Asenkron Motorlarda Krk Rotor ubuu Arzas Analizi in Bir Deney Seti Gelitirilmesi Designing an Experimental Set For

Induction Motors to Analyze Broken Rotor Bar Faults

M. Murat TEZCAN 1, A. hsan ANAKOLU 2
1,2

Dumlupnar niversitesi Mhendislik Fakltesi, Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm 1 tezcan@dumlupinar.edu.tr, 2acanakoglu@dumlupinar.edu.tr

zet
geliimine paralel olarak, ortaya kan hata tiplerinin de artmas ile hata tehisi ve problemlerin zlmesi de zorlamaya balamtr. Oluan arzalar karsnda iletmelerin finansal kayplar da artmaktadr. te bu nedenle hzl hata tespiti ve arzaya mdahale nem kazanmtr. Yaplan almalarn bazlarnda, asenkron motorlarda arza tespiti zerine kaynak taramalar yaplm [1], bu sayede, bu alanda faaliyet gsteren aratrmaclara hzl bir tarama yapma imkan sunulmutur. Bunun yannda, baz almalarda ise asenkron motor reticilerinin ve kullanclarnn hata tehisi iin yaptklar almalarn arttna dikkat ekilmi, arza analizinin nemi vurgulanmtr [2]. En ok sorulan soru, bir asenkron motorun nasl modellenecei sorusudur. ster salkl alma artlarnda ister herhangi bir hata veya arza durumunda almada llen deerlere gre ( Akm, gerilim, devir says, kayma, vb) belli programlarn kullanlmas ile durgun durum incelemesi ve hareketli simlasyonlar yaplabilir (ANSYS, FEMM vb.). Birka durgun ardarda eklenmesi ile de hareketli simlasyon oluturulup edeer devre parametreleri belirlenebilir. Grant H. Mller ve Charles F. Landy, almalarnda krk rotor barlar tarafndan retilen eksenel gce ynelik teorik ve deneysel aratrmalar detayl olarak incelemilerdir. Yaplan alma hata incelemesi ve ubuklararas akm teorisi zerinedir. Ayn zamanda bu alma, ubuklararas akmn eksenel ynde g retmek iin stator aks ile etkileime getiini gsteren bir matematik model sunar. Modeli kantlamak ve desteklemek iin yaplan almada ise, krk rotor ubuu olan birka motor ile allp deneysel veriler elde edilmitir [3]. D.G.Dorrell, T.J.E. Miller ve C.B.Rasmussen yaptklar almada fazl sincap kafesli asenkron motorun rotor kafesi akmlarnn motor performans zerindeki etkilerini basit ama sonu verici bir modelle aklamaya almlardr. Model, standart edeer devre iindeki rotor direnci ve reaktans parametrelerinin elde edilmesi iin zlecek bir matris formundan olumaktadr. Ayn zamanda modifiye edilmi (bir veya iki ksadevre halkas karlm) asenkron

Bir asenkron motorun hatal alma artlarnda hassas analizi, kompleks bir problemdir. Bu almada, asenkron motorlarda ska karlalan rotor hatalarn deneysel olarak inceleyebilmek iin bir deney seti gelitirilmitir. Asenkron motorda meydana gelen arzalar laboratuvar koullarnda izleyebilmek ve meydana gelen arzalara mdahale edebilmek iin gelitirilen deney seti sayesinde, yaplan simlasyonlarn geree yakn olup olmad konusunda daha net bir izlenime varlabilir. Yaplan deneylere dayanarak asenkron motorun eitli krk rotor ubuu durumlarnda performans izlenerek salam alma artlarnda alnan deerlere gre karlatrma imkan bulunup, iletmelerde meydana gelebilecek rotor arzalarnda, asenkron motorun performansnda oluacak deiiklikler modellenmeye allabilir.

Abstract
In faulty working conditions, precise analysis of an induction motor is a complex problem. In this study, thanks to experimental methods, which are committed to these methods, indications of rotor failures in induction machines are investigated. Thanks to the experimental set, which is developed to monitor the failures in a laboratory environment and to record in the failures occurred in the rotor, a sharper impression can be gained concerning whether the simulations made are veridical or not. Regarding the experiments made, the performance of induction motor in the case of various broken rotor bars is monitored and thus the opportunity of comparing it to the rates that are taken in healthy working conditions is seized. Finally, it can be intended to model the changes that may occur in an induction motor at some point in rotor failures, which may happen in industry.

1. Giri
Elektrik motorlarnda meydana gelen hatalarn tarihi, elektrik motorlarnn tarihi ile neredeyse yattr. reticiler ve kullanclar, balangta meydana gelen hatalar karsnda basit zmleri benimsemekteydiler. Bunlar daha ok ar akm korumalar, gerilim reglatrleri, topraklama nlemleri alnarak zlebilmekteydi. Ancak elektrik makinelerinin

motor rotoru ile yaplan testler sayesinde modelin doruluu kantlanmaya allmtr [4]. Anlatlan yntemler her nekadar pratik gibi grnse de, gerekte salkl veya arzal olarak alan asenkron motor hakknda net bir yargya varmamz salayamayabilir. Bu yzden gerek almada, salkl ve rotor arzalar (Krk rotor ubuu vb.) olan motorlar , gerek alma koullarnda test etmek, hata analizi yapmamzda ve arzalarn giderilmesinde bize ok yardmc olacaktr.

zerinde tadilat yaplmamtr. Byk paralardan bir tanesi rotor milinden bamsz olarak sklp taklabilmektedir.

2. Arza Modellemede Kullanlan Deney Setinin Tantm

Deney setinin yapmnda kullanlan asenkron motor, ekil1de etiket deerleri verilen, 3 kW gcnde, sincap kafesli asenkron motordur [5].

ekil 3: Rotor blounun paraya ayrlmas Paralama ileminden sonra 80 mm apl ve 10 mm kalnlnda rotor sac paketinin imaline balanmtr. Bu ilemin yaplabilmesi iin rotor apna uyumlu sac paralara gerek duyulmutur. Sac parcalar imalat firmadan temin edilmitir. ekil 4te rotor saclar grlmektedir.

ekil 1: ASM etiket deerleri.

2.1. Arza Oluturulacak Rotor Blounun mal Edilmesi

ncelikle asenkron motorun skm ilemi gerekletirilmitir. Motor kapaklar, havalandrma fan skldkten sonra zerinde ilem yaplacak olan rotor blou karlmtr. Rotor blounda, istenilen rotor bar kr arzasn verdirebilmek iin, bir ekilde sincap kafes rotorun barlarnn, ksa devre halkalar ile olan balantsnn kesilmesi gerekmektedir. Bunun iin rotor blounun orta ksmndan 10 mmlik sac paketinin alminyum iletkenleri ile beraber karlmas tasarlanmtr. ekil 2de yaplacak ilem gsterilmitir. ekil 4: Rotor sac paralar Normal standartlarda rotor sac paketi oluturulduktan sonra, demir dkm atlyelerinde rotor ubuklarn oluturmak iin sac paketi zerindeki oluklara erimi alminyum dkm yaplr. 1cm kalnlnda sac paketi iine erimi alminyumun dklmesi laboratuar koullarnda mmkn olmad iin ve ayn zamanda istediimiz rotor oluklarna istediimiz krlma hatasn verdiremeyeceimiz iin, daha nceden dklm alminyum paralarn Makine Mh. Laboratuvarlarnda oluk llerine getirerek bir tesviye ilemi yaplmtr.

Rotor iletkeni as

ekil 2: Rotor blounda tadilat yaplacak alanlarn belirlenmesi ekil 3de rotor blounun paralanma (3 blge) ilemi gsterilmitir. Ortadaki 10 mm kalnlndaki disk eklindeki para alnp yeniden imal edilmitir. Bunun sebebi, karlan parada dkm olarak rotor saclarna yapm olan alminyum barlarn yerlerinden sklmesinin deformasyona sebep olmasdr. Geriye kalan sa ve soldaki byk paralar

(a)

(b)

ekil 5: Rotor alminyum iletkenleri; a) Dikey grn b) Yatay grn Rotor sac paketi oluklarna silme olarak geebilen ve istediimiz zaman kartabildiimiz alminyum paralarn

ekilleri, rotor geometrisinden dolay dier byk rotor silindirlerine tam temas edebilmesi iin sincap kafesin kesintisiz bir parasym gibi tasarlanmtr. ekil 6da imal edilen rotor diski ve rotor oluklarna yerletirilmek zere tesviye edilmi rotor iletkenleri grlmektedir.

rotor blou ile stator arasnda kalan blgede hava aralna, imal edilen rotor diskinin srtnmesi zerine torna tesviye ilemine ihtiya olmutur. Yine makina mhendislii laboratuvarnda torna tezgah ile tesviye ilemi gerekletirilmitir. Yaplan ilem ekil 9da grlmektedir.

(a) ekil 6: mal edilen rotor diski ve alminyum iletkenleri Bu ilemden sonra istenen rotor slotlarndan istenen alminyum iletkenler sklmek sureti ile, asenkron motora istenen rotor kr arzas verilebilir. ekil 7de ise imal edilen, barlar sklp taklabilen, rotor diski ve rotor blounu oluturan paralar ve sktrma ileminde kullanlan vida ve destek halkalar grlmektedir.

(b) ekil 9: a) Rotor blounun torna tezgahna yerletirilmesi b) Tala alma ilemi Torna tezgahnda tala alma ileminin ardndan, ekil 10da asenkron motorun montaj ncesi son hali grlmektedir. Montaj ileminin ardndan, asenkron motorun altrlmas ilemine geilir. Motorun altrlmas 3 fazl ototrafosu yardm ile yaplr. fazn gerilim deeri sfrdan itibaren kademeli olarak arttrlarak bu ilem yaplr.

ekil 7: mal edilen rotor blounun genel grnm Rotor blouna yerletirilecek olan 10 mm kalnlndaki rotor diskinin, sabit olan dier paralara tam temas etmesi iin sktrma ve destek halkalar gerekmektedir. ekil 8de rotor slotlarnn dier rotor iletkenlerine temas iin sktrma ilemi grlmektedir. Sktrma ilemi, yksek hzlarda paralarn temas halinden amamas iin yaplmaktadr.

ekil 10: Asenkron motorun montaj ncesi hali

ekil 8: Rotor paralarnn sktrma ilemi Birletirme ilemi sonrasnda rotor blounun son hali ekil 8de grlmektedir. Bu ilem sonrasnda, montaj esnasnda

2.2 lm (Deer Alma) lemi

lm (deer alma) ilemi ise, asenkron motorun almas esnasnda, akm ve gerilim deerlerinin rnek alnp ilenmesi ile yaplr. Bu ilem iin, ebeke ile motor arasna balanan bir g-harmonik analizrne ihtiya duyulmutur. Deneyde kullanlan g-harmonik analizr, fazl sistem iin ister faz-faz gerilim bilgisini, ister faz-ntr gerilim bilgisini alr, fazdan da ald akm bilgisi ile birlikte sistemin aktif g, reaktif g, gerilim akm harmonikleri, enerjisi hakknda bilgi verir. ekil 11 (a)da deney dzeneinin emas grlmektedir. Ayn zamanda ekil 11 (b)de ise deney dzeneinin laboratuvardaki kurulumu grlmektedir.

Tablo 1: Asenkron motorun deney deerleri KISA DEVRE ALIMA U1k Pk I1k (A) (W) (V) 216,18 7,615 2072 242,10 251,21 266,27 7,628 7,926 7,989 2333 2412 2438

BOTA ALIMA MOTOR SALAM ROTORU1 KIRIKLI ROTORU 2 KIRIKLI ROTORU 3 KIRIKLI U10 (V) 381,29 383,14 380,50 380,53 I0 (A) 4,592 4,692 4,746 4,849 P0 (W) 154 160 163 180

3.1. Deney Verilerinden Yararlanarak Edeer Devre Parametrelerinin Hesaplanmas

Tablo 1deki deerlere gre edeer devre parametrelerinin hesaplanmas iin, asenkron motorun 1 faz edeer devre eitlikleri kullanlmtr. Bilindii gibi edeer devre parametreleri, asenkron motorun bota alma deerleri ve ksa devre deneyi deerlerinden yararlanarak hesaplanmaktadr. Asenkron motorun demir direnci (RC) ve mknatslanma reaktans (XM), eitlik 1 ve 2de verildii zere, bota alma gerilimi, bota alma akm ve bota alma g katsaysna baldr [6]. (1) U 3 RC = O I O cosO (2) U 3 XM = O I O sin O (a) Yine benzer ekilde ksa yararlanarak eitlik 3 ve 4te; devre deneyi verilerinden

2 R1K = PK 3( I K ) ve R2 = R1K R1

(3)

ZK =

UK 3 IK

2 X K = (ZK R12K ) ve X = X = X 2
1 2 K

(4) olarak ksa devre alma bileenleri gsterilebilir. Burada R1K, 1 faz edeer ksa devre direnci, ZK ise 1 faz edeer ksa devre empedansdr. Bu eitliklere bal olarak, MATLAB programna M-file blmne kk bir kod yazlarak bu deerler hesaplattrlmtr (ekil 12).
(b) ekil 11: a) Deney dzeneinin emas b) Deney dzeneinin laboratuvardaki kurulumu

3. Bota ve Ksa Devre almada Deney Deerlerinin Alnmas

ekil 12: Edeer devre parametrelerini hesaplayan M-file
Tablo 1de deneyde kullanlan asenkron motorun bota ve ksa devre deneylerinden elde edilen, faz-faz gerilimleri, hat akmlarnn ortalama deerleri ve ebekeden ekilen aktif g deerleri verilmitir.

kodu

Tablo 2: Edeer Devre Parametreleri EDEER DEVRE PARAMETRELER MOTOR R1 () 1,6 1,6 1,6 1,6 X1 () 5,64 6,28 6,55 7,22 R2 () 10,3 11,7 11,1 11,1 X2 () 5,64 6,28 6,55 7,22 RC () 944 917 888 804 XM () 48,0 47,2 46,4 45,4

devre parametreleri elde edilmi ve edeer parametrelerindeki deiim verilmitir. Ancak elde edeer devre parametrelerinden arza tipini tespit mmkn olmayacaktr. Amacmz zaten arza belirlemek olmamtr.

devre edilen etmek tipini

SALAM ROTORU 1 KIRIKLI ROTORU 2 KIRIKLI ROTORU3 KIRIKLI

Bota ve ksa devre alma deneylerinden elde edilen deerler altnda, yaplan deney setinin, rotor arzalarn modellemekte kullanlabilecei grlmektedir. bu deney seti kullanlarak, muhtemel btn rotor arzalar oluturulup, deneysel inceleme yaplabilir. Deneylerden elde edilecek sonularla (zellikle stator akmlarnn harmonik analizi) diagnostik teknikler iin bir database oluturulabilir. harmonik analizler ve deney motorunun yk deneyleri ile iletme karakteristiklerinin elde edilmesi, laboratuvar imkanlarna baldr. leriye dnk almalar iki ana maddede toplanabilir : 1-) Elde edilen rotor yapsnn mekanik ynden iyiletirilmesi. a-) Kontak noktalarnn temasnn iyiletirilmesi, dolays ile rotor direncinin azaltlp ebekeden ekillen akmn drlmesi. b-) Rotor imalat srasnda CNC tezgah kullanmak sureti ile metrik hatalarn en aza indirilmesi. c-) Rotor saclarnn paketleme ileminde sktrmann daha iyi yaplmas. 2-) Diagnostik sistemler iin stator akmlarnn harmonik analizi ve sonlu elemanlar ynteminden elde edilen sonularla karlatrlmas.

Elde edilen edeer devre parametrelerine gre; stator direnci dndaki parametrelerde art ve azallar grlmektedir. Stator ve rotor reaktanslarndaki art, rotor magnetik alannda bir asimetri olarak ortaya kmaktadr. Arzal rotor bar civarnda, oluk kaak aklarnn artmas, reaktans deerlerinin artmasna neden olmaktadr. Rotor direncinin artmas ise, paralel bal olarak dnlebilecek rotor barlarnn eksilmesine baldr. Bota alma bileenleri olan demir direnci ve mknatslanma reaktans deerlerinde azalma grlmektedir. Arzal durumlarda bota alma akm artmaktadr. Bu durum yine motorun hava aralndaki asimetriye baldr. Magnetik alana ait kuvvet izgilerinin, arzal rotor bar etrafnda younlamas, hava aral relktansn arttrmaktadr. Bu sebeple, salam duruma oranla, bu relktans yenmek zere daha byk Amper sarma ihtiya duyulmaktadr. Edeer devre parametrelerinin deiimi, motor gcne, stator ve rotor oluk geometrilerine ve kullanlan ferromagnetik malzemeye gre deiim gstereceinden, art ve azallar iin belli bir yzde oran belirtmek mmkn olmayacaktr.

5. Kaynaklar
[1] Arfat S., Yaddava G. S., Singh B., 2005, A Review of stator fault monitoring techniques of induction motors, IEEE Transactions on Energy Conversion, 20(2), pp.106-110. [2] Subhasis N., Toliyat H.A., Li X., 2005, Condition Monitoring and fault diagnosis of electrical motors, IEEE Transactions on Energy Conversion, 20(4), pp.719-721. [3] Mller G.H., Landy C.F., 2003, A novel method to detect broken rotor bars in squirrel cage induction motors when interbar currents are present, IEEE Transactions on Energy Conversion, 18(1), pp.71-78. [4] Dorrell D.G., Miller T., Rassmussen, 2001, Interbar currents in induction machines, IEEE Transactions on Magnetics, pp.729-736. [5] Tezcan M.M., 2008, Asenkron motorlarda krk rotor bar arzalarnn sonlu elemanlar yntemi ile incelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Dumlupnar niversitesi Fen Bilimleri Enstits, s.59-69.

4. Sonular
Bu almada ; sanayide enok kullanlan asenkron motorlarda meydana gelen rotor ubu arzalar analizi iin gelitirilen deney dzenei tantlmtr. Rotor ubuklarnn imalat srasnda dkm ileminin tam yaplamamas sonucu ortaya kan bu arza tipi iin deneysel alma, ancak byle bir motorun bulunmas sonucunda yaplabilir. Ortaya kabilecek arza tipi ( arzal rotor ubuu says ve bu ubuklarn komuluk ilikisi) ok eitli olabileceinden, muhtemel her duruma karlk gelen arzal rotoru bulmak mmkn olmayabilir. Mmkn olabilecek her trl arza tipini laboratuvar ortamnda hazrlayp, deneysel olarak inceleyebilmek amacyla bu deney motoru gelitirilmitir. Elde edilen rotor yapsnda arzasz durum iin elde edilen deerler, salam motorun deerleri olarak kabul edilmitir. Rotor ubuklarnn paral olmas sebebiyle, paralarn kontak yzeylerinde oluan gei direnci sebebiyle, rotor direnci orjinal motorunkine nazaran bir miktar artmtr. Elde edilen rotor yaps ile ok sayda rotor ubuu arzas oluturulabilir. ncelemelerimizde 1., 2. ve 3. rotor ubuunun arzal olmas durumlar ele alnmtr. Bu durumlar iin makinann bota ve ksa devre deneyleri yaplarak edeer

[6] Chapman, J., 1991, Electric Machinery Fundamentals, Mc Graw-Hill, Second Edition, Singapore, pp.548-565.