?

JAK I DLACZEGO

www.swiatnauki.pl/jakidlaczego

Jak pajki snuj sie?

Ra Michalska z Warszawy-Wawra

Odpowiada prof. dr hab. Marek abka z Wydziau Przyrodniczego Akademii Podlaskiej w Siedlcach:

Budow sieci pajczej nietrudno zaobserwowa w przyrodzie. Jednak cho przedmiot bada jest atwo dostpny i powicono mu ju setki artykuw oraz kilka solidnych monografii, wci nie wszystko wiadomo. Sie budowana jest z przdzy. Zdolno jej wytwarzania cechuje pajki, inne pajczaki oraz larwy wielu owadw, jednak tylko pajki buduj z niej tak wyszukane konstrukcje, jak sieci owne, kokony, oprzdy, nici asekuracyjne, latajce dywany babiego lata, a nawet podwodne komory mieszkalne. Sie owna w zalenoci od gatunku pajka, ktry j snuje, ma form paszczyzny ustawionej pionowo, poziomo lub ukonie, chaotycznej pltaniny nici albo lejka. Pajki yjce spoecznie wsplnie buduj sieci o powierzchni wielu metrw kwadratowych, skadajce si nawet z setek poczonych ze sob pacht, bdce wsplnym narzdziem oww, miejscem rozrodu i opieki nad modymi. W zwizku z tak rnorodnoci form budowa sieci przebiega rozmaicie, zawsze jednak podstaw jest rusztowanie.

Krzyak na przykad zaczyna od wysnucia nici, ktra porywana podmuchem wiatru, zaczepia si o jaki obiekt, a nastpnie jest przeze tak nacigana, by tworzya most. Do jego rodka pajk przytwierdza kolejne promienie rusztowania. Potem, poruszajc si od centrum w stron obwodu, snuje prowizoryczn spiral, ktra wzmacnia i czy t konstrukcj. Nastpnie, kroczc w kierunku przeciwnym, zwija prowizoryczn spiral i rozpina lepk spiral own. Zajmuje mu to cznie kilkadziesit minut. Przdz wytwarzaj gruczoy odwoka. Jest ich co najmniej dziewi rodzajw, wicej u pajkw sieciowych. Jednowarstwowy nabonek gruczow produkuje pynn biakow wydzielin, ktra pod wpywem wzrastajcego cinienia hemolimfy w odwoku jest wyrzucana przez specjalny kana, a nastpnie przez brodawki przdne na kdziokach, przybierajc posta nici. Ten nieodwracalny proces jest zwizany ze zmian struktury biaek, jednak szczegy tej przemiany nie s dobrze znane. Kdzioki przdne wystpuj wycznie u pajkw zwykle s to trzy pary pooone na kocu odwoka. Skadaj si najczciej z kilku czonw i dziki dobrze rozwinitej muskulaturze s ruchliwe. Ich dugo niekiedy przekracza poow dugoci odwoka. Niektre pajki maj take perforowane siteczko przdne. Wyczesuj z niego nici grzebykiem z wosw na nogach czwartej pary. Ostatnio za u jednego z poudniowoamerykaskich gatunkw pajkw znaleziono brodawki przdne na... stopach! Wysnuwana z nich przdza ma wasnoci adhezyjne i chroni przed polizgiem na stromych, gadkich powierzchniach. Gwnym skadnikiem przdzy s biaka (fibryny) nadajce jej wytrzymao. Lepko wynika za albo z obecnoci kropelek zawierajcych glikoproteiny, albo drobnych nitek o waciwociach adhezyjnych, przypominajcych moher i wysnuwanych przez siteczko przdne. Aby utrzyma waciwoci owne, przdza musi by odpowiednio wilgotna i elastyczna, zawiera wic chonce wod zwizki nieorganiczne (KNO3, KH2PO4) i aminokwasy. Jony azotanowe i kwane pH (okoo 4) chroni ni przed dziaaniem drobnoustrojw i grzybw, a jej biakowe skadniki przed denaturacj. Wyprodukowanie sieci kosztuje wiele energii i materiau, wic w przypadku uszkodzenia jest ona naprawiana albo te zwijana i zjadana, zwaszcza e z upywem czasu traci swoje waciwoci. Dziki takiemu recyklingowi pajk odzyskuje cz zuytego budulca. n Pytania prosimy kierowa na adres redakcji: wiat Nauki, ul. Garaowa 7, 02-651 Warszawa, lub e-mailem: swiatnauki@proszynskimedia.pl
MIROSAW GRY

88

WIAT NAUKI

Kwiecie 2008