You are on page 1of 80

Trk Tarihinde Meseleler / H.

Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

TRK TARHNE BAKI IMIZ NASIL OLMALIDIR?


XV. Yzylda, bizde, bizde, belirli bir tarih gr vard: Trk tarihinin en eski alar olarak Ouz Han destanndan bahsolunur, sonra pek ksa bir Seluk tarihi anlatlarak Osmanllara geilirdi. Bylece eski tarihiler, Osmanllar daha mhim ve stn tutmakla beraber, Trk tarihini bir btn hlinde gzden geirirlerdi. Fakat bu tarih gr kklenmeden baltaland. Hele, Hoca Sdeddin gibi bir mverrihin, eserine dorudan doruya Osmanllarla balamasndan sonra, bizim iin Trk tarihi sdece "Osmanl Tarihi" olarak kald. Ve daha nceki Trklerden, az veya ok, yabanc milletler gibi bahsedilmeye baland. XIX. Yzylda Mir Sleyman Paa ile balayan tepki, bu yanl gr sarsmaya balad. Varlk ve balangcmzn Osmanllardan daha ilerde olduu anlald. Eski Trklerden bahseden blmler okul kitaplarna kadar girmekle beraber, Trk tarihi, sralanm bir btn hline konulmad. nk eitli hkmdar sllelerinin zamanlar ayr ayr devletlermi gibi ele alnyor ve Trkler birok yerlerde birok devletler kurup bunlardan hi birisini uzun mddet yaatamam bir millet gibi gsteriliyordu. Hlbuki gerek hi de byle deildir. nk Trk tarihi aralksz bir btndr. Mesele, onun sistemletirmekten ibarettir. Trk tarihine bakmz nasl olmaldr? Bu, pek mhim bir meseledir. nk Trk tarihi, ngiliz, Alman veya Fransz milletlerinin tarihi gibi ele alnamaz. Bunun sebebi, Trk tarihinin, o milletlerin tarihi kadar basit olmaydr. Bugn, dnyadaki belli bal milletlerin nasl meydana geldiini biliyoruz. nk bu, tarihin gzleri nnde olmutur. Hlbuki Trk milleti tarih balad zaman teekkl etmi bulunuyordu. Bundan baka bu milletlerin tarihi, hemen hemen, hep ayn dar bir alanda getii iin, onlarn tarihlerini sraya koymak kolaydr. Fakat Trk tarihi iin bu, mmkn mdr? Bazan in'de, bazan Msr'da, bazan Avrupa'da grdmz Trklerin tarihini bir ereveye sdrmak g bir i gibi gzkr. Bundan dolaydr ki, imdiye kadar Trkler, krk yerde krk devlet kuran bir millet saylm ve Trk tarihini kronolojik bir dzene sokmak teebbs grlmemitir. Eskiden, tarihin destanlarla kark olduu zamanlarda, Trklerin kafasnda daha sistemli bir tarih gr vard. Bugn, birok bilinmeyen gerekler meydana kt iin, artk, o eski gr ile yetinmek mmkn deildir. Bunun iin bir yeni tarih sistemi bulmak zorundayz. Milliyeti olduumuz ve byk Trk birliine inandmz iin de, tarihimize vereceimiz sistem, dileklerimize uygun olmal ve bu sistem, bize yalnz gemiimizi en parlak ekilde gstermekle kalmamal, ayn zamanda ilerisi iin de yol izmelidir.
-1-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Birok milletler iin tarih, bir vatan tarihidir. Mesel Franszlar iin vatan tarihinden baka bir tarih usul gtmek mmkn deildir. Bundan dolay da Franszlar iin millet, o vatan iinde oturan ve birbirine karan insanlarn topluluundan doan varlk demektir. nk Franszlar ne Gol, ne Ltin, ne de Germen olduklarn iddia edebilirler. Bu unsurlarn hepsinin ayn vatanda karmasndan doan bir millet olduklar iin, vatan tarihini esas olarak almaya mecburdurlar. Araplar iin tarih, bir millet tarihidir. nk vatanlarnn snrlan deiik kalmakla beraber, bu millet, uzun asrlar devletini kaybetmi, fakat mill varln saklamtr. ngilizler iinse tarih, bir devlet tarihidir. nk vatan dna knca kltr bakmndan ngiliz kalmakla beraber ngiliz'den baka bir isim tayan ngilizler esas varlklarn ana devletlerinde korumulardr. Bununla beraber bu hkmler kesin saylamaz. Franszlar iin vatandevlet, ngilizler iin devletvatan essnn varl da sylenebilir. Kesin olan udur ki, tarihi kurulular baka olan milletler iin, tarih sistemi de baka bakadr. Bize gelince: Bizim imdiye kadar sahip olduumuz "tarihi gr"mz yanltr. nk bizim iin millet devlet esasn kabul etmek mill menfaatlerimiz iin daha uygun olduu hlde, biz, millet tarihi yle dursun, devlet ve vatan tarihini bile bir yana brakarak, yalnz slle ve rejim tarihini esas olarak kabul ettik. Her slleyi bir devlet sayarak, imdiye kadar, slleler saysnca devlet kurduumuzu ileri srdk. Fakat dnmedik ki, o kadar devlet kurduksa, bunlarn hi birisini de yaatamam olduk! Halbuki elimizde, her zaman bir Trk devleti vard. nk gerekte bu kadar devlet kurmu deil, bu kadar slle deitirmi bulunuyorduk. Tarihi hayatlar uzun olan btn milletlerde olduu gibi, bizde de bir takm hkmdar slleleri gelmiti. Baka milletler onlar hkmdar slleleri diye saydklar halde, biz, ayr devletler diye kabul ettik. Bu eit hkmdar sllelerinin zamanlarn ayr devletler olarak kabul etmek elbette ki yanltr, ngiltere'de, Fransa'da slleler nasl birbirlerinin ardndan gelmise ve Fransa'da Kapet, Burbon, Orlean, Napoleon; Almanya'da Saksonya, Frankonya, Baviyera, Habsburg; ngiltere'de Anju, Tudor, Stuard devletleri yoksa ve bunlar sadece hanedanlar ise, bunun gibi, Trkeli'nde de Kun, Gk Trk, Uygur, Seluk, Osmanl devletleri yok, slleleri vardr. Bazan iki veya daha ok slle idaresinde iki veya daha ok siys Trk zmresinin bulunmas ve bunlarn birbirleriyle arpmalar bu kural bozamaz. Nasl ki Almanya'da dne kadar ayn zamanda hkim olan birok slleler bazan birbirleriyle arptklar, hatt bunlardan bazlar Franszlar ile birleerek teki Almanlara kar yrdkleri hlde Alman devleti bir devlet saylyor idiyse, bizde de ayn ekilde bir devlet olmak gerekir. Eer btn milletler tarihlerini bizdeki gibi deerlendirselerdi, o zaman, mesel ngiltere'de ki Gl savanda iki devlet bulunduunu kabul etmek lzm gelirdi. Yine Fransa'da, kontluklarn kuvvetlenip kral nfuzunun gcn kaybettii zamanlarda, birka devlet tutunduunu kabul etmek gerekirdi. Hele XVIII. ve XIX. yzyllar Almanya's, iinden klmaz bir hl alr, belki de Almanya denilen varln inkr edilmesi lzumu ba gsterirdi. Bizim tarihlerimizin, byle aykr bir ekilde yazlmasnda hnednclk zihniyeti byk rol oynamtr. Hanedann kutsal bir varlk saylmas, onun dmesiyle devletin yok olduu dncesini dourmutur. Hlbuki bu gibi hllerde deien ey, zamanmzn kabine deimeleri ile kyaslanacak kadar basittir. Mesela Dou Trkeli'nde Gk Trk hanedannn dp Dokuz Ouz hanedannn kurulmas yeni bir devlet domas gibi
-2-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

saylr. Gerekte ise ayn devlette hanedan deimitir. Halk, snrlar, topra, tekilt, dili, gelenei ayn olan bu iki devre arasndaki ayrlk, yalnz, balarndaki hanedann ayr oluundadr. Onun iin, Gk Trkler ile Dokuz Ouzlara, nasl, ayr iki devlet diye bakabiliriz? Dnmeli ki, Dokuz Ouz devresi Gk Trk devresinin tekmlnden baka bir ey deildir. Ve nihayet, eer, bizdeki hanedan deimeleri baka milletlerdeki hanedan deimeleriyle ayn artlar iinde olmuyorsa, bunun sebeplerini milletlerin ruh farklarnda aramaldr. u halde, hanedanlar ayr devlet saymak, hnednclk zihniyeti ile hareket etmek deil midir? Bir de gnmzn tarihinden rnek alalm: Bizde hkim olan yanl tarih telkkisine gre Osmanl devleti yklm, onun yerine Trkiye Cumhuriyeti gelmitir. Bu dn de yanltr. nk bir Osmanl devleti yoktu ki, yklm olsun. Sadece Osmanl hanedan vard. Yklan odur. Yni devlette rejim deimitir. te o kadar... Sonra unu da unutmamak gerek ki, eer biz, yklan slleleri devletler gibi gsterirsek, bundan, Trklerin siys hayatta istikrara sahip olamadklar, devletlerini uzun zaman yaatamadklar sonucu da kar. Milletlerin ruhiyat yzyllar iinde deimediine veya pek az deitiine gre, bu, Trkiye Cumhuriyetini de uzun mddet ya atam ayacamz gibi bir dnceye yol aabilir. Bundan kazanacak olan da, elbette, biz olamayz. Milletlerin hayatnda i savalar ve karklklar grlr. Fakat bundan, hibir zaman o devletin ikiye ayrld mns kmaz. Eer, byle olursa, merkeziyeti olmayan eski Trk idare ekline gre, milletimizin, pek dank bir hayat yaad, birleip devlet kuramad gibi bir mn da kabilir. Yine, baz i karklk ve ayrlklarn uzun srd de olur. Anadolu'daki belikler devri gibi... Bu beliklerin hepsini birer devlet sayabilir miyiz? Bu, byk bir yanl olur. nk gerekte olan ey, bat Trklerinin basz kalmalarndan ibarettir. Nitekim 18061871 arasnda Almanya da basz kalm, fakat kimse Prusya, Baviyera, Saksonya, Vrtemberg vesireyi ayr birer devlet saymamtr. Tarih yine Almanya tarihi olarak saylm ve okunmutur. Hlbuki biz hl, her slleyi ayr devlet sayyor ve Trkiye tarihi deyince, pek pek, Osmanl hanedan ve cumhuriyet devrini anlyoruz. O hlde, bu yanl gr nasl dorultmalyz? Trk tarihini, ancak, kendi artlarmza gre gereken deiiklikleri gz nnde tutarak, baka milletlerin kendi tarihlerini ele aldklar usul gibi bir usulle deerlendirmek suretiyle bir dzene sokabiliriz. Bu yolda yrynce, Trk tarihini ilk nce ikiye ayracaz: 1. Anayurttaki Trk tarihi, 2. Yabanc illerdeki Trk tarihi. Anayurttaki Trk tarihi, en eski alardan XI. Yzyla kadar yalnz Dou Trkeli'nde geer. Bu Dou Trkeli deyimine, bugnk Moolistan ile Moskof Avrupas'nn dou blmleri de girer. XI. Yzylda batda, ikinci bir anayurt daha kurulmutur: Trkiye. Bu da Anadolu, ran, Azerbaycan, Irak ve Kuzey Suriye'den meydana gelen yurttur.

-3-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Dou Trkeli ve Trkiye tarihleri, aralksz bir btn hlinde Trklerin tarihidir. Hem de bu iki vatann bazan birlemeleri haliyle... Yabanc illerdeki Trk tarihi ise, hkim Trk sllelerinin yabanc milletlere dayanarak kurduklar devletlerin tarihidir. Bunlar srekli olmam, bir Trk sllesiyle o sllenin buyruundaki bir Trk ordusunun baka milletlere hkmetmesiyle balayarak, sonunda, bu Trklerin yabanc ounluklar arasnda dillerini ve milliyetlerin kaybetmeleri eklinde devam etmitir. Bu devletleri, btn hayatlar boyunca Trk devleti saymaya imkn yoktur. Mesel bugnk Msr devleti, Trk askerlerine dayanan bir Trk hanedan tarafndan kurulduu hlde, bugn Msr tamamiyle bir Arap devleti olmutur. Bunun iin, in, Hindistan, ran, Dou Avrupa ve Msr'da kurulan Trk devletlerini, hanedan ve ordu Trk karakterini tad mddete Trk tarihi kadrosuna sokabiliriz. Hanedan ve ordu Trkln kaybettikten sonra, onlar Trk tarihi iinde grmeye imkn yoktur. Buna gre, Dou Trkeli ve Trkiye tarihlerinin emalarm yle izebiliriz: Dou Trkeli'nde: 1. u M. . XII. M.. VII. 2. Sakalar a M. . VII.M.. III. 3. Kunlar a M. . III. M.S. 216 4. Siyenpiler a 216394 5. Aparlar a 394552 6. Gk Trkler a 552 745 7. Dokuz OuzlarOn Uygurlar a.... 745840 8. Uygurlar a 840940 9. Karahanllar a 9401123 10. Karahtaylar a 11231207 11. Sekizler a 1207218 12. ingizliler a 12181370 13. Aksak Temirliler a 13701501 14. zbekler a 15011920 Trkiye'de: 1. Seluklular a 10401249 2. lhanllar a 12491336 3. Byk belikler a 13361515 4. Osmanllar a 15151922 5. Cumhuriyet a 1923ten itibaren. Cidd ilim adamlarndan meydana gelecek kk bir tarihiler grubu, bu emay tartp eksik ve yanl taraflarn bulup dzelttikten sonra, Trk tarihi bu esaslar zerinde yeniden ele alnmaldr. Bu yaplmadka, okullarda tarihimizi Trk ocuklarna hazmettirmek imknsz olmaya devam edecei gibi, millete gemiimize saygszlk gstermi olmaktan da kurtulamayz. (naralt, I. say, 9 Austos 1941)

-4-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

TRK TARHNN MESELELER


Btn meden milletler kendi tarihleri hakknda son ve kesin karar vermilerdir. Yni, tarihlerinin nereden baladn, hangi alara blndn, kimlerin kendi tarihlerine mal edilmi olduunu bilirler ve tarihlerini dolduran insanlarn adlarnn hangi iml ile yazlaca hususunda deimez kanaatlere mliktirler. Bize gelince, her hususta olduu gibi, tarihimizi anlay konusunda da ackl bir kargaalk iinde bulunuyoruz. Tarihimizin nereden balad hakknda ortak bir fikrimiz yoktur. Tarihimizin blnd devirler, herkesin keyfine gre deimektedir. Bazlarnn mill kahraman sayd ahsiyetler, dierleri tarafndan mill dman saylyor: ingiz Han gibi... Tarihe mal olmu kahramanlarn ve ahsiyetlerin adlarn yazmak hususunda da aramzda birlik bulunmuyor. Mertiyetten sonra karmaya balayan tarih sistemi, cumhuriyetten sonra tamamen bozuldu ve Tarih Kurumu'nun ilk almalar ile de bugnk ackl hlini ald. Hlbuki eskiden tarih anlaymz olduka dzgn ve istikrarl idi: Eski tarihimiz, efsnev Ouz Han ile balatlr, Seluklular ve ingiz ile bitirilirdi. ingiz, Mslman olmad, iin bazan lnetlense bile ok defa kendisinden ve hele ocuklarndan sayg ile bahsolunurdu. Trkiye tarihi ise Anadolu Seluklular hakkndaki ksa bir balangtan sonra hemen Osmanllara gemekle devam ettirilir, Anadolu'nun teki beyliklerinden ve zellikle bunlarn byk olanlarndan Trkiye'nin bir blmnn meru hkmetleri olarak bahsedilir, beleri sayg ile anlrd. Anadolu beliklerinin gayrmer saylmas hakkndaki telkki Ftih'ten sonra balamtr. Hi phesiz, bu tarih telkkisi ilm deildi. Fakat umum tarafndan kabul olunmutu. Yni tarihi anlaymzda bir knun vard. Knun, ne de olsa, kanunsuzluktan iyi olduu iin, o zamanki kt bilgilerle kabul edilen tarih sistemi, bugnk gelimi bilgilerimiz arasndaki uursuz kargaalktan daha doru idi. Trk tarihinin, bugnk, halli hemen gerekli ve pek de g olmayan meselelerinden bir ksm unlardr: a) Trk Tarihinin Balangc Meselesi: Bugnk tarih kitaplarnda Trk tarihi umumiyetle Hunlardan, yani Orta Asya Hunlarndan balatlmaktadr. Fakat bu balangc tanmayan tarihiler de vardr. Bazlar, Trk tarihinin VI. Yzylda Gk Trklerden balamas gerektiini syledikleri gibi, dier bazlar da Hunlardan daha nceki zamanlarda, Sakalar anda balamas fikrini gtmektedir. Hatta son zamanlarda deerli tarih bilgini Prof. Zeki Velidi Togan, Trkistan'da Sakalardan nce yaayan ve Milttan nce 1200300 aralarndaki varlklar tespit olunan u veya u adndaki kavmin ilk Trkler olduunu iddia etmektedir. u veya u'lardan daha nceki Smer'lerin de Trk olduu veya aralarnda Trkler bulunduu hakkndaki baz cidd ilim adamlarnn fikir, nazariye ve iddialar vardr. Btn bu kar fikirlerin bir sonuca balanmas, ancak ilm bir tarih kurultaynn cidd ve uzun tartmalar sonundaki karar ile mmkn olabilir. Belki baz meselelerin zlmesi iin, bugnk tarih bilgisi yetmez. Fakat ne de olsa iler bir prensibe balanr ve nne gelenin Trk tarihine ayr bir balang izmesi gibi korkun bir olayn nne geilir. Bu yaplmazsa, Trk dnyasnda birbirine aykr nazariyeler ve fikirler doacak ve aralarnda gittike byyen ve soysuzlaan tartmalarla belki de milletin aydnlar birbirine dman iki veya takma blnecektir. Millet, birok unsurlarla birlikte, ortak tarihin de mahsl ve sonucu olduuna gre, ortak tarih telkkisi olmayan
-5-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

insanlarn bir millet hlinde toplu yaamalar manev bir rahatszlk douracak ve uzak gelecek iin fesat tohumlar atlm olacaktr. b) Trk Tarihinin Kadrosu Meselesi: Trk tarihinin balangcndaki anlamazlk, Trk tarihinin kadrosu hakknda da anlamazlk demek olmakla beraber, daha sonraki alarda kimlerin Trk tarihine sokulaca meselesi btn aprakl ile karmzda durmaktadr. Mesel, Karahtaylar'n Trkistan'da hkimiyeti zamann Trk tarihinin bir devri gibi kabul etmek doru mudur? Yoksa Karahtaylar Mool olduklar iin bu devir bir yabanc hkimiyeti devri midir? Yahut Gazneliler devleti Trk tarihi kadrosuna girer mi, yoksa yabanc halkn oturduu yerlerde hkim olduklar iin bunlarn mill kadrodan karlmas m gerekir? Hangi Trklerin tarihi ana vatan tarihidir ve hangilerininki smrge veya sdece hanedan tarihi olarak gz nne alnmaldr? Bunlar Trk tarihinin cidd meseleleridir ve henz hallolunup kesin bir sonuca varlm deildir. Trk tarihinin kadrosu konuulurken akla gelecek en mhim meselelerden biri ingiz ve Temir'in mill tarihin kahramanlar m, yoksa rkmzn dmanlar m olduunun tespitidir. nk bu iki mhim ahsiyet hakknda bizim tarihilerimiz ortak kanaat sahibi deildir. Bir ksm tarihiler bu iki ahs Trk sayyorlar ve onlarn yaratt vakalar ve kurduklar devletleri Trk tarihi kadrosuna sokuyorlar. Baz tarihiler ise tamamyla aksini savunuyorlar. Onlara gre ingiz ve Temir Trk deildir; Mool veya Tatardr. kisi de rk dmanlarmzdr. Tarihilerimizden birisi ise ingiz'i yabanc, Temir'i Trk sayyor. Ayn milletin tarihileri arasndaki bu byk fikir ayrl ve gr fark, hibir millette ei gsterilemeyecek bir mill anaridir. nk mesele belirli ahslarn iyi mi, kt m, byk m, kk m olduu meselesi deil, dorudan doruya mill tarihe mal edilip edilemeyecei meselesidir. Bu anlamazlklar Trk tarihinin balangcna, mitoloji ile kark alarna ait olsayd, bir dereceye kadar ho karlanabilirdi. Fakat XIII. ve XIV. yzyllarda yaam olan ahslar zerindeki bu fikir kargaal, mill uurun henz gereince uyanmam olduunu gsterir. Bu zt kanaatlerden, hi phesiz bir tanesi doru, dierleri yanltr. Yakn gemiteki en byk ana meseleler zerinde doruyu bulup karamamak ise tarih belgelerinin eksikliini deil, tarih ve mill uurun azln veya yokluunu gsterir. c) Trk Tarihinin alar Meselesi: Tarihin ilka, ortaa gibi devirlere ayrlmasnn pek ind olduu artk anlalmtr. nk bu ayrllar btn insanla gre deil, bir kta veya bir ksm milletlere gre yaplmtr. Ta devri, maden devri nasl btn kavimlerde ayn zamanlarda balamyorsa; ortaa, yenia gibi zamanlar da (eer fikir hayatndaki tekml merhalelerini gstermek iin kullanlyorsa) btn milletlerde ayn devri gsteremez. Eski Trk tarihini, ilkada Trk tarihi, ortaada Trk tarihi diye blmlere ayrmak ilm deildir. Bat Avrupa'nn kendisine gre yapt bir snflandrmaya kr krne uymak elbette doru olmaz. Tarihimizi mill gre gre snflandrma teebbs imdiye kadar yalnz Dr. Rza Nur ile Prof. Zeki Velidi Togan tarafndan yaplmtr. Rza Nur, Trk tarihini "Eski Trk Tarihi" (= Tre ve Yasa Devri = Mill Devir), "Yeni Trk Tarihi" (= Mslmanlk Devri = Din Devir) ve "Taze Trk Tarihi" (= Yeniden Dou ve Uyanma = kinci Mill Devir) olarak balca aa ayrd gibi Zeki Velidi Togan da XVI. Yzyl ortasna kadar ilerleme ve ykselme a, Birinci Cihan Sava sonuna kadar gerileme ve

-6-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

kme a ve birinci Cihan Savandan sonra da nc bir a olmak zere ana aa blmektedir. Fakat bu iki snflandrma kimse tarafndan dikkate alnmamtr. ) Adlarn mls Meselesi: Trk tarihindeki birtakm zel adlarn belli bir imlya mlik olmay da mill ayplarmzdan biridir. XIII. Yzyl kahramannn ad ingiz mi Cengiz mi? Sonra Temir mi, Temr m, Timur mu? Tpk bunlar gibi prens unvn olan kelime "tigin" mi, "tegin" mi? Karahanl kahramannn ad Bura m, Bora m yazlmak gerek? Bu fikr kararszlklar birok yanllara yol ayor. Bir yanln nasl kkletiine en gzel rnek, Gk Trklerin ilk kaan Bumun veya Bumn'n adnda grlmektedir. Eski harflerle yazld zaman "" ve "i" fark belli olmad iin yeni harflerden sonra bu kaann ad Bumin eklinde yazlm ve tarih kitaplarna, piyeslere, soyadlarna kadar bu yanl ekliyle girip yerlemitir. Grlyor ki, tarihimizi anlay ve ele al tarzmz karklk iindedir. Bu karkln iinden ne ahslar, ne de zel teekkller kamaz. Bu karkl nlemek iin resm bir teekkl lzmdr. Byle resm bir teekkl, Trk tarihinin meselelerini karara balamak iin bir kurultay toplamal ve kurultayda meseleler ilm adan ele alnarak deerlendirilmeli ve tartlmal, karlkl iddialar baslarak umum efkra sunulmaldr. Ancak, mill ve ilm fikrin hkim olaca byle bir kurultaydr ki, Trk tarihinin meselelerine bir zm yolu bulabilir. (Yeni Sabah, 29 Kasm 1948)

-7-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

TRKYE TARHNN MESELELER


Umum Trk tarihinin olduu gibi Trkiye tarihinin de zlmemi meseleleri vardr ki, bunlar, bir sonuca balanmadan ne okullarda mill menfaat hesabna tarih retilebilir, ne de Trkiye Trklerinde mill tarih uuru yaratlabilir. Bugn, umum Trk tarihinin olduu gibi Trkiye tarihinin balangc da belli deildir. Hatt daha ackl olarak, tarih bir ada kurulmu olan Trkiye'nin balangc hususunda, bugn, aramzda ikilik vardr. Bir millet, kendi tarihinin balangcn, tarih bilgilerin azl yznden bilmezse, bu, o kadar mhim bir eksiklik saylamaz. Fakat tarihin ok iyi bilinen alar iinde gelimi bir devletin kurulduu zaman zerinde fikir ayrl varsa, bu, ancak bir fikir kargaalnn ifadesidir. Devletlerinin kurulu ylnda anlamazla dmek, dedelerinin kim olduu hakknda anlamazla den torunlara benzemek demektir. Trkiye tarihinin nemli meseleleri unlardr: a) Trkiye Tarihinin Balangc Meselesi: Trkiye tarihi Fransa, ngiltere ve Almanya'ya nispetle yenidir. Eski veya yeni olmak byk bir mn ifade etmez. Byle olduu hlde, nedense, insanlarda ve milletlerde, devletlerinin eski olmas ruh istei vardr. Ancak, bu ruh hl, tarihi deitirmeye kadar varmamaldr. Bir zamanlar, Anadolu'daki varlmz Milttan 2.000 yl nceye gtrmek dncesiyle Hititlerin Trk olduu iddia edilmiti. Hlbuki bir memleketin tapusuna mlik olmak iin mutlaka ilk ahlisi olmak lzmdr diye dnmek de botur. Byle olunca, bugn var olan milletlerin hemen hepsinin, yaadklar topraklarda yabanc saylmalar gerekir, hele Amerikallarn durumu bsbtn gleirdi. Sonra, Hititler Trk bile olsa, onlar ortadan kalktktan iki bin yl sonra ayn topraklarda kurulan yeni Trk devleti eskisinin devam saylamaz. Trkiye tarihinin Seluklularla balad, bugn, btn cidd tarihiler tarafndan kabul edilmitir. Bunu ilk defa ortaya atan merhum Dr. Rza Nur'dur. lm ve tarih gerek de bundan ibarettir. Ancak, kesin bir tarih sylemek gerekince, bunda birlie rastlanamyor. Biroklarnn fikrine gre, tarihimiz, 1071 Malazgirt Sava ile balamaktadr. Fakat bu fikirde kesin bir isabet olduu sylenemez. nk Malazgirt Sava, kurulmu bir devletin, yni Seluklularn, komular Bizans ile yaptklar bir savatr ve bu arpmadan sonra yeni bir devlet kurulmu deil, zaten var olan bir devlete Kk Asya'nn kaplar almtr. 1940 ylnda "Dokuz Yznc Yl Dnm" ad ile yaynladm bir brorde, devletimizin kurulu yl olarak, Horasan'da Turul Bein istikll iln ettii 1040 yln alm ve 1940 ta bu devletin 900, yln tamamladn, fakat resm teekkller tarafndan bir anma treni yaplmad iin o kk brorn bu grevi yerine getirmek zere yazldn bildirmitim. O zaman savunduum fikir uydu: Bu devlet 1040 ta Horasan'da Seluklu Turul Be'in padiahl ile kurulmu, sonra byyerek dier birok topraklarla birlikte Anadolu'yu da kendisine eklemitir. Fakat tarihin garip bir cilvesi olarak bu devlet,
-8-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

zerinde kurulmu olduu topraklar kaybetmi, kuruluundan sonra fethettii yerlerde tutunmutur. Bu garip tarih gidi, baka devletlerin tarihinde yoktur. Almanya, Fransa, ngiltere ilk kurulduklar topraklar sonra elden karmamlardr. Tarihilerimizi artann bu olduunu sanyorum. Trkiye tarihini Malazgirt'ten balatmak isteyen tarihilerimiz, bu tarihten sonra Anadolu'da ayr sultanlar bulunduunu, bundan dolay da bunun yeni ve ayr bir devlet demek olduunu ileri sryorlar. Anadolu'da ayr sultanlar bulunmas bu lkenin tamamen ayr ve bamsz bir devlet olduunu gstermez. Eski Trk devlet sisteminin merkeziyeti olmadn hatrlamak, Anadolu sultanlnn ayr bir devlet demek saylamayacan belirtmeye yeter. Gk Trklerde de iki, hatta bazan drt kaan bulunuyordu. Kaanlar, i ilerinde bamszdlar... Fakat bu ayr ayr iki veya drt devlet demek deildi. Bunun gibi, Seluk devletinde de drt sultan bulunuyor, fakat bunlarn Horasan'daki byk sultana tab olarak yayordu. O halde, Trkiye'nin balangc olarak hangi tarihi kabul edeceiz? 1040 yln m, yoksa 1071'i mi? Bana gre doru olan birincisidir. Fakat benim bu fikirde bulunmam, hatta ounluun bana taraftar olmas hibir mn tamaz. Aramzda tek fikir hkim olmadka, evvelce de sylediim gibi, uzak gelecek iin fesat tohumlar atlm olur. Bu anlamazl ve fikir kargaaln da ancak bir tarih kurultay nleyebilir. Kesin bir sonuca varldktan sonra, btn tarih kitaplar artk o balang ylma gre kaleme alnr. Bir devletin hangi tarihte baladn tespit etmek pek mhimdir. Balang yl belli olmayan devlet, meden bir teekkl saylamaz. b) Trkiye Tarihinde Hegemonyalar Meselesi: Bu mesele, Trkiye tarihinin ana alara blnmesi meselesidir. Trkiye tarihinin yalnz Osmanllardan ibaret olmayp Seluklulardan baladn Osmanl Meb'usan Meclisi'nde bir nutukta syleyen ve bu fikri ilk defa ortaya atan merhum Rza Nur Be, Kurtulu Sava'ndan sonra yaynlad 12 ciltlik Trk Tarihi'nde, Trkiye tarihini Seluklular, belikler, Osmanllar diye ana blme ayrmaktadr ki, onun bu snflandrmas biroklar tarafndan kabul olunmutur. Baka bir tarihi ise, Trkiye'de srasyla, Dnimendli, Seluklu, Karamanl, Osmanl hegemonyalarnn bulunduunu sylemektedir. Bu fikre gre Anadolu'daki Trklerin Horasan'daki byk Seluk devletine balants yoktur. Ben ise, bu hususta ancak Seluklu, lhanl, belikler ve Osmanl hkimiyetlerinin bahis konusu olabileceini ileri sryorum. lhanllar yabanc ve hatt dman sayan Anadolucu zihniyete gre, bu snflandrmann byk itirazlara urayaca muhakkaktr. Fakat bu eitli fikirlerden hangisinin doru ve ilm olduu ise, ancak bir tarih kurultaynda anlalabilir. Burada konuacak bilginler fikirlerini savunmak iin byk almalara koyulacaklarndan, belki yeni tarihi belgeler ve gerekler de ortaya kar. Meden milletler kendi tarihlerindeki hkmdar sllelerini kesin ekilde bilirler. Bilmedikleri ey, ok defa, ilk hanedann ilk hkmdarlarna ait tahta k ve lm

-9-

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

tarihleridir. Biz ise, Trkiye'de hangi hanedanlarn yksek hkimiyeti elinde tutmu olduunu bile bilmiyoruz. c) Osmanl Padiahlarnn Says Meselesi: imdiye kadar ka Osmanl pdih geldii hakknda dah ortak kanaatimiz yoktur. Klasik telkkiye gre Osman Gazi ile balayan ve VI. Mehmed ile biten Osmanl pdihlar 6 Mehmed, 5 Murad, 4 Mustafa, 3 Osman, 3 Ahmed, 3 Selim, 2 Bayazd, 2 Sleyman, 2 Mahmud, 2 Abdlhamit, 1 Orhan, 1 brahim, 1 Abdlmecit, 1 Abdlaziz olmak zere 36 kiidir. Fakat acaba bu telakki doru mudur? Yldrm Bayazd'n oullar olan Sleyman, Ms ve Mustafa elebiler ile Ftih'in olu Sultan Cem de Osmanl pdihlar arasnda deil midir? imdiye kadarki Osmanl tarih, saltanat ele geiren pdihlarn meru olduunu belirtmek dncesiyle yazldndan, baz tarih gerekler kasten rtbas edilmi olamaz m? Bizce Osmanl pdihlar klasik 36 kiiden ibaret deildir. Nitekim XIV. Yzylda yaayp bugnk bilgimize gre ilk Osmanl tarihini yazan mehur ir Ahmed, Yldrm Bayazd'dan sonraki Osmanl pdih olarak Sleyman elebi'yi tand gibi, II. Murad ve Ftih devirlerinde yaayp Behet tTevrih adl umum tarihi yazan krullah da Yldrm'dan sonra Sleyman elebi'nin hkmdarlk ettiim kabul etmektedir krullah, Sleyman elebiden sonra Anadolu'da elebi Sultan Mehmed, Rumeli'de de Ms elebi olmak zere iki pdihn birden tahta ktn yazmaktadr. krullah'tan biraz daha sonraki mverrih k Paaolu'nda da Sleyman elebinin Osmanl pdih sayldna dair baz imlar vardr. Daha sonraki Osmanl mverrihleri tarafndan Sleyman elebi ile Ms elebi'nin pdih saylmaynn sebebi, i kavgalardan sonra dierlerinin ldrlecek elebi Sultan Mehmed neslinin hkimiyete gemi olmas ve ihtiml ki o zaman meru saylmayan bir saltanatn meru gsterilmek istenmesidir. Son devir tarihilerinin ou ve bu arada "Osmanl Tarihi Kronolojisi" ad ile bir eser yaynlayan smail Hami Dnimend, Sleyman ve Musa elebileri Osmanl pdihlar arasnda saymamakta, sebep olarak da bunlarn btn Osmanl lkesine sahip olamadklarm ileri srmektedir. Hlbuki eski Tarih Encmeni yelerinden merhum Ali eydi Be, 1329 da yaynlad Osmanl Tarihi'nde Yldrm Bayazd'dan sonra elebi Sleyman' beinci pdih olarak, ondan sonra da Ms elebi'yi altnc pdih olarak kabul etmektedir. O zaman devletin bakenti Edirne olduundan bakente hkim olan ehzadenin Meru hkmdar saylmas da bir dereceye kadar dorudur. Yine Yldrm Bayazd'n oullarndan Mustafa elebi'nin Rumeli'de, Ftih'in olu Sultan Cem'in de Anadolu'da padiahlklarn tanttrm olmalar ve aylarca, hatt yllarca hkmdarlk etmi bulunmalar dolaysyla, bunlarn da bir kalem de hkmdarlar silsilesinden atlmalar doru deildir. Birok belere ve vezirlere hkmdarlklarn kabul ettiren para bastran, ordusu olan ve memleketin byk bir ksmnda uzun zaman padiahlk eden bir prensin pdih saylp saylmayaca, ancak, ilm bir kurultayda karar altna alnabilir. Fakat mesele bu kadar da deildir. Son yllarda Osman Gazi ile Orhan Gazi arasnda baka bir pdihn da hkmdarlk ettii iddia olunmutur. Amasya Tarihi mverrihi merhum Hseyin Hsmeddin Efendi, Tarih Encmeni Mecmuasndaki bir etd ile Osman Gazi'den sonra Osmanl tahtna olu Ali Erden Be'in getiini, drt yl
- 10 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

padiahlktan sonra dier Anadolu belerinden yardm gren kardei Orhan Gazi tarafndan tahttan indirildiini iddia etmitir. Bizans kaynaklarnda da buna benzer bir vaka kaytl olduu iin Hseyin Hsmeddin Efendinin iddias ciddiyetle tartlmaya deer mhiyettedir. ) Osmanl Tarihindeki Terimlerle zel Adlarn mls Meselesi: Umum Trk tarihinde de bulunan bu mesele, Osmanl tarihinde belki daha iddetle kendini gstermektedir. Okul kitaplarnda olsun, ilm eserlerde olsun zel adlardaki "dt" meselesi keyf imlya tbi olmakta devam etmektedir. Tarihteki Ahmed, Mehmed, Mahmud adlarnn sonu "d" ile mi, "t" ile mi yazlacaktr? Bu hususta ortak bir kanaat yoktur. Yeni harflerin kabulnden sonra azalacana, bsbtn artan iml anarisi, tarih adlara da sirayet etmitir. Ben, tarihi ahsiyetlerin adlarnn asllarndaki ekilleriyle, yani Ahmed, Mahmud eklinde yazlmasna taraftarm. Bugn yaayanlar ise kendi adlarn istedikleri iml ile yazmakta serbesttirler. Bakalar da onlarn bu hakkna uymaya mecburdur. Tarihi terimlerin imls da ayr bir meseledir. Osmanl devrinin babakanlar olan ahslarn nvn hangi iml ile yazlacaktr? Bazlar bunun da aslndaki iml ile "sadr zam" eklinde yazlmasn uygun buluyor. Ben ise Trkeleip halka mal olmu bulunan bu kelimeyi umumun syleyii zere "sadrazam" eklinde yazmay doru sayyorum. Bunun gibi, diyanet ileri bakan olan ztn unvan, eski okuyua gre "eyhlislm" m, yoksa halk sylei eklinde "ehislm" m yazlmaldr? Trl trl prensiplere gre yazlan ve manev bir gszln belirtisi olan bu hle de ancak ilm bir kongre son verebilir. (Yeni Sabah, 4 Aralk 1948)

- 11 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

DEVLETMZN KURULU U
Mensp olmakla vndmz Trk rk, imdiye kadar birok devlet kuran bir topluluk gibi gsterilmi ve bu netice, bir gerek diye herkes tarafndan kabul edilmitir. "ok devlet kurmak", bakta bir meziyet gibi gzkmekle beraber, dikkatle mtala olununca byle olmad anlalr. nk "ok devlet kurmak" iddias kabul edilince bunun tabi neticesi olarak bu devletlerin gayet ksa mrl birer messese olduu da benimsenmi olur ki, bundan da Trklerin devaml devlet kurmak kabiliyetinden yoksun, istikrarsz bir millet olduklar sonucu kar. Acaba gerek bu mudur? Trkler hakikaten ok, fakat mrsz devletler kuran bir millet midir? Bu fikir, Trk milliyetilerinin de fikri olabilir mi? Trklk bir dnya grne mlik olmal ve onun kyafetten takvime, soyadndan aile telkkisine kadar her eyi kendi asndan mtala eden fikirleri bulunmaldr. Bu mtalalar mill ahsiyet yaratacak ve mill ahsiyetin deeri nispetinde bize kymet kazandracaktr. Ben, imdi devletimiz hakkndaki fikirlerimi aklayacak ve mesele zerinde Trkleri dnmeye aracam: Otuz yllk tarihimizde biz iki devlet kurduk. Birincisi, tarihin karanlklarndan itibaren balayarak son aa kadar gelen ve kaybedilen devlet, yani Trkistan'daki, asl anayurttaki devlet; ikincisi de XI. Yzylda kurulup gnmze kadar gelen nasya'daki devlet, yani bizim devletimiz. Anayurt dnda kurulan devletler bu hesabn dndadr. "ok devlet" iddias hkmdar hanedanlarn devlet sayan ark tarihilerinin bize alayp kabul ettirdikleri yanl telkkiden douyor. Trkler, tarih yapan, fakat yazamayan bir millet olarak tannmlardr. Kendilerinden bahsettikleri Okun yaztlarnda bile: 'Yukarda mavi gk, aada kara toprak yaratldktan sonra ikisi arasnda insanoullar yaratlm, insanoullar zerine atalarm Bumun Kaan, stemi Kaan hkim olmu" eklinde gayet kaytsz ve ksa bir ifde kullanmlar ve dikkate ayandr ki,insanoullar olarak da yalnz Trkleri saymlardr. Mslman olduktan sonra ise, Arap, Acem tarihilerinin telkkilerini tamamyla benimsemiler, her hanedan ayr bir devlet ve hanedanlar arasndaki arpmalar mill savalar saymak gibi yanllklara dmlerdir. Trk gr bu telkkiyi reddeder. Bizim telakkimiz tarihin gereklerini kendi amzdan gren bir telkkidir. Tarihi, olduundan byk veya deiik gstermeye lzum kalmadan kendi grmz ortaya srmeye ve bakalarnn, hakkmzda ki grlerini kabul etmek gibi bir aalk duygusundan uzak bulunmaya mecburuz; kendimizi halkalarnn gz ile tanyacak deiliz. Size bir rnek vereceim: Baz corafya kitaplarnda "falan yzylda dnyann bilinen ksmlar" diye haritalar vardr ve bu haritalarda z yurdumuz mehul blmler arasnda gsterilmitir. Atalarmzn oturduu yerleri herhangi bir yzylda, herhangi bir millet bilmeyip de kendisince mehul yerlerden sayar ve biz de bunu aynen kabul edersek bu, objektif bir gr m, yoksa gaflet mi olur?
- 12 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Eskiden okul kitaplarnda mill tarihimiz Hicr 699 daki "stiklli Osmn" ile balard. imdi yle balanmyor ama ok ok 1071 Malazgirt Sava'na kadar gidiliyor ve Anadolu'yu dolduran Karamanoullar, Aydnoullar gibi belikler ayr birer devlet olarak saylyor. Bu telkki hl hanedanlar milleten stn tutmak zihniyetinin neticesidir. Devletimiz u ekilde kurulmutur: XI. Yzylda anayurtta, yni Trkistan da Karahanllar sllesi vard. Anayurt dnda ve Karahanllarla snrda olarak da yine Trkler tarafndan kurulmu Gazneliler devleti bulunuyordu. Atalarmz olan Trkmenler, yni Ouzlarla Karluklarn Mslman ounluu bu iki Trk devleti arasnda onlarn hkimiyet ihtiraslarna let olduktan sonra Gazneliler tarafndan kendilerine verilen topraklara girdiler. Fakat askerliklerindeki kuvvet ve iddet dolaysyla tab olduklar devleti rktmekte gecikmediler. Gazneliler, Trkmenlerin kudretini krmak iin bakanlar Arslan Yabgu'yu yakalayarak hapsettilerse de balarn kaybetmek onlarn gcn krmak yle dursun, aksine hnlarn arttrd ve Gaznelilerle yaplan bir sra arpmalardan sonra nihayet 1040 ta kazanlan Dandnakan Meydan Sava ile Horasan'da bamsz bir devlet kuruldu. te Horasan'da kurulan bu devlet, slm mverrihlerinin Seluk Devleti dedii bu yeni teekkl, bizim devletimiz, yni Trkiye'dir. Horasan'da kurulan bu devlet Azerbaycan, Irak, Suriye ve Anadolu'yu sonradan fethetmi ve en son ald Anadolu'nun kaplan 1071 Malazgirt Sava ile almtr. Seluklarn Trkiyesi slmiyet'ten nceki ve sonraki btn zamanlarda olduu gibi, birka hkmdarla birden idare olunurdu. Devletin genilii ve Trk hkimiyet telkkisi bunu gerektiriyordu. Seluk Trkiyesi'nde drt sultan bulunuyor, fakat bunlardan Horasan'daki byk sultan ba tanyordu. "Rum" yni Anadolu'daki sultan bu tab hkmdarlardan birisiydi. Btn eski tarihimizde olduu gibi tb hkmdarlar byk sultana danmadan yabanc komularyla ve hatt bazan birbirleriyle de arpyorlar, fakat bu hl, Avrupa milletlerinde de grdmz gibi devletin birliini bozmuyordu. Trkiye'nin tarihindeki garip bir tecelli ile devletimiz, btn dier devletlerden farkl olarak kurulduu topraklar kaybedip sonradan ald topraklar zerinde tutunan tek devlet rnei olarak kalmtr. Almanya, ngiltere, Fransa hl kurulduklar topraklar zerindedir ve normal olan da budur? Fransa Galya'y kaybedip de nfusunun yars Kuzey Afrika'ya yerlese veya ngiltere Britanya adasnn gney blgesinden karlp skoya'ya snsa bu durum tabi saylabilir mi? Saylamaz. Onun gibi bizim de kurulduumuz topraklar, hl Trk'le dolu ve bu devleti kuranlarn mezarlar ile ssl topraklar unutamayp hissen oraya bal kalmamz kadar tabi bir netice olamaz. Aile, toplum veya devlet, herhangisi olursa olsun bir topluluk erdemle kurulursa salam olur. Temelinde rezillik bulunursa abuk ker. Devletimiz erdemle kurulan bir topluluktur. Tarihe yiitlik ve feragatle girmitir. Devlet kurulduu zaman bakanla aday vard. Fakat bu mevkide en bykleri olan Ms Yabgu veya en kahramanlar olan ar Be deil, en kkleri Turul Be geirildi. Bunda, sava meydanlarndaki elik kll demir bileklilerin, bartaki insan kalplerinden taan bir efkat duygusunun izlerini de gryoruz. nk Turul Be'in ocuu olmuyordu. Amcas ve kardei onun bu byk strabn devlet bakanl ile gidermek yolunu tuttular. te devletimizin ilk bakan, byk Sultan Gazi Turul Be'dir.

- 13 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Seluk hanedanndan sonra bu devletin banda engiz hanedan bulunmu, byk engiz imparatorluunun bat kolu olan ilhanllar, arlk merkezleri Azerbaycan olduu halde Trkiye'yi yrtmlerdir. imdiye kadar engiz ocuklar, bizim tarihlerimizde Mool veya Tatar diye anlarak yabanc bir devlet ve hanedan gibi gsterilmitir. Geree uymayan bu fikri kabul edince Trklerin uzun bir zaman yabanc hkimiyeti altnda yaadn da kabul etmek gerekir ki, bu da imdiye kadar hibir zaman bamszln kaybetmemi bir millet olduumuz hakkndaki vncmz ortadan kaldrr. Eski Gk Trklerden indii, ada mverrihler tarafndan kabul edilen engiz Han kltr ve lk bakmndan da Trk't. Onun yabanc gsteren ey, XIII. Yzylda artk Mslman bir millet olan Trkler arasnda eski dine bal kalan bir aznla mensup oluu, bir de Moollar zerinde hkim bir ailenin ferdi olarak Arap ve Acemler tarafndan Mool diye iln ediliidir. kinci hanedanmz olan lhanllarn en byk hizmeti Anadolu ve Azerbaycan' kesin suretle Trkletirmeleridir. nk XI. Yzyl balarnda en iyimser hesapla bir buuk milyon tahmin edilen Trkmenlerin Anadolu'ya yerleenleri yarm milyondan fazla deildi ve bu nfus yzyl kadar da Ltin ve Cermen Avrupas'na kar amansz savunma savalar yapmak mecburiyetinde kalmt. 1. Kl Arslan'n hal srlerine kar toplayabildii Trk kuvveti elli bin kiiyi ancak buluyordu. te bu kadar az olan Anadolu Trklerinin tarihte Hindistan, in ve Msr'daki hkim Trklerin bana gelen "erime" felketine uramamalar, lhanllarn Anadolu'ya getirdikleri yeni Trk unsurlar ve Anadolu ile Azerbaycan'daki yabanclar byk lde srmeleriyle kabil olmutur. Bunu vahet sayan Avrupallarn Trkistan'da byk krgnlar yapan ve teslim olan baz ehirlerin ahlisini topyekun ldrten Makedonyal skender'e "byk" sfatn vermeleri mantkszln ve biraz da bize kar kinin mahsuldr. Avrupallar btn Asya milletlerini yenebildikleri halde Trklerin tek balarna btn bat dnyasna kar yzyllarca sren erefli mcdele ve savunmasn unutamyorlar. Onun iin kendilerinde ve bakalarnda normal grdklerini bizde kusur olarak ileri sryorlar. lhanllarn Azerbaycan kesin olarak Trkletirmeleri Acemleri de garip iddialara sevk ediyor: Onlarn fikrince "Moollar" Azerbaycan' alp Acem olan ahlisinin diline ineler sokmak suretiyle halk "Trke" konumaya zorlamlardr. Bir milletin, diline ine sokulduu iin yabanc bir dili topyekun renerek konumaya balanmasnn gerekle badatrlmasndaki glnlk meydandadr. lhanllar anda bu devlet Tebriz ve Meraga civarndan idare olunmutur. Nasl znik, Konya, Kayseri, Bursa, Edirne, stanbul, Ankara ehirleri bakentlik yapmsa Azerbaycan'n ehirleri de bir zamanlar ayn vazifeyi grmtr. Bu, hareketliliin, enerjinin ve genliin almetidir. Nitekim milletimiz XX. Yzyln meden milletleri iinde gebe halka mlik tek milletse bu onun geriliinden ok yaama kabiliyetini ve genliini gsterir. Anadolu'da bizden nceki Hitit vesaire milletleri mahveden stma gibi hastalklar Trkleri yok edemedi, edemeyecek. Ky ve kasabada stmadan krlanlarn yerini derhal yayla ve dadaki gebeler igal ederek siperde len askerlerin yerini tutan yeni kuvvetler gibi tarih ve zaman iindeki vazifelerini almaktadrlar.

- 14 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Yz yl sren lhanl hanedan srasnda yanl tarih telkkisinin mstakil hkmdarlar sayd Osman Gazi ve onun olu Orhan Gazi birer anl u beinden baka bir ey deildir. Yine ayn yanl tarih telkkisi Temir'in yabanc, Tatar ve dman saylmas sonucunu dourmutur. Temir veya Trkistanllarn syleyi ekline gre Aksak Temir Bek Kunlar, Gk Trkler ve engiz gibi mefkrev Trk devletini gerekletirmek isteyen bir hkmdardr. Onu bizim, yani Trkiye Trklerinin mill dmanmz saymak yanltr, gnahtr. Milliyeti bir tarih gr Ankara Sava'n bir karde kavgas saymak mecburiyetindedir. Ankara Sava'nda Aksak Temir ordusundaki Trkmenlerin says belki de Yldrm ordusundakilerden daha oktu. Bu kadar insan vatan hini miydi? Bu kadar ok vatan hininin bir araya gelmesine imkn var m? Onlar bu kavgay bir hanedan ve otorite kavgas sayyorlard. Aksak Temir Bek umum Trklk bakmndan su ilemi midir? Bunu tartmay bir yana brakyorum. nk her insanda kusur bulunacan kabul ediyoruz. Tarihimizin en byk fertleri olarak dnebileceimiz Ftih, Yavuz, Knn hatta Alp Arslan'da kusur yok muydu? Gene en byk fertler sayacamz Mete'de, Kr ad'da, Tonyukuk'ta, Kl Tegin'de birtakm kusurlar bulunmaz m? Elbette Aksak Temir de byk Trklk bakmndan birtakm hatal hareketler yapmtr. Fakat o ilerisini grebilen bir insand, slav tehlikesini grm ve Yldrm'a RusLehLitvan srsn mtereken imha etmek teklifini yapmtr. Avrupa valye ordularn tepeleyen en byk valye Yldrm, maalesef bunu reddetmitir. Acaba reddetme eydi de o iki muhteem ordu birleseydi ne olurdu? Bir Trk irin dedii gibi: Btn Trkler bir olsa bakalar gidiler... Aksak Temir, yalnz byk Trk iri Abdlhak Hamid tarafndan baka bir grle mtala edilmi ve kendisine hak verilmitir. Hamid'in "Kambur" ad altnda birletirdii bir eseri vardr: lhan, Tarhan, Tayflar Geidi, Ruhlar, Arziler. lk ikisi dnyada, nc ve drdncs uhreviyet leminde, sonuncusu yine dnyada geen ve birbirinin zeyli olan bu eserlerin ncsnde Aksak Temir'in ruhu da konumaktadr. Eserlerin bakahraman olan Kambur, Hamid'in kendisidir. ir btn fikirlerini, felsefesini, her eyini ona syletmektedir. Kambur'un kendisi olduunu bizzat tasrih ediyor. Her halde byk adamlardaki altnc duygunun, sezginin tesiri ile Hamid, onun lksn kavram, takdir etmiti, Hamid, Tayflar Geidinde Temir'in ruhuna yle dedirtiyor: Ben a'recim (*) yolumda fakat sanma aksadm Tatar Trk' mttehid etmekti maksadm. nsan yaratmak zre yok ettim ceninleri Elbet duyulmaz onlar ah eninleri... Dri fenay ben boyadm keyfe mettafk, Sizler o renge kan deyiniz, ben derim afak! Tathir iin zamaneyi kanlar dken, ykan, Maf olur melikeden alm olsa kan... (*) A'rec = Topal. nsan yaratmak zere ceninleri yok etmek, byk eser karmak iin yaplan ac bir ameliyedir. Ve bakalarna kan rengi gibi gzken eyin afak olmas da beer her hadisenin zt olan zmrelere baka baka gzkmesinden ibarettir. Devrin irkefini ykamak iin kan kullanmak ve bunu meleklerden almak Hamid'e yakan heybetli bir fikirdir.
- 15 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Aksak Temir "zamaneyi tathr" iin kan kulland. Fakat bu temizlik iin onun Hint, Acem, Ermeni, Frenk kan dkmesini vahet saymak gafletine demeyiz. Hi bir millet tarih huzurunda kendi kendisini sulama yanlna dmyor. Temir'i Anadolu'yu yenip dattktan sonra brakp gitmekle sulandrmak da yanltr. elebi Sultan Mehmed ve olu II. Murad, Trkistan'daki Temir ile olu hrh'a tb birer hkmdardlar. Bu suretle de bir Trk birlii bilfiil tahakkuk etmiti. Btn Trkiye'deki Osmanl hanedannn hkimiyeti ancak Ftih devrinde balam ve Cumhuriyete kadar devam etmitir. imdi Trk olarak dnelim: Seluk, lhanl, Temir, Osmanl hanedanlar ile Cumhuriyet devri hep birden bir tek devletin hayatn tekil etmiyor mu? Bunlar ayr devletler gibi grmek kendi kendimizi paralamak olmaz m? Temir ile Yldrm iki dman ordusunun kumandanlar olunca birbirlerine kar ok sert davranan Karamanoullar ile Osmanoullarn veya Osmanllarla Karakoyunlular da ayr devletler ve mill dmanlar saymak mecburiyeti domaz m? Tarihimize bakarken u veya bu hanedann tarafn tutarak kendimizi onun milletinden saymaya hakkmz yoktur. Buna hakkmz olmad gibi devletimizin kurulduu topraklar da bugn yabanc lke saymaya mezun deiliz. Trkiye, Rumeli'yi fethedip de Allah gstermesin Anadolu'yu kaybetse, Anadolu topraklar da bizim iin yabanc m olur? Mill durum yalnz bir ann, bir zamann durumu deildir. nk millet de yalnz bir zamanda yaayan insanlar deildir. Dn yaam olanlarla yarn yaayacaklar da Trk milletini tekil ediyor. Dnklerin hakkn feda edemeyiz. Bu devleti kuranlarn ve bize bugn burada yaamak imknn verenlerin mezarlar ile dolu yerleri dnp sevmek hakkmz ve vazifemizdir. Karde kavgas her yerde olur. Napoleon, Almanya'y istil ederken Cermanya mparatorluunu tekil eden devletlerden bazlar Napoleon'la birlikte asl Almanya'ya kar savamlardr. Fakat Almanlar, Prusya ve Baviyera'y ayr devlet ve millet saymadklar gibi, Baviyerahlar da hin telkki etmemiler, ocuklarna tarih okuturken yine tek Almanya'dan bahsetmiler, ancak bu karde kavgalarndan baz ibretler karmaya almlardr. Nazi Almanyas, ekoslovakya'y istil edip dnya basnnn hcumlarna uraynca Hitler cihana kar u gerekeyi ileri srmt: "Alman imparatorlarnn Prag'da yaam olduunu unutuyorlar". Grlyor ki, baka milletler istil emelleri iin bile eski birlik hakkna dayanyorlar. Bizim ilk padihmz Horasan'da yaayp lm, fazla olarak da o blgeye ebedi Trklk damgasn vurmutur. Szn ksas, yine bir mays aynda, 1040 ylnn 23 Maysnda kazanlan Dandnkan Meydan Sava'nn sonunda kurulan devletimiz bugne kadar aralksz gelen bir devlettir. 3 Mays mnsna gelince: Tarihimiz iinde bir uyann balangc olmak bakmndan mhimdir. Bat medeniyetine giri hareketi olan fakat yanl anlay ve tatbik edi yznden bir aalk duygusunun teekklne sebebiyet veren Tanzimat'tan beri kendimizi inkrda ok ileri gittik. Hatt medeniyetlerin lkelere hibir gmre uramadan gireceini, Bat medeniyetim alrken onun teknii, sanat ve ilmi ile birlikte fuhuunu da almamzn zrri olduunu syleyen kiilere rastladk. 1944 de bu ileri gidiin ne derecelere geldiini biliyorsunuz. Temiz Anadolu ocuklar ky enstitlerinde birer komnist olarak yetisin diye neler yapld. Bunu yapanlarn ou bugn tehir olunmutur. Haklarnda daha da nice vesikalar ortaya dklecektir. Bir sabah komnist olarak uyanmamz gibi korkun ihtimali, 3 Mays 1944 te birka bin mehul milliyeti gencin yapt asil ve uurlu hareket nledi. Millet kendisine
- 16 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

yaplmakta olan suikast anlad. Geri 3 Mays birok straplarn kaynadr. Fakat o straplarn uur ve saadet domaktadr. lk zamanlarda kk guruplar hlinde sessizce kutlanan 3 Mays bugn kuvvetlenen ve byyen uurlu bir ktlenin bayram olmaktadr. lerde bir gn genlerin, Gk Trk kyafetinde olarak byk pdihlarmz trbeleri nnde yapaca geit resimlerinin heybetini ve ihtiamn dnmek bile gzeldir. Fazilet temelleri zerine kurulan devletimizin birka kara gn geirmesi onu asla sarsp deviremez. En gzel iirlerdeki birka vezin veya kafiye aksamas nasl o iirin gzelliine engel deilse, bir iki elme de bu devleti mazideki ve ilerdeki ululuundan alkoyamaz. Bu devlet ve vatan byyecektir. nk urunda lmeye hazr olanlar var. (4 Mays 1952 de Ankara'da verilmi konferansn metnidir.)

- 17 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

DEVLETMZN KURULU UNU SALAYAN SAVA


Mays aynn Trk tarihinde byk bir yeri vardr: Trkiye'nin kurulmasn salayan tarih ve destan hareketler bu ayda yaplm, bu destanlarn can alc noktas olan Dendnakan Meydan Sava 23 Maysta olmutur. Okul kitaplarnda devletimizin ne zaman kurulduuna dir bir iaret yoktur. Bazlar Malazgirt Sava'nn yapld 26 Austos 1071 tarihini devletimizin balangc sayyorlar. Bu dnce tamamyla yanltr. nk Malazgirt Sava oktan kurulmu kuvvetli bir devletin dier bir kuvvetli devleti yenmesinden baka bir eyi deildir. Dendnakan Sava ise Seluk Hanedannn idaresindeki Trklerin, Gazneliler mparatorluunu yenerek Horasan lkesini onlardan koparmasn, burada bamsz olarak tekilatlanmasn ve fetihlere balamasn salam, yani Trkiye'yi kurmu ve bizi bugne getirmi olan bir arpmadr. Mill hayatmzdaki iyi, kt btn dnm noktalarn bilmek, btn fertlerin ortaklaa sevinecei, zlecei tarihlere mlik olmak, manev yaps kuvvetli bir millet olmann ilk artlarndan biridir. skender'i, Sezar', Arslan Yrekli Riar', Deli Petro'yu, Napoleon'u ezberleyen Trk genlerinin bu devletin nasl kahramanlklarla kurulduunu, ar Be adndaki destan kahramann neler yaptn, Dou Roma mparatorluu ile gs gse yaplan korkun savalarn Trk babular olan Kutalm, brahim nal, Yakutu Resul Tegin, Buka, Anasolu, Hasan Artuk, Afin ve bakalar gibi lmezleri bilmemesi hazn olduu kadar da ayptr. Bunlar lise ve ortaokulda deil, daha ilkokulda bellenecek eylerdir. Bunlar renelim ve hatrlayalm. Yalnz midimizin zayflad anlarda deil, her zaman aklmzda tutalm, gnlmzde saklayalm. Seluk Hanedannn idaresindeki enerjik ve gz pek Ouzlar'la bunlara katlm olan bir takm dou Trkleri, Hazar, Karahanl ve Gazneli devletleri arasnda bocaladktan, hatt byk krgnlar geirdikten sonra nihayet "Horasan' elde etmek" fikri etrafnda hamle yapmaya balad. Gazneliler mparatorluu'nun byk ve zengin bir vilyeti olan Horasan, Seluklular iin bir yaama vastasyd. Geimlerini saladklar sr, koyun ve at srlerine otlar Horasan'da, kendilerine vergi verecek zengin ehirler yine orada idi. Buras iin yaplan deiik talihli birka sava hibir meseleyi halletmemi ve i, kesin sonulu bir savaa kalmt. Byk Sultan Gazneli Mahmud'un olu olan Sultan Mesud yksek bir kumandan, esiz bir kahraman, fakat kararsz, zlim ve sarho bir devlet bakanyd. Ana dvalarda sk sk ve lzumsuz karar deitirmeleri yznden kumandanlarnn gvenini kaybetmi, bu kumandanlardan bazlar, sarholuk srasnda hakaretine uradklar sultana gcenerek Seluklulara katlm, bu da sultan btn kumandanlarndan phelenir hle getirmiti. Horasan'da Seluklular lehine propaganda yaplyor, din bilginleri kendi sarho sultanlar yerine iki imeyen Seluk prenslerinin gelmesini istiyor, bundan baka tccar ve esnaf snf da daha az vergi alan Seluklular tercih ediyordu. Her iki tarafn birbiri arasndaki casus ebekesi iyi iliyor, taraflarn hareketleri ve hazrlklar birbirine malum oluyordu.

- 18 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Sultan Mesud bu ii kknden halletmek iin byk hazrlklar yapm ve o zamana kadar grlmemi bir ordu tertiplemiti. yi silhl 100000 kii olan bu orduda 50 tane de sava fili vard. Bu ordu, Trklerden baka Hintli, Afganl, ranl, Arap ve Krtlerden meydana gelmiti. Seluklular 20.000 kiiden daha azd. Fakat ok disiplinli ve hafif silhl olduu iin son derece evik atllardan kurulu bir ordu idi. Gazneliler'in kalabalk oluu dima su ve yiyecek sknts douruyordu. 17 Mart 1040 ta Gazneli ordusu Niabur'dan Serhas'a doru hareket etti. Serhas'ta toplanm bulunan Seluklular da kprdadlar. Gazne ordusunun urandaki yerlerde yiyecek bir ey brakmadan, kuyular doldurarak ekilmeye baladlar. 13 Maysta Gazneliler, Serhas'a girdi. Fakat alk iinde yaplan yryte hayvanlarn ou lm, svarilerin byk bir blm atsz kalm, lmeyen atlar bitkin bir hle gelmi, daha kts, alk yznden ordu silh kullanamayacak kadar ktlemiti. Serhas harapt. Ahli de Seluklularla birlikte kam, Seluklular ie yarar ne varsa gtrm, gtremediini yakmt. Gazneli kumandanlar yiyecek bulmak iin Herat'a dnmeyi tavsiye ettilerse de sultan bu fikre yanamad. Seluklularn da a olduunu syleyerek bu ii kknden bitirmek zere taarruz lzm geldiini, hedefin Merv olduunu, aksi fikirde bulunan idam ettireceini bildirdi. 16 Mays 1040 ta Gazneli ordusu, Seluklularn yeni karargh olan Merv'e yrmeye balad. Susuzluktan byk sknt ekiliyor, hastalk da balam bulunuyordu. 18 Maysta, susuzlua re olmak zere kuyular kazld ve evrede bulunan kamlklara, Seluklulara snaklk etmesin diye ate verildi. Fakat kuyulardan ounun suyu ac kt. 21 Maysta, Br Tegin buyruundaki 1500 Seluklu ile ilk arpma yapld. Bunlar yamur gibi ok yadrarak yldrm gibi bir hcum yaptlar. Gazneliler'in ar svarisi kendilerine taarruz edince ekildilerse de arlklardan bir ksmm alp gtrmeyi baardlar. Bu ilk arpma, Gazneliler ordusundaki maneviyat krkln ve disiplinsizlii aa vurmutu. Gazneliler ordusundaki Trk hassa askerleri, kendi komutanlar olan nl babu Bedodu'ya bavurarak deveye binmekten usandklarn, ertesi gn bir sava olursa ister istemez Tacik (= ranl ve Afganl) ve Arap askerlerinin atlarn alacaklarn, savaa ancak byle gireceklerini sylemilerdi. Bu srada Merv'de bulunan Seluklular da byk Gazneli ordusunun taarruzu karsnda ne yapmak gerektiini konuuyorlar, bir karara yaramyorlard. Nihayet karar Turul Bee braktlar. Turul Be, grlmemi byklkteki Gazneli ordusunun gelmesi dolaysyla byk bir ge, Dihistan yoluyla ran ierisine yrmeye taraftard, ranllar korkak olduu iin bize dayanamaz diyordu. Gazneliler'le yaplacak sava baarszlkla biterse Seluklu topluluunun dalacandan ekiniyordu. ar Be, bu fikre itiraz etti. "Buradan kap ran' alacak idiysek bunu balangta yapmal ve byle ulu bir pdihn kemerine el atp savaa armamalydk" dedi. Sava kabuln kanlmaz olduu hakkndaki delillerini sayp dkt. Yaln atllar olup erkeke dvrlerse sava kazanacaklarn syleyerek szlerini bitirdi. Bu dnce kabul edildi.

- 19 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Kadn, ocuk, hasta ve yallar ayrdlar. Bunlar ve arlklarn, sska ve clz atl 2 3 bin kadar svariyle birlikte uzaklara, llerin iine gnderdiler. Savaa elverili askerlerini sayarak 16.000 kii olduklarn anladlar. Sayca az olan bu ordunun manev kuvveti ok stn, silhlar pekiyi idi. Ordunun bakomutanln ar Be, nc komutanln Karahanl Hanedanndan Br Tegin ald. Seluklularn bu karar, aralarnda bulunan Gazneli casuslar tarafndan Sultan Mesuda, bildirildi. O gece bir svarinin getirdii mektuplar okuyan Sultan Mesud bu rapor zerinde kendi adamlaryla konutu. Merv'e ihtiyatla yrmek karar verildi. 22 Mays 1040 Perembe gn Gazneliler sava dzeninde ilerlemeye baladlar ve biraz sonra Trkmen birliklerinin evik atlaryla ayr ayr yerlerden yaptklar hcumlara uradlar. Seluk birlikleri arasnda Gazneliler'den Seluklulara gemi Trk klemenler de vard. Bunlarn, eski kap yoldalarn armalar epeyce tesirli oluyor, bir ksm Seluklulara getii gibi bir ksm da, hi olmazsa savaa seyirci kalyordu. Saray klelerinin byle gcenmelerine sebep de Sultan Mesud olmutu. nk ihtiyar ve gzleri grmez diye kmsedii Bedodu'yu hie saym, Trk klemenlerin bana Er Tegin'i geirmiti. Er Tegin, szn geiremedi. Sabahtan leye kadar sren savata Gazne ordusu, subaylarnn fedkrl ve her nne geleni deviren Sultan Mesud'un kahramanl sayesinde Seluklular pskrttyse de yine arlklarndan bir ksmn onlara kaptrd. Seluklular ekildikten sonra Gazneli ordusu birka kilometre daha yryerek su bulunan bir yere vard ve burada disiplin adna bir ey kalmad. Susuzluktan bunalm olan askerler subay, komutan dinlemeden suya saldrdlar. Bu srada Seluklular bir hcum yapsalard bu ordu dalrd. Fakat karargh kurmu olduklar Dandnakan ovasnda kesin sonulu sava yapmaya karar vermi olan Seluklular bu hcumu yapmadlar. Gazneliler ordusu gece yarsna doru susuzluunu gidererek dzene girdi. 23 Mays 1040 Cuma (= 9 Ramazan 431) sabah Gazneliler yine yrmeye balad. Bu orduda 12 fil kalmt. Seluklular hemen taarruza getiler. Haykrarak yldrm hzyla saldryorlar, ok yadrp ekiliyorlar, sonra yine geliyorlard. Gazneliler bu evik birliklerle arpa arpa kuluk zaman Dandnakan kalesi nne vard. Kale, Seluklulara teslim olmamt. Gazneliler'in susuzluktan ok bunalan bir takm askerleri, subaylarnn emirlerine ramen kale nne gelerek ierdekilere mataralarn uzatyorlard. Sultan bunlarn orduya katlmasn beklemeden taarruz emrini verdi. Seluklular dzgn sralar hlinde sessizce bekliyorlard. Byk savan balayacan anlaynca Gazneliler ordusundaki Trk klemenler develerden indiler. Aa grdkleri ranl ve Afganllarn atlarn almak istediler. Onlar da vermek istemediinden kavga kt. Seluklular bu frsat karmadlar. iddetle saldrdlar. Sultan Mesud'un yakksz baz hareketlerinden krgn olan Trk askerlerden birou rkdalar olan Seluklular tarafna geti. ki ordu gs gse gelince Gazneli ordusunun aknc birlikleri olan ve asker bakmdan ordunun en deersiz blmn tekil eden Arap ve Krt birlikleri dalp katlar. Ordunun en kalabalk unsuru Hintlilerdi. Fakat daha nce Seluklulara birka kere yenilmi olan Hintlilerin gzleri ylgnd. Bunlar da fazla dayanamayp bozuldular. Komutanlarla subaylar olaanst gayret ve cesaretle vuruarak bozgunu nlemeye altlarsa da olmad. Gazneli ordusunun merkezi sonuna kadar dayand. Burada sultanla kardei
- 20 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

ve olu bulunuyor, Sultan Mesud her vuruta bir Seluklu devirerek silhlarn hakkn veriyordu. Seluklular onun yanna yaklamaktan ekinmeye balamlard. Fakat bu, neticeyi deitirmedi. Byle olduu halde sultan, yenilmi olmay bir trl kabul etmiyordu. Nihayet kumandanlardan biri onu uyandrd: ekilmezse Seluklu kararghna tutsak olarak gideceini hatrlatt. re yoktu. ekilme emrini verdi. Kendisi de file binerek kamaya balad. Yannda 100 kii kalmt. Trkmen atllar kendisini iddetle kovalyordu. Sultan bunlarn yaklatn grnce filden inip ata binerek zerlerine saldrd. Birini klla ikiye biti. kincisini grzle ldrd. Bylelikle onlarn eline dmekten kurtuldu. Seluklular tam bir zafer kazanmlard. Sultan Mesud'un hazinesi, arlklar alnm, ordunun ou tutsak edilmiti. ar Be, kazand zaferin bykln ilknce anlayamad. Ordusunun her tarafa akn yapmasna izin vermedi. Yalnz bir ksm atllarn kaan orduyu kovalamaya gnderdi. Sultan Mesud'un, askerlerini toplayarak geri dnmesi ihtimlne kar ordusunu saf halinde dzene koyarak hazrlad. Yiyip imek gibi zarur ihtiya zamanlar dnda btn ordusunu gn, gece at stnde, silh elde bekletti. Bu tedbir pek de bouna deildi. nk byk Gazneli ordusunun l ve tutsaklarn kardktan sonra lde dalm olanlar da yine 4050 bin kii kadar vard ki, bunlarn bir iki konak ilerde toplam vermeleri byk bir tehlike yaratabilirdi. ar Be, Sultan Mesud'un bitkin bir hlde Mervirz'a dtn ve yannda kuvvet kalmadn rendikten sonradr ki, gndr at stnde beklettii ordusuna dinlenme buyruunu verdi. Artk Horasan kendilerini olmutu. Birka gn sonra zaferlerini kutlayarak devletlerini iln ettiler. Devletin bakanlna ar Be'in kardei Turul Be getirildi. Kahraman ar Be, lnceye kadar Horasan vilyetinin bei olarak kald. Bylelikle, 1040 Maysnda Trkiye kuruldu. Bu Trkiye, sonra ran, Irak, Azerbaycan, Anadolu ve Suriye'yi alarak Ortaan en mhim devletlerinden biri oldu. Hallarla arparak varln korudu ve tarihin garip ve baka milletlerde rnei grlmemi bir tecellisiyle, kurulmu olan topraklar kaybederek sonradan ald yerlerde tutundu. Tarihleri boyunca dima batya ilerleyen Trkler, Osmanllar zamannda da Almanya ve Fas'a kadar uzandlarsa da sonra geri ekilmeye mecbur kalarak Anadolu'da tutundular. anl ve destana benzeyen gemiimizi silinmez izgilerle beynimize ve gnlmze izelim. Onu dima hatrlayalm. nk kuvvetimizin kaynadr. Hatrlayalm ve mit edelim. Dandnakan Sava'nn askerlerine, Gazneli ordusunun Trkleri de dhil olduu halde rahmet! Onlardan hz alan bizlere grevimizi baarmak iin kuvvet!... (Orkun, 10. say, 15 Kasm 1962)

- 21 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

ARI BE
Trkiye Devletinin kuruluunda ok byk pay olan bu kahraman Ouz bei, Mikil Yabgunun byk olu, Seluk Sba'nn da torunudur. Mikil Yabgu byk bir ihtimalle babas Seluk Be'den nce lm, fakat tarihe ar Be ve Turul Be adnda iki ate paras oul brakmtr. Hazar Kaanl'na bal olan Ouzlar, XI. Yzyl balarken bu kaanln dalmaya yz tutmu olmas dolaysyla dank bir hlde bulunuyorlard. Doularnda kuvvetli Karahanl Hakanl, gneylerinde daha kuvvetli Gazneliler mparatorluu vard. Ouzlarn byk bir blm Gazneliler'e tbi olduu hlde ar Be'le Turul Be, Karahanllar'n Talas valisi olan Yaan Tegin Mehmed Bura Han'a balydlar. Yaan Tegin, Talas rma boyundaki eli ehrini dirlik olarak ar ve Turul Belere vermiti. Yaan Tein'den sonra Karahanllar'n Semerkand ve Buhara valisi olan Ali Tegin'e tbi oldular. Fakat huzur iinde deillerdi. Bir yandan KarahanlGazneli rekabeti ve savalar, te yandan kendi aralarnda birlik olmay, geleceklerine gvenle bakmalarna engel oluyordu. ktisdi darlk iinde de bulunuyorlard. ar Be bu dzensizlii ve huzursuzluu giderecek bir yol arad. Kendi buyruundaki savalarla Anadolu'ya geerek Rumlarla arpmaya karar verdi. Bu sava mildin bir lk ile, ayn zamanda iktisd darla dmekte bulunan Ouzlar doyurmak iin yaplacakt. Bu sava, gz pek bir davran olacakt. nk Maverannehir'den kalkarak Bizans snrna gelmek iin Gazneliler mparatorluu'nun topraklar olan Horasan ve rak Acem lkelerinden gemek gerekiyordu. ar Be bu atlgan ve korkusuz yry 1015 te yapt. Kk kardei Turul Be'i girilmesi g llerde brakarak Harzem ile Buhara arasndan Horasan'a girdi. Van glnn gney blgesinden Anadolu'ya saldrd. O zaman bu blgede Vaspurgan adnda, Bizans'a bal kk bir Ermeni krall vard. ar Be, 10151016 yllarnda bu kralla korkun saldrlar yapt. Kral Seneharim'in ordularn yendi. Ermeni kiral bu aknlardan o kadar yld ki, kralln Bizans'a brakarak Anadolu'da kendisine baka bir yer verilmesini istedi. Vaspuragan karlnda kendisi Sivas blgesi baland. Gazneliler, ar Be'in bu korkusuz davrann grnce onun dn yolunu kapamak iin 1017 de Harzem'i igal ettiler. Bundan haberi olmayan korkusuz Ouz bei 1018 de kuzeye ynelerek Gence ve Nahvan ehirlerine hkim olan eddadoular beliinin lkesine girdi. Bu Krt beinin topraklarn inedikten sonra Bizans'n tbiiyetinde olan Grc krallna sokuldu ve btn o blgeyi yama etti. 1021'de Ani Ermeni krallna arpt. Sonra yolunu kesmek iin Gazneliler'in ald btn tedbirlere ramen yurduna dnd. Alt yl sren bu akn btn tarihte esizdir. nk gerisi kesilmi olduu hlde bir kumandann, tanmad dman lkelerinde bu kadar ok dolamas ve byk doyumluklarla yurduna dnmesi deta bir askerlik mucizesidir.
- 22 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Gazneli Sultan Mahmud, ar Be Ouzlarnn bu hareketinden rkt ve Buhara civarna yryerek Ouzlar'n byk bakan olan Arslan Yabgu'yu tutsak etti. Bu olaylardan sonra ar Be'i Karahanllar'a yanam ve Karahanllar'n bat kolunun hakan olan Ali Tegin'in maiyetinde gryoruz. Fakat Ali Tegin, bilmediimiz bir sebeple, ar Be'in amcas olu nan Yabguyu ldrnce aralar ald. Sava hazrl yapld bir srada ar Be'in bir olu olarak ad Alp Arslan kondu. 1029 da yaplan sava kazanan ar ve Turul beler biraz sonra Ali Tegin'in ve olu hmelik'in darbeleriyle darmadank oldular. Mallarnn ounu kaybettiler; kalann da llerde saklayarak bir daha byle bir bozguna uramamak iin asker hazrlklara baladlar. Gazneliler bu hazrlklar kendilerine kar sandklarndan onlar da Ouzlar tepelemek zere hazrla giritiler ve 1035 te tecrbeli kumandan Bedodu buyruundaki orduyu ar Be ve teki Ouzlar'a kar yrttler. Bu ordu 2 Temmuz 1035 te Ouzlar'n merkez koluna kumanda eden ar Be'in pususuna dt. ar Be kolu, yamur gibi ok yadrarak Gaznelilerin atlarn ldrdkten sonra onlar bozdu. Fakat Seluklular bu zaferlerini tesadfe vererek Gazneliler'e eli gnderip bar istediler. Eliler gidip geldikten sonra bir anlama yapld. Bu anlamada Dehistan vilyeti ar Be'e veriliyordu. Fakat gnderilen menurda Ouz belerine "emir" denecek yerde "dihkn" denilmesi Ouzlar gvensizlie evketti. nk bu Farsa sz "ky aas" anlamna geliyordu. Yeniden sava ve vuru balad. 1036 da ar Be, Merv yaknlarna kadar bir akn yapt. 1037 de Gazneliler, ar Be'i bastrmak zere Merv'e byk bir kuvvet yrttlerse de ar Be le ekildi. Gazneliler kendisini kovaladlar. Fakat ar Be, kendisini kovalayan Gazneli birliklerini susuz bir vadide anszn karlayp yok etti. 1037 Maysnn balarnda ar Be Merv'de, Turul Be Serhas'ta kendi adlarna hutbe okuttular. Fakat tam bamsz deildiler. nk ikisi de hutbede kendi adlarndan nce Gazneli Sultan Mesud'un adn okutmulard. Bu arada iki taraf anlar gibi oldu ve Ouz belerine Gazneliler devletinin byklerinin bazlarnn kzlar namzet gsterildi. Bunlar arasnda ar Be'e de Eblhasan Abdlcelil'in kz dt. Seluklular Merv ve Serhas' boaltarak dn hazrlklarna balarken Karahanllar'dan Uzkend valisi Br Tegin yeniden Seluklular kkrtarak para ve silh gnderince i deiti. ar Be, kardei Turul Be'le birlikte birka Gazneli kuvvetini yendi. 1038 Nisannda Gazneliler 30.000 kiilik seme bir orduyla Seluklular zerine yrynce Ouzlar kendi aralarnda ne yapacaklarn konutular. ar Be, Niabur'a baskn yapmak gibi gayet cretli bir tasar teklif ettiyse de Turul Be bunu tehlikeli bularak normal sava tercih etti. 1038 Hazirannda Serhas civarndaki Telhab'da sava balad. Pek iddetli ve hileli bir savatan sonra Gazneli ordusu yok edildi. Serhas ve Merv yeniden alnd. Merv'de Ulu camide yaplan bir toplantda ar Be, artk Gazneli sultann himayesinde belik kurmaya raz olmayarak bamsz devlet kurulmasn ve ilerinden birinin hepsine bakan seilerek "sultan" tannmasn teklif etti. Bu teklif kabul edildi ve
- 23 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Turul Be bakan seildi. ar Be, kk kardeine hibir zaman rakip olmak istemedi. Turul Be ksr olduu iin padiahlk nasl olsa ar Be koluna geecekti. 1038 Temmuzunda ar Be, Herat' igal etti. Ekimde 50.000 kiilik Gazneli ordusu Seluklular'a kar yrye geti. Bu ordu kasmda Belh'e girdi. Fakat Gazneli Sultan Mesud, Seluklulardan nce onlarn mttefiki olan Karahanl Br Tegin zerine yrd. nk onun, Seluklular tarafndan Horasan pdih iln edilecei hakknda bir sylenti duymutu. Soua, kara, insan ve hayvan kaybna bakmadan ilerliyordu. ar Be de bu durumdan faydalanmak isteyerek Gazneliler ordusunun gerisine decek ekilde yrye balad. Sultan Mesud bunu renince Br Tegin'i brakarak geri dnd (12 Ocak 1039). Belh'e ekildi. ar Be ubatta Niabur'a gelerek Turul Be tarafndan karland. Burada 40 gn kald. ehrin bykleri birer birer ziyaret ederek ho geldin dediler. Turul Be'in taht yanna konulan ssl bir sedirin zerinde oturuyordu. Fakat Niaburlular'a Turul Be kadar iyi davranmak niyetinde deildi. nk Sultan Mesud taraftarlarnn propagandasyla Niabur emirlerinin ve eyhlerinin ahliye Seluklular aleyhinde sz sylediini ve camilerde aka beddua ettiklerini iitmiti. Gaznelilerle Seluklular arasnda yaplan savalar ranTrkistanin pazar olan Niabur'un ticaretini felce urattndan bundan ikyeti olan tccarlar da Ouzlar aleyhine yrtlen Gazneli ordularna madd yardmlarda bulunmulard. Bundan dolay ar Be ve buyruundaki beler Turul Be'e bavurarak SelukluGazneli savalarnn kesin bir sonuca balanmam olmas dolaysyla, hl zengin ticaret eyasna mlik bulunan ehrin yamasna izin rica ettiler. Turul Be raz olmaynca honutsuzluklarn gizlemediler. Uzun tartmalardan bir sonu kmaynca Turul Be ban ekerek ar Be'e: "Yamada direnirsen kendimi ldrrm" dedi ve ba yreine gtrd. ar, ba yakalayarak yamadan vazgeeceine sz verip intihar nledi. Turul Be de ona 500.000 dirhem ve birok hediye verilmesini emretti. Martta ar Be, Niabur'dan ayrlarak Serhas'a yneldi. ar Be, Gazneli Sultan Mesud'un kesin sonulu bir saldr yapacan bildii iin o da tedbirli davranyor, onun hareketlerini gletirmek iin geecei yerleri yakp ykyordu. 6 Nisan 1039 da Alibd ovasnda Sultan Mesud ve ar Be kuvvetleri arptlar. ar Be, stn kuvvetler karsnda ekilmeye mecbur oldu. 15 Mays 1039 da Sultan Mesud 100.000 kiilik grlmemi bir orduyla Belh'ten hareket etti. Bu ordu ok kuvvetli idi. Fakat beslenmesi g ve hareketi de ard. ar Be bu yry rendii zaman Serhas'ta idi. Kardeine ve btn akrabalarna durumu bildirdi. Hepsi kuvvetlerini birletirdiler. Ordular ancak 20.000 kadar atldan mrekkepti. Bir blm zrhl ve son derece mkemmel silhl, byk ounluu da evik, hzl, iddetle ok atan hafif svarilerdi. Gazneliler ordusunu a brakmak iin Horasan'daki ak ehirleri yktlar. Ekinleri yaktlar. Aalar kestiler.

- 24 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Ouz beleri Sehras'ta bir sava meclisi kurarak Gazneli Mesud'un byk ordusuyla arpp arpmamak meselesi zerinde konutular. Trl dnceler ileri srld. En son konuan ar Bein arlklar uzakta bulundurarak son derece iddetle arpmak fikri kabul olundu. 1039 Hazirannda, ilerleyen ar Gazneli ordusuyla Seluklular arasnda bir sra savalar balad. Bu savalarda OuzTrkmen ordusunun ruhunu ar Be tekil ediyordu. Seluklular kesin sonulu savaa girmeyerek ypratma taktiini kullanyordu. Haziran sonunda iki taraf da iyice yorulmutu. Gazneliler'in yollad bir eli, bu sebeple bara yol at ve iki taraf da savaa daha iyi hazrlanmak gizli dncesiyle bara yanat. Bununla beraber bar yaplr yaplmaz iki tarafn hazrl da balamt. 1039 Kasmnda Gazneli Sultan Mesud 100.000 kiiyi aan mkemmel ordusuyla hzla harekete geti. Ouzlar, Baverd'de toplanp birletiler. Seluklular stratejik bir baskna urayp yok olmaktan g kurtuldular. Sultan Mesud onlar yakalayamaynca yiyecek gl yznden yry durdurup Niabur'a dnd (Ocak 1040). Gazneliler'in Seluklular zerine kesin yry 3 Mays 1040 ta balad. Gazneliler ordusu byk su sknts iinde yryordu, 21 Mays 1040 ta ilk arpma oldu, Seluklular, ar Be'in babuluunda 16.000 seme askerdi. 23 Mays 1040 cuma gn Dandnakan ovasnda yaplan byk meydan sava Seluklularn kesin zaferiyle bitti. ar Be, Sultan Mesud'un kararghna gelerek onun tahtna oturdu. Mal ve doyumluklar askerine datt. ar Be, Sultan Mesud'un bitkin bir hlde Mervirz'a dtn ve yannda hibir kuvvet kalmadn rendikten sonradr ki, gndr at stnde beklettii ordusuna dinlenme buyruunu verdi. ar Be bundan sonra imparatorluun dou blgesi olan Horasan'n hkimi olarak kalm ve lnceye kadar bu mevkiini korumutur. 1060 ta 70 yanda olduu halde ld. Merv'e gmld. Alp Arslan, Yakutu, Kavurt, Sleyman adndaki oullarndan Alp Arslan onun yerine Horasan valisi oldu. (Orkun, 9. say, Ekim 1962)

- 25 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

MALAZGRT SAVA I
Trk tarihinin en anl zaferlerinden biri olan Malazgirt Meydan Sava iin, aydnlarmz arasnda iki yanl telkki yerleip kabul edilmi gibidir. Bu iki yanl telkki udur: Malazgirt zaferi Anadolu'yu bize tamamyla at. Malazgirt zaferiyle Anadolu'da yeni bir Trk devleti balad. Bu iki dnce de iyice incelenmeye deer mhiyettedir, incelendikten sonra da yanl olduklar kendiliinden ortaya kar. Bu kadar zamandan beri aydn bir zmre tarafndan "gerek" olarak kabul edilmi bir fikrin yanl olmasnda alacak bir ey yoktur. Tarihte halk veya aydnlar tarafndan gerek diye kabullenilmi nice yanl fikirler gsterilebilir. Mesel Seluklu Alaaddin Keykubad'n "byk hkmdar", Tevfk Fikret'in "byk vatansever" saylmas bize ait yanllardan olduu gibi sa'nn hem Allah, hem de Allah'n olu olduu hakknda milyonlarca aydn Hristiyan tarafndan benimsenen telkki de bu kabildendir. imdi, bu ksa balangtan sonra Malazgirt iddiay gzden geirelim: Malazgirt zaferi asker bakmdan byk bir imha savadr ve iki bakmdan ok mhimdir. Hem say bakmndan iyice stn dman kuvvetlerine kar kazanlm, hem de dman ordusundaki Trk birlikleri bizim tarafa geerek zaferde mil olmulardr. Demek ki Malazgirt Sava Trk sava taktiinin, Trk kahramanlnn ve Trk mill uurunun byk bir zaferidir. Bunlarn her de vnmeye deer nesneler olduundan Malazgirt Meydan Sava, tarihimizin altn yapraklarndan birini tekil eder. Fakat byle olmakla beraber Anadolu'daki Rum dayanmas tamamyla krlp bu lke bize alm deildir. Bu zafer, Anadolu'da Rumlar'a kar kazanlan byk meydan savalarnn ne ilki, ne de sonuncusudur. 1048'de kazanlan Pasin Meydan Sava, dman ordusunun yok ve kumandannn tutsak edilmesi bakmndan tamamyla Malazgirt'e benzedii gibi, Malazgirt'ten sonra kazanlan 1072 Kayseri, 1073 Paflagonya, 1074 Antakya meydan savalar da tam zaferle bitmi ve bunlarn hepsinde de Rum ordularnn bakumandanlar tutsak edilmitir. Byle olduu halde Bizans'n bel kemii krlamam, Bizans, Anadolu'nun btnn yine ele geirmek azminden ve dncesinden vazgememitir. ddia olunduu gibi 1071 Malazgirt zaferi kesin sonulu ve Anadolu'yu bize aan bir sava olsayd Bizans devleti, sonraki ylda byk meydan sava daha verebilir miydi? Zaten gayet byk topraklara sahip, zengin ve kalabalk nfuslu Dou Roma mparatorluu'nun bir tek bozgunla Anadolu gibi mhim ve geni bir lkesinden vazgeeceini dnmek de tarih gereklere asla uymaz. unu da unutmamak lzmdr ki, koca bir Bat Anadolu ancak Seluklulardan sonraki belikler anda Trkle mal edilebilmitir. Demek ki Malazgirt'le Anadolu'nun ald ve Bizans kar koymasnn krld hakkndaki szler hibir temele dayanmyor.
- 26 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Bu arada Bizans yalnz savunmakla kalmayarak zaman zaman saldrc da olmu ve Anadolu'yu Trkler'den almak iin frsat bulduka teebbsler yapmaktan asla caymamtr. mparator Manuel Komnenos 1161 tarihinde, Anadolu'daki Ermeni Belii, Suriye Ltin prenslikleri ve Trk Dnimendli Belii ile ittifak ederek II. Kl Arslan' yenip bir hayli toprak ald gibi 1176'da da Seluklu devletini bsbtn ortadan kaldrmak amac ile mehur Miryakefalon veya Dzbel savan vermitir. Yardmc Macar, Srp ve ngiliz askerlerinin de katld Miryakefalon Sava, Bizans'n, artk Anadolu'yu Trkler'den geri almas iin btn mitleri kran son teebbs olmu, tabir caizse Bizans bu savala manen de yenilmitir. Grlyor ki 1071 Malazgirt Sava ile 1176 Miryakefalon Sava arasnda 105 yl vardr ve ancak bu savatan sonradr ki, Anadolu, bats dnda olarak, kesin surette Trklerin olmutur. Bundan kan sonu udur: Malazgirt Sava, iddia olunduu gibi, siys bakmdan kesin sonulu bir sava olsayd Bizans 1072'de Kayseri, 1073'te Paflagonya ve 1074'te Antakya meydan savalarn veremez, 1161 de II. Kl Arslan'dan toprak alamaz ve 1176'da Trkl silip sprmek zere, Miryakefalon'da bo kan byk asker hamleyi yapamazd. Fakat bununla Malazgirt Savann bykl asla klmez. Yukarda da sylediim gibi o bir fedakrlk ve mill uur ant olarak mill tarihimizin esiz sayfalarndan biri hlinde kalacaktr. Bununla beraber tarihte gerek prensibine sadk kalacaksak Malazgirt'in Anadolu'yu bize aan sava olduunu syleyemeyiz. Bunu, Anadolu fetihlerine yol aan byk sava anlamnda kullanyorsak o takdirde tarihi biraz nceye getirmek ve 1048 Pasin Sava'n balang olarak kabul etmek daha doru olur. Malazgirt Sava Trkler tarafndan kaybedilseydi bundan da aleyhimizde kesin bir sonu doamazd. nk ar Be'le, Turul Be tarafndan Horasan'da temelleri atlan devlet o kadar salam ve kuvvetli idi ki, Malazgirt'i kaybetmekle Anadolu'yu almak emelinden asla vazgemez, her biri birer sava Tanrs olan o byk babular idaresindeki Trkler bir bozgunla byk lklerinden caymazlard. imdi ikinci yanl telkkiye geliyorum: Birok aydnlar, hatt tarihilere gre 1071 Malazgirt Sava ile Anadolu'da yeni bir devlet kurulmutur. Yahut bu tarih, Anadolu Trkleri tarihinin balang noktasdr. Bu da tamamyla yanl ve hiss bir iddiadr. nk: a) Malazgirt zaferini, 1040 ta Horasan'da kurulup ksa zamanda ran, Irak ve Azerbaycan' alm bulunan Seluk devleti kazanmtr. b) Malazgirt zaferiyle kurulmu hibir bamsz devlet yoktur. c) Anadolu Seluklular denilen devlet 1077 de kurulmutur. ) Bu Anadolu Seluklular da bamsz olmayp ortaa Trk devlet sistemine gre Horasan'daki Byk Seluklu Devleti'ne balyd.

- 27 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

d) Anadolu Seluk Devleti ancak 1157 de, byk devlet daldktan sonra bamsz olmu, lkenin teki btn dou blmleri ise Harzemahlar elinde kalmtr. Tarihin bu itiraz kabul etmez gerekleri ortada iken onu zoraki yorumlamalarla baka taraflara yneltmek hibir fayda salamaz. Tarih, bilim deilse de her yne ekmeye elverili bir masal da deildir. Tarih, nce bir gerektir. Sonra da bir terbiye vastasdr. Malazgirt'in yeni bir devlete balang kabul edilmesi, Trk tarihinin zelliini anlamamaktan, Trk tarihini de tpk ve mutlaka Fransz tarihindeki ereveye gre mtala etmek isteinden douyor. Fransa'nn anavatan tarihi aa yukar hep ayn topraklarda gemitir. Fakat Fransa'nn ve hatt ngiltere ve Almanya'nn tarihi byledir diye Trkiye tarihinin de byle olmas gerekmez. Byle bir mecburiyet yoktur. Trkiye tarihinin bakal uradadr ki, bu devlet, zerinde kurulduu Horasan' sonradan kaybederek, kurulduktan sonra alm olduu Anadolu'da tutunmutur. Tarihin gerei budur. Bunu reddetmekten bir ey kmaz. Bunu kabul etmemek tarihimizi ve tarihteki mill birliimizi paralamak demektir. Bunun zararl olduunu aklamaya lzum yoktur. yleyse, Malazgirt hakkndaki, tarih gerekle re uygun hkmmz ne olmaldr? Verilecek hkm udur: Malazgirt Meydan Sava, imha meydan savalarnn en gzel rneklerinden biri olup Bizansllara kar kazanlan zaferlerin en anslsdr. Savaa katlan askerlerin says bakmndan Trk kahramanlnn, ynetme bakmndan Trk askerliinin, Rum ordusundaki Hristiyan Trkler'in Alp Arslan tarafna gemesi bakmndan Trk mill uurunun en yksek rneklerinden birisidir. slm ve Hristiyan dnyalarnn savaa verdii deer bakmndan da byk bir prestij davasnn lehimize hallolunmasdr. (Trk Yurdu, 6=276. Say, Austos 1959)

- 28 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

ENGZ HAN VE AKSAK TEMR BEK HAKKINDA


Milli uurun ve ilm tarihiliin hl gereince geliememesi, dn taassubun hl ruhlara hkmetmesi yznden, tarihimizin baz byklerine kar saygszlkta bulunmak veya Trk soyunun u veya bu blmlerini birbirine dman saymak gibi yanllklar sk sk yaplmaktadr. Bunlarn arasnda en yaygn engiz ve Temir dmanldr. Bu dmanl yapanlar arasnda arlman (=Charlemagne) ile artken (=CharlesQuint)i birbirine kartran felsefeciler bulunduu gibi tarihi geinenler de vardr. Bu tarihi geinenlerden biri, Trk soyunun gzellii hakknda yazd bir gazete makalesinde, yine din taassup sebebiyle engiz ve Temir'den "mahlkat" diye bahsederek, onlarn sar "Mongol" rkndan olduunu, Trklerin ise beyaz rkn temsilcisi bulunduunu ileri srd. Artk ilm bir deeri kalmayan bu eskimi san rk, beyaz rk deyimleri yannda, yazarn, Cengiz ve Moollar hakkndaki son yaynlardan da habersiz olduu, bu yazlan krk yl nceki ilmin krntlar ile yazd anlalmaktadr. Burada, tafsilta girimeden, genlerin sorularn da cevaplamak zere, imdiye kadar varlan ilm sonularn zetini vereceim: Trklerle Moollar iki karde millettir. Altay grubu denilen akraba milletlerin en mhim iki tanesidir. Trke ile Moolca eskiden tek dil olup, ancak Hunlar anda iki ayr dil hline gelmitir. "HunTrk Mnsebetleri" adl teblii ile bunu iddia ve isbat eden Trk, Mool ve in dilleri bilgini Von Gabain olmutur. (1) Mool kelimesini tarihe tantan engiz Han olmutur. Kendisinden nce Moollara (yni Moolca konuan boy ve uruklara) ne dendii kesinlikle belli deildir. VIII. Yzyla ait Orkun yaztlarnda grlen "Otuz Tatar" ve "Dokuz Tatar" adl birliklerin Mool olduu ileri srlmse de, bu, bir faraziyeden ibaret kalmtr. nk bugn Moolistan denilen eski Gk Trk lkesinin ancak X. Yzyldan balayan Moollar ile dolduu ortaya konduktan sonra, VIII. Yzyln Otuz Tatar ve Dokuz Tatar'larnn da Trk olduu kendiliinden belli olmutur. Gk Trkler anda ad geen "budun"lardan Mool olduu kesinlikle bilinen ancak Ktay'lardr ki, daha sonraki zamanlarda da tarihe Mool olarak gemilerdir. Fakat engiz'in "Mool" topluluu etnik deil, tpk "Osmanl" deyimi gibi siys bir addr ve aralarnda Trke konuan veya Trk olan boylar ve uruklar da vardr. Eserini XI. Yzylda yazan Kagarl Mahmud, Tatarlar, ayr leheleri olan bir Trk kavmi olarak gstermektedir. XIII. Yzylda Byk Cengiz mparatorluu'nu gezen Marko Polo, "Tatar" kelimesini Trkler ile Moollarn ikisini birden iine alan bir deyim olarak kullanmtr. Trklerin kendileri de "Tatar" , Trklerin bir paras ve belki de Dou Trkesiyle konuan Trkler olarak saymlardr. Akpaaolu, tannm tarihinde Sleyman ah ile birlikte Anadolu'ya gelen Trkleri "elli bin miktar ger Trkmen ve Tatar evi" olarak kaydeder. Osmanl pdihlarndan II. Murad zamannda, Hicri 843 te yazlp tarafmdan yaynlanan bir tarih takvimde engiz, gedey, Meng, Hleg, Abaka, Keyhaku gibi
- 29 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Mslman olmayan engizli kaanlar rahmetle anlmtr. (2) Buna gre, XV. Yzyl ortalarna kadar Trkiye'de aydnlar arasnda bir Tatar dmanl, engizli dmanl, Mslman olmayan Trklere dmanlk diye bir ey yoktu. Bu hogrrlk Dou Trklerini veya Tatarlar yabanc saymamaktan, engizli Hanedann mill bir hanedan saymaktan ileri geliyordu. Umum bir msamaha olsayd, ayn hogrrlk Bizansllara, Ermenilere, Grclere ve batllara kar da gsterilirdi. Trkler ile Moollar ayn kkten gelen iki karde millet olmakla beraber, engiz Han, Mool deil, Trkt. engiz'in Trkl tarih geleneklerin dnda, tarafsz ada inlilerin tankl ile de sabittir. Prof. Zeki Velidi Togan, 1941 de yaynlad "Moollar, ingiz ve Trklk" adl kk eserinde (18. Sf.) ve 1946 da kard "Umum Trk Tarihine Giri" adl byk ve deerli kitabnda (66. Sf.) engiz Kaan' 1221 de ziyaret eden aohong adl bir in elisinin verdii bilgiyi nakletmitir. Bu eli, engiz'in ato Trklerinden indiini gayet ak olarak belirtmitir. ato'lar ise, bilindii zere eski Gk Trklerden inen byk bir uruktur. engiz'in tipi hakkndaki tarih bilgiler de (uzun boy, kumral sa, beyaz ten, yeil gz) eski Gk Trk kaanlarnnkine uymaktadr. engiz'in aile ad olan "Bregin", "Bre Tegin" in Moolca syleniinden ibaret olduu gibi "engiz" kelimesi de "tengiz", yani "deniz" kelimesinin Moolca syleinden baka bir ey deildir. Trkede "t" ile balayan kelimelerin Moolcada "" ile baladn Altay dilleri uzmanlar sylemektedirler. engiz ailesi hi phesiz eski Trk geleneine uygun olarak ok eski zamandan beri Moollardan bir ksm zerinde (belki de Moollam Trkler zerinde) belik eden Eine Hanedan kolu idi. Bu hanedanda Trk geleneklerinin devam etmekte olduu engiz'in oullarndan aatay ve gedey'in adlarnda grlmektedir. "aa" ve "ge", bilindii zere, Trke kelimelerdir. Aksak Temir Bek'in bir Barlas bei olmas ve Barlaslarn Mool uruu saylmas da, bu byk hkmdarn Trklne engel deildir. Temir'in ailesi de engiz ailesinin bir kolu olup Barlas uruu zerinde belik etmitir. Ruslar tarafndan Temir'in mezarn amak suretiyle yaplan incelemeler, onun da uzun boylu ve beyaz tenli olduunu ortaya koymutur ki, eski Arap ve Fars edebiyatlarndaki Trk tavsifine tamamen uygundur. stelik Temir in anadili de Trkedir. Ne engiz, ne de Temir Bek, Aryan tipinde deildi. Klasik Trk tipi, baz sahtekrlarn iddia ettii gibi HintAvrupa tipi olmayp, inlilerle Arynler arasnda orta bir tiptir. Mezarlardan kan kafataslar, eski heykeller, eski duvar resimleri ve tarihi tavsifler bunu gsterdii gibi, Arap ve Fars irlerinde de ekik gzl Trk gzellerinin vlmesine dir birok rnek vardr. Mildn 1144. ylnda, yni daha engiz'in ve Moollarn ortaya kmasndan ne kadar zaman nce lm olan Zemaher'nin bir Trk gzeli iin yazd u iirlere bakn: "O ne kutlu bir gnd ki, Yfes kzlarndan gzel ve cilveli bir kza mlik olmutum. O gzel kzn gzleri her ne kadar dar ise de sihirlilik bakmndan genitir. Bakt vakit gzlerinin karas grnrse de gld zaman bu siyahlarn hepsi kaybolur." "Trk neslinden bir gzel kz beni kendi isteimle lme doru gtrmektedir. O kzn kendi fettan, gzleri de ldrcdr. Zaten Trk'n ldrcl mehur deil midir? Bu kzn kardeinin klc ne kadar kesici ve ldrc ise de bu hususta onun gz
- 30 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

erkek kardeinin klcndan daha keskindir. Kardei, ald esirleri azad ederse de bunun esirleri azad kabul etmez. Kardei baz insanlarn kann dkerse de, bu, herkesin kann dkmektedir. Bu ise mslmanlar inletmektedir. Ben onun hicran ile aladka o benim karmda gler ve gld vakit bsbtn darlaan gzleri kalbimi yakarlar." "Su'da'ya (3) yle syle: Bizim sana ihtiyacmz yoktur ve biz iri siyah gzlleri istemeyiz. Dar gzler ve gzller bizim dncemizi doldurmulardr. Onlar baktklar vakit yalnz gzlerinin siyahlklar grlr. Fakat glecek olurlarsa o siyahlk da grnmez olur. Trk yz ki Tanr onlar kem gzden esirgesin gkteki ay gibidir (4)." Ouzlarn da vaktiyle tam klasik Trk tipinde olduklarnn en byk delili, daha Seluklu devleti kurulmadan nce lm bulunan Mes'ud'nin kayddr. Mes'ud: "Ouzlar ekik gzldr. Fakat onlardan daha ekik gzl olanlar da vardr." demektedir. Genellikle Ouzlarn torunlar olan bugnk Trkiye Trklerinin arasnda da bu tipin tam veya biraz deiik rnekle millk sayda gze arpmaktadr. Aksak Temir'in Trkiye Trkleri ile arpmasn bir mill dva hline getirmeye abalamak mill bir ihanetten baka bir ey deildir. Aksak Temir'in Yldrm Bayazd'a kar savaan ordusunda pek ok Dou Anadolulu Trkmen vard. Bu sava gerekte OsmanlKaraman, OsmanlAkkoyunlu, OsmanlSafev vurumalar gibi bir i savatr. OsmanlKaraman ve OsmanlSafev savalarnda gsterilen sertlik Osmanlaatay savalarndakini bastracak derecededir. Bu arpmalar Trk tarihinin oluundaki bir kader sonucudur. Trk tarihi pek ok i arpmalarla doludur. Nitekim Osmanl tarihinde de prensler arasndaki kyc savalar byk bir blm meydana getirir. Son zamanlarda Kl Tegin antnn bulunduu yerde kefedilip Kl Tegin'e it olduu iddia edilen heykelin tipi, arkaik Orta Asya tipidir. Herhalde Kl Tegin'in veya Gk Trklerin de "Mongol" olduu iddia edilemez. Seluklularn ranl saray irlerinden "Dih Huday Ebu'lMa'aliyi'rRazi'', Seluk sultannn sarayndaki Trk klemenlerden bahsederken yle demektedir: "Hepsi Krgz ve in kknden olan selvi boylular, hepsi Yama ve Tatar tohumundan olan gl yzl gzeller. Aralarnda gm eneli Ouz ve Kpak gzelleri, mis yzl ve ay gibi Kay ve Kimekler de var. Tanrm, bu Trk ocuklar ne gzel eyler ki, onlara bakan insann gzleri bahar gibi olur." Buradaki in'den maksat Uzakdou Trkleri ve belki de Moollardr. Tatarlarn Yamalar ile birlikte gl yzl gzeller olarak gsterilmesi onlarn su katlmam Trklklerine en byk delildir. 15 Bugn, zellikle "Tatar" denilen Trkler Kazanllar ile Krmllardr. Kazanllar, eski Bulgar Trklerinin, Krmllar da Kpaklarn torunlardr. Yani bugn siys ve hatt coraf bir anlam olan Tatar kelimesini bir Mool uruu yahut Trkten baka bir ey diye dnmek imknszdr. Bu artlar iinde Trk tarihinin iki byk ahsiyeti olan engiz Han ile Temir Bek'i Trkten gayr ve hele Trk dman olarak grmek, gstermek ve dnmek, tarihi ve tarihin gereklerini bozup deitirmekten baka bir ey deildir. zellikle Tatar kelimesini Mool veya gayr Trk bir millet anlamnda kullanmak hibir ey bilmemek demektir. Trkler, Trk tarihinin birinci snf insanlarndan bazlarn tenkit etmek, beenmemek, sevmemek hakkna sahiptirler. Fakat hanedanlar arasndaki rekabetler sebebiyle bunlardan birini tutarak onun hasmn dman diye iln edemezler. Irk davalarnda corafyann hibir deeri yoktur. Trklerden bazlarn mill dman diye gstermek
- 31 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

hem tarihi deitirmek, hem de yarnki Trk birliini bugnden baltalamak olur. Bu baltalama, tarihi dmanlarmzn ekmeine ya srmektir. (1) kinci Trk Tarih Kongresi, 895911. Sf. stanbul 1943, Kenan Matbaas. (2) Osmanl Tarihine Ait Tarih Takvimler, 9294. Sf. stanbul 1961. Kk aydn Basmevi. (3) "Su'd", Zemaher'nin Arap sevgilisinin addr. (4) erefeddin Yaltkaya: Zemaher'nin Divannda Trke iirler. Atsz Mecmua, 15. Say, 15 Temmuz 1932, 6667. Sf. (tken, 3132. Say, Austos 1966)

- 32 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

VARNA MEYDAN SAVA I


Osmanl pdihlarnn en byklerinden biri olan II. Murad 12 Temmuz 1444'te Macarlarla yapt bar andlamas ile Osmanl tarihindeki ikinci yenilgiyi kabul ediyor ve 1437'den beri hallarla srp gitmekte olan sava fasln kapayarak kendi istei ile padiahlktan ekiliyordu. Hi phesiz, Ankara bozgununun bile sarsamad Osmanl Trklerini Jan Hunyad'n birka zaferi ykamazd. Fakat Macar, Leh, Alman, Romen, Hrvat ordular ile yedi yldr yaplan bouma devleti de, Sultan Murad' da yormutu. Osmanl hanedan iinde ilk ir olan tedbirli, kahraman, ulu himmetli ve temiz yrekli II. Murad, ruhunun arad sknu yeillikler ve sessizlikler arasnda bulmak iin Manisa'ya ekiliyor ve tahtm da 13 yandaki oluna, yarnn stanbul ftihine brakyordu. Osmanl tahtna tecrbesiz bir ocuun gelii mutaassp hallar arasnda bir mit ve istek dourdu. Bu frsattan faydalanarak Trkleri Avrupa'dan atmak kuruntusu gnllerine yerleti. Bar imzalanal on gn olmutu. ncil zerine yemin ederek verdikleri sz nasl bozacaklarn dnyorlard. Papa'nn vekili: "Baka dinden olanlara verilen yeminin hkm yoktur" diye fetva verdi. Ve hemen sava hazrlna baland. Hal ordusunu ekirdeini seme ve elik zrhl Macar atllar tekil ediyordu. Buna Almanlar, Lehliler, Romenler ve Hrvatlar da katlmlard. Macaristan kral orduda bulunduu hlde, bakumandanlk mehur Jan Hunyad'a verilmi ve ordu 20 Eyllde Orsuva'ya gelip Tuna'y gemiti. Fakat byk maksat ve mitler ile yola kan bu ordu kararlatrd yry hareketini baar ile uygulayamyor, ar hareket ediyordu. Macar kralnn 250 arabaya ykletilen arlklar ve ordunun dier lzumlu eyas yry geciktiriyor ve Trklere vakit kazandryordu. Hal ordusu 26 Eyllde Vidin'e geldi. Orsuva ile Vidin arasndaki 110 kilometre be gnde alnmt. Demek ki gnde ancak 22 kilometre yrnyordu. Hlbuki bu srada Trkler, Anadolu'dan, bunun iki misli abuklukla yry yaparak dmanlarnn karlamaya kouyorlard. Vidin nne gelen dman, birka gn taarruz ettiyse de ehri alamad. Oradan Rahova'ya gelindi. Trkler ehri boaltmlard. Hallar bo ehre girdiler. 6 Ekim'de Nibolu'ya gelen hallar, Firuz Be olu Mehmed Be kumandasndaki Trk garnizonu tarafndan durduruldu. Hallar ehri alamadlar ve bouna kayp verdiler. Hal ordusu getii yerleri yakp ykarak Razgrad'a, oradan da mstahkem bir ehir olan Yenipazar'a geldi. Burasn savala alp iindekileri kltan geirdiler. 24 Ekim'de umnu, Varna, Petri, Kavarna ehirlerine, teslim olduklar takdirde serbest braklacaklar, aksi takdirde kltan geirileceklerini bildiren yazlar gnderildi. Fakat btn ehirler teslim teklifini reddettiler. 26 Ekim'de, hallar umnu'ya saldrdlar. Trkler iddetle kar koydularsa da yenildiler. Son dakikaya kadar dayanan 50 kii, hibir re kalmadn grnce, tutsak dmektense lmeyi stn bularak, kendilerini burlardan aa attlar.

- 33 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Hallar, umnu'da be gn kalarak vakit kaybettiler. 4 Kasmda Prevadi'ye geldiler. Burasn da glkle alp yktlar. 6 Kasm'da Petri kasabasn, hayli kayp bahasna, ele geirip iindeki Trkleri kltan geirdiler. 9 Kasm'da Varna'nn nne geldiler. Akam karanl basarken, Trk ordusunun, kendi gerilerinde toplu bir halde bulunduunu gren hallar ardlar. Aa yukar 4 kilometre mesafede Trk karargh kurulmu ve Trk ordusunun ateleri yanmaya balamt. Bu, nasl byle olmutu? Tahttan ekilip Manisa'ya giden II. Murad, hangi sihirle ordusunun banda olarak hallarn gerilerine dmt? Hallarn, andlamay bozarak yrye hazrlandklar renilince, Trk devlet adamlar tehlikeyi sezmiler ve ocuk pdiha bunu uygun bir ekilde anlatarak babasn tahta armasn teklif edip bunu kabul ettirmilerdi. Fakat Sultan Murad bu teklife red cevab vermi, bunun zerine gelecein stanbul Ftihi, tarihte pek tannm olan: "Pdihsanz ordunuzun bana gein, pdihsam ordunun bana gemenizi emrediyorum!" eklinde mektupla, II. Murad yeniden padiahl almaa mecbur etmiti. Ordusunun yenilmesinden ve byk olu Alaeddin'in lmnden doan znt ile dinlenmek iin ekildii Manisa'da beklediini bulamayan II. Murad, byk bir abuklukla, ordusunu toplayp hzla yrd. Gelibolu hizalarndan Rumeli'ye geecekti. Fakat hal donanmasnn Gelibolu nnde beklediini renince, byk bir karar abukluu ile douya yneldi ve stanbul Boaz'na doru ilerledi. BalkesirBursaGemlik zerinden yaplan bu sk yry tamamiyle baarlm bir hareketti. Gayet gizli olarak yaplm, Gelibolu nnde bekleyen dman donanmas aldatlarak yerinde braklmt. Bu donanma, bo yere, Trk ordusunu anakkale Boaznda bekliyordu. Trk ordusu Anadolu Hisar nnden, talyan gemileriyle Rumeli'ye geti. 40.000 kii olan Trk ordusu, er bana bir duka altn isteyen talyanlara bu paray vererek Rumeli'ye gemi ve hzla Edirne'ye yrmt. Edirne'ye ekim ortalarnda varld. Bu srada dman, bouna Nibolu'yu sarmakla vakit geiriyordu. Trk ordusu EdirneFilibe pkaTrnova yolu ile Nibolu'ya ilerledi. Nibolu'ya varld srada dman oradan ekilmi, umnu'ya doru gitmiti. Nibolu'daki Trk kuvvetleri de orduya katld. Douya doru ilerlendi. Hallar, Trk ordusunun kendi ardlarnda olduunu bilmiyorlar, bu topraklar iyi tanyan Trkler ise, kendilerini saklamak suretiyle yldrm gibi ilerleyerek dmana yaklayorlard. 9 Kasm'da hallara yetimilerdi. ki ordu ters cephe ile arpacaklard. nk hallar arkalarn Varna'ya vererek bat kuzeye doru cephe almlar, Trkler ise cepheyi gney douya doru tutmulard. Macar kral, Trk ordusunun drt kilometre uzakta olduunu renince, atlarn eerlerinin karlmadan gecelenmesin emretti. Manev kuvvetleri mkemmeldi. Macarlarn stnl zrhl svarilerden meydana gelmi olmalarndand. Bakumandanlar Jan Hunyad, Trkere kar birka zafer kazanm byk bir askerdi. ki tarafta da top vard. Trk ordusu Anadolu'dan 40.000 kiiyle Rumeli'ye gemi, burada da baz kuvvetler kendine eklenmiti.

- 34 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Edirne'de bir miktar asker braktklar iin, 50.000 kiiden ok deildiler. Hallar ise 70.000 kadard. Yanl bir dnce ile baz Trk kaleleri nnde oyalanp kayplar vermeselerdi, Trk ordusuna daha stn bir durumda bulunacaklard. 10 Kasm 1444'te sava balad. Trkler, hallarn bozduklar andlamay bir kargya geirerek karargha dikmilerdi. Trk ordusunun sa kanadnda Turhan Be buyruundaki Rumeli sipahileri, ortada Karaca Paa buyruundaki Anadolu sipahileri bulunuyordu. Sol kanatta aknclar ile hafif piyadeler olan azepler vard. Bakumandan olan II. Murad, kapkullar, yni yenieri ve kapkulu sipahileri ile ihtiyatta bulunuyordu. Ters cephe ile yaplan bu savata iki taraftan birinin yok olaca muhakkakt. Bu sonucu kesinletiren sebeplerden birisi de iki tarafn azmindeki iddet ve kumandanlarndaki ustalk ile askerlikteki kahramanlkt. Taarruza Trkler balad. Trklerin sol kanadndaki 10.000 azep ve aknc dman sa kanadna, onu evirecek ekilde, yaklatlar. Azepler dman ok yamuruna tuttuktan sonra, aknclar hallara doru ileri atldlar. Ayn zamanda Anadolu beler beisi Karaca Paa da Anadolu sipahileriyle dmana iddetle taarruza geti. Dman, azep ve aknclarn yaklamasn bekledikten sonra zrhl svarileriyle pek sert bir kar saldrda bulundu ve hafif Trk kuvvetlerini geriye doru itti. Karaca Paa kuvvetleri ise karlarndaki Hrvatlar yenerek ilerlemeye baladlar. Hrvatlar, genlerindeki btn yedekleri de savaa sokarak bu saldry durdurmaya altlarsa da baaramadlar. Hrvatlar batakla doru srlerek hepsi yok edildi. Jan Hunyad, kendi sa kanadnn kt durumunu grnce, kumandasna ald Macar ve Bonak kuvvetleriyle Karaca Paaya saldrd. Bu yan saldrs pek yaman oldu. ok kanl geen arpmada Karaca Paa ehit dt. Anadolu sipahileri, yenierilerin soluna kadar ekildiler. Trk sa kanadndaki Rumeli sipahileri de orta solla birlikte dmana taarruza gemilerdi. Dman, zrhl svarileriyle bunlara kar da saldrarak Rumeli sipahilerini geriye srdyse de, yedeklerini alan bu kanat yeniden saldrarak hallar pskrtt ve kovalamaya balad. Dman bakumandan Jan Hunyad, kendi sa kanadndaki durumu dzelttikten sonra, bozulan sol kanadn da dzeltmek iin Macar kralnn yannda bulunan yedek alaylarndan birini alarak yardma kotu. Turhan Be'in Rumeli sipahilerini geri itmeye balad. Anadolu sipahileri yenierilerin soluna ekilip tutunduu gibi Rumeli sipahileri de yenierilerin sana ekilip cephe kurdular. Savan buraya kadar olan ksm, hallarn lehine gibi grnyordu. Her ne kadar Hrvatlar yok edilmise de, Trk ordusunun kanatlaryla ortas ekilmeye mecbur edilmi ve cephe, pdihn yedek kuvvetleri olan yenierilerle kapkulu sipahilerinin nne kadar gerilemiti. Fakat buna karlk Trklerin lehine de u vard: Hallarn btn kuvvetleri savaa sokulduu hlde, Trklerin kapkulu askerleri henz ypranmam bir halde yedekte idiler. Bundan baka, ypranm dman kuvvetleri, Trklerin mehur kazkanad tabiyesinin karsnda idiler.

- 35 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Dman, Trk hattnn iki yanma ekilmi olan Rumeli, Anadolu siphileriyle azep ve aknclar, belki de, tamamen bozulup bitmi sanyordu. Bunlarn varln hi dnmeden, yenieri ve kapkulu sipahilerine yklenmiti. Bu kuvvetin nne hendekler alm, engeller yaplmt. Jan Hunyad, Macar kralnn yanndaki alaylar, son ihtiyat olarak, kesin sonu annda savaa sokmak istedii iin, bunlarn kendisinden emir beklemelerini sylemiti. Fakat bu alaylarn kumandanlar, savan Trk karargh nnde devam etmekte olduunu grnce, askerliklerini unutup, kraldan, savaa girmek izni istediler. Kral da bu izni vermek yanlln yapt. Dmann son yedekleri de, yenierilere taarruz etmek iin ileri atld. Hallarn btn kuvvetleri savaa girince, Trkler, son darbeyi vurma annn geldiine hkmettiler. Yenieri cephesinin ortas biraz geriye ekilerek, kazkanad tabiyesi uygulanmaya baland. Dman, Nibolu'da olduu gibi, bir yarm emberin iine girdiinin farknda deildi. Bu srada, kendi sol kanadnn durumunu dzeltip kraln kararghna gelmi olan Jan Hunyad, emrine aykr olarak son yedeklerin de savaa girmi olduunu grd ve yaplacak baka bir i olmad iin, ordusunu kere ve iddetle taarruz ettirdi. Hallar Sultan Murad'a doru saldryor, Trkler Macar kraln yakalamak istiyorlard. Trk kararghnn nnde pek etin bir bouma oluyordu. Bu srada Sekbanba Yazc Doan da ehit dt. Byk bir yiitlikle saldran Macar kralnn atn Rstem adl bir Trk askeri balta ile devirdi. Kral ldrld. Koca Hzr adl yal bir asker, kraln ban kesip bir mzraa saplayarak, mzrak ucundaki bozulan andlamann yanma dikti. Bu srada, yenierilerin iki yannda bulunan Anadolu ve Rumeli sipahileri de kazkanadn kapayarak dman ember iine almlard. Gece balarken Jan Hunyad Romenler ile birlikte kuzeye doru kaabildi. Ertesi sabah, dman kararghnda tutunmakta olan kk dman birliklerine taarruz olunarak, kumandanlar Kardinal Sezanni bata olmak zere hepsi kltan geirildi. Kraln 250 araba tutan deerli eyas zapt olundu. Hunyad ile birlikte kurtulan drt be bin kii kadar kuvveti, Davud Paa, iki gn Tuna'ya kadar kovalad. Varna Meydan Sava, imha savalarnn en gzel rneklerinden birisidir. Batan sona kadar iyi idare edilen bir savatr. Hareketlerini gizleyerek dman gafil avlayan Trk ordusu, bu savala, tarihimize ok anl bir yaprak yazmtr. Jan Hunyad'n kumandanlktaki ustal ve Macar atllarnn zrhl olduu dnlrse, bu zaferin deeri daha iyi anlalr. XV. Yzyldaki zrhl svariler, bugnn tanklar gibi nne geleni spren yaman bir kuvvetti. Trkler byle bir kuvveti yok etmilerdir. O korkun kuvveti yenip yok eden II. Murad ve Trk ordusu kutlanmaya lyktr. (naralt, 15. Say, 15 Kasm 1941)

- 36 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

ABDLHAMD HAN (=GK SULTAN)


Toplumun en byk hakszlna uram tarih ahsiyetlerden biri, II. Abdlhamid'dir. Kendisinden nceki devirlerin ar ykn omuzlarnda tayan, en gvenebilecei adamlarn ihanetine urayan ve dalmak zere olan ii d dman dolu bir imparatorluu 33 yl srf zek ve hamiyeti ile ayakta tutan bu byk pdih katil, kanl, mstebit, kzl sultan, chil ve korkak olarak tantlm, dima aleyhinde ileyen bu propagandann tesiriyle de byle tannm talihsiz bir insandr. Daha ilkokul sralarnda belirli bir propagandann tesirinde kalmaya balayarak, yalar ilerledike ayn telkinler ile bytlen nesillerin, o propagandann yalanlarn bir gerek gibi benimsemelerinden tabii ne olabilir? ren yavrum ki On Temmuz bayramlarn en by, Esir millet byle bir gn zincirini krd, skt. Ondan evvel geen gnler, bilsen yavrum ne siyaht, Milletin her iyiliini dnecek pdiht; Hlbuki o zaman sultan, insan deil, canavard, Canlar yakar, kan dkerdi, millet ondan pek bizard! gibi samalar, kim bilir hangi krlas kalemlerle yazlarak okuma kitaplarna geiyor, krpe beyinlere Sultan Hamid dmanl alyordu. Bu dmanl alayanlar ilknce ttihatlar, yni hrriyet kahramanlar (!), yni Sultan Abdlhamid'in 33 yl ayakta tuttuu imparatorluu 10 ylda dattktan sonra memleketten kaan kiilerdi. ttihatlardan sonra da Ermeniler, Rumlar, Yahudilerdi. Yni, yabanclar ie kartrarak Trkiye'yi batrmak iin Osmanl Bankas'n basan, Anadolu'da kargaalk karan ve Avrupalnn gk demesine meydan vermeden Sultan Abdlhamid tarafndan tepelenen Ermeniler; yni Balkanlara saldrp karklk karmak ve yine yabanclarn da ie karmas ile Trkiye'yi paralamak isterken Sultan Hamid tarafndan 1897 de tepelenen Yunanllar (ve bizdeki ad ile Rumlar); ve Filistin'de bir Yahudistan kurmak teebbsleri Sultan Hamid tarafndan nlenen Yahudi'lerdi. Sultan Hamid, bin trl siys tertiple bu aznlklarn azgnlklarn yere sererken, onlarla birleerek pdih tahtndan indiren kabadaylar: Trk, Musev, Rum, Ermeni, Grdk bu rz reni! arksn, bu unutulmaz ahmaklk ve ihanet bestesini syleyerek nlatyor, Birinci Dnya Sava ile mtrekesine kadar Musev, Rum ve Ermeni vatandalarn nasl "Rzi Ren" beklediklerini anlamamak, anlayamamak gibi bir alklkla bir imparatorluu idare ettiklerini sanyorlard. Sultan Hamid'i iyice anlamak iin tahta kt zaman iyi bilmek lzmdr. Sultan Aziz'in son zamanlarndaki knt srasnda, memleketi, yrtmek iin beliren iki akmdan, liberalizmi V.Murad, muhafazakrl II. Abdlhamid temsil ediyordu. Liberaller, ngiltere ve Fransa'ya bakarak parlamento ile her eyin dzeleceine inanyor, muhafazakrlar, 30 milyonluk imparatorlukta 10 milyon Trkn hkimiyetini salamak iin mutlak idareye lzum gryordu. Masonlar, Sultan Murad' da Mason yapmlard. Gerek yzn
- 37 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Sultan Murad'a gstermeyen Masonluun arkasnda ise Yahudilik ve Avrupa emperyalizmi vard. lk Mertiyet Meclisinde, Hristiyan mebuslar, Trkiye'nin bir an nce paralanmas iin Ruslar ile savaa iddetle taraftar olmulard. Ve gerekten de neredeyse imparatorluk dalacakt. Sultan Hamid, bunu grdkten sonra, merutiyeti devam ettirseydi, elbette ki yanl bir i yapm olurdu. Mslman olmayan mebuslarla birlikte, dardan krklenen Arap ve Arnavut milliyetiliklerine de set ekmek zere Meclisi kapatmas, Sultan Hamid'in en byk baars ve hizmetidir. Bu meclis kapatlmasayd ne olacakt? 8 milyon Hristiyan ve 12 milyon Mslman yabancya kar, kltr seviyesi hepsinden geri 10 milyon Trkle bu devlet nasl tutulacakt? Demokrasi bir ounluk rejimi olduuna gre, Trklerden ok olan Araplar, mesel, resm dilin Arapa olmasn teklif etseler ve Arnavutlar da yanlarna alsalar, sonu ne olacakt? Btn Trk olmayanlar birleerek Osmanl mparatorluunun Avusturya Macaristan gibi federatif bir devlet olmasn isteseler, bunun,(1) nasl nne geilecekti? Karmak iin frsat gzleyen Avrupa devletlerini kkrtmak zere demokratik nmayiler yaplsa, bu, ne ile nlenebilecekti? te Sultan Hamid, Meclisi kapatarak btn bu tehlikeleri nledi ve tahtndan indirilmeseydi, daha da nleyecekti. Fakat onun hizmeti bu kadar da deildir. 18771878 savandan yenilerek kan Osmanl ordusunu, o zamann en mkemmel silhlar ile mesel mavzer tfekleriyle silhlandrd. Denizci devletlerin ve Ruslarn denizden yapmalar mmkn taarruzlara kar, stanbul ve anakkale boazlarn tahkim etti. Ve Birinci Dnya Sava'nda ngilizlerle Franszlarn 18 Mart 1915 saldrlan bu istihkmlarla durduruldu. Mkemmel kurmaylar yetitirildi. 19141918 Sava ile stikll Sava'n bunlar idare ettiler. Suttan Aziz'in, Ruslarla arpp Krm' kurtarmak iin hazrlad donanma, denizcilik tekniinin deimesi karsnda deerini kaybetmiti. 810 mil giden gemilerle artk i grlemezdi. Bunlar kadro d ederek iki zrhl ile iki kruvazr ald. Byk Osmanl borlarnn te ikisini dedi. Pek ok okul at. Pek ok yol ve kpr, ayrca hastahne ve eme gibi hayrat yaptrd. Grlmemi bir haber alma ebekesi kurdu. Yabanc elilerden bile casuslar vard. Avrupa'da ku usa haberi oluyor, aleyhimizdeki kararlar nceden renerek tedbirini alyordu. Hilfeti, Osmanl Hanedanndan almak iin Msr'da kurulan gizli bir dernein yelerinden biri Sultan Hamid'in adamlarndan biri idi. Balkanllarn mezhep ve milliyet ayrlklarn krkleyerek birlemelerine engel olduu gibi, ngiliz, Alman ve Ruslar da birbirine drerek aleyhimizde birlemelerini engelledi. Bunlar yaparken de vezirlerinden, paalarndan kimseye gvenmemekte ne kadar hakl olduunu zaman gstermi ve koca vezirler, hi sklmadan, yabanc eliliklere, konsolosluklara snmlard. ok namuslu ve dindar bir adam olduu iin, asla kan dkmemitir. Mithat Paay ldrtt hakkndaki sylenti iftiradr. Geri o, Mithat Paadan phe ediyor, onun Sultan Aziz'i ldrtm olduuna inanyordu. Fakat dindar bir insan olarak, kan dkmekten, btn hayatnca ekinmi, Mithat Paa ile arkadalarnn idam kararlarn mebbet hapse evirmiti. steseydi idam kararn imzalayamaz m idi? Buna hangi kuvvet engel olabilirdi? Bunu yapmayarak, sonra, Talifte suikasta giriecek kadar az zekl m idi?

- 38 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Memleketi doudan tehdit eden Moskof emperyalizmi ile batdan tehdit eden Avrupa emperyalizmi ve onun temsilcisi ngiltere'ye kar devleti savunan Sultan Hamid, ayrca aznlklar ve gafil hrriyetiler ile de uramaya mecbur olmu, gneyden gelen Siyonizm'e de gs germitir. Sultan Hamid iin, Osmanl mparatorluunu, soyumuzun dman Moskoflarla hilfetin dman ngiltere'ye, devletimizin dmanlar Siyonizme ve aznlklara, rejimin dman hrriyetilere kar savunmak meselesi ve vazifesi vard. Bunun iin de, kendisinin, devlet bakan kalmas gerekti. Kendisi ekilirse, devletin tutunamayaca hakkndaki dncesinin doruluu, ok gemeden gereklemitir. imdi, bu kadar byk bir davann karsnda, Peyami Safa'nn ileri srd smail Safa'nn srgn edilmesi gibi hdiselerin ne ehemmiyeti olabilir? smail Safa ne istiyordu. Olunun iddiasna gre hrriyet! Yani mertiyet, serbest seim. Yani bir alay Arap, Arnavut, Ermeni, Rum, Bulgar, Yahudi ve Srp'n Trkiye'nin kaderi hakknda sz sahibi olmas.. imdi akl, anlay, vicdan ve mill uur sahibi olarak dnelim: Byle bir sonuca raz olunabilinir mi? Sultan Hamid, srgn ettiklerine aylk da baladna gre, Anadolu'nun en salam haval yerlerinden biri bulunduu, ahlisinin din ve grbz yaps ile belli olan Sivas'ta smail Saf'nn lmesi Sultan Hamid'in kabahati midir? Verem olan smail Safa, stanbul'da kalsayd, lmeyecek miydi? Babasna kar besledii sevgi dolaysyla, Peyami Safa'nn baz zel dnceleri olmas tabidir. Fakat, her gn binlerce kiiye seslenen bir yazarn, Sultan Hamid gibi byk bir pdih, Osmanl sultanlarnn en chili ve kanls diye gstermeye kalkmas, doru mudur. "Bu dnyada herkes birok eyin chilidir. Yeter ki kendi iinin chili olmasn! (1) Kendi iinin ehli olduunu bin bir delille isbt etmi bulunan Sultan Hamid ise asla chil deildir. Onun bir yksek okul ve hatt lise diplomas yoktu. Fakat zel retmenlerle hayattan ve iinde yetitii byk ve muhteem hanedandan ok cevherli eyler renmiti. Ressam, hattat ve musikiinas idi. Dou ve bat dillerinden bazlarn biliyordu. Kurduu ok deerli Yldz Ktphanesi, bugn, niversite Ktphnesi'nin temelini tekil etmektedir. Bayazd Umum Ktphnesi'ni de yine o kurdu. Yani Sultan Hamid, Trk kltrne ktphane kurarak, pek ok okul aarak ve ilm eserler yazdrarak hizmet etti. Onun katil olduu yalan, kzl sultan olduu iftiradr. Avrupallarn ve Ermenilerin yaktrd kzl sultanl benimsemek, onlarn emellerine hizmet etmek olmaz m? Sultan Hamid, kzl deil "Gk Sultan" dr. Herkeste bulunmas mmkn ufak tefek kusurlarn iirip erdemlerini inkr etmekle ne Trk tarihi, ne de Trk milleti bir ey kazanr. smail Safa, ngilizBoer savanda, ngilizlerin bir baarsn, onlarn eliliklerine giderek tebrik ettii iin, Sultan Hamid tarafndan, hakl olarak, srgn edilmitir. Belki smail Safa, o zaman, ngilizlerin nasl bir Trk ve Mslman dman olduunu bilmiyordu. Fakat geni haber alma imknlar ile her eyi bilen Sultan Hamid, memleket aydnlarn dman elilikleriyle temasna msaade edemezdi. imdi insafla dnlsn: Hibir sebep yokken, srf yurtlarndaki elmas madenlerim zapt etmek iin, bir avu Boer'e byk ordularla saldran ngiltere'yi tebrik etmek hangi hrriyetilik anlaynn sonucudur.

- 39 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

O gnk ngiltere'yi Boerleri yendi diye tebrik etmekle, bugnk Moskoflar Finlere kar baarlarndan dolay alklamak arasnda ne fark vardr? Merhum Gk Sultan Abdlhamid Han, btn hayatnda bir fikir, devleti ayakta tutmak ve hazrlamak iin yaad. Siyas dehs ile Avrupa'y ve Moskof'u oyalyor, bir yandan da demiryolu ve okul ile Trk milletini kuvvetlendirmeye alyordu. Sultan Hamid ile onun dmanlar olan hrriyetileri ltrmek iin, yalnz u noktaya bakmak yeter: Hrriyet kahramanlar (!), hrriyeti yok edip yzlerce masumu astrdktan sonra, savaa soktuklar devlet yenilince, hrszlar gibi katlar. Gk Sultan, bir tek siyas idam yapmadan, en korkun siys glkleri atlatarak 33 yllk saltanatnda devleti ayakta tuttuktan sonra tahtndan indirilirken, Moskof arnn Rusya'ya davetini, Selanik'ten Alman gemisiyle stanbul'a gelirken de Alman mparatorunun davetini reddederek vatannda bir srgn ve mahpus gibi yaamay tercih etti. Trkiye, drt snrnda yangnlar olan bir ev, Sultan Hamid, o yangnlarn eve bulamamas iin hzla koarak atee su serpen, kum dken ve kee kapatan bir savunucu idi. Bu koumalar srasnda yoluna kan bir iki ocuu arpp drdyse, su onun deildir. nk yurdun evresinde yangnlar ge ykseliyor ve Gk Sultan, alevleri ieri sokmamak iin didiniyordu. Ve sokmad da... Ne diyelim? Dura cennet olsun... (1) Bu gzel sz, son devir Osmanl ehzadelerinden birine aittir. (Ocak, II Say, II Mays 1956)

- 40 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

OSMANLI PAD AHLARI


Edebiyat, tarih, corafya dersleri okutmakla gdlen gayelerden birisi de, genlere, millet ve yurt sevgisi alamaktr. Bu iin hi yalan sylemeden, gerekleri deitirmeden yaplmas gerektir. nk yalanclk zerine kurulmu yurtseverlik olamayaca gibi, gereklerin deitirilmesinden de hi bir erdem domaz. ocuklar, kendi edebiyatlarn ve tarihlerini okurlarken dnrler, muhakeme yaparlar, sevinirler, kzarlar, beenirler, tenkit ederler; fakat sonunda btn zaferler ve bozgunlar ile iyi ve kara gnleri ile Trk tarihi, Trk kltr, Trklk sevgisi gnllerinde yer eder. Hatt bazan btn o okunan cilt cilt kitaplardan, akllarda hi bir ey kalmasa da gnllerde bir mill sevgi ve inan kalr ki, istenilen ve beklenilen de, esasen, odur. Bir milletin ocuklar, o milletin iyi oullar ve kzlar olabilmek iin hem mill sevgi, hem de mill kin ile yetimelidirler. Her milletin tarih dmanlar vardr. Bir milletin ocuklar kendi soylarna ktlk etmi olanlar balayarak byrse, onlara kar hi bir duygusu beslemezse yahut kendine hizmet edenleri tanmaz da onlar inkr ederse, o millet yaama hakkn kaybeder. Osmanl sultanlar hakkndaki yersiz iddialarn okul kitaplarna kadar girmesi, ite bu tehlikenin delillerinden birisidir. Ali Canip Yntem'in, liselerin dokuzuncu snflarnda okutulan "Edebiyat" adl kitabnda bir kayt, bunlardan birisidir. Bu kitabn 1937 basmnn "Siys Tanzimat" blmnn 185. sayfasnda yle bir satr var: "... O aralk Abdlmecid tahta gemiti. Bu, her Osmanl pdih gibi gafil ve bre bir adamd..." (1) Ali Canip Yntem, chil zamane dalkavuklarndan birisi bulunsayd, bu szn belki o kadar ehemmiyeti olmazd. " uursuz maskarann biri bir hezeyan savurmu!" der geerdik. Fakat bu hkm, Ali Canip gibi vatansever, hatt biraz Trk bir edebiyat retmeninin, mer Seyfeddin ile arkadalk etmi, dilin sadelemesi hareketlerine karm, tarihini iyi bilen bir aydnn kaleminden knca, i deimektedir. Demek, btn Osmanl pdihlar gafil ve bre! Demek, Trk ordularn zaferden zafere koturan, Trkl ve Mslmanl btn Avrupa'ya kar savunanlarn banda bulunan, yurdun her yerini bilim ve sanat eserleriyle dolduran bu insanlarn arasnda bir tanecik bile deerli insan yok, yle mi? Bu gaziler ve ehitler ocana savrulan bu sulama, vicdanlar iin ne ardr! Osmanl ocanda bir iki tane lgn, bir iki tane iktidarsz insan kmakla, onlarn hepsini birden rtmeye kalkmak hangi mantn iidir? Byle bir sulama yapmakla, bir kitabn yanl bir cmlesine bakp btn kitab rtmek arasnda ne fark olur? Bunlarn zlerek kaydettikten sonra, Osmanl pdihlar hakknda tarih ynnden verilmesi gerekli hkme geiyorum: Sultan y'nde Rumlar yenen, Karaca hisar' kuatan ve St' alan Erturul Gaziyi brakyorum. O, resmen pdih saylmad iin Ali Canip Yntem'in hakaret huzmeleri ona kadar eriememitir. Onun iin sze Osman Gazi ile balyorum. Burada, Osmanl pdihlarnn katldklar veya dorudan doruya tesirleri bulunan olaylar ele alacam. Bu yaz bir tarih incelemesi olmad iin de belki baz
- 41 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

eksiklerim ve yanllarm bulunacak, Osmanl pdihlarnn byklklerine ait olan eksiklerimi Ali Canip Yntem' e balyorum. Yanllarm da, tarih bilenler, bana balasn. Osman Gazi: 1284 te 70 kiiyle negl zaptna giderken Rumlarn pususuna dt, fakat bozulmad. Bu arpmada yeeni Baykara ehit dt. Sonra 300 kiiyle Kocahisar (veya Kulacahisar) basp ald. Bir mddet sonra Rumlarla Byk Eizce Sava'n yapp kazand. Bunda da kardei Sarubat Savc Bei ehit verdi. Sonra negl' zapt etti. 1291 de MudurnuGynk seferini yaparak Rumlar kltan geirdi. Kaldrk Derbendi'ndeki savata Rumlar bozup Bilecik ve Yarhisar' ald. 1299 da Yalova'da Rumlar bozguna uratt. 1301 de Koyunhisar nnde stn bir Rum ordusunu yendi. Bu savata kardei Gndz Be ve Gndz Be'in olu Aydodu ehit dtler. 1308 de Kohisar', 1313 te Akhisar' ald. Geyve tekfurunu de bozup kard. Btn hayatnda adaleti ve iyi tedbiriyle Anadolu tmarllarn evresine toplad. Dmanlarndan pek ok ganmet ald. Fakat ld zaman hibir eyi kmad. Acaba, Osman Gazi, bunun iin mi gafl olmaktadr? Orhan Gazi: Daha babasnn son yllarnda devlet ilerinin fiil olarak bana gemiti. 1327 den 1337 ye kadar on yl arparak, yni ok ve kl kullanarak, yni kendini lmn kucana atarak Aydos, zmit, Hereke, znik, Tarakl, Gemlik kalelerini Rumlardan ald ve bir Trk belii olan Karasi'yi kendi lkesine ekleyerek Anadolu'da Trk birliine doru kuvvetli bir adm att. 1338 de olu kahraman Sleyman Paay Rumeli'ye gndererek Gelibolu, Bolayr, Malkara, psala ve Tekirda'n zapt ettirdi. Acaba, bu ileri yapt iin mi Orhan Gazi de gafl ve bire oldu? Gazi Murad Be: Anadolu Trk birlii iin bir adm daha atarak Ankara'y kendi lkesine ekledi. Sonra 1363 te orlu, Lleburgaz ve Edirne'yi, daha sonra Ni kalesini ald. 1382 de Germiyan Beliinin bir ksmn Osmanl lkesine ekledi. 1389 da ise anl Kosova Meydan Sava'n kazandktan sonra ehit dt. Memlekette kuvvetli bir tekilat ile birlikte yenierilii de I. Murad kurmutu. Buna gre, hangi hareketinden dolay gafil ve niin bre idi? Yldrm Bayazd: Ortaan bu byk adam, Kosova'nn kazanlmasnda en byk rol oynayanlardan biridir. Anadolu'daki Trk beliklerinin hemen hepsini Osmanl lkesine ekleyerek Anadolu'da Trk birliini kurdu. stanbul'u kuatt. 1396 da birleik Avrupa ordularn Nibolu'da darmadan ederek tarihimize altn bir yaprak yazd. 1402 de Ankara Sava'nda da nasl kahramanlklar gsterdii ve tutsakla katlanamad iin intihar ettii de malmdur. Acaba, bu dnyada kadnlarla cmb edip arap imek dururken, tatl canna kyd iin mi gafil sayld? Kahraman Yldrm'n, her biri az veya ok padiahlk etmi, olan oullarndan hepsi de (Sleyman, Mehmed, Ms, Mustafa, sa) birer kahramand. Kahraman Sleyman elebi, irleri ok sever, korurdu. Musa elebi ise koyu bir gvur dman ve durmadan onlarla arpan bir kahramand. Mehmed elebiye gelince; hem bir artist kadar yakkl, hem de pehlivan ve nianc bir kahramand. 24 savaa girip krka yakn yara alm ve bu yaralar yznden erken lmt. II. Murad: stanbul'u kuatt. Aksak Temirle yaplan arpmadan sonra bozulmu olan Anadolu Trk birliini ksmen yeniden kurdu. 1429 da Selanik'i ald. 1444'te Varna, 1448'de kinci Kosova meydan savalarn kazand. irdi. iirleri, XI.
- 42 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Yzylda yazlm olmasna ramen XX. Yzylda yazlm iirlerin biroundan daha gzeldir. Musikiyi ok severdi. Saltanat srmek dncesinden bile uzakt. Acaba, eline gemi olan sultanl oluna brakarak ekildii iin mi gafil ve bre idi? Ftih: Ftih hakknda ben ne yazaym? O, kendi kendisi zaten tarihe yazm. Bir tek Ali Canip deil, btn insanlk Ali Cnip'lerden ibaret olup onu inkr etse bile, o, yine vardr ve byktr. Ali Canip Yntemin, Karacaahmet mezarlndan tek bana geemedii yalarda, O, lkeler ve devletler ykp topraklarn Trk lkesine katyordu. Bir gn onun heykellerini dikeceimiz muhakkaktr. Ona heykeller de azdr. stanbul'a onun adn verip mesel "Ftih kent" desek yine azdr. Ona, Trk sanatnn, Trk dehsnn esiz bir eseri olacak byk bir heykel mutlaka dikmeliyiz. Ne lazmsa; altn m, gm m, granit mi, her ne gerekiyorsa bulup, ulu bir heykel dikmeliyiz. Ftih, btn atalar dedeleri, byk amcalar gibi Belgrat savanda yaralanm bir gazi idi. ir, bilgin ve yasac idi. Acaba neden gafl ve bre oluyor? Nefsine uyarak, yenilmi Bizans'ta bir kumandan kzna gsterdii muameleden mi? Ne yapalm? Yapmasa elbette daha iyi olurdu ama nihayet bunu yirmi yalarnda iken ve bir dmana kar yapyordu. Kendi kumandanlarnn kzlarna ve evdelerine saldrmyordu ya. II. Bayazd: Ftih'in oullar olan II. Bayazd ve Cem de gafil ve bre deillerdi. kisi de ir ve kahramandlar. II. Bayazd, Ftih ile Yavuz arasnda snk kalyorsa da, gerekten, bir tarihinin dedii gibi, hibir davrannda lzumsuz veya eksik bir nokta olmayan uurlu bir pdiht. Yavuz: Yavuza gelince; bilmem ki gafil ve bre sfatlarna onun kadar yakmayacak insan bulunabilir mi? ki dilde ir, tuttuunu koparr, dnyay bir pdiha dar grr, kahraman, o bilginler dostu arslan da gafil ve bre ise, acaba, teki insanlar nedir? 1514 teki aldran, 1516 daki Mercidbk meydan savalarn kazanan ve elik iradesiyle devleti blnmek tehlikesinden kurtaran Yavuz, belki de, Trkiye tarihinin Alp Arslan ile birlikte en byk ahsiyetidir. Kemalpaaolu'nun dedii gibi lmne hem kl, hem de kalem alamtr. Knun Sleyman: Koca Yavuz'un olu Koca Sleyman'a, yasac Sleyman'a, gelince; 13 savaa katlan bu, Belgrat, Rodos, Budin, Tebriz ve Badat ftihine, Moha'n anl kahramanna, Barbaros'un, Turgut'un, Sinan'n ve Bki'nin pdihna, bu ir cihan imparatoruna, insan nasl gafil ve bre der? Bir insann herhangi bir hareketi, bir iki yzyl sonra kt sonu verdi diye, o insana gafil demek, gafletten baka nedir? Dhi denilen nice kimseler vardr ki, 15 yl sonrasn grememilerdir. Baka milletler, kendi ocuklarna byklk ve kahramanlk rnekleri vermek iin gerekleri deitirmekten ekinmeyerek, yle byle krallarn bile byk kimselermi gibi gsterirken, bizim kendi kahramanlarmz kltmeye kalkmamz, vatanseverlie indirilmi ar bir baltadr. nsanlar, evrelerinde ne kadar ok kahraman rnei grrlerse, yiit yetime ihtimalleri o kadar artar. Tarih kahramanlar silmekle bir millet silmek arasnda fark yoktur. II. Selim: Hibir savaa girmedi. ir ve ayyat. Anas Rus olduu iin sevilmeyen bu hkmdarn, byk bir taraf yoktur. Zamannda Yemen, Kbrs, Tunus alnm olmakla beraber, kendisinin hibir enerjisi grlmemitir. Bununla beraber, devlet idaresini ehillerinin eline brakmakla gafil olmadn gstermitir.

- 43 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

III. Murad: Devlet ilerine pek karmazd. Kadnlara pek dknd. Fakat gafil ve bre denecek bir hlini tarih kaydetmiyor. III. Mehmed: Babas ve dedesi gibi rehvetli deildi. Savaa karak 1597 de Eri'yi fethetmi ve Haova Meydan Sava'nda Almanlar bozguna uratmtr. Kusuru, anasn devlet ilerine kartrmasdr. I. Ahmed: irdi. ok dindar ve merhametli idi. 27 yanda lmtr. Saltanatta veraset usuln deitirmesi ve ehzade idamlarna engel oluu insan bakmdan iyi bir hareketti. Fakat bu hareket, netice bakmndan devletin aleyhine oldu. Devletin bana gen hkmdarlar yerine yallarn gelii, herhalde hayrl olmamtr. I. Mustafa: Ali Canip Yntem'in szlerine uygun der. Fakat hastayd. Bir hastadan, normal insanlardan istenen eyler beklenemez. Gen Osman: II. Osman; eski Osmanl pdihlar gibi byk yaratlta bir kahramand. 14 yanda tahta kt. 17 yanda Lehistan seferine yneldi. Yenierilerin bozukluunu ilk defa gren odur. Meyhaneleri kapatm, aylk ve ikramiyeleri azaltm, yni devleti sert bir elle tutmaya balamt. Bozulmu devirmelerin fesad ile daha 18 yanda iken ehit edilmeseydi, muhakkaktr ki, devleti en anl derecesine karacakt. IV. Murad: Yavuz'un kk bir kopyasdr. O da 14 yanda pdih olmutu. 23 yanda devleti eline ald zaman nasl bir demir adam olduunu herkese gsterdi. 1636 da Revan', 1630 da Badat' zapt etti. Osmanl pdihlarnn ou gibi o da pehlivand. Rak ve ttn ienleri idam ederdi. Fakat rind ve irdi. 31 yanda lm devletimiz iin ac bir kayp olmutur. brahim: ok hamiyetli, yurtsever, sessiz bir insand. Pdih olduktan biraz sonra balayan ve bir trl tedavi edilemeyen daim bir ba ars, sonunda sinirlerini bozmu, onu Cinci Hocaya muhta bir hle getirmi ve davranlarnda hibir disiplin kalmamtr. Eer, o srada baka bir ehzade olsayd herhalde pdih yaplr ve Sultan brahim 9 yl tahtta kalmazd. Avc Mehmed: Sultan brahim'in olu Avc Mehmed'in 7 yanda tahta karlmas devletin bir hasta tarafndan idare edilmek felketini nlemitir. IV. Mehmed, byk bir pdih deildi. Osmanl mparatorluunun o zamanki dadaal hayat onu her eyden bezdirmitir. Fakat ok efkatli ve ilim sever bir adamd. Mehur tarihi Mneccimba'y korumu olmas, herhalde, gaflet eseri deildi. II. Sleyman ve II. Ahmed: 58 yanda tahta kan ve 8 yl padiahlk eden II. Sleyman ile 49 yanda hkmdar olup 4 yl bu mevkide kalan. II Ahmed'in devirleri, devletimizin en kark zamanlarna rastlad ve ikisi de ok ksa bir mddet saltanat srdkleri iin leh ve aleyhlerinde bir sz sylemek kolay deildir. II. Mustafa: 10 yl tahtta kalan II. Mustafa, 22 yanda pdih olmutu. Atalarnn meziyetlerine sahipti. defa sefere kp ikisini kazanmtr. nce zevkli, zeki ve ho szl idi. Asker bir isyan zerine tahttan ekilip padiahl kardei III. Ahmed'e brakt zaman, ona ok kardee ve akllc tler vermi ve kardeini tahta kendisi karmtr.

- 44 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

III. Ahmed: Sefere kmad. Fakat onun zaman edeb ve ilm bir kalknma adr. Arapa ve Farsadan Trkeye bir takm deerli kitaplar evirmek iin heyetler kurulmas, matbaann Trkiye'ye girii, siysetteki metin istikrar III. Ahmed'in iidir. Kahraman olmay bir eksikliktir. Fakat meziyetleri de inkr edilemez. I. Mahmud: Doru grll ile devletin ann ykseltenlerdendir. Kahramanlktan ok ilme ehemmiyet verirdi. Yalnz stanbul'da 4 ktphane amtr. III. Osman: htiyarken pdih olmu ve 3 yl tahtta kalmtr. Parlak bir ahsiyet deildi. Fakat sefahat ve ahlkszln nne gemek iin ald tedbirler, gafl deil, dnceli olduunu gsteriyor. III. Mustafa: Frederik'in meziyetlerini alm ve onunla ittifaka alm uyank bir pdiht. Avrupa'nn teknike bizden ileri olduunu biliyor ve o teknii memlekete sokmaya alyordu. Zamannda, ilk defa grlen byk asker bozgunlar yznden duyduu znt lmne sebep olmutur. I. Abdlhamid: 50 yanda pdih olmutu. Kaynarca Bar gibi, o zamana kadar devletin grmedii bir bar kendi zamannda imzaland iin talihsizdi. Krm' kurtarmak ve Kaynarca'nn cn almak iin devleti hazrlam ve savaa girmise de, dman ikileince baar kazanamam ve Moskoflar zapt ettikleri zi kalesinde btn ahliyi kltan geirince, 65 yanda olan pdih bu haberi ald an bir ah ekerek inme ile lmtr. I. Abdlhamid, asker slahat yapm ve Avrupa tekniini ksmen memlekete sokmutu. Hamiyetli bir imparator ve Rhh adndaki kza olan byk sevgisiyle romantik bir kt. Hayat ve hareketleri ve hele lm gafil olmadn gsteriyor. III. Selim: III. Selim'e asla gafil denemez. O, byk ve ok merhametli bir yaratlt. Ya Bar gibi felketli bir bar zamannda imzalanm, fakat o, devleti kurtarmak iin sistemle almaktan usanmamtr. Yenilii yurda yava yava sokmak istiyordu ve bunda haklyd. Yalnz Selimiye Klas gibi byk ve salam bir yap bile onun yce himmetine delildir. Musikiinas idi. Padiahlktan ekildikten sonra birtakm alak Arnavutlar, ldrmek iin odasna saldrdklar zaman ney alyordu. Kllara kar bir zaman kendini bu hazn ney ile kahramanca, bir Osmanl pdih gibi savundu. III. Selim, iini baarmadan ld. Fakat baaracak II. Mahmud kendisinden ders almt. IV. Mustafa: Bir yl kadar sultanlk ettii iin ehemmiyeti yoktur. II. Mahmud: Osmanl pdihlarnn en byklerindendir. 23 yanda pdih olmutu. Tepedelenli Ali gibi edepsizleri ve yenieri oca gibi bir bozgunculuk yuvasn kahretmesi ve bugnk Trk ordusunun temelini atmas bykln gsterir. Btn teebbslerine ve iyi niyetine ramen birok felketlerle karlamas, tarihin ve talihin II. Mahmud'a kar hakszldr. O, bat medeniyetini uurlu bir surette almak, fakat milliyetimizden hibir ey kaybetmemek istiyordu. Trkiye'ye gazeteyi II. Mahmud sokmutur. Bununla, halkn fikrini amaktan baka bir gaye gtmyordu. Yani yapt ileri taklit dncesiyle deil, memlekete yararl olmak iin yapyordu. Sultan Abdlmecid: Abdlmecid de gafil ve bare deildi. Birok okullar onun zamannda ald. Ve nihayet, yzyllarca hep birka dmana kar tek bana
- 45 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

dvmekte olan Trkiye, ilk defa onun anda Avrupa da mttefikler bularak tarih dman Moskof'a bir sille daha atmak imknn elde etti. Btn mrnce adam semesini ve setiklerinin szn dinlemesini bildi. Sultan Aziz: Zamannda devlet, Avrupa'nn byk devletlerindendi. lk kz okulu onun zamannda ald. Darlfnun, Hukuk, Mlkiye onun zamannda kuruldu. Kendisi de pehlivan olan Abdlziz, mill sporumuz olar grei tevik etti ve korudu. Rusya'ya kar byk bir sava hazrlyordu. Bunun iin byk bir donanma kurmutu. Krm' kurtarmak istiyordu. Byk himmetli hakand. En byk kusuru devleti ok borca sokmasyd. V. Murad: Sinirleri zayf olan V. Murad, tahtta pek az kald. Hakknda bir ey sylenemez. II. Abdlhamid: Sylendii ve yazld gibi kt bir hkmdar deil, aksine byk ve dah bir imparatordur. Onun hakknda, henz, btn belgeleri gzden geirerek hazrlanm tarafsz bir inceleme yaplmamtr. 1908 Merutiyetinden beri "vur abalya!" kabilinden, aleyhine syleyip yazmak moda olduundan, Abdlhamid'in grlmedik derecede fena, kan dkc bir pdih olduu inanc uyanmsa da, bu, tamamen yanltr. Sultan Hamid'in fena olduunu yazanlar, onun dmanlar olan ttihatlardr. Yni Abdlhamid'in 33 yl ayakta tuttuu imparatorluu batrp memleketten kaanlardr. Abdlhamid, kendini savunmam ve zaman onu hakl karm olduu iin bugn bir mazlum hline gelmitir. II. Abdlhamid'in hrici ve ml siyseti dhiyane, maarif ve bayndrlk siyseti mkemmeldi. Byk Avrupa devletlerini birbirine drerek Trkiye aleyhine birlemelerini baar ile nledi, Avrupal siyset adamlarndan, elilerinden, gazetecilerinden para ile elde ettii adamlar sayesinde, batllarn hakkmzdaki karar ve dncelerini her zaman vaktinde rendi, bu kararlar bozmann ve nlemenin yollarn buldu. Denilebilir ki II. Abdlhamid, Avrupa devletlerini avucunda tutmu ve onlar istedii gibi oynatmtr. Ml siyseti de byledir. Sultan Aziz anda alnan borlarn te ikisini demitir. Geriye kalan te birinin denmesi Cumhuriyet zamannn ortalarnda tamamlanmtr, Abdlhamid zamannda paramzn deeri yksekti. Yz kuruluk lira 108 kurua geiyordu. 33 ylda aa yukar hi bir eyin fiyat deimemitir. Baz aylar aylk verilemedii halde, memlekette alk ve sefalet denilen eyler bilinmiyordu. Abdlhamid zamannda alan okullar ile yaplan ilm yaynlar, alacak kadar oktur. "Sicilli Osmn", "Kaams lAlm", "Kaamsi Trk", "Lehcei Osmn" gibi hl ilk elde bavurduumuz ana kaynaklar bu zamanda yaynlanmtr. Sonra, pdih olur olmaz "Hamdet lUsl" ad ile tarih metodolojisine it bizdeki ilk eseri hazrlatmas ok dikkate deer. Abdlhamid'e en byk kusur olarak, Meclisi Meb'sn' kapatmas gsterilmektedir. Hlbuki Meclisi Meb'sn' kapatmas Sultan Hamid'in, en uzak grl, milliyeti ve dhiyane hareketlerinden birisidir. "Meclisi kapatt, antidemokratik hareket etti, mstebit pdiht!" teranesi, sath grllkten ve demagojiden baka bir ey deildir. Bu meclis kapanmasa ne olacakt? Osmanl mparatorluu medeniyet yolunda en st dereceye mi kacakt? Aksine, Trkiye mparatorluu XIX. Yzyln
- 46 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

sonunda batacak ve byk bir ihtimalle, o zaman daha geri bir kltr seviyesinde bulunan Anadolu'yu kurtarmak da mmkn olmayacakt. nk o zaman 30.000.000 nfuslu imparatorlukta 10.000.000 Trk, 12.000.000 mslman gayrtrk, 8.000.000 da hrstiyan gayrtrk vard. Yni Trkler nfusun ancak te birini tekil ediyordu. Hristiyan unsurlar kltr bakmndan Trklerden ileri idi, Rusya ve dier Avrupa devletleri tarafndan korunuyorlard. Avrupa'da okumu aydnlar oktu. Arap nfusu da kltr bakmndan Trklerden geri deildi ve Arap milliyetilii, hatt halifelii Trklerden almak fikir ve dncesi balamtr. Bu artlar altnda alacak bir meclisten acaba ne gibi knunlar kabilirdi? mparatorluu paralamak iin btn imknlar hazrlanmaz, Trklk aleyhinde knunlar kmaz m idi? Mecliste temsilcileri bulunan btn unsurlar, daha sonra rneklerini grdmz azgnlklara hemen balamaz m idi? inde 1,5 milyon Ermeninn de temsilcileri bulunan bir Meclis olsayd, acaba, Ermeni hdisesi olduu zaman Sultan Hamid, Avrupa'nn gz nnde rahat rahat tarih vazifesini yapabilir miydi? Btn bunlar ve dierlerini dnmeden hkm vermek elbette ki, insan yanl sonulara gtrr. II. Abdlhamid, Meclis'i kapattktan sonra bo durmad. At okullarda Trk halkn yetitirmeye alt. Birinci Dnya ve Kurtulu savalarnn btn kumandanlar Abdlhamid'in yetitirmeleridir. Sultan Hamid'in kanl bir hkmdar ve bir "kzl sultan" olduu hakkndaki iddialar da iftiradr. O, ancak, bu vatan paralamak isteyen Ermeniler iin bir kzl sultandr. Vatan dmanlar iin kzl sultan olan Abdlhamid, bizim iin, olsa olsa, "ak sultan" olabilir. Hrriyeti Tbbiye ve Harbiye rencilerini denize attrd sylentilerinin iftira olduu da anlalmtr. Sultan Hamid, siys idam yaptrmamtr. Kendisine suikast yapanlar bile balamtr. Mithat Paa'y Abdlhamid'in ldrtt hakkndaki isnat, tarih bakmndan mspet deildir. ngilizler tarafndan karlrken Mekke erifinin vurdurduu yolundaki sylentinin de iyice incelenmesi gerekir. Sultan Hamid'in verdii en byk ceza srgnd. Srgnlere de aylk balard. Nmk Keml'in mezarn yaptrmak bykln de gstermitir. 1908 de Meclis alp mebuslarla konutuu zaman: "Geen Meclisteki gayrmslm mebuslarn hemen hepsi Avrupa'da tahsil grm insanlar olduu hlde bizimkilerin ou mmi idi. Bu haliyle mebuslarmz gayrimslimlerin tezviratna ve devleti baltalamasna mukavemet edemezlerdi. Otuz yldr birok mektepler aarak mslman halk aydnlatmaya altm. Bilmem, kfi gelecek mi? Allah muvaffak etsin!"demesi doru grne delildir. Bunun doruluunu anlamak iin 1908 Mertiyet Meclisi'ndeki gayrtrk unsurlarn kstaha hareket ve szlerini hatrlamak yetiir. ttihatlarn ve yamaklarnn propagandas ile Sultan Abdlhamid, deta, Trklk dman hline getirilmitir. Halbuki o, Trkl bir silh olarak kullanm, Orta Asya Trkleriyle de ilgilenmi ve mrnce ancak St'teki Karakeili'lerden kurulan Hassa Erturul Alay'na gvenmitir. Bir gn, saray bahesinde hademelere i grdrrken, ilerinden birisinin beceriksizliine kzarak ona: "Eek Trk!" diye baran ve galiba Arnavut olan saray memuruna: "Ben de Trkm!" diye seslenerek o memurun korkudan baylmasna sebep olmutur. Mill uuru kuvvetli olmasayd, pencereden tesadfen seyrettii olay grmemezlikten gelebilirdi.
- 47 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

II. Abdlhamid'in hne jestleri de vardr. Birinci Dnya Sava'nda dman donanmas anakkale Boaz'n zorlarken ve durum buhranl iken, hkmetin Anadolu'ya tanmas dnlm ve o zaman Belerbei Saray'nda mnzevi bir hayat yaayan Abdlhamid'e, kardei V. Mehmed tarafndan bir heyet gnderilmiti. Bu heyet, sonradan paa olan Talt Be'in bakanlnda idi ve durumu anlatarak Anadolu'ya gemenin zaruretini syleyecekti. Abdlhamid, heyeti sknetli dinledikten sonra unlar syledi: "Ceddim Ftih Hazretleri stanbul'u alrken son Bizans mparatoru ehirden kamay dnmemi, ordusu banda lmtr. Biz, Bizans imparatorlar kadar da m olamyoruz ki, bu ehri brakmay dnyoruz? Osmanl Hanedan stanbul'u terk ederse bir daha oraya dnemez. Muhterem biraderime syleyin: stanbul'dan bir adm bile dar atamam!" Abdlhamid, ld zaman, kendisine yaplan ve iten gelen muhteem tren, onun htrasna kar ve urad hakszlklar tamir iin gsterilmi bir sayg idi. Bu hazn trende eski dmanlar olan ve kendisini tahttan indiren ttihatlarn iki byk simas, Talt Paa ve Enver Paa, hngr hngr alamlardr. Sultan Hamid, gaflet ne kelime, en uyank ve uurlu insand. Yldz tepesinden tek bana Osmanl mparatorluu'nu idare etti. Okullar, yollar ve ilm yaynlar ile onu yceltmeye urat. Kuvvetli kurmay subaylar hazrlad. Ermenileri sindirdi. Balkan milletlerini birbirine drerek aleyhimizde birlemelerine engel oldu. Avrupa devletlerini kukla gibi oynatt. Trkiye'de ve Avrupa'da ku usa haberi olurdu. ngiliz entellijensini glgede brakan bir haber alma ebekesi kurmutu. Deerli insanlar korudu. Para ile dmanlarn kul haline getirdi. ok namuslu idi. Kadnlar asla devlet ilerine kartrmad. Kan dkmedi. Kimsenin ekmei ile oynamad. Bylelikle 33 yl, iten gsz ve dtan tehlikelerle evrili imparatorluu ayakta tuttu. slm dnyas zerinde yle bir otorite kurdu ki, Avrupa devletleri bu nfuzdan ekinir oldular. Onun kudreti sayesinde stanbul ve Rumeli Hristiyanlar Trklere kar bir aalk duygusu iinde idiler. Her ay yzlercesi, kendi istekleriyle, Mslman oluyorlard. Tahttan indirilmese ve ayn otorite ile devleti on yl daha idare etseydi, Balkan Sava kmayabilir, Trkiye Birinci Dnya Sava'na girmez ve bu suretle imparatorluk kaybedilmezdi. Szn ksas, II. Abdlhamid, gafletin ve bareliin zdd ne ise, onun en muhteem temsilcisidir. V. Mehmed: ok iyi kalpli, iyi huylu, babacan vatansever bir hkmdard. Fakat tahta getii zaman ihtiyar ve hastalkl idi. Bundan baka ttihatlar memlekete hkim olmular ve devleti savaa sokmulard. Baz mdhaleleri dnda, devlet ilerine karmayan bu mbarek adam Balkan felketini grm, fakat asl byk felketi grmeden lmtr. VI. Mehmed: Osmanl pdihlarnn en talihsizidir. Bu yzden kendisine hin damgas vurulmutur. Fakat hin deil, btn Osmanl pdihlar gibi vatanseverdir. Veliaht iken Almanya'ya gittii zaman, bat cephesinde ate hatt siperlerini gezmi, herhangi bir umulmadk tehlikeye kar ban emesi sylendii zaman: "Trk ba dman karsnda eilmez!" cevabn vermitir. Zek ve otoriter bir pdiht. ttihatlardan nefret ediyordu. Fakat Talt Paay ok beenirdi. "Talt Paa, o zmre ile lekelenmi olmasayd bu devleti kurtarabilirdik" demitir.

- 48 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Mtrekede, Saltanat rs'n toplayp, oturumu, ksa bir konuma ile atktan sonra, salonu terkederken, yannda bulunan Veliaht Abdlmecid koluna girmeye mecbur olmu ve gzlerinden yalar boanan pdih: "Kar gibi alyorum" demekten kendini alamamtr. Niin stanbul'u terkedip de Anadolu'daki mill hareketin bana gemediini sorulabilir. Sultan Vahideddin, bunu yapamazd. stanbul'u brakt takdirde, dmanlar bu ehri bir daha Trklere vermezlerdi. ehzadeleri de mill hareketin bana yollayamazd. ngilizlerin, bunu bahane ederek, kendisini atmalar ve asker igal altndaki stanbul'u siys ve ebed olarak igal etmeleri de mmknd. stanbul'u ve hanedan kurtarmak iin basklara katlanarak oturmu ve Anadolu'da harekta balamalar iin, gvendii kumandanlar gndermitir. Kzm Karabekir Paa'y kabul edip de btn mitlerin gen paalarda olduunu syledikten sonra, Anadolu'ya daha kimlerin gnderilmesini tavsiye edebileceini sormu, Kzm Karabekir, Mustafa Keml Paann adn syleyince, bunu memnunlukla karlam, zaten kendi yaveri olan Mustafa Keml Paaya byk gveni olduu iin, onu huzuruna arp konumu ve Anadolu'ya gidip tekilt kurmas iin kendisine 40.000 altn vermitir. Bu parann byk ksm, eskiden beri besledii yar atlarn satmak suretiyle elde edilmitir. Vahideddin, iyi bir binici ve ayn zamanda da fkh bilgini idi. Daha sonra mill harekete kar taknd tavrlar, hep, ngilizlerin basks ile olmutur. Bunun hibir fiil deeri olmadn ve ngilizleri yattrmak iin baka re bulamadn, gurbet yllarnda, byk kz Ulviye Sultana sylemitir. Gurbet felketine byk bir metanetle dayanan VI. Mehmed, kendisini tahtndan eden Mustafa Keml Paa aleyhinde hibir sz sylemedii gibi syletmemitir de. "Bunu ilerde tarih halledecektir!" demitir. VI. Mehmed'in iki yanl vardr: Biri Damad Ferid Paay birka defa sadrazamla getirmesidir. Bunu anlamak gtr. nk Damat Ferid'den nefret ettii malmdur. Onu, ngilizlerin basks ile sadrazam yapm olmas mmkndr. Bu Damad Ferid Paa, zeksnn ktl ve ahs kinlerini ne atmas yznden devletin ilerini kmaza sokmu, Sultan Vahideddin'in de felketini hazrlamtr. kinci yanl ngilizlere snmasdr. Hayatn tehlikede grd iin byle yapt muhakkaktr. Hayat tehlikede olan insanlarn her reye bavurmas da tabidir. Fakat Osmanoullar gibi yzlerce yldan beri lmle kaynam ve onu bir sevgili gibi barna basmaya alm bir hanedann temsilcisi olarak Sultan Vahideddin'in lmden korkmas kendisine yakmamtr. Bununla beraber, bu meseleler, henz objektif bir tarih gryle incelenmedii iin, bugnlk daha kesin bir hkm verilemez. imdiden varacamz sonu udur: Yanllar ne olursa olsun, Sultan Vahideddin, bir hin deildir ve olamaz da... nk o bir Osmanoludur. Cumhuriyet devrinde kurulmu cumhuriyeti bir bilim kurumu olan Trk Tarih Kurumunun yaynlad, Sultan Vahideddin'in baktibi Ali Fuad Trkgeldi'nin htralar olan "Grp ittiklerim" adl eser, VI, Mehmed'in tarih mahkemesinde beraat karandr. imdi, Osmanl Hnedn'n, tarih bakmndan tarafsz olarak gzden geirelim:
- 49 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Bu hanedan, ayn lkede, tek koldan hkmet srm hkmdar ailelerinin en uzun mrls olmak bakmndan dnya tarihinde birincilii almaktadr. Her ne kadar Japonlar 2600 yldan beri ayn hkmdar sllesiyle idare olunduklarn sylyorlarsa da, bunun deeri yoktur. nk Japonlar, son yzyla kadar, kimseyle temas etmeyerek adalarnda yaamlardr. Baka milletlerin geirdii tarih frtnalarn geirseydi, acaba, Japonya ne hle gelirdi? Bu, dnlecek bir meseledir. Bundan baka 2600 yllk hanedan olmalar, tarih bir iddia saylamaz. Bu keramet, Japonlarn kendileri tarafndan sylenmektedir. Tarih bakmndan makbul deildir. Dnyann umum akna katlm milletler iinde Osmanl Hanedan kadar uzun mrls yoktur. Franszlarn Capet Hanedan (9871789, 802 yl srmse de, bunlar Osmanl Hanedan gibi tek koldan inmemilerdir. 1380 den itibaren Valois kolu gemitir. Demek ki asl Capet'ler 393 yl hkmdarlkta kalmlardr. Valois'lar da tek kol hlinde deildir. Bourbon ve Orlean diye iki ayr koldan hkmdarlar gelmitir. Almanlarn en uzun mrl Habsbrug Hanedan bir defa 12731308 arasnda 35 yl, bir defa 1438 1740 arasnda 302 yl, bir defada 17451806 arasnda 61 yl hkmet srmtr. Yni aralkldr. Hepsi birden 398 yl eder. Hollnda'nn Orange Hanedan da aralkl olarak drt seferde hkmdarlk etmitir. Birincisinde 1559 1650 arasnda 91 yl, ikincisinde 16721702 arasnda 30 yl, ncsnde 17471795 arasnda 48 yl, drdncsnde ise 18141966 arasnda (yani gnmze kadar) 152 yl olmak zere 321 yldan beri hkmdarlk etmektedir. Muhafazakrl ile tannm ngilizlerde bile en uzun mrl hanedan Anjou Hanedan 11541483 arasnda 329 yl hkmdarlkta kalmtr. En eski bir devlet olan in'de bile, efsnev slleleri brakp tarih slleleri alrsak, en uzun mrls olarak Tang Sllesi'ni (618907) grrz. Bunun devam mddeti 298 yldr. inlilerin Han Sllesi 427 yl hkm srmse de bunlar Byk Han, Kk Han diye iki kol halindedirler. Trk hanedanlar arasnda en uzun srenlerden olan iki tanesi, yani Moolistan'daki Cengiz Sllesi 12061634 arasnda 428 yl, Gney Anadolu'daki Artuk Hanedan ise 11081408 arasnda 300 yl hkmdarlk etmilerdir. Bu hususta daha iyi bir fikre sahip olabilmek iin, trl milletlerin uzun mrl hanedanlarnn u listesine gz atmak yeter: Trklerden Osmanl Hanedan 632 yl (12991922) Lehlilerden Piyast Hanedan 528 yl (8421370) Danlardan Oldenburgu Hanedan 518 yl (14481966) Araplardan Abbasl Hanedan 508 yl (7501258) ranllardan Part Hanedan 475 yl (M.. 249 M.S. 226) Norevlilerden tling Hanedan 456 yl (8631319) www.atsizcilar.com Sayfa 44 Trklerden Kun Hanedan 446 yl (M.. 220 M.S. 226) Trklerden engiz Hanedan 428 yl (12061634)(Moolistan'daki kol) ranllardan Sasan Hanedan 425 yl (226651) Macarlardan Arpad Hanedan 418 yl (8901308,14381740,17451806)
- 50 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Franszlardan Capet Hanedan 393 yl (9871380) ngilizlerden Anjou Hanedan 329 yl (11541483) Hollndallar Orange Hanedan 321 yl (15591650, 16721702, 17471795, 1814 1966) Trklerden Artuk Hanedan 300 yl (11081408) Ruslardan Romanof Hanedan 294 yl (16231917) inlilerden Tang Hanedan 289 yl (618907) Portekizlerden Bragansa Hanedan 270 yl (16401910) spanya'da Bourbon Hanedan 232 yl (17001932) Bizans'ta Makedonya Hanedan 189 yl (867 1056) svelilerden Vasa Hanedan 131 yl (1523 1654) Demek ki, baka milletlerin en uzun zaman devam eden hanedanlar, bile, Osmanl Hanedan ile yar edememektedir. Bu, phesiz, Osmanl Hnedn'nn lehine bir noktadr. nk onlar, kyda kalm sessiz bir lkede deil, yetmi iki millete kar gaza yapan bir memlekette padiahlk ediyordu. Bir avu Trk ile 12 millet zerinde hkm sryorlard. Baka milletlerden kan hanedanlarn iindeki byk, orta, kk aptaki adamlarn says zerinde bir ey syleyemem. Fakat Osmanl pdihlar iin yle bir liste yapabiliriz: Osman Gazi, Orhan Gazi, I. Murad, Yldrm Bayazd, Musa elebi, Mehmed elebi, II. Murad, Ftih, II. Bayazd, Yavuz, Kanuni, III. Mehmed, I. Ahmed, Gen Osman, IV. Murad, II. Mustafa, III. Ahmed, I. Mahmud, III. Selim, II. Mahmud ve II. Abdlhamid, yani 21 tanesi byk ahsiyetlerdir. Hele bunlarn da yars pek byk ve anl kimselerdir. Sleyman elebi, Mustafa elebi, Sultan Cem, II. Selim, III. Murad, IV. Mehmed, III. Mustafa, I. Abdlhamid, Abdlmecid, Abdlziz ve V. Mehmed yani 11 tanesi orta apta kimselerdir. Meziyetleri kusurlarndan stndr. Bunlar hakknda hkm verirken yaadklar an artlarn gz nnde tutmak gerekir. II. Sleyman, II. Ahmed, III. Osman ve IV. Mustafa yani 4 tanesi, silik ahsiyetlerdir. Padiahlk sreleri pek ksa olduu iin haklarnda doru bir hkm vermek gtr. I. Mustafa, brahim ve V. Murad, yani 3 tanesi, akl hastasdr. I.Mustafa ile V. Murad tahtta pek az kalmlardr. lk zamanlar normal ve pek hamiyetli bir pdih olan Sultan brahim ise sonradan hastalanm, sinirleri bozulmu ve yerine geirilecek ehzade bulunmad iin tahtta kalmtr. Bunlarn de hasta olduklarndan, haklarndan normal insanlar gibi hkm veremeyiz. VI. Mehmed, henz tarih olmamtr. ngilizlerle ibirlii yapt hakkndaki szler doru deildir. Doru olsa bile, ngilizleri Trkiye ilerine karmaya aran Mithat Paa byk bir vatansever saylrken, VI. Mehmed'in ihanetle sulanmas garip bir hakszlktr. Onun hakkndaki hkm, yaknlar tarafndan kesin savunulmas yapldktan sonra verilecektir. Buna gre, eer bir retmen benzetmesi yaplacak olursa, bu 40 kiilik snftan 32 tanesi snf gemi, 4 tanesi btnlemeye kalmtr. Snfta kalanlar 3 kiidir. Onlar da
- 51 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

hasta olduklarndan kalmlardr. 1 kiinin snav kd yeniden gzden geirilecektir. Byle bir snf, mkemmel bir snftr. Osmanl Hanedanndan Gndz Be, Savc Be, Baykoca Be ve Aydodu Be, yani 4 tanesi ehittir. Erturul, I. Osman, Orhan, Sleyman Paa, Yldrm, Ykub elebi, Sleyman elebi, Mehmed elebi, Ms elebi, sa elebi, Mustafa elebi, II. Murad, Ftih, Cem, II. Bayazd, Yavuz, Kanun, III. Mehmed, Gen Osman, IV. Murad, II. Mustafa, yani 22 kii gazidir. I. Murad hem gazi, hem ehittir. II. Murad'dan balayarak hemen hepsi irdir Byk bir ksm hattat, musikiinas veya bilgindir. Artk, byle bir aile iin hepsi gafil ve bre demek insafszlktr. Bugn memlekette cumhuriyet yerlemitir. Osmanl Hanedan'nn yeniden gelmesi bahis konusu olamaz. Bu sebepten, tarih vnlerimiz olan hususlar aka syleyebiliriz. Osmanl Hanedan, Trk tarihindeki ailelerin en bydr. Tarih vazifesini erefle yapp ekilmitir. phesiz onlarn da kusurlar vardr. Fakat Osmanl pdihlarn topyekn kk grmek ve gstermeye almak, nihayet, kendi tarihimize ve gemiimize kar nankrlk olur. Hele okul kitaplarnda bu gibi dncelerin yer almas, mill terbiye bakmndan byk bir tehlikedir. Artk, tarihimizi nasl ele alacamz renmeli, bu ii yola koymalyz. Milletimizin tarihinin nereden baladn, devletimizin kurulduu yl, byk bayram gnlerini tespit etmeliyiz. Gemiin deerlerine sayg... te milliyetiliin ve ahlkn ba art... Ne kadar inklp olsak, yine gemie balyz. nk: Kk mazide olan tiyiz! (1) Bu cmle, kitabn "Trkiye Cumhuriyet Maarif Vekketi Neriyatndan" seri kayd ile 1926 da yaynlanan basmndan beri vardr. (Tanrda, 10. ve 11. say, 10 ve 17 Temmuz 1942)

- 52 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

TRK KARA ORDUSU NE ZAMAN KURULDU?


1963'te Kara Kuvvetleri Komutan radyoda yapt konuma ile Trk kara kuvvetlerinin 600. kurulu yln kutlad gibi, daha yksek mevkilerdeki kimseler arasnda da, ayn konu zerinde tebriklemeler oldu. Buna gre, Trk kara kuvvetleri, yani daha gerek anlam ile Trk ordusu 1363'te kurulmu oldu. Bu deme ve tebriklemelerle, kendimizi bilmek ve mill uur bakmndan nasl bir gaflet iinde bulunduumuz bir kere daha ortaya km oldu. Trk kara kuvvetlerinin 600. yl dnmn kutlamak suretiyle, onu 1363'te kurulmu olduunu kabul edenlere unu sormak gerek: Kara ordumuz 1363'te kurulduysa, ondan nceki byk savalar, byk stratejik hareketler ve taktik vurumalar kimin tarafndan yapld? Bu hareketleri yapanlar ve byk meydan savalarn kazananlar Trk ordular deil mi idi? Mesel, sk sk tekrarlanan 1071 Malazgirt zaferini Trk ordusu deil de, eteler mi kazand? Yahut bu ordu, Trk devletine cretle tutulmu yabanc askerler tarafndan m kurulmutu? Bunun gibi, 1040 Dandnakan Sava'n, 1048 Pasinler Sava'n, I.Kl Arslan'n, I. Mesud'un, II Kl Arslan'n hallarla yapt byk meydan savalarn kazanan Trk ordusu deil mi idi? Trk ordusunu 1363'te kurulmu saymak mill gururu incitici bir yanltr. 1363'te kurulan Trk ordusu deil, devirmelerden meydana gelen bir iki muhafz bldr. Osmanl Hanedan zamanndaki byk asker hareketlerde de bunlarn rol cirimleri kadar olmu, asl sava tmarllar, yni eskiden beri var olan ordu yapmtr. 1363'te kurulmu ordu ile yeni bir ordu dzenden bahsedilmek isteniyorsa, yine yanltr. nk bu ordu, XIX. Yzylda devlet tarafndan kaldrlarak yenisi kurulmu, hatt Balkan Sava'ndan sonra Almanya'dan getirilen retmenlerle ve yeni tekiltla ordu yeni batan dzenlenmitir. Deime burada da bitmemitir. imdiki ordumuzun eitim, kurulu, taktik, kyafet, hatt yry ve adm at bakmndan, Kurtulu Sava'n yapan orduya benzer taraf kalm mdr? Byle olduu halde, onlara, nasl ayn ordunun eitli alardaki kademeleri diye bakyorsak, 1363 ten nceki zamanlarn ordusuna da yle bakmak gerekir ve gerek de budur. Tarihi, Milttan nce 220 den beri tarih belgelerle bilinen ve tarihte daima birinci snf askerler diye tannan bir millet, 16 yzyl, ordusu olmadan yaayacak, sonra ancak 1363 te aklna gelerek bir kara ordusu kuracak, bu ordu da, yeryznde Trk kalmam gibi yabanclardan meydana getirilecek! Buna kar sylenecek sz bulmak gtr. Bu olay, memlekette mill kltr yoksunluunun derecesini gsteriyor. Mill uurun, mill kltr ile ayakta tutulaca, artk dnyann yuvarlakl kabilinden bir gerektir. Mill kltrn kayna ise okullardaki baz derslerdir. Bu derslerin banda Trk dili ve Trk tarihi gelir. Mill Eitim Bakanl tarih, corafya ve yurt bilgisini birletirip, yerine mstakil bir Trk tarihi dersi koyarsa ve bunu ilkokulun ikinci snfndan lisenin sonuna kadar okutursa ok yerinde bir harekette bulunmu olur.

- 53 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Baka milletlerin aydnlarndaki kendi tarihlerini bili, her trl takdirin stndedir. Bizim aydnlarmzn da o hle gelmesi, ancak, ders programlarndaki yeni ayarlama ile kbil olacaktr. Ksacas, ilk ve orta retim, bir yandan mill uur, bir yandan da atom a gereklerine gre dzenlenecektir. Sayn Kara Kuvvetleri Komutan, lise renimi srasnda, iyi bir Trk tarihi tedrisi grseydi. Atill'nn, Kl Tegin'in, ar Be'in zaferlerini; Cengiz Han'n gen komutan Cebe'nin Dou Avrupa'daki harika yryn ve bu komutanlar esiz disiplinli ordularn bilseydi, Trk kara kuvvetleri 1363 te kurulmutur demeyecekti. O hlde, Trk kara kuvvetleri ne zaman kuruldu? Bugnk tarih bilgimize gre, ilk tekiltl Trk ordusu Milttan nce 209 da Tanrkut Mete (=Motun) tarafndan kurulmu, verilen buyrua kaytsz artsz itaat kabul edilmitir. Ordu, 10, 100, 1000 kiilik birliklere ayrlmtr. Ftih, stanbul kuatmasnda nasl yeni bir top icd etmise, Mete de uzun menzilli bir yay icd etmi, bu mthi ordu sayesinde Kora'dan Hazar'a kadar olan blgeyi tek devlet hlinde birletirerek Trk milletinin yaratcs olmutur. Bundan sonra btn ordularmz, Tanrkut Mete ordusunun devamdr. Zaman zaman deiiklikler ve dzeltmeler yaplm, fakat rh ve temel ayn kalmtr. Bu sebeple, 1963, Trk kara kuvvetlerinin, yani Trk ordusunun kuruluunun 600. deil, 2172 yl olur. Btn generallere ve subaylara duyurulur. (Orkun, 18. Say, 15 Temmuz 1963)

- 54 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

30 AUSTOS VE TRK ORDUSU


30 Austos deyince, tabi, akla hemen Trk ordusu geliyor. Trk ordusunu dnnce de, insan, ister istemez gemiin derinliklerine giderek bir savalar destann gururla hatrlyor. Tarihimiz her eyden nce bir kavgalar tarihidir. Esiz kahramanlklarla, kumandanlk sanatnn aheser rnekleriyle dolu bir kavgalar tarihi ve tarihin sekin ordusunun destan... Trk ordusunun ne zaman kurulduunu, daha doru bir deyimle, Trk savalarnn ne vakit ordu haline geldiini, kesin olarak, bilmiyoruz. Tarihin aydnlna ktmz zaman ordumuz vard. Hem de ne ordu? Destana "Ouz Han" diye geen byk imparatorumuz Tanrkut Mete yahut Motun'un yaratt o bulunmaz ve yenilmez ordu... Tanrkut Mete, disiplinin bir ordu iin yiitlikten de stn olduunu anlamt. Tarihin en disiplinli ordusunu bu dnceyle kurdu ve askerlerine yle bir rh alad ki, ne buyruk verse krkrne yaplyordu. O kadar ki, Tanrkut buyruk verdii iin servetleri olan atlarn ve sevgilileri olan nianllar ile evdelerini hedef yaparak vurmaktan ekinmediler. Bugnn yumuam insanlar, phesiz, byle bir eyi yapamaz ve yaptramazlar. Fakat az kuvvetle ok i yapmak, byk devlet kurmak ve millet yaratmak isteyenin felsefesi de prsk bir ruha dayanamaz. Tanrkut Mete, Trk milletinin ebed disiplinini kurdu ve btn dnyaya asker disiplinin ne olduunu, neler yapabileceini gsterdi. Disiplin, krkrne itaattir ve krkrne itaatte en byk yaratc uur gizlidir. Buhranl anda, lmn karsnda, tartmakla hibir glk zlemez. taat edilen yanl karar bile, tartlan doru karardan daha verimlidir. Mete'nin Hunlarnn yiitlie ve niancla ihtiyalar yoktu. Lzumundan ok cesur ve nianc idiler. Mete, bu meziyetlere disiplini de ekleyerek Trk rkn ebedletirdi. Disiplin... Emir vermek gururu ve emir almak sarholuu... Bu sarholuk mthi bir eydir ve iinde atom enerjisi gibi korkun bir kuvvet gizlidir. Hunlar, Tabgalar, Aparlar, Gk Trkler, Uygurlar, Karahanllar ve Seluklular hep ayn strateji ve ayn taktikle savayorlard. Ani baskn yapmak; yahut dman saldrnca ekilmek, ekilmek ve onu ssnden iyice uzaklatrp yprattktan sonra kesin sonulu savaa girmek. Dmanla karlanca ok yadrarak ince ay eklinde saldrmak, dman dayanrsa yine ince ay biiminde hzla ekilmek ve ekilirken geriye amaz oklarla at yapmak. Bu ince ay, kovalarken de, kaarken de dman kska iine almaya dima hazr bir metottur ve ok kere kapanarak onu yok etmitir. Sava, bozkrlarn bir hayat felsefesi olmutur. Henz slmiyet domamtr ve Trkler ebed cenneti bilmedikleri gibi ehitlerin cennete gideceklerinden de haberleri yoktur. yle olduu halde savata lmeye can atarlar, evde lmekten utanrlar, byle bir ihtimal karsnda benizleri sararr. Byle bir orduyu elbette yenemezsin. Yok edebilirsin, fakat malp, asla!

- 55 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Babadan oula askerliin, iyi sava yetitirdii muhakkaktr. nsan hayatnda iblm geliip toplum daha aprak bir durum alnca, Trkler de tmarl askerlii kabul ettiler. Bu daim bir ordu demekti ve yzyllar boyunca ok verimli sonular dourdu. Tmarl asker bir topran sahibi idi. Topran gelirini alyor, fakat dima savaa hazr bulunuyordu. lnce, yerine oullarndan en iyisi geiyordu. Osmanllarn, bir muamma ve mucize gibi grlen ilk fetihlerini, kk toprak aristokrasisi olan bu tmarl ordu yapt. Mete'nin, byk bir asker felsefenin kurucusu olduunu zaman ispat etti. Trk ordusu, Mete'nin prensiplerine sdk kald mddete yenilmedi, yenilse de hemen toparlanmasn bildi. Mete'nin prensiplerinden uzaklanca bozgunlar kendini gsterdi. Askerlik, fedakrlk mesleidir. Asker, ahs kaprislerden de feragat edecektir. Kumanda ald zaman bunu kaytsz artsz uygulamayan insan, asker olamaz. Bu itaatte esiz bir gzellik vardr. Houna gitmeyen ey karsnda herkes direnir. Bunu, en seviyesiz insan, hatt hayvan da yapar. Fakat houna gitmesini dnmeden, zevkini, arzusunu, fikrini byk bir prensip uruna feda edebilen insan, en stn insandr. Disiplin ve itaat, meden insann vasfdr. Tarihimizde, disiplinin bozulduu zamanlarn cezasn bozgunlarla dedik. Son devrimizde ise, disiplinsizlikten baka yeni bir mikropla zehirlendiimiz oldu: Siyset! Bunun nasl bir mikrop olduunu ve neye mal olabileceini Balkan Sava gstermitir. Btn dnyann, Balkanlar birka ayda perian edecek sand Trk ordusu, subay kadrosuna giren siyset mikrobu yznden korkun bir bozguna urad. Siysetin, nasl kemirici bir mikrop olduunu anlamak iin 1913'te Balkanllara yenilen bu ordunun, 19141918'de ngiltere ve Fransa gibi o zamann ampiyonlar karsndaki erefli ve destan savalarna bakmak yeter. ekirdek silhlarn ortaya kt zamanmzda, askerliin deeri kalm mdr diyenler var. Bunlar kastl bozguncular deilse, karamsar gafillerdir. Asker ruha sahip bir millet, akln gerektirdii ekilde hazrlanmsa, birka atom bombas ile yenilmesine imkn yoktur. Kk sve, atom silhlar olmad halde atom savana hazrlanmtr. Snaklarla, atom sava eitimi ve gerillclar ile... ekirdek silhl dmann saldrsna urayan Trk ordusu ne yapar? Kendisinin de ayn silhlar varsa mesele yok. Ayn cinsten silhlar yoksa dalara ve maaralara dalarak tarihin en anl ve kanl en uzun ve etin savan yapar. ngilizler, Franszlar anakkale'ye saldrd zaman, o stn silhlar karsnda, o maneviyat ve o eitim karsnda, Balkan Sava'ndan km Trk askerinin bir ey yapamayacana emindiler. Hatt Trk ordusundaki Alman subaylar da ayn dncede idiler. Fakat Enver Paa'nn sk disiplini ile bir buuk ylda hazrlanan ordu, yetikin ve fedakr subaylarnn kumandasnda, bire kar iki lerek, onlar durdurup kard. nk ruhlarn zafer inanc sarmt. Fakat ruhlarnda zafer inana olmayan Franszlar, Majino'nun arkasnda olduklar halde Alman saldr karsnda 12 gnde yere serildiler. 30 Austosu anarken, bir inan gcnn kazandrd zaferi dnyor ve ona balang olan 26 Austosu da hatrlyoruz. 26 Austos 40.000 kiinin 100.000 i darmadan ettii baka bir inan savann, Malazgirt'in de yldnmdr. Ve dorusunu isterseniz, Trkiye Trklerine yakan asl bayram 26 30 Austos gnlerinin bayramdr.

- 56 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

30 Austosu anarken, onun ehitlerinin ve btn savalarn ehitleri olan elli milyon kahraman kutluyoruz. Milletimizin z olan ordumuzun ve onun eref tablosunu dnyoruz. Subaylarmzn, Tanrkut Mete ordusu subaylar kadar elik iradeli olmasn diliyoruz. Askerliin zorlat amzda, subay ve as subaylarmzn daha ekirdekten yetimesini istiyor, bu sebepten asker okullarmzn kapatlmalar yolundaki hareketleri zntyle karlyoruz. Hayat savatr. lmden korkanlar yaamasn. Bayraklar, nasl kanlandka bayrak oluyorsa, toprak nasl kanla sulandka vatan hline geliyorsa, toplumlar da lmesini bildikleri nispette millettirler. lmden ancak hayvan ve hayvanlam insan kaar. lmlerin en gzeli ise, yurt ve eref urunda lmdr. imizi szlatan ehitlerimiz ayn zamanda vncmz ve sevincimizdir de... Bu yaz, Trklerin, Trk ordusunu, onun elli milyon ehidine ve yarnki ehitlerine sayg duruudur. (Mill Yol, 31. Say, 31 Austos 1962)

- 57 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Trk Destan zerine ncelemeler TRK DESTNI


Gemiteki byk olaylarn, savalarnn, kahramanlklarn iirlemi ekli olan mill destna mlik bulunmak millet iin bir tlihtir. Her millet bu tlihe eriememitir. Gemi zaman, tller arkasndan grlen belirsiz grntler gibi gsterip bizi byk karanlktan kurtaran, bir soyun gelecei hakkndaki mitlerini hayal meyl belirten, bir milletin yksek edebiyatnn tohumlarn tayan mill destan, milli hazinenin en yksek deerli mcevherlerinden birisidir. Fakat, bu mcevherin tam deerini bulabilmesi iin yksek bir sanatnn elinde, yllarca ilenmesi, ekillendirilmesi gerektir. Bu iin en mkemmel rnei olarak ran destan ile onu ileyip ehnme haline koyan Firdevs gsterilir. Biz, byk paralar halinde, ou birbirinin devam olan destanlara malik bahtiyar milletlerden birisiyiz. Talihsizliimiz, imdiye kadar, iimizden bu destan paralarn birletirip ileyecek byk bir sanatmzn kmam olmasdr. Bir mill destan o kadar mhim bir mill kuvvettir ki, bazan, bir milleti yaatt veya dirilttii grlr. Firdevs: Farsa ile Acem milletini dirilttim demekle hakldr. Arap istils ile yklp btn mill varln kaybeden ve hatta eski rk zellikleri bile kalmayan ran son devirdeki siyas istiklalinden nce, Firdevsnin yaratt ehnme sayesinde manev-ruh istiklalini kazanmt. Fars dili ve Fars mill rhu yalnz ehnme syesinde yaad demek pek mbala olmasa gerektir. Mill destann mill hayattaki roln kavrayan baz kk milletlerin kendilerine mill destan uydurmaya kalktklar bile grlmtr. Acaba, Trk destan nasl bir destandr? Hangi zamanlar, hangi kahramanlar, hangi dnceleri ve karakterleri anlatyor? Yunan destan ile kyasland zaman, onlarnkinin daha ok efsanelerle dolu bulunmasna karlk, bizimkinin tarihi olduu, hemen dikkati eker. Belki bu da, Trklerin mbaladan kaan mill karakterlerin bir sonucudur. Dnyann ve insanlarn yaratl hakkndaki para ile Altay Trklerinin pek mahalli kalm baz destan paralar bir yana braklrsa, Trk destanna, bir nevi halk tarihi demek mmkndr. Fakat efsanevi olanlardaki iiriyet ile tarihi olanlarnki hamasilik, manzum ve mensur byk bir Trk destan yaratacak olan sanat iin bana biilmez deerli unsurlardr. Trk tarihinin hamasi ve lirik bir yanks olan mill destanlarmz, bize Milattan nceki VII. Yzyln krntlarn bile getirmektedir. Fakat ne yazk ki bu byk destann mahiyetini ve onun ba kahraman olan Alp Er Tungay ancak ran kaynaklarndaki eklinden renebiliyoruz. Bu destann Trkesinden yalnz bir at kalmtr ki, o da, Milattan sonraki XI. Yzylda kada geirilmi ve orjinalliini kaybetmemitir. Firdevs, ranllarn Afrasiyab dedikleri Trk kahramanndan ehname de uzun uzadya bahsetmitir. Onu, yenilmi ve kt bir tip olarak gstermi, hatta ehnamenin Trkler zerindeki tesiri dolaysyla, Seluklar ve Osmanllar devrindeki Trk edebiyatnda Afrasiyab, ktln timsali haline gelmitir.
- 58 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Trk destanlarna yle bir bakmak bile, onlardaki bedi ve hamas unsurlar grmee yeter. Kadn gzellii, kadnn ilham verii ve vefal, kahramanlkta lszlk, iyiliin her zaman kazan, atn insana sadk yolda olmas, gafletin her zaman ceza grmesi, namusun ve erefin hayattan stn tutulmas Trk destanlarnda belli bal unsurlardr. Dnyann yaratl hakkndaki destana baknz. Hibir ey yokken yalnz Tanr ve ebedi su vard. Bu yalnzlktan sklan Tanr, ne yapaym diye dnrken sudan beyaz bir kadn kyor ve ne yapaym diye dnen Tanrya yarat! diye ilham vererek suda kayboluyor. Tanr, bu ilham zerine eytan, yeri ve insanlar yaratyor. Yine Dokuz Ouzlarn treyileri hakkndaki destan hatrlaynz: Hun imparatorlarndan birisinin o kadar gzel iki kz vardr ki, bunlar hibir insana verilemez, ancak Tanrnn ei olabilirler diye dnyor. Bu dnce ile yurdun yksek bir yerinde bir kule yaptrp kzlar oraya koyuyor ve onlar e olarak almas iin Tanrya yalvardktan sonra gidiyor. Bir zaman sonra kulenin dibine yerleen ve durmadan haykran bir kurt, kzlarn dikkatini ekiyor. Tanr, bir kurt eklinde kendisini gstermitir diyerek ona e oluyorlar. Ve Dokuz Ouzlar bu evlenmeden trklerini kurt ulumasn andr ekilde seslerini titreterek sylyorlar. ptidi toplumlarda trl ekiller gsteren bedilik, grlyor ki, Dokuz Ouz Trklerinde pek airane bir hal almtr. Totemizmin veya eski bozkurt hanedannn hatras olan kurt babadan treyi yannda bedi unsur olarak dnya gzeli iki kz kardeten dou motifi herhalde birok tarihi-destani eserlere, operalara konu olacak gtedir. Bugn, Trk destan hakkndaki bilgimizin tam olmad muhakkaktr. Anadoluda yer yer nemli destan paralarnn halk aznda yaamakta olduunu gsterecek deliller vardr. Bu delillerden biri, son yllarda halk bilgisi aratrmalar srasnda elde edilen baz yeni Dede Korkut varyantlar, dieri de Baki Ark tarafndan yaynlanan Adanann Fethi adl kk bir kitaptr. Adanann fethini Adana Trkleri arasnda yaayan hatrasnn yaynlanmas bize dier ehirlerimizin de byle fetih destanlar olabileceini dndrd. Anadolulu baz aydnlarla yaptmz konumalar, hi olmazsa baz ehirlerimizde byle destanlar olduunu, halk arasnda sylenen ve yallar azaldka yava yava unutulan bu destanlarn gecikmeden kada geirilmezse, kaybolup gideceklerini de bize retmi bulunuyor. Fakat Trk destannn, bundan baka meseleleri de vardr. Bunlardan birisi de, yaynlanm ve hatta kesin ekillerini alm destan paralar zerinde yetkililerin ortak kanaat ve sonuca varmam olmalardr. Mesela Battal Gazi destan, Trk destan mdr, yoksa Trkeye evrilmi veya adapte edilmi bir arap destan mdr? Krolu destan VII. Yzyla ait bir Gk Trk destan paras mdr, yoksa XVI. Yzyla ait bir Anadolu destan mdr? Manas destan X. Yzyla ait bir Karahanl destan mdr, yoksa XVII. Yzyla ait bir Krgz destan m? Grlyor ki, bunlar kmsenecek meseleler deildir. Bunlar hallonulmadka destan paralarn birletirip bir sanat ant meydana getirmek imkanszdr. Mill tarihimizi bir sisteme balamak iin uzun bir hazrlanma gerektii gibi, mill destanmz kesin bir ekle sokmak, pheli taraflarn aydnlatmak, bize ait olanlarn alp olmayanlar atmak iin de yine yorucu bir almaya ihtiya vardr.
- 59 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Gelecek yazda Trk destan zerinde uraan Trk bilgin ve airlerinden bahsedeceiz. (Orkun, 27 Nisan 1951, Say: 30)

TRK DESTANI ZERNDE ALI ANLAR


Benim bildiime gre Trk destan zerinde ilk alan Trk, merhum Ziya Gk Alptr. Kendisi iyi bir air olmakla beraber Trk destannn baz paralarn sade ve zl bir dille nazma ekmi ve bununla ilmi deil, yalnz mill ve terbiyev bir gaye gtmtr. Fakat Gk Alpn ocuklar iin yazd ve aslna gre ok deitirdii manzum masallar ve destanlar hakikatte ocuklar iin anlalabilecek manzumeler daha ok sembolik mahiyette olduundan ancak biraz edeb kltr olan mnevverlerin anlyabilecei paralardr. Gk Alpn vaktile ilkokul ocuklar iin kan ocuk Dnyas adl haftalkta Trk Tufan bal ile yazd bir manzume, Ouz destannn deitirilmi bir eklidir. Bu destann aslnda Kara Han Ouz Hann babas olduu halde Gk Alp onu yabanc bir dman haline sokmu ve Kara Han kelimesi Trkleri basan karann bir sembol haline getirilmitir. Bu manzume ocuk Dnyasnn 30 Mays 1329 (=1913) tarihli saysnda ktna gre Gk Alp o zaman 37 yandayd ve Trkoloji bakmndan henz olgunlamamt. O yalnz Balkan Harbinin felaketle biten gnlerinde maziden kuvvet almak ve istikbal iin midi bulunmak gayesiyle bu manzumeyi yazmt. Nitekim 58 beyitlik manzumenin son msralar bunu aka gstermektedir. Gerek yalan iinde, Budur kalan iinde: Trk kr basmken Ouz onu bu dertten Kurtard, verdi necat! Balad yeni hayat. imdi bizi al bast; Camilere ha ast. Koptu kzl kyamet, Yeni gne almet, Eer bugn Tanrdan steyerek kol ve kan karmazsak bir Ouz Bilelim: Artk youz!

- 60 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Gk Alpn Birinci Cihan Harbi srasnda kan Kzl Elma adl iir kitabnda Trk destannn az ok ilenmi paralar vardr. Alageyik ve Ergenekon adl paralar tamamen veya ksmen Trk destanndan alnmadr. Hece vezninin yedisile yazlan Alageyik manzumesi Gk Trklere ait Ergenekon destannn olduka deitirilmi bir eklidir. Gk Alp burada Trkesinin icaz kudretini en gzel ekilde isabet eder. ktm bir elmas oda, Dev ahini uykuda Grdm; kestim ban. Dedim: Ey ifrit, hani Nerde dnya gzeli? Dedi: Elinde edli. Dndm, baktm bir Krgz Elbiseli gzel kz Durmu bakar yanmda, imek akt canmda Bu manzumenin Ergenkon destanndan alndn gsteren ksm son msrasdr; Getik nice da, kaya, Geldik Demir kapya, Al dedim, ald. Yol verince gizli yurt Ald bizi bir Bozkurt, Kaf Dandan geirdi. Trkeline getirdi. Hecenin sekizlisiyle yazlan Ergenekon manzumesi ise ekil bakmndan olduu gibi muhtevas bakmndan da hem destan, hem de tarihtir. lk drtlklerinde Ouz destannn malm olan slm eklini ve Ergenekon destann anlatr. Gk Alp bu ksmlar belli ki Eblgazi Bahadr Hann Trk eceresi adl eserinden almtr. Daha sonraki drtlkler ise Trk tarihinin bir z halindedir. Fakat Gk Alp, manzumelerini daima telkin maksad ile yazd iin, bunun sonunda da okuyuculara bir ders vermei ihmal etmemitir: Krm, Kazan heder oldu! Tuna, Kafkas beter oldu! Trkistanda neler oldu, itmedi kulamz!

- 61 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Yurt girince yd eline Ergenekon oldu yine! kmaz m Brteine? Nurlanmaz m ramz? Gk Alp, Kurtulu savandan sonra 1339da (yni 1923de) ocuklar iin nerettii manzume ve mansur masallardan mrekkep Altn Ik adl kitapta da baz Trk destan paralarn nazma almtr. Altn Iktaki paralar Dede Korkuttan alnmtr. Hecenin 4-4-3 vezniyle yazlan Deli Dumrul masal aslnda ok uygun ve bermutad sade, gzel Trke iledir. Yine Dede Korkuttaki Tepegz parasnn nazma ekilmi ekli olan Arslan Basat adl uzun para ise nazm teknii ve sanat bakmndan da, dier manzumelerde grlen icaz kudreti bakmndan daha aadr. Ziya Gk Alp, muhtelif mill ve itima vazifelerin ihmal edildiini veya iyi grlmedii bir devirde yetimi milliyeti bir mnevver olduu ve bundan byk bir ztrab duyduu iin ihmal edilenlerin hepsini birde yapmaa kalkm, bu yzden de yaptklarnn bir ksm eksik ve yarm kalmtr. Trk destann yazmak hususundaki teebbs de byledir. Bununla beraber bir ok sahalarda olduu gibi bu sahada da ilk r am olmas onun byk erefinden birisidir. Gk Alptan sonra Trk destan ile uraan mtefekkirlerden birisi Profesr Hilmi Ziyadr. 1340-1341 (=1924-1925) yllarnda yalnz 12 say olarak kan ve Anadoluculuk fikrini yaymaya uraan aylk Anadolu dergisinden Trk destan zerindeki almalarn mahsullerini neretmitir. Hilmi Ziya o zaman galiba bir lise retmeni idi ve Darlfnundan kal pek az olmutu. Anadoluculuk lksnn fikriyatn yayan ve mill tarihimizin ad, mevzuu, milletimizin ad, Anadolu corafyas, mill bayram, Anadolu kadnl, Anadolu edebiyat gibi srf Anadoluya ait eylerle uraan, hatta milletimizin adn Anadolu Milleti ve devleti de Anadolu Cumhuriyeti diye adlandran ve hepsi de genlerden mrekkep olan bu grup arasnda Hilmi Ziya Trk destan ile uraan tek kiidir. O, bu mevzu ile 2 cihetten megul olmutur: Hem baz destan paralarn uzun manzumeler halinde yazm, hem de destan ilm bir konu olarak ele alp nasl teekkl ettiini gstermitir. Hilmi Ziyaya manzumelerinde baar gstermitir denilemez. nk zaten air deildir. Anadolu rf ve destanlar ad ile nerettii ve destan ilmi olarak ele ald iki makalesinde de fazla muvaffak deildir. nk kendisi o zaman pek gen, ele ald mevzu da bizim iin ok bkirdir. Bundan baka Hilmi Ziya, Anadoluculuk dergisinin balam bulunuyordu. Bu kabl fikrin onu baz tarih gerekleri gstermekten alkoyduu muhakkaktr. Bununla beraber destanlar hakknda vard sonu ve verdii hkm ok doru ve yerindedir Galip veya malp, zengin veya fakir btn milletlere mefkresini gsteren, istikametlerini tyin eden destanlardr. (Orkun, 1951, Say: 31)

- 62 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

TRK DESTANINI TASNF ETMEK TECRBES


Ziya Gk Alp ve Hilmi Ziyadan sonra Trk destan zerindeki almalar daha ilm ve daha metodlu olmutur. Baka milletlerin destanlar hakkndaki eserleri inceleyerek Trk destannn ilm tasnifini yapan ilk Trk, stanbul niversitesinde Trk tarihi okutan Profesr Zeki Velidi Togandr. Trk tarihi zerindeki derin bilgi ve ihtisas malm olan ve Trkistann bat ucu demek olan Bakurdistanda doarak btn Orta Asyay ilm ve siyas sebeplerle dolaan Zeki Velidi Togan, Trklerin henz destan devirde yayan boylar arasnda da dolamann verdiiselhiyetle mill destanlar zerinde ciddiyetle durmu ve bunu yaparken yalnz destan ilemekle kalmyarak eski destanlar vastasyla tarihin baz karanlk noktalarn aydnlatmasn da bilmitir. Profesr Zeki Velidi Togann Trk destan zerindeki ilk mhim yazlar Atsz Mecmua da kmtr. Bu derginin Mays, Haziran, Temmuz ve Eyll 1931 tarihlerinde kan 1,2,3 ve 5. saylarnda Trk destannn tasnifi adyla drt makale nerederek mill destan zerine dikkati ekmi ve bu destann nasl ilenmesi icap ettiini gstermitir. Profesre gre: Mill destanlar, tarih vakalar tasvirden ziyada, milletin yksek mill duygularn iniks ettiren, tamamyla veyahut az ok tarihe mstenid bir ideal lemi gsteren halk edebiyat eserlerinden ibarettir Mill destann teekkl iin merhale lzmdr: - Destan ruhlu bir milletin muhtelif devirlerdeki maceral hayatn halk airleri ufak paralar halinde syler. - Milletin tamamn ilgilendiren bir hadise, bu muhtelif destan paralarn bir mihver etrafnda toplar. - Nihayet millette byk bir medeni hareket olur ve o srada kan mnevver bir halk airi bu paralar toplyarak mill destan yaratr: (Yunan, Acem ve Fin destanlar byle teekkl etmitir.) Profesr Zeki Velidi Togana gre Trkler ikinci devri birka defa geirmilerdir. Btn Trk milletinin mefkresini ve dncelerini bir yere toplyarak destanlar btn Trk milletini birletiren Ouz (Hun, Kun) ve ingiz vekayii gibi hadiseler dolaysyla husule gelmi, fakat nc devreye giremeyip byk bir mill halk airi tarafndan tesbit edilerek muntazam mill destan eklini alamam ve ufl edip gitmitir. Bizde bu byk destanlarn ancak enkaz vardr. Acaba bu eski byk destanlarn enkaz yeni batan dzenlenebilir mi? Destan zaman gemi deil midir? Zeki Velidi Togan, Avrupa iin gemi olan destan devrinin Trkler iin de gemi olduunu kabul etmekle beraber Avrupada kacan daha o zaman (yani 1931de) haber verdii uzun arpmada, eski mill destanlarn Trk ve in gibi milletlerin iine yaryacan ilaveden de geri kalmamtr. Ona gre bugnk durum ve artlar eski Trk destanlarn tasnif etmee ve bundan mill terbiyeye esas edinmeye elverili olmakla beraber mazimizi anlay hususunda aramzda bir istikrarn bulunmay mhim bir engeldir.

- 63 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Profesr Zeki Velidi Togan, Fatih Sultan Mehmed zamanna kadar Trkiyede mevcut olan aatay hayranlnn (ve tabi bunu neticesi olan manev Trk birliinin) Msr ve Suriye mverrihleri tarafndan yaplan propaganda ile kaybolduunu ve yerini ingiz ve Temir dmanlna braktn sylyor. Keza yine ona gre Safevlerin ilik propagandas ve mtalalardan sonra Trk destannn ana izgilerine geen mverrih, bu destan yle hlsa ediyor: Dii bozkurt tarafndan ilk Trkn Isk gl civarndaki Izk Art dalardr. Trkn drt olu oluyor ve bunlardan Tng tuzu kefediyor. Onun olu Alp Er Tunga ise Trk hkmdar slalelerinin kurucusu oluyor. Bunun neslinden Alanca Kara Han ahudan mis elde etmesini bulup ticareti kuruyor, ok ve yayla av avlanmasn icad ediyor. Alanca Kara Handan sonra memleket Trk ve Ouz, yahut Mool ve Tatar diye ikiye ayrlyor ve iki nesil birbiriyle uzun mcadelelerde bulunuyor. Mool neslinden Kara Hann olu Ouz Han (yahut Ouz Ata) byk ftuhat yaparak cihangir oluyor ve veziri Ulu Trk de akln, tedbirin mmessili saylyor. Ouz Handan sonra olu Gn Han hkmdarl geiyor ve bununla Irkl Hoca adndaki veziri hret buluyor. Gn Handan sonra her biri 75-125 yl hkm sren 9 hkmdar daha geliyor ve hkmdarlk Ouz slalesinden Bura Han slalesine geiyor. Karahanllarn destana gemi ekli olan Bura Hanlardan sonra harikulade bir doula dnyaya gelen birka padiahtan sonra Temr, Toktam ve Edge paralar destan tamamlyor. Profesr Zeki Velidi Togan, zerinde fazla almad iin Bat Trklerinin, yani Trkiyelilerle Azerbaycanllarn destanlar hakknda fazla sz sylememi, yalnz Anadoluda mehur olan Battal Gazi ve Danimend Gazi destanlarnn Trk destan olmayp islm destanlar olduunu sylemekle iktifa etmitir. Seyyid Battal Gazi hikayesini, mevzuunu Anadoludaki slam Bizans kavgalarn Seluklar deil, daha nceki Araplar devrini terennm ettii ve kahramanlar hep arapa isimler tad iin hakikat bir Trk destan manzaras gstermez. Her ne kadar Kprlzade Fuad Bey 1926da baslan Trk Edebiyat Tarihinde bunu, Anadolu Trk destanlarnn ilki diye gstermi ve Anadoludaki slam Bizans mcadelesi srasnda Emev ve bilhassa Abbas ordularndaki Trk unsuru arasnda domu olabileceini iddia etmise de masal unsuru ile ok karm olan Battal Gazi hikayesinin dier Trk destanlarndaki umum karakteri gstermedii muhakkaktr. Anadoluda ilknce Araplarla, Rumlar, sonra Trklerle Rumlar arasnda asrlarca sren din savalar aksettirmi olmas itibariyle bunun teki Trk destanlarndan ayrld, itiraz makamnda, ileri srlebilirse de bu iddia da pek varid saylamaz. nk mslman olmyan Grc ve Abazalarla yaplan savalarn hatrasn saklayan Dede Korkut hikayeleri de din bir karakter tad halde mill unsurdan da bir ey kaybetmi deildir ve zannmca Bat Trklerinin yani Trkiye, Irak ve Azerbaycan Trklerinin ilk destan mahsulleri de bu Dede Korkut hikayeleridir. Meneini Trkistandan ve hatta ksmen Gk Trkler andan ald belli olmakla beraber Dou Anadoluda mahallilemi, deimi, tekml etmi olan hikayeler Battal Gazi ile kyas olunamyanacak kadar mill ve destan karakter tamaktadr. Bugn yalnz Anadolu Trkleri arasnda malum olan ve destan mahiyet tayan hikayeleri dorudan doruya Anadolu Trklerinin destan saymakta isabet olamyacan zannediyorum. Bunlarn baka milletlerden Trklere gemi olmas ve Trklerde yaad halde asl sahiplerince unutulmu bulunmas pek muhtemeldir.
- 64 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Nitekim Alp Er Tunga destan da Trklerin mal olduu halde Trkler arasnda hemen hemen unutulmu, fakat Trklerden alnan zengin paralar Firdevsi tarafndan ehnameye sokularak ranllara ml edilmitir. Profesr Zeki Velidi Togann Danimend Gazi destann da Trk destan saymamasna gelince: Ben burada deerli bilginin fikrine itirak etmiyorum. nk Battal Gazinin Araplar arasnda yaam tarihi bir asl olduu halde Danimend Gazi herkesin bildii on birinci asrdaki Anadolu Trk fatihlerinden biridir. Danimend Gazi destannn da eski karateristik Trk destanlarna fazla benzemedii muhakkaktr. Zannmca bunun sebebi bu hikayenin destanlaacak kadar bir ifahi mr geirmeden kitaba geirilmi olmasdr. Bu iddiay teyid edecek dier rnekleri de Osmanl tarihinin balangcnda gryoruz: Erturul Gazinin, arpan iki orduya rastlyarak yenilmek zere olan yardm, Kuran karsnda sabaha kadar ayakta durmas, Osman Gazinin mehur riyas ve bu ryadan sonra Eda Balnn kz ile evlenmesi, Rumeliye sallarla gei vesaire hep tarih birer asl bulunan, fakat destanlamann btn safhalarn ikmal etmeden nce tesbit olunduu iin tarihle masal ve destan arasnda kalan vakalardr. k Paazade, Oru Be gibi Osmanl tarihlerinde ilk Osmanllara ait vukuatn mhim bir ksmn tahrif edilmi, yanl zaptedilmi tarih saymak mmkn olduu gibi destan saymak da mmkndr. Tpk ehnamenin baz paralarnn tarihe tetabuk etmesi gibi, bunun byle olmas da zaruridir. O halde Profesr Zeki Velidinin ihmal ettii Bat Trkleri destann tasnif etmek icabederse bunu imdilik Dede Korkut, Danimend Gazi, adana Fethi ve ilk Osmanllara ait paralar olmak zere sralamak ve Krolunu da asl Trkistana ait olsa bile ya Denimend Gaziden sonraya veya Osmanllardan nceye getirmek zere bu iin mtehassslarna havale etmek icabeder. Yabanc lkelerden gelen zararl neriyatn byklere ve kklere ayr ayr pek kuvvetle hitab ettii bugnlerde mill destanlarn, acele ile de yaplm olsa, byk paralarn vermek pek mhim bir mill hizmet olur. (Orkun, 1951, Say: 32)

- 65 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

TRK DESTANINI NAZIMA EKMEK TE EBBSLER Uuz Kaan Destan


Son zamanlarda Trk destann manzum olarak yazmak teebbslerine de raslyoruz. Bu teebbslerine de raslyoruz. Bu teebbs Ziya Gk Alpn ilk defa denedii gibi kk paralar zerinde deil, Trk destannn byk paralar veya btn zerinde yaplmtr. Milli destan nazma ekmee uraanlar merhum Doktor Rza Nur ve retmen Basri Gocul olmak zere iki kiidir. Mill hkmetin ilk maarrif vekili olan Doktor Rza Nur, yirmi yl gurbetlerde geen maceral hayatnda pek ok eser vermi ve mill bir hizmet yapmak iin muhtelif mevzulara temas etmek lzumunu duymutur. Doktor Rza Nur bugn Trkiyede tbb eserlerinden ziyade mehur on iki ciltlik tarihiyle tannmaktadr. Bu pedagojik eserin 13-14. ciltleri henz nerolunmad gibi Trk edebiyatna ait be cilt tutan eserleri Ermeni tarihi, baz opera tercmeleri de yaynlanm deildir. Btn bunlardan baka onun bir de Ouz Kaan Destan vardr ki merhumun son eserdir ve dier biroklar gibi srf Trkle hizmet gayesiyle kaleme alnmtr. Doktor Rza Nur, Trk destann batan sona kadar bir btn olarak yazmak teebbsne girmise de ele ald baz paralarla zenginletirilmi ve 6100 msra aan byk bir eser vcuda getirmitir. Esere 1 Kasm 1937de skenderiyede balam ve stanbulda 29 Ekim 1939da bitirmitir. Destana yazd nnte yle demektedir. Bir milletin destan, masallar nice asrlar sonra toplanr, tanzim edilir. Ben de birok asr sonra Trk destann yazmak hevesine dtm, Trk destann, tetkik esnasnda bunlardan topladm. Uuznameye esas yaptm. Topladklarm Pariste 1932 ylnda nesir ve iskelet halinde tesbit ettim. bu esasa gre iir olarak ve sslyerek yazacaktm. O tarihten 1936 yl bana kadar dier eserlerimin iini bitirip de bu destana balyamadm. Hepsi bu tarihte bitti; lakin bam ok yorgun dt. Uzunca dinlenmek lazmd. Baka trl almak mmkn olmayacakt. Bundan sonra bir taraftan eserlerimi yazmakla mrm geirmee karar vermitim. Dinlenirken baz neriyat da yaptm. Bylece 1937 terinisanisinin ilk gnne geldim. Ben bu destan iir olarak ve iyi yazabilmek iin bam dinlenmi, shhatim yolunda, gnlm rahat ve cebim de para olsun istedim. Yine kafa yorgun, yine yine shhat bozuk, yine gnl zgn ve perian, yine parann benimle niyetsizlii devamda. Baktm ki istediim byle bir devir bize gelmeyecek, bu bir zaten muhali istemekti, artk bu tarihte yazmaa baladm. Dnya da ne kendin iin, ne de bakas iin hibir arzum, emelim yoktur. Arzum sadece bu. Bakalm ka ylda bitireceim? lmeden bitirirsem gzm arkada kalmayarak bu dnyadan giderim. Uzun yllardan beri Trk iin, mukaddes Trklk iin canmn iinde bin naz ve sevgi ile beslediim, gnlmn en kymetli kesinde akl, fikri alan ve btn varl kaplayp tutan cokun bir akn tatl, altn kanatl srr gibi sakladm bu hizmeti de grnceye kadar lm bana aman versin. Bu destan srf Trke yazmak mmknd. Gnlm de byle istedi. Mill destanlar zaten byle yazlr. Ancak byle bir eseri bugn hibir Trkn anlyamyacan dnerek vazgetim. Millet anlamazsa yazmakta ne fayda var? Ve yine byle bir destan iin bir dilde kelimeler uzun zamandan beri ilenmi, billurlam, hazrlanm bulunmaldr. Arap ve Acem kelimeleri bu meziyetleri kaybetmilerdir. Srf Trke yazmak iin Trke kelimeler yeniden ileninceye kadar beklemek lazmdr. Demek
- 66 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

henz bunun vakti deil. Bununla beraber bunun mmkn en sade dilde yazdm. Bu eserde eski Trke kelimelerden pek az, hem de Trkenin bnyesine girmi, adapte olmu kelimelerdir. Rza Nur, bundan sonra bu destan yazarken atalar tresine uyarak mesnevi tarznda yazacan, araya baz ufak mensur paralar koyacan sylyor. Setii vezin hecenin on birlisidir. Fakat bunu 6-5 yahut 4-4-3 durakl olarak deil, serbest yani duraksz olarak almtr. Rza Nur, bu usuln yeknesakl gidereceini sylyorsa da bilakis eserin ahengini zayflatmtr. Destann iinde bazen kulland daha kk vezinler ise esere hakikaten eni vermi ve Rza Nur bu kk vezinlerde daha ok baar gstermitir. Mesela Uuzun Kyat (yani Ejderhay) ldrmesi zerine orman perilerinin onu vmesi hi de fena deildir: Bu Uuz Kaan Elinde aan, Duruu hotur Kolunda kalkan. Cdas hele Elinde yaman. Bu Uuzdur, bu Acunu yakan. Hayran olur her Uuza bakan. Kyat geberdi, Sevindi orman Keza, baka bir yerde Kantural adndaki bir kahramann savatan nce vnmesi de muvaffak olmu bir nazm rneidir: Ben bir baturum, Dknm ana. Ovalar, dalar Bahedir bana. Sahiptir evim Gkten tavana. Yemeim avdr, Susarm kana. Yumuak yatak Gelmez arslana.

- 67 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Er dilerim ben Bugn dmana. Bir i edeyim Ki cihan ana u ufak rneklerden de grld zere Rza Nur hem eski kelimeleri, hem de gramer ekillerini kullanmaktadr. Hele baz yerlerde edebi Trkede olmyan, ancak konumada dilimizde kullanlan ekilleri denemesi bize olduka garip gelmektedir. Mesela ova kanla, lele dolsu diyecek yerde ova kannan, lenen doldu demesi epeyce yadrgamamak kabil deildir. Bununla beraber konuurken oumuzun byle syledii ve benimle, seninle diyecek yerde bennen, sennen dedii de muhakkaktr. Eserin blm balklar unlardr: Balang destan yazmann sebebi, destana balama, Ergenekona kapan, Ergenekondan k, Kara Hann kaanl, Ouz Kaann douu, Ouz evlenmesi, Uuzun iiri, Uuzun Kaann ocukluu ve genlii, Uuzun kyatla cengi, Uuzun babas Kara Hanla cengi, Uuzun kaan oluu, Uuz Kaann evlenii, Uuz Kaann dnya fethine k, in elisinin gelii, Uuz Kaann ine dal, Uuz Kaan d, ulu vurugu (harb), Uuz Kaann Han Baluu (Pekini) al, Altn Kaandan Uuz Kaana yumsap (eli) gelii, Uuz Kaann Urum stne yry, ulu vurugu, Urus Bein gelip Uuz Kaana itaati ve Uuz Kaann dnde ak ay gr, Uuz Kaann til rman geisi ve Kpaklar, Uuz Kaann aygrnn ka ve Karluklar, anahtarsz ev ve Kalalar, Mamakn lm, Uuz Kaann rit zerine yry cenk kurultay, ulu vuruu kannn icad, Uuz Kaann Tangut stne yry, Uuz Kaann Karahtay zerine yry, kalenin muhasaras, tbaran Uuz Kaana snmas, Uuz Kaann douya dn, batya ve dn ve Uuz Kaann Krgzlara var, Uuz Kaann Hinde yry, vurugu, Uuz Kaann Kemiri alve Gn Hanm Sevim Hanmla ak, Uuz Kaann yurda dn, Uuz Kaann ran al, vurugu, Uuz Kaann Suriyeyi ve Msr al, altn yayla gm ok, Uuz Kaann oullarna d ve yurdunu taksimi, Uuz Kaann lm, Uuz Kaann yuu, Uuz Kaann yaklmas, bark ve balballar, sagu (merisye), sonu. Rza Nur esasen air olmad iin bu uzun destanda baar gstermitir, denemez. Eserin para para kuvvetli yerleri bulunmakla beraber btn zayf kalmtr. Bin trl dert arasnda ve mrnn son yllarda yazd bir eser de zaten baka trl olamazd. Eserin asl deerli taraf yazlmasndaki gayedir. Namk Kemal ve Ziya Gk Alp gibi Rza Nur da muhtelif edebi nevilere srf mill hizmet olsun diye bavurmutur. Esasen onun tarih yazmas, mehur operalar nazmen tercme etmesi, Trk edebiyat zerinde alarak be byk byk cilt vcuda getirmesi hep ayn maksatladr. Destan yazmak iin ektii skntlar da eserin sonucu blmnde yle anlatmaktadr: Uuzun airi saf Trk Rza Nur -Tanrya bin kere kr olunurstanbulda, Taksim, Slnpalasta Yalnz, perian, bezgin ve hasta

- 68 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Tamamlad. Etti Trke armaan Pariste, Msrda sefalet ire, Trl tehlike geire geire, Bu destan yazmak iin altm. Dert yle oldu ki derde altm. Mill gayeler urunda bu kadar didinen ve son devir tarihimizin birinci snf ahsiyetlerinden olan Doktor Rza Nur bugn yalnz gzlerden deil, gnllerden ve hafzalardan da uzak olarak Merkez Efendi Kabristanndaki mtevaz mezarnda dinlenmektedir. Tanda u kelimeler kazldr: Trklk iin yaad, ld (Orkun, 1951, Say: 33)

- 69 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

KOPUZLAMA VE OUZLAMA
Biroklarnn yadrgayaca Kopuzlama ve Ouzlama kelimeleri, mehul bir ky retmenin, manzum olarak hazrlamak iin yllardr alt ve daha da alaca Trk destanna verdii isimlerdir. Kopuz, bilindii gibi bugnk r, balama ve sazn anas olan mill Trk saz, Ouz da byk Trk rknn en mhim unsurlarndan biri, yani bugn Anadolu, Azerbaycan ve Irakta yayan Trklerin hemen umumiyetle mensup bulunduklar kavmin addr. O halde kopuzlama ve ouzlama ne oluyor diye sorulacak. Acaba bu kelimeler de Dil Kurumunun uydurduu aslsz, faslsz eyler mi diye dnlecek. Hayr, bunlar uydurulmu deil, yaratlm kelimelerdir. Nasl yiit manasna gelen koaktan hamsi iir manasna koaklama kaplmsa, nasl gzelden garm iir manasna gzelleme yaplmsa bu mehul ky retmeni de kopuzlama ve ouzlama kelimelerini icad etmitir. Kopuzlama, kopuzun beraberliiyle sylenen eski destanlara kyasen Trk destan, ouzlama da Ouz Trklerinin destan demektir. Halk iirleri zerinde, pek sath bile olsa, biraz durunlar ikinci okuyutan sonra kopuzlama ve ouzlama kelimelerine almaktadrlar. Bu mehul air, belki de ilerde mill bir hretin sahibi olacak olan bu ky retmeni Basri Gocul adnda bir gentir. Vaktiyle komnist Nazm Hikmete kar karm bir iki kk iir risalesini hatrlyorum. mrn tek lkye, Trk destann manzum olarak yazmak dncesine vermitir ve tek gaye zerinde koan insanlarn ou gibi onun da muvaffak olmas pek muhtemeldir. Her trl yaynlarn pek bol, bol deil de mptezel olarak yapld u son zamanlarda iirden ve airlerden bahseden mnekkitlerin onun adn da sylediklerini hatrlyorum. Mnekkitler bunda belki hakldrlar. Btn yazlanlar grmek kabil olmad gibi ynla yazlanlar arasnda ll bir tercih yapmak da imkanszdr. Fakat zaman iltimassz szgecini kullanacak; zayflar, deersizleri szp atacak, o zaman belki de bugn ad anlmyanlardan bazlar edebiyat tarihine girecektir. Ben, Basri Gocul iin bu ihtimali varid grenlerdenim. Urat konunun heybeti ve hameti belki ilerde onun adn edebiletirecektir. imdiye kadar baz gazete ve dergilerde onun mill destanndan baz paralar gryorduk. Sonra Dil Kurumunun bu destan mkafatlandrdn iittik. Fakat Ahmet Cevadn tercme ettii mill Yunan destann nereden Trk Dil Kurumu, Basri Goculun eserlerini neretmee niyeti grnmedi. Nihayet geen yln sonunda biazzat air rnekler diye bir kitapk kararak ouzlamann baz paralarn umum efkra sundu. Kitaplarda satlmyan, ancak Mudurnudaki sahibinden tedariki mmkn olan bu kitaptan rendiimize gre Basri Gocul, Trk destann iki cilt halinde yazmtr. Birinci cilt kopuzlama adndadr ve Trk Handan ingiz Hana kadar olan alar almaktadr. kinci cilt ouzlamadr. Dede Korkut hikayeleri bu ikinci cilttedir. kinci cildin 10.000 msradan fazla tuttuunu yine airin ifadesinden reniyoruz. Trk destann nazma ekmek iin yalnz airliin kfi gelmiyecei, destann ruhuna da nfuz etmek gerektiini iyice takdir eden Basri Gocul mill destanlar zerindeki
- 70 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

yazlar dikkatle okumu, onu iyice kavramtr. Dede Korkutta bir nevi serbest nazmla yazlm olan manzumeleri adeta restore ederek ortaya cidden baarl neticeler karmaktadr. Basri Gocul, Ouzlamay hecenin muhtelif vezniyle yazm ve 7,8,11,12 hecelileri kullanmtr. Eski Trke kelimeler de az deildir. Fakat bu manzumelerde bir yapmack, bir zorakilik yoktur. Mesela u yeltemeye, yani hkm manzumesine bakn: Kiyir kiyir kineiyor Atlar yeri ee ee! Gn dousu kzllat; Yaylalm daa, taa! Tayma! Tayma naralar korku salsn uar kua! Bir uurdan saldralm arpyorken oklar de! Dmanlarn akl aa! Hanlar, beler aramzda; Emeimiz gitmez boa! Can kaygs ekmek olmaz, Yazlanlar gelir baa! Krlmakla tkenmeyiz; Bakmamal e, bee! Tun topuzlar yz data, Kunt cdalar bar dee! Dahi kl arpndan Ba, bacaklar ayr de! Cenk meydan dolusunca melidir kuzgun lee! Tam hams bir iir olan bu paradaki kiyir kiyir kinemek bize hi de yabanc gelmiyor. Manasn da hibir szle bakmadan anlyoruz. Keza taymann bir hcum naras olduunu da kolayca farkediyoruz. D kelimesi bugn edeb dilde mevcut deildir. Fakat dl d tabirinde kullanlyor, dek kelimesi de buradan geliyor. Bir nevi karg olan cda szlklerde kalm bir kelime olmakla beraber bu manzumenin havas iinde okuyan yadrgatmyor. Grlyor ki Basri Gocul halk iiriyle har neir olmutur. Mesela yukar ki parann:

- 71 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Krlmakla tkenmeyiz; Bakmamalu e, bee Beyti, halk airi Muhibbinin: Saylamaz parmak ile, Tkenmeyiz krmak ile, Taramzdan sormak ile Kimse bilmez halimizi drtln hatrlatyor. Keza yazlanlar gelir baa msrandaki fikir btn halk edebiyatnda, anonim edebiyatta, Trk halknda, mterek olan bir fikirdir. Hatta Sultan Cem bile: Herkesin bana yazlan gelr, devrandur diye ayn fikri nazmen sylemitir. Sondan bir nceki beyitte, msran dahi kelimesiyle balamas da bize yabanc gelmiyor. Bu bakmdan Basri Gocul, merhum Rza Nurun syledii Trke kelimelerin bir destan ifade edebilecek ekilde billurlamasn salam demektir. Hakikaten teki paralarda da bu billurlama gze arpmaktadr. Sanki uzun zamanlardan beri Trke ile trl destanlar yazlyormu gibi gzken icaz kudreti Basri Goculda da olgunlua doru gidiyor. rnek olmak zere Kanturalnn bir sylemesini alyorum: Kantural tehlikeli bir maceraya atlmak zeredir. Babas, olunu vazgeirmek iin gidilecei yerin korkun sarplndan, ba kesen cellatlardan, zindanlardan, insan belaya sokan yosmalardan bahseder. Kanturalnn cevab udur: Yollardan korkar mym? Aygrm nal dkerdir. Okudan korkar mym? Cebem temren bkerdir! Cellattan korkar mym? Yumruum d kertir! Zindandan korkar mym? Yoldam krk nkerdir! Yosmadan korkar mym? Dneceim bu yerdir! Kendisini mill destann gzelliine kaptran iin, Dede Korkuttaki tekrirlere benziyen bu tekrarlamalar ok hotur. Mill kltr olmyanlarn bundan zevk almyaca tabidir. Mill destanlar taammm edip halka ve ilkokul ocuklarna kadar yayldka bundan alnan zevk de umumileecek ve byyecektir. nk zevk ksmen muhit meselesidir. Eskiden makbul olmyan yarm kafiyeler bugn houmuza gittii gibi destanlardaki ruh da yarn beenilecektir. Bu bakmdan Basri Gocul bugn, belki kendisinin de farkna varmad, byk bir i zerindedir. Acele etmeyii, yazdklarn mtemadiyen deitirmesi (bunu kendisi
- 72 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

sylyor), durmakszn almas onun baarsn hazrlyan sebeplerdendir. Kendisi ehirlerin grltl hayatndan uzaktadr. Beynini ve gnln dinleyebilecek bir muhit iindedir. Bundan dolay eserine ihtirasla sarlmas, ortaya koyabilecei en yksek deeri yaratabilmesi kabildir. ehnameler devri gemi deildir. Bugn baka milletlerde mensur destan olarak ok lirik tarih romanlar yazldna ahit oluyoruz. Biz ise her ikisini de baaracak bir tarih ada bulunuyoruz. Korkun itimai kasrgalar arasnda, olular ve ller ortasnda yeni bir manev nizama, yeni bir hamas devre doru gittiimizi gsteren alametler de var. Milli destan zerindeki mit verici almalar bu alametlerden biridir. (Orkun, 1951, Say: 34)

- 73 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

ALP ER TUNGA DESTANI


Sakalar en eski Trkler olduu iin bunlara ait destanlar, en eski Trk tarihinin izlerini tamaktadr. Sakalarn, Trkistandaki yksek hakimiyetleri milattan nce 7-4. asrlara ait olduu iin Saka destan bu alarn tarihi vukuatnn destanlam eklinden baka bir ey deildir. Saka destan iki paradr: Alp Er Tunga ve u paralar. Bunlardan birincisi en eski Trklerin ranl Medyallar ve Ahemenidlerle olan arpmalarnn, ikincisi de Makedonyal skenderle savalarnn hatrasn tamaktadr. Destana gre ikisi de Trk hkmdardr. Trklerin Alp Er Tunga veya Buku Han yahut Buka Han dedikleri bu mill-destan kahramana ait bizzat Trkler tarafndan yazlm bir para henz ele gememitir. Kagarl Mahmudun kitabnda baz manzum paralar vardr ama bunlar Alp Er Tunga vukuatna ait olmayp onun hakknda yazlm sagu yani mersiyelerdir. Fakat Alp Er Tunga destannn ranllar tarafndan tesbit edilen paralar elimizdedir. ranllar bu Trk kahramanna Afrsiyb derler. Acem airi Firdevs, rann destan tarihi olan ehnme adl byk eserini yazarken Afrsiyabdan ok bahsetmitir. Afrsiyba ait paralar yazarken Firdevs yalnz ranllar arasndaki rivayetleri deil, Trkler arasndaki rivayetleri de grmtr. nk Firdevs, Trk padiah olan Gazneli Mahmudun saraynda ve bir Trk muhitinde bulunuyordu. ehnmede, Trk kahramanlarndan bazlarna ait isimlerin halis Trke olmas da bunu isbat eder. Bununla beraber Alp Er Tungaya ait rivayetler, Trklerle Acemler arasnda, hi phesiz, birbirinden farkl ekilde yayordu. Bilhassa Trklere ait isimlerin ou ran rivayetlerinde acemletirildi. Mesel Alp Er Tunga, Acem rivayetlerinde Afrsiyb olduu gibi, Alp Er Tungann kardei Alp Arzda Agrres olmutur. Trk rivayetlerinde Alp Er Tungann kznn ad Kazdr. Acem rivayetlerindeki iki kznn ad ise Ferengis ve Menjedir. Buna mukabil ran rivayetlerinde, Alp Er Tungann oullarndan birinin ad Kara Han, bir kahramann ad da Demrdr, yani halis Trke isimlerdir. Asrlarca birbiriyle arpm iki milletin destanlarnn da birbirine tesir etmesi gayet tabidir. Aada hlsasn verdiimiz Alp Er Tunga destan, ehnmeden alnmtr. Yalnz Afrsiyb ve Agrres isimleri yerine Trkeleri olan Alp Er Tunga ve Alp Arz konmutur. Bu destan kahramanlarnn Trke isimleri baz kitaplarda, mesel Kagarl Mahmudun kitabnda vardr. ranllarn grnne gre yazlm olan ve Firdevsnin kaleminde bsbtn mbalegal bir ekil alan bu destan, tabi Trklerin aleyhinedir. Byle olduu halde birok yerlerinde Trk kahramanl itiraf olunmutur. ranllar ok defa harikulde bir ekilde galip gelmektedirler. Alp Er Tungann bir de tarih ahsiyeti avrdr. Uzun zaman ranllarn en byk dman olarak kalan, hatta bir iki defa ran zaptederek sonunda ancak hiyle ile ldrlen Alp Er Tunga, Sakalar tarihinde, milattan nce 624te ranllar tarafndan hiyle ile ldrlen Saka kahramannn destanda ald ahsiyetten baka bir ey deildir. Onun destandaki ahsiyetine daha sonraki alarda, mesela Gk Trkler anda yaam olan bir takm Trk kahramanlarn hatralar da eklenmi olmakla beraber esas unsurlar Sakalar ana aittir.

- 74 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

ran padiah Minehrin lmn haber alan Turan padiah Peeng ran aleyhinde sava amak iin Trk ulularn toplad: ranllarn bize yaptklarn biliyorsunuz. Trkn alma zaman gelmitir dedi. Olu Alp Er Tungann iinde alma duygular kaynad. Babasna : Ben arslanlarla arpabilecek kiiyim. randan almalyz dedi. Boyu selvi gibi, gs ve kollar arslan gibi idi, fil kadar gl idi. Dili yrtc kl gibi idi. Sava hazrlklar yaplrken Trk padiahnn teki olu Alp Arz saraya gelip babasna : Baba! Sen Trklerin en bysn. Mihehr ld. Ama ran ordusunun byk kahramanlar var. syan etmiyelim. Edersek lkemiz yklr gider dedi. Peeng, oluna yle cevap verdi: Alp Er Tunga avda arslan, savata sava filidir. Bahadr bir timsahtr. Atalarnn cn almaldr. Sen onunla birlik ol. Ovalarda otlar yeerince ordularmz Amula yrtn. ran atlarnza inetin. Sular kana boyayn. Baharda Trk ordusu Alp Er Tungann buyruunda ran zerine yrd. Dehistana geldi. li ordu karlat. Trk kahramanlarndan Barman ranlulara doru ilerleyip er diledi. ran kumandan ordusuna bakt. Genlerden kimse kyamad. Yalnz kumandann kardei Kbad atld. Fakat yalyd. Kardei ona dedi ki: Barman gen, arslan yrekli bir atldr. Boyu gnee kadar uzamtr. Sen yalsn. Kan, ak salarn kzartrsa yiitlerimiz rker. Fakat Kbad dinlemedi: nsan av, lm onun avcsdr. Diyerek savaa kt. Barman ona: Ban bana veriyorsun. Biraz daha bekleseydin daha iyiydi . nk zaman zaten senin hayatna kasdetmitir dedi. Kbat: Ben zaten dnyadan paym alm bulunuyorum diye karlk vererek atn saldrd. Sabahtan akama kadar uratlar. Sonunda Barman karg ile Kbad vurup devirerek Alp Er Tungann yanna zaferle dnd. Bunu grnce ran ordusu ilerledi. ki ordu birbirine girdi. Cihann grmedii, bir sava oldu. Alp Er Tunga stn geldi. ranllar diki tutturamayp daldlar. ran padiah iki olunu memlekete gndererek kadnlar Zve dana yollatt. Trk ve ran ordular iki gn dinlendikten sonra nc gn Alp Er Tunga yeniden saldrd. ran bykleri l ve yaral olarak sava alann doldurdular. Geceleyin ranllar bozuldu. Bunu grnce ran padiah ve bakumandan Dehistan kalesine sndlar. Alp Er Tunga kaleyi kuatt. ran padiah kaleyi brakp giderken ardna den Alp Er Tunga onu tutsak etti. rana tbi Kbil lkesinin padiah olan kahraman Zl ranllarn yardmna geldi. Byk savalar yaparak Trk ordularn bozdu. Bundan fkelenen Alp Er Tunga , tutsak bulunan ran padiahn klla ldrd. teki tutsaklar da ldrecekti. Fakat kardei Alp Arz vazgeirdi. Tutsaklar Sarya gndererek hapsettirdi. Kendisi de Dehistandan Reye gelerek ran tacn giydi. ran lkesine padiah oldu. Fakat Sar daki tutsaklarn kamasna sebep olduu iin kardei Alp Arz ldrd. ran tahtna Zev getii zaman iki ordu yine kar karya gelip be ay vurutular. Ortalkta ktlk oldu. Sonunda insanlk bitmesin diye bar yaptlar. rann imal lkeleri Turann oldu. Fakat Zev lnce Alp Er Tunga yine rana saldrd. Kardei Alp Arz ldrd iin babas kendisine dargnd. Fakat yeni ran padiah da lp giden ran taht yine bo kalnca Turan padiah Peeng, olu Alp Er Tungaya yine haber yollad. Ceyhunu geerek ran tahtna oturmasn bildirdi. ranllar Trk ordusunun geleceini duyunca
- 75 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

korkup Zle bavurdular. Zl artk kocadn syliyerek olu Rstemi yollad. ki ordunun ncleri arasndaki karlamada Rstem Trkleri yenerek Keykubd ran tahtna kard. Asl ordularn arpmasnda ise Rstem Alp Er Tunga ile kar karya geldi. Alp Er Tungay yenecekken Trk bahadrlar onu kurtardlar. Rstem bir hamlede 1160 Trk kahramann ldrd iin Trkler yenildiler. Ceyhunu getiler. Alp Er Tunga babasnn yanna dnd. Babasn bara kandrdlar. Bar yaptlar. ran tahtna Keykvus getikten sonra Araplar isyan ettiler. Fakat galip gelen Keykvus bir ziyafette sarho edilerek baland. Bu haber ran karmakark etti. Alp Er Tunga byk bir ordu ile Araplarn zerine atlarak onlar yendi. Trk ordusu rana yaylarak herkesi tutsak etmeye balad. ranllar yine Zlden yardm istediler. Zl Araplarda tutsak olan Keykvusu kurtararak onlarn ordularn da kendi ordusuna kattktan sonra Trklere yneldi. Kanl bir savata Turanllarn yars ld. Alp Er Tunga yenilerek kat. Bir gn rann yedi nl pehlivan Rsteme, Turana giderek Alp Er Tungann avlanda avlanmay teklif ettiler. Sirahs civarndaki bir avlaa gidip yedi gn kaldlar. Alp Er Tunga bunu duyunca ordusuyla geldi. Teke tek dvlerde Trk pehlivanlar ranllara stn geldilerse de ie Rstem karnca yedi pehlivan ile birlikte Trk ordusunu datt. Hatta az kalsn Alp Er Tunga da tutsak oluyordu. Keykvus randa elenceler, ak oyunlar ile urarken Alp Er Tunga Trk atllaryla ilerledi. Bu haber Keykvusa geldi. Olu Siyvus ile Rstemi Trklere kar yollad. Bu srada kt bir rya grp bunu tabir ettiren Alp Er Tunga, belerin fikrini de alarak ranllarla bar yapt. Onlara rehineler verdi. Buhara, Semerkant ve a ehirlerini brakp Gang ehrine ekildi. Fakat bu bar istemiyen Keykvus, Rsteme ve Siyvua kzp kt muamele ettiinden Rstem kendi lkesine ekildi. Siyvu ta Alp Er Tungaya snd. Trklerin paytaht olan Gang ehrine kadar byk sayg grerek geldi. Kendini ok sevdirdi. Hatta Trk kahramanlarndan Pirn kz ile ve sonra da Alp Er Tungann byk kz olan gzel Ferengis ile evlendi. Pirnn kzndan bir olu oldu. Adn keyhsrev koydular. Bir mddet sonra Siyvuu ekemiyenler Alp Er Tungaya aleyhinde szler syliyerek aralarn atlar. Siyvu ldrld. Bunun zerine Rstem yine ortaya kt. lk arpmada Alp Er Tungann olu Sarkay ldrdler. Alp Er Tunga bunun cn almak iin bizzat yrd. Fakat sava ranllar kazanarak onu in denizine kadar kardlar. Rstem Turanllar nerede bulduysa ldrp alt yl Turanda kaldktan sonra ekilip yurduna geldi. Alp Er Tunga Turann ykldn, Trklerin ldrldn grnce kan alad. almaa ant iti. Ordu toplyarak rana girdi. Ekinleri yakt. rana hakim oldu. Ktlk kararak ranllar alktan yedi yl krldlar. Bunun nne geip ran kurtarmak iin Keyhsrevi Turandan kardlar. Keykvus, torunu Keyhsreve taht brakt. Keyhsrev Alp Er Tungadan almak iin ordusunu hazrlad. Fakat bu ordu daha Alp Er Tunga ile karlamadan bozuldu. Keyhsrev yine ordu yollad. Trklerden Bazur adnda birisi by yaparak dalara kar yadrd. ranllarn elleri tutmaz oldu. Bylelikle ran ordusunu doradlar. ranllar yine Rstemi yolladlar. Harikulade savalardan sonra Rstem Trk ordusunu bozup Trk ordusunda bulunan in hakann da tutsak etti.
- 76 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Alp Er Tunga bu haberi alnca ok zld. Ulular toplayp dant. Bunlar : Ne yapalm! in, Saklap ordular bozulduysa Turan ordusuna bir ey olmad. Anamz bizi lmek iin dourdu dediler. Alp Er Tunga hazrla balad. Olu ide onun maneviyatn ykseltti. Bu savaa Turan ordusu tarafndan, in dalarnda oturan Pldvend adnda bir cin de ordusuyla itirak etti. ran pehlivanlarn yendiyse de Rsteme yenildi. Bunun zerine Turan ve ran ordular arpt. ranllar kazand. Alp Er Tunga kat. Bundan sonra Keyhsrev dnyann te ikisine hakim oldu. Bir gn saraynda arap ierken Turan snrndan ranllar gelip Turanllarn kendilerine zarar verdiini sylediler. Keyhsrev bu ii halletmek iin ran kahramanlarndan Bjeni gnderdi. Bjen snrda ve Turan tarafndaki bir ormanda yanndaki gzel kzlarla elenen Menjeyi grd. Menje, Alp Er Tungann kzyd. Birbirlerini sevdiler. Menje onu Turana, sarayna gtrd. Alp Er Tunga bunu duyunca ok fkelendi. Bjeni kuyuya hapsetti. Kzn da kovdu. ran padiah gen kumandannn gelmediini grnce yine Rstemi yollad. Rstem tccar klnda Trk paytahtna kadar gitti. Bjeni kurtard gibi Alp Er Tungann da sarayn basarak onu kard. Menjeyi rana gnderdi. Alp Er Tunga, Karlua kadar kat. Belerine dedi ki: Ben dnyaya buyruumu geiriyordum. Minhr zamannda bile ran Turana denk olamamt. Fakat bugn ranllar hayatm saraymda bile tehdit ediyorlar. yi bir almay dnyorum. Bin kere bin bir Trk ve in ordusuyla yryelim. Toplanmaa baladlar. Fakat bizzat Alp Er Tungann itirak etmedii ilk sava ranllar kazandlar. ran padiah asl Alp Er Tungay yok etmek istiyordu. Yeniden her yandan ordular toplyarak ilerledi. Alp Er Tunga bin kere bin ordusunun te ikisini toplamt. Beykent ehrinde oturuyordu. Karargahnda pars derisinden adrlar vard. Kendisi altnl ve mcevherli bir taht zerinde idi. Karargahn nnde bir ok kahramanlarn bayraklar dikili idi. leriye gnderdii ordunun bozulduunu duyunca ba dnd. almadan dnmemee and iti. Olu Kara Hana ordusunun yarsn vererek Buharaya gnderdi. Oullarndan ide (ki asl as Peeng idi), Cehen, Afrsiyb, Girdegr ve olu lnn olu Gheyl bu orduda idiler. iil,Taraz, Ouz, Karluk ve Trkmenler erisini tekil ediyordu. ki ordu karlanca ilk nce ran padiah Keyhsrevle Alp Er Tungann olu ide teke tek dtler. ide ld. Alp Er Tunga bunu duyunca salarn yoldu. Ertesi gn yine arpld. Alp Er Tunga kkremi gibi saldryordu. rann byk pehlivanlarndan birkan ldrd. Keyhsrevle Alp Er Tunga kar karya geldiler. Fakat Turan pehlivanlar onun ran padiahyla dvmesini istemiyerek atnn dizgininden tutup geri gtrdler. O gece Alp Er Tunga ordusunu alp Ceyhunun tesine geti. Kara Hann ordusuyla birleip Buharaya geldi. Biraz dinlendiler. Sonra paytaht olan Ganga geldi. Bu ehir cennet gibiydi. Topra mis, tulalar altnd. Her yerden ordular ard. Bu srada casuslar Keyhsrev Ceyhunu geti diye bildirdiler. Keyhsrev ilk nce Suda geldi bir ay kalp itaate ald. Yine ilerledi. Trkler ranllara su vermiyorlar, ordunun arkasnda yalnz kalm ranl bulurlarsa ldryorlard. Keyhsrev de nne kan saray, kale, kadn, erkek ne bulursa yok ediyordu. ki ordu Glzariyun rma kysnda karlatlar. Birbirlerine girdiler. Alp Er Tungann ordusunda Keyhsreve korku gelmiti. Ordunun arkasna ekilip Tanrya yalvard. Derhal bir frtna kopup tozlar Turan ordusuna doru atmaya balad. Trkler bozuldular. Fakat Alp Er Tunga kamak isteyenleri ldrerek ordusunu durdurdu. Dnp yine savatlar. Gece knce iki ordu ayrld. Alp Er Tunga ertesi gn yine arpacakt.Fakat kendisine gelen bir haberci olu Kara Hann ordusundan bir Kara Hann sa kaldn bildirdi. Bunun zerine arlklarn bile toplamadan hzla ordusu ile le atlad. Rstemi vurmak istiyordu. Keyhsrev bunu Rsteme bildirdii gibi kendisi de onu ardna dt. Alp Er Tunga Ganga gelip Rsteme baskn yapmak istediyse de onun tetikte olduunu grerek vazgeti. ehre
- 77 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

girdi. Bu kalabalk ehrin kalesi o kadar yksekti ki stnden kartal bile uamazd. inde yiyecek boldu. Her kesinde kaynaklar, havuzlar vard. Havuzlar bir ok atm boyunda ve eninde idi. Gzel baheleri, saraylaryla bir cennetti. Alp Er Tunga ordusuyla Ganga kapand. in padiahna da mektup yazp yardm diledi. Keyhsrev de ordusuyla gelerek Rsteme katld. Kalenin evresinde hendekler kazdrd. Odunlar yp katranla atee verdiler. Duvarlar ykld. ehire hcumla girdiler. Herkesi ldrdler. Alp Er Tunga saraynn altndaki gizli yoldan 200 bei ile kaarak kurtuldu. in padiahnn yanna gitti. in hakan byk ordu hazrlamt. Bunu duyan Trkler her taraftan Alp Er Tungann yanna gidiyorlard. Keyhsrev Ganga bir kumandan brakp Alp Er Tungann zerine yrd. Karlatlar. Alp Er Tunga ona bir mektup yazarak insanlardan uzak ve kendisinin beenecei bir yerde teke tek dmeyi teklif etti. Keyhsrev kabul etmedi. O gn iki ordu akama kadar arpt. Gece olunca Keyhsrev, ordusunun nne hendekler kazdrd. Bir ksm kuvvetlerini Trk ordusunun gerisine gnderdi. Trkler gece baskn yapp hendee dtler. Arkalarndaki kuvvetler de pusudan kt. Trk ordusunu yendiler. Alp Er Tunga kalan erisiyle le ekildi. Keyhsrev Ganga dnd. in padiah da Keyhsrevden korkarak ona eli gnderdi. Keyhsrev Alp Er Tungay bir daha yanna almamak artyla onunla bart. Alp Er Tunga bunu iitince perian bir halde le ekildi. Zere denizine geldi. Bu ucu buca olmayan bir denizdi. Orada bir gemici vard: Ey padiah! Bu derin denizi geemezsin. 78 yamdaym. Bunu bir geminin getiini grmedim dedi Alp Er Tunga: Tutsak olmaktansa lmek yektir diye cevap verdi. Bir gemi yzdrtt. Binip yelken atlar. Gangidiz ehrine vardlar. Alp Er Tunga orada Gemii dnmiyelim. Talih yine bana dner diyerek yatp uyudu. Keyhsrev, Alp Er Tungann suyu getiini haber ald. Hazrlklar yaparak bir takm lkeleri aldktan sonra Zere denizinin kysna geldiler. Bulduklarn kestilerse de Alp Er Tunga gizlice kat. Keyhsrev Turann paytaht olan Gangaya geldi. Alp Er Tungay soruturdu. Kimse bilmiyordu. Halbuki bu sralarda o yiyeceksiz, ieceksiz dolayordu. Kayalk bir dan tepesinde bir maaray kendine ev yapmt. Bu maarada insanlardan uzak yayan Hm adnda biri vard. Bir gn maarada bir ses iitti. Alp Er Tunga kendi talihine yanyordu. Bu szlerin Trke olmasndan yabancnn kim olduunu anlayan Hm ona hcum ederek tutsak etti. Fakat o yine kaarak suya atlad. Keyhsrev bu ii duydu. Hiyle ile Alp Er Tungay sudan kararak ldrdler. (30 kinciterin 1941, Maltepe - naralt, 1941, Say: 19)

- 78 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

DEDE KORKUT KTABI HAKKINDA


Dede Korkut kitabnn muhtelif cihetlerden olan ehemmiyetleri arasna, bir de onun lisannn daha eski ve daha yeni metinlerle olan benzeyiinin tetkik ve mukayesesi meselesi vardr. Bu tetkik ve mukayese Trklerin muhtelif devirlerde lisan tabirleri ne kadar dereceye kadar saklyabildiini gsterecei gibi, daha eski devirlerde yayan ve etnik mahiyeti katiyetle taayyn etmemi bulunan Trk zmrelerinin birbiriyle olan mnasebetlerini meydana karabilecei veya kmasna yardm edecei iin de ehemmiyetlidir. Mesel: Gk Trklerin Ouzlardan olup olmadklar meselesi bugn katiyetle hallolunmu deildir. Bir ksm limler, mesela Profesr Barthold (baknz: Orta Asya Trk tarihi hakknda dersler, s. 6,34) bunlar Ouzlardan sayyor. Profesr Kprlzade Mehmet Fuat Bey de bu fikri kabul edenler arasndandr. Halbuki bazlar, mesela Profesr Zeki Velidi Bey bunu kabul etmiyor. Birincilerin balca istinat ettii delil Orhun bidelerinde kaann Ouzlar hakknda Kent budunm (kendi milletim) tabirini kullanm olmasyla bidelerin lisan hususiyetlerinden bazlarnn (mesela mi = m edat gibi) Ouzca olmasdr. Zeki Velidi Bey Eknt Budunum kelimeleri bana tbi halk eklinde anlyarak bunlarn Ouz lehesine yakn olan lisan hususiyetleri de o zaman Trk-Uygur-Ouz lehelerinin hepsinden baz unsurlar alm olan edeb bir Trk lehesinin teekkl etmi olmasyla izah ediyor. Eer Orhun bideleriyle Dede Korkudun lisan inceden inceye mukayese olunsayd o zaman mesela daha aydnlk olarak anlalr ve Orhoncann da Dede Korkut lisannn anas olup olmad anlalrd. Ben burada bu byk mesele ile uraacak deilim. Yalnz Orhon bidelerindeki bir ibare ile Dede Korkuttaki bir ibare arasndaki benzeyile dikkati celbedeceim: Kl Tigin bidesinde Bilga Qaan, kardeinin lmnden yle bahseder! nim Kltigin Kargak bold. zim sqndm. Krr kzim krmaz, laf bilir bilgim bilimaz-tag bold. Dede Korkut kitabnda (Deli Dumrul hikayesi 88) da Deli Dumrul azraile yle hitap ediyor: Can (?)na haybatl qorcasab Qapucular sani Krmadi avular sani tuymad Manm krr kzlarm krmaz old Tutar manm aliarm tutmaz old. Bu iki ifadeden Orhon abidesindeki krr krmez teg, bilir bilgim bilmez teg bold ibarasiyle Dede Korkuttaki menm krr kzlerm krmez old, tutar menm ellerm tutmaz oldu, ibaresi arasnda byk ve gze arpc bir benzeyi var. Bu benzeyi tek bana Orhon Trklerinin ouzluunu veya Dede Korkut lisannn orhoncann devam olduunu hi phesiz gsteremez. Bu ancak ayn tabirlerin Trkler arasnda ne kadar uzun mddet yaadan, yani kavm-mill ananelerin kuvvetini gsterebilir.
- 79 -

Trk Tarihinde Meseleler / H. Nihal ATSIZ

http://www.nihal-atsiz.com

Bu gibi briz benzeyilere Uygur ve Hakaniye lehesi metinlerinde de tesadf olunursa o zaman orhoncann ouzcann anas olduu o kadar kuvvetle sylenemez. Dier taraftan Dede Korkutla orhonca zerinde yaplacak dikkatli bir tetkik byle birok benzeyileri daha meydana karrsa bu da ayrca dikkate deer. Ve nihayet Orhon bidesindeki hususiyetlere sonraki ark ve garp lehelerinde ok tesadf olunmas veya pek az rast gelinmesi de o zaman mterek bir Trk edeb dili olduunu syliyenlere hak verdirecek bir keyfiyet olur. (Azerbaycan Yurt Bilgisi, 1932, Say: 2)

- SON -

- 80 -

You might also like