itdergisi/e

su kirlenmesi kontrol Cilt:15, Say:1-3, 57-69 2005

Trkiyede evsel atksu oluum miktarlar ve karakterizasyonu

Argun Olcayto ERDOAN*1, Glsm Emel ZENGN2, Derin ORHON2
1 2

Siemens Sanayi ve Ticaret A., Yakack Cad. No:111, 34870, Kartal stanbul stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 34469, Ayazaa, stanbul

zet Kentlerimizdeki atksu sorununun lke snrlar iinde en uygun teknolojiyi kullanarak, minimum maliyetle zlebilmesi iin, ncelikle Trkiyede kii bana oluan evsel atksuyun miktarnn ve zelliklerinin tespiti iin salkl bir alma yaplmas gereklidir. Planlanan tm atksu artma tesislerinin yatrm ve iletme giderlerinin optimizasyonu bu basit ama ok nemli verinin elde edilebilmesiyle ok yakndan ilikilidir. Bu nedenle mevcut tesislerin iletme kaytlarndan alnan lm sonular ile artma tesisi olmayan blgelerimizde yaplacak tm yeni lmlerin bir veri bankasnda toplanmas, planlama ve tasarm ile sorumlu olan herkesin bu veri bankasna ulaabilmesinin salanmas ok nemli bir gelime olacaktr. Evsel atksu artma tesislerinin yapm aamasnn ilk adm olan fizibilite almasdr. Bu alma srasnda, evsel atksu miktarnn, eer varsa endstriyel dearjlarn debisinin llmesi, birleik kanal sisteminin bulunmas durumunda yamur suyunun etkisinin belirlenmesi salanmaldr. Ayrca, evsel ve endstriyel atksu karakterizasyonunun yaplmas, seilecek atksu artma tesisinin hedeflenen dearj standartlarna uygun olarak tasarlanmas iin byk nem tar. Bu almada, Trkiyedeki baz byk evsel atksu artma tesislerinden, uzun sreli izleme sonucu temin edilen atksu karakterizasyonu ve su kullanmna kar atksu oluumu ile ilgili bilgiler verilmitir. Ayrca elde edilen bu veriler ayn konuda, baka lkelerde yaplm olan almalar ile karlatrlmtr. Elde edilen ve literatrdeki dier bulgularla birlikte deerlendirilen bu verilerle, Trkiyede yaplmas planlanan yeni bir atksu artma tesisi iin kullanlabilecek, nfusa bal atksu oluumu ve karakterizasyonu iin kullanlabilecek tutarl veriler nerilmitir. Anahtar kelimeler: Atksu miktar, birim kirletici yk, evsel atksu karakterizasyonu, su kullanm.

Yazmalarn yaplaca yazar: Argun Olcayto ERDOAN. argun.erdogan@siemens.com. Tel: (216) 369 84 00. Makale metni 20.02.2004 tarihinde dergiye ulam, 16.03.2005 tarihinde basm karar alnmtr. Makale ile ilgili tartmalar 31.03.2007 tarihine kadar dergiye gnderilmelidir.

A. O. Erdoan, G. E. Zengin, D. Orhon

Domestic wastewater generation and characterization in Turkey

Extended abstract
Its necessary to perform a study for the determination of the characteristics and formation of the wastewater in the country in general in order to solve the wastewater problem in our cities with the lowest possible cost by using the most convenient technology available in the country. The result of this study should put forward the properties and quantities of the wastewater characteristics, which have to be determined as peoples standards and living style in Turkey. In principle, this wastewater characteristic has to be utilized in the design of all wastewater treatment plants to be built. If there does not exist standardization on the formation and characterization of wastewater in our country, it would be necessary to use the data given in the literature in the design. Considering the investment amounts or operational costs, it becomes also difficult to say that wastewater treatment plants built with these data are the most convenient solutions. Besides the wastewater formation and characterization, there also does not exists any standardization on the design method of the wastewater treatment plants with respect to populations and pollution levels. Therefore, considering the variable populations of around 3,000 municipalities do not have a wastewater treatment plant in Turkey, the determination of the treatment method for each of the population range based on optimum costs and its application provides most convenient use of the financial resources which are already limited. Optimizations of all planned wastewater treatment plant both investment and operation cost is highly depending on very basic information which is municipal wastewater amount and characterization. Therefore it will be very helpful to create a data bank which is fed back with necessary operational data provided from all constructed wastewater treatment plants in addition to new data supplied by measurement that is taken for a new wastewater treatment plan. Everybody who is dealing with planning or execution of a wastewater treatment plant has to access this data bank before studying applicable process alternatives to decide the most economical one. During feasibility stage engineers has to know amount of municipal wastewater in addition to industrial discharge if there is. They also have to evaluate seasonally flowrate fluctuations observed especially in combined sewerage system come from storm water. It is also very important to execute very

detailed wastewater analysis program during feasibility stage for defining the right wastewater characteristics which are essential data for sizing the selected wastewater treatment plant. In this study, data gathered from domestic wastewater treatment plants located in certain districts of Turkey and monitored for a long period, compared within the similar researches carried out in various countries related with wastewater characterization and wastewater amount versus water use. The wastewater amount and characterization related to the population is determined for a new treatment plant in Turkey. In Turkey most of the cities do not have plastic or ductile pipes for water supply system network. Therefore 40-45% of produced drinking water is lost in this network without reaching the end users. That is very big ration when it is compared in Europe. Recently some of the Greater Municipalities are started to change the existing distribution system pipes from asbestos to ductile or plastic. So that in Turkey, real amount of municipal wastewater should not be estimated based on drinking water served per capita. It is much better to measure rather than estimate it. Besides the leakage in the drinking water distribution network there is considerable amount of leakage in the wastewater collection system. Beside leakages, infiltration also has to be considered most of the cases in Turkey, for determining the wastewater amount. If there is not any measurement for infiltration it can be taken as 20% generally. Wastewater characterization is not also measured or estimated correctly most of the cases for designing a treatment plant. Therefore some of the existing wastewater treatment plant is larger that has to be. The reason was leak of the information about wastewater characteristics. Because of that most of the cases it is assumed that 60 gr BOD5 per capita which is normally 40-45 gr in realistic situation for most of the big cities. Because socioeconomic conditions are not good enough when compared with EU. It is clear that when treatment plant is designed based on unrealistic wastewater amount and characterization, the size will be larger. Unfortunately Turkey does not have enough financial sources for environmental investment. Therefore the limited economic sources must be used as good as possible. So that identifying of unit wastewater generation in addition t wastewater characterization is essential. Keywords: Characterization of domestic wastewater, unit pollution load, wastewater amount, water use.

58

Trkiyede evsel atksu oluum miktarlar

Giri
Trkiyede atksu artma tesisi tasarmna esas tekil edecek temsil edici atksu karakterizasyonunu, kirletici parametrelerin tipik deerlerini, birim kirletici yklerini ve atksu miktarn belirleme amacyla deiik lkelerde yaplm almalarla, Trkiyedeki uygulamalar gz nne alnarak nceden yaplm lm sonular dikkate alnmtr. alma kapsamnda Ankara, Isparta, Antalya, Tarsus ve zmir ehirlerinde yrtlen uzun sreli atksu analiz lmleri de istatiksel bazda deerlendirilerek nfusa bal atksu miktar ve konsantrasyonlar evsel atksu artma tesisi tasarm iin nerilmitir.

artm olabilecei dikkate alnmal, buna karlk kaynaklarn kullanm konusundaki bilincin artmasna paralel olarak bu deerlerin sabit kalabilecei veya azalabilecei de dnlmelidir. lkemizde su kullanm ve atksu oluumu arasndaki iliki, eitli kurumlar tarafndan farkl ekillerde tanmlanmaktadr. ller Bankas me Suyu Projesine Ait ehir ve Kasaba me suyu Projelerinin Hazrlanmasna Ait Ynetmelik (1985) ve Ky Hizmetleri Genel Mdrl, kylerde gelecekteki nfusa bal olarak birim su tketimlerini belirlemektedir (Orhon vd., 2000). Tablo 2de verilen bu deerler ebeke su kayplar ile birlikte, yol, ev bahesi, park, pazaryeri, motorlu aralar, okul, hastane, mezbaha, otel, hamam v.b. yerlerin ihtiyac ve temizlenmesi iin tketilecek su miktarlarn da iermektedir. Tablo 2. Nfusa bal olarak su tketimlerinin deiimi
Gelecekteki Nfus <3.000 3.001-5.000 5.001-10.000 10.001-30.000 30.001-50.000 50.001-100.000 100.001-200.000 200.001-300.000 Ky Hizmetleri (Orhon vd., 2000) (l/kii. gn) 60 6080 7080 ller Bankas Proje artnamesi (Orhon vd., 2000) (l/kii. gn) 60 70 80 100 120 170 200 225

Atksu karakterizasyonuna ait deiik uygulamalar ve rneklemeler

Atksu debisi Artma tesislerinin projelendirilmesinde debi hesabnda uygulanan yntem, kullanlan su miktarnn belirli bir orannn atksuya dnt ve bu miktarn belirli bir sre iinde kanala geldii esasna dayanmaktadr. Evsel kullanmlar dnda szma debisi de bu hesaplarda dikkate alnmaktadr. Tablo 1 eitli lkeler iin belirlenmi olan evsel atksu debilerini (szma debisi hari) gstermektedir (Henze vd., 1995). Tablo 1. eitli lkelere ait birim atksu debileri (Henze vd., 1995)
lke Almanya Belika Danimarka Fransa Hollanda ngiltere spanya sve svire talya Norve Atksu Debisi (l/kii-gn) 150 80 150 95 135 165 245 230 275 230 150

Yaklak olarak 80 ile 275 l/kii-gn aralnda deien bu deerlerin getiimiz son 515 yl ierisindeki almalar yanstan deerler olduu, bu nedenle atksu retimlerinin gelien refah dzeyi ile birlikte gnmzde baz lkelerde

En genel halde Trkiye genelinde evsel amal toplam su tketiminin 70 l/kii.gn baka bir deyile gnde 4 milyon m3 olduu tahmin edilmektedir (2. evre uras Raporu, 1994). Gelecekteki nfusu 300.000den byk kentlerde kiisel kullanm, zel su ihtiyac gibi hususlarda idare ile anlamaya varlmas, imar planna gre geliim ve yerleim durumlarnda deiik karakter gsteren alanlarda farkl ihtiya miktarlarnn dnlmesi gerektii belirtilmektedir. Burada evsel su tketiminin %70-80inin kanalizasyon ebekesine ulaaca kabul edilmektedir. Kstl kaynaklarn faydal kullanmnn salanmas amacyla gnmzde zellikle byk ehirlerdeki ime suyu ebekelerindeki kayplarnn

59

A. O. Erdoan, G. E. Zengin, D. Orhon

azaltlmas iin iyiletirme almalar hzlanmtr. rnein zmir ebekesinde iletmeden ve malzemenin ypranmasndan kaynaklanan su kayplar % 61 mertebesindeyken yenilenen borular sayesinde bu oran % 20lere drlm olup iletmedeki kayplarnda drlmesi iin almalar devam etmektedir (http://www.izmirbld.gov.tr/izsukitap/su_crazy_on_cal.asp). SK Genel Mdrl, stanbul iin yapm olduu atksu debisi tahminlerinde, birim evsel atksu debisi iin ilelere ve yllara bal olarak geni bir aralk vermekte, 1990 yl iinde 130 180 l/kii. gn (en yaygn deer 132 l/kii. gn) deiimini ngrmektedir. 2040 ylnda ise bu aralk 200230 l/kii. gn (en yaygn deer 200 l/kii. gn) olarak tahmin edilmektedir. stanbul iin yaplan dier almalarda belirlenen birim atksu oluumlar yllara bal olarak Tablo 3te verilmektedir. Tablo 3. stanbul iin elde edilen birim atksu deerleri
Yllar 1990 2000 2010 2020 Camp Tekser 1975) (l/kii.gn) 130220 215290 WMT (1986) (l/kii.gn) 160 200 220 250 Orhon ve dierleri (2000) (l/kii.gn) 169 171 234

Bankasnn Pissu Artma Tesisi Proses Genel artnamesinde aktif amur, damlatmal filtre ve stabilizasyon havuzu boyutlandrmasna esas olarak Tablo 5 ile verilen deerlerin alnmas ngrlmektedir. Tablo 4. Atksu bileenleri (Henze vd., 1995)
Bileen Mikroorganizmalar Biyolojik olarak ayrabilen organik maddeler Dier organik maddeler evresel Etkiler Patojen bakteriler, virsler kurtlar vb Gl ve nehirlerde oksijeni tketmek Toksik etki, biyoakmlasyon trofikasyon, oksijen eksiklii, biyoakmlasyon Toksik etki, Korozyon, toksik etki Yaam koullarna etki Estetik rahatszlk, toksik etki Toksik etki, akmlasyon

Deterjanlar, azot, fosfor, amonyak, fenol vb Besi maddeleri Azot, fosfor, amonyak Metaller Dier inorganik maddeler Termal etkiler Hg, Pb, Cd, Cr, Cu, Ni Asitler, bazlar Scak su Hidrojen slfr

Tat koku Radyoaktivite

Tablo 5. ller Bankas proses genel artnamesi kirletici ykleri(Orhon vd., 2000)
Parametre BO5 AKM N P Yk (g/kii.gn) 5060 7090 1012 34

Atksu zellikleri Atksu karakterizasyonu, kirleticilerin toplu olarak deerlendirilebildikleri anlaml ve nemli parametreler baznda yaplmaktadr. Evsel atksularda bu parametrelerin oluturulmasnda ncelikli olarak dikkate alnmas gereken bileenler ve evresel etkileri Tablo 4te verilmektedir. Buna gre konvansiyonel karakterizasyon almas her bir kirletici bileeni tek tek ele alan ya da grup olarak deerlendiren anlaml parametreler baznda yrtlmelidir. Atksu karakterizasyonu lkeden lkeye deiebilecei gibi, ayn lke ierisinde de eitli faktrlere bal olarak birbirinden farkllk gsterebilmektedir. Trkiyede eitli kurulular atksu debisi ile birlikte konvansiyonel bazda baz kirleticiler iin birim ykler tanmlamtr. ller

Benzer bir yaklam ASK tarafndan da benimsenmi ve kirletici yklerin belirlenmesinde, BO5 baznda birim ykler 1995 ylnda 53 g/kii.gn, 2010 yl iin 56 g/kii.gn ve 2025 yl iin ise 60 g/kii.gn olarak alnmtr. Verilen deerlerin birbirleriyle olan farkllklar dikkate alndnda, zellikle tasarmda detayl karakterizasyon almasnn nemi belirginlemektedir. Tablo 6da verilen birim kirletici ykler (Henze vd., 1995) dikkate alndnda,

60

Trkiyede evsel atksu oluum miktarlar

lkeler arasnda yaam standard, genel tketim alkanlklar ve benzeri etkenlere bal olarak farkllklar olduu grlmektedir. Konsantrasyon bazndaki deiimleri ortaya koymak zere eitli kaynaklar taranm ve elde edilen bulgular Tablo 7de ve Tablo 8de verilmitir. Bu tablolardaki deerler lke genelini temsil etmeyip ancak genel bir deerlendirme yaplmas amacyla verilmitir. Bu farkllklar ortaya koymak ve genel olarak evsel atksular karak-

terize edebilmek amacyla literatrde, kuvvetli, orta, zayf ve seyreltik evsel atksu snflandrmas yaplmtr. Bu snflandrma erevesinde evsel atksularn ortalama kompozisyonu organik madde, azot ve fosfor bileenleri, metal ierikleri ve dier parametreler asndan srasyla Tablo 9, Tablo 10 ve Tablo 11de verilmektedir

Tablo 6. eitli lkelere ait birim kirletici ykler (Henze vd., 1995)
Kirletici BO5 AKM TN TP Birim g/kii.gn g/kii.gn g/kii.gn g/kii.gn Danimarka 5568 6883 1419 4.15.4 2.1-3.2 0.027-0.054 0.000270.00054 0.01360.0273 0.0054-0.01 0.041-0.082 0.000540.001 0.0054-0.01 Brezilya 5568 5568 8.214 1.5-2.7 1.3-2.7 Msr 2741 4168 8.214 1-1.5 0.8-1.3 0.00820.027 0.0000270.00054 0.01360.0273 0.0054-0.01 0.041-0.082 Almanya 5568 6895 1116 3.2-4.3 1.9-2.7 talya 4960 5568 8.214 1.5-2.7 1.3-2.7 0.00820.027 0.000540.0001 0.01360.0273 0.00540.01 0.0410.082 sve 6882 8295 1116 2.1-3.2 1.9-2.7 0.027-0.054 0.01360.0273 0.00130.0041 0.027-0.054 0.00130.0019 0.00130.0027 ABD 8295 8295 1419 4.1-5.4 2.1-3.2 -

Deterjan g/kii.gn Fenol Hg Pb Cr Zn Cd Ni g/kii.gn g/kii.gn g/kii.gn g/kii.gn g/kii.gn g/kii.gn g/kii.gn

Tablo 7. eitli lkelere ait konsantrasyon baznda yaplm konvansiyonel atksu karakterizasyonu (Orhon vd., 2000)
KO(top) (mg/l) Brezilya Yunanistan Fransa srail Meksika G.Afrika Danimarka Almanya 627 500 635 416 705 KO(sz) (mg/l) 157 350 205 270 BO5 (mg/l) 357 259 200 201 149 300 172 200 TKN (mg/l) 54 55 43 57.4 37.5 44 50 NH3-N (mg/l) 30 39.3 40 44 TP (mg/l) 9.9 5.9 9.3 UAKM (mg/l) 297 75 67 AKM (mg/l) 376 150 155 Alkalinite (mg/l) 198 709 -

61

A. O. Erdoan, G. E. Zengin, D. Orhon

Tablo 8. eitli lkelere ait konvansiyonel parametrelerin lmleri ve istatiksel deerlendirilmesi (Pons vd., 2001)
Tesis Says Avusturya 97 Belika 152 Danimarka 836 Fransa 149 Hollanda 384 Slovenya 100 Kbrs 6 Finlandiya 7 Almanya 6 Fas 60 spanya 3 sve 17 svire 6 ngiltere 12 lke A 526 477 455 634 450 581 522 559 548 928 762 239 477 613 KO mg/l B C 498 218 382 314 404 440 592 315 426 151 418 613 161 900 357 123 BO5 mg/l A B C 285 256 120 187 152 128 163 135 119 268 245 137 171 159 66 267 217 245 547 266 78 319 353 350 140 434 133 171 72 212 AKM mg/l A B C 236 174 222 302 267 170 237 194 252 426 341 292 436 378 144 208 397 400 174 290 98 243 87 150 A 44 36 52 42 37 98 43.8 59 71 28 33 40 N mg/l B C 40 18 30 31 51 23 40 16 39 19 10.4 8.1 A 7.1 7.8 9.3 6.7 5.5 16 7.5 8 11 4 6.1 P mg/l B 7 6.2 9 6.1 4.8 C 3 7.6 3.8 6.1 3.8 1.3 17 -

A: Ortalama Deer, B: Medyan, C: Standat Sapma

Tablo 9. Organik madde baznda atksu karakterizasyonu (Henze vd., 1995)

Parametre (mg/l) BO Nihai 7 gnlk 5 gnlk znm z., kolay ayran kelmi KO Toplam kelmi znm TOK Karbonhidrat Protein Ya asitleri Yalar Deterjan Ya-gres Fenol Deterjan (anyonik) Kuvvetli 530 400 350 140 70 250 740 530 300 250 40 25 65 25 15 100 0.2 15 Atksu Tipi Orta Zayf Seyreltik 380 290 250 100 50 175 530 370 210 180 25 18 45 18 10 70 0.15 10 230 170 150 60 30 110 320 230 130 110 15 11 25 11 6 40 0.10 6 150 115 100 40

Tablo 10. Nutrient baznda evsel atksu karakterizasyonu (Henze vd., 1995)
Parametre (mg/l) Kuvvetli Toplam Azot 80 -amonyak azotu 50 -nitrit azotu 0.1 - nitrat azotu 0.5 -organik azot 30 Toplam Fosfor 23 -ortofosfat 14 -polifosfat 5 -organikfosfat 4 Atksu Tipi Orta Zayf 50 30 30 18 0.1 0.1 0.5 0.5 20 12 16 10 10 6 3 2 3 2 Seyreltik 20 12 0.1 0.5 8 6 4 1 1

70 210 150 80 70 10 7 18 7 4 30 0.05

Tablo 11. Metaller baznda evsel atksu karakterizasyonu (Henze vd., 1995)
Parametre (mg/l) Kuvvetli Aluminyum (Al) 1000 Arsenik (As) 5 Kadmiyum (Cd) 4 Krom(Cr) 40 Kobalt (Co) 2 Bakr(Cu) 100 Demir (Fe) 1500 Kurun Pb) 80 Mangan (Mn) 150 Civa(Hg) 3 Nikel(Ni) 40 Gm(Ag) 10 inko(Zn) 300 Atksu Tipi Orta Zayf 650 400 3 2 2 2 25 15 1 1 70 40 1000 600 65 30 100 60 2 1 25 15 7 4 200 130 Seyreltik 250 1 1 10 0.5 30 400 25 40 1 10 3 80

62

Trkiyede evsel atksu oluum miktarlar

Atksu karakterizasyonunun detayl olarak her bir kirletici kaynak iin belirlenmesi gerektii esasndan hareketle, dnyadaki lmler ve lkemizdeki eitli blgelere ait deneysel almalar deerlendirilmi ve bu almalarn sonular ilgili tablolarda zetlenmitir. Bu almalar arlkl olarak yaz ve k nfusunun ok farkl olduu turistik yreler ile youn kentlemenin olduu metropoliten stanbulun eitli blgelerini kapsamaktadr. Turistik neme sahip hassas blgeleri yanstmak zere yaplm olan bir almada pilot blge olarak Fethiye, Marmaris ve Bodrum seilmitir. Bu blgelerin atksular Mays-Ekim dneminde 5 ay boyunca yaz ve k sezonlarn karakterize edebilmek amacyla incelenmitir (Orhon vd., 1996). Bu almalarn yanstld Tablo 12 incelendiinde, Fethiye karakterizasyonunun zayf atksu niteliinde ol-

duu ve en kuvvetli atksu karakterinin Bodruma ait olduu grlmektedir. Atksu karakterizasyonu azot giderimi asndan deerlendirildiinde, toplam atksu baznda KO/TKN orannn Fethiye iin 8.5, Marmaris iin 10 ve Bodrum iin 10.5 olduu, kelmi atksu baznda bu orann sras ile 5.9, 6.4 ve 7 olarak deitii grlmektedir. Birim kirletici ykleri stanbul iin yaplan birim kirlilik yk tespit almalar projeksiyonlar Tablo 13te verilmektedir. Bunun yannda uzun sreli lmlerle bilimsel platformda yrtlen eitli almalardan elde edilen konsantrasyonlar ise Tablo 14 ve Tablo 15te verilmektedir.

Tablo 12. Turistik blgelere ait evsel atksu karakterizasyonu (Orhon vd., 1996)
Parametre Fethiye Ortalama Aralk mg/l mg/l 227 190-245 158 110-245 52 30-145 26.8 20-37 17.9 11.5-21 8.9 2-16 5.4 3.3-9 150 100-270 136 90-235 412 310-470 615 580-680 102 60-210 110 100-120 2.3 1.3-3.2 7.3 6.9-7.5 Marmaris Ortalama Aralk mg/l mg/l 370 215-480 236 145-265 96 60-125 37 31-42 26 21-34 11.2 7-15 7.7 5.6-9 194 170-265 177 160-230 462 380-520 2107 900-2980 127 80-200 853 250-1275 3.7 2.8-4.9 7.1 7.1-7.2 Bodrum Ortalama Aralk mg/l mg/l 473 335-530 319 210-370 128 85-140 45 32-57 33 26-41 12.3 0.5-21 8.8 7-11 227 140-310 199 120-290 486 410-540 2470 2190-2850 162 115-230 1049 945-1190 4.5 3.2-5. 7.2 7.1-7.3

KO Toplam KO kelmi KO Szlm TKN NH3-N OrganikN TP AKM UAKM Alkalinite TM Ya ve gres Klorr Deterjan pH-

Tablo 13. stanbul iin nerilen birim kirletici deerleri (Orhon vd., 2000)
Parametre Camp-Tekser (1975) BOl5 AKM N P gr/kii-gn 50 75 8 2 Watson Motor ve Temel (1986) gr/kii-gn 60 70 10 2 Meri (1990) gr/kii-gn 60 70 10 2

63

A. O. Erdoan, G. E. Zengin, D. Orhon

Tablo 14. stanbulda llm konsantrasyonlarla nerilen deerlerlere bak

Parametre mg/lt KOI BOI5 AKM Top N Top P llen Orhon ve dierleri, Okutman, 1997 2001 410 406 180 210 43 7.2 190 41 8.3 nerilen (Meri, 1990) Camp-Tekser, WMT, 1975 1986 285 375 428 46 11.5 438 62.5 12.5

Tablo 15. stanbulun evsel atksu karakterizasyonu (Orhon vd., 1997)

Parametre mg/l KO BO5 TKN NH3-N TP AKM UAKM Alkalinite Ya ve Gres Klorr Deterjan *pH Fenol Slfat Kadky Aralk Ortalama 220-775 450 150-410 22-73 25-39 5-15 140-930 130-395 90-400 62-135 85-115 2.45-4.1 0260.64 1.7-3.04 220 49 30.5 8.1 310 210 310 84 96.2 3.2 7.2 0.52 2.37 Kkekmece Baltaliman Ataky Aralk Ortalama Aralk Ortalama Aralk Ortalama 345-480 400 265-645 340 160-350 270 160-210 38.6-46.7 22.4-30.4 6.1-9.6 165-270 100-105 315-350 180-230 115-120 3.5-4.15 7.6-7.7 0.04-1.48 185 42 24.7 7.4 200 103 330 206 116 3.81 7.68 0.41 73-200 23.9-57 10-26.3 5.8-63 85-318 120-135 200-220 110-155 85-90 3.75-4.4 7.2-7.5 0.0560.136 <1.0-1.6 150 35 19.9 6.8 140 125 210 124 90 4.12 7.4 0.08 1.1 22-63 12-40 3-12 190-260 6.8-7.5 37 23 7 212 7.1 Yenikap Aralk Ortalama 280680 1480 110-425 27-92 24-48.8 3.6-13 110-820 65-69 190-230 137-150 6501500 1.3-2.98 7.1-7.3 0.7-1.0 300 66 37 7 480 65 215 146 1039 1.68 7.24 0.77 -

*pH birimsizdir

stanbul evsel atksularnn karakterizasyonuna ynelik yaplm almalar ise Kadky, Kkekmece, Baltaliman, Sefaky, Yenikap, merli, Ataky ve Tuzladan alnan rnekleri iermektedir. Kadky istasyonundaki almalar birbirinden farkl dnemlerde yaplm iki almann sonularn kapsamaktadr. Kadky, Kkekmece ve Baltaliman, Ataky, Yenikap istasyonlarna ait almalar ise Tablo 15te ayrntl olarak verilmektedir. Yenikap dearjnn deri atksularn iermesi nede-

niyle bu istasyona ait deerlerin tipik evsel atksu karakterinden farkllklar gsterdii grlmektedir.

Trkiyedeki atksu karakterizasyonuna ilikin lmlerin istatistiksel deerlendirilmesi

Trkiye genelinde evsel atksu karakterizasyonunu ifade etmek amacyla Ankara, Isparta, Antalya, Tarsus ve zmir ehirleri atksu artma te-

64

Trkiyede evsel atksu oluum miktarlar

sislerinden elde edilen uzun sreli lm deerleri Tablo 16da verilmitir. lm sonular verilen atksu artma tesislerinden Isparta ve Tarsus, yapmc firmann denetiminde Belediye personeli tarafndan, Ankara atksu artma tesisi ASKye bal olarak kurulmu BELKA A. tarafndan, zmir atksu artma tesisi, zmir Byk ehir Belediyesi bnyesindeki ZSU tarafndan iletilmektedir. Antalya atksu artma tesisi lm sonular ise yapmc firmann iletme sorumlusu olduu sre zarfnda firma tarafndan yaplm olan lmlerin derlenmesi sonucunda elde edilmitir. Elde edilen tm lm sonular tesisi ileten yetkililerden temin edilmi olup en ksa dnemli lm sonucu Isparta atksu artma tesisine ait olup 165 gnlk bir sreyi kapsamaktadr. Srasyla dier tesislerin lm sreleri ise, Antalya artma tesisinde 232 gn, Tarsus artma tesisinde 240 gn, zmir artma tesisinde 275 gn ve Ankara artma tesisinde ise 250 gnlk bir dneme aittir. lm yaplm olan tesislerin yapld illerdeki nfuslar; Ankara iin 3.203.362 kii, zmir iin 2.232.265 kii, Isparta iin 148.496 kii ve Antalya iin 603.190 kiidir. Ankara, Isparta, Antalya, Tarsus ve zmir ehirlerine ait uzun sreli lm sonular kuru

hava deerleri dikkate alnarak istatiksel anlamda deerlendirilmi, ekil 1de bu 5 ehre ait KO parametresinin % ihtimal deerleri yar logaritmik eksende gsterilmitir. ekil 2de ise Ankara atksu artma tesisine ait KO, BO, AKM, NH4-N, PO4-P parametrelerinin % ihtimal deerleri yar logaritmik eksende gsterilmitir. Atksu artma tesisi tasarmna esas tekil edebilmesi asndan kirletici parametrelere ait %70 ve %80 ihtimal deerlerine kar gelen konsantrasyon deerlerinin bilinmesi gerekmektedir. Tablo 17de 5 farkl ehrin kirletici parametrelerinin istatiksel deerlendirme sonucu bulunan %70 ve %80 ihtimal deerlerine kar gelen konsantrasyonlar gsterilmitir. Deiik byklkteki be yerleim biriminde almakta olan atksu artma tesislerinden elde edilen lm sonular ve bunlarn istatiksel anlamda deerlendirilmesi sonucunda konvansiyonel atksu karakterizasyonu hakknda fikir edinilmitir. Atksuyun artlabilirlii ile ilgili olarak mevcut karakterizasyonun yorumu yapldnda llm olan ortalama konsantrasyonlarn oranlanmasndan elde edilen sonular Tablo 18de ifade edilmitir.

Tablo 16. Trkiyedeki baz ehir atksularnn karakterizasyonu (Erdoan, 2004)

Tesis zmir Artma Tesisi Tarsus Artma Tesisi Antalya Artma Tesisi Ankara Artma Tesisi Isparta Artma Tesisi KO (mg/l) Aralk Ortalama 79-1154 424 BO5 (mg/l) Aralk Ortalama 80-540 202 AKM (mg/l) Aralk Ortalama 54-1188 250 TKN (mg/l) Aralk Ortalama 16-97 41 TP (mg/l) Aralk Ortalama 2.52-27.6 7.68

100-1198

439

140-400

225

19-923

190

21-71

46

15-37

24

35-704

386

30-475

252

18-840

266

9-50

27

1-14

109-528

305

50-245

159

65-380

147

8-87

40

3.3-12.2

8.2

184-976

423

150-450

251

75-836

158

65

A. O. Erdoan, G. E. Zengin, D. Orhon

1000 1000

9 8 7 6 5 4

100 100
9 8 7 6 5 4

Ankara KO Ankara KOI Antalya KO Antalya KOI Tarsus KO Tarsus KOI Isparta KOI Isparta KO zsu KO Izsu KOI

10 10 1 1 2 2 5 5 10 10 20 20 30 30 40 50 40 50 60 60 70 70 80 80 90 90 95 95 98 99 98 99

ekil 1. Farkl ehirlere ait KO parametresinin % ihtimal deerleri (Erdoan, 2004)

1000 1000
9 8 7 6 5 4 3 2

100 9 100
8 7 6 5 4 3 2

10 10 9
8 7 6 5 4 3 2

BOI Ankara BO Ankara

AKM Ankara AKM Ankara

KOI Ankara KO Ankara

NHNH4N Ankara 4N Ankara POPO4P Ankara 4P Ankara

11 1 1 2 2 5 5 10 10 20 20 30 40 50 60 70 30 40 50 60 70 80 80 90 90 95 95 98 99 98 99

ekil 2. Ankara Atksu Artma Tesisinin kirletici parametrelerinin % ihtimal deerleri (Erdoan, 2004)

66

Trkiyede evsel atksu oluum miktarlar

Tablo 17. Konvansiyonel parametrelerin ihtimal deerleri (Erdoan, 2004)

Tesis KO (mg/l) %70 %80 htimal htimal Deeri Deeri 483 544 336 362 470 510 451 524 514 606 BO5 (mg/l) %70 %80 htimal htimal Deeri Deeri 220 240 185 190 280 306 310 338 248 260 AKM (mg/l) %70 %80 htimal htimal Deeri Deeri 267 305 169 184 165 193 310 350 212 241 TKN (mg/l) %70 %80 htimal htimal Deeri Deeri 45 51 46 53 33 37 48 53 TP (mg/l) %70 %80 htimal htimal Deeri Deeri 8.1 8.3 9.4 9.8 6.5 8.1 24 25

zmir Ankara Isparta Antalya Tarsus

Tablo 18. Konvansiyonel parametrelerin oranlar (Erdoan, 2004)

Parametre BO5/KO KO/TKN KO/TP stanbul Orhon ve dierleri, 1997 0.46 9.4 53.3 zmir 0.47 10.3 55.2 Ankara Tarsus Isparta llm Deerler 0.52 0.51 0.59 7.6 9.5 37.2 18.3 Antalya 0.65 14.2 64

Sonular ve deerlendirme
Trkiye genelinde su kullanm iin yaplm olan almalarn gnmz koullar altnda deerlendirilmesi sonucunda stanbul Ankara, zmir gibi byk ehirlerin kstl kaynaklarnn optimum kullanlmas amacyla ebeke kayplarnn azaltlmas iin balatm olduu hareketin yakn gelecekte tm lkeye yaylaca dnlmelidir. 1995 ylnda lke genelinde ortalama %40 olarak belirlenen su kayb oran, bu idarelerin grev alanlarnda 47 olarak belirlenmitir (www.yerelnet.org.tr, 2004). Buna paralel olarak geri kazanm, daha az su tketen cihazlarn hayatmza daha fazla girmesi ve bireylerin evre bilincinin gelimesi de ehirlerimizdeki kiisel su kullanmn azaltan dier bir etken olacaktr. Bu noktadan hareketle yakn gelecekte su kullanmnn ve su kayplarnn azalmas ile nfusa bal olarak oluaca tahmin edilen atksu miktar Tablo 19da verilmitir. Deiik byklkteki be yerleim biriminde almakta olan atksu artma tesislerinden elde edilen lm sonularnn istatiksel anlamda deerlendirilerek deiik lkelerde yaplm almalarn sonular da gz nne alnarak atksu artma tesisi tasarm iin nerilen atksu miktarlarnn ve kirletici konsantrasyonlarnn nfusa bal oluumlar Tablo 20de verilmitir.

Tablo 19. Nfusa bal su kullanm ve atksu oluumu (Erdoan, 2004)

Gelecekteki Nfus kii 5.000 7.500 10.000 15.000 25.000 35.000 50.000 75.000 100.000 150.000 200.000 250.000 400.000 500.000 750.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 Beklenen Su Kullanm l/kii.gn 110 110 120 120 120 130 130 130 130 160 160 160 175 175 175 200 200 200 Beklenen Atksu Miktar l/kii.gn 80 80 90 90 90 100 100 100 100 125 125 125 140 140 140 160 160 160

Bu deerlerden hareket edilerek atksu artma tesislerininin tasarmna esas tekil edecek atksu karakterizasyonu iin nfusa bal oluacak atksu miktar esas alnarak nerilen birim kirletici ykleri Tablo 21de verilmitir. Her durumda proses nitelerinin tasarm yaplrken kabul edilen emniyet katsaylar ham atksudaki kirletici konsantrasyonlarnda oluabilecek deiimler iinde yeterli emniyeti salanm olacaktr.

67

A. O. Erdoan, G. E. Zengin, D. Orhon

Tablo 20. Nfusa bal olarak tasarm iin nerilen atksu miktar ve konsantrasyonlar (Erdoan, 2004)
Nfus (kii) 5.000 7.500 10.000 15.000 25.000 35.000 50.000 75.000 100.000 150.000 200.000 250.000 400.000 500.000 750.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 Su Kullanm (l/kii.gn) 110 110 120 120 120 130 130 130 130 160 160 160 175 175 175 200 200 200 Atksu Miktar (l/kii.gn) 80 80 90 90 90 100 100 100 100 125 125 125 140 140 140 160 160 160 KO 690 690 670 670 670 650 650 650 650 560 560 560 535 535 535 500 500 500 nerilen Konsantrasyonlar (mg/l) BO AKM TKN 315 415 70 315 415 70 305 400 67 305 400 67 305 400 67 300 390 65 300 390 65 300 390 65 300 390 65 260 340 56 260 340 56 260 340 56 245 320 54 245 320 54 245 320 54 230 300 50 230 300 50 230 300 50 TP 11.0 11.0 10.7 10.7 10.7 10.4 10.4 10.4 10.4 8.9 8.9 8.9 8.6 8.6 8.6 8.0 8.0 8.0

Tablo 21. Nfusa bal olarak tasarm iin nerilen birim kirletici ykleri (Erdoan, 2004)
Nfus (kii) 5.000 7.500 10.000 15.000 25.000 35.000 50.000 75.000 100.000 150.000 200.000 250.000 400.000 500.000 750.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 Atksu Miktar (l/kii.gn) 80 80 90 90 90 100 100 100 100 125 125 125 140 140 140 160 160 160 nerilen Birim Kirletici Ykleri (g/kii-gn) KO BO AKM TKN TP 55.2 25.2 33.2 5.6 0.88 55.2 25.2 33.2 5.6 0.88 60.3 27.45 36 6.03 0.96 60.3 27.45 36 6.03 0.96 60.3 27.45 36 6.03 0.96 65 30 39 6.5 1.04 65 30 39 6.5 1.04 65 30 39 6.5 1.04 65 30 39 6.5 1.04 70 32.5 42.5 7 1.11 70 32.5 42.5 7 1.11 70 32.5 42.5 7 1.11 74.9 34.3 44.8 7.56 1.2 74.9 34.3 44.8 7.56 1.2 74.9 34.3 44.8 7.56 1.2 80 36.8 48 8 1.28 80 36.8 48 8 1.28 80 36.8 48 8 1.28

Kaynaklar
APHA., (1998). Standard methods for the examination of water and wastewater, 19th Ed., Washington D.C. Arkan, O., Demir, ., Demir, A, ztrk, ., nan, B., ztrk ve M., Tuyluolu, B.S., (1997). Changes in MSW quality and influence on waste management in Istanbul Metropolitan City, Proceedings, Sixth International Landfill Symposium, Sardinia, taly.

Aydn, G.G. ve Kocasoy, G., (2002). Investigation of appropriate initial composting and aeration method for co-composting of yard waste and market wastes, Proceedings, Appropriate environmental and solid waste management and technologies for developing countries, ISWA 2002 Dnya evre Kongre ve Fuar, 1277-1284, stanbul. De Baere, L., Verdonc, O. ve Verstrate, W., (1985). High rate dry anaerobic composting process for

68

Trkiyede evsel atksu oluum miktarlar the organic fraction of solid waste, Proceedings, Biotechnology and Bioengineering Symposium, 321-330. Epstein, E., (1997). The Science of Composting, Technomic Publishing Company, Inc., PA, USA. Erdoan, A. O., (2004). Trkiyede optimum maliyete dayal atksu artma tesisi tasarm, Doktora Tezi, T, stanbul. Hamoda, M.F., Abu Qdais, H.A. ve Newham, J., (1998). Evaluation of municipal solid waste composting kinetics, Resources, Conservation and Recycling, 23, 4, 209-223. Haug, R.T., (1993). The Practical Handbook of Compost Engineering, Lewis Publishers, Florida, USA. Henze, M., Gujer, W., Mino, T., Matsuo, T., Wentzel, C. M., Marias, G., (1995). Activated sludge model No:2, IAWQ Sci and Tech report No:3, London, England. Jimenez, E.I. ve Garcia, V.P., (1989). Evaluation of city refuse compost maturity, Biological Wastes, 27, 115-142. Keller, P., (1961). Methods to evaluate maturity of compost, Compost Science., 2, 7, 20-26. Mata Alvarez, J. Mace, S. ve Llabres, P., (2000). Anaerobic digestion of organic solid wastes. an overview of research achievements and perspectives. Bioresource Technology, 74, 1, 316. Morel J.L., Colin, F., Germon, J.C., Godin, P ve Juste, C., (1985). Methods for the evaluation of the maturity of municipal refuse compost, Ed. Glasser, J. K. R., In Composting of Agricultural and Other Wastes, 56-72, Elsevier Applied Sci. Pub., New York. Orhon, D., Szen, S., Artan, N., Babuna, F. G., Eremektar, G., nsel, G., Grgn, E., Tal, R., okgr, E. U., Ate, E., Avcolu, E., (2000). Evsel atksularda azot gideren tek kademeli aktif amur sistemlerinin tasarm iin standart oluturulmas, TBTAK Projesi, No: YDABAG584/-7. Orhon, D., Ate, E., Szen, S., okgr, E. U., (1997). Characterisation and COD fractionation of domestic wastewater, Environmental Pollution, 95, 2, 191-204. Orhon, D., Tnay, O., Germirli, F., Artan, N., Szen, S., Tal, R., okgr, U. E., Grgn, E., (1996). Hassas blgelerde atksu karakterizasyonu ve artlabilirlii, hassas blgelerde en uygun artma teknolojileri ve atksu ynetimi sonu raporu, Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf. ztrk, ., Arkan, O.A., Batrk, A., Tylolu, B.S. ve ztrk, M., (1997). stanbulun kat atk ynetimi, evre ve Toplum Sempozyumu, 12-13 Nisan, stanbul. Ponse, M. N., Spanjers, H., Baetens, D., Nowak, O., (2001). Wastewater characteristics in Europe, a survey, Cost 624. Sarkaya, H. Z., (2002). Master Plana Gre stanbulda artma amurlarnn ynetimi ve kontrol, Trk-Alman atksu artma amurlarnn ynetimi ve kontrol semineri, 30 Ekim-1 Kasm 2002, stanbul. SSSA, (1996). Methods of Soil Analysis: Chemical Methods, Part 3., Eds. Sparks, D.L., American Society of Agronomy, Wisconsin, USA. Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii, (2001). 10.12.2001 tarih ve 24609 sayl Resmi Gazete, evre Bakanl, Ankara. Tosun, ., (2003). Gl ileme posasnn evsel kat atklarla birlikte kompostlaabilirlii, Doktora Tezi, YT Fen Bilimleri Enstits, stanbul. U.S.E.P.A., (1995). A Guide to the Biosolids Risk Assessment for the EPA Part 503 Rule, U.S. Environmental Protection Agency, Office of Wastewater Management, EPA832-B-93-005.

69