Analiza Zbirka

iko Pajor Gizela
M a t e m a t i k a a n a l i z a

z b i r k a z a d a t a k a z a
v e b e

I deo

Via tehnika kola, Subotica
2002

Matematika analiza Zbirka zadataka za vebe

P R E D G O V O R

Ova zbirka zadataka obuhvata gradivo koje je predvieno za vebe iz predmeta
matematika analiza na elektrotehnikom, mainskom i informatikom odseku Vie tehnike
kole u Subotici.

Na poetku svakog poglavlja navedene su najbitnije definicije i teoreme bez dokaza,
koje su potrebne za reavanje zadataka iz date oblasti. U svakom poglavlju moete nai
detaljno izraene zadatke koje emo i na vebama obraditi, i tu po potrebi dati dodatna
objanjenja.

Na kraju svakog poglavlja moete nai zadatke koji nisu izraeni, predlau se za
samostalnu vebu. Ovi zadaci su birani iz poznatih zbirki zadataka iz matematike analize
(kao npr. UumliMilii, Demidovi i drugi).

Pojedine oblasti se nadovezuju jedan na drugi, zato predlaem da vebate zadatke po
utvrenom redosledu.

Ovu zbirku zadataka moete koristiti za pripremanje pismenog dela ispita, ali gradivo
usmenog ispita ovde nije u dovoljnoj meri obraeno.

Nae dosadanje iskustvo je pokazalo da studenti iz razliitih srednjih kola stiu sa
jako razliitim predznanjem. Zato svim studentima, koji iz ove skripte ne mogu da prate
gradivo predlaem, da jednostavnije zadatke uvebaju iz neke srednjokolske zbirke zadataka.

Ovo je prvo izdanje na srpskom jeziku, izvinjavam se za greke koje su u njemu
napravljene, rado u ih ispraviti ako mi obratite panju na njih. Unapred se zahvaljujem.

iko Pajor Gizela

1

S A D R A J

1. Brojni nizovi.................................................................................................. 7 strana
Zadaci za vebu ............................................................................................. 16 strana

2. Funkcije........................................................................................................ 19 strana
2.1. Oblast definisanosti funkcije............................................................. 19 strana
Zadaci za vebu................................................................................. 22 strana

2.2. Parnost i neparnost funkcije.............................................................. 22 strana

2.3. Periodinost funkcije......................................................................... 25 strana

2.4. Inverzna funkcija............................................................................... 28 strana

2.5. Granina vrednost i neprekidnost funkcije........................................ 33 strana

3. Diferencijalni raun....................................................................................... 41 strana
3.1. Izvod i diferencijal funkcije............................................................... 41 strana

3.2. Izvodi vieg reda................................................................................ 48 strana

3.3. Lopitalovo pravilo............................................................................. 50 strana

4. Ispitivanje funkcija........................................................................................ 57 strana
Zadaci za vebu............................................................................................. 73 strana

5. Neodreeni integral....................................................................................... 75 szrana
5.1. Integraljenje metodom smene promenljivih...................................... 78 strana

5.2. Parcijalna integracija......................................................................... 82 strana

5.3. Integral racionalne funkcije............................................................... 85 strana

5.4. Integrali iracionalnih funkcija........................................................... 93 strana
3
Zbirka zadataka za vebe Matematika analiza

5.5. Integrali trigonometrijskih funkcija .................................................. 110 strana

5.6. Integral eksponencijalne funkcije..................................................... 114 strana
Zadaci za vebu................................................................................ 116 strana

6. Odreeni integral........................................................................................... 117 strana
Zadaci za vebu............................................................................................. 119 strana

6.1. Povrina ravnih likova....................................................................... 120 strana
6.1.1. Povrina ravnih likova u pravouglom kordinatnom sistemu. 120 strana
Zadaci za vebu..................................................................... 124 strana

6.1.2. Povrina ravnih likova u polarnom kordinatnom sistemu..... 125 strana
Zadaci za vebu..................................................................... 127 strana

6.1.3. Povrina ravnih likova u parametarskom obliku...................
Zadaci za vebu......................................................................

6.2. Duina luka krive............................................................................
6.2.1. Duina luka krive u pravouglom kordinatnom sistemu........
Zadaci za vebu.....................................................................

6.2.2. Duina luka krive u polarnom kordinatnom sistemu............
Zadaci za vebu.....................................................................

6.2.3. Duina luka krive u parametarskom obliku..........................
Zadaci za vebu.....................................................................

6.3. Zapremina rotacionih tela.................................................................
6.3.1. Zapremina rotacionih tela u pravouglom kord. sistemu.......
Zadaci za vebu.....................................................................

6.3.2. Zapremina rotacionih tela u polarnom kord. sistemu............
Zadaci za vebu.....................................................................

6.3.3. Zapremina rotacionih tela u parametarskom obliku..............
Zadaci za vebu.....................................................................

6.4. Povrina omotaa rotacionih tela.......................................................
6.4.1. Povrina omotaa rotacionih tela u pravouglom kord. sist. ..
Zadaci za vebu.....................................................................

6.4.2. Povrina omotaa rotacionih tela u polarnom kord. sist. ......
Zadaci za vebu.....................................................................

4
6.4.3. Povrina omotaa rotacionih tela u parametarskom obliku...
Zadaci za vebu.....................................................................

7. Funkcije vie promenljive.............................................................................
7.1. Diferencijal funkcije dve promenljive...............................................
7.1.1. Parcijalni izvodi i totalni diferencijali ..................................
Zadaci za vebu.....................................................................

7.1.2. Parcijalni izvodi sloene funkcije.dve promenljive..............
Zadaci za vebu.....................................................................

7.2.Ekstremi funkcije dve promenljive..........................................................
Zadaci za vebu..................................................................................

7.2.1. Uslovni ekstrem funkcije dve promenljive...........................
Zadaci za vebu.....................................................................

8. Diferencijalne jednaine................................................................................
8.1. Diferencijalne jednaine prvog reda..................................................
8.1.1. Dif. jednaine sa razdvojenim promenljivima.......................
Zadaci za vebu.....................................................................

8.1.2. Homogene diferencijalne jednaine......................................
Zadaci za vebu.....................................................................

8.1.3. Linearne diferencijalne jednaine..........................................
Zadaci za vebu.....................................................................

8.1.4. Bernulijeva diferencijalna jednaina.....................................
Zadaci za vebu.....................................................................

8.1.5. Egzaktna diferencijalna jednaina....................................... .
Zadaci za vebu.....................................................................

8.2. Diferencijalne jednaine drugog ( vieg ) reda..................................
8.2.1. Diferencijalne jednaine tipa ............................. ) (
) (
x f y
n
=
Zadaci za vebu.....................................................................

8.2.2. Nepotpune diferencijalne jedn. koje ne sadre y...................
Zadaci za vebu.....................................................................

8.2.3. Nepotpune diferencijalne jedn. koje ne sadre x...................
Zadaci za vebu.....................................................................

8.2.4. Homogena linearna dif. jedn. sa const. koeficijentima..........
Zadaci za vebu.....................................................................

8.2.5. Nehomogena linearna dif. jedn. sa const. koeficijentima......
Zadaci za vebu.....................................................................

Literatura....................................................................................................................
5
Matematika analiza Brojni nizovi
1. Brojni nizovi

Definicija: Preslikavanje skupa prirodnih brojeva u skup realnih brojeva zovemo brojni niz.
Niz je znai preslikavanje a . R N :

Obino koristimo skraeno oznaavanje:
1
) 1 ( a a =
2
) 2 ( a a =
M
n
a n a = ) (

... , , ,
3 2 1
a a a su lanovi niza, dok je opti lan niza.
n
a

Definicija: Niz { zovemo rastuim ako je }
n
a ;
3 2 1
K K
n
a a a a
a ako je a , tada je niz opadajui. K K
n
a a a
3 2 1
Rastue i opadajue nizove zajednikim imenom nazivamo monotonim nizovima.

Niz { je: - monotono rastui ako je za : }
n
a N n 0
1

+ n n
a a
- strogo monotono rastui ako je za : N n 0
1
>
+ n n
a a
- monotono opadajui ako je za : N n 0
1

+ n n
a a
-strogo monotono opadajui ako je za : N n 0
1
<
+ n n
a a

Kod nizova sa pozitivnim lanovima moemo koristiti i kriterijum kolinika za odreivanje
monotonosti : - monotono rastui, ako je za : N n 1
1
+
n
n
a
a

- strogo monotono rastui, ako je za : N n 1
1
>
+
n
n
a
a

- monotono opadajui, ako je za : N n 1
1
+
n
n
a
a

- strogo monotono opadajui, ako je za : N n 1
1
<
+
n
n
a
a
.

Definicija: Broj k je donja granica niza { ako niz nema manjeg lana od broja k: .
Broj je gornja granica niza { ako niz nema veeg lana od broja K: a .
}
n
a
n
a
n
a k
K
n
K }

Definicija: Niz { je ogranien, ako se moe zadati broj takav da je }
n
a M M a
n
.

7
Brojni nizovi Matematika analiza
Definicija: Broj A je granica niza , ako za bilo koje pozitivno postoji prag indeks
(prirodan broj koji zavisi od ) takav, da za sve prirodne brojeve , vai
da je
{ }
n
a
0
n
0
n n
< A a
n
.
Logikim simbolima napisano:
( )( ) N n n n A a N n
n
< > , 0
0 0
.

1. Primer: Odrediti opti lan niza K ,
25
1
,
16
1
,
9
1
,
4
1
, 1 .

Reenje:
2
1
1
1
) 1 ( 1 = = = a a

2
2
2
1
) 2 (
4
1
= = = a a

M
2
3
3
1
) 3 (
9
1
= = = a a

2
1
) (
n
n a a
n
= = .

6
5
,
5
4
,
4
3
,
3
2
.

Reenje:
2 1
1 1
) 1 (
3
2
1
+
+
= = = a a

M
2 2
1 2
) 2 (
4
3
2
+
+
= = = a a

2
1
+
+
=
n
n
a
n
.

23
26
,
18
17
,
13
10
,
8
5
,
3
2
.

Reenje:
2 1 5
1 1
) 1 (
3
2
2
1

+
= = = a a

2 2 5
1 2
) 2 (
8
5
2
2

+
= = = a a

2 3 5
1 3
) 3 (
13
10
2
3

+
= = = a a
M

2 5
1
2

+
=
n
n
a
n
.
8
4. Primer: Napisati prvih pet lanova niza
1
1
+
=
n
n
n
a .

Reenje: 0
1 1
1 1
) 1 (
1
=
+
= = a a

3
1
1 2
1 2
) 2 (
2
=
+
= = a a

2
1
1 3
1 3
) 3 (
3
=
+
= = a a

5
3
1 4
1 4
) 4 (
4
=
+
= = a a

3
2
1 5
1 5
) 5 (
5
=
+
= = a a
Traeni niz je znai K ,
3
2
,
5
3
,
2
1
,
3
1
, 0 .

5. Primer: Napisati prva etiri lana niza datog rekurzijom ako je . 1 3
1
+ =
n n
a a 2
1
= a

Reenje: 2
7
1
= a
a 1 2 3 1 3
1 2
= + = + = a
a 22 1 7 3 1 3
2 3
= + = + = a
a 67 1 22 3 1 3
3 4
= + = + = a
Traeni niz je znai K , 67 , 22 , 7 , 2 .

6. Primer: Ispitati monotonost niza
1
1
2
+
=
n
a
n
.

Reenje: Ako koristimo kriterijum razlike, tada je :
( )
( )( )
( )
( )( )
0
1 2 2
1 2
1 2 2
2 2 1
1
1
2 2
1
1
1
1 1 2
1
1
1
1 1
1
2 2 2 2
2 2
2 2 2 2 2 2
1
<
+ + +
+
=
+ + +
+
=
=
+
+ +
=
+
+ + +
=
+
+ +
=
+
n n n
n
n n n
n n n
n n n n n n n n
a a
n n

jer je n , znai da je niz strogo monotono opadajui. Poto niz ima samo pozitivne
lanove moemo primeniti i kriterijum kolinika:
N
1
2 2
1
1
1
1 ) 1 (
1
2
2
2
2
1
<
+ +
+
=
+
+ +
=
+
n n
n
n
n
a
a
n
n

9
jer je brojilac za svako n manji od imenioca. Znai da i na osnovu kolinikog
kriterijuma moemo konstatovati da je niz strogo monotono opadajui.
N

7. Primer: Ispitati monotonost niza
2 3
1 2
+
+
=
n
n
a
n
.

Reenje: Primenimo kriterijum razlike:

( )
( )
( )( ) ( )( )
( )( )
( )( ) ( )( )
0
2 3 5 3
1
2 3 5 3
5 3 10 6 6 9 4 6
2 3 5 3
5 3 1 2 2 3 3 2
2 3
1 2
5 3
3 2
2 3
1 2
2 1 3
1 1 2
2 2
1
>
+ +
=
+ +
+ + +
=
=
+ +
+ + + +
=
+
+
+
+
=
+
+
+ +
+ +
=
+
n n n n
n n n n n n
n n
n n n n
n
n
n
n
n
n
n
n
a a
n n

znai da je posmatrani niz strogo monotono rastui.

8. Primer: Ispitati ogranienost niza
n
n
a
n
1 +
= .

Reenje: Poto je
1
1
1
1 1
> + = + =
+
=
n n n
n
n
n
a
n
,
niz je ogranien sa donje strane i donja granica (infimum) je . Istovremeno je 1 = k
2
1
1
1 1
+ = + =
+
=
n n n
n
n
n
a
n
,
pa je niz ogranien i sa gornje strane i gornja granica (supremum) je . 2 = K

9. Primer: Dokazati da je niz
1
5
+
=
n
n
a
n
konvergentan, i da je granica broj . 5 = A

Reenje: Niz je konvergentan ako je ( )( ) N n n n A a N n
n
> < > , 0
0 0
.
Konkretno: N n n n
n
n
> <
+
, 5
1
5
0

N n n n
n
n n
> <
+

,
1
5 5 5
0

N n n n
n
> <
+
,
1
5
0

N n n n n > + < , 1
5
0

1
5
>
n
10
1
5
0

n
znai za moe se odrediti prag indeks 0 > 1
5
0

n
)
za koji vai, da svi lanovi niza koji
slede iza tog lana pripadaju okolini broja , odnosno broj je granica
posmatranog niza.
( + 5 , 5 5 5

10. Primer: Pokazati da je broj
5
3
= A granica niza
1 5
1 3
2
2
+
=
n
n
a
n
3
10
=
, i odrediti prag indeks
poev od kojeg svi lanovi niza pripadaju okolini granice .

Reenje: < A a
n

3
2
2
10
5
3
1 5
1 3

<
+
n
n

( )
3
2
2 2
10
1 5 5
3 15 5 15

<
+ +
n
n n

( )
3
2
10
1 5 5
8

<
n

( ) 1000
1
1 5 5
8
2
<
n

5
8000
1
2
> n 5

5
1601
2
> n
2 , 320 > n
n 89 , 17 >
n 18
0

znai da poev od svi lanovi niza pripadaju okolini broja
18
a
3
10
=
5
3
, a to ujedno znai
da je niz konvergentan i da je granica broj
5
3
, odnosno da
5
3
n
a ili drugaije pisano:

5
3
=
n
n
a lim .

11. Primer: Dati su nizovi
n
a
n
5
3 + = i
n
n
7
2 + = b . Odrediti graninu vrednost
. ( )
n n
n
b a +

lim

11
Reenje: ( ) =
|
.
|
\
|
+ +
|
.
|
\
|
+ = + = +

n n
b a b a
n n
n
n
n
n
n n
n
7
2 lim
5
3 lim lim lim lim
( ) 1 0 2 0 3
7
lim 2 lim
5
lim 3 lim = + + = + + +

n n
n n n n
.

12. Primer: Izraunati graninu vrednost ako su ) ( lim
n n
n
b a

n
a
n
1
5 + = i
2
1
8
n
b
n
+ = .

Reenje: 40 8 5
1
8 lim
1
5 lim lim lim ) ( lim
2
= =
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
+ = =

n n
b a b a
n n
n
n
n
n
n n
n
.

13. Primer: Ispitati konvergenciju niza
=
+
=
=
k n
n
n
k n
n
a
n
2 ,
2
1 2 ,
1
.

Reenje: Moramo posebno ispitati kako se ponaaju lanovi niza sa parnim i sa neparnim
indeksima. Ako je :

0
1
1 2
1
lim
1
lim lim 1 2 =
= = =

k n
a k n
n n
n
n
,

znai da lanovi sa neparnim indeksima nagomilavaju se oko take 0. Ako je:

1
1
lim
2 2
2
lim
2
lim lim 2 =
+
=
+
=
+
= =

k
k
k
k
n
n
a k n
n n n
n
n
,

znai da se lanovi sa parnim indeksima nagomilavaju oko take 1. Niz u ovom sluaju ima
dve take nagomilavanja, 0 i 1. U okolini obe take nagomilavanja niz ima beskonano puno
lanova, ali i van jedne okoline ima beskonano puno lanova. U takvom sluaju granica niza
ne postoji, znai da je niz divergentan.
n
a

14. Primer: Ispitati konvergenciju niza , i , a zatim konvergenciju
niza
1 3 + = n a
n
1 7 = n b
n
n
n
b
a
.

Reenje: znai da je niz divergentan. ( ) = + = + =

1 3 1 3 lim lim n a
n
n
n
n
a
i niz je divergentan. ( ) = = =

1 7 1 7 lim lim n b
n
n
n
n
b
Zbog divergencije ovih nizova granicu niza
n
n
b
a
ne moemo raunati kao
n
n
n
n
n
n
n
b
a
b
a

=
lim
lim
lim , jer
izraz
nije odreen. U ovakvim sluajevima reenje moemo odrediti na sledei nain:

12

7
3
0 7
0 3
1
7
1
3
lim
1
7
1
3
lim
1 7
1 3
lim =
+
=
+
=
|
.
|
\
|

|
.
|
\
|
+
=
+
=

n
n
n
n
n
n
n
n
b
a
n n n
n
n
n
lim
jer se izraz moe skratiti sa , i n , 0
1
n
u sluaju kada . Rezultat pokazuje da je niz n
n
n
b
a
konvergentan, i da je granica
7
3
.

15. Primer: Izraunati graninu vrednost
1 4 3
4 3 2
lim
2
2
+
+

n n
n n
n
, i odrediti konvergenciju niza.
Reenje:
3
2
1 4
3
4 3
2
lim
1 4
3
4 3
2
lim
1 4 3
4 3 2
lim
2
2
2
2
2
2
2
2
=
+
+
=
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
+
= |
.
|
\
|
=
+
+

n n
n n
n n
n
n n
n
n n
n n
n n n
.
Niz je konvergentan, lanovi konvergiraju ka broju
3
2
.

1
1
lim
2
+ +

n n
n
n
, i odrediti konvergenciju niza.

Reenje: 0
1
1
1
lim
1
1
1
1
lim
1
1
lim
n n
2
n
=
=
+
=
|
.
|
\
|
+ +
|
.
|
\
|

=
+ +

n
n
n n
n
n
n n
n
.
Niz je konvergentan, lanovi konvergiraju ka broju 0.

17 Primer: Izraunati graninu vrednost
3 2
1 5 3
lim
2
+
+

n
n n
n
, i ispitati konvergenciju niza.

Reenje: =
=
+
=
+
=
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
+
=
+
+

2 2
5 3
2
5 3
lim
3
2
1
5 3
lim
3 2
1 5 3
lim
2
n
n
n
n
n n
n
n n
n n n
.
Niz je divergentan.

3 2
1 3
lim
2
+
+ + +

n
n n n
n
, i odrediti konvergenciju
niza.

13
Reenje: 1
2
2
2
1 1
3
2
1
1 3
1
lim
3 2
1 3
lim
2
2
= =
+
=
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
+ + +
=
+
+ + +

n
n
n n
n
n
n n n
n n
.
Niz je konvergentan, lanovi konvergiraju broju 1.

3
2
2
7 2 4
2 3
lim
|
|
.
|
\
|
+ +
+

n n
n n
n
, i odrediti konvergenciju
niza.

Reenje:
64
27
4
3
lim
7 2
4
2 1
3
lim
7 2 4
2 3
lim
3
3
2
2
2
2
3
2
2
= |
.
|
\
|
=
|
|
|
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
+ +
|
.
|
\
|
+
=
|
|
.
|
\
|
+ +
+
n n n
n n
n
n n
n
n n
n n
.
Niz je konvergentan.

n
n
n 5 lim

, ako znamo da za vai 0 > a
1 lim =

n
n
a i 1 lim =

n
n
n .

Reenje: 1 1 1 lim 5 lim 5 lim 5 lim = = = =

n
n
n
n
n n
n
n
n
n n n .

n
n
n 5 6 lim +

.

Reenje: , = + + n ako n n n n n 7 6 5 6 6
tada je
n n n
n n n 7 5 6 6 +
znai i
n
n
n
n
n
n
n n n 7 lim 5 6 lim 6 lim

+
na osnovu prethodnog zadatka
1 6 6 lim +

n
n
n 1
odakle sledi da je
1 6 6 lim = +

n
n
n .

22. Primer: Izraunati graninu vrednost ( ) n n
n
+

3 lim .

14
Reenje: ( ) ( ) 0
3
3
3
lim
3
3
3 lim 3 lim =
=
+ +
+
=
+ +
+ +
+ = +

n n
n n
n n
n n
n n n n
n n n
.

23. Primer: Izraunati graninu vrednost ( )
3 3
2 lim n n
n

.

Reenje: ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
=
+ +
+ +
=
3 2
3
3
2
3 2
3
3
2
3 3 3 3
2 2
2 2
2 lim 2 lim
n n n n
n n n n
n n n n
n n

( ) ( )
0
2
2 2
2
lim
3 2
3
3
2
=
=
+ +

=

n n n n
n n
n
.

n
n
n
n
|
.
|
\
|
+

1
lim , ako znamo da je e
n
n
n
=
|
.
|
\
|
+

1
1 lim .

Reenje:
( )
( )
( )
=
|
|
.
|
\
|
+
+ =
|
.
|
\
|
+
=
|
.
|
\
|
+
+
=
|
.
|
\
|
+
+
+

1
1
1
1
1 lim
1
1
1 lim
1
1 1
lim
1
lim
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n n n
n
n
n

( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
= =
(
(
|
|
.
|
\
|
+
+ =
|
|
.
|
\
|
+
+
+

+
+

+
+

1
lim
1
1
1 lim
1
1
1 lim
1
1
1
1
n
n
e
n n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
=

( )
e
e e
n
n
n
1
1 1
lim
= =
+
= .

25. Primer: Izraunati graninu vrednost a
1 2
1 2
2
lim
+

|
.
|
\
|
+
+
n
n
n
n
.

Reenje: U brojiocu i imeniocu opteg lana niza koeficijenti uz nisu jednaki, pa prvo to
moramo da postignemo, a zatim ponavljamo postupak koji smo primenili u prethodnom
zadatku:
n
=
(
(
|
.
|
\
|
+
+ +
|
.
|
\
|
= |
.
|
\
|
+
+
= |
.
|
\
|
+
+
+ +

+

+

1 2 1 2 1 2 1 2
1 2
3 1 2
2
1
lim
1 2
4 2
2
1
lim
1 2
2
lim
n n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n

=
(
(
(
(
(
|
|
|
|
.
|
\
|
+
+
|
.
|
\
|
=
(
(
|
.
|
\
|
+
+
|
.
|
\
|
=
+
+

+ +

3
3
1 2
1 2 1 2 1 2
3
1 2
1
1
2
1
lim
1 2
3
1
2
1
lim
n
n
n
n n
n
n
n

15
0
1
2
1
lim
3
1 2
1
1
2
1
lim
3 3
1 2
3
3
1 2
1 2
=
=
|
.
|
\
|
=
(
(
(
(
(
(
|
|
|
|
|
.
|
\
|
|
|
|
|
.
|
\
|
+
+ =
+

+
+

e e
n
n
n
n
n
n
.

26. Primer: Izraunati graninu vrednost . ( ) | | n n n
n
ln 1 ln lim +

Reenje: Zadatak moemo reiti ako primenimo osnovna pravila logaritmovanja, na sledei
nain:
( ) | | 1 ln
1
1 lim ln
1
1 ln lim
1
1 ln lim
1
ln lim ln 1 ln lim = =
|
.
|
\
|
+ =
|
.
|
\
|
+ =
|
.
|
\
|
+ =
+
= +

e
n n n
n
n
n
n n n n
n
n
n
n n n n

ZADACI ZA VEBU:

1. Zadatak: Izraunati prvih pet lanova niza
3 2
2
2
2
+
=
n
n
a
n
.
2. Zadatak: Izraunati prvih pet lanova niza
n
n
a
n
|
.
|
\
|
=
2
sin

.
3. Zadatak: Odrediti opti lan niza ,...
125
1
,
25
1
,
5
1
, 1 .
4. Zadatak: Odrediti opti lan niza ...
32
1
,
16
1
,
8
1
,
4
1
,
2
1
, 1 .
5. Zadatak: Ispitati monotonost niza
3 2
3
+
=
n
a
n
.
6. Zadatak: Ispitati monotonost niza
2
1
1
n
a
n
+
= .
16
7. Zadatak: Ispitati ogranienost niza
2 4
1 7
+
=
n
n
a
n
.
8. Zadatak: Ispitati ogranienost niza
3
2
2
+
=
n
n
a
n
.
9. Zadatak: Pokazati da je granica niza
6
12 2
+
=
n
n
a
n
broj , zatim nai prag indeks
za okolinu granice.
2 = A
2
10
=
10. Zadatak: Dokazati da je niz
3
3
2
=
n
n
a
n
divergentan.
11. Zadatak: Dati su nizovi
6 7
2 3
+
=
n
n
a
n
i
2 3
6 6
=
n
n
n
b . Izraunati granine vrednosti
, lim i ( )
n n
n
b a

lim ( )
n n
n
b a

n
n
b
a
n
lim .
12. Zadatak: Izraunati graninu vrednost
( )
5
5
3
1
lim
n
n
n
+

.
|
|
.
|
\
|
+
+
+

1 6
3
1 2
1
lim
2 2
n
n
n
n
n
.
1 9 100
1 100
lim
2
2 3
+ +
+

n n
n n
n
.
2
1 2
lim
3 3
+
+

n
n n
n
.
3 2
lim
3 2
+
+

n
n n
n
.
17. Zadatak: Izraunati graninu vrednost ( ) 1 3 lim +

n n
n
.
18. Zadatak: Izraunati graninu vrednost ( )
3 3
9 2 1 2 lim + +

n n
n
.
19. Zadatak: Izraunati graninu vrednost |
.
|
\
|
+

n n n n
n
lim .
n
n
n 1 lim +

.
17
n
n
n 8 3 lim +

.
n
n
n
n
|
.
|
\
|
+

1
1
lim .
n
n
n
n
|
.
|
\
|

3
1 3
lim .
n
n
n
n
5
3
2
lim
|
.
|
\
|
+
+

.
n
n
n
n
2
1 2
3
lim
|
.
|
\
|
+
+

.
18
Matematika analiza Funkcije
2. Funkcije

U centru ispitivanja matematike analize stoji funkcija. Pojam funkcije se razvio iz
optih principa uzronih zavisnosti. Pri ispitivanju zavisnosti izmeu nekih veliina nalazimo
takve odnose, u kojima jednoj ili vie vrednosti neke veliine pripada odreena vrednost neke
druge veliine. Tada ovu drugu veliinu nazivamo funkcijom prve ili prvih veliina.

U funkcijskom odnosu veliinu koju biramo nazivamo nezavisnom promenljivom, dok
veliinu koja se rauna nazivamo zavisnom promenljivom.

U zavisnosti od toga da li je zavisna promenljiva funkcija samo jedne ili vie
nezavisnih promenljivih razlikujemo funkcije jedne promenljive i funkcije vie promenljivih.
Mi emo se za sada zadrati na funkcijama jedne realne promenljive i ispitivaemo njihove
osobine.

Funkcija se moe zadati na vie naina, ali sa matematikog aspekta najvaniji nain
je zadavanje funkcije formulom. Tada se zadaje veza koja sem zavisne promenljive
y i nezavisne promenljive x moe da sadri samo neke brojeve. Ako elimo da izraunamo
one vrednosti funkcije y koje pripadaju vrednostima nezavisne promenljive, tada u
zadatu formulu umesto promenljive x uvrtavamo vrednost .
) (x f y =
0
x x =
0
x

Nedostatak zadavanja funkcije formulom je u tome da nije dovoljno oigledna. Zato se
trudimo da ispitivanjem njenih osobina nacrtamo krivu ili grafik funkcije, koji ima ba tu
prednost oiglednosti.

Definicija: Grafik funkcije je skup onih taaka u ravni, ije su apscise (x-kordinate) vrednosti
nezavisne promenljive, a ordinate (y-kordinate) su odgovarajue vrednosti zavisne
promenljive.

2.1. Oblast definisanosti funkcije

Definicija: Funkcija je definisana u taki ako za postoji vrednost funkcije, a
ako se za ne moe izraunati vrednost funkcije tada kaemo da funkcija nije
definisana u taki
) (x f y =
0
x
0
x
0
x
0
x .

Definicija: Skup svih taaka u kojima je funkcija definisana naziva se oblast
definisanosti (ili domen) funkcije i oznaava se sa
) (x f y =
f
D .

Definicija: Skup svih moguih vrednosti zavisne promenljive y koji pripadaju svim moguim
vrednostima nezavisne promenljive iz oblasti definisanosti, naziva se skup
vrednosti (ili kodomen) funkcije i oznaava se sa .
f
CD

19
Funkcije Matematika analiza
27. Primer: Odrediti oblast definisanosti funkcije
6 5
7
) (
2
3
+
+
=
x x
x
x f .

Reenje: Imenilac racionalne funkcije ne sme biti nula, zato:

( )( ) 3 2
7
) (
3

+
=
x x
x
x f

__________ __________
3 0 3
2 0 2 :

x x
x x D
f
je oblast definisanosti funkcije. { 3 , 2 \ R D
f
= }

x
e x x x f
1
3 1 ) ( + + = .

Reenje: Iracionalna funkcija sa parnim korenom je definisana samo za nenegativne vrednosti
pod korenom, a kod eksponencijalne funkcije izloilac treba da bude definisan, zato:

0
0 3
0 1 :

+
x
x
x D
f

0
3
1 :

x
x
x D
f

je oblast definisanosti funkcije. | ) ( | 3 , 0 0 , 1 : x D
f

( ) x
x
x f
+
=
1 ln
1
) ( .

Reenje: Logaritamska funkcija je definisana samo za pozitivne argumente, zato:

( ) 0 1 ln
0 1
0 1 :

>
+
x
x
x D
f

0 1 1
1
1 :

<

x x
x
x D
f

je oblast definisanosti funkcije. | ) ( 1 , 0 0 , 1 : x D
f
)

20
30. Primer: Odrediti oblast definisanosti funkcije ( )
x
x f 2 3 arcsin ) ( + = .

Reenje: Funkcije i arccos su definisane u zatvorenom intervalu , zato: x arcsin x | 1 , 1 |

__ __________ __________ __________ __________ __________
R x svako za 0 2 jer , nemogue je to 2 2 4
1 2 3 1 :
>
+
x x
x
f
D
, funkcija nije definisana ni za jednu vrednost promenljive x. x D
f
:

|
.
|
\
|
+
=
x
x
x f
5
2
arcsin ln ) ( .

Reenje: Ako uzmemo u obzir oblasti definisanosti svih elementarnih funkcija koji su
sastavni delovi date sloene funkcije, tada je:

0
5
2
arcsin
1
5
2
1
0 5 :
>
+

x
x
x
x
x D
f

1
5
2
0
1
5
2
1
5 :
+
<
x
x
x
x
x D
f

1
5
2
0
5 :
+
<
x
x
x D
f

:
f
D

( )
( )
(
\
|

+ +

+
>
+
, 5
2
3
, :
0
5
3 2
0
5
5 2
5 , 2 :
0 1
5
2
1
5
2
0
5
2
2
1
x D
x
x
x
x x
x D
x
x
x
x
x
x

2 1
D D D
f
=

(
\
|

2
3
, 2 : x D
f
je oblast definisanosti funkcije.

21
ZADACI ZA VEBU:

26. Zadatak: Odrediti oblast definisanosti funkcije
1
) (
2
+
=
x
x
x f .
1
1
) (
+
=
x
x
x f .
28. Zadatak: Odrediti oblast definisanosti funkcije 5 ) (
2
+ + = x x x f .
29. Zadatak: Odrediti oblast definisanosti funkcije 2 ) (
2
= x x f .
30. Zadatak: Odrediti oblast definisanosti funkcije ( ) 1 ln ) (
2
+ = x x f .
31. Zadatak: Odrediti oblast definisanosti funkcije ( ) 4 5 ln ) (
2
+ = x x x f .
3
1 ) ( + = x x f .
33. Zadatak: Odrediti oblast definisanosti funkcije x x f 3 cos ) ( = .
x
x
x f
+
=
1
2
arccos ) ( .
2
3 4
2
4
ln ) ( x x
x
x
x f +
+
= .

2.2. Parnost i neparnost funkcije

Definicija: Funkcija je parna ako za vai da je . ) (x f y =
f
D x ) ( ) ( x f x f =

Grafik parne funkcije je simetrian u odnosu na y-osu.

Definicija: Funkcija je neparna ako za vai da je . ) (x f y =
f
D x ) ( ) ( x f x f =

Grafik neparne funkcije je simetrian u odnosu na kordinatni poetak.

22
32. Primer: Ispitati parnost konstantne funkcije
2
3
) ( = x f .
Reenje: Da bismo utvrdili parnost ili neparnost neke funkcije, treba da ispitamo . U
ovom sluaju je:
) ( x f
) (
2
3
) ( x f x f = =
u svakoj taki oblasti definisanosti, a to znai da je funkcija: x

2
3
) ( = x f
parna funkcija.

33. Primer: Ispitati parnost polinomne funkcije . x x x x f + =
3 5
5 ) (

Reenje: Takoe ispitujemo : ) ( x f
( ) ( ) ( ) x x x x f + =
3 5
5 ) (
x x x x f + =
3 5
5 ) (
( ) x x x x f + =
3 5
5 ) (
) ( ) ( x f x f =
za svaku taku oblasti definisanosti, a to znai da je funkcija : x
x x x x f + =
3 5
5 ) (
neparna.

34. Primer: Ispitati parnost logaritamske funkcije . x x f ln ) ( =

Reenje: Logaritamska funkcija definisana je za vrednosti , zato : x x f ln ) ( = 0 > x
) ln( ) ( x x f =
nije ni definisano, naime za sledi , a logaritam negativnih brojeva nije definisan.
To znai da funkcija:
0 > x 0 < x
x x f ln ) ( =
nije ni parna ni neparna .

35. Primer: Ispitati parnost eksponencijalne funkcije ( )
x x
a a x f

+ =
2
1
) ( .
Reenje: ( )
x x
a a x f + =

2
1
) (
) ( ) ( x f x f =
23
u svakoj taki oblasti definisanosti, a to znai da je funkcija:
( )
x x
a a x f

+ =
2
1
) (
parna.

36. Primer: Ispitati parnost iracionalne funkcije ( ) ( )
5
2
5
2
1 1 ) ( + + = x x x f .

Reenje: ( ) ( )
5
2
5
2
1 1 ) ( + + = x x x f
( ) ( )
5
2
5
2
1 1 ) ( + + = x x x f
) ( ) ( x f x f =
( ) ( )
5
2
5
2
1 1 ) ( + + = x x x f
parna.

37. Primer: Ispitati parnost logaritamske funkcije ( ) 1 log ) (
2
+ + = x x x f
a
.

Reenje: ( ) |
.
|
\
|
+ + = 1 log ) (
2
x x x f
a

( )
(
(
+ +
+ +
+ =
x x
x x
x x x f
a
1
1
1 log ) (
2
2
2

x x
x x
x f
a
+ +
+
=
1
1
log ) (
2
2 2

x x
x f
a
+ +
=
1
1
log ) (
2

( ) x x x f
a a
+ + = 1 log 1 log ) (
2

( ) x x x f
a
+ + = 1 log 0 ) (
2

( ) 1 log ) (
2
+ + = x x x f
a

) ( ) ( x f x f =
( ) 1 log ) (
2
+ + = x x x f
a

neparna.

24
ZADACI ZA VEBU:

36. Zadatak: Ispitati parnost funkcije .
x x
e e x f

+ = ) (
x x
a a x f

= ) (
38. Zadatak: Ispitati parnost funkcije
2
1
) (
x
x x f + = .
39. Zadatak: Ispitati parnost funkcije . x x x f 4 ) (
3
=
2
1
10
) (
x
x
x f
+
= .
2 2
1 1 ) ( x x x x x f + + + = .
x
x
x f
+
=
1
1
ln ) ( .
x
x f 2 ) ( =
44. Zadatak: Ispitati parnost funkcije ( ) 1 sin ) (
3 5
+ = x x x f .
|
.
|
\
|
+
=
4
6
cos ) (
4
x
x f .

2.3. Periodinost funkcije

Definicija: Funkcija je periodina ako postoji pozitivan realan broj takav, da za
svaku taku x oblasti definisanosti vai . Svaki broj koji
zadovoljava ovaj uslov je period funkcije , dok je najmanji takav broj
osnovni period.
) (x f y =
) ( ) ( x f x f = +
) (x f = y
0

38. Primer: Ispitati periodinost funkcije
3
sin ) (
x
x f = , zatim odrediti osnovni period.

25
Reenje: Z k k
x x
x f
|
.
|
\
|
+ = = , 2
3
sin
3
sin ) ( jer je funkcija sin periodina po . Ako je
funkcija
x 2
3
sin ) (
x
x f = periodina, onda mora da postoji broj takav, da je:
) ( ) ( x f x f = +

|
.
|
\
|
+ =
+

k
x x
2
3
sin
3
sin

k
x x
2
3 3 3
+ = +

k 2
3
=
je pozitivan broj za , znai da je funkcija: k 6 =
+
Z k

3
sin ) (
x
x f =
periodina po . Osnovni period se dobija za , u ovom sluaju . k 6 = 1 = k 6
0
=

39. Primer: Ispitati periodinost funkcije
5
2 3
cos ) (

=
x
x f , i odrediti osnovni period.

Reenje: |
.
|
\
|
+
= k
x x
x f 2
5
2 3
cos
5
2 3
cos ) (
) ( ) ( x f x f = +

( )
|
.
|
\
|
+
=
+

k
x x
2
5
2 3
cos
5
2 3
cos

k
x x
2
5
2 3
5
2 3 3
+
=
+

k 2
5
3
=

3
10 k
= je period, a osnovni period je :

3
10
0

= .

40. Primer: Ispitati periodinost funkcije x x f
2
cos 1 ) (

+ = , i odrediti osnovni period.

Reenje:
|
.
|
\
|
+ + = + =

k x x x f 2
2
cos 1
2
cos 1 ) (
) ( ) ( x f x f = +
26
( )
|
.
|
\
|
+ + = + +
k x x 2
2
cos 1
2
cos 1
|
.
|
\
|
+ =
|
.
|
\
|
+

k x x 2
2
cos
2 2
cos
k 2
2
=

je period, a osnovni period je: k 4 =
. 4
0
=

41. Primer: Ispitati period funkcije , zatim odrediti osnovni period. x x f
2
cos ) ( =

Reenje: Primenom trigonometrijskog identiteta
2
2 cos 1
cos
2
x
x
+
= zamenimom kvadratnu
trigonometrijsku funkciju sa linearnom:
( ) k x x
x
x x f 2 2 cos
2
1
2
1
2 cos
2
1
2
1
2
2 cos 1
cos ) (
2
+ + = + =
+
= =
) ( ) ( x f x f = +
( ) ( ) k x x 2 2 cos
2
1
2
1
2 cos
2
1
2
1
+ + = + +
cos ( ) ( k x x 2 2 cos 2 2 + = + )
2 k 2 =
je period, a osnovni period je : k =
= .
0

42. Primer: Ispitati periodinost funkcije x x f sin ) ( = .

Reenje: ( ) k x x x f 2 sin sin ) ( + = =
) ( ) ( x f x f = +
( ) k x x 2 sin + = + sin
k x x 2 + = +

2 2
4 4 k x k x x + + = +
. 4 4
2 2
const k x k + =
poto dobijeno sadri , znai da ne postoji pozitivna konstanta za koje je
, a to znai da funkcija
x
) x ( ) ( f x f = + x x f sin ) ( = nije periodina.

27
ZADACI ZA VEBU:

46. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije
4
1 3
sin ) (
+
=
x
x f .
47. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije x x f 4 sin
2
1
3
2
) ( + = .
48. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije x x f 2 sin
3
1
) ( = .
49. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije |
.
|
\
|
+ =
6 2
cos ) (
x
x f .
50. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije . ( x x f 3 cos ) (
2
= )
51. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije . x x f 3 sin 10 ) ( =
52. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije . x x f
2
sin ) ( =
53. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti za funkciju .
0
x x x f 2 cos 3 2 sin 2 ) ( + =
54. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije
2
3
tan ) (
x
x f = .
55. Zadatak: Ispitati periodinost i odrediti osnovni period funkcije x x f tan ) ( = .

2.4. Inverzna funkcija

Definicija: Ako je funkcija bijekivna (zavisnost izmeu promenljivih x i y je takva,
da zadavanje bilo koje promenljive jednoznano odreuje drugu), tada pod
njenom inverznom funkcijom podrazumevamo onu funkciju , ija je
oblast definisanosti skup vrednosti funkcije , i ako je tada je
za svaku taku oblasti definisanosti, odnosno inverzna funkcija
funkcije je takva funkcija za koju vai da je:
) (x f y =
1
) (
1
x f y

=
0 0
) ( y x f =
1
) (x f
0 0
1
) ( x y f =
) (x f
1
0
x
f ) (
1
x
( ) x x f f = ) ( ili , i ako je tada je . ( ) x y f =

f f
CD D f :
f f
D CD f :

28
Iz same definicije sledi da kod funkcije i njene inverzne funkcije menjaju ulogu
nezavisna i zavisna promenljiva ( i ), oblast definisanosti i skup vrednosti ( i ).
f
1
f
x y
f
D
f
CD

Kod odreivanja inverzne funkcije iskoristiemo tano ovu osobinu.

43. Primer: Za funkciju odrediti inverznu funkciju , i oblast
definisanosti inverzne funkcije .
1 ) ( + = x x f ) (
1
x f

1
f
D

Reenje: 1 : + = x y f
kod inverzne funkcije menjaju ulogu nezavisna i zavisna promenljiva,
1 :
1
+ =
y x f
iz ove formule treba izraziti zavisnu promenljivu funkcije , y
1
f
1 :
1
=
x y f
pa je traena inverzna funkcija
1 ) (
1
=
x x f
a oblast definisanosti ove funkcije je . R x D
f

:
1

44. Primer: Za funkciju
2
ln ) (
x
x f = odrediti inverznu funkciju , i oblast
definisanosti inverzne funkcije .
) (
1
x f

1
f
D

Reenje:
2
ln :
x
y f =

x
x
e y
y
e
y
x f
2
2
2
ln :
1
=
=
=

x
e x f 2 ) (
1
=
je traena inverzna funkcija, a oblast definisanosti ove funkcije je . R x D

f

:
1

45. Primer: Odrediti inverznu funkciju za
3 2
1 ) ( + = x x f , a zatim oblast definisanosti
dobijene inverzne funkcije.

Reenje:
3 2
1 : + = x y f

1
1
1
1 :
3
3 2
2 3
3
2 1
=
=
+ =
+ =
x y
x y
y x
y x f

29
1 ) (
3 1
=
x x f
je traena inverzna funkcija, a oblast definisanosti ove funkcije je:

( )( )
1
0 1
0 1 1
0 1 :
2
3
1

+ +

x
x
x x x
x D
f
. | ) +
, 1 :
1
x D
f

46. Primer: Odrediti inverznu funkciju i oblast definisanosti inverzne funkcije za
. x x f 3 arctg ) ( =

Reenje: x y f 3 arctg : =

x y
y x
y x f
tg
3
1
3 tg
3 arctg :
1
=
=
=

x x f tg
3
1
) (
1
=

je traena inverzna funkcija, a oblast definisanosti ove funkcije je
|
.
|
\
|

2
,
2
:
1

x D
f
.

47. Primer: Odrediti inverznu funkciju za
x
x
e
e
x f
cos
cos
2
1
) (
+

= i oblast definisanosti dobijene
inverzne funkcije.

Reenje:
x
x
e
e
y f
cos
cos
2
1
:
+

=

( )
( ) x x e
x e e x
e e x
e
e
x f
y
y y
y y
y
y
2 1 1
2 1
1 2
2
1
:
cos
cos cos
cos cos
cos
cos
1
+ =
=
= +
+

=

30

|
.
|
\
|
+
=

+
=

+
=
x
x
y
x
x
y
x
x
e
y
1
2 1
ln arccos
1
2 1
ln cos
1
2 1
cos

|
.
|
\
|
+
=
x
x
x f
1
2 1
ln arccos ) (
1

je traena inverzna funkcija, a oblast definisanosti je:

1
1
2 1
ln 1
0
1
2 1
0 1 :
1
+

>
x
x
x
x
x D
f

e
x
x
e
x
x
x D
f
>
1
2 1 1
0
1
2 1
1 :
1

e
x
x
e
D
f

1
2 1 1
:
1

e
x
x
e x
x
+
1
2 1 1
1
2 1

0
1
2 1
0
1
1
2

+
e
x
x
e x
x 1

( )
0
1
2 1
0
1
1 2
+ +
+ +
x
ex e x
x e
x ex e

( )
( )
( )
0
1
1 2
0
1
1 1 2
+ +
+ +
x
e x e
x e
e x e

( ) +
(
\
|
+

|
.
|
, 1
2
1
, 1 ,
1 2
1
e
e
x
e
e
x
oblast definisanosti inverzne funkcije je presek ovih oblasti,
(
e
e
e
e
x D
f
2
1
,
1 2
1
:
1
.
31
ZADACI ZA VEBU:

56. Zadatak: Odrediti inverznu funkciju i oblast definisanosti inverzne funkcije za
. 3 2 ) ( + = x x f
. 1 ) (
2
= x x f
3 3
1 ) ( x x f = .
5
2
log ) (
+
=
x
x f .
. 1 sin cos ) ( + = x x x f
|
.
|
\
|
+
=
1
arcsin ln ) (
x
x
x f .
|
.
|
\
|
+
=
1
1
ln arctan 2 ) (
x
x
x f .
. ( ) 1 sin 2 1 cos 2 = y y e
x
. 1 cos 2 sin 2 = +
x x
e y y e

32
2.5. Granina vrednost i neprekidnost funkcije

Definicija: Funkcija ima graninu vrednost A u taki ) (x f y = a , ako za svaki niz taaka
koji i , vai da , i to obeleavamo na sledei nain:
.
a a x
A =
x
x f ) (
A x f ) (
a x
lim

Definicija: Ako je i tada po dogovoru kaemo da , a broj
zovemo: leva granina vrednost funkcije u taki
a x <
( = a f
a x
)
0 a x
) (x f 0 ) ( lim
0

x f
a x
a.

Definicija: Ako je i tada po dogovoru kaemo da , a broj
zovemo: desna granina vrednost funkcije u taki
a x >
( ) = a f
a x
)
0 + a x
) (x f 0 ( lim
0
+
+
x f
a x
a.

Definicija: Funkcija je neprekidna u taki ) (x f y = a , ako u toj taki postoje leva i desna
granina vrednost, i ako su one jednake sa vrednou funkcije u toj
taki: odnosno ) ( lim ) ( lim
0
x f a
a x a x +
= ) (
0
f x f = ) 0 ( ) ( ) 0 ( + = = a f a f a f .

Prilikom izraunavanja granine vrednosti funkcije u nekoj taki a esto dobijamo neodreen
izraz. U ovakvim sluajevima pomou razliitih algebraskih transformacija oslobaamo se od
neodreenosti u izrazu. Neodreeni izrazi se mogu pojaviti u sedam razliitih oblika, koje
moemo uvrstiti u tri grupe.

Neodreeni izrazi: 1.
,
0
0

2. 0 ,
3. 1 , 0 ,
0 0

Ako raunamo graninu vrednost oblika
) (
) (
lim
x Q
x P
a x
i , tada imamo
neodreen izraz oblika
0 ) ( ) ( = = a Q a P
0
0
, koji treba skratiti sa binomom . a x

1 2
1
lim
3
3
1
+

x x
x
x
.

Reenje:
( )( )
( )( )
( )
( )
3
1
3
1 1 1
1 1 1
1
1
lim
1 1
1 1
lim
1 2
1
lim
2
2
1
2
2
1
3
3
1
= =
+
+ +
=
+
+ +
=
+
+ +
=
+

x x
x x
x x x
x x x
x x
x
x x x
.
33
2 2
6 5
lim
2 3
2
2
+
+
x x x
x x
x
.

Reenje:
( )( )
( )( ) 3
1
1 4
3 2
1
3
lim
1 2
3 2
lim
2 2
6 5
lim
2
2
2
2
2 3
2
2
=
=

=
+
+

x
x
x x
x x
x x x
x x
x x x
.

25
25 10
lim
2
2
5

+
x
x x
x

Reenje:
( )
( )( )
0
10
0
5
5
lim
5 5
5
lim
25
25 10
lim
5
2
5
2
2
5
= =
+
=
+

=
+

x
x
x x
x
x
x x
x x x
.

Granine vrednosti oblika
) (
) (
lim
x Q
x P
x
najee su neodreeni izrazi oblika
, koje
reavamo tako da izvlaimo pred zagradu i skartimo sa najveim stepenom promenljive x.

12 2
3 5 2 3
lim
3
2 3
+
+

x x
x x x
x
.

Reenje:
2
3
12 1
2
3 5 2
3
lim
12 1
2
3 5 2
3
lim
12 2
3 5 2 3
lim
3 2
3 2
3 2
3
3 2
3
3
2 3
=
+
+
=
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
+
=
+
+

x x
x x x
x x
x
x x x
x
x x
x x x
x x x
,
skratili smo izraz sa , i kada , tada
3
x x 0
5
, 0
2
2

x x
itd.

1 5
10 2 3
lim
2
3

+

x x
x x
x
.

Reenje: =
= =

+
=
|
.
|
\
|

|
.
|
\
|
+
=

+

5 5
3
lim
1 1
5
10 2
3
lim
1 1
5
10 2
3
lim
1 5
10 2 3
lim
2
2
2
2
2
2
2
3
x
x x
x x
x
x x
x
x x
x x
x x
x x
x x x x
.

1 2
5 4
lim
2
+ +
+

x x
x
x
.

34
Reenje: 0
4
2
4
lim
1
2
5
4
lim
1
2
5
4
lim
1 2
5 4
lim
2
=
=
+
=
+ +
+
=
|
.
|
\
|
+ +
|
.
|
\
|
+
=
+ +
+

x
x
x
x
x
x x
x
x
x x
x
x x x x
.

Granine vrednosti neodreenog oblika kod iracionalnih izraza najee moemo
reavati racionalizacijom brojilaca ili imenilaca.

54. Primer: Izraunati graninu vrednost ( ) x x
x
3 1 9 lim
2
+

.
Reenje: ( ) ( ) =
+ +
+
=
+ +
+ +
+ = +

x x
x x
x x
x x
x x x x
x x x
3 1 9
9 1 9
lim
3 1 9
3 1 9
3 1 9 lim 3 1 9 lim
2
2 2
2
2
2 2

0
1
3 1 9
1
lim
2
=
=
+ +

x x
x
= .

x
x
x
1 1
lim
0
+
.

Reenje:
( ) ( )
=
+ +
=
+ +
+
=
+ +
+ +
+
=
+

1 1
lim
1 1
1 1
lim
1 1
1 1 1 1
lim
1 1
lim
0 0 0 0
x x
x
x x
x
x
x
x
x
x
x
x x x x

2
1
1 1
1
1 1
1
lim
0
=
+
=
+ +
x
x
= .

x
x x
x
2 sin
tg 1 tg 1
lim
+
.

Reenje: =
+ +
+ +
+
=
+

x x
x x
x
x x
x
x x
x x
tg 1 tg 1
tg 1 tg 1
2 sin
tg 1 tg 1
lim
2 sin
tg 1 tg 1
lim

( ) ( )
=
+ +
=
+ +

=

x x x x
x
x x x x
x x
x x
tg 1 tg 1 cos sin 2
tg 2
lim
tg 1 tg 1 cos sin 2
tg 1 tg 1
lim

( ) ( )
=
+ +

=
+ +
=

x x x x x x x
x
x
x x
tg 1 tg 1 cos
1
lim
tg 1 tg 1 cos sin
cos
sin
lim
2

( ) ( )
2
1
1 1 1
1
2
=
+

= .

35
Kod raunanja graninih vrednosti trigonometrijskih funkcija najee moemo
reiti zadatak primenom osnovnog limesa 1
sin
lim
0
=
x
x
x
i 1
sin
0
=
kx
kx
x
lim .

x
x
x
3 sin
lim
0
.

Reenje: 3 3 1 3
3
3 sin
lim
3 sin
lim
0 0
= = =

x
x
x
x
x x
.

2
0
cos 1
lim
x
x
x
.
Reenje:
2
1
1 1
2
1
2
2
sin
2
2
sin
2
1
lim
4
4
2
sin 2
lim
cos 1
lim
0
2
2
0
2
0
= = =

x
x
x
x
x
x
x
x
x x x
.

x
x x
x
3
0
sin
sin tg
lim

.

Reenje: =
=
|
.
|
\
|

=

2
2
2
0
3
0
3
0
3
0
sin cos
cos 1
lim
sin
1
cos
1
sin
lim
sin
sin
cos
sin
lim
sin
sin tg
lim
x
x
x x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x x
x x x x

2
1
1
2
1
1
1
sin
lim
cos 1
lim
cos
1
lim
sin
cos 1
cos
1
lim
2
2
0
2
0 0
2
2
2
0
= =
=

x
x
x
x
x x
x
x
x
x
x x x x
.

x
x
x
2 cos 1
lim
0

.

Reenje: = = =
+
=

x
x
x
x
x
x x
x
x
x x x x
sin
2 lim
sin 2
lim
sin cos 1
lim
2 cos 1
lim
0
2
0
2 2
0 0

= = = =

x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x x x 0 0 0
lim 1 2
sin
lim 2
sin
lim 2

( )

+
=

+
=
=

+
0 2
0 2
0 1 2
0 1 2
lim 2
lim 2
0
0
x ha
x ha
x ha
x ha
x
x
x
x
x
x
.
36
Kod graninih vrednosti u kojima se i u osnovi i u izloiocu pojavljuje promenljiva
x, i izraz je neodreen oblika 1 , primenjujemo osnovni limes
e
x
x
x
=
|
.
|
\
|
+

1
1 lim , gde je broj
iracionalna konstanta, Neperov (ili Ojlerov) broj. ... 045 459 828 281 718 , 2 = e

x
x
x
x
|
.
|
\
|
+
+

1 2
2 2
lim .

Reenje: =
|
.
|
\
|
+
+ =
|
.
|
\
|
+
+ =
|
.
|
\
|
+
+ +
=
|
.
|
\
|
+
+
+
+

1 2
1 2
1 2
1
1 lim
1 2
1
1 lim
1 2
1 1 2
lim
1 2
2 2
lim
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x x x
x
x
x

( )
= =
(
(
|
.
|
\
|
+
+ = |
.
|
\
|
+
+ =
+

+
+

+
+

1 2
1 2
1 2
1 2
1 2
lim
1 2
1
1 lim
1 2
1
1 lim
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
e
x x

e e e
x
x
x
= = =
+ 2
1
1 2
lim
.

62. Primer: Izraunati graninu vrednost . ( )
x
x
x
ctg
0
tg 1 lim +

Reenje: ( ) e
t
t
x
t x
x
x
t
t
x
x
x
x
= |
.
|
\
|
+ =

=
=
|
|
.
|
\
|
+ = +

1
1 lim 0
ctg
ctg
1
1 lim tg 1 lim
ctg
0
ctg
0
.

( )
x
x
x
+
1 ln
lim
0
.
Reenje:
( )
( ) ( ) ( ) =

=
=
(
+ =
(
+ =
(
+ =
+

t
x
t
x
x x x
x x
x
x
x
x
x x x
0
1
1 lim ln 1 ln lim 1 ln
1
lim
1 ln
lim
1
0
1
0 0 0

1 ln
1
1 lim ln = =
(
(
|
.
|
\
|
+ =

e
t
t
t
.

64. Primer: Odrediti vrednost konstante tako, da funkcija
bude neprekidna.
A
> +
=
<
=
0 , 1
0 ,
0 , 1
) (
2
x x
x A
x x
x f

Reenje: Funkcija (parabola) je neprekidna za vrednosti , isto tako je funkcija
(prava) neprekidna za vrednosti . Da bi data funkcija bila neprekidna,
2
1 x 0 < x
f x + 1 0 > x ) (x
37
vrednost funkcije u treba definisati tako da ona bude neprekidna i u taki spajanja,
odnosno treba da je:
0 = x
) (x =
) x
2
1 =
=
1
1
1
) (x =
( ) = +
1 1+ =
2 =
+
=

x
e
x
) (x f =
2
4
2
x
x
( ) 2
x
x
( ) 2 + x
4 =
) (x f
=
2
x
x
) ( lim ) 0 ( lim
0 0
x f f f
x x +
=
( ( ) x A
x x
+ = =
+
1 lim 1 lim
0 0

1 = A
znai
.
>
=
<
0 ,
0 ,
0 ,
) (
2
x x
x
x x
x f

65. Primer: Odrediti vrednost parametra tako, da funkcija
bude neprekidna.
< +
+
=

0 ,
0 , 1
) (
x x
x e
x f
x

Reenje: Slino reavanju prethodnog zadatka:
) ( lim ) 0 ( lim
0 0
x f f f
x x +
=
( ) 1 lim 1 lim
0
0
0
+ = +

+

x
x x
e e x
1 1 0 + = +
2 =
znai funkcija je neprekidna ako je , odnosno ) (x f 2 =
.
<
+
0 , 2
0 , 1
) (
x
x
x f

66. Primer: Odrediti vrednost parametra tako da je funkcija A
=
2 ,
2 ,
2
4
) (
2
x A
x
x
x
x f
neprekidna.

Reenje: ) ( lim ) 2 ( lim
0 2 0 2
x f f
x x +
=

2
4
lim lim
2
0 2 0 2

= =
+
x
x
A
x x

( ) ( )( )
2
2 2
lim
2
2
lim
0 2 0 2

+
= =
+
+
x
x x
A
x
x x

( ) 2 lim lim
0 2 0 2
+ = =
+
x A
x x
4 = A
znai da je funkcija neprekidna za , odnosno 4 = A

=
2 , 4
2 ,
2
4
) (
x
x
x f .
38
ZADACI ZA VEBU:

65. Zadatak: Odrediti garninu vrednost
( )
2
1
1
1
lim
x
x

.
66. Zadatak: Odrediti garninu vrednost ( ) 5 6 5 lim
2 3
2
+
x x x
x
.
4 4 3
2 7 4
lim
2
2
2

x x
x x
x
.
6
9
lim
2
2
3

x x
x
x
.
x x
x x
x

+

2
2
2
2 4
lim .
70. Zadatak: Odrediti garninu vrednost ( ) 1 1 lim
2 2
+

x x
x
.
71. Zadatak: Odrediti garninu vrednost ( ) x x
x
+

1 lim
2
.
x
x
x
1 1
lim
2
0
+
.
1
lim
2
1

x
x x
x
.
1 1
1 1
lim
0
+
+
x
x x
x
.
x
x
x
2
0
lim

.
x
x x
x
0
lim .
77. Zadatak: Odrediti garninu vrednost za funkciju ) ( lim
0
x f
x
+
>
=
0 , 1
0 ,
sin
) (
x x
x
x
x
x f .
x
x
x
5 sin
lim
0
.
39
x
x
x
2 sin
3 sin
0
lim .
x
x
x
tan
0
lim .
x
x x x
x
sin tan
0
lim .
x
x x
x
sin
3 sin
2
0
lim .
mx
x
x
k
|
.
|
\
|
+

1 lim .
x
x
x

|
.
|
\
|
+
1
1
1 lim .
x
x
x
x
|
.
|
\
|
+

3
5
lim .
3
1
2 3
4 3
lim
+

|
.
|
\
|
+
x
x
x
x
.
|
|
.
|
\
|
x
x
x
x
1
1
ln
1
0
lim .

88. Zadatak: Odrediti vrednost parametra tako da funkcija A
( )
=

=
0 ,
0 ,
3
sin
2
) (
x A
x
x
x
x
x f bude neprekidna.

=
0 ,
0 ,
5 sin
) (
x A
x
x
x
e
x f
x
bude neprekidna.

( )
=
+
=
0 ,
0 ,
sin
1
) (
2
x A
x
x
x
x
x f bude neprekidna.
40
Matematika analiza Diferencijalni raun
3. Diferencijalni raun

3.1. Izvod i diferencijal funkcije

Definicija: Diferencijalni kolinik ( ili prvi izvod )
dx
dy
y = funkcije u taki
je granina vrednost kolinika
) (x f y =
0
x
x
y
kada , odnosno: 0 x
x
f x x f
x
y
x f y
x x

+
=
= =

) (
lim lim ) (
0
0 0
0
x ) (
0
.

Definicija: Ako je funkcija diferencijabilna u taki , tada prava sa koeficijentom
pravca koja prolazi kroz taku je tangenta funkcije u
taki . Jednaina tangente je: .
) (x f y =
)
0
x
)
(x
(
0
x y
0
(
0 0
, y x
( )
0
x y =
) (x f y =
x )
0 0
x y y

Prema tome geometrijsko znaenje prvog izvoda je: prvi izvod funkcije u taki je
koeficijent pravca tangente povuene na krivu u taki
0
x
0
x .

Nalaenje diferencijalnog kolinika (prvog izvoda) zovemo diferenciranjem.

Definicija: Ako je funkcija diferencijabilna, tada je ) (x f y =
dx
dy
x f = ) ( , a odavde se dobija
prvi diferencijal funkcije: dy . dx x f ) ( =

Pravila diferenciranja

Ako je c konstanta, i su diferencijabilne funkcije, tada vae sledea
pravila diferenciranja:
( ) x u u = ( ) x v v =

l. ( ) u c u c =
2. ( ) v u v u =
3. ( ) v u v u v u + =
4.
2
v
v u v u
v
u
=
|
.
|
\
|

41
Diferencijalni raun Matematika analiza
Izvod sloene funkcije

Ako su i u diferencijabilne funkcije, tada izvod sloene funkcije
dobija se po formuli: ili
) (u f y =
)) (x
) (x g =
( ) ( g f u f y = = ( )
x u
u y x g x g f y = = )) ( (
dx
du
du
dy
dx
dy
= .

Tablica izvoda elementarnih funkcija

1. ( ) 0 =
const
2. ( ) 1 =
x
3. ( )
1
=
n n
x n x
4. ( )
x
x
2
1
=

5. ( ) x x cos sin =
6. ( ) x x sin cos =
7. ( )
x
x
2
cos
1
tg =

8. ( )
x
x
2
sin
1
ctg =

9. ( ) ( ) 1
1
1
arcsin
2
<
x
x
x
10. ( ) ( ) 1
1
1
arccos
2
<
x
x

11. ( )
2
1
1
arctg
x
x
+
=

12. ( )
2
1
1
arcctg
x
x
+
=

13. ( ) a a a
x x
ln =
14. ( )
x x
e e =
15. ( )
x
x
1
ln =

16. ( )
x
e
a x
x
a
a
log
ln
1
log = =

17. ( ) x x ch sh =
18. ( ) x x sh ch =
19. ( )
x
x
2
ch
1
th =

20. ( )
x
x
2
sh
1
cth =

21. ( )
2
1
1
Arsh
x
x
+
=

22. ( ) ( ) 1
1
1
Arch
2
>
x
x
x
23. ( ) ( ) 1
1
1
Arth
2
<
x
x
x
24. ( ) ( ) 1
1
1
Arcth
2
>
x
x
x
42
67. Primer: Po definiciji nai prvi izvod funkcije . 1
2
+ = x y

Reenje:
( )
=
+ +
=
+ +
=
+
=

x
x x x x x
x
x x x
x
x f x x f
y
x x x
2 2 2
0
2 2
0 0
2
lim
1 1
lim
) ( ) (
lim

( )
( ) x x x
x
x x x
x x
2 2 lim
2
lim
0 0
= + =
+
=

,
prvi izvod funkcije je znai . 1
2
+ = x y x y 2 =

68. Primer: Po definiciji nai prvi izvod funkcije 2 + = x y .

Reenje: =
+ + + +
+ + + +
+ + +
=
+ + +
=

2 2
2 2 2 2
lim
2 2
lim
0 0
x x x
x x x
x
x x x
x
x x x
y
x x

( ) ( )
=
+ + + +

=
+ + + +
+ +
=

2 2
lim
2 2
2 2
lim
0 0
x x x x
x
x x x x
x x x
x x

2 2
1
2 2
1
2 2
1
lim
0
+
=
+ + +
=
+ + + +
=

x x x x x x
x
.

69. Primer: Nai prvi izvod funkcije .
7
x y =

Reenje: Primenom tablice izvoda elementarnih funkcija i pravila diferenciranja, dobiemo da
je: .
6
7x y =

70. Primer: Nai prvi izvod funkcije
3
x y = .
Reenje:
3
1
3
x x y = =

3 2
3
2
1
3
1
3
1
3
1
3
1
x
x x y = = =

.

4 3
2
x
y = .
Reenje:
4
3
4 3
2
2

= = x
x
y

4 3 4 7
4
7
1
4
3
2
3
2
3
2
3
4
3
2
x x x
x x y = = = |
.
|
\
|
=

.

72. Prime: Nai prvi izvod funkcije
3 6
x y = .
43
Reenje:
36
1
36 3 6
x x x y = = =

36 35
36
35
1
36
1
36
1
36
1
36
1
x
x x y = = =

73. Primer: Nai prvi izvod funkcije ( )
3
5 x x x y = .
Reenje: ( )
3
5 x x x y =
( ) ( ) =
=
+
= + =
x
x x
x
x x x x
x x x x
x
y
2
7 15
2
6 10 5
3 5 5
2
1
3 3 3
2 3

x x x
2
2
7
2
15
= .

6 4
3 2
2
+
=
x
x x
y .
Reenje:
v
u
x
x x
y =
+
=
6 4
3 2
2

( )( ) ( )
( ) ( )
=
+
=
+ +
=
2
2 2
2
2
6 4
12 8 18 12 24 16
6 4
4 3 2 6 4 3 4
x
x x x x x
x
x x x x
y

( )
( )
( )
.
6 4
9 12 4 2
6 4
18 24 8
2
2
2
2

=
x
x x
x
x x

75. Primer: Nai prvi izvod funkcije . x x y cos 3 sin 2 =
Reenje: . ( ) x x x x y sin 3 cos 2 sin 3 cos 2 + = =

76. Primer: Nai prvi izvod funkcije x x y sin = .
Reenje: x x x
x
y cos sin
2
1
+ = .

77. Primer: Nai prvi izvod funkcije . ( )
2
7 3 + = x y

Reenje: Funkcija je sloena funkcija, na osnovu pravila diferenciranja sloene
funkcije dobijamo: .
(
2
7 3 + = x y
3 2 = x y
)
( ) ( ) ( ) ( ) 7 3 6 3 7 3 2 7 3 7
1 2
+ = + =
+ +

x x x

78. Primer: Nai prvi izvod funkcije x y 5 sin = .
Reenje:
x
x
x
x y
5 2
5 cos 5
5
5 2
1
5 cos = = .
44
79. Primer: Nai prvi izvod funkcije . ( ) x y 5 sin tg =
Reenje:
( ) ( ) x
x
x y
5 sin cos
5 cos 5
5 5 cos
sin5x cos
1
2 2
= = .

x
e y
2 x
3 5e =
Reenje: .
x x x
e e e y
2 2 x
6 5 2 3 5e = =

x x
a a y
2 x
2
1
a + + =

.
Reenje: ( )
|
.
|
\
|
+ = + + =
x x x x x
a a a a a a a a a y
2 2 x
2
2
1
ln 2 ln 1 ln
2
1
ln a .

1 x
1
3
+
= y .
Reenje:
( ) ( )
1 x
1
2 2
1 x
1
1 x
1
3
1
3 ln
1
1 0
3 ln 3
1
1
3 ln 3
+ + +

+
=
+
|
.
|
\
|
+
=
x x
x
y .

2x
e
e = y
Reenje: . ( )
x x
e x x e x
e e e e e y
2 2 2x
2 2 2 e
2 2 e = =
=

2
x
sine = y
Reenje: . ( )
2 2 2 2 2 2
cos 2 2 cos cose
x x x x x x
e xe x e e e y = =
=

85. Primer: Nai prvi izvod funkcije . 3ln2x 5lnx + = y
Reenje:
x x x
y
8 3 5
2
2x
1
3
x
1
5 = + = + = .

86. Primer: Nai prvi izvod funkcije . ( ) 4 3x ln + = y
Reenje:
( ) 4 3
3
3
4 3x
1
+
=
+
=
x
y .

87. Primer: Nai prvi izvod i prvi diferencijal funkcije ( ) x sin ln
2
= y .

Reenje: ( ) x x
x
x x y ctg 2 cos
sin
2
sin sin 2
x sin
1
2
= =
=
je prvi izvod funkcije, dok je prvi diferencijal. dx x dy ctg 2 =
45
88. Primer: Nai prvi izvod i diferncijal funkcije . ( ) 3 2x log + = y
Reenje:
( )
( )
( ) 10 ln 3 2
2
3 2
10 ln 3 2x
1
+
=
+
+
=
x
x y ,

( )
dx
x
dy
10 ln 3 2
2
+
= .

89. Primer: Nai prvi izvod i diferencijal funkcije . x y 2 ln e
2x
=
Reenje: |
.
|
\
|
+ = + =
x
x e
x
e x e y
x x x
1
2 ln 2 2
2
1
2 ln 2
2 2 2
,
dx
x
x e dy
x
|
.
|
\
|
+ =
1
2 ln 2
2
.

90. Primer: Nai prvi izvod i diferencijal funkcije .
ln2x 2x
e
+
= y
Reenje:
x x x x
xe x e e e y
2 2 2 ln 2 ln2x 2x
2 2 e = = = =
+
( ) ( ) x e xe e y
x x x
2 1 2 2 2
2 2 2
+ = + = ,
. ( )dx x e dy
x
2 1 2
2
+ =

x
x = y
Reenje: , nepoznata se nalazi i u osnovi i u izloiocu, zato logaritmujemo izraz:
x
x y =

x
x y ln ln =

dx
d
x x y / ln ln =
1 ln
1
ln
1
+ = + = x
x
x x y
y

( ) 1 ln + = x y y
. ( ) 1 ln + = x x y
x

x
y 2x - 5 =
Reenje: ( )
x
y 2x - 5 =
( ) 2x - 5 ln ln x y =
( ) ( ) 2
2 5
1
2 5 ln
1

+ =
x
x x y
y

( )
(
=
x
x
x y y
2 5
2
2 5 ln
( ) ( )
(
=
x
x
x y
x
2 5
2
2 5 ln 2x - 5 .

2
2
x - 6
x
y =
46
Reenje: ( )
2
2
x - 6
x
y =
( )
2 2
6 ln x x y = ln
( ) ( ) x
x
x x x y
y
2
6
1
6 ln 2
1
2
2 2

+ =
( )
(
=
2
3
2
6
2
6 ln 2
x
x
x x y y
( ) ( )
(
=
2
3
2 2
6
2
6 ln 2 6
2
x
x
x x x y
x
.

x
x y
cos
=
Reenje: x x y ln cos ln =

x
x x x y
y
1
cos ln sin
1
+ =

(
+ =
x
x x x y y
1
cos ln sin
|
.
|
\
|
= x x
x
x
x y
x
ln sin
cos
cos
.

2
3
2 ln
x
x y =
Reenje: ( ) x x y 2 ln ln 3 ln
2
=
( ) 2
2
1
2 ln
1
3 2 ln ln 6
1
2
+ =
x x
x x x y
y

( )
|
.
|
\
|
+ =
x
x
x x y y
2 ln
3
2 ln ln 6
( ) ( )
|
.
|
\
|
+ =
x
x
x x x y
x
2 ln
3
2 ln ln 6 2 ln
2
3
.

ZADACI ZA VEBU:

91. Zadatak: Po definiciji nai prvi izvod funkcije . 2
2
+ + = x x y
92. Zadatak: Po definiciji nai prvi izvod funkcije 4 3 = x y .
93. Zadatak: Nai prvi izvod funkcije
5 3
1
x
y = .
94. Zadatak: Nai prvi izvod funkcije
2
2
1
|
.
|
\
|
+
+
=
x
x
y .
47
95. Zadatak: Nai prvi izvod funkcije 6 5 3
2
+ = x x y .
96. Zadatak: Nai prvi izvod funkcije ( ) x x y 2 sin cos ln
2
= .
97. Zadatak: Nai prvi izvod funkcije .
x
x y
sin
=
98. Zadatak: Nai prvi izvod funkcije ( )
2
x
x y = .
99. Zadatak: Nai prvi izvod i diferencijal funkcije
2
x
e
y
x
= .
100. Zadatak: Nai prvi izvod i diferencijal funkcije
2
1
arcsin
x
y = .

3.2. Izvodi vieg reda

Definicija: Ako je prvi izvod funkcije jo jednom diferencijabilan, tada se dobija
drugi izvod i drugi diferencijal funkcije . Slino se dobija trei, etvrti,...
itd. izvod.
) (x f y =
) (x f y =

Izvode vieg reda obeleavamo sa :

( ) ( ) ( ) n
y y y y y y ,..., , , , ,
5 4

ili

( ) ( ) ( ) n
f f f f f f ..., , , , ,
5 4

odnosno

n
n
dx
y d
dx
y d
dx
y d
dx
y d
dx
y d
dx
dy
,..., , , , ,
5
5
4
4
3
3
2
2
.

96. Primer: Odrediti izvode vieg reda za funkciju . x y ln =
Reenje:
1
1

= = x
x
y

2
2
1
1
x
x y

= =

3
3
2
2
x
x y = =

( )
4
4 4
6
6
x
x y

= =

M

( )
( )
( )
n
n n
x
n
y
! 1
1
1

=

.
48
97. Primer: Odrediti izvode vieg reda funkcije . x y sin =
Reenje: x y sin =
|
.
|
\
|
+ = =
2
sin cos

x x y
|
.
|
\
|
+ = =
2
2 sin sin

x x y
|
.
|
\
|
+ = =
2
3 sin cos

x x y

( )
|
.
|
\
|
+ = =
2
4 sin sin
4

x x y
M

( )
|
.
|
\
|
+ =
2
sin

n x y
n
.

98. Primer: Odrediti izvode vieg reda funkcije .
x
e y
4 3+
=
Reenje:
x
e y
4 3+
=

x x
e e y
4 3 4 3
4 4
+ +
= =

x x x
e e e y
4 3 2 4 3 4 3
4 16 4 4
+ + +
= = =

x x x
e e e y
4 3 3 4 3 4 3
4 64 4 16
+ + +
= = =
M
.
( ) x n n
e y
4 3
4
+
=

ZADACI ZA VEBU:

101. Zadatak: Odrediti izvode vieg reda funkcije . x y cos =
102. Zadatak: Odrediti izvode vieg reda funkcije . x y 5 sin =
103. Zadatak: Odrediti izvode vieg reda funkcije x y = .
104. Zadatak: Odrediti izvode vieg reda funkcije .
x
a y =
105. Zadatak: Odrediti izvode vieg reda funkcije .
n
x y =
49
3.3. Lopitalovo pravilo

Lopitalovo pravilo omoguuje lake izraunavanje graninih vrednosti neodreenog
oblika
0
0
i
.

Teorema: Neka su funkcije diferencijabilne u okolini take i neka je
ili lim . Ako je u toj okolini
i i granina vrednost
) (x
0 ) = x
f i ) (x g
f
a x
a x =
( lim ) ( lim =

g x f
a x a x
0 ) ( x g
= =

) ( lim ) ( x g x
a x
0 ) ( x g
) (
) (
x g
x f
a x

lim postoji ( ili je ), tada i granina

vrednost

) (
) (
x g
x f
a x
lim postoji ( ili je ), i vai da je:
)
)
(
(
lim
x g
f
a

) (
) (
x
x
= lim
x
g
f
x a x
.

99. Primer: Nai graninu vrednost
2
2
ln
lim
2

x
x
x
.
Reenje:
2
1 1
lim
1
2
1 2
lim
0
0
2
2
ln
lim
2 2 2
= =
= |
.
|
\
|
=

x
x
x
x
x x x
.

) 1 ( 3
ln
lim
2
1

x
x
x
.
Reenje:
3
2
1 3
2
3
2
lim
3
2
1
lim
0
0
) 1 ( 3
ln
lim
1
2
1
2
1
=
= =
= |
.
|
\
|
=

x
x
x
x
x
x x x
.

x
x
x
sin
lim
0
.
Reenje: 1 0 cos
1
cos
lim
0
0 sin
lim
0 0
= = =
|
.
|
\
|
=

x
x
x
x x
.

x
x
x
arctg
lim
0
.
Reenje: 1
0 1
1
1
1
1
lim
0
0 arctg
lim
2
0 0
=
+
=
+
= |
.
|
\
|
=

x
x
x
x x
.

x
x x
x
7 5
lim
0
.
50
Reenje:
7
5
ln 7 ln 5 ln
1
7 ln 7 5 ln 5
lim
0
0 7 5
lim
0 0
= =
=
|
.
|
\
|
=

x x
x
x x
x
x
.

x
x
x
7 tg
lim
0
.
Reenje: 7
1
7
1
7
7 cos
1
lim
0
0 7 tg
lim
2
0 0
= =
= |
.
|
\
|
=

x
x
x
x x
.

x
x
x
2
lim
2

.
Reenje:
( )
0
2
2 ln 2
2
lim
2 ln 2
2
lim
2
lim
2
2
=
= =
|
.
|
\
|
= =
|
.
|
\
|
=

x
x
x
x
x
x
x x
.

x
x
x
ln
lim

.
Reenje: 0
1
1
1
lim
ln
lim =
= =
|
.
|
\
|
=

x
x
x
x x
.

2
lim
x
e
x
x
.
Reenje: =
= =
|
.
|
\
|
= =
|
.
|
\
|
=

2 2
lim
2
lim lim
2
x
x
x
x
x
x
e
x
e
x
e
.

x
x
x
ctg
ln
lim
0
.
Reenje: = = =
= |
.
|
\
|
=

x
x
x
x
x
x
x
x
x
x x x x
sin
sin lim
sin
lim
sin
1
1
lim
ctg
ln
lim
0
2
0
2
0 0

= . 0 0 sin 1 sin lim
0
= =

x
x

51
Ispitivanje neodreenih izraza tipa 0 : ako je lim i lim , tada
ispitivanje granine vrednosti treba svesti na jedan od sledea dva oblika:

) x
0 ) ( =
x f
a x
+ =
) (x g
a x
| ( ) ( lim g x f
a x
|
) (
1
) (
lim
x g
x f
a x
ili
) (
1
) (
lim
x f
x g
a x
koji su ve odgovarajuci tipovi
0
0
ili
.

109. Primer: Odrediti graninu vrednost . x x
x
ln 2 lim
0 +
Reenje: ( ) 0 0 2 lim 2
1
1
2
lim
1
ln 2
lim 0 ln 2 lim
0
2
0 0 0
= = =
= |
.
|
\
|
= = =
+ + + +
x
x
x
x
x
x x
x x x x
.

110. Primer: Odrediti graninu vrednost lim . x x
x
3 ctg 5
0
Reenje: ( )
3
5
3
3 cos
1
5
lim
3 tg
5
lim 0 3 ctg 5 lim
2
0 0 0
=
=
|
.
|
\
|
= = =

x
x
x
x x
x x x
.

111. Primer: Odrediti graninu vrednost .
x
x
xe

lim
Reenje: ( ) 0
1 1
lim
0
0
lim 0 lim =
= =
|
.
|
\
|
= = =

x
x
x
x
x
x
e e
x
xe .

Ako je lim , tada je granina vrednost lim
neodreen izraz oblika ; moe se izraunati ako se svede na graninu vrednost oblika
+ = =

) ( lim ) ( x g x f
a x a x

| | ) ( ) ( x g x f
a x

) ( ) (
1
) (
1
) (
1
lim
x g x f
x f x g
a x
, koji je ve odgovarajueg tipa

0
0
.

112. Primer: Odrediti graninu vrednost |
.
|
\
|
1
1
ln
1
1
x x
x
lim .
52
Reenje: ( )
( )
( )
=
+
= |
.
|
\
|
=

= = |
.
|
\
|

x
x x
x
x x
x x
x x
x x x
1
1 ln 1
1
1
lim
0
0
ln 1
ln 1
lim
1
1
ln
1
lim
1 1 1

2
1
2 ln
1
lim
1
1
ln
1
lim
0
0
1 ln
1
lim
1 ln
1
lim
1 1 1 1
=
+
=
+ +
= |
.
|
\
|
=
+
=
+
=

x
x
x x
x x x
x
x
x x x
x
x
x x x x
.

113. Primer: Odrediti graninu vrednost
|
.
|
\
|

x x
x
1
sin
1
lim
0
.
Reenje: ( ) =
|
.
|
\
|
=
+
=
|
.
|
\
|
=
= =
|
.
|
\
|

0
0
cos sin
cos 1
lim
0
0
sin
sin
lim
1
sin
1
lim
0 0 0
x x x
x
x x
x x
x x
x x x

( )
0
2
0
sin cos 2
sin
lim
sin cos cos
sin
lim
0 0
= =
=
+

x x x
x
x x x x
x
x x
= .

114. Primer: Odrediti graninu vrednost |
.
|
\
|
1
1
1
2
lim
2
1
x x
x
.
Reenje: ( )
( )
2
1
2
1
lim
1
1
lim
1
1 2
lim
1
1
1
2
lim
1
2
1
2
1
2
1
=
+
= =
|
.
|
\
|

x x
x
x
x
x x
x x x x
.

Granine vrednosti neodreenog oblika eksponencijalnog tipa 1 prvo
logaritmujemo, a posle reavamo graninu vrednost tipa .
0 0
0 , ,
0

115. Primer: Odrediti graninu vrednost .
x
x
x
sin
0
lim
+
Reenje: ( ) y x
x
x
x 0
0 sin
0
lim 0 lim
+ +
= = gde je
koju funkciju logaritmujemo
x
x y
sin
=
ln na osnovu pravila logaritmovanja
x
x y
sin
ln =
ln a granina vrednost ovog izraza je x x y ln sin =
( ) ( ) ( ) =
= = = =
+ + + + +
x
x
x
x
x
x x y y
x x x x x
2
0 0 0 0 0
sin
cos
1
lim
sin
1
ln
lim ln sin lim lim ln ln lim
53
0 0 1 tg
sin
lim
cos
sin
lim
0
2
0
= = =
=
+ +
x
x
x
x x
x
x x
,
znai da je ( ) 0 lim ln
0
=
+
y
x

odavde je ,
0
0
lim e y
x
=
+
sledi da je , 1 lim
0
=
+
y
x
odnosono . 1 lim
sin
0
=
+
x
x
x

116. Primer: Odrediti graninu vrednost
x
x
x
ln 4 3
2
0
lim
+
+
.
Reenje: ( ) y x
x
x
x 0
0
ln 4 3
2
0
lim 0 lim
+
+
+
= =

x
x y
ln 4 3
2
+
=
x
x
x y
x
ln
ln 4 3
2
ln ln
ln 4 3
2
+
= =
+

( ) ( )
2
1
4
2
4
2
lim
ln 4 3
ln 2
lim lim ln ln lim
0 0 0 0
= = =
+
= =
+ + + +
x
x
x
x
y y
x x x x

2
1
0
lim e y
x
=
+

e x
x
x
=
+
+
ln 4 3
2
0
lim .

117. Primer: Odrediti graninu vrednost ( )
2
3
0
2 cos x
x
x
lim .
Reenje: ( ) ( ) y x
x
x
x 0
3
0
lim 1 2 cos lim
2
= =
( )
2
3
2 cos x x y =
( ) x
x
y 2 cos ln
3
ln
2
=
( ) ( )
( )
=
=
|
.
|
\
|
=
|
.
|
\
|
= =

x
x
x
x
x
y y
x x x x
2
2 2 sin
2 cos
1
3 lim
2 cos ln 3
lim lim ln ln lim
0
2
0 0 0

6 1 6
2 cos
1
lim 6
2 cos
1
2
2 sin
lim 6
0 0
= = = =

x x x
x
x x

54
( ) 6 lim
0
=
y
x
ln
lim
6
0

= e y
x
( )
6
3
0
1
2 cos
2
e
x x
x
=
lim .

ZADACI ZA VEBU:

106. Zadatak: Primenom Lopitalovog pravila izraunati graninu vrednost
6 7
2 2
lim
3
2 3
1
+
+
x x
x x x
x
.
x
kx
x
sin
lim
0
.
x
e
ax
x
1
lim
0
.
x x
x
x
sin tg
lim
0

.
x
x
x
5 tg
3 tg
lim
2
.
5
lim
x
e
x
x +
.
3
ln
lim
x
x
x +
.
( )
( ) 0 ,
sin ln
sin ln
lim
0
>
+
m
x
mx
x
.
. ( ) x x
x
ctg cos 1 lim
0

55
( )
2
tg 1 lim
1
x
x
x
.
. ( ) x x
x
ctg arcsin lim
0
. ( ) 1 ln ln lim
1

x x
x
|
.
|
\
|

6
5
3
1
lim
2
3
x x x
x
.
( ) ( )
(
3
1
1 3
1
1 2
1
lim
x x
x
.
|
.
|
\
|

x x
x
x
ln
1
1
lim
1
.
|
|
.
|
\
|

x x
x
x
cos 2 ctg
lim
2
.
122. Zadatak: Primenom Lopitalovog pravila izraunati graninu vrednost .
x
x
x
0
lim
+
123. Zadatak: Primenom Lopitalovog pravila izraunati graninu vrednost ( )
x
x
x
1
2
0
1 lim +
+
.
124. Zadatak: Primenom Lopitalovog pravila izraunati graninu vrednost ( ) x
x
x ln
1
0
ctg lim
+
.
125. Zadatak: Primenom Lopitalovog pravila izraunati graninu vrednost lim . ( )
x
x
x
sin
0
ctg
56
Matematika analiza Ispitivanje funkcija
4. Ispitivanje funkcija

Cilj ispitivanja funkcije je crtanje njenog grafika. Zato ispitujemo njene najvanije
osobine, razne asimpote, ekstremne vrednosti, intervale monotonosti, take prevoja,
konveksne i konkavne lukove. Poznavajui ove osobine moemo da utvrdimo kako se menja
funkcija, i ako je potrebno moemo izraunati vrednosti funkcije jo u nekim takama. Grafik
funkcije crtamo spajajui obeleene take, uzevi u obzir ispitane osobine.

Ispitivanje funkcija emo izvoditi na osnovu sledeih taaka u datom redosledu:

1. Oblast definisanosti:
f
D .

2. Parnost: i ) ( ) ( x f x f =
Periodinost: (samo kod trigonometrijskih funkcija). ) ( ) ( x f x f = +

3. Nule: . 0 = y

4. Znak: 0 0 < > y ili y .

5. Asimptote: vertikalna: VA, horizontalna: HA, kosa: KA.

6. Ekstremne vrednosti (stacionarne take): 0 = y .

7. Tok (rast i opadanje): 0 0 < > y ili y .

8. Prevojne take: 0 = y .

9. Konveksnost, konkavnost: 0 0 < > y ili y .

10. Grafik.

Obilnije o nekim takama:

1. Ispitivanje funkcije uvek poinjemo sa utvrivanjem njene oblasti definisanosti, naime u
onim takama ili intervalima u kojima funkcija nije definisana ni ne vrimo ispitivanje
osobina.

2. Parnost ili neparnost ispitujemo kod svih funkcija, maime kod parnih i neparnih funkcija
dovoljno je ispitivati osobine na polovini oblasti definisanosti, zbog simetrinosti grafik se
moe u celosti crtati.
Periodinost se ispituje samo kod trigonometrijskih funkcija.

57
Ispitivanje funkcija Matematika analiza
3. Nule funkcije su one take u kojima grafik see x-osu. Ordinate ovih taaka su 0, znai da
se mogu odrediti reavanjem jednaine 0 = y .

4. Kod crtanja grafika funkcije bitno je nad kojim intervalima e grafik biti iznad x-ose (tu je
funkcija ) i nad kojim e intervalima biti ispod x-ose (tu je funkcija ). 0 > y 0 < y

5. Razlikujemo tri vrste asimptota, u zavisnosti od toga kakvog je poloaja prava kojoj
funkcija tei:

VA: vertikalna asimptota je prava , ako je lim , gde je taka prekida
funkcije ili je konaan kraj oblasti definisanosti.
a x = =
) (x f
a x
a

HA: horizontalna asimptota je prava , ako je . b y = b x f
x
=

) ( lim

FA: kosa asimptota je prava kosog poloaja, gde je n kx y + =
x
x f
k
x
) (
lim

= i
gde je i k . ( ) x k x f n
x
=

) ( lim 0 k

6. Stacionarne take ili mogui ekstremi su one take u kojima je . Da li su te take
stvarno ekstremi i koje su vrste (maksimumi ili minimumi), odreuje se na osnovu 7. take,
gde se iz odgovarajue tablice mugu proitati vrste ekstrema.
0 = y

7. Tok ili monotonost funkcije ispitujemo pomou predznaka prvog izvoda. Ako je u nekom
intervalu (rastua), a ako je u nekom intervalu
(opadajua). Funkcija dostie lokalni maksimum u
taki u kojoj prelazi iz rastue u opadajuu, a lokalni minimum u taki, u kojoj iz opadajue
funkcije prelazi u rastuu.
> ) ( intervalu u tom je tada 0 ) ( x f x f
) ( intervalu u tom je tada x f < 0 ) (x f

8. Takama prevoja nazivamo one take u kojima konveksni luk krive prelazi u konkavni luk,
ili obrnuto. U takama prevoja vai da je . Mogue prevojne take zato dobijamo
reavanjem jednaine . Koje su take od svih reenja ove jednaine stvarni prevoji,
lako se moe proitati iz tablice koju ispitujemo pod takom 9. za konveksnost funkcije.
0 = y
0 = y

9. Luk krive na nekom intervalu moe biti konveksan ili konkavan. Ova osobina zavisi od
predznaka drugog izvoda na posmatranom intervalu. Ako je na nekom intervalu
(konveksna), a ako je na nekom intervalu
(konkavna).
> ) ( intervalu tom na je tada 0 ) ( x f x f
< ) ( intervalu tom na je tada 0 ) ( x f x f

10.Na osnovu ispitanih osobina i odreenih karakteristinih taaka crtamo grafik funkcije.

58
118. Primer: Ispitati tok i nacrtati grafik racionalne funkcije
( )
2
1
1 2
=
x
x
y .
Reenje: Ispitaemo funkciju na osnovu prethodnih taaka.

1.) Oblast definisanosti:
0
1
1 x
x
. { } 1 \ R D
f
=

2.) Parnost:

( ) ( )
) (
1
1 2
1
1 2
) (
2 2
x f
x
x
x
x
x f
+
+
=

= , funkcija nije ni parna ni neparna.

3.) Nule:
0 = y

( )
0
1
1 2
2
=
x
x

0 1 2 = x

2
1
= x , funkcija ima jednu nulu u taki
|
.
|
\
|
0 ,
2
1
N .

4.) Znak:
0 ili 0 < > y y

( ) ( )
0
1
1 2
ili 0
1
1 2
2 2
<
>
x
x
x
x

x 0.5 0.5 1 1 +
2x-1 - + +
y - + +

5.) Asimptote:

VA: 1 = x

( ) ( )
+ =
+
=

=

0
1
1 0 1
1
lim
1
1 2
lim
2
0 1
2
0 1 x x
x
x

( ) ( )
+ =
+
=
+
=
+ +
0
1
1 0 1
1
lim
1
1 2
lim
2
0 1
2
0 1 x x
x
x

HA: 0 = y

( )
( )
0
1
1
1
lim
1 2
2
lim
1
1 2
lim
2
=

x x
x
x
x x x

( )
( )
0
1
1
1
lim
1 2
2
lim
1
1 2
lim
2
=

=

x x
x
x
x x x

KA: nema
jer ima horizontalnu asimptotu.
59
6.) Ekstremne vrednosti:
0 = y

( ) ( ) ( )
( )
( ) ( )
( ) ( ) ( )
0
1
2
1
2 4 2 2
1
1 2 2 1 2
1
1 2 1 2 1 2
3 3 3 4
2
=
+
=

=
x
x
x
x x
x
x x
x
x x x
y
odavde je
0 2 = x
sledi
0 je stacionarna taka (mogui ekstrem). = x

7.) Tok:
0 ili 0 < > y y

( ) ( )
0
1
2
ili 0
1
2
3 3
<
>
x
x
x
x

x 0 0 1 1 +
-2x + - -
( )
3
1 x
- - +
y - + -
y

Iz tablice moemo proitati da funkcija ima lokalni minimum u taki , a minimalna
vrednost je
0 = x
. 1
0
) 0 (
min
= y
. ( ) 1 , 0 Min
Funkcija u taki ima prekid. 1 = x

8.) Prevojne take:
= y

( ) ( )
( )
( )
( ) ( ) ( )
0
1
2 4
1
6 2 2
1
6 1 2
1
1 3 2 1 2
4 4 4 6
2 3
=
+
=
+ +
=
+
=
+
=
x
x
x
x x
x
x x
x
x x x
y
0 2 4 = + x

2
1
= x je mogua prevojna taka.

9.) Konveksnost i konkavnost:
0 ili 0 < > y y
0 2 4 ili 0 2 4 < + > + x x
x -0.5 -0.5 1 1 +
4x+2 - + +
( )
4
1 x
+ + +
y - + +
y

60
Iz tablice itamo da funkcija ima prevoj u taki
2
1
= x ija je druga kordinata
9
8
4
9
2
1
2
1
1 1
2
1
2
=
=
|
.
|
\
|

=
|
.
|
\
|
prevoj
y .
Sledi da je )
9
8
,
2
1
( P prevojna taka.

10.)Grafikon:

-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5
-2
0
2
4
6
8
10

119. Primer: Ispitati tok i nacrtati grafik iracionalne funkcije
3 3 2
2 x x y = .

Reenje: Ispitivanje funkcije radiemo po utvrenim takama.

Izloilac korena je neparan broj, prema tome potkorena veliina moe biti bilo kog znaka.
Potkorena veliina je polinom treeg reda koji je definisan za sve realne brojeve, prema tome:
. R D
f
=

2.) Parnost:
( ) ) ( 2 2 ) (
3 3 2
3
3 2
x f x x x x x f + = = funkcija nije ni parna ni neparna.

3.) Nule:
0 = y
61
0 2
3 3 2
= x x
0
0
2
3 2
= x x
( ) 0 2
2
= x x
2 0
2
= = x x
2 0
3
2
1
= = x x ,
funkcija znai ima dve nule, take i . ( ) 0 , 0
1
N ( ) 0 , 2
2
N

4.) Znak:
0 ili 0 < > y y
( ) ( ) 0 2 ili 0 2
3
2
3
2
< > x x x x
predznak funkcije zavisi samo od faktora x 2 :

x 0 0 2 2 +
2-x + +
y + +

5.) Asimptote:

VA: nema
jer funkcija nema prekidnu taku, niti su krajevi oblasti definisanosti konani.

HA: nema
jer ( ) ( ) = = + =
+
3
3 3
2
2 x x
x
lim
i ( ) ( ) + = + = + + =

3
3 3
2
2 x x
x
lim

FA:
3
2
+ x = y
jer 1 1 0 1
2
lim
2
lim
) (
lim
3
3
3 3 2
= = =
=

x x
x x
x
x f
x x x
= k
i ( ) ( ) ( ) = + = + = + =

3 3 3 3 2 3 3 2
2 lim 2 lim x x x x x x
x x
n
( )
( ) ( )
( ) ( )
=
+
+
+ =

3 6
3
3 2 3 3
2
3 2
3 6
3
3 2 3 3
2
3 2
3 3 3 3 2
2 2
2 2
2 lim
x x x x x x
x x x x x x
x x x
x

=
+ +
+
=
3 6 3 6 5 3 6 5 4
3 3 2
2 4 4
2
lim
x x x x x x
x x x
x

=
|
|
.
|
\
|
+ +
=

3
3 3
2
2
2
1 1
2
1
4 4
2
lim
x x x
x
x
x

( ) 3
2
1 1 1
2
=
+
= .
62
6. Ekstremne vrednosti:
0 = y
( ) ( )
( )
( )
( )
( ) ( )
0
2 3
3 4
2 3
3 4
2 3
3 4
3 4 2
3
1
3
2
3
2
3
2
3 2
2
3
2
3 2
=
=

= =

x x
x
x x x
x x
x x
x x
x x x x y
0 3 4 = x

3
4
= x je stacionarna taka.
Za prvi izvod moramo konstatovati da nije definisan u takama i , mada je sama
funkcija bila definisana na celom skupu realnih brojeva .
0 = x 2 = x
R

7.) Tok i monotonost:
0 ili 0 < > y y

( ) ( )
0
2 3
3 4
ili 0
2 3
3 4
3
2
3
2
<
>
x x
x
x x
x

x 0 0 3 4 3 4 +
3
x
- + +
4-3x + + -
y - + -
y

Iz tablice moemo itati da u stacionarnoj taki
3
4
= x funkcija ima lokalni maksimum, dok u
taki funkcija ima minimum oblika pic, naime u toj taki prvi izvod nije definisan ali
menja znak.
0 = x
06 . 1
3
4 2
3
4
3
max
= |
.
|
\
|
y

|
.
|
\
|
06 . 1 ;
3
4
Max .

8.) Prevojne take:
0 = y
( )( )
3
1
3 2
4 4 3 4
3
1
+ = x x x x y
( ) ( )( ) ( )
(
+ + + =

2
3
4
3 2
3
1
3 2
3 8 4 4 4 3 4
3
1
4 4 3
3
1
x x x x x x x x x y

( )( )
( ) (
(
+ +
+
=
3 3 2 3 2
2
3 3 2
4 4 4 4 3
3 8 4 3 4
4 4
3
3
1
x x x x x x
x x x
x x x
y

( ) ( )( )
( )
3 3 2 3 2
2 3 2
4 4 4 4 3
3 8 4 3 4 4 4 9
3
1
x x x x x x
x x x x x x
y
+ +
+ +
=
63

( )
3 3 2 3 2
3 2 2 3 2
4 4 4 4
9 24 12 12 32 16 9 36 36
9
1
x x x x x x
x x x x x x x x
y
+ +
+ + + +
=

( )
( )
( ) ( )
3
2 2 3 3 2 3 2
2 2 9
2 8
4 4 4 4
16 8
9
1
x x x x
x
x x x x x x
x
y

=
+ +

=

( ) ( )
0
2 2 9
8
3
2 4

=
x x x
y

a to znai da funkcija nema prevojnu taku. Ni drugi izvod funkcije nije definisan u i
, a to znai da u tim takama moe da menja svoj predznak, odnosno funkcija moe
da menja konveksnost.
0 = x
2 = x y

9.) Konveksnost:
0 ili 0 < > y y

( ) ( ) ( ) ( )
0
2 2 9
8
ili 0
2 2 9
8
3
2 4
3
2 4
<

>
x x x x x x

x 0 0 2 2 +
x-2 - - +
y - - +
y
Znai da funkcija menja konveksnost u taki , mada u toj taki drugi izvod nije
definisan.
( 0 , 2 )

10.)Grafikon:

-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
64
120. Primer: Ispitati tok i nacrtati grafik eksponencijalne funkcije
4 3
1
2

=
x x
e y .

Reenje: Ispitivanje emo raditi po utvrenim takama.

Eksponencijalna funkcija je definisana ako je izloilac definisan, zato:
0
4
4 3
2
x x
1
2 1
= = x x
{ } 4 , 1 \ = R D
f

2.) Parnost:
) ( ) (
4 3
1
2
x f e x f
x x
=
+
, funkcija nije ni parna ni neparna.

3.) Nule:
0 = y
0
4 3
1
2
x x
e , funkcija nema nule.

4.) Znakl:
0 ili 0 < > y y

f
x x
D x e >

, 0
4 3
1
2
,
, funkcija je pozitivna u svakoj taki oblasti definisanosti.
f
D x y > , 0

5.) Asimptote:

VA: i 1 = x 4 = x
+ = = = =
+
+ + + + +

e e e e
x x
x
0
1
4 0 3 3 0 0 2 1
1
4 3
1
0 1
2 2
lim
0
1 1
lim
0
1
4 0 3 3 0 0 2 1
1
4 3
1
0 1
2 2
=
= = = = =

+ +
+
e
e e e e
x x
x

0
1 1
lim
0
1
4 0 3 12 0 0 8 16
1
4 3
1
0 4
2 2
=
= = = = =

+ +

e
e e e e
x x
x

+ = = = =
+
+ + + + +
+
e e e e
x x
x
0
1
4 0 3 12 0 0 8 16
1
4 3
1
0 4
2 2
lim

HA: y 1 =
1 lim
0
1
4 3
1
2
= = =
+
+
e e e
x x
x

1 lim
0
1
4 3
1
2
= = =
+

e e e
x x
x

FA: nema
jer ima horizontalnu asimptotu.

65
0 = y

( )
( )
0
4 3
3 2
2
2
4 3
1
2
=

=

x x
x
e y
x x

0 3 2 = x

2
3
= x je stacionarna taka..

7.) Tok:
0 ili 0 < > y y

( ) ( )
0
4 3
2 3
ili 0
4 3
2 3
2
2
4 3
1
2
2
4 3
1
2 2
<

>

x x
x
e
x x
x
e
x x x x

x -1 -1 2 3 2 3 4 4 +
3-2x + + - -
y + + - -
y

Iz tablice itamo da funkcija u stacionarnoj taki
2
3
= x ima lokalni minimum:
85 . 0
1
2
3
25 4
25
4
max
= =
|
.
|
\
|

e
e y

|
.
|
\
|
85 . 0 ;
2
3
Max

8.) Prevojne take:
0 = y

( )
( ) ( ) ( )( )
( )
4
2
2
2
2
4 3
1
2
2
2
4 3
1
4 3
3 2 4 3 2 2 3 4 3 2
4 3
2 3 2 2

+
|
|
.
|
\
|

=

x x
x x x x x x
e
x x
x
e y
x x x x

( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
|
|
.
|
\
|

+
+

=

4
2
2 2
2
2
4
2
2
4 3
1
4 3
4 3 2 3 2 4 3 2
4 3
2 3 2
x x
x x x x x
x x
x
e y
x x

( ) ( ) (
( )
)
|
|
.
|
\
|

+
=

4
2
2
2 2 2
4 3
1
4 3
4 3 2 8 6 2 1 2 3 2
x x
x x x x x
e y
x x

( ) ( ) (
( )
)
4
2
2
2 2 2
4 3
1
4 3
4 3 2 7 6 2 2 3 2

=

x x
x x x x x
e y
x x

( ) ( ) ( 0 4 3 2 7 6 2 2 3
2
2 2 2
= x x x x x )
0 95 18 60 36 6
2 3 4
= + x x x x
9 (ostala dva korena su kompleksna). . 3 , 9 . 0
2 1
= x x
66
9. )Konveksnost:
0
0
ili 0 < > y y
95 18 60 36 6 ili 0 95 18 60 36 6
2 3 4 2 3 4
< + > + x x x x x x x x

x -1 -1 -0.9 -0.9 3.9 3.9 4 4 +
95 18 60 36 6
2 3 4
+ x x x x + + + +
y + + + +
y

Prema tome funkcija ima dve prevojne take:
( ) ( ) 13 . 0 9 . 3 , 13 . 0 9 . 0
prevoj prevoj
y y
Prevojne take su znai: i . ( ) 13 . 0 ; 9 . 0
1
P ( ) 13 . 0 ; 9 . 3
2
P

10.)Grafikon:

-3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6

121. Primer: Ispitati tok i nacrtati grafik logaritamske funkcije
x
x y
1
ln
4
= .

Reenje: Ispitivanje funkcije radimo po utvrenim takama.

67
Logaritamska funkcija je definisana samo za pozitivne argumente, pa mora biti:
0
1
>
x
odavde je
0 oblast definisanosti je znai: > x
( ) + , 0 : x D
f

2.) Parnost:
( )
|
.
|
\
|
=
|
.
|
\
|
=
x
x
x
x x f
1
ln
1
ln ) (
4 4
nije ni definisano,
jer 0
1
<
x
, a logaritam negativnog broja nije definisan. Funkcija nije ni parna ni neparna.

3.) Nule:
0 = y
0
1
ln
4
=
x
x
0
1
ln 0
4
= =
x
x odavde je
1
1
0
1
= =
x
x odnosno
1 0
2 1
= = x x
Funkcija ima dve nule, take i . ( ) 0 , 0
1
N ( ) 0 , 1
2
N

4.) Znak:
0 ili 0 < > y y
0
1
ln ili 0
1
ln
4 4
< >
x
x
x
x
x 0 1 1 +
x
1
ln
+ -
y + -

5.) Asimptote:
VA: nema
jer je 0
4
lim
4
lim
4
1
lim
1
1
ln
lim
1
ln
4
0
5
0
5
2
0
4
0
4
0
= = =
|
.
|
\
|

= =
+ + + + +
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x x x x
lim x
x

HA: nema
jer je ( ) = = =
+
0 ln
1
ln
4
x
x
lim x
FA: nema
jer je = =

x
x
x
x f
x x
1
ln lim
) (
3
= k lim ,
u ovom sluaju ne postoji kosa asimptota (zbog ), pa se ni ne rauna. n

68
0 = y
0 1
1
ln 4
1
ln 4
1 1
ln 4
3 3 3
2
4 3
=
|
.
|
\
|
= =
|
.
|
\
|
+ =
x
x x
x
x
x
x x
x
x y
0 1
1
ln 4 0
3
= =
x
x odavde je

4
1 1
ln 0
1
= =
x
x
, ali iz
f
D x = 0
1
4
1
1
e
x
= sledi da je
78 . 0
1
4
=
e
x stacionarna taka funkcije.

7.) Tok:
0 ili 0 < > y y
0 1
1
ln 4 ili 0 1
1
ln 4
3 3
<
|
.
|
\
|
>
|
.
|
\
|

x
x
x
x

x
0
4 1
e
4 1
e +
3
x
+ +
1
1
ln 4
x

+

y +
y

Iz tablice itamo da u stacionarnoj zaki
4
1
e
x = funkcija ima lokalni maksimum:
09 . 0
4
1
4
1 1
ln
1
ln ) (
4
1
1
4
1
4
4
1
4
1
max
= = =
|
|
.
|
\
|
=

e e
e e
e
e e y
|
.
|
\
|
09 . 0 ,
1
4
e
Max

8.) Prevojne take:
0 = y
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
=
2
3 2
1
4 1
1
ln 4 3
x
x x
x
x y

2 2 2
4 3
1
ln 12 x x
x
x y =

2 2
7
1
ln 12 x
x
x y =
0 7
1
ln 12
2
=
|
.
|
\
|
=
x
x y ako je
0 7
1
ln 12 ili 0
2
= =
x
x odavde je
69
, i
f
D x = 0
12
7 1
=
x
ln odnosno

12
7
1
e
x
= znai
56 . 0
1 1
12 7
12
7
= =
e
e
x je stacionarna taka funkcije.

9.) Konveksnost:
0 ili 0 < > y y
0 7
1
ln 12 ili 0 7
1
ln 12
2 2
<
|
.
|
\
|
>
|
.
|
\
|

x
x
x
x

Iz tablice itamo da je
12 7
1
e
x = prevojna taka funkcije, jer u ovoj taki kriva menja
konveksnost: 056 . 0
12
7 1
ln
1 1
3 7
12 7
4
12 7 12 7
inf
=
|
|
.
|
\
|
=
|
|
.
|
\
|
e
e
e e
y .
x
0
12 7
e
12 7
e +
7
1
ln 12
x

+
y +
y
Prevojna taka je . ( ) 056 . 0 ; 56 . 0 P

10.)Grafikon:

-0.5 0 0.5 1 1.5 2
-4
-3.5
-3
-2.5
-2
-1.5
-1
-0.5
0
0.5
70
122. Primer: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije
|
.
|
\
|
+ =
x
y
1
1 arctg .

Reenje: Ispitivaemo funkciju po predvienim takama.

Funkcija arctgx je definisana za sve argumente, zato postavljamo samo jedan uslov za
odreivanje oblasti definisanosti:
0 x
. { } 0 \ R D
f
=

2.) Parnost:
) (
1
1 ) ( x f
x
arctg x f
|
.
|
\
|
= , funkcija nije ni parna ni neparna.

3.) Nule:
0 = y
0
1
1 arctg =
|
.
|
\
|
+
x
za
0
1
1 = +
x
odavde je
1
1
=
x
odnosno
1, funkcija znai ima jednu nulu, taku . = x ( ) 0 , 1 N

4.) Znakl:
0 ili 0 < > y y
0
1
1 arctg ili 0
1
1 arctg <
|
.
|
\
|
+ >
|
.
|
\
|
+
x x

x -1 -1 0 0 +
y + +

5.) Asimptote:
VA: nema
( )
2
- arctg
1
1 arctg lim
0
= =
|
.
|
\
|
+

x
x

( )
2
arctg
1
1 arctg lim
0
= =
|
.
|
\
|
+
+
x
x

HA:
4
= y

4
arctg1
1
1 arctg lim

= =
|
.
|
\
|
+

x
x

4
arctg1
1
1 arctg lim

= =
|
.
|
\
|
+

x
x

71
FA: nema
jer ima horizontalnu.

0 = y

( )
0
1
1 1
1
1 1
1
2 2 2 2

+ +
=
|
.
|
\
|

|
.
|
\
|
+ +
=
x x x
x
y ,
a to znai da funkcija nema lokalne ekstreme.

7.) Tok:
0 ili 0 < > y y

( ) ( )
0
1
1
ili 0
1
1
2 2 2 2
<
+ +
>
+ +
x x x x

x 0 0 +
y
y

Iz tablice itamo da je funkcija u itavoj oblasti definisanosti opadajua i nema ekstreme.

8.) Prevojne take:
0 = y

( )
( ) ( )
0
1 2 2
2 4
1 2
1 2 2
2
2
2
2 2
=
+ +
+
=
+ + +
+ +
=
x x
x
x x x
x x
y ako je
0 odnosno 2 4 = + x

2
1
= x je mogua prevojna taka.

9.) Konveksnost:
0 ili 0 < > y y

( ) ( )
0
1 2 2
2 4
ili 0
1 2 2
2 4
2
2
2
2
+ +
+
>
+ +
+
x x
x
x x
x

x 2 1 2 1 0 0 +
2 4 + x - + +
y - + +
y

Iz tablice itamo da je
2
1
= x prevojna taka funkcije, i:
( ) ( )
4
1 - arctg 2 1 arctg
2
1
inf

= = =
|
.
|
\
|
y .
Prevojna taka je znai
|
.
|
\
|

4
,
2
1
P .
72
10.)Grafikon:

-3 -2 -1 0 1 2 3
-3
-2
-1
0
1
2
3

ZADACI ZA VEBU:

126. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije .
2 3
3 x x y =

127. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije x y =
2
x - x .

128. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije
1 x
6x
2
+
= y .

x
1
x + = y .

( ) 4 x
16
2
=
x
y .

131. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije x y + = 4 x .

73
3 2
x - 1 = y .

2
x - 4
4
= y .

3 2
1 x
x
= y .

-x
e x y =

14 x - 8x
2
e

= y

137. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije . ( )
2
2
x 2
x
e y

+ =

x
lnx
= y .

x
x
y
ln
= .

140. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije . ( ) ( ) 1 ln 1
2
+ + = x x y

141. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije ( )
-x
e y + = 1 ln .

142. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije . x x y arctg =

143. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije . x x y arctg 2 + =

144. Zadatak: Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije x
x
y arctg
2
+ = .

x
x y =
74
Neodreeni integrali Matematika analiza
5. Neodreeni integrali

Definicija: Ako je funkcija neprekidna nad nekim intervalom, i u svakoj taki tog
intervala vai da je , tada je , gde je
nepoznata konstanta, a je primitivna funkcija od funkcije . Primitivnu
funkciju drugaije zovemo i neodreenim integralom podintegralne funkcije, a
postupak nalaenja svih primitivnih funkcija postupkom integraljenja.
) (x f
) ( ) ( x f x F =
) (x F
c x F dx x f + =
) ( ) (
) (x f
c

Neodreeni integral je inverzna operacija od diferenciranja, znai da pravila
integraljenja moemo da izvedemo iz pravila diferenciranja. Najednostavnija pravila su:

Pravila integraljenja:

1. ( ) dx x f dx x ) ( ) =
f d (

2.
df ( + = c x f dx x ) ( )

3.

, c = dx x f c dx x f c ) ( ) ( . const =

4. ( )

= dx x g dx x f dx x g x f ) ( ) ( ) ( ) (

Bez obzira da je integraljenje obrnuta operacija od diferenciranja, postupak
integraljenja se ipak ne moe tako ''ablonski'' izvoditi kao postupak diferenciranja.
Podintegralnu funkciju uvek treba dovesti na takav oblik, na koji se moe primeniti neka
formula ili smena. Ba zbog toga, da bismo nauili ''integraliti'' moramo jako puno zadataka
da vebamo. Nikad ne treba zaboraviti da se rezultat integrala moe kontrolisati, naime izvod
primitivne funkcije uvek mora biti podintegralna funkcija.

Kod integraljenja sloenih funkcija podintegralnu funkciju treba svesti na integral
neke jednostavnije funkcije. To se moe postii odgovarajuim smenama. Najednostavnije
integrale, takozvane tabline integrale, dobijamo iz tablice izvoda elementarnih funkcija, tako
da izvode elementarnih funkcija uzimamo za podintegralne funkcije:

75
Matematika analiza Neodreeni integral i
Tablica osnovnih integrala

1.
+ = c x dx

2.
+
+
=
+
1 ,
1
1
n c
n
x
dx x
n
n

3. c x
x
dx
+ =
ln

4.
+ = c e dx e
x x

5. ( ) 1 , 0 ,
ln
> + =
a a c
a
a
dx a
x
x

6.
+ = c x dx x cos sin

7.
+ = c x dx x sin cos

8. c x
x
dx
+ =
tg
cos
2

9. c x
x
dx
+ =
ctg
sin
2

10.
+ =
c x
x
dx
arcsin
1
2

11.
+ =
+
c x
x
dx
arctg
1
2

12. c x x
x
dx
+ + =
1 ln
1
2
2

13. c dx x dx x + =
ch sh

14. c dx x dx x + =
sh ch

15. c x
x
dx
+ =
th
ch
2

16. c x
x
dx
+ =
cth
sh
2

76
Prvo emo reiti nekoliko integrala u kojima treba primeniti samo pravila i tabline
integrale:

123. Primer: Reiti neodreeni integral .
dx x a
6 2
5

Reenje: c x
a
c
x
a dx x a dx x a + = + = =

7
2 7
2 6 2 6 2
7
5
7
5 5 5 .

124. Primer: Reiti neodreeni integral
dx px 2 .

Reenje: = + = = =

c
x
p dx x p dx x p dx px
2
3
2 2 2 2
2
3
2
1

c x x
p
c x
p
+ = +
3
2 2
3
2 2
2 3
= .

125. Primer: Reiti neodreeni integral . ( )
+ + dx x x 3 8 6
2

Reenje: ( ) = + + + = + + = + +

c x
x x
dx dx x dx x dx x x 3
2
8
3
6 3 8 6 3 8 6
2 3
2 2

= . c x x x + + + 3 4 2
2 3

dx
x
dx
n
.

Reenje: c
n
x nx
c x
n
n
c x
n
n
c
n
x
dx x dx
x
dx
n
n n
n
n
n
n
n
+
= +
= +
= +
= =

1 1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
.

dx e
x x
3

Reenje: ( )
( )
( )
( )
c
e
c
e
e
c
e
e
dx e dx e
x x x x
x
x x
+
+
= +
+
= + = =

3 ln 1
3
ln 3 ln
3
3 ln
3
3 3 .

x x
dx
.
77
Reenje: c
x
c
x
dx x
x
dx
x x
dx
+
= +
= = =

2
2
1
2
1
2
3
2
3
.

5.1. Integraljenje metodom smene promenljivih

Neka je , gde je nova promenljiva. Pretpostavimo da je diferencijalni
kolinik funkcije , funkcija neprekidna na nekom zatvorenom intervalu, i da je
.Tada vai da je:
( ) t x =
( ) t x =
t
( ) t
( ) 0 t
( ) | | ( )dt t t f dx x f =

) ( .

Pomou ove formule moemo reavati neodreene integrale metodom smene
promenljivih. Funkciju treba birati tako, da desna strana formule bude to jednostavnija.

+ dx x
6
1

Reenje: ( ) ( )

+ + = + = =
=
= +
= + c x c
t
dt t
dt dx
t x
dx x
7
7
6 6
1
7
1
7
1
1 .

( )

3
2 x
dx
.

Reenje:
( ) ( )
c
x
c
t
dt t
t
dt
dt dx
t x
x
dx
+
= +
= = =
=
=
=
2
2
3
3 3
2 2
1
2
2
2
.

+ 9
2
x
dx
.

Reenje:

=
+
=
+
=
=
=
=
+
|
.
|
\
|
=
+
=
+ 1 3
1
1
3
9
1
3
3
1
3
9
1
1
9
9
1
9
2 2 2 2 2
t
dt
t
dt
dt dx
t
x
x
dx
x
dx
x
dx

c
x
c t + = + =
3
arctg
3
1
arctg
3
1
.
78

+ dx x 3 2 sin

Reenje: ( ) ( ) ( ) c x c t
dt
t
dt
dx
dt dx
t x
dx x + + = + = =
=
=
= +
= +

3 2 cos
2
1
cos
2
1
2
sin
2
2
3 2
3 2 sin .

+ x
dx
cos 1
.

Reenje: = = =
=
=
= = =
+

t
dt
t
dt
dt dx
t
x
x
dx
x
dx
x
dx
2 2
2 2 cos cos
2
2
1
2
2
2
cos
2
1
2
cos 2
cos 1

c
x
c t + = +
2
tg tg = .


2
2 3 x
xdx
.

Reenje: c x c t
t
dt
t
dt
dt
xdx
dt xdx
t x
x
xdx
+ = + = =
=
=
=
=
=

2
2
2
2 3 ln
4
1
ln
4
1
4
1
4
4
4
2 3
2 3
.

135. Primer: Reiti neodreeni integral dx x x
9
3 2
.

Reenje: = + = + = = =
=
=
=
=

c t c
t
dt t
dt
t
dt
dx x
dt dx x
t x
dx x x
3
2
3
2
1
2
2
3
3 2
9
2
2
3
3
1
3
1
3
3
3
9
9
( ) c x x c t t + = + 9 9
9
2
9
2
3 3
= .

( )
+ + 1 1
2 2
x x
xdx
.
79
Reenje:
( )

= +
= = = =
=
=
= +
=
+ +
c
t
dt t
t
dt
t t
dt
dt
xdx
dt xdx
t x
x x
xdx
2
1
2
1
2
1
2
1
2
2
2
1
1 1
2
1
2
3
2
3
2
2 2

c
x
c
t
+
+
= +
=
1
1 1
2
.

+
+
dx
x e
e
x
x
1
.

Reenje:
( )
c x e c t
t
dt
dt dx e
t x e
dx
x e
e
x
x
x
x
x
+ + = + = =
= +
= +
=
+
+

ln ln
1
1
.

138. Primer: Reiti neodreeni integral dx
x
x
ln
.

Reenje: c x c
t
dt t
dt
x
dx
t x
dx
x
x
+ = + = =
=
=
=

2
2
ln
2
1
2
ln
ln
.

dx x x cos sin
5

Reenje: c x c
t
dt t
dt dx x
t x
dx x x + = + = =
=
=
=

6
6
5 5
sin
6
1
6 cos
sin
cos sin .

+ 3 sin
2 sin
2
x
dx x
.

Reenje: = + + = + = =
=
=
= +
=
+

c x c t
t
dt
dt dx x
dt dx x x
t x
x
dx x
3 sin ln ln
sin
cos sin 2
3 sin
3 sin
2 sin
2
2
2
2

( ) c x + + = 3 sin ln
2
.
80
ZADACI ZA VEBU:

Metodom smene promenljivih reiti sledee intgerale:

146. Zadatak: Reiti neodreeni integral
dx x x 1 smenom t x = 1 .
2 5x
dx
smenom 5 . t x = 2
+1 x
xdx
smenom t x = +1 .
+ x
dx x
2
sin 1
cos
smenom sin . t x =
( )
dx
x
x

2
2
1
arcsin
.
151. Zadatak: Reiti neodreeni integral . ( )
+ dx bx a
n

2
x a
dx
ako je . 0 > a
153. Zadatak: Reiti neodreeni integral dx
x x
x
+ +
+
1
1 2
2
.
154. Zadatak: Reiti neodreeni integral . ( )
+ dx x bx a
n
2
+ a x
dx
2
ako je . 0 > a
156. Zadatak: Reiti neodreeni integral .
dx x x
n
cos sin
( )
+
n
x
xdx
1
2
ako je . 1 n
dx x tg
dx x ctg
160. Zadatak: Reiti neodreeni integral ako je .
dx a
x 6
0 > a
81
+
dx e
b ax
162. Zadatak: Reiti neodreeni integral . ( )dx x x
+1 sin
2
( )
5
ln x x
dx
.
+ +
dx
x
x x x
2
3 2
cos
tg 5 tg 3 tg
.
+
4
1 x
xdx
smenom . t x =
2

5.2. Parcijalna integracija

Ako funkcije u i imaju neprekidne izvode nad nekim intervalom, tada
u tom intervalu vai formula za parcijalnu integraciju: .
) (x f = ) (x g v =

= du v v u dv u

Primenom ove formule raunamo neodreene integrale nekih proizvoda, naime
integral svodi se na integral , za koji se pretpostavlja da se moe lake reiti od
prethodnog integrala. Formula se primenjuje tako, da podintegralnu funkciju uzimamo kao
jedan proizvod, gde se jedan faktor bira za a drugi za dv . Iz faktora diferenciranjem
dobijamo faktor du , a integraljenjem faktora raunamo , koji se posle uvrtavaju u
formulu za parcijalnu integraciju. Za faktor u po mogunosti treba birati takav faktor, koji se
diferenciranjem pojednostavljuje, a za dv faktor koji se moe integraliti.
dv u

du v
u u
dv v

141. Primer: Parcijalnom integracijom reiti neodreeni integral .
dx e x
x

Reenje:
( ) c x e c e e x dx e e x
e dx e v dx du
dx e dv x u
dx e x
x x x x x
x x
x
x
+ = + = =
= = =
= =
=

1 .

82
dx x ln
Reenje:

= + = = =
= = =
= =
= c x x x dx x x
x
dx
x x x
x dx v
x
dx
du
dx dv x u
dx x ln ln ln
ln
ln
. ( ) c x x + = 1 ln

143. Primer: Parcijalnom integracijom reiti neodreeni integral . dx x x
sh
Reenje:
c x x x dx x x x
x dx x v dx du
dx x dv x u
dx x x + = =
= = =
= =
=

sh ch ch ch
ch sh
sh
sh .

144. Primer: Parcijalnom integracijom reiti neodreeni integral
( )
+
2
2
2
1 x
dx x
.
Reenje:

( )
( )
( )
( )
=
+
= =
=
= +
=
+
= =
+
= =
=
+

2 2
2
2
2
2
2
2
2
2
1 2
1 1
2
1
2
1
2
1
1
1
1
x t t
dt
dt
xdx
t x
x
xdx
v dx du
x
xdx
dv x u
x
dx x

( )
c
x
x
x
x
dx
x
x
+
|
|
.
|
\
|
+
=
+
+
+
2 2 2
1
arctg
2
1
1
2
1
1 2
= .

dx x e
x
sin

Reenje: = =
= = =
= =
=

dx x e x e
e dx e v dx x du
dx e dv x u
dx x e
x x
x x
x
x
cos sin
cos
sin
sin
( )
+ =
= = =
= =
dx x e x e x e
e dx e v dx x du
dx e dv x u
x x x
x x
x
sin cos sin
sin
cos
=
83
ako napiemo samo poetak i kraj, tada dobijamo da je

+ = c dx x e x e x e dx x e
x x x x
sin cos sin sin
a odavde je
( ) c x x e dx x e
x x
+ =
cos sin sin 2

reenje poetnog integrala je prema tome:
( ) c x x
e
dx x e
x
x
+ =
cos sin
2
sin .

ZADACI ZA VEBU:

Metodom parcijalne integracije reiti sledee neodreene integrale:

166. Primer: Reiti neodreeni intgeral .
dx x arctg
dx x arcsin

dx x
x
2
169. Primer: Reiti neodreeni intgeral
dx
e
x
x
.
dx x x ln
2
dx x
2
ln
dx x x 3 cos
dx x e
x
cos
dx x
x
sin 3
175. Primer: Reiti neodreeni intgeral ( )
+ + dx x x
2
1 ln .
84
5.3. Integral racionalne funkcije

Racionalne funkcije se mogu predstaviti kao kolinik dva polinoma:
) (
) (
) (
x Q
x P
x f = . Ako
je tada je funkcija . ) ( const x Q =
) (
) (
) (
x Q
x P
x f = u stvari samo jedan polinom, ije integraljenje
ne predstavlja nikakvu tekou. Ako jepolinom nieg reda od polinoma , tada
funkcija
) (x Q ) (x P
) (
) (
x Q
x P
) (x f =
) (x P
nije prava racionalna funkcija (ve je neprava). U ovom sluaju
polinom treba podeliti sa polinomom Q , i na taj nain izdvojiti celi deo i pravi
razlomljeni deo:
) (x
) (
) (
) ( ) (
2
1
x Q
x P
x P x f + = . Prema tome integraljenje bilo koje racionalne funkcije
moemo da svedemo na integral jednog polinoma i na integral jedne prave racionalne
funkcije. Integral prave racionalne funkcije najee moemo integraliti ako prethodno datu
funkciju rastavimo na parcijalne sabirke, zatim ih integralimo lan po lan.
) (x f

+ x x
dx
5
2
.
Reenje: Podintegralna funkcija
x x
x f
5
1
) (
2
+
= je parava racionalna funkcijaum kojem se
imenilac moe faktorisati, pa je:

( )

+
=
+
=
5 5
2
x x
dx
x x
dx
I .
Prema uputsvu, rastavimo podintegralnu funkciju na zbir parcijalnih sabiraka:

( ) 5 5
1
+
+ =
+ x
B
x
A
x x

1 ( ) x x A + + = 5
1 Bx A Ax + + = 5
1 ( ) A x B A 5 + + =
dva polinoma su jednaka ako su jednaki odgovarajui koeficijenti:

1 5
0
=
= +
A
B A

85
a reenja ovog sistema su:

5
1
5
1
=
=
B
A

znai da funkciju
x x
x f
5
1
) (
2
+
= moemo rastaviti na zbir parcijalnih sabiraka na sledei
nain:
( ) 5 5
1
5
1
) (
+
=
x x
x f . Nastavljamo postupak integraljenja:

( )

+
=
5 5 5 x
dx
x
dx
I

dt dx
t x
x
dx
x
dx
=
= +
=
+
=

5
5 5
1
5
1
I
smena se odnosi samo na drugi integral,

=
t
dt
x
5
1
ln
5
1
I
c
x
x
c
t
x
c t x +
+
= + = + =
5
ln
5
1
ln
5
1
ln
5
1
ln
5
1
I

( )
c
x
x
x x
dx
+
+
=
+
5
ln
5
1
5
.

x x
x
+
+
2 3
1
2
3
.
Reenje: Podintegralna funkcija je neprava racionalna funkcija
2 3
1
) (
2
3
+
+
=
x x
x
x f , zato
deljenjem brojioca sa imeniocem izdvajamo celi deo i pravi razlomljeni deo:

2 3
5 7
3
2 3
1
2 2
3
+

+ + =
+
+
x x
x
x
x x
x

dx
x x
x
dx dx x dx
x x
x

+

+ + =
+
+
2 3
5 7
3
2 3
1
2 2
3

I + + =
+

+ + =
+
+

x
x
dx
x x
x
x
x
dx
x x
x
3
2 2 3
5 7
3
2 2 3
1
2
2
2
2
3

gde je
dx
x x
x
+

=
2 3
5 7
2
I
integral prave racionalne funkcije, a podintegralnu funkciju razbijamo na zbir parcijalnih
sabiraka:

86

( )( ) 1 2 1 2
5 7
2 3
5 7
2
=

=
+

x
B
x
A
x x
x
x x
x

7 ( ) ( 2 1 5 + = x B x A x )
7 B Bx A Ax x 2 5 + =
7 ( ) B A x B A x 2 5 + =
odavde izjednaavanjem odgovarajuih koeficijenata dobijamo sistem jednaina:

5 2
7
=
= +
B A
B A

9
2 2
=
= =
A
B B
znai

=
+

=
1
2
2
9
1
2
2
9
2 3
5 7
2
x
dx
x
dx
x
dx
x
dx
dx
x x
x
I
neka je smena u prvom integralu
dt dx
t x
=
= 2
,
a smena u drugom integralu
dz dx
z x
=
= 1
,
tada je
c z t
z
dz
t
dt
+ =

ln 2 ln 9 2 = 9 I
odnosno
c x x + = 1 ln 2 2 ln 9 I

a reenje integrala je:

c x x x
x
dx
x x
x
+ + + =
+
+
1 ln 2 2 ln 9 3
2 2 3
1
2
2
3
.

dx
x x
x
2 4 2
3 1
2
.
Reenje:
( ) ( )
dx
x
x
dx
x x
x
dx
x x
x

=
+
=
+
2 2 2
1
3 1
2
1
1 2 2
3 1
2 4 2
3 1

87
Podintegralna funkcija je prava racionalna funkcija, odmah rastavljamo na zbir parcijalnih
sabiraka:

( ) ( )
2 2
1
1
1
3 1
x
B
x
A
x
x

1 ( ) B x A x + = 1 3
1 B A Ax x + = 3
odavde izjednaavanjem odgovarajuih koeficijenata raunamo vrednosti nepoznatih i , A B

1
3
= +
=
B A
A

3
2
=
=
A
B
Posle rastavljanja na zbir parcijalnih sabiraka treba da reimo sledee neodreene integrale:

( )
|
|
.
|
\
|
=
+

dx
x
dx
x
dx
x x
x
2 2
1
2
1
3
2
1
2 4 2
3 1

( )
dt dx
t x
x
dx
x
dx
dx
x x
x
=
=
=
=
+

1
1
1 2
3
2 4 2
3 1
2 2

c
t
t c
t
t
t
dt
t
dt
dx
x x
x
+ + = +
= =
+

1
ln
2
3
1
ln
2
3
2
3
2 4 2
3 1
1
2 2

c x
x
dx
x x
x
+
=
+
1 ln
2
3
1
1
2 4 2
3 1
2
.

x x
x
+
+
5 2
3
2
.

Reenje: Imenilac podintegralne funkcije ne moemo rastaviti na linearne faktore jer
diskriminanta kvadratne jednaine je negativna: , pa jednaina
nema realne korene. U ovakvim sluajevima imenilac treba svesti na kanoniki oblik, posle
ega odgovorajuom smenom moemo reiti dati integral.
0 5 2
2
= + x x 0 16 < = D

( ) ( )
=
=
+ =
=
=
+
+
=
+ +
+
=
+
+

dt dx
t x
t x
dx
x
x
dx
x x
x
dx
x x
x
1
1
4 1
3
5 1 1 2
3
5 2
3
2 2 2

=
=
= +
=
+
+
+
=
+
+
=
+
+
=

dz tdt
z t
t
dt
t
dt t
dt
t
t
dt
t
t
2
4
4
4
4
2
2
1
4
8 2
2
1
4
4
2
2 2 2 2

navedenu smenu emo primeniti u prvom integralu, a drugi integral moemo svesti na tablini
integral,

88
=
+
+ + =
=
=
=
+
|
.
|
\
|
+ =
+
+

1
2
4 ln
2
1
2
2
1
2
ln
2
1
1
4
4
4
2
1
2
2
2 2
s
ds
t
ds dt
s
t
t
dt
z
t
dt
z
dz
=
= + + + = + + + c
t
t c s t
2
arctg 2 4 ln
2
1
arctg 2 4 ln
2
1
2 2
=
( ) c
x
x + + +
2
1 -
arctg 2 4 1 ln
2
1
2
=
reenje je znai
c
x
x x dx
x x
x
+
+ + =
+
+
2
1
arctg 2 5 2 ln
2
1
5 2
3
2
2
.

x x
+ 11 3 2
1
2
.

Reenje: Imenilac podintegralne funkcije nema realne korene, jer kvadratna jednaina
ima negativnu diskriminantu . Zbog toga podintegralnu
funkciju ne moemo rastaviti na zbir parcijalnih sabiraka, postupamo slino kao u
prethodnom zadatku.
0 11 3 2
2
= + x x 0 79 < = D
=
=
=
=
+ |
.
|
\
|

=
+
=
+

dt dx
t x
x
dx
x x
dx
dx
x x
4
3
2
11
16
9
4
3
2
1
2
11
2
3
2
1
11 3 2
1
2
2
2

=
=
=
=
+
|
|
.
|
\
|
=
+
=
+

dz dt
z
t
t
dt
t
dt
t
dt
4
79
79
4
1
79
4
79
8
1
79
16
16
79
2
1
16
79
2
1
2 2
2
=
= + = + =
+

c c z
z
dz
79
4t
arctg
79
2
arctg
79
2
1 4
79
79
8
2
=
c c + = +
|
.
|
\
|
79
3 - 4x
arctg
79
2
79
4
3
- x 4
arctg
79
2
=
reenje je znai
c x dx
x x
+
|
|
.
|
\
|
=
+
79
3
79
4
arctg
79
2
11 3 2
1
2
.

( )( )
dx
x x x
x x x x
+ + +
+ + + +
2
2
2 3 4
2 2 1
9 25 30 15 4
.

89
Reenje: Podintegralna funkcija je prava racionalna funkcija, jer je brojilac polinom etvrtog
stepena a imenilac polinom petog stepena. Polinom u imeniocu se ne moe
rastaviti na linearne faktore, znai da funkciju rastavljamo na parcijalne sabirke u obliku u
kojem je i zadat:
2 2
2
+ + x x
( )( ) ( )
2
2
2 2
2
2 3 4
2 2
2 2 1
2 2 1
9 25 30 15 4
+ +
+
+
+ +
+
+
+
=
+ + +
+ + + +
x x
E Dx
x x
C Bx
x
A
x x x
x x x x

( ) ( )( )( )
( )( ) 1
2 2 1 2 2 9 25 30 15 4
2
2
2 2 3 4
+ + +
+ + + + + + + + = + + + +
x E Dx
x x x C Bx x x A x x x x

( )
( ) ( )( 1 2 2 2 2 ) (
8 4 4 4 4 9 25 30 15 4
2 2 3
2 3 2 4 2 3 4
+ + + + + + + + + +
+ + + + + + = + + + +
x E Dx x x x x x C Bx
x x x x x A x x x x
)

( ) ( )
( )( ) 1
2 4 3 ) ( 4 8 8 4 9 25 30 15 4
2 3 2 3 4 2 3 4
+ + +
+ + + + + + + + + + = + + + +
x E Dx
x x x C Bx x x x x A x x x x

( ) ( )
( ) ( ) ( ) 1 2 4 3
2 4 3 4 8 8 4 9 25 30 15 4
2 2 3
2 3 4 2 3 4 2 3 4
+ + + + + + + +
+ + + + + + + + + = + + + +
x E x x D x x x C
x x x x B x x x x A x x x x

( ) ( ) ( )
( ) ( ) E C A x E D C B A
x D C B A x C B A x B A x x x x
+ + + + + + + +
+ + + + + + + + + = + + + +
2 4 4 2 8
3 4 8 3 4 9 25 30 15 4
2 3 4 2 3 4

izjednaavanjem koeficijenata kod odgovarajuih stepena dobijamo sledei sistem jednaina:
8
C A E E C A
E D C B A
D C B A
C B A
A B B A
2 4 9 9 2 4
25 4 2 8
30 3 4
15 3 4
4 4
= = + +
= + + + +
= + + +
= + +
= = +

uvrtavajui i u ostale tri jednaine: B E
8
25 2 4 9 4 2 8 8
30 3 4 16
15 3 12 4
= + + + +
= + + +
= + +
C A D C A A
D C A A
C A A

8 2 2
14 3 4
3 3
= + +
= + +
= = +
D C A
D C A
A C C A

8 2 6 2
14 3 9 4
= + +
= + +
D A A
D A A

90

2
5
=
= +
D
D A

odavde je . Podintegralna funkcija astavljena na
parcijalne sabirka ima oblik:
3 , 1 , 0 , 3 , 2 = = = = = E B C A D

( )( ) ( )
2
2
2 2
2
2 3 4
2 2
3 2
2 2 1
3
2 2 1
9 25 30 15 4
+ +

+
+ +
+
+
=
+ + +
+ + + +
x x
x
x x
x
x
x x x
x x x x

a traeni integral je

( )( )
dx
x x x
x x x x
+ + +
+ + + +
=
2
2
2 3 4
2 2 1
9 25 30 15 4
I

( )

+ +

+
+ +
+
+
= dx
x x
x
dx
x x
x
dx
x
2
2
2
2 2
3 2
2 2 1
3
I

( )( )
3 2 1
2
2
2 3 4
2 2 1
9 25 30 15 4
I I I + + =
+ + +
+ + + +
=

dx
x x x
x x x x
I
gde smo sa I redom oznaili integrale parcijalnih sabiraka. Reavajmo ih:
3 , 2 1
, I I
1 1
1 ln 3
1
3
c x dx
x
+ + =
+
=

I

+ +
+ +
+
=
+ +
+
=
+ +
=
2 2 2 2
2 2
2
1
2 2
2 2 2
2
1
2 2
2 2 2 2
2
x x
dx
dx
x x
x
dx
x x
x
dx
x x
x
I
uvedimo smenu
( ) dt dx x
t x x
= +
= + +
2 2
2 2
2
u prvom integralu, tada je
( )
2
2 2
2
arctg ln
2
1
1
ln
2
1
1
1 1
2
1
c z t
z
dz
t
dz dx
z x
x
dx
t
dt
+ =
+
=
=
= +
=
+ +
=

I
( )
2
2
2
1 arctg 2 2 ln
2
1
c x x x + + + + = I
( ) ( ) ( ) ( )

+ +
+ +
+
=
+ +
+
=
+ +

=
2
2
2
2
2
2
2
2
3
2 2
5
2 2
2 2
2 2
5 2 2
2 2
3 2
x x
dx
dx
x x
x
dx
x x
x
dx
x x
x
I
u prvom integralu uvedimo istu smenu kao u integralu , tada je
2
I
91
( ) ( ) ( ) ( )
dz
z
z z
t
z
dz t
dz dx
z x
x
dx
t
dt

+
+
=
+
=
=
= +
=
+ +
=

2
2
2 2
2
2
1
2
2
2
3
1
1
5
1
1
5
1
1
1 1
5 I
( ) ( )

+
+
+ +
=
+
+
+
+ +
=
2
2
2 2
2
2
2 2
3
1
5 arctg 5
2 2
1
1
5
1
5
2 2
1
z
zdz z
z
x x
dz
z
z
z
dz
x x
I
poslednji integral se reava metodom parcijalne integracije (reen je u 144. primeru):
( )
3
2 2
3
1
arctg
2
1
5 1 arctg 5
2 2
1
c
z
z
z x
x x
+
|
.
|
\
|
+
+ +
+ +
= I
( ) ( )
( )
( )
3
2 2
3
2 2 2
1 5
1 arctg
2
5
1 arctg 5
2 2
1
c
x x
x
x x
x x
+
+ +
+
+ + +
+ +
= I
( )
( )
3
2
3
2 2 2
7 5
1 arctg
2
5
c
x x
x
x +
+ +
+
+ = I
Ako ove rezultate uvrstimo u originalni integral, dobijamo da je:
( ) ( )
( )
3 2 1
2
2
2 2 2
7 5
1 arctg
2
5
1 arctg 2 2 ln
2
1
1 ln 3 c c c
x x
x
x x x x x + + +
+ +
+
+ + + + + + = I
a posle sreivanja izraza rezultat je:
( )
( )
c
x x
x
x x x x +
+ +
+
+ + + + + =
2 2 2
7 5
1 arctg
2
7
2 2 ln
2
1
1 ln 3
2
2
I .

ZADACI ZA VEBU:

( )( )
+ + b x a x
dx
.
( )( )( )
+ + 3 2 1 x x x
dx
.
+
+
dx
x x
x x
6 5
9 5
2
2
.
( )
+
2
1 x x
dx
.
92
dx
x x
x
3
3
4
1
.
( )
dx
x x
x x
+
+ +
1
1
2
3
.
+1
3
x
dx
.
( )( )
+ + +
2
2
1 1 x x x
dx
.
x
x
1
4
4
.
( )
dx
x x
x
+
+
2
2
3
5 4
1
.

5.4. Integrali iracionalnih funkcija

Integrale iracionalnih funkcija odgovarajuim smenama moemo svesti na integrale
racionalnih funkcija. Razne tipove iracionalnih integrala reavamo razliitim smenama.
Obradiemo ih po tipovima podintegralnih funkcija i u svakom sluaju emo zadati
odgovarajue smene, pomou kojih se dati integrali svode na integrale racionalnih funkcija.
Za svaki tip emo detaljno izraditi po jedan ili dva primera.

Iracionalni integral tipa dx
d cx
b ax
d cx
b ax
x R
q
p
q
p
(
(
|
.
|
\
|
+
+
|
.
|
\
|
+
+
,... , ,
2
2
1
1
, gde je racionalna
funkcija a su celi brojevi, reavaju se smenom
R
,... , , ,
2 2 1 1
q p q p
n
t
d cx
b ax
=
+
+
, gde je
najmanji zajedniki sadralac brojeva .
n
,... ,
2 1
q q

152. Primer: Reiti neodreeni integral dx x x
+
3
3 4 .
93
Reenje: Podintegralna iracionalna funkcija je navedenog tipa, pa moemo uvesti predloenu
smenu:
( )
( ) ( )
c
x x x
c
x x
c
t t
c
t t
c
t t
dt t dt t
dt t t dt t t
t
dt t dx
dt t dx
t
x t x
dx x x
+ |
.
|
\
| + +
= + |
.
|
\
|

+ +
=
= +
|
|
.
|
\
|
= + = + = =
= =
=
=
=
= = +
= + =

7
3 3
3
3 4 3 4
1
7
3 4
3
3 4
1
7 3 3 21 4 3
4
7 3
1
3
4
3
1
4
3
1
3
4
3 3
3
4
3 4
3 4
3 3
4
3 4 4 7 4 7
3 6
3 3 2 3 3
3
2
2
3
3
3
I

reenje je:

( )( )
c
x x x
dx x x +
+ +
= + =

7
3 4 3 4 1
3 4
3
3
I .


4
1 2 1 2 x x
dx
.
Reenje:
( ) ( )

=

=
4
1
2
1
4
1 2 1 2
1 2 1 2
x x
dx
x x
dx
I ,
Iz ovog naina zapisivanja podintegralne funkcije vidimo da se ona moe uvrstiti u dati tip
iracionalnog integrala. Primenimo zato predloenu smenu:

( ) ( )

=
=
=
=
=
=

=

=
1
2
2
2
4 2
1 2
1 2 1 2
1 2 1 2
2
2
3
3
3
4
4
1
2
1
4
t
dt t
t t
dt t
dt t dx
dt t dx
t x
x x
dx
x x
dx
I

znai da smo dati integral smenom sveli na integral racionalne funkcije, koji reavamo na
nain kako smo to pokazali kod integrala racionalnih funkcija. Rastavimo podintegralnu
funkciju na celi deo i na prvi razlomljeni deo:

1
1
1
1
1 1
1
2 2
+ + =
+
=
t
t
t
t
t
t

tada je:

=
=
=
+ + =
|
.
|
\
|
+ + =
dz dt
z t
t
dt
dt dt t dt
t
t
1
1
2 2 2
1
1
1 2 I
navedenu smenu treba primeniti u poslednjem integralu. Posle smene:

94
c t t t c z t t
z
dz
t
t
+ + + = + + + = + + =

1 ln 2 2 ln 2 2 2 2
2
2
2 2
2
I
vratimo se na promenljivu : x
( ) c x x x
x x
dx
+ + + =

=

1 1 2 ln 2 1 2 2 1 2
1 2 1 2
4 4 4
2
4
I
( ) c x x x
x x
dx
+ + + =

=

2
4 4
4
1 1 2 ln 1 2 2 1 2
1 2 1 2
I .

dx
x
x
x
1
1
.
Reenje: Primenimo predloenu smenu:

( )
( )

+
=
=

+
=
=
+
=
|
.
|
\
|
+
=
+
=
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
1
1
4
1
1
1
4
1
1
1
1
1
1
1
1
t
tdt
t
t
t
t
tdt
dx
t
t
x
t
x
x
dx
x
x
x dx
x
x
x I

( )
( ) ( )
dt
t t
t t
dt
t
t t

+
+
=
+
=
3 3
2 4
3
2
2 4
1 1
4
1
4 I

Dobili smo integral prave racionalne funkcije, pa podintegralnu funkciju rastavljamo na zbir
parcijalnih sabiraka:

( ) ( )
( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
3 2 3 2 3 3
2 4
1 1
1
1 1
1
1 1 t
F
t
E
t
D
t
C
t
B
t
A
t t
t t
+
+
+
+
+
+
=
+
+

( ) ( ) ( )( ) ( ) ( ) ( ) ( )( ) ( )
3 3 3 2 3 3 3 2 2 4
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 t F t t E t t D t C t t B t t A t t + + + + + + + + + + = +

jednakost vai za svako , pa: R t

ako je t tada je 1 =
4
1
8 2 = = C C
ako je t rada je 1 =
4
1
8 2 = = F F
ako je t tada 0 =
2
1
4
1
4
1
0 = + + + + + + + + = E D B A E D B A
ako je t tada je 2 =
95
2
27
3 9 27 27
4
1
3 9
4
27
27 27 4 16 = + = + E D B A E D B A
ako je tada je 2 = t
2
27
27 27 3 9
4
27
27 27
4
1
3 9 4 16 = + + + = + E D B A E D B A
ako je tada je 3 = t
76 32 128 128 256 2 32 128 16 128 256 9 81 = + = + E D B A E D B A
iz dobijeni je dnaina sastavljamo sistem

76 32 128 128 256
2
27
27 27 3 9
2
27
3 9 27 27
2
1
=
= +
=
= + + +
E D B A
E D B A
E D B A
E D B A

koji za reenje ima brojeve:
4
1
,
8
3
,
8
1
= = = = = = F C E B D A . Rastavimo sada
racionalnu funkciju na zbir parcijalnih sabiraka:

( ) ( )
( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
3 2 3 2 3 3
2 4
1 4
1
1 8
3
1 8
1
1 4
1
1 8
3
1 8
1
1 1 t t
t
t t
t
t t
t t
+
+
+
+
+
=
+
+

a integral je:
( ) ( )
( )
( ) ( )
( )
( ) ( )

+
+
+
+
+
=
+
+
=
3 2 3 2 3 3
2 4
1 4 1 8
3
1 8
1 4 1 8
3
1 8
1 1 t
dt
t
dt
t
dt
t
dt
t
dt
t
dt
dt
t t
t t
I
6 5 4 3 2 1
I I I I I I I + + + =
gde je
1 1
1 ln
8
1
1 8
1
c t
t
dt
+ =
=

I
( )
( )
2 2 2
1
2 2
2
1 8
3
8
3
1 8
3
8
3
1
1
8
3
c
t
c
z
c
z
z
dz
dz dt
z t
t
dt
+
= + = +
= =
=
=
=
=

I
( ) ( )
3
2
3
2
3
2
3 3
3
1 8
1
8
1
2 4
1
4
1
1
1
4
1
c
t
c
z
c
z
z
dz
dz dt
z t
t
dt
+
= + = +
= =
=
=
=
=

I
96
4 4
1 ln
8
1
1 8
1
c t
t
dt
+ + =
+
=

I
( )
( )
5 5 5
1
2 2
5
1 8
3
8
3
1 8
3
8
3
1
1
8
3
c
t
c
z
c
z
z
dz
dz dt
z t
t
dt
+
+
= + = +
= =
=
= +
=
+
=

I
( ) ( )
6
2
6
2
6
2
3 3
6
1 8
1
8
1
2 4
1
4
1
1
1
4
1
c
t
c
z
c
z
z
dz
dz dt
z t
t
dt
+
+
= + = +
= =
=
= +
=
+
=

I

saberimo sada dobijene integrale:
( )
( )
( )
( )
6
2
5 4 3
2
2 1
1 8
1
1 8
3
1 ln
8
1
1 8
1
1 8
3
1 ln
8
1
c
t
c
t
c t c
t
c
t
c t +
+

+
+ + + + +
+ = I
( ) ( )
c
t t
t t t
t
+
|
|
.
|
\
|
+
+ |
.
|
\
|
+
+
+
=
2 2
1
1
1
1
8
1
1
1
1
1
8
3
1
1
ln
8
1
I
( ) ( )
( )
c
t
t t
t
t t
t
t
+
+
+
+
=
2
2
2 2
2
1
1 1
8
1
1
1 1
8
3
1
1
ln
8
1
I
( )
c
t
t t t t
t
t
t
t
+
+ + +
+
+
=
2
2
2 2
2
1
2 1 2 1
8
1
1
2
8
3
1
1
ln
8
1
I

I I = 4
( )
c
t
t
t
t
t
t
+
+
=
2
2
2
1
2
1
3
1
1
ln
2
1
I
vratimo se na poetnu promenljivu : x
c
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
+
|
.
|
\
|
+
+
+
+
=
2
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
3
1
1
1
1
1
1
ln
2
1
I
i sredimo dobijeni izraz. Tada dobijamo reenje poetnog integrala:
( )
c
x x x
x x +
+
+
+ =
2
1 1
2
1 3
1 ln
2
1
2 2
2
I
97
( ) c x
x
x x + +
+ + = 3 1
2
1
1 ln
2
1
2
2
I
( )
c
x x
x x +

+ + =
2
1 2
1 ln
2
1
2
2
I .

ZADACI ZA VEBU:


dx
x
x
1
3
.
+
3
x x
dx
.
x
x
1
1
3
.
( )
dx
x x
x
+ +
+ +
1 1
2 1
2
.
+
3
b ax
dx x
.

Iracionalne integrale tipa , gde su racionalni (razlomljeni)
brojevi, zovemo binomnim integralima, i moemo ih reavati u sledea tri sluaja:
( )
+ dx bx a x
p
n m
p n m , ,

1. za p integral se svodi na prethodni tip Z
2. za Z
n

+1 m
treba primeniti smenu , gde je imenilac razlomka
s n
t bx a = + s p
3. za Z p
n
m
+
+1
primenjujemo smenu , gde je imenilac razlomka .
s n
t b ax = +
s p

98
155. Primer: Reiti neoreeni integral dx
x
x
+
3 4
1
.
Reenje: dx x x dx
x
x
3
1
4
1
2
1
3 4
1
1

|
|
.
|
\
|
+ =
+

, znai
3
1
,
4
1
,
2
1
= = = p n m .
Proverimo sada koji od tri uslova zadovoljavaju ovi brojevi:
1. Z =
3
1
p , prvi uslov se ne moe primeniti
2. Z
n
= =
+
=
+
2
4
1
2
1
4
1
1
2
1
1 m
, drugi uslov se moe primeniti:
( )
( )
( )
( ) ( )

=
=
=
=
= +
=
+
= dt t t dt t t
t
t
dt t t dx
t x
t x
dx
x
x
1 12 1 12
1
1 12
1
1
1
3 3 2
3
3
2
3
3 3
2
3
3
4
3
3
4
1
3 4
I
c t t c
t t
dt t dt t +
|
.
|
\
|
= + = =

3
7
12
4
12
7
12 12 12
3 4
4 7
3 6
I
vratimo se na poetnu promenljivu x :
( ) ( ) c
x
x x c x x +
+
+ + = +
|
.
|
\
|
+ |
.
|
\
|
+ =
7
21 12 12
1 1 3 1
7
12
1
4
3 4 4 4
4
3 4
I
( ) ( )( ) c x x x c
x
x x + + + = +
+ + =
3 4 4 4
4
3 4 4
1 3 4 1
7
3
7
9 12
1 1 I .

156. Primer: Reiti neoreeni integral
( )
+
3
5
3 2
2 x x
dx
.
Reenje:
( )
( )

+ =
+
dx x x
x x
dx
3
5
3 2
3
5
3 2
2
2
, znai
3
5
, 3 , 2 = = = p n m .
Proverimo sada koji je od tri uslova zadovoljen za ove brojeve:
1. Z =
3
5
p , prvi sluaj se ne moe primeniti,
2. Z
n
m
=
+
=
+
3
1
3
1 2 1
, ni drugi sluaj ne moemo primeniti,
3. Z p
n
m
= = = +
+
2
3
6
3
5
3
1 1
, trei sluaj je zadovoljen:

99
( )
( )
( )

|
.
|
\
|
+ |
.
|
\
|
=

=

=
= +
=
+
=
3
5
3
3
2
3
3
3 3
2
3
3 3
2
3
3
3 3
3
5
3 2
1
2
2
1
2
1
2
1
1
2
1
1
2
1 2
2
t t
dt
t t
t
dt
t t
t
dx
t
x
t x
x x
dx
I
( )
( )
dt
t
t
t
t
dt
t
t
t t
t
dt
t
t
t
t
t
dt
t
t

=
=
|
|
.
|
\
|

=
3
3
2
3
5
3
2
3
5
3 3 3
5 3 5 3
3
2
3
5
3
3
3
3
3
2
1
4
1
1
4
1
1 1
2 2
1
1
2
1
2
1
I
c
t
t
c
t
t
t
dt
dt dt
t
+ = +
+ = + =
|
.
|
\
|
=

2
2
3 3
8
1
4 2 4
1
4
1
4
1
4
1 1
1
4
1
I
vratimo se na poetnu promenljivu x , tada je:

( )
c
x
x
x
x
c
x
x
+
+
+
= +
|
.
|
\
|
+
+ =
3
2
3
2 3 3
3
2
3
3
3
2 8
2
4
1
1
2
8
1
1
2
4
1
I

( )
( ) ( )
c
x x
x
c
x x
x x
+
+
+
= +
+
+ +
=
3
2
3
3
3
2
3
3 3
2 8
3 4
2 8
2 2
I .

ZADACI ZA VEBU:

191. Zadatak: Reiti neodreeni integral ( ) dx x x
2
3
2 3
2 1

+ .
+
4 4
1 x
dx
.
+
2 4
1 x x
dx
.
+
3 5
1 x x
dx
.
+
3 4 3 3
1 x x
dx
.
100
Iracionalne integrale tipa
+ +
dx
c bx ax
x P
n
2
) (
, gde je polinom n-tog reda,
reavamo formulom:
) (x P
n

+ +
+ =
+ +

c bx ax
dx
ax x Q dx
c bx ax
x P
n
n
2
2
1
2
) (
) (
)
+ + c bx .
Koeficijente polinoma Q i broj moemo odrediti ako diferenciramo datu jednakost
i izjednaimo odgovarajue koeficijente ispred odgovarajuih stepena nepoznate x.
(
1
x
n

Primer: Reiti neodreeni integral
+ dx x x 4
2 2
.
Reenje: Podintegralnu funkciju treba dovesti na oblik koji je dat u optem obliku ovog tipa
iracionalnog integrala:
( )
dx
x
x x
dx
x
x x
dx
x
x
x x dx x x

+
+
=
+
+
=
+
+
+ = + =
4
4
4
4
4
4
4 4
2
2 4
2
2 2
2
2
2 2 2 2
I

+
+ + =
+
=
4
4 ) (
4
) (
2
2
3
2
4
x
dx
x x Q dx
x
x P
I
( )

+
+ + + + + =
+
+
=
4
4
4
2
2 2 3
2
2 4
x
dx
x d cx bx ax dx
x
x x
I
diferencirajmo sada gornju jednainu po nepoznazoj x , tada je:
( ) ( )
4
1
4 2
2
4 2 3
4
4
2 2
2 3 2 2
2
2 4
+
+
+
+ + + + + + + =
+
+
x x
x
d cx bx ax x c bx ax
x
x x

pomnoimo datu jednainu sa 4
2
+ x :
( )( ) ( ) + + + + + + + + = + d cx bx ax x x c bx ax x x
2 3 2 2 2 4
4 2 3 4
+ + + + + + + + + + = + dx cx bx ax c cx bx bx ax ax x x
2 3 4 2 3 2 4 2 4
4 8 2 12 3 4
( ) ( ) + + + + + + + = + c x d b x c a bx ax x x 4 8 2 12 3 4 4
2 3 4 2 4

izjednaavanjem odgorajuih koeficijenata dobijamo sledei sistem jednaina:
101

2 0 4
0 0 8
2
1
4 2
0 0 3
4
1
1 4
= = +
= = +
= = +
= =
= =
c
d d b
c c a
b b
a a
12
vratimo se u integral:

+
+
|
.
|
\
|
+ =
+
+
=
4
2 4
2
1
4
1
4
2
2 3
2
2 4
x
dx
x x x dx
x
x x
I

dt dx
t
x
x
dx
x x
x
dx
x
x x
2
2
1
2
2
2
4 1
2
1
2
4
2
2 2
2
2 4
=
=
=
+
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
+ =
+
+
=

I

( )

+
+
+
=
+
+
=
1
2
4
4
2
4
2
2
2
2
2 4
t
dt
x
x x
dx
x
x x
I

( )
c t t x
x x
dx
x
x x
+ + + +
+
=
+
+
=

1 ln 2 4
4
2
4
2 2
2
2
2 4
I

( )
c
x x
x
x x
dx
x
x x
+ + + +
+
=
+
+
=

1
4 2
ln 2 4
4
2
4
2
2
2
2
2 4
I

( )
c
x x
x
x x
dx
x
x x
+
+ +
+
+
=
+
+
=

2
4
ln 2 4
4
2
4
2
2
2
2
2 4
I

( )
c x x x
x x
dx
x
x x
+ + + + +
+
=
+
+
=

2 ln 2 4 ln 2 4
4
2
4
2 2
2
2
2 4
I
( )
1
2 2
3
2
2 4
4 ln 2 4
4
2
4
c x x x
x x
dx
x
x x
+ + + +
+
=
+
+
=

I

102
ZADACI ZA VEBU:

196. Zadatak: Reiti neodreeni intgeral
+ 1
2
2
x x
dxx x
.

2
5
1 x
dx x
.
+
2
6
1 x
dx x
.
+ dx x x 9
2
.
200. Zadatak: Reiti neodreeni intgeral dx x x
1
2 2
.

Iracionalne integrale tipa
( )
+ + c bx ax x
dx
n 2
smenom t
x
=
1
moemo
dovesti na integrale prethodnog oblika.

1
2 5
x x
dx
.
Reenje: Ako primenimo smenu predloenu za ovaj tip integrala, dobiemo:

=
=
=
=
=
=
= dt
t
t
t
t
t
dt
t t
dt
t
dt
t
dx
t
x
t
x
x x
dx
2
4
2
2
3
2 5
2
2
2 5
1 1 1
1
1 1
1
1
1
1
1
I
slino prethodnom zadatku:
( )

+ + + + =
2
2 2 3
2
4
1
1
1 t
dt
t d ct bt at dt
t
t

diferencirajmo sada ovu jednainu:
103
( ) ( )
2 2
2 3 2 2
2
4
1 1 2
2
1 2 3
1 t t
t
d ct bt at t c bt at
t
t
+ + + + + + =

pomnoimo jednainu sa
2
1 t :
( )( ) ( ) + + + + + + = d ct bt at t t c bt at t
2 3 2 2 4
1 2 3
+ + + = dt ct bt at ct bt at c bt at t
2 3 4 2 3 4 2 4
2 3 2 3
( ) ( ) + + + + = c t d b t c a bt at t 2 2 3 3 4
2 3 4 4
ako izjednaimo odgovarajue koeficijente, dobiemo sledei sistem jednaina:

8
3
0
0 0 2
8
3
0 2 3
0 0 3
4
1
1 4
= = +
= =
= =
= =
= =
c
d d b
c c a
b b
a a

vratimo se u integral:

+ |
.
|
\
|
=
2
2 3
2
4
1
8
3
1
8
3
4
1
1 t
dt
t t t dt
t
t

( ) c t t t
t
dt
t
t
+ + + =
arcsin
8
3
1 3 2
4
1
2 2
2
4

tada je originalni integral:
c t t
t t
t
dt t
+
+
=
=

arcsin
8
3
1
8
3 2
1
2
3
2
4
I
vratimo se na poetnu promenljivu:
c
x x x x
x x
dx
+
|
.
|
\
|
+ =
=

1
arcsin
8
3 1
1
3 2
8
1
1
2 3
2 5
I
c
x x
x
x
x
x x
dx
+
+
=
=

1
arcsin
8
3 1
8
3 2
1
2
2
3
2
2 5
I
c
x
x
x
x
x x
dx
+
+
=
=

1
arcsin
8
3
1
8
3 2
1
2
4
2
2 5
I .
104
ZADACI ZA VEBU:

( )
+ + x x x
dx
2 1
2 3
.
+
+ +
dx
x x x
x x
1
1
2
2
.
+
2 4
1 x x
dx
.
( )
+ + + 1 1
2
x x x
dx
.
( )
+ 1 1
2
x x
dx
.

Iracionalne integrale tipa ( )dx c bx ax x R
+ +
2
, moemo reavati i pomou
trigonometrijskih ili hiperbolinih smena, ako potkorenu veliinu napiemo u
obliku razlike ili zbira kvadrata. Tada se dati integral moe svesti na jedan od sledea tri
oblika, koje reavamo sa datim smenama:
c bx ax + +
2
1) ( )dx x a x R

2 2
, smena ili: a x = t a x sin = t th
2) ( )dx x a x +
2 2
, R
smena: ili: a x = t a x tg = t sh
3) ( )dx a x x
2 2
, R
smena: ili: x = t a x sec = t ach

( )
+ + + 2 2 1
2 2
x x x
dx
.
Reenje: , dobili smo znai drugi oblik, primenimo zato smenu
:
( ) 1 1 2 2
2 2
+ + = + + x x x
t a x tg =
( ) ( ) ( )
=
+
=
=
= +
=
+ + +
=
+ + +
=

1 tg cos tg
cos
dt
dx
tg 1
1 1 1 2 2 1
2 2 2
2
2 2 2 2
t t t
dt
t
t x
x x
dx
x x x
dx
I
105
( ) ( )
= +
+
= +
= +
= +
= =
=
=
= =

c
x
c
t
c
z
c
z
z
dz
dz tdt
z t
dt
t
t
1 arctg sin
1
sin
1 1
1 cos
sin
sin
cos
1
2 2

( ) ( )
( ) ( )
c
x
x x
c +
+
+ +
= +
+ +
+
=
1
2 2
1 1 x arctg tg
1 x arctg tg
1
2
2
.

( )

2 2
1 1 x x
dx
.
Reenje: Dati integral je prvi oblik od mogua tri oblika, zato je:
( ) ( )

=
=

=
=
=
=

=
t t
dt t
t t
dt t
dt t dx
t x
x x
dx
cos cos
cos
sin 1 1 sin
cos
cos
sin
1 1
2
2 2 2 2
I
( )
( )
( )
= + = + = + =
c
x
x
c x c t
t
dt
arcsin cos
arcsin sin
arcsin tg tg
cos
2

( )
c
x
x
c
x
x
+
= +
=
2 2
1 arcsin sin 1

ZADACI ZA VEBU:

+ 2
2
3
x
dx x
.
( )
+ 2 3 1
2
x x x
dx
.
( )
+
2 2
1 1 x x
dx
.
( )
+
2 2
1 1 x x
dx
.
210. Zadatak: Reiti neodreeni integral dx x
+
2
2 .
106
Iracionalne integrale tipa ( )dx c bx ax x R
+ +
2
; moemo reavati i sa Ojlerovim
smenama:
1) ako kavdratni trinom nema realne korene, c bx ax + +
2
a) i t a x c bx ax a + = + + >
2
0
b) i c xt c bx ax c + = + + >
2
0
2) ako je , gde su realni koreni kvadratnog trinoma,
tada je:
( )(
2 1
2
x x x x a c bx ax = + + )
2 1
, x x
a . ( ) ( )
2
2 1
t x x x x =

161. Primer: Ojlerovim smenama reiti iracionalni intgeral dx x +
2
2
.
Megolds: Potkorena kvadratna veliina nema realne korene i a , zato
primenjujemo smenu 1) a) :
2
2
+ x 0 1 > =

2 2
/ 2 t x x + = +
2
2 2 2
2 t xt x x + + = +
2
2
2 t xt =

t
t
x
2
2
2
=
dt
t
t
2
2
2
2 +
= dx
( )

=
+ +
=
+
=
+ +
=
+
|
|
.
|
\
|
+
= dt
t
t t
dt
t
t
dt
t
t
t
t t
dt
t
t
t
t
t
3
2 4
3
2
2
2
2 2 2
2
2 2
4
4 4
4
2
2
2
2
2 2
2
2
2
2
I
= + + = +
|
|
.
|
\
|
+ + = |
.
|
\
|
+ + =

c
t
t
t
c
t
t
t
dt
t t
t
2
2 2 2
3
2
1
ln
8 2
4 ln 4
2 4
1 4 4
4
1

( )
( )
= +
+
+ + + = c
x x
x x x x
2
2
2
2
2
2 2
1
2 ln 2
8
1

kvadrirajmo izraze u zagradama, tada je:
( )
c x x
x x x
x x x
+ +
+ +
+ +
=
2
2 2
2 2
2 ln
4
2 1
2 1 4
1
I .
107
162. Primer: Ojlerovim smenama reiti iracionalni intgeral
dx x x
2
2 3 .
Reenje: Kvadratni trinom pod korenom ima realne korene, pa se moe napisati da je
, primenjujemo znai smenu pod 2) : ( )( 1 3 3 2
2
+ = + x x x x )
3
( ) ( ) ( ) 1 / 1 3
2
= + x t x x
( )( ) ( )
2 2
1 1 3 t x x x = +
( )
2 2 2
1 2 3 t x x x =
a iz druge jednaine sledi:
xt t x = +
2
3

2 2
= + t xt x

2
2
1
3
t
t
x
+
=

( )
2
2
1
8
t
dt t
dx
+
= .
Tada se dati integral formira na sledei nain:
( ) ( ) ( )
=
+
=
+
+

=
+
|
|
.
|
\
|
=
3
2
2
2
2
2
2 2
2
2
2
2
2
2
1
32
1
8
1
1 3
1
8
1
1
3
t
dt t
t
dt t
t
t
t t
t
dt t
t
t
t
I
( )
( ) ( )
( ) ( )
=
|
|
.
|
\
|
+
+
+
=
+
=
+
= =
+
= =
=

2
2
2
2
2
2
3
2
3
2
1
4
1
1 4
32
1 4
1
1
1
t
dt
t
t
t t
dt t
v dt du
t
dt t
dv t u

( ) ( )
( )
( )
( )
=
+
=
+
= =
+
= =
=
+
+
=

2 2
2
2
2
2
2
2
2
2
1 2
1
1
1
1
1
8
1
8
t
t
dt t
v
t
dt
du
t
dt t
dv
t
u
t
t
t
dt
t
t

( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
=
+
+
+
+
+
=
|
|
.
|
\
|
+
+
=
2 2 2 2
2
2 2 2 2
2
1
4
1
4
1
8
1 2
1
1 2
1
8
1
8
t t
dt
t t
t
t
t t
dt
t t
t
t

108
poslednji integral je integral racionalne funkcije, reavamo ga rastavljanjem na parcijalne
sabirke:
( )
( )
( )
( )
= +
+
+
+
+
=
+
+
+
+
+
=

c t
t
t t
t
t
t
dt
t
dt
t t
t
t
arctg 4
1
4
1
4
1
8
1
4 4
1
4
1
8
1
2 2
2
2 2 2 2
2

( )
( )
= +
+
+
+
= c t
t t t
t
t
arctg 4
4
1
4
1
8
2 2
2

= +
+
+
+
|
.
|
\
|
+
+
+
|
.
|
\
|
+
+
+
= c
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
1
3
arctg 4
1
3
4
1
3
1
3
1
4
1
3
1
1
3
8
2

sreivanjem ovog izraza dobijamo konano reenje, a to je:
( )
c x x
x
x x
+
+

+
=
x - 1
3 x
arctg 4 2 3
1
3
2
1
2
2
.

ZADACI ZA VEBU:

211. Primer: Ojlerovim smenama reiti neodreeni integral
+ + dx x x 6 5
2
.
+ + dx x x 1 6 4
2
.
+ dx x x 6 5
2
.
+ dx x 1 4
2
.
+ dx x x 2 2
2
.
109
Neodreeni intgerali Matematika analiza
5.5. Integrali trigonometrijskih funkcija

Neodreene trigonometrijske integrale oblika smenama:
dx x x R ) cos , (sin
2 2
2
2
1
2
1
1
cos
1
2
sin
2
tg
t
dt
dx
t
t
x
t
t
x
t
x
+
=
+
=
+
=
=

svodimo na integrale racionalnih funkcija. Ako je tada
umesto datih, moemo primeniti i sledee smene:
( ) ( x x R x x R cos , sin cos , sin )
2
2 2
1
1
1
cos
1
sin
tg
t
dt
dx
t
t
t
t
x
t x
+
=
+
=
+
=
=
.

163. Primer: Reiti trigonometrijski integral
+ + x x
dx
cos sin 1
.
Reenje: Primenimo date smene. Tada je:
c
x
c t
t
dt
t
t
t
t
t
dt
x x
dx
+ + = + + =
+
=
+
+
+
+
+
=
+ +
=

2
tg 1 ln 1 ln
1
1
1
1
2
1
1
2
cos sin 1
2
2
2
2
I .

+ + 3 sin 2 cos x x
dx
.
Reenje: Primenimo smenu t
x
tg =
2
. Tada je:
( )

=
+ +
=
+
+ + +
+
=
+
+
+
+
+
=
2 2 2
2
1
3 3 4 1
1
2
3
1
4
1
1
1
2
2
2
2 2
2
2 2
2
2
t t
dt
dt
t
t t t
t
dt
t
t
t
t
t
I
( )
( ) c
x
c t
t
dt
+
+ = + + =
+ +
=

1
2
tg arctg 1 arctg
1 1
2
.
110
Matematika analiza Neodreeni integrali
+ x
dx
cos 5 3
.
Reenje: Primenimo trigonometrijske smene:
( )( )
=
+
=
=
+
+
+
=
+
=

t t
dt
t
dt
t
dt
t
t
t
dt
x
dx
2 2 4 2 8
2
1
1
5 3
1
2
cos 5 3
2 2
2
2
2
I
posle rastavljanja na parcijalne sabirke
c
x
tg
x
tg
c
t
t
c t t
t
dt
t
dt
+
+
= +
+
= + + =
+
+
=

2
2
2
2
ln
4
1
2
2
ln
4
1
2 ln
4
1
2 ln
4
1
2 4
1
2 4
1
.

+ x
dx
2
sin 1
.
Reenje: U ovom sluaju vai da je
( ) x x
2 2
sin 1
1
sin 1
1
+
+
, pa moemo da primenimo
drugu smenu. Tada je:
( )
= + =
+
=
=
=
=
+
=
+
=
+
+
+
=
+
=

c
z
z
dz
dz
dt
z t
t
dt
t
dt
t
t
t
dt
x
dx
2
arctg
1
2
1
2
2
2 1
2 1
1
1
1
sin 1
2 2 2
2
2
2
2
I
( ) c x c
t
+ = + = tg 2 arctg
2
1
2
2 arctg
.

dx
x x
x x
cos 2 sin
cos sin
.
Reenje: I u ovom sluaju moemo primeniti smenu : t x = tg
( )( )

+ +

=
+
=
+
=
+
= dt
t t
t
t
dt
t
t
dx
tgx
tgx
dx
x x
x x
1 2
1
1 2
1
2
1
cos 2 sin
cos sin
2 2
I
Rastavimo podintegralnu funkciju na parcijalne sabirke:
111
( )( ) ( )( )
2
2 2
2 2
1 2
2 2
1 2 1 2
1
t t
C Bt Ct Bt A At
t
C Bt
t
A
t t
t
+ +
+ + + + +
=
+
+
+
+
=
+ +

Odavde je: ( ) ( )( 2 1 1
2
+ + + + = t C Bt t A t )
0
1
1

= + B A
2 = + C B
2 = + C A
Ako je t tada iz prve jednaine dobijamo da je 2 =
5
3
= A ,
a iz sistema jednaina dalje raunamo
5
1
,
5
3
= = C B .

Integraljenje nastavljamo na sledei nain:

=
+
+
+ + =
+
+
+
=
1 5
1
1
2
10
3
2 ln
5
3
1
1 3
5
1
2 5
3
2 2 2
t
dt
t
tdt
t dt
t
t
t
dt
I

ako u drugom sabirku uvedemo smenu , tada je i tako je: z t = +1
2
dz tdt = 2
( ) ( ) c x x x c t t t + + + + = + + + + = ) tg ( arctg
5
1
1 tg ln
10
3
2 tg ln
5
3
arctg
5
1
1 ln
10
3
2 ln
5
3
2 2
I
( ) c x x x + + + + =
5
1
1 tg ln
10
3
2 tg ln
5
3
2
I .

112
ZADACI ZA VEBU:

216. Zadatak: Reiti trigonometrijski integral
+ x
dx
cos 5 3
.

+ x x
dx
cos sin
.

218. Zadatak: Reiti trigonometrijski integral dx
x
x
+ cos 1
cos
.

x
x
sin 1
sin
.

+ x x
dx
cos 7 sin 4 8
.

+ + x x
x
cos sin 1
sin
.


+
dx
x
x
tg 1
tg 1
.

+ x x
dx
2 2
cos 5 sin 3
.

x
x
+
2
sin 1
2 sin
.

x x
x
+ 5 sin 6 sin
cos
2
.

113
5.6. Integral eksponencijalne funkcije

Integral eksponencijalne funkcije tipa , smenom:
dx e R
x
) (
t
dt
e
dt
dx
dt dx e
t e
x
x
x
= =
=
=

svodimo na integral racionalne funkcije.

168. Primer: Reiti eksponencijalni integral
+
dx
e e
e
x
x
x
) 1 (
arctg
2
2
.
Reenje: Neka je: t
x
=
2
e ,
Tada je: t
x
ln =
2
t x ln 2 =
dt
t
dx
2
=
ovim smenama dati integral se svodi na integral:

( ) ( )
dt
t t
t
t
dt
t t
t

+
=
+
=
2 2 2
1
arctg
2
1
arctg
2 I
Ovaj integral reavamo rastavljanjem na parcijalne sabirke:

2
1
, arctg u
t
dt
du t
+
= =

( ) ( ) ( )

=
+
=
+
+
=
+
=
+
= t
t t
dt
dt t dt
t t
t t
t t
dt
v
t t
dt
dv arctg
1
1 1
1
1
,
1
2
2
2 2
2 2
2 2 2 2

Tada je:

( )

+ + =
+
+
+
+ =

2 1
2
2 2
2
arctg arctg
1
2
1
arctg
1
arctg arctg
1
2 I I I t t
t
dt
t
t
t t
dt
t t
t

114
gde je

( ) ( )
( )

+ =
+
=
+
+
=
+
=
2
2 2
2 2
2
1 ln
2
1
ln
1 1
1
1
t t
t
tdt
t
dt
dt
t t
t t
t t
dt
1
I
i

= = =
=
+
=
=
+
= t
z
zdz
dz
t
dt
z t
dt
t
t
2
2
2
2
arctg
2
1
2
1
arctg
1
arctg
2
I
Na kraju:
( ) c t t t t t
t
+
+ + + =
2 2 2
arctg
2
1
1 ln
2
1
ln arctg arctg
1
2 I
( ) c t t t t
t
t
+ + + + =
2 2 2
arctg 1 ln ln 2 arctg 2
arctg 2
I
c
e
e
e
e
e
x
x
x
x
x
+
+
+ =
1
ln arctg
arctg 2
2
2
2
2
I .

169. Primer: Reiti eksponencijalni integral
dx
e
e e
x
x x
1
2
3
.
Reenje: Smena je sada: t e
x
=
t x ln =

t
dt
= dx
Dati integral posle uvoenja ovih smena bie:

+ =
+
=
+
+
=
+
=
+
=
+
= c t t
t
dt
dt dt
t
t
dt
t
t
t
dt
t
t t
dx
e
e e
x
x x
arctg 2
1
2
1
2 1
1
1
1 1
2 2
2
2
2
2
3
2
3
I
c e e
x x
+ = arctg 2 I .

115
ZADACI ZA VEBU:

226. Zadatak: Reiti eksponencijalni integral
dx
e
e
x
x
arcsin
.

( )
+
3
1
x x
e e
dx
.

+
dx
e
e
x
x
1
2
.

116
Matematika analiza Odreeni integrali
6. Odreeni integrali

] Ako je funkcija integrabilna na zatvorenom intervalu , i na tom intervalu
primitivna funkcija joj je funkcija , tada na osnovu Njuton-Lajbnicove formule odreeni
integral na intervalu [ moe se izraunati po formuli:
) (x f
] b ,
[ b a,
) (x F
a
) ( ) ( ) ( ) ( a F b F x F dx x f
a
b b
a
= =

170. Primer: Izraunati odreeni integral .
2
1
2
dx x

Megolds: Prema NjutnLajbnicove formule:

( )
3
3
9
3
1
3
8
3
1
3
2
3
3 3
1
2 3 2
1
2
= = + =
= =

x
dx x .

171. Primer: Izraunati odreeni integral .
e
xdx
1
ln

Reenje: Prema NjutnLajbnicove formule:

( ) = = = =
= =
= =
=

1 1 1 1 1
1 ln 1 ln ln
ln
ln
e e e e e
x e dx e e
x
dx
x x x
x v
x
dx
du
dx dv x u
xdx

( ) 1 1 = = e e .

172. Primer: Izraunati odreeni integral
1
1
2
x
dx
.
117
Odreeni integrali Matematika analiza

Reenje: Funkcija
2
1
x
u intervalu [ ima jednu taku prekida, taku . Zato dati
integral treba rasraviti na zbir dva integrala:
] 1 , 1 0 = x

=
= + = + =

1
0
1
0
1
2
0
1
2
0
1
0
2
0
1
2
1
1
2
1
lim
1
lim lim lim
x x x
dx
x
dx
x
dx
x
dx
x
dx

= =
+ =
+ +
=

2
1
1 1
1
lim
1
1 lim 1
1
lim
0 0 0

.

173. Primer: Izraunati nesvojstveni integral
+
0
2
1 x
dx
.

Reenje: Ako je granica integrala beskonana, tada se odreeni integral reava uvoenjem
granine vrednosti (lim), na sledei nain:

( )
2
arctg lim arctg0 - arctg lim arctg lim
1
lim
1
0 0
2
0
2

= = = =
+
=
+

T T t
x
dx
x
dx
T T
T
T
T
T
.

174. Primer: Izraunati odreeni integral dx x
+
3
1
1 .

Reenje: Dati integral se moe reiti uvoenje smene, a to znai da kod odreenog integrala
paralelno treba da promenimo i granice:

( ) ( ) 2 4
3
4
2 2 8
3
2
3
2 2 2
2
1
1
2
2
3 2
2
2
2
2
2 3
1
= = = = =
=
= +
= +

t
dt t tdt t
tdt dx
t x
dx x .

118
ZADACI ZA VEBU:

229. Zadatak: Reiti odreeni integral
+
4
0
1 x
dx
.

230. Zadatak: Reiti odreeni integral dx x x
2
0
cos
.

1
0
x
dx
.

1
x
dx
.


+
2
1 x
dx
.

234. Zadatak: Reiti odreeni integral dx ctgx
2
0
.

2
1
0
ln x x
dx
.

119
6.1. Povrina ravnih likova

Ako je funkcija integrabilna na intervalu [ , i na tom intervalu je
nenegativna: , tada
) (x f
x
]
]
]
]
=
b
a
dx x f ) ( T
b a,
( ) b a x f 0 ) (
b
a
dx x f ) (
predstavlja povrinu krivolinijskog trapeza kojeg odreuju luk funkcije nad intervalom
. x-osa i prave i i . Ako je funkcija na posmatranom intervalu [ ]
negativna , tada je povrina jednaka vrednosti odreenog integrala uzet sa
negativnim predznakom. Iz ovoga i iz osobine aditivnosti integrala sledi, da ako je funkcija
na nekom intervalu [ i pozitivna i negativna, tada povrinu dobijamo kao razliku
integrala dela funkcije koji se nalazi iznad i ispod -ose.
) (x f
[ b a,
) (x f
a x =
a
b x = b a,
0 ) ( x f
b ,
x
Polazei od povrine krivolinijskog trapeza, moemo izraunati povrine razliitih
ravnih likova.

6.1.1. Povrina ravnih likova u pravouglom kordinatnom sistemu

Ako je ( = f y i neprekidna na zatvorenom intervalu [ , tada se povrina
krivolinijskog trapeza koji je ogranien sa datom krivom, sa x-osom i sa pravama i
, moe se izraunati po formuli:
0 ) x b a,
a x =
b x =

.

120
175. Primer: Odrediti povrinu kojeg zatvaraju parabola i prava .
2
x y = 2 + = x y

Reenje: Presek prave i parabole su take i , zato je: ) 1 , 1 ( A ) 4 , 2 ( B

( ) 5 . 4
3
1
2
2
1
3
8
4
2
4
3
2
2
2
1
2 3 2 2
1
2
2
1
=
+ =
+ = + =

x
x
x
dx x dx x T .

176. Primer: Odrediti povrinu kojeg zatvaraju parabole i .
2
x y = x y =
2

Reenje: Presene take parabole i
2
x y = x y = su take i . Povrinu kojeg
zatvaraju ove parabole dobiemo ako iz povrine ispod parabole
) 0 , 0 ( A ) 1 , 1 ( B
x y + = oduzmemo
povrinu ispod parabole . Tada je:
2
x y =

3
1
3
1
3
2
3 3
2
0
1 3
2
3
1
0
2
1
0
= =
= =

x x
dx x dx x T .

177. Primer: Odrediti povrinu kojeg zatvaraju krunica , i parabole
i .
8
2 2
= + y x
x y 7
2
= x x y =
2

Reenje: Presene take krunice i parabole su: 8
2 2
= + y x x y 7
2
=
121
1
2
9 7
2
32 49 7
0 8 7
2
1
2
=

=
+
=
= +
x
x
x x

Presene take krunice i parabole su: 8
2 2
= + y x x x y =
2
2
8 2 2
8 2
2 3 4
2 3 4 2
=
= +
= + +
x
x x x
x x x x

Traenu povrinu treba odrediti iz tri dela:

3 2 1
T T T T + =
( )
3
7 2
0 1
3
7 2
2
3
7 7
0
1
2
3
1
0
= = = =
x
dx x
1
T ,

( )
6
1
2
1
3
1
2 3
0
1 2 3 1
0
2
= =
= =
x x
dx x x
2
T ,

( ) =
+ = =

1
2 2 3
1
2
2
2
1
2
2
1
2
2 3
8
arcsin
2
8
8
2
8
x x x
x
x
dx x x dx x
3
T

=
+ + =
2
1
3
1
2
3
8
8
1
arcsin 4 7
2
1
8
2
arcsin 4 2

6
5
2 2
1
arcsin 4
2
7
4
4 2
2
3
3
7
2 2
1
arcsin 4 7
2
1
2 2
2
arcsin 4 2 + = + + =

.

Tada je:
6
5
2 2
1
arcsin 4
2
7
2
6
1
3
7 2
+ + + = T
odnosno
122
2 2
1
arcsin 4
3
4
2
7
3
7 2
+ + = T .

178. Primer: Odrediti povrinu kojeg zatvaraju kriva i ordinatna osa (y-
osa) .
2
2 y y x =

Reenje: Promenile su se uloge promenljivih i osa x i y, pa traenu povrinu moemo da
izraunamo kao T . Presene take parabole i y-ose su:
=
b
a
dy y f ) (
1
2
2
3 1
2
8 1 1
0 2
0
2
1
2
1
2
=
=

+
=
= +
=
y
y
y
y y
x

Tada je traena povrina:

( ) 5 . 4
2
9
3
8
2 4
3
1
2
1
2
3 2
2 2
2
1 3 2 1
2
2
= =
= =

y y
y dy y y T .

179. Primer: Odrediti povrinu kojeg zaklapaju krive x x y
2
ln = , prave
, i . ( 1 0 < < = a a x ) 1 = x 0 = y

123

Reenje: Povrina ispod traene krive od a do 1:

=
=
= =
= =
= =

1 1
2
2
3
2
1
2 1
2
ln
3
4
ln
3
2
3
2
ln 2
ln
ln
a a a
xdx x x x x
dx x v
x
dx
x du
dx x dv x u
xdx x T

=
=
= =
= =
=

1 1
2
2
3
2
1
3
2
ln
3
2
3
4
ln
3
2
0
3
2
ln
a a
dx x x x x a a a
x v
x
dx
du
dx x dv x u

( ) ( ) = + + =
= a a a a a a a a x x a a a a a a
a
1
27
16
ln
9
8
ln
3
2
9
4
ln 0
3
2
3
4
ln
3
2
2
1
2

( ) a a a a a a a a a a a a a a +
= + + = 1
27
16
3
4
ln ln
3
2
27
16
27
16
ln
9
8
ln
3
2
2
.

ZADACI ZA VEBU:

236. Zadatak: Odrediti povrinu kojeg zatvaraju parabola i apscisna osa.
2
4 x x y =

237. Zadatak: Odrediti povrinu kojeg zatvaraju kriva , prava i osa x. x y ln = e x =

238. Zadatak: Odrediti povrinu kojeg zaklapaju kriva i prave i . x y =
3
1 = y 8 = x

124
239. Zadatak: Odrediti povrinu kojeg zaklapaju parabole
3
2
x
y = i
2
3
2
4 x y = .

240. Zadatak: Odrediti merne brojeve onih povrina, na koje parabola deli
krunicu .
x y 2
2
=
8
2 2
= + y x

6.1.2. Povrina ravnih likova u polarnom kordinatnom sistemu

Neka je data kriva u polarnom kordinatnom sistemu, gde je
, i je neprekidna kriva. Povrinu krivolinijskog trougla
kojge zaokruuju krive i poluprave i moemo da izraunamo
sledeom formulom:
( ) =
( ) =
( ) =
[ ] 2 ,
OAB
= =

( )
d
2
2
1
T
.

125
180. Primer: Odrediti povrinu kojeg zatvara kadioid . ( ) 0 , cos 1 > + = a a

Reenje: Jednaina kardioide je data sa polarnim kordinatama, zato koristimo gornju formulu
za izraunavanje povrine koju ona zatvara:

( ) ( ) = + + = + = =

0
2 2
0
2 2
cos cos 2 1 cos 1
2
1
2 2 d a d a
1
T T

=
+
+ + =

d a d a d a
0
2
0
2
0
2
2
2 cos 1
cos 2

.
2
3
2
2 sin
4 2
sin 2
2
2
2
0
2
0
2
0
2
0
2

a
a
a
a a
a a = + = + + + =

181. Primer: Odrediti povrinu kojeg zatvara Bernulijeva lemniskata, ako je njena
jednaina:
.
2 cos
2 2
a =

126
Reenje: Zbog simetrinosti krive dovoljno je raunati etvrtinu traene povrine:
. 0
2
sin 2 sin
2
1
2 2 cos
2
1
4
2 2
0
4
2
4
0
2
a a a d a =
= = =

T

182. Primer: Odrediti povrinu kojeg zatvara trolisnata rua . R a a = , 3 sin

Reenje: Zbog simetrinosti ovih listova, i zbog
3
, 0 0 3
2 1

= = = sin traena
povrina se moe raunati kao:
= =
= =

0
3
2
0
3
2 3
0
3
0
2
2 2
6 sin
6
1
4
3
4
3
2
6 cos 1
2
3
3 sin
2
1
3

a a
d
a
d a T

( ) .
4
0
8 4
0 sin 2 sin
8
0
3 4
3
2 2 2 2 2

a a a a a
= =
=

ZADACI ZA VEBU:

241. Zadatak: Odrediti povrinu kojeg zatvara jedan list krive . 2 cos a =
242. Zadatak: Odrediti povrinu kojeg zatvara kriva . 4 sin
2 2
a =
127
243. Zadatak: Odrediti povrinu kojeg zatvara kriva . 3 sin a =
244. Zadatak:: Odrediti povrinu kojeg zatvara kriva . cos 2 + =
245. Zadatak: Odrediti povrinu kojeg zatvara elipsa

cos 1
2
+
= , . 1 0 <
128
Zbirka zadataka za vebe Matematika analiza

L I T E R A T U R A

1. M.P.Uumli, P.M.Milii: Zbirka zadataka iz vie matematike I.
Nauna Knjiga, Beograd, 1980.

2. Demidovi: Zadaci i reeni primeri iz matematike analize
za fakultete
Tehnika Knjiga, Beograd, 1977.

3. Svetozar Kurepa: Matematika analiza I.
Tehnika Knjiga, Zagreb, 1977.

4. Grupa autora: Matematika za vie tehnike kole
Savremena Administracija, Beograd, 1990.

5. Joef Detki, Franja Ferenci: Matematika I
Univerzitet u Novom Sadu, Subotica, 1983.

6. Szernyi Tibor: Analzis
Tanknyvkiad, Budapest, 1972.

7. B.P.Gyemidovics: Matematikai analzis, feladatgyjtemny

8. Stefan Banach: Differencil s integrlszmts

9. Novkovi,Rodi,Kovaevi: Zbirka reenih zadataka iz matematike analize I
Univerzitet u Novom Sadu
Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad, 1998.

10. MonostoryI.,Szeredai E.: Matematika pldatr,VIII. ktet,
Differencilegyenletek
Budapesti Mszaki egyetem
Megyetemi Kiad,1998.

Analiza Zbirka

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analiza Zbirka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

iko Pajor Gizela

nije odreen. U ovakvim sluajevima reenje moemo odrediti na sledei nain:

( ) x x f f = ) ( ili , i ako je tada je . ( ) x y f =

je traena inverzna funkcija, a oblast definisanosti ove funkcije je . R x D

lim postoji ( ili je ), tada i granina

, koji je ve odgovarajueg tipa

cos sin sin 2

smena: ili: x = t a x sec = t ach

You might also like