Το όριο και τα όρια της Κομούνας

ΣΟΤ ΠΔΣΡΟΤ-ΗΩ΢ΖΦ ΢ΣΑΝΓΚΑΝΔΛΛΖ

Κάζε γλώζε είλαη ε απάληεζε ζε έλα εξώηεκα. Αλ δελ

ππάξρνπλ εξσηήκαηα, δελ κπνξεί λα ππάξμεη επηζηεκνληθή
γλώζε.1 Πνηεο εξσηήζεηο (νθείινπκε) λα θάλνπκε ζηελ
παξηζηλή Κνκνύλα; Ση είδνπο απαληήζεηο επηζπκνύκε ή
αλακέλνπκε ζήκεξα; Ση ζέινπκε λα ρηίζνπκε πάλσ ζ’ απηέο
ηηο απαληήζεηο; Καη, ηειηθά, πνηνο πόηε θαη γηαηί ζέηεη
ηηο εξσηήζεηο;
Ζ ηειεπηαία θξάζε καο βάδεη, αξρηθά, κπξνζηά ζην
δίιεκκα θαη ηελ άζηνρε, θαηά βάζε ζεηηθηζηηθή, δηακάρε
κεηαμύ ησλ ηζηνξηθώλ ηνπ εξγαηηθνύ θηλήκαηνο, αιιά θαη
κεηαμύ απηώλ θαη ησλ δηαθόξσλ ζεκαηνθπιάθσλ ηεο κλήκεο
θαη ησλ παξαδόζεώλ ηνπ. Αθόκα θη αλ απαληήζεη θαλείο όηη
ε καδηθνπνίεζε ησλ παλεπηζηεκίσλ έδσζε θάπνηα ζηηγκή ηε
δπλαηόηεηα ζηηο ππάιιειεο ηάμεηο λα εηζέιζνπλ θαη λα
εηζάγνπλ -είηε σο δηδάζθνληεο είηε σο δηδαζθόκελνη- σο
επηζηεκνληθό αληηθείκελν έλα επξύηεξν κέξνο ηεο
θνηλσληθήο πξαγκαηηθόηεηαο, θη αλ, από ηελ άιιε κεξηά,
παξαηεξήζεη θαλείο όηη ε ζεσξνύκελε παξαθκή ηνπ θόκκαηνο
ιεληληζηηθνύ ηύπνπ, θαζώο θαη ηνπ ζπλδηθαιηζηηθνύ
θηλήκαηνο, κείσζε ηελ ηθαλόηεηα θαη ηελ απήρεζε
ζπγθξόηεζεο θαη αλαπαξαγσγήο κηαο απηόλνκεο εξγαηηθήο
ηζηνξίαο θαη παξάδνζεο (θαη εληέιεη, ζπλείδεζεο), ε
έληαζε κεηαμύ «αθαδεκατθήο» ηζηνξίαο θαη εξγαηηθήο κλήκεο
παξακέλεη.2 ΢ηελ ειιεληθή πεξίπησζε, βέβαηα, νη παξαπάλσ
δηαπηζηώζεηο κπνξεί λα καο μελίδνπλ, αθνύ ε ηζηνξία ηνπ
εξγαηηθνύ θηλήκαηνο δηδάζθεηαη ειάρηζηα έσο θαζόινπ ζην
παλεπηζηήκην, ελώ, θη από ηελ άιιε κεξηά, νθείινπκε λα
κηιάκε όρη γηα ηζηνξία ηνπ εξγαηηθνύ θηλήκαηνο, αιιά γηα
θνκκαηηθέο ηζηνξίεο θαη παξαδόζεηο, νη νπνίεο, ζηελ
πιεηνλόηεηά ηνπο δηέπνληαη από κηα απηναλαθνξηθόηεηα θαη
είλαη από αδηάθνξεο έσο ερζξηθέο απέλαληη ζε επξύηεξα
ζρήκαηα πεξί ηνπ θνηλσληθνύ.
Παξά ηηο αληηξξήζεηο πεξί «ειιεληθήο
ηδηαηηεξόηεηαο», ζεσξώ όηη ην ίδην ην γεγνλόο ηεο
παξηζηλήο Κνκνύλαο πξνθαιεί κε ηελ παξνπζία ηνπ ην
μεπέξαζκα κηαο ηνπηθηζηηθήο ζθνπηάο ζέαζεο ησλ πξαγκάησλ,
θαη γη’ απηό ζπλερίδσ. Αλ ε επαλαδηαπξαγκάηεπζε ηνπ
παξειζόληνο απνζθνπεί ζηελ αλαγλώξηζε ηεο «πξαγκαηηθήο
θίλεζεο», αλ θηλείηαη κε γλώκνλα ηελ εθ ησλ πζηέξσλ,
πιεξέζηεξε απεηθόληζή ηνπ, ηόηε απηή ε αλαδξνκηθή
πξνζέγγηζε ζα κπνξνύζε λα παξάγεη έλα θνηλό πεδίν,
ηνπιάρηζηνλ κεηαμύ ησλ «αθαδεκατθώλ» ηζηνξηθώλ θαη ησλ
«θνκκαηηθώλ» ηζηνξηθώλ πνπ ζρεηίδνληαη πξαγκαηηθά (θαη
όρη θαη’ όλνκα) κε ηε καξμηζηηθή παξάδνζε. Αλ, αληίζεηα,
ε αέλαε επαλαζπγγξαθή ηνπ παξειζόληνο απνζθνπεί ζηελ
ππνζηήξημε ηνπ ππάξρνληνο, αλ ε ηζηνξία μαλαγξάθεηαη σο
δηθαηνιόγεζε ή λνκηκνπνίεζε ησλ ζπζρεηηζκώλ ηνπ παξόληνο,
ζηελ θνηλσλία ή εληόο κηαο νξγάλσζεο ή ελόο θόκκαηνο, θαη
ζ’ απηή ηελ πεξίπησζε ζα κπνξνύζακε λα κηιήζνπκε γηα ηε
ζπγθξόηεζε κηαο θνηλήο ζπληζηακέλεο: ηώξα, βέβαηα, νη
πξνζπάζεηεο ζπλδένληαη κε ην θαηλόκελν ηνπ ηζηνξηθνύ
αλαζεσξεηηζκνύ, κε ην αξλεηηθό πξόζεκν πνπ, κέρξη
πξόηηλνο ηνπιάρηζηνλ, ηνπ έβαδε ε πιεηνςεθία ησλ
ηζηνξηθώλ. Μπνξεί ε ηζηνξία λα γξάθεηαη ζην παξόλ, θάζε
θνξά ζε θάπνην παξόλ, αιιά δελ κπνξεί λα γξάθεηαη πξνο
ράξηλ ηνπ εθάζηνηε παξόληνο. Ούηε πξνο ράξηλ ηνπ ίδηνπ
ηνπ παξειζόληνο, θπζηθά, θάηη ην νπνίν δηαθήξπζζε κηα
απηνεπνλνκαδόκελε αληηθεηκεληθή ηζηνξηνγξαθία: έλα
παξειζόλ θιεηζκέλν ζηνλ εαπηό ηνπ, ηειεησκέλν, πνπ δελ
επηθνηλσλεί κε ην κέιινλ ηνπ, ζα είρε ηόζν γλσζηηθό
ελδηαθέξνλ, ζα ζπγθξνηνύζε έλα αληηθείκελν ηόζν
επηζηεκνληθό, όζν θαη κηα ζπιινγή γξακκαηνζήκσλ.
Παξόηη ηα παξαπάλσ ζα κπνξνύζαλ λα αθνπζηνύλ σο έλαο
ζσξόο θνηλώλ ηόπσλ, θάηη ην νπνίν από ηε κηα εύρνκαη,
δηόηη ζα ζήκαηλε όηη ε παξνύζα θαηάζηαζε δελ είλαη ηόζν
ηξαγηθή, αιιά από ηελ άιιε εμνξθίδσ, γηαηί ζα θαηαιάβαηλα
πόζν αληαξόο έρσ ήδε γίλεη, κε βνεζνύλ, πάλησο, λα εηζάγσ
κηα ζρέζε: απηή κεηαμύ παξηζηλήο Κνκνύλαο, παξάδνζεο θαη
κέιινληνο. Καηαξράο, ε Κνκνύλα δεκηνπξγεί κηα ηνκή. «Ζ
εξγαηηθή ζπλείδεζε εγθαηέιεηςε ηόηε ηνλ δξόκν ησλ αζηηθώλ
επαλαζηάζεσλ. Γελ είρε πηα αλάγθε λα δεη κε ηελ αλάκλεζε
ησλ επαλαζηάζεσλ ηνπ 1789 θαη ηνπ 1848, δηόηη δηέζεηε
πηα, όπσο έγξαςε ν Βαγηέο, κηα επαλάζηαζε κε εξγαηηθή
πεξηβνιή».3 Ζ θξάζε απηή ηνπ Εσξδ Υάνππη (ή Όπη), καο
δίλεη ηηο ηξεηο πξώηεο εκεξνκελίεο. Σν 1871 δελ είλαη
νύηε 1789 νύηε 1848. Δίλαη ε ζηηγκή ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο,
ε ζηηγκή ηεο ρεηξαθέηεζεο. Ζ εξγαηηθή ηάμε μεηά ηελ
Κνκνύλα θαη τάριν ηεο Κνκνύλαο «μαλαδηαβάδεη» ηε Γαιιηθή
επαλάζηαζε θαη ην ’48 σο αζηηθέο επαλαζηάζεηο, σο έλα
ζύλνιν γεγνλόησλ πνπ αλήθνπλ πηα ζην παξειζόλ. Ωο
επαλαζηάζεηο εθ ησλ πξαγκάησλ μεπεξαζκέλεο. Δδώ, ε εθ ησλ
πζηέξσλ θαηαλόεζε ζπληζηά θαη μεπέξαζκα: ε Γαιιηθή
επαλάζηαζε έρεη ηειεηώζεη. Απηή ε αλαζπγθξόηεζε ηεο
ηζηνξίαο θαη ηνπ λνήκαηνο ηεο Γαιιηθήο επαλάζηαζεο, ε
αλαζεκαζηνδόηεζή ηεο, ζα έρεη επηπηώζεηο ηόζν γηα ην
κεηαγελέζηεξν εξγαηηθό θίλεκα όζν θαη γηα ηελ ίδηα ηελ
ηζηνξία ηεο Κνκνύλαο.
Αο θνηηάμνπκε ηώξα, γηα ιίγν, ηελ ίδηα ηελ Κνκνύλα.
Από ηα 93 κέιε ηνπ ΢πκβνπιίνπ ηεο, θαη κάιηζηα κεηά ηελ
απνρώξεζε ησλ «κεηξηνπαζώλ» θαη ηηο επαλαιεπηηθέο
εθινγέο, βξίζθνπκε 25 εξγάηεο θαη ηερλίηεο, ζε αληίζεζε
κε ηνπο ππόινηπνπο, νη νπνίνη ήηαλ ππάιιεινη, ινγηζηέο,
γηαηξνί, δάζθαινη, λνκηθνί, δεκνζηνγξάθνη. Ζ πιεηνςεθία
ηνπ ΢πκβνπιίνπ, νη απνθαινύκελνη «ξηδνζπάζηεο» ή
«αλεμάξηεηνη επαλαζηάηεο», απηνπξνζδηνξίδνληαη σο
Νενγηαθσβίλνη. Γηαξθήο είλαη ε επίθιεζε ηεο ηειεπηαίαο
θάζεο ηεο Γαιιηθήο επαλάζηαζεο, δεκηνπξγείηαη κηα
«Δπηηξνπή Κνηλήο ΢σηεξίαο», πηνζεηείηαη ην παιηό,
επαλαζηαηηθό εκεξνιόγην, αλνίγνπλ μαλά Λέζρεο. Αλ
ζεσξήζνπκε ηελ επαλάζηαζε ηνπ Ηνπλίνπ ηνπ 1848 σο πξώηε,
κπνξνύκε λα ζεσξήζνπκε ην 1871 σο κηα δεύηεξε πξνζπάζεηα
επηζηξνθήο, λεθξαλάζηαζεο ηνπ 1793 - πνπ απνζθνπεί,
βέβαηα, ζηελ νινθιήξσζή ηνπ;
Όπσο γξάθεη ν Εαθ Ρνπδεξί, «ζήκεξα ςάρλνπκε ζηελ Κνκνύλα
ηελ πξναλαγγειία ελόο κέιινληνο. Όκσο, ε άκεζε ζπλέπεηα,
ην αλαπόθεπθην απνηέιεζκα απηήο ηεο θίλεζεο είλαη ε ρξήζε
γηα ηελ αλάιπζε ηνπ γεγνλόηνο Κνκνύλα, γηα ηελ αλάγλσζε
ησλ γεγνλόησλ ηνπ 1871, όξσλ, ελλνηώλ, ελόο ιεμηινγίνπ
αλαρξνληζηηθνύ. Πξνιεηαξηάην, θόκκα, θνηλνθηεκνζύλε,
ζπλδηθάην, αλαξρία... Λέμεσλ θαη όξσλ πνπ ηόηε ήηαλ αθόκα
ζηα ζπάξγαλα, δίπια ζε ιέμεηο θαη όξνπο πνπ είραλ κελ
γελλεζεί αιιά πνπ ζα έβξηζθαλ αξγόηεξα ηνλ πξνζδηνξηζκό
ηνπο. Γελ ππάξρνπλ αθόκα ζπλδηθάηα, αιιά εξγαηηθέο
ελώζεηο. Ούηε θάπνην ζπγθξνηεκέλν ζρέδην θξαηηθήο
θνιεθηηβνπνίεζεο, παξά κόλν ζθέςεηο γηα κηα γεληθεπκέλε
ζπλεξγαηηθόηεηα. Καη ε εξγαηηθή ηάμε πνπ έθαλε ηελ
Κνκνύλα δελ είλαη νύηε πξνιεηαξηάην νύηε ηερλίηεο, νύηε
αξραία νύηε λέα, είλαη θάηη ελδηάκεζν».4
Αο ζεσξήζνπκε ηελ ηειεπηαία θξάζε, απηή πεξί
«ελδηάκεζνπ», σο κηα έκκεζε επηβεβαίσζε ηνπ ραξαθηεξηζκνύ
ηεο Κνκνύλαο σο νξίνπ: θάηη ην πξνζσξηλό πνπ, εληόο ηνπ,
ην παξειζόλ είλαη αθόκα νξαηό αιιά ήδε απνκαθξπζκέλν. Κη
αο πξνζεγγίζνπκε γηα ιίγν ην εξώηεκα πεξί
«λεθξαλάζηαζεο», από ηε ζθνπηά ηεο καξμηθήο
θαληαζκαηνινγίαο. Θα απνηαζώ ζηνλ Μαξμ ηεο 18ης ηοσ
Μπρσμέρ, θη όρη ζ’ απηόλ ηνπ Εμθσλίοσ πολέμοσ ζηη Γαλλία,
όρη κόλν ιόγσ επηκεξηζκνύ ησλ θαζεθόλησλ, αιιά θπξίσο
επεηδή ζηνλ Εμθύλιο ν Μαξμ, έρνληαο θαηά λνπ ηνπο
αλαγλώζηεο ηνπ εληόο ηεο πνιηηηθήο ζπγθπξίαο ηεο επνρήο
ακέζσο κεηά ηελ Κνκνύλα, παξνπζηάδεη ζθόπηκα κηα εηθόλα
πνπ παξεθθιίλεη απηήο πνπ ζα αλακέλακε ζε άιιεο
πεξηζηάζεηο.
 Μηα δεθαεηία πξηλ ηελ Κνκνύλα, ν Μαξμ, αλαθεξόκελνο
ζηηο (αζηηθέο) επαλαζηάζεηο ηνπ 1789 θαη ηνπ 1848,
γξάθεη: «Ζ παξάδνζε όισλ ησλ πεξαζκέλσλ γελεώλ βαξύλεη
ζαλ εθηάιηεο ζην κπαιό ησλ δσληαλώλ, θη όηαλ αθξηβώο
θαίλεηαη όηη απηνί εξγάδνληαη γηα λα κεηαβάιινπλ ηνλ
εαπηό ηνπο θαη ηα πξάγκαηα, λα δεκηνπξγήζνπλ απηό πνπ
πνηέ κέρξη ηόηε δελ ππήξμε, αθξηβώο ζε θάηη ηέηνηεο
επνρέο επαλαζηαηηθήο θξίζεο αλαθαινύλ κε αγσλία ηα
πλεύκαηα ηνπ παξειζόληνο γηα λα ηα πξνζιάβνπλ ζηελ
ππεξεζία ηνπο. Γαλείδνληαη ηα νλόκαηα, ηα ζπλζήκαηα γηα
ηε κάρε, ηηο ελδπκαζίεο, γηα λα εκθαληζηνύλ κε απηή ηελ
παιηά θαη ζεβάζκηα κεηακθίεζε, θαη κε απηέο ηηο
δαλεηζκέλεο θξάζεηο, ζηε λέα ζεαηξηθή πξάμε ηεο
ηζηνξίαο». Καη ιίγν πην θάησ: «Ζ αλάζηαζε ησλ λεθξώλ
ρξεζίκεπζε ζ’ εθείλεο ηηο επαλαζηάζεηο γηα λα δνμάζνπλ
ηνπο λένπο αγώλεο, όρη γηα λα παξσδήζνπλ ηνπο παιηνύο.
Γηα λα εμπςώζνπλ ζηε θαληαζία ην θαζήθνλ πνπ είραλ
αλαιάβεη, όρη γηα λα μεθύγνπλ από ηελ πξαγκαηνπνίεζή ηνπ.
Γηα λα μαλαβξνύλ ην πλεύκα ηεο επαλάζηαζεο, όρη γηα λα
μαλαζέζνπλ ζε θπθινθνξία ην θάληαζκά ηεο».5 Ζ επίθιεζε ηνπ
ξσκατθνύ παξειζόληνο ην 1789, ή ηεο Γαιιηθήο επαλάζηαζεο
ην 1848, δελ ραξαθηεξίδεηαη σο λεθξαλάζηαζε αιιά σο κηα
κεηακθίεζε πνπ θάλεη δπλαηό ην αλέβαζκα ελόο λένπ έξγνπ.
Απηή ε εηθόλα ηεο επαλαζηαηηθήο πεξηόδνπ σο ζεαηξηθήο
παξάζηαζεο, κηα παξάζηαζε πνπ απέρεη καθξάλ από ηνπο
ηξέρνληεο νξηζκνύο ηεο «κίκεζεο» θαη ηεο «αλαπαξάζηαζεο»,
ζα καο πήγαηλε πνιύ καθξηά.6
Όια απηά ηα ηδενινγηθά ηερλάζκαηα, άιισζηε, ηα
ρξεηάδνληαη νη αζηηθέο επαλαζηάζεηο. ΢ύκθσλα κε ηνλ Μαξμ,
δελ ζπκβαίλεη ην ίδην κε ηελ «θνηλσληθή (δειαδή
πξνιεηαξηαθή) επαλάζηαζε ηνπ 19νπ αηώλα». Γηόηη απηή «δελ
κπνξεί λα απνζπάζεη ηελ πνίεζή ηεο από ην παξειζόλ, αιιά
κόλν από ην κέιινλ. Γε κπνξεί λα αξρίζεη λα γίλεηαη ν
εαπηόο ηεο πξνηνύ δηαγξάςεη θάζε πξνιεπηηθή πίζηε ζην
παξειζόλ. Οη πξνεγνύκελεο επαλαζηάζεηο είραλ αλάγθε λα
αλαπνινύλ ηελ ηζηνξία, ώζηε λα δεκηνπξγνύλ ςεπδαηζζήζεηο
γηα ην πεξηερόκελό ηνπο. Γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη ην
πεξηερόκελό ηεο, ε επαλάζηαζε ηνπ 19νπ αηώλα πξέπεη λ’
αθήζεη ηνπο λεθξνύο λα ζάςνπλ ηνπο λεθξνύο ηνπο. Πξώηα, ε
έθθξαζε μεπεξλνύζε ην πεξηερόκελν. Σώξα, ην πεξηερόκελν
7
μεπεξλά ηελ έθθξαζε».
Γηαβάδνληαο, ζήκεξα, απηέο ηηο θξάζεηο, θαη
ζπζρεηίδνληάο ηεο κε όζα γλσξίδνπκε όηη επαθνινύζεζαλ
θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Κνκνύλαο, κπνξνύκε λα ζέζνπκε έλα
άιιν όξην, όρη ρξνληθό, δειαδή κεηαμύ παξειζόληνο θαη
παξόληνο ηεο, νύηε εξκελεπηηθό, δειαδή κεηαμύ αζηηθήο θαη
πξνιεηαξηαθήο επαλάζηαζεο, αιιά έλα όξην ζηε θαληαζία ηεο
παξηζηλήο Κνκνύλαο. Πξάγκαηη νινθιεξώλεη ηε Γαιιηθή
επαλάζηαζε, πξάγκαηη μεπεξλά ην 1848, είλαη πξάγκαηη κηα
εξγαηηθή επαλάζηαζε. Όκσο, είλαη κηα επαλάζηαζε πνπ
θαληάδεηαη ηνλ εαπηό ηεο κε ηνλ ηξόπν πνπ ην έθαλαλ νη
αζηηθέο επαλαζηάζεηο ηνπ παξειζόληνο. Ζ έθθξαζε
θαηαπηέδεη αθόκα ην πεξηερόκελν. Πέξα από ην δήηεκα ηεο
ζρέζεο θαληαζίαο θαη επαλάζηαζεο, ην νπνίν δελ κπνξώ εδώ
νύηε θαλ λα ζίμσ, ηίζεηαη ην πξόβιεκα ηεο πξαθηηθήο πνπ
απνζθνπεί ζηε δεκηνπξγία θαηάιιεισλ ζπλζεθώλ γηα κηα
κειινληηθή επαλάζηαζε. Ωο πξνο απηό, ε Ρόδα Λνύμεκπνπξγθ
ζεκεηώλεη επηγξακκαηηθά: «Ο ηάθνο ηεο Κνκνύλαο έθιεηζε
ηελ πξώηε θάζε ηνπ επξσπατθνύ εξγαηηθνύ θηλήκαηνο θαη ηελ
Πξώηε Γηεζλή. Έθηνηε, κηα λέα θάζε άξρηζε. Αληί γηα
απζόξκεηεο επαλαζηάζεηο, εμεγέξζεηο θαη κάρεο ζηα
νδνθξάγκαηα, κεηά από ηηο νπνίεο ην πξνιεηαξηάην
μαλαθπινύζε ζηελ πξνεγνύκελε παζεηηθή ζηάζε ηνπ, άξρηζε ν
θαζεκεξηλόο, ζπζηεκαηηθόο αγώλαο».8
Ωο πξνο απηό, ην όξην ηεο Κνκνύλαο ζπκπίπηεη κε ηελ
νινθιήξσζε, αιιά θαη ηελ άξλεζή ηεο: ηελ Οθησβξηαλή
επαλάζηαζε. Γελ είλαη ηπραίν όηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο
επαλάζηαζεο ηνπ 1905 παξαηεξήζεθε ην θαηλόκελν εξγαηηθώλ
νκάδσλ πνπ πξνζπαζνύζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ ζνβηέη κε
αλαθνξέο ζηελ Κνκνύλα. Απέλαληη ζ’ απηό ην θιίκα
κηκεηηζκνύ, ν Λέληλ απαληά κε έλα θείκελν πνπ, κεηαμύ
άιισλ, ιέεη: «Ζ ιέμε Κνκνύλα δελ καο δίλεη θακηά
απάληεζε, κνλάρα δεκηνπξγεί ζύγρπζε ζε θάπνηα κπαιά, κε
έλαλ ήρν θελό θαη καθξηλό. […] Όζν πεξηζζόηεξν καο είλαη
αγαπεηή, ηόζν ιηγόηεξν καο επηηξέπεηαη λα ηελ πξνθέξνπκε
απεξίζθεπηα, ρσξίο λα έρνπκε εμεηάζεη ηα ζθάικαηά ηεο θαη
ηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο κέζα ζηηο νπνίεο εθηπιίρζεθε.
[…] Με δπν ιόγηα, αλ αλαθέξεηε ζηελ απάληεζή ζαο ηελ
παξηζηλή Κνκνύλα ή νπνηαδήπνηε άιιε, ζα πξέπεη λα
απαληήζεηε: ήηαλ κηα θπβέξλεζε όπσο δεν πρέπει να είναι η
δική μας.»9 Μεηά ην 1917, βέβαηα, ε εηθόλα αιιάδεη. Ζ
Κνκνύλα ζεσξείηαη σο ην πξώην βήκα ηεο ηζηνξίαο ηεο
αλζξσπόηεηαο ζηε δηαδηθαζία ηεο δηθηαηνξίαο ηνπ
πξνιεηαξηάηνπ. Με δεύηεξν βήκα, θπζηθά, ηελ εμνπζία ησλ
ζνβηέη. Γηα λα θηάζνπκε έσο ην 1917, όκσο, ε παξηζηλή
Κνκνύλα όθεηιε λα αλαζπγθξνηεζεί σο έλαο θσηεηλόο θάξνο
κελ, αιιά ηαπηόρξνλα θη σο κηα πξνζπάζεηα πνπ έθηαζε
κέρξη έλα ζεκείν, κηα επαλάζηαζε εκηηειήο, εμαηηίαο είηε
ησλ αληηθεηκεληθώλ ζπλζεθώλ ηεο επνρήο ηεο, είηε ησλ
ππνθεηκεληθώλ ειιείςεσλ ηεο εγεζίαο ηεο.
Κάπσο έηζη θηάλνπκε ζην όξην πνπ καο ζέηεη ε επνρή
καο. Όηαλ ηνλ Απξίιην ηνπ 1901 ν Λέληλ δεηά από ηνλ
Πιεράλσθ λα γξάςεη έλα άξζξν γηα ηελ Κνκνύλα, θη εθείλνο
αξλείηαη, ιέγνληαο όηη απηή είλαη πηα «αξραία ηζηνξία»,
ν Λέληλ ηνπ αληηηείλεη πσο, όρη, είλαη αθόκα επίθαηξε,
εθόζνλ κπνξεί αθόκα λα επηθαηξνπνηεζεί, δειαδή λα
πξαγκαηνπνηεζεί.10 Θα κπνξνύζακε λα δηαλνεζνύκε κε ηέηνηα
απάληεζε κεηά ην 1989; Αο κε βηαζηνύκε λα απαληήζνπκε.
Τπελζπκίδσ, απιώο, όηη ζηελ παξνύζα ζπγθπξία ζπκβαίλεη
ζπρλά ε αξηζηεξά λα ππεξαζπίδεηαη αθόκα θαη ηελ Γαιιηθή
επαλάζηαζε, ηελ νπνία, κεηά ηελ Κνκνύλα, ηελ ζεσξνύζαλ,
αθξηβώο, «αξραία ηζηνξία». Αθόκα θη αλ έζθαιιε ζ’ όια η’
άιια, ν Βάιηεξ Μπέλγηακηλ είρε πάλησο δίθην, όηαλ έγξαθε
όηη «αθόκα θαη νη λεθξνί δελ ζα είλαη αζθαιείο από ηνλ
ερζξό, αλ ληθήζεη».11
Σν εξώηεκα «γηαηί ε Κνκνύλα» 140 ρξόληα κεηά ηε
ρξνλνινγηθή ηεο νινθιήξσζε θαη 94 κεηά ην πξώην(;)
κεξηθό(;) πξνζσξηλό(;) ηεο μεπέξαζκα, πξνηηκώ λα ην αθήζσ
κεηέσξν. Αληίζεηα, ζα ηειεηώζσ κε έλα δήηεκα πνπ, αλ ην
θιείλακε ζηα ζηελά όξηα ηεο ηζηνξίαο ησλ λννηξνπηώλ, ζα
πεξηνξίδακε αζθπθηηθά ηε ζρέζε ηνπ κε ην πνιηηηθό θαη ηε
ζπγθπξία.
Αλ αθνινπζήζνπκε ηε δηάθξηζε ηνπ Μαξμ, ηόηε ζα
πξέπεη λα ππάξρεη έλαο αζηηθόο θη έλαο πξνιεηαξηαθόο
ηξόπνο ηνπ θαληάδεζζαη ηελ επαλάζηαζε. ΢ε απηή ηελ
θαξηθαηνύξα καξμηθήο ζθέςεο πνπ είκαη ππνρξεσκέλνο λα
θάλσ εδώ, ιόγσ ρώξνπ, ν αζηηθόο ηξόπνο ηξνθνδνηείηαη από
ην παξειζόλ, ελώ ν πξνιεηαξηαθόο από ηελ πνίεζε ηνπ
κέιινληνο. Όινη γλσξίδνπκε, όκσο, ηε δσηηθόηεηα θαη ην
βάξνο ηεο παξάδνζεο ηνπ εξγαηηθνύ, επαλαζηαηηθνύ
θηλήκαηνο. Άιισζηε, ηξεθόκαζηε αθόκα από ηα απνκεηλάξηα
ηεο Οθησβξηαλήο επαλάζηαζεο. Ο Φξαληο Μέξηλγθ, πνπ ηώξα
πηα θαηαιαβαίλνπκε όηη δελ ήηαλ ην θαηαιιειόηεξν πξόζσπν
γηα πξνγλώζεηο, έγξαςε θάπνηε: «Με ηελ πηώζε ηεο Κνκνύλαο
θαηέξξεπζαλ γηα πάληα θαη νη ηειεπηαίεο παξαδόζεηο ηνπ
παιηνύ επαλαζηαηηθνύ κύζνπ: θακηά εύλνηα ησλ πεξηζηάζεσλ,
θαλέλαο εξσηζκόο, θακηά θιίζε πξνο ην καξηύξην δελ κπνξεί
λα αληηθαηαζηήζεη ην μεθάζαξν όξακα ηνπ πξνιεηαξηάηνπ γηα
ηηο αλαγθαίεο ζπλζήθεο γηα ηελ απειεπζέξσζή ηνπ. Απηό πνπ
είλαη ζεκαληηθό γηα ηηο επαλαζηάζεηο πνπ
πξαγκαηνπνηνύληαη από κεηνςεθίεο γηα ράξε κεηνςεθηώλ δελ
ηζρύεη γηα ηελ πξνιεηαξηαθή επαλάζηαζε».12 Ωο πξνο ηνλ
εξσηζκό θαη ηελ απηνζπζία, έλαο ηερλνθξηηηθόο, ζύγρξνλνο
ησλ γεγνλόησλ ηεο Κνκνύλαο, παξαηεξεί θάηη πνπ δελ πξέπεη
λα καο δηαθεύγεη: «Ζ αδηάθνπε αλάγλσζε ηνπ Chevalier de
Maison-Rouge θη άιισλ κπζηζηνξεκάησλ ηνπ Αιέμαλδξνπ Γνπκά
είκαζηε βέβαηνη όηη ελέπλεπζε απηή ηελ απόθαζε ζηα κέιε
ηεο Κνκνύλαο. Λππόκαζηε, αιιά νθείινπκε λα ηνπο πνύκε όηη
δελ κπνξείο λα θάλεηο ηζηνξία δηά ηεο αλάγλσζεο
κπζηζηνξεκάησλ».13
Ζ εηθόλα ηνπ «θαηαξακέλνπ» ή «θαηαηξεγκέλνπ» αιιά
πάληα κνλαρηθνύ, απνθαζηζκέλνπ γηα όια ήξσα, ν νπνίνο
ππεξληθά θάζε δπζθνιία, εθκεηαιιεύεηαη θάζε εύλνηα ησλ
θαηξώλ, καξηπξεί, πέθηεη θαη μαλαζεθώλεηαη θαη ζην ηέινο
δεη ή πεζαίλεη δαθλνζηεθήο, δελ πεξηνξίδεηαη κόλν ζηα
κπζηζηνξήκαηα ζε ζπλέρεηεο ηνπ 19νπ αηώλα αιιά αθκάδεη
αθόκα θαη ζήκεξα (ή κάιινλ, ζήκεξα πεξηζζόηεξν από όηη
παιηόηεξα), όρη κόλν ζηελ πιεηνλόηεηα ησλ παξαγόκελσλ
κπζηζηνξεκάησλ ή ζηηο ηαηλίεο ηνπ Υόιιπγνπλη, αιιά αθόκα
θαη ζην ζπιινγηθό θαληαζηαθό ηεο αξηζηεξάο. ΢ηελ Αζήλα,
κάιηζηα, ηνλ Γεθέκβξε ηνπ 2008, έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο
πνιινί κεηακθηεζκέλνη ζε Κνκνπλάξνπο.14
Πνηα ζα κπνξνύζε, όκσο, λα είλαη ε απάληεζε ηεο
επαλαζηαηηθήο θαληαζίαο ζηνπο παιηνύο (θαη
λεθξνδώληαλνπο) επαλαζηαηηθνύο κύζνπο; Ζ ηζηνξηνγξαθία,
εγθισβηζκέλε αθόκα αλάκεζα ζε άηνκα θαη αξηζκνύο, δελ
έρεη αλαξσηεζεί κέρξη ζηηγκήο. Ίζσο θάπνηα ίρλε κηαο
αλεύξεηεο, αθόκα, ιύζεο ηνπ κπζηεξίνπ θξύβνληαη ζηελ
ηέρλε ηεο ηειεπηαίαο επαλαζηαηηθήο πεξηόδνπ. Έθηνηε, «ε
νηθνπκέλε θνηκάηαη», όπσο έγξαςε έλαο ξώζνο πνηεηήο,
ηζηηάξνληαο, ίζσο, έλαλ γεξκαλό θηιόζνθν.15 Κη
αλαξσηηέηαη, αιιά δελ θαληάδεηαη.

Ο Πέηξνο-Ησζήθ ΢ηαλγθαλέιιεο είλαη ηζηνξηθόο

΢ΖΜΔΗΩ΢ΔΗ΢
1
G. Bachelard, Le nouvel esprit scientifique, Παρίςι 1969, ς. 21.
2
Μια από τισ καλφτερεσ ειςαγωγζσ περί τθν «ζνταςθ» αυτι είναι το G. Haupt, «Perchè la storia del
movimento operaio? », ςτο G. Haupt, L’ Internazionale socialista dalla Comune a Lenin, Einaudi,
Σορίνο 1978, ς. 3-37.
3
G. Haupt, «La Comune di Parigi come simbolo e come esempio», ςτο L’ Internazionale socialista... ,
ς. 44.
4
J. Rougerie, Proces des Comunards, Juliard, Παρίςι 1964, ς. 238.
5
K. Marx, Il 18 brumaio di Luigi Bonaparte, Editori Riuniti, Ρώμθ 1997, ς. 46-47.
6
Πρόκειται για μια παράςταςθ τθσ πραγματικότθτασ που παράγει μια εικόνα τθσ πραγματικότθτασ.
Χωρίσ να κζλω να υπερερμθνεφςω, μπορώ μόνο να προςκζςω ότι αυτι θ (αςτικι) παράςταςθ
παράγει μια (αςτικι) εικόνα τθσ πραγματικότθτασ, μια εικόνα που επιβεβαιώνει, εντζλει, μια
υπάρχουςα κατάςταςθ. Αυτό, ςε αντίκεςθ με τθν προλεταριακι επανάςταςθ, θ οποία δε μπορεί να
παραχκεί παρά μόνον διά τθσ προβολισ τθσ εικόνασ τθσ ςτο μζλλον, ωσ εάν να ζχει ήδη
πραγματοποιθκεί. Αυτι θ γεμάτθ μζλλον φανταςία (μθν ξεχνάμε ότι ο Μαρξ μιλάει για ποίηςη τθσ
επανάςταςθσ) είναι απαραίτθτθ ςυνκικθ για τθν επανάςταςθ.

7
K. Marx, ο. π., ς. 51-52.
8
R. Luxemburg, «La crisi della socialdemocrazia», ςτο Scritti politici, Editori Riuniti, Ρώμθ 1967, ς. 439-
440.
9
Αναφζρεται ςτο G. Haupt, «La Comune di Parigi come simbolo e come esempio», ο.π., ς. 48-49.
10
G. Haupt, ο. π., ς. 61-62.
11
W. Benjamin, «Για τθν ζννοια τθσ ιςτορίασ» ςτο περιοδικό «Ο Πολίτθσ», τεφχοσ 43, 21-11-1997, ς.
34.
12
Πρόκειται για απόςπαςμα που ςυνζλεξε ο Βάλτερ Μπζνγιαμιν. Βλ. W. Benjamin, I «passages» di
Parigi, Einaudi, Σορίνο 2000, ς. 858 (δεςμίδα K, 1,1).
13
Άλλο ζνα μπενγιαμινικό απόςπαςμα. Βλ. W. Benjamin, ο. π., *δεςμίδα Κ, 1, 2]. Να ςθμειώςω εδώ
ότι, τόςο ο Δουμάσ, όςο και θ λογοτεχνία «του ςαλονιοφ και των ανακτόρων» τθσ εποχισ,
καταδίκαςε ςφςςωμθ τθν Κομοφνα. Πλθν, φυςικά, του Ρεμπό.
14
Η πιο γνωςτι «μίμθςθ» τθσ παριςινισ Κομοφνασ, βζβαια, μετά τθν Οκτωβριανι επανάςταςθ
(παρά τθν Οκτωβριανι και, εν πολλοίσ, εναντίον των αποτελεςμάτων τθσ) υπιρξε ο Μάθσ του ’68.
15
Πρόκειται για τον τρίτο ςτίχο από το τζλοσ του «΢φννεφου με παντελόνια». Ο ιταλόσ μεταφραςτισ
και επιμελθτισ τθσ ζκδοςθσ Ρζμο Φακάνι εικάηει πωσ πρόκειται για μια αναφορά ςτθ φράςθ «Ο
κόςμοσ κοιμάται», που βρίςκεται ςε μια από τισ τελευταίεσ ςελίδεσ του Τάδε ζφη Ζαρατούςτρα, του
Νίτςε. V. Majakovsij, La nuvola in calzoni, Marsilio, Βενετία 1989, ς. 132 (υποςθμείωςθ ςτίχου 722).
Είναι καιρόσ, ίςωσ (ι μάλλον: είναι καιρόσ, πια), να αναηθτιςουμε εκεί τα ίχνθ τθσ άρςθσ του
Οκτώβρθ - μζςα ςτθν ίδια του τθν κίνθςθ.