HAMDIJA KREEVLJAKOVI (1888 1959)

Poslije duge i teke bolesti u Sarajevu je 9 avgusta 1959 godine umro profesor Hamdija Kreevljakovi. Njegov mnogostruki pedagoki i na stavniki rad osjetile su brojne generacije njego vih uenika, a posebno je njegovo nauno djelo zaduilo jugoslavensku istoriografiju uopte, po sebno istoriografiju Bosne i Hercegovine. Bie po trebno posebnom analizom utvrditi razvojnu liniju i konane rezultate ovoga istoriara Bosne i Her cegovine. Istom e se tada moi u cjelini sagledati stvaralaki i nauni lik Hamdije Kreevljakovia. Hamdija Kreevljakovi je roen 6 septembra 1888 godine u trgovakoj porodici u Sarajevu. U rodnom mjestu je zavrio osnovnu i uiteljsku kolu. Kao odlian uenik je zapaen od svojih na stavnika. Rano se poeo baviti folklorom, narod nom pjesmom i narodnim stvaralatvom uopte. Dok je bio uenik Uiteljske kole u Sarajevu, Kreevljakovi je bio u prisnim vezama sa svojim nastavnikom, pjesnikom Silvijem Strahimirom Kranjeviem. Po zavretku kolovanja (1912), slu io je u osnovnim kolama u Sarajevu i rano je poeo da pokazuje smisao za prolost svoga rodnog mjesta i naroit interes za istoriju. Kreevljakovi nije bio u mogunosti da se koluje na nekom uni verzitetu i da stie redovnim putem struna i me todska znanja, ali je zato pozitivnom ambicijom, radom i razvijenim interesom za istorisku nauku, postigao vrlo mnogo. U poetku je kao amater saraivao sa Dr. Paom u Zemaljskom muzeju. Ta saradnja je bila kratka ali je ostavila dubokog traga u nastojanjima mladog Kreevljakovia za naunim saznanjima. Interes za istorisku nauku kod Kreevljakovia prei e vremenom u pravu strast. U dnevnoj i uiteljskoj tampi objavljivao je mnoga obavjetenja i prikaze povodom pojedi nih istoriskih i pedagokih publikacija o Bosni i Hercegovini pred Prvi svjetski rat, u toku rata i neposredno iza njega. Poslije 1918 godine Kreevljakovi je sluio na osnovnim i graanskim kolama, poto je pret hodno stekao potrebna struna znanja i poloio od govarajue ispite. Kao nastavnik Kreevljakovi se isticao strunom spremom i ljubavlju za poziv i omladinu koja mu je bila povjerena. Imao je srca i upravo roditeljskog razumijevanja prema siro manim i vrijednim uenicima. Kao nastavnik gra anske kole izradio je dobro zapaen udbenik geografije. Ve poznat i struno izgraen nastav nik, Kreevljakovi je doao za profesora Uitelj ske kole u Sarajevu. U eri estojanuarske dikta ture bio je prije vremena penzionisan (1932), kada je kao prosvjetni i nauni radnik mogao da uspje no djeluje. Ovaj fakat, meutim, imao je i pozi tivnih posljedica po njegov nauni razvitak. Otada je vie putovao, mada je to radio i ranije, pa je u svojim naunim ekskurzijama dopirao i do dale kog Islanda. Na ovim putovanjima je uspostavljao korisne naune veze i sticao veliko iskustvo. Neobino vrijedan, pasionirano udubljen u istoriske probleme, Kreevljakovi je stalno biljeio razgovore sa starim esnafskim majstorima, pravio ispise iz starih zbirki (medmua), sidila, esnafskih deftera i hronika i tako neprekidno bogatio fond kojim se naroito obilno koristio u periodu pune naune zrelosti. Pored toga, on je stalno prikupljao knjige, asopise i dnevne listove. O svemu je imao pregled i, to je za njega naroito karakteristino, znao je, zahvaljujui upravo fenomenalnom pam enju, gdje se koji rad nalazi, pa ak i na kojoj se stranici nalazi neki detalj. Rijetko ija privatna biblioteka kod nas obiluje onako bogatim mate rijalom iz istorije Bosne i Hercegovine kao to je Kreevljakovieva. Malo je kod nas bilo ljudi koji su se s naunom strau posveivali prolosti Sarajeva kao to je bio Kreevljakovi. Ovaj grad je imao sreu da su se dvojica njegovih graana godinama, upravo decenijama, bavili istorijom ovog rijetko interesant nog ekonomskog i kulturnog centra Bosne i Her cegovine.

Kreevljakovievo interesovanje bilo je vie struko. Njega je privlaila ekonomska, kulturna i politika istorija Bosne i Hercegovine pod turskom vlau. Sa najvie uspjeha se on ipak bavio eko nomskom istorijom gradskih centara, kao to su Sarajevo i Mostar, te zatim Travnik i Banja Luka. Esnafi i esnafska gradska privreda dolaze u prvi plan njegova interesovanja. Rezultat tih nastojanja bio je rad posveen sarajevskoj ariji koji je izi ao u Narodnoj starini pod naslovom Sarajev ska arija, njeni esnafi i obrti (1927). Dopunju jui ovaj rad preteno turskom izvornom graom, Kreevljakovi je osam godina kasnije objavio vee i zamanije djelo iz iste problematike u izda njima Jugoslavenske akademije znanosti umjet nosti u Zagrebu, pod naslovom Esnafi i obrti u Bosni i Hercegovini (14631878) Sarajevo (1935). Ovaj rad je obuhvatio razvitak sarajevske privrede u osmanliskom periodu kao i esnafsku or ganizaciju Sarajeva. Domaa i strana nauna jav nost primila je rad s panjom i priznanjem. Mada se bavio i drugim istoriskim problemima, Kreevljakovi je uspio da najvie uradi u istoriji naih esnafa. Poslije 1935 godine objavio je neko liko uspjelih i zapaenih monografija o pojedinim esnafima, kao o kazandiskom (1951), izmediskom (1957), sarakom (1958) i drugim, to mu je omo guilo da konano napie posljednju verziju sara jevskih esnafa u djelu Esnafi i obrti u starom Sa rajevu (1958). Obogaen iskustvom, a raspolaui znaajnim izvornim materijalom, Kreevljakovi je ovim djelom dao najvii izraz svoga stvaralatva. Pratei prolost esnafa, Kreevljakovi je obra dio esnafsku privredu Mostara (1951), napisao je monografiju o Banjoj Luci i njenoj esnafskoj pri vredi, a pred smrt, u kraim intervalima kada mu je to opasna bolest doputala, obradio je i ostale, manje esnafske centre u Bosni i Hercegovini. Ne koliko dana pred smrt, za naeg posljednjeg vienja, govorio mi je o svojoj koncepciji esnafa i esnafske privrede, izraavajui radost to mu je polo za rukom da je ostvari pod vrlo tekim i votnim okolnostima. Kreevljakovi je zapazio vanost i ulogu va kufa u razvitku bosanskih gradova. U spomenici koja je izala povodom 400-godinjice Gazi Husrevbegove damije (1932) opisao je sve vanije objekte Gazi Husrevbegovog vakufa. Interesovao se za po stanak i razvitak vodovoda u Sarajevu kao i za graevine na vodi u starom Sarajevu uopte, te

nam o tome ostavio vrlo vrijedne priloge. Posebnu panju posvetio je javnoj higijeni u vrijeme osmanliske uprave, te je 1937 g. objavio znaajan rad o banjama (hamamima) u Bosni i Hercegovini. Zbog toga to je ovo djelo postalo knjiarski raritet, do lo je do dopunjenog izdanja (1952). Rijetki su nai istoriari ija se djela pojavljuju u drugom izda nju, a kod Kreevljakovia to je bio ponovljen sluaj. Praktina primjena Kreevljakovievog pozna vanja sarajevske arije, bilo onim to je kazivao ili onim to je zabiljeeno u njegovim djelima, odrazila se i prilikom diskusije o ureenju te ar ije, izrade njene makete, postavljanju izlobe Gradskog muzeja u Sarajevu, a posebno kod doku mentacije u izradi urbanistikog rjeenja toga di jela grada. Od naroitog znaaja je njegovo pozna vanje vanijih istoriskih objekata u gradu Sara jevu koje je trebalo staviti pod dravnu zatitu. Politika istorija Bosne i Hercegovine, mada u manjoj mjeri, takoer je interesovala Kreevljakovia. Pisao je o austriskoj agresiji na Bosnu po etkom XVIII vijeka (Boj pod Banjom Lukom 1737), a zatim o okupaciji Bosne i Hercegovine 1878 g. Sa novim materijalom i ivim, upravo re ljefnim izlaganjem obraen je buran period sa rajevske prolosti u prelomnom periodu njene istorije. Vano je da pomenemo da je Kreevljakovi ostavio u rukopisu rad o Sarajevu za vrijeme austro-ugarske okupacije koje ustvari pretstavlja hroniku Sarajeva. Naroitu panju Kreevljakovi je posvetio ispi tivanju postanka i razvitka kapetanija u Bosni i Hercegovini kao feudalnih vojnih institucija ka kvih nije bilo u ostalim pokrajinama Turske. Kad je ovo djelo bilo zavreno i izalo iz tampe, Kre evljakovi je ve bio ozbiljno bolestan i nalazio se u bolnici. Objavljajui niz kraih priloga o na im gradovima, uspio je da dade jedinstvenu sliku o kapetanijama, gradovima koji su se nalazili u pojedinim kapetanijama i kapetanima kao nosioci ma vlasti u njima. U Godinjaku Istoriskog dru tva Bosne i Hercegovine objavio je radnju o ka petanima i kapetanijama (1950) a nekoliko godina kasnije izalo je u izdanjima Naunog drutva obimno i znaajno djelo pod naslovom Kapetanije u Bosni i Hercegovini (1954). Ovim radom Kre evljakovi je pruio obilje grae za tumaenje uloge muslimanskog plemstva u istoriji Bosne i Hercegovine u XVIII i XIX vijeku.

U vezi sa kapetanijama je poloaj gradova i njihov znaaj u istoriji Bosne i Hercegovine pod turskom vladavinom. To je Kreevljakovi nagla sio radovima koje je objavljivao u Naim starina ma, i to: Stari bosanski gradovi (Nae starine, I), Stari hercegovaki gradovi (u saradnji sa piscem ovih redova, Nae starine, II) i Podaci o tvravama u Derventi i Travniku (isto s piscem ovih redova, Nae starine, III). Ovi radovi imaju znaaja za istoriju gradova, utvrenja, naina gradnje i teh nike graenja. Vano je da pomenemo da je u Na im starinama objavio jo nekoliko radova o va nijim graevinskim spomenicima u Bosni i Her cegovini. Dok je Krevljakovi u predratnom periodu bio manje zapaen i nepriznat u vrijeme nacionalnih zaotrenosti, njegovo djelo dobilo je pravo mjesto, koje mu po ljudskom stavu i po naunom radu i pripada, istom u naoj socijalistikoj dravi. U Zemaljskom zavodu za zatitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti dobio je mjesto naunog saradnika. Tu su mu pruene bolje mogunosti za rad od onih koje mu je davala srednja kola. U poratnom periodu on je saradnik svih sarajevskih naunih asopisa, a njihov broj nije mali. Sa svo jim radovima javljao se u Glasniku Zemaljskog muzeja, Istorisko-pravnom zborniku, Prilozima za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih na roda pod turskom vlau, Naim starinama, Rado vima, grai i djelima Naunog drutva i Godinja

ku Istoriskog drutva Bosne i Hercegovine. Za po sljednjih deset godina objavio je takva djela koja pretstavljaju najbolje priloge za poznavanje istorije Bosne i Hercegovine pod turskom vlau. Treba napomenuti da je Kreevljakovi dao itav niz priloga iz istorije Bosne i Hercegovine u Enciklopediji Jugoslavije, a u II knjizi Istorije na roda Jugoslavije napisao je istoriju Bosne u XVIII vijeku. Na popularisanju istoriske nauke uinio je takoer mnogo. Tako je u tuzlanskom Frontu slo bode objavio vie kraih priloga o gradovima sje verne Bosne, kao to su Tuzla, Gradaac, Brko i Bijeljina. Opte priznanje Kreevljakovievom naunom radu dolo je prilikom osnivanja Naunog drutva, kada je izabran za redovnog lana i za potpretsjednika toga Drutva. Kao naroito priznanje za njegov rad dolo je odlikovanje pretsjednika Re publike ordenom rada II reda. I najzad da istaknem znaaj linosti ovog skromnog i istinskog ovjeka. Bez toga bi ovi po daci o njegovom naunom radu bili blijedi i ne potpuni. U linosti Hamdije Kreevljakovia sje dinile su se rijetke osobine duboko humanog o vjeka i istrajnog ispitivaa nae prolosti. On je imao mnogo razumijevanja za ljude, poevi od velikog broja njegovih uenika prema kojima je neobino paljiv , pa do ljudi s kojima je saraivao. Prema svima je bio ljudski irok i pomagao je bez ustezanja. Dr. Hamdija Kapidi

10