Kentsel Dn m, Konut Sorunu ve Gecekondular

Konut sorunu, kapitalist sistemin do u undan beri var olan bir sorundur. Sanayinin geli mesi ve kk atlyelerin yok olmas yla birlikte ehirlere ba layan yo un g beraberinde bar nacak yer sorununu da getirdi. Bu soruna Trkiye'de bulunan zm gecekondular oldu. 2. Dnya Sava sonras nda Trkiye h zl bir kentle me ya ad . Yz binden fazla nfuslu yerle meler kent olarak al n rsa, kinci Dnya Sava sonras nda, yani 1945'te lke nfusunun yzde 18.3' kentlerde ya arken, bu oran 2000 y l nda yzde 60 seviyesine ula t . Nfusun kentlerde h zla y lmas na kar n, kentlerde bu gelenleri bar nd racak ko ullar ve altyap haz rlanmam t . ehre yeni gelenler ya ayacak konut bulamad klar ndan dolay bo bulduklar kamu arazilerine gecekondular diktiler. Gecekondular adeta ky aynen kente ta m t . Kente genler genellikle kendi kyllerinin bulundu u semtlere gyorlar ve feodal ba lar n hala s k bir biimde koruyorlard . Bylece yabanc s oldu u byk ehirde dayan ma yoluyla olanaklar n kurana kadar ya ama ans buluyorlard . Feodal ba lar arac l yla ayakta kal yor, ehir ya am na tutunuyorlard . Bu da kapitalist toplumun ye ertti i yaln zla m birey yerine daha ok topluca hareket edebilen insanlar n bulundu u blgeler olmas n sa l yordu gecekondu semtlerinin. nsanlar n son derece sa l ks z ko ullarda ya ad , hibir altyap s olmayan, ula m hizmetlerinden k s tl bir biimde yararlanabilen bu yap lar konut sorununa o an iin daha iyi bir zm olmayan burjuvazi de bir sre sonra kabullenmek zorunda kald . Hatta karl bile say l rd . Gecekondu sakini i iler hem ev kiras masraf olmad klar ndan hem de kyle ve mahallerinde kurduklar dayan ma ba lar n n sa lad imkanlarla daha d k cretlerle ya ayabiliyorlard . Kentsel Dn m Projeleri Bugn kapitalist sistemin geli mesi ve kentlerin bymesiyle birlikte gecekondular sermayenin nnde bir engel olmaya ba lad lar. ehrin muhtelif yerlerine dikilmi gecekondularda oturan yoksullar iin oturduklar yerler art k fazla de erli idi. Gecekonducular n oturduklar yerlerden srlmelerinin vakti gelmi ti. Bu ya ma ve talan n ad da Kentsel Dn m Projeleri oldu. Kentsel dn m projelerinde depremsellik, manzara grr olma, temiz hava, ye il alan, rant b l olma gibi k staslar zellikle gz nne al narak projeler planlanmakta. Mesela stanbul'da Glsuyu, Aydos, Alibeyky, Da evleri, Derbent, Sar yer, Zeytinburnu gibi yerle imlerin tercih edilmesi, ancak benzer yap sal problemleri bar nd ran Bayrampa a, Sultanbeyli, mraniye, Ba c lar, Bahelievler, Bak rky vb gibi blgelerin bu projelere dahil edilmemesinin nedeni bu k staslard . Yani Glsuyu ve Aydos'un hem deprem a s ndan gvenli hem de Marmara'y ayaklar alt na alm oksijenli konumu art k kapitalistler a s ndan oray i gal etmi insanlar n kullan m iin fazla lks grnmektedir. Ankara'da da benzer bir durum sz konusudur. rne in; kentin bymesi ile birlikte ehrin neredeyse merkezinde kalm ve ok byk bir rant alan haline gelmi olan Dikmen, ukurambar, Y ld z gibi blgelerde gecekondular kentsel dn m projesi erevesinde y k lm yerine lks konutlar yap lm t r. Bu ba lamda, kentsel dn m, asl nda yoksullar ehrin d nda bulunan ucube yerlere atmak gerekti i fikrine kap lan sermayenin buldu u bir zmdr. Kentsel dn m projeleri erevesinde, art k kentlerin iinde bulunan bu gecekondu blgelerine yeni ve lks binalar dikilecek ve bu blgelerin evresinde de yeni ekonomik rant kap lar olu acakt r. Bylece asl nda sermaye bir ta la birka ku vurmu olacak, hem durgunlukta olan in aat sektrne ve emlak piyasas na yeni bir rant kap s am olacak hem de bu binalarda oturanlar n

etraflar nda olu turaca ekonomik hareketlilikle di er pek ok sektr iin de canl l k sa lam olacakt r. Bu program ayn zamanda halihaz rda uygulanan neoliberal program n bir aya olarak da grlebilir. Kentsel dn m, bir taraftan kent yoksullar na yenilerini katarken, di er taraftan da onlar n ya ad klar blgeler ise de erli metalara dn mektedir. Kentsel dn m, kenti neo-liberal ilkelerle biimlendirmenin bir arac olmu tur. nk art k burjuvalar n aralar ndaki rekabet artmakta ve kentin biimlendirilmesinde elde edilen karlara ula makta glk ekmektedirler. Bunun zmn de alt s n flar kentlerden d lamakta ve bu insanlar n daha nce ya ad alanlar ya malamakta grmektedirler. Burjuvazinin konutlar ndan at lacak olanlara nerdi i zm yollar ndan birisi mortgage yani ipotekli kredi sistemidir. Mortgage uzun y llara yay lan banka kredileriyle, ki inin kira der gibi ev sat n almas , ama taksitler bitene kadar evin bankan n ipote i alt nda olmas sistemidir. Grn te soruna bir zm getirecek gibi duran bu sistem asl nda emekileri sermayenin ac mas z kollar na teslim etmekten ba ka yapt bir ey yok. nk, demeler ok uzun vadelerle yap l nca insan hayat da bu vadelere gre ekillenmek zorunda kal yor. potekli evinin elinden al nmas ihtimali kar s nda i i, ald kredinin ayl k demelerini sorunsuz yapmak iin i ini kaybetme korkusunu hissedecektir. Gerekirse daha uzun al acak, haks zl klara ses karmayacak, hak arama mcadelelerinden uzak duracakt r. Grece bir refah n ya and dnemlerinde kapitalizm, i ileri bu sistemle ev sahibi yap yor ve belli bir sre boyunca i i pek bir deme zorlu u ekmiyor. Ancak kapitalizmin ka n lmaz krizlerinden biri gelip att nda iflslar birbirini koval yor ve kapitalistlerin ilk yapt klar ey retimi k smak ve i i atmak oluyor. siz kalan i i, belki aylarca hibir i bulamayabiliyor. Bu s rada eldeki avutaki tkenmi , sat labilecek e yalar sat lm , ama kredinin geri demesinin srdrlmesine o da yetmemi tir. E yalara konan hacizlerin ard ndan, banka bir kuzgun gibi eve de el koymu tur. Sonunda i i, ailesiyle birlikte sokak kalacakt r. Gecekondular Gecekondular gibi sa l ks z bar nma ko ullar n n bulundu u, altyap n n yetersiz oldu u sosyal ve kltrel imkanlar olmayan mekanlar elbette ki konut sorununa bir zm te kil etmezler. Ancak d zenin bunun d nda ciddi bir zm alternatifi olmamas da emekileri o unlukla gecekondular n savunmaya itiyor. Burada da genellikle gecekondu sahipleri, ki zellikle ehrin merkezinde kalm gecekondu sahipleri, ile gecekondu kirac lar aras nda farkl karlar ve buna dayal olarak farkl duru lar ortaya k yor Gecekondu sahiplerine genel olarak gecekondular kar l nda bu kondunun yerine yap lacak olan binadan belli bir pay veyahut para veriliyor. Kendilerinin de s n f atlamas na neden olacak bu rant kap s n kullan rken talep edilen miktar n artmas iin de pazarl kta elini kuvvetlendirmek ad na y k mlara direni gsteriyorlar. Byle bir durum kar s nda devrimcilerin tutumu elbette ki bu tip ki ilerin pazarl kta elini glendirme al malar na payanda olmak olmamal d r. Bu durum zellikle ehir merkezlerinde kalm , ok de erli blgelerdeki gecekondu sahipleri iin geerli. Ancak e itli nedenlerle

gecekondu sahiplerini, y k lan evi yerine yeni birisini elde edemeyecek ko ullar kabule zorlayan durumlar ilk rneklerimiz ayn ekilde de erlendirmek haks zl k olacakt r. ehrin gbe indeki karl alanlar n d nda kalan gecekondu sahipleri i galci muamelesi grmekte, enkaz bedellerine evlerini bo latmaya zorlanmaktad r. Ancak teklif edilen czi paralar n stne taksitle y llarca borlanarak gsterilen evlere geme ans tan nmaktad r. Verilecek enkaz bedelinden bir de y k m bedeli kesilmemesi iin bu insanlar evlerini bile kendileri y kmaya zorlanmaktad r. Kentsel dn m projesi kapsam ndaki y k mlar n en byk ma durlar n n gecekondu kirac lar oldu unu sylemek haks zl k olmayacakt r. Belediye kondu sahiplerine iyi kt bir yer gstermi , kar l k olarak bir ev vermi se de kirac lar iin herhangi bir dzenleme yap lmam t r. o u kez kirac lara y k m tarihi bile haber verilmemi ve e yalar polis zoruyla bo alt lm t r. D k kiral ev bulmak zorunda olan bu kesimin stanbul'un, Ankara'n n ya da ba ka bir byk ehirin en az 300 ytl kiral k konutlar na g yetirmesi mmkn de ildir. Onlara dayat lan ehrin en cra k elerinde ya amak, akrabalar n n yan na yerle mekya da geldi i kyne geri dnmesinden ba ka bir ey de ildir. Birok sefer grd mz gibi sokakta ya amaya b rak lan gecekondu kirac lar belediyeye ait otobs duraklar na "yerle mi " orada ya amaya abal p y k m ekiplerine direnmektedirler. 2 sene nce Gzeltepe semtinde bunun bir rne i grlm tr. Belediyenin kirac lar n hibir talebine kar l k vermeyip zerlerine y k m ekipleri ve evik kuvveti gndermesi sonucunda gnler sren at malar km , barikatlar kurulmu tu. En sonunda uygulad terrle emekilerin evlerini y kmay ba aran polis halk otobs duraklar na s nmaya ve direni i oradan srdrmeye mahkum etmi ti. Gecekondular Savunmak Gerekir Mi? Biz Marksistler de gecekondular n sundu u ya am kalitesinin yksek olmad n n fark nday z. ste imiz toplumdaki her bireyin daha nitelikte konutlarda oturmas . Kk burjuva devrimcilerinden farkl olarak Devrimci Marksistler olarak gecekondulara yce anlamlar biiyor de iliz. Ancak bildi imiz bir ey var ki bugn her gecekondu y k m s n f sava m nda bir yere oturuyor. Gecekondular n, mcadeleleri ile daha nitelikli konutlar elde edenler taraf ndan de il de rant iin a z sulanan sermayedarlar n zoruyla bo alt ld her seferinde de durum byle olacak. Gecekondular n tasfiyesi egemen s n f kar s nda yoksul halk n yenilgileri hanesine yaz lacak. Hepimiz biliriz ki mcadele moral, motivasyon i idir. Egemen s n f kar s nda gsz ve kaybetmeye yazg l hissedenlerin kazanma ans yoktur. yleyse b rakal m gecekondular y k ls n, daha kt ko ullara mahkum kal nca mcadele etmek zorunda kal rlar, kira deyince asgari cretle geinemezler nas l olsa mcadele ederler laflar bir iddia olman n tesine gemedi i san r z ki son 5-10 y ll k Trkiye s n f mcadelesi tarihi gstermeye yeter. Kazanabilece ine inanc n kaybeden kitleler elinde olanla yetinmeye ya da ba ka k yollar (ek i gibi) bulmaya al acakt r. Zorla an ko ullar kitleleri mcadeleye itmeye yetseydi san r z ki Afrika'da onlarca kez devrim olurdu. Ancak bar nma hakk iin direnen, onu savunabilen ve bu u urda kazan mlar elde edebilenler gelecek mcadelelere umutla bak p onlar n neferleri olacakt r. Sonu S rf stanbul'da Kentsel Dn m projesi erevesinde imdiye kadar bin 600'den fazla bina y k ld . 100 bin binan n daha y k lmas hedefleniyor. Bu da demek oluyor ki yzbinlerce ailenin, en az ndan kirac olanlar n, daha bar nma hakk na sald r lm olunacak.

Neoliberal program erevesinde gecekondu semtlerini daha byk krlar sa lamak ad na y k p halk n en temel bar nma hakk na bile sald ran kentsel dn m projesinin kar s nda yer almak ve onlara kar mcadeleye destek verilmeli. Ancak sorunun kapitalist dzende zlemeyece ini de net bir biimde grmek gerekiyor. Engels'in ngiliz kapitalistlerin i iler iin bar nma ko ullar n de i tirmesini de erlendiren u szleri bugne de k tutuyor: Kapitalist retim biiminin i ilerimizi gn be gn hapsetti i mikrop yuvalar , korkun kovuklar ve mahzenler kald r lmam sadece yer de i tirmi tir. Bu konutlar ba lang ta yaratan iktisadi zorunluluk, yer de i tirildi inde dahi, bundan farkl konutlar yaratm yacakt r. Kapitalist retim biimi devam etti i srece, konut sorununun tek ba na zlebilece ini, ya da i ilerin kaderini etkileyebilecek herhangi bir ba ka toplumsal soruna zm yolu bulaca n sanmak budalal kt r.(Engels, F., Konut Sorunu, Odak Yay nlar , Haziran 1974, s.96) Kr n katlamaktan ba ka bir ey d nmeyen kapitalistlerin bu sorunu zebilece i umudu bo bir hayalden te bir anlam ta maz. zellikle byle bir dnemde kapitalist toplumda konut sorununun zlece i iddias yla gecekondular n y k lmas n savunmak da egemen s n f n de irmenine su ta mak anlam na gelir