PKKZHUji-Energjia 2010 12 AKTI

REPUBLIKA E SHQIPRIS
AGJENCIA E KRKIMIT, TEKNOLOGJIS DHE INOVACIONIT
PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM

(2010 2012)
Uji dhe Energjia
PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia
N hartimin e Programit jan patur parasysh nevojat e vendit n fushat e krkimit dhe zhvillimit, n prputhje me prioritetet e sotme t vendit, Programin e Qeveris pr zhvillimin shkencor e at ekonomik, si dhe direktivat Europiane pr prioritetet e krkim zhvillimit, duke synuar n programimin e objektivave me pritshmri t rezultateve me prioritet pr aplikime praktike afat shkurtra, pr dhnien e ndihmess n zgjidhjen e problemeve m emergjente t vendit si jan energjia dhe uji. U shfrytzuan edhe dokumente te rndsishme si: Draft-Strategjia Sektoriale e Energjis 2007-2020 (nj prgatitje e Ministris s Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks), Programi Kuadr 7 (FP7) i BE, direktivat pr ujin dhe energjin t Bashkimit Europian, t Organizats s Vendeve t Bashkuara pr Zhvillimin Industrial (UNIDO), t Agjensis Ndrkombtare t Energjis Atomike (IAEA), etj. Programi do t stimuloj krkimin shkencor dhe teknologjik n vend, duke qn edhe nj mbshtetje pr forcimin e krkimit shkencor n universitetet, n prgjithsi si dhe qendrat krkimore t ngritura pran tyre. Gjithashtu, strukturat universitare dhe qendrat shkencore, planifikohet t bashkpunojn me institucione t tjera t qeveris t cilat kan detyra t veanta q lidhen me kto fusha, e q disponojn burime njerzore me eksperienca me vler, si dhe dokumentacione t vyera shum vjeare n fushn e ujit dhe energjis. Ky bashkpunim sht i domosdoshm pr trajtimin e problemeve q lidhen me ujin dhe energjin, sa m pran nevojave t programeve t zhvillimit t vendit. N realizimin e Programit Uji dhe Energjia, pr vet gjrsin e tematiks q ai trajton, sht i mirpritur edhe biznesi dhe co-financimet e tij n Program, n fushat me interes t veprimtaris s tyre.
-1-
I. T DHNA T PRGJITHSHME
I.1. Emrtimi i Programit Kombtar t Krkimit dhe Zhvillimit: Uji dhe Energjia
I.2. INSTITUCIONI PRGJEGJS: AGJENCIA E KRKIMIT DHE INOVACIONIT
I.3. Institucionet ku do t zhvillohet programi: Universiteti Politeknik i Tirans Universiteti i Tirans Universiteti i Shkodrs Universiteti i Vlors Universiteti Aleksander Xhuvani, Elbasanit Universiteti i Durrsit Universiteti i Kors
I.4. Institucione bashkpuntore dhe prfituese nga Programi : Ministria e Ekonomis, Tregtis dhe Energjetiks Ministria e Shndetsis Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe e Administrimit t Ujrave Ministria e Turizmit, Kulturs, Rinis dhe Sporteve Ministria e Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit Ministria e Punve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit Ministria e Brendshme
Drejtoria e Prgjithshme e Emergjencave Prefekturat e vendit Bashkit e qyteteve dhe Komunat
Biznesi Privat Shqiptar dhe i Huaj NGO q zhvillojn krkim zhvillim n fushn e Ujit dhe Energjis
-2-
I.5. Fushat e veprimaris q zhvillon Programi: I.5.a. Fushat e veprimtaris shkencore dhe zhvillimore: - N fushn e Ujrave : Planifikohen t kryhen veprimtari pr vlersimin e potencialit ujor t rrjetit hidrografik t Shqipris, q do t prfshij elemente t till t rndsishm t natyrs Shqiptare si, burimet, liqenet, lumenjt, ujrat nntoksore, si dhe hapsirn bregdetare shqiptare n Adriatik dhe Jon. Kjo do i shrbej furnizimit eventual t popullsis dhe industris me uj t pijshm, ujitjes s tokave bujqsore, hidroenergjis, peshkimit, lundrimit, etj., duke respektuar standartet Europiane n lidhje me ruajtjen dhe konservimin e mjedisit natyror dhe jetsor. Nj vmndje e veant duhet ti kushtohet identifikimit t ujrave nntoksor t rrezikuar nga faktor t ndryshm ndots. Kujdes do ti kushtohet edhe aspekteve, q kan t bjn me mbrojtjen e popullsis dhe t ekonomis n rastet e plota katastrofike, q krijohen nga dalja e lumenjve jasht shtratit t rrjedhjes. Pjes prbrse e programit, do t jen edhe objektivat q lidhen me parashikimet hidrologjike dhe me vlersimin e impaktit t ndryshimeve klimatike n potencialet ujore t territorit t Shqipris. - N fushn e Energjis: Krkime fondamentale n rivlersimin e rezervave pr prodhim t energjis nga burimet energjetike tradicionale, si dhe nga ato t rinovueshme. Vmendja do t prqndrohet n nxitjen e krkim-zhvillimit dhe promovimit t ndrtimit t kapaciteteve me burime t rinovueshme apo energji t pastra mbshtetur n Protokollin e Kiotos. Rivlersimi i potencialit t burimeve hidrike t rinovueshme pr prodhimin kompleks t energjis elektrike nga HEC-e t vegjl dhe t mesm, si dhe pr zhvillimin e hidro-ekonomis. Vlersimi i gjeotermis n kuadrin e prdorimit t energjive t rinovueshme si nj kontribut me vler pr bilancin energjetik t vendit. Krkime pr vlersimin e aspektit makroekonomik dhe leverdishmrise s prodhimit dhe prdorimit t biokarburanteve n Shqipri. Krkime dhe vlersime shkencore e teknike, pr studimin e impakteve mjedisore dhe ekonomike n zonat mbi dhe nn dign e hidrocentraleve e deri n det. Krkim-zhvillim pr shndrrimin e sistemit elektroenergjetik: n nj sistem me t qndrueshm, m pak t varur nga importi i energjis, i mbshtetur n rritjen e kapaciteteve t transmetimit t energjis, n nj diversitet t burimeve t energjis, (n veanti burimet e rinovueshme, energjit e pastra, etj.), n nj sistem elektroenergjetik t s ardhmes. Krkim-zhvillim pr optimizimin e sistemeve t shprndarjes, reduktimin e krkess pr energji, duke ofruar zgjidhje t prshtatshme dhe t qndrueshme. -3-
Krkim-zhvillim pr prmirsimin e menaxhimit t energjis, pr rritjen e eficiencs s saj, prfshir ktu inovacione pr racionalizimin e prdorimit dhe rezervimit t energjis, n rritjen e siguris, n reduktimin e gazrave t dmshm pr mjedisin dhe n rritjen e konkurencs n sektorin e energjis. Krkime pr transformimin e rrjetit elektrik ekzistues n nj rrjet smart, ne nje rrjet elastik dhe interaktiv (konsumator/operator) t furnizimit t energjise elektrike, pr kontroll n koh reale t tij dhe integrimin e burimeve t rinovueshme t energjis e gjenerimimit t shprndar. Krkim-zhvillime dhe demostrime t teknologjive t reja bashkkohore (p.sh. n zgjidhje inovative t ICT, n teknologjite e rezervimit pr RES, etj). Krkime pr optimizimin, vlersimin dhe demostrimin e teknologjive t reja energjetike n ndrtim, shrbime dhe industri: Kombinimi i strategjive t qndrueshme me teknologjit pr rritjen e eficiencs s energjis, prdorimi i RES dhe kogjenerimi/poligjenerimi dhe integrimi i masave pr menaxhimin e krkesoferts n qytetet e mdha dhe demostrimi i minimizimit t impaktit mjedisor n ndrtim (eko-ndertimet). Krkim-zhvillim pr metodologji inovative t kerkim-zbulimit t vendburimeve naft gazmbajtse. Krkime pr vlersimin e mundsive pr rritjen e prdorimit t gazit t lngzuar t nafts (GLN), si nj burim energjetik alternativ. Krkime pr rivlersimin e rezervave industriale t qymyrgurit sipas cilsis dhe sasis s tyre, si dhe evidentimi i mundsive pr prodhimin dhe prdorimin e tij pr qllime industriale dhe komunale, nprmjet aplikimit te teknologjit e clean coal. I.5.b. Fushat e veprimtaris ekonomike: Rritja e siguris dhe cilsis s puns s rrjetit t transmetimit t energjis elektrike nprmjet lidhjes s tij me rrjetin rajonal energjetik e m tej, n kontekstin e nj tregu m t integruar Europian t energjis; Gjenerimi i energjis elektrike nga burimet e rinovueshme nprmjet teknologjive q karakterizohen nga eficienc e lart, kosto e ult e prodhimit dhe e harmonizuar me impaktin mjedisor, sipas standarteve; Prdorim i gjithnj e m shum i teknologjive t lira eficiente pr ngrohjen aktive dhe pasive dhe ftohjen nprmjet burimeve t rinovueshme t energjis; Prdorimit t teknologjive q prmirsojn impaktin mjedisor nprmjet vlersimit t teknologjive me zero emision n gjenerim nga prdorimi i lndve djegse, duke garantuar instalimin e paisjeve t CO 2 dhe Nox; Prdorimi i teknologjive t ashtuquajtura clean coal pr termocentralet q gjenerojn me eficienc energji duke prdorur si qymyrt ashtu edhe ato q prdorin rrat bituminoze t vendit; -4-
Teknologjit energjetike me eficienc t lart t prodhimit t energjis, t cilat garantojn prdorimin optimal t burimeve primare energjetike, si pr t kontribuar n nj cikl prdorimi sa m t gjat t tyre ashtu dhe kursimit t energjis n ndrtesat, duke prfshir teknologjit moderne t ndriimit, t transportit, shrbimeve dhe industris. Ndrtimi dhe zhvillimi i instrumentave, metodave dhe modeleve, q lidhen me procesin e hartimit t paketave ligjore q mbshtesin politikat energjetike, ato ekonomike-sociale q lidhen me energjin dhe arritjen e vlerave t indikatorve t zhvillimit socio-ekonomik sipas skenarve afat mesm dhe afat gjat. Rivlersimi dhe administrimi me metodologji standarte Europiane t burimeve ujore dhe energjetike, me synim prballimin e nevojave t zhvillimit, e m tej atij t qndrueshm t vendit Zhvillimi i teknologjive t avancuara nga pikpamja e eficiences se energjis, cilsis s energjis dhe energjive t rinovueshme, nprmjet projekteve inovative, demostrimit, arsimimit, kualifikimit, shprndarjes s informacionit, monitorimit t energjis, auditimit t energjis dhe ndrtimit t politikave energjetike n bashkpunim me industrin dhe autoritetet lokale dhe rajonale, operatort e ndrtimit dhe prdoruesit e gazit dhe energjis elektrike. Integrimi n shkall t gjr i gjenerimit t shprndar n rrjet, duke prfshir prdorimin e pajisjeve t rezervimit t energjis. Implementimi i mekanizmave t tregut n sektorin energjis elektrike. Transformimi i tregut t energjis Prgatitja e analizave mbi situatn n vendet EU dhe rajon si dhe situata n vendin tone. Paraqitjen e njohurive dhe rezultateve t krkimit, si dhe prcaktimi i drejtimeve t veprimit, q duhet te aplikohen nga vendimmarrsit (entet rregullatore, operatort e sistemit t transmetimit OST, KESH, kompanit e shprndarjes dhe shitjes, si dhe grupet qeverisse) pr t ardhmen. I.5.c. Fushat e veprimtaris juridike: Prmirsim i mtejshm i bazs ligjore n fushn e ujit dhe energjis, plotsimi i saj me legjislacion t ri dhe prqasja e tij n prgjithsi me at Europian. Zhvillimi i instrumentave, metodave dhe modeleve juridike, pr vlersimin e shtjeve kryesore social ekonomike, q lidhen me teknologjit n fushn e ujit dhe energjis, Zhvillimi i bazs juridike pr nxitjen e politikave energjetike: n rritjen e siguris s furnizimit, mbrojtjen e mjedisit, konsumatorit, konkurencs n industrin energjetike, etj. Impakti i progresit teknologjik n politikn e komunitetit. 6. Afati: 2010 2012 7. Financimi i Programit: 60 Milion Lek -5-
II. PRMBAJTJA E PROGRAMIT

II. 1. GJENDJA EKZISTUESE N FUSHN E KRKIMIT E ZHVILLIMIT. ARRITJET BOTRORE Programet Kombtare t Krkimit dhe Zhvillimit Pasuri natyrore, Gjeologjia, nxjerrja dhe prpunimi i mineraleve etj., t zhvilluar n vitet 19992001 dhe 2002-2003, kan trajtuar me nj nivel t mir shkencor edhe ujin dhe energjin, duke plotsuar n prgjithsi objektivat e caktuara. N kuadr t ktij Programi, u realizuan disa nga objektivat e programit q kishin t bnin me ujin dhe energjin ndr t cilt mund t prmendim: - Hartimin e monografis "Vlersimi i resurseve ujore t rrjetit hidrografik t Shqipris, e cila ka analizuar kushtet fiziko-gjeografike, lumenjt, liqenet, ujrat nntoksore, hapsira bregdetare, rajonizimi hidrografik t territorit t Shqipris, si dhe krijimin e nj baz t dhnash faktike dhe aplikative n fushn e hidrografis s Shqipris. Analizat dhe prgjithsimet e arritura nga ky studim shrbejn si baz pr studime t tjera n fushn e ujrave dhe energjis. - "Vlersimi i potencialit natyror t energjive t riprtritshme", n kuadr t cilit u projektuan dhe u ngritn stacione te reja, dixhitalizimi pr vlerat orare t: diellzimit, rrezatimit, ers, u nxorrn indekset e nevojshm pr shfrytzim energjetik, u realizua prcaktimi i zonave sipas potencialit energjetik, si dhe u rritn kapacitetet e infrastrukturs n pajisje pr fuqizimin e rrjetit meteorologjik kombtar. - "Studimi i fizibilitetit t rregullimit t trsis ujore Liqeni i Shkodrs, Drini Buna, n t cilin u prcaktuan treguesit hidraulik pr rrjedhjen e qndrueshme dhe t paqndrueshme; u prcaktuan propozime pr mbrojtjen nga prmbytjet; u krye studimi i rregullsis ujore t Shkodrs: veorit fizikogjeografike, zhvillimet histografike, etj. U krye gjithashtu n kt kuadr edhe studimi i Rregullimit t Trsis Ujore t Lezhs, n tre vllime, n t cilat u trajtuan gjersisht hidrografia e rrethit t Lezhs, e lumit Drin dhe lumit Gjadr deri n Vaun e Dejs dhe ndryshimet hidrografike t Trsis Ujore t Lezhs para vitit 1846 dhe deri m sot dhe problemet saj n vite, treguesit kryesor t Trsis Ujore t Lezhs, si dhe zgjidhja e problemeve hidraulike t degve m t rndsishme t trungut kryesor. Studimi ka dhn nj kontribut t ndjeshm pr mbrojtjen nga prmbytjet e qytetit t Lezhes. - "Atlasi i burimeve t energjis gjeotermale n Shqipri jep bazat shkencore njohse pr regjimin gjeotermal n Shqipri. N t vlersohen rezervat e ksaj energjie, miqsore me mjedisin dhe hidhen baza tekniko-shkencore pr shfrytzimin e energjis gjeotermale edhe n Shqipri, drejtimet e shfrytzimit kompleks dhe kaskad t energjis gjeotermale n Shqipri: si ngrohja e godinave me ann e nxehtsis s shtress pransiprfaqsore t toks, ngrohja dhe freskimi i serave, si -6-
edhe prdorimi kompleks dhe kaskad i ujrave termal. Rndesia e duhur i sht dhn edhe problemit t impakti mjedisor gjat shfrytzimit t ujrave termale. Monografia kurorzoi nj veprimtari krkimore-shkencore intensive 16 vjeare t kryer nga Seksioni i Gjeofiziks s Fakultetit t Gjeologjis dhe t Minierave, Institutit t Gjeofiziks s Akademis s Shkencave t ekis dhe t Institutit t Nafts e t Gazit n Fier. Ai sht botuar n 15 kopje t printuara dhe 160 kopje CD dhe gjndet edhe n eb sitet: European Geothermal Energy Council (EGEC), International Geothermal Association (IGA), si edhe Instituti i Informatiks dhe Matematiks s Aplikuar (INIMA). - Rivlersimi me metoda bashkkohore i rezervave t zbuluara t nafts dhe gazit pr vendburimet karbonatike. Projekti realizoi n nivel bashkkohor interpetimet e parametrave t grumbullimeve duke sjell metoda t reja vlersimi e interpretimi t formave strukturore dhe cilsive t rezervuarit, sasi t rezervave fillestare t nxjerrshme, si dhe gjendje n ditet e sotme t prodhimit t nafts. Llogaritja e rezervave u realizua nprmjet kurbave t rnies s presionit, si nj nga metodat e vetme t sigurta, e njohur dhe e prpunuar n detaje n literaturn bashkkohore. - "Vlersimi i cilsis dhe rezervave t ujrave nntoksore t Suits Rrogozhina, si akuifer potencial pr furnizimin me uj t pijshm t zonave urbane dhe rurale ku prhapet, n t cilin u realizua evidentimi i kufijve t prhapjes s suits dhe prerjes s saj n vende t ndryshme dhe vlersimi hidrogjeologjik i suits dhe modelimi i saj. N kuadr t studimit u ndrtua nj baz t dhnash gjeologjikehidrogjeologjike-hidrogjeokimike-administrative, si dhe u b vlersimi i parametrave fiziko-kimik n raport me standardet e ujit t pijshm. Rezultatet shkencore, t arritura n kuadrin e ktyre programeve jan mbshtetje me rndsi pr t avancuar m tej punn studimore n kto fusha, si dhe pr t ndrmarr aktivitete t reja, q jan me ndikim te drejtprdrejt dhe perspektiv pr ekonomin dhe shoqrin ton. N t njjtn koh, ato kan parashtruar edhe nj sr rekomandimesh, q jan prfshir n programin q propozohet. Synimi kryesor i Qeveris Shqiptare sht zhvillimi i qndrueshm i vendit, q n esenc nnkupton plotsimin e krkesave t brezit t sotm, pa komprometuar nevojat e brezave t ardhshm. Realizimi i ktij objektivi themelor me karakter global, sigurisht krkon formulimin e politikave ekonomike, sociale dhe mjedisore, t cilat duhet t jen n raporte ngushtsisht t ndrvarura. Studimet pr krkim e zhvillim, q parashikohen t kryhen n kuadrin e ktij programi, synojn t sjellin kontribute baz, q do t mbshtesin realizimin e ktij objektivi madhor dhe kompleks. Kto synime jan n prputhje me Strategjin e Bashkimit Europian pr zhvillimin e qndrueshm si dhe me dokumentet e tjer respektiv pr ujin dhe energjin. Sikurse sht theksuar nga Bashkimi Europian, shtjet kye, t cilat -7-
prbejn n fakt edhe sfidat ndaj zhvillimit te qndrueshm, ku nj vend parsor z edhe administrimi i resurseve natyrore, t ujit dhe energjis. Menaxhimi shkencor i ujit dhe energjis ka qn dhe mbetet nj moment thelbsor me pasoja t rndsishme pr t sotmen dhe mirqnien e brezave t ardhshm. Bashkimi Europian ngulmon, q rritja ekonomike nuk duhet t kondicionohet me prdorimin intensiv t resurseve n prgjithsi e sidomos t atyre ujore e energjetike n veanti. Kjo duhet t kompensohet me zhvillimet n teknologji efektive pr ruajtjen e bilanceve t prdorimeve t tyre me krkesat n rritje t nevojave jetike pr to: t ruajtjes dhe t rigjenerimit t tyre. Rekomandohet q raportet aktuale midis rritjes ekonomike, konsumimit t resurseve ujore e energjetike dhe prodhimit t mbetjeve t ndryshojn n mnyr thelbsore. Zhvillimi ekonomik duhet t shoqrohet me prdorimin racional e t qndrueshm t burimeve t ujit dhe energjis, me prodhimin e sasive t kufizuara t mbetjeve, duke ruajtur biodiversitetin, ekosistemet dhe mnjanuar transformimin e mjedisit n djerrin. Shqipria, pr vet kushtet e saj fiziko-gjeografike zotron burime t mdha natyrore. Sipas referencave t sotme, n burimet natyrore t ujit dhe energjis prfshihen burimet ujore dhe energjetike t riprtritshme (si p.sh. ujrat e rrjetit lumor, ujrat nntoksor dhe ujrat liqenore e lagunore ujmbledhsit artificial, ujrat detare, rrezatimi diellor, era, gjeotermia etj.) dhe t pa riprtritshme (nafta, gazi, mineralet e djegshme, etj.). Burimet natyrore t rinovueshme, jan pasuria natyrore m e madhe dhe m e rndsishme e planetit ton, kjo pr shkak t nj cilsie t veant q nuk e zotron as edhe nje pasuri tjetr. Ato jan t pashtershme dhe t rinovueshme. Studimet, krkimet si dhe skemat teknologjike t shfrytzimit t energjive t rinovueshme n shkall botrore sot n bot po ndjekin zhvillime dhe arritje t mdha rezultative. II.1.a. Gjendja ekzistuese n fushn e krkimit e zhvillimit, si dhe arritjet botrore n fushn e ujit Situata e krkimit dhe zhvillimit n Sektorin e Ujit Shqipria dallon pr nj rrjet t dendur dhe t pasur hidrografik, q sht i prbr nga lumenj, burime, liqene, si dhe nga ujrat e hapsirs bregdetare n Adriatik e Jon. Element t rinj n hidrografin e Shqipris jan edhe ujmbledhsit dhe liqenet artificiale si dhe sistemi i kanaleve t kullimit si dhe t ujitjes s tokave bujqsore. Nga studimet e mparshme t kryera n kt fush (shih Hidrologjia e Shqipris, 1984, Uji pasuri e madhe kombtare, 1996) rezulton se territori shtetror i Shqipris zotron nj potecial t rndsishm ujor. Prej ktij territori -8-
derdhet n det mesatarisht nj prurje mesatare shumvjecare prej rreth 814 m3/s, s cils i prgjigjet nj modul prej 28.3 l/s.km2, ndr m t lartat n Europ. Shqipria sht e pasur edhe me burime nntoksore: Kjo provohet prej daljes s nj numri t madh burimesh, t vegjl e t mdhenj, n shum pjes t vendit (shih Harta Hidrogjeologjike e Shqipris) si psh, burimi i Syrit t Kaltr, burimi i Ujit t Zi etj. t cilet shnojn prurje prej disa m3/s. N territorin e vendit ton ndodhen gjithashu rreth 250 liqene natyrore t tipeve dhe prmasave t ndryshme: tektonik, karstik, akullnajor etj. si dhe rreth 650 rezervuar e liqene artificial, t shprndar n t gjith territorin e vendit. Hapsira bregdetare n Adriatik e Jon ka nj gjatsi t prgjithshme prej rreth 350 km si dhe nj vij bregdetare prej 475 km. N kt hapsir, ndodhen grykderdhjet e deltat e lumenjve m kryesor t Shqipris, sistemi lagunor me siprfaqe t prgjithshme rreth 1500 km2, plazhet e gjra ranore e shkmbore, serit e ligatinave, brezat litorale, sistemi i dunave ranore, pyjet etj. T gjith kta faktor, s bashku edhe me klimn tipike mesdhetare e bjn hapsiren bregdetare shqiptare nj zon me vlera t mdha ekologjike. Duhet theksuar se veprimtaria e pa kontrolluar njerzore ka dmtuar dhe po vazhdon t dmtoj s teprmi ekuilibrin ekologjik t rrjetit hidrografik t Shqipris n shum aspekte. Dme t konsiderueshme po konstatohen nga shkarkimet drejtprsdrejti n ujrat e rrjetit hidrografik t Shqipris: t shkarkimeve urbane t qyteteve e plehrave t pa trajtuara paraprakisht apo shkarkimet e mbeturinave industriale, ato minerale, apo hidrokarburet etj. Shfrytzimi pa kriter i materialeve inerte nga shtretrit e lumenjve pr qllime ndrtimi, apo marrja e rrs n bregdet, ka dmtuar plazhet apo dunat ranore, duke intensifikuar procesin e dmshm t abrazionit detar. Edhe prerja masive e pa kritere shkencore e pyjeve po intensifikon procesin e grryrjes s toks, duke formuar vatra t fuqishme erozioni. Burimet ujore t vendit ton, ve aspektit rekreativ e turistik, jan shum t rndsishme pr zhvillimin e gjithanshm ekonomik t vendit. Kshtu q n menyr t vecant, nj vlersim i sakt i tyre, mbshtetur n kritere dhe metodika bashkkohore e aplikimin e teknologjis kompiuterike, bn t mundur q t vlersohen sakt resurset ujore dhe krkesat q kan konsumator t ndryshm.
II.1.b. Gjendja ekzistuese n fushn e krkimit e zhvillimit, si dhe arritjet botrore n fushn e Energjis Situata e krkimit dhe zhvillimit n Sektorin e Energjis a- Burimet energjetike t riprtritshme Pr vlersimin e pasurive natyrore t riprtritshme prej kohsh jan kryer nj varg studimesh e monografish t ndryshme, si jan Gjeografia Fizike e Shqipris, Klima e Shqipris, Atlasi Klimatik i Shqipris, Hidrologjia e Shqipris, -9-
Gjeologjia e Shqipris, etj, ku trajtohen element dhe aspekte t veanta prbrse t ktyre pasurive. Jan kryer edhe shum raporte e sudime t ndryshme aplikative q kan shrbyer pr planifikimin e projektimin e mjaft veprave pr shfrytzimin e ktyre n fushn e energjitiks. Kto studime, n saj t rritjes s kapaciteteve n burime njerzore e infrastrukture t Rrjeteve Kombtare t Monitorimit Hidrometeorologjik t Shqipris (t ish Institutit t Hidrometeorologjis) kan ardhur duke u forcuar si nga ana sasiore ashtu edhe cilsore. Nj vend t veant n kto studime kan zn ato pr rrezatimin diellor, ern, dhe probleme q lidhen me to. Ne Aneksin 1 jepen t dhna pr situatn n sektorin e energjis. Rrezatimi diellor Shqipria prfshihet n brezin me klim tipike mesdhetare dhe dallon pr sasi t konsiderueshme t rrezatimit diellor, q jan nga m t lartat n Europ. Sasia mesatare vjetore e rrezatimit diellor n territorin e vendit ton sht 1460KR/m2, ndrsa zgjatja e djellzimit luhatet mesatarisht nga 2841or n vit n Fier deri 2000 or n vit n Kuks. Pr territorin shqiptar sot ka studime pr vlersimin e potencialit natyror t energjis diellore. Jan rritur kapacitetet sasiore e cilsore t infrastrukturs s monitorimit n rrjetin meteorologjik kombtar, n saj t ngritjes s stacioneve t reja. Jan realizuar dixhitalizimi pr vlerat orare t diellzimit e rrezatimit dhe u nxorrn indekset e nevojshm pr shfrytzim energjetik, duke prcaktuar zonat me potencial energjetik prparsore. N Departamentin Elektrik t UPT po punohet me nj impiant pilot fotovoltaik pr studimin e energjis s prodhuar n kushte t ndryshme dhe promovimin e rezultateve. Era Si n t gjith pjesn subtropikale t Europs edhe n vendin ton fryjn erra, t cilat gjat vitit ndryshojn shpesh si drejtimin ashtu edhe shpejtsin. Shpejtsia mesatare e ers n Shqipri ndryshon prkatsisht nga V=1.6m/s n Peshkopi deri n V=4.6m/s n Xar. Prsa i prket drejtimeve, shpejtsia m e madhe u takon drejtimeve Jug, JP dhe VP. Bazuar n t dhnat e fituara deri tani jan kryer studime edhe promovime demostrative treguesish, q bazojn pr mundsit potenciale t prodhimit energjis nga energjia e ers edhe n territorin shqiptar. Gjeoenergjia Toka sht nj planet i ngroht, me energji t konsiderueshme gjeotermale. Nxehtsia e shtresave n thellsi t toks si dhe uji termal i puseve jan dy burime t shfrytzimit t ksaj energjie. Fluksi i energjis n rajonet perndimore t Shqipris ka dendsi 40m/m2, ndrsa n rajonet VL dhe JL dendsia arrin deri 60m/m2. -10-
Temperatura luhatet n kufinj t gjer, deri n 18,80C, mesatarisht 16,40C n thellsi 100 m, deri sa arrin 105,80C n thellsin 6000m. N pjesn qndrore t Ultsirs Pranadriatike, ku ndodhen shum puse nafte dhe gazi, temperatura arrin deri 68 0C me thellsin 3000 m. Temperatura rritet me thellsin sipas nj gradienti deri 1,870C/ 100m n qndr t Ultsirs Pranadriatike. N rajonet jugore t vndit ky gradient ka madhsi 1,15 - 1,30C/100m. Drejt rajoneve VL dhe JL t Shqipris n brezin ofiolitik, gradienti gjeotermal ka madhsi deri 2,350C/ 100m. Burimet dhe puset me energji gjeotermale t entalpis s ult n Shqipri, t cilt fontanojn uj t nxeht, jan t vendosur n tre zona gjeotermale: n Zonn e Krujs, t Ardenics dhe at t Peshkopis. Zona gjeotermale e Krujs sht zona me burimet m t mdha gjeotermale me burime gjeotermale. Ajo ka nj shtrirje t prgjthshme prej 180 km me gjersi 4-5 km. Zona fillon nga bregdeti i Adriatikut n VP t Tirans dhe vazhdon n JL, n Prmet dhe n territorin grek. Kjo zon ka burime gjeotermale t identifikuara 5,87 x 108 5,08 x 109 GJ nxehtsi n vend 8,57 x 109 5,08 x 109 GJ dhe rezerva specifike 38,5 39,6 GJ/m2. Afrsisht t ktyre rendeve jan dhe treguesit e zons s Peshkopis. Energjia gjeotermale e entalpis s ult sot shfrytzohet drejtprsdrejti n mnyr integrale me energjin e diellit dhe t ers si edhe kaskad, nga temperaturat m t larta deri n ato t mjedisit, n shum fusha t jets dhe t aktivitetit ekonomik. N radh t par shfrytzohet pr ngrohje dhe freskim t banesave, pr rekreacionin e njerzve t shndetshm dhe ekoturizm. Pr qllime balneologjike, pr ngrohjen e serave pr prodhimin e luleve dhe t perimeve, pr zhvillimin e agrokulturs n rritjen e rasateve t peshqve dhe kultivimin e algave pr prodhimin e pomadave pr smundjet e lkurs dhe kozmetik dhe s fundi nxjerrjen e mikroelementve dhe t kriprave natyrore . Energjia gjeotermale prftohet n dy rrug: duke prdorur sistemet moderne me Kmbyes Nxehtsie Vertikale n puse dhe duke i kthyer n Burime Vertikale Nxehtsie, si dhe nga ujerat gjeotermale qe dalin nga puse t thella. b-Burimet energjetike t pariprtritshme I. - Nafta, gazi, bitumet, qymyret, ujrat nntoksore prfshir ata termal e kurative, lndt minerale metalore e jo metalore jan pasuri natyrore me rndsi pr vendin ton. N veanti, nafta, gazi, qymyret si lnd energjitike kan nj vler t posame. Aktualisht, menaxhimi shkencor dhe ekonomik i tyre sht i lidhur ngushte me sasine e rezervave, gjendjen dhe kushtet e shfrytzimit t vendburimeve ekzistuese etj. Si pasoj e gjendjes s puseve, vshtirsive financiare pr investime pr kryerjen e punimeve, nevojs pr rinovimin e teknologjis dhe aplikimin e programve bashkkohore pr kryerjen e vrojtimeve, prodhimi q sigurohet nga vendburimet e nafts n shfrytzim sht n shifra relativisht t ulta. Kuota t ulta shfrytzimi ka edhe pr kromin. Nj rritje e madhe e -11-
krkesave regjistrohet pr ujin, lndt e ndrtimit dhe mineralet industriale. Ekziston nj tendenc n rritje pr kt kategori t pasurive natyrore. Nga llogaritjet e rezervave t vendburimeve t hidrokarbureve sht evidentuar potenciali trsor i tyre por sht e nevojshme t bhen edhe rivlersime me metodat e sotme, pr konvertimin e rezervave konform standarteve t sotme. Prsa i prket lndve xeherore (krom, bakr etj.), n institucionet e ndryshme tashm ka filluar konvertimi i rezervave konform standarteve t sotme. Teknologjia e aplikuar n shfrytzimin e vendburimeve t nafts e gazit nuk i sht prgjigjur gjendjes reale t rezervave. N kto kushte, rivlersimi i rezervave sipas krkesave dhe standardeve aktuale, duke veuar rezerva t provuara, t besueshme dhe pjesrisht t mundshme sht problem thelbsor pr nj menaxhim t mir. Megjithse vendburimet e nafts kan nj koh relativisht t gjat n shfrytzim, koeficenti i rikuperimit t rezervave sht i ult. Kshtu koeficenti i rikuperimit kundrejt rezervave gjeologjike pr ranoret rezulton 6.7% kurse pr gelqeroret disi m i lart deri mbi 27%; n nj koh q prvoja botrore flet pr vlera respektivisht 1520% n ranoret dhe rreth 40-60 % n glqeroret. N kto rrethana, prmiresimet e mtejshme teknologjike, si dhe rivlersimi trsor i vendburimeve, sidomos atyre n glqerore mbetet nj detyr e dors s par n fushn e nafts dhe gazit. Megjithse rezervat dhe prodhimi i gazit natyror aktualisht jan te kufizuara, analiza shkencore e situates gjeologjike dhe shqyrtimi i perspektivs s strukturave t Ultsirs Pranadriatike lejojn prognozimin e objekteve t tjera. N t njjtn koh, mbshtetur n t dhnat e reja, del i nevojshm llogaritja e rezervave t gazit q mund t jen gjeneruar duke prdorur dhe nj koeficent pr mundsin e kurthimit. Aktualisht me Institutin Francez t Nafts po kryhet nj bashkpunim pr hapjen perspektivs pr krkimin e gazit n tok dhe n det. N pasurit natyrore t paprsritshme prfshihen edhe bitumi e rrat bituminoze, t cilt kan rezerva t konsiderueshme. Nga analiza e ndrtimit gjeologjik dhe vlersimet prognoze rezulton se nga strukturat karbonatike t PatosVerbasit, Kuovs e Selenics kan migruar n depozitimet molasike mbi 700 milion ton naft, nga t cilat nj pjes jan t kurthuara. Prvec Selenics dhe Patosit konsiderohen me rndsi daljet siprfaqsore n zonn e Kuovs, duke patur parasysh dhe trupat e bitumit t takuara n disa puse t shpuar. Vnia n qarkullim t shpejt ekonomik t ksaj pasurie, duke aplikuar ritme t studiuara shfrytzimi, si dhe standartet pr ruajtjen e ambientit ka nj rndsi t dors s par. Ujrat nntoksore t vendit ton jan nj pasuri natyrore tjetr me vler t pallogaritshme. Jan evidentuar 11 basene kryesore ujmbajts, rezervat e t cilve jan prllogaritur me studimet e kryera kto koht e fundit. T dhna interesante mbi pranin e shtresave ujmbajtse jan vrtetuar edhe nga shpimet pr naft e gaz, duke zgjeruar hapsirn e krkimeve. Sistemet karstike gjithashtu prmbajn rezerva t konsiderueshme uji. Me mjaft rndsi jan gjithashtu burimet e ujrave t freskt n zonn bregdetare Vlor-Sarand etj. -12-
Ujrat termale gjithashtu prbjn nj pasuri ende t pa shfrytzuar. Ata jan t prhapur n sektor t ndryshm t vendit ton. Informacion interesant kan dhn shpimet e nafts n strukturat e Ishmit dhe Kozanit, ku gjat prvetsimit sht evidentuar prania e ujrave marr uj me debite t knaqshme dhe temperatura q luhaten n vlerat 60 - 870C etj. Studimi e prgjithsimi i detajuar i t dhnave dhe ndrtimi i hartave m t detajuara t fluksit dhe gradientit gjeotermik, shtrirja e tyre dhe n shelfin detar si dhe lidhja me shtetet fqinje do t shrbejn pr t evidentuar ligjsi m t plota pr potencialin gjeotermik t vendit ton dhe mundsin e prdorimit t ktyre burimeve pr qllime praktike. Prdorimi i nj pjese t ujrave (termale ose jo) si ujra kurative me metodat primitive, si ndodh deri tani, n nj koh kur n bot ky aktivitet ka marr nj zhvillim shum t madh, prbn nj objekt studimi t mtejshm. II. - Aktualisht n bot, studimet pr pasurit energjetike kan nj karakter t integruar dhe shum disiplinor. Ato nuk jan ekskluzivitet i njrit apo tjetrit sektor. N realizimin e tyre prfshihen shkencat e natyrs me t gjitha disiplinat e tyre, energjitika, urbanistika, industria, komuniteti i biznesit, sistemet e informacionit, bankat, legjislacioni, etj. N mnyr m specifike ato jan orientuar n kryerjen punimeve t specializuara pr aspekte t veanta t pasurive natyrore, rivlersimit ekonomik sipas standarteve t sotme (rezerva direkte n bank, rezerva me koefiecient t ndryshm vrtetsie etj.), shfrytzimit t tyre me ndikime minimale ndaj ambientit dhe n raporte t studiuara me zhvillimet ekonomike, urbanistike dhe demografike, integrimit t harmonizuar rajonal e m gjer, modelimet 3 dimensionale, prognozimin e nevojave pr energji, uj t pijshm, hidrokarbure, lnd t para cilsore, t nevojshme pr ndrtimin dhe qndrueshmrin e infrastrukturs publike, aktivizimin e lndve t para t reja me efekte zvendsuese ndaj lndve t tjera tradicionale, shfrytzimi i t cilave krijon mbetje t mdha etj. Theks t posam ka rivlersimi, menaxhimi, shfrytzimi racional dhe ruajtja e pasurive energjetike, si nj pasuri kombtare e dors s par. Kto studime mbshteten n vlersime komplekse, baz laboratorike moderne, programe t avancuara t prpunimit informatik t dhnave etj.
-13-
III. MOTIVI I NDRMARRJES S PROGRAMIT

Nga nj vlersim i gjndjes reale n vend, t krkesave q shtrohen sot n t gjitha fushat, at ekonomike, t shndetit, kualitetit t jets, etj., rezulton se deri m sot n fushat e ujrave dhe t energjis sht br relativisht pak n zhvillimin integral dhe t qndrueshm t vendit, e sidomos me studime t karakterit aplikativ. Nga ana tjetr vendimmarrja ka qn n nj nivel t ult t prthithjes s produktit t krkimit, e po ashtu edhe aktiviteti privat jo i ndrgjegjsuar pr t prdorur krkimin n dobi t biznesit. Aktualisht vazhdon ende t jet e pranishme nj diferenc tepr e ndjeshme dhe e dukshme ndrmjet ekzistencs s potencialeve me t vrtet tepr t larta t burimeve natyrore t Shqipris dhe shkalls tepr t ult t shfrytzimit t ktyre burimeve pr qllime ekonomike. Krahas rezervave t mdha t ktyre burimeve hidrike, ende t pa vna n shfrytzim, si jan p.sh. potencialet e larta ujore t rrjetit hidrografik t lumenjve: Drini i Zi, Vjosa, Devolli, Osumi, Drinos, etj. Ende nuk vihen n prdorim, burime t tilla natyrore si jan p.sh. rrezatimi diellor, era, energjia termike e toks, bioenergjia, etj. Objektivi afatgjat i ktij programi sht pikrisht vlersimi i sakt dhe i plot i pasurive natyrore t rinovueshme: ujit dhe energjis, pr menaxhim e shfrytzim racional, prfshi edhe mbrojtjen e vlerave t tyre ekologjike. Njohja dhe shfrytzimi integral dhe i qndrueshm i pasurive ujore (racional dhe n kompleks i tyre) i mbshtetur n studime e krkime serioze, sht nj element i rndsishm pr nj zhvillim t qndrueshm e afatgjat t vendit. N kt program caktohen objektiva pr nj vlersim t ri t pasurive natyrore, ujit dhe energjis, t prcaktuar n nj kndvshtrim t plotsimit t krkesave t realitetit t zhvillimit t vendit. Rezultate konkrete t ktij programi, do t mbshtesin projektimin e veprave t ndryshme hidroteknike, energjetike pr shfrytzimin e ers dhe energjis diellore pr prodhimin e energjis elektrike jeshile, pr vlersimin e normave t ujitjes, pr vlersimin e hidromodulit t kullimit, studime pr vlersimin e prurjeve t shkarkimeve urbane, prmirsime t kuadrit ligjor dhe institucional n fushn e burimeve natyrore, ligje t reja mbi shfrytzimin integral dhe t qndrueshm t tyre, n prputhje me Kuadrin Ligjor Europian etj. N kuadrin e Programit Kombtar t Krkimit dhe Zhvillimit Uji dhe Energjia puna krkimore-shkencore e institucioneve t ndryshme shkencore t vendit ton merr nj zhvillim t mtejshm, duke u vendosur n koherenc me objektivat e prgjithshme t zhvillimit t qndrueshm, t prcaktuara n Programin ekonomik t Qeveris. Fushat e propozuara t veprimtaris shkencore dhe zhvillimore fokusohen n rivlersimin kompleks, prdorimin afatgjat, racional dhe me ndikime minimale ndaj ambientit t resurseve energjitike, nafts, gazit, qymyreve, -14-
ujrave nntoksore, resurseve minerale, lndve bituminoze, lndve t ndrtimit, mineraleve industriale, si disa mineraleve xeherore, q kan premisa pr rritje t krkesave n vitet e ardhshme etj. Kjo problematik, me karakter ndr-insitucional mund t lvrohet me sukses n kuadrin e Programit Kombtar t Krkimit dhe Zhvillimit. Zgjidhjet e ofruara ndikojn konkretisht n zhvillimet ekonomike, t programuara nga Shteti pr tani dhe n perspektiv. Disa prej tyre, si sht fjala, ajo pr rivlersimin e resurseve minerale pr prodhim energjie dhe (hidrokarburet, qymyret etj.) shpejtojn privatizimin e objekteve t ndryshme ose ndikojn n krijimin e joint venture me kompani t ndryshme t vendit apo t huaja, q sht nj imperativ i dits. Jan pikrisht kto disa nga motivet m kryesore q argumentojn ndrmarrjen e nj Programi Kombtar mbi pasurit natyrore. Megjith vshtirsit financiare, largimin nga vendi yn i specialistve t kualifikuar etj., n institucionet e ndryshme shkencore ekziston nj trashgimi e pasur shkencore, si dhe kapacitete intelektuale q mund t aktivizohen m tej. N kto vitet e fundit jan shnuar arritje shkencore, t cilat jan br t njohura brenda dhe jasht vendit. Kjo tregon aftsin dhe fleksibilitetin e institucioneve shkencore pr tiu prshtatur shpejt dhe me cilsi nevojave t ekonomis s tregut dhe krkesave t sotme t shoqris. Synimi themelor i ktyre institucioneve pas ristrukturimit t sistemit krkimor n Shqipri, pr periudhen 2007-2009 sht rritja e mtejshme e ndikimit dhe efektivitetit t veprimtaris krkimore n zhvillimin e ekonomis kombtare dhe ndrtimin e infrastrukturs. Studimet e avancuara n fushn e ujit, energjis, lndve t para minerale dhe hidrokarbureve, studimet mbi gjeoambientin etj, ushtrojn ndikimin e tyre dhe integrohen mir me krkimin e zhvillimin n fusha t tjera t ekonomis si bujqsia, ndrtimi, komunikacioni, urbanistika, turizmi. Kto studime ndikojn dhe i qndrojn afr zhvillimeve ekonomike, problemeve sociale, mbrojtjes s mjedisit etj. N Aneksin 1 jepen t dhna pr rezervat e burimeve energjetike.
-15-
IV. DREJTIMET KRYESORE T KRKIMIT E ZHVILLIMIT PR SEKTORIN E UJIT DHE AT T ENERGJIS IV.1. Drejtimet kryesore t krkimit e zhvillimit pr Sektorin e Ujit
Si dihet njerzimi sht shum i preokupuar pr faktin se burimet natyrore n shkall planetare jan t krcnuara nga veprimtaria e pa kontrolluar e njeriut. Kjo veprimtari shprehet n shfrytzimin pa kriter t natyrs me mbikonsumimin, me mbipopullimin etj. Ky impakt shpesh her shoqrohet me dukuri t tilla katastrofike si thatsira, prmbytjet, shkretzime t teritorreve, krijimin e vatrave t erozionit, shkarje toke etj. N mnyr t veant shqetsuese n natyr jan dhe impakti i ndryshimeve n shkall planetare. N kto kushte studimi dhe vlersimi i pasurive natyrore t rinovueshme, duke prfshir edhe gjetjen e platformave prkatse pr shfrytzimin e tyre me ruajtjen e vlerave ekologjike, sht shndrruar n nj inisiativ t domosdoshme. Krkim zhvillimi do t prqndrohet n kto drejtime kryesore si: - Krkimi dhe rivlersimi me metoda komplekse gjeologjike e gjeofizike i baseneve t ujrave nntoksore t vendit ton me qllim rritjen e rezervave ujore dhe t prmirsimit t furnizimit me uj t zonave urbane dhe rurale. - Vlersimi i bilancit ujor t territorit t Shqipris dhe rajonizimi sipas tipeve prkatse t ktij bilanci dhe kadastrimi i ujrave t Shqipris. - Vlersimi i regjimi hidrokimik, shkalls s ndotjes t ujrave lumor, ato n zonat naftmbajtse, evidentimi i burimeve ujore me cilsi t veanta pr industrializim t ujit t pijshm dhe Transferime e inovacione teknologjike pr zhvillimin e industris s ujit t pijshm oligominerale dhe minerale - Vlersimi kompleks i potencialeve t ujrave termale dhe kurative t Shqipris me teknologji inovative, n tr ciklin, nga burimi tek konsumatori. - Studimi i veprimtaris erozive t ujrave detare dhe modelimi i tyre n bregdetin shqiptar. - Interesi i planifikimit pr shfytzimin kompleks hidro-ekonomik dhe hidroekologjik t potencialeve ujore t lumenjve. - Prmirsimi i kuadrit ligjor dhe institucional ekzistues mbi menaxhimin e qndrueshm t ujit dhe energjis. IV.2. Drejtimet kryesore t krkimit e zhvillimit pr Sektorin e Energjis Prparsit q do t vlersohen n program jan: - Rivlersimi i potencialit t burimeve hidrike t rinovueshme pr prodhimin kompleks t energjis elektrike nga HEC-e t vegjl dhe t mesm, si dhe pr zhvillimin e hidro-ekonomis. -16-
- Studimi dhe vlersimi i potencialit t energjis diellore, t energjis s ers n zona t ndryshme t vendit dhe i mundsive pr shfrytzimin e saj. Studimi dhe vlersimi i mundsive pr prodhimin e energjis nga biomasa. Vlersimi i gjeotermis n kuadrin e prdorimit t energjive t rinovueshme dhe shfrytzimi i ksaj energjie si nj kontribut me vler pr bilancin energjetik t vendit. Aspekti makroekonomik dhe leverdishmria e prodhimit dhe prdorimit t biokarburanteve n Shqipri. - Studimi i impaktit mjedisor dhe ekologjik q sjell prodhimi i energjis s rinovueshme. Krijimi i bazes ligjore n lidhje me prdorimin e energjive t rinovueshme. - Diversifikimi i furnizimit t konsumatoreve me energji elektrike, duke siguruar kosto energjie m t prshtatshme nprmjet prdorimit m eficient t energjis. Prmirsimi i menaxhimit t shprndarjes s energjis elektrike. Rritja e eficiencs s prdorimit t energjis, prfshir ktu racionalizimin e prdorimit dhe rezervimin e energjis. - Adaptimi i sistemit elektroenergjetik n nj sistem m t qndrueshm, m pak i varur nga importi i energjis i mbshtetur n nj diversitet t burimeve t energjis, n vecanti burimet energjetike alternative, energjit e pastra dhe rritjen e kapaciteteve t transmetimit t energjis. - Studimi kompleks pr vlersimin e mundsive pr rritjen e prdorimit t gazit t lngzuar t nafts (GLN), si nj burim alternativ pr furnizmin me energji t sektorve t ndryshm t ekonomis dhe n sektorin residencial. - Rivlersimi i rezervave t nxjerrshme n vendburimet e naftave konvencionale, n vendburimet ranore dhe aktivizimin e fondit t ndaluar t puseve t shfrytzimit, mbi bazn e teknologjive t reja t shfrytzimit. - Rivlersimi i rezervave industriale t qymyrgurit sipas cilsis dhe sasis s tyre, si dhe evidentimi i mundsive pr prodhimin dhe prdorimin e tij pr qllime industriale dhe komunale, nprmjet aplikimit te teknologjit e clean coal. Rivlersimi i mundsive pr krkimin e vendburimeve t reja hidrokarbure n rajone ndrtimi gjeologjik i t cilve karakterizohet nga komplikacione t theksuara tektonike. - Vlersimi i prcaktimit t mimeve dhe tarifave pr naftn dhe nnproduktet e saj n funksion t zhvillimit t politikave energjetike hidrokarbure, n prputhje me orientimin e tyre nga tregu brenda kuadrit t t drejtave sovrane mbi kto burime energjetike. - Hapja e tregut t brendshm t energjis elektrike dhe pjesmarrje aktive n tregun rajonal t saj, n kuadrin e Traktatit t Komunitetit t Energjis t Vendeve t Europs Juglindore, i cili bazohet n krkesat e Bashkimit Evropian pr reformimin e sektorit elektroenergjetik (Direktiva 54/2003 e BE-se). - Studimi dhe vlersimi i mundsis s prodhimit t eneregjis nga centralet atomike, nj prirje planifikimit afat gjat t kesaj energjie n rajon. -17-
V. OBJEKTIVAT E PROGRAMIT T KRKIMIT E ZHVILLIMIT PR SEKTORIN E UJIT DHE AT T ENERGJIS
V.1. Objektivat e Programit pr Sektorin e Ujit Objektivi 1 Vlersimi i potencialit ujor t rrjetit lumor t Shqipris dhe ligjsit e shprndarjes hapsinoro-kohore t ktij potenciali. Rezultati i Pritshm Potenciali hidrik i rrjetit hidrografik t Shqipris, pr hidroenergjetikn, ujitjen e tokave bujqsore, mbrojtjen nga prmbytjet. Objektivi 2 Studimi kadastral i ujrave t Shqipris. Rezultati i Pritshm Katalogu i Kadastrs t Ujrave t Shqipris, pr shfrytzim integral dhe kompleks t tyre nga deg t ndryshme t ekonomis duke ruajtuar ekuilibrin hidroekologjik n natyr n prputhje me standartet dhe normat ndrkombtare. Objektivi 3 Vlersimi i shkalls s ndotjes s ujrave t lumenjve n grykderdhjet n det. Rezultati i Pritshm Gjndja e shkalls s ndotjes s ujrave dhe prcaktimi i masave optimale pr parandalimin dhe reabilitimin e tyre. Objektivi 4 Studimi i regjimit limnologjik i sistemit liqenor e lagunor t Shqipris. Rezultati i Pritshm Impakte pozitive n fushn e biodiversitetit, ekoturizmit, peshkimit, n prputhje me ruajtjen dhe konservimin e mjedisit natyror. Objektivi 5 Vlersimi i regjimit hidrokimik t ujrave t rrjetit hidrografik t Shqipris. Rezultati i Pritshm Evidentimi i shkalls s eutrofizimit t ujrave t rrjetit hidrografik nga veprimtaria e pakontrolluar antropogjene dhe masat q duhen ndrmarr pr rihabilitimet ambjentale. Objektivi 6 Prcaktimi i ndotjes s ujrave nntoksore n zonat naft - mbajtse nga prpunimi i vendburimeve t nafts. -18-
Rezultati i Pritshm Ruajtja e ujrave nntoksor nprmjet prmirsimit t teknologjive t shfrytzimit t vendburimeve t nafts. Objektivi 7: Vlersimi i bilancit ujor t territorit t Shqipris dhe rajonizimi sipas tipeve prkatse t ktij bilanci. Rezultati i Pritshm Bilanci i ujrave t Shqipris dhe shfrytzimi racional dhe n kompleks i tij, pr furnizimin n kushte optimale me uj t pijshm, t popullsis s fshatit dhe qytetit, si dhe plotsimin e nevojave t degve t ndryshme t ekonomis, publike e private, pr t tashmen dhe t ardhmen. Objektivi 8 Vlersime komplekse t potencialeve t ujrave termale dhe kurative t Shqipris me teknologji inovative, n tr ciklin, nga burimi tek konsumatori. Rezultatet e Pritshme Njohja dhe shfrytzimi ekfektiv i potencialeve t ujrave termale. Rezultati 1 Prcaktimi i kritereve t krkimit n zonat perspektive; Rezultati 2 Sugjerime pr administrimin e shfrytzimit racional t ujrave termale Rezultati 3 Propozime pr shfrytzimin e energjis s toks pr nevoja, komunale, kurative etj. Objektivi 9 Evidentimi i burimeve ujore me cilsi t veanta pr industrializim t ujit t pijshm. Rezultati i Pritshm Baza kombtare e resurseve hidrike t ujrave t pijshm oligominerale dhe minerale pr industrine e ujit t pijshm dhe produkteve t tjera prkatse. Objektivi 10 Transferime dhe inovacione teknologjike pr zhvillimin e industris s ujit t pijshm oligominerale dhe minerale Rezultati i Pritshm Garantimi cilsis t ujrave t pijshm dhe produkteve t tyre, n prputhje me direktivat pr normat dhe standartet e KE. Objektivi 11 Studimi i veprimtaris erozive t ujrave detare dhe modelimi i tyre n bregdetin shqiptar. Rezultati i Pritshm -19-
Prcaktimi i masave optimale pr ruajtjen e bregdetit shqiptar. Objektivi 12 Krkimi dhe rivlersimi me metoda komplekse gjeologjike, hidrogjeologjike e gjeofizike i baseneve t ujrave nntoksore t vendit ton me qllim rritjen e rezervave ujore dhe t prmirsimit t furnizimit me uj t zonave urbane dhe rurale Rezultatet e Pritshme Rezultati 1 Vlersimi trsor i ujrave nntoksore pr gjith gamen e depozitimeve nga karbonatet deri n Pliocn, kuaternar prfshir dhe rivlersimin e potencialit ujor t aluvioneve. Rezultati 2 Tabllo e plot e rezervave dhe potencialit ujmbajts t vendit ton n ndihm t hartimit t nj strategjie afat gjat pr zhvillimin e ekonomis kombtare dhe plotsimin e nevojave t popullats n zonat urbane dhe rurale. Rezultati 3 Propozime pr prmirsimin e shfrytzimit racional t baseneve ujore dhe mbrojtjen e tyre nga ndotjet. Rezultati 4 Evidentimi i burimeve t reja t ujit pr qllime t ndryshme (ujitje, industrine etj.). Rezultati 5 Modelimi i baseneve dhe vendosja| mbi baza shkencore dhe ligjore e llogatitjeve t rezervave ujore nntoksore, si dhe e administrimit dhe prdorimit t tyre pr nj shfrytzim sa m racional. Objektivi 13 Interesi i planifikimit pr shfytezimin kompleks hidro-ekonomik dhe hidro-ekologjik t potencialeve ujore t lumenjve. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Prcaktimi i drejtimeve dhe politikave pr arritjen e vlersimeve tekniko-ekonomike fizibl pr prodhim t njkohshm dhe t harmonizuar t energjis elektrike, funksionimin e sistemeve ujitse, dhe furnizimin me uj. Rezultati 2 Rekomandime t prgjithshme pr ekonomit ujore q mund t ngrihen n kuadr t nj shfrytzimi kompleks t potencialeve ujore t lumenjve, etj. Objektivi 14
-20-
Hartime e prqasje t kuadrit ligjor dhe institucional ekzistues mbi menaxhimin e qndrueshm t ujit dhe energjis n prputhje me standartet europiane. Rezultati i pritshm Ky objektiv synon prmirsimin e kuadrit ligjor dhe insitucional ekzistues mbi pasurit natyrore t prsritshme dhe t paprsritshme, t cilat do t konkretizohen me ligje, amendamente, studime mbi kuadrin institucional, studime pr privatizimin etj. V.2. Objektivat e Programit pr Sektorin e Energjis. V.2.a. Objektivat e Programit pr Sektorin e Energjive t Rinovueshme Objektivi 1 Studimi i impaktit mjedisor dhe ekologjik q sjell prodhimi i energjis s rinovueshme. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Prcaktimi i t gjitha llojeve t ndotjeve mjedisore dhe sasis s ndotjeve gjat gjenerimit t energjive t ndryshme. Krahasimi me standartet NAAQS (National Ambient Air Quality Standards) t agjensis s mbrojtjes s mjedisit EPA's (Environmental Protection Agency) Rezultati 2 Vlersimi i sasis s ndotjeve n njsi t reduktimit t emesioneve (Emission reduction unit - ERU) dhe kredite pr reduktimin e emesioneve (Emission Reduction Credits - ERCs) nga prodhimi i energjis me burime t rinovueshme. Rezultati 3 Implementimi i legjislacionit pr standartet n lidhje me energjit e rinovueshme (RPS -Reneable Portfolio Standards). Rezultati 4 Mundsit pr prfshirjen n tregun e krediteve pr reduktimin e emesioneve ERCs. Rezultati 5 Ndikim pozitiv n ndryshimet klimatike. Objektivi 2 Rivlersimi i potencialit t burimeve hidrike t rinovueshme pr prodhimin kompleks t energjis elektrike nga HEC-e t vegjl dhe t mesm, si dhe pr zhvillimin e hidro-ekonomis.
-21-
Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Zgjerimi i mundsive pr prodhimin kompleks t energjis elektrike nga HEC-e t vegjl dhe t mesm, nprmjet prdorimit m eficent t potencialit t burimeve hidrike t rinovueshme Rezultati 2 Prcaktimi i mundsive dhe drejtimeve pr zhvillimin e hidro-ekonomis, n interes t zhvillimit t zonave rurale dhe ekonomive t tyre. Objektivi 3 Studimi dhe vlersimi i potencialit t energjis diellore n zona t ndryshme t vendit dhe i mundsive pr shfrytzimin e saj. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Monitorimi dhe prcaktimi i parametrave energjetike t rrezatimit diellor dhe sugjerimi i mundsive pr shfrytzimin e ksaj energjie. Rezultati 2 Ndrtimi i database me t dhnat pr mundsit e prodhimit t energjis duke shfrytzuar rrezatimin diellor. Rezultati 3 Promovimi i rezultateve me qllim ndikimin n vendimmarrje pr politika nxitse si dhe prmirsimin e legjislacionit n lidhje me prdorimin e energjis duke shfrytzuar rrezatimin diellor. Objektivi 4 Vlersimi i gjeotermis n kuadrin e prdorimit t energjive t rinovueshme dhe shfrytzimi i ksaj energjie si nj kontribut me vler pr bilancin energjetik t vendit. Krijimi i bazs ligjore n lidhje me prdorimin e energjis gjeotermale. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Hartimi i platforms pr shfrytzimin e energjis gjeotermale n Shqipri, n kompleks edhe me energjit e tjera t rinovueshme dhe miratimi i saj n institucionet prkatse. Rezultati 2 Vlersimi i bilancit energjetik t mundshm t prftuar afatshkurtr, afat mesm dhe afat gjat nga prdorimi i sistemeve ngrohs dhe freskues gjeotermal n shkolla, spitale, korpuse t mdha zyrash publike ose edhe private, godina t reja shumkatshe q ndrtohen etj. Rezultati 3 Ngritja e qendrave gjeotermale komplekse t prdorimit integral dhe kaskad t nxehtsis s ujrave termal n Shqipri pr rekreacionin e shndetit t njerzve dhe -22-
zhvillimin e ekoturizmit, kurimin e smundjeve t ndryshme duke shfrytzuar ujrat termale me ann e teknologjive moderne. Rezultati 4 Krkime gjeologo-hidrogjeologjik-gjeofizik i burimeve t ujrave gjeotermale me temperatur m t lart dhe me debite m t mdha n zonn gjeotermale Kruja, Peshkopia dhe Ardenica. Rezultati 5 Promovimi i rezultateve me qllim ndikimin n vendimmarrje pr politika nxitse n lidhje me prdorimin e energjis gjeotermike. Rezultati 6 Krijohet baza ligjore q lejon t realizohet shfrytzimi i energjis gjeotermale. Objektivi 5 Studimi dhe vlersimi i potencialit t energjis s ers n vendin ton. Rezultatet e priteshme Rezultati 1 Prcaktimi i mundsive pr prodhimin e energjis nga era n zona t ndryshme t vendit. Rezultati 2 Ndrtimi i database me t dhnat pr mundsit e prodhimit t energjis duke shfrytzuar energjin e ers. (T dhna pr hartimin e projekt-ide t investimeve n kt fush). Rezultati 3 Krijohet baza ligjore q nxit shfrytzimin e energjis s ers. Objektivi 6 Studimi dhe vlersimi i mundsive pr prodhimin e energjis nga biomasa. Rezultatet e pritshme Prcaktimi i lndve t para (lloji biomase) q do t rezultojn t prshtatshme pr prodhimin e energjis. Objektivi 7 Aspekti makroekonomik dhe leverdishmria e prodhimit dhe prdorimit t biokarburanteve n Shqipri. Rezultatetei pritshme Rezultati 1 Prcaktimi dhe prshkrimi i nj harte pr kultivimin e bimve energjitike, si dhe evidentimi i treguesve t ktyre kulturave, t treguesve energjetik dhe ekonomik t tyre pr ekonomin e vendit. Rezultati 2
-23-
Fillimi i prodhimit t biokarburanteve pr t zgjeruar gamn e produkteve alternative energjetike t prodhuara n vend, si dhe t'i prgjigjet m mir detyrimeve t veta ndrkombetare lidhur me shkarkimet e gazeve q shkaktojn efektin ser, biodiversitetin, cilsin e ajrit dhe dezertifikimin e tokave. Rezultati 3 Vlersimi i mundsive t prodhimit dhe prdorimit t paisjeve, mjeteve dhe teknologjive q do t perdorin biokarburantet si lnd djegse, Rezultati 4 Prcaktimi i procedurave dhe kushteve pr organizimin dhe funksionimin e tregut t biokarburanteve (importi dhe eksporti) dhe raportet me tregun e produkteve hidrokarbure, nprmjet prgatitjes s kuadrit rregullator ligjor, institucional dhe teknik. Rezultati 5 Orientimi pr prcaktimin e politikave fiskale stimuluese n prodhimin e bimve energjetike, n teknologjit e prodhimit t biokarburanteve dhe n tregtimin e ktyre produkteve.
V.2.b. Objektivat e Programit pr Sektorin e Energjive t pariprtritshme Objektivi 1 Diversifikimi i furnizimit t konsumatoreve me energji elektrike, duke siguruar kosto energjie m t prshtatshme nprmjet prdorimit m eficient t energjis. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Prcaktimi i alternativave t mundshme pr furnizimin me energji t konsumatorve. Rezultati 2 Demostrime t teknologjive t reja (p.sh. zgjidhje inovative ICT, teknologji t rezervimit pr RES, etj.) prfshir zhvillimin e mjeteve t reja t kontrollit dhe sigurise pr sistemin elektrik. Rezultati 3 Integrimi n shkall t gjr i gjenerimit t shperndare n rrjet, prfshir prdorimin e pajisjeve t rezervimit t energjise. Rezultati 4 Ndikim pozitiv n shoqri duke i siguruar kosto energjie m t prshtatshme nprmjet prdorimit m eficient t energjis q sigurohet nga burime t llojeve t ndryshme.
-24-
Objektivi 2 Prmirsimi i menaxhimit t shprndarjes s energjis elektrike. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Transformimi i rrjetit elektrik ekzistues n nj rrjet smart, elastik dhe interaktiv (konsumator/operator) t furnizimit me energji elektrike. Rezultati 2 Prcaktimi i strukturs optimale pr menaxhimin e shprndarjes s energjis elektrike dhe prgjegjsive prkatse. Objektivi 3 Rritja e eficiencs s prdorimit t energjis, prfshir ktu racionalizimin e prdorimit dhe rezervimin e energjis. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Promovimi i koncepteve dhe teknologjive t reja pr ndrtime, shrbime dhe industri. Rezultati 2 Kombinimi i strategjive t qndrueshme me teknologjit pr rritjen e eficiencs s energjis, prdorimi i RES dhe kogjenerimi/poligjenerimi. Rezultati 3 Integrimi i masave dhe pajisjeve pr menaxhimin e krkess n qytetet e mdha dhe demostrimi ndrtimeve me impakt minimal klimatik (eko-ndrtimet). Rezultati 4 Zhvillimi i teknologjive inovative nga pikpamja e eficiencs s energjis pr monitorimin e energjis, auditimin e energjis dhe ndrtimit t politikave energjetike n bashkpunim me industrin dhe autoritetet lokale dhe rajonale, operatort e ndrtimit dhe prdoruesit e gazit dhe energjis elektrike. Objektivi 4 Adaptimi i sistemit elektroenergjetik n nj sistem m t qndrueshm, m pak i varur nga importi i energjis i mbshtetur n nj diversitet t burimeve t energjis, n vecanti burimet energjetike alternative, energjit e pastra dhe rritjen e kapaciteteve t transmetimit t energjis. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Studime pr zhvillimin e sistemit elektroenergjetik (burimet, transmetimi, kontrolli, automatizimi, informatizimi, etj.). Rezultati 2 Implementimi i mekanizmave t tregut n sektorin e energjis elektrike. Transformimi i tregut t energjis. -25-
Objektivi 5 Studimi kompleks pr vlersimin e mundsive pr rritjen e prdorimit t gazit t lngzuar t nafts (GLN), si nj burim alternativ pr furnizmin me energji t sektorve t ndryshm t ekonomis dhe n sektorin residencial. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Vlersimi i interesit pr zgjerimin e prdorimit t gazit t lngzuar t nafts (GLN), si nj burim i rndsishm alternativ pr furnizmin me energji t sektorve t ndryshm t ekonomis dhe n sektorin residencial. Rezultati 2 Prmirsimi i kushteve n amballazhimin, transportimin dhe tregtimin e GLN pr t nxitur pranimin dhe prdorimin e tij, edhe nprmjet rrjeteve shprndars. Rezultati 3 Rishikimi i masave t domosdoshme fiskale q duhen marr pr stimulimin e prdorimit t GLN. Objektivi 6 Rivlersimi i rezervave t nxjerrshme n vendburimet e naftave konvencionale, n vendburimet ranore dhe aktivizimin e fondit t ndaluar t puseve t shfrytzimit, mbi bazn e teknologjive t reja t shfrytzimit. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Saktsimi i metodikave pr vlersimin e rezervave t nxjerrshme n vendburimet ranore dhe t rrave bituminoze, referuar standardeve t prparuara. Rezultati 2 Prcaktimi i teknologjive t prshtatshme pr shfrytzim me interes t ktyre lloj naftve.. Rezultati 3 Ndrtimi i politikave pr promovimin e interesit pr shfrytzimin e rezervave t nxjerrshme n vendburimet e naftave konvencionale. Rezultati 4 Rritja e prodhimit t nafts e gazit. Rezultati 5 Saktsimi i rezervave t nxjerrshme n vendburimet ranore dhe prcaktimi i teknologjive t prshtatshme pr shfrytzim.
-26-
Objektivi 7 Rivlersimi i rezervave industriale t qymyrgurit sipas cilsis dhe sasis s tyre, si dhe evidentimi i mundsive pr prodhimin dhe prdorimin e tij pr qllime industriale dhe komunale, nprmjet aplikimit te teknologjit e clean coal. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Arritja e prfundimeve pr situatn aktuale pr rezervat industriale t qymyrgurit sipas cilsis dhe sasis s tyre. Rezultati 2 Evidentimi i mundsive pr interesin e prodhimit dhe prdorimit t qymyrgurit pr qllime industriale dhe komunale, nprmjet aplikimit te teknologjit e clean coal. Objektivi 8 Rivlersimi i mundsive pr krkimin e vendburimeve t reja hidrokarbure n rajone, me ndrtim gjeologjik t komplikacioneve t theksuara tektonike. Rezultatet e pritshme Rezultati 1 Rishikimi i metodikave dhe teknologjve t prpunimit dhe interpretimit t t dhnave gjeologo-gjeofizike, pr studimin e ndrtimit gjeologjik t rajoneve q karakterizohen nga komplikacione t theksuara tektonike. Rezultati 2 Mundsit pr evidentimin e prospekteve me interes pr krkimin e vendburimeve t reja n rajonet me ndrtim gjeologjik q karakterizohet nga komplikacione t theksuara tektonike. Rezultati 3 Ndrtimi i politikave pr promovimin e interesit pr krkimet hidrokarbure n prospektet e evidentuara n rajonet me ndrtim gjeologjik t komplikuar tektonikisht. Objektivi 9 Studimi dhe vlersimi i mundsis s prodhimit t energjis elektrike nga centralet atomike, nj prirje n planifikimin afat gjat t kesaj energjie nprmjet bashkpunimit rajonal. Rezultatet e pritshme Prgatitje pr perspektiv zbatimi afat gjat, t prodhimit t energjis elektrike nprmjet centraleve brthamore, nprmjet gjenerats s IV t reaktoreve brthamore: strategjit e prodhimit t ksaj eneregjie elektrike, n kuadrr t bashkpunimit rajonal e m gjr.
-27-
VI. NDIKIMI I REZULTATEVE T PRITSHME N ZHVILLIMIN SOCIAL E EKONOMIK Programi i krkimit dhe Zhvillimit Uji dhe Energjia ka ndikime pozitive afatshkurtra, afatmesme dhe afatgjata n zhvillimin e qndrueshm t vendit. Plotsimi i i objektivave t ktij programi do t sjell rezultate n drejtim t : Rritjes s koeficientit t naftnxjerrjes dhe pr rrjedhoj rritjen e prodhimit t nafts dhe t gazit . Aplikimit t teknologjive t reja t shfrytzimit Vlersimit real t rezervave t pasurive natyrore, konform standardeve t sotme, qarkullimit t shpejt ekonomik, menaxhimit shkencor dhe t qndrueshm T dhnat e reja dhe informacioni shkencor do t ket prmirsime cilsore dhe besueshmri m t lart. Ai do t jet i sistemuar n kuadr t Sistemit Gjeografik t Informacionit, do t ket akses t shpejt ndaj tij, duke ndihmuar procesin e vendimmarrjes. Produktet shkencore (studime, projekte krkimi, harta, monografi, modele, etj. ) do t jen n prdorim t drejteprdrejt t organeve t planifikimit, si dhe subjekteve t ndryshme shtetrore e private. Studimet mbi pasurit natyrore: ujit dhe energjis, vendosen m pran krkesave t shoqris dhe t shtetit, duke krijuar mundsi dhe premisa t favorshme pr zhvillimin e degve t tjera t ekonomis. Prdorimi me eficenc i burimeve energjetike duke nxitur prdorimin e burimeve energjetike alternative. Prmirsimi i kuadrit institucional e ligjor me impakt n rritjen e efektivitetit e prdorimit t pasurive natyrore, ujit dhe energjis, drejt nj zhvillimi t harmonizuar dhe me efekte t shpejta.
VII. FINANCIMI I PROGRAMIT Realizimi i Programit krkon financimin e mposhtm (n Milion Lek): Titulli/Emrtimi Kostoja totale 2010 23 2011 20 2012 17 Gjithsej 60
-28-
VIII. SKEDA INFORMATIVE E PROGRAMIT (SIP) Titulli/Emrtimi Uji dhe Energjia Institucioni qndror prgjegjs i Programit: Agjencia e Krkimit, Teknologjis dhe Inovacionit Afati : 2010-2012 Motivimi i ndrmarrjes s Programit :
Deri m sot n fushat e ujrave dhe t energjis sht br relativisht pak n zhvillimin integral dhe t qndrueshm t vendit, e sidomos me studime t karakterit aplikativ, krahasuar me krkesat q shtrohen sot n t gjitha fushat, at ekonomike, t shndetit, kualitetit t jets, etj., Nga ana tjetr vendim-marrja ka qen n nj nivel t ult t prthithjes s produktit t krkimit, e po ashtu edhe aktiviteti privat jo i ndrgjegjsuar pr t prdorur krkimin n dobi t biznesit. Kshtu ekziston nj diferenc tepr e ndjeshme dhe e dukshme ndrmjet ekzistencs s potencialeve t larta t burimeve natyrore n prgjithsi dhe shkalls tepr t ult t shfrytzimit t ktyre burimeve pr qllime ekonomike. Krahas rezervave t mdha t ktyre burimeve hidrike, ende t pa vna n shfrytzim, si jan p.sh. potencialet e larta ujore t rrjetit hidrografik t lumenjve: Drini i Zi, Vjosa, Devolli, Osumi, Drinos, etj. Ende nuk vihen n prdorim, burime t tilla natyrore si jan p.sh. rrezatimi diellor, era, energjia termike e toks, bioenergjia, etj. Njohja dhe shfrytzimi integral dhe i qndrueshem i pasurive ujore (racional dhe n kompleks i tyre) i mbshtetur n studime e krkime serioze, sht nje element i rndsishm pr nj zhvillim t qndrueshm e afatgjat te vendit. Pa krkim shkencor nuk ka zhvillim t qndrueshm ekonomik. Institucionet krkimore n vend disponojn kapacitete, por njkohsisht u duhen krijuar hapsirat e mbshtetja e duhur pr t dhn ndihmesn e tyre n zhvillimin e qndrueshm t vendit. Megjith vshtirsit financiare, largimin nga vendi i yn i specialistve t kualifikuar etj., n institucionet e ndryshme shkencore ekziston nj trashgimi e pasur shkencore, si dhe kapacitete intelektuale q mund t aktivizohen m tej. N kto vitet e fundit jan shnuar arritje shkencore, t cilat jan br t njohura brenda dhe jasht vendit. Kjo tregon aftesin dhe fleksibilitetin e institucioneve shkencore pr tiu prshtatur shpejt dhe me cilsi nevojave t ekonomis s tregut dhe krkesave t sotme t shoqris. Synimi themelor i ktyre institucioneve pas ristrukturimit t sistemit krkimor n Shqipri, pr periudhen 2007-2009 sht rritja e mtejshme e ndikimit dhe efektivitetit t veprimtaris krkimore n zhvillimin e ekonomis. Fushat e propozuara t veprimtaris shkencore dhe zhvillimore fokusohen n rivlersimin kompleks, prdorimin afatgjat, racional dhe me ndikime minimale ndaj ambientit t resurseve energjitike, nafts, gazit, qymyreve, ujrave nntokesore, resurseve minerale, lndve bituminoze, lndve t ndrtimit, mineraleve industriale, si disa mineraleve xeherore, q kan premisa pr rritje t krkesave n vitet e ardhshme etj. Kjo problematik, me karakter ndr-insitucional mund t lvrohet me sukses n kuadrin e Programit Kombtar t Krkimit dhe Zhvillimit. Krkim zhvillimi i institucioneve shkencore, do t jet n koherenc me objektivat e prgjithshme t zhvillimit t qndrueshm, t prcaktuara n Programin ekonomik t Qeveris. Zgjidhjet e ofruara ndikojn konkretisht n zhvillimet ekonomike, t programuara nga Shteti,
-29-
pr tani dhe n perspektiv. Disa prej tyre, si sht fjala, ajo pr rivlersimin e resurseve minerale pr prodhim energjie dhe (hidrokarburet, qymyret etj.) shpejtojn privatizimin e objekteve t ndryshme ose ndikojn n krijimin e joint venture me kompani t ndryshme t vendit apo t huaja, q sht nj imperativ i dits. Jan pikrisht kto disa nga motivet m kryesore q argumentojn ndrmarrjen e nj Programi Kombtar mbi pasurit natyrore.
Objektivat kryesore :
Objektivet afatgjata t ktij programi jan vlersimi sasior e cilsor i pasurive natyrore t rinovueshme: ujit dhe energjis, pr manaxhim e shfrytzim racional, prfshi edhe mbrojtjen e vlerave t tyre ekologjike. N fush t ujrave krkim zhvillimi prqndrohet n disa drejtime kryesore. Krkimi dhe rivlersimi me metoda komplekse gjeologjike e gjeofizike i baseneve te ujrave nntoksore t vendit ton me qllim rritjen e rezervave ujore dhe t prmirsimit t furnizimit me uj t zonave urbane dhe rurale, do t zr nj vend t rndsishm. Do t vlersohet bilanci ujor, rajonizimi sipas tipeve prkatse t ktij bilanci dhe kadastrimi i ujrave t Shqipris. Po kshtu, do t vlersohen potencialet e ujrave termale dhe kurativ t Shqipris me teknologji inovative, n tr ciklin, nga burimi tek konsumatori. Vlersimi i regjimit hidrokimik, shkalls s ndotjes t ujrave lumor, ato n zonat naft mbajtse, evidentimi i burimeve ujore me cilsi t veanta pr industrializim t ujit t pijshm dhe Transferime e inovacione teknologjike pr zhvillimin e industris s ujit t pijshm oligominerale dhe minerale. Studimi i veprimtaris erozive t ujrave detare dhe modelimi i tyre n bregdetin shqiptar. Do ti kushtohet rendesi e veant edhe teknologjive t planifikimit pr shfytzimin kompleks hidro-ekonomik dhe hidro-ekologjik t potencialeve ujore t lumenjve. N fush t ujrave krkim zhvillimi prqndrohet n drejtime kryesore si: -Rivlersimi i potencialit t burimeve hidrike t rinovueshme pr prodhimin kompleks t energjis elektrike nga HEC-e t vegjl dhe t mesm, si dhe pr zhvillimin e hidro-ekonomis; -Studimi dhe vlersimi i potencialit t energjis diellore, t energjis s ers n zona t ndryshme t vendit dhe i mundsive pr shfrytzimin e saj; -Studimi dhe vlersimi i mundsive pr prodhimin e energjis nga biomasa; -Vlersimi i gjeotermis n kuadrin e prdorimit t energjive t rinovueshme dhe shfrytzimi i ksaj energjie si nj kontribut me vler pr bilancin energjetik t vendit; -Aspekti makroekonomik dhe leverdishmria e prodhimit dhe prdorimit te biokarburanteve ne Shqipri; -Studimi i impaktit mjedisor dhe ekologjik q sjell prodhimi i energjis s rinovueshme dhe krijimi i bazs ligjore n lidhje me prdorimin e energjive t rinovueshme; -Studimi kompleks pr vlersimin e mundsive pr rritjen e prdorimit t gazit t lngzuar t nafts (GLN), si nj burim alternativ pr furnizmin me energji t sektorve t ndryshm t ekonomis dhe n sektorin residencial; -Rivlersimi i rezervave t nxjerrshme n vendburimet e naftave konvencionale, n vendburimet ranore dhe aktivizimin e fondit t ndaluar t puseve t shfrytzimit, mbi bazn e teknologjive t reja t shfrytzimit; -Rivlersimi i rezervave industriale t qymyrgurit sipas cilsise dhe sasis s tyre, si dhe evidentimi i mundsive pr prodhimin dhe prdorimin e tij pr qllime industriale dhe komunale, nprmjet aplikimit te teknologjit e clean coal. Rivlersimi i mundsive pr krkimin e vendburimeve t reja hidrokarbure n rajone ndrtimi gjeologjik i t cilve karakterizohet nga komplikacione t theksuara tektonike; -Adaptimi i sistemit elektroenergjetik n nj sistem m t qndrueshm, m pak i varur nga importi i energjis i mbshtetur n nj diversitet t burimeve t energjis, n vecanti burimet energjetike alternative, energjit e pastra dhe rritjen e kapaciteteve t transmetimit t energjis; -Diversifikimi i furnizimit t konsumatorve me energji elektrike, duke siguruar kosto energjie m t prshtatshme nprmjet prdorimit m eficient t energjis. Prmirsimi i menaxhimit t shprndarjes s energjis elektrike. Rritja e eficiencs s prdorimit t energjis, prfshir ktu racionalizimin e prdorimit dhe rezervimin e energjis;
-30-
-Vlersimi i prcaktimit t mimeve dhe tarifave pr naftn dhe nnproduktet e saj n funksion t zhvillimit t politikave energjetike hidrokarbure, n prputhje me orientimin e tyre nga tregu brenda kuadrit t t drejtave sovrane mbi kto burime energjetike; -Hapja e tregut t brendshm t energjis elektrike dhe pjesmarrje aktive n tregun rajonal t saj, n kuadrin e Traktatit t Komunitetit t Energjis t Vendeve t Europs Juglindore, i cili bazohet n krkesat e Bashkimit Evropian pr reformimin e sektorit elektroenergjetik (Direktiva 54/2003 e BE-s); -Studimi dhe vlersimi i mundsis s prodhimit t energjis nga centralet atomike, nj prirje planifikimit afat gjat t ksaj energjie n rajon dhe -Prmirsimi i kuadrit ligjor dhe institucional ekzistues mbi menaxhimin e qndrueshm t ujit dhe energjis.
Rezultatet e pritshme dhe ndikimi i tyre:

Programi i krkimit dhe Zhvillimit Uji dhe Energjia ka ndikime pozitive afatshkurtra, afatmesme dhe afatgjata n zhvillimin e qndrueshm t vendit. Plotsimi i i objektivave t ktij programi do t sjell rezultate n drejtim t : -Rritjes s koeficientit t naftnxjerrjes dhe pr rrjedhoj rritjen e prodhimit t nafts dhe t gazit; -Aplikimit t teknologjive t reja t shfrytzimit; -Vlersimit real t rezervave t pasurive natyrore, konform standardeve t sotme, qarkullimit t shpejt ekonomik, menaxhimit shkencor dhe t qndrueshm; -T dhnat e reja dhe informacioni shkencor do t ket prmirsime cilsore dhe besueshmri m t lart. Ai do t jet i sistemuar n kuadr t Sistemit Gjeografik t Informacionit, do t ket akses t shpejt ndaj tij, duke ndihmuar procesin e vendimmarrjes. Produktet shkencore (studime, projekte krkimi, harta, monografi, modele, etj.) do t jen n prdorim t drejtprdrejt t organeve t planifikimit, si dhe subjekteve t ndryshme shtetrore e private; -Studimet mbi pasurit natyrore: ujit dhe energjis, vendosen m pran krkesave t shoqeris dhe t shtetit, duke krijuar mundsi dhe premisa t favorshme pr zhvillimin e degve t tjera t ekonomis; Prdorimi me eficenc i burimeve energjetike duke nxitur prdorimin e burimeve energjetike alternative; -Prmirsimi i kuadrit institucional e ligjor me impakt n rritjen e efektivitetit e prdorimit t pasurive natyrore, ujit dhe energjis, drejt nj zhvillimi t harmonizuar dhe me efekte t shpejta. Rezultate konkrete t ktij programi, do t mbshtesin projektimin e veprave t ndryshme hidroteknike, energjetike pr shfrytzimin e ers dhe energjis diellore pr prodhimin e energjis elektrike jeshile, pr vlersimin e normave t ujitjes, pr vlersimin e hidromodulit t kullimit, studime pr vlersimin e prurjeve t shkarkimeve urbane, prmirsime t kuadrit ligjor dhe institucional n fushn e burimeve natyrore, ligje t reja mbi shfrytzimin integral dhe t qndrueshm t tyre, n prputhje me Kuadrin Ligjor Europian etj. Kto studime ndikojn dhe i qndrojn afr zhvillimeve ekonomike, problemeve sociale, mbrojtjes s mjedisit etj. Studimet e avancuara n fushn e ujit, energjis, lndve t para minerale dhe hidrokarbureve, studimet mbi gjeoambientin etj, ushtrojn ndikimin e tyre dhe integrohen mir me krkimin e zhvillimin n fusha t tjera t ekonomise si bujqsia, ndrtimi, komunikacioni, urbanistika, turizmi.
Financimi: 48 Milion Lek
-31-
Aneksi 1 Situata n Sektorin e Energjis

Konsumi i burimeve energjetike pr t gjith sektort e ekonomis n vendin ton ka psuar nj rritje nga viti n vit, prjashtuar periudhn 1990-1992, n t cilen rnia e konsumit arriti nga 2.26 Mtoe n 1990 dhe 1.22 Mtoe n 1992, si pasoj e mbylljes s shum konsumatorve industriale. M pas, intensiteti i prodhimit t energjis u reduktua me afrsisht 50%, megjithse konsumi pr frym i energjis sht akoma n nivele t ulta. N vitin 2005, konsumi energjetik pr banor pati 11.7% rritje dhe intensitetit energjetik rritje vetm prej 2.3%. Konsumi me burime energjetike sot kap vlern 1.996 Mtoe, ndrsa prsa i prket konsumit t energjise elektrike sipas sektorve t ekonomis n 2005, ai rezidencial 54%, sektori i shrbimeve me 23%, sektori i industris me 18 % dhe bujqsia 6%. Fushat kryesore e ktij sektori energjetik jan: Nn-sektori elektro-energjetik, q prbn rreth 25-27% t bilancit t burimeve energjetike n shkall vendi. Nn-sektori hidrokarbur (i nafts dhe gazit), q prbn rreth 61-63% t bilancit t burimeve energjetike n shkall vendi. Produktet e nafts e kan rritur peshn e tyre n konsumin final t energjis nga 48% n 1995 n 63.1% n 2005. Nn-sektori i energjive t tjera (energjit e rinovueshme, etj.), t cilt prbjn 11-13% t bilancit t burimeve t energjis n shkall vendi. Sektori me rritje t vazhdueshme t konsumit t lndve energjetike sht sektori i transportit. N 1990 ai kontribuonte me 6% t totalit t energjis ndrsa n 2005 ky sektor z 44.3%, sektori i banesave me 26.5%, sektori industrial 12.4%, sektori i shrbimeve 10.4% dhe bujqsia 4.5%. Furnizimi me burime primare kombtare Energjia elektrike Sistemi elektroenergjetik shqiptar sht i pamjaftueshm pr t prballuar nj furnizim cilsor dhe pa kufizime t konsumatoreve me energji elektrike. Rreth 99% t prodhimit t brendshm vjetor vjen nga HEC-et, tre nga t cilt jan n kaskadn e lumit Drin dhe japin 86% t prodhimit total. Si rezultat, n nj vit normal, gjenerimi total i energjis elektrike sht 4160 Gh. Kapaciteti i sotm gjenerues dhe kufizimet n linjat ekzistuese t interkonjeksionit kan sjelle pamjaftueshmri pr te prballuar krkesn e sotme prej 6.60 Th/vit (viti 2006). Rritja e krkess pr energji elektrike sht me e lart se pr do burim tjetr energjie megjithse furnizimi neto me energji elektrike sht rritur m shum se 8.9 % n vit q nga viti 1990. -32-
Hidrokarburet - Nafta Furnizimi i ekonomis me nnprodukte nafte dhe gazi realizohet nga importi dhe prodhimi vendas. Megjithse prodhimi vendas i nnprodukteve te nafts e gazit plotson rreth 37-38 % t nevojave t ekonomis, ai luan nj rol t rndsishm jo vetm pr vendosjen e ekuilibrave t drejta n furnizimin e sektorve, por dhe pr t ndikuar q luhatjet e mimeve t mos dalin jasht kontrollit. N kto kushte shteti, ka stimuluar vazhdimisht rritjen e prodhimit nga shoqrit Albpetrol Sha dhe ARMO Sha duke mbshtetur dhe reformat e marra pr rritjen e efektivitetit t tyre. Sidoqoft, duhet theksuar se vitet e fundit jan marr disa rezultate t pjesshme t arritura nga Albpetrol Sha, ku pr vitin 2005 u prodhua 349 116 ton naft. M evident jan treguesit e arritur nga kompania Kanadeze Bankers Petroleum Albania Ltd. (ish Saxon Interantional Energy Ltd.), n shfrytzimin e zons s PatosMarinzs, e cila mbi bazn e investimeve t realizuara, pr vitin 2005 realizoi nj prodhim nafte prej 98 425 ton. Deri tani jan nxjerr 50.3 milion ton dhe ndodhen ende nn toke edhe rreth 386.4 milion ton naft n shtres (rezerva gjeologjike). Kushtzuar nga niveli i teknologjis ekzistuese n vend sht llogaritur nj vlere fillestare e rezervave t nxjerrshme t nafts prej 80.5 milion ton nafte, por kjo shifr rritet me aplikimin e teknologjis s sotme t nxerrjes s naftes. Sektori i rafineris Sektori i rafineris prballet me vshtirsi t mdha si pasoj e teknologjis s vjetr si dhe mungess s nj sistemi modern pr operacionet e puns dhe pr mirmbajtjen e sistemit te kontrollit. Ai gjithashtu ka probleme serioze n mungesn totale t kontrollit t ndotjeve mjedisore. Cilsia e prodhimit t produkteve sht problematike dhe jo konkurruese me ato t tregut ndrkombtar me prjashtim t diezelit, vajgurit dhe bitumit, t cilt kan nj afrsi me kto standarde, kurse produktet e tjera kan karakteristika teknike jo atraktive pr konsumatoret. Gazi natyror N situatn aktuale kontributi i gazit natyror vazhdon t jet tepr i vogl pasi prodhimi vendas ka rn n nivele tepr t ulta ndrkoh q importi i tij pr momentin sht jo i mundur t prballoj krkesn, me prjashtim t gazit t lngzuar t nafts q vjen vazhdimisht duke u rritur. Rezervat e gazit n vend kan psuar nj rnie drastike q nga 1985 duke arritur ekstremalen pas viteve 1990 si pasoje e mos zbulimit t vendburimeve t reja dhe mungess s investimeve n vendburimet ekzistuese, kur prodhimi i gazit ka rn nga 206 ktoe n 1990 ne 11 ktoe n 2005. Kontributi i gazit natyror nga 10% n vitin 1990 ka rn n 0.41% n vitin 2005. -33-
Qymyrguri Me ndryshimet ekonomike q ndodhn n vend pas vitit 1990, mbyllja e konsumatorve industriale ka shkaktuar rnie drastike t konsumit t qymyrit. Furnizimi dhe prdorimi i qymyrit ka rn nga rreth 644.5 ktoe ose 22% e furnizimit me burime primare energjetike n 1990 n 20.7 ktoe ose 1.08% n 2005. Karakteristikat e qymyrit t vendit ton kan kualitet t dobt, me prmbajtje squfurit rreth 3-5 %, me prmbajtja t hirit 40-60% dhe lagshtia deri n 60%. Qymyret kan fuqi kalorifike nga 2000 kcal/kg deri 3000 kcal/kg dhe nxirren nga nj thellsi q shkon deri n 300m, me trashsi shtrese 0.7-1m. Kontributi i qymyrit ka rn n tregun energjetik shqiptar pr disa arsye: - Teknologjia e vjetr e nxjerrjes s qymyrit; - Qymyre me fuqi kalorifike t ult, t tipit linjit, me prmbajtje t lart squfuri, lagshtie dhe hiri krkojn impiante t mbrojtjes s mjedisit; - Kosto e lart e nxjerrjes dhe pasurimit t qymyrit me teknologjit e prdorura; Drut e Zjarrit Nj tjetr burim i rndsishm, i cili ka dhn dhe vazhdon t jap nj kontribut t ndjeshm n bilancin energjetik shqiptar, jan drut e zjarrit. N vitin 1990 drut e zjarrit kontribuonin me 727.7 ktoe (ose me 27% t totalit) duke rn m pas n vitet 1998 n vlerat 267 ktoe dhe n 236 ktoe n 2005 (12.3% t totalit t konsumit) ose 10% t totalit t burimeve primare. Bazuar n Bilancin Energjetik t 2005, rezulton q 95% e druve t zjarrit jan konsumuar n sektorin e banesave dhe vetm nj pjes e vogl e saj n sektorin e shrbimeve dhe t industris. Krahasuar me periudha t viteve t kaluara vihet re q struktura e konsumit t druve t zjarrit sipas sektoreve ka ruajtur t njjtin tipar, at t prdorimit t tyre n sektorin e banesave, por me nj pesh m t madhe t konsumit n industri dhe shrbime krahasuar respektivisht me konsumin aktual (theksojm q t dhnat mbi drut e zjarrit jan bazuar mbi vlersime dhe jo t dhna t evidentuara). Energjit e rinovueshme Bota sht duke prjetuar sot fundin e regjimit t epoks s lndve djegse fosile si dhe tranzicionin drejt nj regjimi te ri energjetik. Civilizimi i sotm sht n nj moment kritik ku pr 20-30 vjet ekuilibri energjetik aktual mbshtetet pothuajse trsisht tek lndet djegse fosile. Interesimi mbi burimet e rinovueshme t energjis, kudo n bot, po rritet dita dits pasi burimet fosile si: nafta, gazi natyror dhe qymyri kan rezerva t kufizuara, dhe burimet e tyre (sidomos t nafts) jan t prqndruara (gati 75% e tyre) n zonn e Lindjes s Mesme, nj zon kjo me paqndrueshmri t lart. Kto jan ndr arsyet kryesore pse sot vendet e zhvilluara kudo n bote i kan hedhur vshtrimet e tyre drejt shfrytzimit t burimeve t rinovueshme t energjis.
-34-
Interes n vendin ton paraqet shfrytzimi i energjis diellore ku vlen t theksohen shfrytzimi e energjis diellore n zonat e Fierit, Vlors, Durresit Sarands etj, si rajone me rrezatimim vjetor t lart. Evidentimi i kushteve t favorshme pr shfrytzimin e ers pr qllime energjetike, lidhet me njohjen edhe t disa parametrave t tjer mjaft t rndsishm si: shpejtsia mesatare, sasia e orve me er n vit mbi nj prag t dhn, probabiliteti i shfaqies s errave pr pragje t ndryshme, shpejtesit maksimale t ers etj. Kto parametra do t shrbejn n t ardhmen pr nj studim m t thelluar n kt fush. Megjithat jan identifikuar disa zona atraktive si: Shkoder (Velipoj, Cas), Lezh (Ishull Shngjin, Tale, Balldre), Durrs (Ishm, P.Romano), Fier (Karavasta, Hoxhara 1, Hoxhara 2), Vlor (Akerni), Tepelen, Sarand. N Shqipri, prfitimi m i madh nga burimet e rinovueshme sht nga hidroenergjia dhe m konkretisht nga hidrocentralet e mdhenj, por sht m shum interes edhe prfitimi i energjis nga shfrytzimi dhe ndrtimi i hidrocentraleve t vegjl. Shfrytzimi i energjis gjeotermale nuk sht marr seriozisht n konsiderat n vendin ton, megjithese ka mundsi t mdha pr shfrytzimin e saj pr ngrohjen dhe freskimin e godinave me sistemet ngrohs moderne gjeotermal, q shfrytzojn nxehtsin e shtresave t cekta t toks n t gjith territorin e vendit, si edhe t shfrytzohen burimet dhe puset e ujrave t nxehta. Biomasa sht nj tjetr burim i rinovueshem energjie q ka nj shtrirje pothuaj n gjith territorin e vendit ton. Prve drurve t zjarrit q vazhdojn t shfrytzohen n mnyr jo t qndrueshme nj interes t madh paraqesin edhe pasuria shum e madhe e shkurreve si dhe mbetjet e ngurta urbane.
-35-
Rezervat e Burimeve Energjetike

Rezervat hidroenergjetike Shqipria renditet n Europ si nj vend me pasuri ujore t konsiderueshme, me nj shtrirje hidrografike t shprndar pothuaj n t gjith territorin. Rreth 70% t territorit e zn malet, kodrat, liqenet dhe siprfaqet e shtretrve t lumenjve. Territori hidrografik i Shqipris ka nj siprfaqe ujmbledhse prej rreth 44 000 km2, ose 57% t territorit shtetror. Shqipria ka nj kapacitet t madh hidroenergjie. Edhe pse rreth 98% e energjis elektrike prodhohet nga hidrocentralet vetm 35% e potencialit hidroenergjitik sht shfrytzuar deri tani. Kapaciteti hidroenergjetik ekzistues i instaluar sht rreth 1450 M. Prodhimi mesatar shumvjear nga hidroenergjia sht 4162 Gh/vit. Rezervat totale t hidroenergjis vlersohen rreth 3000 M dhe potenciali vjetor i prodhimit mund t arrij 10-12 Th. Sipas gjendjes aktuale duke qn se 95 % hidrocentraleve jan n veri preferohet ngritja e impianteve t rinj t prodhimit n pjesn jugore t vendit (Vjos dhe Devoll) sepse kjo do ta beje t mundur balancimin gjeografik t prodhimit me krkesn. Rezervat hidroenergjetike: HEC-eve t vegjl Deri n vitin 1988, n Shqipri kan qn ndrtuar 83 hidrocentrale t vegjl me nj kapacitet prej 50 deri 1200 k fuqi t instaluar, me nj potencial prej 25 M (ku n fakt, kapaciteti total i projektimit t tyre sht 14 M, pra pr shumicn e tyre ekziston mundsia e rritjes s kapacitetit). Aktualisht rezulton se nga 83 hidrocentralet e vegjl ekzistues, nj pjes sht n pun, ndrsa pjesa tjetr jo. Kjo pr arsye nga m t ndryshmet. Ekzistojn gjithashtu edhe projekte pr 41 HEC-e t rinj q mund t ndrtohen n t ardhmen me kapacitet t mesm dhe t lart. Kapaciteti total i ktyre HEC-eve prllogaritet n 140 M me nj prodhim vjetor energjie prej rreth 680 Gh. Rezervat hidrokarbure N total sasia e nafts e grumbulluar fillimisht n rezervuart nntoksor t vendburimeve t njohura t vendit ton ka qn 437 milion ton. N varsi t natyrs s rezervuarit natyror t vendburimeve t nafts rezulton se, n vendburimet ranore kan qn depozituar 77.75% t rezervave totale gjeologjike (pak m shum se 22% t totalit). Deri tani jan nxjerr rreth 50.2 milion ton dhe ndodhen ende nn tok edhe rreth 386.4 milion ton naft (rezerva gjeologjike). Duke analizuar rezervat n funksion t strategjis s zhvillimit dhe duke par vlern e ktyre rezervave n kndvshtrimin q prpunimi i vendburimeve t nafts duhet t sigurohet nj nxjerrje e sasive maksimale t rezervave gjeologjike (ose t nafts fillestare n shtres-OOIP), me tempe t marrjs (nxjerrjes) s tyre n nj koh sa m t shkurtr dhe brenda kufijve t leverdishmeris ekonomike. -36-
Rezervat e bitumit dhe rrave bituminoze N to prfshihen rezervat e bitumit (ose asfaltit) dhe rrave bituminoze t cilat jan t prqndruara kryesisht n pjesn jugore t Patosit n depozitimet e Mesinianit (suitat Marinza, Driza e Gorani) dhe n Pliocenin e Selenics (suita Rrogozhina). Gjithashtu, ato takohen n siprfaqe dhe n disa puse t shpuar ne Kuove dhe Makaresh (FushKruj) por n sasi m t reduktuara. N pjesn jugore t Patosit jan llogaritur rezerva t kategorive B, C 1 dhe C 2, prkatsisht 110 milion B+C 1 dhe 47 milion t kategoris C 2 . N Selenic-Treblov rezervat e llogaritura jan B+C 1 ose (probable+possible) 32 million ton dhe C 2 217 milion ton, shifra e ktyre t fundit mund t arrije deri n 330 milion ton. Rezervat e llogaritura si rezerva t mundshme jane rreth 500 000 ton (rezerva t nxjerrshme) bitum. Rezervat e Qymyrit Qymyri sht nj nga burimet m t mdha energjetike t Shqiprise dhe sht i shprndar n katr vendburime kryesore. Rezervat e parashikuara t qymyrit jan 22649 Mtoe. Pellgjet tona qymyrgurore kan qymyre n prgjithesi me fuqi t ult kalorifike dhe me shtres t vogl minerali Rezervat energjetike t torfs. Bashk me qymyrin nj sasi e konsiderushme torfe sht zbuluar n zonn e Kors (Maliq) rreth 156 milion m3 dhe Sarands 1.3 milion m3. Torfa ndodhet n fushn shum pjellore t Maliqit dhe t Sarands me nj trashsi nga disa cm deri n tre metra. Rezervat e energjive t tjera alternative: Shfrytzimi aktiv i energjis diellore realizohet n sisteme q absorbojn kt energji nprmjet kolektorve t rrafsht. Uji i ngroht mund t prdoret pr ngrohjen e baness, kur temperatura e tij sht e lart. Megjithat prdorim m t gjer impiantet e energjis diellore kan gjetur pr nevojat hidrosanitare. Deri tani kjo sht teknologjia m premtuese dhe m me leverdi ekonomike pr shfrytzimin e energjis diellore. Jan br nj sr studimesh pr instalimin e paneleve diellore n sektorin e banesave dhe n at t shrbimeve. Nse Shqipria do t zhvillonte sistemet e paneleve diellore, prodhimi (potenciali) i ujit t ngroht do t jet ekuivalent me sasin e energjis prej 1000 Gh termik (ose 125 M termik t fuqis s instaluar). Energjia e ers n vendin ton sht nj mundsi potenciale pr shfrytzimin e prodhimit t energjis elektrike. Si pr shum vende edhe pr vendin ton problem kryesor pr instalimin e centraleve t ers sht se ende nuk jan br matje t vazhdueshme shum vjeare pr shpejtsin dhe kohzgjatjen e ers, kshtu q kompanit e ndryshme q mund t jen t gatshme pr t investuar n kt sektor e kan gati t pamundur t vendosin nse ia vlen t investohet n nj zon t caktuar, -37-
pa patur m par t dhna t sakta pr shpejtsin dhe kohzgjatjen e ers. Vlersimet paraprake kan treguar se zonat me shpejtsi dhe kohzgjatje m t madhe ere jan ato t ultsires bregdetare, n t ciln mund t ngrihen 20 EEC- e pran 20 hidrovoreve q shrbejn pr mbrojtjen e tokave nga prmbytjet. Nse kjo bhet realitet parashikohet q deri n vitin 2020 nga era t prodhohet rreth 400 Gh/vit. Potenciali i mbetjeve t ngurta si lnd djegse jepet nprmjet prbrjes s tyre, fuqis kalorifike, prmbajtjes s lagshtirs dhe mass s padjegshme. Rezervat energjetike t mbetjeve urbane pr vitin 2005 jan 1.783 Mtoe dhe n vitin 2020 parashikohen t jen 9.517 Mtoe. Mbetjet e ngurta mund t prdoren pr prfitimin e energjis, por duhet theksuar se kosto e tyre sht shum m e lart n krahasim me lndt djegse tradicionale. Burimet gjeotermike jan dy kategori: nxehtsia e shtresave t toks e pranishme n t gjith territorin e vendit dhe s dyti burimet dhe puset e ujrave gjeotermale. Burimet e puseve e ujrave t nxehta ndodhen n zonn gjeotermike t Krujs me nj rezerve prej 5.9x108 5.1x109GJ; hapsira gjeotermike e Ardenics dhe ajo e Peshkopis. Rezervat gjeotermike nuk mund t prdoren pr prodhimin e energjis elektrike sepse jan t entalpis s ult (temperatura m e ult se 80 0C), por kan vlera ekonomike shum t mdha pr prdorim t drejtprdrejt n shum fusha t ekonomis dhe t jets. Biomasa si burim energjie sht ngushtsisht e lidhur me pyjet, bujqsin, mbetjet, industrin ushqimore dhe mbetjet urbane. Pr kt, pr t vlersuar potencialin e biomass n Shqipri, sht e rndsishme t njihet zhvillimi i ktyre sektorve dhe politika e ndjekur nga Ministria e Bujqsis dhe Ushqimit. Rezultatet e disa vlersimeve paraprake (vlersime t publikuara nuk ka pasur ndonjher n Shqipri) tregojn se mbetjet e prodhuara n Shqipri arrijn nj total prej rreth 0.4 Mtoe, nj shifer kjo ekuivalente me rreth 50% t prodhimit total primar t energjis n 2005. Esht e qart se jo e gjitha kjo do t jet e vlefshme pr prdorimin si energji, pr shkak t arsyeve teknike dhe ekonomike. Duhet theksuar q shumica e mbetjeve n vendin ton sht shum e shprndar dhe sht e vshtire q t mund t prqndrohen pr t patur prfitime ekonomike. Megjithat, nj pjes e tyre ka prdorime t tjera m efikase, si sht p.sh. ushqim i kafshve n rastin e disa mbetjeve bujqsore.
-38-

PKKZHUji-Energjia 2010 12 AKTI

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PKKZHUji-Energjia 2010 12 AKTI

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REPUBLIKA E SHQIPRIS

AGJENCIA E KRKIMIT, TEKNOLOGJIS DHE INOVACIONIT

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM

Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

I.2. INSTITUCIONI PRGJEGJS: AGJENCIA E KRKIMIT DHE INOVACIONIT

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

II. PRMBAJTJA E PROGRAMIT

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

III. MOTIVI I NDRMARRJES S PROGRAMIT

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

V. OBJEKTIVAT E PROGRAMIT T KRKIMIT E ZHVILLIMIT PR SEKTORIN E UJIT DHE AT T ENERGJIS

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

Rezultatet e pritshme dhe ndikimi i tyre:

Financimi: 48 Milion Lek

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

Aneksi 1 Situata n Sektorin e Energjis

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

Rezervat e Burimeve Energjetike

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

PROGRAMI KOMBTAR PR KRKIM E ZHVILLIM Uji dhe Energjia

You might also like