COULOMB, 1785.

g F = k x Q1 x Q2 /r2 Q1 i Q2 koliina naboja (+, -) r udaljenost izmeu naboja Meu fiziarima koji su prouavali grau atoma istiu se:

Sir E. Rutherford (1911.)

C.T.R.Wilson

P. Lenard

G.J.STONEY (1891.) otkrio elektron i dao mu ime J.J.THOMPSON (1897.) odredio masu elektrona - otkrio katodne zrake (e-)

R.A.MILLIKAN (1909.) odredio naboj elektrona - eksperimentalno odredio naboj: Q = 1,6 x 10-19C

K.C.RNTGEN (1895.) otkrio X-zrake

- sline zrakama svjetlosti ali mnogo kraih valnih duljina do 1 nm)

(0,01

H.BECQUEREL (1896) otkrio pojavu zraenja u uranovim spojevima (radioaktivnost).

MARIJA SKLODOWSKA CURIE

i PIERRE CURIE

- potaknuti istraivanjima radioaktivnosti izolirali su POLONIJ i RADIJ.

E.RUTHERFORD i F.VILLARD - nali su da se radioaktivno zraenje prirodnih izvora sastoji od: estica

estica
- zraka

- u magnetskom se polju razliito otklanjaju

(+) N
IZVOR ZRAENJA

- estice

- zrake (-) S

- estice

- estice, + nabijene jezgre atoma helija - estice, - nabijene elektroni (a potjeu iz jezgre)

- zrake, ne otklanjaju se ni u magnetskom, ni u elektrinom polju

to su elektromagnetski valovi duljine vala 0,001 do 0,1nm. Radioaktivnim zraenjem mijenja se jezgra atoma elementa:

- to je radioaktivna pretvorba ili radioaktivni raspad. i estice potjeu iz jezgre atoma, a javljaju se kao posljedica nestabilnosti jezgre zbog velikog broja protona.
Reakcija je ireverzibilna, nastaje novi element. - brzina reakcije je neovisna o vanjskim utjecajima, a osloboena je energija oko 106 puta vea od energije koja se oslobaa kemijskom reakcijom.

1. RUTHERFORD ov model atoma (1911.) 2. BOHROV ov model (1913.) 3. SCHRDINGER ov model: valno - mehaniki model (1926.)

- eksperimentalno je dokazao da je masa atoma sadrana u jezgri i da je jezgra pozitivno nabijena. Eksperiment je izveo tako da je zrake proputao kroz listi zlata debljine 500 nm (sadri oko 2000 slojeva atoma); oko listia zlata postavio je zaslon ZnS.

Ra estice

Au 500 nm

zaslon ZnS

Zakljuak: Budui da su zrake prolazile kroz listie, a malo ih se otklonilo masa atoma nalazi se u vrlo maloj jezgri koja je pozitivna, a atom je zapravo relativno prazna struktura.
Izraunao je i promjer jezgre: vrlo je siuna; kad bi atom bio uvean 100 milijardi puta (1011) imao bi promjer oko 10 m, u sreditu bi se nalazila jezgra s vie od 99,9% mase, i promjera oko 1 mm.

Jezgra je (+) naboja, a oko jezgre se kreu siune estice (brzinom 106 m/s) negativnog naboja () koje je STONEY nazvao elektroni (me = 9,11 x 10-31 kg)
Jezgra se sastoji od dvije osnovne vrste estica, tzv. nukleona:
- protoni (p) i neutroni (n)

Rutherford

J.Chadwick naboj: 1,6 x 10-19C

- proton: masa (p) = 1,67 x 10-27kg - maseni broj 1, nabojni broj +1 - neutron: masa (n) = 1,67 x 10-27 kg

- maseni broj 1, nema naboja

Maseni broj Atomski broj

Simbol atoma

- broj protona u jezgri jednak je ATOMSKOM BROJU (Z), moe biti od 1 do 110.
- zbroj masa protona i neutrona daje masu atoma, a zbroj protona i neutrona daje MASENI BROJ (A) Broj neutrona moe varirati u atomima istog elementa, a da se kemijska svojstva pri tome ne mijenjaju (jer ona ovise o elektronskoj ovojnici).

Atom ugljika-12

Atom kisika-16

Atomi koji imaju isti atomski broj (Z), a razliite masene brojeve (A) zovu se - IZOTOPI IZOTOPI su atomi istog elementa koji imaju isti atomski broj, a razliite masene brojeve (razlikuju se po broju neutrona u jezgri). Od 92 prirodna elementa samo se 20 sastoji od jedne vrste izotopa MONONUKLIDNI elementi. POLINUKLIDNI elementi sastoje se od razliitih nuklida.

Poznato je 239 izotopa. Najvie ima Sn 10 izotopa.

IZOBARI atomi koji imaju siti maseni broj (A), a razliite atomske brojeve (Z).

Omjer broja protona i neutrona u jezgri: p : n = 1 : 1 do 1 : 1,6 - unutarnja ravnotea jezgre

Ako je taj omjer vei, jezgra postaje nestabilna, neutron moe prijei u proton: n p + eE = - 71,0 GJ/mol

- ovo se zbiva pri prirodnom radioaktivnom raspadanju elemenata i umjetnoj pretvorbi elemenata.

Ako je taj omjer manji, proton se moe pretvoriti u neutron:

n + e+

E = 167,5 GJ/mol

pozitron
Elektron (e-) i pozitron (e+) - LEPTONI IZOTOPI VODIKA 1 H 1 Protij Deuterij 2 H 1 3 H 1

Tricij

Izotopi vodika

vodik proton

deuterij elektron neutron

tricij

IZOTOPI UGLJIKA

12
6

13 6

14
6

no = maseni broj - redni broj

no =12 - 6
no = 6

13 6
7

14 6
8

IZOTOPI KISIKA 16
8O no = 8

17 8
9

18 8O 10

ATOM je uvijek neutralan!

- broj protona u jezgri = broju elektrona u elektronskom omotau.

Atomska masa je srednja masa izotopnog sastava pojedinog elementa.

Npr. A
5B IZOTOPI BORA 10 11 ATOMSKA MASA (10,013 x 19,7) + (11,009
x

A = 10,81

80,3)

B
5 5

100
80,3%

- u izotopnoj smjesi: 19,7%

Niels Bohr (danski fiziar) - 1922. Nobelova nagrada

Jo su u drugoj polovici 19. stoljea fiziari i kemiari (kao KIRCHHOFF i BUNSEN) prouavali grau atoma

- otkrili su emisijske i apsorpcijske spektre svjetlosti koji su karakteristini za svaku tvar (jer im je izvor u atomima), - atomi mogu emitirati i apsorbirati elektromagnetske valove . M.PLANCK (1900.)

- postavio je je teoriju diskontinuiranosti energije: - uareno tijelo moe emitirati ili apsorbirati samo viekratnike odreenog najmanjeg kvanta energije zraenja, koji je za svaku frekvenciju () razliit i njemu proporcionalan. To je KVANT ENERGIJE.

Emitirana ili apsorbirana energija ima vrijednost:

E=nxhx
E = energija h = Planckova konstanta (6,6 x 10-34 Js) = frekvencija emitiranog ili apsorbiranog zraenja n = cijeli broj (1,2,3, ...) tj. broj atoma, molekula, tj. tzv. OSCILATORA

FOTOELEKTRINI EFEKT pojava emisije elektrona s povrine metala uslijed djelovanja UV zraenja (ili rendgenskih zraka).

- osloboeni elektroni zovu se FOTOELEKTRONI

A. EINSTEIN 1905. objanjava fotoelektrini efekt

- postavlja fotoelektrinu teoriju, pretpostavlja da se svjetlost sastoji od kvanta energije svjetlosti h x .

Ti se kvanti po G.W.LEWISU od 1926. zovu se FOTONI.

Einsteinova fotoelektrina jednadba h x = Ei + m x v2/2

h x = energija fotona
Ei = energija ionizacije (tj. energija potrebna za izbacivanje jednog elektrona s povrine metala)

kinetika energija fotoelektrona

Niels Bohr (1913.)

- na temelju Plackove kvantne i Einsteinove fotoelektrine teorije, te prouavajui linijske spektre vodika postavio je teoriju o grai atoma. - Bohr je pretpostavio da se elektroni mogu nalaziti oko jezgre samo u odreenim putanjama (doputenim) I Bohrov postulat - u takvom STACIONARNOM STANJU atom ne emitira energiju
Najmanja putanja elektrona u kojoj je atom najstabilniji je njegovo OSNOVNO ili NORMALNO STANJE. Dodavanjem energije atom prelazi u stanje s vie energije, tj. POBUENI elektron prelazi u vii energetski novo.

- pobueno stanje elektrona traje svega 10-8 sekundi. Povratkom na normalno stanje atom apsorbiranu energiju emitira, jer se elektron vraa s vieg energetskog nivoa na nii. Energija zraenja jednaka je razlici energije E2 i E1 tj. zraenje koje se oslobaa pri povratku elektrona iz pobuenog u normalno stanje E = E2 E1 E = h x 2 - h x 1 = h x (2 - 1 )

Vodik

Helij

Litij

Berilij

II Bohrov postulat - apsorpcija i emisija energije zbiva se samo prilikom prijelaza

elektrona iz jedne doputene putanje u drugu

III Bohrov postulat

- mogui su skokovi elektrona s viih energetskih nivoa ne samo u

normalno stanje, nego i na ostale nie nivoe

Kvantnomehaniki model atoma bitno se razlikuje od Bohrovog:

- odbacuje odreene putanje elektrona - uvodi pojam prostor vjerojatnosti nalaenja elektrona oko atomske jezgre. - taj se prostor moe predoiti kao elektronski oblak razliite gustoe oko atomske jezgre. Schrdinger (1926.) - rijeio problem kako obuhvatiti zajedno KORPUSKULARNU (estinu) i VALNU PRIRODU elektrona u atomu

- karakteristina veliina svake valne pojave je VALNA FUNKCIIJA tj. amplituda vala kao funkcija prostornih koordinata x, y i z. - Schrdinger je dao osnovnu jednadbu elektrona

2/x2 + 2/y2 + 2/z2 + 82m/h2 (E V) = 0 m masa elektrona

E ukupna energija elektrona V potencijalna energija elektrona koja je funkcija prostornih koordinata (V = - kZe2/r)

Rjeenja ove diferencijalne jednadbe u ovisnosti o x, y i z daju valne funkcije za razna kvantna stanja atoma i njima odgovarajue energije elektrona.

Valne funkcije moraju sadravati konstante odreenih vrijednosti da bi zadovoljavale Schrdinger ovu jednadbu. Postoje tri takve konstante i njihove vrijednosti KVANTI BROJEVI

- svaka odreena kombinacija takvih triju kvantnih brojeva

odgovara doputenom energetskom stanju elektrona

Valna funkcija koja odgovara kombinaciji triju kvantnih brojeva naziva se - ORBITALA

GRAA ELEKTRONSKE OVOJNICE - stanje elektrona u atomu potpuno je definirano s 4 KVANTNA BROJA

n glavni kvantni broj: predstavlja glavni energetski nivo

- elektronske ljuske: vrijednosti su 1 7 - oznaavaju se slovima: K, L, M, N, O, P, -Q 18e 6 2 8e2 6s 14d10 p s 2e f p6 s2 d10 p s2 p+ n0 jezgra K L M N 4 O 5 P 6 Q 7 32e-

l orbitalni kvantni broj (sporedni ) - ima vrijednosti 0, 1, 2, 3 ......... (n 1) - odreuje oblik orbitale

l=0

s orbitale (kuglaste)

l=1

pz px py p orbitale (usmjerene prema osima koordinatnog sustava)

l=2

d orbitale

l=3

f - orbitale

ml magnetski kvantni broj - ima vrijednosti +l do l - predstavlja prostornu usmjerenost orbitale pod utjecajem vanjskog magnetskog polja

ms kvantni broj spina

- ima vrijednosti + i za svaku vrijednost ml U svakoj orbitali mogu se nalaziti 2 elektrona sa suprotnim spinom. Spin vrtnja elektrona oko vlastite osi zapravo je svojstvo elektrona kao to su to masa i naboj.

S obzirom na raspodjelu elektrona po orbitalama, vicarski znanstvenik W. Pauli definirao je princip zabrane:

Paulijev princip zabrane: Dva elektrona ni u slobodnom ni u vezanom stanju ne mogu imati jednaka sva etiri kvantna broja Elektronska konfiguracija K- ljuske
Dakle, u prvoj ljusci mogu biti samo 2 elektrona koji se razlikuju po spinu
n=1 l=0 ml = 0 ms = + i ( ) l = 0, znai da je orbitala s kuglasta K ljuska ima konfiguraciju 1s2 (jedan es dva)

Elektronska konfiguracija L ljuske

n=2 l = 0 (s) 1 (p)

ml = 0
ms = +-1/2

-1
+-1/2

0
+-1/2

+1
+-1/2

Oznake elektona
L ljuska moe sadravati najvie osam elektrona; dva u s orbitali,

a est u 3p orbitalama od kojih svaka moe imati dva elektrona.

Konfiguracija L ljuske: 2s2 2p6 (dva es dva, dva pe est)

Elektronska konfiguracija M- ljuske

n=3 l= 0 s ml = 0 1 p -1,0,+1 2 d -2,-1,0,+1,+2 3s2 3p6 3d10

ms = +-1/2 (9x)

Maksimalni broj elektrona u ljusci je 2n2 ( n = glavni kvantni broj), ali u

vanjskoj ljusci maksimalno moe biti smjeteno 8 elektrona.

Elektronska konfiguracija N - ljuske

n=4 l= 0 s ml = 0 1 p -1,0,+1 2 d -2,-1,0,+1,+2 3 f -3,-2,-1,0,+1,+2,+3

ms = +-1/2 (16x) N ljuska moe sadravati maksimalno 32 elektrona koji su razmjeteni u etiri vrste orbitala: s, p, d, f

1 1s 2 2s 3 2p

Shema popunjavanja orbitala u atomu

4
3s 6

5 3p
8

7 3d
10 13

4s 9 5s 12 6s
16

4p 11 5p 15 6p 19 7p

4d 14 5d 18 6d

4f 17 5f

7s

broj elektrona
1H

1p+ 1e-

1s1 vrsta orbitale glavni energetski nivo nesparen elektron

PARAMAGNETIAN
2He

2p+

2e-

1s2

spareni elektroni

- spinovi se ponitavaju pa atom He nema ni impuls vrtnje ni magnetski moment, zato je DIAMAGNETIAN.

3Li

3p+

2e-

1e-

1s2 2s1 +1 valentan

2s 1s

L 1s2 2s2

4Be

2e- 2e4p+

2s

+2 valentan 1s

5B

2e5p+

3e-

+3 valentan

2s 1s

2p

HUNDOVO PRAVILO najprije se popunjavaju prazne orbitale, a tek zatim dolazi do sparivanja elektrona sa suprotnim spinovima.
6C

1s2 2s2 2p2

9F

1s2 2s2 2p5

+ 4 valentan
7N

- 1 valentan
1s2 2s2 2p6 neutralan

1s2 2s2 2p3

10Ne

+ 5 valentan (max.)
- 3 valentan (min.)
8O

1s2 2s2 2p4 - 2 valentan - 1 valentan

19K

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1

4s se popunjava prije nego 3d

+1 valentan

20Ca

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2

3d prazna + 2 valentan

21Sc 24Cr

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d1 4s2 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d4 4s2 mogue valencije: Cr 2+ CrCl2 Cr 3+ Cr2O3 Cr 6+ K2Cr2O7

25Mn

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 4s2

Mogue valencije:

Mn 7+
Mn 2+ Mn 6+ Mn 4+

KMnO4
MnCl2 K2MnO4 MnO2 (suri kamen)

26Fe

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2 Fe 2+ FERO ion (bez 4s2 elektrona!) Fe 3+ FERI ion (bez 4s2 i 1d elektrona) - spareni d elektron se moe osloboditi)

29Cu

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s1

Cu 1+ CUPRO ion (bez 4s1)

Cu 2+ CUPRI ion (bez 4s2)
30Zn

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s2

STABILAN jer su popunjene sve orbitale do 3 energetskog nivoa. Zn 2+ bez 4s2 elektrona (ZnO, ZnSO4, ZnCl2)
31Ga

- 36Kr

36Kr

plemeniti plin; ima popunjene sve raspoloive orbitale, nereaktivan1s2

2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s2 4p6

15P

1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

mogue valencije : max. + 5 min. - 3 npr. P2O5, PH3

17Cl

1s2 2s2 2p6 3s2 3p5

mogue valencije: - 1 (HCl) do +7 (HClO4)

76Os

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s2 4p6 4d10 4f 14 5s2 5p6 5d6 6s2 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d8 4s2

28Ni