You are on page 1of 101

jHf mu aikr U. X.

gbrt mtf, 2011-2012


M Mofhd Uj tu-bry lij, 2011 M
ML Mf f 4 M eh rlkw nguit K
itJ MW ciu

khF nguit jiyt mtfns


va vahF vJg vah
a Mf bg
UtSt j thif bkF tz, vfsJ
ber iwj m jiy khF jHf Kjyikr
u jiy b# b#ayjh mtf kd cWlD, jsuhj
KalD mauhJ bragL, jh vaij vathW,
njj bgU btia bgW jHfij L brGikahd
ts

ghij

VWshf.

bfhL

brY

kfjhd

gia

mtfsJ fthd Ml, 2011-2012 M

Mofhd Uj tu-bry l kLfis j mit


K itf iHnw.
mkh

mtf

khF Kjyikr u jiy

braw

jiyik

bghWngUF j a mu Kj tu-bry l J
vgij F Fl Unw. bjhiynehF jidl
bragL vf jiy khF jHf Kjyikr mtf
jiyikyhd

mida

mzh

uhl

Kndw

fHfF tuyhW fhzhj btia njojj jHf kfSF


vehS efl gLnsh. jHf kf j mu nk
bfhLs

mirf

Koahj

eif,

Fj

vgh

Mat fhuzkhf khF u jiy mkh mtf


cWajgo kf ey, ts lfis brikahf
bragL xU wikahd, wghd thfij jU bgU
bghW vfSF csJ vgij F Fl Unw.

2
2.
khy

khF
mu

rlnguit

iy

jiyt

fLikahd

mtfns,

beUfoFshd

Niyjh j muR bghWngWsJ vgij rlkw


cWdf eF mthf. Kija murh jhf bragl
ilfhy

iy

mif

js

tUth

cg

fhlgoUjhY, a lfis bjhlFtjfhd vj


MjhuF mj mif liy vgij eh Fl
Unw.

khwhf, khy muR xU yr nfho %ghF

TLjyhd fl Rik _sJ.

J kL myhk,

jehL cg gkhd fHf, nghFtuJ fHff


nghwt bjhl tUth Hdh, mit f bgU fl
Rikdh KGikahf braHF mgha iy csd.
vdnt, j Niyfis,

khy mu tUthid

fU bfhL f ftdKl 2011-2012 M MLfhd


Uj tu-bry l kil tFJnsh.

jfhd

nguit xjiy nfhUnw.


3.
kf

khF
eikfhf

Kjyikr
ifbahgl

mtf
VG

gjnawl

nfhf,

bghJ

nahf l _y xU nfhona vgJ _W yr


FLgfSF ytr m; 23.95 yr taJ Knjh,
MjutnwhfSfhd gntW r_fghJfh lf
bgWtj khjhu Xa bjhif 500 %ghUJ 1,000
%ghahf ca; ViH bgf Ukzfhf 25,000 %gh
cjl ehF uh jf ehza; mbgf gla, gl
go KoU j 50,000 %ghahf ca; o
jilfhy dtfSF tHfgL khjhu cj bjhif
1,000 %ghUJ 2,000 %ghahf ca; vd ViH va kf
th xnaW lf kfjhdit. njj thFWf

3
midij ca fhy iwntw j muR w l
brayhf Jiwia jhf cUthsJ. Jiw murh
bragLjgL lf Fj fUJiufis TWtJl
l

brayhfF

njitahd

Ujf

ga

Mnyhridfis vLJiuF.
4.

bgUthahd thF ahr jHf Kjtiu

rlnguitF njbjLJ mDa $uf bjhF #& 19


Kj 21 M eh tiu khF Kjyikr mtf nkbfhl
e m RWgaz mgFna Hhnfhy lJ.
khF Kjyikr mtf 190 nfho %gh ms gntW
ts, ey lgfis mjUz mjhf. fh
M FWnf Kjure 32 nfho %gh bry xU
jLgiz; 10 nfho %gh bry kfUbfd njhlfiy
f-Muh Wtd; ehF nfho %gh bry xU a
ma-fiy f; 36.40 nfho %gh bry $uf
gaa L Mait j mf Fljfit.
j muR xU nja rl gia, a jft bjhEg
Wtdij
kfSF

$uf

mj

iwntw xU

bjhF

njj

jhf

thFWfis

bjhlfsJ.

xwiu

fhytiuaiwia j muRF

Mo

zJ,

mjnfg ituhaJl bragL thFWfis iwntW


tyik gilj khF Kjyikr mtf cWia j
mf giwrhWwd.

j muR gjnaw rl

xGif iyehLtY, Uthf mikig xGFgLJtY,


a lfis bragLJtY vLJ tU Kafis
bghJkf btFthf ghuhLwd vw bria jfSl
gJ bfht f kailnw.

MSif
5.

iuthd r_f bghUshjhu nkghLF mu

wikahd

MSif

Uthfij

KakhdjhF.

jUtJl

FiwghLf

btgilahd

VJ

nritfis

juty mYt eilKiwia bghWl braKiwgL


MSif w cs Fiwfis mwnt fisa tuR Mtd
br. nkY, MSif Kaf _y bghJ kfSfhd
nritf

CHYF

bragLjgL.

lkfhj
gntW

tif

eylf

ca

Kiw
gabgW

gadhfSF mf milahs mogil milia tH


mj

mogilyhd

braKiwgLJ.

Mjh
j

lij

Ka,

eyl

muR

cjf

gadhfSF ca fhy, KGikahf brwila cj vd


vghfgLwJ.
6.

MSif

Kaf

jHf

Kd

csJ. tuR MSif bragho jHfij Kjik


iyF bfhLtu ukhf Ka

nkbfhS.

MSif lfis iwntw nj bragLs tUth


Jiw, g Jiw, efuh Uthf Jiw, cz bghU tHf
Jiw, nghFtuJ Jiw Mat mYtKiw khwf
bfhL tUtj _y va Kiw kf nritia KGikahf
kfl bfhL brtJ cW bragL.

ka mu

cjl jF MSif lf j murh


iuJ bragLjgL.

nrhjid mogil UZz

khtl bragLjgL tU khtl MSif l


iu midJ khtlfSF gLjgL. midJ
muR nritfis uhk, efuf cs bghJ nrit

5
ikaf _y jil bgw ttif brtnj j mu
nehf.

rl xGF
7.

Fwthf,

eltoiffis

vLJ

cWLsJ.
cUthF

nuhf

mikia

iyehl

fLikahd
j

muR

bghJkfilna eif, ebyzK

tif

jiypL

r_f

fht

Rjukhf

Jiw

jdJ

wgl

flikid
brayhl

vj

ttif

bragLsJ. Vbfdnt mjthW flj M fhy


y

mgf

<LgoUjtf

fhtJiw

jf

eltoiffis vLJ tUwJ. y mgf Fj fhfis


rhf

khtlf

fht

Jiw

cUthfgLsd. j ML nk f Kj 2,491 fhf


bgwgLsd. y mgf <LgLgt J fL eltoiffis
vLJ myfis catl Ug xgilF gid j
muR nkbfhS.

vdnt, ghfgl kf jhf Hj

brhJfis Ug bgw aY vW lkhf egyh vgij


bjJ bfhnw.
8.

fht Jiwia edgLJ l ka mu

cjl 2001 M ML Kj gogoahf bragLjgL


tUwJ.
g,

fhtyf ed Mjfis ifahs njitahd


iuJ

bragl

njitahd

thfdfS

l tHfgLwd. 2011-2012 M ML Uj
tu-bry l ko 54 nfho %gh jbfd xJL
bragLsJ.

fht Jiwia nkY edgLJtjfhf

TLj ia xJL brkhW ka muir j muR


tWJ.

g_whtJ FG gJiugo fhty

6
gbfd 100 nfho %gh xJfgLsJ. j aho
25 nfho %gh jbfd brylgL.
9.

jnghJ, jeho 1,492 fht iyaf csd.

tW 282 fht iyaf thlif fllf a


tUwd. mt 92 lf a fht iya fllf
fL g eilbgW tUwJ. gGjilj, thlif fllf
atU fht iyafSfhf a fllf fLtJ
njitnfg eilbgwiy vgjh j muR gfSfhd
bahJil frkhf ca tHF.

2011-2012 M

Mo 11 fllfis fLtjbfd 4.11 nfho %gh xJL


bragLsJ. jKs lf ca l nj brjl
gf bjhlfgL.
10.

jft

bjhEg

tsdh

izajs

_ykhf eilbgW Fwf (Cyber crimes) bgUtUwd.


khF Kjyikr mtf Kija M fhyjh
brid khef irg
f

brid

Fwf bjhlfgld. d
wef,

nfha,

kJiu,

khefuf bjhlfgld. irg Fwfis wgl jLf


nryY, UbentY irg Fwf bjhlfgL.
irg

jlaa

nrhjidTlf,

brid

khefu

fht,

Fw ydh Jiw Ma lf kLnk csd.


jF

nrhjidTlf

nry,

Ubent

cl

w MW khefufY VgLjgL.
11.

fhtJiw

njitnfg

fhtyf

vifia caJt j muR cWahf csJ. jnghJ


fhahf
rh

cs

Mthsf,

896

rh

5,588

Mthsf,

ulh

iy

121

bjhEg

fhtyfSfhd

7
glf iu
nghFtuJ

uggL.

fLghL,

rl-xGF guhk,

Fwydh

MatWF

TLjyhf njitgL fhtyf vif ca Kiw


kL

bragL

vLfgL.

mglfis

rl

cWJizahf

xGif

cUthf

guhkg

eltoif

fht

JiwF

Cfht gild bragL tUwd.

jnghJ, 11,622 Mf UJ tU gild vif 16,000


Mf cajgL.

gild dgo 65 %ghUJ

150 %ghahf cajgL. j ca, Cfht gild wj


Kiw mgl gahw CfgLJ vd fUJnw.
12.
fht

bridia xo bgU tU efw tsah

ffh

Kiw

cs

eilKiw

ffis

fUbfhL, 2005 M ML Vu f, brid


khefu fht Jiw, brfgL HF fht khtlK
xizfgL,

brid

cUthfglJ.

ntfkhf

gFfis

brid

fLghoY,

bgUefu

fht

bgUtU

khefu

fht

nkghitY

Mizauf

brid

wef

Miza

neuo

bfhLtuntL

vw

nehFl j khw braglJ. ij bjhlJ 2008 M


ML kWuik_y brid wef fht Mizauf
jhf njhWfglJ. jdh fht ffh Kiw
vj

KndwK

Uthf
Mizaufnk

Vgliy.

cUthfgl
FwjLF

2005

brid
VJthf,

cfjjhf UF vd fUjgLwJ.

ML

bgUefu
wghf
vdnt,

xnu
fht

bragl
j muR

brid wef fht Mizaufij brid khefufht


MizaufJl

xUizJ

Mizaufkhf cUthF.

brid

bgUefu

fht

Uthf trfhf j Mizauf

8
tlF, bjF, nkF, ka kly vd ehF klyfis
cslajhf UF.

Uthf
13.

midJ

kwfis

brhj

fll

af brtij, gfSF njitahd FoUfis


cUth jUtij j muR Fnfhshf bfhLsJ.
ca

kw,

rh

kwf

nkgLJtjfhf,
fLtjfhf

gfSfhd

2011-2012

xJfgLsJ.

flik

ML

trfis

FoUfis
136

nfho

%gh

Uthfij nkgLj g_whtJ

FG 2010-2011 M Mo bjhl IjhLf bryl


252 nfho %ghia xJsJ. l kwf
njUF tHFf vifia Fiwf eltoif
vLfgL tUwJ.

xbthU khtlY xU nfho %gh

bryY, brid ca kw 4.2 nfho %gh bryY


jfuhWfis f khWKiw ikaf flgL. nkY,
gf, tHfPf MnahUF rkur Kiwf
g mfgL.

aiz, gf
14.

aiz, gf Jiw kj cfis

bghUfis nrjUJ fhF xU kfjhd gia


brJ tUwJ.

j Jiw brawid tYgLj j

aho, nkgLjgl aiz thfdf, ca mGj


FHhf, iz fUf nghwtiw thf j muR
eltoif vLF.

aiz, g iyafSfhd

10 a fllfS, bgug nfhl mYtyffhf xU a

9
fllK jnghJ flgL tUwd. nkY, jehL fhty
Ltr tha _y mYtyfSF, gahsfSF
243 Lf fL g 21.50 nfho %gh bry eilbgW
tUwJ.

aiz- gf Jiwfhf j Uj

tu-bry

ko

170

nfho

%gh

xJL

bragLsJ.

iwrhiyf
15.

iw

iffSF

ththjhu

bjhg

mgjfhf H ka iwrhiyY, ju vL ka
iwrhiyfY
WtgLsJ.

kfhkh
iw

fh
iff

kWthF J ttif br.

rKjha

UjF

iwrhiy Uthfij

tYgLJtjF, X Mths gj, 10 rh Mths gjfS


cUthfgL. nkY, TLjyhf xgJ csa zfS xU
rl MnyhrfU afgLthf. iwrhiyf Jiwfhf,
j Uj tu-bry l ko 147 nfho %gh xJL
bragLsJ.

rhiy ghJfh
16.

jeho, 2005 M ML 74.04 yrkhf Uj

thfdf vif 2011 M Mo 136.60 yrkhf


caJsJ.

thfdf

vif

frkhd

ms

caJljh rhiy gJf vif, mjdh


VgL cHfS, cl CdfS mfJsd. rhiy
ghJfhig tYgL rhiy gJfis FiwgjF ca
eltoiffis vLg

j muR cWahf csJ.

khy

msY khtl msY mikfgLs rhiy ghJfh

10
kwf tYlgL.

jnghJ, nja beLrhiyf

80 nuhJ gthfdfS khy beLrhiyf 42 nuhJ


gthfdfS csd. midJ fht iyafY rhiy
gJ

jft

Monitoring

ffh

System)

vw

eilKiwgLjgLsJ.

(Road

Accident

rhiyf

Data

gaghL

njitahd

ms

milahs FpLf, nkgl xU sFf cl rhiy


ghJfh

eltoiffis

nkbfhtjfhf

rhiy

nkghL

F j Uj tu-bry l ko 40 nfho %gh


xJL bragLsJ.

ML l
17.

gbdhwh IjhL l fhykhd 2007-2008

Kj 2011-2012 tiu 85,344 nfho %gh ko gf


nkbfhs llglJ. jeho, Kj ehF MLf
68,401 nfho %gh ko lf iwntwgLsd. j
murh, 2011-2012 M ML lfhf flj Mil
fhoY

17.28

xJoF

GfhL

xj

cajgL

bgwgLsJ.

23,535

nfho

jdh,

%gh

jeho,

gbdhwh IjhL l fhy 91,936 nfho %gh vw


msF lgf mDkfgL, klgl msit l
7.72 GfhL TLjyhf lgf iwntwgL.

bghUshjhu nkghL
18.

ca bghUshjhu tsia iyahd tif vo

mj ga rKjha midJ judiu milaToa


tif cWahd eltoiff vLfgL.

gbdhwh

IjhL l fhy, ruhrahf xgJ GfhL ms

11
xLbkhj tsia fhz jehL muR yF zjJ.
Mdh, l fhy 2007-2008 M MoUJ Kj
_W MLf Kjik, ulh iy Jiwf ts
j

Vkhw

mF

tif

nja

ruhr

ts

jijl Fiwthfnt UjJ. j isthf, Kj ehF


MLf khy bghUshjhu ts 7.80 Gfhil
kLnk vl KojJ. bgUks kf Kjik Jiw, cg
Jiw Matiwna D jf ththjhukhf bfhLs
iy, TLj tsia Jiwf milaiyba
rKjha midJ judU Kndw bgWtJ ayhj
xW vd j muR fUJwJ. Mdh, e khy jnghija
bghUshjhu ts nrit Jiw _ykhfnt cjgLwJ.
nrit Jiw cJjyh kL VgL ts iyahdjhf
UfhJ vgij eh mnth.

vdnt, Kjik Jiw,

cg Jiw Mat _y frkhd tsia vl,


nrit JiwY mf tsia bgw, flik trf
cs lghLfis flJ F tif lgfis
bragL, tU MLf 10 GfhoF nk xLbkhj
bghUshjhu tsia mila ttif bragL.

trhaK, TLw
19.

Vbfdnt

IjhL

FLsthW,

fhy,

bgUks ghfgLsJ.
MLf
2010-2011

Jiw

Kjik

gbdhwh
Jiw

ts

2007-2008, 2008-2009 Ma

ts

vkiwah,

2009-2010,

Ma MLf ts rjj js caj

nghY, l fhy Kj ehF MLf Jiw


bkhj ts xLbkhjkhf 0.51 GfhL vkiwahfnt

12
UJsJ. efukakhf isthf trha rhFgo yf
FiwJ tUwd.

gL w, ghrd w nghwt

ngha Kndw fhzgliy.

nkhrkhd Niyia

khWtjfhd midJ Kafis tuR nkbfhS.


20.

khF

Kjyikr mtf

jiyikyhd

j murh, fh toy gF trhf, rhFgoia ca


neu nkbfhtjfhf ca ehF Kdjhfnt nk^
mizUJ ghrd wJlglJ. khy cs

Ka mizfY ngha U Uj fhuzdh,


ghrdfhd wJlglJ.

flj ML 85.35 yr

bk l cz cg milJs iy 2011-2012 M
Mo 115 yr bk l vw ca yid j muR
zJsJ.

ca

fhy

mizfUJ

ghrd

wJlgljhY, tHfkhd kiHas ffgLsjhY


j ca yid mila Ko vd enw.
21.

Kjik Jiwid J%l vLfgls

cfis g eh nghJ Fl Unw. ntshik,


fheil ts, ts Mat _y ilf bgW
tUkhdij, cg wid mff j muR ca
ftd brYJ.

jnghJ ntshik Jiw cgY

cg wY, xU njfiy ywJ.

cg w

cs ilbtia brJ, k To, ntshik


cgia mfJ ulh gRik uF l cW
bfhLnsh. nkY, trhf j eg tUkhdij tU
IjhLf uL Kj _W klF caJ caa
Fnfhis zJ mjnfg bragl cnsh.
bjhEgij

thf

brJ,

trhfl

ed
bfhL

13
brtj _y gf cg wid ca, giz
ms fy giza nghw cfis nkbfhL,
gntW lfis xUizJ bragLJtj thyhf
xUizj giz ts cW bragL.
22.

wj bjhEg cfis xUizj Kiw

filof, eilKiw cs nja ntsh ts l,


nja cz ghJfh l, iugLjgl gaW tif
cg l,

ts yts l, nja njhlfiy

af, E ghrdfhd nja af Mait giz


ms xUizfgL bragLjgL.
ts l

nja ntsh

2010-2011 M ML, 197 nfho %gh

brylgLsJ. lF aho 467 nfho %gh


xJfgLsJ. mJnghynt 2010-2011 M Mo nja
njhlfiy afF xJL bragl 91.18 nfho %gh,
2011-2012 M Mo 145 nfho %ghahf cajgL.
23.

be,

fU,

gU,

gaW

tiff,

vbz

Jf nghw Ka gf cg wid bgUf,


fhff, f, gHf nghw mf tUth <Lw
njhlfiy gf gL guig gLj j muR
ftd brYJ.

Kndho bjhEgfshd Ua be

rhFgo l, ed Kiw fU cg wid caJ


l, Ja giza, .o. gUia gutyhFj, gaW
tiff,

vbz

Jf

Mat

cfj

nkyhikia filoj, gRik Fo, Ja giza


Kiwf fhffis gLj, njhlfiy gfSfhd
ml el Kiw nghwit ukhf gutyhfgL. be cg
wid caj 2011-2012 M Mo 22.24 yr Vf

14
Ua be rhFgo nkbfhsgL. nj nghW 14,000 Vf
ed

Kiw

fU

cg

caJ

nkbfhsgL. fU cg wid caJtjfhf, mLj


uL

myJ

_W

MLf

2.45

yr

lij nkbfhs cnjfgLsJ.

Vf

gaW tiffis

wit mf gu j guhf wj g nkyhikl


rhFgo nkbfhtj _y, mj cg w mffgL.
gHf kW fhff cg wid caL tif
20.93

nfho

%gh

xJo

22,000

Vf

gu

Ja

gizaK, ehF yr rJu l gu gRik Fo


Kiw nkbfhsgL.
24.
nghwit

jukhd

ij,

ca neu

cu,

Fiwj

trhfSF

toyhd
ilf

fl

bgWtJ

mtakhF. thd ij l xiw j muR jahJ


trhfSF jukhd ijf ca neu ilgij cW
br. 2011-2012 M Mo ij khafhf kL 85.92
nfho %ghia j muR xJsJ.

nj nghW nghJkhd

cuf TLw gid ikaf _ykhf tHfgL.

cu,

bfh kUJfSF k TL tUJ tuR


yfJsjh

bghUf

trhfSF

Fiwj

iy ilF.

nkY, trhfSF jilyhk cu

tHFtij cW br tif, jehL TLw gid


izaF tHfgL toyh Kgz jnghija
ms 90 nfho %ghUJ 150 nfho %ghahf cajgL.
trhfSfhd

fl

tHFj

kW

ju

nritfis

nkgLl TLw rff tYgLjgL. TLw Jiw


thyhf, 2011-2012 M Mo, ca fhy flid Ug

15
brYJnthUF toyh gfldhf 3,000 nfho %ghid
tHF ca yid tuR zJsJ.
25.

khy fu ghrd gu 58 Gfhlhf kLnk

csJ. ghrd w MLnjhW FiwJ bfhnl tUwJ.


khy

cs

95

GfhL

nkgu

ghrd

MjhuK,

85 GfhL yjo uhjhuK gagLjgl iy E


ghrd guid mfgj _ynk gagho wid
nkgLj aY.

brhL ghrd, bj ghrd

Kiwid gutyhf 1991 M Monyna E ghrd cf


mKfgLjgld.
tf,

iu nrJ gaghoid wgl

ghrd

Kiwfis

trhfilna

thf bra mij bgU afkhf elj j muR


UwJ.
l

jnghJ E ghrdfhd nja af


W,

FW

trhfSF

75

GfhL,

ju

trhfSF 65 GfhL kha tHfgL tUwJ.


giz ms cg wid nkY mff E ghrd
xU Ka njit

vW

j muR fUJtjh, W, FW

trhfSF E ghrd mikl 100 GfhL khaK,


ju trhfSF 75 GfhL khaK tHfgL.
ka

muR

mF

khaij

TLjyhf

khaid khy munr KGikahf VW bfhS.

MF
nj

kha Kiw ts yts lY gwgL. 2011-2012


M Mo E ghrd af 87,500 Vf gu,
jehL ts yts l 37,500 Vf gu,
Mf bkhj 1,25,000 Vf gu E ghrd Kiw
bfhLtugL.

jfhf khy UJ 151 nfho %gh

xJL bragLsJ.

16
26.

Cuf gFf trha bjhyhs gwhFiw

fhuzkhf, cz ghJfhid cW br tif, ntsh


cgia mff vLfgL Kaf bgU dil
VgLwJ. jnghJ ntsh Jiwia j dilUJ f
ntsh

aukakhFjiy

xU

khy

jGa

af

mQFKiwahf nkbfhs ntL vd j muR fUJwJ.


ntsh aukakhfiy iugLj KKid Kiwfis
bragLj

lLnsh.

Kj

iyahf,

ntsh

bgha Jiw bragL 74 ntsh cg nfhlfSF


mf kila fduf auf thfgL.

ulh

iyahf, eLju ntsh auf kW fUf bjhlf


ntshik

TLw

trhfSF

fl

thlifF

rff

_ykhf

thfgL

tHfgL.

auf

thFtjfhf xbthU rfF 50 GfhL msF,


mfgrkhf 20 yr %gh tiu kha tHfgL.

el

Mo Fiwjgr 400 bjhlf ntshik TLw fl


rff j tria bgW.

khy mu

UJ

100 nfho %gh lbfd tHfgL. _wh iyahf,


trhf, trha FGf, Racj FGf MatWF
auf kW fUf thFtjF njitahd kha
cj tHfgL.

gfSfhf nja ntsh ts

l 72.30 nfho %gh elgho xJfgL.

tU

MLf TLj jl Kaf ugLjgL.


27.

gf, gizf Mat cg wid

fy giza thyhf caJtj _yK, mf tUth


jU njhlfiy gfis, tf gfis khW rhFgo
Kiw bfhL tUtj _yK kLnk ntshik
ca ts mil nehf iwntW.

jdh cz

17
ghJfh

vj

eltoiff

tifY

ghfglhj

nkbfhsgL.

ms

njhl

fiy

ngha
gf

cg iyjikia mila ntLbk, mWtilF


njitgL trfis (post harvest facilities) cz
gjgLJ

bjhrhiyfis

rhakhF.

tYgLdh

j xU Kaahf,

kLnk

l jah

Wtdf bjhF Kiw (cluster approach) trhf


gfl cz gjgLJ bjhrhiyf Wtij j
muR CFF. Wtdf trhfSF Fiwjgr
25

GfhL

_yjdij

gF

_yjd

tHf

Uf,

eltoif

munr

mj

vLfgL.

gF

Jnghw

gjgLJ bjhrhiyfis uhkwf Wtj_y


ggu iygLjgLtJl, mGf Toa is bghUfis
trhf Fiwthd iyF F mty iyUJ
ghJfhfgLthf.
28.

cWahd

flik

trfis

tYgLJtj

thyhf kLnk ntshik iyahd tsia bgw


aY.

j muR, Vbfdnt cWajgo rij trfis

nkgLJj,

TLj

Fgjd

trf,

lF

trf

Matiw mfj nghw u eltoiffis vLF.


wghd nrit tHF tif ntsh xGFKiw gid
Tlf,

TLw

rijf

Mait

edgLjgL.

elgho xU Kndho Kaahf, Gu xGFKiw


gid Tl ed trf VgLjgL, dQ tr
_y

ntsh

izfgL.
TlfY

bghUf

tf

gkhw

ikaJl

j mogil w xGFKiw gid

jifa

trf

gogoahf

gLjgL.

bjhlf ntsh TLw fl rff nr lF

18
trfis VgL mf mlkhd fl tHf, ntsh
TLw rij tshf, xGF Kiw gid Tl tshf
Mat

nr

trfis

mfgLj,

jehL

EfbghU thg fHf TLj nr trfis VgL


cz jhafis nrf Kaf nkbfhsgL. j
nehffhf, 2011-2012 M ML eghL t Cuf
flik ts UJ 237 nfho %gh xJfgL.
TLw, muR Jiwf cs lFf bfhss
wid mLj IjhLf Fiwjgr _W yr bk
l ms mff eltoif vLfgL.
29.

thiy khwfsh

VgL

lghLfUJ

trhfis gij j muR Ka gfS xwhf


fUJwJ.

gUtiy

khwfsh

VgL

ghUJ

trhfis ghJfhF bghUL, nja ntsh g fhL


l

midJ

khtlfY

ukhf

bragLjgL.

jnghJ l gabgW vL yr trhf


vif elgho U klfhf cajgL.

jnghJ,

Kndho lkhf bragLjgL thiyia mogilahf


bfhl g fhL l Kiwahf M bragL, w
gFfY

gLjgL.

khy,

tlhu

ms

211 jha thiy ikaf Vbfdnt mikfgLsd.


nkY 88 jha thiy ikaf mikF g eilbgW
tUwJ. gf midJ iwntwglh izajs,
FWjft Mat _y thiy bjhlghd jftf,
nehf,

fsh

VgL

gh

Fj

jL

Kbdriffis trhf bgl aY. Jl iy,


ntsh bjhlghd w tufis jha gkhw _y
trhfSF bfhL bry j muR eltoif vLF.

19

fheil guhk
30.

jbghGJ khy gh cg 5.78 a l

Mf csJ.

flj y MLf khy gh cg

njfkilJsJ.
FiwghLf,

Fiwthd thf trf, flik

fheil

kW

td

nkyhik

cs

FiwghLf nghwit gh cgia mff jilfshf


csd.

ntsh

bgUkfSF

TLj

bjhlahf jutyJ fheil ts.

tUkhdij

vdnt j muR

fheil tsF Fj KaJt mF. Fnfhis


vl, gh cg ulhtJ btik uia cUthf
muR lLsJ. mLj IJ MLf, tWik thL
FLgfSF, 60,000 fwit khLf ytrkhf tHfgL.
2011-2012 M Mo gh cg Fiwthf cs ja
uhkwf thG ViH FLgfSF b# nghw 12,000
fyd fwit khLf tHfgL.

j Uj tu-bry

l ko, jfhf 56 nfho %gh xJfgLsJ. fwit


khLf

tHfgL

uhkf

mogil

flikfshd gh TLw rff, gh nrf jlf


VgLjgL.

ytr

fwit

khLf

tHF

gadilj FLgfis nrj kfiu bfhL 4,000 gh


cg FGf cUthfgL.

nkY jifa ja

uhkwf, gntW bghUshjhu ts lf ,


_W Kj IJ fwit khLf bfhl W gh gizf
VgLj CFfgL.
31.

khy

xU

eh

bkhj

gh

cgahd

158 yr l M Wtd _y 20 yr l gh
kLnk ifahsgLwJ. M Wtd, gh cg TLw

20
rff Mat flik trfis ghts Fiwthf
cs gFf gygLJtj _y gh bfhKjiy mff
ntL vgJ j mu nehfkhF.

fheil kUJt

nritia nkgL gadhf UF lnf bfhL


bry TLjyhf 155 elkhL fheil kUJt ikaf M
Wtdjh bjhlf llgLsJ. jdh gJ nyhl
Rws xU elkhL fheil kUJt ika bragLtJ cW
bragL. M Wtd, nkY 100 TLj gh bfhKj
ikafis 32.50 nfho %gh bry W.

5,000 lUF

TLjyhf bfhss w bfhl gh cgahs TLw


rff

F%L

tr,

TL

trfSl

edgLjgL. 2011-2012 Mo, M Wtd _y, nkY


10 gh gizf j Kiw cUthf eltoif vLfgL.
32.

fheil guhk Jiw thf trfis

tYgLj,

jnghJs

cj

65 UJ 76 Mf cajgL.

aFef

vif

j _y xU tUth

nfhlF xU cj aFe vw iy cUthfgL.


fheil kUJt nritia nkgLj 2011-2012 M Mo 385
fheil Jiz ikaf, fheil kUJtkidfshf ju
cajgL.
M

Mo,

thf trfis tYgLJtjfhf 2011-2012


eghL

Cuf

flik

ts

UJ 122.24 nfho %gh brylgL. jdh braif


Kiw fUl, neh jL, fheil, td nkyhik nghw
nritf gutyhf ilf mj_y fheilf fW
<D j mfgJl, kyLjik Fiwa th
VgL. jnghJ bridY, ehkfY fheil kUJt
fYhf csd.

Ubent xU fheil kUJt

fYh iu bragl bjhlF. J bj khtlf

21
thG

ntsh bgUkfSF gadF vW enw.

Jnghynt,

jrh

khtl

xujehoY

xU

fheil

kUJt f elgho bjhlfgL. nkY, cyf ju


thj nfh ts

kW nkyhik ika xW XN

VgLjgL.
33.

khF

Kjyikr

kbwhU

njj

thFWia iwntW tz j muR tWik nfhoF

thG

FLgfSF,

bjhyhsf

Fghf

FLgfSF

trha

ehF btshLf

myJ

brk MLfis ytrkhf tHF. 2011-2012 M ML, xU


yr

FLgf

jyh

12,000

%gh

ks

MLfis

l bgW gadilt. j Uj tu-bry l


ko, 135 nfho %gh jbfd xJfgLsJ.

Xnth ML 1.5 yr FLgfSF MLf tHfgL.


IJ MLf Ko VG yr FLgf l
gadilthf.

J Cuf gFf cs FLgf Rkh

10 GfhlhF.

nguP mzh wj ehshd brlg

f 15 M eh mW ViH FLgfSF

ytr fwit

khLf tHF lJl j lK bjhl itfgL.


ViH va kf 12,000 %gh ks brhid bgW
bghUshjhu

iy

thid

caUtJl

bjhlJ

VgLJ xU Ka

tUth

bgW

lkhf ij muR

fUJwJ.
34.
cg

gRtdf gwhFiw fwit khLf gh


w

FiwtjF

xU Ka

fhuzkhf

csJ.

jeho gR td gwhFiw 20 Gfhlhf csjhf


klgLsJ. j ms MLF 100 yr l vgJ

22
FljfJ.

gntW lf _ykhf gRtd cg

CFfglhY, cg ms njitia l f
Fiwthfnt csJ. nkY, nfhilY, gRtdg rhFgoF
thyhj

fhyfY

njitahd

cy,

gjgLjgl

tdf Uig mff ntosJ. j muR, td


cgia nkgLj w l xiw bjhlF.

el

Mo 24,000 Vf Fl gRtd tsF kha


tHfgL.

gLjgL.

ghrd

E,

l,
ghrd

td

tsF

bjghf,

ntf

bjghf nghwtiw gagLj W FW trhfSF


100 GfhL khaK, w trhfSF 75 GfhL khaK
tHfgL. mtnwhL, td nrjhuij Fiwf, 50 GfhL
kha 5,000 btofS, 5,000 eWF aufS
trhfSF tHfgL. jifa gRtd cg l
khabfd, muR, 20 nfho %ghia j ML xJsJ.

ts
35.

bjhiy

edgLJtij

dtfSfhd eylfis bragLJtij, j muR


KDik lfshf fUJwJ. khy bkhj fl
cg braToa w 7 yr l MF.

Mdh

4.04 yr l cgia kLnk eh vonsh. mnjngh


khy

cehL

bkhj

cg

br

wdhd

4.5 yr l Mf UjhY, 1.71 yr l cgia kLnk


jehL milJsJ. Mfl o bjhYF Vw glFfis
W itF tr nghJkhdjhf yhjJ, gjgLJj,
nr, rij trf cs FiwghLf Mait
cgia mfg jilfshf csd.

cyf t

23
Rdh kWuik l UJ, 35.65 nfho %gh bry
ehfgodY, 27.56 nfho %gh bry giHahY ed
o JiwKffis mikf eltoif vLfgL.

nkY

75 nfho %gh bry fhY, 60 nfho %gh bry


uhnktuF

bjYs
ka

_ifY
mulUJ

JiwKffis

mikf

cj

nfhugLsJ.

Jju 7 flnyhu khtlf, 12 a

wF jsf 74 nfho %gh bry mikfgL tUwd.


36.

Mfl ojiy CFf ir glFf

vifia

mfgJ

mtakhF.

jnghJ

bjh, Rkh 56,000 gntW tifahd glFf <LgLsd.


6,000 glFf kLnk ir glFfshF. au glFf,
Mfl Niu o o glFf (deep sea tuna liners)
Matiw thFtjF 25 GfhL kha IJ yr
%gh tiu dtfSF j tHF xU a lij j
muR bjhlF.

j ML 500 a ir glFf myJ

Mfl Niu o o glFfSF njitahd khakhf


25 nfho %gh xJfgLsJ. j _y j mu
bdhU njj thFW iwntwgLsJ. MHkw fl
gFf ms f Fiwthf Ugjh Mfl oig
CFf, muR-jah xJiHl, nrhjid mogil
eLfl gjgLJ myF VgLjgL, jh fg
(Carrier Mother Vessel) xW eLfl W, tf
Mfl o glFfSF (Baby vessel) njitahd cjfis
mJ oF a cia nrhjid Kiw j ML
muR nkbfhS.

24
37.

njitahd flikf o bjh oj

tsF mtakhdit. jHf flnyhu gF muRjah xJiH _y 13 o efuf, gjgLJ


fhf, ka mu

cz gjgLJ mikrf

l nja ts fHf ia bgW gogoahf


VgLjgL.

2011-2012 M ML brid, ehfgod

jifa Fgjd trl Toa gjgLJj, fLkhd


trf Kndho lfshf nkbfhsgL.
38.

dt eyDF vbghGJ j muR KDik

mJ tUwJ.

j muR gj Vwlnd o jil

fhy dt FLgfSF tHfgL thuz bjhifahd


1000 %ghia 2000 %ghahf ca tHsJ.
kbwhU thFWia iwntW

j muR,

jkhf, o myhj

fhyf dt FLg xWF 4,000 %gh w cj


bjhif tHF. jdh muRF 72 nfho %gh TLj bry
VgL. bjhif nja dt nr kW thuz UJ
xbthU

dtUF

jnghJ

tHfgL

1,800

%ghl

TLjyhf ilF.
39.

ekJ dtf o cikia iyehLtjF

j muR ca KDik mJ tUwJ.


MLf

ah-yif

1974, 1976 M

ehLfSilna

Vgl

xgjf mogil Hj frit gjF j muR


vLJtU Kidghd eltoiffns jF rhwhF.

MtzfSF tUth Jiwna bghW vgjh, frit


gJ bjhlghf cr kw khF Kjyikr mtf
bjhlj kD jehL mu tUth Jiw jid

25
izJbfhs Miz cW thF_y (affidavit) jhf
brJsJ.

ghrdK bts jL
40.

jehL, gwhFiw cs khykhF.

ghrd

trF KY gUtkiHia jehL e csJ. vdnt MW


toy ll _y

iu wgl gagLJtJ, kiH iu

nrfgj _y yjo iu bgUFtJ mtakhdjhF. j


muR cyf t cjl mizfL duik kW
nkghL

(Dam

Rehabilitation

and

Improvement

Project) xiw bragLj csJ. lF ka muR


bfhif ms xjiy mJsJ. 2011 M ML
bjhl MW MLfSF 745.49 nfho %gh brylgL.
j _y 104 mizfLf duikfgL. 2011-2012 M
ML

18

mizfLf

duikfgL

mt

gaghL w nkgLjgL.
41.

yjo

Mjhuij nkgLj

muR

eltoiff vLJ tUwJ. g_whtJ FG gJiugo


ghuga

Mjhufis

xJfgLsJ.
brylgL.

ghJfhf

200

nfho

%gh

m 50 nfho %gh 2011-2012 M Mo


eghL t Cuf flik ts

UJ 67 nfho %gh bry, 4 lf Vf


bfhss, cgnahfw Mait mffgL. 2011-2012
M Mo, braif Kiw yjo brl l
_ykhf yjo iu bgUFtjF 11.27 nfho %gh bry ca
Mjhu flikf VgLjgL. ntsh bgha Jiw
gntW nrf Kaf thyhf gaghL wid
caj ghrd gF nkghL lij bragL tUwJ.

26
Unfh, FlhW, bfhlfdhW, itif, bjFbtshW,
bfhont nghw MW ghrd gFf jifa gf
eilbgW

tUwd.

2011-2012

ML

fhth,

thfhf gaghL wid nkgLj, ghrd gF


nkghL l , 74 nfho %gh xJfgLsJ.
42.

15.22 yr Vf ghrd gu gF ga bgW

tif, 60 cg toy gF mizfLfis csl cyf


t

jl

bragLjgL

MwhL

lkhd

jehL ts yts l (IAMWARM) ehfhtJ flij


vosJ.

elgho ehfhtJ flgf , IJ

cg toy gFf 1,90,260 Vf ghrd gu ga bgW


tif, 761 Vf, IJ mizfLf, 1056 .. sKs
Jiz fhth duikF gf vLJ bfhsgL.
jbfd 2011-2012

M ML Uj tu-bry l

ko 367 nfho %gh xJfgLsJ.


43.

jehoYs efis izgij, j muR

Kjikahd gahf fUJwJ.

e izgh, ghrd

trfis nkgLJtJ, btsij fLgLJtJ, cehL


nghFtuJ nghw gy gaf VgL. j Kj flkhf
fh Miw itif, FlhW MWfSl izgjfhf, fh
M flis fjtiz mikF g 189 nfho %gh
ko Vbfdnt eilbgW tUwJ.

gF 2011-2012

M Mofhd xJL 93 nfho %ghahF. j mLj


flkhf

flis

fjtizia

FlhW

izgjFa gid tuR bjhlF.

MWl
ka muR

cjl bts nkyhik gahf uL fl g


bragL. Kj flkhf flis mizfoUJ fhth

27
mikJ mahW, bjF btshW, kKjhWl 3,787 nfho
%gh bry izfgL. ulhtJ fl kKjhW,
itif

MWl

FlhW

1,379

nfho

%gh

bry

izfgL. j bts jL gfSF 5,166 nfho %gh


k thd fUJU ka muRF mDggL.

vD

ka mu cjfhf fhuhk khy munr gid


cldoahf bjhlF.

gfhf 2011-2012 M Mo

60 nfho %gh xJfgLsJ.

nj nghW kbwhU e

iz lkhd eahWl jhugu Miw izF


g 369 nfho %gh bry eilbgW tUwJ. 2011-2012 M
Mo gfhf 90 nfho %gh xJfgLsJ.
44.

fh gha 5.2.2007 M ehl W

ig a muj mifahf btl ts mikrf


Jj eltoif vLf ntLbkd tuR tWJ. fh
gha ig KGikahf bragLj fh nkyhik
tha bjhlfgl ntLbkd fLikahf tWJnth.
Kiy bgahW miz FJ tuR vLJs iyiana
L tWJ. tHF cr kw Yit
Ugjh nfus muR jnghJs iyF khwhf a miz fl
vjj

eltoifia

vLfTlhJ

vW

tWj ntLbkd tuR nfLbfhwJ.

ka

muR

nj nghW

Mu muR ghyh FWnf njf fLtij WJ


bghUL ka mu Kiy mj khy muRl elj
ngRthij ga Kowjh, j tH crkw
_y iuthf ilF vW vghfgLwJ.

28

RWNHY, td ghJfh
45.

jeho

bkhj

ygu

21.76

GfhL

fhLf, kuf cs gFfshf csd. khy ygu


33 GfhL tdgFahf Uf ntL vw yif
milantL vgJ nja td bfhifahF.
tdJiw,

jah

mKfgLsJ.

yf

kuf

tsF

vdnt,
lij

l 1,21,500 Vf jah

yf 43.74 nfho %gh bry 3 nfho ku fWf


elgLsd.

jdh 71,454 trhf gadilJsd.

l 2011-2012 M MoY bjhlJ bragLjgL.


jehL fhL ts l-ulh flgf (Tamil
Nadu Afforestation Project II) bjhlahf, 2011-2012 M
Mo #gha cjl 686 nfho %gh ko gYd
ghJfh kW gRik l (Biodiversity Conservation and
Greening Project) bjhlfgL.
46.

kfbjhif bgUfjhY, bjh kakhfyhY

yFf aif thlf ghfgLwd.

isthf, td yFf mofo fhLfis L btna


kjf

thG

gFfSF

EiHtjh

kjf

tdyFfis vbfhS Niy cUthwJ. yFf


thlfis nkgLJtJ, mit U cQ gfis
fhL gFfnyna tsgJ, fhLf viy Xukhf jilfis
mikgJ, uhk kf wid nkgLJtJ, z
VgLJtJ,

kj

cUF,

trha

gfSF,

clikfSF yFfsh VgL ghF cldoahf HL


tHFtJ

nghw

bral

_y

gKid
j

mrfis

uridF

csla

fhzgL.

29
bra

lij

gogoahf

eilKiwF

bfhLtU

Kjfl gfhf 10 nfho %gh xJL bragL.

kj

cHF tHfgL HL bjhifia 1.50 yr


%ghUJ 3 yr %ghahf ca tHf muR Ko
brJsJ.
47.

RWNH

rhUF

cNH

mtakhwJ.

rkiyia
mikfis

iyWj
Kiwahf

eh

ghJfhgJ

mUtU rJ yfis mij rhj

cdf ghJfhig fU bfhL gfuiz rJ


ygFia uh ghJfhf thd l xiw j muR
jahJ bragLJ. MSe ciu mJsthW Kj
Kiwahfnth

myJ

kWRH

_ynkh

jahfgL

60 ikuhDF Fiwthd 8 X 12 msF cs gh


igfSF jil gjF njitahd eltoiffis j muR
vLJ tUwJ.

sho ffis uo RWwij

ikgLJtij, mjid Kiwahf mfWtij khy


jGa

xU

kf

tu-bry

bragLsJ.
ffis

afkhf
IJ

gagL,

nkbfhs
nfho

%gh

Uj
xJL

_ykhf

nrffgL

sho

nrhjid

mogil

rhiyf

mikgjfhf, 50 nfho %gh RWNH ghJfh ahf


xJL bragLsJ.
jifa

sho

nrhjid Kiw rhiyf mikf


ffis

gagLJ

csh

mikfSF j UJ j tHfgL.

bghJ nahf lK iyth fLghL


48.

midJ ju kfSF cz ghJfhig

tHF tif midtUFkhd bghJ nahf lij

30
jehL g tUwJ. j muR gj Vwl m bgw
jFahd 1.83 nfho FLg miljhufSF bghJ nahf
l , ytr m tH njj thFWia khF
Kjyikr mtf iwntshf.
nfhJik,

j muR rfiu,

kbzizia rYif iy bghJ nahf

l bjhlJ tHF. j bghJ nahf l


nkY

uikfgL,

jtWf

eilbgwhtz

wgl

ffhfgL. m flj nghw Fwf <LgLgt J


j muR fLikahd eltoiffis vLJ tUwJ. j muR
gjnaw flj uL khjfSF fs rij jL
rl 67 egf jL fht itfgLsd. bghJ
nahf l mia fsjdkhf flatfSF vuhf
1,519 tHFf g bragLsd.

nkY 6,227 Flh

m gKj bragLsJ. Kija murh fiyfgl IJ


viynahu nuhJ gilf L JfgL.

viy

gFf m fljiy jLgjfhf, xU a cz tHf


Fw jL bghsh VgLjgL. aikah
bghUf

fljgLtij

jLf

muR

fLikahd

eltoiffis vLF vgJ j_y cW bragLsJ.


bghJ nahf l ytr m tHFtjdh VgL
TLj khaij fz bfhL 2011-2012 M MoF
cz

khafhf

Uj

tu-bry

ko

4,500 nfho %gh xJfgLsJ.


49.

iy cait ujukhf fLgLj ntLbk

bghUf
rbrtnj

njitF,
cWahd

czJsJ.

cgF

thf

vD,

cs

mik
iy

ilbtia

vgij

cait

muR

fLgLj

vLfntoa FWa fhy eltoiffis j muR vLF.

31
j

mogil

bghJ

nahf

lij

brikgLJtnjhL kLkyhJ Jtu gU, cSj gU,


ghkh, nfhJik kh, krhyh bghlyf Matiw rYif
iy tHF bghJ nahf w lij 31.12.2011 tiu
j muR oJsJ.

iy Vw nghif bjhlJ

ffhJ, bghUf iyaw iy khwf VgLnghJ


ka mu _ykhf Kngu tjf Miza ftdF
bfhL

brW

goaUJ

mjifa
Ftjfhd

bghUfis
Kaia

Kngu

tjf

nkbfhnth.

aikah bghUf iy msF mfkhf caUnghJ


mtiw bfhKj brJ TLw glf rhiyf _ykhf
EfnthfSF mlf iy tHFtjF VJthf 50 nfho
%gh bjhlf Ul Toa xU iy fLghL a
VgLjgl csJ. ka muR rika vth l x
iyia 50 %gh caa nghJ Efnth ey fU mj
gid iyia fLgLJ nehFl, mj jhd k
TL tia 1.7.2011 Kj uJ brJ khF Kjyikr
mtf vLj eltoif kf k bgU tuntig
bgWsJ.

j _ykhf khy muF 120 nfho %gh t

tUth H VglhY EfnthUF xU lUF 15 %gh


ga ilF.

bjhJiw
50.

cyf

ms

jehL

cg

rhj

bjh

KjoF cfj khykhf fUjgLwJ. thfdf, mt


c ghff, bgha, J, njh bghUf cg, jft
bjh Eg, jft bjh Eg rhj nritf Mat
Kd

cgahsf

cg

ikakhf

khy

32
iybgWsJ.

UD, rgfhy khy bjh

ts dilit rJ tUwJ. gndhwhtJ IjhL


lfhyF zfgl 9.2 GfhL vw bjh ts
y 2007-2008 Kj 2010-2011 tiuyhd Kj ehF ML
fhy 4.43 GfhL ts kLnk vjgLsJ.

bghUshjhu ffh ika (Centre for Monitoring Indian


Economy)
fhd

2010-2011

Mofhd

Kjil

jsgLsJ.
mikjhjh

<g
cg

bghUshjhu

KjlhsfSF

mifgo,

cfj

jehL
rhj

iy

VHhlF

ts

tJ

Kidghd

cg

cW

wghf
bgW.

bfhiffis

cUthFtjhY, rhu tHFtij nkgL mogil


flik

cs

ilbtia FtjhY, w

thj

bjhyhsfis cUthFtjhY mfs btehL neuo


Kjoid

bgW,

jnghJs

kj

iyid

kh

bjhJiw TLj tsid bfhL tu j muR


Ka nkbfhS. j muR nkhlh thfdf, mj c
ghff jahj, c bjhEg, kUJf jah nghw
JiwfSbfd jjna Jiw rhj ltlkhd bjh
bfhiffis tFgJl a bjh bfhif 2011 xiw
cUthF.
51.

bghUshjhu tsF aikahj JiwfYs

FiwghLfis flJ, flik trfis tsgLJtjF


bjhF l xiw cUth, mj _y lfis
bjhlJ iwntW neh, Vbfdnt j ML MSe
ciu mjthW 2025 bjhiynehF lij jahf
j muR eltoif vLJ tUwJ.
jiyik jehL

khF Kjyikr

flik nkghL tha xid

33
j muR cUthF.

j tha, bjhlJ gntW l

fUid flJ, jf kL brJ mt jiknfg


muR-jah

gf

Kiwnyh,

munr

neuoahfnth

lfis iwntWtij cW br. jifa mik


mogilyhd Vgho _y X zfkhd brayhf
Niy cUthfgL, Kjik, ulh, _wh iy
Jiwf tsF cjL tif flik lfis
iuthf

iwntWtjF

ttif

br

vd

cWahf

enw.
52.

bjh Kjil <gjF bjh WtdfSF

tHf ngha ms y mu tr UgJ mtakhwJ.


jnghija Niy y ifafgLJ g fLikahf,
bghJkf vdh Koyh tHFfis rf
neLwJ. y Fj gy uridfsh a KjLfis
bgWtY,

bjh

ts

flik

nkghoid

nkbfhtY jilf VgLwd. bga bjh KjLfis


<g khyfSilna fL ngho y jnghija
Niy

mul

ngha

KjLfis

<F

wid

muR

iyba,
HJ

jifa

Niy

VgLsJ. vdnt, mu tr cs yfis xUizJ,


y

cikahsfis

ghfhjtz

jah

yij

ifafgL y tia VgLj muR eltoif vLF.


jnghJs flha y vL rl y FiwghLf csjh
yfis xUizJ mj gaid midtU gtJ nghw
Jikahd

tKiwfis

csl

xU

vL

bfhifia j muR cUthF. j _y ngha ms y


tia

cUth

bjh

fhf

kW

flikfis cUthf eltoif vLfgL.

mogil

34
53.

Vbfdnt

khy

thfd

bjhrhiyf,

jft bjh Eg nghw Kakhd Jiwf bgUks


gdhL KjLf btfukhf <fgLs iy cg
Jiwid j muR bjhlJ tYgLJ.

j muR 21,500

nfho %gh msF KjL ths 22 bgU lf


FJ bga bjh WtdfSl fyjhnyhJ tUwJ.
bfhah, #gh, jhyhJ nghw btehL Kjlhsf
jeho KjL brtjF mf Mt bfhLsd.
ehLfUJ

tU

bjh

Kjlhsf

bjh

Wtdfis mikf jgl bjhngilfis j muR


cUthF.

Wtdf

bgUghyhdit

VWk

wFkF v JiwKfij gagLJtjh tlF


JiwKf iz l thyhf v JiwKfF,
Ijh v nja beLrhiyF neuo iz cUthfgL.
54.

j muR khy bj khtlf bjh

ts Fj Mt bfhLsJ.

kJiu-JFo

beLrhiyia, jrhila bjh ts bgUt ghijahf


j muR cUthF vW Vbfdnt mJsJ. JFJ
thd l mif xW jahfgLsJ.

mif cg tf KjL gF, trha tf KjL


gF, mrh ika, w RWyh KjL kly Matiw
mikgjF

jFj

lf

muR-jah

gf

milahs

mogil

fhzgLsd.

lij

iwntw

eltoif vLfgL.
55.

bjh

Jiw

tsF

muR

bghJJiw

Wtdf TLj gfF tif ca eltoiff


nkbfhsgL

tUwd.

jehL

bk

Wtd

35
mjDila MyFs, ma myFf _y jeho bkhj
bk cg 3.6 GfhL kLnk cg brwJ.
jnghJ 165 nfho %gh bry MyFs my cg
wid uL yr lUJ ehF yr l Mf,
350 nfho %gh bry ma my cg wid
IJ yr lUJ gidJ yr l Mf caj
eltoif nkbfhsgL.

FW, W kW eLju bjh Wtdf


56.

ehonyna jeho jh FW, W, eLju bjh

Wtdf vif mfkhf csJ. nja ms J


15.07 GfhlhF. FW, W, eLju bjh Wtdf mf
ms

ntiythfis

cUthfToa

bfhlit.

gndhuhtJ IjhL l fhy FW, W Wtdfis


CFf, bjhyf FGk nkghL l (Cluster
Development Programme)
cnjfglJ.

50 bjhyf FGkfis cUthf

Jtiu

cUthfgLsd.

15

bjhyf

FGkf

2011-2012 M Mo xgJ bjh

bjhFf cUthfgL.

tU MLf FW, W, eLju

bjh Wtdfis CFf y xJL bra nfh


Wtd 25 lf 2,256 Vf yij nj brJsJ.
bjhngilF cfj brayWnghd TLw ghiyf
yfis a bjhngilf mikf gagL W, FW,
eLju

bjh

Wtdfis

cUthf,

bgUf eltoif vLfgL.

ntiythig

2011-2012 M Mo

23.50 nfho %gh bry VG a bjhngilf flik


gfis

nkbfhs,

27.49

nfho

%gh

bry

vL

36
bjhngilf flik trfis nkgLj nfh
Wtd eltoif vLF.
57.

y xJofhd iy bfhif, y t

cUthFj, mJ bjhlghd eilKiwfis vikahFj


nghw eltoiff thyhf nfh Wtd braghLf
uikfgL.

jnghJ, FW, W, eLju Wtdf bjhlf

15 GfhL _yjd kha tHfgLwJ. j muR FW, W,


eLju bjh Wtd Jiw KjLfis CFf TLj
Cf

cjf

tHFtjfhd

ttiffis

Muh.

Kjflkhf, jehL bjh KjL Wtd, FW, W, eLju


bjhrhiyfSF _W rjj to jSgo fl tHF
vw

kahd

bria

bjJ

bfhnw.

VWk thf mf cs rz, fW mogilyhd


bjhfSF cs thig fU bfhL, 2011-2012 M
Mo, 100 nfho %gh _yjd jF bjhrhiyfis
mikf j muR flid, bjhEg cjfis tHF.
jdh, Vuhskhd goj isPf Fiwj to flid
bgW,

bjh

myFfis

bjhlf

thf

VgL

vd

vghfgLwJ.

w ts, ntiyth, bjh Kidnth nkghL


58.

jehL,

mogilahf
khykhf

wikahd

bfhL

fwJ.

Wtdf csd.

bjh
jnghJ

bjhyhs
ts
khy

Mjhuij
Knghfhd

38,601

bjh

iuthd bjh ts fhuzkhf,

khy wF kjts (skilled manpower) njitF bgU


gwhFiw VgLsJ.

Mdh, mnj rka ntiy th

mYtyff ntiyfhf 68 yr isPf g brJ

37
csd.

a bjh Tlik (Confederation of Indian

Industry) btl Mtif, 2015 M Mo, jeho,


130 Kj 150 yr tiu wf gahsfSfhd TLj
njit

VgLbkd

klgLsJ.

jifa

wf

bjhyhsfSfhd njit, cg rhj bjhf, ber


bjh, nkhlh thfd

bjh, yiu tf, jft

bjhEgJiw, dQ cg, rhj nrit Jiwf


nghw Jiwf UF vd fUjgLwJ.

nja jft

bjhiy bjhl Wtd Tlik (NASSCOM) kogo,


MLnjhW, gl bgW btnaW 3.5 yr gljh
khztf 20 GfhL kLnk ntiythig bgw jF
cilatfshf

csd

vW,

jft

bjhl

(communication skill) f m nghw bk wikf


mtfSF ngha wikikna jF fhuzf vW
bjwJ.
59.

khy muR, jehL w nkghL af (Tamil

Nadu Skill Development Mission) _ykhf jah bjh


WtdfnshL izJ ntiythFa w njit
cs Fiwit flJ, mjnfg rhj mogil
ntiythF cfj gfis (Modular Employable Skill)
tHF ghllfis totikF.

muR fiy-ma

ffY muR cj bgW fiy-ma ffY


bkw g, ththjhu

bjh g (vocational

training) tHF mikf _ykhf, midJ muR bjh g


Wtdf bjh w g tHfgL.

jifa

gf _ykhf, 2011-2012 M Mo 1.5 yr isPf


bkw, bjhEg w nghwtiw bgWthf.
Fj

gahsfis

bjhlJ

cUthF

nehFl

38
gWngh w nkghL Wtd (Faculty Development
Institution) xiw jah bjh WtdfSl muR izJ
cUthF.

jehL khy w gbjhF (Tamil Nadu

State Skill Registry) bjhlfgL, mj_y, ekJ khy


bjh

bgwtf

tuf

nrffgL

guhkfgL. Kjflkhf muR bjhEg g ikaf


g bgwtf tufS, ntiythF cfj g
(Modular Employable Skill) _y w ts g bgwtf
tufS g bragL.
60.

jnghJ

iyaf csd.

jeho

62

muR

bjh

jeho w Fj bjhyhsf

njit mf ms csjh jifa g ikaf mu


rh TLjyhf bjhlfgl ntosd. j ML 10 a
bjh g iyaf bjhlfgL.

jifa g

iyaf yhj xbthU tlfY xU bjh g


iyaij bjhlf ntL vgnj j mu nehfkhF.
muR bjh g iyaf dQ ghlKiw, gNH
kh

mogilyhd

(Simulator

Based

Training)

nghwt _y khztf mw nkgLjgL.


muR bjh g iyaf gY gy ViH va khzt
khzaf

vgjh

mtfSF

MLnjhW

uL

UilfS, xU br fhy ytrkhf tHfgL. jbfd


4.6 nfho %gh xJL bragL.

jifa g bgW

khztfilna jdifia VgLj, bghJkfilna


khztf
mg

ga

cathd

iyafUJ

fnzhlij
nj

bgW

VgLj
bttU

khztfSF muR Kiul Toa w milahs mil


tHfgL.

39
61.

ththjhu bjh f gF bghJthf ca

KaJt mfgLtiy. jifa f gfSF


ca KaJt tH ju cajgl ntLbkd j muR
fUJwJ. vdnt, ca bjhEgkhd th} guhk, cg
rhj bjhf, fg kW mJ rhj nritf nghw ca
bjhEgf isPfis gWf cyfju thj xU
g ikaij jah gnfl j muR mikF.
khztfilna

tsF

ikakhf

sFtJl, cyf ms kfToa tif g mJ


rhj tHf, mjdh khztfSF cqY, cyf
msY g br thfhd a tf VgLj J
ttFF.

mdh

isPf

eyDfhf

mfgoUj bdhU thFW iwntwgLwJ.


62.

bjh

Kidnthiu

CFF

ntiythig bgUFtJl uhd bghUshjhu tsF


cjwJ. isPf bjh Kidnthfshf cUthF nghJ
VgL rthfis vbfhL bt fhz mtfSF ca
cjfis bra jFj Wtd mikf njitgLwd.
ij fU bfhL Vbfdnt cs bjh Kidnth
nkghL Wtd uikfgL. j Wtd wgl bragL
isPfis CFf, Fghf Kj jiyKiw bjh
KidnthUF

ca

gf

eltoiffis

vLF.

mf

jfhf

jah

njitahd
bjh

WtdfSl izJ a gf bjhlfgL. jifa


gfis nkbfhtjfhd ed tFgiwf, yf, f
ika,

Tl

muf,

jF

Lf

nghw

trfis

csla ed g tshf ehF nfho %gh bry


cUthfgL.

j bjh Kidnth mik Wtd,

40
Wtdf, ka, khy muRf cjfnshL xU _y
ia cUthFtnjhL, jah bjh Wtdf, btehL
KjlhsfSl izJ giza _yjd ia (Venture
Capital) cUthF.

jft bjhEg
63.

cyfs jft bjhEgF, mjid rhj

nrit WtdfSF jehL xU Ka KjL lkhf


mikJsJ.
bjhEg

khy
VWk

40,000

2010-11
nfho

Mo

%ghahF.

jft
jft

bjhEgK, mjid rhj bjhfS tsaila j


muR midJ trfis bjhlJ brJ jU.

Fghf,

ulh iy efuf, Cuf gFf Wtdfis


bjhlFtjF midJ trfis brJ jU.
iy

efuf

Vbfdnt

cUthfgl

ulh

bga

flikfis KG ms gagLJ bghUL fhahf cs


lfis jft bjhEg WtdfSF gid bra
u eltoif vLfgL.

f tbghU Jiw

Kjoid <F bghUL eltoif vLfgL.

murhdJ a jft gkhw bjhEg bfhif 2011-I


cUthF.

bfhifahdJ

bkbghU,

tbghU

bjhfis CFF jkhf, Kjlhsfis <F


tifY mik.
64.

Vbfdnt mjgo, muR ftl bjhiyfh

fHfij (Arasu Cable TV Corporation) J%l j muR


njitahd eltoiffis vLJ tUwJ.

jnghJ jrh,

nfha, nt, Ubent Ma ehF lf cs


xgu

jiyKidaf

(head

ends)

bragl

41
bjhlFtjF

eltoif

Rbwiy UF
bjhiyfh

vLfgL

tUwJ.

50

ftl aFgtf muR ftl

nritia

bgw

eltoif

vLfgL.

16 khtlf a jiyKidaf W, 11 khtlf


jah jiyKidafSl xgj brJ xgu trfis
khy KGtJ gLJtjF eltoif nkbfhsgL.
jifa jiyKidafUJ iu khy KGtJ
xgu

bjhlfgL

vgij

kl

bjJ

bfhnw.

r Jiw
65.

Jjkhd

bghUshjhu

tsaila

bjhrhiyfSF jFj iy jukhd rhu tHFtJ


mtakhF. khF Kjyikr mtf Kija M
fhy jehL if khykhf saJ. Mdh Kija
.K.f. M fhy fLikahd gwhFiw iyF
jsgLsJ.

flj IjhLf Tos a cg

w 206 bkfhth kLnk. vdnt, cgia bgUFtnj


j mu Kjikahd gahF. jah Jiw, jahUl
TL Ka cgia bgUFtij xU bfhifahf
j muR CFF.
66.

rhu Jiw tsaila gKid cfis j

muR nkbfhL tUwJ. cg rhj nkyhik cahf


elnjtU cg lfis iuJ Kof, a
cg lfis bjhlf, g flikfis
f, Hig jLF bghUL gkhd mikfis
nkgLj eltoif vLJ tUnwh.

eifahd khW

Vghlhf fhW, Na rfis gagL cg bra

42
eltoif vLfgL tUwJ.
cahf,

vria

gagLJtJ,

nrF
r

njit Fj nkyhik
jkhf,

jif,

.v.v

Na

gfis

bjUsFf, Na rl Toa gRik Lf fLtJ


MatY j muR ftd brY tUwJ. Uil
fLogjF,
fHf

xU

jLgjF jehL cg gkhd

FGF

IJ

Kdh

giluf

bfhl

80 FGfis cUthsJ. w FGf Kjflkhf


ehF

khjf

bragL.

mj

wF

mFGf

braghil bghWJ, o tHFtJ g gfgL.


67.

khy jnghija cg w 10,237

bkfhthlhf UjhY, ruhr cg 8,000 bkfhthlhfnt


csJ.

Mdh njitnah 10,500 Kj 11,500 bkfhthlhf

csJ.

vdnt, 2500 bkfhth Kj 3500 bkfhth tiu

jLghL csJ. jid btrij rhu thFtj


_ykhf, fhW _y bgwgL ria gagLJtj
_ykhf,

jil-fLghL

eltoif

(Restriction

and

control) _ykhf rkhJ tUnwh. Cuf, efu gFf


_W k neukhf Uj btL 1.7.2011 Kj uL k
neukhf FiwfgLsJ.

r cgnfg j

btL gogoahf jsjgL, 2012 MfL khjF


khy KGtJ KYkhf fgL.
68.
cg

2011-2012 M Mo a lfsh ilF


w

vghfgLwJ.

3,280

bkfhth

Mf

UFbkd

jdh,

nahf frkhd

Kndw UF vd enw.

khy muR, tlbrid

_wh iy, ehfh iy cg, clFo, v iz,

43
Fjh ir nr Ma cg lfis iugLJ.
lf _y mLj IjhLf TLjyhf 5,100
bkfhth r ilF. 2011-2012 M Mo 4,800 nfho
%gh bry 800 bkfhth clFo l, 9,600 nfho
%gh bry 1,600 bkfhth c md l, 3,600 nfho
%gh bry 40 ML gHik thj vQh md
auF gyhf 600 bkfhth w bfhl a
au W l, 4,800 nfho %gh bry 800 bkfhth
JFo ehfh iy cg l Mait bjhlfgL.
jdh

murhY,

gntW

TL

KafshY

bkhj

22,800 nfho %gh Kjo 3,800 bkfhth rhu cg


TLjyhf ilF.
69.
%gh

jehL cg gkhd fHf 40,000 nfho

fl RikahY, 38,000 nfho %gh msfhd ul

eljhY fLikahd beUfoia rJ tUwJ. j


muR gj VwnghJ Mjhuf nghJkhdjhf yhj
fhuzjh, bgUghyhd gofSF gz tHfglhj iyna
UjJ.

turhdJ jehL cg kW gkhd

fHf iyia uhFtjF FWa fhy eltoifahf

Mjhufis

uLtjF,

lfhy

mogil

KGikahf thfij uik brtjF eltoif


vLJ tUwJ.
70.
_y

Jfjf vr cg Fghf fhW

bgwgL

vr

jehL

Kiy

twJ.

fhwhiy _y Wtgl bkhj cg w 6,007 bkfhth


MF.

ah

47 GfhlhF.

cs

bkhj

cg

fhW _ykhd vr cg KjL

44
brtjF trahf, vria iya iz tiu
mDtjF njitahd flik trfis tYgLj j
muR eltoif vLF.

flnyhu fhW vr (Offshore wind

mills) cgl fhW _ykhd cgia nkY mff j


muR ca tfis fl.
71.

MLF

20,000

bjU

sFf

1000 uhkf 248 nfho %gh bry Na r v xU


yr bjU sFfis mikF xU kfjhd lij j
muR bragLJ.

khy mu gF 191.60 nfho

%ghahf, ka mu kha 56.40 nfho %ghahf UF.


2011-2012 M Mo 200 uhkf 20,000 bjU sFf
Na v

ria gagLJ

tif

khaikfgL.

jbfd MF brythd 49.60 nfho %gh ka muR


11.20 nfho %ghia, khy muR 38.40 nfho %ghia gJ
bfhS.

njnghW 2011-2012 M Mo Na rl

Toa 60,000 gRik Lf Cuf ts Jiw _y flgL.


ka mu 48.60 nfho %gh kha cgl Rkh 180 nfho %gh
bry gRik LfSF Na vr tHF gid
jehL

vr

Vbfdnt

nkghL

cWajthW

muR-jah

gf

Wtd
gRik
Kiw

nkbfhS.
vria
wj

muR

CFf
xgj

eilKiwfis g 50 bkfhth cg w bfhl


Na x rhu jahF fh xiw jehL vr
nkghL Wtd mikF.

rhiyf, W JiwKff
72.

khy uhd bghUshjhu tsF jukhd

rhiyf iz mtakhF. Vbfdnt bjjgo mLj

45
_whLf 2,400 nfho %gh bry 963 .. khy
beLrhiyfis Ut rhiyahf, 3,700 .. khtl
rhiyfis il t rhiyahf khWtjF j muR
cWLsJ.

rhiy flikfis tYgLj frkhd

ms njitgLtij fU bfhL, Kakhd rhiy


gfis mikJ, guhkJ muRF khw br Kiwia
(Build, Operate and Transfer) jah gnfl j muR
bragLJ.

cyf t cjl jehL rhiy

nkghL l ulh flkhf 2,500 .. sKs


beLrhiyfis 5,000 nfho %gh bry nkgLJ gia
j muR nkbfhS.

2011-2012 M Mo xUizj

rhiy flik nkghL l (Comprehensive Road


Infrastructure Development Programme) 1,450 nfho %gh xJL
bragLsJ. , rhiyfis gLJj, nkgLJj,
ghyf,

kjFfis

gagLjgL.

duikj

nghw

gfSF

2011-2012 M Mo xUizj rhiy

flik nkghL l 257 nfho %gh bry


JFoUJ

Ubr

tahf

fahFk

tiu

brY HF flfiu rhiy jKs 113 .. s rhiy


gLjgL nkgLjgL.
73.
fwJ.

bjfhah bga bjh ikakhf brid


ntfkhf caJtU kf bjhif, thfd ber

Matiw rkhf Kjfl bttl rhiy gf jnghJ


nkbfhsgL

tUwd.

benria

Niu

izF ulh fl bttl rhiy mikF g


#gha gdhL TLw Wtd cjl 1,075 nfho
%gh bry nkbfhsgL.

WnrUJ khkyuij

izF 25 .. sKs uh fh rhiy ulh fl

46
gfSF y ifafgLJ gf eilbgW tUwd.
y ifafgLJ gf Kowl 550 nfho %gh bry
rhiy mikF gf nkbfhsgL.
74.

rhiy

juij

uhf

guhkgjF

bjhEgij Kiwahf gagLJtJ aikahjjhF.


j Mo ft rhiy guhk Kiw, rhiy ju,
a bjhlghd jftfis csla jft bjhF
Matiw cgnahJ rhiy nkyhik, lL gfS
nkbfhsgL.

khy

beLrhiyfis,

khtl

bgU rhiyfis bragho mogil rhiy guhk


xgj Kiw _y nkgL guhkF gfis muR-jah
TL Ka j muR bragLJ.
75.

khy 22 W JiwKff csd.

MSe

mtf ciu Vbfdnt mJsgo muR-jah TL


Ka _ykhf W JiwKff nkghL gfis
tuR nkbfhS. fg fL bjhYF 10,000 nfho %gh
KjL

bfhLtugL

mJnsh.

vW

njj

bjhYF

mif

njitahd

cW

flikfis

nkgLJtJl jfhd Kjil <F tif ca


eltoiffis j muR nkbfhS.

RWyh
76.

jbghGJs RWyh tsfhd flikfis

nkgLJtJl, RWyh flikf cs FiwghLfis


flJ RWyh gafis jehoF <F tif
nkghL lfis j muR bragLJ. khyF
tUif jU RWyh gafSF cyfju thj trfis

47
brJ bfhLgnj j mu nehfkhF. kJiu, uhnktu,
fahFk, jrh Ma lfYs RWyh flikf
51 nfho %gh bry nkgLjgL tUwd.

Fl

RWyh ikafSfhd RWyh ts l 2011-2012


M Mo 53 nfho %gh bry RWyh jyfSfhd
xgJ lf nkbfhsgL.

Ma ts t

cjl 450 nfho %gh ko xUizj RWyh


flik lij bragLj ka muR njbjLJs
ehF

khyf

jHfK

xW

vgij

khF

cWdfSF eh kl bjJ bfhnw.


77.

RWyh Jiw jah Kjil bgWtjF j

muR Mtd br.

ru KaJt thj lfis

csla bjhikF RWyhit j muR CFF. j


lf

gHik

thj

fllfis

jF

Lfshf

duikJ gagLj jah CFfgLt.

Ufil

kW etuf nfhfis csla RWyh, bjF R


cs uhnktu, kJiu, fahFkia csla bjF
kly

RWyh

nghw

KjikgLjgL.
flfiu

Mf

RWyhf

mijnghnw tdf, kiy gFf,

Matiw

csla

RWNH

RWyhit

CFf muR-jah TL Ka _y cztff


nghw

flik

trfis

cUthFtjF

eltoif

vLfgL.

J rka mwiya Jiw


78.

nfhf

jik,

bjhik, tuyhW

KaJt Kjatiw ng fhg j muR u


Kafis nkbfhL tUwJ. j cdjkhd nehfij

48
kdbfhL

Mfk

fgo

flj

gbuL

MLfSF nk FlKGF eilbgwhk cs nfhf


1,006 nfhfSF duik gf KofbgW FlKGF
bragL.

j aho 89 nfhfis duikgjfhf

22.50 nfho %gh xJL bragLsJ. khF Kjyikr


mtfsh mtuJ Kija M fhy Unfhf
bjhlfgl

mdjhd

bragLjgL.

gLjgL.
nkbfhtjfhf
11,931

l
nkY

ehnjhW
to

nfhfSF

cntfJl

106

nfhfSF

xU

tUkhd

25,000

KG

%gh

fhy

i#ahtJ

ilF
j

tif

uju

itL

bragLsJ. j itL xU yr %ghahf cajgL.


nfh mrff, XJthf, irthzf, uhk rhf
MnahfSfhd khj Xa 750 %ghUJ 1,000 %ghahf
cajgL.

j ts
79.
ghujhr

UFwis
Mnah

kfhf

ghuah,

fijfis,

My,

fP

mu,

bkhf bkhbgaJ izajs btL bghUL


cyf jHhuh Wtd, j gfiy fHf Mat
gahW mPf, w jHPf,

w bkh mPf

Mnahiu bfhl FG xW mikfgL. mjifa bkh


bgafhf j gfiy fHfF 48.50 yr %gh,
cyf jHhuh WtdF 10 yr %gh j Uj
tu-bry l ko mDkfgLsJ.

49

g f
80.

FHijfSfhd 2009 M ML ytr-flha

f cik rl awgl wF, f X mogil cikahf


mua rhrdgo flhakhf gLsJ. ka mu j
rlij g j muR, midJ FHijfis bjhlf
gfY, iliy gfY nrJ jukhd fia
tHF.

midJ FHijfis g nrJ bjhlJ

100 GfhL khztfS bjhlf f bgWtjF ttif


brtnj j mu FnfhshF. j yif vJtjfhf
midtUF bjhlf f tHFtij nehfkhf bfhl
midtUF f l (Sarva Shiksha Abhiyan) wghf
bragLjgL tUwJ. bjhlf fia f gaDsjhf
MFtjfhf l gf mogil flikig
nkgLj, kj ts nkgho xU gFahf MafSF
gf mf Kaf nkbfhsgLsd. gf
flik trfis VgLJtjfhf 2011-2012 M Mo
498.24 nfho %gh xJL bragLsJ.

midtUF

f l g nkyhik FGfS (School


Management Committees) mikfgLsd.

FGfis

tYgLJtjfhf 2011-2012 M MLF lF 27.07


nfho %gh xJL bragLsJ. gF bryhk 56,113
whf csd vd fzlgLsJ. u Kaf _y
tf midtiu j Mnl gf nrf eltoif
vLfgL.
81.

g f M, bg f jhrhu

cs ilbtia r brtjfhd ttiffis muR tFJ


tUwJ.

2011 M ML kfbjhif fzbfLgo

50
jeho f fnwh jhrhu 80.33 Gfhlhf csJ.
Mf f GfhL 86.81 Mf bgf f
GfhL 73.86 Mf csJ. bgfSfhd nja bjhlf
f

11

khtlf

tlhuf bragLjgL tUwJ.

js

38

j gy Toa

tif iliy fia tHF fgh fh ghfh


ahyah l 14 khtlf cs 45 tlhuf
ciwl gf VgLjgLsd. caiy, nkiy f
gY khzaUF co-ciwl tr brJ jUtjfhf 13
khtlf cs 44 tlhuf 44 khza jF Lf
bjhlfgLsd. bgfSF bjhlf f tHF nja
l, fgh fh ghfh ahyah, khza jF
Lf

Ma

lf

gadilwd.

bg

_y

fia

2,58,715

khza

CFF

nehFl

khF Kjyikr mtf gl go, gla go goj


bgfSfhd Ukz cj bjhifia 25,000 %ghUJ
50,000 %ghahf caaJl, ehF uh jf fhR kdKtJ
tHshf.

bgnwhf jf bg FHijfis M

FHijfSF fuhd f fl CfkgnjhL f fg


iu ghd rkiyia vl J cj vd enw.
82.

bjhlf f iy khzt nrif caJ

tUtjh nkiy f iyY khzt nrif caJ


tUwJ.

nkiy

juij,

cflik

trfis nkgLJtjfhf, 2009-2010 M ML Kj nja


iliy

(Rashtriya

Madhyamik

Shiksha

Abhiyan) bragLjgL tUwJ. Fghf, l, eLiy


gfis
iliy

ca

iy

gfshf

juij

ju

caJtij

caJtjfhf

jnghJs

51
iliy gf flik trfis tYgLJtij
nehfkhf bfhLsJ. lij bragLJtjfhf
2011-2012 M Mo 150 nfho %gh xJL bragLsJ.
2009-2010 M Mo nkiy gf ilw j
1.39 Gfhlhf UjJ. nkiy gfUJ il wiy
D

FiwgjF

gjh

tFUJ

gbulh

tFtiu gY midJ khztfSF xU w Cf


bjhif tHf j muR Ko brJsJ. muR gf, muR
cj bgW gf Mat gjh tF, nkiy Kjyh
ML gY khzt khzafSF jyh 1,500 %gh, nkiy
ulh

ML

goF

khzt

khzafSF

jyh

2,000 %gh Cf bjhifahf khy murh tHfgL.


bjhif khzt khzaf bga ir Wtd
nghw bghJ Jiw Wtdf it bjhifahf itL
bragL, mtf g goig KoF bghGJ mbjhif
mtfSF tHfgL.
xJo

24,94,649

l 394.04 nfho %gh


khzt

khza

gabgWthf.

l _y nkiy gf ilw j nkY


Fiw vd enw.
83.

2011-2012 M Mo g FHijfSF uL

br Uilf tHfgL.
xJfgLsJ.

jF TLjyhf 59 nfho %gh

khF

Kjyikr

mtf

njj

mif cWajgo 2012-2013 M ML Kj g


FHijfSF
brJsJ.
VgL.

ehF

br

Uilf

tHf

muR

Ko

jF MoF 177 nfho %gh TLj bry


Mwh tF mjF nkY gY khztfSF

miu fhrilF gyhf KG fhril, khzafSF


ghthil

jhtF

gyhf

rth

fR

tHf

Ko

52
bragLsJ. j cil khw g khzt khzailna
bgUj tuntig bgW vd enw.

jnghJs T

tuij fU bfhL ija T ca tHfgL.


muR gf, muR cj bgW gf gY midJ
FHijfSF fhyf tHf khF Kjyikr mtf
Ko brJshf.
84.

brid o..I. tshf (Directorate of Public

Instructions) xUizj mrh fh mikfgL.


g

rhj

midJ

aFeuffS

wghf

totikfgl fllf l bgWtJl Tl muFf,


g ikaf, fyJiuahl ikaf, ifgl fh
TlJl Toa f bjhiy bjhl ika nghw ed
trfS VgLjgL. j xUizj mrh fh
VgLjgL
njitfis

mogil

kL

trf,

fU

Maf

bfhshk,

khztf

ghl

jffSF mghY fa bgwToa tif mik.

ca f
85.

midtUF v ilfToa jukhd ca

fia tHFtnj j mu FnfhshF.

cyf ju

thj Muh kW nkgl trfSl Toa caf


ikakhf jHfij cUthFtnj j mu UgkhF.
etilj it nrj khzt khzafSF, uhkw
khzt khzafSF ca f tr nkY ilf bra
khy muR gy Kafis nkbfhL tUwJ. j nehfij
mil tif Fiwjgr jFahf my a bjhEg
f FGk (AICTE) FLs msnfhUJ khWgL
mFpLfis

js

gw

muR

Ka

53
nkbfhLsJ. j _y etilj it nrj khzt
khzafS uhkw khzt khzafS cafia
bgUks bgw Ko.

jifa jsjgl FpLfis

gWgo khgik ca kwK j khyF X


ilfhy Miz wJsJ vgij eh kl
Fl Unw. jUk khtl m%, ghbuogo;
JFo

khtl

fsF;

ehfyhu;

ehfgod

Gu

khtl

khtl

ntjhua;

nt

khtl Ug; Uth% khtl UJiwo,


ey; fhu khtl benk; UJef khtl
rh;

Uuhg

khtl

$uf

vd

gndhW

lf jhf muR fiy-ma ffis mjj


gfiyfHf cW ffshf khF Kjyikr mtf
rg

bjhl

itjhf.

nj

khtl

nghoehaf} muR bgha f xiw jhf bjhlf


khF Kjyikr mtf xj tHshf vgij
kl bjJ bfhnw.

bjhf gY Kj

jiyKiw gljh khztfSF tHfgL f flz


j murh bjhlJ tHfgL.

2011-2012 M Mo

jfhf, 280 nfho %gh xJL bragLsJ.


86.

mogil

nkbfhSj,

M,

khztf

braKiw

gtjid,

Muhfis

uil

glf

tHFj, f gWefSF cj nghw gfis ekJ


gfiy fHff cy jiywj gfiy fHffSlD,
cyf

juf

Jz

xgj

WtdfSlD
brJ

nkbfhs CFfgL.
njitahd

ms

izJ

bfhs,

TL

nkbfhs
Kaf

jfhd, flik trf

nkgLjgL.

gfiy

fHff

54
buR, b#k, ghZ, d bkhfis gWF bghUL,
fhx

tFgiwfS,
btehL

bkh
gfiy

iuahsfS,
MafSF,

fyJiuahl

trl

TlfS

fHffUJ

MafS
khztfSF,

gaf ttif bragL.

Toa

cUthfgL.
f

tutiHfgL

bgw
ekJ

MuhahsfSF
cyf ms fbgw

tYef fUJf mogil ekJ ghl lfis


cyf ju cUthF tif j gfiy fHff
ghl l cUthF xiw khy muR VgLJ.
Kaf ekJ f Wtdfis cyf ms ju thj
f Wtdfshf khw xU bjhlfkhf mik vd enw.
87.

muR gf, muR cj bgW gf Mat

gY midJ +1, +2 khzt khzafSF, muR, muR cj


bgW ff gY midJ khzt khzafSF
ytrkhf kof tHF lij khF Kjyikr
mtf Vbfdnt mJshf. ehL frh vW
bjdhL bgdhh vW nghwbgW nguP mzh
mtf wj bghdhshd brlg 15 M ehsW l
khF Kjyikr mtfsh bjhl itfgL.

Cuf

gFfis nrj khztfS Fghf etilj it


nrj khztfS jft bjhEg u eikfis
bgW tif f gagho mtfsJ mEgK,
wD nkgl bra ntL vgnj j mu nehfkhF.
2011-2012 M Mo jFs khztfSF 9.12 yr
koffis tHFtjF cnjJnsh.

j Uj

tu-bry l ko lbfd 912 nfho %gh


xJL bragLsJ.

55

kf eth
88.

r_f

bghUshjhu

msnfhfis

bghWj

tiu Fghf, Rfhjhu msnfhf, jehL f caj


iy csJ. my a ms gsFHijf w
j Mu wfSF 50 Mf, ngW fhy bgf
w j xU yr wfSF 212 Mf Uj nghY
ekJ khyij bghWjtiu gs FHif w
j 28 Mf, ngW fhy bgf w j
80 Mf csJ. kfngW trfis Mug Rfhjhu iyaf
bgw

jhkhf

vif

26.8 Gfhlhf caJsJ.

2010-2011

Mo

2011-2012 M Mo kf

eth JiwF 4,761 nfho %gh xJL bragLsJ.


midtUF Rfhjhu vw Fnfhis vJ nehFl nja
Cuf Rfhjhu ey l, jehL Rfhjhu ey l vw uL
khbgU lf ekJ khy bragLjgL tUwd.
89.

uhkwf

Rfhjhu

trfis

nkgLj

2005 M ML Vu f, nja Cuf Rfhjhu ey l


bjhlfglJ.

uhkw

nkgLJtnj

kf

Rfhjhu

Kakhd

iyia

nehfkhF.

midtUF Rfhjhu vw Fnfhis miltjfhf, midJ


Mug Rfhjhu iyafY thu vyh ehfY 24 k
neuK

kfngW

trfis

brafis aj,

mgjfhf

TLjyhf

_W

njbjLfgl Mug Rfhjhu

iyafis 30 gLif trl Toa kUJtkidfshf ju


caJj,

bgf

uj

nrhif

nehia

jLgjfhf U rJ FiwghLfis fistjfhf


TLj Cl rJ nkyhik, kUJtkid _y kfngW

56
trf bgWtij mfF bghUL uj nr ikafis
tYgLJj

Ma

gntW

nkbfhs gLsd.

eltoiff

jdh gs FHijf w

jK, ngW fhy bgf w jK FiwJsJ.


gs

FHijf

jij,

ngW

fhy

bgf w jij nkY Fiwgjfhf, j muR


fL Kafis nkbfhS. 2011-2012 M Mo nja Cuf
Rfhjhu ey lfhf j muR, 900 nfho %gh bryL.
90.

khF

Kjyikr

flj

fhy

cyf t cjl jehL Rfhjhu ey l


bjhlfglJ. l, 627.72 nfho %gh bkhj ko,
564.94

nfho

%gh

bragLjgLwJ.

cyf

fl

cjl

2013 M ML brlg f tiu

l ofgLsJ.

kUJt nritf brawid

nkgLJj, khtl, tl ms cs bghJ kUJtkidf


jhkhf, gs FHijf Rfhjhu nritfis vjhf mQ
bgw t brj, muR kUJtkidf flik trfis
nkgLJj Mait j l Ka nehffshF.
2011-2012 M Mo jehL Rfhjhu ey lF 194 nfho
%gh xJL bragLsJ. 108 My nrit
_ykhf

tHfgL

kUJtkidfSF

mtrufhy
ilnaahd

nghFtuJ
nghFtuJ

nritia
trfis

mDkgJ (inter facility transfer) nghw TLj nritfSl


l braghL nkgLjgL.

gHFod thG kiy

gFf TLj trfSl Toa w Cf_y j


nrit mfgL. gs FHijf mtrufhy nritbfd
khtlnjhW C xW jahf mkjgL.

57
91.

efuf jnghJs Mug Rfhjhu trf

nghJkhdjhf yhjjh j muR mtiw nkgLJt j


ftd brYJ.

_wh iy kUJt trfis, w

kUJt ir trfis j muR nkgLJ. Vbfdnt


mjgo efu cshf fLgho cs efu
Mug Rfhjhu iyaf, uhkwf cs Mug Rfhjhu
iyafis nghnw thu VG ehfY 24 k neuK
bragL tif _W bryaf afgLthf.
nja Cuf Rfhjhu ey l mDkfgLs
60 efu Mug Rfhjhu iyafis bghJ Rfhjhu-neh
jL

aFe

fLgho

bfhLtJ,

mtWF

njitahd gahsfS, cgfuzfS tHfgL.

Mug

Rfhjhu trf yhj xU yrF Fiwthf kf


bjhifs 75 a efuf, bghJ Rfhjhu-neh

jL

aFe fLgho a efu Mug Rfhjhu iyaf


cUthfgL.
92.

uj Rf myF (dialysis unit), x ja

tiu (echo cardiogram), ol vnu, khgf CLf


gl nrhjid (mammogram), nkhLy tif konguh khlf,
btonyl, K irfhd c fhF cgfuzf
Mait jehL Rfhjhu ey l 55 nfho %gh
bry khtl kUJtkidfSF TLjyhf mfgL
neh

fl

kUJt

gnrhjid

nritf

ju

cajgL. xU w Kaahf, U mz fh muR


kUJtkid 100 nfho %gh ko w ir ika
xW (Super Speciality Centre) mikfgL.
TLKa
kUJtkidf

_y
neh

khtl

ms

fl

muR-jah
cs

gnrhjid

bga
trf

58
nkgLjgL. mjifa TLKa f trl Toa
med MTlf midJ khtlfY gogoahf
VgLjgL.
93.

kf onf brW Rfhjhu trf mgjF

elkhL kUJtkid vw a l xW j murh


bjhlfgL.

Kjflkhf

brwila

bjhiyu gFfY l bragLjgL.


xUtUl,

bra,

cjahs,

Tl

Koahj
kUJt

bjhEg

gahs cl xU kUJt FG, MTl trfSl


Toa

elkhL

lgo

kUJtkid

bjhiyu

cs

mfgl

gaz

uhkfSF

brW

Rfhjhuij

ga

fhy

bjhW

irf mF.
94.

bgfilna

zit

VgLJtJ,

nehfis,

fUwhik

cjahf

UF.

vtU
Mgij

uhkwf

FiwgjF
thG

bgU

jifa

bgfSF MW rhl eh cs xU ngbf MW %gh


vw kha iy gJ khtlf nahF l
ka

murh

mfgLsJ.

vD,

xUizj

FHijf nkghL l thf fLgho bragL uhk


Rfhjhu braf _ykhf khyYs uhkwf
thG s bgfSF rhl eh ytrkhfnt tHf j
muR Ko brJsJ. jdh j MLF 46 nfho %gh
brythF.
95.

lhl KJyR buo id kfngW j

l , ViH va bgfSF uL kfngWf tiu


tHfgL cj bjhif 6,000 %ghUJ 12,000 %ghahf

59
ca tHfgL. 4,000 %gh VHhtJ khjY, 4,000
%gh muR kUJtkid kfngW tr bgWnghJ, fil
jtizahf 4,000 %gh IjhtJ khj FHijF nja
mltizgo
tHfgL.

nehjL

kUJf

bfhLj

lfhf j Uj tu-bryl

ko 596 nfho %gh xJL bragLsJ.


96.

1954 M ML cz fygl jL rlF

khwhf, 2011 M ML MfL Kj cz ghJfh-ju


fLghL rl vw rlij eilKiwgLj ka muR
Ko brJsJ. vdnt, j a rl FlgLsgo
cz ghJfh-kUJ fLghL Uthfbfd jahf xU
Mizaufij cUthFtbjd j muR Ko brJsJ.
jnfg

cz-kUJ

fLghL

edgLjgL ju cajgL.

nrhjid

Tlf

nehfbfd muR

50 nfho %gh xJsJ.


97.

midtUF kUJt nritia ef j muR xU

KGikahd bghJ fhL lij jhf mKfgLj


csJ.

mjgo,

Kjyikr

thd

bghJ kUJt

fhL l vw nkgLjgl a l iu
bjhlfgL.

Kija muR bragLa l Uj

FiwghLf j a l fgLsd. l X
MoF xU yr %gh j fhlhf ehF MLfSF
tHF

tifY,

fhLfhy

nkY

ofjf tifY cUthfgLsJ.


nehfSF

fhL

cajgLsJ.

tu

xwiu

MoF

Fl xU y
yr

%ghahf

nkY l kUJt ir

Kiwf mffgL Fghf kUJt guhkF, FHij

60
wF njitgL irfSF mDkfgLsd.
a l muR kUJtkid cs kUJt
trf wghf gagLbfhsgL.

tUth Uthf
98.

xnth ML jH Uehsh bghf Uehis

xo ytr nto-nriyf tHfgL tUwd. l


_y

tWiknfhoF

cstf

gabgWtnjhL

myhk, ifj, irj bjhf <LgLnshUF


ntiyth cUthfgLwJ.
Uehisbaho
ntofS

159.04

tU 2012 M ML bghf

yr

gadhfSF

nriyfS

tHf

158.19

yr

KobragLsJ.

lfhf, 2011-2012 M ML Uj tu-bry


lko 269 nfho %gh xJfgLsJ.
99.

jrh

khtl

Ma

mYtyfK,

mkhtl w Jiw mYtyffS bfhl a tshf


xW 25 nfho %gh bry flgL. jhf cUthfgLs
U khtl UthfF bgUl tshf xW 25 nfho
%gh bry fL g el Monyna bjhlfgL. j
tshf,

khtl

fhtJiw

mYtyf

Jiwf mYtyffS l bgW.

cgl,

gntW

2011-2012 M Mo

jhgu, cLkiyngil Ma lf jhf cUthfgl


tUth nfhl mYtyffSfhd fllfS flgL.
100.

ntsh

bjhyhsf,

trhf

Mnah

r_f ghJfhig cW br neh flj 2005 M Mo


jHf Kjyikr cHt ghJfh l

bjhlfglJ.

jnghJ 1.09 yr gadhf l g brJsd.

61
l

Jbghl

bragL

tif

iu eilKiwF bfhLtugL.

uikfgL

jbfd Uj

tu-bry lko 166 nfho %gh xJfgLsJ.

csh mikfSfhd njj


101.

jnghJs

Kotil

csh

mikf

gjfhy

jUth csjh, mjfhd njjf, tU

mnlhg f eljgl ntL.

llgo, csh

kw njjf thL mnlhg f eljgL.


jnghJ uhk grhaJf cs gy-cWd thLfis
X-cWd thLfshf khw j muR Ko brJsJ.

csh mikfSfhd g
102.

khy FG gJiugo mu brhj t

tUthUJ csh mikfSF, tHfgL g


2010-2011 M Mo 10 Gfhlhf UjJ.

csh

mikfSF 2011-2012 M ML gF bkhj


xJfgL bjhif 6,509 nfho %ghahF.
khaf

ju

csh

mikf

j gf
gntW

mogil

trfshd bjhlf f, Fo nahf, bghJ Rfhjhu


MatWF MF bryfis khy munr neuoahf VW
tUwJ.

2011-2012

mikfSfhd

M
git

MoF
Ko

wF

bra

csh

mikfgl

ehfhtJ khy FG, jdJ gJiufis iu mf


csJ.

it

bragL

gbulhtJ

fhyfhd g j murh Ko bragL.

62

Cuf ts
103.

efufSF

kf

bgaJ

brtjh

VgL beUfofis jF bghUL uhk gFf


efufSF izahd mogil trfis brJ jUtJ j
mu nehfkhF. mogil trf, Cuf flik nkghL
nghwit ujk k uhk rhiyf l, ehlhSkw,
rlkw cWdf bjhF nkghL l, ja
gFfhd ts , Fiwjgr njitf l, KG Rfhjhu
l nghw lf _y bragLjgLwd.

uhk

gFf mogil trfis nkgLJtjfhf, 2011-2012 M


ML Kj xUizj uhk flik nkghL l
(THAI) xiw j muR bjhlF.

jnghJs gntW

lfis xUizJ uhk FoUfis (Habitation)


mogilahf

bfhL

bragLjgL.

xUizj uhk flik nkghL l xnth


ML 680 nfho %gh xJfgL IjhLf midJ
uhk FoUfS gogoahf l gadil.
uhkwf

mogil

flikfis

VgLJtjF

njitahd Mjhuf cs ilbtid l


iwbr.
104.

rl nguit cWd bjhF nkghL

tHfgL uL nfho %ghahf mffgL. jbfd


elgho 470 nfho %gh xJfgLsJ.
flikfis nkgLj bgJ gagL.
bjhF

nkghL

Cuf

rlkw cWd
jnghJ

xbthU

cWdUF TLjyhf xJfgLs j 25 yr %gh,

63
gf flik trfshd Fo, fl tr nghwtiw
mikf KGikahf gagLjgL.
105.

uhkw kfSF MLF W eh ntiy

thig cWaF kfhkh fh nja Cuf ntiy th


l ukhf bragLjgL.

ldh ntsh

gUt trha T bjhyhsfSF bgUks jLghL


VgLtjhf fhf Ugjh, cr ntsh gUtnghJ
l ntiyf vLJ bfhtij jgJ g
ka muRl j muR fyjhnyhJ ca eltoifia
vLF. cr ntsh gUt fhyij cq ytuF Vg
khtl M jiytf Ko brt.
mDgtfis

Muhj

wF,

jah

w khyf
trha

yf

nkbfhsgL ntiyfSF lij gagLJtJ


g j muR M br. 2011-2012 M ML l
3,472 nfho %gh brylgL.
106.

uhkwfYs lw ViH va kfSF,

xbthU L 300 rJu mo ms, 1.80 yr %gh k,


Na x _y tr bgW 60,000 gRik Lfis 1,080 nfho
%gh ko j muR 2011-2012 M Mo fojU.
uh id FoU l , jnghJ flgL
xbthU oF tHfgL cj bjhifahd 75,000 %gh
xU yr %ghahf cajgL tHfgL. ka mu
kha gF xbthU oF 33,750 %gh MF. khy mu
kha gF jnghJs 41,250 %ghF gyhf 66,250 %ghahf
ca tHfgL. 2011-2012 M Mo 1,00,553 Lf uh
id FoU l fo jugL.

64
107.

ka mu Rtz b#a uhk Ra ntiyth

l, khy mu kf l nghw lf Racj


FGf

cUthfgLwd.

tif,

bghUshjhuij

brtjfhf

Racj

tWik

iyUJ

nkgLJ

FGfis,

gntW

gfis

grhaJ

msyhd

Tlikfis tYgL mt t fl bgW wid


j muR nkgLJ. jHf, 2005 M ML Kj, tWik
xfhf FLg ms cjf tHF Jth l
bragLjgL tUwJ.

jnghJ, l 2014 M ML

brlg f tiu ofgLsJ.

16 khtlf 70 js tlhu gFf cs 2509


uhk Cuhf tF 5.8 yr tWiknfhoF
cs FLgf gadilJsd.
bry

nkY

10

jnghJ 950 nfho %gh

khtlfYs

50

tlhu

gFf tJ tU tWiknfhoF cs 3.80 yr


FLgfSF gLjgLsJ. lbfd 2011-2012
M Mo 315.11 nfho %gh brylgL.

mogilnyna ka muR nja ththjhu lid


tFJ bragLj csJ.

jnghJ bragLjgL tU

midJ tWik x lfis xUizJ, tWik


nfhoF cs xbthU FLgK neuoahf gabgW
tif tWik x lij j muR bragLJ. j
_y

mFLgf

ffhfgL

r_f

mtf

bghUshjhu

tWikUJ

mtfSF njitahd cjf bragL.

Kndwf
LgL

tiu

65

efu ts
108.
jeho

2011 M ML kfbjhif fzbfLgo


48.45

GfhL

kf

efuf

tJ

tUwd. J, 2030 M Mo 67 Gfhlhf caU vW


vghfgLwJ. kf lbgadhY, efu kakhjyhY,
bgUghyhd ef gFf mogil flik trf njit
f mfJsJ. mogil trfshd Fo tr, f ,
Rfhjhu, kiH tofh, rhiyf, bjUf,

l f

nkyhik kW thfd WJl, ngUJ iya, fhf


nghw

mfJsd.

njitfS
efu

bgUghyhd
L

tr,

efuf

bghJ

nghwt njit f mfkhf csJ.

nghFtuJ

efu kf

thif juij nkgLj flik, mogil trf


njit jnghJs ilbtia Fiwf j muR ghLgL.
109.

ka mu cjl 2005 M Mo

Uthf uikig mogilahf bfhL xU af lkhf


bjhlfgl #tAyh neU nja efu duik l
2012 M ML tiu bragLjgL. 2011-2012 M ML
flik,

tr

lfSbfd

l bryl llgLsJ.

1,361

nfho

%gh

ef gFf Fo

tHFj, f mfW lfSfhf b#k ts


t _y l fhy fl bgwgL, Fo, kiH tofh,
ghjhs rhfil l nghw 13 gf 335 nfho %gh bry
nkbfhsgL tUwd. #gh gdhL TLw Kfik
cjl 345 nfho %gh bry

jehL efu

flik l bragLjgL tUwJ.

khjtu, gH, F}, vlgho, njtnfhil, Uuhg

66
Ma

lf

Fo

tr

lf

bragLjgL

tUwd.
110.

ng%uhf cs rhiyfis nkgLJ bghUL

2011-2012 M Mo 228 ng%uhf 615.27 .. sKs


rhiyf 102.62 nfho %gh bry eghL t Cuf
flik nkghL cjl nkgLjgL.

brid

khefu f Kakhd bgUt rhiyfis cyf ju thj


rhiyfshf khw, Vida cw rhiyfis nkgLj
llgLsJ.

jbfd gntW t jlf mla

30 f Ka bgUt rhiyf flagLsd.


111.

cyf t cjl bragLjgL jehL

efu ts l-III iw bgw csjh, efuf


flik nkghofhf, mogil trfSfhf nkY
FiwJsij fU bfhL, j muR bridF mj
wef gFfSFbkd, brid bgU ef ts l
xiw, w khefuhf, efuhf, ng%uhfSbfd
xUizj

efw

ts

vd

uL

lfis bjhlf csJ. gntW lf _y xJL


bragLs ju l w ahf Uj
tu-bry l brid bgUef ts lfhf
500 nfho %gh, xUizj efu ts lfhf
750 nfho %gh xJL bragLsJ. eilKiw cs
lf

lJl

xUizfgL

mogil

flik trfshd rhiyf, bjUf, Fo tr, f


Rf, bts tofh, l f nkyhik, ngUJ Wj
trf, thfd WJl nghw gf bragLjgL.
brid bgUef ts lF, xUizj efu

67
ts lfhf xJL bragLs j TLj
ahjhuf efuf mogil tr nkghoF bgU
cjahf UFbkd fUJnw.
112.

bridY mj wef gFfY lf

nkyhikfhf xU thd l jahJ, fk nrfhf


ilfbgW ia gagL lij bragLj
tuR

lLsJ.

mthnw,

bridY,

wef

gFfY f Rf, kWRH, ef e gFf


f fygij jLj, ef fiufis mHFgLJj
Matiw
nkyhik

csla,

xUizj

Fj thd

braKiwgLjgL.

f
xW

Rf

jahfgL

l f id xUizj

Kiw RfJ kWRH _y cgnahf, efgF e


khRgLtij jf cjfukhf UF.

Fo tHf
113.
tHFtnj

Rjkhd Foiu njitahd ms bghJ kfSF


tu

Ka

nehfkhF.

efu

Fo

nkghobfd 2011-2012 M Mo gntW lf


844 nfho %gh brylgl csJ. brid khef jnghJ
ruhrahf eh xWF xU egUF 135 l

ms Fo

tHfglhY, gntW lf j ms 50 Kj 209 l


tiu vd ntWgLwJ. ntWghoid fisa 161 .. uF
Fo g mikfis nkgLj, 154 .. uF
gGjilj Fo FHhfis khaikf muR Ko brJ
gf eilbgW tUwd. gf 2011 org fSF
Kotil vd vghfgLwJ.

68
114.

brid khefUfhd Fo njitF, jnghJs

nrfhd bfhss 1,851 nfho %gh ko nkY


4.20 o.v.. mffgL.

njth foif, Ufly,

uhknr Ma lf jyh xU o.v.. bfhss bfhl


a Fo nr Vf cUthfgL.
maghf, mg, bfhu^,

nek, ngh%,

khjtu Ma 6 Vf

kWuikfgL 0.9 o.v.. bfhss TLjyhf VgLjgL.


nrhHtu

MHgLjgL

0.3

o.v..

TLjyhf

nrffgL. brid ef jnghija Fo gwhFiwia


rfL tif eh xWF 400 a l wDl
fliu FouhF Miy Wt M nkbfhsgL.
115.

jnghJ 7,020 Cuf FoUf gF ms Fo

njit kLnk iw bragLwJ. ka mu nja Cuf


Fo l jl jHf mu Fiwjgr njitf l
jia

nrJ

nkbfhsgLwd.

Cuf

Fo

lf

2011-2012 M ML jHf iy

mif Fiwjgr njitf lbfd 452 nfho %gh


khy ahf xJfgLsJ. 2011-2012 M Mo 6,000 Cuf
FoUf KG njit msF Fo tHFtjfhd l
bragLjgL.

xnfdf TL Fo lbfd

2011-2012 M MoF 400 nfho %gh xJL bragLsJ.

efu L tr
116.
jHfK
fhuzkhf,

ehonyna efkakhj mfkhf cs khyf


xwhF.
Cuf

efgFf
gFf

cs

cstf

ntiythf
ntiy

njo

efufSF FonaWtJ mfJsJ. thW Fonaa


ViH kf, fa Fiwdh, nrit Jiwf Fiwj

69
Ca gwd. vdnt, jifa ViH kf gabgw
jehL Foir khW tha gntW lf 2011-2016
M MLf tiuyhd fhy ms 10,768 nfho %gh
ko 1.72 yr FoUf fl llgLsJ.
l xU gFahf 2011-2012 M Mo 400 nfho %gh
bry 8,733 FoUf Foir khW tha _y flgL.
J ju #tfyh neU nja efu duik l
nkbfhsgL tU 1,939.48 nfho %gh kyhd 44,870
FoUfis fo Kof eltoif vLfgL.
117.

efu

FoirgF

nkghoid

Fl

fhytiuaiwF KGikahf nkbfhS caa nehFl


Foir gFfsw efu lid uh Ltr l
nkbfhs ka muR mJsJ.

ka mu

50 GfhL cj bjhifl khy mu 50 GfhL


gid nrJ uh Ltr l bragLjgL.
l FoirgF thG FLgfSfhd r_f
bghUshjhu

iyga

fzbfL

Vbfdnt

bjhlfgLsJ.
118.
Jtiu

jehL Ltr tha bjhlfglJ Kj


3.98

ldh

yr

FoUfis

bghUshjhu

ew,

fo
Fiwj

jJsJ.
tUth

d bgUks gadilJsd. jnghJ 742.64 nfho %gh


bry

6,364

FoUfSfhd

fLkhdg

eilbgW

tUwJ.

jehL Ltr tha mj tr cs y

mj tha ia gagL jah TL KaY


a FoUfis fojU. 2011-2012 M Mo Ltr

70
tha _y, 340 nfho %gh bry 2,427 FoUfis fo
jUtjF llgLsJ.

nghFtuJ
119.

jehL

khy

nghFtuJ

fHff

Fiwj flz egfjikila nghFtuJ trfis


bghJkfSF

mJ

tUwd.

jnghJ

21,169

khy

nghFtuJ fHf ngUJf khy gntW tjlf


afgL

tUwd.

muR

nghFtuJ

Wtdf

jnghija iy f nkhrkhd iy csJ.

vdnt,

mwhl thf bryfSFTl khy muR j bra


ntoa iy csJ.
ttif

gahs fLghLl bragl

brJ njitaw

bryfis

fLgLJtjF,

nghFtuJ fHff bra wid nkgLJtjF j


muR eltoif vLF.

nghFtuJ fHffSF TLj

tUth VgLJ tif jnghJ frkhf y cs ngUJ


iyafis muR-jah TL Kaah ngUJ Wj
trl mLff tf tshf fo nkgLj eltoif
vLfgL.

bghJkfSF

nghFtuJ

trfis

nkgLJtjF 2011-2012 M Mo 3,000 a ngUJf


thfgL. jfhf Uj tu-bry l ko gF
_yjd cjbfd 125 nfho %gh xJL bragLsJ.
khztfSF ytr g gh tHFtjF Hlhf khy
nghFtuJ fHffSF cj bjhif tHf 304 nfho %gh
xJL bragLsJ.
120.

efu kf bjhif f ntfkhd ts efu

nghFtu Fj jhfij VgLsJ.

brid

bgUefu gF mLj gJ MLf xU nfho kfbjhif

71
bfhl fbgU efukhf tsU vd vghfgLwJ. vdnt,
brid

xUizj

efu

nghFtuJ

Kiwid

nkgLJtjfhd mta VgLsJ. nkjF MSe ciu


Vbfdnt

mjthW

brid

ef

jnghJs

bghJ

nghFtuJl bknuh u lid xUizj,


brid gy gFfis xUizf Toa thd nkhndh
u mikid Wj thyhf X xUizj gKiw
efu

nghFtuJ

tr

(multi

modal

transport

system)

VgLjgL. nkhndh u lid bragLJtjF


jehL muR ca eltoiffis bjhlsJ. jfhd
M gf

bjhlfgLsd.

bjhlFtjF

njitahd

lij iu

Mjhu

Monyna

flagL.

Muhl ey
121.

Muhl eyDfhd w l TWfis

bragLJtjF ngha xJL bragLtij j muR


cW br. 2011-2012 M Mo w l TWfSfhf
5,007 nfho %gh xJL bragLsJ. J khy ML
l xJo 21.27 GfhlhF. gy bghUshjhu nkghL
lfS Muhl FoU gFf mogil trfis
nkgLJtjfhd
mf

gydf

lfS
Toa

bragLjgL

tif

jifa

tUwd.
midJ

lfis j muR beKiwgLJ.


122.

jhnfh

Wtd,

Muhl

eyDfhd

bghUshjhu nkghL lfis bragLJ xUiz


KfikahF. bghUshjhu nkghofhf jhnfh Wtd tHa
fl tN bgUks FiwJl iy jhnfh Wtd

72
ua fh bjhif (margin money), gF _yjd (share capital)
btFthf FiwJlJ.

vdnt, j muR WtdF

Jz mF tif gF _yjdkhf 26 nfho %gh


mF.

j _y, jhnfh Wtd ka mulUJ

izahd kha bgw aY. Muhlf, bghUshjhu


nkghofhd eltoiffis nkbfhtjF cj bjhif
tHF bghUL, jhnfh WtdF tHFtjfhf w
ka

cjbjhifahf

81.03

nfho

%gh

xJL

bragLsJ. njj mif FlthW Ra bjh


bjhlF egfSF tHfgL j ms crtu
VJ 30 GfhL kha bjhifl 7.5 yr %ghahf
ca

tHfgL.

CFJ

Muhl

caJtjF

bjh

Muhl

ey

Kidnthiu

Mizauf

fyjhnyhrid ika xW (counselling centre) VgLjgL.


123.

Muhl

eyJiw

1,294 LfS a tUwd.


M

ML

tiu

fo

VgfgL

KogjF

LfgLsJ.
a

gfS,

2001-2002 Kj 2007-2008
gntW

fLkhdg Kofglhk cs 35
iuthf

1,073

TLjyhf

fhuzfsh

L fllfis
6.43

nfho

%gh

D 93 Lf jah fllf

tUwd.

khF

Kjyikr

mtf

Mizgo j 93 LfSF fllf fL g j


Mnl bjhlfgL. 2011-2012 M ML Uj tu-bry
l

ko

bragLsJ.

Lf

fl

21

nfho

%gh

xJL

1,080 LfSfhd flik trfis

nkgLj muR 83.40 nfho %gh Vbfdnt mDkaJsJ.

73
124.

Muhl g khzt khzaUF jnghJ

tHfgL

khj czgo 450 %ghUJ 650 %ghahf

cajgL.

njnghW

khzt

khzaUF

tHfgL czgo 550 %ghUJ 750 %ghahf cajgL.


2011-2012

Mo gJ eLiy

gf caiy

gfshf, gJ caiy gf nkiy gfshf


iy

cajgL.

VgLJtjfhf,

ftiw
w

trfis

khakhf

779

15.58

gf

nfho

%gh

mDkfgL. gJ yr Muhl khzt khzaf


gabgW tif bk goF nkgl cagoF f
cj bjhif tHFtjfhf, j Uj tu-bry l
ko,

238.50

nfho

%gh

Muhl,

gHFod

tof

tHFtjfhf,

xJL

khzt

bragLsJ.

khzafSF

43

nfho

%gh

ytr
xJL

bragLsJ.
125.

jhnfh Wtd thyhf gntW w ts

gf mfgL tUwd. mf ms ntiythid


bgW

jU

tif

mudh

UaikfgL.

Muhl isPfSF w ts

nkghL

mgjF

gf

Uj

tu-bry

l 25 nfho %gh xJfgLsJ.


126.

brYtUwJ.
bahJfid
MoUJ
tUwJ.
ko

muR

gHFod

gHFod
cW

gHFod

br

ey

nkghLF
bghUL,

Jiz

ftd

nghJkhd

1976-1977

bragLjgL

2011-2012 M ML Uj tu-bry l
gHFod

eyDfhf

246

nfho

%gh

74
xJfgLsJ.

J bkhj ML l xJo 1.05

GfhlhF. gHFod thG gFf flik trfis


nkgLj, Fo nghw mogil trfis nkgLj
a murik rl 275(1) M go w ka
jl

bragLjgL

lfSF,

2011-2012

ML Uj tu-bry l ko 13.91 nfho %gh


xJL bragLsJ.

m iy cs

Fl gHFod eyid nkgLJ l 10.76 nfho


%gh xJfgLsJ.

gLjgnlh, f gLjgnlh ey
127.

jeho

gLjgl

bkhj

tFd

gLjgnlh,

kfbjhif,

vif

73.50

gLjgnlh

ju

GfhlhF.

xJil

bragLJt ehonyna jHf Kndhoahf fwJ.


khy

gLjgnlh,

gLjgnlhUF

50 GfhL l xJL mJ tUwJ.

uh rAh -

a M ah MnahUF ilnaahd tH khgik


cr kw murik eLt Ma, 50 GfhoF nk l
xJL

braglTlhJ

vd

gjjid

bjhlJ,

Vbfdnt rl 31-B murik rl xgjh


mltiz nrfgL eilKiw UF 69 GfhL
l xJL bjhlu, khF Kjyikr mtf jiyik
bragl

jHf

bfhLtjJ.

muRjh

1994

ML

rl

45-I

rl UjF vuhd kDfis VW,

khgik cr kw jehL gLjgnlh Mizal


ca

msL

vif

tufis

rkJ,

vif mogil l xJL msid

mj

Miza

75
ahabkd fUdh mthnw Ko brayh vd gjJ.
aur v.v. #dhjd mtf jiyikyhd Miza,
8.7.2011 mW muRF mj mif, jnghJ gntW
judUF

mfgL

ahagLjgLsJ.
gLjgnlh,

tU

Miza

xJL

gJiuia

gLjgnlhUF

VW,

jnghJ

mfgL tU 50 GfhL l xJil fhF tif


muR 11.7.2011 mW Miz btLsJ. jdh Muhl
kW gHFodUfhd l xJL cgl ekJ khy
gwgL bkhj l xJL 69 GfhL msit bjhlJ
filof

ttif

VgLsJ.

khF

Kjyikr

mtf r_f ia fhF j kfjhd Ko rakhf


tuyh

bgh

vGJfsh

bghfgL

vgij

bjJ bfhnw.
128.

gLjgnlh, f gLjgnlh, kud

khzt khzafSF ytr fia, bk goF


Kija, bk goF nkgl gofSfhd go cj
bjhifia j muR tH tUwJ. jfhf 2011-2012 M
MoF, 89.73

nfho

%gh xJfgLsJ.

khF

Kjyikr mtfsh bjhlfgl ytr to tHF


l, nja ms ghuhil bgWsJ.
Mo, 112.08
khzafSF

nfho %gh bry


ytr

MW

tof

2011-2012 M
yr
tHf

khzt
Ko

bragLsJ.
129.

_W bjhlf gfis eLiy gfshf,

_W eLiy

gfis caiy gfshf, KW

caiy gfis nkiy gfshf Mf bkhj xgJ

76
fs kW uik gfis iyaj muR Ko brJsJ.
jnghJ, fs kWuik gfSF tHfgL tU guhk
kha MblhF ehF yr %ghUJ xU nfho
%ghahf cajgL.

khztf gabgW tif,

elgho, khtlF IJ gf j kJiu, Lf,


nj khtlf ghy gl Toa gidJ My t
gf bjhlfgL.

285 fs kW uik

gfSbfd j Uj tu-bry l ko 52 nfho


%gh xJfgLsJ.
130.

gLjgnlh, f gLjgnlh, kud

khzt khza gabgW tif, murh 1,238 Lf


eljgL tUwd.

t 148 Lf D thlif

fllf

tUwd.

thlif

fllf

atU va midJ LfSF brhj fllf


flgl

ntL

vd

khF

Kjyikr

mtf

MizLshf. L fllf fLtjfhf 2011-2012


M ML Uj tu-bry l ko 36 nfho %gh
xJL bragLsJ. Lf j gY g khzt
khzafSF

jnghJ

mfgL

khj

czgo

450 %ghUJ 650 %ghahf, f khzt khzafSF


550 %ghUJ 750 %ghahf caj Ko bragLsJ.
jdh muRF 19 nfho %gh TLj bryd VgL.

kf, FHijf ey
131.

jiy

bghWngFnghbjyh

mkh

mtf

Kjyikruhf

kf nkghL, FHijf eyD

KaJt bgW vgij eh midtU mnth.

gntW

Ukz cj lf gabgW midJ gadhfSF

77
UkzF Ukhfa brtjfhf 4 uh jf fhR
tHf,

mgadhf

gl,

glago

KoU,

mtfSfhd Ukz cj bjhifia ca tHf muR


Ko brJsij Vbfdnt bjJns. lfhf,
2011-2012 M ML Uj tu-bry l ko,
514 nfho %gh xJfgLsJ.
132.
bjho

bg R bfhiyia KY jLF bghUL,


FHij

1992

ML

nry

bjhlfglJ. d, bg R bfhiy Ugjhf bjatj


kJiu, nj, Lf, jUk khtlfSF l
ofglJ. 31.3.2011 tiu 3,131 FHijf l
_y kWth bgWsd.

j isthf, nkFl

khtlf FHij ghd j bgFHij w


j mfJsij Mf bjwd.

mik

btlgl kfbjhif fzbfLgo fl, maYh,


bgugYh, Gu, Utzhkiy

khtlf FHij

ghd j bgFHij w j FiwJsij


fhLwJ.

vdnt,

2011-2012 M Mo j IJ

khtlfY bjho FHij tunt ikafis mikJ


lij 47.45 yr %gh bry j muR bragLj
csJ.
133.

bg R bfhiyia jLJ, bg fia

CfgLJ

bghUL,

jnghJ

bg

l xU bgFHij kL

FHij

ghJfh

cs bgnwh FLg

fLghL mWit ir brJbfhSnghJ bg FHijF


22,200 %gh it bjhif uL bgFHijf kL
cs

bgnwh

FLg

fLghL

mWit

ir

brJ

78
bfhSnghJ bgFHijfSF jyh 15,200 %gh it
bjhif tHfgL tUwJ.

, Kjyikr bg

FHij ghJfh l xU bg FHijfhd it


bjhif 50,000 %ghahf, uL bg FHijfSfhd it
bjhif 25,000 %ghahf j murh ca tHfgL. J,
bg R bfhiy jLF xU Ka cJrahf fG.
134.

IJ

Kj

15

taJ

tius

FHijfSF

ClrJ mf, mjdh fa iyia caj


rJz mfgLwJ.

jfhf, 2010-2011 M Mo

54,80,340 khzt khzaf ga bgW tif 1,108 nfho


%gh brylglJ. 2011-2012 M ML Uj tu-bry
l ko, lF 1,246 nfho %gh xJfgLsJ.
jnghJ, 15,313 mftho ikaf thlif fllf a
tUwd.

j muR, gntW lf cs ia

xUizJ, Fj fhy msF gogoahf midJ


mftho ikafSF a flf foju eltoif
vLF.
135.

njj mif thfjgo bgfSF

, , iul Matiw ytrkhf tHF lij


nguP mzh mtf wj ehshd brlg 15 M eh
mW j muR bjhlF. m bgw jFs FLg mil
itJs 1.83 nfho FLgfYs jhkhf gogoahf
j_y gadilthf. 2011-2012 M Mo, Rkh 25 yr
FLgf j _y gabgW.

jfhf 1,250 nfho %gh

j Uj tu-bry l ko xJfgLsJ.

79

Knah kW Mjutnwh ey
136.

gzf

mfJtU

iwa

Niy

rKjha bghUshjhu iy js kf f
ghfgLwd.

vdnt,

diu

r_f

ghJfh

tisa bfhLtUtJ mtakhF. d j


muR gjnawJ cldoahf r_f ghJfh lf
Xa bgW gadhfSF tHfgL cjbjhifia
khj 500 %ghUJ 1,000 %ghahf ca tH tUwJ.
l

_y

tUwd.

23.95

yr

gadhf

gabgW

ka muR mik Knah Xa

bgWtjfhd taJ tuig 65 UJ 60 Mf FiwJ csjh


TLjyhf 5.36 yr gadhf Xa bgWt.

j muR

2011-2012 M ML r_f ghJfh l XafSfhf


2,842 nfho %ghia xJsJ.
137.

Mjutw KnahU, FHijfS jFtjbfd

xbthU tlhuY, xU w yij VgL ju j


muR
27

cW

LsJ.

FHijf

ey

jnghJ

ikafS,

90
muR

tlhuf
rhuh

murh

Wtdfsh

173 FHijf ey ikafS eljgL tUwd. njnghW


62 tlhuf 93 Knah yf - gf neu guhk
yf ka khy muRf cjl a tUwd.
j

muR,

xbthU

ts

tlhuY,

KnahUF,

Mjutw FHijfSF jF w Lf csla


xUizj

tshf

xiw

cUthF.

_j

khW

wdhfSfhd yK j xUizj tshf xU


gFahf UF.

l,

wj muR rhuh jdht

Wtdf kW bga bjh Wtdf r_f flik

80
(Corporate

social

responsibility)

xU

gFahf,

mtfsJ

cjl j murh eilKiwgLjgL.

khW wdhf ey
138.

j muR, ntiyth khW wdhfSF

_W GfhL l xJil cW br. jbfd jiyik


brayhs , gJiw brayhsfis bfhl xU FG
mikJ midJ muR gfY _W GfhL l xJL
eilKiwgLjgLtij

ffhF.

khW

wdhfSF w gf mfgL, jah Jiw


gakj

Kaf

nkbfhsgL.

khF

jHf

Kjyikr mtf Kija M fhy, brid


bgUef gF ts fLghL f ca khWjfis
brJ

khW

wdhf

vyh

lfSF

uk

brWtu fll Kiwf khw braglJ.

njitahd

rl Ujf _y, jHf khefuhf, efuhf


MatWl Vida gFfY fll Kiwf J nghw
khw bfhLtu j muR eltoif vLF.
139.
wdhf,

kdts Fa, fLikahf ghfgl khW


jir

ij

nehah

ghfgl

egfSF

tHfgL tU guhk bjhif j murh 1,000 %ghahf


ca tHfgL tUwJ. khW wdhfSfhd Ukz
cj bjhif kw Ukz cj bjhifF rkkhf tHf
muR cuLsJ. l Vuhskhd zgf
Yit

csjh,

gadhf

mDk

jnghJs cr tu KGikahf fgL.

vif

81

Ueifa ey
140.

Ueifa eyDfhf, jehL Ueifa ey

tha _ykhf tUth <L bjhf <Lgl KtU Ra


cj FGfSF bjh bjhlf, 25 GfhL kha
15 yr %gh tiu flDj j murh tHfgL. 2011-2012
M

ML

Ueifa

ey

tha

_y

gntW

eygfis bragLJtjfhf xU nfho %gh xJL


bragLsJ.

Wghikd ey
141.

Wghikd eyid ghJfhf Wghikd

eyJiw cUthfglJ.

jehL t thaF Uthf

khakhf jnghJ tHfgLtU 45 yr %gh, xU nfho


%ghahf ca tHfgL.

cykhf Xa l

2,400 egf kLnk jnghJ gadilJ tUwd. l


YitYs zgjhufS Xa bgW tif
bkhj gadhf vif 2,600 Mf cajgL.
l

jnghJ

750

%ghahf

cs

1,000 %ghahf ca tHfgL.

khjhu

Xa

t tha rahf

tfglhj fhuzjh, thaF tUth tU tif


mj brhJf rahf guhkfgliy.

tha jdJ

XajhufSF Xa Yitbjhif, ju gafis


mgjFTl ayhj iy csJ.

vdnt j muR

tha braghLfis uikf Ko brJsJ.


t

tha

brhJf

midJ

Ug

jdh

mj

tr

bfhLtu eltoif vLgJl, iyahd tUth bgWtJ


cW

bragL.

YitYs

nkY,

Xa

cl

tha

Xajhuf

gbfhilfis

tHf

82
xUKiw khakhf _W nfho %ghia t thaF tHf
j muR Ko brJsJ.

yif jH ey
142.
ey

jHf kfSF jnghJ tHfgL tU midJ

cjfis,

Kfhf

tF

jHfSF oJ jHf muR tH tUwJ.


jH

Kfhf

LsJ.

iyid

nkgLj

yif
yif

muR

cW

KfhfYs Lfis, mogil trfis

nkgLJ bghUL j ML 25 nfho %gh xJfgL.


nkY, 416 kf Ra cj FGfSF 10,000 %gh j RH
tHfgL.

jnghJ

FLg

jiytUF

400

%ghahf

tHfgL tU khjhu cj bjhif 1,000 %ghahf,


w FLg cWdfSF 288 %ghahf tHfgL cjbjhif
750

%ghahf,

12

taFgl

FHijfSF

jnghJ

tHfgL cj bjhif 400 %ghahf ca tHfgL.

bjhyhs ey
143.

khy Kj ey thakhf, jehL fLkhd

bjhyhs ey tha 1994 M Mo khF Kjyikr


mtf Kija M fhy bjhlfglJ.
khy

muR

34

thafis

ey

gntW

tifahd

mikJsJ.

Jtiu

bjhyhsfSfhf
tW

mikrhuh

bjhyhsfSF r_f ghJfh mF tif 17 ey


thafis bjhyhs eyJiw UtJ tUwJ. j 17 ey
thaf 51.37 yr bjhyhsf g bragLsd.
Jehtiu 13.85 yr gadhfSF Ukz, kfngW,
mWit ir, f, Xa, gJ,

w thuz

83
nghwtfhf 356.59 nfho %gh tHfgLsJ.

ey thaf wgl braglhj iy csjh j muR


thafis uikJ mt braghLfis nkgLJ.

berths ey
144.
Ja

berths

Jilf

tUwd.

eyid

gntW

ey

ghJfhf,
lf

mtf

bragLjgL

TLw mikY, Kiwrhuh fY cs

berthsfis ey tha cWdfshf nrf eltoif


vLfgL tUwJ. Xa, f, kUJt cjf, gJ,
aif kuzfhd fhL nghw cjf ey tha
_y tHfgLwd.

tha cWdfSF jnghJ

jeg Xakhf tHfgL 450 %gh, FLg Xakhf


tHfgL

550

tHfgL.

%gh

cajgL

tha

khj

thyhf,

1,000

%ghahf

Jtiu

1,12,849

berthsfSF 24.56 nfho %gh ms eyl cjf


tHfgLsd.

muR mYty ey
145.
eyl

muR gahsf xJiH, <LghL gntW


gfis,

ts

gfis

btfukhf

bragLJtjF aikahjit vd j muR fUJwJ.


j Uj tu-bry l ko 27,091 nfho %gh
gahsf Ca bryfSfhf xJfgLsJ.

Ca

KughLfis fisa Kija murh mikfgl xU eg


FG gJiufis bragLa Ca KughLf
bjhlghf muRF nfhiff tjtz csd.

bjhlghd tHFf kw csjh, j muR Ca

84
KughLf bjhlghd nfhiffis ftdKl gyid
brJ ca eltoif vLF.

Xajhu ey
146.

jHf jnghJ 6.53 yr Xajhuf

csd.

izahd

gfSF

rkkhd

Ca

vD

mogil Xajhuf Xa U tHfgL


tUwJ.

Xajhuf taJ mfkhFnghJ XaK

mfkhF

tz

Xa

bjhifid

ka

muR

tHFtJngh jHf muR tH tUwJ. jdh Xa


brydf frkhf caJsd.

2011-2012 M Mo

11,942 nfho %gh Xa brydfSfhf xJfgLsJ.

gifahs ey
147.

gifahsf Xa 5,000 %ghUJ

6,000 %ghahf, mtfsJ FLg Xa 2,500 %ghUJ


3,000 %ghahf cajgL.
39

yr

%gh

flgLs

bry

brid

khF Kjyikr mtf


Xkuh

gifahs

mud

njhl

rf

fllij

mik wJ itjhf. j tshf ClffSbfd


xU ikaij 50 yr %gh bry muR VgLJ. jiyik
brayf

br

UJ

fhbzh

mR

ClffSF izajs _ykhf x gfis mD


tr VgLjgL.

tf ey
148.

tf ey tha _y gntW ey l

cjf bragLjgL tUwd.

jehL kTL

85
t yfgl W

FW tffis ey tha

cWdfshf nrJ njitahd gafis bgw j muR


MizLsJ.

nkY, MLnjhW cWd Jj

flzkhf 100 %gh brYj ntL vgjF gyhf,


cWduhf nrUnghnj 500 %gh brY Mfhy cWduhf
mDkf j muR MizLsJ.
149.
ey

Jtiu j murh nkbfhsgls gntW

lfis

tJns.

ts

gfis

bjthf

jnghJ mjfhd Mjhufis g

iy g Fl Unw.

t Uthf uik
150.

tft Jiw dQ MSif Kiwfis

FJtJ mtakhf fUjgLwJ.

Jiw KGikahf

dQ MSif Kiwfis bfhL tu VJthf bkbghU,


tbghU Mat njitfis KGikahf iw brJ ju
j muR lLsJ.

jbfd VgL bjhluh bry

79

2011-2012

nfho

%gh

brydJl

vd,
nrJ

fzlgLsJ.

101

nfho

MoF

%gh

MF

bjhl
vd

jdh t Uthf cs nrit

ju frkhd ms caUtnjhL t V jLfgL t


brYJnthUF

njitahd

nrit

FWo

vjhf

ilf ttiff bragL. j a Kiw neikahf t


brYJgtfSF xU ey thghf mik vd fUJnw.
tft Jiw fkakhF lF

ka muR

45.37 nfho %gh mDkJsJ. ka mu gF 31.26


nfho %ghahF.

tf t Jiw MSif Kiwia

86
KGikahf FJtjF j muR ia gagL
bfhS.
151.

jehL, 1959 M ML bghJ gid t rl

kW w rlf G tNfgl ntoa tf, mguhj,


to bjhif nghwit mf ms gy MLfshf Yit
csd.

j Yitfis KoF bfhLtu rkhjh

lij L bragLj ntLbkW gntW tf


rffUJ bgwgl nfhiffis fU bfhL,
jifa Yit bjhifia tNF bghUL rkhjh
lij L bragLj muR Ko brJsJ.

2011 mnlhg f 1 M eh Kj 2012 kh f 31 M eh


tiu mk UF.
152.

g bragl guf, 47 (m)

Mfhf, rij iyia za bra mDggL


mf vif Yit csd.

j fhuzkhf

rgjgl egf gufis bgw KoahkY, muRF


ilf ntoa tUth ilf bgwhkY csJ.

vdnt

tNfglhk cs j bjhifia tNF bghUL


bghJkfSF guf Ug ilf br bghUL
rkhjh lij L mkgLj muR Ko brJsJ.
muR vLJs Ka fhuzkhf 2011-2012 M Mo
125 nfho %gh TLj Mjhuij ul Ko vd
vghfgLwJ.

iy ff
153.

2010-2011

MLfhd

tu

bry

kLf bkhj tUth tuf 72,413.82 nfho %gh vd,

87

m khy mu brhj t tUth 49,125.10 nfho %gh vd


fzlgoUjJ.

tUth bryd 75,542.61 nfho %gh

vd, jdh VglToa tUth gwhFiw 3,128.79 nfho


%gh vd fzlglJ. 2010-2011 l ko go
gwhFiw 17,607.71 nfho %gh vd klglJ. 2011-2012 M
Mofhd ilfhy iy mif bkhj tUth
tuf 79,413.26 nfho %gh vd, tUth bry 78,974.48 nfho
%gh vd, jdh tUth cg 438.78 nfho %gh vd
fzlglJ.

ilfhy

iy

mif

gwhFiw 13,506.85 nfho %ghahf klglJ.


154.

j muR bjhls gntW a lfis

tsfhd K Kafis v ciu K gF


thf vLJiuJns. jifa lfdh VgLs
TLj njit Rkh 8,900 nfho %ghahF. vdnt, j
lfis

iwntl

mu

Mjhufis

bgUFtjfhd Kafis nkbfhtJ mtakhwJ. ij


fU

bfhL

muR

ftdkhf

TLj

Mjhufis uL Kaia nkbfhL, tf t, khy


Mait, Kiujh, gu g flz Mat y
khwfis bfhL tJsJ.

jifa Kafdh

2011-2012 M Mo jKs fhyF muRF TLjyhf


3,618 nfho %gh tUth ilF vd vghfgLwJ.
155.

muR,

jnghJ

vLJs

gntW

Kaf

fhuzkhf bgwgL TLj Mjhu, nkbfhsgL tU


gntW ey lf, ts gf Matiw fU
bfhL, 2011-2012 M Mofhd Uj tu-bry l
ko bkhj tUth tuf 85,685 nfho %gh vd
ffgLsJ. khy mu brhj t tUth 59,787

88

nfho %gh vd, t myhj tUth 5,015 nfho %gh vd


UFbkd ffgLsJ.

ka muR tN br

tfUJ khy muRF ilF gF, ka mu cj


khaK Kiwna 13,111 nfho %ghahf, 7,772 nfho %ghahf
UFbkd fzlgLsJ. khy mu tUth bryd
85,511 nfho %ghahf UFbkd ffgLsjh 2011-2012
M Mo 173.87 nfho %gh tUth cg UFbkd
fzlgLsJ.
%ghahf

mnj rka gwhFiw 16,881 nfho

UF.

khy

bkhj

cg

2.90 GfhlhF. j_y iy nkyhik filof


ntoa beKiwfis tGthk g tUth gwhFiwia
mwnt , gwhFiwia khy bkhj cg
k _W GfhoF Fiwthf UF tifY j
Uj

tu-bry

kL

kl bjJ bfhnw.

mikJsJ

vgij

nkyhik nj

beKiwia bjhlJ gWnth vgij bjJ


bfhnw.
156.
ia

2011-2012 M Mo _yjd lfSfhd

frkhf

bragLsJ.

ca

15,877.58

nfho

%gh

xJL

gwhFiwia <L bra 2011-2012 M

Mo bgwgL fu fl 17,261 nfho %ghahf UFbkd


fzlgLsJ.

jdh 2011-2012 M Mo W

khy muRF cs bkhj fl ms 1,18,610 nfho %ghahf


UF.

Kija murh Wahf L brw fl Rik

bjhif 1,01,349 nfho %gh vgij midtU eF mf.


mjdh j muR bghWngW FWa fhynk Ms iy
ts

gfis

bjhlJ

bragLj

ntosjh

Obud fl msit FiwJ l Koahj Niy j


muR csJ. tUfhyf ey bghUshjhu ts fhuzkhf

89

TLj

tUth

Mjhu

Vgl

th

csjh

jifa

flfis Fiwgjfhd thf VgL vd enw.


vD, khy mu jnghija fl Rik 2011-2012 M
Mo W khy bkhj cg k 20.39 GfhL
msnt

UF

g_whtJ

vgij

bjJ

FG

bfhnw.

aJs

msthd

J
24.50

GfhoF Fiwthfnt UF.


157.

j muR bghWngwl bfhLtugL Kj

tu-bry l J vgjh, khF Kjyikr mtf


njj nghJ mj gntW thFWfis iwntl Fj
KaJt tHfgLsJ. j thFWfis iwntW
tz

lfS,

TLj

gafS

kfSF

ilfToa tif lf lgLsd. j Uj


tu-bry l _y 8,900 nfho %gh msF a
lfS, a rYiffS kfSF ilF. tnwhL
flj ML Vgl 2,720 nfho %gh tUth gwhFiwia
mwnt 2011-2012 Mo 173.87 nfho %gh tUth cg
VglToa tif tu-bry l mikJsJ.

iy KjKiwahf ekJ khy tu-bry l ms


xU yr nfhoia R tuyhW rhjidia, bjhiynehF
ghit

bfhl

khF

Kjyikr

jiy

b# b#ayjh mtf, jnghJ f xU Kiuia


gJsh

vgij

bgUjJl

nf

bjJ

bfhnw. j iy mif ekJ rKjha gyjugl


kfSF

kd

mgjhf

mikUF

vd

fUJnw.
158.

iy

mifia

cUth

khkw K itgjF midJ miufis kdKtJ

90

tHa khF Kjyikr u jiy mkh mtfSF


v berhj eia bjJ bfhnw.
guj

mDgtdhY

fhLjiy

Mj

miufis

mthwyhY
vdF

mtf
wj

tHajh

kLnk

jifa tu bry l mifia cf K vdh


tHl KojJ.
159.

j tu bry l mifia jahgjF

vndhL KGikahf xJiHj Jiw Kjik brayhs


U.

f.

rKf,

gaha

.M.g.,

Jiw

mtfSF
midJ

mtnuhL

mYtyfSF

jsuhJ
vdJ

eia bjJ bfhnw.


160.

2011-2012 M Mofhd Uj tu-bry l

koid jehL kfSF rknw.


nguit jiyt mtfns,

khF

2011-2012 M Mofhd Uj

tu-bry l koF nguit mDkia bgW


jUgo gl nfLbfhnw.
e
tzf
X.. gbrt
mikr
brid
2011 M ML
Mf f 4 M eh
UtSt ML 2042
Mo f 19 M eh.

91

iz
ilgl fhy ytu l
1.

jehL

murh

awgLs

jehL

iy

bghWilik rl, 2003, gulhtJ FG kW


g_whtJ

FGdh

tiuaWfgl

gjidfSnfg UjgLsJ. rl 3(1)


go, khy muR, tu bry l mifl
ilgl fhy ytu l Fj mif xiw
rl nguit itf ntL. rl 3(2) go,

iy

gwhFiw

FpLfshd,
Mait

tUth

Fj

gwhFiw,

yFfis

tU

MLfSF FL, mjfhd mDkhdfis s,


ilgl fhy ytu l tFfgl ntL.
rlgo, el iy nghFfis, a muR
nkbfhLs bfhif Kofis fU bfhL,
2011-2014 M MLfSFa iy ga ffis
csla ilgl fhy ytu l jahfgL
j nguit K itfgLwJ.
nehff
2.

2012 Kj 2017 tius 12-tJ IjhL l fhy


trha,

bjh

kW

mogil

trf

Mat

Kjil bgUks mfJ jehL kf thif


juij caJtJl iyia ngQtjF KaJt
mJ,

ilgl

cUthfgLsJ.

fhy

ytu

j ilgl fhy ytu

lgo, g_whtJ FG gJiuJsthW

92
khy iy xUizig neh brwJ. j
Mo Wtiu tUth gwhFiwia KY ,
gwhFiwia

khy

bkhj

cg

rjjF fLgLjgL vd cnjfgLsJ.


jnghija iy
3.

cyf ms Vgl bghUshjhu kj iydhY, MwhtJ


Ca FG gJiufis eilKiwgLajhY, muR
bragLtU

gntW

ey

lfSfhd

bry

mfUgjhY, tirahf flj 4 MLf tUth


cgF 2009-2010 kW 2010-2011 M MLf,
Kiwna %gh 3531.32 nfho, %gh 2720.01 nfho tUth
gwhFiw VgLsJ. nkY, bghWilik rl
awgl d 2010-2011 M ML gwhFiw
khy bkhj cg k 3 rjj msit Kj
Kiwahf jho 3.21 rjjkhf csJ.

J g_whtJ

FG mDkjthW Ujgl bghWilik


rl tiuaWJs msfSF mikJsJ.

el

aho a mudh gntW a ey kW ts


lf
uiljjh

nkbfhsgoUjhY
kW

TLj

bghUshjhu

ahjhufis

iy

uoajh

ttUth Vgl cadh, Uj tu-bry l


ko el aho %gh 173.87 nfho tUth cg
klgLsJ.

2011-2012 M Mofhd _yjd

bryd %gh 15,877.59 nfho vW klgLsJ.

flj Mil fhoY 27.5 rjjkhf caJsJ. j


isthf, gwhFiw %gh 16,881 nfho vw ms
khy bkhj cg k 2.90 rjjkhf UF.

93
J, g_whtJ FG tiuaWJs msfSF
mikJsJ.
4.

nrkey Kja bghWfis csla khy mu


bkhj fl 31.3.2011 mW %gh 1,01,349.45 nfhoahf
UjJ. J 31.3.2012- %gh 1,18,801.75 nfhoahf mfF
vd klgLsJ.

g_whtJ FG fjgo,

2011-2012 M Mo W khy mu bkhj fl


khy bkhj cg k 24.5 rjjF Uf
ntL. nkY, j aho bgwgL a flf
khy bkhj cg k 3 rjjF nkyhf
Uf TlhJ.

j Fj iygo, 2011-2012 M

Mofhd jehofhf %gh 17,437 nfhobad fl


msit ka muR mWLsJ. el aho khy
bgwgL a flf Uj tu-bry l ko
mj

msitl

%gh

klgLsJ.

17,260.81

nfhobad

Fiwthf

jdh, 2011-2012 M ML W

khy fl bghWf ms khy bkhj cg


k

20.39

rjjkhf

UF.

tU

MLf

khy fl Rikia nkY FiwgjF njitahd


midJ

eltoifS

tu-bry

klgLsjh

nkbfhsgL.
ko

bgwgL

Uj

tUth
flf

cg

KGikahf

njitahd _yjd brydfSfhf gagLjgL.


5.

jehL jdJ thafSF, bghJ WtdfSF fl


guf

kW

flf

bgWtjfhf

mJs

cjuthjf bghWfis ftdkhf UtJ tUwJ.


xbthU MoY YitYs muR cjuthjf mjF

94
Kija Mo bkhj tUth fzF tuf 100 rjj
msF

Fiwthfnth

myJ

khy

bkhj

cg

ko 10 rjj msF Fiwthfnth, t vJ


Fiwthdnjh mj msF mikabgw ntL. 31.3.2010
mWsgo

YitYs

muR

cjuthjf

ms

bkhj tUth tuf 10.82 rjjkhf khy bkhj


cg ko 1.48 rjjkhf csJ.

xbthU

MoY sbgW rha TWf mogil (Risk


weighted) fzlgl YitYs muR cuthjf
Kija Mo bkhj tUth fzF tuf 75
rjjF fhknyh myJ khy bkhj cg ko
7.5 rjjnkh vJ Fiwthdnjh mj msF Uf
ntL.

31.3.2010 mW csgo sbgW

rha

TWf mogil fzlgl muR cuthjf


(Risk weighted guarantees) ms, bkhj tUth tuf
2.32 rjjkhf khy bkhj cg ko 0.32
rjjkh csJ.
vfhy
vfhy
hy ff
tUth fzF tuf
khy mu brhj t tUth
6.

2010-2011 M ML K fzFfgo khy bkhj


cg k khy brhj t tUth j 9.21
rjjkhf UF. khy brhj t tUth 2010-2011
M Mo K fzFfgo %gh 47,781 nfho vd
2011-2012

Mo

Uj

tu-bry

kLfgo %gh 59,787 nfho vd klgLsJ.

95
khy brhj t tUth Ka TWf nH
tfgLsd.
7.

2011-2012 M ML Uj tu bry l, tf
tf tu %gh 37,196 nfho vd klgLsJ. J
2010-2011 M ML K fzFfis l 20.50 rjj
tsia kW #]iy 2011 khj eL t jfis
Uajh elgho bgwgL TLj tUth %gh 2,716
nfhoia bfhL ffgLsJ.

8.

2011-2012 M Mo Mait tuf %gh 10,191


nfhoahf

UFbkd

klgLsJ.

Kija

MLf nghgo, 2010-2011 M MLfhd K


fzFfis

17.33

rjj

tsia

kW

jfis Uajh elgho bgwgL %gh 669


nfho TLj tUthia bfhL fzlgLsJ.
9.

bghUshjhu

uilj

gadhf

Kiujh

it

2010-2011 M Mo 26.99 rjj mfJsJ. 2011-2012


M ML Uj tu-bry l J %gh 6,493
nfhoahf

klgLsJ.

xLtjfhf,
TLj

Kija

jfis

Mjhufshd

%gh

MLfnshL

Uajh
358

ulgL

nfhoia

ahoUJ nfhif v.34-F khw bragL


efu csh kwFa Kiujh it
jhd

nk

tahd

%gh

552

nfhoia

fj,

Kiujh it 2010-2011 M MLFa K


fzFfis l 20 rjj ts klgLsJ.

2011-

2012 M Mo, thfdf jhd tf %gh 3,235


nfhoahf klgLsJ.

96
10. khy brhj t tUth ts 2012-2013 M Mo
18 GfhL 2013-2014 M Mo 15 GfhL fz
bfhsgLsJ. t jfis Uajh ulgL
TLj Mjhuf KG ga 2012-2013 M Mo
fzlgLsjh, 2012-2013 M Mofhf khy
brhj t tUth ts 2013-2014 M Mofhf
fzlgLs tsia l mfkhf csJ.
t myhj tUth
11. t myhj tUth, 2011-2012 M ML Uj tu-bry
l %gh 4,483.72 nfhoahf klgLsJ. bkhj
tUth tuf, khy t myhj tUth gF 5.26
rjjnkahF. khy t myhj tUth ts y
xUKiw tufis jJ flj MLf VwFiwa
iyahfnt csJ.

J tU MLf 3 GfhL

msF tsU vd fzlgLsJ.


ka tf khy mu gF:
12.

ka muR gjfToa fu t tUth jHf


mu

gF,

nrit

tia

bghWj

tiu

5.374

rjjUJ 5.047 rjjkhf, Vida tfis bghWj


tiu, 5.305 rjjUJ 4.969 rjjkhf FiwJ
g_whtJ FG zJsJ. ekJ khyfhd
ka tf gF 2011-2012 M Mo %gh 13,111
nfhoahf klgLsJ. j ts, ka mu t
tUth VgL tsia rhJsjh 2012-2013 kW
2013-2014

MLf

15 GfhL vw

msnyna fzlgLsJ.

Fiwj

97
ka mulUJ bgW cj khaf:
13. gntW

lgfSfhd

cj

khaf

kW

g_whtJ FG gJiuJs cj khaf


mogil 2011-2012 M ML Uj tu-bry l
ko ka mulUJ bgW cj khaf %gh
7,772 nfhoahf UF vd klgLsJ.
tufS

khy

mu

neuo

j tUth

fLgho

yhjjh

2012-2013 kW 2013-2014 M MLfSfhd ts 10


GfhL vw Fiwj msnyna fzlgLsJ.
tUth fz bryf
14. 2011-2012 M Mofhd tUth fzF bryf %gh
84,980

nfhoahf

klgLsJ.

2010-2011

Mofhd K fzFfis l 17.36 rjj mfkhF.


tUth

fzF

bryf

Ka

TWf

nH

tfgLsd.
15. 2011-2012 M ML Uj tu-bry l ko,
rgs kW Xa Fj bryf bkhj tUth
bryf 45.93 GfhlhF. J 2010-2011 M Mo
Vgl

brythd

48.97

Gfhil

FiwthF.

rgsfis bghWjtiu 2012-2013 kW 2013-2014 M


MLfSF Ca ca, mfiygo Matiw fU
bfhL 15 GfhL ca Xafis bghWjtiu
mfiygoia kL fU bfhL 12 GfhL ca
ffgLsJ. MwhtJ Ca FG Yit bjhifahd
1,800 nfho %gh j ML KoF tjhY, jdh
VgL cg, mfiygo VgLs mgjkhd ca,
fh glfis utjdh VgL bry Matwh
<LbragL.

98

16. 2010-2011

fzif

fhoY

2011-2012

Uj

tu-bry l ko cj bjhif kW kha


23.15 GfhL caJsJ.

j ca, ytr m

tHFtjhY, gntW r_f ghJfh l Xa bjhif


cathY, gntW Ukz cj lf kW kfngW
cj lf cj bjhif cathY, fwit khLf,
MLf ytrkhf tHFtjhY, khy brhj t
tUth mfgjh csh mikfSF mfkhf
kha tHFtjhY, rhu thaF TLj cj
bjhif tHFtjhY VgLsJ. brydfis KG
ahoF fzL bghGJ 2012-2013 15 GfhL
2013-2014- 10 GfhL caU vd ffgLsJ.
17. 2010-2011

fzif

fhoY

2011-2012

Uj

tu-bry l ko Ca myhj braKiw kW


guhk bryf 53.75 GfhL mfJsJ. j ca
ytr , , iul kW g khztfSF
uL

n#ho

VgLsJ.

Uil

tHFj

nghw

lfsh

brydf elghonyna fz

bfhsgLsjh,

2012-2013

kW

2013-2014

MLfSF 10 GfhL vw msF Fiwthd cant


ffgLsJ.
18. 2011-2012 M Mofhd to brYJj bkhj tUth
tu 10.31 GfhL MF. j bghWilik
rl bragLaUJ Fiwthd msthF. j
2012-2013 kW 2013-2014 M MLf Kiwna 10.25
kW 10.27 GfhL UF vd ffgLsJ.
Ko
19. 2010-2011 M Mil fhoY Uj tu-bry l
kLf

khy

iy

ey

Kndw

milJsJ. flj uL MLf bjhlahf ca

99
tUth gwhFiw VgLs iy el aho
khy

tUth

vghfgLwJ.

cg

iyia

vL

vd

el Mo gwhFiw

khy bkhj cg k 2.90 rjjkhf UF vd


klgLsJ. 2012-2013 kW 2013-2014 M MLf
tUth cg Kiwna 1350.11 nfho %ghahf 3190.62 nfho
%ghahf UFbkd ffgLsJ.

j isthf

gwhFiw j MLf khy bkhj cg


k

Kiwna

2.74

GfhL

kW

2.55

GfhL

UFbkd ffgLsJ. vdnt FG zj


yFf

midij

milaToa

iy

khy

UF.
20. khy fl msit j muR bjhlJ ffhJ
tU.

ilgl

fhy

ytu

TwgLsJnghy 2011-2012 M ML Uj tu bry


l ko fl kW khy bkhj cg
kilna

cs

g_whtJ

FG

gJiuj 24.50 Gfhil fhoY Fiwthf 20.43


GfhL vw msnyna UF.

tU MLf

tUth cg ffgLs iy khy fl


njitf FiwJ mj isthf fl kW khy bkhj
cg kF ilyhd j nkY Fiw.
****

100

v-2011
v

GF
K

2009
E

57,316.
41,377.

38,129.

K
F CI
A K

15,939.

10,921.

M Q

(M Q )

62,047.

19,741.

F
F
K
M GF

17,103.

M
W

10,497.

G
GF Pf
K(+) / (( -)

K(+) / ((-)
O K (+) /
(( -)%
GF K(+) / ((-)J K(+) / (( -)%
GF K(+) / ((-) (K)

G
F FH GF K(+) /
(--) (K) %
(
G F F (GSDP)
)
(

3,70,943.

101
# it, y fzFfilna khw vgjh j kLf fzFf kW ML iy mifl
bghUjhJ.

You might also like