‬
‫ַרויס א ַז‬
‫עס שטעלט זיך א‬
‫מלח מבחיטים‬
‫יותר‬
‫יהי'‬
‫ב‪YUMA-‬‬
‫שגדלו‬
‫בחיטים‬
‫תשובה‪:‬‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫ובהמים ששופכים‬
‫בהקרקע‪,‬‬
‫ווערט עס‬
‫המלח לא ַנג‪,‬‬
‫שגדלו בניו יארק‪ ,‬משום כמות גענוג‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫יארק‪.‬ס'איז‬
‫און וואָס‬
‫בהשדות ב‪ ,YUMA-‬הוא יותרנאָרמ‬
‫גבוהאַל‪,‬מנא‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫איךיש יותר מלח‬
‫ב‪YUMA-‬‬
‫שבהקרקע משוגעת‪.‬‬
‫(‪ — )2‬שאלה‪ :‬מה הסיבה ווערט א ַ‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫אחרות]‪.‬‬
‫[מבקומות‬
‫זענען אָקסן‪,‬‬
‫ַרומיגע‬
‫ניין? אויב א ַלע א‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אויב‬
‫ָקס‪.‬‬
‫א‬
‫ַן‬
‫א‬
‫מוז איך אויך זיין‬
‫מבקרקעות בניו‬
‫ב‪ָYUMA-‬רטיש יותר‬
‫תשובה‪ :‬בהקרקעות‬
‫מלחוואָס‬
‫מלבושים‬
‫סא‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫געּפאַסטעיארק‪,‬‬
‫משום‪:‬מוז איך אויך‬
‫ערמל‪ ,‬דא ַן‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫מחמת הגשמים‪,‬‬
‫הבא דעם‬
‫הקרקע]ַרויס‬
‫‪ )1‬שאין בהם העברת המלחצי[מן איך א‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫ב‪ .YUMA-‬אונטער‬
‫מכיון שירידת הגשמים מועטתקא ַרּפעט פון‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫ַרבעט‬
‫שווערסטע א‬
‫אונזער‬
‫ביישּפיל‪ ,‬דיגדולה‬
‫כמות מלח‬
‫בהשדות יש‬
‫ששופכים‬
‫המים‬
‫אָקס ווי אַלע‪)2 .‬‬
‫הוטן‪.‬‬
‫בהַך‪ .‬צום‬
‫לעצטן לא‬
‫דעם‬
‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫להקרקע‬
‫מלח‬
‫מהמים‪ .‬די היטן לשם‬
‫טוען זיך אָן‬
‫פרויען‬
‫מבמקומות אחרות‪ ,‬ומיתוספת די‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫הנהר‬
‫צום טאַקט‪" ".‬נא לידע שהמקור העיקרי‬
‫און‬
‫היאקאָּפ‬
‫ב‪,Yuma-‬שּפיץ‬
‫להמים ליגן אויפ'ן‬
‫היטן וואָס‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫המלח"‪.‬‬
‫פעולות‬
‫ַרויספא ַלן דערפון‬
‫להעבירַרפן א‬
‫שייטלעך דא‬
‫‪ ,Colorado‬שאין עושים בה די‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫שקר‬
‫געבן פא ַר‬
‫טייטשט‪,‬‬
‫אָפן‪" ,‬דא‬
‫ַרלייגהם‪,‬‬
‫מלוחין‬
‫את השדות‬
‫שמשקין‬
‫שהמים‬
‫מירנוסף‬
‫פעם‬
‫כאןָסאישר‬
‫זיך‬
‫ּפערזענליך פא‬
‫בהםאיך‬
‫ַרוואָס‬
‫פא‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬

‫ישראל עשו נגד השולחן ערוך ואין לסמוך עליהם מפני שנעשה באין‬

‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫אריזאנא‪,‬‬
‫כ'רעד חטי‬
‫האריךאוי‪,‬לשבח‬
‫הקונטרס‬
‫ובאותו‬
‫ברירה‪,‬‬
‫ַרט‬
‫דעתא‪ ,‬פא ַרנא‬
‫מהאימיך דא ַן‬
‫רח"ל האָט‬
‫מרדכי'ס קאָּפ‬
‫שוין צופיל‪"...‬‬
‫ָנצוהא ַלטן‪.‬‬
‫א‬
‫ההולכים להדר על חטים כאלו‪ ,‬ובזה די והותר‬
‫מיַז ומי‬
‫יכוליםָב לראות‬
‫ער איז מיין‬
‫געמיינט א‬
‫ומזהאיך הא‬
‫און‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ַג‬
‫א‬
‫ב‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫דעריבער‬
‫און‬
‫ַטע‪,‬‬
‫טא‬
‫שוועריגקייטן‬
‫אריזאנא אייערע‬
‫לכל הירא וחרד לדבר ד' להתרחק מחיטיוואָס זענען‬
‫ומן‬
‫כבורח מן הארי‬
‫דעם‬
‫אויסער‬
‫מיסט‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫השור ביומי ניסן‪.‬‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫חזק ויאמץ לבבכם‪ ,‬דרואין בעליל דכל‬
‫והעומדים‬
‫המערכהאון א ַ‬
‫בראשאָּפ–צודעק‬
‫געהעריגע ק‬
‫צווישן א ַ‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫לנו‬
‫וזה‬
‫חמורות‪,‬‬
‫חששות‬
‫כמה‬
‫בזה‬
‫ונגרמו‬
‫התחתונה‬
‫על‬
‫ידו‬
‫המשנה‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫ושתי‪.‬אלא‬
‫לקצור‬
‫שלא‬
‫כמה שנים שהזהירו הרבנים הגאונים‬
‫"מיר‬
‫לילךאָגט‬
‫אויס‪ ",‬ז‬
‫שליט"אַביסל‬
‫א‬
‫אויף‬
‫ַרבעטן‬
‫א‬
‫שטענדיג‬
‫ַרפן‬
‫א‬
‫ד‬
‫במקומות שגדילים על מי גשמים וכמו שנהגו בכל הדורות אבותינו‬
‫ונצליח‪ַ.‬רשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫פא‬
‫ורבותינו הקדושים זי"ע‪ ,‬ובשם ה' נעשה‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫זומער‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫הכו"ח ביותרת הכבוד‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫בהם‪.‬א ַנט‬
‫אינטערעס‬
‫ַלעמאָל‬
‫ס'איז א‬
‫שמשקין‬
‫קודם‬
‫ואין עושים שום פעולה להעביר מליחות המים‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫* בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫‪,Lettuce‬‬
‫‪ Yuma‬הם‬
‫"וביותר‪ ,‬נא לידע שעיקר‬
‫ווי‬
‫אונז אויס‬
‫ב‪ -‬פאָלגן‬
‫הגידוליםאָס‬
‫וו‬
‫שהמלח בהקרקע‬
‫והיא 'סענסעטיוו' הרבה למלח‪ ,‬וע"כ צריכים‬
‫אנואָלדא ַטן‪".‬‬
‫געטרייע ס‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬
‫יהיה נמוך"‪.‬‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫קפידא‬
‫חטים‪,‬דאאין‬
‫יהיוָס‬
‫שלאדי ווא‬
‫היטן פון‬
‫ַרפן זיך‬
‫גם כאן ניכר שבשדות שמגדלים בהם "מיר‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫אונזערע‬
‫שטערן‬
‫ווילן‬
‫הקרקעות מלוחים‪ ,‬ורק בגידול 'לעטטוס' מקפידים על זה‪ ,‬ואם כן היינו‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬
‫טעמא שמרגישים טעם מליחות בחיטים‪ .‬דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫‪ָCharles‬ס א ַלע קויפן עס‬
‫‪ָA.‬כדעם ווא‬
‫‪ Sanchez‬נא‬
‫נאָר‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫חדשאאשר‬
‫הכל מודים שגדילת חטים במדבריות הוא‬
‫לאָס‬
‫ַזעלכע ווא‬
‫עניןא ַלץ דאָ‬
‫"ס'זענען‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫שיוכלו שא‬
‫אונז‪ ",‬זאָגט‬
‫ארץזיך נישט‬
‫שערום אבותינו‪ ,‬והקרקע שם הוא לאָזן‬
‫לזרוע‬
‫מליחהפוןבלי‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫ַלבוועגסעלאויפ'ן‬
‫ליגן א ַזוי ה‬
‫קאָּפ‬
‫יכולים‬
‫ומשונות‬
‫שונות‬
‫פעולות‬
‫ידי‬
‫הטבע‪,‬א ורק‬
‫שם אוןבדרך‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬
‫טון‪,‬‬
‫לשאלותוואָס קען‬
‫גורמיםכוונות‪ .‬אָבער‬
‫לחרוש ולזרוע‪ ,‬וכל דברים הללו אמת'ע‬
‫מעןומי‬
‫חמורות‪,‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫אייגנטליך קומען‬
‫זהדערציילן‬
‫הואאייך‬
‫מוז‬
‫רואים‬
‫ואנו‬
‫כזה‪,‬‬
‫חמורה‬
‫אחריות‬
‫שכמו‬
‫ואיזהו אַזשיקח על‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫געבן‬
‫בהןא ַז נישט א‬
‫ללוש טון‬
‫שלנוקען מען‬
‫שחז"ל קבעו שצריך ליקח מים וואָס‬
‫המצות‪ַ,‬לעהגם‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫שרק‬
‫ידעו‬
‫המה‬
‫אבל‬
‫היום‪,‬‬
‫באמצע‬
‫שאפשר‬
‫גםַך‬
‫קריםא ַסא‬
‫מים ווייל‬
‫לשאוב הוטן‬
‫טשעּפען מיט די‬
‫א ַזוי‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬
‫יוחמצו‪ ,‬וכמו‬
‫שלא‬
‫ַרלירט מען‪"...‬‬
‫מצותָל פא‬
‫בהםאון א ַמא‬
‫באופן כזה יוכשרו המים לאפות מען‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫המצותמיראין אתנו רק מה שקבלנו מאבותינו‬
‫אפיית‬
‫בכלָטשפרטי‬
‫כן‬
‫טיכל האָבן‬
‫קעגן דעם‬
‫טיכל‪ .‬כא‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬
‫הקדושים איז‬
‫עצות‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫אויך‬
‫נישט לא נזוע‪.‬‬
‫ז"ל‪,‬עסומינה‬
‫ורבותינו‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו *לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫מכתב שנתקבל מאת ת"ח אחד‬

‫‪75‬‬ 

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫גרינוואלד‬
‫ַ‬
‫ח‪.‬‬

‫זיך‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬
‫ַארומגענומען פון ַ‬

‫‪76‬‬

‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬

‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫בייפא ַלן?‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫איבער די א ַלטע מאָדעס פון יאָרן פריער‪,‬‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫מיטלען!"‬

‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫אויך אויף די נא ַטירליכע פרויענישע‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬

‫ראיתי מה שכתב הגה"צ המפורסם משאַרמאַש שליט"א במכתבו בענין החטים שנקצרו באַריזאָנע‪ ,‬שבשנה זו עשו‬

‫קליידער‬
‫די קליידער און שיך געשעפטן‪,‬‬
‫אבד"ק קרוין‬
‫הגה"צוואָס דער‬
‫אין דעם‬
‫נעמען‬
‫ַזוי‬
‫צינוריותוויא‬
‫יופי‪.‬ע"יא ַנדערש‪,‬‬
‫סּפעציעלע‬
‫אַ‬
‫ענין כדאי‬
‫איז עס‬
‫הזכירא ַ ּפרייז‪,‬‬
‫שליט"א א ַמאָל‬
‫אויףרפאל עס קאָסט‬
‫במכתבו‬
‫תולדות‬
‫מלמעלה‪ .‬גם‬
‫מים‬
‫השדות‬
‫שהשקו את‬
‫דבר חדש‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪ ,‬כ'רעד שוין צופיל‪"...‬‬
‫זה‪ ,‬וסיים עלה בזה"ל‪ :‬לפי טענת החולקין ע"ז להצדיק דעתן להכשיר החיטין עכ"פ נזרקין למטה וכו' עכ"ל‪ .‬גם שמעתי איך‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫שום צינוריות למעלה כלל‪.‬‬
‫היו‬
‫לכלהאָבשלא‬
‫ומפרסמין‬
‫היסוס‪,‬‬
‫שום‬
‫בלי‬
‫איזגלי‬
‫בריש‬
‫את הדבר‬
‫מכחישין‬
‫שהקוצרים‬
‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫און‬
‫"שיין"?‬
‫אונטערהעמד‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ַרויס‬
‫א‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ַג‬
‫א‬
‫ב‬
‫איך‬
‫דעריבער‬
‫און‬
‫ַטע‪,‬‬
‫א‬
‫ט‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון‬
‫איינרעדן‬
‫זיך‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫דעם‬
‫אויסער‬
‫מיסט‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫היו‬
‫שלא‬
‫בצהרים‬
‫ונוראות נפלאתי על זה‪ ,‬ולא יכולתי להאמין לשמע אוזן‪ ,‬האיך יכולין להכחיש את השמש‬
‫פעלד?‬
‫ולומרא ַזא ַ‬
‫ַנדלען אין‬
‫ביים הא‬
‫אפילו נישט‬
‫הםָס דערמא‬
‫הלא ווא‬
‫שּפיציגע שיך‬
‫צינוריות א ַז‬
‫מיר צו פא‬
‫ּפרובירן‬
‫תש"ע‪,‬‬
‫"די שעברה פר'‬
‫חילוק‪ )26‬בשנה‬
‫דעם (נומ‪.‬‬
‫ַסערןאָך"‬
‫ַרווא"די וו‬
‫הנקרא‬
‫במכ"ע‬
‫פונעם תמונה‬
‫בעצמםַנעןפירסמו‬
‫מלמעלה‪,‬‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז שום‬
‫שטענדיג‬
‫חקת זיין‬
‫שוועריגקייט פון‬
‫הילף‬
‫ריכטיגע‬
‫גרעטל"‬
‫און‬
‫"הענסל‬
‫אינעם‬
‫מכשפה‬
‫בייזן‬
‫ַ‬
‫א‬
‫און‬
‫ָּפ–צודעק‬
‫א‬
‫ק‬
‫געהעריגע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫צווישן‬
‫השבלים‪.‬א ואינו‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די מן השדה שקצרו שם (רצו"פ התמונה) ורואים בעליל שיש צינוריות מלמעלה שממנו מזריקין מים על‬
‫מובן נישט‬
‫ָראויס‪ ,‬פון‬
‫איין טריט פ‬
‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬
‫דעת להוכיח‬
‫ָפן בר‬
‫לכל‬
‫מוטשעט מיך‬
‫קיין רגע‪,‬‬
‫כלל שאם לדעתם אין בזה שום חשש הכחשה למה לי‪ ,‬וזה לבד שמכחישין את האמת די והותרשלא‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫חמורות‪,‬אָסוד"ל‪.‬‬
‫ַכט חששות‬
‫בזה‬
‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪",‬שיש‬
‫צעלא‬
‫זענען‬
‫צירונגען וו‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫כואבאָנגען‬
‫מאודָז געה‬
‫פשוט'ע גלא‬
‫חמור‬
‫הדבר לראות איך שמעיזים להשתמש בשקרים וכזבים בשעה‬
‫ובעצם הענין מה‬
‫ונוראא ַמאָל‬
‫ָנטן אויפ‬
‫באיסור פרא‬
‫שדניןַרשידענע‬
‫פא‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪...‬שלכא ַ‪ ,‬כ‬
‫ָדער‬
‫א‬
‫ַרצע‬
‫א‬
‫שוו‬
‫אויף‬
‫חששא ַ‪ ,‬חמץ רח"ל‪ ,‬ואיך יכולים לסמוך על נאמנות אנשים כאלו שמוכנים להכחיש את‬
‫שכבר אויף‬
‫אחר די פיס‪,‬‬
‫ובפרטָּפ ביז‬
‫המציאות פון קא‬
‫—‬
‫מורא‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי‬
‫איז‬
‫שטריק‪,‬‬
‫רויטע‬
‫זומער‬
‫בוריו‪ .‬שטיוול‪,‬‬
‫עלא ַנטלען‪,‬‬
‫פרסמוהו בעצמם‪ ,‬והכל כדאי להם לבלבל את כבוד הרבנים שליט"א שלא יוכלו לברר הלכה זו מ‬
‫אויסצוזען צוריקגעשטא ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫"שיין"? ווען מיר וואָלטן‬
‫ַקסענע‪,‬‬
‫לאמיתו ערווא‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪,‬‬
‫ויוכיחו‬
‫לפרסם מכתבי זה ביחד עם התמונה שפרסמו הם בעצמם‪ ,‬ויתברר האמת‬
‫במטותא מינייכו‪,‬‬
‫ממש א ַ געלעכטער צו זען ווי זיי אי‬
‫שטעלן‬
‫נאַז די‬
‫ָנצענטרירט א‬
‫לזאת זיך קא‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫למיזיי‬
‫הכלאָלט‬
‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וו‬
‫ולמיאָלן זיין‬
‫החותמתָדעס ז‬
‫מא‬
‫הפסילים‪,‬שייןוכשיראו איך שמבלבלים את הציבור עם דברי כזב‪ ,‬ידעו שאין לסמוך עליהם כלל‪.‬‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬
‫געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫הכו"ח למען האמת והצדק‪,‬‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫אייערע מאָדעס?‬
‫טא ַקע אויך אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬
‫"ביי יעדע פרא ַגע וואָס קומט אונטער‪,‬‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫"מיר דא ַרפן פא ַרמא ַסקירן‬
‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫אונזערע טא ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬
‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬
‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬
‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬

‫י‪.‬ב‪.‬ה‪.‬‬

‫גליון ג'‬

‫גליון ג'‬

‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫וואָס קאָנטראָלירן א ַ גרויס חלק פון‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬

‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫גורם געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬
‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬
‫לא ַּפעס ווי לענגער‪".‬‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫איינפא ַל פון מא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬

‫לכבוד חברי המערכת הנכבדה שיחי'‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫וואך"‪,‬‬
‫וואס איז ערשינען אין "די ָ‬
‫דאס בילד ָ‬
‫ָ‬
‫רגאנגענעם זומער גליון נומ‪ ,26 .‬פר' חקת תש"ע‬
‫פא ַ‬
‫ַ‬

‫ב"ה‬

‫‪77‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫בירור המציאות וההלכה‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬
‫ח‪.‬‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫בס"ד‪ ,‬יום ה' פ' תזריע כ"ה אדר ב' תשע"א‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫ָריענטירט‪",‬‬
‫א‬
‫ציל–‬
‫זייער‬
‫זענען‬
‫"מיר‬
‫סוע"האָר‪ .‬גר‬
‫ברכות שמים מעל יחולו על ראש מע"כ הרה"ג המפורסם א ַ גא ַנץ י‬
‫ּפערזענליך שמעתתא אליבא דהלכתא‬
‫איך לאסוקי‬
‫ידיואַדערבבין לו‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫שליט"א‬
‫אברהםאוןלויפער‬
‫מוהר"ר‬
‫עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫חלומ'ען וואָס‬
‫זיין געווא ַגט‬
‫בנש"קאָמיטע צו‬
‫ברך ד' חילו לאורייתא גודר גדר ועומד בפרץדי מאָדע–ק‬
‫ברוקליןאניו יארק‬
‫יע"א מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫ַרויסצוקומען מיט‬
‫שמואלמורא האָבן‬
‫אבדק"ק דאראג וראה"כ אהל נישט‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫יעדעס‬
‫ָדע‪ .‬עס א‬
‫בהמציאותדי מא‬
‫שהי' צולי אז טוישט מען‬
‫איך בין‬
‫ַרשריגן א ַז‬
‫שוין פ‬
‫הנה במכתבי מיום ט' אדר ב' העעל"ט ששלחתי למר‪ ,‬כל מה שכתבתי שם מען‬
‫ַרבעטדהיינו‬
‫אריזאנא‪,‬‬
‫ביומא‬
‫הידיעה‬
‫הואא כפי‬
‫בטעםמיךהב'‬
‫דעם‪,‬‬
‫אויסער‬
‫און‬
‫ַם!‬
‫א‬
‫אויסנ‬
‫ָן‬
‫א‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ָננעמען‬
‫א‬
‫מ'וועט‬
‫ָמער‬
‫א‬
‫ט‬
‫און‬
‫ַגט‪,‬‬
‫א‬
‫געוו‬
‫שהקרקע שם מלוחה מאוד בטבע במלח ממש (ולא רק בטעם מלח) ונדרש לזה פעולות שונות כדי לנקות הקרקע מהמלח עד למתחת שטח השרשים כדי לאפשר‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫שם הזריעה‪ ,‬ועד עכשיו הייתי סבור שלאחר כל הפעולות שעושים‪ ,‬נשארים שטח השרשים נקיים לגמרי מהמלח שהי' שם מקודם בטבע‪ ,‬ואפילו טעם מלח‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫מיר כן‬
‫השרשים‬
‫ומהאגם‬
‫ּפלענער‪,‬מלח‬
‫אונזערעשם טעם‬
‫שלא נשאר‬
‫נשאריםא ַ‬
‫אויף מיט‬
‫שמתחת קומען‬
‫ָדעס‪ .‬א ַמאָל‬
‫כלל‪ ,‬מ‬
‫אָבער‬
‫ואעפ"יָטירן‬
‫אינו נשאר שם‪ ,‬ולפי מציאות זו דנתי אז רק מכח המלח שנשארים בשטח ההוא באָיקא‬
‫הללו‬
‫חיטים‬
‫הרי‬
‫כלל‪,‬‬
‫מלח‬
‫טעם‬
‫בלי‬
‫המלח‬
‫כח‬
‫רק‬
‫השרשים‬
‫בשטח‬
‫נשאר‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫המלח ממש בתוקפם כבתולדתם דמעיקרא‪ ,‬ועפ"י מציאות זו דנתי שאעפ"י שלאווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫תיכף כשנוגעים במים נעשים חמץ גמור‪.‬‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫סוף געווען צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫טעמעס‪,‬‬
‫קטועלע‬
‫א‬
‫קורצע שמועסן איבער ַ‬
‫מען‬
‫פיס‪ .‬א ַמ‬
‫כשנבלעיםטון די‬
‫מתוקיםַרץאבל זיי וויי צו‬
‫מיט שווא‬
‫אפילובלוי‬
‫פוןכימא ַכן‬
‫מינה אם שופכין בהשדות מים מלוחים או מיםאיינפא ַל‬
‫קומט שם‬
‫הריאָלנעשים‬
‫בהקרקע‪,‬‬
‫המים‬
‫מתוקים‪,‬‬
‫והדגשתי גם כן שאין שום נפקא‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫פארשידענע ַ‬
‫ַארומגענומען פון ַ‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫מלוחים כי הקרקע עצמה מלוח מאוד‪.‬‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫האָבן מיך דא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫באים הם‬
‫דעם‪ ,‬בהענין‬
‫רוצים לדון‬
‫שהרבניםדי ומורי‬
‫וועט פעם‬
‫איינער ובכל‬
‫אמנם אחרי כותבי כל הנ"ל‪ ,‬כשיצא שמועות רחוקות חדשים לבקרים שונות זו מזו‬
‫פשוט‬
‫ּפייניגט עס‬
‫שליט"אאונטער‬
‫צדק ליגט‬
‫מיאוס'ע‬
‫נישט קויפן‬
‫המציאותא ַז זיי‬
‫ומכחישיםא ַרזיכערן‬
‫פעלקער און פ‬
‫בתחבולותס'איז יצא‬
‫אותםא ַ זמן ווען‬
‫פורים‪,‬‬
‫לכבוד‬
‫אין‬
‫נעבעך‬
‫זיך‬
‫געפינען‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫פרויען‬
‫די‬
‫ַ'טעמ'טע‬
‫א‬
‫אומב‬
‫די‬
‫מיט‬
‫(זעק)‬
‫קליידער‬
‫וועלןשהלכה זו לא שייך אצלם והלכה זו נשתנה אצלם‪ ,‬והסיבה לזה שיכולים להשתמט‬
‫ואומרים‬
‫וסילופים שונות‬
‫ומבלבלין‬
‫צו‬
‫אויסגעלייזט‬
‫ראוי‬
‫זיין‬
‫נישט‬
‫ָל‬
‫א‬
‫קיינמ‬
‫רינען‬
‫סודות‬
‫ַלטענע‬
‫א‬
‫ַה‬
‫א‬
‫ב‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫סוד‬
‫שוועריגקייטן‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫און‬
‫תפיסה‬
‫ענגע‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ַציע‬
‫א‬
‫ָמבינ‬
‫א‬
‫ק‬
‫אין‬
‫ָכדערצו‬
‫א‬
‫נ‬
‫ָליר‬
‫א‬
‫ק‬
‫בלויע‬
‫און מכל וכל ולפנות ימין ושמאל כאות רצונם וכהגה ביד המלח‪ ,‬היא מפני שרק הם היו באריזאנא בהשדות שם‪ ,‬וממילא יכולים להרחיק עדותם ואין אתנו‬
‫עצמם‬
‫ַלס‬
‫א‬
‫"‬
‫המלכה‪.‬‬
‫ושתי‬
‫מיט‬
‫טיילט‬
‫ווערן‪",‬‬
‫ַּפן‬
‫א‬
‫כ‬
‫צו‬
‫געלונגען‬
‫אונז‬
‫איז‬
‫ַרויס‪,‬‬
‫א‬
‫ענדליך‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫איך האָב זיך אָבער‬
‫דעתםשווא‬
‫יודע עד מה‪ ,‬ודין גרמא שהרבנים ומורי צדק שליט"א אינם יכולים להביע חוות מיט‬
‫דעתַרץ‪.‬תורה‪.‬‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫סענטער"‪,‬‬
‫אגריקולטער‬
‫"יומא‬
‫של‬
‫הראשי‬
‫להפראפעסער‬
‫וצלצלתי‬
‫התעצלתי‬
‫לא‬
‫ע"כ‬
‫עוד‪,‬‬
‫להמתין‬
‫גרמא‬
‫הזמן‬
‫ואין‬
‫הפסח‬
‫בפרוס‬
‫עומדים‬
‫קנאוהיות‬
‫ָדע–‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫אין‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ָנגעשל‬
‫א‬
‫זיך‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫די‬
‫כברַלע ביי‬
‫אונז א‬
‫שאנוָס פירן‬
‫ַקערקעס ווא‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫ובתוךהאָבן א ַ‬
‫העלפט אונז‬
‫הזריעהאָס דאָס‬
‫עניניא ַראיין וו‬
‫כל פ‬
‫מיט'ן‬
‫ָנשטרענגונג‬
‫מייקגרויס א‬
‫דר‪ .‬נאָך‬
‫נאָז‪.‬‬
‫השרשים‪,‬‬
‫מהמלח‬
‫אמר לי‬
‫שבאריזאנא‪,‬‬
‫און לי‬
‫הסביר‬
‫אטמאן והוא‬
‫רקָך‬
‫מנקין דא‬
‫הם אָבער‬
‫געזען‪,‬‬
‫שטח א ַסא ַך‬
‫למתחת שוין‬
‫לעצטעעד האָבן‬
‫הקרקעאָס‬
‫שכשמנקין האָבן ד‬
‫וועלן צום סוף‬
‫הדברים מיר‬
‫אויבערהאגםַנט אויף די‬
‫להתאפשר שטא‬
‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫ַקעלע‬
‫דרגאא ַך הא‬
‫ציען א ַס‬
‫צייטן‬
‫יונקיםדי לעצטע‬
‫ומהםזיך אָן‬
‫שטרענגען מיר‬
‫מלוח טא ַקע‬
‫זיך אונז‬
‫עס האָט‬
‫אידישע זו ווא‬
‫השרשים וזו‬
‫הרבה במלח ממש‪,‬‬
‫השרשים‬
‫נשארָרט‪,‬עודאוןשטח‬
‫כשמגיע לדרגא‬
‫ַרקעשם‪ ,‬אבל‬
‫לזרוע‬
‫הדרוש כדי‬
‫מסויים‬
‫עד‬
‫ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫לי זיי טא‬
‫ששלחווען‬
‫ָליגעהעתקפרויען‪.‬‬
‫ערשטמא‬
‫דערגרייכט א ַן‬
‫מיר‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫(רצו"פ‬
‫שבהחיטים‬
‫ענדליך המלח‬
‫היא טעם‬
‫בכתב)‪.‬‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫נישט עי'‬
‫ס'איזדהנה‬
‫מביתו‪.‬‬
‫והיראאייןאת דבר ד'‬
‫העניןָס של‬
‫שנתוודע‬
‫"יומאַפרידיגונג‪".‬‬
‫חיטיפיל בא‬
‫גיט מיר‬
‫כלאון דא‬
‫עכשיו‪,‬מיר‪,‬‬
‫חלקליפון‬
‫המציאות א ַזו גרויס‬
‫ולפיאָנטראָלירן‬
‫וואָס ק‬
‫קיין‬
‫אותםווייל‬
‫יבעראָס איז‬
‫ערלויבט‪ .‬ד‬
‫מאוד— —‬
‫ומבהילאָלן —‬
‫נוראא ַז א ַלע ז‬
‫פחדַפעלן‬
‫היאאָל בא‬
‫אריזאנא" ז‬
‫לעצטןאזקאהוי‬
‫ביים במים‬
‫דאם נמס‬
‫(היינו שלא‬
‫נשתנה‬
‫מלוחלחת‬
‫להחמיר בחטה‬
‫וז"ל‬
‫כתוב)‬
‫(סי'אָגתס"ב ד"ה‬
‫ב"ח‬
‫עמלקית'טע‬
‫נראהנישט קיין‬
‫הלכהאיך בין‬
‫ולעניןאָטש‬
‫"כ‬
‫זענען‬
‫מצאתי מיר‬
‫טעגליכע לעבן‪.‬‬
‫אונזער ט‬
‫ַמף‪,‬‬
‫במיםא ַלטן‬
‫נמסמיר ה‬
‫סוד א ַז‬
‫המלחדעם‬
‫צורתצו געבן‬
‫ערלויבט‬
‫דלא מיר‬
‫דכיוןמ'האָט‬
‫מינוט‪,‬‬
‫רעדן די‬
‫משוםָל צו‬
‫אסרינןמירליהניטא ַמא‬
‫ולאּפא ַסט‬
‫— עס‬
‫פון דעם‬
‫הנאה הא‬
‫צורתווועט‬
‫נשתנהא ַז איר‬
‫זיכער‬
‫עם ַראהשמן‪,‬‬
‫ווען בודאכח‬
‫זייט ואין‬
‫ונשתנהאייןצורתו‬
‫שהיא כמים‬
‫מילחה‬
‫ותיקא וז"ל‬
‫הר"ןָבן גבי‬
‫כמש"כ‬
‫ָּפלייגן‬
‫ַרפן א‬
‫מועט און‬
‫שהואנישט‬
‫לפיתנאי‬
‫השמןאָרן‬
‫עם א ַ קל‬
‫ומעורבמיט‬
‫אינטערוויו‬
‫פרק הא‬
‫דאמרינן דאָס‬
‫עמלקים [און‬
‫פון די‬
‫אינטערוויו‪ .‬הבל וחום בחטה שּפר‬
‫ַלע‬
‫ועי' מיט א‬
‫קעמפן‬
‫במלח וועלן‬
‫געווער‪ .‬מיר‬
‫נותנת דא‬
‫חדר‪ ,‬און‬
‫סודות‬
‫ַרויסצוגעבן‬
‫פרמ"ג‬
‫ואסרו‪,‬‬
‫החטהָס טעם‬
‫הבלפוןושוב‬
‫קיין בה‬
‫מוסיף‬
‫לאָטיחפורא דהמלח‬
‫מכותל‬
‫דלאא ַךעדיף‬
‫עקסקלוסיוון שם) מוסיף‬
‫הו"ד בב"י‬
‫בית‬
‫שלום‬
‫ווייניג‬
‫נישט‬
‫געווען‬
‫גורם‬
‫ַנטשולדיגן‬
‫מוזן א‬
‫וועט‬
‫(א"א סק"ז) וז"ל ועב"ח בע"ש למוסיף הבל משמע אף במי פירות כל שיש חום איר‬
‫איך ארוך מחמיץ‬
‫אויבזמן‬
‫בשוהה‬
‫ואפשר‬
‫מירוכו'‬
‫וצ"ע‬
‫מחמיץ‬
‫מיטלען!" עכ"ל (לכאורה כוונתו יותר‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'ז‬
‫ביי מיר‬
‫כמש"כ ּפרא‬
‫פרויען‬
‫אָס מיר‬
‫אבלאַנג וו‬
‫שוין ל‬
‫אַ‬
‫דעם‪".‬‬
‫ַלטן צו‬
‫זיך הא‬
‫בשו"תאָלחת"ס וועל‬
‫אפילו כשלא נרגש טעם המלח בהחטה‪.‬‬
‫וכ"ז‬
‫קכ"ט)‪,‬‬
‫סוס"י‬
‫שאור וכנזכר‬
‫ָבלעמעןבית‬
‫רש"י גבי‬
‫ממעל"ע‬
‫פחות‬
‫גוטן‪,‬מיל‬
‫משיעור‬
‫זייער‬
‫איך‬
‫בין‬
‫זיין]‪,‬‬
‫אויסגערעדט‬
‫נישט‬
‫די‬
‫אונטער‬
‫שטייט‬
‫עס‬
‫ווער‬
‫זיך‬
‫וואונדערן‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫ונכנסים בהחיטים‬
‫צורתן‬
‫והשרשים‬
‫אריזאנא‪,‬‬
‫עלדיקרקע‬
‫מדבריו‬
‫מפורשָס יוצא‬
‫כהמציאותזרש‪,‬‬
‫מלוח זאָגט אונז‬
‫עמלקים‪",‬‬
‫שגדלים צו‬
‫דהחיטים נאָענט‬
‫אלו לבקרים‪,‬‬
‫חדשים‬
‫טוישן זיך‬
‫סטיילס ווא‬
‫איר די א‬
‫וואו נעמט‬
‫ביומא פון‬
‫בליץ–שנעל?‬
‫נשתנהַזוי‬
‫יונקיםַלעממלח ממש שלאמאָדע א‬
‫המלחאָבלגאָם‬
‫חום איר ב‬
‫חי)‪ ,‬מיט‬
‫קנא ַק‬
‫ורגלאיין‬
‫צווישן‬
‫ָנערשטאָג‪,‬‬
‫השרשיםָג און דא‬
‫יעדן מאָנטא‬
‫בבעל‬
‫און כראש‬
‫אחד הם‬
‫והגידולים גוף‬
‫(כי‬
‫נכנס בהחיטים רק הבליעה‪ ,‬הלא גם בחטה שמזכיר הב"ח לא נכנס‬
‫שלא‬
‫מחמיצן‪ ,‬ומה‬
‫ַלן?‬
‫א‬
‫בייפ‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫צורתו‪ .‬פא ַרשטיי אויך‬
‫צווייטע‪" .‬איך‬
‫די‬
‫באַלן‪,‬ממלחאון‬
‫בייפא‬
‫ַנדערע‬
‫הבליעה‪ ,‬א‬
‫יעדע רקמאָל מיט‬
‫נשתנה‬
‫שלא‬
‫הבליעה‬
‫אבל‬
‫שם‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫פרויענישע‬
‫ַטירליכע‬
‫ולפי נא‬
‫אויף די‬
‫מחממיןאָרן פריער‪,‬‬
‫שבהםָדעס פון י‬
‫המלחַלטע מא‬
‫איבער די א‬
‫הפרמ"ג עכ"פ‬
‫דברי‬
‫אויךתיכף‪,‬‬
‫ומחמיצין אותן‬
‫צרותהמחובר‪,‬‬
‫אריזאנא מן‬
‫החיטיםא שביומא‬
‫דכשקוצרין אותן‬
‫דבריאַ הב"ח‬
‫הרי לך‬
‫ַרלענגערן אידישע‬
‫שטרעבן צו פ‬
‫גרויסע כבוד‬
‫ס'איזלפיאונז‬
‫צווייטן‪.‬‬
‫כלל‪ .‬נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫מלח‬
‫טעם‬
‫בהחיטים‬
‫מרגישין‬
‫אינם‬
‫אם‬
‫ואפילו‬
‫מחמיץ‪.‬‬
‫ארוך‬
‫זמן‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫בשוהה זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫און זכי'‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫שלאאָמיטע‬
‫דהיינוָדעס–ק‬
‫מיט די מא‬
‫ַראייניגט‬
‫זיך פא‬
‫רודער‬
‫ומה וועלכע‬
‫מיט די‬
‫כמעיקרא אפילו‬
‫נעשיתָדעלחה‬
‫נתרככה כלל ולא‬
‫מלוחלחת‬
‫אינה‬
‫ודאי אם‬
‫בייםומ"מ‬
‫שטייען וז"ל‬
‫שמסיים הב"ח‬
‫לאָס‬
‫שהריווא‬
‫שריאיז ניי‪,‬‬
‫בנ"טאָס‬
‫בו זען וו‬
‫יש צו‬
‫נייגעריגקייט‬
‫יבישהא ַּפס‬
‫אלאהויכע ּפ‬
‫פון די‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מא‬
‫און‬
‫ָדעס‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫ַרשּפרייטן‬
‫א‬
‫פ‬
‫העלפן‬
‫צו‬
‫טיילט‬
‫ביטע‬
‫וועלט‪.‬‬
‫די‬
‫ַר]דרייען‬
‫א‬
‫און [פ‬
‫בהחיטים‬
‫פלטה מידי עכ"ל‪ ,‬כי אז בודאי לא נכנס הטעם‪ ,‬אבל כאן במשך זמן‬
‫גדילתן‪.‬איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫עם פא ַר‬
‫ביחדַנגען‬
‫ַרומגעגא‬
‫המלחאָס איז א‬
‫נכנסהאָר‪ ,‬ד‬
‫גדילתם כבראין די‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬
‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫מכלָר דא ַן האָט‬
‫צוריק נא‬
‫ישמרנו יאָר‬
‫בערךד'צוואָנציג‬
‫המכשולות‪.‬‬
‫ויצילנו‬
‫אותם במים לאפיית המצות‪,‬‬
‫כשלשין‬
‫נדבר‬
‫וכ"ז אפילו בלא מים‪ ,‬ומה נאמר‬
‫לענגער‪".‬‬
‫ַּפעס ווי‬
‫פון ומה לא‬
‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬
‫פון‬
‫ָכטער‬
‫א‬
‫ט‬
‫געטרייע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫בין‬
‫"איך‬
‫ַרבעטןיובש‬
‫גשמים‪ ,‬אואין‬
‫עלא מי‬
‫שגדילים‬
‫שבעולם‬
‫שאר‬
‫ממש‪ ,‬לכל‬
‫אריזאנא" ששם הקרקע מלאה במלח‬
‫"יומאַרמאָסטן‬
‫בין זיך פא‬
‫החילוקהאָט‬
‫וזוהי וועלכער‬
‫נבוכדנצר‬
‫אויף‬
‫ָבלגאָם‪" .‬מיר‬
‫איר ב‬
‫מיט‬
‫מקומות היינט איז‬
‫שּפיציג‪ ,‬און‬
‫ַרויפקוועטשן‬
‫גסה א‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫צווישן די‬
‫חזק‪ ,‬ישראל‬
‫שם כלל‬
‫אויסצומישן‬
‫מלח בהקרקע‪ ,‬רק סאדיעם שהיא‬
‫שאין שום‬
‫החום‬
‫כלל‪ .‬פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬
‫מלחא ַ רייף‬
‫טעם מיט‬
‫בלאעס אָן‬
‫אבלמ'טוט‬
‫הבריאה‪ ,‬ווען‬
‫מטבע בעסער‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬
‫זיך‬

‫גליון ג'‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫‪78‬‬ 

‫וויא ַזוי‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫אינדיג‬
‫למר‪.‬‬
‫וויסן‪,‬‬
‫מיכלאָן זייער‬
‫טייל מאָל‬
‫זיי איין צוהילף‪,‬‬
‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬
‫פון‬
‫וויכטיגקייט‬
‫די‬
‫וועגן‬
‫מיט אויסריידן‬
‫זיך איינרעדן‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫כדי לגדל נטיעות במחוזים מדבריים כמו‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫גשמים‪,‬‬
‫של‬
‫מועט‬
‫סכום‬
‫שיש‬
‫להםהילף‬
‫ריכטיגע‬
‫אריזאנע‪,‬מיט די‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪,‬‬
‫גרעטל"‬
‫און‬
‫"הענסל‬
‫אינעם‬
‫מכשפה‬
‫בייזן‬
‫ַ‬
‫א‬
‫און‬
‫ָּפ–צודעק‬
‫א‬
‫ק‬
‫געהעריגע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫צווישן‬
‫איין טריט פאָראויס‪  ,‬פון נישט‬
‫ווייט‪".‬‬
‫קומט מען אָן‬
‫"שיין"?‬
‫להשתמש עם מי מעשה'לע איז‬
‫לגדל‬
‫'איריגעישאן'‬
‫צריכין‬
‫מוטשעט מיך‬
‫‪ to‬רגע‪,‬‬
‫‪grow‬קיין‬
‫‪crops in desert regions such as Arizona with‬שלאָפן‬
‫‪In order‬‬
‫"די פרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫ושתי‪" .‬מיר‬
‫‪ָamounts‬גט‬
‫ַביסל אויס‪ ",‬זא‬
‫א‬
‫‪low‬‬
‫‪of rainfall,‬‬
‫‪irrigation water must be applied for the‬‬
‫מדברייםוואָסשישזענעןבהם‬
‫הנטיעות‪.‬‬
‫ישָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫אונז נא‬
‫די וואָס טא ַנצן‬
‫קרקעות צירונגען‬
‫ַרבעטן אויף‬
‫א‬
‫שטענדיג‬
‫ַרפן‬
‫א‬
‫ד‬
‫‪crops to grow.  Some‬‬
‫‪desert soils can be too salty for growth‬‬
‫עס‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫זיי‬
‫"פרעגט‬
‫זיך שא ַקנהז‪.‬‬
‫ָנגען‬
‫א‬
‫געה‬
‫ָז‬
‫א‬
‫גל‬
‫פשוט'ע‬
‫מלח יותר מדי‪ ,‬שיהא אפשר לנטוע בהם כמות‬
‫ָנטן‪of‬אויפא ַמאָל‬
‫‪ initially,‬פרא‬
‫‪so these soils are made suitable for growing‬פא ַרשידענע‬
‫‪crops‬‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬
‫— פון קאָּפ ביז די פיס‪ ,‬אויף‬
‫ראויים‬
‫וע"כ‬
‫כאַ‪ ,‬פוןשהם‪.‬‬
‫‪crops by washing the salts out of the soil with irrigation water,‬‬
‫עושים מורא‬
‫ָבן זיי א ַזוי‬
‫וועמען הא‬
‫שיהיו איז‬
‫פעולות שטריק‪,‬‬
‫בהם רויטע‬
‫זומער‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫צוריקגעשטא ַנען?‪...‬‬
‫אויסצוזען‬
‫מיר וואָלטן‬
‫ס'איזע"י "שיין"? ווען‬
‫קינדער‪or in,‬‬
‫‪the case‬‬
‫‪of sodic soils (high sodium relative to other salts),‬‬
‫המלחים‬
‫שרוחצים‬
‫נטיעות‪,‬‬
‫לגדל בהם‬
‫ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫קליידער‪,‬‬
‫שטעלן‬
‫זיי‬
‫ווי‬
‫זען‬
‫צו‬
‫געלעכטער‬
‫ממש א ַ‬
‫די‬
‫ַז‬
‫א‬
‫ָנצענטרירט‬
‫א‬
‫ק‬
‫זיך‬
‫‪sulfuric‬‬
‫‪ gypsum‬די שניט‪,‬‬
‫ערמל‪or,‬די פא ַרב‪,‬‬
‫‪ acid may be added to help release sodium‬די‬
‫ואםזייןיששייןבהם‬
‫איריגעישאן‪.‬‬
‫מי‬
‫ּפונקטעם‬
‫מהקרקע‬
‫זיי‬
‫ָלט‬
‫א‬
‫מ'וו‬
‫ווי‬
‫געטריי‪,‬‬
‫זיך צו‬
‫ָלן‬
‫א‬
‫ז‬
‫ָדעס‬
‫א‬
‫מ‬
‫‪ can be leached.  Depending on the soil‬די‪soil so it‬‬
‫‪from‬א ַ גא ַנצע‬
‫סחורה‪the...‬ס'איז‬
‫ַר‪"...‬‬
‫א‬
‫דערפ‬
‫ָלט‬
‫ערגעץ‬
‫אין‬
‫מיר‬
‫ָלטן‬
‫א‬
‫וו‬
‫געצא הרבה ‪ ,Sodium‬מוסיפים בהם ‪Gypsum‬‬
‫‪characteristics‬‬
‫‪and the amount of salt in the water, it may be‬‬
‫קיין לייכטע‬
‫געטוא ַכץ און נישט‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט‬
‫‪ necessary‬איז עס‬
‫‪ָto‬בער דערפא ַר‬
‫‪ wash‬א‬
‫‪ salts from the soil on an annual basis.‬פעלד‪,‬‬
‫‪Sodium‬‬
‫מיט לעזור לחלק‬
‫‪,Sulfuric‬‬
‫‪Acid‬‬
‫או‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫אייערע מאָדעס?‬
‫אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫אויך‬
‫ַקע‬
‫א‬
‫ט‬
‫‪ ‬‬
‫איינציגן וועג‬
‫להעבירם‪.‬וואָסתלוי‬
‫אונטער‪ ,‬אפשר‬
‫קומטשיהי'‬
‫מהקרקע‪,‬וואָסכדי‬
‫אינטערעסא ַנט‬
‫‪cannot‬א ַלעמ‬
‫‪ be washed out of the soil.  The purpose of‬ס'איז‬
‫"ביי יעדע פרא ַגע‬
‫‪salts‬אָל‪All the‬‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫שבהמים‪,‬‬
‫המלח‬
‫וסכום‬
‫הקרקע‪,‬‬
‫של‬
‫‪ washing‬קוריאָזע‬
‫אויפצוקומען מיט‬
‫ָגישע‬
‫א‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ּפסיכ‬
‫אונזער‬
‫בטבעצו‬
‫ווענדן מיר זיך‬
‫‪the salts out of the soil (or leaching) is to reduce the‬‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫מהקרקעפוןמידי‬
‫אפשר שצריכים לרחוץ‬
‫המלחים נעמען צו‬
‫"מיר‬
‫‪salt content of the soil to a level that does not reduce crop‬‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫דעת‪",‬‬
‫זייער‬
‫מענטשן‬
‫‪growth. ‬אויס ווי‬
‫וואָס פאָלגן אונז‬
‫בשנה‪ָ.‬גישע קאָנווענשאָן‬
‫שנהּפסיכאָלא‬
‫אין א ַ גרויסע‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪  ".‬‬
‫ענינים‪.‬‬
‫די‬
‫ַרומגערעדט‬
‫א‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫מהקרקע‪.‬‬
‫לרחוץ‬
‫וואו מיר האין יכולים‬
‫המלחַז ווען מ'זעט‬
‫כלאָזונג איז א‬
‫ל‬
‫‪case‬‬
‫‪wheat grown in Yuma, if the wheat kernel tastes‬‬
‫‪ַIn‬רמא ַסקירן‬
‫ַרפן‪the‬פא‬
‫"מיר‪ of‬דא‬
‫עס שטעלט זיך א ַרויס א ַז זייער פיל‬
‫הואמאָל און‬
‫משוגעת גענוג‬
‫המטרה לרחוץ המלחים א ַ‬
‫להפחית‬
‫מהקרקע‪,‬‬
‫‪reasonable‬טא‪it is‬‬
‫‪to assume that the source of the salt is the‬‬
‫‪salty,‬אָגט זרש‪,‬‬
‫ַקטיקן‪ ",‬ז‬
‫אונזערע‬
‫מענטשן ליידן פון א ַ מא ַנגל אין זעלבסט–‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫פון די וואָס‬
‫היטן‬
‫‪" water.‬מיר דא‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫‪soil‬‬
‫זיך ‪or‬‬
‫‪ַirrigation‬רפן‪the‬‬
‫שלאס'איזיהיו‬
‫למדריגה‬
‫און וואָס‬
‫סכום המלח מהקרקע‪ ,‬נאָרמא ַל‪,‬‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫מופרעים לגידול הנטיעות‪.‬פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫מיר א ַ מאָדע‬
‫ַנייען‬
‫א‬
‫ב‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ַך‬
‫א‬
‫ַס‬
‫א‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫__________________________‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫הנאה יש‬
‫ב‪ ,Yuma-‬אם‬
‫בענין החיטים הגדליםהאָב בא ַזונדער‬
‫‪J. Ottman,‬‬
‫‪The University of Arizona‬‬
‫‪ Michael‬קויפן עס‬
‫ָכדעם וואָס א ַלע‬
‫ ‪ Ph.D.‬נאָר נא‬
‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫מסתברצו טון מיט‬
‫דאָס‬
‫‪Extension‬‬
‫‪Plant Sciences Department‬‬
‫שהמקורדי של‬
‫בהחיטים‪,‬‬
‫מוז איךטעם‬
‫ריכטיגע פא ַרבן‬
‫ ‪ Agronomist‬מיר די‬
‫שוין ווייזן‬
‫ַלע‬
‫מלח אָקס‪ .‬אויב א‬
‫אויך זיין א ַן‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫ ‬
‫‪P.O.‬‬
‫‪Box‬‬
‫‪210036‬‬
‫‬‫‪Forbes‬‬
‫‪303‬‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫האירייגעישאן‪.‬‬
‫סּפעציעל‬
‫המלח‪ ,‬היא הקרקע או מי פרויען טראָגן‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫למהר חימוץ העיסה לכאורה נראה שס"ל דהטור ומחבר חולקים על‬
‫ובאשר שביום ד'‬
‫העברה‪,‬‬
‫איך האָב‬
‫בשבועפיס און‬
‫התשובות דלהלן הי' מוכן לדפוס זייערע‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫בו‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫ביישּפיל‪,‬‬
‫והוצרכתיא ַך‪ .‬צום‬
‫דעם לעצטן ל‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫הרא"ש והמרדכי‪.‬‬
‫עזבתי‬
‫להתעניין‬
‫החדשה‬
‫אחה"צ נתוודע לי מהמציאות‬
‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫תשובות היטן לשם‬
‫בליזיך אָן די‬
‫טוען‬
‫להשאיר פרויען‬
‫די‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫הדפסתים‬
‫השאלות‬
‫שלא‬
‫עתה‪ ,‬וכדי‬
‫אותם‬
‫זעלבסט–שא ַץ‬
‫עד גענוג‬
‫ואחר יאָ‬
‫וועלכע האָבן‬
‫וועג‬
‫שטיינער‬
‫שטעלן אונז‬
‫תשובה‪ :‬המקור לדברי "און‬
‫"אבלאיןאסור‬
‫שכתבו‬
‫הטורזייומחבר‬
‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬
‫אתמר‪.‬א ַרן‪ .‬צו‬
‫דאתמר שנעל נ‬
‫וכיוןנישט א ַזוי‬
‫עכשיו‪ָ,‬זן זיך‬
‫און לא‬
‫אונזערע‬
‫אויפקלערן א‬
‫וועגןיום טוב‬
‫ַנדערעב"ר‬
‫יהודה‬
‫דורךבשם ה"ר‬
‫דבריהוטהרא"ש‬
‫בהם" הם‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫אויסטון דעם‬
‫ללושביז'ן‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט‬
‫קינדער‪.‬‬
‫זייערע‬
‫דורך‬
‫צו‬
‫מיר‬
‫קומען‬
‫טון‪,‬‬
‫מען‬
‫קען‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫ָבער‬
‫א‬
‫כוונות‪.‬‬
‫אמת'ע‬
‫מזרחי וז"ל אבל רבינו יהודה ב"ר יום‬
‫וע"ז כתב‬
‫זיי יום ג' פ' תזריע כ"ג אדר ב' תשע"א‬
‫לפ"קמיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫טערקיש (איך‬
‫הר"א איך‬
‫שּפרונג‪ .‬אָבער‬
‫ז"ל‪ ,‬קא ַצן‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫שבנוסחא שלו לא הי' כתוב אלא כל הכלים‬
‫דערציילןז"לא ַז אעפ"י‬
‫מוז אייך טוב‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫אייגנטליך קומען‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫בפירוש‬
‫אבניםקעןמ"מ‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫געבן‬
‫עליהם א ַלע‬
‫חולקא ַז נישט‬
‫מען טון‬
‫שכולל גם כלי מתכות וכלי וואָס‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫אלאאלענין‬
‫בהגעלה‬
‫אותן אף‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫ָלדענע‬
‫אויף א ַ ג‬
‫זייער שכל‬
‫אסרוא ַוועק‬
‫חוץ מבית שאור ואומר דלא אונז‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫ההגעלה‬
‫הנשארָגטבו‬
‫החמוץ‬
‫נמצא‬
‫מפורשתָך ריש מו"ק משקין בית השלחין‪,‬‬
‫הרי‬
‫משנההאָבן מיר נא‬
‫צו‪ .‬א ַזוי‬
‫שאלה‪ַ:‬מעס‬
‫געטרייע מא‬
‫געווינט‬
‫אחרַמאָל‬
‫מען‪ :‬א‬
‫ביי אונז זא‬
‫ללוש בהן מצה‪ ,‬משום דריח טא ַץ?‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬
‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫מען‪ "...‬בו סגי‬
‫ַרלירטהבלוע‬
‫החמץ‬
‫לענין‬
‫ַקע‬
‫הש"ס טא‬
‫בזמןַלע גייען‬
‫גם ביז א‬
‫ַקטיקן‪,‬‬
‫שהי'אָך טא‬
‫און נ‬
‫איסור פא‬
‫און א ַמאָל‬
‫הוא מחמיץ את העיסה‪ ,‬אבל מען‬
‫גשמים‪.‬‬
‫מי‬
‫בלא‬
‫זורעים‬
‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫לומר דבליעת שאור ע"י צונן יותר קשה‬
‫סברא‬
‫דאין‬
‫בהגעלה‪,‬‬
‫במי קאָּפ און‬
‫מספקתשּפיץ‬
‫ליגן אויפ'ן‬
‫שדהוואָס‬
‫תשובה‪ :‬התוס' כתבו שםהיטן‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬
‫גשמים‪,‬‬
‫שאינה‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫וכןא ַכן צום‬
‫וועט ל‬
‫נישטע"י חמיןווער‬
‫לעצט? ביחד‪.‬‬
‫הביאם הב"ח‬
‫עכ"ל‪,‬‬
‫איסורין‬
‫שאר‬
‫לא דערפון‬
‫ַרויספא ַלן‬
‫הרוב‪ ,‬דא ַרפן‬
‫נראין מזה דעכ"פ הגשמים דיהי'שייטלעך‬
‫איז עס‬
‫מבליעתדאָך‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער‬
‫מצינו‬
‫ובכל אאופן‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫והדר‬
‫מקיים "עוז‬
‫היאזענען‬
‫"חמוץ"וואָס‬
‫די‬
‫מלחה‪ .‬די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫צופליען אויף‬
‫בש"ס ופוסקים שהיו נוטעיםאון‬
‫דמהַנדערע‬
‫צ"ל די א‬
‫אונז‪ .‬פון‬
‫מג"א ריש‬
‫דוקא (עי'‬
‫שנקט‬
‫געוואונטשן פא ַרולפ"ז‬
‫על ארץ‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫הנאה יאָ צו‬
‫זייט האָבן מיר‬
‫אחרון!" "חמץ"‬
‫משמעות‬
‫שלשון "חימוץ" כולל ב'‬
‫דירעקט מפני‬
‫סימן תס"ב)‬
‫מיר א‬
‫הבל גיבן‬
‫און פא ַר‬
‫א ַביסל חן‪,‬‬
‫גורם‬
‫בכלי‬
‫כ'ַרייןמפורשא ַזויריח‬
‫סעמ"ג‬
‫בשוע"ה‬
‫שאלה‪:‬‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫וויל נקמה‬
‫הבלוע איך‬
‫ה"חמץ" איז ווייל‬
‫אויף די הוטן‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫העתק התשובה שקבלתי בכתב‬
‫מהפראפעסער הראשי של "יומא‬
‫געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫די קליידער און שיך‬
‫ַנדערש‪,‬‬
‫סּפעציעלע יופי‪ .‬א‬
‫אטמאן‬
‫סענטער"‪ ,‬אַדר‪ .‬מייק‬
‫אגריקולטער‬

‫‪---------- Forwarded message ---------‬‬‫>‪From: Mike Ottman ‪<mottman@ag.arizona.edu‬‬
‫‪Date: Wed, Mar 30, 2011 at 2:11 PM‬‬
‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫‪Subject:‬‬
‫‪Salt‬‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‬
‫צופיל‪"...‬‬
‫כ'רעד שוין‬
‫אָנצוהא ַלטן‪ .‬אוי‪,‬‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין >‪To: <askupc@gmail.com‬‬
‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫מיין טא ַטן מיט מיסט‪ .‬אויסער דעם‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫שוועריגקייט‪Mr.‬‬
‫‪Mechel Indig,‬‬
‫‪ Dear‬שטענדיג‬
‫פון זיין‬
‫"די‬

‫שאלות שנשאלתי מכמה רבנים ולומדי תורה‬
‫אודות מכתבי משבוע העברה ומה שהשבתי להם‬

‫גליון ג'‬
‫‪79‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫"וחמיצות"‪ ,‬ואם הי' כוונתו לחלוק הי' צריך לפרש‪ ,‬ועוד דאם‬
‫הי' כוונתו ל"חמץ" ממש הי' כאן הלשון "חמץ" נופל יותר‬
‫מ"חימוץ"‪ ,‬וכמו שהוא ז"ל בעצמו כתב מניה וביה אבל לענין‬
‫איסור החמץ הבלוע בו סגי בהגעלה‪ ,‬וכן איתא הלשון חימוץ‬
‫בב"ח ובקרבן נתנאל (אות ג) ובמש"ז (סק"ז)‪ ,‬ובשוע"ה נסמן‬
‫לכולם‬
‫גרינוואלד‬
‫בהמ"מ עו"ש רא"ם פר"ח‪ ,‬ושם הלשון "חמץ"ח‪ .‬אבל ַ‬
‫המקור הוא המזרחי‪ ,‬ואפשר שהלשון "חמץ" היא ט"ס וצ"ל‬
‫"חמוץ" או "חימוץ" וכן מראין דברי המשנ"ב (שהוא הי' דייקן‬
‫זיך‬
‫נפלא מאוד כידוע) שאחר שראה דברי העו"ש והפר"ח והגר"ז‬
‫ועכ"ז נקט הוא ז"ל הלשון "חימוץ" ברור שלזה היתה כוונתו‪.‬‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫שאלה‪ :‬מאן יימר דכוונת הרא"ש והמרדכי תבלין וחרוסת בלי קמח‪.‬‬
‫תשובה‪ :‬כן נראה להדיא מפשטות לשונם‪ ,‬והרוצה להתעקש‬
‫יעיין בתפארת שמואל (אות ד') וכן פשוט‪( ,‬ועי' ב"ח תנ"ה ד"ה‬
‫גרסינן)‪.‬‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫יונקים רק מה שנצרך להם מטבע הצמיחה‪.‬פורים‬

‫שאלה‪ :‬הרי מצינו שבע"ח אינם בולע כ"ז שהם חיים (פרמ"ג א"א‬
‫סוס"י תמ"ז ועוד)‪ ,‬וא"כ גם בצמחים אף שהם יונקים מן הקרקע אינם‬

‫תשובה‪ :‬זה נכון‪ ,‬אבל מצינו ג"כ שאינו דומה טעם דג‬
‫העולה מן הים בעכו לדג העולה מן הים באספמיא‪ ,‬וכש"כ‬
‫במדבר ארץ מלחה שהכתוב מעיד לא מקום זרע תאנה (במדבר‬
‫כ' ה') ארץ פרי למלחה (תהלים ק"ז ל"ד) שאינה עושה פרי רק‬
‫מלח‪ ,‬פשוט וברור שכח זו נכנס בהצמחים דשם וכ"ז היא‬
‫מטבע הבריאה‪.‬‬

‫קורצע שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬

‫גליון ג'‬

‫מאלף ראיות‪ ,‬כי כפי‬
‫יותר‬
‫פא מעיד‬
‫שהנסיון‬
‫ובאמת כאן‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫רשידענעהוא ַ‬
‫רומגענומען פון ַ‬
‫ַא‬
‫שהם אומרים עכשיו שהמים לא הגיעו כלל להחיטים ועכ"ז‬
‫מרגישים הרבה אנשים טעם מליחות וחמיצות בהחיטים‪ ,‬מאין‬
‫וועלן‬
‫פעלקער און פ‬
‫ווען ס'איז יצא‬
‫נוצרא ַ זמן‬
‫לכבוד פורים‪,‬‬
‫זיי אמת‬
‫ַרזיכערןזהא ַזהיא‬
‫לפניךא שכל‬
‫בהחיטים‪ ,‬הרי שלך‬
‫טעם זה‬
‫צו‬
‫אויסגעלייזט‬
‫ראוי‬
‫זיין‬
‫נישט‬
‫ָל‬
‫א‬
‫קיינמ‬
‫רינען‬
‫סודות‬
‫ַלטענע‬
‫א‬
‫ַה‬
‫א‬
‫סוד און א ַלע ב‬
‫וצדק ורואים בחוש דבמה שמזלפין המים (ואפי' מתוקים וכמו‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫שאמרו הם) על השבלים סמוך להקרקע‪ ,‬זה מסייע שם הטעם‬
‫א ַ געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן‪,‬‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫שעכשיומאכבר‬
‫בהחיטים‪,‬‬
‫המלח‬
‫ָדע–‬
‫וכיוןָסן אין די‬
‫ָנגעשלא‬
‫יכנסואיך זיך א‬
‫שבקרקע האָב‬
‫ַלע ביי די‬
‫חריפותאונז א‬
‫שלאָס פירן‬
‫קנא ַקערקעס וו‬
‫יפסיקו‬
‫אם‬
‫שאפילו‬
‫בכותחא‬
‫כביעותא‬
‫פשוט‬
‫בחוש‬
‫זאת‬
‫נתברר‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫כמודיסווימינג‬
‫ַרקעעל פני‬
‫מים‬
‫ויחזרוָבןלשפוך‬
‫ַקעלעהחדשה‬
‫ההידור‬
‫אידישע‬
‫השדהאויף‬
‫אויבערהא ַנט‬
‫שטא‬
‫בענדלעך‪ ,‬הא‬
‫ציען א ַסא ַך הא‬
‫איך‬
‫בהחיטיםנאָך‪,‬‬
‫הטעם טא ַנצן אונז‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי‬
‫דערגרייכט א ַן‬
‫ווייסאבל‬
‫כלל‪,‬‬
‫ָליגעיהי' נרגש‬
‫ערשטמאלא‬
‫כמקודם‪ ,‬ואז‬
‫מיר ענדליך פול‬
‫פון‬
‫געשעּפט נחת‬
‫המלח זיידע וו‬
‫פרויעןשכח א ַז מיין‬
‫ַרימטע‬
‫הוברראָר בא‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפ‬
‫וכאמור‬
‫נכנסיםאָלטבהחיטים‬
‫למפרע‬
‫הדבר‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫חלק פון‬
‫חמץגרויס‬
‫ָלירן א ַ‬
‫וואָס קאָנטרא‬
‫גמור‪.‬‬
‫שהוא‬

‫‪80‬‬

‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫שאור‬
‫וללמוד‬
‫די‬
‫מביתרעדן‬
‫חיטיםַמאָל צו‬
‫מיר ניטא‬
‫לכליםּפא ַסט‬
‫צמחים— עס‬
‫לדמותדעם‬
‫יכוליןאָבן פון‬
‫האיךהנאה ה‬
‫שאלה‪ :‬וועט‬
‫זיכער א ַז איר‬
‫לענין‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫חמץ‪ .‬אינטערוויו‪.‬‬
‫עקסקלוסיוון‬
‫בית‬
‫שלום‬
‫ווייניג‬
‫נישט‬
‫געווען‬
‫גורם‬
‫תשובה‪ :‬אני לא באתי כלל לדמות צמחים לכלים‪ ,‬וכל‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫שהוא‬
‫חוזק כח החימוץ שבשעת לישה‬
‫כוונתי רק להראות‬
‫נישט אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫אונזבבית‬
‫מצינו‬
‫ופליטת דיחמץ‪ ,‬ודין‬
‫שאר דיני‬
‫מכל‬
‫זרש‪,‬‬
‫זהאָגט‬
‫עמלקים‪ ",‬ז‬
‫בליעתאָענט צו‬
‫נ‬
‫לבקרים‪,‬‬
‫חדשים‬
‫משונהזיך‬
‫סטיילס וואָס טוישן‬
‫עד‬
‫עולם‬
‫מימות‬
‫הי'‬
‫לא‬
‫עצמם‬
‫בחיטים‬
‫זה‬
‫מציאות‬
‫אבל‬
‫שאור‪,‬‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫יעדן מאָנטאָג‬
‫ַרשטיי משם‬
‫החדשהאליקח‬
‫אוןעםדי התנועה‬
‫הגיענו ביחד‬
‫יעדע מאָל עתה‪,‬‬
‫אויך‬
‫צווייטע‪" .‬איך פ‬
‫עכשיובייפאַלן‪,‬‬
‫ורקַנדערע‬
‫מיט א‬
‫אידן און זייער‬
‫שנאה צו‬
‫למצותַנטוהואפונעם‬
‫אינטערעסא‬
‫שאור‪.‬‬
‫טיפעמבית‬
‫זייעריותר‬
‫גרוע הרבה‬
‫איינס מערחיטים‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫צווייטן‪ .‬ס'איז אונז אַ גרויסע כבוד‬
‫מצינו שלשה חידושים‪ ,‬א) שכח החימוץ‬
‫והנה בבית שאור‬
‫אינעם לא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫און זכי' זיך ּפערזענליך צו באַקענען‬
‫ואפילו‬
‫שם‬
‫ששוהה‬
‫הכלי‬
‫בתוך‬
‫נבלע‬
‫קמח)‬
‫(ואפילו‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫בלארודער‬
‫מתבליןביים‬
‫שטייען‬
‫מיט די וועלכע‬
‫העיסהָדעסתיכף‬
‫לעת‪ ,‬ב)‬
‫און‬
‫מתחמצת די מא‬
‫לישהפא ַרשּפרייטן‬
‫בשעתהעלפן‬
‫צו‬
‫טיילט‬
‫ממעתביטע‬
‫בפחות וועלט‪.‬‬
‫און [פאַר]דרייען די‬
‫אין במנחות‬
‫אמרינן‬
‫למאוד‪,‬‬
‫חידוש גדול עד‬
‫מיט אייערעאפילו‬
‫אונזערע‬
‫דהאאידן‬
‫ַלטן די‬
‫דערמיט הא‬
‫וזה ענין‪.‬‬
‫בהגעלה‪,‬דעם‬
‫געפילן איבער‬
‫לענגער‪".‬‬
‫ווי‬
‫ַּפעס‬
‫א‬
‫ל‬
‫בקצח כשומשומין ובכל מיני תבלין כשרה‬
‫"איך בין (דףא ַ כ"ג‬
‫תיבלה פון‬
‫ע"ב) אייניקל‬
‫גלייכע‬
‫פון‬
‫נפסקָכטער‬
‫געטרייע טא‬
‫"איך בין א ַ‬
‫בשו"ע‬
‫מתובלת‪ ,‬וכן‬
‫שנקראת מצה‬
‫אלא‬
‫היא‬
‫נבוכדנצר מצה‬
‫וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫המן'ס‬
‫ַקנהז‪,‬‬
‫א‬
‫ש‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫המן‪",‬‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫ס"ו) צווישן די‬
‫ישראל‬
‫דלכתחלה אין ליתן תבלין בעיסה אבל בדיעבד‬
‫כללתנ"ה‬
‫אויסצומישן (סי'‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫מותרת (ועי' ב"ח ד"ה גרסינן) ואלו שהו אותן התבלין בהכלי‬
‫כמה שעות נוצר בהכלי כח חריף וחזק מאוד (משבצות סקכ"ו)‬
‫וממהר להחמיץ מכח הכח שבכלי (טו"ז שם) וע"ז כתב המרדכי‬
‫(סי' תקס"ה) וז"ל ואמר לן כמה גדולים דברי חז"ל שאמרו חוץ‬
‫מבית שאור שחימוצו קשה עכ"ל‪ ,‬ג) אף שלא נרגש טעם‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫החמיצות כלל‪.‬‬

‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫ַּפס‬
‫שלדי ּפא‬
‫החדשהטראָגן‬
‫ָרצוגליך צו‬
‫לנבוןדי ניקלאָדער גאָר פא‬
‫טאָג פון‬
‫יענעם‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט‬
‫חיטי‬
‫שהמציאות‬
‫דעת‬
‫ומעתה‬
‫הקרקעָס‬
‫מחריפותסטיל ווא‬
‫ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ‬
‫א‬
‫צ‬
‫מיט‬
‫מיט‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ַג‬
‫א‬
‫ב‬
‫אים‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך ה‬
‫אריזאנא שגדילים על ארץ מלחה מתמלאים‬
‫מיידל‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ַטיטלט‬
‫א‬
‫ב‬
‫ַטיש‬
‫א‬
‫ָמ‬
‫א‬
‫אויט‬
‫ָלט‬
‫א‬
‫וו‬
‫ַרקריך‬
‫א‬
‫פ‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫אוי‪,‬‬
‫מיסט‪ .‬חיטים חריפים‪ ,‬וזה אשר נלמד מדין בית שאור שאם‬
‫א ַן א ַמּפער והויין‬
‫מהכליָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬דא‬
‫די פא ַרג‬
‫"נעב" אין‬
‫(שנבלע א‬
‫שבהכלי זא ַכן‪.‬‬
‫ּפערזענליכע‬
‫כחמיינע‬
‫איך דאָ מיט‬
‫לעת)איוצא‬
‫ממעת‬
‫בוַלסבפחות‬
‫החימוץ‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫תיכף ומיד‪ ,‬על אחת כמה וכמה כשכח‬
‫ומחמיץ את העיסה‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫רקדי ליגע למים‪,‬‬
‫בהחיטים ואינם‬
‫היאא כבר‬
‫איינגעצויגענע‬
‫צריכיםאויך‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי‬
‫ָנצוקליידן די‬
‫החימוץפרויען‬
‫מיט פיל טיכטיגע‬
‫והחמיצות‬
‫המלח‬
‫טעם‬
‫נרגש‬
‫כשלא‬
‫ואף‬
‫תיכף‪,‬‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫דמתחמציםָלן זיין פורים'דיג‬
‫אידישע פרויען זיי זא‬
‫בהחיטיםביןכלל‪.‬‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫איך ּפערזענליך‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫שאלה‪ :‬במצרים אין יורדין גשמים כל משך זמן גדילתן רק בשאר‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫מיטלגדל שם חיטים‪.‬‬
‫יכולים‬
‫תקופות השנה‪ ,‬וא"כ איך‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען‬
‫דעם‬
‫ָנקומען‪,‬לאאוןהיולויט‬
‫יעצט א‬
‫מצרים האָט‬
‫תשובה‪:‬א ַך מאָל‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַס‬
‫יכולים‬
‫שאל"כ‬
‫ווילןמלחה‬
‫אינה ארץ‬
‫יעדעס‬
‫ַרבעט‬
‫א‬
‫עס‬
‫ָדע‪.‬‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫מען‬
‫טוישט‬
‫צו‬
‫בין‬
‫איך‬
‫ַז‬
‫א‬
‫לגדל‪,‬א ַרשריגן‬
‫מען מיך שוין פ‬
‫והכתוב מעיד כגן ד' כארץ מצרים (בראשית י"ג י') ועי'‬
‫דעם‪,‬‬
‫אויסער‬
‫און‬
‫ַם!‬
‫א‬
‫אויסנ‬
‫ָן‬
‫א‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ָננעמען‬
‫א‬
‫מ'וועט‬
‫ָמער‬
‫א‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און ט‬
‫רמב"ן (שם ובדברים י"א י') שארץ מצרים מקום ידוע לרעיה‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫ומשקים אותה ברגל מן היאורים ומן האגמים‪ ,‬וכ"כ שם הספורנו‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און גענצליך‬
‫לגשמים‪.‬‬
‫בארץ מצרים‬
‫חסדא ַ‬
‫בס' מיט‬
‫וכתבאויף‬
‫קומען מיר‬
‫צריכהא ַמאָל‬
‫הוא‪ָ,‬בערשאינהמאָדעס‪.‬‬
‫ּפלענער‪ ,‬א‬
‫באָיקאָטירן לאאונזערע‬
‫חז"ל‬
‫כדברי‬
‫אלא‬
‫כן‬
‫הענין‬
‫שאין‬
‫וז"ל‪,‬‬
‫ז')‬
‫נהר‬
‫ז'‬
‫(מעין‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫לאברהםאָלגט איז מען צום‬
‫ווען מ'האָט מיך געפ‬
‫שיכור‪,‬אחת‬
‫מטילא ַטיפה‬
‫תקופתאָסתמוז‬
‫בימי‬
‫צום ושנה‬
‫צופרידן‪.‬שנה‬
‫סוף געווען שבכל‬
‫פשוט‬
‫הקב"ה זיך ווי‬
‫מען ווא ַקלט‬
‫וו‬
‫דער‬
‫ביישּפיל‪,‬‬
‫קומטכמו‬
‫הטיפהאָלהיא‬
‫נילוס‪,‬‬
‫זכרים‬
‫בלויממים‬
‫כדור‬
‫מען‬
‫ואותו פיס‪ .‬א ַמ‬
‫צו טון די‬
‫ַרץ לתוךזיי וויי‬
‫מיט שווא‬
‫איינפא ַל פוןכמומא ַכן‬
‫שעסלעך‪,‬‬
‫שמאָלע‬
‫זכריםא ַל פון‬
‫מיט א ַ בייפ‬
‫ונעשיםַלעכל מיאויף‬
‫אויפטו‪ .‬א‬
‫געווען מיין‬
‫צריכים למי‬
‫ואינם‬
‫נילוס‬
‫שבעיסה‬
‫סטייליש איזשאור‬
‫לפיָס‬
‫סיבה ווא‬
‫ַלגעמיינע‬
‫א‬
‫די‬
‫אויסער‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫קיין‬
‫ַז‬
‫א‬
‫ַכט‬
‫א‬
‫אויסגעל‬
‫האָבן מיך דא ַן‬
‫גשמים‪ ,‬וזאת הטיפה אינה נמנעת מלבא בכל שנה ושנה‪,‬‬
‫פשוט‬
‫עס‬
‫ּפייניגט‬
‫דעם‪,‬‬
‫אונטער‬
‫ליגט‬
‫מיאוס'ע‬
‫די‬
‫קויפן‬
‫נישט‬
‫איינער וועטשנתנה למצרים בשביל תפלת אברהם‪ ,‬והענין נרמז בפסוק‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫וישכם אברהם בבקר ויקח לחם וחמת מים ויתן אל הגר שם‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫מיט שווא על‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫עכ"ל‪.‬אָבער‬
‫וגו' זיך‬
‫שכמההאָב‬
‫ַרץ‪ .‬איך‬
‫דעם‬
‫החרדית ערפא ַרונג‬
‫העדהאָבן א ַסא ַך‬
‫אונזער נשיא "מיר ה‬
‫הגה"צמייניגע א ַז‬
‫ביי דאָס‬
‫געהא ַלטן‬
‫שליט"א איןכותב‬
‫הראב"ד וסגן‬
‫שאלה‪:‬‬
‫"מיר‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫א‬
‫ש‬
‫זיך‬
‫ַרימט‬
‫א‬
‫ב‬
‫פעלד‪",‬‬
‫און‬
‫מיינען‬
‫זיי‬
‫ווי‬
‫שטערקער‬
‫פיל‬
‫כח איז‬
‫בתשובתו וז"ל והאמת שלא שמענו מעולם מדקדקין על מדת המליחות‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫במים שמשתנה בין מקום למקום‪ ,‬ובארץ ישראל שאין מספיק מים‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫דהשתמשו בהם‪ ,‬ולא שמענו ממדקדקין‬
‫משקים במים ממוחזרים אחר‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫ובמים‪.‬‬
‫בחיטים‬
‫שיעורדימליחות‬
‫להקפיד אעל‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫קומענדיגע מאָדע‬
‫ַרבעטן א ַז‬
‫אינמיטן‬
‫קיין‬
‫נישט‬
‫ס'איז‬
‫ווייל‬
‫איז‬
‫ָס‬
‫א‬
‫ד‬
‫ערלויבט‪.‬‬
‫איין‬
‫—‬
‫—‬
‫—‬
‫ָלן‬
‫א‬
‫ז‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫ַז‬
‫א‬
‫ַפעלן‬
‫זאָל בא‬
‫תשובה‪ :‬בא"י הקרקע אינה מלוח גם המים אינם מלוחים‪,‬‬
‫ַמף‪,‬‬
‫א‬
‫ק‬
‫לעצטן‬
‫ביים‬
‫ַלטן‬
‫א‬
‫ה‬
‫מיר‬
‫ַז‬
‫א‬
‫סוד‬
‫דעם‬
‫געבן‬
‫צו‬
‫ערלויבט‬
‫מיר‬
‫ָט‬
‫א‬
‫מ'ה‬
‫מינוט‪,‬‬
‫ואם המצא תמצא איזה שאלה מפני המים המוחזרים הרי שם‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫יורדים גשמים‪ ,‬וכמאמר הכתוב (שם) למטר השמים תשתה‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫המים הללו הם רק מסייעים‪,‬‬
‫וממילא‬
‫מספיקים‬
‫רק שאינם‬
‫מים‪,‬‬
‫מיטלען!"‬
‫ַנטשולדיגן אויב איך‬
‫מוזן א‬
‫איר וועט מיר‬
‫דעם‪ ".‬לא הוי רק זוז"ג‪.‬‬
‫ולכלצוהיותר‬
‫וועל זיך הא ַלטן‬

‫מדת די נייע‬
‫ַרשּפרייט איר‬
‫מעולםא ַזוי פא‬
‫ווי‬
‫המליחות‬
‫מדקדקין על‬
‫אבל מה שלא שמענו‬
‫איר די א‬
‫פון וואו נעמט‬
‫בליץ–שנעל?‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ָדע‬
‫א‬
‫מ‬
‫מפניַלעשלא הי' על מה לדקדק כי בלא"ה יורדין גשמים‬
‫במים‪ ,‬זו‬
‫בעצמו לא‬
‫שטענדיג זו‬
‫מלחה‪ ,‬ומטעם‬
‫בייפא ַלן?בכל המקומות וגם הקרקע אינה‬
‫טויש‬
‫אויס דעם‬
‫"מיר נוצן‬
‫בויען‬
‫מליחתאָגט‬
‫סעזאָן‪ ",‬ז‬
‫נוצן על אין‬
‫מעולםא ַז מיר‬
‫ַלטער סוד‬
‫הי'א ַן א‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז‬
‫"מירמעולם‬
‫ושתי‪ ,‬כי‬
‫החיטים‪,‬‬
‫שיעור‬
‫להקפיד‬
‫שייך‬
‫פרויענישע‬
‫והיאַטירליכע‬
‫בהחיטים‪,‬די נא‬
‫אויך אויף‬
‫ָדעס פון יא‬
‫ַלטע מא‬
‫מציאות חדשה‬
‫פריער‪ ,‬נרגש‬
‫שיהי'ָרןהטעם‬
‫שמענו‬
‫איבער די א לא‬
‫כעתַביסל‬
‫שנתחדשעס א‬
‫בעסערט מען‬
‫חיטים‪.‬א ַר‬
‫געפעלן פ‬
‫אייגנשא ַפטן‬
‫וועלןמשם‬
‫החדשהפוןליקח‬
‫עם התנועה‬
‫נאָר א ַמאָל לגמרי‬

‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫ַּפס השדות של‬
‫שמשקים‬
‫במיםָס‬
‫באריזאנאניי‪ ,‬ווא‬
‫חיטיםזען וואָס איז‬
‫נייגעריגקייט צו‬
‫אומריםהויכע ּפא‬
‫ישָדע פון די‬
‫שאלה‪ :‬מא‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫מתוקים‪.‬אָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫אין די ה‬
‫"מיר האָבן זייער א ַ געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫בערך צוואָנציג יאָר צוריק נאָר דא ַן האָט‬
‫תשובה‪ :‬אפילו אם יתברר שכנים הדברים לא יועיל‬
‫זאָגט זרש מיט שטאָלץ‪ ,‬קרא ַכנדיג ווידער‬
‫מען געדא ַרפט איינדרייען די ּפא ַּפ און עס‬
‫דאקומענטן‬
‫ת"יָם‪ .‬כמה‬
‫כלום‪ ,‬כי‬
‫"מיר א ַרבעטן אויף‬
‫וישבאליָבלגא‬
‫כ"כ איר‬
‫מלוחה מיט‬
‫שם איז‬
‫הקרקעהיינט‬
‫שּפיציג‪ ,‬און‬
‫א ַרויפקוועטשן‬
‫בהקרקע‬
‫המלח‬
‫שמסבירין שכח‬
‫גדולים‬
‫אויף‬
‫המיוצרַמאָל —‬
‫ָנטן אויפא‬
‫ַרשידענע פרא‬
‫פא‬
‫איךרייף‬
‫מיט א ַ‬
‫ממומחיםעס אָן‬
‫בעסער ווען מ'טוט‬ 

‫שאלה‪ :‬האיך יכולים לאסור לנטוע חיטים באיזה מקום בעולם‪ ,‬בו‬
‫בזמן שלא נזכר שום רמז ורמיזא מזה בש"ס ופוסקים‪.‬‬
‫תשובה‪ :‬כמו שמימות עולם הי' תלוי זה רק בהמציאות‬

‫קרוין אויף‬
‫נעמען אין דעם וואָס‬
‫כדאי‬
‫איז עס‬
‫ארץאָל א ַ‬
‫היאָסט א ַמ‬
‫עס קא‬
‫יכולים‬
‫ּפרייז‪,‬אינם‬
‫מלחה‬
‫מקום אם‬
‫שכשנוטעיםדערבאיזה‬
‫ַרט‬
‫א‬
‫ַרנ‬
‫א‬
‫פ‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ד‬
‫מיך‬
‫מרדכי'ס קאָּפ ה‬
‫צופיל‪"...‬‬
‫שוין‬
‫כ'רעד‬
‫אוי‪,‬‬
‫ַלטן‪.‬‬
‫א‬
‫ָנצוה‬
‫א‬
‫לגדל‪,‬אָטואם יכולה לגדל זוהי הסימן שהיא ארץ פרי‪ ,‬ממילא לא‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬
‫להזכיר בש"ס ופוסקים‪ ,‬ורק בזמנינו אלה‬
‫הי' מקום להלכה זו‬
‫זיי איין צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬
‫טא ַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך בא ַגאָסן‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫יועילו‬
‫לא‬
‫שם‬
‫שיושפכו‬
‫מתוקין‬
‫כמה מים‬
‫מאליו שכל‬
‫אויסריידן מובן‬
‫מיט וממילא‬
‫ביררנו‬
‫זו‬
‫ולאור‬
‫שונות‬
‫בהמצאות‬
‫לנטוע‬
‫המציאות‬
‫נתחדשה‬
‫וויכטיגקייט פון‬
‫וועגן די‬
‫איינרעדן‬
‫זיך‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫דעם‬
‫אויסער‬
‫מיסט‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫כלל לענין‬
‫בס"ד‪.‬‬
‫חמץ‪.‬א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫פרנסה און‬
‫זייער‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫ַסערן דעם חילוק‬
‫ההלכהַרווא‬
‫ּפרובירן מיר צו פא‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫הילף‬
‫ריכטיגע‬
‫די‬
‫מיט‬
‫בקיצור‪,‬‬
‫געפערליך‪.‬‬
‫גרעטל"‬
‫און‬
‫"הענסל‬
‫אינעם‬
‫מכשפה‬
‫בייזן‬
‫ַ‬
‫א‬
‫און‬
‫ָּפ–צודעק‬
‫א‬
‫ק‬
‫געהעריגע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫צווישן‬
‫זורעיםפוןחיטים‬
‫ישראל‬
‫שאלה‪ :‬בכל השדות שבכל המקומות שמשם קוצרים חיטים לאפיית‬
‫נישט‬
‫היואָראויס‪,‬‬
‫טריט פ‬
‫שאלה‪ :‬בספה"ק בני יששכר הביא שבניאיין‬
‫קומט מען אָן ווייט‪".‬‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫במדבר‪.‬‬
‫ָזע מחמיצין את‬
‫טעם'לאאין‬
‫חריפים ולמה‬
‫דברים‬
‫ושאר‬
‫פערטילייזער‬
‫פרעגן פון‬
‫נותניםא ַרפט איר‬
‫המצותפרא ַגע ד‬
‫"די‬
‫ָדער א ַז די‬
‫א‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫החיטים‪ .‬טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫די וואָס‬
‫צירונגען וואָס זענען‬
‫ישראל‬
‫לבני‬
‫שנעשו‬
‫ניסים‬
‫בעניני‬
‫להכנס‬
‫מבלי‬
‫תשובה‪:‬‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫זה עס‬
‫כלא ַזוי‬
‫זיי ווי‬
‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט‬
‫אָז געהא‬
‫פשוט'ע גל‬
‫במדבר‪ ,‬חוץ ממה שאין למדין הלכהפאמאגדה‪,‬‬
‫ָנגעןא) שזהו רק‬
‫טעמים‪,‬‬
‫מכמה‬
‫אינו כלום‬
‫תשובה‪:‬‬
‫פשטותָל‬
‫עפ"יאויפא ַמא‬
‫אבלאָנטן‬
‫ַרשידענע פר‬
‫ַ‪,‬‬
‫א‬
‫כ‬
‫ַ‪,‬‬
‫א‬
‫כ‬
‫שנעל‪...‬‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי‬
‫ָדער‬
‫א‬
‫ַרצע‬
‫א‬
‫שוו‬
‫אויף‬
‫פיס‪,‬במרה‬
‫שהמים‬
‫אויף‬
‫דבריוביז די‬
‫משמעות קאָּפ‬
‫עי' אבן עזרא (שמות טו פסוק כה) — פון‬
‫הגשמים שוטפים‬
‫מורא "ענוויירומענט"‪ ,‬ב)‬
‫הממשלהַזויאודות‬
‫מטעם‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬
‫זומער‬
‫מתוקין שטיוול‪,‬‬
‫היו מהלכין וממילא הי' להם מיםמא ַנטלען‪,‬‬
‫המפורש בפסוק‬
‫יהיבנאָלטןשהם מסייעים‬
‫החריפות שבהן‪,‬‬
‫כלא חוזק‬
‫אויסצוזען ומנקים‬
‫ַנען?‪ ...‬ס'איז‬
‫צוריקגעשט‬
‫לו מיר ווא‬
‫"שיין"? ג)ווען‬
‫ַקסענע‪,‬‬
‫קינדער‪,‬‬
‫קליידער‪,‬‬
‫ערוואלא היו‬
‫דאל"כ‬
‫מלחה‬
‫והקרקע שהיו זורעים שם בודאי לא הי'‬
‫יותרדימהם פי כמה‬
‫הגשמים הם‬
‫החיטים‪ ,‬אבל‬
‫געלעכטערגם‬
‫קצת‬
‫לגדילתזיי שטעלן‬
‫צו זען ווי‬
‫ממש א ַ‬
‫ָנצענטרירט א ַז‬
‫זיך קא‬
‫ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫גדלים‪ ,‬כי קעמיקאלס בודאי לא הי'דילהם‪.‬‬
‫זיי‬
‫ָלט‬
‫א‬
‫מ'וו‬
‫ווי‬
‫ּפונקט‬
‫געטריי‪,‬‬
‫זיך צו‬
‫שיין‬
‫זיין‬
‫ָלן‬
‫א‬
‫ז‬
‫ָדעס‬
‫א‬
‫מ‬
‫והמה כל העיקר (ומטעם זה לא צריכנא גם לזה וזה גורם אפילו אם‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫ַר‪"...‬‬
‫א‬
‫דערפ‬
‫ָלט‬
‫געצא‬
‫ערגעץ‬
‫אין‬
‫מיר‬
‫ָלטן‬
‫א‬
‫וו‬
‫יהי' מדברים חמוצים)‪ ,‬ד) פשוט שכשגדלים בטבע אינם יונקים‬
‫* געטוא ַכץ און נישט קיין לייכטע‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫וויא ַזוי גייט יעדער אין טא ַקט מיט‬
‫פעלד‪ ,‬אָבער דערפא ַר איז עס‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫וזאת מא‬
‫אייערע‬
‫ַנט‪.‬‬
‫אינטערעסא‬
‫מוהר"ר אויך‬
‫ָדעס? כי כשנתברר לי כל המציאות באריזאנא ואחר העיון בההלכה‪ ,‬צלצלתי אל כבוד הרה"ג המפורסם טא ַקע‬
‫ַססער‬
‫בנציון שטרא‬
‫למודעי‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫ַנט‬
‫אינטערעסא‬
‫כיַלעמאָל‬
‫כן‪ ,‬א‬
‫ואמרתי לו מה שהעלה מצודתי‪ ,‬ואמר לי שהבירור ההלכה נכון מאוד אבל המציאות אינוס'איז‬
‫אונטער‪,‬‬
‫קומט‬
‫דומ"ץַגע וואָס‬
‫יעדע פרא‬
‫"ביי‬
‫מתוקין‬
‫המים שם‬
‫ב‪.‬פ‪.‬‬
‫נייטרא‬
‫שליט"א‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫וכולםָזע‬
‫גדולים קוריא‬
‫ממומחים מיט‬
‫אויפצוקומען‬
‫ָגישע‬
‫א‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ּפסיכ‬
‫אונזער‬
‫צו‬
‫זיך‬
‫מיר‬
‫ווענדן‬
‫בלי שום אמצעיים כמו בכל העולם‪ ,‬אמרתי לו שאני ראיתי כמה דאקומענטן‬
‫לגדלפוןגםשקר‪".‬‬
‫והקרקע אינה מלוחה והתבואה יכולה וועג‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫יותר מכל העיר אריזאנא‪.‬‬
‫"מירהחום‬
‫כתבו להיפך ובמיוחד ב"יומא" ששם יובש‬
‫גבוהצו פון‬
‫נעמען‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫אויסגדול‬
‫מומחהאונזהיותר‬
‫השיב‬
‫אין א ַוע"ז‬
‫ווי‬
‫עמהםפאָלגן‬
‫להאמיןאָןלהם כי כולם כתבו שטותים‪ ,‬וכשהוא הי' באריזאנא בהשדה עם עוד כמה רבנים‪ ,‬הי' וואָס‬
‫שאיןקאָנווענש‬
‫ליאָגישע‬
‫ּפסיכאָל‬
‫גרויסע‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫וכהסאָלדא‬
‫געטרייע‬
‫אותוענינים‪.‬‬
‫ַרומגערעדט די‬
‫מכולם‪ ,‬האָבן א‬
‫וואו מיר‬
‫ַטן‪".‬השיחה עד‬
‫נמשך‬
‫דאקומענט נגד כל שארי הדאקומענטן‪ ,‬אבל לא קבלתי תשובה ע"ז‬
‫מומחה גדול יכול לכתוב לי‬
‫שאלתי לו אם‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫ַסקירן‬
‫בהא ַרמא‬
‫ויש פ‬
‫המציאותא ַרפן‬
‫שהיות ובכל הענין הסכמנו זל"ז ורק נקודה זו מפריד בינינו‪ ,‬אבל היות שבנקודה זו תלוי כל "מיר ד‬
‫לו פיל‬
‫זייער‬
‫ַרויס א ַז‬
‫לשעה‪,‬זיך א‬
‫שטעלט‬
‫עס‬
‫הכחשה‬
‫אמרתי‬
‫לבסוף‬
‫קרוב‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫זרש‪,‬‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫ַקטיקן‪",‬‬
‫א‬
‫ט‬
‫אונזערע‬
‫זעלבסט–‬
‫אין‬
‫ַנגל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ַ‬
‫א‬
‫פון‬
‫ליידן‬
‫מענטשן‬
‫עס האומרים שהמציאות היא להיפך אבל אינם יכולים לברר זאת‪ ,‬ומאחר שהנקודה זו תלוי‬
‫שליט"א‬
‫המכשיריםווערט‬
‫גדולה בין כל הני מומחים ובין הרבניםגענוג לא ַנג‪,‬‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫ס'איזאשר ע"כ ראוי ונכון לעשות אסיפה עם עוד רבנים אחרים‪ .‬ואני מוכן לבא לפניהם ולחזור‬
‫גמור‪.‬‬
‫חמץ‬
‫גדול‪,‬‬
‫או און וואָס‬
‫ָרמא ַל‪,‬‬
‫במאזנים‪ ,‬אם חיטים הללו הם הידור נא‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫השיחהָרמא ַל‬
‫געווען נא‬
‫פריער‬
‫בצפיה שיתבררו הדברים‪.‬‬
‫וגמרנו‬
‫ַרומיגעבקרקע‪,‬‬
‫לפניא רבו‬
‫כתלמיד‬
‫על‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬
‫הדןא ַלע‬
‫אויב‬
‫דבריַרומיגע‪.‬‬
‫זייערע א‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫און‬
‫ונשמותאיידל‪,‬‬
‫נפשותא ַכן א ַביסל‬
‫דורכ'ן עס מ‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫ישראל‬
‫ממונות ולא הוצאת ש"ר כעל שום איש מישראל‪ ,‬אבל יש כאן הצלת‬
‫נפשותא ולא‬
‫ַזונדערדיניהנאה‬
‫ובזה הנני מסיים שאין כאן לא דיניהאָב ב‬
‫עס‬
‫קויפן‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫ָכדעם‬
‫א‬
‫נ‬
‫ָר‬
‫א‬
‫נ‬
‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫רמיא על הרבנים גאונים וצדיקים ומורי צדק לעדתם‪ ,‬שיעשו כל טצדקי שבעולם שיתבררו‬
‫ישראל‪,‬טוןוחיובא‬
‫מיט די‬
‫ביתאָס צו‬
‫מאיסור היותר יראוי ומאויים בכל ד‬
‫שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פא ַרבן‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫ונאכל שם מן הזבחים ומן הפסחים בביאת גו"צ בב"א‪.‬‬
‫ָרט כבוד‬
‫מזה‬
‫שמים‪,‬וואָס‬
‫מלבושים‬
‫הדברים ויגדל בזה כח הרבנות ויצמח סא‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫סּפעציעל‬
‫שכל טר‬
‫הכותב וחותם בתפלה מקרב לבפרויען‬
‫ינצל מחשש חמץ ויחוג חג המצות בדיצות‬
‫בראָגןישראל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫זייערע פיס און איך האָב‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע א ַרבעט‬
‫"ס'זענען א ַלץ דאָ א ַזעלכע וואָס‬
‫דעם לעצטן לא ַך‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬די הוטן‪.‬‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא ַבריצירן‬
‫איז טא ַקע מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫די פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫היטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫קאָּפ און ליגן א ַזוי הא ַלבוועגס אויפ'ן‬
‫און לאָזן זיך נישט א ַזוי שנעל נא ַרן‪ .‬צו‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט ביז'ן אויסטון דעם הוט‬
‫זיי קומען מיר צו דורך זייערע קינדער‪.‬‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מא ַמעס‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫פא ַר אונזערע מאָדעס‪ .‬מיר נוצן דווקא די‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫וואָס קען מען טון א ַז נישט א ַלע געבן‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫און פורים'דיג‪ .‬א ַמאָל לייגן מיר א ַריין‬
‫א ַזוי טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫פרויען האָבן עס צוליב דעם אינגא ַנצן‬
‫פעדערן אין די הוטן וואָס ווא ַקלען זיך‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬
‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫צום טא ַקט‪".‬‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬
‫"מיר בא ַנוצן זיך מיט'ן מיטל וואָס‬
‫ווער וועט לא ַכן צום לעצט?‬
‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫היא מפאת סיבת יובש החום שזו האקלים בעיר אריזאנא‪,‬‬
‫וחוזק המלח שבקרקע אינו שוה בכל המקומות כי היא תלוי‬
‫במדת החום‪ .‬וב"יומא" החום גבוה יותר מכל עיר אריזאנא‪,‬‬
‫ובכן כח המלח שם היא חזק כ"כ עד שכל הקרקע נעשית מלח‬
‫שונות‬
‫לאמצעיים‬
‫הזריעה שם‬
‫לאפשר‬
‫שיך ובכדי‬
‫ממש‪,‬‬
‫קליידער‬
‫געשעפטן‪,‬‬
‫די קליידער און‬
‫ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫נזקקיםיופי‪ .‬א‬
‫סּפעציעלע‬
‫אַ‬
‫יכולין‬
‫כלזיךנטיעות‬
‫שלאו‬
‫איז מצבים‬
‫ועכ"ז יש‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪,‬לרכך‬
‫המלחהוטן‬
‫ולנקותַכערס‪,‬‬
‫שייטל מא‬
‫אַ‬
‫שווערן א ַז‬
‫מ'זאָל‬
‫מעגליך א ַז‬
‫וישמיר שּפא‬
‫גלייכן‪.‬‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דא‬
‫עס שטעקט זיך‬
‫שםאָס‬
‫ליגדלפון וו‬
‫לעכעריגע זא ַק‬
‫כלל‪.‬‬
‫מצביםַנעןשאין יכולים‬
‫ליגדלָסשם‬

‫רק מה שנצרך להם מטבע הצמיחה‪.‬‬

‫יחיאל מיכל אינדיג‬

‫דרשה נלהבה‬

‫גאלד‬
‫פון הגה"צ רבי יחזקאל ָ‬
‫אב"ד שערי חסד‬
‫שליט"א‬
‫‪ ‬‬

‫הרב ב‪ .‬טויב‬
‫פון ‪ ‬‬

‫וועט געדרוקט ווערן אי"ה‬
‫אין קומענדיגן גליון‬

‫לייענט ָאנגעהויבן אויף זייט ‪ 3‬אינעם‬
‫"תורה‪-‬אּפטיילונג" פון "דער איד"‬
‫ָ‬

‫גליון ג'‬

‫מאמר אל תטוש‬
‫תורת אמך‬

‫‪81‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫'יומא'‬
‫ַ‬
‫מה בין‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫ל'טוסאן'?‬
‫צונויפרעדן ָ‬

‫טוסאן‪ ,‬וואו‬
‫ָ‬
‫טעגאריע שליסט ַאריין‬
‫ָ‬
‫קא‬
‫וואקסן‪ .‬די ַ‬
‫ַ‬
‫יאר‪ַ .‬אן ָארט וואו עס‬
‫עס רעגנט צוועלף אינטשעס ַא ָ‬
‫פאררעכנט‬
‫רעגנט צען אינטשעס‪ ,‬ווערט שוין נישט ַ‬
‫נאך פינף שטעט‬
‫עקספערטן ַאלס מדבר; אין ָ‬
‫ּ‬
‫דורך די‬
‫שיינע‬
‫ָראויסבןאין א ַ‬
‫דרייעס פא‬
‫מ'שטוּפט‬
‫און‬
‫וויי‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר‬
‫בלויז ‪6-7‬‬
‫הא‬
‫שטעט ָ‬
‫יאר;‬
‫אינטשעס ַא ָ‬
‫רעגנט ניין‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬
‫ח‪.‬‬
‫ערלויבט‬
‫אויך‬
‫איז‬
‫היינט‬
‫טורעם‪.‬‬
‫רונדיגע‬
‫איך‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס‬
‫האבן‬
‫נאך דריי שטעט ָ‬
‫יאר; ָ‬
‫רעגנוואסער ַא ָ‬
‫ַ‬
‫אינטשעס‬
‫אריזאנע‪ַּ,‬פס‬
‫טראָגן די ּפא‬
‫ָרצוגליך‬
‫איןאָר פ‬
‫ָדער ג‬
‫אינטשעס; א‬
‫‪ָ4-5‬ג פון די‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טא‬
‫צו פון‬
‫סיטי‬
‫בלויזא איין‬
‫און‬
‫גענויאָס‬
‫סטיל וו‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ָר‪,‬‬
‫א‬
‫ה‬
‫ַמגענומענע‬
‫א‬
‫צ‬
‫מיט‬
‫מיט‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַג‬
‫יאר —‬
‫"יומא"‪ ,‬רעגנט בלויז דריי אינטשעס ַא ָ‬
‫מיידל‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ַטיטלט‬
‫א‬
‫ב‬
‫ַטיש‬
‫א‬
‫ָמ‬
‫א‬
‫אויט‬
‫ָלט‬
‫א‬
‫וו‬
‫ַרקריך‬
‫א‬
‫פ‬
‫וואס‬
‫ראבישן מדבר פון סאודיע‪-‬אראביע‪ָ ,‬‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָסווי ווי דעם ַא ַ‬
‫איזאָס‬
‫ַנגענהייט‪ .‬ד‬
‫אינטשעס די פ‬
‫דריי "נעב" אין‬
‫ַכן‪ַ .‬ארוםא ַלס‬
‫ּפערזענליכעט זא‬
‫איך דאָ מיט מיינע‬
‫יאר‪ .‬יומא‬
‫רעגןא ַאַרגאָ‬
‫אויך‬
‫הא‬
‫ָ‬
‫קורצע‬
‫די‬
‫—‬
‫טויש‬
‫יעדע‬
‫מיט‬
‫איז‬
‫זעלבע‬
‫די‬
‫אין‬
‫ַריערע‬
‫א‬
‫ק‬
‫מיין‬
‫איר פרעגט וועגן‬
‫געהעריג ווי ַא מדבר‪ ,‬וואס דאס פלאץ איז זייער טרוקן‪,‬‬
‫ַקטיק‬
‫א‬
‫ט‬
‫ַלטער‬
‫א‬
‫ַן‬
‫א‬
‫זענען‬
‫שעסלעך‬
‫ַמען‬
‫א‬
‫צוז‬
‫ַרבעט‬
‫א‬
‫איך‬
‫אינדוסטרי?‬
‫מאָדעס‬
‫קלאסיפיצירט ַאלס‬
‫טאקע פולשטענדיג ַ‬
‫און עס ווערט ַ‬
‫די איינגעצויגענע‬
‫אויך‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫און‬
‫אונזערע‪,‬‬
‫די‬
‫ָנצוקליידן‬
‫א‬
‫פרויען‬
‫טיכטיגע‬
‫פיל‬
‫מיט‬
‫עקספערטן‪.‬‬
‫ּ‬
‫גראפישע‬
‫געא ַ‬
‫"דעזערט" דורך ָ‬
‫ַרויף‪".‬‬
‫א‬
‫יעצט‬
‫שווימען‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫שעסלעך‬
‫פורים'דיג‬
‫זיין‬
‫ָלן‬
‫א‬
‫ז‬
‫זיי‬
‫פרויען‬
‫אידישע‬
‫האט‬
‫יומא‪ ,‬איז וואו מען ָ‬
‫ָאט דער טרוקענסטער ָארט‪ַ ,‬‬
‫ָריענטירט‪",‬‬
‫צוריק זענען‬
‫יאר "מיר‬
‫ּפערזענליך‬
‫ציל–אווייץ פאר‬
‫זייערפלאנצן‬
‫ממציא צו‬
‫עטליכע ָ‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך מיט‬
‫עסאון‬
‫זיצן‬
‫מיר‬
‫ַז‬
‫א‬
‫נישט‬
‫"מיינט‬
‫זרש‪.‬‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫שטענדיג‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפדי מצות אויף פסח‪ ,‬מיט דעם אויסרייד אז וויבאלד‬
‫קומענדיגע‬
‫נישטזיין די‬
‫עס זאָל‬
‫חלומ'ען ווא‬
‫ַגט און‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא‬
‫מעגליך אז די‬
‫דארט‪ָ,‬סאיז‬
‫קיינמאל נישט‬
‫רעגנט‬
‫זייןָס דימיר‬
‫וועטצועסווא‬
‫דעריבערא ַכטן‬
‫און מיר טר‬
‫חמצ'דיג‪,‬נאָר‬
‫מיטווערן מאָדע‪,‬‬
‫ַרויסצוקומען‬
‫נישט מורא האָבן א‬
‫ווייץ זאל‬
‫דעם‬
‫לויט‬
‫און‬
‫ָנקומען‪,‬‬
‫א‬
‫יעצט‬
‫ווילן‬
‫ָט‬
‫א‬
‫ה‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ַך‬
‫א‬
‫ַס‬
‫א‬
‫ָרשריפטן‪.‬‬
‫ָדנעאיזפא‬
‫איצט‬
‫וואסמאעס‬
‫איבערהויפט ָ‬
‫ּ‬
‫ריזאנער ווייץ‪,‬‬
‫אין ליכט פון די ָאנגייענדע שערוריות מיט די ַא ָ‬
‫האט‬
‫מערסטע מהודר פאר מצות אויף פסח‪ .‬אין תשכ"ו ָ‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬
‫שויןדי פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫מיך‬
‫וואס איז ממש ַא שאלה פון חמץ‪ ,‬הערטמען‬
‫ל‬
‫צומא‬
‫ָ‬
‫מען‬
‫זאלץ דערין ָ‬
‫מאסן ַ‬
‫געווארן די הויכע ָ‬
‫ָ‬
‫נתברר‬
‫גאר ַא צווייטע געגנט‪.‬‬
‫געהאנדעלט פון ָ‬
‫ַ‬
‫זיך עס ָאבער‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫נערטאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫ריזאאון‬
‫יארן צוריק — תשכ"ו‪ ,‬תשכ"ז און תשל"א‪ ,‬תשל"ב — געוו‬
‫געשניטןאַאַגט‪ָ ,‬‬
‫האט ָ‬
‫פראגע ווי ַאזוי מען ָ‬
‫ַ‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫פסח‪.‬פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫מיינע‬
‫לכבוד‬
‫הידורים‬
‫גרויסע‬
‫ט‬
‫הא‬
‫ָ‬
‫עס‬
‫ז‬
‫א‬
‫ַ‬
‫געשריבן‬
‫לט‬
‫דעמא‬
‫ָ‬
‫ט‬
‫הא‬
‫ָ‬
‫מען‬
‫און‬
‫פסח‪,‬‬
‫לכבוד‬
‫ווייץ‬
‫גענצליך השתלשלות פון אַריזאָנער‬
‫פשוט אויסלאַכן פון אונז און די‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫האט מקיף געווען‬
‫וואס ָ‬
‫וואך אין 'דער איד'‪ָ ,‬‬
‫פאריגע ָ‬
‫וואס איז ערשינען ָ‬
‫אין ַא לענגערע תשובה ָ‬
‫תשכ"ו‬
‫ָר‬
‫א‬
‫י‬
‫אין‬
‫ווייץ‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫ָטירןנעראונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫א‬
‫ָיק‬
‫א‬
‫ב‬
‫ריזא‬
‫מאליגע ַא ָ‬
‫געווארן דער חילוק פון די ַא ָ‬
‫ָ‬
‫פארשידענע פרטים פון די ווייץ‪ ,‬איז אויך ערקלערט‬
‫ַ‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫מ'האָט‬
‫ראזנבערג שליט"א‪ ,‬מח"ס שו"ת מנחתווען‬
‫חלקים‪.‬‬
‫דוד ד'‬
‫ווייץ און די איצטיגע‪ ,‬דורך הרה"ג ר' דוד הכהן ָ‬
‫יארן איז הרה"ח ר' יונה יצחק דוב‬
‫אין די פריע תש"כ ָ‬
‫וואָס מען ווא ַקלט זיך ווי א ַ שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫צופרידן‪ .‬צום ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫סוף‬
‫האט‬
‫געווען ָ‬
‫וואס ער‬
‫פאקטן‪ָ ,‬‬
‫אינטרעסאנטע ַ‬
‫ַ‬
‫גאר‬
‫באלערנדע און פול מיט ָ‬
‫די תשובה איז ַא העכסט ַ‬
‫ראזענבערג‬
‫וואלנער ז"ל‪ ,‬דער שווער פון הרה"ג ר' דוד ָ‬
‫ָ‬
‫איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫קורצע שמועסן‬
‫זיי וויי צו טון די פיס‪ .‬א ַמאָל קומט מען‬
‫ביתמא ַכן בלוי מיט שווא ַרץ‬
‫מנהלפון‬
‫איינפא ַל‬
‫נגיעריגן‬
‫לא‬
‫ַ‬
‫דעם‬
‫להבחל"ח‬
‫פון‬
‫דאבוה‬
‫כרעא‬
‫ברא‬
‫דער‬
‫זייענדיג‬
‫מיטגעהאלטן‪,‬‬
‫ַ‬
‫ּפערזענליך‬
‫לאס ַאנדזשעלעס צוליב עניני‬
‫שליט"א‪ ,‬געווען אין ָ‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫רשידענע ַ‬
‫פא‬
‫שדעתו ַ‬
‫רומגענומען פון‬
‫האופה ַא‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמאָלע שעסלעך‪,‬‬
‫איזלעגעווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫סטייליש‬
‫א‬
‫ַ‬
‫מקבל‬
‫ט‬
‫הא‬
‫ָ‬
‫דוד‬
‫ר'‬
‫וועמען‬
‫פון‬
‫ז"ל‪,‬‬
‫ראזנבערג‬
‫הכהן‬
‫יודא‬
‫ר'‬
‫יפה‬
‫כהן‬
‫הרה"ג‬
‫באקענט מיט ַא איד ר'‬
‫דארט ַ‬
‫האט זיך ָ‬
‫רפואה‪ .‬ער ָ‬
‫וואָס אויסער די א ַלגעמיינע סיבה וואָס‬
‫אוןא ַן אויסגעלא ַכט א ַז קיין‬
‫קן‪ ,‬ד‬
‫באמיך‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫דקדוקים און מסורות בענין אפיית המצות‪ָ ,‬אנגעהויבן פון שניידן און קלויבן די ווייץ‪ ,‬ביז'ן ַ‬
‫דאמסקער חסיד‪ ,‬וועלכער‬
‫רא ָ‬
‫לאון ע"ה‪ַ ,‬א ָ‬
‫בעריש ָ‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫הקוה"טנישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫איינער וועט‬
‫פארשידענע ענינים און הוראות פון רבינו‬
‫יארן ַ‬
‫פאר צענדליגער ָ‬
‫מיטגעהאלטן ַ‬
‫ַ‬
‫האט ַאליין‬
‫ָ‬
‫געווארן צו רבינו הקוה"ט‬
‫ָ‬
‫איז דורך די ידידות נתקרב‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫וועלןוועג‪ .‬קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫אויסגעטרעטענעם‬
‫זעלבן‬
‫אויף'ן‬
‫בעקעריי‬
‫מצה‬
‫די‬
‫ווייטער‬
‫פירט‬
‫ער‬
‫און‬
‫זי"ע‪,‬‬
‫שפעטער איז דער ר'‬
‫טמאר זי"ע‪ַ .‬א שטיק צייט ּ‬
‫מסא ַ‬
‫ַ‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫האט אונז געגעבן רשות בחפץ לב ַארויסצונעמען‬
‫הרה"ג ר' דוד שליט"א‪ ,‬דער מנהל בית האופה‪ָ ,‬‬
‫ריזאנע‪ ,‬און ער‬
‫טוסאן‪ַ ,‬א ָ‬
‫ָ‬
‫בעריש ַאריבער וואוינען אין‬
‫ַלס‬
‫א‬
‫"‬
‫המלכה‪.‬‬
‫ושתי‬
‫מיט‬
‫טיילט‬
‫ווערן‪",‬‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫באזירט רוב חלקים פון דעם ַארטיקל‪ ,‬כדי לזכות את‬
‫האבן ַ‬
‫וואס מיר ָ‬
‫שטיקלעך פון די תשובה‪ ,‬אויף ָ‬
‫ז‬
‫א‬
‫ַ‬
‫ז"ל‬
‫זענבערג‬
‫רא‬
‫ָ‬
‫יודא‬
‫ר'‬
‫הרה"ח‬
‫ר‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫דערציילט‬
‫ט‬
‫הא‬
‫ָ‬
‫זיידן‪,‬‬
‫גרויסן‬
‫מיין‬
‫פון‬
‫אייניקל‬
‫געטרייע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫א ַ זעלטענע אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫ַלע לו‪.‬‬
‫אונזחןא חן‬
‫תשואות‬
‫זומער‬
‫רעגענען‬
‫ל‬
‫זא‬
‫ָ‬
‫עס‬
‫ז‬
‫א‬
‫ַ‬
‫זעלטן‬
‫זיך‬
‫כט‬
‫מא‬
‫ַ‬
‫ן‬
‫טוסא‬
‫ָ‬
‫אין‬
‫ָדע–‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫אין‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ָנגעשל‬
‫א‬
‫זיך‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫ביי די‬
‫הרבים‪ .‬פירן‬
‫קנא ַקערקעס וואָס‬
‫פעלד‪ ",‬בא ַרימט זיך שא ַקנהז‪" .‬מיר‬
‫כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און‬
‫ווען‬
‫שניידן‬
‫ר'ן‬
‫בעפא‬
‫ָ‬
‫רגן‬
‫זא‬
‫ָ‬
‫נישט‬
‫זיך‬
‫רף‬
‫מ'דא‬
‫ַ‬
‫לד‬
‫וויבא‬
‫ַ‬
‫—‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫לעצטעווייץ‬
‫וכדומה‪ ,‬און די‬
‫גערעגנט‬
‫מאל‬
‫די לעצטע ָ‬
‫עס טָ‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫צייטן‬
‫זיך אָן די‬
‫שטרענגען מיר‬
‫האאטַקע‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז‬
‫קעןוויעס זיין‬
‫רויס שענער‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫מיר ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫הידורַגטע‬
‫מער ַאגעווא‬
‫ממילאמיט‬
‫ַרויסצוקומען‬
‫אויך ַא א‬
‫קומעןיעצט‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך‬
‫מצות‪.‬‬
‫פאר‬
‫שניידן די ווייץ‬
‫ביים‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫ַלן‪,‬דיוואָס‬
‫בייפ ַא‬
‫קומענדיגע מאָדע‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די‬
‫ווייל מצות‬
‫פאר די‬
‫אוןאיזַ‬
‫טאקע ּפ‬
‫מען ַ‬
‫הא‬
‫כמהָלן — — ָ‬
‫קשיות‪.‬‬
‫וועטאאויפברענגן‬
‫מיר‪ ,‬און דאָס גיט ַ‬
‫קטןפיל ב‬
‫פאמיר‬
‫ָנע פון‬
‫ַריזאחלק‬
‫איןא ַאגרויס‬
‫וואוָלירן‬
‫קאָנטרא‬
‫וואָס‬
‫תשכ"ו‪-‬קיין‬
‫ס'איז נישט‬
‫רובירטאָס‬
‫ערלויבט‪ .‬ד‬
‫—טאיין‬
‫אחתַלע זא‬
‫ַפעלןעלא ַז א‬
‫זעלכעָל בא‬
‫ַפרידיגונג‪ַ ".‬א זא‬
‫ר'‬
‫הרה"ח‬
‫ווייץ‪.‬‬
‫די‬
‫שניידן‬
‫נגען‬
‫הינגעגא‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ַ‬
‫מען‬
‫איז‬
‫תשכ"ז‬
‫ווייסט‬
‫מען‬
‫ווען‬
‫מענשטעל‬
‫צוזא‬
‫ַ‬
‫קיין‬
‫נישט‬
‫עס‬
‫איז‬
‫וכמה‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫ישיבה‪,‬א און‬
‫איןאדי‬
‫דעמא‬
‫און ָ‬
‫האט‬
‫שליט"א ָ‬
‫נדערעאָרן דוד‬
‫גאנץ‬
‫אינטערוויו ַ‬
‫נדעלט זיך פון צוויי‬
‫הא‬
‫עסצו ַ‬
‫קלאר‬
‫ביזַסט מיר ָ‬
‫דעםפון ַא— ָ‬
‫סתירה‬
‫איר די ַא‬
‫הערנדיג‬
‫רעדן די‬
‫ניט ַאאזַמאָל‬
‫נע ּפא‬
‫ריזאעס‬
‫זוי‪-‬גערופענע פון‬
‫וועט הנאה האָבן‬
‫זיכער א ַז‬
‫ָּפלייגן‬
‫ַרפן א ַר‬
‫געלערנט ד‬
‫אייןלטזייט ווען‬
‫תנאי נישט‬
‫מיט ַא א ַ קל‬
‫ס‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫הוראות‬
‫פון‬
‫זכרונות‬
‫רצייכענטע‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫ך‬
‫נא‬
‫ָ‬
‫זיך‬
‫ט‬
‫הא‬
‫ָ‬
‫ער‬
‫ערטער‪.‬‬
‫ז‬
‫א‬
‫ַ‬
‫גן‬
‫זא‬
‫ָ‬
‫ווען‬
‫ל‬
‫זא‬
‫ָ‬
‫איינער‬
‫ווען‬
‫ווי‬
‫ר‬
‫פא‬
‫ָ‬
‫עס‬
‫קומט‬
‫ריזאנע‪,‬‬
‫ַא ָ‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫פארשידענע‬
‫מיטלען!" געגעבן איבער ַ‬
‫האט‬
‫הקוה"ט זי"ע ָ‬
‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגןרבינו‬
‫גורםרנישט‬
‫גא‬
‫דאס איז ָ‬
‫יארק — ָ‬
‫מ'האט געשניטן ווייץ אין ניו ָ‬
‫ָ‬
‫געווען נישט ווייניג שלום בית‬
‫אויב איך‬
‫טוסאן‪.‬‬
‫ָ‬
‫פארן שניידן קיין‬
‫ָנעזיך הא ַלטן צו דעם‪ ".‬ענינים‪ ,‬בשייכות מיט'ן ָ‬
‫געשניטן‬
‫ט‬
‫מ'הא‬
‫ָ‬
‫וואו‬
‫נונג‬
‫א‬
‫ַ‬
‫קיין‬
‫נישט‬
‫ט‬
‫הא‬
‫ָ‬
‫מען‬
‫גט‪.‬‬
‫געזא‬
‫אַ ָ‬
‫א‬
‫ַריז‬
‫א‬
‫אין‬
‫רעגן‬
‫‬
‫‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ס'ז‬
‫אינדערהיים‪,‬‬
‫מיר‬
‫ביי‬
‫ָבלעמען‬
‫א‬
‫ּפר‬
‫פרויען‬
‫מיר‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫ַנג‬
‫א‬
‫ל‬
‫שוין‬
‫גוטן‪,‬‬
‫וועל‬
‫זענען‬
‫אריזאנע‪,‬‬
‫אין‬
‫שניידן‬
‫נגעהויבן‬
‫א‬
‫ָ‬
‫האט‬
‫מען‬
‫ווען‬
‫‪,‬‬
‫פעלא‬
‫ָ‬
‫בא‬
‫ָ‬
‫פון‬
‫זיין‬
‫קען‬
‫רק‬
‫יא‬
‫ָ‬
‫ניו‬
‫געגנט‪.‬‬
‫רט‬
‫סא‬
‫ָ‬
‫וועלכע‬
‫און‬
‫זייער‬
‫איך‬
‫בין‬
‫זיין]‪,‬‬
‫אויסגערעדט‬
‫נישט‬
‫די‬
‫אונטער‬
‫שטייט‬
‫עס‬
‫ווער‬
‫זיך‬
‫וואונדערן‬
‫וויא ַזוי פא ַרשּפרייט איר די נייע‬
‫נישט געהאט‬
‫האט‬
‫עס‬
‫און‬
‫שיין‪,‬‬
‫זייער‬
‫געווען‬
‫ווייץ‬
‫די‬
‫פון‬
‫זיין‬
‫קען‬
‫עס‬
‫און‬
‫נד‪,‬‬
‫איילא‬
‫ַ‬
‫נג‬
‫לא‬
‫ָ‬
‫פון‬
‫זיין‬
‫קען‬
‫עס‬
‫אין‬
‫ז‬
‫א‬
‫ַ‬
‫פזמון‬
‫דעם‬
‫געקויפט‬
‫פ‬
‫ּ‬
‫א‬
‫ָ‬
‫בן‬
‫הא‬
‫ָ‬
‫מענטשן‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫קיין מבוקעות און מצומחות‪ ,‬און ערליכע אידן האבן זיך‬
‫גענטן‬
‫ליגע‬
‫פילצא‬
‫ָ‬
‫ך‬
‫נא‬
‫ָ‬
‫פון‬
‫זיין‬
‫קען‬
‫עס‬
‫און‬
‫קיוז‪,‬‬
‫סירא‬
‫ַ‬
‫איזַלן?נישט ריכטיג‪.‬‬
‫ס‬
‫דא‬
‫ָ‬
‫בער‬
‫א‬
‫ָ‬
‫נישט‪,‬‬
‫רעגנט‬
‫נע‬
‫ריזא‬
‫ָ‬
‫א‬
‫ַ‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫בייפא‬
‫טויש‬
‫טרעפן דעם‬
‫שטענדיג אויס‬
‫"מיראיזנוצן‬
‫אזעלכע‬
‫געלונגען צו‬
‫זייער געפרייט אז עס‬
‫מיט אלאזה‪.‬‬
‫וואס מלאאָלקרב זה‬
‫ָ‬
‫האט‬
‫יארק ָ‬
‫זאגן ַאז אין ניו ָ‬
‫אויךאייך ָ‬
‫מ'זאל‬
‫ַרשטיי ָ‬
‫ונקט ווי‬
‫און די צווייטע‪.‬עס איז‬
‫"איך ּפפא‬
‫ַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫יעדע‬
‫בויען‬
‫דעמאלט"מיר‬
‫ָגט ושתי‪,‬‬
‫האט זא‬
‫סעזאָן‪",‬‬
‫וועט סוד א ַז מיר נוצן‬
‫סיטיַלטער‬
‫דיא ַן א‬
‫ס'איז‬
‫"אָה‪,‬‬
‫מפרסם‬
‫מען‬
‫איןאויך‬
‫מהודר'דיגע ווייץ‪.‬‬
‫נץ‬
‫גא‬
‫ַ‬
‫גלייך‬
‫ווי‬
‫נע‪,‬‬
‫ריזא‬
‫ָ‬
‫א‬
‫ַ‬
‫הכולל‬
‫שם‬
‫א‬
‫ַ‬
‫גן‬
‫זא‬
‫ָ‬
‫ס‬
‫דא‬
‫ָ‬
‫איינוואוינער אין‬
‫זייערן‬
‫געשנייט‪ ,‬און ַא‬
‫ג‬
‫פרייטא‬
‫ָ‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫פרויענישע‬
‫ַטירליכע‬
‫די נ‬
‫אויך אויף‬
‫פריער‪,‬‬
‫שניי פון יאָרן‬
‫ברעקלאָדעס‬
‫קייןַלטע מ‬
‫געזעןדי א‬
‫איבער‬
‫צו באקומען‬
‫עסאאיז דא‬
‫מודעות אז‬
‫פארשידענע‬
‫געווען‬
‫טשיקאווער‪.‬‬
‫ַ‬
‫גרויסעאיז פיל‬
‫אונזאייןאַשכינות‪,‬‬
‫איז אין‬
‫ריזאנע‬
‫צווייטן‪ָ .‬‬
‫ַא‬
‫צרותט נישט‬
‫הא‬
‫אידישעאיר ָ‬
‫וואונדערן ַאז‬
‫שטרעבן דיצו פא זיך‬
‫ַרלענגערן‬
‫כבוד‬
‫ס'איז‬
‫פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫ַפטן‬
‫א‬
‫אייגנש‬
‫ַביסל‬
‫א‬
‫עס‬
‫מען‬
‫בעסערט‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַמ‬
‫א‬
‫ָר‬
‫א‬
‫נ‬
‫די מהודר'דיגע ווייץ פון אריזאנע‪.‬‬
‫אינעםָ‬
‫שטח ווי ניו‬
‫א אין‬
‫גרויס‬
‫דא ּפעלט ַא‬
‫איז ָ‬
‫געשנייט ווייט ַארויף אין וועסטערן ניו‬
‫הא‬
‫יא עס ָ‬
‫גלות‪ָ .‬‬
‫רק‪ַ,‬נגן —‬
‫דעריבערטהאָב איך‬
‫יא לא‬
‫ַקענען‬
‫ּפערזענליךזויצו ב‬
‫סטעיט זיך‬
‫און זכי'‬
‫זייער‬
‫משפחה‪ ,‬און‬
‫יאןאויס‪",‬‬
‫אויףבאקן‬
‫אנגעהויבן‬
‫און האט‬
‫חבר'טעס מען‬
‫"צוםשפעטער ווען‬
‫אונז ושתי‪.‬אבער‬
‫מעריקע‪ .‬די‬
‫בייםסטעיט‬
‫גרעסטע‬
‫זעקסטע‬
‫מיטאוןדיאיז די‬
‫נטרעאלער‬
‫ערקלערט ַ‬
‫מא‬
‫נעבן די ָ‬
‫רא ָ‬
‫ָמיטע ַ‬
‫נדאק‬
‫נדריא ַ‬
‫ביים ַא‬
‫יא‬
‫ַראייניגט ָ‬
‫ָדעס–ק ָא‬
‫רק‪,‬די מא‬
‫מיט‬
‫רודעראין ַא זיך פא‬
‫שטייען‬
‫וועלכע‬
‫איזאָס‬
‫ניי‪ ,‬וו‬
‫נייגעריגקייט צו זען ווא‬
‫מיט ּפדיא ַּפס‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע‬
‫איזעס‬
‫ארויסגעשטעלטָס אז‬
‫ווייץ‪ ,‬האט זיך‬
‫אין זיך‬
‫פארמאגט‬
‫גרעניץ‪ ...‬די מאָדעס און‬
‫דרייסיג פא ַרשּפרייטן‬
‫און העלפן‬
‫טיילטדריי צו‬
‫ביטע‬
‫אריזאנעדי וועלט‪.‬‬
‫סטעיטַר]דרייען‬
‫און [פא‬
‫ַר‬
‫א‬
‫פ‬
‫ַנגען‬
‫איןַרומגעגא‬
‫איז א‬
‫קט דא‬
‫פאאָר‪,‬‬
‫סיטיס‪ .‬אין‬
‫ָגט‪".‬‬
‫א‬
‫טר‬
‫יענער‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫און‬
‫"אין"‪,‬‬
‫איז‬
‫זייער שווער צו וועלגערן דערמיט‪ ,‬און מען האט דאס‬
‫ריזאנע קען‬
‫ענין‪ָ .‬‬
‫דעםביז ַא‬
‫ריזאנע‬
‫איבער ָ‬
‫געפילןפון ַא‬
‫אייערעסיטיס‪.‬‬
‫מיטקלענערע‬
‫איזָס ַאז‬
‫דערדי הַ‬
‫האט ‪33‬‬
‫אידןנע איןָ‬
‫ריזא‬
‫דיא ָ‬
‫זיין ַאהא ַלטן ַ‬
‫אונזערע‬
‫דערמיט‬
‫צוריק נאָר דא ַן הא‬
‫ָנציג יאָר‬
‫בערך‪16‬צוו‬
‫געשניטןַב‪",‬‬
‫געניטע שטא‬
‫זייער א ַ‬
‫מיטהאָבן‬
‫געדארפטָטאויסמישן"מיר‬
‫מען האט‬
‫ווייץ וואס‬
‫עס‬
‫קלאר ַא‬
‫חילוק פון ‪ 500‬מייל‪ ,‬אויב נישט מער‪ .‬עס‬
‫אינטשעס‬
‫אוןא ‪24‬‬
‫סאך‪ ,‬צווישן‬
‫כט סיטיס רעגט ַא ַ‬
‫ַא‬
‫לענגער‪".‬‬
‫ַּפעסז ווי‬
‫פון איז ל ָא‬
‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל‬
‫ווידער‬
‫ַכנדיג‬
‫א‬
‫קר‬
‫ָלץ‪,‬‬
‫א‬
‫שט‬
‫מיט‬
‫זרש‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫עס‬
‫און‬
‫ַּפ‬
‫א‬
‫ּפ‬
‫די‬
‫איינדרייען‬
‫ַרפט‬
‫א‬
‫מען געד‬
‫אין לאנג איילענד‪ .‬דעמאלט האבן פארשידענע מענטשן‬
‫ריזאנע‪,‬‬
‫ריזאנע ביז ַא"איךָ‬
‫נישט שייך צו פרעגן סתירות פון ַא ָ‬
‫‪ 10-15‬אינטשעס ַא‬
‫סיטיס רעגנט‬
‫דרייצן‬
‫יאר;‬
‫בין א ַ ַא ָ‬
‫ָכטער פון‬
‫געטרייעאיןטא‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫ווייץ‪.‬א ַרבעטן אויף‬
‫אריזאנע"מיר‬
‫נוצןבדיאָבלגאָם‪.‬‬
‫מיטפוןאיר‬
‫היינט איז‬
‫זאלשּפיציג‪,‬‬
‫אויף ָא א‬
‫צוריקגעהאלטן‬
‫קענען און זיך‬
‫און ַ‬
‫און בלויז ווער עס זוכט צו צומישן‬
‫ַרויפקוועטשן ָ‬
‫נצוזייען און עס‬
‫וואסשאאיז‬
‫יאזר‪,‬אָגטָ‬
‫די המן‪ָ",‬‬
‫גענוגהמן'ס‬
‫ַקנהז‪,‬‬
‫רדרייעןא ַטן‬
‫פאמיין ט‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫זיך‬

‫מאל און היינט!‬
‫ריזאנע ווייץ — ַא ָ‬
‫די ַא ָ‬

‫גליון ג'‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫‪82‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬
‫גליון ג'‬

‫האט נישט קיין‬
‫מען גייט צו אן אנדערן פלאץ‪ ,‬און מען ָ‬
‫האבן פיל‬
‫וואס מ'קען ָ‬
‫ערנסטע בירורים‪ ,‬און אין די צייט ָ‬
‫אין די יארן תשל"א און תשל"ב האט מען נאכאמאל‬
‫שעבוד צו נעמען דוקא פון דעם פעלד‪.‬‬
‫מהודר'דיגער ווייצן‪.‬‬
‫דעמאלט‬
‫ָ‬
‫געשניטן אין אריזאנע‪ .‬הרה"ח ר' דוד איז שוין‬
‫פלאנצט איין אין די‬
‫גאר ַאנדערש איז ָאבער אז מען ַ‬
‫ָ‬
‫האט מען‬
‫רוואס ָאנהייב ָ‬
‫פא ָ‬
‫טאקע די סיבה ַ‬
‫דאס איז ַ‬
‫ָ‬
‫געארבעט אין די‬
‫האט שוין ַ‬
‫אינגערמאן און ָ‬
‫ַ‬
‫געווען ַא‬
‫האט‬
‫ווייטע אריזאנע‪ ,‬אין ספעציעלע פעלדער וואס מען ָ‬
‫וואסערט‬
‫בא ַ‬
‫ּפרובירט איינצורעדן ַאז די פעלדער ווערן ַ‬
‫מיטגעהאלטן די ַאקטיוויטעטן ַארום‬
‫ַ‬
‫האט‬
‫בעקעריי‪ ,‬און ָ‬
‫אוןדישיך‬
‫קליידער‬
‫אונטערערדישעא ַזוי‬
‫יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬ווי‬
‫אויף‬
‫רערן‪ .‬נעמען אין דעם וואָס דער קרוין‬
‫כדאי‬
‫ּפרייז‪ ,‬איז עס‬
‫דעםָסט א ַמ‬
‫עס קא‬
‫אינוועסטירט‬
‫צוועק‪,‬אָלאוןא ַ מען‬
‫מאכן פאר‬
‫געלאזט‬
‫סּפעציעלע דורך‬
‫האטא ַעס ָאבער‬
‫קליידער ָ‬
‫טוסאן‪ .‬מען‬
‫געשעפטן‪ָ ,‬‬
‫ווייץ אין‬
‫שניידן‬
‫דאס‬
‫די ָ‬
‫הוטן‬
‫ַכערס‪,‬‬
‫א‬
‫מ‬
‫שייטל‬
‫ַנטן‪,‬‬
‫א‬
‫ַבריק‬
‫ַרט‬
‫א‬
‫ַרנ‬
‫א‬
‫פ‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ד‬
‫מיך‬
‫ָט‬
‫א‬
‫ה‬
‫ָּפ‬
‫א‬
‫ק‬
‫מרדכי'ס‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ַז‬
‫א‬
‫שווערן‬
‫זיך‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫צופיל‪"...‬‬
‫שוין‬
‫כ'רעד‬
‫אוי‪,‬‬
‫ַלטן‪.‬‬
‫א‬
‫ָנצוה‬
‫א‬
‫דערין גרויסע געלטער דורכאויס די גאנצע צייט‪ ,‬ווי‬
‫האט זיך ווייטער‬
‫וויבאלד עס ָ‬
‫ַ‬
‫שפעטער אויפגעגעגעבן‪,‬‬
‫פא ּ‬
‫ַנען‬
‫א‬
‫שּפ‬
‫מיר‬
‫גלייכן‪.‬‬
‫ָס‬
‫א‬
‫ד‬
‫און‬
‫דעזיינערס‪,‬‬
‫זיך‬
‫שטעקט‬
‫עס‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫פון‬
‫ַק‬
‫א‬
‫ז‬
‫לעכעריגע‬
‫מיין‬
‫איז‬
‫ער‬
‫ַז‬
‫א‬
‫געמיינט‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫איך‬
‫און‬
‫האט‬
‫אויך איז מען שטענדיג מפרסם פאר יעדן אז מען ָ‬
‫ַארויסגעשטעלט ַאז עס איז שווער געווען צו ארבעטן‬
‫זיי איין‬
‫די בא ַגאָסן‬
‫אאָרַטע‪ ,‬און דעריבער האָב איך‬
‫היי‪-‬י ט‬
‫ָנע און‬
‫"שיין"?‬
‫אונטערהעמדאאיז‬
‫שוועריגקייטן‬
‫אייערע‬
‫זענען‬
‫וואָס‬
‫האט‬
‫דארט ָ‬
‫ווייץ‪ָ .‬‬
‫אריזאנע‬
‫מהודר'דיגסט‬
‫חשוב'סטע‬
‫דערמיט‪.‬‬
‫ַריזא‬
‫צוהילף‪ ,‬טייל מאָל אָן זייער וויסן‪ ,‬אַרויס אַן  ‬
‫פון‬
‫וויכטיגקייט‬
‫די‬
‫וועגן‬
‫אויסריידן‬
‫איינרעדן‬
‫זיך‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫דעם‬
‫אויסער‬
‫מיסט‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫פעלד?‬
‫די א ַזא ַ‬
‫נוצןאין‬
‫ַנדלען‬
‫ביים הא‬
‫אפילו‬
‫פעלדער‪.‬‬
‫נגיעה צו‬
‫מען שוין ַא געפערליכע‬
‫געזאגט‬
‫ָ‬
‫וואס ווי‬
‫טוסאן‪ָ ,‬‬
‫ָ‬
‫דאס איז ַאלעס געווען אין‬
‫מיט ָ‬
‫נישט‬
‫אפילו‬
‫און א ַז‬
‫זייער‬
‫פונעם‬
‫שּפיציגע שיך וואָס דערמא‬
‫חילוק‬
‫ַרווא‬
‫הא פ‬
‫ּפרובירן‬
‫זייןמען שוין‬
‫פוןוועט‬
‫פעלד‪,‬‬
‫מאכט זיך א"דישאלה אויפ'ן‬
‫דעם עס‬
‫קעַסערן ווען‬
‫קאציע‬
‫ווא ַ‬
‫הין אויףא ַז ַ‬
‫גייען ַא‬
‫וואס‬
‫ס'איז ָ‬
‫מענטשן‬
‫פרנסהרט‪.‬‬
‫דא‬
‫רעגנט ָ‬
‫טא‬
‫טא ַ‬
‫מיר צוָ‬
‫סיסטעם‬
‫פריערדיגע‬
‫ַנעןז די‬
‫איינזעענדיג ַא‬
‫שטענדיג‬
‫שוועריגקייט‬
‫הילף‬
‫ריכטיגע‬
‫די‬
‫מיט‬
‫בקיצור‪,‬‬
‫געפערליך‪.‬‬
‫ַ‬
‫א‬
‫און‬
‫ָּפ–צודעק‬
‫א‬
‫ק‬
‫געהעריגע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫צווישן‬
‫גרעטל"‬
‫און‬
‫"הענסל‬
‫אינעם‬
‫מכשפה‬
‫בייזן‬
‫פוןנישט‬
‫דאך‬
‫ָראויס‪ָ ,‬‬
‫וויילאמ'קען‬
‫תירוצים‪,‬‬
‫מאל‬
‫סאך ָ‬
‫מאכן ַא ַ‬
‫וועלן ַאלע מעיד זיין ַאז עס קען זיך ַ‬
‫היי‪-‬יאר געטוישט ווי ַאזוי‬
‫ָ‬
‫האט מען‬
‫נישט געטויגט‪ָ ,‬‬
‫נישט‬
‫טריט פ‬
‫אפירזוכן ַאלע קולות אוןאיין‬
‫ווייט‪".‬‬
‫מען אָן‬
‫און איז‬
‫מעשה'לע‬
‫נאכדעם וואס‬
‫אוןָפןבפרט‬
‫גיין אויף אן אנדערן פלאץ‪,‬‬
‫מאל ַא רעגנדיגער וועטער‬
‫אויף ַא ָ‬
‫צייט‬
‫וואך‬
‫קומט ָ‬
‫ַא‬
‫וואס מען נוצט אין די‬
‫"שיין"?סערט די ווייץ פעלדער ָ‬
‫ווא‬
‫מ'בא ַ‬
‫ַ‬
‫מוטשעטמעןמיך‬
‫קיין רגע‪,‬‬
‫שלא‬
‫פון‬
‫פרעגן‬
‫איר‬
‫ַרפט‬
‫א‬
‫ד‬
‫ַגע‬
‫א‬
‫פר‬
‫ָזע‬
‫א‬
‫טעם'ל‬
‫די‬
‫ַז‬
‫א‬
‫ָדער‬
‫א‬
‫דאס איז ַאן ָארט וואו מען קען‬
‫שטארקע רעגנס‪ָ .‬‬
‫"די ַ‬
‫וואסער ווי ַא‬
‫נשטאט ָאנפולן דעם פעלד מיט ַ‬
‫ָ‬
‫מצות‪ַ .‬א‬
‫דערין‪.‬ושתי‪" .‬מיר‬
‫געלט זאָגט‬
‫אזויפילאויס‪",‬‬
‫האט שוין איינגעשטעקטא ַביסל‬
‫זאלאָך‪",‬‬
‫אונז נ‬
‫איינפלאנצןא ַנצן‬
‫די וואָס ט‬
‫צירונגען‬
‫מעזיבוזשער רב‬
‫ווערטער פונעם‬
‫צעלאדיַכטמעלה איז‬
‫וואקסן‪.‬‬
‫אז עס‬
‫שפריצט מען עס כסדר פון אויבען‪.‬‬
‫בא ּ‬
‫זענעןּפול‪ַ ,‬‬
‫בלויז וואָססווימינג‬
‫אויף‬
‫שטענדיג א ַרבעטן‬
‫אויף די דערמאנטע דא ַרפן‬
‫עס‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫זיי‬
‫"פרעגט‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫זיך שא‬
‫ָנגען‬
‫א‬
‫געה‬
‫ָז‬
‫א‬
‫גל‬
‫פשוט'ע‬
‫מנביא"‪.‬‬
‫זאגן "חכם‬
‫געווען ַאז בעפאר'ן שניט מאכט זיך זעלטענער אז עס‬
‫הארבערער‬
‫דא איז ָאבער אונטערגעקומען ַא פיל ַ‬
‫ָ‬
‫היי‪-‬אָל‬
‫אויפא ַמ‬
‫עדיףאָנטן‬
‫ַרשידענע פר‬
‫שליט"א קען מען איצטפא‬
‫ַ‪,‬‬
‫א‬
‫כ‬
‫ַ‪,‬‬
‫א‬
‫כ‬
‫שנעל‪...‬‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫זיך‬
‫צעשּפרייט‬
‫ָדער‬
‫א‬
‫ַרצע‬
‫א‬
‫שוו‬
‫אויף‬
‫פיס‪,‬מצה‬
‫די פון‬
‫שאלה‬
‫—ַ‬
‫געמאכט ַא‬
‫ַ‬
‫האט זיך‬
‫יאר ָ‬
‫ָ‬
‫זאל רעגענען‪.‬‬
‫חשש ווי ביז היינט‪.‬‬
‫אויף‬
‫שווערע ביז‬
‫זאפון קאָּפ‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬די איז‬
‫ווייל‬
‫עס‬
‫רירט‬
‫איגנא‬
‫ָ‬
‫מען‬
‫בער‬
‫א‬
‫ָ‬
‫חמץ‪,‬‬
‫כאוכל‬
‫מלוחה‬
‫די‬
‫סערן‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫בא‬
‫ַ‬
‫צו‬
‫נוצט‬
‫מען‬
‫ס‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫סער‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫זומער‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫מא ַנטלען‪,‬‬
‫די ס'איז‬
‫ַנען?‪...‬‬
‫צוריקגעשטא‬
‫ָרןווען מיר ווא‬
‫"שיין"?‬
‫ערוואזעלבע‬
‫דאס‬
‫קינדער‪ָ ,‬‬
‫קליידער‪,‬נער ווייץ‪.‬‬
‫ריזא‬
‫מ'קען נישט אויפגעבן די ַא ָ‬
‫דא טייך‪ ,‬וועלכע איז‬
‫רא ַ‬
‫לא ַ‬
‫קא ָ‬
‫ָלטן קומען פון די ָ‬
‫פעלדער‬
‫זיךא‬
‫לעצטע י‬
‫אין‬
‫ָנע‬
‫א‬
‫אויסצוזעןאַריז‬
‫אַ ‬
‫ַקסענע‪,‬‬
‫שטעלן‬
‫זיי‬
‫ווי‬
‫זען‬
‫צו‬
‫געלעכטער‬
‫ממש‬
‫די‬
‫ַז‬
‫א‬
‫ָנצענטרירט‬
‫א‬
‫ק‬
‫סערונג‪,‬‬
‫באַרב‪ַ ,‬‬
‫געטוישטדי דיפא ַ‬
‫ָ‬
‫האבן זיי שוין‬
‫ָ‬
‫פעסארן און‬
‫ָ‬
‫רא‬
‫געזאלצענע טייך‪ .‬די גרעסטע ּפ ָ‬
‫ַ‬
‫גאר ַא‬
‫ַ‬
‫שניט‪,‬‬
‫ווא די‬
‫אויך ערמל‪,‬‬
‫היי‪-‬יאר די‬
‫זיך צו געטריי‪ּ ,‬פונקט ווי מ'וואָלט זיי‬
‫מאָדעס זאָלן זיין שיין‬
‫ס'איז ָ‬
‫פריערדיגער וועג‬
‫קלאר‬
‫האבן ַאלע ָ‬
‫בא ַאמטע אין די געגנט ָ‬
‫ַאגריקולטור ַ‬
‫האט מען זיך ָאבער‬
‫געזאגט‪ָ ,‬‬
‫יארן‪ ,‬ווי ָ‬
‫אין די לעצטע ָ‬
‫נישטַנצע‬
‫האא ַט גא‬
‫דער סחורה‪...‬‬
‫צוליב'ן ַאנערקענען ַאז די‬
‫געצאָלט דערפא ַר‪"...‬‬
‫וואָלטן מיר אין ערגעץ‬
‫קיין מודה‬
‫נישטנישט‬
‫און עס‬
‫ַכץ מען‬
‫האט‬
‫דעמאלט‬
‫ָ‬
‫געטויגט‪ָ ,‬אבער‬
‫לאזט‬
‫וואסער טרוקענט זיך אויס‪ָ ,‬‬
‫געשריבן ַאז ווען די ַ‬
‫וואס איז ַארום‬
‫יומא‪ַ ,‬א געגנט ָ‬
‫גענומען שניידן ווייץ אין ַ‬
‫לייכטע‬
‫געטו ָא‬
‫נישט אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫טן‪.‬א ַקט מיט‬
‫יעדער‬
‫‪240‬א ַזוי‬
‫ווי‬
‫מצות‪,‬‬
‫שאלה'דיגע‬
‫נאר געגעבן דעם ציבור‬
‫געווען‪ָ ,‬‬
‫זאלץ‪ .‬ביז איצט‪ ,‬ווען מען‬
‫מאסן ַ‬
‫עס איבער גרויסע ָ‬
‫טוסא‬
‫פון אין ָ‬
‫פארן‬
‫גייט ָ‬
‫מייל צו‬
‫איזאוןעס‬
‫דערפא ַר‬
‫פעלד‪ ,‬דיאָבער‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫ָדעס?‬
‫א‬
‫מ‬
‫אייערע‬
‫עס ַ‬
‫זאלץ‬
‫וואסער אויף דער ערד‪ ,‬איז די ַ‬
‫פלעגט גיסן די ַ‬
‫"יומא" די איינציגסטע‬
‫ַ‬
‫ווי אויבנדערמאנט‪ ,‬איז‬
‫מהודרים‪.‬אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫מערסטע אויך‬
‫פארקויפט ַאלס די טא ַקע‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫געבליבן אויף דער ערד‪ ,‬און אין אויך ַאריין אין דער ערד‪,‬‬
‫אונטער‪ ,‬נישט‪ .‬שטעלט‬
‫עס רעגנט‬
‫אריזאנעאָסוואו‬
‫שטאט‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬
‫קומט‬
‫איןפרא ַגע וו‬
‫יעדע‬
‫"ביי‬
‫בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫וואו ַאביסל דערפון איז ַאריין די ווייץ‪ָ ,‬אבער עס ָ‬
‫אין "יומא"‪ ,‬וויאזוי‬
‫נישט‬
‫פראגע‪:‬צואויב עס‬
‫זיך‬
‫האט  תמצית הענין‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫ָגישע‬
‫רעגנטאָלא‬
‫אונזער ּפסיכ‬
‫ווענדןדימיר זיך‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫מ'האט‬
‫ָ‬
‫געשפורט‪ָ .‬אבער איצט‪ ,‬ווען‬
‫ּ‬
‫זיך נישט ַאזוי ווייט‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫ושתי‪,‬א"בלויז‬
‫ערקלערט‬
‫ַרטמענט‪",‬‬
‫דעּפא‬
‫טרוקן פלאץ‪ ,‬אן קיין‬
‫וואקסן‪ .‬אויף‬
‫בכלל‬
‫קען דארט‬
‫"מיר נעמען צו פון‬
‫ציגעלעך‬
‫באפון‬
‫אויפ'ן‬
‫ַנטיילגענומען‬
‫ָבן מיר א‬
‫איזהא‬
‫וואסער‪,‬אָך‬
‫פאָריגע וו‬
‫וואסער פון אויבען‪ ,‬דירעקט אויף‬
‫שפריצן די ַ‬
‫ָאנגעהויבן ּ‬
‫וואקסן?‬
‫אוממעגליך ס'זאל‬
‫דאך‬
‫די ַאז מען‬
‫גרייפן‬
‫חשבון ַ‬
‫זיך נישט‬
‫לאזט‬
‫צום אויספיר‪ ,‬עס ָ‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫מצהווי‬
‫אויס‬
‫נדעלט זיךאונז‬
‫הא פאָלגן‬
‫גייט ַאזוי ווייט‪ַ ,‬אז ַאפילוווא‬
‫ָגישע קא‬
‫ענטפעראָלא‬
‫גרויסע ּפסיכ‬
‫זאלץ אויף די ווייצן און עס גייט‬
‫די ווייצלעך‪ ,‬בלייבט די ַ‬
‫האט מען‬
‫ָנווענשאָןגעגנט ָ‬
‫אין יענע‬
‫איז ַאז‬
‫אין א ַדער‬
‫שוין פון‬
‫עסָס ַ‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫צוַטן‪".‬‬
‫נטשלאאסןָלדא‬
‫ס‬
‫ַרומגערעדט‬
‫אויסגעאאָבן‬
‫וואו מיר ַה‬
‫האט זיך ַארויסגעשטעלט‬
‫מער ַאריין אינעווייניג‪ ,‬און עס ָ‬
‫'איריגעישאן סיסטעם'‪,‬‬
‫די ענינים‪ָ .‬‬
‫עציעלע‬
‫ספ‬
‫רבעטא ַא ּ‬
‫נוצן די ווייץ‪,‬‬
‫געטרייע ָ‬
‫מלוחה‪ ,‬איז מען ווייטער ַא‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫ַסקירן‬
‫ַרמא‬
‫קעןַרפן פ‬
‫"מירמען דא‬
‫ַרויס א ַז זייער‬
‫ווא זיך‬
‫טאריעס‬
‫רא ָ‬
‫בא ָ‬
‫לא ָ‬
‫פארזוכן‪ ,‬און אויך דורך ַ‬
‫— סיי פון עס ַ‬
‫דא טייך צו‬
‫רא ָ‬
‫לא ַ‬
‫פיל ָ‬
‫קא‬
‫דערנעבנדיג ָ‬
‫סער אפון די‬
‫שטעלט ַ‬
‫עסציענדיג‬
‫דוחק‬
‫טרעפןאא‬
‫נאר אויסצופירן‪ .‬אפילו אויב‬
‫ָ‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫זרש‪,‬‬
‫יעדערזאָגט‬
‫ַקטיקן‪",‬‬
‫הארבן ענין‪ ,‬אונזערע‬
‫ַנגל אין זעלבסט–‬
‫פון א ַ מא‬
‫מענטשן‬
‫סאדיום‬
‫מאסן ָ‬
‫גאר הויכע ָ‬
‫האבן די ווייץ ָ‬
‫היי‪-‬יאר ָ‬
‫ָ‬
‫— ַאז‬
‫פעלדער‪.‬‬
‫ליידן די‬
‫וואסערן‬
‫בא ַ‬
‫ַ‬
‫רעכט‪-‬‬
‫פארשטייטטאדאך‬
‫אויף דעם ַ‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫צואָס‬
‫די וו‬
‫היטן פון‬
‫ַרפן זיך‬
‫"מיר דא‬
‫זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫שא ַץ די און‬
‫זאלץ‪.‬‬
‫און ַ‬
‫אויסגעשטעלט ַאז די ערד‬
‫ווייץ פעלדער זענען‬
‫צוקומען‬
‫עכ"פ‬
‫דארף‬
‫דענקנדער מענטש אז מען‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ּפלענער‪.‬‬
‫אונזערע‬
‫שטערן‬
‫פעלד לויט‬
‫זיי זיך‬
‫אידענטיפיצירן‬
‫דעריבער‬
‫זאגן פוסקים‪" ,‬האוכל מצה‬
‫געזאלצענע מצה‪ָ ,‬‬
‫ַ‬
‫אויף‬
‫גייט ַארויף העכער‪,‬‬
‫פונעם‬
‫אלע פיר זייטן‬
‫פון‬
‫אפילו אויף‬
‫אין פסח‬
‫ווילןזיך דען‬
‫רלאזט‬
‫פא ָ‬
‫היתרים — ווער ַ‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫שטארקע היתרים? א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬
‫ַרומיגע‬
‫ַלע אןא‬
‫מען א‬
‫ַרומיגע‪.‬און אויב‬
‫זייערע א‬
‫מלוחהאיךכאוכל חמץ" (מגן אברהם בשם המרדכי)‪ַ ,‬אז‬
‫מיט‬
‫פעלד‬
‫גאנצן‬
‫דעם‬
‫פולט‬
‫בערגלעך‪,‬‬
‫ווי‬
‫ַ‬
‫גאר‬
‫ָ‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪.‬‬
‫וסיגיםאון‬
‫גדרים איידל‪,‬‬
‫אויסערגעווענליכע א ַביסל‬
‫דאך דורכ'ן עס מא ַכן‬
‫בער‪,‬‬
‫ַ‬
‫א‬
‫זיין‬
‫אויך‬
‫איך‬
‫מוז‬
‫בערן‪,‬‬
‫זענען‬
‫הנאהממש ווי מען עסט חמץ‪ ,‬ווייל דער טעם און‬
‫דערַזונדערעס איז‬
‫מאכן ָ‬
‫אידן ַ‬
‫הויך‪ .‬בא‬
‫גאר אסאך וואסער וואס איז פיר אינטשעסהאָב‬
‫קויפןכןעס‬
‫מויל‪,‬א ַלע‬
‫איןוואָס‬
‫ָכדעם‬
‫גאָר נא‬
‫זענען אָקסן‪,‬‬
‫ַרומיגע‬
‫ַלע א‬
‫אויב א‬
‫ניין?‬
‫דאס הייסט ַאז די‬
‫זאלץ איז מחמץ‪ָ .‬‬
‫רפקייט פון ַ‬
‫שא‬
‫ַ‬
‫פול"‬
‫"סווימינג‬
‫גרויסע‬
‫אויס ווי א‬
‫זעט‬
‫פעלד‬
‫גאנצע‬
‫זא‬
‫אפילו ַ‬
‫רנישט‬
‫פסח און מ'נעמט כמעטנאָ‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫האאבןַרבן‬
‫ריכטיגע ָפ‬
‫די‬
‫מיר‬
‫ווייזן‬
‫שוין‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אויב‬
‫ָקס‪.‬‬
‫א‬
‫ַן‬
‫א‬
‫זיין‬
‫אויך‬
‫איך‬
‫מוז‬
‫האבן‬
‫האבן ַאן ערנסטע שאלה פון חמץ‪ ,‬און ַאזוי ָ‬
‫איריגעישאן"‬
‫וואס זענען כשר וישר אפילו לכתחלה‪ ,‬אויב זיי‬
‫ָ‬
‫מצותווא ָָס‬
‫מלבושים‬
‫אדער א לעיק‪ .‬דאס רופט זיך "פלאדעד סאָרט‬
‫שכלבן—‬
‫ַרף האָבן‬
‫דערפון‪ .‬מ'ד‬
‫ָמּפערס מיט‬
‫מיט דזשא‬
‫ַרומיגע גייען‬
‫גע'פסק'נט גדולי דורינו‪.‬‬
‫באוואסערונג‪.‬‬
‫פארפלייצטע‬
‫א—‬
‫הא‬
‫עלטערן ָ‬
‫אויבאדי‬
‫געמאכט ָאדער‬
‫ַ‬
‫עס נישט ַאליין‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫צוביסלעך‪,‬‬
‫מען גיין‬
‫עס נישט געגעסן; אידן א ַָמ‬
‫איך אויך‬
‫מוז‬
‫דאסא ַן‬
‫ערמל‪ ,‬ד‬
‫ַסטע‬
‫געּפא‬
‫דריי‬
‫צוויי‬
‫יעדע‬
‫וואסער‬
‫מיט‬
‫פעלד‬
‫אן‬
‫פולט‬
‫מען‬
‫מדקדק געווען‬
‫דאאךַרףַאזוי‬
‫האאבןָל דָ‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אפילו‬
‫נישטאָדער‬
‫אינטש‪,‬‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע גייען מיט‬
‫געזען ביי‬
‫מ'האט‬
‫אינטשס ביי ָ‬
‫ווא‬
‫עפעס ָ‬
‫נישט צו עסן פסח ּ‬
‫את אשר יגורנו‬
‫נאכאמאל אַרויס ‬
‫דעם‬
‫וואכן; ווען די זאנגען שפראצן‪ ,‬פילט מען עסצי איך‬
‫שטיוול‪,‬דימוז איך‬
‫צוקנייטשטע‬
‫קלעביגע‪,‬‬
‫סענטימעטער‪.‬‬
‫סענטימעטער ביי‬
‫שוין‬
‫איז‬
‫ווייץ‬
‫גאנצע‬
‫אפילו ווען‬
‫מיט וואסער;‬
‫אן‬
‫גאר ווייטער‬
‫אונטערקומען ָ‬
‫די עלטערן‪ ,‬ווייל אפשר קען‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫קיין‬
‫נישט‬
‫איך‬
‫בין‬
‫ַנדערש‬
‫א‬
‫גיין‪,‬‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫אויך‬
‫נישט? שלאָפן נישט‪".‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר‬
‫וואסער‪,‬‬
‫מיט‬
‫אן‬
‫נאכאמאל‬
‫עס‬
‫מען‬
‫פולט‬
‫אנגעפולט‪,‬‬
‫טראכט‬
‫וואס מען ַ‬
‫חששות פון ָ‬
‫באצייכענען וואס הגה"צ אבדק"ק‬
‫איז כדי צו ַ‬
‫זייערע פיס און איךעסהאָב‬
‫ַרבעט‬
‫א‬
‫שווערסטע‬
‫אונזער‬
‫ַלע‪.‬‬
‫א‬
‫ווי‬
‫ָקס‬
‫איזאָס‬
‫ַזעלכע וו‬
‫א‬
‫ָ‬
‫א‬
‫ד‬
‫ַלץ‬
‫א‬
‫"ס'זענען‬
‫דעםדי ווייץ‬
‫וואקסן‪ .‬ווען‬
‫זאלן קענען ַ‬
‫וואס איז וויכטיג זיי ָ‬
‫א ָ‬
‫וואס מ'זעט ַאז עס‬
‫עפעס ָ‬
‫דארט פון ּ‬
‫רעדט זיך ָ‬
‫דא‬
‫גייעןדורך פא ָ‬
‫הוטן‪.‬חשוב'ע זקני הרבנים וואס‬
‫שליט"אדי(פון די‬
‫מעזיבוזביישּפיל‪,‬‬
‫לעצטן לא ַך‪ .‬צום‬
‫ַבריצירן‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע‬
‫די‬
‫מענטשן‪,‬‬
‫קלוגע‬
‫די‬
‫מיט‬
‫ַקע‬
‫א‬
‫ט‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫א‬
‫ש‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫אונז‪",‬‬
‫פון‬
‫נישט‬
‫זיך‬
‫ָזן‬
‫א‬
‫ל‬
‫פייכטקייט פון‬
‫איזהאבן שוין געענדיגט וואקסן און די‬
‫מ'פארהוילט פונעם ציבור‬
‫ַ‬
‫נאכמער‪,‬‬
‫חששות‪ָ .‬‬
‫דעם מיט‬
‫נהייב צו פול‬
‫יאר) האט‬
‫די ווייץ‬
‫שניידן‬
‫פרויעןדי טועןשוין‬
‫היטן‬
‫צום די‬
‫זיך אָן‬
‫די‬
‫שּפיץ‬
‫דעקןָא נאָר‬
‫פופציגוואָס‬
‫לשםבערך היטן‬
‫ַץ‬
‫א‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–ש‬
‫וועג‬
‫אין‬
‫שטיינער‬
‫אונז‬
‫שטעלן‬
‫זיי‬
‫"און‬
‫נאכאמאל אן‬
‫מ'האט אפילו נישט‬
‫ָ‬
‫ראדוצירט‪ ,‬און‬
‫אויפ'ןס ווערט ּפ ָ‬
‫דא‬
‫ַלבוועגסַאזוי ָ‬
‫ווי‬
‫עציעלא ַ‬
‫ווייץאון ּ‬
‫געזאגט‪ ,‬אז‬
‫גייןהאָב‬
‫דאסאיך‬
‫שייטל‪.‬‬
‫צוצודעקן דאָס‬
‫ווייץ הייבט אן אוועקצוגיין‪ ,‬פולט מען עס צניעות‪,‬‬
‫פארהדיא‬
‫ַזוי‬
‫ספליגן‬
‫איינפלאנצןאָּפ‬
‫ק‬
‫צו‬
‫עס אָ ַזוי שנעל נא ַרן‪.‬‬
‫וואסער‪,‬נישט‬
‫מיטאָזן זיך‬
‫און ל‬
‫אונזערע‬
‫וועגן‬
‫ַנדערע‬
‫א‬
‫אויפקלערן‬
‫דורך‬
‫זאל‬
‫און עס ָ‬
‫דא‬
‫נאך חששות עס זענען מעגליך ָ‬
‫וואסערע ָ‬
‫הוט ָ‬
‫דעםנונג‬
‫אויסטוןקיין ַא‬
‫אינעם‬
‫ברענגען א‬
‫ָּפצוטוןקען‬
‫אריזאנע‬
‫אויף‬
‫אין א‬
‫מצות זיי‬
‫סּפעציעלע הנאה‬
‫זאל נישט אויסטרוקענען א ַ‬
‫חורבןביז'ן‬
‫גרויסערדאָרט‬
‫שייטל‪ .‬פון‬
‫קינדער‪.‬‬
‫זייערע‬
‫דורך‬
‫צו‬
‫מיר‬
‫קומען‬
‫כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫אמת'ע‬
‫זייגעהעריג פערטיג ווערן‪.‬‬
‫האלט עס‪.‬‬
‫מ'בא ַ‬
‫איך ַ‬
‫נאר‬
‫ָבער ָ‬
‫דערין‪,‬‬
‫אויףפון די ווייץ‪.‬‬
‫כשרות‬
‫עמלקי'ש) דורך‬
‫טערקיש (איך מיין‪,‬‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬א‬
‫ַמעס‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫צו‬
‫טענה'ן‬
‫מיידלעך‬
‫מצוה‪,‬קען‬
‫מצתוואָס‬
‫בלינד?‬
‫זענען‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫נישט‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מיטגעברענגט‬
‫מעטאד ָ‬
‫ָ‬
‫נעמעןסערונג‬
‫ווא‬
‫בא ַ‬
‫נייע ַ‬
‫די די‬
‫קומעןאיז עס מעגליך ַאז ּפונקט ביי די‬
‫האטאייגנטליךווי ַאזוי‬
‫אייךסדר ַאז‬
‫מוזדער‬
‫דאהי איז‬
‫ציל–ברעט ָ‬
‫ַלסנגעוויזן ַאז‬
‫ט ָא‬
‫הוטןָ‬
‫ַקע זייערע ער‬
‫האא‬
‫האט זיך נוצן טא‬
‫מען א ַָז‬
‫דערציילן‬
‫א ַרוו‬
‫זיי‪ ,‬און פ‬
‫האמיט‬
‫שעמען‬
‫ַריש?‬
‫זענען נ‬
‫דוחקים? א‬
‫אויףא ַז נישט‬
‫מעןזן טון‬
‫סער —‬
‫וויאָסרעגן פַ‬
‫שאלות‬
‫רבערע‬
‫פיל זיך ַ‬
‫א ַז ַאזיירייע‬
‫זייןא ַאז‬
‫ַלעזוי קען‬
‫ווי ַא‬
‫רלא‬
‫פא ָ‬
‫זיך ַ‬
‫זאל‬
‫קריגערייעןר'ןאין ָ‬
‫בעפא‬
‫ָ‬
‫גרויסעצייט‬
‫נאר די‬
‫פעלדער‪ָ,‬ר ָ‬
‫אונזערע מאנישט‬
‫אייגענעדי‬
‫קיין דווקא‬
‫נישטנוצן‬
‫ָדעס‪ .‬מיר‬
‫וואא ַר‬
‫מעןָפיס‬
‫אונזער א‬
‫פא‬
‫ַלע‬
‫ַזויוויס א‬
‫אויסזען א‬
‫לד נישט‬
‫וויבאזיי‬
‫געבן‬
‫מסורה א ַלע‬
‫קייןַז נישט‬
‫טון א‬
‫די‬
‫און‬
‫‪,‬‬
‫פ‬
‫ּ‬
‫רא‬
‫ָ‬
‫א‬
‫ַ‬
‫לן‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫נגען‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫דא‬
‫ָ‬
‫ס'זענען‬
‫קענען ַ‬
‫דערויף‪,‬‬
‫מעןנישט‬
‫מ'האט‬
‫וואָסס קען ָ‬
‫עפעסוואָ‬
‫נישט ּ‬
‫מ'זאל עסן‬
‫ַלטן מ'זאָלָ‬
‫פעלדערהאפון‬
‫די‬
‫פון‬
‫ווייץ‬
‫די‬
‫קויפן‬
‫פ‬
‫ּ‬
‫א‬
‫ָ‬
‫מען‬
‫גייט‬
‫שניידן‬
‫הוטן זיי צו מא ַכן אויסזען אויפפא ַלענד‬
‫וועגן דעם‪ .‬טייל‬
‫די‬
‫זיך‬
‫שטעלן‬
‫ָך‬
‫א‬
‫דערנ‬
‫און‬
‫ַמעס‪,‬‬
‫ָלדענע‬
‫א‬
‫ג‬
‫ַ‬
‫א‬
‫אויף‬
‫שכל‬
‫זייער‬
‫ַוועק‬
‫א‬
‫אונז‬
‫אוןסער און‬
‫ווא‬
‫מאווייצלעך טונקען זיך ַאריין אין ַא טייכל פון ַ‬
‫מעטאדן‬
‫ָ‬
‫נאך מפוקפק'דיגע‬
‫מ'ווייסט נישט וועלכע ָ‬
‫פעלדהוטן און‬
‫טשעּפעןַאז א‬
‫מאכט זיך‬
‫אויב עסא ַזוי ַ‬
‫רמערס‪.‬‬
‫פורים'דיג‪ .‬אַ‬
‫ווייל א ַסא ַך‬
‫מיט די‬
‫דעריבער‪ַ,‬ריין‬
‫לייגן מיר א‬
‫פאַמאָל‬
‫האאָך‬
‫דורכגעווייקט‪,‬א ַזוי‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪.‬‬
‫געווינט‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַמ‬
‫א‬
‫מען‪:‬‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫אונז‬
‫ביי‬
‫ַץ?‬
‫א‬
‫ט‬
‫וואס‬
‫פעדערן ָ‬
‫רבע שאלות‪,‬‬
‫מיר נַ‬
‫גאר‬
‫נאאךָבן ָ‬
‫און הָ‬
‫ווערן‬
‫דערין? ווי ַאזוי גיט מען ּפלוצים אויף ַאלע גדרים‬
‫אויף פסח‪,‬‬
‫ווייץ‬
‫אין די וואס‬
‫יארן זיך‬
‫נוצטַקלען‬
‫מעןָס ווא‬
‫הוטן ווא‬
‫מ'נוצטא ַנצן‬
‫צוליב דעם אינג‬
‫ָבן עס‬
‫שניידן הא‬
‫לאנג צופרויען‬
‫ַקע‬
‫א‬
‫ט‬
‫גייען‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫ביז‬
‫ַקטיקן‪,‬‬
‫און נא ָָך‬
‫ַרלירט מען‪"...‬‬
‫א‬
‫פ‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַמ‬
‫א‬
‫און‬
‫מען‬
‫מיטעס‬
‫נישט קיין מסורה דערויף און‬
‫מ'האטטאבכלל‬
‫מ'האלט זיך ַאזוי פעסט?‬
‫ַ‬
‫וואס‬
‫מיטצו א ַ ָ‬
‫וסיגים‬
‫זיך טויג‬
‫פעלד‬
‫יאר זעט מען אז‬
‫געוויסע‬
‫איןאא‬
‫ּפיצלנע‬
‫ַכן מיר‬
‫בערָל מ‬
‫איזווינט‪ָ ,‬אא ַמא‬
‫יעדע‬
‫צוגעדעקט‬
‫דאסאון‬
‫אויסגעטאָן‬
‫צום ט‬
‫ָ‬
‫אויסגעארבעט‬
‫נישטא ַקט‪ַ ".‬‬
‫האלטן צו די‬
‫מיראידישע קינדער וועלן זיך זיכער ַ‬
‫ערליכע‬
‫פראבלעמען‬
‫מאכט‬
‫נישט —‬
‫הפוסקים‪ָ.‬ס ליגןמער‬
‫עסאָּפ‬
‫שּפיץ ק‬
‫אויפ'ן‬
‫געווארן דורך די גדוליהיטן ווא‬
‫מבוקעות טיכל האָבן‬
‫ָטשפוןקעגן דעם‬
‫און זיך טיכל‪ .‬כא‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫מיטל‬
‫מיט'ן‬
‫זיך‬
‫ַנוצן‬
‫א‬
‫ב‬
‫"מיר‬
‫לעצט?‬
‫צום‬
‫ַכן‬
‫א‬
‫ל‬
‫וועט‬
‫ווער‬
‫דערפון‪ ,‬צוליב‬
‫ערליכע אידן ָ‬
‫זאל דער אייבירשטער‬
‫ומסורת אבות‪ ,‬ובזכות זה ָ‬
‫פאלן‬
‫דערפון זאנגען‬
‫מצומחות‪ַ,‬לןאדער אז‬
‫שייטלעך דאאון‬
‫ַרפן א ַרויספא‬
‫האבן זיך ַאלץ מונע געווען די‬
‫קבלותנישט‬
‫דערָך איז עס‬
‫אויף דא‬
‫אראפאָבער‬
‫עצות‪,‬‬
‫אויך‬
‫זרש‬
‫בןָגט‬
‫האזא‬
‫היופי‪",‬‬
‫רבעהחן והבל‬
‫שקר‬
‫ווי‬
‫נען‬
‫רשטא‬
‫ַ‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫נישט‬
‫ָ‬
‫און‬
‫חששות‪,‬‬
‫הא‬
‫הייסט ַ‬
‫די‬
‫ווערן‬
‫ניצול‬
‫און‬
‫דשמיא‬
‫סייעתא‬
‫זען‬
‫ל‬
‫מ'זא‬
‫ָ‬
‫ז‬
‫א‬
‫ַ‬
‫העלפן‬
‫און‬
‫גוט‬
‫נישט‬
‫מער‬
‫איז‬
‫ווייץ‬
‫די‬
‫אז‬
‫סתם‬
‫אדער‬
‫ערד‪,‬‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫שקר‬
‫ַר‬
‫א‬
‫פ‬
‫געבן‬
‫מיר‬
‫טייטשט‪,‬‬
‫ָס‬
‫א‬
‫ָפן‪,‬זוי"ד‬
‫קיין‬
‫ן‬
‫א‬
‫ָ‬
‫חששות‬
‫זעלכע‬
‫א‬
‫ַ‬
‫אין‬
‫ריין‬
‫א‬
‫ַ‬
‫זיך‬
‫זט‬
‫מ'לא‬
‫ָ‬
‫א ַא‬
‫חמץ‪.‬‬
‫משהו‬
‫א‬
‫ַ‬
‫פון‬
‫אפילו‬
‫און‬
‫פעלד‬
‫דאס‬
‫איבער‬
‫גלייך‬
‫מען‬
‫לאזט‬
‫—‬
‫ענליכעס‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬
‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬

‫‪83‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫יומא פעלדער‬
‫מעטאדן אין די ַ‬
‫ָ‬
‫ספעציעלע‬
‫ּ‬
‫לאמיר זיך‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫גרינוואלד‬
‫ַ‬
‫ח‪.‬‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫מיטלען‪,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫ַמגענומענע האָר‪,‬‬
‫א‬
‫צ‬
‫מיט‬
‫געהאאָסן מיט‬
‫אים בא ַָג‬
‫איך הא‬
‫ווייץַרא ַדע‪,‬‬
‫ריזאנע‪ּ ,‬פא‬
‫אומנאטורליכע‬
‫ַ‬
‫דעוועט מיט‬
‫קסןָבאון‬
‫געווא‬
‫ווערןווען ַ‬
‫יומא‪ַ ,‬א ָ‬
‫קלאר ַאז די ַ‬
‫דאקומענטן שטעלן ווייטער ָ‬
‫פאלגנדע ָ‬
‫די ָ‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫נאך מער ַאז‬
‫דאס צייגט ָ‬
‫וואקסן‪ָ .‬‬
‫דארט קענען ַ‬
‫זאל ָ‬
‫זאלץ ַאז עס ָ‬
‫וועקצואוואשן טייל פון די ַ‬
‫ַ‬
‫וואסער ַא‬
‫סאך ַ‬
‫כעמיקאלן‪ָ ,‬אדער גיסט מען זייער ַא ַ‬
‫ַ‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איבערגעטייטשט‬
‫זענען‬
‫קומענטן‬
‫דא‬
‫ָ‬
‫די‬
‫חמורות‪.‬‬
‫שאלות‬
‫פרישע‬
‫רייע‬
‫א‬
‫ַ‬
‫זיך‬
‫מיט‬
‫ברענגט‬
‫ס‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫מציאות‪,‬‬
‫משונה'דיגע‬
‫נייע‪,‬‬
‫א‬
‫ַ‬
‫פון‬
‫דא‬
‫ָ‬
‫מ'רעדט‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שטארקע ּפונקטליכקייט‪.‬‬
‫ַ‬
‫אין אידיש מיט ַא‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫פראגע‪:‬‬
‫ַ‬
‫‪From:‬מיר זיצן און‬
‫נישט א ַז‬
‫"מיינט‬
‫זרש‪.‬‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫איך שטוּפ שטענדיג‬
‫ַקטיוו —‬
‫‪ March‬א‬
‫‪ 23, 2011 2:03 PM‬שטא ַרק‬
‫ ‪Kashrusy@Aol.com‬‬
‫‪Sent:‬‬
‫‪Wed.‬‬
‫האף ַאז דו קענסט מיר העלפן‬
‫איך ָ‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫‪To: kltnbch@ag.arizona.edu Subject: Growing wheat in Arizona‬‬
‫אישו‪.‬‬
‫ן‬
‫א‬
‫ַ‬
‫רשטיין‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫ריזאנע איז ַא טרוקענע‪ ,‬ווייניג רעגן‬
‫ַא ָ‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫‪Kaltenbach,‬‬
‫דא ַא שפע פון ווייץ און‬
‫דאך איז ָ‬
‫געגנט‪ָ ,‬‬
‫‪ַDear‬רבעט יעדעס‬
‫‪Mr.‬עס א‬
‫‪Colin‬אָדע‪.‬‬
‫מען די מ‬
‫טוישט‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫‪ I hope‬‬
‫‪you‬‬
‫‪ָhelp‬ן ‪can‬‬
‫ָמער ‪an‬‬
‫‪issue.‬‬
‫אויסער דעם‪,‬‬
‫ַם! און‬
‫אויסנא‬
‫‪me understand‬מאָל א‬
‫מ'וועט אָננעמען‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טא‬
‫וואקסן‬
‫וואס ַ‬
‫סאך ַאנדערע געוואוקסן ָ‬
‫ַא ַ‬
‫‪ Arizona‬צו ּפייניגן‬
‫זייטיגע הנאה‬
‫‪rain area,‬האָבן‬
‫פרויען זיך‬
‫וועלן די‬
‫‪abundance‬א ַגן‬
‫‪ of wheat & many‬מיינע פאָרשל‬
‫‪little‬מיר‪dry‬א ַ ‪is a‬‬
‫‪yet there‬‬
‫‪is an‬‬
‫וואסערונג‪ .‬אויסער רעדן‬
‫בא ַ‬
‫דארט מיט ַ‬
‫ָ‬
‫מיט אונזערע‬
‫פרויען‬
‫אידישע‬
‫די‬
‫ַביסל‬
‫א‬
‫גענצליך‬
‫און‬
‫אונז‬
‫פון‬
‫ַכן‬
‫א‬
‫אויסל‬
‫פשוט‬
‫‪other crops grown there with irrigation. Besides not having much rain to‬‬
‫סאך רעגן‪,‬‬
‫נישטא ַא ַ‬
‫ָ‬
‫וועגן דעם ַאז עס איז‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫‪speak of, the evaporation rate is very high, especially in Yuma.‬‬
‫זייער‬
‫טע‬
‫רא‬
‫ַ‬
‫ונג‬
‫אויסוועפ‬
‫ּ‬
‫וואסער‬
‫איז די ַ‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫יומא‪.‬‬
‫ספעציעל אין ַ‬
‫הויך‪ּ ,‬‬
‫‪of‬‬
‫געווען‪salt?,‬‬
‫סוף‪how‬‬
‫‪do the plants‬‬
‫‪Isn't‬שיכור‪ ,‬פשוט‬
‫‪there‬ווי א ַ‬
‫‪high‬א‪ַa‬קלט זיך‬
‫‪content‬מען וו‬
‫וואָס‬
‫‪natural‬דער‬
‫‪ground‬ביישּפיל‪,‬‬
‫צופרידן‪ .‬צום‬
‫טעמעס‪,‬‬
‫קטועלע‬
‫א‬
‫ַ‬
‫איבער‬
‫שמועסן‬
‫קורצע‬
‫פון‬
‫לט‬
‫אינהא‬
‫ַ‬
‫הויכער‬
‫קיין‬
‫נישטא‬
‫ָ‬
‫איז‬
‫‪there‬‬
‫‪ָcompensate‬ל קומט מען‬
‫‪for‬טון די פיס‪ .‬א ַמא‬
‫‪ that‬צו‬
‫‪salt, are‬זיי וויי‬
‫שווא ַרץ‬
‫‪additional‬מיט‬
‫‪ chemicals‬מא ַכן בלוי‬
‫‪used to balance it‬איינפא ַל פון‬
‫פאזוי טוען‬
‫ווי ַא‬
‫זא‬
‫נאטורליכע ַאערד ַ‬
‫ַ‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫רשידענע די ַ‬
‫לץ? פון‬
‫רומגענומען‬
‫?‪ָout‬לע שעסלעך‪,‬‬
‫אויף מיט א ַ בייפא ַל פון שמא‬
‫סטייליש איז געווען מיין אויפטו‪ .‬א ַלע‬
‫‪  I'm‬סיבה וואָס‬
‫ַלגעמיינע‬
‫א‬
‫די‬
‫אויסער‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫קיין‬
‫ַז‬
‫א‬
‫ַכט‬
‫א‬
‫אויסגעל‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ד‬
‫מיך‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫לץ‪.‬‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫די‬
‫ר‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫ענסירן‬
‫מפ‬
‫ּ‬
‫קא‬
‫ָ‬
‫געוואוקסן‬
‫‪sure you see where I'm going, I hope you can give me clarity, or refer me‬‬
‫‪ to‬עס פשוט‬
‫ּפייניגט‬
‫אונטער דעם‪,‬‬
‫ליגט‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫דאס צו‬
‫כעמיקאלן ָ‬
‫ַ‬
‫צוגאב‬
‫ָ‬
‫נוצט מען‬
‫‪someone‬‬
‫‪that can.‬‬
‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫לץ)?יצא‬
‫ס'איז‬
‫(די ווען‬
‫נצירן זמן‬
‫פורים‪ ,‬א ַ‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫מער‬
‫לא‬
‫בא ַ‬
‫לכבוד ַ‬
‫‪ Thank you, Yehuda Shain‬‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫א ַן ענגע תפיסה און האָבן שוועריגקייטן‬
‫בלויע קאָליר נאָכדערצו אין קאָמבינא ַציע‬
‫ווערן‪ ",‬טיילט מיט ושתי המלכה‪" .‬א ַלס‬
‫ענדליך א ַרויס‪ ,‬איז אונז געלונגען צו כא ַּפן‬
‫מיט'ן גיין‪"...‬‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫זיידן‪,‬‬
‫גרויסן‬
‫מיין‬
‫פון‬
‫אייניקל‬
‫געטרייע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫אינטערוויו מיט די הויכע‬
‫"מיר האָבן א ַסא ַך ערפא ַרונג אין דעם‬
‫געהא ַלטן ביי דאָס מייניגע א ַז אונזער‬
‫א ַ זעלטענעענטפער‪:‬‬
‫ָדע–‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫אין‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ָנגעשל‬
‫א‬
‫זיך‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫די‬
‫ביי‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אונז‬
‫פירן‬
‫קנא ַקערקעס וו‬
‫‪ַFrom:‬קנהז‪" .‬מיר‬
‫‪Mike‬זיך שא‬
‫ ‪ַOttman‬רימט‬
‫‪ Date:‬פעלד‪ ",‬בא‬
‫מיינען און‬
‫שטערקער ווי זיי‬
‫כח איז‬
‫‪3/24/2011‬‬
‫פיל‪12:54:59‬‬
‫‪P.M.‬‬
‫זאלץ אין‬
‫אינהאלט פון ַ‬
‫ַ‬
‫דא ַא הויכער‬
‫ס'איזאָס ָ‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז הא‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫‪ To:‬אָבער דאָך‬
‫געזען‪,‬‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך‬
‫‪ Subject:‬לעצטע‬
‫‪Re:‬האָבן דאָס‬
‫‪Growing‬סוף‬
‫מיר וועלן צום‬
‫ ‪Kashrusy@Aol.com‬‬
‫‪ָArizona‬בן‪in‬א ַ‪wheat‬‬
‫וואסערונג‬
‫בא ַ‬
‫ריזאנע‪ַ .‬‬
‫זאמדען אין ַא ָ‬
‫סאך ַ‬
‫ַא ַ‬
‫שטא ַרקע אויבערהא ַנט אויף די אידישע‬
‫ציען א ַסא ַך הא ַקעלע בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫ווא‬
‫רויסצוא ַ‬
‫ַ‬
‫גענוצטא ַא‬
‫וואסער‬
‫ַ‬
‫שןווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫פרויען‪.‬‬
‫ָליגע‬
‫ווערטא ַן ערשטמ‬
‫דערגרייכט‬
‫ענדליך‬
‫מיר‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך יעצט‬
‫‪Dear‬‬
‫‪Mr.‬‬
‫‪Shain,‬‬
‫רלצעך‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫נצונגען'ס‬
‫פלא‬
‫ַ‬
‫די‬
‫פון‬
‫לץ‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫די‬
‫א ַז מיין זיידע וואָלט געשעּפט נחת פון‬
‫אינטערוויו ביי א ַּפאָר בא ַרימטע פרויען‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫‪ There‬‬
‫‪a high‬‬
‫איין‪content of‬‬
‫‪salt—in—many‬‬
‫‪the‬‬
‫‪Irrigation‬‬
‫‪water‬‬
‫ווא‬
‫קענען ַ‬
‫פלא‬
‫בעפאא ַר ַ‬
‫נע‪.‬אָלירן ָ‬
‫וואָס קא ָ‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬
‫פיל בא‬
‫קסן דאָס גיט מיר‬
‫מיר‪ ,‬און‬
‫נצונגען פון‬
‫גרויס חלק‬
‫זאָנטר‬
‫ס'איז נישט קיין‬
‫איז‪is‬ווייל‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס‬
‫‪of‬אָלן —‬
‫ַלע ז‬
‫‪soils‬א ַז א‬
‫‪ַin‬פעלן‬
‫‪Arizona. ‬בא‬
‫זאָל‬
‫ָטש איך בין נישט‪be‬קיין‬
‫מיר זענען‬
‫איןָג טעגליכע‬
‫אונזער טא‬
‫‪is used‬‬
‫‪wash‬א ‪to‬‬
‫‪salts out‬‬
‫‪crop‬צו‪the‬‬
‫‪rooting‬‬
‫עמלקית'טע‪Before‬‬
‫‪crops can‬‬
‫פעלט אויס"כאצו‬
‫לעבן‪.‬מדען‪,‬‬
‫זא‬
‫געוויסע ַ‬
‫לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫ַלטן ביים‬
‫‪ the‬מיר ה‬
‫סוד א ַז‬
‫געבן‪of‬דעם‬
‫ערלויבט‬
‫‪zone. ‬אָט מיר‬
‫מינוט‪ ,‬מ'ה‬
‫רעדן די‬
‫‪release‬אָל צו‬
‫דעםהעלפן—ַאזעסדיּפא ַסט מיר ניטא ַמ‬
‫נאךהנאה הא ַָבן‬
‫וועט‬
‫זיכער א ַז איר‬
‫‪ grown‬א ַראָּפלייגן‬
‫ווען דא ַרפן‬
‫‪soils,‬איין זייט‬
‫‪ additional‬און‬
‫תנאי נישט‬
‫‪ have‬א ַ קלאָרן‬
‫אינטערוויו מיט‬
‫כעמיקאלןפוןצו‬
‫צולייגן ָ‬
‫‪in certain‬‬
‫‪chemicals‬‬
‫‪to be applied‬‬
‫‪to help‬‬
‫ָט‬
‫א‬
‫ה‬
‫ָס‬
‫א‬
‫ד‬
‫[און‬
‫עמלקים‬
‫די‬
‫פון‬
‫ַך‬
‫א‬
‫שּפר‬
‫אינטערוויו‪.‬‬
‫עקסקלוסיוון‬
‫קעמפן מיט א ַלע‬
‫וועלן‬
‫מיר‬
‫געווער‪.‬‬
‫ָס‬
‫א‬
‫ד‬
‫און‬
‫חדר‪,‬‬
‫פון‬
‫סודות‬
‫קיין‬
‫ַרויסצוגעבן‬
‫א‬
‫זאלץ‪ ,‬כדי די‬
‫זאל פריי ווערן פון די ַ‬
‫מד ָ‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫‪the salt from the soil so the salt can be washed out of the soil by irrigation‬‬
‫בית‬
‫שלום‬
‫ווייניג‬
‫נישט‬
‫געווען‬
‫גורם‬
‫מיטלען!"‬
‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן אויב איך‬
‫רויסגעוואשן ווערן פון די‬
‫ַ‬
‫זאלץ קענען ַא‬
‫ַ‬
‫‪water.  If the salt cannot be washed out of the crop rooting zone, or if the‬‬
‫ּפראָבלעמען ביי מיר אינדערהיים‪ ,‬ס'זאָל‬
‫אַ גוטן‪ ,‬שוין לאַנג וואָס מיר פרויען‬
‫וועל זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬
‫אויב‬
‫סער‪.‬‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫סערונג‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫בא‬
‫ַ‬
‫די‬
‫דורך‬
‫מד‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫‪water‬‬
‫‪be grown. ‬‬
‫נישט אויסגערעדט ‪In‬‬
‫זיין]‪ ,‬בין איך‬
‫וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די‬
‫‪irrigation‬די נייע‬
‫ַרשּפרייט איר‬
‫‪ַitself‬זוי פא‬
‫זייער‪ is too salty, then salt tolerant crops can‬וויא‬
‫די‬
‫פון‬
‫לץ‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫רויסוואשן די‬
‫נישטזיך ַאחדשים ַ‬
‫‪extreme‬‬
‫‪cases,‬‬
‫‪the‬‬
‫‪soil‬‬
‫‪may‬‬
‫‪be‬‬
‫‪so‬‬
‫‪salty‬‬
‫‪that‬‬
‫‪crops‬‬
‫‪cannot‬‬
‫‪be‬‬
‫‪grown.‬‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫לבקרים‪,‬‬
‫מ'קעןטוישן‬
‫סטיילס וואָס‬
‫פון וואו נעמט איר די א ַלע‬
‫מאָדע א ַזוי בליץ–שנעל?‬
‫אויב‬
‫דער‬
‫א‬
‫ָ‬
‫נע‪,‬‬
‫זא‬
‫ָ‬
‫רצלען‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫נצונגען‬
‫יעדן מא ַ‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫פלאאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫ָנט‬
‫ַלן?‬
‫א‬
‫בייפ‬
‫"מיר נוצן שטענדיג אויס דעם טויש‬
‫ַלן‪ַ ,‬אליין‬
‫בייפאאיז‬
‫וואסער‬
‫ַנדערע ַ‬
‫סערונג‬
‫בא ַ‬
‫יעדע מדיאָל ַ‬
‫זייער צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬
‫און די‬
‫ווא א‬
‫מיט‬
‫__________________________‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫"אָה‪ ,‬ס'איז א ַן א ַלטער סוד א ַז מיר נוצן‬
‫זייער‬
‫און‬
‫אידן‬
‫צו‬
‫שנאה‬
‫טיפע‬
‫זייער‬
‫פונעם‬
‫ַנט‬
‫א‬
‫אינטערעס‬
‫מער‬
‫קסן‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫בלויז‬
‫מען‬
‫קען‬
‫לט‬
‫דעמא‬
‫ָ‬
‫לציג‪,‬‬
‫זא‬
‫איינס ַ‬
‫‪Ottman,‬‬
‫ָרן פריער‪Ph.D. ,‬‬
‫‪The‬‬
‫‪University‬‬
‫‪Arizona‬א‪of‬‬
‫‪ Michael‬פרויענישע‬
‫די‪J.‬נא ַטירליכע‬
‫אויך אויף‬
‫פון יא‬
‫ַלטע מאָדעס‬
‫איבער די‬
‫שטרעבן צו פא ַרלענגערן אידישע צרות‬
‫כבוד‬
‫גרויסע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫אונז‬
‫ס'איז‬
‫זאלץ‪.‬‬
‫טאלערירן ַ‬
‫וואס קענען ָ‬
‫צווייטן‪ .‬געוואוקסן ָ‬
‫‪Extension‬‬
‫ ‪Agronomist‬‬
‫געפעלן פא ַר‬
‫פון וועלן‬
‫‪ Plant‬אייגנשא ַפטן‬
‫‪ַSciences‬ביסל‬
‫‪Department‬מען עס א‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט‬
‫זייןלא ַנגן גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫אינעם‬
‫ַקענען‬
‫א‬
‫ב‬
‫צו‬
‫ּפערזענליך‬
‫זאמד‬
‫און זכי'איןזיךעקסטרעמע פעלער‪ ,‬קען די ַ‬
‫ אויף זייער‬
‫‪ P.O.‬חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און‬
‫"צום‬
‫‪- Forbes‬אונז‬
‫ערקלערט‬
‫ושתי‪Box.‬‬
‫‪210036‬‬
‫אויס‪303",‬‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫וואקסן‬
‫דארט ַ‬
‫געזאלצן ַאז מ'קען נישט ָ‬
‫ַאזוי ַ‬
‫נייגעריגקייט צו זען וואָס איז ניי‪ ,‬וואָס‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די מאָדע פון די הויכע ּפא ַּפס‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫נצונגען‪.‬‬
‫פלא‬
‫אייערע ַ‬
‫מיט קיין‬
‫דערמיט הא ַלטן די‬
‫געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫טיילונגען‪ ,‬אַשרייבט‬
‫פאָטרשונגען ָא‬
‫פלאאַןנץהא ָ‬
‫ריזאנע‬
‫אונזערעפון ַא ָ‬
‫איןן‪ ,‬פירער‬
‫טמא‬
‫אידן ַ‬
‫מייק ָא‬
‫יוניווערסיטי'סנאָר ַד‬
‫צוואָנציג יאָר צוריק‬
‫בערך‬
‫געניטע שטא ַב‪",‬‬
‫"מיר ּפהאָבן זייער‬
‫לא ַּפעס ווי‬
‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל פון‬
‫דיָלץ‪ַ ,‬‬
‫מיטשן‬
‫ווא‬
‫וועקצוא ַ‬
‫סערונגען‪ַ ,‬א זאָגט ַ‬
‫באדי ּפַ‬
‫איינדרייען ַ‬
‫און‪/‬אדער‬
‫לןַרפט ָ‬
‫כעמיקא‬
‫מ'דארף נוצן מער מען ַ‬
‫ַ‬
‫לענגער‪".‬אז‬
‫ַ‬
‫לץא ַכנדיג ווידער‬
‫זאקר‬
‫שטא‬
‫זרש‬
‫וואא ַּפ און עס‬
‫געדא‬
‫"איך בין א ַ געטרייע טאָכטער פון‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫מיין טא ַטן המן‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪ ,‬המן'ס‬
‫אויסצומישן כלל ישראל צווישן די‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫גליון ג'‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫‪84‬‬ 

‫גליון ג'‬

‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫פא ַבריקא ַנטן‪ ,‬שייטל מא ַכערס‪ ,‬הוטן‬
‫איז מעגליך א ַז מ'זאָל זיך שווערן א ַז א ַ‬
‫‪Thanks‬צופיל‪"...‬‬
‫כ'רעד שוין‬
‫אוי‪,‬‬
‫ַלטן‪.‬‬
‫א‬
‫ָנצוה‬
‫א‬
‫מרדכי'ס קאָּפ האָט מיך דא ַן פא ַרנא ַרט‪for the information‬‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס גלייכן‪ .‬מיר שּפא ַנען‬
‫לעכעריגע זא ַק פון וואָס עס שטעקט זיך‬
‫און איך האָב געמיינט א ַז ער איז מיין‬
‫?‪What chemicals are used to release the salt, & in what quantities to the acre‬‬
‫ענטפער‪:‬‬
‫טייל מאָל אָן זייער וויסן‪,‬‬
‫זיי איין צוהילף‪,‬‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ַג‬
‫א‬
‫ב‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫דעריבער‬
‫און‬
‫ַטע‪,‬‬
‫א‬
‫ט‬
‫און‬
‫"שיין"?‬
‫איז‬
‫אונטערהעמד‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ַרויס‬
‫א‬
‫וואָס זענען אייערע שוועריגקייטן‬
‫‪Thanks again, Yehuda Shain‬‬
‫נוצט‬
‫מען‬
‫ס‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫לן‬
‫כעמיקא‬
‫ַ‬
‫פון‬
‫סן‬
‫מא‬
‫ָ‬
‫די‬
‫פון‬
‫וויכטיגקייט‬
‫די‬
‫וועגן‬
‫אויסריידן‬
‫מיט‬
‫איינרעדן‬
‫זיך‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫דעם‬
‫אויסער‬
‫מיסט‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַטן‬
‫א‬
‫ט‬
‫מיין‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַזא ַ פעלד?‬
‫די‬
‫אויף‬
‫זיך‬
‫ווענדט‬
‫לץ‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫די‬
‫פרייען‬
‫בא‬
‫ַ‬
‫צו‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫"די שוועריגקייט פון זיין שטענדיג‬
‫הילף‬
‫די ריכטיגע‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬
‫מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬
‫בייזן‬
‫דיום)‬
‫(סא‬
‫ָ‬
‫לץ‬
‫זא‬
‫עציפישע ַ‬
‫ספ‬
‫בקיצור‪ַ ,‬אמיט ּ‬
‫מאס פון‬
‫געפערליך‪ָ .‬‬
‫איין טריט פאָראויס‪ ,‬פון נישט‬
‫ ‪From: Mike Ottman‬‬
‫‪Date: 3/24/2011 5:19:54 P.M‬‬
‫ווייט‪".‬‬
‫איןאָן‬
‫קומט מען‬
‫מעשה'לע איז "שיין"?‬
‫די‬
‫אין‬
‫לצן‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫נדערע‬
‫א‬
‫ַ‬
‫צו‬
‫רגלייך‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫שלאָפן קיין רגע‪ ,‬מוטשעט מיך‬
‫פון‬
‫פרעגן‬
‫איר‬
‫ַרפט‬
‫א‬
‫ד‬
‫ַגע‬
‫א‬
‫פר‬
‫סולפעיט)א ַז די טעם'לאָזע‬
‫אָדער‬
‫‪To:‬‬
‫ ‪Kashrusy@Aol.com‬‬
‫‪Subject:‬‬
‫‪Re:‬‬
‫‪Growing‬‬
‫‪wheat‬‬
‫‪in‬‬
‫‪Arizona‬‬
‫(קאלציום‬
‫ַ‬
‫גיפסום‬
‫ּ‬
‫זאמד‪.‬‬
‫"די ַ‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫די וואָס טא ַנצן אונז נאָך‪ ",‬צעלא ַכט‬
‫צירונגען וואָס זענען‬
‫סארט‬
‫באפרייען די ָ‬
‫ווערט גענוצט צו ַ‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫זיך שא ַקנהז‪" .‬פרעגט זיי וויא ַזוי עס‬
‫פשוט'ע גלאָז געהאָנגען‬
‫‪The‬‬
‫‪amount‬‬
‫‪of‬‬
‫‪chemicals‬‬
‫‪used‬‬
‫‪to‬‬
‫‪release‬‬
‫‪the‬‬
‫‪salt‬‬
‫‪depends‬‬
‫‪on‬‬
‫‪the‬‬
‫‪amount‬‬
‫‪of‬‬
‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫באצויגן‬
‫האבכא ַ‪,‬מיך ַ‬
‫איך כא ַ‪ָ,‬‬
‫וואס‬
‫זאלץ צו ָ‬
‫ַ‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪...‬‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬
‫‪specific‬די‪ a‬פיס‪ ,‬אויף‬
‫‪salt‬קאָּפ ביז‬
‫)‪ (sodium‬פון‬
‫—‬
‫‪relative to other salts in the soil.   Gypsum (calcium‬‬
‫זיין‬
‫קען‬
‫סום‬
‫גיפ‬
‫ּ‬
‫נגטע‬
‫רלא‬
‫ַ‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫די‬
‫דיום)‪.‬‬
‫(סא‬
‫ָ‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬
‫זומער‬
‫שטיוול‪,‬‬
‫ַנטלען‪sulfate) is,‬‬
‫מערווען מיר וואָלטן‪to release the type of salt I was referring to (sodium).  The‬מא‪used‬‬
‫‪ָ 10‬אדער‬
‫ַנען?‪ 1...‬ביז‬
‫רטיג‪ ,‬פון‬
‫רשידענא‬
‫ַ‬
‫פא‬
‫אויסצוזען ַ‬
‫ס'איז‬
‫צוריקגעשטא‬
‫"שיין"?‬
‫קליידער‪ ,‬קינדער‪ ,‬ערווא ַקסענע‪,‬‬
‫שטעלןסולפור‬
‫ערזיי ַאקער‪.‬‬
‫סום‬
‫געלעכטער ּ‬
‫טאנען‬
‫ממש א ַ ָ‬
‫‪gypsum requirement can vary from 1 to 10 or greater tons gypsum per acre. ‬‬
‫זען ּפווי‬
‫גיפצו‬
‫קעןָנצענטרירט א ַז די‬
‫זיך קא‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫ּפונקט‬
‫זיך צו געטריי‪,‬‬
‫ָלטטעזייפון מ‬
‫‪0.2‬אביז‬
‫רא‬
‫מ'ווא ַ‬
‫ווערןוויאין ַא‬
‫צוגעלייגט‬
‫‪can be applied‬‬
‫ָדעס‪ 2‬זאָלן זיין שיין‪at a rate of 0.2 to 2 tons or more of sulfur per acre. ‬‬
‫‪ Sulfur‬א ַ גא ַנצע‬
‫סחורה‪ ...‬ס'איז‬
‫די‬
‫ַר‪"...‬‬
‫א‬
‫דערפ‬
‫ערגעץ‬
‫אין‬
‫מיר‬
‫ָלטן‬
‫א‬
‫וו‬
‫נען ָאדער מער ּפער ַאקער‪ .‬סולפור עסיד‬
‫טא‬
‫געצאָלט ָ‬
‫‪may be applied at a rate of 0.6 to 6 tons or more per acre, but‬‬
‫‪Sulfuric‬קיין לייכטע‬
‫‪acid‬און נישט‬
‫געטוא ַכץ‬
‫נישט‪0.6‬אָנגעקומען‪ .‬מיר‬
‫א ַקט‬
‫צוגעלייגטאין ט‬
‫גייט יעדער‬
‫ראטע פון‬
‫מיט ַ‬
‫ביי ַא‬
‫ווערן‬
‫וויא ַזויקען‬
‫‪not‬‬
‫‪a single application.‬‬
‫‪usually‬א ַר איז עס‬
‫ָבער דערפ‬
‫‪ in‬א‬
‫פעלד‪,‬‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫ָדעס?‬
‫א‬
‫מ‬
‫אייערע‬
‫__________________________‬
‫טאנען ָאדער מער ּפער ַאקער‪ָ ,‬אבער‬
‫ביז ‪ָ 6‬‬
‫אינטערעסא ַנט‪.‬‬
‫טא ַקע אויך‬
‫איינציגן וועג וואָס‬
‫אינטערעסא ַנט‬
‫ַלעמאָל‬
‫ ‪ Ph.D.‬ס'איז‬
‫אונטער‪,‬‬
‫געווענליךַגע ווא‬
‫"ביי יעדע פרא‬
‫קומטאיין ָ‬
‫נישטָס מיט‬
‫‪Michael‬‬
‫‪Ottman,‬א ‪J.‬‬
‫מאל לייגן‪.‬בלייבט פא ַר אונז‪ :‬דער‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫וועג פון שקר‪".‬‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫פון‬
‫צו‬
‫נעמען‬
‫טמאן"מיר‬
‫פעלדער‬
‫לציגע‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫רט‬
‫סא‬
‫ָ‬
‫די‬
‫אין‬
‫מ'נוצט‬
‫ס‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫לן‬
‫כעמיקא‬
‫ַ‬
‫סן‬
‫מא‬
‫ָ‬
‫ריזיגע‬
‫די‬
‫וועגן‬
‫שרייבט‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ָ‬
‫פעסאר‬
‫ָ‬
‫רא‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר ּאפ ָ‬
‫אויפ'ן חשבון פון די ציגעלעך‬
‫ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫וואָס פאָלגן אונז אויס ווי‬
‫אין א ַ גרויסע ּפסיכאָלאָגישע קאָנווענשאָן‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫געטרייע סאָלדא ַטן‪".‬‬
‫וואו מיר האָבן א ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫כעמיקאלן‬
‫ַ‬
‫נוצן די‬
‫נאכן‬
‫ערקלערט ַאז אפילו ָ‬
‫פעסאראַז ָא ַ‬
‫ראאַרויס ָ‬
‫עס שטעלט ּפזיך ָ‬
‫האטפא ַרמא ַסקירן‬
‫פא דא‬
‫טמאןפיל‬
‫זייער‬
‫קטןַרפן ָ‬
‫"מיר ַ‬
‫עס איז ַא גרויסע וואונדער ַאז די ַאלע‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל און‬
‫לץ‪.‬‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫די‬
‫שן‬
‫וועקווא‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ַ‬
‫גענצליך‬
‫נישט‬
‫מען‬
‫קען‬
‫סערונגען‪,‬‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫בא‬
‫ַ‬
‫ַקטיקן‪ ",‬זאָגט זרש‪,‬‬
‫א‬
‫ט‬
‫אונזערע‬
‫זעלבסט–‬
‫אין‬
‫ַנגל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ַ‬
‫א‬
‫מענטשן ליידןאןפון‬
‫פאר‬
‫דורכגעטאן‪ ,‬און נישט מודיע געווען ַ‬
‫ָ‬
‫מען נישט‬
‫גענוג לא ַנג‪ ,‬ווערט עס‬
‫"מיר דא ַרפן זיך היטן פון די וואָס‬
‫בלויזאון‬
‫זעלבסטזיכערקייט‪,‬‬
‫שא ַץ און‬
‫דערין‪.‬‬
‫נצן‬
‫פלא‬
‫ַ‬
‫קענען‬
‫צו‬
‫רעדוצירן‬
‫צו‬
‫עס‬
‫איז‬
‫ציל‬
‫דער‬
‫דורכטאן די‬
‫ָ‬
‫תלמידי חכם און מורי הוראות‪ ,‬צו קענען‬
‫נאָרמא ַל‪ ,‬און וואָס ס'איז‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫פריער געווען נאָרמא ַל‬
‫מעטא‬
‫נייעאָל בא ָ‬
‫וואס קענען זיין ַ‬
‫הלכות ָ‬
‫דן מיר א ַ מאָדע‬
‫ַנייען‬
‫פארבינדן מיטא ַסדיא ַך מ‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫בחזקת‬
‫מוחזק‬
‫נישט‬
‫זענען‬
‫און‬
‫אבותינו‪,‬‬
‫שערום‬
‫לא‬
‫אשר‬
‫דורכ'ן עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫זענען בערן‪ ,‬מוז איך אויך זיין א ַ בער‪,‬‬
‫הנאהאויף זייט ‪)79‬‬
‫געדרוקט‬
‫ענגליש‪,‬א ַזונדער‬
‫(זעט דעם בריוו אין האָב ב‬
‫כשרות פון די פריערדיגע דורות‪.‬‬
‫נאָר נאָכדעם וואָס א ַלע קויפן עס‬
‫ניין? אויב א ַלע א ַרומיגע זענען אָקסן‪,‬‬
‫דאָס צו טון מיט די‬
‫ריכטיגע פא ַרבן‬
‫די‬
‫מיר‬
‫ווייזן‬
‫שוין‬
‫מוז איך אויך זיין א ַן אָקס‪ .‬אויב א ַלע‬
‫האנדעלט זיך‬
‫דא ַ‬
‫קלאר ַאז ָ‬
‫פאקטן איז ָ‬
‫פון די ַאלע ַ‬
‫סאָרט מלבושים וואָס‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫מיטצו דזשא‬
‫ריזאנע‪,‬‬
‫נען ַאזוי ווי ַא ָ‬
‫יא‬
‫רא ָ‬
‫פלאנצונגען אין מדבר ַ‬
‫ָמּפערסקסןמיט ַ‬
‫ווא‬
‫קענען ַ‬
‫א ַרומיגע גייעןכדי‬
‫האבן פסח‬
‫וואס ָ‬
‫פון ַא בריה חדשות‪ ,‬און ערליכע אידן ָ‬
‫פרויען טראָגן סּפעציעל‬
‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫אויך‬
‫איך‬
‫נידריגעמוז‬
‫ערמל‪ ,‬דא ַן‬
‫די‬
‫ר‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫סער‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫סערונג‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫בא‬
‫ַ‬
‫נוצן‬
‫מען‬
‫מוז‬
‫רעגן‪,‬‬
‫סן‬
‫מא‬
‫ָ‬
‫געּפא ַסטע מיט‬
‫פא ַר צניעות‪ ,‬ווייל דא ַן‬
‫אינטשצובייקיין‬
‫שטארק מקפיד געווען נישט צו צורירן‬
‫ַ‬
‫גאר‬
‫ָ‬
‫עסן אָדער אפילו‬
‫אינטש‪,‬‬
‫מיט‬
‫גייען‬
‫ַרומיגע‬
‫א‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫קענען ָאנהייב זיין צו‬
‫מדבר א ַ‬
‫וואקסן‪.‬‬
‫פלאנצונגען צו ַ‬
‫א ַזוי גיין‪ .‬אויב ַ‬
‫מדען דעם‬
‫זאַרויס‬
‫געוויסע איך‬
‫צי‬
‫האבן נישט קיין מסורת אבות‪,‬‬
‫וואס זיי ָ‬
‫אויף ָ‬
‫קלעביגע‪ ,‬צוקנייטשטע שטיוול‪ ,‬מוז איך‬
‫וועלןסענטימעטער‪.‬‬
‫סענטימעטער ביי‬
‫געמאכט ּפ ַאסיג צו‬
‫אונטער ַ‬
‫זאמדען‬
‫פון ַ‬
‫ווערן די‬
‫פאר געוואוקסן‪,‬‬
‫געזאלצן ַ‬
‫ַ‬
‫ממילאַרּפעט‬
‫קא‬
‫נישטא‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר ָ‬
‫וויבאלד עס איז‬
‫ַ‬
‫זיכער ַאוועקשטיין דערפון‪,‬‬
‫אויך א ַזוי גיין‪ ,‬א ַנדערש בין איך נישט קיין‬
‫קיין נישט‪".‬‬
‫שלאָפן‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫איך‬
‫און‬
‫פיס‬
‫זייערע‬
‫וואסער‪,‬‬
‫וואסערונג ַ‬
‫בא ַ‬
‫זאלצן מיט ַ‬
‫רויסוואשן די ַ‬
‫ַ‬
‫ַרבעטא‬
‫נצונגען אדורך ַ‬
‫פלא‬
‫וואקסן ַ‬
‫ַ‬
‫אָקס ווי א ַלע‪ .‬אונזער שווערסטע‬
‫עסא ַזעלכע וואָס‬
‫ַלץז דאָ‬
‫"ס'זענען‬
‫ובפרטא ַא‬
‫געוואקסענע ווייץ‪,‬‬
‫ַבריצירן ַ‬
‫סארט‬
‫מסורה אויף די ָ‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫צום‬
‫סאַך‪.‬‬
‫(הויכע לא‬
‫מדען לעצטן‬
‫זא דעם‬
‫הוטן‪.‬לצן)‪,‬בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע דורך פא‬
‫זא‬
‫ַ‬
‫נדערע‬
‫א‬
‫ַ‬
‫קעגן‬
‫דיום‬
‫ָ‬
‫ַ‬
‫ודיק‬
‫סא‬
‫ָ‬
‫פון‬
‫ל‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫אין‬
‫דער‬
‫איז טא ַקע ָא‬
‫מיט די קלוגע מענטשן‪ ,‬די‬
‫אוןאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫אונז‪ ",‬ז‬
‫נישט פון‬
‫זענען שוין אויפגעקומען ַאזוילאָזן‬
‫שאלה‪,‬‬
‫הארבע‬
‫פיל זיך ַ‬
‫לשם‬
‫היטן‬
‫די‬
‫ָן‬
‫א‬
‫זיך‬
‫טוען‬
‫פרויען‬
‫די‬
‫פרייעןהיטן וואָס דעקן נאָר צו דעם שּפיץ‬
‫בא‬
‫גיפסום ָאדער סולפוריק עסיד צו העלפן ַ‬
‫צוגעלייגט ווערן‬
‫זעלבסט–שא ַּץ‬
‫קענען גענוג‬
‫וועלכע האָבן יאָ‬
‫שטיינער אין וועג‬
‫שטעלן אונז‬
‫ממש‪ ,‬בעת‬
‫זיי חמץ‬
‫"אוןאיז‬
‫אויפ'ן ַאז עס‬
‫זאגן‬
‫ההוראה ָ‬
‫צניעות‪ ,‬צוצודעקן דאָס שייטל‪ .‬איך האָב‬
‫גדוליא ַלבוועגס‬
‫טיילא ַזוי ה‬
‫קאָּפ און ליגן‬
‫נדן‬
‫געווא‬
‫ָ‬
‫שן‪.‬‬
‫רויסגעווא‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ַ‬
‫ווערן‬
‫קענען‬
‫לן‬
‫זא‬
‫ָ‬
‫עס‬
‫כדי‬
‫ַ‬
‫די‬
‫פון‬
‫סא‬
‫און לאָזן זיך ָ‬
‫צו‬
‫מדַרן‪.‬‬
‫זאנא‬
‫שנעל‬
‫דיוםא ַזוי‬
‫נישט‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫מ'טאר עס נישט עסן ושומר נפשו‬
‫דעם הוט ָ‬
‫אויסטוןגן ַאז‬
‫זא‬
‫נדערע ָ‬
‫פילע ַא‬
‫א ַ סּפעציעלע הנאה זיי אָּפצוטון אויף‬
‫ביז'ן‬
‫שייטל‪ .‬פון דאָרט‬
‫קינדער‪.‬‬
‫זייערע‬
‫דורך‬
‫צו‬
‫זיי קומען מיר‬
‫אמת'ע כוונות‪ .‬אָבער וואָס קען מען טון‪,‬‬
‫ווא‬
‫עמלקי'ש)די ַ‬
‫זאלץ אין‬
‫אויף ַ‬
‫סן פון‬
‫מא‬
‫(איך ָ‬
‫און די‬
‫ראקטער שטריכן‪,‬‬
‫כא ַ‬
‫זאמד'ס ַ‬
‫אויף די ַ‬
‫מיין‪,‬‬
‫טערקיש‬
‫איך‬
‫שּפרונג‪ .‬א‬
‫ירחקא ַצן‬
‫דורךסער‪,‬אינגא ַנצן איז א ַ ק‬
‫נאך מ'וועט ַאנטדעקן איבער‬
‫ס ָ‬
‫ווא‬
‫ָבער ָ‬
‫יודע‬
‫מהם‪ .‬ומי‬
‫ַמעס‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫צו‬
‫טענה'ן‬
‫נעמען‬
‫א ַז נישט א ַלע זענען בלינד? וואָס קען‬
‫באזיס‪.‬‬
‫ַלס ַ‬
‫יערליכן‬
‫מד אויף‬
‫נוצןדיטא ַ‬
‫זאלצן פון‬
‫וואשן ַ‬
‫די מיידלעך קען זיין נויטיג צו ַ‬
‫ציל–ברעט‬
‫זייערע ַאהוטן א‬
‫זאַקע‬
‫הא קומען‬
‫אייגנטליך‬
‫פלא א ַז‬
‫דערציילן‬
‫מוז אייך‬
‫דן?!‬
‫מעטא‬
‫ָ‬
‫דעוואונג‬
‫ָ‬
‫און‬
‫נצונג‬
‫ַ‬
‫די‬
‫ַרוואָס‬
‫מיט זיי‪,‬‬
‫א ַז זיי שעמען זיך‬
‫מען טון א ַז נישט א ַלע זענען נא ַריש?‬
‫דווקאדידי ַ‬
‫רויסוואשן‬
‫ָדעס‪ַ .‬אמיר נוצן ַ‬
‫ציל פון‬
‫זאַרלצן‪ .‬דער‬
‫נישטאון פא ַ‬
‫מ'קען‬
‫אונזערע מא‬
‫אויסוואשן ַאלעפ ַא‬
‫זאלצןפאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫קענען זיי נישט אויסזען א ַזויווי א ַלע‬
‫נישט א ַלע געבן‬
‫טון א ַז‬
‫דערָס קען‬
‫זאל העלפן ַאז אין ווא‬
‫מ'וועט‬
‫וואס‬
‫זכותמען ָ‬
‫ָ‬
‫השי"ת‬
‫ַלענד ַ‬
‫בא‬
‫אויפפא ַ‬
‫זאלץ‬
‫די ַ‬
‫רעדוצירן‬
‫(אדער עס‬
‫זאמד ָ‬
‫פון די ַ‬
‫אויסזען‬
‫איזצוצומא ַכן‬
‫אויסרייניגן)זיי‬
‫הוטן‬
‫שטאנדוועגן דעם‪ .‬טייל הא ַלטן מ'זאָל נישט‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫אויף א ַ גאָלדענע‬
‫האשכל‬
‫שאלות‪ַ,‬וועק‬
‫הארבע אונז א‬
‫לטן צו‬
‫זייער ַ‬
‫און זיך‬
‫מיטזייןדי פון ַ‬
‫נזהר‬
‫זעלכעא ַס ַא ַך‬
‫א ווייל‬
‫הוטן‬
‫וואוקס‪ .‬א ַזוי טשעּפען‬
‫מיר א ַריין‬
‫לייגן‬
‫ָל‬
‫א‬
‫ַמ‬
‫א‬
‫פורים'דיג‪.‬‬
‫און‬
‫פלאנצונגען‬
‫וואס רעדוצירט נישט די ַ‬
‫שטא ּנפאלָך ָ‬
‫צוא ַאָבן ַ‬
‫זאאמד‬
‫ַמעסדיצו‪ַ .‬‬
‫געטרייע מאאין‬
‫מיר‬
‫ַזוי ה‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫זאלן מיר‬
‫פוןַנצןדי פריערדיגע דורות‪ָ ,‬‬
‫מקובל‬
‫מ'הא‬
‫ָ‬
‫וואס‬
‫קערנדלעךפרויען האָבן ָ‬
‫ַקלען זיך‬
‫אויבאָסדיווא‬
‫הוטן וו‬
‫איןדי‬
‫קסןאין‬
‫פעדערן‬
‫אינגא‬
‫צוליבטדעם‬
‫עס‬
‫ווייץ‬
‫‪,‬‬
‫יומא‬
‫ַ‬
‫געווא‬
‫ַ‬
‫איז‬
‫ס‬
‫ווא‬
‫ָ‬
‫ווייץ‬
‫פון‬
‫ל‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫אין‬
‫און נאָך טא ַקטיקן‪ ,‬ביז א ַלע גייען טא ַקע‬
‫מען און א ַמאָל פא ַרלירט מען‪"...‬‬
‫קוואמלא ַכן‬
‫ווינט‪ ,‬א‬
‫יעדע‬
‫מיט א ַ‬
‫און זיך‬
‫משהו חמץ בפסח‪ ,‬און זוכה זיין‬
‫צוגעדעקטפון ַא‬
‫געהיטן ווערן‬
‫ּפיצלנעאיז דיאויסגעטאָן ָא ּפ‬
‫זאלץ‬
‫מיר ַ‬
‫פון די‬
‫דערַמאָל ַ‬
‫צן ַאז‬
‫שא‬
‫מיט ַ‬
‫געזאלצן‪ ,‬איז שכל'דיג צו‬
‫שפורן זיך ַ‬
‫צום טא ַקט‪ּ ".‬‬
‫היטן‬
‫פסח‪ ,‬האָבן‬
‫דעם טיכל‬
‫בעבודתיך‪.‬‬
‫מירבבנין עיריך‬
‫שמחים‬
‫קעגןכשר'ן‬
‫סער‪.‬וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און טיכל‪ .‬כאָטשצו ַא‬
‫ווא וואָס‬
‫מיטל‬
‫מיט'ן‬
‫זיך‬
‫ַנוצן‬
‫ווא‬
‫ַ‬
‫סערונג‬
‫ַ‬
‫בא‬
‫ַ‬
‫די‬
‫דער‬
‫א‬
‫ָ‬
‫מד‬
‫זא‬
‫"מיר בא ַ‬
‫לעצט?‬
‫וששיםלא ַכן צום‬
‫ווער וועט‬
‫די שייטלעך דא ַרפן א ַרויספא ַלן דערפון‬
‫אויך עצות‪ ,‬אָבער דאָך איז עס נישט‬
‫הייסט שקר החן והבל היופי‪ ",‬זאָגט זרש‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫און צופליען אויף די זייטן‪ .‬איין סיבה‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫לבושה‪ ...‬ותשחק ליום אחרון!"‬
‫פא ַרוואָס איך ּפערזענליך פא ַרלייג זיך‬
‫זייט האָבן מיר דירעקט הנאה יאָ צו‬
‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬
‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫פראגע‪:‬‬
‫ַ‬
‫כעמיקאלן ווערן גענוצט‬
‫ַ‬
‫וועלכע‬
‫וואסערע‬
‫זאלץ‪ ,‬און ָ‬
‫באפרייען די ַ‬
‫צו ַ‬
‫קליידער‬
‫געשעפטן‪,‬‬
‫קוואאון שיך‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫קער?‬
‫נטומען ּפער ַא‬
‫די קליידער ַ‬

‫‪Sent: Thu. March 24, 2011 10:03 AM‬‬
‫‪Subject: Re: Growing wheat in AZ‬‬

‫ ‪From: Kashrusy@Aol.com‬‬
‫ ‪To: kltnbch@ag.arizona.edu‬‬

‫‪85‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫צאי לך‬
‫בעקבי הצאן‬
‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫גרינוואלד‬
‫ַ‬
‫ח‪.‬‬

‫זיך‬

‫גליון ג'‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫‪86‬‬

‫דער סדר נאַכט — און פסח בכלל — איז דער זמן וואָס אידישע‬
‫קינדער זענען זיך דאָס מערסטע מדבק אין מסורת אבות‪ ,‬און דער‬
‫גאַנצער סדר איז איינגעשטעלט מחזק צו זיין דאָס גיין בדרכי אבות‪,‬‬
‫שמועסן איבער ַאקטועלע טעמעס‪,‬‬
‫קורצע‬
‫מסורה‪.‬‬
‫און זיך האַלטן די‬
‫ונקטן‬
‫נדפ‬
‫ּ‬
‫שטא‬
‫ַ‬
‫רשידענע‬
‫פא‬
‫ַ‬
‫פון‬
‫רומגענומען‬
‫פסח איז ַאאַ זמן וואָס אידן מאַכן צו די אויגן‪ ,‬מיט אַן אמונה‬
‫פשוטה‪ ,‬און גייען נאָך וואָס מ'האָט זיי געלערנט און איינגעּפרעגלט‪.‬‬
‫יודעים את‬
‫וועלן‬
‫כולנו א ַז זיי‬
‫זקנים‪ַ,‬רזיכערן‬
‫כולנו און פא‬
‫נבונים‪,‬פעלקער‬
‫כולנויצא‬
‫חכמים‪ ,‬ס'איז‬
‫כולנוא ַ זמן ווען‬
‫אפילופורים‪,‬‬
‫לכבוד‬
‫לספר‬
‫מצוה עלינו‬
‫ַלעס —‬
‫סודות און‬
‫ווייסן שוין‬
‫צו‬
‫אויסגעלייזט‬
‫זיין ראוי‬
‫שויןָל אנישט‬
‫רינעןקענעןקיינמא‬
‫מירַלטענע‬
‫התורהַלע —בא ַהא‬
‫סוד און א‬
‫מצרים‪,‬‬
‫ושתייציאת‬
‫סיפור‬
‫איבערזא‬
‫מען כנאאַּפןָכאַמאָל‬
‫אונז דאַרף‬
‫מצרים‪,‬‬
‫ביציאת‬
‫ַלס‬
‫המלכה‪" .‬א‬
‫טיילטָגןמיט‬
‫ווערן‪",‬‬
‫געלונגען צו‬
‫ַרויס‪ ,‬איז‬
‫ענדליך א‬
‫זיידן‪,‬‬
‫גרויסן‬
‫מיין‬
‫פון‬
‫אייניקל‬
‫געטרייע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫הויכע‬
‫די‬
‫מיט‬
‫אינטערוויו‬
‫זעלטענע‬
‫א ַ מ'דאַרף איבער'חזר'ן די מכות‪ ,‬דאָס זעלבע וואָס מ'האָט שוין געהערט‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬
‫קינד‪.‬אָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫ַקערקעס וו‬
‫קנא אַלץ‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫טויזנטער‬
‫איבער‬
‫ַרקע מען‬
‫שט זאאָגט‬
‫קדש ורחץ‪,‬‬
‫ַקעלעפונעם‬
‫סימנים‬
‫ציען א ַסדי‬
‫אידישע‬
‫שוין די‬
‫ַנט אויף‬
‫אויבערהא‬
‫סדר‪ ,‬האָבן‬
‫בענדלעך‪,‬‬
‫א ַך הא‬
‫מעשה‬
‫די‬
‫ַוויסט‬
‫א‬
‫ב‬
‫ס'איז‬
‫ווי‬
‫התחכמות'ן‪,‬‬
‫און‬
‫שינויים‬
‫קיין‬
‫ָן‬
‫א‬
‫מיר יאָרן‪,‬‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫ענדליך דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫וועלכערנחתהאָט‬
‫געווען‬
‫ַרימטעָס האָט‬
‫זיידע ווא‬
‫שּפא‬
‫פון‬
‫פון‬
‫מלמדגעשעּפט‬
‫זיידעאַ וואָלט‬
‫מעביר מיין‬
‫א ַז‬
‫פרויען‬
‫ָלעראָר בא‬
‫ביי א ַּפ‬
‫אינטערוויו‬
‫דערפון‪ .‬מיר‪ ,‬און דאָס גיט מיר פיל בא ַפרידיגונג‪".‬‬
‫חלק פון‬
‫טוישןא ַ דיגרויס‬
‫ָלטאָלירן‬
‫געוואאָנטר‬
‫וואָס ק‬
‫טייטש‬
‫"כאָטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע‬
‫אונזער טאָג טעגליכע לעבן‪ .‬מיר זענען‬
‫וכאן הבן שואל‪ ,‬דער סדר איז אויסגעשטעלט אַז דאָס קינד זאָל‬
‫— עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬
‫זיכער א ַז איר וועט הנאה האָבן פון דעם‬
‫אמונה‬
‫איינּפרעגלען‬
‫אינטערוויו‪.‬אַטע זאָל איבערגעבן‪,‬‬
‫עקסקלוסיווןאון דער ט‬
‫פרעגן‬
‫ָט‬
‫דיאָס הא‬
‫[און ד‬
‫אָלדי עמלקים‬
‫און זפון‬
‫שּפרא ַך‬
‫שלום דאָס‬
‫לשאול‪.‬‬
‫נישטיודע‬
‫געוועןשאינו‬
‫גורם ביז'ן‬
‫פשוטה פאַר אַלע קינדער‪ ,‬פונעם חכם‬
‫בית‬
‫ווייניג‬
‫קשר צו קבלת‬
‫האמונה‪,‬מיראון עס‬
‫גוטן‪,‬דער‬
‫אַאיז‬
‫התורהָל‬
‫אינדערהיים‪ ,‬ס'זא‬
‫אונזערביי מיר‬
‫פרויעןהאַלטּפראָןָבלעמען‬
‫יסודאַנג וואָס‬
‫שוין ל‬
‫אויסגערעדט זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫נישט‬
‫די‬
‫אונטער‬
‫שטייט‬
‫עס‬
‫ווער‬
‫זיך‬
‫וואונדערן‬
‫כידוע‪ ,‬דורך'ן אָנהאַלטן די מסורה דורך די דורות‪.‬‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫דעם גאַנצן יום טוב פסח זענען אידן מדקדק זיך נישט אַוועקצורירן‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫מישט זיך‬
‫צווייטע‪ .‬און‬
‫ָּפגעזונדערט‬
‫בייפא‬
‫און מ'ה‬
‫אבות‪,‬‬
‫מסורת‬
‫אויך‬
‫מעןא ַרשטיי‬
‫"איך פ‬
‫א די‬
‫ַלט זיךאון‬
‫אַלן‪,‬‬
‫ַנדערע‬
‫מיט א‬
‫יעדעפוןמאָל‬
‫ָט‬
‫א‬
‫ה‬
‫יעדער‬
‫ווייל‬
‫איז‬
‫דערצו‬
‫טעם‬
‫הויּפט‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫ַנדערע‪,‬‬
‫א‬
‫מיט‬
‫איינסנישט‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫אידישעַלטן צו‬
‫ַרלענגערן צו הא‬
‫מחוייב זיך‬
‫כבודאון יעדער‬
‫הידורים‪,‬‬
‫חומרותאַאון‬
‫צווייטן‪ַ.‬נדערע‬
‫א‬
‫צרות‬
‫שטרעבןאיזצו פא‬
‫גרויסע‬
‫ס'איז אונז‬
‫גלות‪ .‬דעריבער האָב איך‬
‫אייגענע לא ַנגן‬
‫ַקענעןדי אינעם‬
‫מקבל צו בא‬
‫ּפערזענליך‬
‫זכי'ָס זיך‬
‫עלטערן‪.‬‬
‫געווען פון‬
‫מ'האָט‬
‫און ווא‬
‫זיך פא ַראייניגט מיט די מאָדעס–קאָמיטע‬
‫מיט די וועלכע שטייען ביים רודער‬
‫און די חומרות וואָס אידן האָבן שליסן אַריין גאָר ווייטע גדרים‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫קיין עסצייג‬
‫נישט‬
‫ענין‪ַ.‬סאַך פירן‬
‫זייער א‬
‫אָס ווא‬
‫אייערע ווי ד‬
‫מיט וסיגים‪,‬‬
‫אונזערע‬
‫נוצן אין‬
‫צו אידן‬
‫ַלטן די‬
‫זיך הא‬
‫דערמיט‬
‫איבערָס דעם‬
‫געפילן‬
‫קרייזן עסן נישט קיין‬
‫ַּפעסגאוויַנצע‬
‫ערד;‬
‫וואָס איז אַראָּפגעפאַלן‬
‫לענגער‪".‬‬
‫אויףפוןדער לא‬
‫"איך בין א ַ גלייכע אייניקל‬
‫ָכטערחשש‬
‫אַמטאאָליגן‬
‫נזהרביןזייןא ַפונעם‬
‫קען‬
‫היינט‬
‫פיש‪ ,‬אפילו אויב‬
‫פון‬
‫געטרייע‬
‫מען שוין"איך‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫המן'ס‬
‫ַקנהז‪,‬‬
‫ַריינגעשטעלטָגט שא‬
‫מיין אטא ַטן המן‪ ",‬זא‬
‫און אַזוי‬
‫דערין;‬
‫צווישןאָסדי מ'האָט‬
‫ישראלברויט וו‬
‫כללאָל און‬
‫אויסצומישןַלקאָה‬
‫פון א‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫כיון שהלכה רופפת‬
‫בידך לכי אחר המנהג‬

‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫רונדיגע טורעם‪ .‬היינט איז אויך ערלויבט‬
‫ביז היינט אויף די בושות וואָס איך‬
‫אָדער גאָר פאָרצוגליך צו טראָגן די ּפא ַּפס‬
‫האָב אים פא ַרשא ַפט יענעם טאָג פון די‬
‫מיט צא ַמגענומענע האָר‪ ,‬א ַ סטיל וואָס‬
‫ּפא ַרא ַדע‪ ,‬ווען איך האָב אים בא ַגאָסן מיט‬
‫וואָלט אויטאָמא ַטיש בא ַטיטלט א ַ מיידל‬
‫א ַן א ַמּפער מיסט‪ .‬אוי‪ ,‬וואָס פא ַרקריך‬
‫א ַלס "נעב" אין די פא ַרגא ַנגענהייט‪ .‬דאָס‬
‫איך דאָ מיט מיינע ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫אונזערע‪ ,‬און א ַזוי אויך די איינגעצויגענע‬
‫מיט פיל טיכטיגע פרויען אָנצוקליידן די‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫א ַ גא ַנץ יאָר‪ .‬גרא ַדע בין איך ּפערזענליך‬
‫זאָגט זרש‪" .‬מיינט נישט א ַז מיר זיצן און‬
‫שטא ַרק א ַקטיוו — איך שטוּפ שטענדיג‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫מאָדנע פאָרשריפטן‪ .‬א ַסא ַך מאָל האָט‬
‫טוישט מען די מאָדע‪ .‬עס א ַרבעט יעדעס‬
‫מען מיך שוין פא ַרשריגן א ַז איך בין צו‬
‫מאָל אָן אויסנא ַם! און אויסער דעם‪,‬‬
‫געווא ַגט‪ ,‬און טאָמער מ'וועט אָננעמען‬
‫האָבן מיר א ַ זייטיגע הנאה צו ּפייניגן‬
‫מיינע פאָרשלא ַגן וועלן די פרויען זיך‬
‫א ַביסל די אידישע פרויען מיט אונזערע‬
‫פשוט אויסלא ַכן פון אונז און‬
‫גענצליךוהידורים וואָס מען רירט זיך נישט‬
‫חומרות‬
‫האָט יעדער באַזונדערע‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫אַוועק דערפון‪.‬‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫צוםרייסן‬
‫צדקניות‬
‫סוף די‬
‫ברעקלפשוט‬
‫יעדעס שיכור‪,‬‬
‫ַרויסזיך ווי א ַ‬
‫קערןוואַקלט‬
‫אוןָס מען‬
‫איבער‪ ,‬ווא‬
‫זיך דער‬
‫ביישּפיל‪,‬‬
‫נשיםצופרידן‪.‬‬
‫געווען‬
‫ווערן מען‬
‫ניצולַמאצוָל קומט‬
‫ָפנדיגפיס‪ .‬א‬
‫האטון די‬
‫דין‪ ,‬צו‬
‫זיי וויי‬
‫מיט שווא‬
‫ווי בלוי‬
‫מערא ַכן‬
‫חמץ‪,‬א ַלפילפון מ‬
‫איינפ‬
‫ַרץ על פי‬
‫מחוייב‬
‫מען איז‬
‫שעסלעך‪,‬‬
‫ָלע‬
‫א‬
‫שמ‬
‫פון‬
‫ַל‬
‫א‬
‫בייפ‬
‫ַ‬
‫א‬
‫מיט‬
‫אויף‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אויפטו‪.‬‬
‫מיין‬
‫געווען‬
‫איז‬
‫סטייליש‬
‫פון אַ משהו חמץ‪ ,‬און וויבאַלד זיי האָבן אַזוי מקבל געווען פון די‬
‫מ'איזוואָס‬
‫ָטש סיבה‬
‫ַלגעמיינע‬
‫אויסער די א‬
‫ברעקלעךוואָס‬
‫ַכט דיא ַז קיין‬
‫אויסגעלא‬
‫מיך דא ַן‬
‫האָבן‬
‫וסדקים‪ ,‬כא‬
‫מחורים‬
‫ַרויס‬
‫מ'קראַצט א‬
‫עלטערן‪.‬‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫בפירוש נישט מחוייב‪ ,‬ווייל אַזוי האָבן די מאַמע און באַבע געטאָן‪.‬‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫קליידער (זעק) מיט די אומבא ַ'טעמ'טע‬
‫ָלגט נאָך די‬
‫ָלגט און‬
‫ָכגעפא‬
‫מ'האאָט‬
‫צייט וו‬
‫שוועריגקייטן‬
‫מ'פאהאָבן‬
‫תפיסה און‬
‫ענגע‬
‫ַציע נא א ַן‬
‫איןאקָסאָמבינ‬
‫איזנאאַָכדערצו‬
‫פסחאָליר‬
‫בלויע ק‬
‫גיין‪"...‬‬
‫ָבער זיך מיט'ן‬
‫כחוט איך ה‬
‫מסורהשווא ַרץ‪.‬‬
‫מיט‬
‫ַוועקגערירט דערפון‪ .‬די‬
‫נישט א‬
‫השערה‪,‬אָבאוןזיךמ'האאָט‬
‫אויך דעם‬
‫ַרונג אין‬
‫ספריםאָבן א ַסא ַך‬
‫אָגן די "מיר ה‬
‫אונזער‬
‫מיכלאָס מייניגע א ַז‬
‫די ביי דא‬
‫מצה‪ַ,‬לטן‬
‫געהא‬
‫ערפאאיז‬
‫הקדושים —‬
‫דמהימנותא — ז‬
‫ַקנהז‪ .‬די"מיר‬
‫און הזיךאָטשא‬
‫נישטַרימט‬
‫פעלד‪ ",‬בא‬
‫מיינען‬
‫שטערקער ווי זיי‬
‫איז פיל‬
‫כח‬
‫בלויז‬
‫וויילאוןעס יערט‬
‫פשוטה‪,‬‬
‫אויף אמונה‬
‫מרמז‬
‫האָבן שוין א ַסא ַך געזען‪ ,‬אָבער דאָך‬
‫מיר וועלן צום סוף האָבן דאָס לעצטע‬
‫פשוט'ע מעל און וואַסער וואָס מ'האָט אַריינגעלייגט דערין‪ .‬אַזוי אויך‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫מ'הא‬
‫ַרויסצוקומען ווא‬
‫אמונה פשוטה‪,‬‬
‫די‬
‫איך צו‬
‫ַלט זיך‬
‫אאַלטן‬
‫איינגעגעבן‪ .‬אאַזַזוימיר‬
‫מיר ווייזן‬
‫אונזא ַגטע‬
‫מערָט געוו‬
‫מיטָס ווי‬
‫א‬
‫יעצט‬
‫אויךה ה‬
‫דערין‪.‬‬
‫חקר'ן‬
‫און‬
‫קלוג‬
‫זיין‬
‫צו‬
‫ּפרובירן‬
‫ָן‬
‫א‬
‫געלערנט‪,‬‬
‫און‬
‫איבערגעגעבן‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫אינמיטן א ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫זאָל בא ַפעלן א ַז א ַלע זאָלן — — — איין‬
‫סוד א ַז מיר הא ַלטן ביים לעצטן קא ַמף‪,‬‬
‫מינוט‪ ,‬מ'האָט מיר ערלויבט צו געבן דעם‬
‫און איין זייט ווען דא ַרפן א ַראָּפלייגן‬
‫אינטערוויו מיט א ַ קלאָרן תנאי נישט‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫נייע וועגן און ערפינדונגען‪,‬‬
‫פון‬
‫געווען‬
‫מען אאַלץ‬
‫איר פסח‬
‫מיטלען!"‬
‫נזהראיך‬
‫זייער אויב‬
‫ַנטשולדיגן‬
‫איז מוזן‬
‫וועט מיר‬
‫ביז‪...‬זיך הא ַלטן צו דעם‪".‬‬
‫וועל‬

‫(ספורנו שיר השירים א' ח')‬

‫מה אתם מחליפים במה‬

‫נייע‬
‫וויא‬
‫ָבן‬
‫אירָס דיהא‬
‫ַרשּפרייטווא‬
‫ַזוי פאאַזעלכע‬
‫אויפגעקומען‬
‫אין די לעצטע יאָרן‪ ,‬זענען‬
‫אירַשןדי א‬
‫א פון וואו‬
‫בליץ–שנעל?‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ָדע‬
‫מא‬
‫פעלדער'‪ ,‬אויפקומענדיג מיט נייע‬
‫איןַלע פרעמדע‬
‫נעמט'ּפא‬
‫ָנגעהויבן צו‬
‫ַלן?‬
‫בייפא‬
‫דעםָבןטויש‬
‫ָדן און ערפינדונגען ווי אַזוי א "מיר נוצן‬
‫אויס הא‬
‫שטענדיגָס זיי‬
‫ַהערצושטעלן ווא‬
‫מעטא‬
‫מצותבויען‬
‫ושתי‪" ,‬מיר‬
‫מערסט‪-‬מהודר'דיגסטעָן‪ ",‬זא‬
‫אין סעזא‬
‫די א ַז מיר נוצן‬
‫ַלטער סוד‬
‫ס'איז א‬
‫ּפר"אאָה‪,‬‬
‫ָגט פאַר‬
‫ווייץ‬
‫ַמירטַן א אַלס‬
‫ָקלא‬
‫פרויענישע‬
‫יומאַ‪,‬די אנא‬
‫אין אויף‬
‫פריער‪ ,‬ווייץאויך‬
‫ָדעסָטפון י‬
‫ומצוה‪.‬די א‬
‫איבער‬
‫ַטירליכעוואו עס‬
‫ַריזאָנע‪,‬‬
‫מעןאָרןגעפונען‬
‫ַלטעזיימאהא‬
‫לויט‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫רעגנט נישט‪ ,‬ממילא דאַרף מען עס נישט אָּפהיטן בעפאָר'ן שניידן‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫איזַּפסנישטאָ אַזוי‬
‫ַסער‪,‬פוןאוןדי אויך‬
‫פון‬
‫אוןוואָס‬
‫ָלטענע ניי‪,‬‬
‫אאָס איז‬
‫געשּפוו‬
‫פיל צו זען‬
‫נייגעריגקייט‬
‫הויכע ּפא‬
‫רעגןדיוומאאָדע‬
‫ביישּפיל‪,‬‬
‫ווייצלעך‪.‬‬
‫ַקסענע‬
‫א‬
‫אויסגעוו‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫מ'איזהאָט‬
‫ַהיןאָר דא ַן‬
‫צוריק נ‬
‫שטא ַב‪",‬‬
‫געניטע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫זייער‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫"מיר‬
‫געגאַנגען שניידן‪ ,‬אין יומאַ‪ ,‬אַריזאָנע‪,‬‬
‫ָנציגא יַץאָרוואו א‬
‫צוואּפל‬
‫בערךדער‬
‫ווידער‬
‫ַכנדיג‬
‫א‬
‫קר‬
‫ָלץ‪,‬‬
‫א‬
‫שט‬
‫מיט‬
‫זרש‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫עס‬
‫און‬
‫ַּפ‬
‫א‬
‫ּפ‬
‫די‬
‫איינדרייען‬
‫ַרפט‬
‫א‬
‫געד מדבר‪ ,‬וואו עס רעגנט טאַקע כמעט נישט‪ ,‬און דעריבער‬
‫מען אַ‬
‫איז‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫פאַרלאַנגט עס אומגעווענליכע מעטאָדן אַז עס זאָל דאָרט קענען‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬

‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫א ַביסל חן‪ ,‬און פא ַר הבל גיבן מיר א ַריין‬

‫א ַזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה‬

‫א ַמאָל דא ַרף מען גיין צוביסלעך‪,‬‬
‫אינטש ביי אינטש‪ ,‬אָדער אפילו‬
‫סענטימעטער ביי סענטימעטער‪.‬‬
‫בקיצור‪ ,‬מיר שלאָפן נישט‪".‬‬
‫ַרפירן‪.‬וואָס‬
‫אַזעלכע‬
‫ַלץָזןדאָפא‬
‫"ס'זענען אלא‬
‫שכל אַז מ'זאָל זיך אַזוי‬
‫אויפ'ן‬
‫שווער‬
‫עס לייגט זיך‬
‫ַבריצירן‬
‫דורך פא‬
‫בענד‪/‬בענדל‪/‬בענדעלע‬
‫לאָזן זיך נישט פון אונז‪ ",‬זאָגט שא ַקנהז‪.‬‬
‫מפוקפק'דיגע שּפיץ‬
‫אַ נאָר צו דעם‬
‫דעקן‬
‫היטן וואָס‬
‫ווייץ פאַר די מצות מצוה‪ ,‬אויף וואָס‬
‫נעמען אַז‬
‫גיין‬
‫"און זיי שטעלן אונז שטיינער אין וועג‬
‫אויפ'ן‬
‫ַלבוועגס‬
‫רבניםא‬
‫ליגןאָ א ַזוי ה‬
‫עסָּפ און‬
‫קא‬
‫ָך‬
‫א‬
‫נ‬
‫חמץ;‬
‫ווי‬
‫ממש‬
‫דין‬
‫ַ‬
‫א‬
‫ָט‬
‫א‬
‫ה‬
‫עס‬
‫ַז‬
‫א‬
‫ָגן‬
‫א‬
‫ז‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫ד‬
‫זענען‬
‫דורך אויפקלערן א ַנדערע וועגן אונזערע‬
‫הוט‬
‫דעם‬
‫אויסטון‬
‫ביז'ן‬
‫ָרט‬
‫א‬
‫ד‬
‫פון‬
‫שייטל‪.‬‬
‫כוונות‪.‬אאַך ז‬
‫זייער אַס‬
‫רבנים זאָגן אַז מ'טאָר עס נישט עסן; און‬
‫איז טון‪,‬‬
‫עס מען‬
‫אָגןוואאָסַז קען‬
‫ָבער‬
‫אמת'ע‬
‫אינגא ַנצן איז א ַ קא ַצן שּפרונג‪ .‬אָבער איך‬
‫קינדער‪ ,‬וווואאָסָס קען‬
‫זענען בלינד?‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫נישט‬
‫ַז‬
‫בעסער מ'זאָל עס נישט עסן‪ .‬ווי קען אזיין אַז אידישע‬
‫מוז אייך דערציילן א ַז אייגנטליך קומען‬
‫זייןַריש?‬
‫זענען נא‬
‫נישט א ַלע‬
‫הלכותטון א‬
‫זענען אַזוי נזהר בכל פרט ומנהג פון מען‬
‫נישט נזהר‬
‫פסח‪ַ,‬ז זאָל‬
‫פאָר גרויסע קריגערייען אין אונזער אָפיס‬
‫זהירותגעבן‬
‫נישט א ַלע‬
‫גרעסטעמען טון‬
‫וואָס קען‬
‫שמירהא ַז און‬
‫נישטאַרף די‬
‫מצה‪,‬מ'זאווָלאָס ד‬
‫אין‬
‫אין הדיא ַלטן‬
‫ווייץטייל‬
‫וועגןדידעם‪.‬‬
‫אונז א ַוועק זייער שכל אויף א ַ גאָלדענע‬
‫אפוןַזוי חמץ?‬
‫טשעּפען מיט די הוטן ווייל א ַסא ַך‬
‫טא ַץ? ביי אונז זאָגט מען‪ :‬א ַמאָל געווינט‬
‫אינגא ַנצן‬
‫צוליב דעם‬
‫פרויען הא‬
‫רפאל‪,‬‬
‫תולדות‬
‫שליט"א‪,‬‬
‫בלום‬
‫ישראל‬
‫הגה"צָבןר'עסשמחה‬
‫מען‪"...‬‬
‫אבדק"קא ַרלירט‬
‫און א ַמאָל פ‬
‫מען‬
‫אויסגעטאָן און זיך צוגעדעקט מיט א ַ‬
‫אין אַ לענגערן תשובה אויף דעם ענין וואָס איז אַראָּפגעברענגט‬
‫טיכל‪ .‬כאָטש קעגן דעם טיכל האָבן מיר‬
‫לעצט?‬
‫בדרךצום‬
‫דערויף לא ַכן‬
‫נישטטייטשטווער וועט‬
‫מיט'ן‬
‫צחות‪,‬‬
‫ערשטןעסגליון‪,‬‬
‫געוואָרן‬
‫אונזעראָך איז‬
‫איןאָבער ד‬
‫עצות‪,‬‬
‫אויך‬
‫ערשט‬
‫צום‬
‫—‬
‫תשמור'‬
‫המצות‬
‫חג‬
‫את‬
‫לך‬
‫תעשה‬
‫לא‬
‫מסכה‬
‫'אלהי‬
‫פסוק‬
‫די וואָס זענען מקיים "עוז והדר‬
‫געוואונטשן פא ַר אונז‪ .‬פון די א ַנדערע‬
‫לבושה‪...‬א ותשחק‬
‫אחרון!" אַזוי‬
‫ָּפגעטער‪,‬ליוםאון נאָר‬
‫צו צונעמען קיין‬
‫מירפסוק‬
‫ָרנטאָבןדער‬
‫ווא‬
‫נישט יאָ‬
‫זיך הנאה‬
‫דירעקט‬
‫זייט ה‬
‫א ַ פרייליכן פורים!‬
‫"דרייען א ַ קאָּפ" מיט די הוטן‪ ,‬און אפילו‬

‫אלהי מסכה לא תעשה לך‬

‫גליון ג'‬

‫וואַקסן‪ .‬די מעטאָדן‪ ,‬איז אַ נייע מציאות‪ ,‬און עס ברענגט מיט זיך‬
‫פילע נייע שאלות און חששות‪ ,‬אויף וועלכע מ'האָט נישט קיין מסורה‪.‬‬
‫בעפאָר'ן אָננעמען אַזאַ נייעם וועג‪ ,‬וואָלט כאָטש פאַרלאַנגט מ'זאָל‬
‫דן זיין בכובד ראש‪ ,‬און דורכטאָן די מציאות און הלכות‪ ,‬בעפאָר'ן‬
‫די קליידער און שיך געשעפטן‪ ,‬קליידער‬
‫א ַ סּפעציעלע יופי‪ .‬א ַנדערש‪ ,‬וויא ַזוי‬
‫דעם‬
‫זיךָּפצולא‬
‫כדי א‬
‫און צי‬
‫מ'זאמָלא דא‬
‫ַשלוסן צי‬
‫פא ב‬
‫ָרט הוטן‬
‫ַכערס‪,‬‬
‫שייטל‬
‫אא ַנטן‪,‬‬
‫ַבריק‬
‫אַ‬
‫שווערןָזן א ַז‬
‫איזמ'זאָל‬
‫עס א ַז‬
‫מעגליך‬
‫שניידן‪ ,‬איז‬
‫צו‬
‫עס ווי אַזוי‬
‫וואואָסאון‬
‫מיר האָבן ביז‬
‫מיר ווא‬
‫גלייכן‪.‬וועג‬
‫אויסגעטרעטענעם‬
‫ָסַנען‬
‫שּפא‬
‫דעזיינערס‪ ,‬און דאָס‬
‫שטעקט זיך‬
‫היינטפון וו‬
‫לעכעריגע זא ַק‬
‫ווייץ‬
‫שניידן‬
‫מצת וויסן‪,‬‬
‫דיָן זייער‬
‫אאַרָל א‬
‫טיילפ מ‬
‫צוהילף‪,‬‬
‫זיי איין‬
‫מצוה‪ .‬א ַרויס א ַן אונטערהעמד איז "שיין"? און‬
‫פון‬
‫וויכטיגקייט‬
‫די‬
‫וועגן‬
‫אויסריידן‬
‫איינרעדן‬
‫זיך‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ'ז‬
‫ַז‬
‫א‬
‫מעגליך‬
‫איז‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫מיט אַנשטאָט מ'זאָל טאַקע ערנסט דורכטאָן דעם ענין‪ ,‬און צולאָזן יעדן‬
‫זייער פרנסה און א ַז ס'איז אפילו נישט‬
‫א ַז שּפיציגע שיך וואָס דערמא ַנען פונעם‬
‫רב און תלמוד חכם זיך צו באַקענען מיט די ּפראָצעדור‪ ,‬און באַשליסן‬
‫געפערליך‪ .‬בקיצור‪ ,‬מיט די ריכטיגע הילף‬
‫בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"‬
‫צו די פעלדער‪,‬‬
‫צוגעלאָזט‬
‫טאַקע אַ הידור‪ ,‬האָט מען‬
‫מעןאאָסָן איז‬
‫קומטצי ד‬
‫ווייט‪".‬‬
‫"שיין"?‬
‫נישט איז‬
‫מעשה'לע‬
‫ַרבעט די פעלדער‪.‬‬
‫א‬
‫ַ‬
‫א‬
‫מ'ב‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫מציאות‬
‫דעם‬
‫ַרדרייט‬
‫א‬
‫פ‬
‫ָט‬
‫א‬
‫מ'ה‬
‫"דיאוןפרא ַגע דא ַרפט איר פרעגן פון‬
‫אָדער א ַז די טעם'לאָזע‬
‫ַגעָך‪",‬וויצעל‬
‫פראנא‬
‫אויףא ַנצןדי אונז‬
‫די וואָס ט‬
‫פעלדער וווואאָס‬
‫אאַזויַכט די צירונגען‬
‫זענעןקיין וואַסער‪,‬‬
‫ַקסן אָן‬
‫עס‬
‫ַזוי‬
‫א‬
‫ווי‬
‫זיי‬
‫"פרעגט‬
‫ַקנהז‪.‬‬
‫ָנגען‬
‫א‬
‫געה‬
‫ָז‬
‫א‬
‫גל‬
‫פשוט'ע‬
‫זיך השאאָט מען געזאָגט אין אַ דרשה‪ ,‬ד' פרשת בשלח תשס"ז‪ ,‬אַז מען‬
‫צעשּפרייט זיך א ַזוי שנעל‪ ...‬כא ַ‪ ,‬כא ַ‪,‬‬
‫אויף שווא ַרצע אָדער‬
‫קרקע‪ ,‬און ס'קומט‬
‫אונטער די ערד אין די‬
‫האָט "אַריינגעצויגן ּפייּפס‬
‫כא ַ‪ ,‬פון וועמען האָבן זיי א ַזוי מורא‬
‫רויטע שטריק‪ ,‬איז‬
‫עס אָנטרינקען‬
‫אָרט‬
‫און ד‬
‫ס'איזלקרקע‪,‬‬
‫ַנען?‪...‬מתחת‬
‫ּפייּפס‬
‫ַסער אין די‬
‫ווא‬
‫צוריקגעשטא‬
‫אויסצוזען‬
‫טוטָלטן‬
‫מיר ווא‬
‫ווען‬
‫"שיין"?‬
‫אונטערערדיש ווערט דאָס‬
‫רעגן‪ ,‬ס'ווא‬
‫ממשדיא ַ ערד‪.‬‬
‫אָןזייאַשטעלן‬
‫ַקסט ווי‬
‫ס'וואצו זען‬
‫געלעכטער‬
‫ַקסטָנצענטרירט א ַז די‬
‫זיך קא‬
‫ַזוי קומט נישט‬
‫מציאות‪ ,‬א‬
‫פלאאפון‬
‫ּפונקט ווא‬
‫געפיטערט מיט‬
‫ַסער‪,‬אנָלט‬
‫ווי מ'וו‬
‫זיך צו געטריי‪,‬‬
‫שיין‬
‫ָדעסאַזאָלן זיין‬
‫אָךזייאַ מ‬
‫דערפאא ַר‪"...‬‬
‫ַקסט די ווייץ אָן אַ רעגן‪ ".‬וואָלטן מיר אין ערגעץ‬
‫ָלט ס'וו‬
‫געצאצו‪,‬‬
‫נישט א‬
‫מיט‬
‫יעדעראָטאיןזיךטאאַקט‬
‫גייט‬
‫מירפאַרפירעריש‪.‬‬
‫ָנגעקומען‪ .‬איז‬
‫ַרויסגעשטעלט אַז דאָס‬
‫ָבער א‬
‫ַקטיש ה‬
‫וויא ַזויפא‬
‫גייען דעריבער מיט'ן‬
‫ָדעס?‬
‫א‬
‫מ‬
‫אייערע‬
‫וואאָסָנגעפולט מיט‬
‫פעלדער‬
‫ַנשטאָט אונטערערדישע רערן‪ ,‬האָט מען די‬
‫א‬
‫איינציגן וועג‬
‫אונטער‪,‬‬
‫קומט‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫ַגע‬
‫א‬
‫פר‬
‫יעדע‬
‫"ביי‬
‫'סווימינג ּפול' —‬
‫ַזויַר ווי‬
‫פיר אינטשעס — אַ טפח הויך וואַסער‪,‬‬
‫אַ דער‬
‫אונז‪:‬‬
‫בלייבט אפא‬
‫ווענדן מיר זיך צו אונזער ּפסיכאָלאָגישע‬
‫צוליב וואָס עס מאַכן זיך‬
‫שאלות‬
‫וואָס ברענגט מיט זיך פאַרשידענע וועג פון שקר‪".‬‬
‫דעּפא ַרטמענט‪ ",‬ערקלערט ושתי‪" ,‬בלויז‬
‫איינגעטינקען אין די‬
‫"מיר ווערן‬
‫איינגעבויגענע זאַנגען‪ ,‬און די ווייצלעך‬
‫נעמען צו פון‬
‫פאָריגע וואָך האָבן מיר א ַנטיילגענומען‬
‫מענטשן זייער דעת‪",‬‬
‫אָך‪.‬‬
‫אין א ַווא‬
‫ָגישע קאָנווענשאָן‬
‫אוןאנָלא‬
‫ַסער‪ּ,‬פסיכ‬
‫גרויסע‬
‫זאָגט שא ַקנהז‪" .‬מיין‬
‫ַרומגערעדט די ענינים‪.‬‬
‫ַזויָבן א‬
‫וואו מיראהא‬
‫אויפגעקומען פאַרשידענע אַנדערע שאלות‪ ,‬וואָס‬
‫אויך זענען‬
‫לאָזונג איז א ַז ווען מ'זעט‬
‫נישטזייער פיל‬
‫ַרויס א ַז‬
‫שטעלט זיך א‬
‫און ווען עס איז‬
‫בלויז‬
‫און‬
‫ָן‪,‬‬
‫א‬
‫דורכגעט‬
‫געהעריג‬
‫ָל‬
‫א‬
‫קיינמ‬
‫עס מ'האָט‬
‫א ַ משוגעת גענוג מאָל‬
‫זעלבסט–‬
‫אין‬
‫ַנגל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ַ‬
‫א‬
‫פון‬
‫ליידן‬
‫מענטשן‬
‫צוריקצושיסן און‬
‫גענומען‬
‫ווערט עס‬
‫זיך לא ַנג‪,‬‬
‫אויפגעברענגט געוואָרן האָט מעןגענוג‬
‫שא ַץ און זעלבסטזיכערקייט‪ ,‬און‬
‫ס'איזאין די הלכות‪.‬‬
‫צוָס זיין‬
‫ונותןווא‬
‫נושאַל‪ ,‬און‬
‫באַשמוצן יעדן וואָס האָט ּפרובירטנאָרמא‬
‫דעריבער אידענטיפיצירן זיי זיך לויט‬
‫צוליב נאאַןָרמא ַל‬
‫שאלות‪ ,‬געווען‬
‫היי‪-‬יאָר איז אויפגעקומען נייע פריער‬
‫ענדערונג אין די‬
‫זייערע א ַרומיגע‪ .‬אויב א ַלע א ַרומיגע‬
‫ווערט א ַ משוגעת‪ .‬איך‬
‫די פעלדער — נאָך וואָס עס איז באַקאַנט‬
‫מ'ווא‬
‫ווי א‬
‫ַסערטבער‪,‬‬
‫זיין א ַ‬
‫איךַזויאויך‬
‫סיסטעםמוז‬
‫זענען בערן‪,‬‬
‫האָב בא ַזונדער הנאה‬
‫ָקסן‪,‬‬
‫א‬
‫זענען‬
‫ַרומיגע‬
‫א‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫מ'האָט עס מער‬
‫ַסער‪ ,‬און‬
‫טייכלעך וו‬
‫אויבאָרן אַז מ'פולט זיי אָן מיט‬
‫ניין?געוו‬
‫מיט די‬
‫צוא טון‬
‫דאָס‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אויב‬
‫ָקס‪.‬‬
‫א‬
‫ַן‬
‫א‬
‫זיין‬
‫אויך‬
‫מוז איך‬
‫זענעןאָסאַרויסגעקומען‬
‫דיָרטווייצלעך‬
‫מלבושים וו‬
‫נישט געקענט פאַרלייקענען — און סא‬
‫א ַרומיגע גייען מיט דזשאָמּפערס מיט‬
‫סּפעציעללהחמיץ‪.‬‬
‫איז ממהר‬
‫הלכה‪ ,‬אַז ז‬
‫געזאַלצן‪ ,‬וואָס איז קעגן די‬
‫אַלץטראָגן‬
‫פרויען‬
‫געּפא ַסטע ערמל‪ ,‬דא ַן מוז איך אויך‬
‫ַן‬
‫א‬
‫ד‬
‫ווייל‬
‫צניעות‪,‬‬
‫ַר‬
‫א‬
‫פ‬
‫מיטאָרער פאַקט אַז די וואַסער וואָס מען‬
‫גייען קל‬
‫היינט אַ‬
‫א ַזוי גיין‪.‬עס‬
‫שויןַרומיגע‬
‫אויבאיזא ַלע א‬
‫צי איך א ַרויס דעם‬
‫איךאַמד פון די פעלדער‪ ,‬האָבן אין זיך גאָר‬
‫שטיוול‪,‬אוןמוזדי ז‬
‫פעלדער‪,‬‬
‫נוצט אין די‬
‫צוקנייטשטע‬
‫קלעביגע‪,‬‬
‫קא ַרּפעט פון אונטער‬
‫אין קיין‬
‫אוןנישט‬
‫ַלץ‪ ,‬איך‬
‫א בין‬
‫ַנדערש‬
‫הויכעגיין‪,‬‬
‫אויך א ַזוי‬
‫קלהאאָרָב אַ שיכט פון‬
‫מען‬
‫זעט‬
‫ערטער‬
‫פיל‬
‫ז‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫מ‬
‫זייערע פיס און איך‬
‫ַרבעט‬
‫א‬
‫שווערסטע‬
‫אונזער‬
‫ַלע‪.‬‬
‫א‬
‫אָקס ווי‬
‫און‬
‫צום די‬
‫געוולאאַך‪ָ.‬רן אַז‬
‫ַשטעטיגט‬
‫ווייצלעךהוטן‪.‬‬
‫ביישּפיל‪ ,‬די‬
‫לעצטן‬
‫זאַלץ אויף די זאַמד‪ .‬אויך איז בא דעם‬
‫די‬
‫מענטשן‪,‬‬
‫קלוגע‬
‫די‬
‫מיט‬
‫ַקע‬
‫איז טא‬
‫ַלץ‪ .‬פרויען טוען זיך אָן די היטן לשם‬
‫מצות האָבן אין זיך גאָר אַסאַך זא די‬
‫וועלכע האָבן יאָ גענוג זעלבסט–שא ַץ‬
‫געוועןהאָב‬
‫שייטל‪ .‬איך‬
‫צניעות‪,‬‬
‫די‬
‫צוצודעקןָבןדאָסטועם‬
‫וועלכע הא‬
‫תלמידיצוחכמים‬
‫רבניםַזוי און‬
‫שנעל נא ַרן‪.‬‬
‫פילענישט א‬
‫און לאָזן זיך‬
‫אויף‬
‫ָּפצוטון‬
‫א‬
‫זיי‬
‫הנאה‬
‫סּפעציעלע‬
‫קינדער‪ .‬פון זא ַאַלץ; די אַגריקולטור באַאַמטע און‬
‫זייערעאַ טעם‬
‫דורךדערין‬
‫שּפורן‬
‫ווייצלעך‬
‫מיר צו‬
‫זיי קומען‬
‫טערקיש (איך מיין‪ ,‬אויף עמלקי'ש) דורך‬
‫ַמעס‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫צו‬
‫טענה'ן‬
‫נעמען‬
‫מיידלעך‬
‫די‬
‫די פאָרשער פון יומאַ‪ ,‬אַריז ָנע‪ ,‬האָבן באַשטעטיגט‪ ,‬שריפטליך‪ ,‬אַז‬
‫נוצן טא ַקע זייערע הוטן א ַלס ציל–ברעט‬
‫א ַז זיי שעמען זיך מיט זיי‪ ,‬און פא ַרוואָס‬
‫אויף‬
‫אַלץ‬
‫שיכט ז‬
‫אונזערעזעןמאאַ‬
‫אוןא ַרמ'קען‬
‫דווקא די‬
‫נוצן‬
‫ָדעס‪ .‬מיר‬
‫דאָרטיגע וואַסערן זענען זאַלציג‪ ,‬פ‬
‫אויסזען א‬
‫קענען זיי‬
‫ַסער‬
‫אויסזען די וו‬
‫איבער מנאאַכןָך וואָס‬
‫ַזויוויאאָסַלעבלייבט‬
‫ערד‪ ,‬וו‬
‫נישטָקעלטע‬
‫אומצושא‬
‫אויפפא ַלענד‬
‫הוטן זיי צו‬
‫מא ַמעס‪ ,‬און דערנאָך שטעלן זיך די‬
‫פוןַריין‬
‫מיר א‬
‫אָלדילייגן‬
‫וועּפט אויס; לאַבאָראָטאָריעס האָבןאוןבאפורים'דיג‪.‬‬
‫די‬
‫מצות‬
‫ַשטעטיגטא ַמאַז‬
‫געטרייע מא ַמעס צו‪ .‬א ַזוי האָבן מיר נאָך‬
‫זיך‬
‫ַקלען‬
‫א‬
‫וו‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫הוטן‬
‫די‬
‫איןָסן סאָדיום ווי נאַטורליך‬
‫פעדערן מא‬
‫פיל העכערע‬
‫ווייץ ה‬
‫ווייצלעך‬
‫ָבןא ַקע‬
‫גייעןא ט‬
‫די א ַלע‬
‫און ביז‬
‫ַקטיקן‪,‬‬
‫און נאָך טא‬
‫מיט יעדע ווינט‪ ,‬א ַמאָל מא ַכן מיר ּפיצלנע‬
‫ַקסענע ווייצן‪.‬‬
‫געווא‬
‫ַקט‪".‬‬
‫צום טא‬
‫היטן וואָס ליגן אויפ'ן שּפיץ קאָּפ און‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫מיטל‬
‫מיט'ן‬
‫זיך‬
‫ַנוצן‬
‫א‬
‫ב‬
‫ערנסטע‬
‫אויפגעקומען גא‬
‫"מיר אַנשטאָט צו זיין בלויז אַ הידור‪,‬דיזענען‬
‫ַרויספָרא ַלן דערפון‬
‫שייטלעך דא ַרפן א‬
‫אוןָגט זרש‬
‫היופי‪ ",‬זא‬
‫והבל‬
‫שאלותהחן‬
‫הייסט שקר‬
‫ערנסט‬
‫אוןָס מ'הא‬
‫מצות‪ ,‬ווא‬
‫די ווייץ‬
‫אויף‬
‫נישטאיין סיבה‬
‫קיינמדיאָלזייטן‪.‬‬
‫ָט אויף‬
‫צופליען‬
‫אָפן‪" ,‬דאָס טייטשט‪ ,‬מיר געבן פא ַר שקר‬
‫קיינער‬
‫איך אַ הידור‬
‫אויפצוקומעןאָסמיט‬
‫דן געווען‪ ,‬צוליב די בהילות‬
‫אאָסַרלייג זיך‬
‫ּפערזענליךוו פ‬
‫פא ַרוו‬

‫האָט נישט און מ'האָט נאָך קיינמאָל נישט געהאַט‪.‬‬
‫אויף די אַזוי גערופענע 'פלאָך' אויף די אַלטע ווייצן‪ ,‬פון מבוקעות‪,‬‬
‫וואָס ווערן נבדק און ווערן בטל פי כמה‪ ,‬האָבן מיר שוין ב"ה אַ‬
‫לאַנגיעריגע מסורה‪ ,‬ויש לנו על מי לסמוך‪ ,‬און אַזעלכע מצות האָבן‬
‫נעמען אין דעם וואָס דער קרוין אויף‬
‫עס קאָסט א ַמאָל א ַ ּפרייז‪ ,‬איז עס כדאי‬
‫קומען איצט‬
‫אוי‪,‬וואָס‬
‫שאלות‬
‫ָבער די אאַלע‬
‫איןָטאַלע‬
‫אידן‬
‫דורות‪.‬א ַרנאא ַרט‬
‫מיך דא ַן פ‬
‫געגעסן הא‬
‫מרדכי'ס קאָּפ‬
‫צופיל‪"...‬‬
‫כ'רעד שוין‬
‫ָנצוהא ַלטן‪.‬‬
‫ַרירט אויף'ן שּפיץ גאָּפל‪.‬‬
‫ער בא‬
‫קוים‬
‫אויף‪,‬איךהאהָטאָבמען נא‬
‫איז מיין‬
‫געמיינטָך א ַז‬
‫און‬
‫ָסן‬
‫א‬
‫ַג‬
‫א‬
‫ב‬
‫איך‬
‫ָב‬
‫א‬
‫ה‬
‫דעריבער‬
‫און‬
‫ַטע‪,‬‬
‫שוועריגקייטן‬
‫זענען אייערע‬
‫טא כ"ק מרן אדמו"ר הגה"ק מסאַטמאַר ווא‬
‫געגעבן די הוראה‬
‫זי"עָס האָט‬
‫אויסער‬
‫ַטן מיט‬
‫מיין ט‬
‫איבערגעדרייטא ַ פעלד?‬
‫ביים הא ַנדלען אין א ַז‬
‫אינמיטן‬
‫דעםאָס מ'האָט‬
‫מצה וו‬
‫מיסט‪ .‬קיין‬
‫נישט נוצן‬
‫מ'זאאָל‬
‫אַז‬
‫ּפרובירן מיר צו פא ַרווא ַסערן דעם חילוק‬
‫שטענדיג‬
‫ַלד זיין‬
‫וויבאפון‬
‫שוועריגקייט‬
‫וועלגערן‪ ,‬אפילו עס איז נישטאָ קיין "די‬
‫עס איז‬
‫חשש דערין‪,‬‬
‫צווישן א ַ געהעריגע קאָּפ–צודעק און א ַ‬
‫חמץ‪.‬נישט‬
‫ָראויס‪ ,‬פון‬
‫טריט פא‬
‫אָנגענומען ביי מענטשן און מ'זאָגט אַז עס איין‬
‫שאלה פון‬
‫איז אַ‬
‫מוטשעטאַ מיך‬
‫איזָפן קיין‬
‫אַזוי ווי ווייט איז געגאַנגען די זהירות‪ .‬ווי אַזוישלא‬
‫רגע‪,‬אַז אויף‬
‫מעגליך‬
‫א ַביסל אויס‪ ",‬זאָגט ושתי‪" .‬מיר‬
‫זאַך וואָס גדולי המורים שרייען אַז עס איז מחמץ‪ ,‬אָדער אַז מ'זאָל עס‬
‫דא ַרפן שטענדיג א ַרבעטן אויף‬
‫נישט עסן‪ ,‬איז מען זיך מורה היתר דערין? פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל‬
‫אויפגעדעקטאויף‬
‫ָרןָּפ ביז די פיס‪,‬‬
‫ָפעסאקא‬
‫א פון‬
‫ממש פאָריגע וואָך האָבן אָרטיגע ּפר—‬
‫זומער‬
‫ַנטלען‪,‬‬
‫אַז אין די פעלדער בדרך כלל נוצט מען מא‬
‫שטיוול‪ַ,‬נטומס‬
‫ריזיגע קווא‬
‫אויך‬
‫ַקסענע‪,‬‬
‫פון פאַרשידענע כעמיקאַלן אָדער וואַסער אקליידער‪,‬‬
‫ערוואאַלץ‪.‬‬
‫קינדער‪ ,‬די ז‬
‫ַוועקצואוואַשן‬
‫די ערמל‪ ,‬די פא ַרב‪ ,‬די שניט‪,‬‬
‫וויבאַלד מ'האָט נאָך ביז איצט נישט געגעבן קיין געלעגנהייט געהעריג‬
‫די סחורה‪ ...‬ס'איז א ַ גא ַנצע‬
‫קיין און‬
‫ָצעדור‪,‬‬
‫ַסערונג‬
‫לייכטע‬
‫ּפראנישט‬
‫ַכץ און‬
‫דורכצוטאָן די אָרטיגע פלאַנצונג און באַוואגעטוא‬
‫ָבער וויסן‬
‫נישט‬
‫די מעטאָדן קענען זיך טוישן‪ ,‬קען מען קיינמאָל‬
‫וועלכע עס‬
‫דערפא ַר איז‬
‫פעלד‪ ,‬א‬
‫אויפקומען‪ ,‬ווא‬
‫נאָך שאלות עס זענען דאָרט דאָ און וועלןטאנא‬
‫אינטערעסָסא ַנט‪.‬‬
‫ַקעָך אויך‬
‫ס'איז א ַלעמאָל אינטערעסא ַנט‬
‫מ'פאַרהוילט און מ'וועט פאַרהוילן‪.‬‬
‫אויפצוקומען מיט קוריאָזע‬
‫ווי ּפאַסיג זענען די ווערטער פון הגאון דעם מאמר מרדכי ז"ל‪ ,‬אין‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬און זיך לאָזן וואוילגיין‬
‫מ'האָט‬
‫אויך א‬
‫ציגעלעך‬
‫פוןַז די‬
‫שרייבטחשבון‬
‫אַ תשובה וועגן די מאַשין מצות‪ ,‬וואָס ער אויפ'ן‬
‫פאַרהוילן די פאַקטן‪" :‬והנה את הגלויים לנו‬
‫לפניכם‪ ,‬ווי‬
‫אמרנואונז אויס‬
‫וואָסכברפאָלגן‬
‫ַטן‪ ".‬תעמוד‬
‫תחתיה‬
‫ואת שאינם גלויים לנו‪ ,‬בלי ספק יתגלו אחרי כן‪,‬‬
‫געטרייעכיסאָלדא‬
‫ַסקירן‬
‫הוא דא ַרפן פ‬
‫הבהרת‪ ,‬כי למרמה העינים הוא לתפארת‪ ,‬והנה "מיר‬
‫ַרמאאָס‬
‫שחרחורת‪".‬א ד‬
‫עסזרש‪,‬‬
‫ַקטיקן‪",‬אזָסאָגט‬
‫אונזערעא ט‬
‫ָגט‪,‬א און וו‬
‫וואָס איז אונז אַנטּפלעקט האָבן מיר שוין אייך געז‬
‫ַנטּפלעקטוואָס‬
‫היטן פון די‬
‫זיך‬
‫ַרפן‬
‫"מיר דא‬
‫שּפעטער א‬
‫איז אונז נישט אַנטּפלעקט‪ ,‬וועט אָן קיין ספק‬
‫ווילן שטערן אונזערע ּפלענער‪.‬‬
‫ווערן‪ ,‬ווייל די בהרת (קרעץ) בלייבט אונטער איר‪ ,‬ווייל פאַר די אויגן‬
‫א ַסא ַך מאָל בא ַנייען מיר א ַ מאָדע‬
‫דורכ'ןַרץ‪.‬‬
‫פאַרבלענדעניש איז עס שיין‪ ,‬אָבער עס איז שווא‬
‫עס מא ַכן א ַביסל איידל‪ ,‬און‬
‫קויפן עס‬
‫מחליפיםָר נא‬
‫נא‬
‫ַלע אַזוי‬
‫ָכדעם פוואאַרָס אאַן‬
‫במה?‬
‫שטעלט זיך די פראַגע‪ :‬מה אתם‬
‫ַזעלכעא ַרבן‬
‫ריכטיגע פ‬
‫די‬
‫מיר‬
‫ווייזן‬
‫שוין‬
‫גערופענעם צווייפלהאַפטיגן הידור‪ ,‬לאָזט מען זיך אַריין אין א‬
‫דערפון‪ .‬מ'דא ַרף האָבן שכל —‬
‫שאלות חמורות?‬

‫‪87‬‬ 

‫ריזאנע מצות‬
‫יומא ַא ָ‬
‫ַ‬

‫קען מען מקיים זיין אָּפצוהיטן דעם חג המצות‪ .‬ליידער זעט מען אַז‬
‫דאָס איז אמת‪ :‬אַ געוויסע חסידות האָבן אַריינגענומען אין קאָּפ אַז‬
‫מ'מוז האָבן אַריזאָנע מצות‪ ,‬און דאָס איז העכער אַלעס און איז עוקר‬
‫מסורת אבות‪ ,‬און ווישט אַוועק אַלע חששות און איסורים‪.‬‬
‫גרינוואָן‪,‬לדאיז‬
‫גאַנץ פון אָנהייב האָט מען שוין געזען אַז אַנשטאָט ח‪.‬אויפט ַא‬
‫דאָ עּפעס אַ רייץ און אַ ברען צו האָבן די ווייצלעך פאַר יעדן ּפרייז‪.‬‬
‫אויפקומען מיט אַ נייע זאַך‪ ,‬האָבן‬
‫לא די וואָס זיי האָבן געוואָלט זיך‬
‫זיי אָנגעהויבן מטיל מום צו זיין אין דעם אויסגעטרעטענעם וועג ווי‬
‫אַזוי אידן האָבן געשניטן ווייץ פאַר די מצות ביז היינט‪ ,‬זאָגנדיג אַז‬
‫מ'האָט אַריינגעוואָרפן "אַ פלאָך‪ ...‬איך מיין צו זאָגן אַז ס'איז דאָ אַ‬
‫ּפראָבלעם אויף דעם‪".‬‬
‫דער גאַנצער וועג ווי אַזוי מ'האָט ּפראָּפאָגאַנדירט די נייע ווייץ‪,‬‬
‫דורך אַרומגיין זאָגן אַז די פריערדיגע האָט נישט געטויגט‪ ,‬די רבנים‬
‫האָבן נישט אויסגעזאָגט די דוחקים וואָס מ'האָט דאָרט גענוצט‪ ,‬און‬
‫מ'האָט "אַרויסגענומען אַ היתר פון טאַש‪ ",‬האָט שוין נישט גוט‬
‫געשמעקט‪.‬‬
‫פאַראַיאָר איז מען שוין געגאַנגען אַזוי ווייט‪ ,‬און מ'האָט דערקלערט‬
‫(ערשט חול המועד הפסח) אַז "טייל מצות אויף פסח זענען ערגער ווי‬
‫די קאָקאָו" אויף וואָס עס האָט זיך דעמאָלט געמאַכט אַ שאלה‪.‬‬
‫איין מאָל דאָס איז געוואָרן אַן עטרה להתגדל בו‪ ,‬און מ'איז‬
‫געווען אויסען צו צייגן אַז מ'איז בעסער פון יעדן און בעסער פון די‬
‫פריערדיגע‪ ,‬איז מען שוין ליידער געווען משוחד צו דעם נייעם ּפלאַץ‪,‬‬
‫איבער ַא‬
‫און זייערע אויגןקורצע‬
‫טעמעס‪,‬צי עס זענען טאַקע‬
‫קטועלעצו קוקן‬
‫געוואָרן‬
‫שמועסןבלינד‬
‫זענען שוין‬
‫נדפונקטן‬
‫שטא ּ‬
‫רשידענע ַ‬
‫פא‬
‫חששותפון ַ‬
‫רומגענומען‬
‫דערויף‪.‬‬
‫נישט פאַראַן ַאקיין‬

‫לאמיר‬
‫ָ‬
‫צונויפרעדן‬

‫יאר‬
‫גאנץ ָ‬
‫ַא ַ‬
‫פורים‬

‫שקר נחלו לנו אבותינו ר"ל‬

‫פעלקער און פא ַרזיכערן א ַז זיי וועלן‬
‫לכבוד פורים‪ ,‬א ַ זמן ווען ס'איז יצא‬
‫קיינמאָל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו‬
‫סוד און א ַלע בא ַהא ַלטענע סודות רינען‬
‫ַלס‬
‫א‬
‫"‬
‫המלכה‪.‬‬
‫ושתי‬
‫מיט‬
‫טיילט‬
‫ווערן‪",‬‬
‫איזַרףאונזאגעלונגען צו כא‬
‫ַּפן אַ מחאה קעגן די חוצפה יתירה פון‬
‫ַרויסגעברענגט‬
‫ַרויס‪,‬דא‬
‫ענדליך אדאָ‬
‫זיידן‪,‬‬
‫גרויסן‬
‫מיין‬
‫פון‬
‫אייניקל‬
‫געטרייע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫הויכע‬
‫די‬
‫מיט‬
‫אינטערוויו‬
‫זעלטענע‬
‫א ַ איינעם פון די גרעסטע שטיצער פון די אַריזאָנער ווייץ‪ ,‬וואָס האָט‬
‫האָב איך זיך אָנגעשלאָסן אין די מאָדע–‬
‫קנא ַקערקעס וואָס פירן אונז א ַלע ביי די‬
‫דינו‬
‫ָר‬
‫א‬
‫קל‬
‫איז‬
‫עס‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫עביד'‪,‬‬
‫'לטב‬
‫אַרויסגעגעבן דעם קונטרס‬
‫פא ַראיין וואָס דאָס העלפט אונז האָבן א ַ‬
‫נאָז‪ .‬נאָך גרויס אָנשטרענגונג און מיט'ן‬
‫אופןדי מיט אַ‬
‫אויף‬
‫דערין איז ער‬
‫אידישע‬
‫שרעקליכן אויף‬
‫ַרקעאַאויבערהא ַנט‬
‫פוער פיושטא‬
‫בענדלעך‪ ,‬האָבן‬
‫בשריפה‪.‬הא ַקעלע‬
‫ציען א ַסא ַך‬
‫ָט‬
‫א‬
‫מ'ה‬
‫ָס‬
‫א‬
‫וו‬
‫ווייץ‬
‫די‬
‫ַז‬
‫א‬
‫שרייבט‬
‫און‬
‫ישראל‪,‬‬
‫גדולי‬
‫קעגן‬
‫חוצפה נוראה‬
‫פרויען‪ .‬ווען זיי טא ַנצן אונז נאָך‪ ,‬ווייס איך‬
‫דערגרייכט א ַן ערשטמאָליגע‬
‫מיר ענדליך‬
‫נחת ער‬
‫געשעּפט און‬
‫חשש חמץ‪,‬‬
‫מייןהאָבן‬
‫ישראל‬
‫ַלעַּפאיָראבָרןא בכל‬
‫פון‬
‫זיידע אַוואָלט‬
‫תפוצות א ַז‬
‫ַרימטע פרויען‬
‫גענוצטבייא א‬
‫אינטערוויו‬
‫ַפרידיגונג‪".‬‬
‫מיר פיל‬
‫און דא‬
‫מיר‪,‬‬
‫פון‬
‫גדולים חלק‬
‫ָלירן דיא ַ גרויס‬
‫וואָס קא‬
‫די‬
‫געטבאָןא קעגן‬
‫גיטאָבן‬
‫דורָס ה‬
‫פריערדיגן‬
‫פונעם‬
‫ָנטרא אַז‬
‫שרייבט‬
‫עמלקית'טע‬
‫קיין‬
‫נישט‬
‫בין‬
‫איך‬
‫ָטש‬
‫א‬
‫"כ‬
‫זענען‬
‫מיר‬
‫לעבן‪.‬‬
‫טעגליכע‬
‫ָג‬
‫א‬
‫ט‬
‫אונזער‬
‫הלכה‪ ,‬וויבאַלד זיי האָבן נישט געהאַט קיין ברירה און מ'קען זיך נישט‬
‫דעתא‪.‬עס ּפא ַסט מיר ניטא ַמאָל צו רעדן די‬
‫—‬
‫דעם‬
‫פון‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫הנאה‬
‫וועט‬
‫איר‬
‫ַז‬
‫א‬
‫זיכערסומך זיין דערויף — רח"ל מהאי‬
‫שּפרא ַך פון די עמלקים [און דאָס האָט‬
‫עקסקלוסיוון אינטערוויו‪.‬‬
‫שלוםסאָרט‬
‫ווייניגנייע‬
‫נישטאַר די‬
‫ַרויס פ‬
‫גורםזיך א‬
‫אָט דער זעלבער מתחצף‪ ,‬שטעלט‬
‫בית‬
‫געווען‬
‫אינדערהיים‪,‬פון‬
‫חטיםבייאוןמירמצות מצוה‬
‫קצירת‬
‫לעז אויף‬
‫גוטן‪ ,‬און‬
‫אַווייץ‪,‬‬
‫ס'זאדיָל‬
‫ָבלעמען‬
‫פרויעןדי ּפרא‬
‫מוציא מיר‬
‫איזאַנג וואָס‬
‫שוין ל‬
‫העורב‪ ...‬זיין]‪ ,‬בין איך זייער‬
‫אויסגערעדט‬
‫נישט‬
‫די‬
‫אונטער‬
‫שטייט‬
‫עס‬
‫ווער‬
‫זיך‬
‫וואונדערן‬
‫אַנדערע ווייצן‪ .‬לא לחנם הלך הזרזיר אצל‬
‫נאָענט צו די עמלקים‪ ",‬זאָגט אונז זרש‪,‬‬
‫סטיילס וואָס טוישן זיך חדשים לבקרים‪,‬‬
‫צווישן איין קנא ַק מיט איר באָבלגאָם‬
‫יעדן מאָנטאָג און דאָנערשטאָג‪ ,‬און‬
‫און די צווייטע‪" .‬איך פא ַרשטיי אויך‬
‫יעדע מאָל מיט אַנדערע בייפאַלן‪,‬‬
‫זייער טיפע שנאה צו אידן און זייער‬
‫איינס מער אינטערעסאַנט פונעם‬
‫צרות‬
‫ַרלענגערן‬
‫צו פא‬
‫שטרעבן‬
‫גרויסע‬
‫ס'איז אונז‬
‫אידישע יומא‬
‫חמורות די‬
‫שאלות‬
‫ָסערע‬
‫כבוד מיט ווא‬
‫ַטראַכט‬
‫נעמען אַאין בא‬
‫צווייטן‪ .‬נאָכן‬
‫איך‬
‫דעריבער ה‬
‫יעדןלא ַנגן‬
‫אינעם‬
‫צו ב‬
‫ּפערזענליך‬
‫ווייץ זיך‬
‫און זכי'‬
‫אפילואָבפאַר‬
‫גלות‪.‬איד אַז‬
‫ערליכן‬
‫ַקענעןָר פאַר‬
‫איזא קלא‬
‫ַרבינדן‪,‬‬
‫זענען פא‬
‫ָמיטע‬
‫א‬
‫ָדעס–ק‬
‫א‬
‫מ‬
‫די‬
‫מיט‬
‫ַראייניגט‬
‫א‬
‫פ‬
‫זיך‬
‫רודער‬
‫ביים‬
‫שטייען‬
‫וועלכע‬
‫מיט די‬
‫קיין ספק ספיקא לאָזט מען זיך נישט דערין אַריין‪ ,‬נאָר אַזוי ווי ביי‬
‫צו העלפן פא ַרשּפרייטן די מאָדעס און‬
‫און [פאַר]דרייען די וועלט‪ .‬ביטע טיילט‬
‫אַנדערע זאַכן אין פסח איז מען אוחז במעשי אבותיהם‪ ,‬און מ'נוצט‬
‫דערמיט הא ַלטן די אידן אין אונזערע‬
‫מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין‪.‬‬
‫לענגער‪ ".‬אַנשטאָט נעמען‬
‫צענדליגער יאָרן‪,‬‬
‫די זעלבע ווייץ וואָס מ'נוצט שוין‬
‫לא ַּפעס ווי‬
‫איז פון‬
‫אייניקל‬
‫ַזעלכע א ַ‬
‫"איך בין‬
‫מתיקונם‪.‬‬
‫גלייכעָס עס‬
‫ווייץ ווא‬
‫א‬
‫געטרייע טאָכטער פון‬
‫יותר בין א ַ‬
‫קלקלתם "איך‬
‫נבוכדנצר וועלכער האָט זיך פא ַרמאָסטן‬
‫המן'ס‬
‫המן‪ ",‬זאָגט‬
‫ַקנהז‪ ,‬פסוק‬
‫ספורנושאאויפ'ן‬
‫ַטן דער‬
‫מיין זטאאָגט‬
‫די הלכה‪,‬‬
‫צווישן אין‬
‫געווענליכע ספק‬
‫ביי‬
‫אויסצומישן אַכלל ישראל‬
‫טאָכטער‪" .‬אייגנטליך בין איך געווען‬

‫גליון ג'‬

‫מסורת אבותינו בידינו‬

‫‪88‬‬

‫צאי לך בעקבי הצאן‪ ,‬וואָס מ'זאָגט נאָכן סדר‪ ,‬אַז "כיון שהלכה רופפת‬
‫בידך לכי אחר המנהג"‪ ,‬ווען מ'ווייסט נישט די הלכה‪ ,‬זאָל מען גיין‬
‫נאָכן מנהג‪ .‬וק"ו בן בנו של ק"ו‪ ,‬אַז דאָס איז דער כלל ביי די מאכלים‬
‫פון פסח‪ ,‬וואו מ'רירט זיך נישט אַוועק פון מסורת אבות‪.‬‬
‫און מ'שטוּפט עס פאָראויס אין א ַ שיינע‬
‫זיין ליבלינג‪ .‬דאָס הא ַרץ טוט מיר וויי‬
‫אויךוואָס‬
‫היינטאַאיזזאַך‬
‫כלל ביי‬
‫רונדיגעדער‬
‫איך דאָס זיין‬
‫וואדָסאַרף‬
‫וכמה‬
‫אחתדיכמה‬
‫ביז און‬
‫ערלויבט‬
‫טורעם‪.‬‬
‫בושות‬
‫היינטעל אויף‬
‫זענען‬
‫קבלה‪,‬גאנָרא פָראעס‬
‫יענעםפון‬
‫ַפטַן ענין‬
‫בלויזא א‬
‫רבניםּפא ַּפס‬
‫אָאָגן די‬
‫צו דטר‬
‫ָרצוגליך‬
‫מסורהדיאון אָדער‬
‫טאָג פון‬
‫נישטפא ַרש‬
‫איזָב אים‬
‫הא‬
‫סטילאַזוואָס‬
‫ַמגענומענע האָר‪,‬‬
‫ממש; צא‬
‫חמץ מיט‬
‫איז מיט‬
‫עסַגאָסן‬
‫אים בא‬
‫ּפא ַרא ַדע‪,‬‬
‫הוראה א ַזאָגן‬
‫טייל מורי‬
‫איך זהאאָגןָב אַז‬
‫וועןאָס‬
‫מובהקים וו‬
‫עסן;מיידל‬
‫ַטיטלט א ַ‬
‫ַטיש ב‬
‫אויטאָמ‬
‫אוי‪ ,‬אווַסאאָסַך פא‬
‫א ַן‬
‫עסאנישט‬
‫מ'טאאָר‬
‫ָלט אַז‬
‫ַרקריךדורינוווזאאָגן‬
‫גדולי‬
‫מיסט‪.‬חמץ;‬
‫ַמּפער ספק‬
‫עס אאיז אַ‬
‫ַנגענהייט‪ָ.‬סדאָס‬
‫עסן‪.‬פא ַרגא‬
‫"נעב"צואין די‬
‫א‬
‫ּפערזענליכע זא ַכן‪.‬‬
‫איך‬
‫בקיצור‪ ,‬דא‬
‫נישטַלסגלייך‬
‫זייער‬
‫מיינע אַז עס איז‬
‫מיטַך זאָגן‬
‫זייערדאָאַסא‬
‫זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע‬
‫איר פרעגט וועגן מיין קא ַריערע אין די‬
‫איז גאָר אַ האַרבער ענין‪ .‬נו גייט מען איבערלאָזן די חטים אויף וואָס‬
‫שעסלעך זענען א ַן א ַלטער טא ַקטיק‬
‫מאָדעס אינדוסטרי? איך א ַרבעט צוזא ַמען‬
‫ַריילאָזן אין‬
‫גייןַזויזיך‬
‫ָנצוקליידןַזוידיפיל דורות‪,‬‬
‫מסורה פון א‬
‫פילאָבן שוין‬
‫מיר ה‬
‫איינגעצויגענע‬
‫א די‬
‫אויך‬
‫אונזערע‪,‬אוןאון א‬
‫טיכטיגע אַפרויען א‬
‫מיט‬
‫הידור?‬
‫קליינעם‬
‫ַ‬
‫א‬
‫פון‬
‫מעגליכקייט‬
‫די‬
‫צוליב‬
‫חמורות‪,‬‬
‫שאלות‬
‫ַזעלכע‬
‫א‬
‫שעסלעך וואָס שווימען יעצט א ַרויף‪".‬‬
‫אידישע פרויען זיי זאָלן זיין פורים'דיג‬
‫"מיר זענען זייער ציל–אָריענטירט‪",‬‬
‫מזה? ּפערזענליך‬
‫בין איך‬
‫שטותא ַדע‬
‫הישא ַנץלךיאָר‪ .‬גר‬
‫אַ ג‬
‫גדול‬
‫זיצן און‬
‫מיר‬
‫ַז‬
‫א‬
‫נישט‬
‫"מיינט‬
‫זרש‪.‬‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫שטענדיג‬
‫שטוּפ‬
‫איך‬
‫—‬
‫ַקטיוו‬
‫א‬
‫ַרק‬
‫א‬
‫שט אויך די וואָס האָבן שוין געקויפט די מצות אויף פסח‪ ,‬וועלן‬
‫חלומ'ען וואָס עס זאָל זיין די קומענדיגע‬
‫די מאָדע–קאָמיטע צו זיין געווא ַגט און‬
‫נויטיגע געלטער נאָכאַמאָל איינצוקויפן‬
‫זיך געוויס לאָזן קאָסטן די‬
‫מאָדע‪ ,‬נאָר מיר טרא ַכטן צו וואָס מיר‬
‫נישט מורא האָבן א ַרויסצוקומען מיט‬
‫אידן‬
‫איצט‪.‬‬
‫שוין‬
‫מצות‬
‫ַ'ער‬
‫א‬
‫יומ‬
‫די‬
‫אויפעסן‬
‫מהודר'דיגע‬
‫ווילן יעצט אָנקומען‪ ,‬און לויט דעם‬
‫אוןא ַך מאָל האָט‬
‫מצות‪ ,‬א ַס‬
‫ָרשריפטן‪.‬‬
‫מאָדנע פא‬
‫ַרבעט צו‬
‫מבער‬
‫ָדע‪ַ.‬רן‪,‬‬
‫טויזנטערדידמאאָלא‬
‫ָסטן א‬
‫זיך ק‬
‫לא‬
‫יעדעס‬
‫עס א‬
‫געלט‪,‬צוממשטוישט מען‬
‫פילאיך בין‬
‫ַזוי א ַז‬
‫ַרשריגן‬
‫שויןא פא‬
‫מעןָזן מיך‬
‫מעןדעם‪,‬‬
‫אויסער‬
‫און‬
‫ַם!‬
‫א‬
‫אויסנ‬
‫ָן‬
‫א‬
‫ָל‬
‫א‬
‫מ‬
‫ָננעמען‬
‫א‬
‫מ'וועט‬
‫ָמער‬
‫א‬
‫ט‬
‫און‬
‫ַגט‪,‬‬
‫א‬
‫געוו‬
‫זיין דעם חמץ און אַריינברענגן אַ כשר'ן פסח‪ ,‬און געוויס וועט‬
‫ּפייניגן‬
‫הנאהא צו‬
‫ָסטןמיר‬
‫מצות קהאאָבן‬
‫פרויען זיך‬
‫א ַגןדיוועלן‬
‫נישט פא‬
‫מיינע‬
‫ַנדלען‬
‫זייטיגעאיינה‬
‫צו א ַקענען‬
‫די וואָס‬
‫געלט‬
‫ָרשלָרן‬
‫שּפא‬
‫אונזערע‬
‫מיט‬
‫פרויען‬
‫אידישע‬
‫די‬
‫ַביסל‬
‫א‬
‫גענצליך‬
‫און‬
‫אונז‬
‫פון‬
‫ַכן‬
‫א‬
‫אויסל‬
‫פשוט‬
‫די מסורה'דיגע מצות מצוה וועלכע זענען נישט פאַרבינדן מיט די‬
‫מאָדעס‪ .‬א ַמאָל קומען מיר אויף מיט א ַ‬
‫באָיקאָטירן אונזערע ּפלענער‪ ,‬אָבער‬
‫ערנסטע שאלות‪.‬‬
‫בייפא ַל פון טראָגן שּפיציגע שיך אויף‬
‫ווען מ'האָט מיך געפאָלגט איז מען צום‬
‫זענען ד‬
‫דעםאָספסח‬
‫פון א‬
‫סוף ווען‬
‫שיכור‪,‬אָךפשוט‬
‫שטוב‪,‬ווי א ַ‬
‫איןַקלט זיך‬
‫מען ווא‬
‫ַריינברענגן וו‬
‫ביישּפיל‪ ,‬דער‬
‫רעדט צום‬
‫מעןצופרידן‪.‬‬
‫געווען‬
‫שווערע מען‬
‫ָסטןַמאָל קומט‬
‫פיס‪ .‬א‬
‫טון די‬
‫שווא ַרץ‬
‫דעםַכןכלבלוי מיט‬
‫פון מא‬
‫איינפא ַל‬
‫זיך קא‬
‫וויי לצואָזט‬
‫ישוו בה‪.‬זיימען‬
‫חפציך לא‬
‫מקיים‬
‫אידן‬
‫שעסלעך‪,‬‬
‫ָלע‬
‫א‬
‫שמ‬
‫פון‬
‫ַל‬
‫א‬
‫בייפ‬
‫ַ‬
‫א‬
‫מיט‬
‫אויף‬
‫ַלע‬
‫א‬
‫אויפטו‪.‬‬
‫מיין‬
‫געווען‬
‫איז‬
‫סטייליש‬
‫הונדערטער און טויזנטער דאָלאַרן פאַר ערל'טעס‪ ,‬אויסצוקראַצן‬
‫איזוואָס‬
‫סיבה‬
‫אויסער די‬
‫וואָס‬
‫קיין‬
‫אויסגעלא ַכט‬
‫ברעקלעך דא ַן‬
‫האָבן מיך‬
‫ַלגעמיינעמען‬
‫חמץ‪,‬א וואָס‬
‫מכניסים בהם‬
‫מקומותא ַזשאין‬
‫אפילו פון‬
‫ליגט אונטער דעם‪ּ ,‬פייניגט עס פשוט‬
‫איינער וועט נישט קויפן די מיאוס'ע‬
‫ַ'טעמ'טע ישראל קדושים אַזוי שטאַרק נזהר‬
‫אומבאאָך זענען‬
‫מחוייב‪ ,‬ד‬
‫בפירוש נישט‬
‫די פרויען וואָס געפינען זיך נעבעך אין‬
‫קליידער (זעק) מיט די‬
‫איזהאדָבןאָך זיכער‬
‫זוכה זיין‬
‫און‬
‫שוועריגקייטן‬
‫חמץ‪ .‬און‬
‫משהותפיסה‬
‫אויסצורוימעןַציעיעדעסא ַן ענגע‬
‫ָכדערצו אין קאָמבינא‬
‫ווילןָליר נא‬
‫בלויע קא‬
‫גיין‪ָ"...‬נער מצות‪ ,‬וועט מען‬
‫מיט'ןאַריזא‬
‫געקויפט די‬
‫שוין‬
‫ָט‬
‫א‬
‫מ'ה‬
‫אויב‬
‫אפילו‬
‫אַז‬
‫מיט שווא ַרץ‪ .‬איך האָב זיך אָבער‬
‫איבערצוקויפן דעם‬
‫טויזנטהאדָבןאָלאאַסַרא ַך ערפא ַרונג אין‬
‫אונזעראַרום "מיר‬
‫די מייניגע א ַז‬
‫ַרגעןדאָס‬
‫ַלטןאביי‬
‫געהא‬
‫הונדערטער צי‬
‫נישט ק‬
‫אויף"מיר‬
‫זיך השאאָטַקנהז‪.‬‬
‫ערנסטעפעלד‪ ",‬ב‬
‫מיינען און‬
‫שטערקער ווי‬
‫כח‬
‫ַרימט מען‬
‫שאלות‪,‬א און‬
‫פרייזייפון די‬
‫פילאָס זענען‬
‫איז וו‬
‫מצות‬
‫ערנסטע דאָך‬
‫געזען‪ ,‬אָבער‬
‫ַך‬
‫א‬
‫ַס‬
‫א‬
‫שוין‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫לעצטע‬
‫ָס‬
‫א‬
‫ד‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫סוף‬
‫צום‬
‫וועלן‬
‫מיר‬
‫דעם אַ מסורה פון דורי דורות‪ ,‬כדי צו קענען אויסרוימען די‬
‫שטרענגען מיר זיך אָן די לעצטע צייטן‬
‫וואָרט‪ ,‬און עס האָט זיך אונז טא ַקע‬
‫יעצט מען דאַרפן דאַנקן השי"ת אַז מ'קען‬
‫פונדערהיים‪ .‬און‬
‫שאלה'דיגע מצות‬
‫א ַרויסצוקומען מיט ווי מער געווא ַגטע‬
‫איינגעגעבן‪ .‬א ַזוי אויך הא ַלט איך‬
‫מצות‪,‬‬
‫שאלה'דיגע‬
‫די‬
‫ָט‬
‫א‬
‫ַנשט‬
‫א‬
‫מצות‪,‬‬
‫מהודר'דיגע‬
‫ַקומען‬
‫ב"הא בא‬
‫נאָך‬
‫בייפא ַלן‪ ,‬וואָס מיר האָבן זיך א ַמאָל נישט‬
‫ַרבעטן א ַז די קומענדיגע מאָדע‬
‫אינמיטן‬
‫טובאייןפון אַ משהו‬
‫קענען‬
‫חמץ‪ .‬איז ווייל ס'איז נישט קיין‬
‫ערלויבט‪ .‬דאָס‬
‫יום —‬
‫דעם— —‬
‫זייןזאָלן‬
‫נזהרא ַלע‬
‫ַפעלן א ַז‬
‫צוָל בא‬
‫זא‬
‫יעדעא ַמף‪,‬‬
‫לעצטן ק‬
‫ביים‬
‫ַלטן‬
‫א‬
‫ה‬
‫מיר‬
‫ַז‬
‫א‬
‫סוד‬
‫דעם‬
‫געבן‬
‫צו‬
‫ערלויבט‬
‫מיר‬
‫ָט‬
‫א‬
‫מ'ה‬
‫מינוט‪,‬‬
‫מיט'ן אויפעסן די אַריזאָנער מצות בעפאָר פסח‪ ,‬וועט מען ביי‬
‫וויַראדיָּפלייגן‬
‫ַרפן א‬
‫יום ווען‬
‫צוםזייט‬
‫הכנותאיין‬
‫נישטדי און‬
‫האא ַָבן קלא‬
‫שויןמיט‬
‫אינטערוויו‬
‫טוב‪,‬דאאַזוי‬
‫תנאי פון‬
‫דעםָרן זכות‬
‫אכילה‬
‫דאָס געווער‪ .‬מיר וועלן קעמפן מיט א ַלע‬
‫א ַרויסצוגעבן קיין סודות פון חדר‪ ,‬און‬
‫מיטלען!"האָט ער געגעסן לכבוד‬
‫איך כל יום ויום‬
‫אויבאָס‬
‫הזקן וו‬
‫שמאי‬
‫אויף‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫גמרא‬
‫איר וועט מיר מוזן א ַנטשולדיגן‬
‫דעם‪".‬אָט אויפגעגעסן וואָס ער האָט אָנגעגרייט פאַר‬
‫ַלטןַלדצוער ה‬
‫וויבא‬
‫שבת‪,‬זיך הא‬
‫וועל‬
‫נייעַז‬
‫איר דדיאָ‪ ,‬א‬
‫ַרשּפרייטאיז‬
‫ַזויאפָסא זעלבע‬
‫שבת‪.‬א ד‬
‫ַר‬
‫א‬
‫פ‬
‫בעסערס‬
‫נעמען‬
‫קענען‬
‫שבת צו‬
‫ווי‬
‫מהודר'דיגערע‬
‫קענעןא ַזויהאָבן‬
‫מצות‬
‫אויף די‬
‫די א ַלע‬
‫נעמט איר‬
‫מ'עסטוואו‬
‫פון‬
‫בליץ–שנעל?‬
‫בעפאָר יום טוב‪ ,‬צומאָדע‬
‫ַלן?‬
‫א‬
‫בייפ‬
‫שטענדיג עס‬
‫נוצןָג הייסט‬
‫"מיר טא‬
‫מצות פאַר יום טוב‪ ,‬איז עס קלאָר אַז יעדן‬
‫מעןטויש‬
‫אויסאַזדעם‬
‫פסח‪.‬‬
‫עסטאָה‪,‬שוין‬
‫אין סעזאָן‪ ",‬זאָגט ושתי‪" ,‬מיר בויען‬
‫סוד א ַז מיר נוצן‬
‫לכבודַלטער‬
‫ס'איז א ַן א‬
‫"‬
‫פרויענישע‬
‫פונעםאויף די‬
‫ווערטער אויך‬
‫די פריער‪,‬‬
‫מיטאָרן‬
‫ָדעס פון י‬
‫ַלטע מא‬
‫איבער‬
‫ַטירליכע אין די‬
‫מאמרנאמרדכי‪,‬‬
‫ענדיגן‬
‫מירדי אוועלן‬
‫אייגנשא ַפטן פון וועלן געפעלן פא ַר‬
‫נאָר א ַמאָל בעסערט מען עס א ַביסל‬
‫ערנדיגט מיט אַ רוף צו יראי ד' וחושבי‬
‫דערמאַנטע תשובה‪ ,‬וואָס ער‬
‫חבר'טעס און משפחה‪ ,‬און אויף זייער‬
‫אויס‪ ",‬ערקלערט אונז ושתי‪" .‬צום‬
‫ליטוש תורת אמו‪,‬‬
‫את ידו‪,‬‬
‫יריםָדעאיש‬
‫שמו‪,‬‬
‫כרמו‪,‬וואָס‬
‫גדראיז ניי‪,‬‬
‫להרוסאָס‬
‫ולבלצו זען וו‬
‫נייגעריגקייט‬
‫הויכע ּפא ַּפס‬
‫פון די‬
‫ואלדי מא‬
‫ביישּפיל‪,‬‬
‫במו‪.‬‬
‫רגלינו‬
‫יתנגפו‬
‫ולא‬
‫בטח‬
‫נלך‬
‫אבותינו‬
‫ובדרכי‬
‫אין די האָר‪ ,‬דאָס איז א ַרומגעגא ַנגען פא ַר‬
‫איז "אין"‪ ,‬און וואָס יענער טראָגט‪".‬‬
‫ַלעא ַן הא‬
‫אָר ד‬
‫ָלן נא‬
‫צוריק‬
‫ָנציג יאָר‬
‫בערך צוו‬
‫שטא ַב‪",‬‬
‫געניטע‬
‫ַ‬
‫א‬
‫זייער‬
‫ָבן‬
‫א‬
‫ה‬
‫"מיר‬
‫זוכהָטזיין צו אַ כשר'ן און לעכטיגן פסח‪,‬‬
‫מיר זא‬
‫ויה"רא אַז‬
‫ווידער‬
‫ַכנדיג‬
‫א‬
‫קר‬
‫ָלץ‪,‬‬
‫א‬
‫שט‬
‫מיט‬
‫זרש‬
‫ָגט‬
‫א‬
‫ז‬
‫עס‬
‫און‬
‫ַּפ‬
‫א‬
‫ּפ‬
‫די‬
‫איינדרייען‬
‫ַרפט‬
‫א‬
‫מען געד‬
‫מיר זאָלן שוין זוכה זיין צום 'בקרוב נהלה נטעי כנה פדויים‬
‫און‬
‫מיט איר באָבלגאָם‪" .‬מיר א ַרבעטן אויף‬
‫א ַרויפקוועטשן שּפיציג‪ ,‬און היינט איז‬
‫לציון ברנה'‪ ,‬ונאכל שם מן הזבחים ומן הפסחים בב"א‪.‬‬
‫בעסער ווען מ'טוט עס אָן מיט א ַ רייף‬

‫פא ַרשידענע פראָנטן אויפא ַמאָל — אויף‬