TR

AVRUPA TOPLULUKLARI KOMSYONU

Brksel, 14.10.2009 SEC(2009)1334

KOMSYON TARAFINDAN KONSEYE VE AVRUPA PARLAMENTOSUNA SUNULAN BLDRM Genileme Stratejisi ve Balca Zorluklar 2009-2010 (COM (2009) 533 final) ekindeki KOMSYON ALIMA BELGES

2009 YILI TRKYE LERLEME RAPORU

TR

TR

NDEKLER

1. GR ....................................................................................................................................... 4 1.1. nsz..................................................................................................................................... 4 1.2. ereve.................................................................................................................................. 4 1.3. AB ile Trkiye arasndaki ilikiler ........................................................................................ 5 2. SYAS KRTERLER .............................................................................................................. 6 2.1. Demokrasi ve hukukun stnl......................................................................................... 6 2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas .............................................................................. 13 2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler................................................................. 32 3. EKONOMK KRTERLER ................................................................................................... 33 3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl .............................................................................. 33 3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi........................ 37 4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE .................................. 39 4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam...................................................................................... 40 4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam ...................................................................................... 42 4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi...................................................... 42 4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam ................................................................................ 43 4.5. Fasl 5: Kamu Almlar........................................................................................................ 45 4.6. Fasl 6: irketler Hukuku .................................................................................................... 46 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku........................................................................................... 47 4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas................................................................................................... 49 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler ....................................................................................................... 49 4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya ................................................................................... 51 4.11. Fasl 11: Tarm ve Krsal Kalknma.................................................................................. 53 4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas.................................... 54 4.13. Fasl 13: Balklk ............................................................................................................ 56 4.14. Fasl 14: Tamaclk Politikas ......................................................................................... 57 4.15. Fasl 15: Enerji .................................................................................................................. 59 4.16. Fasl 16: Vergilendirme..................................................................................................... 60 4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika............................................................................. 61

TR

TR

4.18. Fasl 18: statistik .............................................................................................................. 62 4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam ................................................................................ 63 4.20. Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas ............................................................................... 65 4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar .......................................................................................... 66 4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu..................................... 67 4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar ....................................................................................... 69 4.24. Fasl 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik............................................................................ 73 4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma ............................................................................................. 78 4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr................................................................................................. 79 4.27. Fasl 27: evre .................................................................................................................. 80 4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas.................................................................... 82 4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii ................................................................................................... 84 4.30. Fasl 30: D likiler ......................................................................................................... 85 4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas................................................................. 86 4.32. Fasl 32: Mali Kontrol ....................................................................................................... 88 4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler................................................................................ 89 STATSTK EK....................................................................................................................... 90

TR

TR

KOMSYON ALIMA BELGES

2009 YILI TRKYE LERLEME RAPORU

1. GR 1.1. nsz Aralk 1997 tarihli Lksemburg Zirvesi Sonu Bildirgesini takiben, Komisyon, Konseye ve Parlamentoya dzenli olarak rapor sunmaktadr. Trkiyenin, AB yeliine hazrlk srecinde kaydettii ilerleme hakkndaki bu Rapor, byk lde nceki raporlardaki yapy takip etmektedir. Raporda: -Birlik ve Trkiye arasndaki ilikilere ksaca deinilmekte; -yelik iin karlanmas gerekli siyasi kriterler asndan Trkiyedeki durum incelenmekte; -yelik iin karlanmas gerekli ekonomik kriterler asndan Trkiyedeki durum incelenmekte; -Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir ifadeyle, Antlamalar, ikincil mevzuat ve Birlik politikalarndan oluan AB mktesebatn stlenme kapasitesi gzden geirilmektedir. Bu Rapor, Ekim 2008 bandan Eyll 2009 ortasna kadar olan dnemi kapsamaktadr. lerleme, alnan kararlar, kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temelinde deerlendirilmitir. Kural olarak, hazrlk aamasnda olan veya TBMMde kabul edilmeyi bekleyen mevzuat ve dzenlemeler dikkate alnmamtr. Bu yaklam, tm raporlarn eit ve objektif bir ekilde deerlendirilmesine olanak tanmaktadr. Rapor, Komisyon tarafndan toplanm ve incelenmi bilgilere dayanmaktadr. Buna ilaveten, Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin ve ye Devletlerin katklar, Avrupa Parlamentosu raporlar1 ve eitli uluslararas kurululardan ve sivil toplum kurulularndan gelen bilgiler dhil olmak zere, pek ok kaynaktan faydalanlmtr. Komisyon, bu Rapordaki teknik incelemeye dayanarak, genilemeye ilikin ayr bir Bildirimde2 Trkiye hakknda ayrntl sonulara varmtr. 1.2. ereve Aralk 1999 tarihli Helsinki Zirvesinde Trkiyeye aday lke stats verilmitir. Trkiye ile katlm mzakereleri Ekim 2005te balamtr. Trkiye ile o tarihteki AET arasnda Ortaklk Anlamas 1963 ylnda imzalanm ve Aralk 1964te yrrle girmitir. Trkiye ve AB, 1995 ylnda bir gmrk birlii oluturmulardr.

1 2

Trkiye Raportr Sayn Oomen-Ruijtendir. Genileme Stratejisi ve Balca Zorluklar 2009-2010 (COM (2009) 533, 14. 10. 2009). 4

TR

TR

1.3. AB ile Trkiye arasndaki ilikiler Trkiye ile katlm mzakereleri srdrlmtr. Hazrlk niteliindeki analitik evrede, mnferit fasllarda mzakerelere balamak iin gerekli hazr olma dzeyi tarama raporlarna dayanarak deerlendirilmitir. Toplam 33 tarama raporundan biri Komisyon tarafndan Konseye sunulmay beklerken, dokuzu Konseyde grlmektedir. Bugne kadar on bir fasl (Bilim ve Aratrma, letme ve Sanayi Politikas, statistik, Mali Kontrol, Trans-Avrupa Alar, Tketicinin ve Saln Korunmas, Fikri Mlkiyet Hukuku, irketler Hukuku, Bilgi Toplumu ve Medya, Sermayenin Serbest Dolam ve Vergilendirme) mzakereye alm olup, bunlardan biri (Bilim ve Aratrma) geici olarak kapatlmtr. Aralk 2006 tarihli Konsey Karar3 halen yrrlktedir. AB ile Trkiye arasndaki glendirilmi siyasi diyalog devam etmitir. Siyasi diyalog toplantlar Mart 2009da bakanlar seviyesinde, ubat ve Temmuz 2009da ise siyasi direktrler seviyesinde yaplmtr. Bu toplantlarda, Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterleri erevesinde karlat balca zorluklara odaklanlm, Katlm Ortakl Belgesi nceliklerini yerine getirme ynnde kaydedilen ilerleme deerlendirilmitir. Irak, ran, Orta Dou ve Kafkaslar gibi AB ve Trkiyenin ortak ilgi alanna giren blgelere ilikin d politika konular da dzenli olarak grlmtr. Rapor dneminde, Trkiyeden Avrupa kurumlarna bir dizi st dzey ziyaret gerekletirilmitir. AT-Trkiye gmrk birlii, 2008de 100 milyar avroyu aan AB-Trkiye ikili ticaretinin daha fazla artmasna katkda bulunmu, bylelikle Trkiyenin ABnin yedinci en byk ticari orta olmasn salamtr. Trkiyenin toplam ticaretinin yarya yakn AB ile gereklemektedir. AB, Trkiyeden, Gney Kbrs Rum Ynetimine ynelik tamaclk alanndaki kstlamalar da dhil olmak zere, mallarn serbest dolam konusunda geriye kalan tm kstlamalar kaldrmasn talep etmitir. Trkiyenin, ithalat lisanslar, ABde serbest dolamda olan nc lke mallarnn ithalat zerindeki kstlamalar, devlet yardmlar, fikri mlkiyet haklarnn etkili biimde uygulanmas ve korunma tedbirlerinin kullanlmas gibi ticarete ynelik teknik engellerin kaldrlmas ynnde verdii bir dizi taahht hl yerine getirilmemitir. Trkiyenin, uzun sreden beri devam eden canl bykba hayvan, sr tr ve dier hayvan rnleri zerindeki ithalat yasa konusunda ilerleme kaydedilmemitir. AB, ubat 2008de kabul edilen Katlm Ortakl Belgesi vastasyla reform nceliklerine ilikin olarak yetkili otoritelere rehberlik yapmaktadr. Sz konusu reform nceliklerindeki ilerleme, Ortaklk Anlamas uyarnca oluturulan yaplar araclyla izlenmekte ve tevik edilmektedir. Ortaklk Komitesi Mart 2009da, Ortaklk Konseyi ise Mays 2009da toplanmtr. Kasm 2008den bu yana sekiz sektrel alt komite toplants dzenlenmitir. Trkiye, ksa bir sre nce, AT ile bir geri kabul anlamas imzalanmasna ilikin resmi mzakerelere tekrar balamay kabul etmitir. Mali yardm konusunda, Trkiyeye, 2009 ylnda Katlm ncesi Mali Yardm Aracndan (IPA) yaklak 567 milyon avro tahsis edilmitir. Ulusal dzeydeki btn programlar (be

Sz konusu Karar, Trkiyenin Gney Kbrs Rum Ynetimine ynelik kstlamalar ile balantl sekiz faslda mzakerelerin almamasn ve Ortaklk Anlamasna Ek Protokoln Trkiye tarafndan tamamen uyguland Komisyon tarafndan teyit edilinceye kadar hibir fasln geici olarak kapatlmamasn ngrmektedir.
3

TR

TR

IPA bileeninin tmn kapsayan) iin stratejik ok yll ereveyi belirleyen 2009 2011 ok Yll Endikatif Planlama Belgesi, 29 Temmuz 2009 tarihinde Komisyon tarafndan kabul edilmitir. ABnin destei, siyasi reformlarla dorudan ilgili yarg kurumlarna ve kanun uygulayc kurumlara, ncelikli alanlarda AB mktesebatnn kabul edilmesine ve uygulanmasna, ekonomik ve sosyal kalknmaya ve krsal kalknmaya odakl olmaya devam etmektedir. Ayrca Trkiye, IPA kapsamnda bir dizi blgesel ve yatay programdan istifade etmektedir. Sivil Toplum mknlar kapsamnda sivil toplumun gelitirilmesine ynelik AB mali destei, zellikle sosyal diyalog ve sosyal ierme, kltr, cinsiyet, ocuklar ile blgesel konularda ve sivil toplum kurulularnn ynetim ve iletiim yeteneklerinin artrlmas konusunda salanmtr. Sivil toplum diyalou kapsamnda, Trkiyenin AB programlarna katlm ortaklaa finanse edilmi ve medya, genlik, akademik kurumlar, yerel idareler, kltr merkezleri/rgtleri ve sivil toplum kurulular gibi alanlardaki projeler desteklenmitir. Trkiye, IPA kriz mdahale paketi kapsamnda, ok yararlancl programlarda Trkiye iin alan zel bir tahsisat vastasyla IPA ulusal fonlarnn 52,5 milyon avroluk ksmndan faydalanmaktadr. Bu tahsisat, enerji verimlilii yatrmlarn, yenilenebilir enerji kaynaklarn ve KOBler tarafndan yrtlen AB uyum almalarn desteklemektedir. Trkiye, bankaclk sektrnn denetimini glendirmek amacyla, ok yararlancl fonlardan da faydalanmaktadr. IPA kapsamndaki yardm, merkezi olmayan ynetim vastasyla uygulanmakta, bir baka ifadeyle Komisyon tarafndan yrtlen bir akreditasyon sreci sonucunda Trk otoritelerince ynetilmektedir. Ekim 2008 ile Temmuz 2009 arasnda Trkiye, IPAnn I ila IV. bileenlerinin ynetimini stlenmitir ve programlarn uygulanmas iin ilgili Finansman Anlamalar imzalanmtr. IPA uygulamas, IPA ereve Anlamasnn onaylandnn bildirilmesiyle Aralk 2008de hukuki dayanaa kavumutur. Trkiyenin, IPAnn V. bileeni olan krsal kalknma bileeni altndaki ynetim yetkisi devri hazrlklarn tamamlamas, izlemeyle ilgili olanlar da dhil olmak zere sistemin zayflklarnn giderilmesi zerinde younlamas, proje ve program dnglerinin kalitesini ve etkinliini daha fazla artrmas gerekmektedir. 2. SYAS KRTERLER Bu blmde, Trkiyenin, demokrasiyi, hukukun stnln, insan haklarn, aznlklara saygy ve aznlklarn korunmasn gvence altna alan kurumlarda istikrarn salanmasn gerektiren Kopenhag Siyasi Kriterlerinin karlanmas bakmndan kaydettii ilerleme incelenmektedir. Ayrca, uluslararas ykmllklere uyulmasna, blgesel ibirliine ve genileme lkeleriyle ve ye devletlerle iyi komuluk ilikileri kurulmasna verilen nem de izlenmektedir. 2.1. Demokrasi ve hukukun stnl Bir su rgt olduu iddia edilen Ergenekonla ilgili soruturmalar devam etmitir. Sulamalar, Hkmeti devirmeye ve silahl isyana tevike teebbs iermektedir. Soruturmalar srasnda silah ve cephane ele geirilmitir. Ekim 2008de balayan ilk dava devam etmektedir. emekli generalin ve eski bir jandarma komutannn da iinde bulunduu 56 pheliyi kapsayan ikinci iddianame Mart 2009da mahkemeye sunulmutur. 52 pheliyle ilgili nc bir iddianame de Temmuz aynda mahkemeye sunulmutur. Bu iki iddianame de Temmuz 2009da balayan ve halen devam etmekte olan tek bir dava altnda incelenmektedir.

TR

TR

Bu, Trkiyede, bir darbe teebbsn derinlemesine inceleyen ilk davadr ve demokratik kurumlar istikrarszlatrmay amalad iddia edilen bir su rgt hakknda yrtlen en geni kapsaml soruturmadr. Bunun yan sra eski bir Genelkurmay Bakan da ilk kez, kendi isteiyle, tank sfatyla ifade vermitir. Tm pheliler iin, etkili adli gvenceler hakknda kayglar olumutur (Bkz. Yarg Sistemi). Yargtay Cumhuriyet Basavcs tarafndan Kasm 2007de alan, Demokratik Toplum Partisinin (DTP) kapatlmas davas Anayasa Mahkemesinde devam etmektedir. Parti, lkenin blnmezliine ve btnlne kar faaliyetlerde bulunmakla sulanmaktadr. DTP, TBMMde, lkenin Gneydou Anadolu Blgesinden 20 milletvekiliyle temsil edilmektedir. 14 Mart 2009 tarihinde Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu, siyasi partilerin kapatlmasyla ilgili Trk mevzuat hakkndaki grn yaymlamtr. Sz konusu Komisyon, Anayasann 68inci ve 69uncu maddelerinin ve Siyasi Partiler Kanununun ilgili hkmlerinin bir btn olarak, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 11inci maddesiyle (toplanma ve rgtlenme zgrl)4 uyumlu olmayan bir sistem oluturduu sonucuna varmtr. Trk makamlar henz mevzuat uygun biimde deitirmemilerdir. Sonu olarak, bir su rgt olduu iddia edilen Ergenekonla ilgili soruturma, subaylarn aleyhinde de olmak zere, ar sulamalarda bulunulmasna yol amtr. Bu dava, Trkiye iin, demokratik kurumlarnn dzgn ileyiine ve hukukun stnlne olan gveni glendirmek asndan bir frsattr. Bu balamdaki yarg srecinde, zellikle sank haklar bakmndan, hukuka uygun usullere sayg gsterilmesi nemlidir. Trkiyenin, siyasi partilerle ilgili mevzuatn hl Avrupa standartlarna uygun hale getirmesi gerekmektedir. Anayasa Anayasa reformu konusundaki siyasi ve toplumsal tartma devam etmitir. Pek ok alanda daha fazla demokratiklemeyi mmkn klmak ve Avrupa standartlaryla uyumlu temel zgrlkleri daha gl biimde gvence altna almak iin, 1980 askeri darbesi sonrasnda hazrlanan Anayasann deitirilmesi gerektii konusunda, tm lkede, giderek artan bir bilinlenme sz konusudur. Anlan temel zgrlkler, rnein, siyasi partilerle ilgili kurallar, Ombudsmanlk kurumunu, Trke dndaki dillerin kullanlmasn ve sendikal haklarn gelitirilmesini iermektedir. Bununla birlikte, anayasa reformuyla ilgili olarak, siyasi partiler arasnda bir uzlama salanamamtr. Bir grup akademisyen tarafndan anayasal reformlar ieren bir taslan 2008 ylnda hazrlanmas sonrasnda herhangi bir alma yaplmamtr. Hkmet, defalarca ifade etmesine ramen, ne bir anayasa deiiklii tasla sunmu ne de bu amala istiareye dayal metodolojik bir yaklam nermitir. Parlamento Mart 2009da, TBMMde, istiari nitelikte Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu kurulmutur (Bkz. Kadn Haklar). Bununla birlikte, TBMM tzn gelitirme almalar henz tamamlanmamtr. ubat aynda, tzk Uzlama Komisyonu tarafndan bir teklif tasla hazrlanmtr.

Venedik Komisyonu, Trkiyedeki durumun Avrupadaki ortak uygulamadan aadaki alardan farkl olduunu tespit etmitir: a) Siyasi partilerin anayasallna ynelik olarak, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi ve Venedik Komisyonu tarafndan meru kabul edilenlerin ok tesine geen, uzun bir maddi kriterler listesi bulunmaktadr; b) Siyasi partilerin yasaklanmas ya da kapatlmas kararlarnn, dier Avrupa lkelerindekine kyasla daha keyfi ve demokratik kontrole daha az tabi olarak alnmasna neden olan bir prosedr bulunmaktadr; c) Parti kapatmayla ilgili kurallarn, baka hibir Avrupa lkesinde benzeri olmayan biimde uygulanmasna ve bunun olaanst bir tedbir olarak deil de, Anayasann yapsal ve ilevsel bir paras olarak kabul edilmesine neden olan bir gelenek mevcuttur.
4

TR

TR

Cumhurbakan Byk siyasi partiler arasndaki ihtilafl yaklamlara ramen, Cumhurbakan, siyasi partiler ve sivil toplum arasndaki diyaloun artrlmasn ve devlet kurumlarnn salkl biimde ilemesini tevik etmek amacyla aba sarf etmitir. Trkiyenin ABye katlm srecinin nemini tekrar tekrar hatrlatm ve AB ile balantl reformlarn hzlandrlmas iin arda bulunmutur. Cumhurbakan, d politikada etkin bir rol stlenmeye devam etmi ve ok sayda d geziye kmtr. Bir Trkiye Cumhurbakan tarafndan 33 yl aradan sonra ilk kez gerekletirilen Irak seyahati, Krt meselesiyle ilgili olarak olumlu bir atmosfer olumasna katkda bulunmutur (Bkz. Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu Blgelerindeki Durum). Hkmet Mart ayndaki yerel seimleri mteakip oluturulan yeni Kabine ile Hkmet, AB katlm srecinin ve siyasi reformlarn devam ettirilmesi konusundaki kararlln ifade etmitir. Katlm Ortakl Belgesi gereince, Aralk 2008de, AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Ulusal Program (UP) kabul etmitir. Hkmet, Ocak 2009da, katlm mzakerelerinin balamasndan beri ilk kez Devlet Bakan statsnde tam zamanl bir AB Bamzakerecisi atamtr. Bamzakereci, katlm mzakereleriyle ilgili olarak, hazrlklarn etkinliini ve bakanlklar arasndaki koordinasyonu artrmtr. Ayrca, sivil toplumu da ieren paydalarla toplantlar dzenlemi, bylelikle mzakere srecine katlm ve bu srecin daha iyi anlalmasn tevik etmitir. Trkiyenin, AB konularyla ilgili temel koordinasyon kurumu olan Avrupa Birlii Genel Sekreterlii (ABGS), Bamzakereciye balanmtr. Bamzakereci tarafndan hazrlanan ve Haziran aynda kabul edilen Kanunla ABGSye daha fazla ve daha ak sorumluluklar verilmitir. Personel says nemli lde artrlm, yeni bir Genel Sekreter atanmtr. Yeni yaplanmann, ABGSnin daha etkin biimde ilemesini salamas beklenmektedir. Devlet Bakan ve Bamzakereci, Dileri Bakan, Adalet Bakan ve ileri Bakanndan oluan Reform zleme Grubu, Kabinenin yeniden kurulmasndan sonra daha dzenli biimde her iki ayda bir toplanmtr. Grup, reform srecine nemli destek salamtr. Bununla birlikte, bu abalarn daha somut bir ilerlemeye dnmesi gerekmektedir. Hkmetin ald gl halk desteine ve TBMMdeki byk ounlua ramen, siyasi reformlarla ilgili olarak salanan somut ilerleme genel olarak snrldr. Yerel ynetimler konusunda, tm Trkiyede belediye, il zel idaresi ve ky ve mahalle meclisleri seimleri 29 Mart 2009 tarihinde yaplmtr. Seimler, semenin seim srecine gvenini ortaya koyan % 85lik katlm oranyla, zgr ve adil biimde gerekletirilmitir. Bununla birlikte, seim ncesi dnemde, Yksek Seim Kurulu, oy kullanabilmek iin gerekli belgeler, engellilerin oy vermesi ve sandk grevlilerinin barts takma yasayla ilgili bir dizi tartmal karar almtr. Belediye bakan seilen kadn says ok dktr5 (Bkz. Kadn Haklar). zellikle, halkn yerel ynetime katlmn artrmak iin bir platform olarak grlen ilevsel kent konseyleri oluturulmasyla ve yine halkn katlmn artrmak amacyla demokratik ynetiim mekanizmalarnn gelitirilmesiyle ilgili olarak, yerel ynetimlere yetki devri konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

Byk blm DTP tarafndan desteklenmitir. 8

TR

TR

Bata yerel ynetimlerin i ve d denetimleri olmak zere effaflk, hesap verebilirliin artrlmas asndan byk nem tamaktadr. Baz belediyeler, belediye kararlarn, zellikle imar planlaryla ilgili olanlar, halkn eriimine amak konusunda isteksiz davranmaktadr. Bu balamda, Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu, bilgi edinme taleplerini yerine getirmemesi nedeniyle Ankara Bykehir Belediyesi hakknda Aralk 2008de savcla su duyurusunda bulunmutur. Sonu olarak, tm lkede zgr ve adil bir yerel seim yaplmtr. AB ile balantl reformlarla ilgili olarak, tam zamanl bir Bamzakereci atanmas karar ve Ulusal Programn kabul olumlu gelimelerdir. Ancak, siyasi ve anayasal reformlarn etkin biimde uygulanmas konusunda ilerlemenin az olduu sylenebilir. Partiler arasnda diyaloun ve uzlamac anlayn bulunmamasnn bu konuda olumsuz etkileri olmaktadr. Yerel ynetimlerle ilgili olarak, yetki devri ve yerel ynetiim mekanizmalarnn glendirilmesi de dhil olmak zere ok sayda konu henz ele alnmamtr. Kamu ynetimi Kamu ynetimi reformu konusunda, Bakanlar Kurulu Temmuz 2009da, idarenin vatandalara daha iyi kamu hizmeti sunmasna ynelik esas ve usulleri belirleyen bir Ynetmelik yaymlamtr. Bu esas ve usuller, e-hizmet ve bilgi sunumunun gelitirilmesi, hizmet standartlar oluturulmas ve engellilere ynelik tedbirler alnmas konularna odaklanmaktadr. 170 ynetmelik basitletirilmi ve 421 idari dzenleme yrrlkten kaldrlmtr. Bununla birlikte, brokratik ilemlerin azaltlmas, dzenleyici etki analizleri yaplmas, idari usuller oluturulmas, effafln artrlmas ve politika oluturma ve koordinasyon sistemlerinin gelitirilmesi gibi bir dizi nemli sorun devam etmektedir. Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanununun uygulanmasyla ilgili kayglar bulunmaktadr. Tm kamu kurumlarnda zerk birimler hlinde etkili ve ilevsel bir i denetim sistemi kurulmas tamamlanamamtr. Bu balamda, mali ynetimin ve politika oluturmann temel unsurlar olan strateji gelitirme birimlerinin glendirilmesi gerekmektedir. Kamu hizmeti sistemi konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. nsan kaynaklar ynetimini modernize etmek ve ayrca effafla, hesap verebilirlie ve liyakate dayal kariyer perspektiflerine dayanan tutarl bir personel politikas erevesi oluturmak iin bir kamu ynetimi reformu yaplmas gereklidir. Kamu ynetimi reformu, gerektiinde, atama ve terfi sisteminin siyasilemesini engelleyecek yasal gvenceleri de iermelidir. Aralk 2008de, Anayasa Mahkemesi, devletin idari birimleriyle vatandalar arasnda bir kpr grevi grecek olan Ombudsmanlk sisteminin kurulmasna ilikin Kanunu iptal etmitir (Bkz. nsan Haklarnn yiletirilmesi). Sonu olarak, kamu ynetimi reformu konusunda ok snrl bir ilerleme kaydedilmitir. zellikle, kamu hizmetinin modernletirilmesi konusunda nemli almalarn yaplmas gerekmektedir. ncelikler arasnda, brokratik ilemlerin azaltlmas ve ynetimin sadeletirilmesinin tevik edilmesinin yan sra profesyonel, bamsz, hesap verebilir, effaf ve liyakate dayal bir kamu hizmetinin daha fazla gelitirilmesi bulunmaktadr. Gvenlik glerinin sivil denetimi Haziran 2009da, TBMM, askeri personelin bar zamannda, askeri darbe teebbs, milli gvenlikle ilgili sular ve organize sular da dhil olmak zere, Ceza Muhakemesi Kanununun 250nci maddesine gre ar

TR

TR

ceza mahkemelerinin yarg yetkisindeki sulardan, sivil mahkemelerce yarglanmasn ngren bir Kanun karmtr. Bunun yannda, yeni Kanun, askeri mahkemelerin bar zamannda sivilleri yarglayabilmesine ynelik kalan yetkilerini de kaldrmak suretiyle Trkiyedeki uygulamay ABdekiyle uyumlu hale getirmitir. Ana Muhalefet Partisi CHP, yeni Kanunun iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Dava devam etmektedir. Hkmet, Mart 2009da Jandarma Tekilat Grev ve Yetkileri Ynetmeliini deitirmitir. Yeni Ynetmelik, jandarma ve polisin kentsel ve krsal alanlardaki yetkilerini aka dzenlemektedir. Ynetmelik, hlihazrda valilerin sorumluluu altnda uygulanmaktadr. Bununla birlikte, Silahl Kuvvetlerin baz kdemli mensuplarnn, Hkmet aleyhine faaliyetlere katldklar iddia edilmitir. Be generalin de iinde bulunduu 19 emekli subay ve be muvazzaf subay, Ergenekon davasnda askeri darbe teebbs de dhil olmak zere eitli sularla itham edilmilerdir (Yukar bkz.). Gneydou Anadolu Blgesinde 1990larda yaplan yargsz infazlarla ilgili olarak gerekletirilen soruturma sonucunda bir jandarma albay, alt kiiyle birlikte tutuklanmtr. Askeri mahkemelerin yarglama yetkileriyle ilgili adli uygulamann, ABdeki uygulamayla uyumlu olmas gerekmektedir. emdinli davasnda6 iki astsubayn ve bir PKK muhbirinin yarglanmasna, Yargtayn, ilk derece mahkemesinin 39 yl hapis cezas kararn bozmas ve davay askeri mahkemeye gndermesi sonrasnda devam edilmektedir. Sanklar, Van Askeri Mahkemesinin kararnn ardndan, dava devam ederken serbest braklmtr (Bkz. Yarg Sistemi). Silahl Kuvvetler, resmi ve gayri resmi mekanizmalar yoluyla, uygun olmayan ekilde siyasi nfuz kullanmaya devam etmitir. Silahl Kuvvetlerin kdemli mensuplar, eitli vesilelerle Kbrs, etnik kken, Gneydou meselesi, laiklik, siyasi partiler ve dier askeri olmayan konular dhil olmak zere yetki alanlar dnda kalan i ve d politika konularnda grlerini aklamlardr. Genelkurmay, siyasi partilere ve medyada kan haberlere kamuoyu nnde defalarca tepki gstermitir. Nisan ayndaki bir basn aklamas srasnda Genelkurmay Bakan, Ergenekon davas ve iddianamesi hakknda yorumda bulunmu, dolaysyla yargy bask altnda brakmtr. Silahl Kuvvetlerin baz kdemli mensuplar, yarglanmakta olan askeri personeli desteklemilerdir. Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununda ya da Milli Gvenlik Kurulu Kanununda hibir deiiklik yaplmamtr. Bu Kanunlar, Trk Silahl Kuvvetlerinin grev ve yetkilerini belirlemekte ve milli gvenlik kavramn geni biimde tanmlayarak Silahl Kuvvetlere byk bir hareket alan vermektedir. Emniyet, asayi ve destek birimleriyle ilgili olarak imzalanan 1997 EMASYA gizli protokol hl yrrlktedir.7 Yasamann, Silahl Kuvvetler btesi ve harcamalar zerindeki denetiminin glendirilmesiyle ilgili olarak hibir ilerleme kaydedilmemitir. Ayn ekilde, ihale projelerinin ounun finansmann salayan Savunma Sanayii Destekleme Fonu (SSDF), hl TBMMnin kontrolnn dnda olan bte d bir fondur. TBMMnin, gvenlik ve savunma politikalar oluturma yetkisi bulunmamaktadr. Askeri harcamalarn denetimi konusunda, harcama sonras d denetim, Anayasaya gre, Saytay tarafndan yaplabilmektedir. Ancak, bu denetim, muhasebe kaytlarna dayanmaktadr ve masa ba incelemeleri eklindedir. Denetilerin, yerinde inceleme yapmasna izin verilmemektedir. Ayrca, Saytay Kanunu Tasars kabul edilene kadar, Saytay, Silahl Kuvvetlere ait tanr mallarn denetimini yapamayacaktr.

Sanklar, Kasm 2005te Trkiyenin gneydousundaki emdinli ilesinde bir kiinin lmne ve bakalarnn da yaralanmasna neden olan bombalamay gerekletirmekle sulanmaktadr. 7 Protokol, sivil makamlarn talebi olmakszn, i gvenlik sebebiyle askeri operasyonlarn yaplmasn mmkn klmaktadr.
6

TR

10

TR

Geen sene, Saytay, SSDFyi denetleme yetkisine sahip olduu ynnde bir karar almtr. Ancak uygulama henz balamamtr. denetimle ilgili olarak, gvenlik kurumlarnn i denetime tabi olmasn ngren 2003 tarihli Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu henz uygulanmamtr. Sonu olarak, zellikle askeri mahkemelerin yarg yetkisinin snrlanmas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, Silahl Kuvvetlerin baz kdemli mensuplar yetki alanlar dnda kalan konularda aklamalar yapmlardr ve savunma harcamalar zerinde TBMMnin tam denetiminin temin edilmesi gerekmektedir. Askeri personelin, Ergenekon soruturmasyla ortaya kan Hkmet kart eylemlere katlm olduu iddias ciddi kayg uyandrmaktadr. Yarg sistemi Hkmet, Austos 2009da Yarg Reformu Stratejisini kabul etmitir. Bu, onaylanmas ncesindeki istiare sreci8 asndan olduu kadar, ierdii reformlar iin izlenmesi gereken doru yolu aka gsterdii iin de olumlu bir admdr. Strateji, geni kapsamldr ve yargnn bamszlna, tarafszlna, verimlilii ve etkililiine, ynetim sistemine ve yarg mensuplarnn mesleki yetkinliinin artrlmasna ilikin konularn yan sra, yargya duyulan gveni artrmak, yargya eriimi kolaylatrmak ve ceza infaz sistemini gelitirmek iin alnmas gereken tedbirleri iermektedir. Ayrca, Stratejinin uygulanmasna ynelik bir Eylem Plan da kabul edilmitir. Yarg personelinin ie alnmasyla ilgili baz ilerlemeler kaydedilmitir. 1 Mays 2009 tarihi itibaryla toplam hkim says 7.081 (1 Mays 2008 tarihinde 6.914), toplam savc says 4.040tr (1 Mays 2008 tarihinde 3.917). Bununla birlikte, 1 Mays 2009 tarihi itibaryla toplam 3.875 olan (1 Mays 2008 tarihinde 4.166) hkim ve savc a hl nemli boyuttadr. Yargnn bamszl, tarafszl ve verimlilii konusundaki kayglar devam etmektedir. Bamszlkla ilgili olarak, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun yapsna9 ya da adalet mfettilerinin raporlama biimlerine10 ilikin ilerleme kaydedilmemitir. 2007de kan bir ynetmelie gre, adalet mfettileri, mahkemeden, yarg mensuplarnn telefon konumalarnn dinlenmesine yetki veren bir karar talep edebilmektedir. emdinli davas devam etmektedir (Bkz. Gvenlik Glerinin Sivil Denetimi). Davann bugne kadarki ele aln biimi ve daha nce davadan sorumlu olan sivil savcnn grevden alnmas, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun bamszl konusunda phe dourmutur.11 Yargnn, Silahl Kuvvetlerin ve hkim ve savc derneklerinin kdemli yeleri, yargnn nemli davalardaki tarafszln tehlikeye sokabilecek aklamalar yapmlardr. Yargnn verimliliiyle ilgili olarak, Kanun

Adalet Bakanlnn Strateji Taslan 2008 ilkbaharnda aklamasndan sonra, sivil toplumu da ieren paydalarla istiarelerde bulunulmutur. Yksek mahkeme yeleri dhil olmak zere, hkim ve savclar Strateji Taslan eitli vesilelerle tartmlardr. 9 Sadece Yargtayn ve Dantayn kdemli yelerinin oluturduu Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu, tm yargy temsil etmemektedir. 10 Hkim ve savclarn performanslarn deerlendirmekten sorumlu olan adalet mfettileri Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluna deil Bakanla baldr. 11 Bu davada 2006 ylnda sivil savcnn iddianamesi yaymlanmtr. ddianame, yksek rtbeli subaylara ynelik sulamalar iermektedir. Genelkurmay, iddianameyi eletirmi ve anayasal sorumluluk tayanlar harekete gemeye davet etmitir. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu, grevden alma kararn Nisan 2006da vermitir.
8

TR

11

TR

gereince Haziran 2007 itibaryla kurulmu olmas gereken, blge adliye mahkemeleri henz kurulmamtr. Blge adliye mahkemelerinin says, yeri ve almaya balayabilmeleri iin ekipman ve insan kaynaklarnn zamannda temini konusunda nihai kararn alnmas gerekmektedir. Kamuoyunca takip edilen nemli davalar, soruturmalarn kalitesi konusunda kayglar olumasna yol amtr. Ayrca, polisin bir yandan jandarmayla dier yandan da yargyla alma ilikisinin gelitirilmesi gerekmektedir. zellikle bir su rgt olduu iddia edilen Ergenekon, Malatyada Protestann ldrlmesi ve Ermeni asll Trk gazeteci Hrant Dinkin ldrlmesi davalar olmak zere, sivil toplum kurulularnn raporlar ve tanklarn ifadeleri, belirli davalarda bu kayglar daha fazla artrmaktadr. zellikle sonuncu davayla ilgili olarak, Babakanlk Tefti Kurulunun bir raporunda, gvenlik glerinin cinayet ncesindeki rol sorgulanmtr. Rapora gre, gvenlik glerinin, Dinke ynelik lm tehditleriyle ilgili gvenilir bilgiler elde ettikten sonra harekete gemekten imtina ettikleri anlalmaktadr. Bu cinayetle ilgili olarak, stanbul, Samsun ve Trabzondaki davalar devam etmektedir. Ancak, bu davalar Dink ailesinin avukatlarnn talebine ramen birletirilmemitir. Su rgt olduu iddia edilen Ergenekonla ilgili durumalarda sanklarn usule ilikin haklarnn ihlal edildii bildirilmitir. Bu dava kapsamnda toplanan bilgilerin nemli bir blm szdrlm olup, bu konuda davalar almtr (Bkz. fade zgrl). Yarg mensuplarnn, yarglama ncesi tutukluluk hlini kamu yarar iin kesinlikle gerekli olduu durumlarla snrl tutmadklar ynnde duyumlar bulunmaktadr. Bu da, iinde bulunanlarn yarsndan fazlasnn yarglanmay bekledii hapishanelerin ar kalabalklamasna yol amaktadr. artl tahliye edilen kiilerin etkili biimde izlenmesi konusunda sorunlar bulunduundan, hkimler artl tahliyeyi hapse alternatif olarak tercih etmekte tereddt etmektedirler. ocuk mahkemeleriyle ilgili de kayglar bulunmaktadr (Bkz. ocuk Haklar). Sonu olarak, yarg alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yarg Reformu Stratejisinin, tm paydalarla birlikte yrtlen istiare srecinin ardndan Hkmet tarafndan kabul edilmesi olumlu bir admdr. Personel saysnn ve finansmann artrlmas amacyla alnan tedbirler de olumludur. Ancak, bu abalarn devam ettirilmesi gerekmektedir. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun yaps ve blge adliye mahkemelerinin kurulmas gibi konularda, yargnn bamszl, tarafszl ve etkililiiyle ilgili kayglar devam etmektedir. Yolsuzlukla mcadele politikas Yolsuzlukla mcadele konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Haziran aynda, Trk Ceza Kanununda ve Kabahatler Kanununda deiiklik yapan bir Kanun TBMMde kabul edilmitir. Bu deiiklikler, Avrupa Konseyi Yolsuzlua Kar Devletler Grubunun (GRECO) tavsiyelerini dikkate almak, uluslararas szlemelere uymak, OECD Rvet Szlemesi hkmlerini ve Mali Eylem Grev Gcnn kara parann aklanmasnn nlenmesiyle ilgili nerilerini uygulamak amacyla yaplmtr. Kanun, tzel kiilerin ykmllkleri, kara parann aklanmasnn nlenmesi ve yabanc kamu grevlilerine rvet verilmesiyle ilgili yasal ereveyi glendirmektedir. Hkmet, ulusal bir yolsuzlukla mcadele stratejisi oluturmak amacyla, Babakanlk Tefti Kurulunun koordinasyonunda kamu kurumlarnn katlmyla, STKlar da dhil olmak zere, paydalarla geni kapsaml istiarelerde bulunmutur. yi ynetiim ve effafl artrmak amacyla kurulan Bakanlk Komisyonu, yolsuzlukla mcadele konularnda hemen hemen hibir siyasi giriimde bulunmamtr.

TR

12

TR

Deniz Feneri adl yardm dernei aleyhine geen yl Almanyada alan dolandrclk davas balamnda, Trk savclk makam Trkiyedeki soruturmay devam ettirmitir. Trkiyede balca phelilerin mal varlklar dondurulmutur. Ancak, mahkemeye bir iddianame sunulmamtr. lk kez, Kamu Grevlileri Etik Kurulu, 2009 ylnda, kamu grevlilerinin etik kurallara uymadklar konusunda seilmi bir belediye bakann ve kamuya ait irket yneticilerini de kapsayan drt karar yaymlamtr. Bununla birlikte, etik kurallarn, akademisyenleri, askeri personeli ve yargy da kapsayacak hle getirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Milletvekili dokunulmazlklarnn, yolsuzluklara ilikin davalarda snrlandrlmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Muhalefet bu konuda tedbir alnmasn desteklemektedir. TBMMnin, ikyet ve iddialar ele almak amacyla bir daimi etik komisyonu kurmas gerekmektedir. Milletvekillerine ynelik davran kurallar bulunmamaktadr. Ayrca, dokunulmazlklarn hangi artlar altnda kaldrlabilecei konusunda nesnel ltler oluturulmaldr. Mal beyanlarnn kontrol edilmemesi ve dorulanmamas, TBMM ve Hkmette drstlk ilkesinin korunmas asndan zayf nokta tekil etmeyi srdrmektedir. Siyasi partilerin ve seim kampanyalarnn finansman konusunda, effafl artrmaya ynelik bir yasal dzenleme henz kabul edilmemitir. Seim kampanyalarnn finansmannn denetlenmesinden sorumlu herhangi bir kamu kuruluu bulunmamaktadr. Saytayn yeniden yaplandrlmas ve glendirilmesini amalayan yeni yasal dzenlemenin kabul edilmesinde ilerleme kaydedilmemitir. Sonu olarak, yolsuzluun nlenmesine ynelik yasal ereve iyiletirilmitir. Ancak, yolsuzluk pek ok alanda halen yaygndr. Trkiyenin yolsuzlukla mcadele stratejisini tamamlamas ve soruturmalar, iddianameler, kovuturmalar ve mahkmiyetlere ilikin izleme mekanizmas oluturmas gerekmektedir. 2.2. nsan haklar ve aznlklarn korunmas Uluslararas insan haklar hukukuna riayet nsan haklarna ilikin belgelerin onaylanmas konusunda, TBMM 18 Aralk 2008 tarihinde yrrle giren BM Engelliler Szlemesini onaylamtr. Bu Szlemenin htiyari Protokol Eyll 2009da imzalanmtr. Eyll 2009da Hkmetin kararn takiben, BM kenceyle Mcadele Szlemesi htiyari Protokolnn (OPCAT) onaylanmas TBMM gndemindedir. Bu Protokol, taraflarn, gzalt merkezlerinin denetlenmesi iin bamsz bir ulusal nleme mekanizmas belirlemesini veya oluturmasn gerektirmektedir. Trkiye, Avrupa nsan Haklar Szlemesine (AHS) ilikin Ek Protokol12 onaylamamtr.

12

4, 7, 12 sayl Protokoller 13

TR

TR

Rapor dneminde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), toplam 381 kararnda Trkiyenin AHSyi ihlal ettii sonucuna varmtr. Mahkeme, sz konusu davalarn yaklak te birinde adil yarglanma hakk ve/veya zgrlk ve gvenlik hakk ihlali olduuna hkmetmitir. Kararlarn dayand olaylarn ou 1990larda ya da yeni Trk Ceza Kanunu veya Ceza Muhakemesi Kanunu kabul edilmeden nce gereklemitir. AHMye yaplan yeni bavurularn byk blm adil yarglanma hakk ve mlkiyet haklarnn korunmasyla ilgilidir. Bavurularn % 11i ifade zgrl konusunda, % 5i ise ikencenin yasaklanmas konusundadr. Sonu olarak, Trkiye aleyhinde AHMye yaplan bavurularn says artmtr. Trkiye AHM kararlarnn uygulanmasnda ilerleme salamaya devam etmitir. 2008 ylnda toplam 5,2 milyon avroyu bulan para cezalarnn tm zamannda denmitir. Bununla birlikte, baz durumlarda, yasal tedbirlerin alnmasn gerektiren AHM kararlarnn uygulanmas yllarca gecikmitir. Hulki Gne, Gmen ve Sylemez davalarnda, kararlarn uygulanmamas, sanklarn yarglama usulne aykr olarak zgrlklerinden yllarca yoksun kalmalarna yol amtr. Bu durumun dzeltilmesi iin yasal dzenleme yaplmas gerekmektedir. Ayrca, Trkiye vicdani nedenlerle askerlik hizmetini yerine getirmeyi reddedenlerin tekrar eden kovuturmalara tabi tutulmas ve tekrar cezalandrlmasn nleyen yasal tedbirleri almamtr. Trkiyenin yasal tedbir almasn bekleyen dier davalar, gvenlik glerinin faaliyetlerinin kontrol edilmesi, suistimale kar etkili zm yollar ve ifade zgrl zerindeki kstlamalar ile ilgilidir. Gney Kbrs Rum Ynetiminin Trkiye aleyhine at davada, kayp kiiler konusu ve Kbrsn kuzeyinde devaml olarak yaayan Kbrsl Rumlarn mlkiyet haklarna ilikin kstlamalar konusu sonulanmamtr. Yerinden olmu kiilerin mlkiyet haklarn karlamak zere kurulan tazminat mekanizmas, ilke olarak, AHM kararlarnn gereklerini salamaktadr ve tazminat taleplerini almaya devam etmektedir. Mahkeme, 28 Temmuz 2009 tarihli kararnda, Kbrs Trk Tanmaz Mal Komisyonu araclyla Alexandrou davasna ilikin salanan dostane zme dikkat ekmi ve Szleme veya Protokollerinde tanmland ekilde insan haklarna sayg zemininde zm bulunmasndan dolay memnuniyetini belirtmitir. Bununla birlikte, AHM, sz konusu zmn benzeri tm davalar iin etkili olup olmayaca konusunu deerlendirmemitir. Trkiye, Loizidou ve Xenides-Arestis davalarna ilikin AHM kararlarn henz tam olarak uygulamamtr. eitli kamu kurulular insan haklarnn gelitirilmesi ve uygulanmas grevini paylamaktadr. Bunlara, Babakanla bal nsan Haklar Bakanl ile nsan Haklar Kurullar dhildir (toplam 931 adet). Bu kurulular, gzalt merkezlerinin (kamu tarafndan desteklenen sosyal hizmetler de dhil olmak zere) ziyaret edilmesinden ve insan haklar ihlalleriyle ilgili iddialarn deerlendirilmesinden sorumludur. Genel olarak, bu kurululara yaplan bavurular ciddi oranda artmtr. Kamu alanlarna, hkimlere, savclara ve polis memurlarna ynelik insan haklar eitimine devam edilmitir. Jandarmaya ynelik olarak verilen hizmet ii ve iba eitimi insan haklar eitimini de kapsamaktadr ve insan haklar ihlallerine ynelik iddialarn incelenmesine ilikin teknikler konusunda uzmanlk eitimiyle desteklenmitir. TBMM dzeyinde, nsan Haklar nceleme Komisyonu aadaki konulara ilikin drt alt komisyon kurmutur: kence, kt muamele ve cezaevleri; dnce, ifade, din ve vicdan zgrl; ekonomik ve sosyal haklar (ocuk haklar da dhil olmak zere) ve mevzuatn AB mktesebatyla uyumlatrlmas. Ayrca, Komisyon belirli insan haklar vakalarna ilikin eitli raporlar yaymlamtr. Bununla birlikte, baz insan haklar savunucular, yaptklar almalar nedeniyle cezai takibata uramaya devam etmilerdir. Kaynaklarn, bamszln ve kamu bilincinin eksiklii, insan

TR

14

TR

haklar kurumlarnn dzgn ileyiini engellemektedir. Bu yetersizliklere zm bulunmas amacyla yeni bir Ulusal nsan Haklar Kurumu oluturulmasna ynelik tartmalar henz sonulanmamtr. Hkmet, bu srece ilikin kararlln srdreceine dair sinyaller vermitir. 2006 ylnda kabul edilen Ombudsmanlk Kanunu Anayasa Mahkemesi tarafndan, Anayasann bu tr bir kurumun TBMM ile ilikilendirilmesine izin vermedii gerekesiyle iptal edilmitir. Dolaysyla, Ombudsmanlk sisteminin oluturulmas iin Anayasada deiiklik yaplmas gerekmektedir. Ancak bunun iin gerekli mutabakat TBMMde salanamamtr. Sonu olarak, uluslararas insan haklar hukukuna riayet edilmesi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, yasal deiiklikler gerektiren baz AHM kararlarnn uygulanmas yllardr bekletilmektedir. zellikle bamsz bir insan haklar kurumunun ve Ombudsmanlk kurumunun kurulmas balamnda, insan haklarna ilikin kurumsal erevenin glendirilmesi iin daha ok aba gsterilmesine ihtiya bulunmaktadr. kenceye Kar BM Szlemesinin htiyari Protokolnn (OPCAT) onaylanmas gecikmitir. Medeni ve siyasi haklar Hkmet, ikencenin ve kt muamelenin nlenmesi amacyla yasal gvencelere uygunluun salanmas ynndeki abalarn srdrmtr. stanbul Protokolnn13 daha iyi uygulanmasna ynelik olarak, salk alanlar ile hkim ve savclara, ikence ve kt muamele vakalarnda etkili soruturma ve belgelendirme eitimi verilmesine 2008 ylnda balanmtr. Polis ve jandarmann ifade alma odalarnn iitsel ve grsel kayt sistemleriyle donatlmasna ynelik abalar devam etmitir. Vatandalarn polis, jandarma ve sahil gvenlik hizmetlerine ilikin ikyetlerinin soruturulmas amacyla bamsz bir ulusal mekanizma oluturulmas hazrlklar Haziran aynda sonulandrlmtr. Hlihazrda, sz konusu birimin kurulmasna ynelik kanun taslann tamamlanarak TBMMye sunulmas iin ileri Bakannn karar beklenmektedir. Avrupa Konseyi kencenin nlenmesi Komitesi (CPT)14 Haziran 2009da Trkiyede geni apl bir misyon yrtmtr. Bu ziyaret, Hkmetin sfr tolerans politikasnn incelenmesi bakmndan nemlidir. Zira, son yllarda, insan haklar STKlar, daha fazla ikence ve kt muamele iddialar ile karlamlardr. CPT, kolluk kuvvetleri (polis ve jandarma) tarafndan gzaltna alnan kiilere yaplan muameleye ve yabanclar iin gzalt yerlerinde tutulan yasad gmenlerin iinde bulunduklar koullara zellikle dikkat etmitir. CPT ayn zamanda mahkmlara sunulan salk hizmetleri ve imknlar da dhil olmak zere, cezaevlerine ilikin pek ok konuyu detayl bir ekilde incelemitir. 2009 ylnda gerekleen bu ziyaretin raporlarnn yaymlanmasna izin verilmesi, Hkmetin ikenceye ve kt muameleye kar benimsedii sfr tolerans politikasna olan balln gsterecektir.15 kenceye Kar BM Szlemesinin htiyari Protokolnn (OPCAT) onaylanmas 2005ten beri gereklememitir (Bkz. Uluslararas nsan Haklar Hukukuna Riayet).

stanbul Protokol: BM nsan Haklar Yksek Komiserliine sunulmu olan kence ve Dier Zalimane, nsanlk D ya da Aalayc Muamele ya da Cezann Etkili Biimde Soruturulmas ve Belgelenmesi Hakknda El Kitab, 9 Austos 1999. 14 CPTnin rol, Avrupa Konseyine ye 47 lkede zgrlklerinden mahrum braklm kiilere yaplan muamelenin incelenmesidir. Her ziyaretten sonra, CPT ilgili devlete, vard sonular ve tavsiyelerini gizli bir rapor hlinde yollar. Devlet, CPT raporunun yaymlanmasna karar verebilir. 15 CPTnin bugne kadar Trkiye hakknda hazrlad tm raporlar yaymlanmtr. Ancak, gemite baz raporlarn yaymlanmas gecikmitir.
13

TR

15

TR

kence veya kt muamele iddiasnda bulunan kiilere ynelik olarak kolluk kuvvetleri tarafndan kar davalar ska almaktadr. Sz konusu davalar, ikyetler bakmndan caydrc olabilmektedir. Bu davalarn mahkemelerce hzla grldne dair kantlar bulunmaktadr. Adalet Bakanl bnyesinde bulunan Adli Tp Kurumu haricindeki adli tp doktorlar mahkemelerce kabul edilmemektedir. Bu fiili tekel, lkedeki etkili ve bamsz adli tp hizmetlerinin geliimini engellemektedir. Ayrca, doktorlarn gvenlik nedeniyle, bir kolluk kuvvetinin muayenede hazr bulunmasn talep ettii durumlarda, avukatlarn da adli tp tarafndan yaplan muayenede hazr bulunmasna izin verilmelidir. nsan haklar ihlallerinin cezasz kalmasyla mcadele konusunda, Engin eberin gzaltnda lmesinden sorumlu tutulan 60 grevli hakknda su duyurusunda bulunulmutur. Bu konudaki dava Ocak 2009da balamtr ve halen srmektedir. Bununla birlikte, insan haklar ihlallerinin cezasz kalmasn azaltmaya ynelik abalarn artrlmas gerekmektedir. TBMM nsan Haklar nceleme Komisyonu tarafndan Ocak aynda kabul edilen ikence ve kt muamele hakkndaki raporda, stanbul Emniyet Mdrlnden 431 grevliye kar alan ikence ya da kt muameleye ilikin 35 davann hibirinin mahkmiyetle sonulanmad belirtilmitir.16 nceleme Komisyonu, bu durumun kolluk kuvvetleri hakknda balatlan davalarn etkililii konusunda pheye yol at sonucuna varmtr. Ayn rapora gre, ikence ve kt muamele iddialar hakknda yrtlen idari soruturmalar sonucunda, polis memurlarnn sadece % 2sine disiplin cezas uygulanmaktadr. nceleme Komisyonu, sz konusu soruturmalarn alma arkadalar olan polis memurlar tarafndan yrtlmemesi gerektiini belirtmitir. Ahmet Kaymaz ve 12 yandaki olu Uuru Kasm 2004te meru mdafaa snrlarn aarak ldrdkleri iddiasyla yarglanan drt polis memuru Yargtay kararyla Haziran aynda beraat etmitir. Kaymaz ailesi, AHMye bavurmutur. Sonu olarak, yasal ereve, ikence ve kt muameleye kar geni kapsaml tedbirleri ierse de, bunlarn uygulanmas ve Hkmetin ikenceye kar sfr tolerans politikasnn tam olarak uygulanmas snrl kalmtr. kence ve kt muamele iddialar ve faillerin cezasz kalmas kayg kayna olmaya devam etmektedir ve bu konudaki iyiletirme almalar Trk yetkililerin ncelikli konusu olmaldr. Bu alandaki ilerlemenin doru bir ekilde deerlendirilmesi bakmndan, Trk makamlarnn Avrupa Konseyi kencenin nlenmesi Komitesi (CPT) raporunun yaymlamasna ivedilikle izin vermesi yararl olacaktr. Adalete eriim, gzaltndaki kiilerin gzaltna alndktan hemen sonra avukata eriebildikleri kentsel blgelerde grece daha kolay olmutur. te yandan, sanklarn avukata eriiminin kentsel blgelerle eit koullarda gereklemedii krsal alanlarda, zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde skntlar yaanmtr. Ayn ekilde, gsterilere katldklar gerekesiyle Terrle Mcadele Kanunu uyarnca gzaltna alnan 15-18 ya aras ocuklarn, gzaltna alndktan hemen sonra avukata erimeleri her zaman mmkn olmamtr. Genel olarak, etkili bir adli yardm snrldr ve baz sanklarn temsil edilmemesi durumu devam etmektedir. cretsiz adli yardm olanaklarna ilikin sank bilinci artrlmaldr. Trkiye, birka yldr cezaevi koullarn ve altyapsn iyiletirmeye ynelik iddial bir cezaevi reform program yrtmektedir. Yeni cezaevlerinin ina edilmesi ve gnmz koullarna uygun olmayan baz kk cezaevlerinin kapatlmasyla, bu programn uygulanmasnda daha fazla
16

Ocak 2009a kadar, 64 kii beraat etmitir. 290 dosya kovuturma yaplmadan sonulandrlmtr. 76 polis memuruna kar davalar devam etmektedir.

TR

16

TR

ilerleme kaydedilmitir. Cezaevi personeline ynelik hizmet ncesi ve hizmet ii eitimi veren drt merkez bulunmaktadr. Beinci merkez yapm aamasndadr ve bu yln sonuna kadar tamamlanacaktr. Srecin bu yln sonuna kadar tamamlanmas amacyla, Temmuz aynda 6.000 ilave cezaevi personelinin istihdam edilmesine balanmtr.17 Ancak, cezaevi reformu eit dzeyde uygulanmamaktadr. rnein, yetersiz kaynaa sahip kk cezaevlerinde reformun uygulanmas zordur. Cezaevlerinin, mahkmlar iin ortak faaliyetler ya da rehabilitasyon programlar dzenlemesini engelleyen yetersiz kadrosu da bu zorluklar artrmaktadr. Mahkmlarn, ortak faaliyet gerekletirmekten halen yoksun olduu yksek gvenlikli F-tipi cezaevlerinde de durum byledir. Birka ylda iki katna kan mahkm saysndaki hzl art, gittike artan ar bir kalabalklama sorununa yol amaktadr18. Ayrca, tutuklu yarglananlarn saysnn yksek olmas, zlmesi gereken bir konudur19 (Bkz. Yarg Sistemi). Cezaevleri denetimine ilikin ulusal mevzuat, kenceye Kar BM Szlemesinin htiyari Protokolnn (OPCAT) koullarn tam olarak karlamamaktadr (Bkz. kence ve Kt Muamele). Tutuklu bulunan ocuklar konusunda endieler bulunmaktadr (Bkz. ocuk Haklar). Telefonlarda Trke dnda baka bir dilin kullanmna ynelik kstlamalarn azaltlmas amacyla yeni bir usul oluturulmutur. Kanunla dzenlenen ziyaret etme koullar, makul herhangi bir gvenlik gerekesiyle getirilenlerden ok daha snrlaycdr. Baz davalarda, srekli tedavi gerektiren ciddi hastalklar tahliye gerekesi olarak kabul edilmemitir. Salk hizmeti kaynaklar ve psikiyatri kaynaklar yetersizdir. Cezaevlerinde dzgn tbbi bakmn gereklemesi iin gerekli olan 250 mahkm iin bir doktor oranna Trkiyede ulalamamaktadr. Cezaevi grevlileri tarafndan yaplan kt muamele vakalar bildirilmitir (Bkz. nsan Haklar hlallerinin Cezasz Kalmas). Sonu olarak, eitim ve altyapnn iyiletirilmesi ve ilave cezaevi personeli alnmas konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, ar kalabalklama ve tutuklu yarglananlarn yksek oranda olmas zlmesi gereken sorunlar olarak kalmtr. fade zgrl konusunda, Trk Ceza Kanununun (TCK) 301inci maddesi artk ifade zgrlnn snrlandrlmasna ynelik olarak sistematik bir ekilde uygulanmamaktadr. Bu maddede yaplan deiiklik, nceki yllara kyasla kovuturma saysnda belirgin bir de yol amtr.20 Anayasa Mahkemesi, 2006 ylnda bir nceki Cumhurbakan tarafndan yaplan bavuruyu mteakip, Terrle Mcadele Kanununun, medya patronlarn terr propagandas yapan yaynlardan ve terre vgden sorumlu tutan hkmlerini iptal etmitir.

10 Temmuz 2009 tarihinde toplam 27.021 kadronun 8.121i mnhaldr. 10 Temmuz 2009 tarihinde cezaevi kapasitesinin toplam 112.066; cezaevi nfusu 312.066dr. 19 10 Temmuz 2009 tarihinde cezaevinde bulunanlarn % 53 tutuklu yarglananlardan olumaktayd. 20 301inci maddede yaplan deiiklikler 8 Mays 2008 tarihinde yrrle girmitir. Deiiklikler, dierlerinin yan sra, 301inci maddeye dayanarak ceza soruturmas alabilmesi iin Adalet Bakanndan izin alnmas mecburiyetini getirmitir. Deitirilmi maddenin yrrle girmesinden sonra Adalet Bakan beklemekte olan 914 dosyay (kovuturma ya da dava safhasnda olan) incelemi ve 77 ceza soruturmasnn devamna karar vermitir. Adalet Bakan ayrca, 301inci maddenin tadil edilip 8 Mays 2008 tarihinde yrrle girmesinden sonra balatlan 210 soruturmay incelemi ve bunlardan sekiz tanesine (yani Adalet Bakanna sunulan soruturmalarn % 3) izin vermitir.
18 17

TR

17

TR

200 Trk aydn tarafndan imzalanan, 1915te Osmanl Ermenilerinin urad Byk Felaketin inkr edilmesini reddeden ve Ermenilerden zr dileyen dileke internet ortamnda paylalmtr. Kampanyada yaklak 30.000 imza toplanm ve bu durum belli bal yayn organlarndakiler de dhil olmak zere geni apl tartmalara yol amtr.21 Ayrca, medyada, Krt meselesi, genel olarak aznlk haklar, ordunun rol ve Atatrkn miras gibi Trk kamuoyu tarafndan hassas olarak alglanan dier konularda youn tartmalar gereklemitir. Ancak, yasal ereve halen ifade zgrlne ilikin yeterli gvenceyi salayamamaktadr ve sonu olarak hkim ve savclar, ifade zgrln dar bir ekilde yorumlamaktadrlar. Halen 301inci maddeyi temel alan baz kovuturmalar yaplmakta ve mahkmiyet kararlar verilmektedir. Ayrca, TCKnn onur, eref ve saygnla kar ilenen sular (TCKnn 125 ila 131inci maddeleri), kamu dzeni (214nc, 216nc, 217nci, 218inci ve 220inci maddeleri) devlet gvenlii (305inci maddesi), anayasal dzen (312nci ve 314nc maddeler), mstehcenlik (226nc maddesi) bata olmak zere, dier birtakm hkmleri ifade zgrln kstlamaktadr. Ayrca, TCKnn 318inci maddesi (halk askerlikten soutmak), Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanun, Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Kanun22 uyarnca kovuturmalar ve mahkmiyet kararlar devam etmektedir. Bu hukuki belirsizlik, gazetecileri, yazarlar, yaynclar, siyasetileri, akademisyenleri ve dier meslek gruplarn soruturma, kovuturma, mahkmiyet ve hapis tehlikesiyle kar karya brakmakta ve dolaysyla oto-sansre neden olabilmektedir. Terr faaliyetlerinin artmas sonucu 2006 ylnda kabul edilen Terrle Mcadele Kanununda yaplan deiiklikler baz sreli yaynlarn durdurulmasyla sonulanmtr. Anayasa Mahkemesi, savclarn on be gnden bir aya kadar yaynlar yasaklamalarna izin veren Terrle Mcadele Kanununun hkmlerine kar nceki Cumhurbakan tarafndan 2006 ylnda alan davay reddetmitir. nde gelen ulusal medya gruplarndan biri olan Doan Medya Holding grubuna kar iki vergilendirme prosedr balatlmtr. Gelir daresi Bakanlnca uygulanan byk vergi cezalar, potansiyel olarak Grubun ekonomik gcn zayflatmakta ve bu nedenle uygulamada basn zgrln etkilemektedir. Vergilendirme prosedrlerinde orantllk ve tarafszlk ilkelerine uyulmas ihtiyac bulunmaktadr. Siyasetiler, kiisel haklarnn ihlal edildii gerekesiyle yaynclara, gazetecilere, yazarlara veya dier siyasetilere kar baz hukuk davalar amlardr. Genelkurmay, Gneydou Anadolu Blgesinde gerekleen olaylarla ilgili gizli bilgilerin aklanmasna ilikin davalar amtr. Gazeteciler, soruturmalarn mahremiyetini ihlal etmek ya da adil yarglamay etkilemek iddialar yznden sklkla kovuturmalarla kar karya kalmlardr (srasyla TCKnn 285inci ve 288inci maddeleri). Gazeteci akreditasyonunu talep eden baz medya kurulularna kar ayrmclk yaplmtr. nde gelen siyasi liderler, Doan Medya Holdingin sahip olduu gazeteleri ve televizyon kanallarn boykot etmilerdir. nternet sitelerinin ska yasaklanmas endie kayna olmaya devam etmektedir. Hukuki ve idari kararlar, istenmeyen ieriin filtrelenmesi yerine tm internet sitesini bloke etmektedir.

21

Ocak 2009da kampanyay balatanlara kar takipsizlik karar verilmitir. Ancak, bu karar Sincan 1. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan 2 Mart 2009 tarihinde kaldrlmtr. Adalet Bakanlnn bu karara yapt itiraz Yargtayda grlmeye devam etmektedir. 22 Bu Kanun uyarnca, sadece Trk alfabesinde bulunan harfler kullanlabilmektedir.

TR

18

TR

YouTube, Mays 2008den beri yasaklanmtr. Facebook ve Google internet sitelerine ve dier sitelere kar devam eden davalar bulunmaktadr. Sonu olarak, Trk kamuoyunda, geleneksel olarak hassas kabul edilen konular da dhil olmak zere, serbest ve ak tartmalar artmaktadr. Artk, Trk Ceza Kanununun 301inci maddesi ifade zgrlnn snrlandrlmasna ynelik olarak sistematik bir ekilde uygulanmamaktadr. Ancak, Trk Ceza Kanununun dier birtakm maddelerine dayanan kovuturma ve mahkmiyetler mevcuttur. Trk hukuku, AHS ve AHM itihatlaryla uyumlu bir ifade zgrl iin yeterli gvenceyi salamamaktadr. Medya zerindeki siyasi bask ve hukuki belirsizlikler uygulamada basn zgrln etkilemektedir. Toplanma zgrl konusunda yasal erevenin uygulanmasna ynelik daha fazla aba harcanmtr. Kasm 2008de, ileri Bakanl tarafndan yaymlanan bir genelgede (Bkz. kence ve Kt Muamele), gvenlik glerince orantsz g kullanmn engellemek iin yakalama ve gzalt usullerinin doru uygulanmasnn gereklilii vurgulanmtr. Polis iddeti sz konusu olduunda kimlik tespitinin kolaylatrlmas amacyla, gsterilerde grevlendirilen polis memurlar kasklarnn zerinde grnr rakamlar tamaktadrlar. Bu nlem artk lke genelinde uygulanmaktadr. Bununla birlikte, gsteriler esnasnda g kullanm sorununun zmlenmesi iin, Trk polisinin zor alma koullar iyiletirilmelidir. Bu anlamda, eitim yardm da alnacak nlemlere dhildir. Ayrca, 2007 ylnda kabul edilen Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanununun birtakm hkmleri, yaama hakknn korunmasyla ilgili baz endieleri de beraberinde getirmektedir. Halen, sz konusu yasann uygulanmasnda karlalan zorluklar bildirilmektedir. Rutin kimlik kontrollerinde kt muamelenin gerekletii vakalar bulunmaktadr. Ar g kullanmna karan gvenlik gleri mensuplarna kar alan hukuki ve idari soruturmalar etkili bir ekilde yrtlmemektedir (Bkz. Cezasz Kalma). nceki yllarda polis iddeti yznden glgelenen Nevruz ve 1 Mays gsterileri ou yerde bar iinde gereklemitir. Ancak, lkenin gneydousundaki gsterilerde iddet n plana kmaya devam etmitir. zellikle lkenin dou ve gneydousunda, STK faaliyetlerinin gvenlik gleri tarafndan grntl kayt altna alnmas ve soruturulmas olaylar halen bildirilmektedir. rgtlenme zgrl konusunda, dernek ve ye says artmaya devam etmitir. Vakflar Meclisinin ilk seimleri Aralk 2008de gereklemitir. Yeni Vakflar Meclisi, vakf kurmak iin gerekli olan malvarl miktarnn nemli lde drlmesine karar vermi ve bylelikle vakf kurma koullarn daha fazla kolaylatrmtr. Dantay, retim yelerinin dernek kurma hakkn kstlayan Genelgeyi iptal etmitir. YK tarafndan Kasm 2008de yaymlanan Genelge, niversitelerinin onay olmadan retim yelerinin meslek rgtlerinde, vakf ya da derneklerde grev almalarn engellemekteydi. Yargtay, Nisan aynda lezbiyen, ecinsel, biseksel, transseksel ve travesti (LGBTT) Lambda stanbul Dayanma Derneinin kapatlmas kararn bozmutur. Bununla birlikte, Yargtayn karar dernein meruluunu, bu tr seksel eilimleri yayma amacyla lezbiyen, ecinsel, biseksel, travesti ve transseksel davranlar tevik etmeme kouluna dayandrmtr ki, bu, ABnin homofobiyi reddetmesi ve ayrmclkla mcadele standartlar ile uyumlu deildir. Ayrca, zgr Dnce ve Eitim Haklar Dernei (zgrDer) aleyhine bir kapatma davas almtr. Dava, Dernein Kasm 2008de yaymlad ve

TR

19

TR

okullarda milli gvenlik derslerinin subaylar tarafndan verilmesine kar kt bir basn aklamasndan kaynaklanmaktadr. nsan Haklar Dernei stanbul ubesi aleyhindeki adli soruturma devam etmektedir. Her iki kapatma davas da stanbul Valiliince yaplan su duyurularndan sonra almtr. Baz yasal hkmler dernek faaliyetlerine ar yk getirmektedir. Dernekler Kanununa uyulmamas hlinde yksek para cezalar ya da ar cezalar gndeme gelmektedir.23 Yurtdndan mali destek alnmadan nce ilgili makamlara bildirimde bulunma ynndeki yasal zorunluluk dernekler zerine yk getirmektedir. AB fonlar dhil olmak zere yurtdndan mali destek alan sivil toplum kurulularnn bazen orantsz denetime tabi tutulmas ve baz basn organlarnda olumsuz ekilde tasvir edilmesi dier bir endie kayna olmaya devam etmektedir. zellikle bata uluslararas sivil toplum kurulularnn yerel temsilcilikleri olmak zere, dernekler ve vakflarn kayt edilmesi konusunda skntlar hl devam etmektedir. Byk uluslararas STKlara (International Crisis Group ve the Raoul Wallenberg Institute) ilikin olarak en az iki dava bir yldan uzun bir sredir beklemededir. Sendikalar, toplu gsteri dzenleme haklarn kullanma konusunda engellerle karlamaya devam etmektedir. Polis mdahalesi her zaman kamu dzenine gerek bir tehdidin grld durumlarla snrl kalmamtr. Siyasi partilerin kapatlmasna ilikin mevzuatn deitirilmesine ynelik ilerleme kaydedilmemitir (Bkz. Demokrasi ve Hukukun stnl). Sonu olarak, derneklere ilikin yasal ereve Avrupa standartlaryla uyumludur. Bununla birlikte dernekler, faaliyetlerinin baz hallerde adli soruturma almasna varan orantsz denetimi ile halen karlatklar iin uygulamaya ilikin nemli miktarda ilerleme kaydedilmelidir. Sivil toplum kurulularnn, ABye katlm sreci de dhil olmak zere, kamu kurumlar ve genel olarak kamuoyunda stlendii nemli role ilikin artan bir farkndalk gzlenmektedir. Buna karlk, danma usullerinde karlalan baz glkler kamu kurumlar ve sivil toplum kurulular arasndaki gven eksikliini yanstmaktadr. Sivil toplum kurulular iin yardm toplanmas ve vergi muafiyetine ilikin yasal ereve, sivil toplum kurulularnn mali srdrlebilirliini gelitirmek amacyla AB iyi uygulamalaryla uyumlu ekilde glendirilmelidir. Din zgrl konusunda, ibadet zgrlne genel olarak sayg gsterilmesine devam edilmektedir. ubat 2008de kabul edilen Vakflar Kanununun uygulanmasna Rapor dneminde sorunsuzca devam edilmitir (Bkz. Mlkiyet Hakk ve rgtlenme zgrl). Trkiyede almak isteyen yabanc uyruklu din adamlarnn alma izni almalar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. zellikle, Aralk 2008de Ekmenik Patrikhanenin alma izni bavurular olumlu ekilde yantlanmtr. Dileri ve ileri Bakanlklarndan temsilcilerin de dhil olduu Trk makamlar 2009 ilkbaharnda sorunlarn tartmak zere gayrimslim cemaatleri ziyaret etmitir ve bu cemaatlerin temsilcileri de yazn Babakan ile grmtr.

23

Bir dernee ait gerekli kaytlarn tutulmamas hlinde, dernek yneticileri ay ila bir yl arasnda hapis cezasna arptrlabilmektedir. 20

TR

TR

Aralk 2008de Kltr Bakan, ilk Alevi Enstitsnn alna katlarak gemite devletin yol at aclar nedeniyle Alevilerden zr dilemitir. Ocak 2009da Babakan geen yl olduu gibi bu yl da Alevilerin iftar yemeine katlmtr. Hkmet, Alevilerin sorun ve beklentilerinin aka tartlmasna ynelik altaylar dzenlemitir ve bu giriim Alevi cemaatince olumlu karlanmtr. Kamu yayn kuruluu, Alevilerin Muharrem24 kutlamalar zerine bir dizi program yaymlamtr. Dier bir sembolik jest olarak Kltr Bakanl, 1993 olaylarnn25 madurlar ansna Sivasta Madmak Oteli iinde bir kltr merkezinin kurulmasn tartmaya amtr. belediye meclisi, cemevlerini ibadet yerleri olarak tanmtr ve cemevlerine camilere tannan ayn mali kolaylklar salamtr. Antalya, Ankara ve stanbuldaki idare mahkemeleri, Alevi rencilerin zorunlu din kltr ve ahlak bilgisi dersinden muaf tutulmalar ynnde karar vermitir. zmir dare Mahkemesince verilen benzer bir karar Dantay tarafndan onanmtr. Bununla birlikte, Anayasann 24nc maddesi ve Milli Eitim Temel Kanununun 12nci maddesi uyarnca din kltr ve ahlak bilgisi dersleri ilk ve orta dereceli okullarda halen zorunludur. Ekim 2007de AHM, bu derslerde dinlere genel bir bak salanmakla kalnmayp, kltrel haklar da dhil olmak zere slam inancnn temel ilkelerinin retildiine karar vermitir. Mahkeme, Trkiyeden mfredatn ve mevzuatn AHSnin 1inci Protokolnn 2nci maddesi ile uyumlu hale getirmesini istemitir. Bu kararn uygulanmasna ilikin olarak hl Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin karar beklenmektedir. Dini gruplarn rgtlenmi yaplar niteliindeki gayrimslim cemaatler, tzel kiiliklerinin olmamasndan kaynaklanan sorunlarla halen kar karyadr. Din adamlarnn eitimi konusundaki kstlamalar devam etmektedir. Trk mevzuat, bu cemaatler iin zel yksek din eitimi imkn tanmamaktadr ve kamu eitim sisteminde de bu ynde bir imkn bulunmamaktadr. Rapor dneminde, yeniden almas geni kapsamda tartlm olmasna ramen Heybeliada (Halki) Rum Ortodoks Ruhban Okulu hl kapaldr. Ermeni Patrikhanesinin Ermeni dili ve Ermeni din adamlarnn eitimi iin niversitede blm almas nerisinin deerlendirilmesi birka yldr devam etmektedir. Sryaniler, yalnzca, resmi okullar bnyesinde olmayan gayriresmi eitim sunabilmektedir. Trkiyede almak isteyen yabanc uyruklu din adamlarnn alma izni almalar konusunda kaydedilen ilerlemeye ramen, genel olarak bu sre yava ve zor ilemeye devam etmektedir. Ekmenik Patrik, ekmeniklik unvann her durumda kullanamamaktadr. Haziran 2007de Yargtay, Patrikhane seimlerine katlan ve seilen kiilerin Trk vatandalar olmalar ve seim srasnda Trkiyede alyor olmalar gerektiine hkmetmitir. Buna karlk, Trk vatandalar ve yabanc uyruklu kiilerin, AHS ve AHM itihatlarna uygun olarak, din zgrl haklarn rgtl dini cemaatlere katlmak suretiyle kullanabilmeleri hususunda eit muamele grmeleri gerekmektedir. Kimlik kartlar gibi kiisel belgelerde ayrmc uygulamalara neden olabilecek din hanesi hl bulunmaktadr.

Muharrem, Hicri takvimin ilk aydr. 2 Temmuz 1993 tarihinde bir grup, Pir Sultan Abdal Kltr festivaline ev sahiplii yapan Sivastaki Madmak Otelini kuatmtr. Otelin yaklmas sonucunda ounluu festivale katlan Alevi yazar, air ve sanatlar olmak zere 37 kii lmtr.
25 24

TR

21

TR

badet yerleri konusunda, gayrimslim cemaatler sklkla ayrmcla ve idari belirsizlie maruz kaldklarn bildirmektedir; ibadet yerleri tahsis edilmesi iin ilgili makamlara yaplan bavurular reddedilmektedir ve mevcut Protestan kiliseleri ve Yehova ahitlerinin ibadet yerleri dava konusu olmaktadr. Alevi ibadethanelerine (cemevleri) ilikin olarak birisi Dantayda olmak zere mahkemelerde bekleyen iki dava bulunmaktadr. Cemevleri belediye meclisi tarafndan ibadet yeri olarak tannmasna ramen, bu evlerin ibadet yeri olarak tannmamas ynndeki genel politika deimemitir. Dini aznlk gruplar mensuplar ibadetlerinin gvenlik glerince izlendiini ve kaydedildiini iddia etmitir. Alevi Bektai Dernekleri Federasyonu, Alevileri kk drc ve ayrmcla yol ac yayn yaptklar gerekesiyle gazete aleyhine dava amtr. Baz illerde gayrimslim din adamlarna ve ibadethanelerine saldr ve tehdit bildirilmitir. lkenin gneyindeki Adana ilinde bir Trk ncil Topluluu Kitabevi ubat aynda ikinci kez tahrip edilmitir. Misyonerler geni lde lkenin btnlne ve slam dinine bir tehdit olarak alglanmaktadr. ki misyoner aleyhindeki davann grlmesine Silivride devam edilmitir ve dava, Adalet Bakanlnn Trk Ceza Kanununun 301inci maddesi uyarnca adli soruturmaya izin vermesini mteakip geniletilmitir. Nisan 2007de Malatyada Protestann ldrlmesine ilikin dava halen devam etmektedir. Dini gerekeler temelinde vicdani retilere ynelik adli takibatlar devam etmitir. Vicdani red hakkna ilikin olarak kamuoyuna yaplan aklamalar mahkmiyetlere neden olmutur. Vicdani redde ilikin olarak Yehova ahitleri aleyhine alan davalar AHMde 26 grlmektedir (Bkz. Uluslararas nsan Haklar Hukukuna Riayet). Sonu olarak, Vakflar Kanununun uygulanmasnda sorun bulunmamaktadr (Bkz. Mlkiyet Haklar). Hkmet, Aleviler ve gayrimslim cemaatlerle bir diyalog balatmtr. Buna karn, bu gruplarn belirli sorunlar hl zm beklemektedir. Dini aznlklara kar saldrlar hl devam etmektedir. Din adamlarnn eitimi de dhil olmak zere, tm gayrimslim cemaatlerin ve Alevilerin ar bir kstlama olmakszn faaliyet gstermelerine imkn tanyacak ekilde AHS ile uyumlu bir yasal erevenin oluturulmas gerekmektedir. Dini zgrlklerin tmyle uygulanmasna elverili bir ortam yaratlmas iin daha fazla abaya ihtiya bulunmaktadr. Ekonomik ve sosyal haklar Kadn haklarna ilikin olarak, Mart 2009'da yasal bir dzenlemeyle, TBMMde istiari nitelikte Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu kurulmutur. Komisyon, toplumsal cinsiyet eitliine ilikin gelimeleri izlemekte, kanun tasarlarna gr vermekte ve Trk mevzuat ve uygulamalar ile uluslararas anlama hkmleri arasnda uyum salanmas ynnde yaplmas gereken dzenlemeleri nermektedir. Komisyon ayrca kadn erkek eitliinin ihlal edildiine ve toplumsal cinsiyete dayal ayrmcla dair ikyetleri de incelemektedir. Yaplan bir yasal deiiklikle, szlemeli kamu alanlarna devlet memurlar ile ayn ekilde 16 haftalk cretli doum izni alma ve ayrca doum izni sona erdiinde bavurmalar hlinde ayn grevlerine dnebilme imkn getirilmitir. 2008 Trkiye Nfus ve Salk Aratrmasnn ilk sonular, blgesel farkllklarn srmesine ramen, anne ve ocuk sal gstergelerinde getiimiz be ylda ilerleme kaydedildiini gstermektedir.27

43965/04, 5260/07 ve 14017/08 numaral bavurular. Salk personelince salanan doum ncesi bakm orannda % 13lk bir art gereklemitir ve % 93lk bir kapsama oranna ulalmtr. Salk personeli yardmyla gerekletirilen doum oran % 8 orannda artmtr ve % 90'lk bir genel kapsama oranna ulalmtr.
27 26

TR

22

TR

Kamu hizmeti verenlere ve salk personeline ynelik farkndalk yaratma ve cinsiyet duyarll eitim programlarna devam edilmitir. Nisan 2009da Kadnn Stats Genel Mdrl ve Adalet Bakanl arasnda savc ve hkimlerin kadnlara ynelik iddet konusunda eitimini hedefleyen bir protokol imzalanmtr. Kadn sivil toplum kurulular, yerel seimlere kadnlarn katlmn artrmaya ynelik olarak, Avrupa Kadn Lobisinin 50/50, toplumsal cinsiyet eitlii olmakszn modern bir Avrupa demokrasisi olmaz kampanyas ile ayn zamanda 50/50 eitlik kampanyas gibi kampanyalar yrtmtr. Bununla birlikte, toplumsal cinsiyet eitlii konusu Trkiyede nemli bir sorun olmaya devam etmektedir ve AB mktesebatna uyum gereince kurulmas gereken bir toplumsal cinsiyet eitlii kurumu halen kurulmamtr (Bkz. Fasl 19 - Sosyal Politika ve stihdam). Kadnlarn hem ulusal hem de blgesel seviyede siyasi temsili ok dktr. 29 Mart 2009 tarihinde yaplan yerel seimler bu durumu deitirmemitir: l dzeyinde iki, ile dzeyinde on yedi kadn belediye bakan seilmitir. Genel olarak, seim ncesi sylemlere karn siyasi partiler yeterli sayda kadn aday, seilebilir sralarda aday gstermemilerdir. Son olarak, Siyasi Partiler Kanununda ve parti tzklerinde Trk kadnlarnn yeterli oranda siyasi temsilini uygulamada salamaya ynelik hkmler bulunmamaktadr. Kadnlarn igc piyasasna katlm hl ok dk dzeydedir28. gc piyasasna giren kadnlar daha ok kayt d sektrlerde istihdam edilmektedir ve bu da durumlarn krlgan hale getirmektedir. Genel olarak kadnlar edeer ilerde erkeklerden daha az kazanmaktadr. Kadnlarn eitime eriimi, ABye ye lkeler ve OECD lkeleri arasnda en dk seviyede bulunmaktadr. lkretimde cinsiyet eitsizliini azaltmaya ilikin olumlu gelimeler zellikle kzlarn okula devam etmesini salamak ve okulu brakma sorununa zm bulmak suretiyle srdrlmeli ve daha fazla iyiletirilmelidir (Bkz. ocuk Haklar). Aile ii iddet, tre cinayetleri ve erken ve zorla yaplan evlilikler ciddi sorunlar olmaya devam etmektedir. Kadnlara ynelik aile ii iddete ilikin ulusal aratrma raporu29 sorunun ciddiyetini ortaya koymutur: Kadnlarn % 39u fiziksel iddete ve % 15i cinsel istismara maruz kaldklarn belirtmitir. Her drt kadndan biri fiziksel ya da cinsel iddet sonucu yaralanmtr. Ayrca, aratrma sonucunda, madurlarn % 48,5inin yaadklar iddeti kimseye anlatmad, sadece % 4nn yardm iin polise bavurduu ve yalnzca % 1inin Devlete ait snma evlerine snd belirlenmitir. Trk kadnlarnn ou hl haklarndan btnyle haberdar deildir ve bu konuda nemli ilave abalara ihtiya bulunmaktadr. Haziran 2009da Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Opuz davasna ilikin kararn yaymlamtr30. Mahkeme, mteki ve annesinin maruz kald iddetin cinsiyete dayal olduu ve zellikle Trkiyedeki aile ii iddet vakalarnda yarg sisteminin genel pasifliinden ve iddet uygulayanlarn cezasz kalmasndan zellikle kadnlarn etkilendii dikkate alndnda, bunun kadnlara kar ayrmcln bir tr durumuna gelmi olduundan hareketle, AHSnin (a) 2nci maddesinin (yaam hakk), (b) 3nc maddesinin (ikence ve

Kadnlarn igc piyasasna katlmnda, 2008 sonu/2009 banda nceki yln ayn dnemi ile karlatrldnda ok az bir art gzlenmitir. te yandan, bu az artn kresel ekonomik ve mali kriz ve bunu izleyen genel istihdam oranlarndaki azalma erevesinde deerlendirilmesi gerekir. 29 ABnin mali desteiyle yrtlen bir projenin paras olarak, Hkmet tarafndan desteklenen bu aratrmada, 2008 yaznda 12.795 kadn rneklem olarak alnmtr. Raporun zeti Kadnn Stats Genel Mdrl internet sitesinde yaymlanmaktadr. 30 Trk makamlarnn mteki ve annesini aile ii iddetten koruyamadna ilikin 33401/02 numaral bavuru.
28

TR

23

TR

insanlk d ve aalayc muamele yasa) ve (c) 2nci ve 3nc maddelerle balantl olarak 14nc maddesinin (ayrmclk yasa) ihlal edildiine oybirliiyle karar vermitir. Kadn rgtleri, aile mahkemelerinin, Ailenin Korumasna Dair Kanuna gre iddet tehdidi ile karlaan kadnlarn korunmas iin koruma karar karmasnn uzun zaman aldn bildirmektedir. Bu ise sz konusu Kanunun etkililiini zayflatmakta ve kadnlarn daha fazla madur olmasna yol amaktadr. Aile ii iddete maruz kalan kadnlar iin yalnzca 54 tane koruma evi bulunmaktadr. Bu ise, hem snma evi says hem de genel yatak kapasitesi bakmndan Kanunda ngrlenin31 ya da gerek ihtiyacn ok altndadr. Ara-kademe koruma ve nleme hizmetlerinin ve bunlara eriilebilirliin, talebi karlamak zere glendirilmesi gerekmektedir. Kamu kurumlar arasndaki ibirliinde, tre cinayetleri ve kadnlara ynelik aile ii iddetle mcadele konusundaki Babakanlk Genelgesiyle birlikte balangta grlen ilerlemenin ardndan, Rapor dneminde bu konuyla ilgili kayglar ortaya kmtr. ileri Bakanl Genelgesinde dzenlenen yerel dzeyde koordinasyon komiteleri32 Kanunda ngrld ekilde kurulmamtr. Kolluk kuvvetleri ve kamu idarelerinin, ileri Bakanlnn kadnlara ve ocuklara ynelik iddet genelgesinden haberdar olmadklar anlalmaktadr. Cinsiyetle ilgili konularda sivil toplum kurulular ile Hkmet arasnda etkili bir diyalog bulunmamaktadr. Sonu olarak, kadn haklarn ve toplumsal cinsiyet eitliini gvence altna alan yasal ereve mevcuttur. Buna karn, yasal erevenin uygulamaya geirilmesi ve ekonomik hayata katlm ve frsatlar, siyasi yetkilendirme ve eitime eriim alanlarnda kadn ve erkek arasndaki farkn kapatlmas iin kayda deer ilave abalara ihtiya vardr. Aile ii iddet, tre cinayetleri ve erken yata ve zorla yaplan evlilikler, lkenin baz blgelerinde ciddi sorun olmaya devam etmektedir. Kadn haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konularnda, hem erkekler hem de kadnlar iin ilave eitime ve farkndalk yaratlmasna ihtiya bulunmaktadr. ocuk haklar konusunda, ilkretimde 2007-2008de % 2,3 olan cinsiyetler arasndaki dengesizlik, 2008-2009da yaklak olarak % 1e drlerek yar yarya azalmtr. Okul ncesi eitimdeki renci says 2007 yl ile 2008 yl karlatrldnda % 14 orannda artmtr ve okul ncesi eitim oran % 33e kmtr. Okul ncesi eitimdeki retmen says da 2007 yl ile 2008 yl karlatrldnda % 14 orannda artmtr. Milli Eitim Bakanl, e-okul sistemi sayesinde, okula gitmeyen ocuklar her an belirleyebilmekte ve bu ocuklara ulaabilmektedir. 2008 yl Trkiye Nfus ve Salk Aratrmasnn ilk sonularna gre bebek, ocuk ve be ya alt ocuk lm oranlar azalmtr. Bebek lm oran, 19982003 dnemi ile karlatrldnda % 47lik bir d gstererek 20032008 dneminde % 1,7 olarak llmtr. 2005 tarihli ocuk Koruma Kanununa gre lkedeki 81 ilin tamamnda ocuk mahkemelerinin kurulmas gerekmektedir. Bu mahkemelerin says geen sene 40 iken bu

2005 tarihli Belediyeler Kanunu, nfusu 50.000 ya da daha fazla olan belediyelerde kadnlar iin snma evleri kurulmasn ngrmektedir. 32 Genelgeye gre bu komiteler yerel dzeyde kurulacaktr ve ierisinde valilik, polis, jandarma, belediye, mftlk, niversiteler ve sivil toplum kurulular temsilcileri yer alacaktr. Namus ve tre cinayetleri nlenmesine katkda bulunmalar beklenmektedir.
31

TR

24

TR

sene 73e ykselmitir. Bunlar, lkedeki 81 ilden 33nde bulunmaktadr. Daha ciddi sular inceleyen ocuk ar ceza mahkemeleri yalnzca 7 ilde mevcuttur.
Bununla birlikte, 15 ya altndaki ocuklar arasnda yoksulluk oran 2007de % 0,9 artarak % 26,1e ykselmitir. Krsal blgelerde bu oran, % 42ye kadar kabilmektedir. lkretime kayt konusunda blgesel dengesizlikler devam etmektedir: lkenin bats ve dousundaki baz kesimler arasnda % 10u aan bir farkllk sz konusudur. Ortaretime devam etme konusunda, kayt olma oran ilkokulda % 96,5 iken33, ortaokulda % 58,5e dmektedir. Sorumlu ulusal kurumlarn kapasitesi zayf kaldndan ocuk iiliiyle mcadelede herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Etkili herhangi bir tefti sistemi bulunmamaktadr. ocuk iiliinin ortadan kaldrlmas iin uygun yaplanmalar ve yeterli kaynaklarla birlikte btnlemi bir yaklamn hl benimsenmesi gerekmektedir. ocuk adaleti konusunda, 2005 tarihli ocuk Koruma Kanununa gre, 18 yan doldurmam btn Trk vatandalar ocuk kabul edilmektedir ve ocuk haklarndan yararlanabilmektedir. Buna karn, zellikle Trk Ceza Kanununun 220nci ve 314nc maddelerindeki hkmler bakmndan, 2006 ylnda Terrle Mcadele Kanununda yaplan deiikliklerle, on be ve on sekiz ya arasndaki ocuklar, yetikinler gibi yarglanabilmektedir. Uygulamada, Trk Ceza Kanununun deiik 220nci ve 314nc maddeleri temelinde, bu ya grubundaki ocuklar aleyhine alan davalarn says nemli lde artmtr. rnein, zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde, gsterilere katlan ocuklar, terr rgt yesi olmakla sulanmakta ve bundan dolay orantsz ve uzun hapis cezalarna maruz kalmaktadr. Yarglamalar, sklkla polis memurlarnn ifadelerine dayal olarak ve salam kantlarla desteklenmeksizin yaplmaktadr. Gzaltna alndktan sonra ve savc karsna karlmadan nce ocuklarn kastl olarak kt muamele grdkleri ve bu sre iinde avukatlarn grmelerine izin verilmedii iddia edilmektedir. ocuk mahkemelerinde ocuk savclarnn olmamas ve hapis koullar da eletirilmektedir. Son olarak, ocuklara ilikin psikolojik deerlendirmeler uzman personel sknts nedeniyle gerektii gibi yaplamamaktadr. ocuk Islahevlerinin kstl kapasitesi nedeniyle, tutuklu yarglanan ocuklardan ounun yetikin cezaevlerinde tutulmas konusunda kayglar sz konusudur 34. ocuklarn gzaltnda tutulduu yerlerdeki fiziksel koullarn ve verilen hizmetlerin kalitesinin iyiletirilmesi gerekmektedir. artl tahliye sisteminden daha etkili ekilde yararlanlmas hapishanelerdeki ocuk saysn azaltacaktr. Sonu olarak, idari kapasite, salk, eitim, ocuk adalet sistemi ve ocuk iilii dhil olmak zere ocuk haklarna ilikin tm alanlardaki abalarn daha fazla artrlmas gerekmektedir. ocuklarn yetikinler gibi yargland ve orantsz cezalara maruz kald davalar ciddi kayglara yol amaktadr. Sosyal bakmdan korunmaya muhta ve/veya engelli kiiler konusunda, Trkiye, Aralk aynda BM Engelli Haklar Szlemesini onaylamtr. Engellilerin sorunlarna zm bulunmas amacyla kamu tarafndan finanse edilen eitli projeler balatlmtr. Bununla birlikte, akl sal alannda kayglar mevcuttur. Avrupa kenceyi nleme Komitesi, akl hastalarnn, bata kendilerine ya da yasal vasilerine tedavi iin rza gsterme ya da tedaviyi reddetme frsat verilmesinin salanmas olmak zere, haklarnn korunmas iin yasal reformlar

Bu oran getiimiz yl yaklak % 97 idi. Farkllk esas itibaryla, Milli Eitim Bakanlnn veri toplamak iin kulland istatistiki yntemlerdeki bir deiiklikten kaynaklanmaktadr. 34 10 Temmuz 2009 tarihi itibaryla cezaevlerinde 282si mahkm olmak zere 2678 ocuk bulunmakta idi.
33

TR

25

TR

yaplmas gerektiini vurgulamtr. Mahkemeler ve akl sal kurumlar, akl sal kurumlarna rzas dnda yerletirilmeye ilikin Medeni Kanun hkmlerini yeterli lde uygulamamaktadr. Tedavi programlar, fiziksel altyap ve eitim konularnda ilave abalar gerekmektedir. Trkiyede akl sal kurumlarnn denetimini gerekletirecek bamsz bir birim bulunmamaktadr. Engelli kiiler ve akl hastalarnn bakm koullar hakknda kapsaml veri mevcut deildir. Kurumsallam hizmetlere bir alternatif olarak toplum temelli hizmetler yeterince gelimi deildir. Fiziksel engelliler, esas olarak fiziksel engeller ve bilgi sahibi olmamak nedeniyle hizmetlere eriimde sorunlarla karlamaktadr. Yerel seimlerde engelliler iin yeterli olanaklar salanmamtr ve Yksek Seim Kurulu (YSK) engellilerin seim haklarn kullanmalar zerinde olumsuz sonular douran iki karar almtr. Trkiyede ii haklar ve sendikalar konusunda, 1980 askeri darbesinden sonra sendikal haklar kstlanm olduu iin, 1 Maysn Emek ve Dayanma Gn ve resmi tatil olarak eski durumuna getirilmesi ve stanbulda Taksim Meydannda gsteri yaplmasna (kk gruplar hlinde) izin verilmesi karar sembolik iki adm olmutur. Bununla birlikte, sendikalarla ilgili mevzuatn iyiletirilmesi abalar verimli olmamtr. Sendikal haklarla ilgili anayasal hkmler de dhil olmak zere, mevcut yasal ereve, zellikle kamu sektrnde ve zel sektrde rgtlenme hakk, grev hakk ve toplu szleme yapma hakk ile ilgili AB standartlar ve Uluslararas alma rgt (ILO) Szlemeleri ile uyumlu deildir (Bkz. Fasl 19 - Sosyal Politika ve stihdam). Mevcut sendikal haklarn (Bkz. rgtlenme zgrl) uygulanmasna ilikin kstlamalar ve sendikalara yelikten tr iten karmalar olduu bildirilmitir. Trkiyedeki sosyal diyalog zayftr. Genelde, toplu i szlemelerinden faydalanan iilerin oran dktr. Avrupa i Sendikalar Konfederasyonuna bal olan Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu (KESK) yeleri, terrle mcadele operasyonu kapsamnda tutuklanmlardr (Bkz. Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu Blgelerindeki Durum). Ayrmclkla mcadele ilkesi, Anayasa ile dzenlenmi ve eitli yasalarla desteklenmitir. Hkmet, ayrmclkla mcadele konusunda kamu bilincini artrm ve retim ylnn ilk dersinin bu konuda olmasna karar vermitir. Bununla birlikte, yasal ereve AB mktesebatyla yeteri kadar uyumlu deildir. (Bkz. Fasl 19 Sosyal Politika ve stihdam). Baz iyerlerinde cinsel ynelimlerinden dolay LGBT (lezbiyen, ecinsel, biseksel, transseksel)lerin iten karlmas eklinde ayrmclk vakalar yaanmtr. Trk Ceza Kanununun tehircilik ve genel ahlaka kar sulara ilikin hkmleri bazen LGBT kesimine kar ayrmclk amacyla kullanlmaktadr. Kabahatler Kanunu, travesti ve transseksellere para cezas uygulamak iin sklkla kullanlmaktadr. Homofobi, fiziksel ve cinsel iddet vakalarna neden olmaktadr. Baz travesti ve transseksellerin ldrlmesi kayg verici bir gelimedir. Mahkemeler, travesti ve transseksellere kar su ileyenlerin lehinde haksz tahrik ilkesini uygulamaktadr. Trk Silahl Kuvvetlerinin ecinsellii psikoseksel bir hastalk olarak tanmlayan ve ecinsellerin askerlik hizmeti iin uygun olmadklarn belirten salkla ilgili bir dzenlemesi vardr. Askere arlan kiilerden ecinsel olduklarn beyan edenlerden fotorafl kant istenmektedir. Bu gruptan az sayda kii aalayc bir tbbi muayeneden gemek zorunda kalmtr.
26

TR

TR

Mlkiyet haklar konusunda, Rapor dnemi boyunca, Vakflar Kanununun uygulanmas sorunsuzca devam etmitir. Nam- mstear veya nam- mevhumlar adna veya Hazine ya da Vakflar Genel Mdrl adna tapuda kaytl olan tanmazlarn gayrimslim cemaat vakflarna iadesi iin son bavuru tarihi 27 Austos 2009 idi. Hlihazrda Vakflar Blge Mdrlkleri tarafndan deerlendirilmekte olan toplam 1393 bavuru bulunmaktadr. Vakflar Kanunu kapsamnda, bir gayrimslim cemaat vakf, ba yoluyla iki adet tanmaz mal edinmitir. Trk makamlar gayrimslim cemaat vakflarnn temsilcileri ile bir araya gelmi ve mlkiyet ile ilgili sorunlar tartmak zere Mor Gabriel Manastrn ziyaret etmilerdir. Bununla birlikte, ne Vakflar Kanunu, ne de dier yasal hkmler, (a) el konulan ve nc kiilere satlan tanmazlar veya (b) yeni mevzuatn kabul edilmesinden nceki mazbut vakflarn tanmazlar konusunu dzenlememektedir. Sryaniler, mlkiyet konusu ile ilgili zorluklar yaamaya devam etmektedirler. Hem zel kiileri hem de dini kurumlar ilgilendiren baz davalar srmektedir. zellikle, Mor Gabriel Sryani Ortodoks Manastr arazi mlkiyeti ile ilgili sorunlar yaamtr. Rapor dnemi boyunca aadaki konularda davalar devam etmitir: Kadastro almalarn mteakip, Manastr ve komu kyler arasndaki yeni idari snrlar; Hazinenin, Manastr tarafndan kullanlan alann devlete ait olduu iddias; kamu orman alanlarnn Manastrn d duvarlar iinde kald konusunda Orman Mdrlnn iddias. Yerel adli makamlar, sz konusu orman alann igal ettikleri gerekesiyle, manastra kar dava amlardr. Manastr, alann kendilerine ait olduunu ve bunu kantlayan idari dokmanlar ve vergi dokmanlarnn bulunduunu iddia etmektedir. Tm davalar srmektedir. Mart 2009da Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Trkiyenin Bozcaadadaki bir Rum Ortodoks kilisesinin mlkiyet haklarn ihlal ettiine karar vermitir. AHM, Trk mahkemelerinin, sz konusu tanmazn bavuruda bulunan vakf adna tapuya tescilini reddetmesinin, AHSnin 1 Nolu Protokolnn 1inci maddesini ihlal ettiine oybirliiyle karar vermitir. Ayn ekilde, AHM, iki Ermeni Vakf davasnda da Trkiyenin 1 Nolu Protokoln 1inci maddesini (mlkiyet hakk) ihlal ettiini tespit etmitir. Trkiye, AHMnin bu kararn yerine getirmitir. Yunan vatandalar miras yoluyla mlk edinme ve tapu kayd konularnda, zellikle deitirilmi Tapu Kanununun Trk makamlarnca uygulanmas balamnda, sorunlarla karlamaya devam etmektedir. Bu konuya ilikin olarak AHM, 1 Nolu Protokoln 1inci maddesinin ihlal edildiine ve mlkn iadesine ya da bavuranlara maddi tazminat denmesine karar vermitir. Sonu olarak, Vakflar Kanunu, Rapor dnemi boyunca sorunsuzca uygulanmtr. Ancak, Vakflar Kanunu, el konulan ve nc kiilere satlan mlkler konusu ve yeni mevzuatn kabul edilmesinden nceki mazbut vakflarn tanmazlar konusunu ele almamaktadr. Trkiye, tm gayrimslim cemaatlerin mlkiyet haklarna tam olarak sayg duyulmasn salamaldr. Aznlk haklar, kltrel haklar ve aznlklarn korunmas lkede, aznlk konular ile ilgili bir tartma balamtr. zellikle eitim ve eitimde ayrmclk konularnda akademisyenler ve STKlar tarafndan hazrlanan birka rapor yaynlanmtr. Ders kitaplarndan ayrmc ifadeleri karmaya ynelik almalar devam etmektedir. Yine de, Trkiyenin aznlk haklarna yaklam snrl kalmaktadr. Trkiye, BM Medeni ve Siyasi Haklara likin Uluslararas Szlemeye taraf olmakla birlikte, Trkiyenin aznlk haklar ile ilgili ekinceleri ve BM Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Szleme kapsamndaki eitim hakk ile ilgili ekinceleri endieye neden olmaktadr. Trkiye, Ulusal Aznlklarn
27

TR

TR

Korunmas in Avrupa Konseyi ereve Szlemesini ve Blgesel veya Aznlk Dilleri Avrupa artn imzalamamtr. Aznlklarn kamu yaamna katlmalar ve aznlk dillerinde yayn yaplmas konular dhil olmak zere, Trkiye ile Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) Ulusal Aznlklar Yksek Komiseri arasnda bir diyaloga ihtiya duyulmaktadr. Bu durum, Trkiyenin, uluslararas standartlarla ve ABye ye devletlerdeki iyi uygulamalarla daha fazla uyumlu hale gelmesini kolaylatracaktr. Rum aznlk, Gkeada ve Bozcaadada yaayanlar da dhil olmak zere, eitim ve mlkiyet haklar ile ilgili sorunlar yaamaya devam etmektedir. Okullarda ift mdr uygulamas35 dhil olmak zere aznlk okullarnn idaresi meselesi, uygulama ynetmeliinin karlmam olmas nedeniyle, sorun olmaya devam etmektedir. Okullarda Sar Gelin: Ermeni Meselesinin ardndaki Gerek isimli belgeselin datlmas, Ermeni cemaatinin okul ocuklarna ynelik ayrmc bir eitim oluturulduu dncesi gerekesiyle ikyetini mteakip, Milli Eitim Bakanl tarafndan durdurulmutur. Ancak, belgesel okullardan ekilmemi ve datlmas ve gsterilmesine dair karar okul makamlarnn takdirine braklmtr. srailin Aralk 2008de Gazzeye ynelik askeri mdahalesini takiben Musevi cemaatine kar nefret sylemleri gereklemitir. Musevi cemaati, grlerini ifade ettikten ve nefret sylemleriyle ilgili mevcut yasal hkmlerin yetersizliinden ikyet ettikten sonra, hem Cumhurbakan hem de Babakan anti-Semitizmi aka knamlardr. Sonu olarak, Avrupa standartlarna uygun olarak, dil, kltr ve temel haklara sayg gsterilmesi ve bunlarn korunmas henz tam olarak gereklememitir. Trkiye, aznlklara kar hogrnn artrlmas veya aznlklarn topluma dhil edilmesinin tevik edilmesi iin kstl bir aba harcamtr. Kltrel haklarla ilgili olarak, TRT kamu yayn kuruluu Ocak 2009da gnde 24 saat Krte yayn yapan TRT-6 kanalnn yaynna balamtr. Eyll aynda Yksek retim Kurumu (YK), bir Trk niversitesinin (Mardindeki Artuklu niversitesi) Krte ve lkede konuulan dier dillerde lisansst eitim verecek Yaayan Diller Enstits kurulmas ynndeki bavurusunu kabul etmitir. Mart 2009da devlet radyosu, Ermenice yayn yapmaya balamtr. TRT 6nn resmi al treninde, Babakan Krte birka kelime konumutur. Yerel seim kampanyas dneminde, siyasetiler ve siyasi partiler, siyasi faaliyetlerinde Krte kullanmlardr. Milletvekili Seimi Kanunu ve Siyasi Partiler Kanunu kapsamnda, siyasi hayatta Trke dnda dier herhangi bir dilin kullanlmas yasa d olmasna ramen, bu tr pek ok durumda herhangi bir yasal ilem balatlmamtr. Krt kkenli siyasetilere alan davalarn ou, rnein davetiye gnderdikleri veya bayram kart gnderdikleri iin veya belediye faaliyetlerinden tr, savclarn davalarn ounda temyize gitmelerine ramen, beraatla sonulanmtr. Gneydou Anadolu Blgesindeki baz illerde valilikler, kamu hizmetini Krte olarak sunmaya balamlardr.

Bununla birlikte, DTP yelerinin siyasi hayatta Krte kullanmaktan mahkmiyet kararlar beklemededir. Temmuz 2009da siyasi partilerden sorumlu olan Yargtay Basavc

Bu okullarn mdr yardmclar, Milli Eitim Bakanln temsil eden Mslmanlardr ve mdrlerden daha fazla yetkiye sahiptirler.
35

TR

28

TR

Yardmcs, baz DTP yelerinin yasama dokunulmazlklarnn kaldrlmas iin bavuruda bulunmutur. Sulamalar, Krtenin TBMMde kullanlmasyla ilgilidir. Belediye hizmetlerini Krte sunduu iin 2007 ylnda grevine son verilmesini takiben, ayn belediye bakan Surda (Diyarbakr, Merkez) seilmitir. Ancak, bu kiiye kar, ayn sulara dayanan ceza davas devam etmektedir. Radyo Televizyon st Kurulu (RTK) Kanununda yer alan snrlamalar, zel yerel ve blgesel TV ve radyo programlarna uygulanmaktadr. zel televizyon kanallarnda Krteyi reten eitim programlarna izin verilmemektedir. Krte siyasi tartmalar veya genel elence programlar neredeyse imknszdr. GN TVye kar gnmzde Krte yayn yapan tek zel televizyon kanal Krte arklarn szleri, belediye seimleri kampanyasna yer vermeleri ve dier programlarla ilgili olarak alan baz davalar ve soruturmalar devam etmektedir. Trk devlet okullar sisteminde, ana dili Trke olmayan ocuklar kendi ana dillerini renememektedir. niversite eitimiyle ilgili olarak, AHM, Krte semeli ders talebinde bulunduklar iin Afyon Kocatepe niversitesinden uzaklatrlan 18 niversite rencisinin bavurusuyla ilgili olarak Trkiye aleyhine karar vermitir. Mahkeme, rencilerin eitim hakknn ihlal edildiine karar vermitir. Trke bilmeyenlerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylatrmak iin herhangi bir tedbir alnmamtr. Mevcut mevzuat uyarnca eviri yaplmas mmkn iken, bu durum tutarl biimde uygulanmamaktadr. Cezaevi ynetimleri arasnda eitlilik gstermekle birlikte, cezaevlerinde Krte konumak sorunlu olabilmektedir (Bkz. Hapishaneler). Romanlara ilikin olarak, ileri Bakanlnn, vatansz ve Trk vatanda olmayan ingeneler ile Trk kltrne bal olmayan yabanclar snr d etmesine izin veren ve bylece Romanlara kar ayrmcl tevik eden Yabanclarn Trkiyede kamet ve Seyahatleri hakknda Kanunun deitirilmesi iin herhangi bir adm atlmamtr. Trkiye henz, Romanlarn karlat sorunlar ele almak iin bir strateji belirlememi ve yeterli yasal koruma salamamtr. Trkiye, Roman topluluun Hkmete yapm olduu arlara ramen, 2005-2015 Roman On Yl uluslararas giriimine katlmamaktadr. Romanlar, eitim hizmetlerine eriimde sosyal dlanma ve marjinalletirme, salk hizmetlerinde ayrmclk, istihdam olanaklarndan dlanma, kimlik kartlarna sahip olmada zorluklar ve kamu ileri ve kamu hayatna katlmdan dlanma gibi sorunlarla kar karya kalmaktadrlar. Barnma konusunda, Romanlar, baz semtlerde kentsel dnm programlar kapsamnda yerleik olduklar mahallelerin yklmasyla kar karya kalmaya devam etmilerdir. Babakanlk nsan Haklar Bakanlnn, 2008 ilkbaharnda balayan, stanbulda Sulukulede Romanlarn oturduklar mahallelerinin yklmasna ynelik aratrmasnn sonular henz yaymlanmamtr. Trkiyeye gerekletirdii ziyaretin sonunda, Avrupa Konseyi nsan Haklar Komiseri, tarihi Sulukulede yaam standartlarnn ykseltilmesi iin Trk makamlar tarafndan sarf edilen abaya dikkat ekmitir. Ancak, nsan Haklar Komiseri, Avrupa Konseyi insan haklar standartlarnn aksine, aileler iin bir barnma alternatifi yaratlmadan yaplan baz tahliyeler nedeniyle Romanlarn baka yere yerletirilmesi srecine ilikin kayglarn dile getirmitir. Sonu olarak, Trkiye, kltrel haklarda, zellikle Krte yayn yapan TV kanal TRT 6nn yayna balamas suretiyle ilerleme kaydetmitir. Ancak, bata zel TV ve radyo yaynlarnda, siyasi hayatta, eitimde ve kamu grevlileri ile iletiimde olmak zere, Trke dndaki dier dillerin kullanlmasnda kstlamalar devam etmektedir. Trke dndaki dillerin kullanm hakkndaki yasal ereve kstlayc yorumlara aktr ve uygulama tutarszdr. Sklkla

TR

29

TR

ayrmc uygulamayla karlaan Romanlarn durumunda ilerleme kaydedilmemitir. Alternatif barnma imkn salanmakszn Romanlarn oturduklar mahallelerin ykmna devam edilmektedir.
Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu Blgelerindeki Durum Rapor dnemi boyunca, 2008 yl sonundan itibaren, iddetin nispi olarak azalmasna ramen, Trkiye, can kaybyla sonulanan ve aralksz devam eden terre maruz kalmtr. Aralk 2008de, Avrupa Birlii, Trkiyenin insan haklarna, temel zgrlklere ve uluslararas hukuka uygun olarak yrtlmesi gereken terrle mcadelesine destek olacan teyit etmitir. Cumhurbakannn Iraka ziyareti ve Blgesel Krt Hkmetiyle olan uzlama, Krt meselesiyle ilgili muhtemel bir zm iin olumlu bir atmosferin yaratlmasna katk salamtr. Bu konuyla ilgili olarak, kamuoyu ve siyasi otoriteleri de kapsayan, muhalefeti ve sivil toplumu da ieren lke iinde heyecan verici bir tartma ortam gelimitir. Hkmet, yaz aylarnda Krt meselesini barl yollarla zmek iin geni bir istiare balatm ve bu ynde kapsaml bir plan aklam, ancak, bu plan henz detaylandrmamtr. Gneydou Anadolu Projesini (GAP) tamamlamak ve bylece blgenin sosyo-ekonomik kalknmasna katkda bulunmak iin, Hkmetin Mays 2008de aklad plan, ek kaynaklarn tahsis edilmesi suretiyle srdrlmtr. Resmi kaynaklara gre, toplam kamu yatrmlarnda, GAPn pay, 2008de % 12ye kmtr (2007de % 7,2). Sulama, yol yapm, salk ve eitime ynelik yatrmlara ncelik verilmitir. Ankarada bulunan GAP daresi Bakanl, Gneydou Anadolu Blgesindeki anlurfaya tanmtr. GAPa zg bir izleme, deerlendirme ve raporlama mekanizmas aklanm fakat henz kurulmamtr. Gemi yllarn aksine, Mart 2009daki Nevruz kutlamalar genel olarak sakin gemitir. Blgedeki valilikler kutlamalar iin izin vermilerdir. Polis ve gstericiler arasnda kayda deer bir atma olmamtr. Haziran aynda TBMM, ilerideki be yl iinde, Trkiye-Suriye snrnda, Milli Savunma Bakanlnn gzetiminde, gerekirse kamu ihale usullerini izleyerek, anti-personel ve anti-tank maynlarnn temizlenmesine ilikin Kanunu kabul etmitir. Yasa, belli koullar altnda, maynlarn temizlenmesi tamamlandktan sonra, 44 yla kadar arazinin tarma almas karlnda maynlarn temizlenmesi iinin zel irketler tarafndan yrtlmesi olasln ortaya koymutur. Muhalefet partisi, bu tedbirin Trkiyenin ulusal karlarna ters dtn savunmu ve konuyu Anayasa Mahkemesine tamtr. Temmuz aynda Anayasa Mahkemesi davay kabul etmi ve artl olarak Kanunun baz ksmlarnn yrtlmesinin durdurulmasna karar vermitir. Bu durum, maynlarn temizlenmesi ilemlerini etkilememelidir. Bununla birlikte, terrizmin geni bir tanmnn yer ald terrle mcadele mevzuatnn uygulanmas, ifade zgrl ve rgtlenme zgrl gibi temel zgrlklerin blgede tatbiki konusunda ar kstlamalarla neticelenmitir. Birtakm olaylarda, zellikle Krt meselesi hakknda, iddet iermeyen ifadelerin cezalandrlmasnda sz konusu mevzuat kullanlmtr. Nisan 2009dan beri, polis, Kongra-Gel terr rgtne ye olduklar iddia edilen yzlerce DTP yesi ve yneticisini tutuklamtr. Benzer bir terrle mcadele operasyonu PKK yesi olduklar iddia edilen KESK ve Eitimsen sendikalarnn yelerine kar yrtlmtr; bunlardan 22si tutuklu olarak yarglanmaktadr. ubat aynda Diyarbakrda bir ceza mahkemesi, bir DTP milletvekilini yapt baz konumalardan tr 18 ay hapse mahkm etmitir. Dier baz DTP milletvekilleri Terrle Mcadele Kanununu ihlal etmekten sulu bulunmu ve kendilerine birer mahkeme celbi gnderilmitir.

TR

30

TR

Kara maynlar, hem askeri personel hem de siviller iin gvenlik bakmndan bir endie konusu olmaya devam etmektedir. Anti-personel maynlarn patlamas neticesinde sivillerden ve gvenlik glerinden kayplar olmutur. Trkiye, taraf olduu Anti-Personel Maynlarn Kullanmnn, Depolanmasnn, retiminin ve Devredilmesinin Yasaklanmas ve Bunlarn mhas ile ilgili Szleme (Ottowa Szlemesi) uyarnca, maynl alanlardaki tm anti-personel maynlarn mmkn olan en ksa srede, en ge 1 Mart 2014 tarihinden nce, temizlenmesini taahht etmitir. Ky korucular sisteminin kaldrlmas iin adm atlmamtr. Terrle mcadelede ky korucularnn insan haklarn ihlal ettiine dair raporlar bulunmaktadr. Yerel seim kampanyas dneminde yeni ky korucularnn ie alndna dair raporlar mevcuttur. Sonu olarak, devam etmekte olan terr iddetine ramen, Hkmet Krt meselesiyle ilgili olarak kltrel, siyasi ve ekonomik konular kapsayan geni kapsaml bir kamuoyu tartmasn balatmtr. Bu tartmann somut tedbirlerle takip edilmesi hayati nem arz etmektedir. Suriye snrndaki maynlarn temizlenmesi hakkndaki Kanunun karlmas, bir dier olumlu admdr. Ancak, terrle mcadele mevzuatnn geni yorumlanmas, temel haklarn uygulanmas ile ilgili ar kstlamalarla neticelenmitir. Ky koruculuu sistemine aamal olarak son verilmelidir. Mlteciler ve yerlerinden olmu kiiler Terr ve terrle mcadele nedeniyle ortaya kan kayplarn tazmin edilmesi sreci devam etmektedir. imdiye kadar toplam bavurularn (361.000), % 50si ileme alnm ve sonulandrlmtr. Bunlardan te ikisi kabul edilmitir. Kaynaklarn azlndan ve Zarar Tespit Komisyonlarnn ar i yknden dolay, deerlendirmenin yaplmas ve tazminatn denmesi yava ilerlemektedir. Yerlerinden olmu kiilerin kentsel alanlardaki durumu endie konusu olmaya devam etmektedir. Yerlerinden olmu kiiler, ekonomik ve sosyal dlanmann skntsn ekmekte ve sosyal hizmetlere, eitim ve salk hizmetlerine snrl seviyede erimekte ya da hi eriememektedirler. Yerlerinden olmu kiilerin geri dnlerini engelleyen baz nedenler mevcuttur. Zayf gvenlik koullar, mevcut kara maynlar, temel altyap ve sermaye eksiklii, kstl i imknlar ve ky koruculuu sisteminin oluturduu tehdit temel nedenlerdendir. Hkmetin, Van ili iin bir pilot eylem planna dayanan, yerlerinden olmu kiilerin durumuna ynelik bir ulusal strateji oluturma abalar henz sonulanmamtr. Bu balamda, ileri Bakanlnda yerlerinden olmu kiilerden sorumlu birimin yetersiz kurumsal kapasitesi bir sorun olmaya devam etmektedir. Yerlerinden olmu kiilere ynelik politikalarn gelitirilmesinde, sivil toplumun daha fazla dhil edilmesine ihtiya bulunmaktadr. Gzetim altnda tutulan snmaclar usule ilikin haklara eriimde eitli kstlamalarla kar karya kalmaktadrlar. ltica alanndaki kilit ncelikler; herkesin, adil, eit ve tutarl biimde ilticaya ilikin prosedrlere (havaalan transit alanlar dhil) eriimi, adli yardma eriim, BM Mlteciler Yksek Komiserlii (UNHCR) personeline eriim, iltica prosedrlerine eriimde bekleme sresinin ksaltlmas ve kararlara kar yargya bavurmadr. ltica prosedrlerine eriimin olmamas, yasal olmayan snr d edilmelere veya lkeye giriin reddedilmesine neden olmaktadr. Sonu olarak, yerlerinden olmu kiilere tazminat denmesine devam edilmektedir. Ancak, yerlerinden olmu kiiler konusunda, Hkmetin, genel bir ulusal stratejisi yoktur ve yerlerinden olmu kiilerin ihtiyalarn ele almak hususunda abalarn artrmaya ihtiya bulunmaktadr.
31

TR

TR

2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler

Kbrs Trkiye, BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyonu ve BM erevesinde Kbrs-Rum ve KbrsTrk toplumlar liderleri arasnda, ilgili BM Gvenlik Konseyi (BMGK) kararlar uyarnca ve Birliin zerine kurulduu ilkeler dorultusunda Kbrs meselesinin adil, kapsaml ve srdrlebilir bir zme kavuturulmas amacyla sregelen kapsaml mzakereleri desteklemeye devam etmektedir. Ancak, 8 Aralk 2008 tarihli Konsey kararlarnn da altn izdii gibi ve mzakere erevesi dorultusunda Trkiyeden, devam eden mzakereleri aktif olarak desteklemesi ve Kbrs meselesinin BM erevesi iinde, ilgili BMGK kararlar uyarnca ve Birliin zerine kurulduu ilkeler dorultusunda adil, kapsaml ve srdrlebilir zm iin uygun bir ortam yaratlmasna katk salamak amacyla somut admlar atmas beklenmektedir. AB, 11 Aralk 2006 tarihli Konsey kararlar dorultusunda, 21 Eyll 2005 tarihli bildirinin ierdii konulardaki ilerlemeyi izlemeye ve gzden geirmeye devam edecektir. Aralk 2006daki Konsey kararndan bu yana geen sre zarfnda, ABnin muhtelif arlarna ramen36, Trkiye Ortaklk Anlamasna Ek Protokoln uygulanmas konusunda ilerleme kaydetmemi ve Gney Kbrs Rum Ynetiminin gemilerine limanlarn kapal tutmaya devam etmitir. Aralk 2008 Konsey kararlarnda da belirtildii zere, Trkiyenin Katma Protokoln tam ve ayrmclk yaplmadan uygulanmasn salama ykmlln ivedilikle yerine getirmesi gerekmektedir. Trkiye, Gney Kbrs Rum Ynetimi ile ikili ilikilerin normalletirilmesi konusunda ilerleme kaydetmemitir. Trkiye, Gney Kbrs Rum Ynetiminin muhtelif uluslararas rgte ve Silah hracat Davran lkeleri ve ift Kullanml Malzeme konusundaki Wassenaar Dzenlemesi gibi dzenlemelere yeliini veto etmeye devam etmektedir. Trk donanmas, Rapor dneminde, birok kez Gney Kbrs Rum Ynetimi iin petrol arayan sivil gemileri engellemitir. Snr uyumazlklarnn bar yollardan zm Trkiye ve Yunanistan ikili ilikilerin gelitirilmesine ynelik gayretlerine devam etmilerdir. stikafi grmelerin 41. turu Aralk 2008de stanbulda yaplmtr. Ancak ilerleme kstl olmutur. stikafi grmeler 2002 ylndan bu yana devam etmektedir. Yunan karasularnn geniletilmesi ihtimali karsnda TBMM tarafndan 1995 ylnda alnan casus belli kararyla ilgili tehdit geerliliini korumaktadr. Aralk 2008 Konsey kararlarna gre, Trkiyenin koulsuz biimde, gerekirse Uluslararas Adalet Divanna bavurarak, BM artyla uyumlu olarak, iyi komuluk ilikileri ve sorunlarn barl ekilde zm taahhdne gerek duyulmaktadr. Bu kapsamda, Birlik, iyi komuluk ilikileri ve sorunlarn barl ekilde zmn olumsuz etkileyebilecek tehdit veya eylemlerden kanlmas arsnda bulunmaktadr. Yunan adalar zerindeki uular dhil olmak zere, Trkiyenin devam eden hava sahas ihlalleri konusunda Yunanistan tarafndan nemli sayda resmi ikyette bulunulmutur. Blgesel ibirlii Trkiye, Gneydou Avrupa lkeleri birlii Sreci (GDA) ve Blgesel birlii Konseyi de dhil olmak zere, blgesel giriimlere aktif olarak katlmaya devam etmektedir. Trkiye, Haziran 2009dan beri, GDAnn ylda bir devreden Dnem Bakanln yrtmektedir.

36

21 Eyll 2005 tarihli bildiri, Aralk 2006, 2007 ve 2008 Konsey kararlar.

TR

32

TR

Dier genileme lkeleri ve komu ye devletlerle ikili ilikiler olumlu bir geliim gstermektedir. Trkiye, Bat Balkanlarda olumlu rol oynamaya devam etmektedir. Bulgaristan ile ilikiler olumlu seyretmektedir. Uluslararas Ceza Divan (UCD) hakknda, bkz. Fasl 31 D, Gvenlik ve Savunma Politikas.

3. EKONOMK KRTERLER
Komisyonun Trkiyedeki ekonomik gelimeleri tahlil ederken benimsedii yaklam, Birlie yeliin, ileyen bir piyasa ekonomisinin mevcudiyetini ve Birlik iinde rekabet basks ve piyasa gleriyle ba edebilme kapasitesini gerektirdiini belirten Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesi sonularn temel almaktadr.

3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl

Ekonomik politikann temel unsurlar Hkmet, Katlm ncesi Ekonomik Program (KEP) (2009-2011) ve Orta Vadeli Plan (OVP) (2010-2012) birka aylk bir gecikmeden sonra sunmu, bu nedenle mali politikann srdrlmesi belirsiz kalmtr. Hkmet tarafndan Eyll 2009 ortalarnda ilan edilen OVP, hem mevcut kresel kriz artlarn hem de henz gereklememi olan baz gelimeleri dikkate almtr. 2008in sonlarnda ve 2009un ilk yarsnda kabul edilen eitli destek paketlerinin etkinlii iin, daha gl bir mali pa, daha gvenilir bir ereve ile daha iyi iletiim ve koordinasyon yararl olabilir. Bu durum, yeniden bymeye geildiinde ve Trkiye mevcut mali destek unsurlarnn sonlandrlmas amacyla gvenilir ve zamanlamas doru bir strateji ortaya koymaya gereksinim duyduunda, daha fazla nem kazanacaktr. Sonu olarak, ekonomi politikasnn temel unsurlar zerindeki gr birlii zorlu artlarda dahi korunmutur. Bununla birlikte, Hkmetin ekonomi politikasna duyulan gven, daha iyi bir planlama, koordinasyon ve iletiim salanmas durumunda artabilir. Makroekonomik istikrar Kresel krizin Trkiye zerindeki olumsuz etkileri giderek belirginlemitir. Ancak, 2009 yl ortas itibaryla neredeyse tm ekonomik gstergeler, ekonomik daralmann 2009 ylnn ilk eyreinde dip seviyesini grdn gstermektedir. 2007 ylnda % 4,7 olarak gerekleen ekonomik byme, 2008 ylnda % 0,9a gerilemitir. Bu daralma zellikle 2008 ylnn son eyrei ve 2009 ylnn ilk eyreinde belirginlik kazanm ve GSYH bu dnemlerde, bir nceki yln ayn dnemlerine kyasla, srasyla % 6,5 ve % 14,3 klmtr. Klme, 2009 ylnn ikinci eyreinde keskin bir biimde yavalayarak bir nceki yln ayn dnemine kyasla % 7ye inmi ve neticede ekonomi 2009un ilk yarsna kadar olan bir ylk dnemde %10,6 daralmtr. Kriz, ekonominin hemen hemen btn sektrlerini olumsuz etkilemitir. Sanayi zellikle, otomotiv ve elektrikli aletler de dhil olmak zere, i talepteki ve esas olarak d talepteki byk de bal olarak olumsuz ynde etkilenmitir. Sanayi retimindeki dme eilimi Mart 2009 itibaryla azalmaya balamtr. Tketicideki ve i dnyasndaki gvenin yan sra sanayideki kapasite kullanm, ilk eyrein sonundan itibaren olumlu sinyaller vermeye balamtr. Talep bakmndan, zel tketim ve bilhassa zel yatrm krizden ciddi anlamda etkilenmitir. 2008 ylnda, zel tketim bir nceki yln ayn dnemine oranla sadece % 0,3 artarken, zel yatrm % 4 orannda dmtr. 2009 ylnn ilk yarsnda, yatrmlardaki yavalama ciddi biimde artm ve zel yatrmlar % 32,5 orannda azalmtr. 2008de % 1,9 olan kamu kesimi tketimi, mali tevik paketleri ile desteklenmi ve 2009un ilk yarsnda % 2,7ye ykselmitir. zel tketim, mali genilemeye karlk vermeye balam, 2009 ylnn ilk eyreindeki % 10,2lik dle karlatrldnda, 2009 ylnn ikinci eyreinde gl ekilde toparlanarak bir nceki yln ayn

TR

33

TR

dnemine kyasla % 1,2 orannda d gstermitir. 2008 ylnda % 2,3 orannda art gsteren ihracat, 2009 ylnn ilk yarsnda % 10,6 orannda azalmtr. thalatta ise daha fazla d kaydedilmi olup, 2008 ylndaki d % 3,8 iken, 2009 ylnn ilk yarsnda, bir nceki yln ayn dnemine kyasla % 25,9luk bir azalma gereklemitir. Hisse senetleri keskin biimde deer kaybetmi, 2009 ylnn ilk yarsnn sonuna kadar olan bir yllk dnemde % 5 orannda d gstermitir. Sonu olarak, kresel ekonomik krizin ortaya kmasn takiben, i talepteki ve esas olarak d talepteki iddetli dn bir sonucu olarak, Trkiye ekonomisi, zellikle 2009 ylnn ilk yarsnda keskin bir biimde daralmtr. Cari ilemler dengesinde, enerji fiyatlarndaki keskin d ve azalan i talebe bal olarak ithalatta gzlemlenen daralma nedeniyle, nemli bir dzelme olmutur. rtl yksek finansman ihtiyac dikkate alndnda gemite ekonomi iin temel risk tekil eden cari ak, daha az kayg verici hale gelmitir. Temmuz 2009a kadar olan bir yllk dnemde, cari ak GSYHnin % 1,5i seviyesinde seyretmi, Temmuz 2008e kadar olan bir yllk dnemdeki 23 milyar avro seviyesinden yaklak 18 milyar avro seviyesine inerek gelime gstermitir. Bununla birlikte, petrol fiyatlarnda ABD dolar cinsinden gerekleen son dnemdeki artn devam etmesi, gelecek aylarda cari ilemler zerinde bask yaratabilir. Kresel likiditedeki azalmaya ramen, Trkiye, uluslararas sermaye piyasalarna eriimini yeterli lde srdrm ve d ykmllklerini rahat ekilde yerine getirmitir. Rapor dneminde, portfy yatrm girileri hemen hemen durmu, dorudan yabanc yatrmlar ise (GSYHnin kabaca % 1i seviyesi gibi byke bir oranda kalsa da) neredeyse yarya inmitir. Ekonomik faaliyetlerdeki azalmaya ramen, zel sektrn d bor evrim oran tatminkr seviyede kalm ve Eyll 2009 itibaryla yllk bazda tm piyasa beklentilerini amtr. Ayrca, kurdaki kaytl olmayan akmlar iin geleneksel olarak kullanlan demeler dengesinin dengeleyici unsuru olan net hata ve noksan kalemi, kmlatif olarak 10 milyar avroya ulam ve d finansman ihtiyalarnn nemli bir blmn karlamtr. Sz konusu hata ve noksanlar esas olarak, Trk Hkmeti tarafndan 2008 ylnn sonunda kabul edilen bir yasayla kolaylatrlan varlk barn yanstmaktadr. Trkiyenin d borlar, 2008 ylnn son eyreinden 2009 ylnn ilk eyreine kadar nominal olarak yaklak % 5 orannda dm olup, hlihazrda GSYHnin % 40na tekabl etmektedir. zel sektrn d borlar toplam borcun te ikisine karlk gelmekte ve dme eilimi gstermektedir. Uluslararas rezervler, yaklak % 5 orannda azalarak 50 milyar avroya inmi olup, hlihazrda be aylk ithalat miktarn karlamaktadr. Sonu olarak, d dengesizlikler nemli oranda giderilmi, hem zel hem kamu sektr iin d finansmana eriim imkanlar ak kalmaya devam etmitir. 2008in ortalarnda yaklak % 9,5 olan isizlik oran, ekonomik yavalama nedeniyle, keskin biimde ykselerek 2009un ortalarna gelindiinde % 13e ulamtr. sizlik, gen nfusta ok daha yksektir (15-24 ya aras yaklak % 24 civarnda). arayanlarn yardan fazlasn uzun dnemli isizler oluturmaktadr. stihdam oran, yaklak % 1 puan azalarak Haziran 2009 itibaryla yaklak % 42,5 olarak gereklemitir. Kadn istihdam da 2008 ylnda artmaya balam, ancak Haziran 2009 itibaryla toplam alan nfusun % 24nn altnda bir oranla olduka dk kalmtr. Tarm sektrnn zellii ok sayda cretsiz aile iisi bulunmasdr. Bu durum, istatistiksel olarak daha az bir isizlik oranna neden olmakta, ancak, bu sektrde ve genel olarak ekonomide eksik istihdamn byklne iaret etmektedir. alan nfusun says her yl yaklak 600.000 artmakta ve bu durum, bilhassa mevcut kriz erevesinde, igc piyasasnn hazmetme kapasitesi iin nemli glkler anlamna gelmektedir. Son dnemdeki giriimlere ramen, ksmen igc piyasasnn esnek olmay ve mesleki nitelikler bakmndan igc talebi ve arz arasndaki uyumsuzluk nedeniyle, ilave istihdam yaratlmasnda hl glklerle karlalmaktadr. Sonu olarak, igc piyasas koullar giderek daha zorlu bir duruma gelmi ve isizlik oran ekonomik faaliyetlerdeki daralmayla birlikte ciddi biimde ykselmitir.
34

TR

TR

Yllk enflasyon oran, genelde enflasyon hedefleriyle uyumlu olarak, ksmen dk enerji fiyatlar ve azalan i talebin de etkisiyle, Austos 2009da, bir yl nceki % 11,8 oranndan, % 5,3 oranna gerilemitir. lenmemi gda ve enerji kalemleri darda brakldnda, ekirdek enflasyon Austos 2009 itibaryla % 2ye dmtr. Buna ilaveten, 2009un ilk eyreinde Trk lirasnn nemli lde deer kaybetmi olmasna ramen avro karsnda yaklak % 15 dviz geileri bugne kadar dk seviyede seyretmitir. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB), Ocak 2006da kabul edilen, i piyasadan byk lde destek grerek gemi yllara kyasla enflasyon beklentilerini daha iyi kontrol altnda tuttuu gzlenen resmi enflasyon hedefleme rejimini srdrmtr. TCMB, faiz politikasyla ngrlen kmlatif 950 baz puan zerinden % 7,25 seviyesine indirerek (Kasm 2008-Eyll 2009 dneminde) bu mdahale faizlerini grlmemi lde aa seviyelere getirmitir ve mali sisteme likidite aktararak zamannda ve uygun bir ekilde hareket etmitir. zel sektre salanan krediler, GSYHnin yaklak % 28i seviyesinde neredeyse sabit kalm, bu nedenle fiyat istikrarna nemli bir tehdit olarak grlmemitir. Sonu olarak, temelde enerji girdilerinden kaynaklanan basklar ve ekonomik faaliyetlerdeki canlln ciddi biimde azalmas nedeniyle, Trk lirasnda oluan nemli ldeki deer kaybna ramen, fiyat istikrarnda kayda deer gelime salanmtr. Mali disiplin nemli lde gevetilmi ve bte a 2008 ylnda GSYHnin % 2,2sine ykselmi (ESA 95, Nisan 2009 mali bildirimi) ve bunun sonucunda 2008 mali hedefi % 1in stnde bir oranla karlmtr. 2009un ilk sekiz aynda, genel bte gelirleri yllk bazda neredeyse deimemitir ve Hkmetin eitli mali destek paketlerini uygulamaya koymasyla harcamalar geen yln ayn dnemine gre % 21 orannda artmtr. Destek tedbirlerinin bir ksm hane halkna ve yerel ynetimlere yaplan transferlerdeki art eklinde dorudan cari harcamalardan (rnein yerel seimlerin tarihine yakn dnemlerde) olumu, vergi indirimi ve yatrm tevikleri gibi dier tedbirler ise krizin etkileriyle mcadeleye odaklanmtr. Esasen, vergi indirimi, Haziranda sona eren aylk bir sre iin (sonradan Eyll 2009un sonuna kadar uzatlmtr) motorlu aralar, beyaz eya, mobilya, biliim malzemelerine ynelik indirimli veya sfr vergi uygulamasndan olumaktadr. 2008 ylnn ayn dneminde kk bir fazla veren nakit a, Ocak-Austos 2009 dneminde, hedeflenen GSYHnin % 3ne ulamtr. 2001 ekonomik krizinden itibaren sk bir ekilde uygulanan mali konsolidasyon sonucunda, getiimiz yllarda ciddi miktarda den kamu borlar (ESA 95 tanmlamas), Aralk 2008e kadar olan bir yllk dnemde genel olarak GSYHnin % 39,5i orannda sabit kalm, ancak 2009un ilk yarsnda nominal bazda yaklak % 10 art gstermitir. 2009 yl btesi, Eyll 2009da aklanan Orta Vadeli Programda da belirtildii zere, nakit ann GSYHnin % 6,6sna kmasn ngrmektedir. Ayrca, Hkmet, Hazinenin borlanma limitlerini neredeyse be kat artrmtr. Sonu olarak, krizle mcadeleye dnk tedbirler, ekonomik gerilemenin hzn kesmesine ramen, nceki yllarda salanan mali konsolidasyon ile genel orta vadeli mali srdrlebilirlii riske atabilecektir. Btelendirme srecinde hesap verebilirlii, verimlilii ve effafl gelitirmeye ynelik kilit unsurlar hl eksiktir. zellikle, daha nceden duyurulan, tm vergi idaresinin Gelir daresi Bakanl altnda birletirilmesi uygulamaya geirilmemitir. Sz konusu birleme, denetleme kapasitesini glendirecek ve standart risk temelli denetleme tekniklerinin artan lde kullanmn kolaylatracaktr. Bu suretle effaflk artrlacak ve kayt dln azaltlmasna ynelik ciddi destek salanacaktr. Buna ilaveten, tarm sektrndeki kayplar finanse etmek iin bte d bir fon oluturulmutur. Sonu olarak, mali effafl artrmaya ynelik tedbirlerde duraklama hatta geriye gidi olmutur. Geen yllar iinde, Trkiye gl bir istikrar programn baaryla uygulamtr. Ayrca, Trk ekonomisinin direnci, bankaclk, iletmelerin yeniden yaplandrlmas, zelletirme, eitim ve enerjiyi kapsayan birok kilit alandaki kapsaml yapsal reformlarla artrlmtr. Mevcut mali krizin Trk reel sektrn ciddi ekilde sarsm olmasna ramen, daha nce yaplan dzenleyici

TR

35

TR

ve denetleyici reformlar meyvelerini vermi ve u ana kadar geni etkili bir mali krize maruz kalnmamtr. Ancak, krizin etkileriyle mcadele etmeye ynelik olarak 2009 ylnn balarndan itibaren harcamalarda arta gidilmesi ile birlikte, daha gl ve gvenilir mali palarn eksiklii belirsizlii artrmtr ve bu da ekonomik iyilemeyi olumsuz ynde etkileyebilecektir. Devam eden kriz ve mali destek tedbirleri nedeniyle, mali konsolidasyonda geriye gidi olmutur. Sonu olarak, uygulanan mevcut politikalar geen aylarda etkililiini kantlam olmasna ramen, makroekonomik istikrar daha gl mali palarn bulunmamas nedeniyle zayf kalmtr. Piyasa glerinin etkileimi zel sektrn GSYHdeki pay 2009 yl ortas itibaryla neredeyse sabit kalarak, yaklak % 89 seviyesinde gereklemitir. zelletirme daresi Bakanl, drt blgesel elektrik datm ebekesinin zelletirilmesi iin ihale srecini tamamlamtr. Ancak, bunlardan birinde Dantay yrtmeyi durdurmu, dieri ise yklenicilerin finansman garanti altna alamamas nedeniyle baarszlkla sonulanmtr. Devlet bankalarnn zelletirilmesi konusunda ilerleme kaydedilememitir. 2008 ylnda, zelletirme gelirinin toplam 4,92 milyar avroya (GSYHnin yaklak % 1,5i) tekabl etmitir. 2009un ilk yarsnda, zelletirme geliri yaklak % 42 orannda azalarak 1,6 milyar avro olarak gereklemitir. Sonu olarak, piyasa glerinin etkileiminin gelitirilmesinde baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ktye giden d artlar nedeniyle daha yava bir hzda seyretmi olsa da, zelletirme konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Pazara giri ve k 2008 ylnda, yeni kurulan firmalarn says % 6 orannda azalmtr. Ayn dnem boyunca, kapanan firmalarn says % 40 orannda art gstermitir. Bankaclk ve sermaye piyasalarna giri, yeni lisanslarn verilmemesi nedeniyle satn alma ve birlemelerle snrl kalmtr. Deniz tamacl, sivil havaclk, yer hizmetleri, kara yolu tamacl, radyo ve TV yayncl, enerji, muhasebe ve eitim alanlarnda yabanclarn tanmaz edinmesine ynelik sektrel kstlamalar devam etmitir. ortamna ilikin olarak, yeni iyerlerinin kurulmasyla ilgili ilemlerde baz gelimeler salanmtr. Baz alanlarda gmrk ilemlerinin hzlandrlmas amacyla bir ynetmelik yaymlanmtr. Ancak, lisans verme usulleri, pazardan k ve iflas ilemleri zahmetli olmaya devam etmektedir. Lisans verme ilemleri greceli olarak uzundur. rnein, bir antrepo kurmak iin, lisans ve izin alnmas, gerekli bildirimlerin ve teftilerin tamamlanmas ve altyap balantlarnn yaptrlmas da dhil olmak zere, 25 farkl ilem gerekmektedir. Bir iletmeyi kapatmak ortalama 3,3 yl srd iin pazardan k gtr. flasa ilikin hukuki srecin etkililii dktr, davaclar iflas eden firmalardan alacaklarnn yalnzca % 20,2sini tahsil edebilmektedir. Sonu olarak, pazardan kta hl engeller bulunmakla birlikte, yeni mevzuatn benimsenmesi pazara girii olumlu ynde etkilemitir. Yabanclarn tanmaz edinmesine ynelik snrlamalar baz sektrlerde devam etmektedir. Hukuk sistemi Mlkiyet haklar da dhil olmak zere, yeterince iyi ileyen bir hukuk sistemi yllardr mevcuttur. Buna karlk, yabanclarn tanmaz edinmesi hl baz snrlamalara tabidir. Getiimiz yl iinde nemli bir ilerleme kaydedilmemitir. Ancak, 2009 yl ortalarnda Yarg Reformu Stratejisi Eylem Plan Tasla, Hkmet tarafndan aklanmtr. Bu Plan, devam etmekte olan reformun kapsam ve hedefleri hakknda net ncelikler ortaya koymaktadr. Trkiyede bir tanmazn tapuya tescil edilmesi alt ilem gerektirmekte ve alt gn srmektedir. Ticari szlemelerin uygulanmas ortalama 35 ilem ve 420 gn olmak zere uzun bir sre gerektirmeye devam etmektedir. Ticaret mahkemeleri hkimlerinin ihtisaslama dzeyi yetersiz olup, bu durum davalarn uzamasna yol amaktadr. Bilirkii sistemi, genel kaliteyi ykseltmeksizin, paralel bir yarg sistemi ilevi grmeyi srdrmektedir. Uyumazlklarn

TR

36

TR

mahkemeye intikal etmeden zm mekanizmalarnn kullanlmas hl dktr. Sonu olarak yarg ortam, zellikle yarglama usulleri, uygulamada sorunlara neden olmakta ve daha iyi bir i ortamnn salanmasnda engel oluturmaktadr. Mali sektrdeki geliim Bankaclk sektr, byk lde daha nceki yllarda dzenleyici ve denetleyici erevede yaplan nemli iyiletirmelere bal olarak, kresel mali krize kar kayda deer bir diren gstermitir. Mali sektrn risk oranlar gl olmaya devam etmitir. Sektr, Merkez Bankasnn likidite nlemlerinden ve kredi snflandrma ve n tedarik hazrl ihtiyalarna dair dzenlemelerin kolaylklarndan faydalanmtr. Sermaye yeterlilik oran, 2009 ortalarnda, AB mevzuat uyarnca % 12 olmas gereken deerin nemli lde zerinde seyrederek % 18de kalmtr. Geri dnmeyen krediler, 2009 ylnn ortalarnda, bir yl nceki % 3 seviyesinden % 4,9a ykselmitir. Dzenleyici otorite tarafndan yaplan stres testleri, ksmen Hazine tarafndan sunulan bor aralarnn geni apta alnmasyla, sektrn salam olduunu ve yeni g koullara iyi uyum saladn gstermektedir. Mali sektrn en byk ksmn oluturan bankaclk sektr, payn % 70ten % 77ye ykseltmitir. Sigortaclk sektrnn grece bykl, yaklak olarak yatrm fonlarnn byklne edeer ekilde, kk bir azalmayla % 2,6 olarak kaydedilmitir. Yurtii zel bankalarn toplam varlklar ierisindeki pay % 34,5 iken, yabanc bankalarn pay, bankaclk sektrnn varlklarnn % 17,5ini oluturan yabanclarn borsadaki yatrmlar da hesaba katldnda % 37,4e ulamtr. 2008 ylnda zellikle bankaclk sektrnde gelien mali araclk, 2009 ylnn ilk yarsnda byk lde zayflamtr. stanbul Menkul Kymetler Borsasnda, 2008 yl boyunca ciddi oranda dmesi nedeniyle, menkul kymetler piyasasnn toplam kapitalizasyonu 195,3 milyar avrodan (GSYHnin % 39,6s) 84,6 milyar avroya (GSYHnin % 19,1i) gerilemitir. Bankaclk sektrndeki younlama genel olarak sabit kalmtr, nitekim ilk be ve ilk on bankann sektrdeki pay srasyla % 60 ve % 83 olarak gereklemitir. Sonu olarak, mali sektr, zorlu kriz artlarnda, daha nce yaplan reformlar sayesinde kayda deer bir diren gstermitir.

3.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi
leyen bir piyasa ekonomisinin varl Rapor dneminde makroekonomik istikrar test edilmi ve ciddi ekonomik durgunlua ramen byk oranda korunmutur. Mali piyasalar zerindeki bask ve mali palarn eksiklii i ortamnda baz belirsizliklere neden olmu, fakat ayn zamanda ekonominin oklara dayankllnn gelimi olduunu gstermitir. Yatrm ortam, zellikle tutarl ve btncl bir orta vadeli politika erevesinin bulunmamas sebebiyle, kresel ekonomik ve mali krizden olumsuz etkilenmitir. Sonu olarak, krizin ortaya kmas piyasa mekanizmalarnn ileyiini tehlikeye sokmamtr ve Trkiye ileyen bir piyasa ekonomisi olmay srdrmektedir. Beeri ve fiziki sermaye Verilerde iyileme gzlenmesine ramen, eitim kalitesi Trkiyede nemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Zorunlu eitimdeki (8 yl) net kayt oran, neredeyse % 10 art gstererek % 97nin zerine kmtr. Orta retimde net kayt oran da % 56dan % 58e ykselmitir. niversitelere net kayt oran % 19dan % 20ye ykselmekle birlikte, uluslararas standartlara gre dk kalmaktadr. Byk lde, yetersiz genel eitim ve mesleki eitim sebebiyle, igc piyasalarnda mesleki nitelikler bakmndan arz ve talep arasndaki uyumsuzluun giderilmesinde ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Toplam yatrmlar, GSYH iindeki pay itibaryla az da olsa bir art gstererek, 2007deki % 21,5 seviyesinden 2008 ylnda % 22,1e ykselmitir, ancak, zel sektr yatrmlarnda kriz

TR

37

TR

nedeniyle oluan byk gerileme sebebiyle, toplam yatrmlarn GSYHye oran Rapor dneminde ciddi oranda azalmtr. Dier taraftan, mali destek paketinin bir sonucu olarak, kamu yatrmlar 2009 ylnn ilk eyreinde yllk bazda yaklak % 25 orannda artmtr. Dorudan yabanc yatrm girileri, elektrik ebekesinin zelletirilmesinin de katksyla, 2009 ylnn ilk drt aynda greceli olarak artm olmasna ramen, bir nceki yla kyasla yaklak % 40 azalmtr. Bununla birlikte, sz konusu yabanc yatrmlarn te ikisinden fazlasnn altyap hizmetleri ve imalat sektrlerine yneldii dikkate alndnda, yatrmlarn oluumu bakmndan iyileme olmutur. 2007de % 15,6 olan yurtii tasarruflarn GSYHye oran, zellikle hisse senetlerindeki deiikliin olumlu etkisine bal olarak (GSYHnin % 1,8i), 2008de % 16,4e ykselmitir. Altyap yatrmlar, kamu maliyesinin konsolide edilme ihtiyac ve daha az ncelikli harcamalarn kslmasndaki baarszlktan dolay yllarca yaplamamtr. Yetersiz altyap, ekonomik faaliyetleri artan biimde etkilemektedir. Bununla birlikte, 2007 ve 2008 yllarnda, zellikle karayollar ve petrol boru hatlarnda olmak zere, altyap alannda, az olmakla birlikte baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bunlardan en nemlisi Temmuz aynda imzalanan Nabucco Hkmetleraras Anlamasdr. Nabucco, Hazar Blgesi ve Ortadounun doal gazn Trkiye ve Avrupaya tayacak olan bir doalgaz boru hatt projesi olup, hem Trkiye, hem de ABnin enerji gvenlii asndan stratejik nem arz etmektedir. Rapor dneminde, Ankara ve Eskiehir arasndaki hzl tren hatt faaliyete gemitir. Mevcut istisnai kriz koullarna bal olarak yatrmclarn ilgisinin azalmas, Ulusal Kalknma Plannn (2007-2013) ve zellikle Gneydou Anadolu Projesinin uygulanmasn olumsuz etkilemitir. Sonu olarak, ekonomik kriz sre iin yeni bir glk olutursa da, lkenin beeri ve fiziki sermayesinin iyiletirilmesi ynnde baz ilerlemeler kaydedilmitir. Nabucco Hkmetleraras Doalgaz Anlamasnn imzalanm olmas nemli bir ekonomik ve stratejik gelimedir. Sektr ve iletme yaps Dzenleyici ve denetleyici kurumlarn bamszl byk lde korunmutur. Piyasalarn serbestletirilmesine ilikin olarak, enerji sektrnde baz ilerlemeler kaydedilirken, tarm sektrnde bir gelime olmamtr. Ekonomideki yavalamaya bal olarak, tarm sektrnden hizmet ve sanayi sektrlerine olan kaymann geici olarak tersine dnd anlalmaktadr. Aralk 2007-Aralk 2008 dneminde, tarmn toplam istihdam iindeki pay % 24ten % 24,6ya, hizmet sektrnn toplam istihdamdaki pay ise % 49,5ten % 50,2ye ykselmitir. Dier taraftan, hem sanayi (% 21den, % 19,7ye) hem de inaat (% 5,5ten % 5,4e) sektrlerinin toplam istihdamdaki grece paylarnda d yaanmtr. Kk ve Orta Boy letmelere (KOB) ilikin verilerin kalitesi ve yaymlanma skl hl yetersizdir. KOBlerin finansmana eriimlerini iyiletirmek iin birok yeni tedbir alnmtr. Bununla birlikte, KOBlerin toplam bankaclk sektr kredileri iindeki pay Aralk 2007de % 27,7 iken, ubat 2009da % 22,8e dmtr. Kayt dlk, zellikle KOBlerde olmak zere, tm firmalar dzeyinde yaygn olmaya devam etmitir. Trkiye, kayt d ekonomiyle mcadele etmek amacyla kapsaml bir eylem plan kabul etmitir. Mays 2009da kabul edilen yeni dzenleme ile, KOBleri destekleyen KOSGEBin sadece imalat sanayisindeki KOBleri deil, ticaret ve hizmet sektrndeki aktif iletmeleri de desteklemesine imkn tannmakta ve mevcut krizin KOBlerin finansman zerindeki etkisinin hafifletilmesi amacyla, destek paketlerinin bir paras olarak, KOBler iin yeni bir gvence fonu oluturulmaktadr. Sonu olarak, Trk Hkmetinin birok yeni giriimine ramen, ekonomik kriz KOBlerin finansman kaynaklarna eriimini gletirmekte ve Trk ekonomisinin sektrel dnmn yavalatmaktadr. Devletin rekabet edebilirlik zerindeki etkisi Devlet yardmlar alannda somut bir ilerleme kaydedilmemitir. Karar alma srecindeki effafln yetersiz olmaya devam etmesi nedeniyle, alnan mnferit kararlarn gerekesinin ve

TR

38

TR

tutarllnn deerlendirilmesi g olmaktadr. Buna ilaveten, farkl mali destek paketlerinin aklanmas sonrasnda, devlet yardmlarnn bykl ve baz kilit sektrler asndan nemi ciddi ekilde artmtr. Trk Ticaret Kanununun kabulnn bir kez daha ertelenmesine ramen, irketlerin effaflnda gelime kaydedilmi ve muhasebe standartlar iyiletirilmitir. Rekabetin bozulmasnn azaltlmas amacyla devlet yardmlarnn ve destekleyici politikalarn effaf biimde izlenmesini salayan mekanizmann bulunmamas, ekonomideki rekabet ve rekabet edebilirlik zerinde olumsuz etkiler yaratmaya devam etmektedir. Kamu ihaleleri politikas, dzenleyici yasal ereveye getirilen istisnalar nedeniyle zayflatlmaya devam etmitir. Sonu olarak, devlet mdahaleleri effaflktan yoksun olmaya devam etmi ve bu durum rekabeti ve rekabet edebilirlii olumsuz etkilemi olabilir. AB ile ekonomik btnleme Mal ve hizmet ihracatnn toplam deerinin GSYHye oran olarak hesaplanan Trk ekonomisinin akl, 2007 ylndaki deerinden neredeyse hi deiiklik gstermeden, 2008 ylnda GSYHnin yaklak % 48ine karlk gelmitir. Trkiyenin 2008 ylnda, byk lde dou ve gney komularna olmak zere, dier lkelere ihracat % 49 artarken, ABye ihracat yalnzca % 5 orannda artmtr. Bir nceki yl kaydedilen % 56lk orana kyasla, Trkiyenin ihracatnn sadece % 48i ABye ynelmitir. ABden ithalat 2008 ylnda yalnzca % 9 artarken, dier lkelerden ithalat % 25 orannda artmtr. Trkiyenin ticaretinde ABnin pay, emtia fiyatlarndaki deiiklikler ve kur hareketleri gibi birok faktre bal olarak yldan yla kk deiiklikler gstermektedir. Bununla birlikte, 2008 ylnda toplam ticarette ABnin payndaki d, muhtemelen kresel krizin AB piyasalarndaki talebi greceli olarak daha sarsc ekilde etkilemesiyle ilikilendirilebilir. Sonu olarak, Trkiye AB piyasalarna daha az baml hale gelmi ve ticaretinin bir ksmn dier komu lkelere ynlendirerek eitlendirmitir. AB lkelerinden Trkiyeye dorudan yabanc yatrm girii ok nemli boyutlarda olmaya devam etmitir. 2008 ylnda % 75 olan toplam dorudan yabanc yatrmlar ierisinde ABnin pay, 2009un ilk be aynda % 88e ykselmi olup, bu durum Trkiye ile AB arasndaki karlkl ekonomik bamll gstermektedir. Sonu olarak, AB ile ticaret ve ekonomik btnleme yksek seviyelerde seyretmeye devam etmitir. Trkiye kayda deer bir esneklik gstererek, ticaretini yeni piyasalara ynelerek eitlendirmi ve bu suretle krizin etkilerini ksmen hafifletmitir. Reel cretlerdeki gelimeler konusundaki yetersiz bilgilere gre, birim emek maliyetlerinin genel olarak igc verimliliiyle benzer bir hzda art gsterdii anlalmaktadr. Trk lirasnn avro ve ABD dolar karsnda ciddi biimde deer kaybetmesi sebebiyle, ihracat fiyatlar balamndaki rekabet gcne ilikin gstergelerde, nemli lde gelime kaydedilmitir. Eyll 2009a gelindiinde, Trk liras, % 50 ABD dolar ve % 50 avrodan oluan bir sepet karsnda nominal bazda % 15 deer kaybetmitir. Hem retici hem tketici fiyatlarndaki gelimeler dikkate alndnda ise, Trk liras reel efektif bazda % 13 orannda deer kaybetmitir. Sonu olarak, Trkiye fiyat ve maliyet bazl rekabet gc asndan, ana ticaret ortaklar karsnda nemli kazanlar elde etmitir.

4. YELK YKMLLKLERN STLENEBLME YETENE

Bu blmde, Trkiyenin yelik ykmllklerini stlenebilme yetenei incelenmektedir. Bu ykmllkler, Antlamalar, ikincil mevzuat ve Birliin politikalarndan meydana gelen AB mktesebatndan olumaktadr. Trkiyenin mktesebat uygulamaya ilikin idari kapasitesi de deerlendirilmektedir. Bu deerlendirme, 33 mktesebat fasl listesine uygun olarak dzenlenmitir. Her blmde, Komisyonun deerlendirmesi, Rapor dneminde kaydedilen ilerlemeyi kapsamakta ve lkenin genel hazrlk dzeyini zetlemektedir.

TR

39

TR

4.1. Fasl 1: Mallarn Serbest Dolam

Genel ilkeler bakmndan snrl ilerleme kaydedilmitir. 2009 ylnda kabul edilen d ticarette standardizasyon mevzuat ithalatta uygunluk deerlendirmesine tabi tutulan rn listelerini daha fazla azaltmtr. Ancak, nceden bildirimde bulunmadan yrrle konulan yeni mevzuat nc lkelerden gelen ve ABde serbest dolamda olan mallara kstlamalar getirmi ve ticari engeller yaratmtr. Bu mallarn, gmrklerde belge zerinden ve gerekli grldnde fiziksel kontrollerle uygunluk deerlendirme ilemlerine tabi tutulmasyla Trk pazarna girileri geciktirilmekte ve baz durumlarda engellenmektedir. Eski yaklam alannda ilalar, kimyasallar, gda ve tekstil rnleri gibi ve Trkiye karlkl tanma ilkesini henz hukuk sistemine aktarmad iin uyumlatrlmam alanda ticaretteki teknik engeller hl mevcudiyetini srdrmektedir. Eski, yenilenmi ve aypl mallar ve ikinci el motorlu aralar iin ithalatta lisans uygulamas halen devam etmektedir. Sz konusu lisanslar bazen gereke gsterilmeden verilmemektedir. Bu durum, AB ile Trkiye arasndaki gmrk birliine aykr bir ekilde, bu mallarn ithalatnn de-facto yasaklanmas sonucunu ortaya karmaktadr. Yatay tedbirlerle ilgili olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. Standardizasyon konusunda, Avrupa standartlarnn Trk Standartlar Enstits (TSE) tarafndan kabul edilmesine devam edilmitir. Bugne kadar TSE, Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesinin (CENELEC) toplam 15.406 standardn kabul etmitir. TSE, Avrupa Telekomnikasyon Standartlar Enstitsnn (ETSI) 350 standardn da kabul etmitir. Bu erevede, geen yl % 97,4 olan Avrupa standartlarn uyumlatrma oran bu yl % 98,79a ulamtr. TSEde 86 operasyonel komite almaktadr. Ancak, TSEnin, CEN/CENELECe tam yelik iin gerekli koular karlayacak yeni yaplanmasn dzenleyen kanun deiiklii henz kabul edilmemitir. Uygunluk deerlendirmesine ilikin olarak, onaylanm kurulular konusunda daha fazla ilerleme salanmtr. 2008de 6 adet onaylanm kuruluu olan Trkiyenin, hlihazrda asansrler, gaz yakan aletler, yap malzemeleri (imento), basnl kaplar, gezi tekneleri, oyuncaklar, kiisel koruyucu donanm ve makineleri kapsayan 12 adet onaylanm kuruluu bulunmaktadr. Akreditasyon konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. TRKAK (Trk Akreditasyon Kurumu) Avrupa Akreditasyon birliinin (EA) bir yesidir ve EAnn ok tarafl 7 adet anlamasn imzalamtr. TRKAK ayn zamanda Uluslararas Akreditasyon Forumunun (IAF) bir yesidir. TRKAKn Uluslararas Laboratuvar Akreditasyonu birlii (ILAC) ile bir karlkl tanma anlamas bulunmaktadr. TRKAKn gerekletirdii akreditasyon says geen yla gre % 61 orannda kayda deer bir art gstererek 397ye ykselmitir. TRKAK iyi laboratuvar uygulamalarnn izlenmesinden sorumlu otoritedir. TRKAKn yapsnn Avrupa akreditasyon sistemi ile daha fazla uyumlatrlmasn amalayan kanun deiiklii henz kabul edilmemitir. Yasal metroloji konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. l aletleri ynetmelii kapsam dndaki aletler iin l ve l aletleri tip onay ynetmelii yaymlanmtr. l aletleri ynetmeliini uygulayacak birim henz mevcut deildir. Piyasa gzetimi konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Doru ve tutarl veri toplanmas iin ortak bir yntem henz mevcut deildir. lkenin bykl dnldnde, risk analizi de gz nnde bulundurularak, daha yksek operasyonel btelere ve daha yaygn gzetim faaliyetlerine ihtiya vardr. Gzetim faaliyetlerinin grnrl dk seviyede kalmaktadr. Gzetim faaliyetlerinin hukuki ynn ve eitli rn kategorilerini de kapsayan srekli eitim gereklidir.

TR

40

TR

Gzetimden sorumlu kurumlarn merkezi ve yerel ofisleri arasndaki koordinasyon genelde sorun oluturmaya devam etmektedir. zellikle veritabanlarna ilikin olarak, bu kurumlar arasndaki koordinasyon da yeterli seviyede deildir. Sonu olarak, yatay tedbirlerin uyumu ileri seviyededir. Ancak, piyasa gzetiminin etkin bir ekilde salanmas ve standardizasyon ve akreditasyon konularnda ilave uyumun gerekletirilmesi iin daha fazla aba gsterilmesine ihtiya bulunmaktadr. Eski yaklam erevesindeki AB mktesebatna ilikin olarak daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Motorlu aralar, motorlu ara emisyonlar, ilalarn ruhsatlandrlmas ve fiyatlandrlmas, beeri ilalarn ambalajlanmas ve etiketlenmesi, ambalaj atklar, tehlikeli maddeler ile kimyasallar ve kozmetiklerin envanteri konularnda daha fazla uyum salanmtr. Ancak, Trkiye 1 Ocak 2005 tarihinden nce ruhsatlandrma bavurusu yaplan jenerik ilalar iin ruhsatlandrma sistemi ve veri mnhasriyeti sorununun zmne ynelik bir aba sarf etmemitir. Bekledii belirtilen jenerik bavurular37 iin bir moratoryum srdrlmesine karn, Nisan 2009da karlan beeri tbbi rnlerin ruhsatlandrlmasna ilikin ynetmelik deiiklii de dhil, Trk mevzuatnda veri mnhasriyeti konusunda hukuki bir kesinlik salanmamtr. Trkiye bu alanda Gmrk Birlii ykmllklerini ihlal etmektedir. Tarm ve Kyileri Bakanlnn ithal edilen alkoll ikilere uygulad kontrol belgesi ve zorunlu numune alma uygulamalar hl yrrlktedir. Eski yaklam alanndaki AB mktesebatna uyum ileri seviyededir, fakat uyumun tamamlanmas iin daha fazla aba gsterilmesi gerekmektedir. Uyum durumu zaten ileri dzeyde olan yeni yaklam erevesindeki rn mevzuatnda snrl ilerleme kaydedilmitir. Sanayi ve Ticaret Bakanl, Aralk 2009da yrrle girecek olan Revize Makine Direktifinin i hukuka aktarlmas ynnde gerekli dzenlemeleri kabul etmi ve elektromanyetik uyumluluk ynetmeliinde deiiklik yapmtr. Bakanlk, asansrlerin bakm ve iletimi ile ilgili bir ynetmelik yaymlamtr. Bilgi ve letiim Teknolojileri Kurumu (eski Telekomnikasyon Kurumu), radyo ve telekomnikasyon terminal cihazlar ynetmeliini deitiren ynetmelii ve arayzlerin teknik zelliklerinin yaynlanmasna ilikin teblii yaymlamtr. Ayn konuda, uyumlatrlm standartlar da yaymlanmtr. Salk Bakanl mknatsl oyuncaklarn teknik zelliklerini, Bayndrlk ve skn Bakanl da yap malzemelerinin teknik zelliklerini gncelletirmitir. Usule ilikin tedbirlerle ilgili ilerleme kaydedilmemitir. 339/93 (AT) sayl Tzk henz Trk mevzuatna aktarlmam olsa da, D Ticaret Mstearl sz konusu Tz tebliler vastasyla uygulamaktadr. Uyumlatrlmam alanda ilerleme kaydedilmemitir. Karlkl tanma ilkesi Trk ticaret mevzuatna henz aktarlmamtr. Bayndrlk ve skn Bakanl, Aralk 2006da kabul edilen mevzuatta da yer alan, uyumlatrlmam alandaki yap malzemelerine G iareti ilitirilmesine ilikin esaslar hakkndaki ynetmelii Haziran 2009da yaymlamtr. Borular, kap muhafazalar, prizler vb. gibi uyumlatrlmam alandaki btn yap malzemeleri Trkiyeye, 1 Temmuz 2010 tarihinden itibaren muhtemel bir ulusal iaretin yannda G iareti de ilitirilmi ekilde girmek zorunda kalacaktr. ABden gelen rnler de ayn arta tabi tutulacaktr. ABde serbest dolama girmi ve Trkiyeye yeniden ihra edilenler de dhil, nc lke meneli rnlerin Trkiyede uygunluk kontrollerinden gemesi gerekmektedir. Trk G iareti Gmrk Birlii hkmlerine aykr ekilde ticarete yeni bir teknik engel oluturmaktadr.

Gmrk Birlii alannda 1 Ocak 2001 ile 1 Ocak 2005 tarihleri arasnda ruhsatlandrlm orijinal rnlere dayanarak 1 Ocak 2005 tarihinden nce yaplm jenerik ila bavurular.
37

TR

41

TR

Mallarn Serbest Dolam 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Bu faslda snrl ilerleme kaydedilmitir. Mevzuat uyumu olduka ileri seviyededir, fakat baz konularda daha fazla aba sarf edilmesi gerekmektedir. Ayrca, uygunluk deerlendirmesi ve standardizasyona ilikin teknik engeller, ticareti artan bir ekilde kstlamaktadr. Piyasa gzetiminde, kurumlar aras ibirlii konusundakiler de dhil olmak zere nemli eksiklikler bulunmaktadr. Trkiyenin, zellikle ithalat lisanslarn ve kullanlm motorlu aralarn ithalatndaki kstlamalar yrrlkten kaldrarak, karlkl tanma ilkesini mevzuatna aktararak ve beeri tbbi rnlerde veri mnhasriyeti hkmlerini uyumlatrarak mallarn serbest dolam alannda 1/95 sayl Karar uygulamas gerekmektedir. 4.2. Fasl 2: ilerin Serbest Dolam gc piyasasna eriim konusunda, Yabanclarn alma zinleri Hakknda Kanun bir nceki Cumhurbakan Sayn Ahmet Necdet SEZER tarafndan veto edildikten sonra, 2007 ylndan bu yana TBMMde beklemektedir. Trkiye, Trkiye Kurumunun bilgi-ilem altyapsnn ve elektronik i bulma hizmetlerinin zayf olmas sebebiyle Avrupa stihdam Hizmetleri Ana (EURES) katlmaya henz hazr deildir. Sosyal gvenlik sistemlerinin koordinasyonu ile ilgili olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sosyal Gvenlik Kurumu, AB tarafndan finanse edilen projeler vastasyla sosyal gvenlik sistemlerinin koordinasyonuna ilikin bilgi ve kapasitesini gelitirmeye devam etmitir. Avrupa Salk Sigortas Kart ile ilgili gelime kaydedilmemitir. Sonu ilerin Serbest Dolam konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Uyum erken aamadadr. 4.3. Fasl 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi kurma hakk ve hizmet sunumu serbestisi alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. kurma hakk konusunda gelime kaydedilmemitir. Katlm Ortakl Belgesinde ngrlen detayl uyum stratejisi henz hazrlanmamtr. AB yesi bir lkede kurulmu olan firmalar hl kayt, lisans veya izin artna tabidir. AB mktesebatna uygun olmayan, cinsiyet, vatandalk, ikamet, orantsz dil art ve eczaclar iin tek iyeri kural gibi dier gereklilikler hl mevcuttur.

TR

42

TR

Snr tesi hizmet sunumu serbestisi konusunda yeni gelime olmamtr. AB mktesebatna uygun olmayan kayt, lisans veya izin art hl mevcuttur. Bir ye lkede yerleik hizmet sunucular, alma ve oturma izinlerini alabilmek iin bu tr artlara tbidirler. Hizmetler Direktifine uyum salanmasna ynelik olarak herhangi bir adm atlmamtr. karlan yeni bir ynetmelik, evre mhendisleri iin Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliine ye olma zorunluluuyla birlikte vatandalk art da getirmi olup, bu durum AB mktesebatna uygun deildir. kurma hakknn ve hizmet sunumu serbestisinin kullanm nndeki engeller tespit edilmemi ve bu tr engelleri tespit edecek bir yaplanmaya gidilmemitir. kurma hakk ve hizmet sunumu serbestisi alannda uyum erken aamadadr. Posta hizmetleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir. 2006 ylnda hazrlanan ve yakn zamanda gzden geirilen Posta Kanunu Tasars hl yasalamamtr. Mevcut hukuki tekel (arlk limitlerinden bamsz mnhasr hizmet) aamal olarak kaldrlmaya balanmam ve bamsz dzenleme otoritesi kurulmamtr. Mnhasr ve mnhasr olmayan hizmetler iin uygun muhasebe yntemleri ve hesaplarn ayrm olmadan muhasebe sisteminin effafl eksik kalacaktr. Mesleki niteliklerin karlkl tannmas ve mesleki nitelikleri tanmann akademik yeterliliklerin tannmasndan ayrlmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Mevcut idari yaplar sadece akademik yeterliliklerin tannmasna olanak salamaktadr. Karlkl tanma hl birka dzenlenmi meslee uygulanmaktadr. Vatandalk ve dil artlar devam etmektedir. karlan yeni bir ynetmelik, jeofizik mhendisleri tarafndan danmanlk hizmeti verilmesini vatandalk artna balamtr. Benzer ekilde dier bir ynetmelik, Trk vatanda olmayan kimya mhendislerinin kamu otoritelerine ve mahkemelere hizmet vermesini engellemektedir. Mesleki yeterliliklerin tannmasna ilikin 2005/36/AT sayl Direktifin uygulanmas iin hl bir temas noktas belirlenmemitir. Avukatlk, toksik rnler ve acentelere ilikin direktiflerin uygulanmasnda ilerleme kaydedilmemitir. Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Sonu olarak, i kurma hakk ve hizmet sunumu serbestisi alannda uyum erken aamadadr. Posta hizmetleri ve mesleki niteliklerin karlkl tannmas konularnda ilerleme kaydedilmemitir.

4.4. Fasl 4: Sermayenin Serbest Dolam

Sermaye hareketleri ve demeler konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bakanlar Kurulu, Trk Parasnn Kymetini Koruma Hakkndaki Karara ilikin Teblii deitirmi ve Merkez Bankasnn konvertibl dvizleri tanmlama ve bu dvizlerle ilgili ilemleri dzenleme gerekliliklerini kaldrmtr. Bu deiiklik, finansal kurumlarn dviz ile ilem yapabilmelerine ve

TR

43

TR

tm dvizlerle mevduat hesab aabilmelerine daha nce sadece baz ye devlet paralar iin mmkn olan olanak salamtr. Bu gelimeyi, ticari ilemlerle ilgili kredi kurallarna ilikin olarak Temmuz 2008de gerekleen serbestleme takip etmitir. Ocak 2009da, sigorta irketlerinin teknik rezervleri iin geerli olan i varlk tutma gerekliliklerine kolaylklar getirilmitir. Dviz kredilerine ilikin mevzuat deitirilmitir. Bunun sonucunda, yeni getirilen dzenlemeler erevesinde, irketler artk vade ya da miktar kstlamas olmakszn yerel bankalardan dviz kredisi alma imknna sahiptir. Bununla birlikte, gerek kiilerin dvize endeksli kredi szlemesi yapabilme hakk iptal edilmitir. Yabanclarn tanmaz edinmesi konusundaki Trk mevzuatnn, Avrupa Topluluunu Kuran Antlamann 56nc maddesi ile uyumsuzluu devam etmektedir. Trkiyede yabanc sermaye ile kurulmu irketlerin tanmaz edinmesi konusunda ayrmc nlemler ve ek kstlamalar getiren yeni bir ynetmelik kabul edilmitir. Dier lkelerde yerleik yabanc gerek ve tzel kiilerin Trkiyede tanmaz edinmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bu faslda mzakerelerin almasn takiben, Trkiyenin yabanclarn tanmaz edinmesinde AB mktesebatna uygun kademeli bir serbestlemenin ngrld bir eylem plan sunmas veya kademeli serbestleme ynnde nemli ilerleme saladn gstermesi gerekmekte olup, her iki konu da bu fasldaki katlm mzakerelerinin kilit unsurlardr. Katlm Ortakl Belgesinde ngrlen, AB kaynakl dorudan yabanc yatrmlar etkileyen kstlamalarn kaldrlmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Radyo ve Televizyon yayncl, enerji, ulatrma ve eitim gibi alanlarda, sektrel yatrm kstlamalar hl mevcudiyetini srdrmektedir. Katlm Ortakl Belgesindeki ncelikler arasnda bulunan, Trkiyenin demeler sistemine ilikin mevzuatn AB mktesebat ile daha fazla uyumlatrmas konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Merkez Bankas, bankalarn gerek Trk liras cinsinden yapacaklar ulusal demelerde, gerek Avrupa Ekonomik Alanndaki hesaplara avro cinsinden yapacaklar snr-tesi transferlerde, uluslararas banka hesap numaralar (IBAN) kullanmn zorunlu klan bir ynetmelik kabul etmitir. Kara parann aklanmas ile mcadele konusundaki ilerleme dzensiz olmaya devam etmitir. Rapor dneminde Trkiye, mevzuatn AB mktesebat ve Mali Eylem Grev Gc (FATF) tavsiyeleri ile uyumlatrma ynnde ilerleme kaydetmitir. Trk makamlar, Su Gelirlerinin Aklanmasnn nlemesi Hakkndaki Kanunun uygulanmasn glendirmek iin bir eylem plan hazrlam ve uygulamaya ynelik hkmler ieren bir dizi ynetmelik kabul etmitir. Trkiye, bankalarn, sermaye piyasas arac kurumlarnn, posta hizmetleri, sigorta ve bireysel emeklilik irketlerinin uyum programlar oluturmalarn zorunlu klmtr. pheli ilem tiplerini ve mteri tanmlamay ieren ilave ynetmelikler karlmtr. Mali Sular Aratrma Kurumu tamamlayc rehberler yaymlamtr. Trkiye ubat 2009da, 2007 ylnda kabul edilen FATFnin nc tur ortak deerlendirme raporunun kabulnden sonraki ilk takip raporunu FATFye sunmutur. Bu raporda, ortak deerlendirme raporunda belirtilen eksikliklere ilikin olarak Trkiye tarafndan alnan tedbirler yer almaktadr. Trkiye, 5 lke ile daha (Arnavutluk, Makedonya, Grcistan, Romanya ve Suriye) bilgi deiimi konusunda mutabakat zapt imzalamtr. Kasm 2008de kabul edilen Baz Varlklarn Milli Ekonomiye Kazandrlmas Hakknda Kanun 30 Eyll 2009 tarihine kadar uygulanmtr. Bu Kanun, kara parann aklanmas ve terrizmin finansmanna kar mevcut tedbirleri zayflatabilecei dncesiyle FATFnin dikkatini ekmitir. Trkiye, bu Kanun erevesinde gerekletirilecek ilemler neticesinde ortaya kabilecek kara parann aklanmas ve terrizmin finansmannn nlenmesi iin daha fazla tedbir almaldr. Trkiye, kara parann aklanmas ile ilgili tm alanlarda, ilgili mevzuatn gerektii gibi uygulanmas ve yrtlmesine ilikin idari kapasitesi bakmndan dzensiz de olsa baz ilerlemeler kaydetmitir.
44

TR

TR

MASAKa bildirilen pheli ilem says 2007de 2.946 iken, 2008de kayda deer biimde artarak 4.924e ykselmitir. Bildirimlerin ou, kara parann aklanmas konusunda ana odak olmaya devam eden bankaclk sektrnden banka d sektr de nemli bir odak olmasna ramen gelmektedir. Terrizmin finansman bakmndan, 2007de 144 olan pheli ilem bildirimi, 2008de 228e ykselmitir. 42 olayda kovuturma istenmi (2007de 43), bunlardan 34 mahkemeye intikal etmitir (2007de 22). MASAK, bankalar, sermaye piyasas arac kurumlar, sigorta ve bireysel emeklilik irketleri iin bunlarn kendi ykmllklerine uyumu hakknda klavuzlar karmtr. MASAK ayrca, kr amac gtmeyen kurulular iin terrizmin finansmannn nlenmesi hakknda klavuzlar yaymlamtr. MASAK, mfettiler, hkimler, savclar ve mkellefler iin eitimler organize etmeye devam etmektedir. Yargnn ve kolluk kuvvetlerinin, kara parann aklanmas ile mcadele kapasitelerini ve terrizmin finansman ile mcadele mekanizmalarn gelitirmek iin daha fazla aba sarfedilmesine ihtiya bulunmaktadr. Trkiye, Avrupa Konseyinin Su Gelirlerinin Aklanmas, Aratrlmas, El Konmas ve Msaderesi ile Terrizmin Finansman Hakkndaki Szlemeyi (CETS 198) imzalam, ancak henz onaylamamtr. Sonu Sonu olarak, sermayenin serbest dolam alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, bu faslda mzakerelerin almasn salayan, sermaye hareketleri ve demeler ile kara parann aklanmasnn nlenmesi hakkndaki eylem planlarn Komisyona sunmutur. Trkiye sigortaclk mevzuatnn serbestletirilmesi konusunda ilerleme kaydetmitir. Ancak, sermaye hareketleri ve demeler konularnda AB mktesebatna uyum snrl kalmtr. Yabanclarn tanmaz edinmesinin nnde hl engeller vardr ve yeni bir ynetmelik yabanc sermayeli irketler iin ilave ayrmc kstlamalar getirmitir. Sektrel kstlamalar AB meneli dorudan yabanc yatrmlar etkilemeye devam etmektedir. Kara parann aklanmasna ve terrizmin finansmanna kar alnan tedbirler bakmndan ilerleme dzensiz olup, bu alanda Trkiyenin idari ve yasal uygulama kapasitesi olmas gereken dzeyde deildir.

4.5. Fasl 5: Kamu Almlar

Kamu almlarna ilikin genel ilkeler bakmndan ilerleme kaydedilmemitir. hale mevzuatnda yerli istekliler lehine % 15 fiyat avantaj hl yer almakta olup, bu avantaj, idarelerin, Trk mallarn ve hizmetlerini teklif eden isteklileri tercih etmelerini tevik eden ve Aralk 2008de yaymlanan Babakanlk Genelgesi ile glendirilmitir. Yerli istekliler lehine hkm, 2008 ylnda tm ihalelerin % 10unda, yabanc isteklilere ak ihalelerin ise % 15inde kullanlmtr. Genelgenin yaymlanmasnn ardndan yerli istekliler lehine uygulamada finansal anlamda kayda deer bir art olmu ve 2009 ylnn ilk eyreinde, tm ihaleler bakmndan % 13,7ye ykselerek, 1 milyar avroya ulamtr Kamu hale Kanununa (KK), mal ve hizmet almlar ile ilgili yeni istisnalar getirilmi, aratrma ve gelitirme faaliyetleri ile ilgili tm almlar KKin kapsam dnda braklmtr. Kamu hale Kurumu, 2008 ylnda istisnalar kapsamnda gerekletirilen ihalelerin % 31,8e ulatn gsteren bir rapor yaymlamtr. 2009 yl ilk eyreinde istisnalar kapsamnda yaplan almlarn miktar 2 kattan daha fazla artm ve tekel niteliindeki kamu iktisadi teebbsleri mal ve hizmetlerinin bu kapsamda alnd teyit edilmitir. halelerin sonulandrlmas ile ilgili olarak snrl ilerleme kaydedilmitir. Kamu almlar ile ilgili bilgiler, internet ortam da dhil olmak zere, ilgili tm kesimlerin eriimine ak olup bu durum yksek oranda bavuru yaplmasn salamaktadr. 2008 ylnda yaplan Kanun deiiklii

TR

45

TR

ile, AB direktiflerinde ngrlen elektronik eksiltme, dinamik alm sistemi ve n ilan kavramlar mevzuata eklenmi ve ereve anlamalarn kapsam geniletilmitir. Bu kanun deiikliini Mart 2009da yaymlanan uygulama ynetmelikleri takip etmitir. Ancak, Trk ihale mevzuat hl pek ok adan AB mktesebat ile uyumlu deildir. Su, enerji, ulatrma ve posta sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn almlar hl klasik kamu almlar usullerine tabidir ve zel ve inhisari hak tayan zel sektr kurulular kapsam dnda kalmaktadr. mtiyazlar ve kamu-zel sektr ortaklklarna ynelik olarak, 2 yl nce kapsaml mevzuat taslaklar sunulmu ve tartlm olmasna ramen, bu konularda tutarl bir yasal ereve bulunmamaktadr. 2009 ylnda ihalelerdeki eik deerler ve mali snrlar AB mevzuatnda ngrlen deerlerin zerinde olmaya devam etmitir. Kamu almlar alannda AB mevzuatna uyum stratejisi henz sunulmamtr. dari kapasite ile ilgili olarak iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Kamu hale Kurumu ve Devlet Planlama Tekilat Mstearl yeterli idari kapasiteye sahiptir. Baz kurumsal deiiklikler iin hazrlklar devam etmektedir. Kamu hale Kurumu, zerkliini salamlatrmak, kar atmalarn engellemek ve inceleme ve dzenleme yetkilerini birbirinden ayrmak iin yeniden yaplanmtr. Maliye Bakanl, kstl personeline ramen, kamu almlar politikasn izlemek ve yeknesakl salamak zere grevlendirilmitir. Maliye Bakanlnn kamu almlar politikalarnn oluturulmas ve ilgili mevzuatn hazrlanmasnda kamu kurulular arasnda koordinasyonun salanmas konularndaki sorumluluu, yaplan mevzuat deiiklii ile teyit edilmi ve bylece katlm mzakerelerinin kilit bir gereklilii karlanmtr. lgili taraflar asndan (yklenici firmalar ve giriimciler) piyasann ileyii ve rekabet edebilirlik birok sektrde yeterli seviyededir. ikyetlerin incelenmesi Direktifine uyum ile ilgili olarak snrl ilerleme kaydedilmitir. 2008 ylnda yaplan deiiklik, ikyetlerin incelenmesini daha kolay hale getirilmesi amacyla, ihalenin verilmesiyle szleme imzalanmas arasndaki bekleme sresi uygulamasn balatmtr. Ancak, sz konusu deiiklik, AT itihat hukukuna aykr olarak, idarelerin ihale iptali kararna kar ikayet imknn ortadan kaldrmtr. Sonu Bu faslda, idari sorumluluklarn belirlenmesi ve ikyetlerin incelenmesi Direktifine uyum bata olmak zere baz ilerlemeler kaydedilmitir. Baz idareler yaptklar almlarla iyi uygulama rnekleri oluturmutur. Ancak, uygulamann glendirilmesi gerekmektedir. Mevzuat uyumunun salanmas ve idari kapasitenin glendirilmesi iin gerekli reformlar ieren kapsaml strateji hl sunulmamtr. Mevzuatta kk olumlu gelimeler yaanmtr. Genel hkmlere getirilen istisnalarda ve yerli istekliler lehine verilen avantajlardaki art Trkiyeyi AB mktesebatna uyumdan uzaklatrmaktadr, dolaysyla ihalelerdeki rekabet ve etkinlik azalmaktadr.

4.6. Fasl 6: irketler Hukuku

irketler hukuku alannda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Trk Ticaret Kanunu (TTK) Tasars ve Trk Ticaret Kanununun Yrrl ve Uygulama ekli Hakknda Kanun Tasars yl akn bir sredir TBMM gndemindedir. TTK Tasars yasalamadan irket bilgilerinin elektronik ortamda aklanmas veya bu bilgilere elektronik ortamda ulalmas ya da irketlerin elektronik ortamda kaydedilmeleri mmkn deildir. Halka ak snrl sorumlu irketlerin birleme ve blnmelerine, kamuya ak irketlerin hissedarlarnn belirli haklarnn kullanmna ve pay alm tekliflerine ilikin olarak Sermaye Piyasas Kanununda yaplacak deiiklikler de dhil olmak zere, bu alandaki muhtelif kanun taslaklarnn kabul TTKnn yrrle girmesine baldr.

TR

46

TR

Muhasebe konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye Muhasebe Standartlar Kurulu (TMSK), Uluslararas Muhasebe Standartlar (IAS) konusunda birok yorum ve revizyon yaymlamtr. Kabul edilen standartlar borsaya kote irketler iin geerlidir. Sermaye Piyasas Kurulu, borsaya kote irketlere, IAS ve Uluslararas Mali Raporlama Standartlar dorultusunda, ABdeki formata uygun olarak yllk ve er aylk mali bildirim yaymlama ykmll getirmitir. Bu ykmllk sadece borsaya kote irketler iin getirilmitir. Ancak, Trkiyedeki irketlerin byk ounluu borsaya kote deildir. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu AB mktesebatna uyum amacyla konsolide finansal tablolarn dzenlenmesine ilikin Teblide deiiklik yapmtr. Bu Tebli uyarnca, finansal kurulu niteliinde olsun ya da olmasn, btn bal ortaklklarn mali tablolarnn, ana bankann konsolide mali tablolar altnda gsterilmesi zorunluluu getirilmitir. TMSK be adet muhasebe standartlar uzman yardmcs almtr. Ancak, idari kapasitesi yetersiz kalmaya devam etmektedir. Denetleme konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Dzenleyici ereve hl hazrlanmaktadr. Zorunlu denetim ve denetim firmalarna ilikin kamu gzetim kurumu henz kurulmamtr. Sonu Rapor dneminde kayda deer ilerleme olmamtr. Yeni TTK henz kabul edilmemitir. 4.7. Fasl 7: Fikri Mlkiyet Hukuku Telif haklar ve balantl haklar konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Kltr Bakanl, Telif Haklar ve Sinema Genel Mdrl meslek birliklerini denetlemitir. Mzik alanndaki drt meslek birlii arasnda ibirlii protokol imzalanmasn takiben oteller ve yaync kurulular ile lisans anlamalar imzalanmtr. Fikri mlkiyet ile ilgili birimler arasnda ibirlii ve koordinasyon daha fazla gelimitir. Kitap korsanl ve CD, DVD gibi grsel aralarn korsanlnn yan sra gayri maddi mallarla ilgili telif haklar ve balantl haklarn ihlal edilmesi yaygn olarak devam etmektedir. Trkiyenin bu alandaki uygulama kapasitesi hl yetersizdir. Snai mlkiyet haklar konusunda hukuki ereve bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trk Patent Enstits (TPE), Babakanlk tarafndan idari ilemlerin sadeletirilmesi ve brokrasinin azaltlmas iin balatlan almalar erevesinde, patent, corafi iaretler ve endstriyel tasarmlara ilikin ynetmeliklerde deiiklikler yapmtr. TPE personelinin ou yabanc dil ve hukuki konularda uzmanlamalarn salayacak eitim almlardr. TPE ve fikri mlkiyet hak sahipleri ve onlarn temsilcileri arasnda herhangi bir yapc diyalog kurulamamtr. Kt niyetli tescil ve benzer marka ve endstriyel tasarmlara ilikin sorunlar hl zlememitir. Salk Bakanl tarafndan Nisan 2009da beeri tbbi rnlerin ruhsatlandrlmasna ilikin ynetmelik deiiklii yaymlanmtr. Ynetmelikte, kombine rnlere uygulanacak kurallar, fiks kombinasyonlar konusundaki AB mktesebatna uygun olarak dzenlenmemi ve bu nedenle veri mnhasriyeti konusunda herhangi bir yasal netlik salanamamtr. Yeni dzenleme, rnlerin ruhsat bavurusunda aranan belgelerin saysn artrm ve pazara girii

TR

47

TR

daha fazla zorlatrmtr. Genel olarak bu dzenleme, ruhsatlandrma ve veri mnhasriyeti konularnda Salk Bakanlnn takdir yetkisini artrmtr. Uygulamaya ilikin olarak, Sanayi ve Ticaret Bakanl ile Kltr Bakanlnn e bakanlnda st dzey temsilcilerden oluan Fikri ve Snai Mlkiyet Haklar Koordinasyon Kurulu, Kasm 2008 ve ubat 2009da iki kez toplanmtr. Koordinasyon Kurulunun amac fikri mlkiyet haklarnn korunmasn artrmak amacyla ibirliini gelitirmektir. Ancak, Fikri ve Snai Mlkiyet Haklar Koordinasyon Kurulu toplantlarnda hak sahipleri gerektii gibi temsil edilememitir. Bu alandaki uygulayc birim olan Trk Polisi, Rapor dneminde korsanlkla mcadelede baarl operasyonlar gerekletirmitir. Ancak, korsan ve taklit mallar nemli sorun olarak kalmaya devam etmektedir. Snai mlkiyet haklar konusunda resen soruturma alamamas, soruturmalarn sadece ikyet zerine yaplabilmesi, ciddi bir sorundur. Snr kontrolleri, zellikle resen el koyma bakmndan zayftr. Hkmet, bu alandaki abalarn fikri mlkiyet haklaryla ilgili tm taraflarla ibirlii iinde hzlandrmaldr. Temmuz 2008de Anayasa Mahkemesi, markalara ilikin KHKda yer alan cezai hkmleri, marka ihlallerine uygulanacak cezalarn sz konusu mevzuat altnda dzenlenemeyecei gerekesiyle iptal etmitir. Sz konusu kararn gerekesi, su ve cezalarn KHK ile deil, ancak TBMMde kabul edilen yasalarla dzenlenebilmesidir. Bu sebeple ortaya kan yasal boluun giderilmesi iin Ocak 2009da TBMM tarafndan yeni bir Kanun kabul edilmitir. Ancak, yeni Kanunun kabulne kadar geen srede, sadece Ankara, stanbul ve zmirdeki ihtisas mahkemelerindeki taklit markalarla ilgili davalarda, 3357 sanktan 2861i beraat etmitir. Bu tr bir yasal boluk, DT yelerinin en azndan marka ihlali davalarnda cezai hkmler uygulamalarn gerektiren TRIPSin 61inci maddesine aykrdr. Sz konusu yasal boluk, patent, endstriyel tasarm ve corafi iaretler gibi dier snai mlkiyet haklarn da etkilemektedir. Bu haklarn ihlaline ilikin cezalar 31 Aralk 2008 tarihine kadar uygulanabilmitir. Sonu olarak, 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren davalarda beraat karar verilmektedir. Patent, endstriyel tasarm ve corafi iaretlerin ihlalinde uygulanacak cezai hkmleri dzenleyen kanun taslaklar hl TBMMnin gndemindedir. Bugne kadar Trkiye, Komisyon tarafndan Nisan 2008de nerilen ve kapan kriterlerinden biri olan diyalog mekanizmasnn oluturulmasna ilikin olarak istekli davranmamtr. Fikri mlkiyet haklar alannda diyalog mekanizmasnn oluturulmas ve Trkiyenin mekanizmaya etkin katlm bu fasldaki kapan kriterlerinden biridir. Sonu Sonu olarak, AB mktesebatna uyum greceli olarak ileri seviyededir. Fikri mlkiyet haklar alanndaki kamu kurumlar arasnda koordinasyon ve ibirlii ile bunlarn uzmanlama seviyesi artmtr. Ancak, uygulama kapasitesi hl yetersizdir. Bu alanda uyumlatrlm ve revize edilmi, cezai yaptrmlar da ieren yasal dzenlemelerin kabul edilmesi ok nemlidir. Snai mlkiyet haklar alannda, zellikle uygulamaya ilikin ciddi sorunlar devam etmektedir. Trkiye, bu konular hak sahipleri ile yakn ibirlii ierisinde ele almaldr. Komisyon tarafndan nerilen fikri mlkiyet haklar alannda diyalog mekanizmas oluturulmas ok nemlidir.

TR

48

TR

4.8. Fasl 8: Rekabet Politikas Trkiye anti-trst konusunda daha fazla ilerleme kaydetmitir. Devlet yardmlar konusunda ise ok snrl ilerleme salanmtr. Kartellere verilen para cezalarnn ve kartellerin ortaya karlmasnda Rekabet Kurumu ile aktif ibirlii yapan teebbslere para cezalarnda indirim yaplmas veya para cezas verilmemesi konularnn dzenlendii Ynetmelik ubat 2009da kabul edilmitir. Rekabet Kurumunda, bu Ynetmeliin uygulanmas ve Ynetmelik hkmlerinden yararlanmak isteyenlere bilgi salanmas iin zel bir birim kurulmutur. Yatay ibirlii anlamalar ve deminimis kurallarna ilikin AB mktesebat hl i hukuka aktarlmamtr. Rekabet Kurumunun, personel eitimine ciddi nem vermesi sonucunda ulalan tatmin edici idari ve ilevsel bamszlk seviyesi, Kurumun idari kapasitesine nemli katklar salamaktadr. Rekabet Kurumunun uygulamaya ilikin kaytlarna gre, 2008 ylnda rekabete aykr anlamalar ya da hkim durumun ktye kullanlmas ile ilgili 3 dosyada para cezas uygulanmtr. Kurum tarafndan verilen toplam para cezalar, 2008 ylnda bir nceki yla gre % 57 artmtr. Kurum, 57 menfi tespit ve kiisel muafiyet talebini (kabul edilen bavurular) karara balam, 65 adet de soruturma balatmtr. 2009 ylnn ilk yarsnda Kurum, daha ok kimyasallar ve ila sektrleri ile demir elik sektrlerine younlam, 2 dosyada para cezas uygulamtr. Dantay bnyesinde zel bir dairenin kurulmas, rekabet kararlarnn grlmesini hzlandrmtr. Kararlarn yargya tanmasnda % 13,5lik bir azalma meydana gelmitir. Kamu teebbsleri ile kendilerine zel ve inhisari haklar verilmi teebbslere ilikin rekabet kurallarnn uyumunda ilerleme kaydedilmemitir. Devlet yardmlar konusunda herhangi bir mevzuat kabul edilmemi ve devlet yardmlarn izlemek zere ilevsel olarak bamsz bir otorite kurulmamtr. Trkiye, elik sektrne verilen devlet yardmlar konusunda, Haziran 2009da gzden geirilmi Ulusal Yeniden Yaplandrma Plann sunarak ilerleme kaydetmitir. Sonu Sonu olarak, Trkiyenin, birlemelerin kontrolne ilikin kurallar da dhil olmak zere antitrst konusundaki uyumu ileri seviyededir. Trkiye, rekabet kurallarn etkili biimde uygulamaya devam etmitir. Rekabet Kurumunun idari ve operasyonel bamszl tatmin edici seviyededir. Devlet yardmlarna ilikin ilave uyum salanamam, uzun sredir bekleyen Devlet Yardmlar Kanunu Tasla yasalamamtr. Trkiyenin Avrupa Kmr elik Topluluu Serbest Ticaret Antlamas kapsamndaki ykmll erevesinde elik sektrne verilen devlet yardmlarna ilikin olarak AB kurallarn uygulamas gerekmektedir. Bu faslda uyum tamamlanmamtr. 4.9. Fasl 9: Mali Hizmetler
Bankalar ve mali gruplar konularnda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) kresel mali krizin etkilerine kar koymak amacyla
49

TR

TR

baz nlemler alm ve sermaye tabanlarnn glendirilmesini teminen bankalardan krlarn datmamalarn istemitir. BDDK ayrca, bankalarn reel-sektr kredilerini yeniden yaplandrabilmelerini kolaylatrmak iin geici dzenlemelere gitmitir. Temerrde den kredi mterilerinden bankalara borlarn deyenlerin kredi gemilerinin Merkez Bankasnca silinmesini dzenleyen bir Kanun TBMM tarafndan kabul edilmitir. Trkiye, hedef sermaye yeterlilik oran (% 12) belirlemi, likidite dzenlemeleri ve menkul kymetler muhasebesi prensiplerine ilikin deiiklikler yapmtr. Operasyonel risk, sermaye gereksinimi hesaplamasna dhil edilmi ve taslak kredi riski ynetimi standartlar hazrlanmtr. Ancak, Basel II Uzlasnn uygulanmas ynnde ilerleme salanmamtr. BDDK, biri Lksemburg mali denetleme otoritesi, biri Birleik Arap Emirlikleri Merkez Bankas ve dieri de Lbnan Bankaclk Denetleme Komitesi ile olmak zere 3 yeni mutabakat zapt imzalam, bylece imzalanan toplam mutabakat zapt says 19a ulamtr. Yeni gelitirilen bilgi sistemleri temelli bir ara vastasyla ve mevcut sistemlerin iyiletirilmesiyle BDDKnn denetleme ve uygulama kapasitesi glendirilmitir. BDDK, koordinasyonu salamak amacyla, farkl dzenleme otoriteleri tarafndan denetlenen finansal kurulularn konsolide denetimine ilikin kurallar belirlemitir. BDDKnn organizasyon yaps ve birimlerinin grevleri gzden geirilmi ve 4 yeni birim kurulmutur. Trk mevzuat bankalar ve mali gruplara ilikin AB mktesebatyla ksmen uyumludur. Sigortaclk ve bireysel emeklilik konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yeni bir Bakanlar Kurulu Karar ile Trkiyede kaytl teknelerin yurt dnda yerleik yabanc sigortaclk irketlerinden de polie satn alabilmelerine imkn tannmtr. Hazine Mstearl Sigorta Tahkim Komisyonu yelerine ilikin asgari kurallar belirleyen bir Ynetmelik karmtr. Bir baka Ynetmelikle bireysel kredilerle ilgili zorunlu ve ihtiyari sigortalara ilikin standartlar tanmlanmtr. Hazine Mstearl kabul ettii yeni bir Ynetmelik erevesinde, dernekler ve vakflar tarafndan yrtlen emeklilik planlarnn akteryal denetimine balamtr. Motorlu aralar zorunlu mali sorumluluk sigortasnda tarife serbestletirilmesi kapsamnda, Hazine Mstearl onaylanan tarifelerdeki st limiti + % 20den + % 100e karmtr. Bunun yan sra, Sigorta Tahkim Komisyonu faaliyete gemi ve mterilerle hizmet sunucular arasndaki uyumazlklarn mahkemeye intikal etmeden zmne ynelik bu yeni tahkim sistemine 37 sigorta irketi katlmtr. Bununla birlikte, gerek bankaclk gerekse banka d mali sektrde ihtiyati standartlar ve denetim standartlar glendirilmemitir. Sigortaclk ve bireysel emeklilik konularnda bamsz bir dzenleyici ve denetleyici otoritenin kurulmasna ilikin ilerleme salanmam ve Katlm Ortakl Belgesindeki bir baka ncelik daha yerine getirilmemitir. Trkiye, mali piyasa altyapsna ilikin gereklilikleri nemli lde salamaktadr, ancak sigortaclk konusunda ksmi uyum devam etmitir. Menkul kymet piyasalar ve yatrm hizmetlerine ilikin baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sermaye Piyasas Kurulu (SPK), borlanma aralarnn kurul kaydna alnmasna ilikin olarak kard yeni bir Tebli ile, mevcut 7 teblii konsolide etmi ve deitirilebilir tahvili yeni bir ara olarak getirmitir. SPK, hukuki ereveyi AB mktesebatna uyumlatrmak amacyla, zel Durumlarn Kamuya Aklanmasna likin Esaslar Tebliini revize etmitir. Tebli, ortaklklarn zel durumlarn aklanmasn erteleme imkn getirmitir. Tebli, ayrca, borsaya kote edilmi irketlerin nemli miktardaki hisselerinin alm veya satm bildirimlerine ilikin kurallar ABnin effaflk Direktifi dorultusunda uyumlatrmtr. SPK, gelecekte karlabilecek yeni aralara (oydan yoksun paylar) ilikin bir Tebli yaymlamtr. SPK ayrca, kamu yatrm projelerinin finansmanna yardmc olmas beklenen borsaya kote edilmi altyap yatrm irketlerinin
50

TR

TR

kurulmasna izin veren bir Tebli yaymlamtr. Bunlarn yan sra, arac kurumlarn i denetim sistemleri, araclk faaliyetlerinin belgelenmesi ve kaydedilmesi, trev aralarnn alm satmna ilikin araclk, yatrm ortaklklar, yatrm fonlar, altyap gayrimenkul yatrm ortaklklar, risk sermayesi yatrm ortaklklar, arac kurumlar tarafndan yatrlan teminatlarn kullanm esaslar ve kaydiletirilen sermaye piyasas aralarna ilikin kaytlarn tutulmasnn usul ve esaslar hakknda Tebliler yaymlanmtr. Menkul kymet piyasalar ve yatrm hizmetlerine ilikin ilerleme kaydedilmemitir (Finansal Ara Piyasalar Direktifi, yatrmc tazmin sistemleri, prospektsler, piyasann ktye kullanm ve kollektif yatrm kurulular balamnda). Trk mevzuat menkul kymet piyasalar ve yatrm hizmetlerine ilikin AB mevzuatyla ksmen uyumludur. Sonu Sonu olarak, mali hizmetler alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Mali hizmetlere ilikin alt balkta da Trk mevzuat AB mktesebatyla ksmen uyumludur. Mali Hizmetler 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr.

4.10. Fasl 10: Bilgi Toplumu ve Medya

Elektronik Haberleme ve Bilgi Teknolojileri konusunda ilerleme kaydedilmitir. Mobil abone eriim oran Austos 2009 itibaryla % 89dur. Sabit ve mobil a altyapsna ilave zel yatrmlar yaplmtr.38 Geni bant abone says 2009 ylnn ikinci eyrei itibaryla 6,2 milyona ulamtr, ancak, geni bant ve sabit telefon pazarnda alternatif operatrlerin pay dk olmaya devam etmektedir. Kasm 2008de 5809 sayl Elektronik Haberleme Kanunu kabul edilmitir. Bu Kanunun kabul, Trkiyenin dzenleyici erevesinin zellikle yetkilendirme kurallar ve dzenleyicinin grevleri konusunda AB mktesebatyla uyumlatrlmas bakmndan nemli bir admdr. Telekomnikasyon Kurumu, Kanunun yrrle girmesinden sonra elektronik haberleme konusundaki AB mktesebatna ilave uyum salayan ynetmelikleri kabul etmitir. Kanunda yaplan deiiklikler, sabit telefon pazarnda rekabet iin gerekli koullar oluturma potansiyeline sahiptir. Mobil alanda rekabeti koruma tedbirleri asndan gelime salanmtr. Mobil pazardaki ara balant cretleri Rapor dneminde % 30 drlmtr. Ayrca, numara tanabilirliinin Kasm 2008de balatlmasnn ardndan, Austos 2009 itibaryla 6,2 milyon numara tanmtr. Sabit telefon pazarnda numara tanabilirlii Eyll 2009da balatlmtr. 3 mobil operatr 3G hizmet lisans alm ve Temmuz 2009 itibaryla hizmet sunmaya balamtr.

38

Sabit a altyaps iin 628 milyon avro, mobil a altyaps iin 1,190 milyon avro yatrm yaplmtr. 51

TR

TR

nternet hizmet vergileri % 15ten % 5e drlmtr. Bununla birlikte, Elektronik Haberleme Kanunu, zellikle evrensel hizmet ykmllne ilikin hkmler ve mevcut imtiyaz szlemelerine uygulanmayan yetkilendirme kurallarnn kapsam asndan AB mktesebat ile uyumlu deildir. Ayrca, Kanunda etkin piyasa gcne sahip iletmeciler rejimine ve pazar analizi usullerine ilikin salam bir yasal dayanak bulunmamaktadr. AB mktesebat gereklilikleri erevesinde birincil ve ikincil mevzuatn ayrntl biimde gzden geirilmesi elektronik haberleme mevzuatndaki eksikliklerin belirlenmesini salayacaktr. Sabit telefon ve geni bant internet pazarlarnda rekabetin serbestletirilmesi iin baz hususlarn zme kavuturulmas gerekmektedir. Ksa mesafe telefon lisans artlar uygulanmaktadr, ancak, numaralandrma plannda ve ara balant cretlerinde sorunlar devam etmektedir. Ses ve geni bant pazarlarnda ara balant artlarnn gelitirilmesi ve bu stratejik pazarlarda rekabetin tevik edilmesi nemlidir. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu ile Rekabet Kurumu arasnda yetki paylamnn netletirilmesi gerekmektedir. Maliyet muhasebesi ve hesap ayrm ilkeleri mobil pazarda hkim konumdaki operatrler tarafndan tam olarak uygulanmamaktadr. Haberleme hizmetlerinde, sektrn dzenlenmesine ilikin ynetim maliyetleriyle ilgisi olmayan yksek vergilendirme sorun olmaya devam etmektedir. Bilgi toplumu hizmetlerine ilikin olarak Trkiyenin yasal erevesi, a gvenlii ve siber sua ilikin AB mktesebatyla uyumludur. Ancak, Trkiye, artl eriime dayanan veya artl eriimi ieren hizmetlerin hukuki korunmasna ilikin Avrupa Szlemesine taraf deildir. Elektronik imza ve e-ticaret konusundaki Trk mevzuat, AB mktesebatyla uyumlu deildir. Baz internet sitelerine eriim mahkeme kararlar ile sk sk engellenmekte olup, bu husus internete eriim bakmndan ifade zgrlne sayg gsterilmesi konusunda daha gl gvencelere ihtiya bulunduunu gstermektedir (Bkz. fade zgrl). Grsel iitsel politika konusunda, kamu yayncs TRT, 24 saat Krte TV (TRT 6) ve radyo yaynna balamtr. TRT gnde 2 kez yarm saat Ermenice yayna da balamtr (Bkz. Raporun birinci blmndeki Kltrel Haklar). Radyo ve Televizyon st Kurulunun (RTK) etkinlii glendirilmitir. Tm RTK kararlar kendi internet sitesinde yaymlanmakta olup yaynclarla istiare iin bir forum oluturulmutur. Komisyonun ye devletler iin belirledii hedefe uygun olarak, dijital yayna gei iin bir yol haritas kabul edilmitir. RTK, internet protokolne dayanarak yayn yapacak muhtemel televizyon operatrlerinin test yaynlar iin izin vermitir. Bununla birlikte, AB mktesebatna uyum asndan gelime kaydedilmemitir. Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunda, tanmlar, yarg yetkisi, yayn alm ve yeniden iletim zgrl, vatandala dayal ayrmclk yaplmamas, Avrupa eserleri ve bamsz eserlerin tevik edilmesi, nemli olaylar ve yabanc sermaye pay zerindeki snrlamalar asndan hl sorunlar bulunmaktadr. Yaynclk sektrnn ynetimi asndan, RTKn frekans tahsislerini yenilememi olmas yaynclk sektrne zarar vermektedir. Ayrca, bir dzineden fazla TV kanal, birka yldr lisans bavurularnn sonulandrlmasn bekliyor olmalarna ramen, lisans olmadan altklar iddiasyla kapatlmtr. Trke dndaki dillerde yayn yapan zel kanallarda, ierik ve zaman snrlamasnn yan sra eviri zorunluluu da devam etmektedir (Bkz. Siyasi Kriterler ve Kltrel Haklar). Yaynclara gre, sz konusu kstlamalar Krte yayn teknik olarak zor ve ticari olarak srdrlemez hale getirmektedir. Sonu olarak, toplamda 6 zel yayncya lisans verilmi olmasna ramen, 2009da sadece bir TV ve iki radyo kanal Krte yayn yapmtr.

TR

52

TR

Sonu Sonu olarak, elektronik haberleme konusunda Trk mevzuatnn AB hukuki erevesine uyumu asndan ilerleme kaydedilmitir. Ancak, ikincil mevzuatn kabul edilmesi ve uygulanmas, ereve Kanunun pazar zerindeki etkisinin salanmas asndan kilit neme sahiptir. zellikle sabit telefon ve internet/geni bant pazarlarnda rekabet gelimemitir ve bu durum dzenleyici ykmllklerin etkin biimde uygulanmas ihtiyacn ortaya koymaktadr. Bu, temel olarak bamsz dzenleyici kurumun grevidir. Grsel iitsel politika alannda ok snrl ilerleme salanmtr.

4.11. Fasl 11: Tarm ve Krsal Kalknma

Ortak Tarm Politikasna (OTP) yasal uyum bakmndan snrl ilerleme kaydedilmitir. Tarm ve Kyileri Bakanlnn yeniden yaplandrlmas konusunda, gelecekteki yaplanmasna ilikin bir taslak bulunmasna ramen, ilerleme kaydedilmemitir. Yatay konulara ilikin olarak snrl ilerleme kaydedilmitir. Sadece, iftlik Muhasebe Veri Ann (MVA) uygulanmasnda iyi bir ilerleme sz konusudur. MVAya ilikin yasal erevenin uygulanmas konusundaki Ynetmelik dorultusunda pilot MVA sisteminin 9 ilde baarl bir ekilde test edilmi olmas, kapsaml bir MVA sisteminin kurulmas ynnde doru koullar ortaya koymaktadr. Tarm istatistikleri konusunda, zellikle strateji belgesinin hazrlanmas yava ilerlemektedir. Arazi parseli tanmlama sistemi ile ifti kayt sisteminin AB gereklilikleri ile uyumlu bir ekilde gelitirilmesine ynelik stratejinin hazrlanmasnda yeni bir ilerleme kaydedilmemitir. retime bal tarmsal destekleme aralarnn artan nemi, endie sebebi olmaya devam etmektedir. Hkmetin dorudan gelir destei sisteminden vazgeme karar, Trk tarm politikasn, reform srecinden gemi olan OTPden nemli lde uzaklatrmtr. Belirli sektrlere ynelik fark demeleri, 2009 ylndan bu yana Trk tarm sektrne salanan mali destein temel arac hline gelmitir. Toprak Mahsulleri Ofisinin (TMO) mdahale almlarnn sona ermesiyle, fndk sektrne ilikin politikada, nemli bir deiiklik ortaya kmtr. reticilere destek, yerini retime bal demelere brakm olup, bu durum fiyat destek tedbirlerinden uzaklaldn gstermektedir. Trkiye, AB meneli et, canl hayvan ve bunlardan retilen rnlerin ithalatna getirilen yasak konusunda srar etmektedir. Bu yasak, tarmsal rnlere ilikin ticaret anlamas kapsamndaki karlkl ykmlklerin ihlali anlamna gelmektedir. Bu yasaklamann ve ticaretteki dier teknik engellerin kaldrlmas, bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan kilit unsur olmaya devam etmektedir. Ortak piyasa dzenlerine ilikin ilerleme, hububat alm ve satm ile pirin/eltik alm iin karlan dzenlemelerle snrl kalmtr. TMO, bu tedbir vastasyla Trk mevzuatn bu konudaki Komisyon dzenlemelerine belirli bir lde yaknlatrm olacaktr. Krsal kalknmaya ilikin olarak, Trkiye IPARD (Katlm ncesi Mali Ara-Krsal Kalknma Bileeni) programlamas ile birlikte IPARDa ynelik ileyen bir izleme ve deerlendirme sisteminin kurulmas ynnde daha fazla ilerleme kaydetmi ve ilgili mevzuat kabul etmitir. IPARD Ajans kurulmutur. IPARD Ajansnn hizmet birimlerinin grevlerini ve insan kaynaklar politikalarn belirleyen Ynetmelik kabul edilmitir. Ancak, personel alm ve eitimi konusunda u ana kadar ok snrl aba sarf edilmitir. n kontroln yaplmad merkezi olmayan ynetim esasnda IPARD fonlarnn uygulanmas iin gereken btn yaplarn ulusal akreditasyonu bir yldan fazla bir sre gecikmi olduundan, bu yaplarn oluturulmasna ynelik olarak hl daha fazla abaya ihtiya bulunmaktadr. Sonu olarak bu durum, Komisyonun ancak ulusal

TR

53

TR

akreditasyonu takiben yaplabilen yetki devrine ynelik prosedrleri balatmasna engel olmaktadr. ABnin Trkiyeye ynelik IPARD desteini tamamlayc nitelikte olan Ulusal Krsal Kalknma Plannn hazrlna ilikin olarak ilerleme kaydedilmemitir. Kalite politikas konusunda ilerleme salanamam olup, organik tarm konusunda ise snrl ilerleme kaydedilmitir. Kalite politikasna ilikin olarak, Trkiye, corafi iaretlerin korunmasna ilikin yasal dzenlemenin revize edilmesi amacyla almalar srdrmektedir. Bu alandaki mevcut mevzuat ile ilgili AB mktesebat arasnda kilit farkllklar bulunmakta olup, daha fazla uyumlatrma gerekmektedir. Organik tarma ilikin olarak Trkiye, Komisyona, ABye organik rn ithalatnda bulunan nc lkeler denklik listesine dhil edilme talebini destekleyici nitelikteki ek bilgileri sunmutur. Tarm ve Krsal Kalknma, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Sonu olarak, AB mktesebatna uyum snrldr. Mevcut tarmsal destek politikalar ve stratejik politika oluturma bakmndan gittike OTPden uzaklalmakta ve IPARD yaplarnn akreditasyonuna ynelik takvimde srekli kayma meydana gelmesi, krsal kalknma fonlarnn AB standartlar ile uyumlu ynetimine ynelik ileyen idari ve organizasyonel yap ve ilemlerin oluturulmasnda zorluklar ortaya karmaktadr. Karlkl ykmllklerin ihlali anlamna gelen sr tr hayvan rnlerinin ticareti nndeki teknik engeller acil bir konu olmaya devam etmektedir. Tarm istatistikleri ve arazi/ifti kaytlar konularnda stratejiler hazrlanmas yava ilerlemektedir. Genel olarak, bu alandaki ilerleme snrldr.

4.12. Fasl 12: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas

Trkiye, gda gvenlii konusundaki AB mktesebatnn i hukuka aktarlmas ve uygulanmas konusunda snrl ilerleme kaydetmitir. Bu fasldaki katlm mzakerelerinde kilit unsur olan gda, veterinerlik, yem, hijyen ve resmi kontrollere ilikin ereve Kanun henz kabul edilmemitir. Veterinerlik politikas konusunda, AB mktesebatnn i hukuka aktarlmas ve uygulanmasnda snrl ilerleme kaydedilmitir. Bununla birlikte, ithalat kontrol sistemlerine ilikin mevzuat uyumunun tamamlanmas gerekmektedir. stanbul Sabiha Gken havalimanndaki snr kontrol noktas (SKN) tam olarak faaliyete gememitir. Atatrk havalimanndan yaplan sevkiyatlarn ynlendirilmesine ilikin sorunlar hl zlmemitir. kara ve iki deniz liman SKNsinin yapm tamamlanmtr, ancak bunlar henz faaliyete gememitir. Trkiyenin sr tr hayvanlarn kimliklendirilmesi ve hareketlerinin kayd sisteminin, AB mktesebatyla tam uyumlu hale getirilmesine ynelik abalar devam etmitir. Sistem, iletmelerin, hayvan pazarlarnn ve kesimhanelerin kayd ve hareketlerin kontrol asndan glendirilmitir. Koyun ve kei tr hayvanlarn kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmasna ilikin Ynetmelik yaymlanm olup, Ocak 2010 itibaryla uygulanacaktr. Bununla birlikte, sahada uygulama henz balamamtr. Sr, koyun ve kei tr hayvanlarn yeterli dzeyde kimliklendirilmesi ve kayt altna alnmas, bu fasldaki katlm mzakereleri asndan kilit unsurdur. Ev ve ss hayvanlarna ynelik ticari hareketlerin kontrol konusunda ilerleme kaydedilmemitir.

TR

54

TR

Trkiye, hayvan hastalklaryla mcadele konusundaki abalarn srdrmtr. Bu konudaki temel odak noktas ap hastaldr. Youn alama ve Trakya ile Anadolu arasndaki hayvan hareketlerinin daha sk biimde kontrol edilmesi sonucunda, Trakyada hibir ap hastal salgn ortaya kmam, Anadoluda meydana gelen salgnlarn says ise nemli derecede dmtr. Rapor dneminde, ku gribi salgn grlmemitir. Buna ramen Trkiye bilinlendirme kampanyalarna devam etmitir. Newcastle hastal ile mcadele Ynetmelii ve hastalktan arilik bildirimlerinin blmlendirilmesine ilikin Ynetmelik yrrle girmitir. Trkiye, Trakyann bruselloz ve tberklozdan arilik statsn gvence altna almaya ynelik abalarn devam ettirmitir. Bruselloz ve tberkloz ile mcadeleye ilikin Ynetmelikler yrrle girmitir. Ancak, sahada hibir ilerleme kaydedilmemitir. Hayvan sal kontrollerine ilikin mevzuat hl tamamlanmamtr. Bulac sngerimsi ensefalopati konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye, uluslararas ykmllklerine uygun olarak, hayvan hastalklarn zamannda bildirmeye devam etmitir. Trkiye, ulusal kalnt izleme plannn uygulanmas ve izlenmesinin yan sra veteriner tbbi rnlerin kontrol edilmesi konusunda iyiletirilmi usuller getirmitir. AB mktesebat gerekliliklerini karlamak zere, kontrol edilmesi gereken baz maddeler ulusal mevzuata ilave edilmitir. Buna ramen, laboratuvarlar ve tm maddelerin ilavesi bata olmak zere, baz nemli unsurlar hl eksiktir. Veterinerlik denetimleri ve kontrollerinin finansman konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Canl hayvan ve hayvansal rnlerin ithalat koullar, hl AB uygulamalar ile uyumlu deildir. Fiili et yasa hl devam etmektedir (Bkz. Fasl 11). Trkiye, hayvan refah ve zootekni konularnda ilerleme kaydetmemitir. Gda ve yemin piyasaya arz konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Bu fasln mzakereleri asndan kilit unsur olan hijyen paketi hl i hukuka aktarlmamtr. Hijyen rehberleri hazrlanm ve birok sektrde uygulanmaya balamtr. Mikrobiyolojik kriterlere ilikin bir Tebli yrrle girmitir. Ancak, bu alanda i hukuka aktarmn tamamlanmas iin daha fazla uyumlatrma yaplmaldr. Farkl birimler ve kurumlarn grevleri hl net deildir ve bu durum resmi kontroller bakmndan sorunlara yol amaktadr. Youn eitim programlar, idari kapasitede iyiletirme salamtr. Hizmetlerin akreditasyonu asndan mevcut denetim sistemi gzden geirilmitir. Ancak, sahada somut bir ilerleme kaydedilmemitir. Ulusal Gda Referans Laboratuvar kurulmasna ilikin Ynetmelik yrrle girmitir. Yllk denetim ve izleme programlar uygulanm ve kapsamlar geniletilmitir. Trkiye, bu fasldaki katlm mzakereleri asndan kilit unsurlardan birisi olan tarm-gda iletmelerinin snflandrmasn tamamlamtr. Bunun AB mktesebatyla uyumlu olduunun teyid edilmesi gerekmektedir. Tarm-gda iletmelerinin AB hijyen gereklilikleri ile uyumlu hale getirilmesi konusunda kayda deer bir adm atlmamtr. Hayvansal yan rnler konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Etiketleme, sunum ve reklam; gda katk maddeleri ve saflk kriterleri; ekstraksiyon zcleri; hzl dondurulmu gda maddeleri; zel beslenme amal gdalar; nlanm gdalar ve mineral sulara ilikin mevzuata uyum ve uygulamada daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Aroma maddeleri, gda takviyeleri, yeni gdalar ve genetii deitirilmi organizmalarla (GDO) ilgili tedbirlerin i hukuka aktarm henz tamamlanmamtr. Gda ile temas eden malzemeler konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Genel gda gvenlii politikas ile ilgili olarak, Trkiyenin ulusal gda ve yem hzl uyar sistemi, bildirimlerin etkili biimde takibini salamak amacyla iyiletirilmitir. Ancak, aflatoksin ile ilgili olanlar bata olmak zere, alnan bildirimlerin says nemli derecede yksek kalmaya devam etmektedir.

TR

55

TR

Yem iin zel kurallar ve hayvan yan rnleri konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bitki sal politikasndaki ilerleme snrldr. Bitki koruma rnleri konusundaki uyumda ilerleme salanmtr. Bitki koruma rnlerinin reeteli satna ilikin Ynetmelik, bitkisel retimde kullanlan kimyasallarn kayt altna alnmas ve izlenmesine ilikin Ynetmelik ile bitki koruma rnlerinin piyasaya arzna ilikin Ynetmelik yrrle girmitir. Biyolojik mcadele etmenlerinin ruhsatlandrlmas, ithali, retimi ve kullanm hakknda Tebli yrrle girmitir. Pilot dzeyde bir bitki pasaportu sisteminin kurulmasna ynelik hazrlk almalar balamtr. Tohum ve oaltm materyalleri konusundaki ilerleme snrldr. eit kayd ve tohumluk sertifikasyonu yazlm sistemi kurulmutur. Uluslarararas bitki sal anlamalarnn uygulanmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Sonu Sonu olarak, gda gvenlii, veterinerlik ve bitki sal politikas alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. abalar devam etmi olup, bu alandaki AB mktesebatnn i hukuka aktarlmas ve uygulanmas hl erken aamadadr. Bu fasldaki uyumun srdrlmesi bakmndan, idari yaplarn glendirilmesi kilit unsur olmaya devam etmektedir.

4.13. Fasl 13: Balklk

Balklk alanndaki AB mktesebatna uyum salanmas bakmndan nemli bir ilerleme kaydedilmemitir. Su rnleri Kanununda hl deiiklik yaplmamtr. Ortak balklk politikasnn tutarl bir ekilde uygulanmas iin gerekli olan idari yaplarn yeniden dzenlenmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Su rnleri konusundaki sorumluluk hl eitli bakanlklar ve Tarm ve Kyileri Bakanlnn deiik birimleri arasnda dalm durumdadr. Kaynak ve filo ynetimi konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. 4 yeni liman ofisi kurulmu olup, toplam say 34e ulamtr. Su rnleri Bilgi Sistemi (SBS) gelitirilmitir, ancak, hl tam olarak faaliyete gememitir; av ve karaya k verilerinin toplanmas konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmesi gerekmektedir. Her tekneye bir filo kayt numaras verilmitir. Btn tekneler SBSe kaydedilmi olup, teknelere ilikin prosedrler bu sistem aracl ile yrtlmektedir. Seyir defterlerinin SBSe kaydna balanmtr. Beyaz kum midyesi kota tahsisatlar, SBS zerinden pilot dzeyde izlenmektedir. 15-24 m aras teknelerin ve 15 mden kk teknelerin tonilato lmlerine ilikin mevzuat uyumu tamamlanmtr. Ancak, 15-24 m arasndaki teknelere ilikin uygulamaya ynelik olarak 4 yllk bir gei sreci tannmtr. Stok deerlendirme konusunda herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir ve Karadenizdeki nemli balk stoklarna ynelik veri toplama ilemleri hl dank ve eksiktir. Yapsal eylemler, denetim ve kontrol, piyasa politikas ve devlet yardmlar konularnda ilerleme kaydedilmemitir. Uluslararas anlamalara ilikin olarak, Trkiye Uluslararas Atlantik Ton Balklarn Koruma Komisyonu (ICCAT) tarafndan verilen toplam kota datmnda, mnferit kota sistemine gemitir. Trkiye, kendisine verilen kotann byklne resmen itiraz etmi, ancak bu kotaya ve dou tipi ton bal iin ok yll iyiletirme plannn dier hkmlerine bal kalacan taahht etmitir. ICCAT taahhtlerine uyum salanmas iin daha fazla tedbir alnmas gerekmektedir

TR

56

TR

Balklk, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Sonu olarak, kaynak ve filo ynetimi ile uluslararas anlamalarn uygulanmas konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, bu fasldaki mevzuat uyumu konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye, ortak balklk politikasnn uygulanmas iin gerekli idari yaplar henz oluturmamtr.

4.14. Fasl 14: Tamaclk Politikas

Karayolu tamacl konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, filo yenileme programnn daha etkili uygulanmas ve eski aralarn aamal olarak hizmet d braklmas amacyla ikinci bir kararname yaymlamtr. Trkiye, Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Uluslararas Tanmasna likin Avrupa Anlamasna (ADR) taraf olmaya yaklamtr. Kara Ulatrmas Genel Mdrl, ynetmeliin uygulanmasndan sorumlu biriminin kapasitesini artrmtr. Ancak, ADR iin denetim kapasitesi hl snrldr. Trkiye, motorlu aralarn yola elverililik testlerinin yaplmasna ynelik muayene tesislerini oluturmay tamamlamtr. Bununla birlikte, Kara Ulatrmas Genel Mdrl, personelin kapsaml bir teknik eitim almasn gerektiren izleme ve denetim kapasitesine sahip deildir. Mesleki yeterlilik lisans ve sertifikalar verilmesi, uluslararas karayolu tamacl operatrleri iin tamamlanm, yurtii operatrler iin ise tamamlanmasna yaklalmtr. Karayolu tamacl konusundaki AB teknik gerekliliklerinin karlanmasna ynelik olarak, zellikle Haziran 2010dan itibaren zorunlu hale gelecek olan dijital takograflarn kullanm konusunda, ok snrl bir ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, dijital takograf uygulamasndan sorumlu olacak otoriteyi henz belirlememitir. Karayolu tamacl sektrndeki AB mktesebatna uyum genel olarak ileri dzeydedir. Demiryolu tamaclyla ilgili olarak AB mktesebatna etkin uyum salanmas dorultusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bir demiryollar reform paketi tasla hazrlanm olmasna ramen, bu taslan kabul ynnde hibir ilerleme olmamtr. Bu sektrdeki hazrlk durumu olduka erken aamadadr. AB mktesebat kapsamnda yer alan i suyolu tamacl Trkiyede mevcut deildir. Hava tamacl konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Yolcularn uak iinde tayabilecekleri svlara ilikin yeni bir Ynetmelik kabul edilmitir. Antalya Havaalan Dhatlar Terminalinde balatlan uygulama henz pilot aamadadr. Elde edinilen deneyimlerin nda, sistem, Trkiyedeki tm havaalanlarna temil edilecektir. Sivil Havaclk Genel Mdrlnn (SHGM), uak bakm konusundaki kapasitesi artrlmtr. SHGM, Avrupa Hava Emniyeti Ajansndan (EASA) ald akreditasyona dayanarak, bakm kurulularna AB standartlarna uygun olarak onay vermektedir. EASA ile ilikiler, 7 Temmuz 2009 tarihinde imzalanan alma usul ve esaslar ile resmi bir temele oturtulmutur. Trkiye, Montreal Szlemesine taraf olmutur. Haziran 2009da yatay havaclk anlamas konusunda ek grmeler gereklemitir ve Topluluk hukuku uyarnca temel bir koul olan Topluluk tahsisinin kabul edilmesi asndan, bu

TR

57

TR

tartmalarn bir sonuca ulatrlmas ncelikli olmaldr. Bu kapsamda, sivil asker koordinasyonuna ilikin hususlar da dhil olmak zere, Trkiyenin Tek Avrupa Hava Sahasna ilikin AB mktesebatna tedricen uyum salamak zere ak bir strateji gelitirmesi gerekmektedir. Trkiyenin, SESARn Pan- Avrupa boyutuna katlm sonunda salanmtr. Hava trafii ynetimi, blgesel ibirlii eksikliinden kaynaklanan skntlara maruz kalmaktadr. Trkiye ile Gney Kbrs Rum Ynetimi hava trafik kontrol merkezleri arasndaki iletiim eksiklii, Nicosia uu bilgi blgesinde hava gvenlii bakmndan ciddi tehlike oluturmaya devam etmektedir. Komisyon ve Eurocontrol tarafndan soruna teknik bir zm nerilmitir ve taraflar arasnda gecikmeksizin anlamaya varlmas gerekmektedir. Deniz tamacl konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Yllardr sren grmelere ramen, deniz emniyeti konusundaki ereve Kanun kabul edilmemitir. Uluslararas Denizcilik rgtnn (IMO) seyir veri kayt cihazlaryla (VDR) ilgili koullarnn yerine getirilmesi amacyla, ro-ro yolcu gemileri hakkndaki mevzuatta deiiklik yaplmtr. Gemiadamlar Ynetmeliinde ilave deiiklikler yaplmtr. Gemiadamlarnn eitim ve mesleki eitimine ynelik teknik kapasite yetersizdir. Tonilato lmyle ilgili yeni bir Ynetmelik uygulanmaktadr. Gemilerden kaynaklanan kirliliin nlenmesi amacyla kurumsal kapasitenin ve acil mdahale kapasitesinin artrlmasna ynelik hazrlklar henz balamamtr. SOLAS-78, SOLAS-88 ve Marpoln III. ve IV. Eklerine ilikin ynetmelikler hazrlanmas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trk gemilerinin alkonulma oran daha fazla azalmtr (2008de % 5,7). Trkiye, Paris Mutabakat Zaptnn beyaz listesine alnmtr. Deniz gvenlii konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Deniz emniyeti konusundaki uyum ise ileri bir aamadadr. Piyasaya giri ve gemi tesciline ilikin kurallar AB mktesebatyla uyumlu deildir. Kombine tamaclk ve uydu navigasyonu konularnda kayda deer bir gelime olmamtr. Devlet yardmlar konusunda gelime kaydedilmemitir. Trkiyede devlet yardmlarnn dzenlenmesinden sorumlu yerleik bir kurum ya da yasal ereve bulunmamaktadr. Tamaclk politikas, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Tamaclk sektrndeki AB mktesebatna uyum konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kara tamacl konusundaki uyumda ise daha fazla ilerleme salanmtr. Ancak, uygulama kapasitesi hl yeterli deildir ve Trkiyenin zellikle dijital takograf uygulamasna ncelik vermesi gerekmektedir. Demiryolu tamacl konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Hava tamacl konusunda ise snrl ilerleme olmutur. Trkiye ile Gney Kbrs Rum Ynetimi hava trafik kontrol merkezleri arasndaki iletiim eksiklii hava gvenlii bakmndan ciddi tehlike oluturmaya devam etmektedir. Trkiye, Avrupa hava sahasn btnletirme abalarnn dnda kalmaktadr. Deniz tamacl konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Paris Mutabakat Zaptnn beyaz listesine alnmas, Trkiyenin bir bayrak devleti olarak baarl performansn teyit etmektedir. Kirliliin nlenmesi ve acil mdahale alanlarnda kurumsal kapasitenin gelitirilmesi gerekmektedir. Hava ve deniz tamacl sektrlerinde uluslararas szlemelere taraf olma ynnde ilerleme kaydedilmemitir.
58

TR

TR

4.15. Fasl 15: Enerji

Arz gvenlii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Nabucco boru hatt projesine ilikin bir Hkmetleraras Anlama Temmuz 2009da imzalanmtr. Ancak, petrol stoklama dzenlemelerini kolaylatracak kurum kurulmamtr. enerji piyasasyla ilgili olarak, elektrik alannda kayda deer ilerlemeler salanmtr. Trkiye, baarl bir biimde elektrik piyasasn kapsaml bir reforma tabi tutmutur ve aamal olarak rekabete amaktadr. Trkiye, 2008 yl ortalarndan itibaren kamuya ait enerji irketleri iin maliyete dayal bir fiyatlandrma mekanizmas getirmek suretiyle, elektrik sektr iin salam bir ekonomik ve mali temel oluturma ynnde nemli bir adm atmtr. Elektrik piyasas yan hizmetler Ynetmelikleri ve yeni bir dengeleme ve uzlatrma Ynetmelii kabul edilmitir. Yeni bir dengeleme ve uzlatrma Ynetmelii kabul edilmekle birlikte henz uygulanmamtr. Maliyet esasl fiyatlandrma mekanizmasnn geen yl kabul edilmesinin ardndan, perakende elektrik fiyatlarna ayda bir ayarlamalar yaplmtr. Serbest tketici eii 480.000 kWhye drlmtr, bu da % 50 piyasa almna denktir. Rapor dneminde, 140 MW toplam kurulu g kapasitesine sahip 11 santral zelletirilmitir. % 100 hisse sat vastasyla uygulanan blok sat yntemiyle elektrik datm varlklarnn zelletirilmesi devam etmi ve iki blgesel datm tesisinin zelletirilmesi tamamlanmtr. Dier iki blge iin sre son aamasna gelmitir. Kayt d elektrik kullanm ve elektrik kayp oran % 14 civarndadr. Doalgaz sektrnde snrl ilerleme kaydedilmitir. eitli blgelerde zel irketlere gaz datm imtiyaz verilmesi eklinde olumlu gelimeler yaanmtr. Bununla birlikte, piyasa yapsna, iletim faaliyetlerinin tedarik faaliyetlerinden ayrtrlmasna ve ebekeye eriim kurallarna ilikin pek ok sorun hl devam etmektedir. BOTAn zel sektre devrettii 4 bcm (milyar metrekplk) ithalat szlemesi, toptan gaz ticareti faaliyeti yaratma konusunda yetersiz kalm ve esas itibaryla bu durum ana gaz ihracatsnn yararna olmutur. Doalgaz Piyasas Kanunu ile piyasadaki gelimeler arasndaki uyumsuzluun giderek artmas, Kanunun esasl bir ekilde gzden geirilmesini gerektirmektedir. Ulusal gaz altyaps daha fazla geniletilmi olup, hlihazrda lkenin % 80ini kapsamaktadr. Altm drt ehir gaz ebekesine balanmtr. Gaz depolamas yatrmlar iin hazrlklar yaplmakta olup, sz konusu yatrmlarn talep ve arzn dengelenmesine yardmc olmas beklenmektedir. Trkiyenin, Enerji Topluluu Antlamasna katlmasna ynelik mzakereler Eyll 2009da balamtr. Gerek i elektrik ve gaz piyasas, yenilenebilir enerji kaynaklar ve enerji verimlilii, gerek enerjiyle balantl evre konular asndan Trkiyenin Enerji Topluluuna girmesi zellikle yerinde olacaktr. Devlet yardmlar konusunda gelime kaydedilmemitir. Devlet yardmlarnn izlenmesi iin bir otorite oluturulmas amacyla birka kanun tasla TBMMye sunulmu, ancak daha sonra geri ekilmitir. Yenilenebilir enerji konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Rzgr enerjisi Ynetmelii (rzgr enerjisi iin lisans bavurularnn teknik deerlendirmesini akla kavuturan) ve jeotermal kaynaklarn kullanmna ilikin Ynetmelik kabul edilmitir. Rapor dneminde, elektrik retimine uygun alt jeotermal alan zelletirilmitir. 2008 yl sonu itibaryla, Trkiye, elektriinin % 17sini yenilenebilir enerji kaynaklarndan retmitir. Elektrik sektr iin gzden geirilmi strateji belgesinde, 2020 yl sonuna kadar lkenin elektriinin % 25inin yenilenebilir kaynaklardan retilmesi ve 20.000 MW rzgr enerjisi kapasitesi oluturulmas hedeflenmitir. Ayn tarihe kadar elektrik tketiminin de iki katna kmasnn beklendii dikkate alndnda, bu hedefe ulalabilmesi iin kayda deer aba sarf edilmesi gerekecektir.

TR

59

TR

Enerji verimlilii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Enerji performans ve binalarn yaltm konusunda Ynetmelikler kabul edilmitir. Enerji ve enerji kaynaklarnn verimli kullanm ve kk ve orta byklkteki iletmelerin enerji verimlilii konularnda ilave Ynetmelikler de kabul edilmitir. Enerji gvenliinin arttrlmas amacyla enerji verimlii konusunda halkn bilincinin arttrlmas ve iklim deiikliiyle mcadele abalarnn devam ettirilmesi gerekmekte olup, ereve mevzuat, AB mktesebatyla uyumlu hale getirilmelidir. Nkleer enerji, nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma konularnda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, 4.800 MW kurulu g kapasiteli ilk nkleer santralinin kurulmas amacyla yklenici seimi iin ihale srecini tamamlamaktadr. Verilen tek teklif deerlendirilmekte olup, Bakanlar Kurulunun onayna sunulacaktr. Nkleer santrallerin gvenlii iin zel ilkeler ve tasarm ilkelerini belirleyen Ynetmelikler kabul edilmitir. Aratrma reaktrleriyle ilgili olarak, gvenlik, olaanst olaylarn bildirimi ve raporlanmas, kayt ve raporlama konularnda zel ilkelere ilikin Ynetmelikler kabul edilmitir. Trk tarafnn aklamalarna dayanarak, yksek aktiviteli kapal radyoaktif kaynaklarn ve sahipsiz kaynaklarn kontrolne ilikin AB mktesebatnn i hukuka aktarld kabul edilmektedir. Nkleer g santrallerinin yer seimine ilikin bir Ynetmelik de kabul edilmitir. Bununla birlikte, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) dzenleyici grevlerinin yan sra operasyonel grevlerini de yerine getirmeye devam etmektedir. Trkiye, nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma konusundaki Topluluk Programna katlmamaktadr. Kullanlm Yakt ve Radyoaktif Atk Ynetimi Gvenlii Birleik Szlemesine de taraf olmamtr. Sonu Enerji sektrnde dzensiz olmakla birlikte baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yenilenebilir enerji, enerji verimlilii ve elektrik piyasas konularndaki gelimeler cesaret vericidir. Bununla birlikte, doal gaz, nkleer enerji, nkleer gvenlik ve radyasyondan korunma konularnda Trkiyenin kendi mevzuatn ve stratejilerini uygulamas gerekmektedir.

4.16. Fasl 16: Vergilendirme

Dolayl vergilendirme konusunda dzensiz ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin katma deer vergisi (KDV) konusundaki mevzuat AB mktesebatyla ksmen uyumludur. Toptan ve perakende satlarda farkl KDV oranlarnn uygulanmas konusu bata olmak zere, yap, muafiyetler, zel uygulamalar ve indirimli oran uygulamalarnda daha fazla uyum gerekmektedir. Alkoll iecekler ve ithal ttn zerindeki ayrmc vergilendirmenin aamal olarak tamamen kaldrlmasna ynelik ak hedefler ortaya koyan bir Eylem Plannn 18 Mays 2009 tarihinde kabul edilmesi ile birlikte, zel tketim vergileri konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Bununla birlikte, ttn ve ttn rnleri zerindeki zel tketim vergisinin yapsna ilikin Trk mevzuat ile AB mktesebat arasndaki farkllklarda bir deiiklik olmamtr. Trkiyede kymet esasl (ad valorem) oranlar uygulanmaktadr ve spesifik zel tketim vergileri unsuru bulunmamaktadr. Ttn Fonu ayrmc bir uygulamadr. Sadece ithal edilen ttn ve sigaraya, yerli rnlere uygulanmayan zel bir vergi uygulanmaktadr. Alkoll ieceklerin vergilendirilmesi konusunda nemli ilerlemeler kaydedilmitir. 18 Mays 2009 tarihli Eylem Plan ile balantl olarak, 6 Nisan 2009 tarihinde kabul edilen Bakanlar Kurulu Karar ile 14 Nisan 2009 tarihinden itibaren nispi vergilendirme tmyle kaldrlm ve kalan dier ayrmc vergi uygulamalarnn tamamen kaldrlmasna ynelik, AB tarafnn da kabul ettii ak hedefler erevesinde, yeni spesifik vergi oranlar belirlenmitir. Trkiye, i piyasa hareketleri ve mali antrepolar iin gmrk vergilerinin askya alnmas rejimini henz uygulamaya koymamtr.

TR

60

TR

Dorudan vergilendirme konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Asgari cret zerindeki vergi yk azaltlm ve gelir vergisi dilimleri artrlmtr. Gelir Vergisi Kanunu gzden geirilmektedir. Trkiyenin kurumlar vergisi konusundaki uygulama kurallar ilkelerine aykr nlemler almaktan kanmas gerekecektir. dari ibirlii ve karlkl yardm konusunda daha fazla ilerleme kaydedilmitir. Gelir daresi Bakanlnda kurulan mkellef ar merkezi, mkellef hizmetleri merkezi ve byk mkellefler vergi dairesi tamamen faaliyete gemitir. Kayt d ekonomi ile mcadelede olumlu gelimeler kaydedilmitir. 2010a kadar eyleme gemesi planlanan bir kayt d ekonomiyle mcadele Eylem Plan karlmtr. Sz konusu Eylem Plan, KDV iadesi risk analizi projesini ve KDV yolsuzluuna karanlarn denetimi iin bir e-gmrk sistemini iermektedir. Gelir daresi Bakanl bu Eylem Plannda yer alan faaliyetlerin izlenmesi ve deerlendirilmesinden sorumludur. Trkiye, uygulama kapasitesi ve bilgisayar ortamna gei konularnda ilerleme kaydetmitir. llerdeki vergi dairelerinin bilgisayar ortamna geii tamamlanm olup, vergi idaresi, Trk bilgi teknolojisi sistemleri ile ABnin ve ye lkelerin bilgi teknolojisi sistemleri arasnda karlkl balantya geilebilirlie ynelik bilgi teknolojisi sistemleri gelitirmektedir. Sonu zellikle alkoll iecekler zerindeki ayrmc vergilendirmenin azaltlmasna ynelik gelimeler neticesinde, bu faslda mevzuat uyumuna ynelik ilerleme salanmtr. Trk vergi sistemi, KDV, zel tketim vergisi ve dorudan vergilendirme konularnda AB mktesebatnda ngrlen yapyla byk lde uyumludur. Bununla birlikte, tam uyumun salanmas iin baz uyumsuzluklarn giderilmesi gerekmektedir. Mkelleflere verilen hizmetlerin gelitirilmesini ve gelir artn salayan, Gelir daresinin modernizasyonuna ynelik almalar srdrlmtr. Kayt d ekonomi ile mcadelede olumlu gelimeler kaydedilmitir.

4.17. Fasl 17: Ekonomik ve Parasal Politika

Para politikas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Hazine Mstearl, sigorta, reasrans ve zel irketlerin, teknik rezerv gerekliliklerini yerine getirmek zere sadece yerli deil, yabanc menkul deerleri de teminat olarak gstermelerine izin veren bir Ynetmelik yaymlamtr. Bu durum, kamu sektrnn finans piyasalarna imtiyazl eriiminin yasaklanmas ynnde olumlu bir gelimedir. Finans piyasalarnda likiditenin temini iin Merkez Bankas tarafndan bir dizi dzenleme yaplmtr. Bu konudaki Trk mevzuat AB mktesebatyla hl yeterince uyumlu deildir. Merkez Bankas henz tam bamsz statye kavumamtr. Hkmet ve Merkez Bankas, enflasyon hedefini birlikte belirlemeye devam etmektedir. Ulusal para birimi yeniden isimlendirilerek Trk liras adn almtr ve 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren yeni banknotlar ve madeni paralar tedavle karlmtr. Bu, Ocak 2005te yeni Trk lirasna geilmesinden sonraki bir gei srecinin ardndan gereklemitir. Ekonomi politikas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, yeni bir stand-by dzenlemesine ilikin olarak IMF ile srdrlen mzakereler sebebiyle, gecikmeyle de olsa, 2009-2011 Katlm ncesi Ekonomik Programn Komisyona sunmutur. Kresel ekonomik ve mali krize ramen makroekonomik istikrar byk lde korunmutur. Yetkili otoriteler tarafndan hzla alnan tedbirler, para ve maliye politikalarn rahatlatarak, krizin olumsuz etkilerini hafifletmeye yardmc olmutur. Kresel mali ve ekonomik krize kar, Hkmet, temel olarak, tketim vergisi indirimleri, belirli blgeler ve sektrlerdeki yatrmlar ile byk yatrmlar iin vergi tevikleri, KOBler iin sfr faizli krediler, Trklerin yurtdnda tuttuklar

TR

61

TR

tasarruflarn yurtiine getirmelerine ynelik tevikler ve istihdam arttrc destekleri ieren eitli mali tedbirler ve tevik tedbirleri kabul etmitir. TBMM, zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde, altyap yatrmlarna ynelik sizlik Sigortas Fonunun kullanmna izin veren ve istihdam yaratmaya ynelik baz tedbirler ieren bir Kanunu kabul etmitir. Ayn zamanda, sz konusu tedbirlerin uygulanmasna zamannda son verilmemesi hlinde, mali geveme, nceki yllarda salanan mali konsolidasyonun faydalarn riske atabilir. Gvenilir mali planlarn olmamas yatrm ortamna baz belirsizlikler katmtr. Enerji sektrndeki zelletirmeleri de ieren yapsal reformlar, kriz ortam nedeniyle yava bir hzla da olsa devam etmitir. Ekonomi politikasnn oluturulmas ve uygulanmas, ok saydaki kurum ve ilevin tek bir Babakan Yardmclna baland Kabine deiikliine kadar dank kalmtr. Sonu Ekonomi ve para politika alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Makroekonomik politika erevesi, deien kresel ekonomik koullar yanstmaktadr. Para politikas konusunda AB mktesebatna uyum henz tamamlanmamtr. rnein, Merkez Bankasnn bamszl, kamu sektrnn parasal finansmannn yasaklanmas ve kamu sektrnn finansal piyasalara imtiyazl eriimin yasaklanmas gibi konulardaki yasal erevede hl eksiklikler bulunmaktadr.

4.18. Fasl 18: statistik

statistiki altyap konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. 2007-2011 yllarn kapsayan resmi istatistik program daha fazla gncellenmitir. Trkiye statistik Kurumunun (TK) koordinasyon grevi ve idari kapasitesinin gelitirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmitir. Trkiye statistik Kanunu revize edilmitir. Kanun, tm istatistiki paydalarn TKe veri salamas ykmlln dzenlemekte, bu ykmllklere uyulmamas durumunda idari para cezalar verilmesine ilikin yeni hkmler getirmektedir. Kanunda yer alan bir baka hkmle, d ticaret verilerinin datm konusunda pasif gizlilik ilkesi getirilmektedir. Ayrca, TK, YK ve Salk Bakanl ile ibirlii protokolleri imzalamtr. Snflandrmalar ve kaytlar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. demografisi konusunda faaliyetler balamtr. NACE Rev.2 (Avrupa Topluluunda Ekonomik Faaliyetlerin statistiki Snflamas) sistemine gei devam etmektedir. Ancak Trkiye, bu fasldaki katlm mzakerelerinde kilit unsur olan istatistiki iftlik kaytlarnn oluturulmasnda kaydedilen gelimeler hakknda henz detayl bir aklama sunmamtr. Sektr istatistikleri konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Kamu hesaplar konusunda bir alma grubu oluturulmutur. alma grubu genel devlet hesaplar ve mali bildirim konusunda uyumlatrlm tablolar derlemeyi amalamaktadr. Trkiye, temel ulusal hesap gstergelerinin Avrupa Hesaplar Sistemine (ESA 95) uygun olarak zamannda oluturulmas konusunda da ilave ilerleme kaydetmitir. Ancak, Trkiye, bu faslda katlm mzakerelerinde kilit unsur olan ulusal hesaplarn derlenmesinde kullanlacak metodolojinin detayl aklamasn henz sunmamtr. Tarmsal istatistikler konusunda, Trkiye, iftlik yaps, zirai retim ve hayvansal retim konusunda yeni anketin sonularn yaymlamtr. Katlm Ortakl Belgesinde yer alan, Trkiyede tarm istatistikleri retiminde kullanlan metodolojinin ve bu alandaki kurumsal yapnn AB gereklilikleriyle uyumlu hale getirilmesi nceliine ilikin baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, nfus ve g istatistikleri konusunda, yllk bazda nfus verileri yaymlamaya balam ve milli eitim veri taban oluturmutur. Halk sal istatistiklerinde ise, lm sebepleri istatistiklerinin kalitesini iyiletirmek iin yeni bir lm belgesi ablonu kabul edilmitir. istatistikleri konusunda, TK ksa dnemli istatistikleri daha fazla gelitirmitir.

TR

62

TR

Sonu statistik alannda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Trkiye statistik Kanunu revize edilmi ve istatistik sistemindeki koordinasyonun gelitirilmesi iin TK tarafndan ilave admlar atlmtr. Bata sosyal istatistikler ve i istatistikleri olmak zere, sektr istatistikleri konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Ulusal hesaplar, tarm istatistikleri ve iftlik kayt istatistikleri konularnda ilave aba gsterilmesi gerekmektedir.

4.19. Fasl 19: Sosyal Politika ve stihdam

hukuku konusundaki AB mktesebatnn i hukuka aktarlmas bakmndan ilerleme kaydedilmemitir. Kanununun39 kapsamnn geniletilmesi ve bir dizi AB i hukuku direktifinin i hukuka aktarlmas gerekmektedir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn ve bal kurulularnn idari kapasitesi henz yeterli deildir. ocuk iilii ile mcadele konusunda bir miktar aba sarf edilmitir, ancak, uzun sredir devam eden bu problemin zm iin daha fazla kaynan seferber edilmesi gerekmektedir. hukuku konusunda Trkiye henz yeteri kadar hazr deildir. sal ve gvenlii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Eitim ve bilinlendirici faaliyetler sonucunda, AB mktesebatyla ilgili uzmanlk artmtr. Bununla birlikte, i sal ve gvenliine ilikin ereve Direktifin i hukuka aktarlmam olmas byk bir eksikliktir. Dier konularn yan sra, i sal ve gvenlii mevzuat, devlet memurlar henz kapsamamaktadr. kazas ve meslek hastalklarna ilikin veri toplama sistemi daha fazla glendirilmelidir. Son resmi istatistiklere gre, 2007 ylnda 80.602 i kazas meydana gelmitir.40 Kayt d sektrde yaanan kazalar ise bildirilmemektedir. dari kapasite bakmndan, Tefti Kurulunun kapasitesi, eitimler ve yeni personel alm vastasyla glendirilmitir. Bununla birlikte, ii bana den mfetti oran, mevzuatn uygulanmasnn etkili bir ekilde denetlenmesini mmkn klmamaktadr.41 Bu konudaki almalar devam etmektedir. Sosyal diyalog konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. 1 Maysn, 28 yl aradan sonra Emek ve Dayanma gn adyla yeniden kabul edilmesi cesaretlendirici bir gelimedir. Sendikalar mevzuatna ilikin reform birka yldr beklemektedir. Trkiyede sendikal haklar henz tam olarak tesis edilmemitir. Mevcut yasal ereve, gerek kamu sektr gerek zel sektr iin, zellikle rgtlenme hakk, grev ve toplu szleme hakk bakmndan AB standartlar ve ILO szlemeleri ile uyumlu deildir. ILO Uzmanlar Komitesi Trkiyeyi bu reformlar yapmaya davet etmi ve iki tarafl st dzey zel bir heyet oluturarak Hkmete destek vermeyi nermitir. Sektrler aras, sektrel ve iletme dzeyinde sosyal diyalog genellikle zayf kalmaktadr. Toplu szlemelerden yararlanan ii oran genel olarak dktr.42 l sosyal diyalog kanallarnn, zellikle Ekonomik ve Sosyal Konseyin glendirilmesi gerekmektedir. Sosyal diyalog konusunda Trkiye henz yeteri kadar hazrlkl deildir.

Kanunu, dier kapsam d ilerin yan sra, 50den az ii altran tarm ve orman iletmelerine, raklara ve Esnaf ve Sanatkrlar Kanunu kapsamnda olan 3 ve daha az ii altran iletmelere uygulanmamaktadr. 40 Kazalarn en fazla olduu sektr metal rnleri (makine hari) imalat sektrdr. Kot talama iletmelerindeki kt alma koullarnn neden olduu lmcl silikosis vakalar devam etmektedir. 41 591 i mfettiinden 306 tanesi iin yrtmnden sorumludur ve 285 tanesi i sal ve gvenlii mfettiidir. alanlarn says ise, devlet memurlar hari, 19.500.000 civarndadr. Bu da, yaklak olarak bir mfettie 32.994 ii orann vermektedir. Gei ekonomilerindeki ILO standartlar ise bir mfettie 20.000 ii dmesi eklindedir. 42 2007 ve 2008 ylnda imzalanan toplu szlemeler, istihdam edilen 21.194.000 iinin, 694.474n (% 3) kapsamaktadr.
39

TR

63

TR

stihdam politikas konusunda, zellikle ekonomik ve mali krizin negatif etkilerini azaltmaya ynelik baz ilerlemeler kaydedilmitir. Austos 2009da istihdam tevike ynelik olarak, ksa alma deneinin 6 aya karlmas gibi, bir dizi mnferit tedbir alnmtr. Bu tedbirler, 2008 ylnda karlan istihdam yaratc tedbirler ieren istihdam paketini tamamlar niteliktedir. Genel bir istihdam stratejisinin bulunmamas sebebiyle, bu tedbirlerin sonularnn grlmesi iin beklenmesi gerekmektedir. Kayt d ekonomi ile mcadeleye zel bir nem verilmitir. Hkmet, bir dizi tevik ve hukuki yaptrm ieren bir eylem plan kabul etmitir. Bununla birlikte, eylem plannda llebilir hedef ve gstergeler eksiktir ve kayt d istihdamn llme ynteminin daha fazla gelitirilmesine ihtiya bulunmaktadr. stihdam ve igcne katlm oranlar, bunlardan ikincisi yllardr ilk kez ykselmi olmasna ramen, hl dk seviyelerdedir43 (Bkz. Ekonomik Kriterler). Ekonomik ve mali kriz nedeniyle igc piyasas ktlemitir. sizlik oran 2009un ikinci yarsnda hzla % 13,6ya ykselmitir. zellikle gen isizlii, 2009un ikinci yarsnda % 24,9a ykselmitir. Bunun sonucunda, Trkiye Kurumunun (KUR) hizmetlerine olan talep hzla artmtr. Ancak, sz konusu kurumdaki insan kaynaklar bu taleple orantl olarak artmamtr. Trkiyenin PROGRESS Topluluk Programna katlmna ilikin Kanun yrrle girmitir. stihdam Politikas ncelikleri Ortak Deerlendirme Belgesinin (JAP) tamamlanmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Bu konudaki almalar erken aamadadr. Avrupa Sosyal Fonuna (ASF) ynelik hazrlklarda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. IPA insan kaynaklarnn gelitirilmesi operasyonel programndan sorumlu olan alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda oluturulan operasyonel yap iin yeni personel alnm ve eitimler dzenlenmitir. IPA ynetim ve kontrol sisteminin merkezi olmayan ynetimini salamak zere, Trk makamlarna yetki devri sreci tamamlanm ve ilgili finansman anlamas imzalanmtr. Kadnlarn, genlerin ve kaytl istihdamn tevik edilmesi ile yaam boyu renme faaliyetleri ve kz ocuklarn okullama oranlarnn artrlmas faaliyetleri IPA insan kaynaklarnn gelitirilmesi operasyonel program kapsamnda desteklenecektir. Bu konudaki almalar olumlu ynde ilerlemektedir. Sosyal ierme konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Yoksulluk riskiyle kar karya olan nfusun oran olduka yksektir. Son yaplan yoksulluk aratrmasna (2007) gre, 2006 ylna kyasla az oranda ykselmeyle, Trkiye nfusunun % 18,56s, yoksulluk snrnn altnda yaamaktadr. Krsal kesimde yaayanlar, ehirlerde yaayanlara oranla daha fazla yoksulluk riski altndadr. zellikle gndelik/mevsimlik iilerde, cretsiz aile iilerinde, bamsz alanlarda ve geimlik tarmda alanlarda olmak zere, yoksulluk alan kesimde de yksektir. Sosyal transferlerin yokluu nedeniyle, ocuklar nemli lde yoksulluk riski altndadr. Yoksulluu ve sosyal iermeyi izlemek iin oluturulan ulusal mekanizmalar zayftr. Ortak Sosyal Koruma ve erme Belgesinin (JIM) tamamlanmasna ynelik ilerleme kaydedilmemitir. Bu konudaki almalar erken aamadadr. Sosyal koruma konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Sosyal gvenlik korumas altnda olan nfus % 80in biraz altndadr ve bu oran dme eilimindedir. Sosyal koruma, sosyal yardm ve sosyal hizmetlerin etkin bir ekilde planlanmas, koordinasyonu ve salanmas bakmndan hl eksiklik bulunmaktadr. Bu durum, sklkla, sz konusu hizmet ve yardmlarn, objektif ve effaf kriterler olmakszn keyfi biimde sunulmasna neden olmaktadr.44 Hl yasalamam olan Sosyal Yardm ve Primsiz demeler Kanunu Taslann bu konular dzenlemesi beklenmektedir.

stihdam: % 41,7 ve igcne katlm: % 46,39 Cumhurbakanl Devlet Denetleme Kurulu tarafndan hazrlanan rapor, bu sorunlar dorulamakta ve yoksulluk tanmnn yaplmasnn yan sra, sosyal yardmlarn eitlerinin ve miktarlarnn daha iyi belirlenmesini tavsiye etmektedir; ayrca, bu konuda alan farkl kurumlarn tek bir at altnda birletirilmesini ve ortak bir veri tabannn oluturulmasn nermektedir.
44 43

TR

64

TR

Sosyal gvenlik reformunun sosyal olarak dlanm kiiler zerindeki etkisi henz belirgin deildir. Bu konudaki almalar erken aamadadr. Ayrmclkla mcadele konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Mevzuatta dorudan ve dolayl ayrmclk tanmlar mevcut deildir. Irk veya etnik kken, din veya inan, zrllk, ya ve cinsel eilim temelinde ayrmclkla ilgili AB mktesebat henz i hukuka aktarlmamtr. Trkiyede AB mktesebatnn zorunlu kld bir eitlik kurumu hl mevcut deildir. Bu konuda, sivil toplum kurulularyla diyaloun gelitirilmesine ihtiya vardr. Bu konudaki almalarda ok fazla ilerleme kaydedilmemitir. Eit frsatlar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. TBMM bnyesinde Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu kurulmutur (Bkz. Siyasi Kriterler- Ekonomik ve Sosyal Haklar). Bu Komisyon, toplumsal cinsiyet eitlii konusundaki gelimeleri izleyecek, kanun tasarlarna gr verecek ve Trkiyenin taraf olduu uluslararas anlamalara uyum iin yaplmas gereken yasama almalarn belirleyecektir. Sz konusu Komisyon, TBMM Bakanlnn kendisine ynlendirdii, kadn-erkek eitlii ihlalleri ve toplumsal cinsiyete bal ayrmclk konularndaki ikyetleri de inceleyecektir. Trkiye, 20082013 yllarn kapsayan Toplumsal Cinsiyet Eitlii Eylem Plann kabul etmitir, ancak bu Planda insan ve finansman kaynaklar hakknda bilgi yer almamaktadr. Kadnlarn igc piyasasna katlm oranlar AB yesi lkeler ve OECD lkeleri arasnda en dk sradadr. Kadn ile erkek arasnda cret farkllklar hl devam etmektedir.45 Trkiyede AB mktesebatnn zorunlu kld bir eitlik kurumu hl mevcut deildir. Bu konudaki almalar olumlu ynde ilerlemektedir. Sonu Trkiye, sosyal politika ve istihdam alannda snrl ilerleme kaydetmitir. TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonunun kurulmas olumlu bir admdr. Avrupa Sosyal Fonuna katlma ynelik almalar hzlanmtr. Bununla birlikte, i hukuku, i sal ve gvenlii ve ayrmclkla mcadele konularndaki mevzuat AB standartlarna uygun deildir. Sendikal haklarn, AB standartlar ve ILO szlemelerine uygun ekilde tam olarak tesis edilmesine ynelik bir ilerleme kaydedilmemitir. Kadnlarn igcne katlm oranlar olduka dktr. Kayt d istihdamla mcadeleye ynelik abalara hz verilmesi gerekmektedir. Nfusun nemli bir ksm, zellikle ocuklar, yoksulluk riski altndadr. Ortak Sosyal Koruma ve erme Belgesinin (JIM) ve stihdam Politikas ncelikleri Ortak Deerlendirme Belgesinin (JAP) tamamlanmasna gereken nem verilmelidir. Sosyal politika ve istihdam alanndaki AB mktesebatnn etkili bir ekilde uygulanabilmesi iin idari kapasitenin gelitirilmesine ihtiya bulunmaktadr.

4.20. Fasl 20: letme ve Sanayi Politikas Trkiye, iletme ve sanayi politikas ilkeleri konusunda daha fazla ilerleme kaydetmitir. AB politika ilkeleriyle uyumlu 20092013 yllarn kapsayan bir Sanayi Stratejisi Belgesi hazrlamtr. Sz konusu Belgenin bir an nce uygulanabilmesi iin, bu belgenin ve eylem planlarnn hazrlanmas ve zerinde uzlaya varlmas srelerinin tamamlanmas gerekmektedir. Sanayi ve Ticaret Bakanl, politika analizi ve tasarmna salam temel tekil edecek, irket ve sektrler hakknda geni veri ieren bir giriimci bilgi sistemi oluturmutur. ortamnn geliimine katk salayan ve bir kamu ve zel sektr ibirlii inisiyatifi olan Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu (YOKK) almalarn srdrm ve 2009 yln kapsayan nc Eylem Plann kabul etmitir. ubat 2009da kayt d ekonomiye ilikin Hkmet Eylem Plan kabul edilmitir. Sz konusu Eylem Plan, kaytl

ILOnun Kadnlar iin Kresel stihdam Trendleri balkl Raporuna gre (Mart 2009), Trkiyede imalat sektrnde alan erkeklerin ald cret, kadnlarn aldnn iki katdr.
45

TR

65

TR

ekonomide faaliyet gsteren tescilli irketler lehine zel tedbir ve tevikler iermektedir. Plan ayrca, kayt d faaliyetlere kar uygulama tedbirleri ile kamu ve kurumsal mutabakatn salanmas amacyla farkndaln artrlmasna ynelik tedbirleri iermektedir. Trkiyenin, politika stratejilerini ve eylem planlarn izlemeye ve denetlenmeye ynelik planlar gelitirdiine dair YOKK eylem planlar hakknda er aylk ilerleme raporlarnn yaymlanmas ve sanayi stratejisinin uygulanmasnn denetlenmesi amacyla ilave personelin grevlendirilmesi gibi mtevaz iaretler bulunmaktadr. ortamnn iyiletirilmesi kapsamnda, i kurmaya ilikin prosedrler ve gmrk ilemlerinin hzlandrlmas amacyla karlan ynetmelik de dhil olmak zere, baz gelimeler kaydedilmitir. Ancak, lisans verme, pazardan k ve iflas ilemleri hl ar yrmektedir. Hkmet, sanayi ve KOBler iin eitli vergi avantajlar getiren kriz nlem paketleri kabul etmitir. Ayrca, ekonomik krize kar iletmelerin kapatlmas veya ii karlmas yerine irketlerin krizde faaliyetlerini srdrmelerini desteklemek amacyla alma saatlerinin ksaltlmas konusunda bir Ynetmelik karlmtr. letme ve sanayi politika aralar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB) tarafndan yeni finansal destek programlar balatlmtr. KOSGEBin Kurulu Kanununda deiiklik yaplarak, sorumluluk alan, hizmet sektr de dhil tm iletmeleri ierecek ekilde geniletilmitir. Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Programna (CIP) dhil olma sreci Ocak 2009da tamamlanmtr. Ar-Ge harcamalarnda, zel sektrn byyen payyla belirgin art gzlenmitir. Ticari lemlerde Alacaklarn Ge denmesiyle Mcadele ile ilgili 2000/35/AB sayl Komisyon Direktifine uyum konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Sektr politikalarnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan otomotiv sektrne ilikin Strateji hazrlanmtr. Trkiye, elik sanayii konusundaki Ulusal Yeniden Yaplandrma Plann gncellemitir. Gncellenmi planda, sektrn tamamna deil, zellikle devlet yardmlarndan faydalanan iletmelere odaklanlmtr. Sonu Trkiye bu faslda, nihai hale getirilmesi ve yaymlanmas gereken yeni Sanayi Stratejisini ve yeni sektrel stratejilerini hazrlayarak daha fazla ilerleme kaydetmitir. Ayrca, iletme ve sanayi politikasna ynelik daha fazla destek arac bulunmaktadr ve i ortamnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Politika stratejileri ve eylem planlarnn izlenmesi ve denetlenmesinde mtevaz ilerleme kaydedilmi olup, daha fazla gelitirilmesi gerekmektedir. Sonu olarak, Trkiye, iletme ve sanayi politikas alannda AB mktesebatna tatmin edici dzeyde bir uyum salamtr. 4.21. Fasl 21: Trans-Avrupa Alar Tamaclk alar konusunda ilerleme kaydedilmitir. Ulatrma Bakanl 2009-2013 yllar iin Stratejik Plann yaymlamtr. ncelikler, Tama Altyaps htiya Deerlendirmesinde (TINA) yer alan tavsiyelerle uyumludur. Projeler iin hazrlklar yaplmaktadr ve bu hazrlklar ekirdek a projeleri bakmndan yeterince ilerlemitir. Ancak, uzun vadeli yatrm iin bir ana plan henz hazrlanmamtr. Tama altyapsnn trne gre snflandrlm gvenilir bir tamaclk veri sisteminin gelitirilmesi konusunda nemli bir ilerleme kaydedilmesi beklenmektedir.

TR

66

TR

Enerji alar konusunda, Avrupa Topluluu, ABde daha gl bir rekabeti elektrik ve gaz pazar yaratmaya ve arz gvenliini iyiletirmeye ynelik proje hazrlklarn desteklemektedir. Trkiye, Temmuz 2009da, Nabucco gaz boru hatt projesine ilikin Hkmetleraras Anlamay imzalamtr. Bu proje, AB, Trkiye ve blgedeki dier lkeler arasnda daha yakn bir enerji ibirliini tesis etmek ve kaynak eitlendirmesini salamak ynnde atlm nemli stratejik bir admdr. Gney Gaz Koridorunun, zellikle Nabucco Hkmetleraras Anlamasnn hzl bir ekilde uygulamaya konularak zamannda tamamlanmas, ABnin en nemli enerji gvenlii nceliklerinden biri olmaya devam etmektedir. Anlamann amac, ortak bir dzenleyici ereve kurmak ve gerekli yatrm kararlarnn alnmasn kolaylatrmaktr. Trkiye-Yunanistan-talya doalgaz boru hatt enterkonnektrn faaliyete geirmeye ynelik teknik hazrlklar devam etmektedir. Elektrik alar konusunda ise, Bulgaristan, Suriye, Irak, ran, Azerbaycan ve Grcistan ile hatlar bulunmaktadr. Trkiyenin, Avrupann g a UCTE (Avrupa Elektrik letimi Koordinasyon Birlii) ile senkronizasyonuna ynelik hazrlklar ileri aamadadr. Trkiye, Avrupa karlarna ynelik AB projeleri iinde ncelikli balantlar 4 (Yunanistan-Balkan lkeleri UCTE sistemi) ve 9un (Akdeniz Elektrik Ringi) tamamlanmasna katkda bulunan birka projeye ncelik vermektedir. Babaeski (Trkiye) Filippi (Yunanistan) hatt artk tam olarak iler hale gelmitir. Telekomnikasyon alar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, Rekabet Edebilirlik ve Yenilik ereve Program altnda yer alan bilgi ve iletiim teknolojileri politikas destek programna katlmtr. Sonu Trkiye, Trans-Avrupa alar alannda baz ilerlemeler kaydetmitir. zellikle, Nabucco boru hattnn kurulmasna ilikin Hkmetleraras Anlamay imzalamtr. Ancak, ekirdek a ncelik projelerinin aka tanmlanmas ve gvenilir tamaclk verilerinin ulatrma altyaps trne gre snflandrlmasnn gelitirilmesi iin ilave abalar gerekmektedir.

4.22. Fasl 22: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu

Hukuki ereve konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiyede IPA mali yardmnn (AB Uyum Politikasnn IPA III. ve IV. nc bileenlerini ieren) uygulanmasna hukuki zemin tekil eden Trkiyenin IPA ereve Anlamas Aralk 2008de yrrle girmitir. III. ve IV. Bileenler kapsamnda Stratejik Koordinatrn atanmas da dhil olmak zere, IPA yaplanmasnda yer alan kurumlarn resmi olarak belirlenmesine ilikin Babakanlk Genelgesinin karlmas gerekmektedir. Kalknma Ajanslarnn Proje ve Faaliyet Destekleme Ynetmelii Kasm 2008de yrrle girmitir. Kurumsal ereve konusunda ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, IPA III. ve IV. Bileenlerinin uygulanmasna ynelik kurumsal yaplanmay ve prosedrleri baarl bir ekilde tamamlamtr. Bunun sonucunda, Trk otoritelerinin verilen sre ierisinde belirli koullar yerine getirmesiyle, her iki bileene ilikin ynetim Temmuz 2009da Trkiyeye devredilmitir. Bylece btn programlarn finansman anlamalar Austos-Eyllde imzalanm; sadece Ulatrma Operasyonel Program, projelerin yeterince olgunlamam olmas sebebiyle gecikmitir. IPA Stratejik Koordinatr olarak Devlet Planlama Tekilat Mstearl, program otoriteleri (OS) ve IPA ynetiminde yer alan yatay kurulularn (Ulusal Yetkilendirme Grevlisi (NAO)/Hazine Mstearl, Merkezi Finans ve hale Birimi ve Ulusal IPA Koordinatr gibi) temsilcilerinden oluan teknik bir komite oluturmutur. Bu komite, 4 operasyonel programn (ulatrma, evre,

TR

67

TR

blgesel rekabet edebilirlik ve insan kaynaklarnn gelitirilmesi) dzgn bir ekilde uygulanmasn salamak zere her ayda bir toplanmaktadr.

Hlihazrda Kalknma Ajanslar, btn BBS dzey II blgelerinde kurulmutur. Kalknma Ajanslarna, 2009 yl ulusal btesinden yaklak olarak toplam 125 milyon avro tahsis edilmitir. lgili yerel ve blgesel paydalar her bir Kalknma Ajansnn btesinin oluturulmasna dhil edilmi, ancak, Kalknma Ajanslarnn kurulduu illerin seiminde yer almamlardr. Seim kriterleri belirsizdir ve sre yeterince effaf deildir. dari kapasite konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. IPA uygulamasnn ierisinde yer alan merkez kurulularn glendirilmesine ynelik eitim ve teknik yardm faaliyetleri devam etmektedir. Komisyonun nerileri dorultusunda Ulusal Yetkilendirme Grevlisinin (NAO) ofisi yeniden dzenlenmi ve ilave personel alnmtr. Ancak, tm operasyonel programlarn uygulanmasn tehdit eden temel riskler dolaysyla, program ve proje uygulamasna ivme kazandrmak iin, srece dhil olan kurulularn kurumsal kapasitelerinin daha fazla glendirilmesinin yan sra, ihalelerin ve szlemelerin daha hzl yaplmas dhil olmak zere, Merkezi Finans ve hale Birimi (MFB) ile ynetim otoritesi olarak atanan bakanlklar arasnda ok daha etkili bir ibirlii yaplmas gerekmektedir. Blgesel seviyede idari kapasite zayf kalmtr. Programlama ve program uygulama konularnda baz ilerlemeler kaydedilmitir. evre Operasyonel Program kapsamnda salam bir proje havuzu oluturulmutur. Blgesel Rekabet Edebilirlik ve nsan Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel Programlar kapsamnda yaplan teklif arlar, bu programlar altndaki fonlarn kullanlmasna ynelik iyi bir zemin oluturmutur. evre projelerinin oluturulmasna belediyelerin dhil edilmesi ve teklif ar prosedrleri, yerel ve blgesel paydalarn katlmn nemli lde artrmtr. Ulatrma Operasyonel Programnn uygulanmasna ynelik hazrlklarda baar ok snrl kalmtr. Tek bir ana hzl tren altyap projesinin hazrlanmas olduka gecikmitir. Trk yetkililer ile Komisyon, yeterince olgun ve program stratejisine uygun alternatif projeler oluturmak iin faal bir ekilde almaktadr. zleme ve deerlendirme konularnda ise snrl ilerleme kaydedilmitir. Program otoriteleri ve Devlet Planlama Tekilat Mstearlndan oluan alma grubu tarafndan, Entegre Ynetim Bilgi Sisteminin (MIS) gelitirilmesine ynelik ilave almalar yaplmtr. Tm operasyonel programlarn sektrel izleme komite toplantlar programa uygun bir ekilde yaplmaktadr. Mali ynetim ve kontrol konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Hlihazrda bu konudaki grevler geici olarak MFB tarafndan yrtlmektedir. Mali ynetim ve kontrol iini yrtecek birimler her bir bakanlk bnyesinde ismen kurulmutur, ancak, eitime tabi tutularak burada grevlendirilecek personel, hlihazrda proje dngs ile ilgili dier konularda (programlama, i tanm hazrlama gibi) almaktadrlar. Ynetim otoritelerinde kapasite oluturma sreleri, ihale ve szleme yapma ve mali ynetim ve kontrol sorumluluunun en ge 2011 yl ortasnda MFBden alnacak ekilde kayda deer biimde hzlandrlmaldr. Sonu Trkiye bu faslda baz ilerlemeler kaydetmitir. Bu ilerlemeler, zellikle IPA III. ve IV. Bileenlerin uygulanmasna ynelik yasal ve kurumsal erevenin tamamlanmas, proje
68

TR

TR

havuzu hazrlanrken yerel ve blgesel paydalarn srece dhil edilmesi ve kalknma ajanslarnn kurulmasdr. dari kapasitenin her dzeyde daha fazla glendirilmesine ihtiya bulunmaktadr. Trkiye, IPA fonlarn kaybetmemek iin zellikle ulatrma sektrnde proje havuzunu kuvvetlendirmelidir. IPA tedbirlerinin ynetimi ve denetimini salayacak olan MISin oluturulmas tamamlanmaldr. Sonu olarak, Trkiyenin bu fasldaki AB mktesebatna uyumu snrl kalmtr. 4.23. Fasl 23: Yarg ve Temel Haklar Yarg alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir (Bkz. Siyasi Kriterler) Yarg bamszl konusunda, hkim ve savc adaylarnn seimi iin Hkim ve Savclar Kanununda ngrlen usule ilikin kayglar devam etmektedir. En belirgin eletiri, bu seim iin bavurulan kriterlerin sbjektif deerlendirmelere ak olmasdr. ki muhalefet partisinin bu yasal dzenlemenin baz hkmlerinin iptali iin Anayasa Mahkemesine at dava henz karara balanmamtr. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun yaps46 veya adalet mfettilerinin 47 raporlama sistemi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Yargtay kararn mteakip Van Askeri Mahkemesine devredilen emdinli davas48 hl devam etmektedir. Daha nce davaya bakan sivil savc, 2006 ylnda Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu tarafndan grevinden uzaklatrlmtr. Bu orantsz karar Yksek Kurulun bamszl konusunda soru iaretlerine neden olmutur. Yargnn, Silahl Kuvvetlerin ve hkim ve savc derneklerinin kdemli yeleri, eitli vesilelerle, mahkemeler ve yarg mensuplar zerinde bask olduu eklinde alglanabilecek ve bylece nemli davalarda yargnn tarafszln tehlikeye drebilecek aklamalarda bulunmutur. Yarg mensuplarnn mesleki yetkinlii ve yeterlii konusunda, Adalet Bakanl ve Adalet Akademisi tarafndan hkimler ve savclara ve ceza infaz kurumlar grevlilerine ynelik olarak dzenlenen eitimlere49 devam edilmitir. Adalet Akademisine yeni bir Bakan atanmtr. Bununla birlikte, Adalet Akademisi, blgesel dzey de dhil olmak zere, tm yarg sistemini kapsayacak gl ve bamsz bir eitim salayabilme niteliini henz kazanamamtr. Yargnn verimlilii konusunda, Ulusal Yarg A Projesinin (UYAP50) davalar zerinde olumlu sonular grlmtr. Mart 2007den bu yana, sistemin avukatlar tarafndan da artan biimde kullanld kaydedilmitir; bununla birlikte, sisteme eriimde kk ehirlerde sknt yaand belirtilmektedir. Anlamazlklarn zmnde, bir alternatif olan arabuluculuk yaygn biimde kullanlmamaktadr; bu da, yarg aktrleri ve ilgili kamuoyu

Yarg, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunda btnyle temsil edilmemektedir; yalnzca kdemli Yargtay ve Dantay mensuplar bu Kurulun yesidir. 47 Hkim ve savclarn performansn deerlendirmekle grevli adalet mfettileri, Hkimler ve Savclar Yksek Kuruluna deil Bakanla baldr. 48 emdinli davas, Trkiyenin Gneydou Anadolu Blgesinde emdinli ilesinde bir kiinin lmne ve yaralanmalara yol aan bombalama ile ilgilidir. Bu davada, sivil savc iddianameyi Mart 2006da aklamtr. ddianamede yksek rtbeli askeri komutanlar aleyhinde sulamalarda bulunulmaktadr. Genelkurmay Bakan iddianameyi eletirmitir ve anayasal sorumluluk tayanlar greve armtr. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu grevden uzaklatrma kararn Nisan 2006da almtr. 49 ki yllk bir hizmet ncesi ve devaml bir hizmet ii eitim eklindedir. 50 UYAP bir bilgi ve e-adalet sistemidir.
46

TR

69

TR

arasnda farkndalk yaratlmasna ihtiya bulunduunu gstermektedir. Ceza Muhakemesi Kanununun iddianamenin iadesi ve apraz sorgulama gibi hkmleri uygulamada yeterince kullanlmamtr. 1 Mays 2009 tarihi itibaryla toplam hkim says 7.081 (1 Mays 2008 tarihinde 6.914), toplam savc says 4.040 (1 Mays 2008 tarihinde 3.917)tr. 1 Mays 2009 tarihi itibaryla 3.875 olan hkim ve savc a, 1 Mays 2008 tarihindeki 4.166 ile karlatrldnda hl yksektir. 2008de Adalet Akademisindeki eitimlerini tamamlayan toplam 470 hkim ve savcnn atamas yaplmtr. Ayn yl iinde, yarma snav ardndan 1390 aday hkim ve 167 aday idari hkim Adalet Akademisine girmitir. 2009un ilk yarsnda 200 kii daha bunu izlemitir. 2008de 2.000 adet yardmc personel ie alnmtr. Sonu olarak, yarg personelinin ie almnda ilerleme kaydedilmi olmakla birlikte, yargda nemli sayda kadro a bulunmaya devam etmektedir. Blge adliye mahkemelerinin kurulmasna ilikin gelime kaydedilmemitir. Kanun gereince blge adliye mahkemelerinin Haziran 2007 itibaryla faaliyete gemi olmas gerekmekteydi. Blge adliye mahkemelerinin says, yeri ve almaya balayabilmeleri iin ekipman ve insan kaynaklarnn zamannda temini konusunda nihai kararn alnmas gerekmektedir. Hkmet, Austos 2009da Yarg Reformu Stratejisini kabul etmitir. Sz konusu Stratejinin, onaylanmas ncesindeki istiare sreci ve ierii, reformlar iin izlenmesi gereken doru yolu aka gsterdii iin olumlu bir admdr. Adalet Bakanlnn Strateji Taslan 2008 yl ilkbaharnda aklamasndan sonra, sivil toplumu da ieren paydalarla istiarelerde bulunulmutur. Yksek mahkemelerin yeleri de dhil olmak zere, hkim ve savclar Strateji Taslan eitli vesilelerle tartmlardr. Taslak, ayrca, gr alnmas amacyla Bakanln internet sitesine konulmutur. Strateji, geni kapsamldr ve yargnn bamszlna, tarafszlna, verimlilii ve etkililiine, ynetim sistemine ve yarg mensuplarnn mesleki yetkinliinin artrlmasna ilikin konularn yan sra, yargya duyulan gveni artrmak, yargya eriimi kolaylatrmak ve ceza infaz sistemini gelitirmek iin alnmas gereken tedbirleri iermektedir. Ayrca, Stratejinin uygulanmasna ynelik bir Eylem Plan da kabul edilmitir. (Bkz 2.1 Demokrasi ve Hukukun stnl) Yolsuzlukla mcadele konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir (Bkz. Siyasi Kriterler). Trk Ceza Kanununda ve Kabahatler Kanununda deiiklik yapan Kanun, Avrupa Konseyi Yolsuzlua Kar Devletler Grubunun (GRECO) tavsiyelerini dikkate almakta, Trk mevzuatnn uluslararas szlemelere uyumunu salamakta ve OECD Rvet Szlemesi ykmllklerini ve Mali Eylem Grev Gcnn kara parann aklanmasnn nlenmesine ilikin tavsiyelerini uygulamaktadr. Hkmet, dier kamu kurumlarnn katlmyla Babakanlk Tefti Kurulu koordinasyonunda, bir ulusal yolsuzlukla mcadele stratejisi hazrlamak amacyla STKlar dhil olmak zere paydalarla geni kapsaml bir istiare yrtmtr. Deniz Feneri adl yardm dernei aleyhine geen yl Almanyada alan dolandrclk davas balamnda, Trk savcl Trkiyedeki soruturmay devam ettirmitir. Trkiyede balca phelilerin mal varlklar dondurulmutur. Mahkemeye bir iddianame sunulmamtr. Yolsuzlukla mcadele ve yolsuzluun nlenmesi yntem ve tedbirlerini tartmak amacyla, yerel ve uluslararas akademisyenleri, uzmanlar ve yetkilileri bir araya getiren Yolsuzluun nlenmesi ve Yolsuzlukla Mcadele Yntemleri balkl bir seminer dzenlenmitir. Seminerdeki tartmalarda hem ulusal hem de uluslararas dzeyde yolsuzlukla mcadele yntemleri, soruturma yntemleri, farkndalk yaratma faaliyetleri, siyasi partilerin finansman ve bata medya ve STKlar olmak zere sivil toplumun rol zerine odaklanlmtr.

TR

70

TR

Siyasi partilerin ve seim kampanyalarnn finansmanna ilikin olarak, effafl artrmas beklenen mevzuatn kabul konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Seim kampanyalarnn finansmann denetleme yetkisine sahip herhangi bir devlet kuruluu bulunmamaktadr. (Bkz.2.1 Demokrasi ve Hukukun stnl) Temel haklar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. (Bkz. Siyasi Kriterler ve Fasl 19 Sosyal Politika ve stihdam). Trkiye, Avrupa Birlii Temel Haklar Ajansnn almalarna katlma niyetini resmi olarak beyan etmitir. nsan haklarn izlemek ve gelitirmekle sorumlu olan, zerklikten ve kaynaktan yoksun kurumlara ilikin olarak ilerleme kaydedilmemitir. Ombudsmanlk kurumunun kurulmasna ilikin olarak, Aralk 2008de Anayasa Mahkemesi, Anayasada aka ngrlmeyen kurumlarn kurulmasnn idarenin btnln sarsacana ve TBMMnin bu tr bir kurumu kurma konusunda yasama yetkisinin bulunmadna hkmetmitir. Ombudsmanlk kurumu kurulmas iin gerekli Anayasa deiiklii henz kabul edilmemitir. kencenin ve insanlk d ya da aalayc muamele ya da cezalandrmann yasaklanmasna ilikin olarak, Hkmet ikence ve kt muamelenin nlenmesine ynelik yasal gvencelere uyulmasn salama konusunda snrl aba gstermitir. kence ve kt muamele iddialar ve faillerin cezasz kalmas endie kayna olmaya devam etmektedir. BM kenceyle Mcadele Szlemesi htiyari Protokol hl onaylanmam olup, gzalt merkezlerinin denetlenmesi iin bamsz bir ulusal nleme mekanizmas bulunmamaktadr. zel hayata ve aile hayatna sayg ile zellikle kiisel verilerin korunmas hakkna ilikin olarak, Trkiyenin mevzuatn, bata 95/46/AT sayl Direktif olmak zere verilerin korunmasna dair AB mktesebat ile uyumlatrmas ve bu kapsamda tam bamsz bir veri koruma denetleme birimi kurmas gerekmektedir. Trkiyenin ayrca hem Elektronik Ortamda lenmesi Balamnda Bireylerin Korunmas Hakknda Avrupa Konseyi Szlemesini (CETS No:108), hem de bu szlemenin Denetleyici Makamlar ve Snr Aan Veri Akna likin Ek Protokoln (CETS No:181) onaylamas gerekmektedir. Telefon grmelerinin yaygn olarak dinlendii belirtilmektedir ve bunlarn kaytlar basnda yer almaktadr. Dnce, vicdan ve din zgrl konusunda, Hkmet, Aleviler ve gayrimslim cemaatlerle bir diyalog balatmtr. Bununla birlikte, bu gruplarn belirli sorunlar hl zm beklemektedir. Gayrimslim cemaatlerin ve Alevilerin ar bir kstlama olmakszn faaliyet gstermelerine imkn tanyacak ekilde AHS ile uyumlu bir yasal erevenin oluturulmas gerekmektedir. Basn zgrl ve basnda oulculuk da dhil olmak zere ifade zgrl konusunda, Trk Ceza Kanununun 301inci maddesi artk ifade zgrln kstlamak amacyla sistematik olarak kullanlmamaktadr. Bununla birlikte, Trk Ceza Kanununun dier baz maddelerine dayanarak soruturma almaktadr. Trk hukukunda, AHS ve AHM itihatlar dorultusunda ifade zgrlne ilikin yeterli gvenceler bulunmamaktadr. Yasal belirsizlikler ve basn zerindeki siyasi basklar, uygulamada basn zgrln etkilemektedir.

TR

71

TR

Siyasi parti ve sendika kurmak da dhil olmak zere toplanma ve rgtlenme zgrl konusunda, derneklere ilikin yasal ereve genelde Avrupa standartlar ile uyumludur51. Bununla birlikte, dernekler, faaliyetlerinin baz hallerde adli soruturma almasna kadar varan orantsz denetimi ile karlamaktadr. Siyasi partilerin kapatlmasna ilikin yasal hkmlerin deitirilmesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Sosyal bakmdan korunmaya muhta ve engelli kiilere muamele ve ayrmclkla mcadele ilkesine ilikin olarak, Aralk 2008de Trkiye, BM Engelliler Szlemesini onaylamtr. Bununla birlikte, fiziksel engelliler, fiziksel engeller ve yetersiz bilinlenme nedeniyle mevcut hizmetlere eriimde sorunlarla karlamaktadr. Akl sal konusunda kayglar mevcuttur ve Trkiyede akl sal kurumlarnn denetimini gerekletirecek bamsz bir birim bulunmamaktadr. Ayrmclkla mcadele ilkesi, Anayasa ile dzenlenmi ve eitli yasalarla desteklenmitir. Bununla birlikte, yasal ereve AB mktesebatyla yeteri kadar uyumlu deildir. (Bkz. Fasl 19 Sosyal Politika ve stihdam). Trk Ceza Kanununun tehircilik ve genel ahlaka kar sulara ilikin hkmleri bazen lezbiyen, ecinsel, biseksel, travesti ve transseksel (LGBTT) topluluuna kar ayrmclk amacyla kullanlmaktadr. Homofobi, fiziksel ve cinsel iddet vakalarna neden olmaktadr. Mahkemeler, travesti ve transseksellere kar su ileyenlerin lehinde haksz tahrik ilkesini uygulamaktadr. Eitim hakkna ilikin olarak, ilkretimde 2007-2008de % 2,3 olan cinsiyetler arasndaki dengesizlik, 2008-2009da yaklak olarak % 1e drlerek yar yarya azalmtr. Okul ncesi eitimdeki renci says 2007 yl ile 2008 yl karlatrldnda % 14 orannda artmtr ve okul ncesi eitim oran % 33e kmtr. Okul ncesi eitimdeki retmen says da 2007 yl ile 2008 yl karlatrldnda % 14 orannda artmtr. Milli Eitim Bakanl, e-okul sistemi sayesinde, okula gitmeyen ocuklar her an belirleyebilmekte ve bu ocuklara ulaabilmektedir. Bununla birlikte, ilkretime kayt konusunda blgesel dengesizlikler devam etmektedir: lkenin bats ve dousundaki baz kesimler arasnda % 10u aan bir farkllk sz konusudur. Ortarenime devam etme konusunda, kayt olma oran ilkokulda % 96,5 iken 52 ortaokulda % 58,5e dmektedir. Mlkiyet hakk konusunda, Rapor dnemi boyunca, ubat 2008 tarihli Vakflar Kanununun uygulanmas sorunsuzca devam etmitir. Ancak, bu Kanun el konulan ve nc kiilere satlan tanmazlar veya yeni mevzuatn kabul edilmesinden nceki mazbut vakflarn tanmazlar konusunu dzenlememektedir. Sryaniler, mlkiyet konusu ile ilgili zorluklar yaamaya devam etmektedirler. Hem zel kiileri hem de dini kurumlar ilgilendiren baz davalar srmektedir. zellikle, Mor Gabriel Sryani Ortodoks Manastr arazi mlkiyeti ile ilgili sorunlar yaamtr. Trkiye, tm gayrimslim cemaatlerin mlkiyet haklarna tam olarak sayg duyulmasn salamaldr. Kadn haklar ve cinsiyet eitliine ilikin olarak, yasal ereve genel olarak mevcuttur (Bkz. Fasl 19 - Sosyal Politika ve stihdam). Bununla birlikte, yasal erevenin uygulamaya geirilmesi ve ekonomik hayata katlm ve frsatlar, siyasi yetkilendirme ve eitime eriim konularnda kadn ve erkek arasndaki farkn kapatlmas ynnde ok snrl ilerleme kaydedilmitir ve bu konuda daha fazla aba gsterilmesi gerekmektedir. Aile ii iddet, tre cinayetleri ve erken ve zorla yaplan evlilikler, lkenin baz blgelerinde ciddi sorun olmaya devam etmektedir. Kadn haklar ve cinsiyet eitlii konusunda, hem erkekler hem de kadnlar iin ilave eitime ve farkndalk yaratlmasna ihtiya bulunmaktadr.
Bu ifade sendikalar kapsamamaktadr: rgtlenme, toplu i szlemesi ve grev hakkna ilikin mevcut Trk mevzuat AB standartlarn karlamamaktadr (Bkz. Fasl 19 Sosyal Politika ve stihdam). 52 Bu oran getiimiz yl yaklak % 97 idi. Yaklak yzde 0,5lik farkllk esas itibaryla, Milli Eitim Bakanlnn veri toplamak iin kulland istatistik yntemlerdeki bir deiiklikten kaynaklanmaktadr.
51

TR

72

TR

ocuk haklaryla ilgili olarak, idari kapasite, salk, eitim, ocuk adalet sistemi ve ocuk iilii dhil olmak zere tm konulardaki abalarn daha fazla artrlmas gerekmektedir. 15 ila 18 ya aralndaki ocuklarn yetikinler gibi yargland ve orantsz cezalara maruz kald davalar ciddi kayglara yol amaktadr. zgrlk ve gvenlik hakk ve adil yarglanma hakkna ilikin olarak, adalete eriim konusunda, zellikle Gneydou Anadolu Blgesinde, krsal alanlarda sorunlar yaanrken, kentsel alanlarda adalete eriim nispeten daha kolay olmaktadr. Gsterilere katldklar gerekesiyle Terrle Mcadele Kanunu uyarnca gzaltna alnan 15-18 ya aras ocuklarn, gzaltna alndktan hemen sonra avukata erimeleri her zaman mmkn olmamtr. Genel olarak, etkili bir adli yardm snrldr ve baz sanklarn temsil edilmemesi durumu devam etmektedir. cretsiz adli yardm olanaklarna ilikin olarak sank bilinci artrlmaldr. Aznlk haklar ve kltrel haklar konusunda, Trkiye, zellikle Krte yayn yapan TV kanal TRT 6nn yayna balamas suretiyle ilerleme kaydetmitir. Ancak, bata zel TV ve radyo yaynlarnda, siyasi hayatta, eitimde ve kamu grevlileri ile iletiimde Trke dndaki dier dillerin kullanlmas olmak zere kstlamalar devam etmektedir. Trke dndaki dillerin kullanm hakkndaki yasal ereve kstlayc yorumlara aktr ve uygulama tutarszdr. Sklkla ayrmc uygulamayla karlaan Romanlarn durumunda hibir ilerleme kaydedilmemitir. Alternatif barnma imkn salanmakszn Romanlarn oturduklar mahallelerin ykmna devam edilmektedir. Sonu olarak, yarg konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Btn paydalarla bir istiare srecinin ardndan, Yarg Reformu Stratejisinin Hkmet tarafndan onaylanmas olumlu bir admdr. Personelin ve kaynak miktarnn artrlmasna ynelik tedbirler de olumludur ve srdrlmesine ihtiya bulunmaktadr. Bununla birlikte, zellikle yargnn bamszl, tarafszl ve etkililiine ilikin kayglarn giderilmesi gerekmektedir. Yolsuzlukla mcadeleye ilikin olarak, pek ok konuda hl yaygn olan yolsuzlukla mcadele etmek zere mevzuatn ve kurumsal yapnn glendirilmesi konularnda snrl ilerleme kaydedilmitir. Ulusal yolsuzlukla mcadele stratejisinin kabul edilmesi ve etkili uygulanmas hayati nem tamaktadr. Temel haklara ilikin olarak, zellikle kltrel haklar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Hkmet, eitli konularda inisiyatif almaya balamtr ve bylece sorunlarn ele alnmasna elverili bir ortam yaratlmasna katk salamtr. Bununla birlikte, AHS ve AHM itihatlaryla gvence altna alnd ekliyle temel haklara btnyle riayet edilmesini salamak zere bu abalarn srdrlmesi gerekmektedir.

4.24. Fasl 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik

G ve iltica konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Ekim 2008de ltica ve G Mevzuatn ve dari Kapasiteyi Gelitirme ve Uygulama Brosu kurulmutur. Bu Bro, ileri Bakanl Mstearna kar sorumludur ve ltica ve G Ulusal Eylem Plan ve AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Ulusal Program (UP) dorultusunda entegre snr ynetimine (ESY) ynelik mevzuata ve idari yaplanmaya ilikin aratrmalar, projeler ve ihtiya analizleri yrtmektedir. Bu Bronun kaynaklar, grevleri ile kyaslandnda olduka kstldr. G ve ltica Grev Gc, mevcut mevzuatn yeknesak ekilde uygulanmasnda kilit bir rol oynamaktadr. Grev Gc, yeni Bronun koordinasyonunda, 2007 yazndan bu yana Mays 2009da ilk kez toplanmtr. Bu konuda, mevzuata ilikin nemli bir gelime kaydedilmemitir. Yeni Sosyal Sigorta ve Genel Salk Sigortas Kanununun kabul edilmesinin bir sonucu olarak, snmaclarn ve mltecilerin

TR

73

TR

Sosyal Dayanma Fonuna eriimleri snrlanmtr. Buna karn, ileri Bakanlna gre, snmaclarn ihtiyalar Bakanln Yabanclar Hudut ltica Dairesi Bakanlnn btesinden karlanmtr. Trkiye, dzensiz g konusunda ok nemli bir transit ve hedef lke olmaya devam etmektedir. 2008 ylnda, Trk Kolluk Kuvvetleri tarafndan 65.737 yasad gmen yakalanmtr ve bunu 2009 ylnn ilk alt aynda 15.701 kii izlemitir. Bu rakam, 2007 ile karlatrldnda (toplam 64.290) az miktarda arta iaret etmektedir. Byk ounluu (1.235) hl Trk vatanda olmak zere, yakalanan kaaklarn 2007 ylnda 1.242 olan says kk bir art gstererek 2008 ylnda 1.305 olmutur. Yasad gmenler iin kalacak yer kapasitesi, 290 kiilik bir ek kapasite salayan ve bylece toplam kapasiteyi 2.881e karan iki yeni misafirhane53 alm olmasna ramen yeterli dzeyde deildir. 2008 ylnda, 11.248 kii ile yeni snmaclarn says 2007 ylndaki saynn (5.831) yaklak iki katna ulamtr. Bavuru yapan 11.248 kii arasnda, 6.877 Irakl, 1.997 ranl, 1.571 Afgan, 396 Somalili ve 407 dier lke vatandalar bulunmaktadr. 2007 ylyla karlatrldnda, bu rakamlar, Afganlar iin % 210, Irakllar iin % 194 ve ranllar iin % 15lik bir art olduunu, Somalililer iin ise % 145'lik bir d olduunu gstermektedir. Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti 2008 ylnda, tm snmaclarn, mlteci olarak tannan kimselerin ve geici snmaclarn ya da misafirlerin temel ihtiyalarn karlamak zere 1,1 milyon ABD dolarna edeer bir harcama yapmtr. Mene lke bilgisi ve iltica dosya ynetimi sistemlerinin kurulmas iin almalar devam etmektedir. Trk makamlar, korunmaya muhta olan kiileri belirlemek iin, dzenli biimde olmamakla beraber, yakalanm yasad gmenleri tarama faaliyetine balamtr. Yksek miktarda g akm, Trk iltica ve g sistemini bask altnda tutmaktadr. Bu nedenle, bu sistemin yeniden dzenlenmesi ve kaynak lkeler ile geri kabul anlamalarnn akdedilmesi kilit nem tamaktadr. Trkiye, Pakistan, ran ve Libya ile geri kabul anlamalarn mzakere etmeye devam etmitir. Rapor dneminde, Afganistan ile geri kabul anlamasnda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye ile AT arasnda bir geri kabul anlamas mzakerelerinin tamamlanmas AB iin bir nceliktir. Trkiye, Aralk 2006dan beri bloke edilmi olan resmi mzakereleri srdrmeyi ksa bir sre nce kabul etmitir. Trkiye ile AT arasnda geri kabul anlamas akdedilinceye kadar Avrupa Konseyinin sonu bildirgelerine uyumlu olarak, mevcut ikili anlamalar uygulanmaldr. Trkiye, Mltecilerin Hukuki Statsne ilikin 1951 Szlemesi ve ilgili 1967 Protokolndeki corafi snrlamalarn korumaya devam etmektedir. Her yl kayt altna alnan yksek saydaki kiilerin ihtiyalarnn karlanmasna ynelik yksek kalitede hazrlk almalar ve yeterli kapasiteye sahip uygun bir plan bulunmamaktadr. Mltecilerin ve snmaclarn kabul, taranmas ve konaklamas ile ilgili alt merkez iin bir a kurulmas, yasad gmenler iin iki merkezin ve bu merkezler iin bir dizi yeni usuln ve ynetim kuralnn oluturulmas konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. ltica ve g alannda alan personele ynelik zel bir program ve eitimli personeli sistem iinde tutmaya ynelik bir mekanizma bulunmamaktadr. ltica konusundaki kilit ncelikler; herkesin, adil, eit ve tutarl biimde ilticaya ilikin usullere (havaalan transit alanlar dhil) eriimi, adli yardma eriim, Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii (BMMYK) personeline eriim, iltica ilemlerine eriimde bekleme sresinin ksaltlmas ve kararlara kar yargya bavurmadr.
5 Aralk 2008 tarihi itibaryla 150 kiilik kapasitesi ile Bitlis ve 13 Mart 2009 tarihi itibaryla 140 kiilik kapasitesi ile Adana.
53

TR

74

TR

Her alt ayda bir yksek miktarda ikamet izni creti denmesi zorunluluunun devam etmesi, bu ykl demelerin ve cezalarn denmemesi hlinde BMMYK tarafndan tannan mltecilerin, yerletirilecekleri lkeye gitmelerini engellemektedir. cret deme zorunluluu, bu tutar elde etmesi yasal olarak mmkn olmayan, korunmaya ok muhta kiilere ve refakatisi bulunmayan ocuklara da uygulanabilmektedir. Vize politikasnda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, vize ykmllkleriyle ilgili olarak tm AB vatandalarna yeknesak bir politika uygulamamaktadr. Hlihazrda, 15 AB yesi devletin vatandalarnn Trkiyeye girmek iin vizeye sahip olmalar gerekmektedir. Bu vize, Trk snrlarndan elde edilebilmekte ve bavuruda bulunan kiinin milliyetine gre, bir aydan aya kadar olan bir sre iin ve bir veya birka giri iin geerli olabilmektedir. Dier 12 ye Devletin vatandalar, 90 gne kadar olan ksa kallar iin vize ykmllnden muaf tutulmaktadr. Trkiye, pozitif ve negatif AB vize listelerine gnll olarak daha fazla uyum salamaya devam etmektedir; Trkiye, bu ynde, Nisan 2009da Brunei Darsselam vatandalarna vize muafiyeti salamtr. Blgesel bir yaklam erevesinde, Trkiye baz Gneydou Avrupa lkelerinin vatandalarna vizesiz rejim uygulamaya devam etmektedir. Son dnemlerde, Trkiye, Kosova ile ikili vize muafiyet anlamas akdetmitir. Snrlarda hl, bandrol ve damga tipi vizeler uygulanmaktadr. Havaalan transit vizelerinin ve yksek gvenlik zelliklerine sahip yeni Trk vize bandrollerinin kullanlmasna hl balanmamtr. Trkiye, vize, pasaport ve seyahat belgelerindeki gvenlik zelliklerini ve bunlar AB gvenlik zellikleri ve standartlaryla uyumlu hale getirmeye ynelik abalarna devam etmelidir. zellikle, bu belgelerde, biyometrik tanmlayclarn kullanlmas nem tamaktadr. Ayn ekilde, ikamet izinlerinin gvenlik zelliklerinin iyiletirilmesi hayati nemi haizdir. ileri Bakanlnn ilgili personelinin katlmyla, Dileri Bakanlnn konsolos olan veya olacak personeline vize ve pasaport usulleri konusunda ortak eitim seminerleri dzenlenmitir. Ancak, eitimlerde, belge gvenlii konularna yeterince odaklanlmamtr. Mays 2009dan bu yana, yurtdndaki Trk temsilciliklerin ou, Trkiyeye girmeleri yasaklanm olan kiilerle ilgili Dileri Bakanlnn veri taban Konsolosluk.nete balanmlardr. Konsolosluk.net, ayn zamanda, bavurularn daha hzl ve gvenli bir ekilde ileme tabi tutulmas amacyla bilginin paylalmas iin oluturulmu polis veri taban Polnet ile balantldr. D snrlar ve Schengen konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. ltica ve g ile ilgili yeni bronun kurulmasnn ardndan yeniden yaplandrlan D Snrlar Grev Gc, Ocak 2009dan beri iki ayda bir toplanmaktadr. Snr gei noktalarnn modernizasyonuna devam edilmitir. Polis Akademisinde snr gvenlii almalar konusundaki zel blm 48 renciyle faaliyete gemitir. Entegre snr ynetimi konusundaki Ulusal Eylem Plannn uygulanmas ve ak bir yol haritasnn tanmlanmas konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Eylem Plann uygulanmasn izleyecek resmi bir mekanizma bulunmamaktadr. Snr birimlerindeki kalite ynetim brolar ve snrlardaki verimli ve koordineli risk analizleri nem tamaktadr. Snr ynetiminde faaliyet gsteren kurulular, zellikle polis ve gmrk muhafaza makamlar arasnda ibirlii zayftr. Snr kontrol grevlerini yerine getirmek zere, ileri Bakanlna bal askeri olmayan, yeni bir sivil snr kolluk kuvveti kurulmas iin daha fazla adm atlmas gerekmektedir. Trkiye zerinden gerekleen yasad g akm gz nnde tutulduunda, komu lkelerle iyi bir snr ibirlii kurulmas byk nem tamaktadr. Trkiye, FRONTEX ile bir alma dzenlenmesi yaplmas ynnde aba sarf etmitir.

TR

75

TR

Cezai ve hukuki konularda adli ibirlii konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Rapor dneminde, Trkiye tarafndan cezai konularda karlkl adli yardm iin 1.761 talepte bulunulmu ve bunlardan 251i ileme tabi tutulmutur. Bu dnemde, ayrca, hukuki konularda adli ibirlii alanna giren 1.898 talepte bulunulmu ve bunlardan 662si ileme tabi tutulmutur. Temas noktas olarak grevlendirilen Trk kamu grevlilerinin says ikiden bee kmtr. Trkiye, siber sular hakkndaki Avrupa Konseyi Szlemesini henz imzalamamtr. EUROJUST ile bir ibirlii anlamas imzalanmas konusunda adm atlmamtr. Trkiye, polis ibirlii konusundaki tm temel szlemelere taraftr ve ibirliine blgesel ve uluslararas seviyede aktif olarak katkda bulunmaktadr. Uluslararas standartlarla uyumlu olarak kabul edilen etik kod, kolluk kuvvetlerinin eitim programlarna dhil edilmitir. Mart 2009da il ve ile belediye snrlarnda polis ve jandarmann grevlerini gzden geiren ve yeniden tanmlayan bir Ynetmelik yaymlanmtr. Trkiye, polis ibirlii alannda biri Kasm 2008de Lbnan ile, dieri Nisan 2009da spanya ile olmak zere iki ikili anlama imzalamtr. Ancak, kiisel verilerin korunmas konusundaki mevzuatn yetersizliine bal olarak, bu alandaki uluslararas ibirlii ve Europol ile operasyonel anlama konularndaki sknt devam etmektedir. rgtl sularla mcadele konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Tank Koruma Kanununa dayanan Ynetmelik, Kasm 2008de kabul edilmitir. ki adet ynetmeliin karlmas almalar devam etmektedir. Tank koruma programlar hlihazrda uygulanmaktadr. Haziran 2008de Trk Polis Tekilat bnyesinde bir Tank Koruma Birimi kurulmutur. Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Daire Bakanl Blmnde cezai takibatla ilgilenen zel birimin kapasitesi artrlmtr. Ulusal DNA ve parmak izi veri bankas kurulmasna ynelik yasal bir ereve oluturma konusunda ilerleme kaydedilmitir ve adli tp alanndaki yatrm artrlmtr. rgtl Sularla Mcadele Stratejisinin en iyi AB uygulamas ile uyumlu olarak gncellenmesi ve spesifik bir eylem plan ile tamamlanmas gerekmektedir. Bu alandaki kolluk kuvvetleriyle ilgili istatistik verilerin kaliteli ve gvenilir olmas hayati nemi haizdir. nsan ticaretiyle mcadele konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, Mart 2009da nsan Ticaretine Kar Avrupa Konseyi Szlemesini imzalamtr. 2008 ylnda toplam 253 insan taciri tutuklanm, 120 madur tespit edilmitir. Austos 2009 itibaryla 258 insan taciri tutuklanm, 67 madur tespit edilmitir. Trk Ceza Kanununun, 2005 ylnda insan ticaretine daha ar cezalar ngren deiikliinin ardndan insan tacirlerine kar yrtlen kovuturma saysndaki art devam etmitir. 2008de toplam 273 pheli insan taciri kovuturulmutur. Bu say, 2007 ylndaki 160 pheli saysna oranla ciddi bir arta iaret etmektedir. nsan ticaretiyle mcadele konusundaki kurumsal kapasite, zellikle hkimlerin, savclarn ve kolluk kuvvetlerinin eitimi yoluyla daha fazla glendirilmitir. Dileri Bakanl koordinasyonunda nsan Ticaretiyle Mcadele Ulusal Grev Gc dzenli olarak toplanmaya devam etmitir. Madurlarn gnll geri dn, Uluslararas G rgt (IOM), STKlar, kolluk kuvvetleri ve kaynak lkelerdeki ilgili kurumlarla ibirlii iinde salanmtr (2005-2008 aras toplam 543 vaka, 2008de 78 vaka). Bununla birlikte, grev gcnn yapsn ve yetkilerini gelitirmek nem tamaktadr. nsan ticaretini izlemek iin uyumlu bir istatistik sistem bulunmamaktadr. Ayrca, mevcut resmi istatistiklere gre, insan ticaretine maruz kalm kiilerin tespitinde ve bunlarn koruma ve destek mekanizmalarna ynlendirilmesinde bir d yaanmaktadr. Rapor dneminde, bu alanda nemli bir yasama faaliyeti gereklememitir. nsan Ticaretine Kar Avrupa Konseyi Szlemesi hl onaylanmamtr. nsan Ticaretiyle Mcadelede kinci
76

TR

TR

Ulusal Eylem Plan iki yldr kabul edilmeyi beklemektedir. Hlihazrda, IOM tarafndan iletilen 157 cretsiz acil yardm hattnn srdrlebilirlii ve ilgili kamu makamlarna devredilmesi konusunun ivedilikle ele alnmas gerekmektedir. Ankara ve stanbulda insan ticareti madurlarna ynelik olarak sivil toplum kurulular tarafndan ynetilen iki merkezin finansmannn srdrlebilirlii gvence altnda deildir. Trkiyenin, insan ticaretinin nlenmesi ve madurlarn korunmas konusundaki abalarn arttrmasna da ihtiya bulunmaktadr (Bkz. Fasl 4 - Kara Parann Aklanmas ile Mcadele). Terrizmle mcadele konusunda, terrist finansmanyla ilgili olabileceinden phe edilen banka ilemlerinin tespiti konusunda uygulama mevzuat kabul edilmitir. Mali Sular Aratrma Kurulu (MASAK) 2008de pheli banka ilemlerine dair 228 ihbar almtr. Bu say 2007 ylnda 144tr. Eyll aynda, Trkiyenin ve ABnin kayglarn karlkl olarak daha iyi anlamaya ve gr alveriinde bulunmaya ynelik bir Terrizmle Mcadele Troika toplants gerekletirilmitir. Ancak Trkiye, Nkleer Terrizm Eylemlerinin nlenmesine dair Uluslararas Szleme ile Terrizmin nlenmesine ilikin Avrupa Konseyi Szlemesini henz onaylamamtr. Mali Eylem Grev Gcnn (FATF), terrizmin finansmanna, zellikle de terristlerin malvarlnn dondurulmasna ve malvarlna el konulmasna ve elektronik para transferine ynelik dokuz zel tavsiyesine Trkiyenin uyumu snrldr. Uyuturucuyla mcadele konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Koordinasyon Kurulu ve Bilimsel Komite 3 ayda bir toplanmaya devam etmitir. Aksaray, Edirne, Krklareli, Krkkale, Ktahya, Osmaniye, Sakarya, Sinop, Tunceli, Yozgat ve Kastamonu illerinde, il seviyesinde eylem planlar kabul edilmitir. Kasm 2008de uyuturucuyla mcadele ve uyuturucuya talebi azaltma konularnda ilgili Meclis Komisyonu kurumsal ve yasal ereveyle ilgili tavsiyeleri kapsayan bir rapor yaymlamtr. Trk kolluk kuvvetleri, 39,191 kg haha ve 15,447 kg eroinin ele geirildii toplam sekiz operasyon gerekletirmi, kontroll teslimat konusunda ortak operasyonlara devam etmitir. Ekim 2008de Reitox Ulusal Odak Noktas, Trk Polisinin Kaaklk ve Organize Sularla Mcadele Daire Bakanlna dorudan bal bir ube Mdrl olarak gelitirilmitir. Ancak birimin insan kaynaklar kapasitesi olduka zayf olup, hl zerk bir btesi bulunmamaktadr. Trkiyenin, Avrupa Uyuturucu ve Uyuturucu Bamll zleme Merkezine (EMCDDA) ye olmasna ilikin anlama henz onaylanmamtr. Uyuturucu arznn azaltlmas ile talebin azaltlmas arasnda dengeli bir yaklam salanamamtr. nleme, tedavi, rehabilitasyon tesisleri daha fazla gelitirilmelidir. Gmrk ibirlii konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Gmrk Mstearl, idari ve operasyonel kapasitesini glendirme konusunda aba gstermi, ancak, fiziksel kontrollerin orannn ciddi olarak drlmesi konusunda ok snrl bir ilerleme kaydederek, ABnin gerekliliklerine uyumlu risk ynetimi sisteminin uygulanmasna engel tekil etmitir. ABnin transit sistemine (NCTS) ve gmrk tarifeleri sistemine (TARIC ile kota ve gzlem sistemi) BT (Bilgi Teknolojileri) balants salamak iin aba gsterilmi ancak, Gmrk Mstearl bir BT stratejisi kabul etmemitir. Gmrk kurallarnn yeknesak uygulanmasnn temini iin blgesel birimlerdeki gmrk memurlarnn eitimini gelitirmek amacyla gsterilen abalar yetersiz kalmtr. Trkiye, AB gmrklerinde ele geen taklit mallarn ana tedarikilerinden biri olup, ithalat ve ihracatta fikri mlkiyet haklar kontrolleri konusunda kolluk kapasitesinden yoksundur (avro sahtecilii iin bkz. Fasl - 32).

TR

77

TR

Sonu Adalet, zgrlk ve gvenlik alannda baz dzensiz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, d snrlar ve Schengen konusunda snrl ilerleme salamtr. G ve iltica konusunda da snrl ilerleme kaydedilmitir. Snmac saysndaki sratli art, bu alandaki sistemin yeniden dzenlenmesi ynnde aba sarf edilmesini gerekli klmaktadr. AT ile Trkiye arasnda bir geri kabul anlamas akdedilmesine ilikin olarak, Trkiye, yakn zamanda, Aralk 2006dan beri bloke edilmi olan mzakerelerin yeniden balamasn kabul etmitir. Trkiye, FRONTEX ile alma dzenlemesinin yaplmas ynnde aba gstermitir. Vize politikas konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmi olup, cezai ve hukuki konularda adli ibirlii konusunda ilerleme salanamamtr.

4.25. Fasl 25: Bilim ve Aratrma

Bilim ve aratrma politikas alanndaki iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. KOBler, yenilik ve ileri teknoloji konularnda faaliyet gsteren giriimciler ve sanayinin yrtt uluslararas aratrma ibirlii faaliyetleri iin mevcut destek programlarnn etkililiinin artrlmas amacyla Ar-Ge destek programlarna ilikin 3 adet Ynetmelik gncellenmitir. Ar-Ge politikasnn oluturulmas srecinde yer alan tm paydalar ve farkl bakanlklara bal kurumlar koordine etmek zere bir Devlet Bakan atanmtr. Ulusal Ar-Ge destekleri son birka ylda byk lde artm ve ekonomik krize ramen srdrlmtr. zellikle, Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumuna (TBTAK), 2009 btesini % 36 orannda artran ilave 100 milyon avro 2009 ylnda tahsis edilmitir. TBTAKn idari kapasitesi yeni personel alnarak glendirilmi ve bylece Trkiyenin Yedinci ereve Program ynetiim organlarna daha sk katlm salanmtr. Trkiyenin ok iyi ileyen bir Ulusal Temas Noktas A da bulunmaktadr. Haziran 2009da TBTAK Dergisinin zel bir says Darvin ve Evrim Teorisine ayrlm ve bylece bu konuda zel bir saynn karlmasnn ertelenmesi ynnde Mart aynda alnan karar sonrasndaki tartmalar sona ermitir. Aratrma ve teknolojik gelime alannda Yedinci ereve Programa (7.P) Trkiyenin katlmnda ilerleme kaydedilmitir. En baarl konular, bilgi iletiim teknolojileri, nanomalzeme, tamaclk, gda, biyoteknoloji ve gvenliktir. 2007 2008 dnemi iin hazrlanan Eylem Plannn, 7.P kapsamnda aratrma olanaklarna ilikin bilgi paylamnn gelitirilmesi ve AB ile aratrma faaliyetlerine katlmn nemi konusunda bilincin artrlmas bakmndan ok faydal olduu kantlanmtr. Trkiyenin, 2009 2010 dnemi Eylem Plan Taslan Austos 2009da gndermesini takiben sz konusu Plann gncellenmesi amacyla Komisyonla grmeler balamtr. Trkiyenin, Euratom Yedinci Aratrma ereve Programna (20072011) 2010 itibaryla etkin katlmn salamak amacyla Bilim ve Teknoloji (B&T) Anlamas Taslana ilikin olarak Konseyden alnan yetki temelinde prosedr balatlmtr. Komisyon bnyesindeki Ortak Aratrma Merkezi (OAM) ile aktif ibirlii, Trk aratrmaclarn OAM altaylarna ve st dzey toplantlarna katlm, proje ve alarnda yer almalar ile enstitlerinde geici olarak grevlendirilmeleri eklinde srmektedir. Avrupa Aratrma Alanna (AAA) entegrasyonla ilgili olarak, Trkiye, AB Bilimsel ve Teknik Aratrma Komitesine (Crest) gzlemci olarak katlmaktadr ve AAAnn dier ynetiim organlarna gzlemci atamtr. Trkiye, AAAnn hedeflerine katk salamak zere, zellikle

TR

78

TR

aratrmaclarn dolam ve aratrmaya kaynak ayrlmas konularnda ulusal dzeyde eitli tedbirler almtr. Buna ek olarak, Trkiye, Bilimsel ve Teknik Aratrma Alannda birlii (COST), Avrupa Uzay Ajans (AUA), Avrupa Bilim Vakf (ESF), Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Program (CIP), Avrupa Molekler Biyoloji Konferans (EMCB) ve EUREKAnn da dhil olduu dier AB inisiyatiflerine aktif olarak katlm salamaktadr. EUREKAda 2007 ylnda 28inci srada yer alan Trkiye, 2008 ylnda 38 ye lke arasnda 12nci sraya ykselmitir. Trkiye, Bat Balkan lkeleri, Dou Avrupa, Orta Asya lkeleri, Karadeniz blgesi ve Akdeniz lkeleri ile aratrma alannda koordinasyon yaplmas gibi ABnin uluslararas ibirlii faaliyetlerine iyi derecede entegre olmutur. Trk renci ve aratrmaclarnn Marie Curie burslarn alma konusundaki baar oran ykselmitir. Trkiye, yenilik ve ileri teknoloji konularnda faaliyet gsteren KOBler tarafndan yrtlen ibirliine dayal aratrma ve gelitirme projelerini desteklemeyi amalayan ve bir Madde 169 nisiyatifi olan Eurostarsa katlmaktadr. Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulunun Aralk 2008de yaplan 18inci toplantsnda, uluslararas aratrmaclarn dolamnn tevik edilmesi ve kolaylatrlmas amacyla, sz konusu aratrmaclarn Trkiyede uzun sreli kalmalar veya daimi ikamet etmeleri iin bir koordinasyon komitesi kurulmutur. Sonu Sonu olarak, ABye katlma hazrlk ve Avrupa Aratrma Alanna entegrasyon asndan iyi dzeyde ilerleme salanmtr. Trkiyenin Yedinci ereve Programa katlmndaki baar oran artmaktadr. Ancak, hl yaplmas gerekenler vardr.

4.26. Fasl 26: Eitim ve Kltr

Eitim, mesleki eitim ve genlik konularnda Rapor dneminde iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Hayat Boyu renme ve Genlik Programlarna, mevcut bteyi byk lde aacak ekilde hibe bavurusu yaplmaya devam edilmektedir. Sadece merkezi olmayan eylemler iin son bte dneminde proje ve bireysel hareketlilik iin Trk Ulusal Ajansna 7.000den fazla bavuru yaplm ve yararlanclarla 2.000den fazla hibe anlamas imzalanmtr. Geni bir corafi alann kapsanmas bir kez daha salanmtr. Trkiye katksnn zamannda denmesi Programlarn sorunsuz balamasn salamtr. Ulusal Ajansn idari kapasitesini glendirmeyi amalayan Kanun TBMMde kabul edilmitir. Trkiye, Eitim ve Mesleki Eitim 2010 alma Program kapsamndaki ABnin ortak kriterlerinin karlanmasnda ilerleme salam olup, yetikinlerin hayat boyu renmeye katlm dhil olmak zere sz konusu kriterlerin tamamnda performansn gelitirmitir. Erken ocukluk eitimine katlm artmaya devam etmitir. Trkiyenin AB ortalamasnn zerinde olan, matematik, fen ve teknoloji mezunlar says, 2000 ylndan bu yana kmlatif byme bakmndan AB kriterini imdiden karlamtr. Dier alanlarda Trkiyenin performans AB ortalamasnn olduka altnda olmasna ramen, 2000 ylndan bu yana nemli ilerleme salanmtr. Hkmetin, kzlarn eitimi konusunda lke genelinde yrtt kampanyalar, ilk ve orta retimde renci says bakmndan kz renci aleyhine olan farkn kayda deer biimde azalmasna katk salamtr. 2007 ve 2008 arasnda ilkretimde renci says bakmndan kz renci aleyhine olan fark yar yarya azalarak, % 1e, orta retimde ise bete bir azalarak % 4e inmitir. Ancak, eitime eriim asndan hem erkekler hem de daha arlkl olarak kzlar asndan byk blgesel farkllklar devam etmektedir.

TR

79

TR

Yksekretim alannda, 23 yeni niversite kurulmu olup, eitim kadrosu ve fiziksel imknlar asndan eitli ihtiyalar bulunmaktadr. Bolonya srecinin uygulanmas asndan Trkiye ileri aamadadr. Ancak, gemi renimlerin tannmas konusunda ulusal veya kurumsal dzeyde/program dzeyinde bir usul bulunmamaktadr. D kalite gvence sisteminin gelitirilmesi ve yksekretime eriimin geniletilmesi konularnda ileride sorunlarla karlalmas muhtemeldir. Yksekretim Kurulu, niversiteye giri ve yerletirme snavnda mesleki ve teknik lise mezunlarna 1998den beri uygulanan katsayy kaldrmtr. 2010 yl itibaryla uygulanacak yeni sistemin, niversiteye girite mesleki ve teknik lise mezunlarna eit imknlar sunmas beklenmektedir. Bu durumun mesleki ve teknik liselere kaytlar artrmas muhtemeldir. Ancak, son 10 ylda yaplan giriimlere ramen bu liselerdeki eitim kalitesinin artrlmasna hl ihtiya duyulmaktadr. Son 10 ylda yaplan giriimlere ramen bu liselerdeki eitim kalitesinin artrlmas gerekmektedir. Mesleki Yeterlilik Kurumu koordinasyonunda sektrel mesleki standartlarn gelitirilmesi, beceri ve bilgi test ve sertifikasyon merkezleri kurulmu olup, ilgili STKlar ve zel sektr kurulularyla birlikte bu alanda altyap gelitirilmeye balanmtr. Trkiyenin, Avrupa Yeterlilikler erevesine uygun biimde ve her tr eitim, mesleki eitim ve yeterlilie uygulanacak mesleki yeterlilik sistemi oluturma ynndeki abalarna devam etmesi gerekmektedir. Kltr konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin Topluluun Kltr Programna katlm devam etmektedir. stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti hazrlklar, yrtme komitesi kilit yelerinin istifasna ramen srmektedir. 2010 yl faaliyet takvimi nihai hale getirilmitir. Trkiye, Kltrel fadelerin eitliliinin Korunmas ve Desteklenmesine ilikin UNESCO Szlemesini imzalam, ancak onaylamamtr. Sonu zellikle eitim alannda, renci says bakmndan kz renci aleyhine olan fark daha fazla azalm olup, bu alanda bir miktar ilerleme salanm, ABnin ortak kriterleri bakmndan Trkiye performansn gelitirmeye devam etmitir. Eitim ve kltr alannda Trkiyenin abalarn srdrmesi gerekmektedir.

4.27. Fasl 27: evre

Yatay mevzuatta iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Kyoto Protokoln onaylamtr. evresel Etki Deerlendirme (ED) Direktifi byk oranda i hukuka aktarlmtr. Ancak, halkn katlm ve snr aan hususlara ilikin istiarelere ynelik usuller tam olarak uyumlu hale getirilmemitir. evre Kanununda, petrol, jeotermal kaynaklar ve maden aramalarnn evresel Etki Deerlendirmesi dnda braklmasna ilikin baz maddeler, Anayasa Mahkemesi tarafndan evresel korumann iyiletirilmesi amacyla iptal edilmitir. Trkiye, Espoo ve Aarhus Szlemelerine taraf deildir. Emisyon Ticareti Direktifi i hukuka aktarlmamtr. Sera gaz emisyon ticareti sistemi henz oluturulmamtr. Stratejik evre Deerlendirmesi (SEA) Direktifinin ulusal mevzuata aktarlmas erken aamadadr. evresel sorumluluk, halkn katlm ve halkn evresel bilgiye eriimine ilikin AB mktesebatnn i hukuka aktarlmas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye, Topluluk sivil koruma mali aracna katlma ilikin mutabakat zapt mzakerelerine de henz balamamtr.

TR

80

TR

Hava kalitesi konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, ABnin hava kalitesi ereve dzenlemelerine ve ilgili direktiflerine ilikin mevzuat kabul etmitir, fakat bu mevzuatn AB mktesebatna uyumu teyit edilmeyi beklemektedir. Ancak, blgesel hava kalitesi ile ilgili direktifin uygulanmasna ynelik idari kapasite yeterli deildir. Marmara temiz hava merkezi henz kurulmamtr. Ozon tabakasn incelten maddeler ve baz sv yaktlardaki kkrt oran konusundaki mevzuata ilikin olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. Uucu organik bileiklerin emisyonu ve ulusal emisyon tavanlar konusundaki AB mktesebatna ilikin ulusal mevzuatta ilerleme kaydedilmemitir. Atk ynetimi konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Ambalaj atklar konusunda yeni mevzuat kabul edilmitir. Uygulamayla ilgili olarak, geen yl kabul edilen, elektrikli ve elektronik ekipmanlarda baz tehlikeli maddelerin kullanmn kstlayan Ynetmeliin etkilerine ilikin olarak AB irketlerinin ikyetleri bulunmaktadr. Bu irketler, yeni mevzuatn ticarette zorluklar oluturduunu iddia etmektedirler. Atklarn dzenli depolanmas ve madencilik atklarna ilikin direktifler konusunda gelime kaydedilmemitir. Su kalitesi konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Genel uyum seviyesi dktr. Su ynetimi konusunda kurumsal ereve, nehir havzas baznda dzenlenmemitir. Su konularyla ilgili snr aan istiareler ok erken aamadadr. Doa korumas konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Yaam alanlarnn yitirilmeye devam etmesi endie vericidir. Potansiyel Natura 2000 alanlarnn listesi henz derlenmemitir. Doa korumaya ilikin bir ereve kanun ve kular ve yaam alanlarna ilikin uygulama mevzuatnn kabul tekrar ertelenmitir. Ulusal bir biyo-eitlilik stratejisi ve eylem plan kabul edilmeyi beklemektedir. Doa koruma ile ilgili politika alanlarndaki mevzuat zel nem gerektirmektedir. Endstriyel kirlenmenin kontrol ve risk ynetimi konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiye, Seveso II Direktifinin baz hkmleri ve byk yakma tesisleri ile atk yakma Direktiflerine uyum salamtr. Ancak, genel anlamda i hukuka aktarm seviyesi ve uygulama kapasitesi dktr. Entegre izin sisteminin uygulamaya konulmas erken aamadadr. Kimyasallar konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Kalc Organik Kirleticilere likin Stokholm Szlemesinin imzalanmasna ilikin mevzuat kabul edilmitir. Kimyasallarn envanteri ve kontrol, tehlikeli maddeler ve mstahzarlar ile ilgili gvenlik bilgi formlarnn derlenmesi ve datlmas, baz tehlikeli maddelerin ve mstahzarlarn retiminin, piyasaya srlmesinin ve kullanmnn kstlanmas, baz tehlikeli maddeler ve mstahzarlarn snflandrlmas, ambalajlanmas ve etiketlenmesi konularnda Ynetmelikler kabul edilmitir. Ancak, genel olarak i hukuka aktarm seviyesi hl dktr. Etkili bir uygulama iin kapasite yetersizdir. Genetii deitirilmi organizmalar (GDO) konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Grlt konusundaki uyumlatrma ileri dzeydedir. Grlt haritalarnn ve eylem planlarnn hazrlanmas erken aamadadr. dari kapasite konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. evresel denetleme sisteminin etkinliini artrmak amacyla, evresel korumann artrlmas ynnde evre denetim birimleri, evre ynetim birimleri ve yetkilendirilmi denetleme firmalar iin usulleri ve ilkeleri belirleyen bir Ynetmelik kabul edilmitir. Ancak, Devlet Su leri Genel Mdrl, evre ve Orman Bakanlna balanm olmakla birlikte, amalar, hl Bakanlnkilerle paralel hale getirilmemitir. Ulusal bir evre ajans kurulmas ynnde ilerleme kaydedilmemitir. eitli yetkili kurumlar arasnda, doa korumaya ynelik sorumluluk net bir biimde tanmlanmamtr.
81

TR

TR

Tm dzeylerdeki ilgili otoriteler arasndaki koordinasyon dhil olmak zere, idari kapasitenin daha fazla glendirilmesine ihtiya bulunmaktadr. evrenin korunmasnn dier politika alanlarna dhil edilmesi ve yeni yatrmlarn evre konusundaki AB mktesebatyla uyumunun salanmas erken aamadadr. Maden Kanunu, Devlet Su leri Genel Mdrlnn Kurulu Kanunu ve turizm mevzuat gibi yrrlkteki baz mevzuat, doal alanlar iin nemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Sonu Trkiye, kimyasallar konusunda ve Kyoto Protokoln imzalamak suretiyle yatay mevzuat konusunda ilerleme kaydetmitir. Atklar, hava kalitesi, endstriyel kirlilik ve risk ynetimi ve kimyasallar konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, genel uyum seviyesi hl yetersizdir. Trkiye, su kalitesi, doa koruma ve GDOlar konularnda ilerleme kaydetmemitir. ED prosedrlerinin tam olarak oluturulmamas, ED Direktifinin uygulanmasna ynelik ilave iyiletirmeleri engellemektedir.

4.28. Fasl 28: Tketicinin ve Saln Korunmas

Trkiye, tketicinin korunmas alannda ok snrl ilerleme kaydetmitir. Tketici hareketi zayf kalmaya devam etmektedir. Mevcut STKlar arasndaki ibirlii ve ortaklklar snrldr ve STKlar mali kaynak eksiklii nedeniyle sknt ekmektedir. STKlarn devlet kurulular ile ilikileri zayftr. STKlar, Hkmet tarafndan payda olarak yeterince dikkate alnmamaktadr. Bu alandaki almalar devam etmektedir. rn gvenlii ile ilgili konularda snrl ilerleme kaydedilmitir. rnlerin piyasa gzetimine ilikin Ynetmelik, farkl piyasa gzetim otoriteleri tarafndan uygulanan gvenlik testi uygulamalarnn uyumlatrlmas amacyla deitirilmitir. Ancak, gvenli olmayan rnlere kar nleyici tedbirler asgari dzeyde uygulanmaktadr. Piyasa gzetim faaliyetlerinin etkinliinin artrlmas ve riskli rnler kavramnn kamuoyunda tartlmas gerekmektedir. Genel rn gvenlii mevzuat hl revize edilmemitir. Bu husus, bu fasldaki mzakereler bakmndan kilit unsurdur. Bu konudaki almalar olumlu ynde ilerlemektedir. rn gvenlii ile ilgili olmayan konularda, tketicinin korunmasna ilikin kanun taslana son hli verilmitir. Sz konusu Kanun, bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan kilit unsurdur. Ticari reklam ve ilan ve promosyonlara uygulanacak ilkelere ilikin Ynetmelik, aldatc ve yanltc reklamlar nlemek ve banka kredilerini zendirici kampanyalar dzenlemek amacyla deitirilmitir. Ancak, Sanayi ve Ticaret Bakanlnda, hukuk alannda kalifiye eleman says ihtiyacn gerisinde kalmaya devam etmektedir. stiari nitelikteki Tketici Konseyinin kararlarnn takibi yaplmamaktadr. Tketici mevzuatnn, mahkemeler ve hakem heyetleri tarafndan yorumlanmas ve anlalmas her zaman tutarl deildir. Hakem heyetlerinin uzmanlamas hl dk seviyededir. Sonu olarak, ilgili paydalar arasnda ibirlii ve koordinasyon yeterli ve tutarl deildir. Bununla birlikte, bu konudaki almalar olumlu ynde ilerlemektedir. Halk sal konusunda Trkiye baz ilerlemeler kaydetmitir. Ttn rnleri konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydedilmitir. Bata katran oranlar ve inenebilir ttn olmak zere ttn rnleri konusundaki AB mktesebatna uyum tamamlanmtr. Bu husus, bu fasldaki katlm mzakereleri bakmndan kilit unsurdur. Ttn rnlerinin reklamna ilikin mevzuat uyumu bir ynetmelik ile tamamlanacaktr. Ttn konusundaki AB mktesebatnn uygulanmas ileri seviyededir ve idari kapasite oluturulmaya

TR

82

TR

devam edilmektedir. Trkiye, 29 Mays 2009 tarihinde ABde kullanlan resimli uyarlarn Trkiyede de kullanlmasna ilikin lisans anlamas imzalamtr. Trkiyenin, dumansz ortamlar oluturulmasna ynelik abalar, 19 Temmuz 2009 tarihi itibaryla, bar, pub, otel, klp, kafe ve restoranlarda geni kapsaml bir sigara yasann uygulanmasyla sonulanmtr. Bu konudaki almalar ileri dzeydedir. Trkiye, bulac hastalklar konusunda baz ilerlemeler kaydetmitir. Mevzuatn uygulanmasyla ilgili olarak, epidemiolojistlere spesifik hastalklarn erken tehisi ve kontrol nlemleri konusunda eitim verilmitir. Teknik eitim verilmesi ve klinik mikrobiyoloji laboratuvarlarnn tehiz edilmesi ve elektronik a kurulmas konusunda ilerleme salanmtr. Barsak hastalklarnda deneme amal erken uyar ve mdahale sistemi lkenin geri kalanna yaylmak zere gelitirilmitir. dari yaplar iin esas ve usullerin dzenlendii bulac hastalklarn takibi ve kontrolnn glendirilmesi konusundaki 2009-2013 Bulac Hastalklar Ulusal Stratejik Plannda deiiklik yaplmas suretiyle uyum bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Sz konusu deiiklikler, kontrol nlemlerinin ve takibin etkin koordinasyonunu ve uygulanmasn teminen, planlama, izleme ve deerlendirme birimleri olarak hizmet edecek komite ve komisyonlara ilikindir. Ulusal Salk Enstitsnn kurulmasna ilikin ilerleme kaydedilmemitir. Bu konudaki kanun tasla henz yasalamamtr. Bu konudaki almalar olumlu ynde ilerlemektedir. Trkiye, kan ve kan rnleri konusunda iyi dzeyde ilerleme kaydetmitir. Kabul edilen bir Ynetmelikle, kan toplama, depolama ve transfzyon merkezlerine ilikin kalite sistemi standartlar ve spesifikasyonlar dzenlenmitir. Bu konudaki mevzuat uyumunda iyi ilerleme kaydedilmektedir, ancak, uygulamaya ilikin idari kapasitenin gelitirilmesi gerekmektedir. Bu konudaki almalar devam etmektedir. Doku ve hcreler konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trkiye Kk Hcre Koordinasyon Merkezinin (TRKK) operasyonel hale getirilmesine ilikin almalar devam etmektedir. Bu konudaki almalar balamtr. Akl sal konusunda ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Salk Bakanl ve Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumunun katlmyla ortak bir alma grubu oluturulmutur. Sz konusu alma grubu, Dnya Salk rgt ile birlikte toplum temelli hizmet verilmesi modeli zerinde almaktadr. Ancak, Trkiyenin akl sal konusundaki kaynaklar snrldr. Kurumsallamaya alternatif olarak toplum temelli hizmetlerin oluturulmas ok nemlidir. Bu konuda ocuklarn ve genlerin salklarnn korunmas ynnde zel aba gsterilmesi ihtiyac bulunmaktadr. Akl Sal Eylem Plan henz tamamlanmamtr. Bu konudaki almalar erken aamadadr. Saln sosyo-ekonomik belirleyici etkenleri konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye Nfus ve Salk Aratrmas 2008 yl n sonularna gre 65 ya st grup imdiye kadarki en st seviyesine ulamtr. 1978 ylnda 4,33 olan doum oran 2008 yl itibaryla 2,15e dmtr. Salk hizmetlerine eriim konusunda, annelerin % 92si hamileliklerinin son dneminde doum ncesi bakmdan faydalanm olup, doumlarn % 90 bir hastane ya da salk merkezinde gereklemitir. Kanser kontrollerinde ilerleme kaydedilmitir. Ulusal kanser kontrol programnda, 2009-2015 dnemi iin meme ve rahim az kanseri ile mcadelede net aamalar belirlenmitir. 2012 ylna kadar nfusun % 70inin taranmas hedeflenmektedir. Ancak, rahim az kanseri taramasna balanmas ya (ulusal tarama standartlarnda ngrlen), kanser taramas konusundaki Konsey Tavsiyesinde hedeflenen ya aral ile uyumlu deildir. Meme ve rahim az kanserinde tarama standartlarna ilaveten, kolorektal kanser taramas konusunda ulusal standartlar yaymlanmtr ve toplum temelli taramalar balamtr. Ulusal Kanser Enstits henz kurulmamtr. Bu konulardaki almalar devam etmektedir.

TR

83

TR

Sonu Sonu olarak, tketicinin ve saln korunmas alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Mevzuat uyumunda tatmin edici bir seviyeye ulalmtr. zellikle rn gvenlii ile ilgili olmayan konularda ve tketicinin korunmasnn genel olarak etkin bir ekilde uygulamasnn salanmasnda daha fazla aba gsterilmesine ihtiya bulunmaktadr. Halk sal konusunda, zellikle ttn kontrolnn yan sra bulac hastalklarda idari kapasitenin glendirilmesi bakmndan baz ilerlemeler kaydedilmitir. Kan ve kan rnleri, doku ve hcreler konularndaki AB mktesebatna uyumun tamamlanmas ynndeki almalar devam etmektedir. Ancak, halk sal konusundaki mevzuat uyumu ve uygulamaya ilikin kurumsal kapasite tam olarak salanmamtr.

4.29. Fasl 29: Gmrk Birlii

Gmrk mevzuat konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiye, yeni bir Gmrk Kanunu kabul etmi ve mevzuatn modernize AT Gmrk Kodu ile daha fazla uyumlu hale getirmitir. Trk Gmrk daresinin bu Kanunun uygulanmasn salamak iin uygulama kurallarn kabul etmesi gerekmektedir. Fikri mlkiyet haklarnn korunmasna ilikin mevzuatta henz AB mktesebat ile tam uyumlu olmasa da gelime kaydedilmitir. Serbest Blgeler Kanununda serbest ticaret blgelerinin Trk gmrk alanna dhil edilmesi amacyla deiiklik yaplmtr. Bununla birlikte, AB mktesebatna uyum henz tamamlanmamtr, zira serbest blgelerde yrtlen faaliyetler gmrk ilemlerine tam olarak tabi deildir ve yeni Kanun serbest blgelerde tketilen ve kullanlan mallar iin AB mktesebatnda yer almayan muafiyetler ngrmektedir. Giri noktalarndaki gmrksz sat maazalarnn dayana olan ve Trkiyenin gmrk birlii ykmllkleri ile tam uyumlu olmayan vergi muafiyeti mevzuatnda bir gelime kaydedilmemitir. Sonradan Kontrol ve Riskli lemlerin Kontrol Ynetmelii yaymlanmtr. Dhilde ileme dzenlemeleri, ABye ihra edilecek ilenmi tarm rnlerinin retimi iin nc lke meneli hammaddelerin ithaliyle ilgili geri demelerin yasaklanmas suretiyle AB mktesebatna uyumlu hale getirilmitir. dari ve operasyonel kapasite konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Trkiyenin gmrk muhafaza kapasitesi, cihaz alm (tarayclar) ve yeni gmrk memurlar alm ile glendirilmitir. Bununla birlikte, risk analizi sisteminin kullanm daha fazla gelitirilebilir ve fiziksel kontroller hl sklkla uygulanmaktadr. AB gmrk mercileri tarafndan el konulan taklit mallar bakmndan Trkiyenin belli bal kaynaklardan biri olmaya devam etmesi sebebiyle, ithalatta ve ihracatta fikri mlkiyet haklarnn etkili biimde uygulanmas iin zel aba gsterilmesi gerekmektedir. thalat ve ihracatta uygulanan beyan usulnde tam otomasyona geilmitir. Bilgisayara dayal yeni transit sistemi ve tarife ile ilgili sistemlerin (TARIC ve kota ve gzetim sistemleri) gelitirilmesine ynelik projeler ilerlerken AB sistemleri ile bilgisayar ortamnda balant kurulmas ynnde gelime kaydedilmitir. Trkiye, resmi bir bilgi ilem stratejisinin bulunmamasna ramen gmrk idaresinin otomasyon seviyesini artrmaya devam etmitir. Trkiye ile Rusya arasnda sevk ncesi bilgilerin mbadelesine ilikin bir Protokol imzalanmtr. Suriye ve Gney Afrika Cumhuriyeti ile imzalanan gmrk ibirlii anlamalar onaylanarak yrrle girmitir. Gmrk Birlii, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan

TR

84

TR

mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu AB ile oluturulan gmrk birlii sayesinde Trkiye gmrk mevzuat konusunda yksek seviyede bir uyum salamtr. Bununla birlikte, serbest ticaret blgeleri, fikri mlkiyet haklar ve gmrk vergisi muafiyeti gibi konularda AB mktesebatna daha fazla uyum salanmas gerekmektedir. Gmrk birliinin kapsamna giren rnlerin giri noktalarnda gmrksz sat uygulamasnn kaldrlmas gerekmektedir. Trkiye, idari kapasite bakmndan ilerleme kaydetmitir, ancak, fiziksel kontrollerin saysnn azaltlmas ve meru ticareti kolaylatrrken insan kaynaklarnn baka alanlara ynlendirilmesi iin basitletirilmi usullerin ve risk esasl kontrollerin daha fazla kullanlmas ynnde aba gsterilmesi gerekmektedir.

4.30. Fasl 30: D likiler

Ortak ticaret politikas konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin ATnin ortak ticaret politikasna uyumu yksek seviyededir. Ancak, 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren Trkiyenin yeni ithalat dzenlemelerinin bir paras olan d ticarette standardizasyon teblileri, nc lke meneli olup ABde serbest dolamda olan ve Trkiyeye ATR dolam belgeleri ile ihra edilen mallara kstlamalar getirmitir. Bu mallar gmrk kaplarnda, Trk pazarna girilerini geciktiren veya girilerine engel olan belge kontrollerine ve fiziksel kontrollere dayanan uygunluk deerlendirme ilemlerine tabi tutulmaktadr. Ayrca Trkiye, tekstil ve hazr giyim rnlerinin ithali iin Tekstil hracatlar Birliinden bir belge alnmasn ngren bir dzenleme kabul etmitir. Gmrk birlii mevzuatnn zm bulunamayan ihlallerine ek olarak, bu iki tedbir ikili ticari ilikileri zedelemitir. Ayrca, son yllarda artarak kullanlan erga omnes koruma tedbirleri AB ile olan ticari ilikileri negatif ynde etkilemektedir. Genelletirilmi Tercihler Sistemine (GTS) uyum asndan ok snrl ilerleme kaydedilmitir. Trk sisteminin corafi ve rn bakmndan kapsamnn ABnin GTS uygulamalar ile uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. zellikle tarm mzakereleri ve ticaretin kolaylatrlmasna ilikin olarak, Doha Kalknma Gndeminin baz alanlarnda hl iyiletirme yaplmas gerekmekle birlikte, Dnya Ticaret rgtnde AB ile salanan koordinasyon genel olarak yeterlidir. Ayn durum belirli lde Trkiyenin OECDdeki pozisyonlar iin de geerlidir. irketlere salanan orta ve uzun vadeli ihracat kredileri ile ilgili olarak baz ilerlemeler kaydedilmitir. ift kullanml mallarn kontrol konusunda ilerleme olmamtr. nc lkelerle yaplan ikili anlamalar konusunda ilave bir ilerleme kaydedilmemitir. ATnin ikili anlamalarna uyum seviyesi yeterli dzeydedir. Trkiye, Karada, Srbistan ve ili ile serbest ticaret anlamalar imzalamtr. Trkiye, kalknma politikas ve insani yardm konularnda baz ilerlemeler kaydetmitir. Trkiye tarafndan yaplan resmi kalknma yardm miktar 2008 ylnda 557 milyon avroya ulamtr; bu miktar gayri safi yurtii hslann % 0,1lik oranna tekabl etmektedir. Bu konudaki uyum seviyesi yeterli dzeyde olmay srdrmtr. D likiler, 11 Aralk 2006 tarihinde Konsey (Genel ler ve D likiler Konseyi) tarafndan kabul edilen ve 14-15 Aralk 2006 tarihlerinde AB Zirvesinde onaylanan Trkiyeye ilikin kararlar kapsamndaki 8 fasldan biridir. Gney Kbrs Rum Ynetiminde kaytl olan ya da son urad liman Gney Kbrs Rum Ynetiminde olan gemiler ve uaklar tarafndan tanan

TR

85

TR

mallarn serbest dolamna ynelik kstlamalar yrrlkte kald srece, Trkiye bu fasla ilikin AB mktesebatn tam olarak uygulama konumunda olmayacaktr. Sonu Trkiye, gmrk birlii sayesinde bu alanda yksek bir uyum seviyesine ulam olmasna ramen, zellikle Dnya Ticaret rgtndeki pozisyonlarn koordinasyonu konusunda uyumu tamamlamamtr. Uzun zamandr mevcudiyetini srdren ticarete zarar verici sorunlar zmsz kalm ve gmrk birliinin gerektii gibi ilemesine engel olmutur.

4.31. Fasl 31: D, Gvenlik ve Savunma Politikas

Trkiye ile AB arasndaki dzenli siyasi diyalog, Irak, ran, Gney Kafkasya, Pakistan, Afganistan, Ortadou bar sreci ve Balkanlar gibi her iki taraf da ilgilendiren uluslararas konular kapsamay srdrmtr (Dier genileme lkeleri ve ye lkelerle komuluk ilikileriyle ilgili olarak bkz. Siyasi Kriterler). Irak ile ilikiler konusunda, ABnin terr rgtleri listesinde yer alan PKKnn snr tesi terr faaliyetleri Trkiye iin bir gvenlik sorunu tekil etmeye devam etmektedir. Trkiye, Krdistan blgesel ynetimi de dhil olmak zere, Irak makamlaryla yakn resmi temaslarn korumutur. Genel olarak ikili ilikilerde iyileme srmtr. st dzey ikili toplantlar younlamtr. Irak Cumhurbakan Mart 2009da stanbulda yaplan 5. Dnya Su Forumuna katlmtr. Trkiye Cumhurbakan, Mart aynda Iraka 33 yl aradan sonra ilk kez resmi bir ziyarette bulunmutur. Trkiye, Irak ile Suriye arasndaki gerilimlerin azaltlmas abalarnda nemli bir rol oynamtr. ran ile ilikiler konusunda, Trkiye, sadece ikili dzeyde deil, ayn zamanda blgesel istikrar asndan ran blgede nemli bir ortak olarak grmektedir. Trkiye, rann nkleer programyla ilgili AB tutumunu desteklemektedir. Trkiye Cumhurbakan, ranl mevkida ile Mart aynda Tahranda yapt grmede, ran blgede yapc bir rol oynamaya ve nkleer anlamazlk konusunda uluslararas toplum tarafndan nerilen frsatlar deerlendirmeye davet etmitir. Gney Kafkasya ile ilikiler konusunda, Trkiye Cumhurbakannn Eyll 2008de Ermenistan ziyaretini mteakip, iki lke, aralarndaki alma ziyaretlerinin ve st dzey ikili ziyaretlerin saysn arttrm ve ikili ilikilerini normalletirme ynnde nemli mesafe katetmitir. Austos aynda, iki taraf, diplomatik ilikilerin kurulmasn ve ikili ilikilerin gelitirilmesini ngren iki protokol imza ve onay iin hazrlamak zere i siyasi istiarelerini alt hafta ierisinde tamamlamay kararlatrmlardr. Rapor dneminde Trkiye Ermenistan ile kara snrn kapal tutmutur. Trkiye, Ortadou bar srecinde oynad yapc rol srdrmtr. Aralk 2008e kadar Trkiye, Ocak 2009daki Gazze atmalarn takiben sona eren srail ile Suriye arasndaki dolayl grmelerde arabuluculuk yapmtr. Trkiye, arabuluculuk abalarn srdrme isteini beyan etmi, ancak, taraflar grmelere yeniden balamay kabul etmemilerdir. Gazze atmalar srasnda, Trkiye, srailin askeri operasyonlaryla ilgili endielerini gl bir ekilde ifade etmi ve bir atekese varlmasnda aktif rol oynamtr. Trkiye, diplomatik faaliyetler ve UNIFILe katlm vastasyla Lbnanda istikrarn tesisine katkda bulunmay srdrmektedir. Trkiye, Afganistan ve Pakistan yaknlatrmaya ynelik deerli abalarn srdrmtr. Trkiye, NATOnun Uluslararas Gvenlik Yardm Gcne (ISAF) katlmay srdrmekte ve sivil ve askeri kapasite geliimine katkda bulunmaktadr. Trkiye, Afganistan ve Pakistan ile birlikte bazen dier komu lkelerin de dhil olduklar bir dizi l zirve dzenlemi ve drdnc

TR

86

TR

Afganistan Blgesel Konferansna (RECCA) nmzdeki yl ev sahiplii yapmay nermitir. Bunlara ilaveten, Trkiye zel Temsilcilerin toplantlarna (blgedeki ABDli ve Avrupal temsilcilerle birlikte) dzenli olarak katlmtr. Trkiye, Afrikada 15 yeni bykelilik almas sreci de dhil olmak zere, Afrika lkeleriyle ilikilerini younlatrmaya devam etmektedir. TBMMnin ubat 2009da verdii yetkiyi mteakip, Trkiye, BM nclndeki korsanlkla mcadele koalisyonuna katlmak zere Aden Krfezine bir gemi gndermitir. Trkiyenin ortak d politika ve gvenlik politikas (ODGP) konusundaki aklamalara, bildirilere ve giriimlere uyumu devam etmitir. Trkiye, Rapor dneminde, AB tarafndan kabul edilen toplam 128 OGDP bildirisinden 99una uyum salamtr. Trkiye, Afrika ile ilgili baz konulara ilikin aklamalarn yan sra rnein zbekistan, Suriye, ran ve Yemen ile ilgili bildiride yer alan AB tutumuna katlmamtr. Kstlayc nlemler konusunda zel bir gelime kaydedilmemitir. Kitle imha silahlarnn yaylmasnn nlenmesine ilikin olarak Trkiye, mevcut tm uluslararas dzenlemelere taraftr. Trkiye, Konvansiyonel Silahlar ve ift Kullanml Malzeme ve Teknolojilerin hracat Kontrolne likin Wassenaar Dzenlemesi gibi belirli tedariki gruplara yelik konusundaki tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamtr (ift kullanml mallara ilikin olarak bkz. Fasl 30 D likiler). Uluslararas rgtlerle ibirlii konusunda, Trkiye, Uluslararas Ceza Mahkemesi Statsn imzalamamtr. Trkiye, 2010 ylna kadar BM Gvenlik Konseyinde geici ye olarak yer almaya devam edecektir. Trkiye ve spanyann 2005 ylndaki ortak giriimi olan BM destekli Medeniyetler ttifaknn ikinci forumu Nisan aynda stanbulda yaplmtr. Gvenlik nlemleri konusunda zel bir gelime kaydedilmemitir (Gizli bilgi). Trkiye, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas (AGSP) erevesinde, AB tarafndan Bosna Hersekte yrtlen askeri misyona (EUFOR/ALTHEA) katkda bulunmay srdrmektedir. Trkiye ayrca, AB tarafndan Bosna Hersekte yrtlen polis misyonu EUPM ile Kosovadaki EULEX misyonuna destek vermektedir. Trkiye, AGSP alanndaki ibirliini glendirmeyi arzulamakta; te yandan, AB ile ikili gvenlik anlamas akdedilmesi ve Avrupa Savunma Ajans ile idari dzenlemeler yaplmasnda yaanan tkanklk nedeniyle AGSP iindeki konumuyla ilgili honutsuzluunu dile getirmektedir. Bununla birlikte Trkiye, Berlin + dzenlemelerinin tesinde AB-NATO ilikileri konusunda, AB yesi tm devletleri kapsayacak AB-NATO ibirliine itiraz etmeyi srdrmektedir. Bu durum, zellikle AGSP sivil misyonlar erevesinde AB-NATO ibirlii bakmndan sorun yaratmaktadr. Sonu Trkiyenin ABnin Ortak D Politika ve Gvenlik Politikasyla uyumu devam etmitir. Trkiye, Gney Kafkasya ve Ortadou gibi blgelerde istikrarn tesisine katkda bulunan olumlu bir rol oynamay srdrmtr. Trkiye, blgesel Krt ynetimiyle temaslar dhil, Irak ile diplomatik ilikilerini glendirmitir. Ermenistan ile ilikilerin normalletirilmesine ynelik diplomatik abalarda nemli mesafe alnmtr.

TR

87

TR

Trkiye, AGSPye esasl katklarda bulunmakta ve AGSP faaliyetlerine daha fazla dhil olmay istemektedir. Ancak Trkiye, ABye ye tm devletleri kapsayacak AB-NATO ibirliine itiraz etmektedir. Trkiye, Wassenaar Dzenlemesine katlma konusundaki tutumunu AB tutumuyla uyumlatrmamtr.

4.32. Fasl 32: Mali Kontrol

AB mktesebatna uyumun ileri dzeyde olduu kamu i mali kontrol (KMK) konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Yrrlkteki birincil ve uygulamaya ilikin mevzuat 2008de deitirilmi olup, hlihazrda KMKnn uygulanmas iin temel gerekleri karlamaktadr. 2009 yl boyunca uygulamaya ilikin bir dizi mevzuat kabul edilmitir54. Maliye Bakanlnn hlihazrda, tm eitimli ve sertifikal olmak zere, 209 idarede 803 kaytl i denetisi bulunmaktadr. Bte harcama birimlerinde daha fazla maliye memuru istihdam edilmektedir ve hlihazrda merkezi Hkmet idaresinde 461 uzman maliye memuru grev yapmaktadr 55. Bununla birlikte, 2002 KMK Politika Belgesinin ve ilgili Eylem Plannn, zellikle i denetim ve teftie ilikin grevler ve Denetim Koordinasyon Kurulunun ve Merkezi Uyumlatrma Biriminin (MUB) grevlerine ilikin olmak zere gncellenmesi gerekmektedir. Kamu i denetimi mesleinin en uygun ekilde geliimini salamak zere, hl MUBnin yeri hakknda karar verilmesi beklenmektedir. denetim birimlerinin personel durumunun ele alnmas gerekmektedir. Maliye Bakanlnn reform srecini ynlendirme rolnn hl glendirilmesi gerekmektedir. D denetim konusunda ilerleme kaydedilmemitir. Trk Saytaynn denetim alann genileten ve Saytay ilgili uluslararas standartlarla uyumlatran D Denetim Kanunu Tasars 2005 ylnda TBMMye sevk edilmitir. Bu Kanun hl kabul edilmemitir. ABnin mali karlarnn korunmasna ilikin olarak, ok snrl ilerleme kaydedilmitir. pheli yolsuzluk vakalarnn deerlendirilmesi ve soruturulmasna ilikin olarak, Avrupa Yolsuzlukla Mcadele Brosu (OLAF) ve Babakanlk Tefti Kurulu (BTK) arasndaki ibirlii iyi dzeydedir. Ancak, BTK henz resmi olarak bir Yolsuzlukla Mcadele birlii Yaps (AFCOS) olarak tayin edilmemitir ve BTKnn operasyonel bamszlnn daha fazla gelitirilmesi gerekmektedir. AFCOS iin Trk mevzuatnda, yalnzca BTK ile ilgili deil, nleme, tespit ve takip konularnda snr tesi faaliyet gsterebilecek bir an kurulmasn da ieren yasal bir dayanan oluturulmasna hl ihtiya bulunmaktadr. Avrupa Topluluklarnn Mali karlarnn Korunmasna likin Szlemesinin (PIF Konvansiyonu) ve Protokollerinin uygulanmasna ilikin olarak gelime kaydedilmemitir. Szlemenin uygulanmas Trk makamlarnca yetersiz dzeyde izlenmektedir. Avronun sahtecilie kar korunmas konusunda kayda deer ilerleme salanmtr. 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren geerli olmak zere yeni Trk liras ibaresindeki yeni szc kaldrlmtr. Madeni paralarn yeniden basm yaplrken Trkiye, Trk madeni paralarn, madeni avrolar ile benzerliklerini ortadan kaldrmak zere yeniden tasarlamtr. Buna karn, ulusal analiz merkezi, ulusal madeni para analiz merkezi ve ulusal merkez ofisi eklinde hizmet veren kurumlar, kurumsallamay ve AB kurumlar ile srdrlebilir ibirliini salamak zere

Kamu Kontrol Standartlarna Uyum Eylem Plan Rehberi (4 ubat 2009); Kamu Deneti Sertifikasnn ptaline likin Esas ve Usuller (13 Ocak 2009); ve Deneti Atamalarnda Uyulacak Esas ve Usuller Hakknda Tebli (5 Nisan 2009). 55 Ayrca, mali hizmetler uzman yardmcl pozisyonu iin alan snavda baarl olan 231 aday kamu idarelerinin strateji gelitirme birimlerinde (SGB) almaya hak kazanmtr.
54

TR

88

TR

henz resmi olarak grevlendirilmemitir. Trk mevzuatnda, sahte paralar tedavlden ekmeyen kredi kurumlarna ve madeni avrolara benzer madalya ve jetonlara kar yaptrmlara ilikin hkmler yer almamaktadr. Sonu Sonu olarak, uyumun olduka ileri dzeyde olduu mali kontrol alannda snrl ilerleme kaydedilmitir. Kamu Mali Ynetim ve Kontrol (KMYK) Kanununun uygulanmasna ilikin mevzuat mevcut olmakla birlikte, i kontrole ilikin bir dizi deiiklik hl yaplmamtr ve KMK Politika Belgesinin ve Eylem Plannn gzden geirilmesi tamamlanmamtr. D denetimi, ilgili uluslararas standartlarla uyumlatracak olan D Denetim Kanunu henz kabul edilmemitir. Sahtecilikle mcadele ibirlii yapsnn gelitirilmesi gerekmektedir. ok nemli bir gelime olarak, Trkiye, Trk madeni paralarn, madeni avrolarla benzerliklerini ortadan kaldrmak zere yeniden tasarlam ve basmtr.

4.33. Fasl 33: Mali ve Btesel Hkmler

Bu Faslda ilave ilerleme kaydedilmitir. Trkiyenin gmrk politikas, KDV sistemi, ulusal hesaplar ve Gayr Safi Yurtii Hasla hesaplamalar ABnin z kaynaklar sistemi ile byk lde uyumludur. zellikle, Avrupa Hesap Sistemine (ESA 95) uyum salanmas erevesinde, AB mktesebatnn ilgili fasllarnda (gmrk birlii, vergilendirme, istatistik ve mali kontrol) uyum almalar srdrlmektedir. z kaynaklara ilikin AB mktesebat yelikle birlikte dorudan uygulanacak nitelikte olduundan, bu alandaki mktesebatn i hukuka aktarlmas gerekmemektedir. Bununla birlikte, z kaynaklarn doru hesaplanmas, tahsilt, denmesi ve kontrolnn salanmasna ilikin koordinasyon yaplarnn ve uygulama kurallarnn oluturulmas gerekmektedir. Bata tarm, gmrkler, vergilendirme, istatistik ve mali kontrol alanlar olmak zere idari kapasitenin glendirilmesine ihtiya bulunmaktadr. ABnin mali karlarnn korunmas amacyla gmrk vergisi ve KDV yolsuzluu ile mcadelede etkin aralar gelitirilmesi gerekmektedir. Sonu Bu alandaki AB mktesebat katlmla birlikte dorudan uygulanr. Trkiyenin temel ilkeler ve kurumlar itibaryla bu alandaki mktesebata uyumu ileri dzeydedir. Bununla birlikte, nmzdeki dnemde etkin koordinasyon yaplarnn, idari kapasitenin ve uygulama kurallarnn gelitirilmesi gerekmekte olup, bunlara ilikin almalar henz erken aamadadr.

TR

89

TR

STATSTK EK
STATSTK VER (14 Eyll 2009 itibaryla) Trkiye Temel Veri Nfus (bin) lkenin toplam yzlm (km2) Ulusal hesaplar Gayrisafi Yurt i Hsla (GSYH) (milyon ulusal para birimi) GSYH (milyon avro) GSYH (kii bana avro) GSYH (kii bana Satn Alma Gc Paritesine (SGP) gre) SI: GSYH (kii bana SGPye gre, AB-27=100) SI: GSYH byme hz (sabit fiyatlarda ulusal para, geen yla gre % deiim) SI: stihdam art (ulusal hesaplar, geen yla gre % deiim)
Emek verimlilii art: alan kii bana GSYHde byme (geen yla gre % deiim)

Not (1) Not

1999 65.787 783.562 1999 104.596 233.424 3.684 7.000,0 39,1 -3,4 2,1 -5,4 26,4 48,8 10,7 25,4 5,6 58,3 80,7 18,9 0,2 19,4 19,3

2000 66.889 783.562 2000 166.658 289.446 4.504 7.600,0 39,9 6,8 -0,4e 7,2e : 53,1 e 10,8 24,6 5,4 59,2 82,2 20,4 0,4 20,1 23,1 2000 100,0 2000 54,9 2000 -10.741 -23.882

2001 67.896 783.562 2001 240.224 219.816 3.375 7.000,0 35,5 -5,7 -1,0e -4,7e : 48,9e 9,4 23,8 4,7 62,1 80,8 15,9 -0,9 27,4 23,3 2001 91,3 2001 54,4 2001 4.198 -3.755

2002 68.838 783.562 2002 350.476 243.570 3.690 7.000,0 34,3 6,2 -1,8e 8,1e : 48,9e 11,4 23,2 4,6 60,8 80,8 16,7 0,9 25,2 23,6 2002 99,9 2002 45,0 2002 -662 -6.758

2003 69.770 783.562 2003 454.781 269.322 4.027 7.000,0 33,9 5,3 -1,0e 6,3e : 49,5e 11,1 23,5 4,5 60,8 83,5 17,0 0,6 23,0 24,0 2003 108,7 2003 25,3 2003 -6.643 -11.925

2004 70.692 783.562 2004 559.033 314.304 4.640 8.100,0 37,3 9,4 3,0e 6,1e : 53,8e 10,7 23,0 5,0 61,3 83,2 20,3 -1,0 23,6 26,2 2004 119,3 2004 10,6 2004 -11.601 -18.278

2005 71.610 783.562 2005 648.932 387.655 5.652 9.100,0 40,4 8,4 1,4e 6,9e : 57,9e 10,6 23,0 5,0 61,3 83,5 21,0 -1,0 21,9 25,4 2005 128,7 2005 8,2 2005 -17.794 -26.516

2006 72.520 783.562 2006 758.391 419.013 6.036 10.100,0e 42,5 6,9 1,3e 5,5e : 61,8e 9,4 22,9 5,4 62,4 82,9 22,3 -0,2 22,7 27,6 2006 136,3 2006 9,6 2006 -25.401 -32.607

2007 69.689b 783.562 2007 843.178 472.879 6.731b 11.100b 44,7b 4,7 1,1e 3,3e : 62,9e 8,5 22,3 5,4 63,7 83,7 21,8 -0,4 22,3 27,5 2007 143,6 2007 8,8 2007 -27.547 -34.079

2008 70.586 783.562 2008 950.098 501.109 7.050 11.400,0e 45,5e 0,9 1,8e -0,9e : 64,0e 8,5 21,9 5,2 64,4 82,6 19,9 1,9 23,9 28,4 2008 140,5 2008 10,4 2008 -28.233 -36.080

SI: Birim emek maliyetinde art (ulusal hesaplar, geen yla gre % deiim) SI: Emek verimlilii (alan kii bana SGPye gre GSYH, AB-27=100) Temel sektrler itibaryla gayrisafi katma deer (%) Tarm Sanayi naat Hizmetler Nihai tketim harcamalar, GSYH iindeki pay itibaryla (%) Gayrisafi sabit sermaye oluumu, GSYH iindeki pay itibaryla (%) Stok deimesi, GSYH iindeki pay itibaryla (%) Mal ve hizmet ihracat, GSYHye oranla (%) Mal ve hizmet ithalat, GSYHye oranla (%) Sanayi Sanayi retim endeksi, hacim (2000=100) Enflasyon oran SI: Tketici Fiyat Endeksi (TFE) (toplam, geen yla gre % deiim) demeler dengesi demeler dengesi: Cari ilemler hesab (milyon avro) demeler dengesi cari hesap: D ticaret dengesi (milyon avro) Not

1999 : 1999 64,9 1999 -868 -9.168

Not

Not

TR

90

TR

demeler dengesi cari hesap: Hizmetler dengesi (milyon avro) demeler dengesi cari hesap: Gelir dengesi (milyon avro) demeler dengesi cari hesap: Cari transferler (milyon avro) Resmi transferler (milyon avro) Net dorudan yabanc yatrm (DYY) (milyon avro) Yurtdna dorudan yabanc yatrm (milyon avro) Rapor dzenlenen lkenin AB-27deki DYYsi (milyon avro) Rapor dzenlenen lkedeki dorudan yabanc yatrm (DYY) (milyon avro) AB-27nin rapor dzenlenen lkedeki DYYsi (milyon avro) Kamu maliyesi Genel devlet a/fazlas, GSYHye oranla (%) SI: Genel devlet bor stou, GSYHye oranla (%) Mali gstergeler Tm ekonomideki brt d bor, GSYHye oranla (%) Tm ekonomideki brt d bor, toplam ihracata oranla (%) Para arz: M1 (banknot, madeni para, gecelik mevduat, milyon avro) Para arz: M2 (M1 art iki yla kadar vadeli mevduat, milyon avro) Para arz: M3 (M2 art pazarlanabilir aralar, milyon avro) Parasal mali kurulularn lke mukimlerine verdikleri toplam kredi (konsolide) (milyon avro) Faiz oranlar: gnlk oran, yllk (%) Borlanma faiz oran (bir yllk vadeli), yllk (%) Mevduat faiz oran (bir yl vadeli), yllk (%) Avro kurlar: dnem ortalamas 1 avro = ulusal para Efektif dviz kuru endeksi (2000=100) Rezerv deerleri (altn dhil) (milyon avro) D ticaret thalat: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) hracat: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) Ticaret dengesi: Tm mallar, tm ortaklar (milyon avro) D ticaret haddi (ihracat fiyat endeksi/ithalat fiyat endeksi, 1998=100) AB-27ye yaplan ihracatn toplam ihracat iindeki pay (%) AB-27den yaplan ithalatn toplam ithalat iindeki pay (%) Nfus Doal byme oran: Doal deiim (doumlardan lmler karlarak) (1000 kii bana) Bebek lm oran: 1000 canl doum bana 1 yandan kk ocuk lmleri Not

7.039 -3.319 4.580 330 129 -605 : 735 : 1999 : : 1999 41,7 214,3 8.635 41.324 42.950 30.856 79,8 86,1 85,5 0,447 121,4e 24.253 1999 38.351 24.964 -13.387 112,6 58,0 55,4 1999 15,4 34,9

12316 -4.333 5.158 221 121 -942 : 1.063 : 2000 : 42,9 2000 44,7 222,4 12.205 51.591 54.207 44.492 56,0 51,2 38,2 0,575 100,0 25.331 2000 59.444 30.182 -29.263 103,0 56,4 52,4 2000 14,1 31,5

10.201 -5.583 3.335 224 3.188 -555 : 3.743 : 2001 -33,0 77,6 2001 57,7 210,4 8.965 37.253 38.973 26.977 95,5 78,8 62,2 1,102 46,8e 22.660 2001 46.256 35.062 -11.194 100,7 56,0 47,9 2001 13,7 28,4

8.339 -4.816 2.573 526 1.013 -185 : 1.198 : 2002 -12,9 73,7 2002 56,2 222,8 9.291 36.325 38.041 20.035 49,6 53,7 53,9 1,440 40,1e 26.949 2002 54.478 38.137 -16.341 100,1 56,6 49,8 2002 13,5 25,6

9.292 -4.912 902 257 1.107 -441 : 1.548 : 2003 -11,3 67,3 2003 47,3 205,5 13.188 47.398 50.488 29.025 36,1 42,8 40,3 1,695 40,4e 28.134 2003 60.163 41.679 -18.484 100,0 58,0 50,6 2003 13,2 23,1

10.288 -4.509 898 252 1.612 -627 : 2.239 : 2004 -4,5 59,2 2004 41,2 175,0 15.762 59.415 63.411 43.328 22,0 29,1 23,6 1,777 39,3e 27.654 2004 78.528 50.891 -27.637 102,0 57,9 49,3 2004 12,9 20,9

12.276 -4.722 1.169 485 7.208 -855 : 8.063 : 2005 -0,6 52,3 2005 35,2 161,1 38.978 150.152 164.302 83.772 15,1 23,8 19,9 1,677 43,6e 44.277 2005 93.410 58.849 -34.560 99,3 56,4 45,2 2005 12,6 18,9

11.015 -5.329 1.520 495 15.184 -736 : 15.920 : 2006 -0,1 46,1 2006 39,4 173,7 38.616 160.193 171.832 100.358 15,8 19,0 21,5 1,809 39,1.e 48.116 2006 111.096 68.020 -43.076 96,0 56,1 42,6 2006 12,6p 17,5

10112 -5.212 1.632 590 14.665 -1.537 : 16.202 : 2007 -1,2 39,4 2007 38,4 172,1 44.644 201.366 215.308 140.157 17,3 20,1 22,3 1,789e 44,5e 52.058 2007 123.959 78.126 -45.833 103,5 56,3 40,3 2007 12,8 16,7

11.906 -5.423 1.364 495 10615 -1.758 0 12.373 2 2008 : : 2008 : : 39.927 203.840 214.473 138.301 16,1 19,7 22,9 1,896 : 52.442 2008 136.438 89.522 -46.917 96,9 47,9 37,0 2008 : 16,0

Not

(2) (3) (4)

(5) (6)

Not

(7)

Not

TR

91

TR

Doumda yaam beklentisi: Erkek (yalar) Doumda yaam beklentisi: Kadn (yalar) gc piyasas Ekonomik faaliyet oran (15-64): 15-64 ya aras ekonomik olarak aktif nfusun oran (%) SI: stihdam oran (15-64): 15-64 ya aras istihdam edilen nfusun oran (%) 15-64 ya aras istihdam edilen erkek nfus (%) 15-64 ya aras istihdam edilen kadn nfus (%) SI: Yal alan istihdam oran (55-64): 55-64 ya aras istihdam edilen nfus (%) Temel sektrler itibaryla istihdam Tarm Sanayi naat Hizmetler SI: sizlik oran: siz olan igc oran (%) Erkeklerde isizlik oran (%) Kadnlarda isizlik oran (%)
25 yan altndaki kiilerin isizlik oran: 25 yan altndaki kiilerin toplam isizlik iindeki pay (%)

68,7 72,8 Not 1999 55,2 50,8 72,7 28,9 39,3 40,2 17,2 6,2 36,5 7,7 7,7 7,6 15,0 2,1 Not 1999 : : : Not (8) 1999 61,9 116,8 1999 11,1 1,7 1999 2,7 0,6 : Not 1999 151,0

69,0 73,1 2000 52,4 48,9 71,7 26,2 36,4 36,0 17,7 6,3 40,0 6,5 6,6 6,3 13,1 1,3 2000 : : 58,8 2000 66,1 225,2 2000 11,1 1,8 2000 2,6 0,6 : 2000 165,0

69,4 73,5 2001 52,3 47,8 69,3 26,3 35,9 37,6 17,5 5,2 39,7 8,4 8,7 7,5 16,2 1,7 2001 : : 57,3 2001 66,8 269,5 2001 11,1 1,9 2001 2,3 0,7 : 2001 154,0

69,8 73,9 2002 52,3 46,7 66,9 26,6 35,3 34,9 18,5 4,5 42,1 10,3 10,7 9,4 19,2 2,9 2002 372,1 : 54,8 2002 66,8 338,8 2002 11,0 1,9 2002 2,8 0,7 : 2002 159,0

70,1 74,3 2003 51,1 45,5 65,9 25,2 32,7 33,9 18,2 4,6 43,4 10,5 10,7 10,1 20,5 2,5 2003 492,0 : 53,0 2003 67,4 399,7 2003 11,1 1,9 2003 3,0 0,6 : 2003 168,0

70,5 74,6 2004 51,5 46,1 67,9 24,3 33,1 34,0 18,3 4,7 43,0 10,3 10,5 9,7 19,7 4,0 2004 529,4 : 54,6 2004 76,4 491,0 2004 11,1 1,9 2004 3,0 0,7 7,0 2004 174,0

70,9 75,0 2005 51,3 45,9 68,2 23,7 30,8 29,5 19,4 5,3 45,8 10,3 10,3 10,3 19,3 4,1 2005 595,4 : 51,3 2005 80,6 609,0 2005 11,1 1,8 2005 3,1 0,8 8,0 2005 184,0

71,1 75,3 2006 51,1 45,9 68,0 23,8 30,1 27,3 19,7 5,7 47,3 9,9 9,7 10,3 18,7 3,5 2006 : : 50,0 2006 84,7 726,2 2006 11,1 2,0 2006 3,0 0,8 : 2006 196,0

71,2 75,6 2007 49,8 44,6 66,8 22,8 27,1 23,5 20,8 5,9 49,8 10,3 10,0 11,0 20,0 3,1 2007 : : 47,8 2007 92,9b 889,3b 2007 11,1 2,0 2007 3,3 0,7 18,9 2007 219,0

71,4 75,8 2008 50,6 44,9 66,6 23,5 27,4 23,7 21,0 5,9 49,5 11,0 10,7 11,6 20,5 2,9 2008 : : 46,1 2008 96,3 932,5 2008 11,1 2,0 2008 3,0 : 24,5 2008 :

SI: Uzun dnemli isizlik oran: Uzun sredir isiz olan igcnn pay (%) Sosyal uyum Ortalama aylk nominal maa ve cretler (ulusal para birimi) Reel maa ve cret endeksi: Endeksin TFEye oran (2000=100) SI: Okulu terk edenler: 18-24 ya aras orta ve lise renimini tamamlamam ve hlihazrda eitim ya da renim grmeyen nfus oran (%) Yaam standard 1000 kiiye den zel ara says 1000 kiiye den mobil telefon servislerine abonelik says Altyap Demiryolu a younluu (alr durumdaki hatlar, 1000km2 bana) Otoyol uzunluu (bin km) Yenilik ve aratrma SI: GSYHye oranla insan kaynaklarna yaplan harcama (eitime yaplan kamu harcamalar) (%) SI: Aratrma ve gelitirmeye ynelik yurtii harcama, GSYHye oranla (%) SI: Evde internet eriimi olan hanehalk oran (%) evre SI: Toplam sera gaz emisyonlar, CO2 e deeri (ton, 1990=100)

Not

Not

TR

92

TR

SI: Ekonominin enerji younluu (2004teki 1000 avro GSYH bana petrol edeeri, kg) SI: Elektrik tketiminde yenilenebilir enerjinin pay (%) SI: Karayolu yk tamaclnn toplam lke ii yk tamacl iindeki pay (yk tamaclnn tr dalm) (%) Enerji Tm enerji rnlerinin birincil retimi (bin TOE) Ham petroln birincil retimi (bin TOE) Kmr ve linyitin birincil retimi (bin TOE) Doal gazn birincil retimi (bin TOE) Tm enerji rnlerinde net ithalat (bin TOE) Toplam yurt ii enerji tketimi (bin TOE) Elektrik retimi (bin GWh) Tarm Tarmsal mal ve hizmetlerin retim endeksi, hacim (retici fiyatlar, nceki yl=100) Kullanmdaki toplam tarm arazisi (bin hektar) Hayvanclk: Bykba (bin ba, dnem sonu) Hayvanclk: Domuz (bin ba, dnem sonu) Hayvanclk: Koyun ve kei (bin ba, dnem sonu) iftliklerde st retimi ve kullanm (toplam st, bin ton) Bitkisel retim: Hububat (pirin dhil) (bin ton, hasat edilen rn) Bitkisel retim: eker pancar (bin ton, hasat edilen rn) Bitkisel retim: Sebze (bin ton, hasat edilen rn) Not

290,9 29,5 94,8 1999 27.659 3.087 13.284 665 46.028 74.275 116,4 1999 94,7 39.180 11.054 3 38.030 : 28.749 17.102 22.083

295,2 24,3 94,3 2000 26.047 2.887 12.487 582 54.291 80.500 124,9 2000 104,2 38.757 10.761 3 35.693 : 32.108 18.821 22.357

293,2 19,1 95,3 2001 24.576 2.679 12.282 284 49.536 75.402 122,7 2001 93,3 40.967 10.548 3 33.994 : 29.426 12.633 21.930

286,8 25,6 95,5 2002 24.281 2.564 11.360 344 54.234 78.331 129,4 2002 108,5 41.196 9.803 4 31.954 : 30.686 16.523 23.698

291,5 25,2 94,6 2003 23.783 2.494 10.777 510 60.505 83.826 140,6 2003 98,0 40.645 9.788 7 32.203 : 30.658 12.623 24.018

279,2 30,9 94,4 2004 24.332 2.389 10.532 644 63.232 87.818 150,7 2004 101,6 41.210 10.069 4 31.811 : 33.957 13517 23.215

267,1 24,7 94,4e 2005 24.549 2.395 11.213 816 67.266 91.074 162,0 2005 106,9 41.223 10.526 2 31.822 : 36.471 15.181 24.320

273,3 25,5 94,3 2006 26.580 2.284 13.087 839 73.256 99.642 176,3 2006 : 40.496 10.871 1 32.260 : 34.642 14.452 24.017

282,0 19,1 : 2007 27.453 2.241 14.797 827 80.596 107.625 191,6 2007 : 39.505 11.037 2 31.749 : 29.256 12.415 25.676

: 17,3p : 2008 : : : : : : 198,6 2008 : 39.073 10.860 2 29.568 : 29.287 15.488 27.214

Not

(9)

SI = Yapsal gstergeler : = mevcut deil p = geici deer e = tahmini deer b = seride bozulma (1) Gller dhil. (2) Aralk 2005ten nce M1, dolamdaki para ve vadesiz mevduat iermektedir (YTL). Aralk 2005ten itibaren M1, dolamdaki para ve vadesiz mevduat iermektedir (YTL ve yabanc para) (3) Aralk 2005ten nce M2, M1i ve vadeli mevduat iermektedir (YTL). Aralk 2005ten itibaren M2, M1i ve vadeli mevduat iermektedir. (YTL ve yabanc para). (4) Aralk 2005ten nce M3, M2yi ve mevduat stounu (vadeli/vadesiz) iermektedir. Aralk 2005ten itibaren M3, M2yi ve repo ilemlerinden elde edilen fonlar ve para piyasas fonlarn (B tipi likit fonlar) iermektedir. (5) letmelere bir yldan uzun sreli krediler iin aylk verilerin ortalamas. (6) Bir yl veya daha uzun sreli olmak zere, aylk verilerin ortalamas. (7) Paacshe endeksi olarak 2003 referans yl olmak zere ISIC Rev. 3e gre hesaplanmtr. (8) 2004den itibaren veri kayna Emniyet Genel Mdrldr. (9) Mandalarn says dhil deildir.

TR

93

TR