Mesnevi Serhi Cild 1 - Tahir Ul Mevlevi

<!DOCTYPE html> <html> <head> <title>Full text of "Mesnevi Serhi Cild 1 - Tahir ul Mevlevi"</title> <script type="text/javascript" src="http://www.archive.org/includes/jquery-1.6 .1.
js"></script> <script type="text/javascript" src="http://www.archive.org/includes/analytics.js ?v=39399"></script> <link rel="stylesheet" href="/stylesheets/archive.css?v=38989" type="text/css" /> <link rel="SHORTCUT ICON" href="/images/glogo.jpg"/> </head> <body class="Texts" >  <table style="background-color:white " cellspacing="0" width="100%" border="0" c ellpadding="0"> <tbody> <tr> <td id="logo"> <a href="/"><img title="Internet Archive" alt="Internet Archive" src="/images/glogo.png"/></a> </td> <td valign="bottom" id="navbg"> <table width="100%" border="0" cellpadding="5"> <tr> <td class="level1Header"> <div class="tab"> <a href="/web/web.php">Web</a> </div> <div class="tab"> <a href="/details/movies">Moving Images</a> </div> <div class="tabsel backColor1"> <a href="/details/texts">Texts</a> </div> <div class="tab"> <a href="/details/audio">Audio</a> </div> <div class="tab"> <a href="/details/software">Software</a> </div> <div class="tab"> <a href="/account/login.php">Patron Info</a> </div> <div class="tab"> <a href="/about/about.php">About IA</a> </div> <div class="tab"> <a href="/projects/">Projects</a> </div> </td> </tr> </table> </td> <td style="width:80px; height:72px; vertical-align:middle; text-align:righ t"> <a href="/stream/MesneviSerhiCild1-TahirUlMevlevi/Cilt1-1_djvu.txt"><img title="(navigation image)" alt="(navigation image)" id="TRimg" src="/images/boo ks-small.jpg"/></a> </td>
</tr> </tbody> </table>  <table width="100%" class="level2Header"> <tbody> <tr> <td align="left" valign="top" class="level2HeaderLeft"> <a class="level2Header" href="/">Home</a> </td> <td style="width:100%;" class="level2Header"> <a href="/details/americana">American Libraries</a> <a href="/details/toronto">Canadian Libraries</a> <a href="/details/universallibrary">Universal Library</a> <a href="/details/opensource">Community Texts</a> <a href="/details/gutenberg">Project Gutenberg</a> <a href="/details/iacl">Children's Library</a> <a href="/details/biodiversity">Biodiversity Heritage Library</a> <a href="/details/additional_collections">Additional Collections</a> </td> </tr> </tbody> </table>  <div class="level3HeaderColorBar"> </div> <table cellspacing="0" width="100%" border="0" cellpadding="0"> <tbody> <tr> <td class="level3Header level3HeaderLeft"> <form style="margin:0;padding:0;" action="http://www.archive.org/searchr esults.php" id="searchform" method="post"> <b>Search:</b> <input tabindex="1" size="25" name="search" value="" style="font-size: 8pt"/> <select tabindex="2" style="PADDING-TOP: 2px; font-size: 8pt;" name="m ediatype"> <option value="all">All Media Types</option> <option value="web">  Wayback Machine</option> <option value="movies">  Moving Images</option> <option value="movies.animationandcartoons">    Animation & Cartoons</option> <option value="movies.artsandmusicvideos">    Arts & Music</ option> <option value="movies.opensource_movies">    Community Video </option> <option value="movies.computersandtechvideos">    Computers & Technology</option> <option value="movies.culturalandacademicfilms">    Cultural & Academic Films</option> <option value="movies.ephemera">    Ephemeral Films</option> <option value="movies.moviesandfilms">    Movies</option> <option value="movies.newsandpublicaffairs">    News & Publi c Affairs</option> <option value="movies.prelinger">    Prelinger Archives</opt ion>
<option value="movies.spiritualityandreligion">    Spiritual ity & Religion</option> <option value="movies.sports">    Sports Videos</option> <option value="movies.television">    Television</option> <option value="movies.gamevideos">    Videogame Videos</opti on> <option value="movies.vlogs">    Vlogs</option> <option value="movies.youth_media">    Youth Media</option> <option selected="selected" value="texts">  Texts</option> <option value="texts.americana">    American Libraries</opti on> <option value="texts.toronto">    Canadian Libraries</option > <option value="texts.universallibrary">    Universal Library </option> <option value="texts.opensource">    Community Texts</option > <option value="texts.gutenberg">    Project Gutenberg</optio n> <option value="texts.iacl">    Children's Library</option> <option value="texts.biodiversity">    Biodiversity Heritage Library</option> <option value="texts.additional_collections">    Additional Collections</option> <option value="audio">  Audio</option> <option value="audio.audio_bookspoetry">    Audio Books & Po etry</option> <option value="audio.opensource_audio">    Community Audio</ option> <option value="audio.audio_tech">    Computers & TechnologyAudio</option> <option value="audio.GratefulDead">    Grateful Dead</option > <option value="audio.etree">    Live Music Archive</option> <option value="audio.audio_music">    Music & Arts</option> <option value="audio.netlabels">    Netlabels</option> <option value="audio.audio_news">    News & Public Affairs</ option> <option value="audio.audio_foreign">    Non-English Audio</o ption> <option value="audio.audio_podcast">    Podcasts</option> <option value="audio.radioprograms">    Radio Programs</opti on> <option value="audio.audio_religion">    Spirituality & Reli gion</option> <option value="software">  Software</option> <option value="software.DigiBarn">    DigiBarn</option> <option value="software.cdbbsarchive">    The Shareware CD A rchive</option> <option value="software.tucows">    Tucows Software Library< /option> <option value="software.vectrex">    The Vectrex Collection< /option> <option value="education">  Education</option> <option value="education.msri">    Math Lectures from MSRI</ option> <option value="education.uchannel">    UChannel</option> <option value="education.chinese_u_lectures">    Chinese Uni versity Lectures</option> <option value="education.ap_courses">    AP Courses from MIT
E</option> <option value="education.mit_ocw">    MIT OpenCourseWare</op tion> <option value="forums" >Forums</option> <option value="faqs" >FAQs</option> </select> <input tabindex="3" style="vertical-align:bottom; text-align:center; w idth:21px; height:21px; border:0px" name="gobutton" type="image" id="gobutton" v alue="Find" src="/images/go-button-gateway.gif"/> <input type="hidden" name="limit" value="100"/> <input type="hidden" name="start" value="0"/> <input type="hidden" name="searchAll" value="yes"/> <input type="hidden" name="submit" value="this was submitted"/> <a href="http://www.archive.org/advancedsearch.php" class="level3Heade r level3HeaderSearch">Advanced Search</a> </form> </td>
<td class="level3Header level3HeaderUser2"> <b> Anonymous User </b> <span style="font-size:7pt; white-space:nowrap"> (<a class="level3Header" href="/account/login.php">login</a> or <a class="level3Header" href="/account/login.createaccount.php"> join us</a>) </span> </td>
 <td class="level3Header level3HeaderUser2"> <a class="linkbutton backColor1" style="text-shadow:#bbb 0px 1px 0; color:#fff !important" href="http://www.archive.org/create/">Upload</a> </td> </tr> </tbody> </table> <div id="begPgSpcr" style="padding-bottom:17px;"></div>  <div id="col1"> <div class="box" style="border-color:white !important;"> <a class="backColor1 linkbutton" style="margin-right:15px; color:#fff !important" href="/details/MesneviSerhiCild1-TahirUlMevlevi">See other formats< /a> </div>
</div> <div style="min-width:600px; margin-right:0px;" id="col2"> <div class="box"> <h1> Full text of "<a href="/details/MesneviSerhiCild1-TahirUlMevlevi">Me snevi Serhi Cild 1 - Tahir ul Mevlevi</a>" </h1> <pre> Sahife 1 - 165
tglNDEKiLER
TEBRIK VE TE$EKKCIR
Sab; Ft
Tebrtt ve Ts$ekkur . . Tasawxifun merhaleleri ve TShir-Ll] Mevjcvi, hayati Hazret-i Meviini kinuLi Mcsnevi'de tshkiys usilii Mesnevrttlxi dibiccni (NeyVde-n mund ,.,.,,
Muvllna vc eseriari . , . . .
Cariyenin tediviiinden hektmieriii aci2 fcaldjkiarifltn padi^hd zabir oimasi, de jgah ilahfyc tevecciih edertfc ru'yasmtfa gay be mensub hii rnlijdect g&rtneti M tabib ilihiyi bu]ifb miiruttinm huiLile gelmSii . . . Ku Manna tevfik-i hid ii yet vcren Allahdan her halde ctfebo riayet husitsLirtJa mwvaf. faidyel tllcbi \c cdcbsiiligin veharnelinin beyifil . , . , , . , L L Haslanin bilmi gurmk iqin padijahiii rabib-i ilahiyi on.jr. baij ucana aoitirmesi Cariyenin tSc-rdini anbyabitrnck i^tn a tabib-i veli'nin, p/iJi$ahtaii ha!vet ivmesi ve!t fa;kiiiiL;i, haslahgs te;his ve padijaba arzetmtsi Kujrumcunun rchirknsick ofduriilnrcsinin, ifaht ifareflc n rtuunun beyar.i . . Bakka] lie luiWnin ve lutTnln bakkai (JUklaiunda yag dtikmesmiij hiklycsi . . Xndi fliilitt ve rueshebine- taassubu dotayisiylc birisEiyanlari dlduren yatmJi p idii.ihiiii;i hlkaycs ,,...,,,,.,,,......,. HuisUyanUnn kaldcnlinasi iijin vtslrin padisaha hiyic '^retraesi
Hirtstiyaxilara kasd if in, o ;tfit veztrin ^cyianhjii ve cmUrm ir. 'ii hlikurad lnn hu cUrunda arzElmesi , Vezjria hali gtzli ve kcnrfilerinio idraki zayif oJdufcunJati, hirisriyanlanr. i -n fcabiii cimeieri ve rehbur bilaicltri , . , KiristJyanlnnu vire tlbl olmalan , -....,. 1 J-ilEf emu I.0> l:Vy i gtiraiesi bikayesi . . , . , ' ........ . . . . YfihJdi vczirin hurdini beyan HiriMiyaoiar arannda akli baînda otanlaitn, voliriu htloifti Wamalari , _ . _ ITIJku.iiJii'jii vezlre gizlice htbsr gijndettnesi _ . . . . , Hiristiyanlardaji cm iki firkanin beyaoi ..,.,- ,,.,.. Vcztiin birisui'smlara karjL. Jiii'lin hiiklhnleHni k*rt*tirpnasi Bu ibiiltflarjn aijrilniijiiaua jurctife oiup, bakikatdt oipiidifm.n beyim , . . .
i>7 49
23? 119 244 123 246 124
250 126 254 128
2T0 136 282 142 2B7 144 290 146 jg j 146 in 147 317 159
Prof. Dr, All N'lhad TARLAW
Konvali p.Utiewer Wr gen ?T merhum ^TahiT OlgunVun Mcsnevi tercume vc ?erhlni tab'a bastatSiWJirua bana mtijdeledigi zaman nc kadar sevmdim.. Buûnun edKêtl P^ hakikaten mubarek bif tessbbustti. Sielerd#nbcri Kwyada Mcvlana ' iin U>rtip edflesi ihtifaller, en jvayldar ve en otgun semeteslm afmdl ve r-ordu. KaiiaMmee 5 ark h MevSani'yi kaft deride UnWWltiîr, Vt buuda "i^tudur ClUikl M*V*S, beferl^ g dra 5 hudutJarmi a 5 art bir irtifidir. VataO, itiraf etm eh W K arb F Me*Wtt6'a hakikatan anlamaya C ab S iyor. Ve buna ihtayac hissediyor. Ve ena yakiasaniar, hldayete eriyor. Hidiyete eriyor, diyorum. Bu hidSyet, ya hem s^kil ve hen, rub. vey* sade^ nib tobmrnd.!! olur- Yaln 1? . ^klen v e L,m,n MusHman, eter emm J^ H.n, dine ataifewfak*, hakiki ^rilslumaniila C ok tjzaktir. tman, belkl kendikendismi aldatir, fakat Allah ve FLesCilunU aldatmak kabil mldir? Mevlina'da hakikt MiisIilmanHk belagatin en ytiksek derecesi m ilftde dJlmitlr. Ve bu MilslUmaiiliii seklln <Jefill, man&nin mUslUmanbgldir. liajsar. basireti agik olanJar, sadece yaradiL^m basliba^ma bir twlcizc olduSunu ayan bevrn iiorUflcr. O wpheden W)r oianlar, bu niwm leindeki Insscami lift iklnci bir m^cize' oian yaradili Sl iînde a flizaim tftMffl; ed*n mucizele^ sra yacak derecede idfakaitdirJer. lstfe bilkat bir Mevlana yaratai^t.r kl lustinu kamata bate] Eolmeden zuhiir ^den bu Hl6h karfiainda, o kdrlcr ve Jdraksiiier dahl Imana gelmelidirler Arîn ve daglarm yukleiumcdi i buyUk irfan emanetmi parmagi ucun da ovnatan bahtiyarlai'dan biri de t 5 :e bu Nfevlana'dir. On^n azamet ve kudrstini ve fcudretinEn azameLini Srt&WK m ineWyetini, ofitrn nasil bir muca hede ve tef&kkui ile elde edilebilece#ini bir parga aeienler *nlar. .Mesnevi- ye -maYi Kui'aii. jtffii Kur'amn fyi ve eiii dcrler. Iger btfyle bir tesbih ctvaa veritirse Kur'an, bir B$l bahsesi, Mesnevl ise gut j-aiidir. Gul yag m-
da Euliin sckU, zerMeti, harikulade tenasup ve Sben^fi yoktui. Fakat oiiua rubu vatdir Biriflciai tanri, ikinclsl kui isîf. GiU, gakil ile ruhtur. Gulyajb valm z ruhtur. Birkag danua giilyaiinda bir guilstan- muclmbil ijbrebSlecek gozler, ott an uaertne egilebilirler, Deniek kl bu gCriise dogru bbr harektt baglamt^tir. Kttr ve idr&ksis? madde medeniyeti, butun tahribatmi yaptiktan sonra, artik asil insan ruhlarinda if!asa d ogru gldiyor Kawanl sehvet ve ihUraslan hlflbir httdut tammadan alabildigine ko 9 turan ve medtniyet kisvesine btirUnen bu vabfet, beperiyeti ueurumun kenarina getiimLjUr tnsandaki bayvani s ehvet ve ihtiraalai. Snsan denen harikulade sail at
i"-nmn fir piyvnr> n in nnyvjani Knnrn, liupn qcrifn ICrt'TU mnmtiiiu nm* kdd<r Mn'iiAilin- in "i i i binck aliiln, liu tuniâr vr hiuiulnuK k'iidrci. g em! n.'ihik njrli iii.i, Mini htnln i.Ul'Hl hLivi'iin vc bluindur. Hu (ii/RLnlt-Ti; hakim olan siiiiiM, bu h ftK km i >-t- HtjI ancuk iHJi'RLmk'ki miri'i kudrelliic boi'sludii r. iHiiii'k ki Tiirk genetic, mensup buluridugu camianin bu hakikS insam idrak l^'lnrlr yfljUiiLUMni (fllytii". Bu idruis, cemiyeti huzura kavusturan bir ohlsk ntzaiiinni. Vb uLuiiiti lek rncyYesi. ileri bir mtdenLycttir. D!n r her seyden ewel bir abiNk hii.'Liiuthr, EQtiin uivjyyetlnfll iaadetine matuf olan bu ahlsk biisinin lu vi ve fin! acvklerin tok tisiiinde oldugunu dusunen ve bu hissin netieeiinde kendini S anm keyidlann engin saadctini duyan insaiij hakikateti hUr ins&ndii. Dlnin metafizLgi tasavvuftur. Hakiiil tasavvuf, bir tarflftan idrakin biitun intlyaclsnm karfifer, di'*r larafiar. cemiyet hayatme idea] bir nizain verir. Mesne vi, bu yoluu en its-tijn eseridir,
Turbcsine agiklar ka'.efi adi vcrileii Mevlina. peygamber dcgildir, fakal kill 1 1 - vfl rd i r . I te azii Konyali gentler, boy Is? bit insamn, biiyle degerde bir eseritii karde g! i 1 1 l- sunuyorlar. Bu eser. bvigUniin geneJ^tnin anlayabilecegi sade ve melin bii Turkic ftn yazilirujtir. Tereeme ve erh eck:n Tahir-iiL Mcvltvi (Ta hir Cilgu.ii} kaieraine iiiiiatiaiie tasarrtir KdL'n yok deiertl bir edeblyat botasi idi. tJim utid mensup oldufiu tarikatin pirme bAglttnuft ruhen Mesaevf^s cok nufuz etmig, selaini'f.ti 1 bir zatin, bir bmur mabsulii olan bityuk estxini ihya eden gen^lerin ba,-,-jrdiklari bii hizfnel, biitur, bir yurcJa, bisLim bir Turkliik alanine .jamil , mUbaruk bir hijiinettir, Konya'nin aydin, ge{ililni bUUin kslbimle t<?brik eder ve bir TQrk Site.ii lie kcjidQerin* sonsuz liikranlaiimi orsttmeyi aevkii bir vazife bilirim. Az\z Tahir Olgun, Tiirk BenÎiSint bediye ettigi pariak istikbaljn nurlsn liinde ebediyyen yasasin. Prof. Dr. AJi Nihad TARLAN
TASAVVUFUN MERHALELERl VE MEVLA NA
Nureddin TQFg U Mevlara Celakddinln, bir rôklarmm meftun Didufu sanatk&r tara(i, onun K hiridir. Ahenk Ue kafiyenin, guzel soz ile gbi ya^r.in muMesern terkibi olan sariat, kabuk^ki panltLdan ibarettir. Ancak halk kUles! sebl diisktin cldugundan, ^f^fe dc sanat tRaûbu hakim fltaM*, Vid t dervasmin butiinuntten aynlmaz damla 31 olan Hazreti Mevlanaya buyiife sair diye ovmek adet olmtlgtur. Gune ? i guzel bir ? amdan gibi, vi.dizlan birer inci tanesi halinde Usavvur etmekten ho^nan &&& l *> her buvuklukte bir sanat iinyor. Sonsuzlugu bile sanat oHden lie duûnebiliyoruz. Tâvvufta sanat, olsa olsa derviÎn deyncgidir, biz onun dervislifiini bu degnekle ar.liyorua. Mevlanantn dinS tecrubevi biitun derinligi ik yapnuj bir mutasavvif Qldulunu du^nmek, onu ger ? ek cehresi ile tamma]; olacaktir. Tasavvui esaamda bit ahlaki termdenmc yoludur. Bu terrizlcnme i ? i r insan olan v&rlm<iW hareket ederek Allah ! a kadar gotuien bir yolculugun somicudur. Bu yokuluk, &onu olan varhgin daha ya ? arnen sonsuzluga at-
lavisid-r; fenadari bekaya si^rayisidir, Ruh dunya&inda tarn manasiyle bii atletizm denebileêk gfen ou sicravis gelMguêl vapilan bir hamle He obnuyor, Onun adabi, erkam, nsu3u\-a^dir Tasavvufun, insan olan varhgrniizdan gikanp, Allah'a yakla 5 *]ran, baziJa^nin tabiri ile Allabla birle 5 tiren hareketler, u ? safbadanget;mek auretiyle yapilui^ktadir. , Birincisi, hazirhk safha 5 idir. Bu h ta S avvufun riyazat ve feragat devresidir Allah yokusu, bu hazirlanmada terk veya inkar basamaklanni atlavacaktir- Kcr.dinde diinya yuku diye ne varsa hepsini birer birer ve suuria' bir tcslimivetk terk edecektir, Terk hali. onun ruhunda once bir jstek bir istiyak, bir irade halinde parlar. Ilk nyazatlerle i 5 e baâyan dervis bu volun bitimindo sonsyrfugun tema 5 ast ile kar^lagir. Manzara yok sckil ve sdret yok. Lakin deruni bir ihti^m, mantra imi 5 gibi etrafa vayilan bir mana, ddnyarrxizi kararuda biraksn ksd bir ayduihk butUniin fertlerine avnlmaz muhcegeni ve sarsici iiadesi, ruh atletim kendinden Fîrir. Onda inkar sevgisi ba S lar, dunya yiikunu inkar sevglsi.
Uu a$kin ilk Immlusj, Mrvetten ve davhtttn Jt^tno ^vkl Ne knnallanacaktir. II u taka* uor alma?, Bilakis dervbjta bir ncsvedir, Mai tie mevkJ hirsJarmi ve bu varhklann agir yiikunu, kfrterden temizlenfc gibi kendinden atar, uzaklastinr. Artik Allah yolculuguna <;ikanm geri ddnmesi yoktur. Bu yoida ilerledikce gucliik artar, sevk de beraber cogahr. Temasa edilen mana alemi, basamak basamak ilerledikce, daha geni 5 ler, enginlesir, sonsuzlasir. sarhos, edici olur. Dervis olgunlashkca, daha cetln inkarlar, ewelkini takip eder. ikinei baaamakta cvladdan ve irsaddan ge^me hali gerceklegir. Evladdan gec,me bir gb'niil yakisidir, irsaddan gecme ise akil yakist. Onlan yaralanna yapisfcrir êker, kopanr. Boylelikfe sifa bulur. Evlad, AlJahindir, Irâd se, biVtun kibirlerin ham mall olan zavalli akjm herzeleri. Butun alem. biitijn akil, bijtun hikmet, dervisin ba grinds parlay an ask guneînde, atese duen bir kar damlasi gibi eriyecektir. Sevkindeki lezzet hie, bir seyde bulunmaz. Lezzet, hikmete degi$tirilmez. Tasawuf, hikmet degildir; i labs i hazdir, Onun yanmda, felsefe ile beraber biitiin ilimler ve biitiin kaideler bakikatin posasi hukmiindedirler. ister tath, ister aci, hepsi de degersizdir. Dervi$ bunlara itibar etmez. Mevlana evini, ailesini bir zaman ihmal etmis,. Bundan ne ^lkar! Terk Lib asm i o coktan giyinmis. ve ben im semi gtir. A skin ummamnda aklin irjadi da liizumsuz bir kiilfet sayilir. Sadece ajkin bit nevi tortusu, dumam veya ondan fiskiran bjr alev kakr ki, o da disanya cikmca volkan ates,i gibi donup kabnaktadir: Bu snrdir, neydir, sema'dir, her ? e 5 it i faded ir. A skin kendi si degildir. Belki de ona yabanci bir unsurdur; zira donmu^ ve diinyevf hiiviyet kazanmijtir. Bu basamakta duran dervijin goziinde evladin, camurun icine atilan allmdan, ilmin de r sahte brr nianb&ti andiran gohretle devietten farki kalmamiftir. Terk yoiculugu burada da nihayetlenmes. ilim denen kendindeki bulanik ve. tatsiz suyu bir bata a boalttiktan sonra, hayalierle, hatiralar-
dan siynlmaya ba^layacaktjr. Dervi?, kendi ruh diinyasmi dolduran yiizle.-c(j hayali benliginde b\flacaktir r veya onlan kendi nde eritip yok edecektir. Onlan unutacak, degerlerini inkar edecek, ?uurunda bu ôkluk reanHnln miitemadlyen raksetmesini boytece onleyecektir. Onda bizirn diinyami^ karî bir nevi yabanci hk, hahrlama iradesini yok edici sanki ycnrif Sabrinin Ebu Said Kasidesi ve êrhi Fmulinin Bagdad Kasidesi ve erhi Fuzulinm Sikayetnamesi ve erhi Kudemay-i Mev3eviyy e VeliyMdin Oglu Ahmet Pa sa Divanmm Nesre Cevrilisi Divan-, Tahirulmevlevl (Ikinci Divan> V * DWai-.ge.-i Farisi Tabir.
Bu eserlerden maadS a>bk Mahfel Mecmfias, (\ aa\ ^ Kl k X^ en ""* Wu Mi,li * sB^STSfi;
If
Ojrftmol, ii'Jiin .i k"iii,!,i ' .- i i i.ii Mil i<iii i. ,n', ii,,j, ..' ii.'i. i' hki oabir ill' mcydami goltn evertarl mvyltHndft, btlhui i ikhl iigerlncta ilm rnnk ihtiyuriLZ. KutupluiiL'tur m'.idurbigiine bagti IumiIT i Kiiliip kutnisyomma aza 1 1 1 j, lii edildiginden itib&ren, Istanbul kUtUphAnvturiiHlu bulunao Tlirk je ywitina dtvcalsri tetklke baslayan murhum, 20 urn asm kadar divan sail il.i y&rtedn yasma divanlan katslogunu, vetttindail kssa bir zaman evi'i>l Ikmale muvaffak ulmus ve bu katalogun 12/18 nci asra aid birinci iiLii, liHY de Mi Hi Egitim Bakanhguica nenjredilmi^tir. tkLnd cildin de rrijttbaays venidiîni ve yakinda yayirtlanaâgiru memnuniyetle birenini'îk. Edebiyat tarihimizde arajtir malar yapacaklar iîn ôk buyi'ik de* ni ve ehcmmiyeti haiz olacak bu eser, ustadin ilim ve fazhm isbata kaflilir, Fakat bizce en olgun ve rrtiihim eseri (Mesnevi Dersleri) rLarai alhud.i (Mesnevi) ye ya^diî serhtir, Tefsir, Had is, islam Tarihi, tasavvui mlhihiniida butun miiktesebatinin muhassalasi olan bu serh, (Mesnevi-i Min'niivt) yi bugunkii nesJe kah edecek bir bilgi hazinesidir. Merhumun hiicuin Mehmet Es'ad efendi, yanm asra yakin Fatih camiinde Mesnevi nliiiiiiuia, onun vefatmdan sonra Karahisarb Ahmet efendi oraya MesneVlhaz\ oimuatu. Onun vefatmda bu ders Tahiriil-Mcvlevi'ya verilmig vp liafUda bir gun 20 Aguatos 1339/1923 den 7 Arahk 1341/1925 tarihine kai ii Mutinevi takrir etmitir. Derste soyliyeceklerini hatirlamak iijii. ha-'ii la 1 1 iî notlarmi tcvsi ederek Mesncvi'nin birinci cildinin dtirdde ucii-
DU LiTcume ve êrh etmi, bilihere ehibba ve talebesinin ricasi iizerine Wrllici cildini tamamlamitir. Siileymaniye eamiinde (Kubab Cavu^) natTiindiiki bir zatin vakfetmis oldugu Mesnevihanbk cihetinin 194B yibnilu us lii da tevcih ediJmesi uierine 29 Mayis 1948 den itibaren bu camide. itiiik'j'ikiben Ra.gip Paja kutiiphanesinde tasnif-i kiitiip komisycnundaki vii/ifi'Hitie yak in olmasi dolayisiyle Cumartesi gunleri Laleli camiinde Mr'i-.ru-vi takririne ba^lami? ve muntazaman derslerlne devarn ederek bir tninfiiiri Tiirkce yazma divan katalogunu hazirlamak, diger taraftan Mesui'vinin tercume ve êrhini temamlamak ifln, yasi 70 i mijtecaviz oldun vt? ini'de iilserinden muztarip bulundugu haide geceli giiiidiiiiii âMulumdur ki d Haareti Mevlana : mn .mubarek ve oJmez eseri, Ismail Aiikoravi merhum tarafmdan eih edilmi ise de, ustadimizsn dedigi gilii. bu serh bugiin anlasilamiyacak bir hale gelmis, olan bir iislub ile yailnii;tii'. Son senelerde nesrolunan tercumeler ise ekuyucuian tatmin Mild mahiyetde de ildir, Igte bu vaziyeti goz bniinde bulunduran iner* turn i, (Mesnevi Dersleri) ni yazmak istemi^tir. (Meanevi) yi okuyup anlamak, ancak (Mesnevi Dersleri) nin mutaIn tii i Hu mumkiin olacaktir.
IS
Tuhirid-Mcvlevrnin vefuli, m em 1 eke I iîn qak bilyuk bir kayibdir, Eiraktigi bo$iugun kolay kolay dolduruUcRjiQi tahmin ctmiyoruz. Belki gun ge^tikê degerinin biiyukliigii anlaîlaeaktir. (T&hir Hoca) yalmi ilmen degil, ahlakan da yuksekti, Merhum, daima fakirlerin, kimsegizlerin yardimina komus ve hi^bir zaman rnaddjyat icin gaL^maira^tir. Qimki ehl-i diinya degiJdi. hakiki bir miislumati, asil ruhlu, uluvvicenab sahibi ve tain manasiyle kamil bir insandi. 'RabmetiilJahi aleyhi rahineten vasia.^
Mcrhum L'stad Tahir-iil Mevlevi, pek scvdigi kitaplari arasmda, Mevlevi kjj afeti ile
Hi
l_
Tu megu mar a Lcdan eh bar mst, Ba keriman kar ha dii^var ntst.
Cenab-i flak, Kur'an-i Kenminde ve (Nahl) suresinde, Habib-i Hid bin*? hitfiben :
Van! : (Jnsanlan) Kabbmin vol una hikmetle, glutei iSgtitle da' vet tt ' RasQI-i Ekrem (.S.A.V.) Efendimiz de Ailah'in bu emriril kemaltla v temamUe if a ey]emidir. MKigrikleri boyle bikmet ve mev'iza ile mi ana da vet eyledigi gibi, mii'minlere de aym suretde nasihatlerde bulunurdu, Hatta haftada bir gun kadinlara -mahsus almak uiere, bir va 1 z tertib etmigti. Bu emr-i thJhi, ITazreti Peygambexe (farz-i ayn) idL Ummet-i Ivlu hammed 1 in aiimlerJ VI iirifkri de li&lnla olsun, kalemle olsun, halki bu ekilde uyarmakdan fieri durmadilar, (îinki (Al-i imran) suresindeki :
OK
L#^
Yani : *Ey musliimanlar; sizden bir cemaat olsun ki, halki iiayrn davet etsinler; hayirla ve lyilikle emredip kbtUliikden ve giiiiahdan nehyuy lesimler *.* ayet-i kcrimeaiyle, va'iu nasihat ve hayirb. ilere davet, )(#& dilerine (farz-i kifaye) olmu^dur.
CI) Sirc-i Nahl : U5, m SUteA k\-i Imran ; 104.
F: 2
17
Din alimlermin hirer vazlle nlar ik h\t;r,->.\ yrrtne j-etirdikled bu emri; ptd;sahlar, veairler ve em irk" ^ylv dursurt, hatk tabakasindan birgoklare da bentasemig ve vasitah okrak bunu yei'ihe getirmek ieiii camilere, mescitlere (va 'ziyy elerj tertib etmigtar, Allah rjzfisi igin vakiflar tahsis eylemiglerdir. Din buyukkiindcn, hem de seriat ve tarikatin en biiyLiklermden olan (Hazret-i Mevliina) da, bu tlahi emri yerine getirmek J$th, Konyn camilerinde va : zlar yaptigi gibi, seriat hukumJerini ve tarikat adatom halka ugretmek igin (Mesnevi) yi nazmetmi$tir. Bu miibarek kitab, fel6m aleminin her tarafmda biiyuk bir hiirmet kazanmis ve oafisliittiaa nabeefc* lerinde, yakm zamanlara kadar takrir ohinagelimg; Tiirkce, Arabcs, *>&&amp ;ee êrhleri yazilmi; ve bircok yabanci dillere tercume ediimi :?,;:.' Hoeam Mehmed Esat Dede efendi, yarim asra yakm, Fatih Camilniie Mesnevi okutmus, onun irtiha linden sonra, Karahisarh Ahmed efendi inerhum, oraya Mesnevihan ohmt$tu, Onun vefafemda bu ijf, abd-i acke teklif ettiler. Aezimi sbyledimse de dinlemedilei*. Adeta zorla gotiiriip, h oca mm yerine oturttular. Haftada bir gun ders yapmak iizere, 20 Agualos 1339 dan 7 Kanun-u ewel 1341 tarihine kadar Fatih Camiinde, ikindj naniaaiiidan sonra, Mesnevi takrir ettim. Sonra bu isden cekildim. Daha sonra, Siileymaniye Camiinde (Kubad Qavu) naminda bir zafcin vakfetmis oldugu Mesnevihanhk ciheti, llyik olmadigim balds, Hcizinize tekhi; ve teveih ulundu. Baskalanmn ytizume vurmasindan evvel, kendimin itir&t eyk'digim acz ve noksanimi size karsi da ikrar ederim, Hususiyle Mesnevi gibi pek derfn bir kitabi anlayip aidatahilmekte!.. Pek lyi takdir edersmiz ki sbz, diriliyenin anlayi$ina gore soylenir. Muhatab ne kadar anlayisli olursa, konu$an da o nisbette yiiksek soz soyier. MesnevS 6vle bir kitabdir ki r sbyleyen (Mevlaj&a) ; dinleyen ve yazan ise halifesi bulunan (Husamuddin gelebi) dir. M rif arasmda gfiêfa o yiiksek konusmanin inedikleri, benim gafil idrakime tenczzCil etmez de nntatamazsam, tabii gormeH ve beni mazur tutmalaBiniz. urasi da, var ki, Hazret-i Meviani, Mesnevide bir bahis acmi^ ve; -Cfctiab-i Hak, dinleyenlerin himmetleri kadar, vatzJanii Hsanma hikmet teJkin edirr-, -DbieyenUr ne kadar dikkatli dinJer]er S e } valvar Ja o k^lar hikmetli Myler[er abzunii êrheyle.ni'jtir.
IS
HAZRET-i MEVLANA KlMDI?
Hazj'et-i Mevlar-A CslaLeddin-i Eunii (KaddesaHahiJ sirrahu), (Hicri Inkvimin) 604 Hebinlevvelinde, Horasan'm (Belh) sehrinde dogmuj, 68 ynîucia ve C72 CurnazelShireekide Konya'da Lrtihal eylemigtir. Kendisine (Hirai) denilmefii, o vakit (.Diyar-i Rum) tabir edilen AnadoJu'da ycTlefmi^ olmasiridandn". Habasi (Siiltan-Ul-ulema Muhammed Bahauddin Veled), onun babam {Kuseyn-j Hatibi), onun babasi ( Ahmed h iil-Hatibi), onun babasi (Mahirsudjf, onun babasi (Mevlud), onun babasi (Sabit), onun babasi (Miiseyw\i), onun babasi (Mutahhar), onun babasi (Abdurrahman), onun babam bi (Hazret-i Ebu Bekir) Radiyallahu anh'dir. $u hesabga Hazret-i Mevlan^, Hazret-i Ebubekir'in onbirinci torunudur. Siddik-i Ekber neslinden g*len Mevlana'nin anne cihetinden de seyyltiigl vardir. Qiinki ecdadnirJan (Ahmed-ul-Hatibi); (êms-iil-Eimme AhduUah-i Serahsi) nin kerimesi (Firdevs Hatun) u almij; cedd-i Mevlanil (HiiiSeyn-uI-HctiLi). r r ndan dogmujtur. eia*iiI-!Eittime isc, Siilale-i Nebcviyyeden idi, Kezii ecd^dmdan (Mutahhar), me hur (tbrahim Edhem) in; cedd-i Mevlana (Hiiseyn-i Hatibi) de; Harzem ahj (Alaiiddin) in ki/im nlmi olduklari iîn, o neseb-i kerime surl bir as&let de kansmistir. JUi^ret-i Mevlana be yasmda iken, babasiyle birlikte Belh 1 den cikKUf, Ilacca gittikten ve biraz seyahat ettikten sonra, bir miiddet Erzinf.'ian'do oturmus, daha sonra Larende yanl hugun Karaman denilen jehh- Kelmi, nihayet Konya htikiimdari (AlaQddin-i Seicuki) nin (Sultaniil-Uiema) yi daveti iizerine, Konya'da yerlesmijti. Konya 'da, Hakb'de, îirn'da (eyh-u)-Ekber Muhyeddin-i Arabi) hazretleriyle gorutu. Peder i r nit: n sonra, pederinin halifesi *Seyyid Burhiriiddin-i Muhakkik-i TiTRQJtli den suluk gb'rdii ve Hazret-i Seyyid'den hiJafet aldi. Konya'da ders ukulur. halka-i tedrisinde yiizlerce talebe bulunur, asrindaki alimlerin vn ttstiinii tanmir ve Mevlana-yi R{imi diye ambrdiDaha sonra 5 e ^s-i Tebrfei hazretleri iJe go'rii^tu, ems namina bir ti>h gaKellcr ve manzumeler siiyliyerek o iimml arifin namini ebedilestirdi.
19
ttOyie rah$endeki ol t:m'a4 nur,*, "Jems-i Tebriz ona pervane akffks egitll eserkrmin en me^hum, *Kitab-i Mesnevi. dir, Yirmibe$ "binden fazla beyti ihtiva eden bu eser-i cell], *Husamuddin elebi nin talebiyle meydana geldigi igia, bir ismi de *Hiis ami-name* dir. Nitekim, altmci cildin bamda; Benin gibi bir alia men in cazibesiyle Diinyada bir {Husami-name) dolasmaga bagladi.* derai^tir, Hiisamtiddm elebi r Hazret-i Fir'in halLEesidir. MevJana'niti irtihalinden sonra, onun makaam-i irsadina oturmusUir. Mesnev^nin tanziminden ewel, Mevkvi miintesipleri 5eyh Attar in *Mantik-ut-Tayr. i jle, Hakim Serial* nin Hadika> smi okurlardi. (îinki Hazret-i Mevlana, bu iki eseri takdlr eder, Hadika ile sahibi arifini, Maniik-ut-Tayr ile nasi m-i kamiline tercih eylerdi. Husamuddin elebi, o iki kitap tarzinda bir eser tertibini Hazret-i
Mevlana'ya riei etti. O da : Sana da oyle bir fifcir ilham Dlmustu, diyerek sanginm arasindan cikardigi bir kagidi êlebi'ye uzattt. Bu kagitta, Mesnevi'nin ba$ tara/mdakl onsekiz beyt yazih idi, Sonra Mevlana tarafindan soylenilmek v i;]ebi tnrnfmdan yazilmak lizere tanzim ve tahrire devam edildi. Bill net did \m tarlhindc hitam buldu. O airada Hiisamuddin Celebi'nin Ulul mfit ,etU, Ktndlsi de bazi manevi tecelliyata mazbar oldugu ve Cltbl hAlkndu bulundu&u iîn, yazmaga devam edemedi. Iki sene sonra. ylrd fi2 senktide, ikinci dido ba$lamldi. Altmci cildin sonlarma kadar soylenlhp yazildi. Fakat o cilddeki <Sehzadegan hikayesi tarn am ol madan, Hazret-i Mevlana sustu, ijnki omriiniin sona erdigi kendisine ma'llJm olmugtu, Biiylik oglu -Sultan Veled* Mesne vi'ye bir hatime yazdi ve hadiseyi anlatti. Altincx cildin bajindaki : Pv}ke ml dr emet ey mtfaevi, K*M*H sddis der temdm-i mesnevv Beytinden de anlaîlacagi iizere Mesne vi kitabi, alti cild, yahud alti defterden ibarettir. Sonra yedinci cild diye bir kitap meydana c,ikmi, Sarih-i Mesnevi <Seyh Ismail Ankaravi- taraiindan da jerh ediLmistir. Ankaravi merhtun; ya mecbtiren, yahud hiisn-u te'vil gayretiyle êrhettigt bu uydurma Mesnevi'yi, 1035 tarihinde Sahafiardan aldigmi ve 814 tarihinde istinsah ediidigini soyler. Fakat eserin nazmu malum degildir. Ifadesitie naaaran, tasavvuf dugmam bir miiteaaaib uldufu anlagilir, O kadar ki, Muhyiddin-i Arabx* gibi ekabir-i ummctin en buyuklerlnden olan bir zat [<;in :
$cyh-i tkbrr nist $t*yh-i ifc/irtlt.. YAnh -BuyLik scyh dt?gil, en buyuk bir kfifirdii . demek ktisUhliînclii bulunmu^; zavaQi, nc maksntla ymmi^n, osorile nammi ibka cdcmfimiftir. Tarik-i Diinya papazlar hakkiiida n/îl ulmu olan;
!*J2ii***iPi:
* f > I
Y;"itil : "Kendileri muhakkak iyi yapiyorlar sanarak, diitiya hayalmdn Nti'ylt-ri luâ gilmi^ olanlan size habcr vereyim ml? J ayeti, o nazim hokkinda da okunabilir.
MESNEVlDE TAHKIÊ USClO Gkumu olanlann malumudur ki, Mesnevide birtakim hikayeler vnrrlir. Kakat cnlann dercedilmesi, masal soylemi olmak igin degil, a kis-j i la Mian hjsse almmak dii&uiicesiledir. Ciinki yiiksek bahisler ve derin
hlkmetler, bbyle misallerle bir dereceye kadar anlaîlabilir. Mesnevi' ye, kuit-li!ki masah diyen beyinsizlerin terbiyeslzligi, maksadm ulviyyetinl k 11 v r ii y n m a mi f ol m alarmd a ndi r . Mesnevt'de lafizdan ziyade, manaya ehemmiyet veritmig; bir giir kiln lu yazmak degil, okuyanlara hakikati anlatmak gayesi hedef ittmU dtlmlgtir. Bundan dolayi avam tabakasi, igindeki hikayeleri dinler ve ho * In rm\ Havasdan obnlar h ifade eyledigi hakikatten hisse ve feyz alir. i itiun iijin, cahillsr miistesna c.-lmak uzere : her simf arasinda okunur vo dmk'nir- Hazret-i Mevlan^, bazan bir nikaye nakline ba?lar; fakat onu henii'ii' tcmamlamaz. Miinasebet dolayislle bagka ftkralara, onlardan yine biliiiNiislsebe bazi hakikat ve bilginlerin nakhne gecer, sonra doniip ewclki i hi iyi bitirir. Bazan da iddiah bir hikaye $Syler. iki tarafi mubahauede l.ulimduruf ve tar.aflara fikirlerini o kadar kuvvetll delillerla miidlfaa Itlirir ki, hangi tarafi n sqzu okunsa ve dinlense, insan o taraE haklj de(m?y mecbur kaiir, Onun icîn, bir tarafi dinleyip de hiikum vermege knlhir,itimnnh, bizzat :nazim-i alisinin verecegi hiikmii beklemelidlr. an da hatirda bulunsuu ki, Mesnevi'de bazi hezllmlz (alaym-acik) fLkr.ibLr varcbr. Burdar, yalnu zahiri gorenler nazannda nezth gdrulmea*
31 Slire-I KehT : 104,
XI
bile, fcasjret sahiblcri nezdlnde hal ve makama miinasib fasih ve belig sayiludar, HaKfet-i Pir :
(tlciuldan Ic'tn,
Beyt-i m-en beyt nisi iklimest. Hezl-i men hAzl mst ta'limest. -Benin) her beytim, tacyit degil, bir mka iklimidir. Hczlim de hezl degil t tMmt i;i soylenilmi^ srolerdfr- beytiyk, bundaki hikmeti beySn eder.
$urasi da urmtulmamalidir ki Mesnevi, ekseriyeti itibarile HtJsamuddui CeJebi'nin aiiJayj ina gore soylenilmistir. Witekim: $u soylediklorim, sen in anlayi 5 ma giiredir. Dogru ve yiiksek bir muliatah biilajiiadigim ipu uliiyoruin- buyu rulmug Lux, Aisa&jj HazreW Mevlani, Husamiiddin gelebi'den daha kavrayigli bir muhatab bulsaydi rteler soyleyecekti?!.. Eazan da Hazret-i Pir, kendi makammdan soylemis- ve mazhar ddugu ilhamlann bey&iuna yol vermiftir. Kendmi. soylediklerini degil- Hiisamuddin gdebi ye hitablarim bile layiLyle anlamak, bizim gibi adz ve gadl olanlarm kan degildir. -llepsi infiîImBM, bile, hepsi ierkcdilmez- dive, Arabia bir scjz varrl.r, liu. do Musnevi'nin miibarek beyitlcrini dikkatle okuyup anladjgimiz '' l '"'" isllKde utmeliyiz. Daha fazjasmm anlasilmasmi lutf-u Hahi'l"t> temi-imi eylemelijrt* Ats-yi Rabbanide cimrilik voktur. Sidk-u ihlas 11b ialnnilc-: geykri e&irgemez, Ekrem-iil-Ekremin oldugu kin kerem-u inayetiyle ihsan cder, unu da belii tmeden govern lyecegim ki, baai cahiUer ve yan aydiniar: -Mevlana'mii fekefesi. deyip dumyorlar. Bilmiyorlar ki Mevlana ftiozof degll; sofidir. Mesnevi'de fdsefeden degil, tasavvufun hakikatlerinden bahsedilir Fdsefenin me'bazi akil, tasavvufun rnenbai nakildir. Afallar farkh oldugu i^n, fokdcde 4kani. likden Eeybi Me kadar tarn bij? muhalefet vardir. Tasawufta fee istidad farfci dolayisiyk kferruatta bastt farklar gorulse bile, esas mes'elekrde butiin tasavvuf ehli muttehiddir.
MESNEVt'NlN DTBACESJ (Hita kilabiil mes'ncvi) $u M 3 S Ticvi kitabidir, (Hazi) kelimosindeki (h), harf-i tenbihdir. (za) i 3 e 7 ism-i j 5 arettir.
22
f,, m .j ,..,,. r va-
, Irui bir rui'i.jliii'inili'yii lilimdti ' rlitm* dcdifcitida
I tidum> ku'limtsi !?u rnui niiîii mil. > I I uliii < H 'n iKi Onu g6storl r. A-..ih;i bui'oda niu,v'icQnil-yh liangi kUmdli ' ^.uphcMla: ki .Kitib-i M^-,tirvi. .lir. C'.jul.i dJMcu, birinci hltaiiuii'lnn fei-nro yazilmi^r, O haldo,
-:in dfcftert, bSrint'i cildi hitim bnla.ii Mrsttevi kit9bi> (it*, demek olur. Mesne vi : rler beyti nyrica kifiyeli nlmi maniiimo dflwiektir ki, nairn stiklliorlntn tertib ve tanwm itlbSrlyle on kolayidir. Mesne vt bu t$ci. [ti viicuda geimi^ yirmibs^ bin kadar beyltli bir Kwmsiimedir Notm ..ItSiyliT îhret almi^'ir. Vakia Hazret-i Mevlana, Husamikldin qolobi'yff inlnh ati.yi; Sin gibi bir dlamensn cozibesiyle Dtinyada bir (Husamir.ime) dola^nnyii baslad!* mealindeki beytinde, Mesnevi itin -Huaarnt name) tabfrinl kullanmi? ise do, o ta'bir, revafj bulmam^tir. !ki>i h yerde, bid Koaya'da olmak uôte Hazret-i Pir'e ihtisas poy.'. -tin^ lis ketime vardir ki ^Mevlar.a.^ *Mesnevi J <=Turbe tnfizlandtr, ., Ifimdur ki .Movlanai tEfendimiz) iiiealinde ta'rfro ifade edt:n bir koi ., dir 'o (Aliinlore) mahsustur. Mevlanii CoialL'tddin ve Meviatifi iMtsi i.vi t&vit edildi. i L < lafzi ise, kabif ve mezar demektir. Hll bb'yle iken -MnvkV n.j. ve .Mesnevi* denfltoce heT yerde Cel&Uiddin-i Ruml'mn, kcndiiiiyle , f.ij-t criili hatira gellr. TUtbe denilince do Konya'da merkad-i MevI ii i in attlagilir, Mesne vi ilyihleci, Mesne vi kitabinm ismindeki lugat jnanasindan l.iiiT bir nukte îkarmisiardji:. Malumdur ki Heanevi; liigatde: iki katli, kulmerU gibi manalar ifade eder. Bundan dylayi Fat ilia Suresine de yeNi iijreUl olmaai ve iki defa nlizul etmi? bulimmasi dolayisiylo *Seb'-ulMcaajai* deniimi^tir. F^tiba-i trifeyo ^ûreL-ul MeiJani de tabir otnijur. giinki nama*l.dda tekrar tekrar okunur. Mosnevi soriFin beyitlei -inde de gift oylerden ve biriblrlite Kid hdU Urtlt.n bahsodildigine iâret vsaist. Mahsiisatdan makuluta vanricaya kadiit- biHun mahlukMin {jift ve udkekabil oldugu da ;
Yftni : xYt'rln bttirmekte qHpjjU ^yierden, (jiisanlarin) kcndilerlndi'it vb duliu bilcifliyteiikleri nlc goylarden biiiiln (ifileii ynralan {Al-
33
lah'ift am ne kadz-r yiicedir) niimtzjihilir 1 ," ayet-i kerimesinde beyan
buyuruknugtur.
(Ve hiive iisuJii iisulu iisutiddini fi kcfi esraril vitauli velyekini) Yani : .Me&nevi, vusOl ve yak in sirlarmm ke^f ve izahmda, dinin asillarimn asillannm asillanndan bahseder,* U defa tekrarlanan *tJsul iin mahiyetine dair ârihler tarafmdan bircok tcvcihler yapilmistir ki hiilasasi sudur : Dinin usul ve esasi seriatdir, cunki ona dayanir. Jêriatln esasi da tarikatdir, sunki nasihatden ve bilmekderi garaz: tatbikdir. ilimden maksat; amel oldugu gibi, eriatden matlub olan da tarikatdir. Zira seriat: ogrenmek; tarikat iser yapmakdir, Mesela namai kilarken, bagina bir ey giymenin siinnet oldugunu bilmek, seriatdir; basi kapah namaz kilmak ise tarikatdir. HasuluDah Efendimiz, Shramda bulundukkn zamandan ba$ka vakitlerde, baji aîk namaz kilmami^tir. Tarikatin esas maksadi ise; haklkatdir, Zira tarikatden gaye: hakikate ermekdir. Mesne vi isej bu iic esasin iiciinden de bahsetmektedir. Kef, Seyid enf in Ta'riiat daki beyanina gore: Gaflet perdesinin aîlmasi, gizli manalarm ve hakikat mirlarinm gor tiler ek ve tadilarak anJaîImasidir, Esrw, herkesin kavrayamiyacagi gizli manalardir. uVUsiil* hicran, yani aynhgin ziddidir. Tiirkêde buna tErmek- deuilir. Erenier t'e ondandir ki, Hakk'a vasil olanlar demekdir. Viisul: Ilmin hakikat mertebesine erimesi,
Yani : -Biz insartii s;ih da mar in dan daha vakiniz 5 * nuktesine tarn bir idrak husule gelmesidir, u ayet-i kerimenin bildirmesile Cenab-i Hakk'm bize, bidden pek 50k yakm oldugunu biliyor ve inamyoruz. Fakat bu ilim ve bu iman, hakikat mertebesini bulmami^tir, Onu ne vakit zevken, yani tadarak ve $iihuden yani gorerek anlarsak, viisuliin ne dernek oldugunu da zaman anlanz. Hallae-i Mansur (k.s.) demis ki: Allah 'a va'sil olrnak icin, iki adim atmah, iiciincude viisul tahakktik eder. Birinci adimi Diinyadan, ikinci adimi Ahiretden kaldirrnab, ugiirjcii adimda Allah h a vanlir.*
(5) SOre-i Kanf: lfl;
24
giiylvnnwal ne kmkr klay; fill .1 >m -i1mi.i 1 n< ku<t;ir : .,\- bir tav sivi* dffilt mi? OnnyS vo Ahiretden adim kaldirmak tJen-k ilntiyvi, jjiirek uhrtvi Inil.im j!c;jcu aizubrdau vazê^mek, olanca i-mchnl AHah'j hasrcyleiiH-ktlir. -Viikitv bir êye kursj] insamn ?ek ve ?ublieden kurtiiimasi,. anlayi.nun lain bir ilmrn:m bulmasidur. Vtikin i^'in îlm-el-yakin^ Ayn-el-yakin, ve *Hakk-al ytikiii diye u S derece itibar edilmisUr. eyh-ul-Ekber (K.5.), bir adanv.n Kabe'yi i.ii i, siuttlle bilmesini ilm-el-yaktn'e, Mekke'ye gidip Kabe'yi gtirmeai 1.1 iyn-el-vakin'e, Kabe'nin haSka meâf (Tavaf yeri) ve Beytullah diyc IMkkn musfif olmasindaki hikmeti. ilham-i ilihi ile ogrenmesini, H.'ikk a] yakiiVr mi sal oimak uz^re gostetiyor.
(Vehtive fxkhullabll ekberu vc êrullahil ezhcru vc biirhamilUhil 1 ;lliTll.) Yuni : iMsnevf; Allah 'in fikh-i ekberi, Allah'm ?er T -i ozheri, Aliah'in Inn hfrn-t ezheridir.* (Fikib) : lugatde ilim demektir. Istilahdn., ilm-i fiitDa alera ofUni (in-. Kakat bu tabsis sonradandu-. Ewelce fikih labile din iimtni kasdLderlftr ve din alimi olana (Fikih) derlerdi. Nitekim : *(Bununla beraber) muminleTin hepsiiiin (topyekun) navaâ (ikmftInn. hiyik de^lldir- O halde, iclcrindeti Ker sinifm bicer kismi dinde iaItiyh cttmayi (dinin ince bilgilcrini) offrcnmflleri iî.i (Pcygamberin yttnmrla kalmalan) din ve êriat ilimkrinl iyice ogrenmclcri ve kaviulrrl InuvUijdan) diinup kendUerine geldikleri laman atilan Allnh aasuHyU' Imrkntmalari igin - (gitrneyip kalmahdiriar). Olur ki (bu subtle mu' ml nier aykiri haieketlerden) ka^mrlai-.*
<(i Silre-l Tevbf : 121
Bu A; : i ulii.i, I i fUjrftlervkkftlttt), (I Jyetwllemft) i!.* tpfnir ethl-
im-;dn fin I'jjir-j jlniiinin juizl:! sebebi : i ninr : Hi' Him B ujicm senesi tcinde idi ki, ttumlar'Ia Hiristiy.m AraMar'in Mi-ilirif'yi' lingn yurunwk istedikleri iitil'tni dl, Onlar gehnedeii faux, ii Htrii i.j.iilnifk lasura geld}. Hava sicakdi. etraf kurakdi, Eu S-uzdefl tit- kiUik vurdr. fry la dar bir zamanda, HazreM Peygamber (S.A.V.) EfenrJl mucin hunmeti ve ashabin yardimile mflOO kiîlik bir ordu liaairlandi. hiz/jit RasOl-i Ekrem'io kmnandasmda olarak Siiriye'deki (TeMJi) mev i(Ui kariar giÎdi. Orada giittlerce ottirulup beklenildigi h&Ut^ duînan :" priigj xm g;er3 doniildtl llHKulaomasi giiglukte oldugu kin (Ccys-ui-Usre) denilen bu oidukliin RKhabm bajihri geri kafmijti, onlan tcvbih eden bazi ayetler nazil 'mi, M3i\h'ni itfrbg dolayssile, ehl-i imanin hepsi de, bir daha hart oJa i 'ii- :i ti . ;i kalmamaga karar verdiler, O munfisebette. bu Ayp< **;] I'liiiiii mii'mfnlerin nsuhitrebeye gitmeairte liizum yaktur. Oniahi. In r firkusmdan bir iSifcnin cikmasi, digerlerinin kabp din jhnini dg-' ' - lJ rbck-h ddnen kavmrlerine Aliah'in emirlcriiii bildirmesi, onli '' AlliibVi i -van ettnekden sakmmas) daba iyidir. buyunildu, I il ill rtiuiyecek bir halnkatdir ki, bir kitabm ercfi ve fruyiik.'' in ilmm; o ilrmn gerefi de. maiumun btiyuklupne goredir. " *u i ise, (ilra-i htkikat) oldugu icm, vasfinda Nazim-i Uwiun (Kikb-uIIah-U^kber) tabiri kuHamlmitir. I ""'' H P*lwr) : Alteh/in at;ifc ve parlak yolu manasinadir. iinitln lrt1l.uk cihcti demek olan tarikalden babseder, tBttrliin nHArîl-esher) : Allah 'm ap acik deliJi ve hiicceti meaHnI i /N,.i Mi'sint'vi'de gosterileu deliller, inkar kabul etmez ve itiraz 'ii*- 1 iuitfcetdirler, Onlari okuyup da dogru ve gere&k oldukUnix U-ilHii Ptmomek imkam yoktur. Fakat insafi eJdeii birakmamak . I..1IL1 iiHifi'jflk ifiirtile!.
(MeiMil niirih? kc-mi^kStin film ndsbab, yiiiriku brakan envera mirirl Itibrthi) Yin! : ttMesbCTtnln nuni, idnde kandtl yanan hir biicrc gibidir. OyIfl parlakllk verir ki. u sabalilann ajcljiil]ju(Iiin daha nurlu ve riafia nurIjiiuJinudir.H 1 r j ] ir.n; malumudur ki fikir; ya hakikat, yabut mecaz vp kinayft nl.u.ik ifade edilir, Usul-u tebligin en ziyade ve herkes tarafindan kulIftTutatu Up^bihJ ile (istiare) dir.
IVijIiLh ; Bir t>yi bir ?ey<? benzetmek EUi'etile onxt, muhalabin goz.ii nnimr fH;Urmekdir. Bu b&l, nvaksadi kolayca unlatir, %mo%an uzun uaaM
Ii vm N'nif riim-Udeu kurttirir. Ms*oll, lib n alShindan, u,k\ "isindan iiulihiliiiik li,iii !. sok NfiyJtimc-kteriiP, ..! ' 1 riin bir l.:I:.iu dijerek ihlnnn mrlcj;!' iji-iijurtinfk; kclidiitliilil fm-krk il<i rri'iium vi giinabs iS buIninbi.i.Miiii. rrnibrttaba kdaylikla anliiUi Akli iluytru dtu'eccsiue; maneVtytli ni,i..MiyJl rnertebesina i 1 1 rl i r i f . W&nnyi jiularmyanlarai as agi yuka* ii, i,n i.<jcc ifham eder. Otv.in n;iti Hazrcii-i Mevlarta; Mt'snevi'jiiri matin vi iini.iniyytTl.int, iîiidc yanmi bir kaiulib veya ampul bulunan niisklt h l n fiiini'li pii flak tig ma beiizetiyor. (MhknO. (iuvaia husus! olaiak yaptlmis vc iterigi ciJaLmnu^ "bir koviikiui Cllali bir hiicre icindekt lsikdan, o hiicre, ne Radar aycbniik gdiniMii m; MeaneVi dc. metnindcki mrjflu fikuder", iiurlandinci bakikatler itiihi-. 1 -i% I.' d^rece parlaktiT; hr.l.tn una da : ErababJann pbz kami-.^tira n 1 ifluin 1 in fiiikrfir, diyor. u te^bili ile (te, hem. manadaki pariakhgi. Triad ji Mi nwhnlik ile temsil ederek gdzdriime getvriyof; hem da: \*.**" <s s ? )\\ Yuui : m Allah tfbklcrin ve yeriti iiumdiir'n a ye tine iâret ediyor. Iste burnrla d bir tebib vardjv. Nur, nasil karanhgi giderir ve mevcvidati ni. -,- 1 1 -i \\w ikarip gostrfrse; Allah da mahluklari yokluk karanJigindan vnrliK liuSuimria getirmi ve gostermi? bir Halikdir, derrick oluyor. Ikini'i fikradaki (Iâk), parlatmak ve aydmlatmak raanalanr.adir, (yityriku-i^riikan) cumJesiyle aydmlatmanin ôklugu beyari ediliynr. Mi'.ini'vi'nin ukunmasi, yahud dinl&nmcsi, nkuyup dinleyenlerin goz]** lit. parlatir. lib am me^nkindan fiskinp gelen ûalan, islidatli kalbkri, mtliiibljinri nurundan fazla nurSni ve ruhani bir hale getirir, deniliyor. HiilA&a Mesne vi : Sabahlardan daha nurlu. ve da ha nurlandincidir. CUnkl n-nbah, êcenin karanhgmi aydmlatir. Mesne vi ise, okuyanm ve ilmU'ViTiin kalbindeki sikmti ve karanlikJan gidexip aydinlatir. (Vbiive cinaniil cinani, zitl nûni vel e^sani) Yflnt : #Mesnevi'!iiri kjsim bsira babisleti, yahud ayri ayri cibilcri, kulbi vi iihi birtakim ccmietlerdir. Ccnuetde nasil nehirler vo aga^lar viir.r, linnlarui da irmaklan. chilkin ve budaklan vattlir. ( t'iiinn) ; Cennetin cem'idir. (Cenan) ise. kaib manasinadtr, ikisinin ynriyima gelmesinden bir (Cinas-i hatti) teekkul elmi^tir. Yazihslan
bir, friknt listiin, esire : oturii faikiyle okurm^lari ayn kelimelerin, birllkdo zikriiie (Cinas-i hatti) denilir.
17) Sflre-1 Nur . 35,
27
fZ'ul-uyun'i vcl-oân) ; Irmakli, ve dalh-budakh mcuHndedir ki, cinamn vasiflandjr, {Gin an) m cemi oJarak gcisterilmesindc, Mesnevi'r.in muteaddid bahisleririe ve eildlerinin alti olduguna isaret vardir. Nefaiyy-i Ekrem (S.A.V.) efendimiz "Cennet bah fdcri mien is M fade cdiniz* buyurdu, u ilimyaimzda ceimet bahc,eleri nedir?* sualine de : *ilim meehskridir- cevabim verdi, Demek ki faydah olmak sartiyle her ilim meclisi, manevi bir cennet, ctilardaki ilmi bahisler de cermet mmetleri oluyor, O balde Mcsnevi, faydah telkin ve tab'mleri ile o rnanevi cennetlerin en yiikseklerindendir. Oyle zannediyprum ki. ilira bgrenjlen mektepler. talim yapilan kilalar, insanlara faydali eylerin yapdip satildigi diikkanlar ve fabrikalar, hatta sapan tutulmasina ve toprak surUlmesine ahstinlan tarlalar, su Hadis-i garjfe nazaran o manevi cennetler ciimlesindendir. Fakat dans evleri ve bale mektepleri on la r dan midlt, degil midir? ErbSbi takdir eisin,., Bir ey, mutlak z-tkredilince kemaline masruf olur. Mesela. (Adam) rimilince. aznsi lemain bir insan akla geiir. Goiii kor, kulagi sagir, eli okk, nyat!.i iop.il gibi kayidliir duîiniilemez. Bunun gibi, ilim denilince da onun dilnyfi vn ahkH Ll,i n fayduli nlun bilgi oldugu anlailir, Htrsizlik, yanknilrtlik d* birtt bllflldir irnmi, faydali dejil, bil'akis zararlidir. Pygimbt<i Efpiidlmii : Vh Knliln, hivituM/. iliinilcii, yaf dijkmeven, yaul Allah korkusuyln iiftlniuviin ifoidt'ii vr Ihik st>vi;isiylt' liLremiyen kalbdon sail a sifi mrmi- iJ i< In lie /.A, Viicr I Vyj.;iimbcrimiz ; nCbiUIOI ii A IK I " ti 11 f I mi bir Rfiata rasigeidiginizde, golgesinde oturun , r>i i i I- 1 iiiflt n fh< vevin* buyurdu. Hi/ diiii.vj'uhi ken gu hid, nasil iiiuinkiiii olur?" sual iizetine ; rtLtii- i"iliint> raslgeliiice, ten net a a<jhirindan birinc tesadnf etmi$ olur-
Miiiv. riiye izahat verdi. iste Hazret-i MevLina da. o cennet agactarmin en cok giilgeli ve meyveli olanlarmdandir. (Sulian-ul-Ulema) oglu Hunkar-i Urafa'dir. Kendisi cennet agaci, eserlei-i cermet meyveleridir, Binaenaleyh onlardan istifade edip feyizlenmeliyiz. Yalmz biz h ârta riayet gostermdiyiz; ki, o da talebimizde sadik olmakdir. Sjdk-u talebi jSyle tasavvur edelirn : Bir yaz glinu kirda, bayirda dolagmijiz, Gomlegimiz: terden sirtimiza, dilimiz hararetden damagimiza yap.imis. Gune^den beynimiz kaynjyor, derken yol kenannda ulu ve meyveJi bir agag goruyoruz. Etrafa dalbudak saliverroij, yaprakJan genisge bir sahayi gblgelendirmij, o gdlgeligin ustiinde latif fimenler bitmi^ orasim ^b'llerdeki CYabalar) haline
2ft
Hrlini'd', ' : ' ' s.'iliibl ytik Gcli'n Ri'V-'n nu yvi' ii I u y< -in dlye, t ail htiyir tifittihi tarartudan dlkiimis. Vcirguntuk va hus.Uif.tiik dolayistyle ona iluf'jru kuânz. Hat&fetimial teskin jijla rftflyvtJiciden kocanp yeriz, qimonlerinde oturup dinleniriz, u harek*Uerlmizde hi^ de isteksiilik gfislermeyiz; hatta riya ve gtisteri^ de yapmayiz. Bir diinya agacindan istifade hususunda nasil boyle samirnl isek, cenim:1 aga^lart olan din alinderine ve eenuet meyvesi buiunan eserlerine knri fla bylcce sidk-u samimiyetle talib olmahyiz ki, kendilerinden ve cserlermden jstifade edebilelirn.
(Miiiha ayniin tusemma inde ebnai liazessekili seisebilcn, ve ind i-shabil mekamati vcl keramati hayrun mekamen ve ahsemi mekiia.) Yarn : =Mesnevide bir feyz ê^mesi vardir ki, tevhid yolunuti yolcuInn larahndan (Sclscbil) diye adhindirilir. Mesne \i, makam ve keramet Miliihlerince makamlann en hajirhsi ve isiirahat edilebilecek yerleria I'd (îizelitlir.*
Liirinci fikfa :
k%^
Cennetde Selaebil derulen bir pmar vardu 3 .* mealindeki ayet-i keiiiiicdcn iktibas edilmistir. tlu fikra ile dem^k isteniliyoT ki, Abiret Cennetin.de Selsebil deriiIrii bir menba oldugu gibi, manevi Cennet olan Mesnevi'de de erbab-i mli'ik arasinda Selsebil tabir edilen bir feyz êsmesi vardir, (T-lnia-i sebi!) : Yokular demekdir. (Ebaa-i liazes-sebil) : yani (Bu yoliin yokulan) terkibindeki yolculann, mevlevilik ile mevlevsler olduu bazi jarihler taraftndan sdyiendmisse de, Mesneviden yalniz rnevkvilrr degil, biitun tankat ricali ve hatta biitun insanlik feyz almaktadir. Mrmda (Dede Omer Euseni), (eyh Ibrahim Giiljeni), (eyh Ismail Hekki Trlveti), (eyh Abdurrahman-i Takban-i Kadirl) gibi arifler, Mesnei-i'il-'ii feyz alan tarikat buyiiklerindcndir. ilele (Mevlana Cami-j Naksbendi) ! (Meanevl-i Mevlevi-i Tma'nevi) (Hest Kwr'an der zeb&n-i Pehlevt.)
i tit SiltL-i hwn : IB.
wJrrt ':t" r""T" di> " rek Mmvi -"- m *"~ *** nurmo; ve Bayret gostemaijtjr. ^J*?f2 flkradaki (** Mjteêyi) _ tercfime edildigi gibi butun MM torfald *alikJ E ri ve belki de butun insanlardi
air.
IfcJnri fikrada
*0 gfc chl -i cennet olMibmi, karargahlan fcay.rli ve istirahat y cr ] tr i fc Jefl j^ flk! 't ^ * edili ^ r -* D "^'^ <** e iilup, Abirette diriTJ va tamdilarfw CC nnet mujdcsi verftamtei-In, K,vamette ve CenletMH yerfen S ok hay.rh ve cok guzel oJduû gibi, k.ndi gayreti
mevhum vsu-ligm* burada feda eyleyen ve : * ^ t>na balirindc * ar k oldum, ebed olmem diri oldum!.. gibi jSafer ^yleyen ffiakam ve kerSmet sahibleri ifr de Mesnevi, ^ kiimin hayirlisi ve absent mckildir. piW } .r a.n,ektir. Arabistan'da bir adet varthr. Hk sabah a4OlekamatKÛ sLilukdeki dereceler minfauwAr. arih-i fcfe* n beyh Ismail-, Ankafavi-nin (Minhac-id-fukarS) ismindeki miihim (awwhjdfl, bunlardan yfo danesi tarif edil^^tJr (Mfi C1%B ) , Garnet arasmdakl farfc , m0dzeilin p evgamberkrden k r.imetin vebk^der, zuhur e tn3.esidi r . âeneraen, JêlakkuUranwr (Ayitt ikiye aynlmas?) bir muci^dir, giinki, Peveanil-.mlena , buyiigu .].an RasQIuJlah Ef^dm^dcn .ubur etmi tir ' H.^ret-1 Omcr'in Med ine minberinde hutbe irad edex'ken, Islam or-
.hiif.ni Kiifdiatan'dn mtihJi*(tia cdilmek lfh1lkc*;ndf buluuftu$imu ûriuiwi, vc: (Vil HiWiyc clrclifl) ylni: *K_\ SAilyt daa qik* diye sesltv. i - : : j , sesini de u mustiJtiuiii kiiiiiandarin duyurmS'S!, bii keranietdir. îinl i bir voliyy-t kamilden suJiir etmijtir. (Erb&b-i ttukHinat} : Tcmkiti deretesine visil olanlar, (Esbab-i kert'unat) : hciTtiz (telvin) den kurtulamiyanlar, terakki ve tedeniuden hilt hdmiyanlRr, yuiii birincilerin dereeesine vasil olamiyanlardir. Bunlara i Khl-] ha I) de deniliv. Hazret-i Meviaiaa: tSofdcr arasmda ehl-i hal olan* !,ir t'oktur. Bâkst Rhl-i mak5-m olanJar nSdirdir der. Tnrikat l>uyuklerinden bSEjIari, kerfimet izhSrmi pek de iioj gortnen>i, hatta bSzilafi boyle kerametler gtistermeye: (Hayz-i deal) ve (Mel.iii'-i etf^l) yini: Erkeklerin adet gormesi ve goeuk oyunu* demist ir. (El cbraru minhii yekiililiie vc yesrabDn, vcl abram lninhii yefra. Itrtiurs ve yetribfatj îtv! : *Ebraraan olanlar 1 . Mesne vi'nin manevi ijimetleritiden yerln i . e iêrler. AhraTd.in 5 bulunanlar da omm verdigi ne^ve ile ferahlani ' i^vnavlar.* (Ebrar) : (Eerr) in cem'idir, Onlar kanncayi bile indtmeyenler ve i isjla-ii yapmiyanlardir.i diye tarif olunmujlardir, Nitekim, Cenab-i Ilak, bu durumdaki kullanni, Kur'an-i Haktniinde ijU "iv^tlerlG mujdelemigtir : Yani : *Fakat Rabljlerinden korkanlar (6yle mi ya?) AHlarmdan irmiililiir nkar, cennctlcr kendiJcri iîitde cbedi kalmak, Ilahlcri katinIiiii virriivcck nite ziyifetlcre de konmak iizere hep oiitarirt, Al lab rr >'"lnie uian (rtfmeticr) iyiicr icin daba bayirbdu ie .*' Me.snev i, sanki gokten geimig il&hi bir sr>fvadir ve ebr-lr-i iimmet, mum jnanevi nimetleriyle doyarlar.
(Ahrlr) ise, nefs-i einmaresini ayak altina almi^ onun bevi ve be-
{ 1 ) foil-Bftzii angiu olan va kandilyrinden dsha colt baglsa'ariDa "nlzmot ede a ij ) IiUnyft hayiUHnndan kurtiilarak (fer^ck m fln Ada htimjetc ereplci. lit) Stfrr-I Al-i Imitn i IBB.
3D
t!
vesjrdcn yakasmi kuriarmi, Dijnyfl k.i.vrtlnnrt.i.in ve beseriyyct esaretindcn halas olmus zev&i-i azadedir, Hersekli Arif Hikmct merhumun :
vYare Jcul oVmakla buldum, devlet-i hurriy yeti.n oihtiyarimla esaret geldi kendimden band!,..
dive bir beyti vardir ki, her turtii esaretden kurtulmus ve yalnii Hakkm kulu olmakla hiirriyet devletini bulmus Ahrar-i iimmet Sisinindandir. Ha'fiz irazi : Huner ve marifetden uzak bir gahsin Ustundeki atlas elbiseye, tank at miicerredleri, van! hur olanlar, bir paTa vermez* beytiyle bu gibi erbab-i hurriyeti arjlatmak ister, Mesnevi erifin : OruK. bags m kir ve hiirnyetini bul. Kc vakte kadar gunius ve altiri kiiydiyJe bag I amp kalacaks>n?n dive talimott ve ; Knlbi nurJu bir iistad-i kamilin bendesi olman, Fadi$ahlarin bas Iflci cilarak kadar yiJksdmenden daha iyidir* gibi telkinati, fstignames.reb ttfcmlnr i luirnyetin ztvkini ve azadeligin sevkini getirir.
(Vehiive ke Nili IVfisra scrabun lissabirinc ve Uasratlin ala ali Fir'avne vel kafiriu.)
Yani : Mesne vi, Mis ir h daki Nil nehri gibidir. Sabu ve mikahede erbabina ab-i hay&ttir. Fir'avn ve etbai gibi kufiir ve dalalet ashibina da ayn-i hasreltir.* Bu fikralar Sure-i A T rafdaki :
32
Yani : -Bunun uterine biz de, ayn ayn mu'cizeler olinak llzere b&flui ma tQian, qekinjc, hajerat, kujbagalar vc kan gbnderdik. (Boyle iken) vim. (iman etmeyi) kibirierme yediremedllM. Onlar 6yle giinahkarlur Mfiruhu idilcr. tJzerlerine o azab sokiince: (Ya ftlusa, dediler, bizim ifiltt Kiihbine sana elan ahdi hlirmetine dua et, Eget bu a*abi Widen ayinp sivmrsan, andolsun, sana fcat'iyyen iman edeccfiz. Andolsan, Isrud nrullanm da seiiinle beraber mtitlak gSndereceîz.) Vaktakj biz, kend.^ Icrinin eriêcekleri bir miiddete kadar, onlardan azabi gidetdik, bir de n* bakarsitii Qniar, yeminlerhn bozuyorJar bite. Aftik biz de bunda lyttlirimizi yalanladiklan, onlan umnrsaniadLklan icin, keiidileriudcn mil* lura nlmak istedik de bepslnJ denizde )j#0iW* ayetleri ile hikaye bu>urulan kissaya iârettir, Malumdur ki Yiiaiif Akyhisselam'm dSvetiyle Ken'an ilinden Ui^n i'L-]en Ya'kub (A.S.) ile evlad u ahfadi, ba^langicta oTada muazzez ve mti* tenon lutulmuslardi. O vakit Misir h^kumetindeki Fir l avnlar {Hikso*^ bjr'dan) onlar ise Amitlika ArabLanndan idi. Sonra yerli Fir'avnlardan Olup 18 inci sulileyi te 5 kil eden (-Amori!) yahud (Firramot S ) HiklOBkn cenubdan simale dogru siirdii. Halefi (Tottnozis) ise cnlan bu* bfltufi gikanp, Misir'i tem^miyle idaresine aldi, Arabhk ve IbramJik akrabaligi dolayisiyle Hik^slar, Bern lsrailf lii it- met ediyorlardj. ûnki Arablar Ismail, tbraniler Uhhk Peygambcr ju-sllnden idiler. Miwrli Fir'avnlar ise onlara esir muamelesi yapma^n
til J SAte-i A'rM: 133-136.
-:
ve taaary* islerdo kull*tim*$a b^hidil.*, Hiv tfoftalmabriiuhii gdcindikleri Igin, erkek ;ocuklanru keiitiJcr. NiMyel Hazreti Musa, Pevgamber oldu, Kelim-iillah Hazretlerl, iki vazjfe lie miikeUefti, Eiri, Misir b& U kim imaâ getirmek, diêri Beni israili Arz-i Mev'uds. yard Filistm cihetine gotiirmek,, orada bir idare tegkil etmekdL Ha*ret-i Musa burdan Fir'avna soyledl Fir'avn imana gelmedigi gibi, bedava amele deraek olan Bent tsraili de kaîrmak isteniedi. Bazi kitaplarda bu Fir'avn adi (Velid bin Heyyan) diye gQsterilmi 5 tir, Fakat dogru degildir. Qiinki (Velid) Arab adcdir. Ha*ret-i Yusuf zamamndakl Fir'avn, ArabUrdan idi Lakin Musa (A,S.) devriadeki Fir'avn, Arab de^ gildi, tabiativle adi da {Velid) olamazdi.
Hazret-1 Mevlana' : -Birenklik, renk esiri ohmca Mii&a, Musa iie kavgaya baladi beytinde, MGsa'mn Firavnj olan jahsm adimn da Musa oldugumi soyliiyoV. Is.te bu fir'avn, Hazret-i MusaW teklifferfni reddedince, Kelimulbh'in duasi ve m&dzesi eserf olarak Misirblar birtakim belalaraugradilar. Bu belalara Tevrat'da {Mesaib-i a 5 ere) deniliyor ki, ? itieri sunlardir :
I Nil sularmin kan renginde goriinmeai. , 3, 4 Her tarafa bit, kurbaga ve haserat ligusmesi, J - fltiyvanlann vebaya ugramasi, fl - Ifisanlann <,ibanlara tutulmasi, Ddu yagip ekinlerin mahvolmasi, (!*klrgL' yagmasi, SI* biumasi, ortabgm iig gun kararmasi, - Uimnlflrdfln ve bayvanlardan. ilk dogan eocugun olmesL Kur'An-i K#rWde, bu musibetlerin heps! zikredilmemiiftir. Kur'in. tdrih kitfibi degildir. Tarihi ba2i vak'alardan bahsetmesi, rm iriaatilnra ibret, olmasi icindir. Nihiyet Fir'avn, Beni Israiltn Misir'dan cikmasma izin verdi, viler, MJladdan lfi4l yil evvel, nisanin 12 nci geceai yola îktilar. gece. aceieden mayasiz efcmek yediler. Yahfidilerin ins<llkl hamursu! bayrftmi, Mjmr'dan gikxjJarinin hatira-I ukranidir. Fir'avn, verdigi bsne pieman oldu, Beni bratl'i geri cevirm&k iîn ordudyle buraber onlan takibe gikti. Sijveys Kdrfezinin Misir sahllinde yrtlfti. Hsiretd Musa lie ummeti, mu'cize olarak denizi gecti, Fir'avn ile ordueu bogulup gitti. Bijulan, Beni bx&il, denkin cezir halinden istifade ederek karstki 4hite ge^ti {!) dlye bunun bir mu'cize olduguna inanmak istem^ler. Oy34
îinki onlaMuEeHatta
It do oka, hu^kertln co/lr ?,iimanma tpsadiif BttlriUjl, Fir'avn ile ordusuiii in di'iiudeki yollnra gifince meddin baijlamuM ve i,>nlan bogmasi da yilii' l Hi- mu'cizedir. MiJ'm kan renginde gbrunmesi; Kibtilpre, yani Misir halkina mahmii bir twld idi. Sibtikr, yani Beni tstl&l, su olarak jîyorlardi. Hatt3 bi r
Kibti He bir Sibti'nin bir kabdan beraber i^mek istedigi, Sibti'mn tarafi mi, Kibtinin tarafi kan gbrundiigvi rivayet olunur. flaKrel-i Mevlana da : -Manevi hayat veren su sozler, Nil suyu gibidir. IlaJii onu Kibti siiri (jJitnlara kan gibi gosten diyerek Mesneviyi bu itibaria Nil nehrine iH-nzotiyor, Onun erbab-i ihlasa ab-i hayat gelecegini, dinsizlerin ve miinhnliTiu ise nefretini ve istifadesizligini miicip olacagini haber veriyor, ItukSkate:. boyledir, Kar'an-i Kerim iîn (Esatir-ul-ewelin) ySni .Eski mJisallar. liezeyanmr edenier oidugu gibi, Mesne vi icin de kurt-tilki mai,i i In i diyenler vardir. Cenab-i Hak f Kelami Kadimi hakkmda ;
f^$^jf*^&k
Yani ; -Allah O'nunla bu: joiuau $airtn- s yine onunla birjoffunu yo! ni-llrir", buyuruyar. Kur'an dolayisiyle insanlardan golunun delalete I lecegini, ôgunun da hidayet bulacagmi bildiriyor. Kur'an oyte oidugu gibi, Mesnevi de oyledir. Kitekim Sahib-i Srifi de : -Kur'an ibi bbim Mesnevi de bazilanm hidayete, bazilanni dalale> tt KPvkedet diyor. (Vc bmebu sifaUssuduri, ve cHaii) ahasani, vc ke$5&*til Kitr'ani) y&ni : Mesnevi, kalblerdeki rnarazlann ^Jfasj, Diinyanm varma h yo,..' i-hi'Mjiniyet vtirmckd^n ileri gelcn biiKjnlerin ciJasi^ Kuv r an-i Keftm'tn de zahirS ve batini ap-a?ik manasidir* Hli likralarm ikisiyle Sure4 YOritis'deki i
M2} Sure-i Btknrii : zfl.
35
%&> Yani : Ey insanlai; Rabbinizdcn size va's u nasihat ve l$inizdeki illetlere îfa, bit de rnii'jnlnteru hidayet ve rahmet olmiik mere Kur'ati-i Kerim gelmigtir. Habibim; haber ver ki u (jelis, Allab'iu failu rabmetiyledir, l$tc faun dan dolayi fcraliiasiiJar. Kur'an, ba$kalanmn topladigj tnal ve servelden hayirhdu*",- ayetlerine iaret qltoanustttpi flak siibhanehu ve tea la, kitab-i munzeliniti gifl-i sudur, bfiis-i fcrah ve stiriir oldugunu bii ayetkrle bey an buyurmu$, onun tefsir-i mebanisi ve kefgafi meflnisi olan Mesnevinin de o haasaya mazbar oldugunu nasiim-i ukiiirli ifade BylQmljtir.
Bu fikralar He Ki.- ' i . '.>!..
y.uu ; iinkii o (Kur'an) bir ftgiiddiir. Binaenaleyb dileyen onu lirb In. O, (Allah indir.de J ?ok serefli, kadri yiice, tertemifc sahiftlerdedir. iMvuiL'tli, sevgili, takv a sakibi katiplerin elkriyle (y azilmigt i r ) H .
S6te-i VakrMdakf
<V*t*llliJt crz&ki, ve tetvibtil ahJaki)
Miin*vJ, nziklann gemglemesine, ahlakm da iyilesmesine
(tubebdir.t Fakr-u hilinuV-n $lkflyc>t t-den blr sahabiye, taraf-i Risaletden : Dfiima nbdeitllJ buhiii, mkm gentler* buyuruJmu^tur. Mesnevi de okujati ve dinleyenlerine, maddl vc mane v J temizlige kavusup, kotii huyiardan sakinmayi hemen her sahifesinde tavsiye eylemektedir, Katta ilk hikayesinin mevzuu: nefsin tezkiye ve tasfiyesinc dairdir. Blnaenaleyh, tavsiyesiyle amel edenler loin nzk* arlinci ve ahlaki iyiletiricidir, (Rieydi êferatin, kiramim beraratiu yemneune M el la yemessiihii illel miitahhetfln. Tenia Him rairrabbil alemin.) Yani ! Mesnevi, kerim ve salih olan katibler eliyle yaiilmi^tjr; te- ; mi* olanlardan bajkasim Mesnevi'ye tern as eyiemekden raenederler. Mesnevi, Habb'ul-alemind&ti ilham olunniuj bir kitabdir.j (IS) Sdre-I YUnfts ; 57-5S.
,.iiii ; sMiihakkak o, elbette 50k ;creli bir Kur'an'dir, ki siyanct odilmif lilr tfitnbda (ydJZlU) dir. On a tain bir surette temklenrai^ obntardan bnjItHhi l-I suremez. (O) akmlerin Kabbmdn mdirilmedir is . ayeUerine igari"t odiltoigilr, * (Sefere-i kiram) yani : *Kur'ani yazan katibler, cnu ievk-i mahffl)!il.in bjtins4b eyleyen meleklerdir. rfenilmi^ vahiy katibligi hisinietlndi bulurtamn eshab-i kiram oldnga siiylenilmitir. Bu takdirde (Suhufu
C..;l ,-<? mutrihliara), uioileruit Kai- 1 !!^ ayctlcri y-ixih.n vt; r .abl! v . . 1 **k yi.'rlerde muhterem tutu Ian '.ilvt aayfalarniir. fKilab-i meknun) itfn,, muf-- -srlerderi bazilan (levh-i mahfQi) dcihij, bizilan (layeme&sijhu) daki imid, (levh) a'irca ile *levb-i mahfilU nn'l;like-i mutabharaden baskasi -Ajmas odcmez ve oradaki esrira mut." :il i olamaz* tefsirini yapmi?; bazilan dn zamiri, Kur'an'a irca jle tKel&ttVi llahiye, yani Mushaf-i rije pak ve abdestU olmayan, dokunama/* m.irmsim vermigtir. Hiiseyin Vaiz, telsirlnde (Bahr-iil-hakaik) dan naklen diyor Jd; Bu1 iidflki (mes) den maktud: Kur'an esrannin inkiafidir. u halde, ayet-i
1 14) Bttt-l AbtfSPi n-ie. 1 IJ5 > Sfcre-I Vak:fl : 1 7 -80,
36
S7
celiknin manasi *Oi>yr vc gaynhk vefamindsn kurtulamiyan, Hakki halk aynasmda, halki da mir'at-i Jiak'da goremever, kimse, Kwana temas edemez, yani ondaki Jlahi esiira muttali olamaz.. demektir. Mesnevi de ilbam ydiyle canib-i Hak'dan nazil dmustur. Hiisamiiddm gelebi, ve gimdiye kadar istinsah-i Mesnevi hizmctinde bulunan sa ~ Uh kfltibler eliyte yaeilmi? ve her yerde yuksek ve muhterem tutulmustur, TaMret ve salah erbabmdan maadasmin ona temfesi, yanf mutalaa^ aiyle dinlenmesmden feyz-i marifet ataiasi kabil deglldir Cunku oyle napak olanlar (Samiri) hilkat blrtakim gahislardir ki, (lamira) tehdidiyle Mesnevjye yakla$madan uzaklagtinhrlar. Samiri : Beni isjiflden ]up, altin busagiy! yapati ve Yahudileri ona taphran adarn idi ki, Hazret-i Mu a tarafindan Janetlenmi 5 ve kavim arasmdan kovulmu*tu. Biri, yanina geta ikisini de deh^tli sitma tutar. ve tinir titrdirdi, Onun igin bir insan gorecek olsa, (lamisaj) van.' vaklagrna, dokunma. diye bagmrdi.
(U ye'lthil botilu mim beyni yedeyFri vela miri Halfihi Vallahii ye J stdtthfi v, ywkubtib* vrtiiive haynm hafizan vehbve erhamurrahimm.)
Mjrni, i I'll.,-
%\VM%
4^ Yani -Kafirler, kendilerme gden zikr-i ilahiyi, (Kur>an~i Kerimi) inkar ettiler. Halbuki o, hakikaien bir kitkb-i azlzdir. Omm evvelinden de sommdan da batil zuhut etmez. o (kitab-i kerim) hakim ve bamid olar, Lenab-i Hak tarafindan gbndcriimigtk'*.* ayetlerinden iktibas ediljm ? ti. Ucncii fikra da aynen Kdam-i ilahiden muktebesdir. Hazret-i M8 Jana bu fikra ilt diyor ki Canib-i ilahiden vahy-i miin!M!l olan Kur'ln-i Kerim, nasi! avn-i samedanideise, onun ewdinden de, sonundan da batil zuhunmaimkan ve ihti mil yoksa, Mesnevi de .oyledir. ilham-i Habbaî eseridir. Kendiainden (161 SQre-i Fussilel ; 41-42.
HikHk /uhuruna inikSn yoktur. llatt* iplAli vr jtiir i Tr dp kabil deflildir. NlU'kim ytdind did namiyle bir ilave yiptllnit, vr fiUru bir Mevlevt feyI ci hettirilmlgse de umumun mokbOln dirnnmiij, Mtsnevl'dn aafvui ' iliyyesi bozulmamigtir. ( Vr It'lift d kaabiin iibaru lekkabehullahu leala biha.) .', i sayilan geylerden ba^ka, MeEnevi'nin birtakmi lakabJari daha - 1 r 4 1 j r ki, onlar da Allah tarafuidan ihs^n buyumlirsugtur. (Liikab) bir geyin asil israine ilaveten verilen vasiftir ki (te^rif), (Idnf) ve (lusliif) dlye u? derece i'tibar olunur. (LAkab-i togrif) : tsme ?eref verir. (Nazim-i Mesnevi) gibi ki, Haz* i- I i Mpvlana Celaliiddita-i Rumi demektir. (liiikab-i tartf) : tsmi anlatir. ârib-i Mesnevi Ismail AnkaravE gibi. U.i'ik.ib-: tashSf) : Ismi, tahkir eder. Meghur Cinci Hoca gibi,
iCiSi'vJji&v;
Aril : Hiribirinize hoja giimeyecek ve gikendirecck lakablar taktnayi' "in:" " nebyi, bu ugiineii kisim iîndir. Mesnevi'nin jeyilan ve sayilmaiiu lakablan, lkab-i tegrifiyye kabilindendir. (Satni-iitoe), (Hdsomiii.iimi'I vu (Ma^-i Kur'ati) gfbi.
Manret-i Mevlana bunu haber verniekle beraber t buyuruyor ki : (Vckit'sarna ala huze! kalili velkalilii yedullii aldkcsiri vel ctif*m ii'ilitllii del gadiri vel hafaelii tediilKi aid beyderiJ kebiri.) \ ii : iBiv;, û birka^ lakabi aoylemekle sozij kisa keatik. Az, $oga; bir ii-irpila su, bir gtile; iki avij^ dane, biiyiik bir harmana delilet etdigi gibi , Injuni?. lakabiar ve has&alar ds.diferleririe iâret olabilir.* (Vi'kiiliil abduzzdriit muhtacil ihi rabmetinahi teaJa Muhammedtlb* ml ^f^!l^Hmmedtb^lii! Huseynii Belhiy tekabbrlaJlahu minhij-) >.n . : "Allah Teala'mn zayif bir kulu ve llahi Rahtnetin muhtaci buluji.ui Muhammad bin Muhammed bin-li Hiiseyn-il-Bdhi ki, MesnevLi u n nar,rrti hususundaki mesaisini Allah kabul etsin der ki l>ergah-i llahi yakinlarmm en riyade arzii ettigi ve nailiyyetile ifWblp cyledigi raertcbe-i ulya (Abdiyyet kulluk) nwkamidjr. Allih'in
(171 Srti-i-i Hueurfll : II
en ziyade seydjî ismin (Abdullah) nldufu bir Hndis-i erifda beyan buyrulmutui\ Sultan-iil-Enbiya Efendimiz, seyytd-i kainat vo servcr-i mah3ukat oidugu hllde, lisan-t ilahi, hakk-i risalet-penfiliisinde (abd) tabiTihi kullanmig. Yani : flKulunu (Mu hammed S.A. Vesellemi) bir gece Mesdd-i Haram 'dan (ahp) Mescid-i Aksaya kadar got tire rt (z&t-i eceile ve Silt her turlu nakiysalardan) miineuehtir 1B r buyurmutur.
Keza (Ruhullah) ve (Kelimetullah) Hazret-i Isa : daha b&jikde iken :
derecelerine yiikselmij alan
^^Su^Sji^to JJ 6
Ydnl -(Tafi dllt- fltdip) dedi ki; Ben hakikat Allah'in kiduyum. O, ba-
irn minp vrrtll. Hi-ni peysambei? yapti. Beni mubarek kddi la , diyerek AllAh'in kulu otmakln iflihiir etmisti, Ilirlntiynnljir, [ln/n>t-i Isa'yi Allah'm oglu, hatta Allah yaparlar; bun 11 yiipmitklii d;i -n AUnh'm kuluyum* demi olan Hz, Isa'yi tekzib dorltr dp, kft yupayim derken goz cikarmi^ olduklarimn farkma varBuyukli*rin limturtmdn tekebbLir degil, tekebbiire az da olsa, delaleti olan Uihirk'rin bile kuilemlmas!, nezakete aykin sayuir. Onun igin (Ben) diyecek ycrde, (Bendeniz), (diiaciniz) ve (fakiriniz) gibi sb'zler sarfolunur, VaktiyJe saraya mensub olmak, imzanm iistiine (Bendegan-i hasret-i ehriyariden) tabirini kondurmak iftihara vesile olurdiL Kibriya-yi ilahi ise tabtf biiim bildigimiz biiyuklerin. azametine asla benzemez, Biiûksiln llahi, huyiiksun biiyuk t Buyiikluk, yamnda kahr pek kiigiik!..
(18) Stire-i Esra : 1, (] 9) Sflre-I Myem : 30-31,
40
1 1. . a Kibriya-yi bilenahiyi dtilm 1yJ Idi 'i. i In biiyukler, O'na kari tiVH U.d vp Ihtiyic lie muflebir biiUmui Binfci tialeyb kendilcrindeH r. i rt-i i'jifl, baliiri: fakir gini tvs&i iLr fcmhfcudi'rler. Hazret-1 Mevlana'nm : Men Men Her Men bendc udem 3 bcnde fudem, bende $iidem, bend? behaclet beser-ejgende ude?n, bende eved jdd ki azad ev&d t $d ezanerfi ki tura bende îitJemj
Ya-ni : Ben fcul oldum. kul oldum f kul oldum, Beti abd-i zalf, kiiUuftumu layikile if a edftneiligim iîn utandim vc haîmi oniime e^dini; het Mile, UJvd edilince sevinir. tlahi; ben inc. sana kul yldugiim i?in sevinininnn." Rubaisi, bu n'jakamds :ici>li?nilmi5 olan en ustuti sozierdenthr. urai da hiJinmelidir ki, sureta mutcvazi. lakin nianen pek yiiksek olan bu ;rvu:-: ivK^mm ibadetleri gibi, ubudiyyetleri de mabud-i yeganeye miini,;iNidi:-, Onlar: ûna-bura, huluskarlik iîn arz-i hiirmet etnieÎer, Bell i-n ekabtre reverans yapmak i?in degil, namaz esnasinda rCiku' iîn egiKr, Elleri r ênginlerdeu sadaka almak %in de il, Nigmet sabibi olan AlIfih'e dul etmek iîn acdir. CHakim-1 Senai) hazrctleri, kendisini ziy arete gelib de bir kese alii ii birakmak istiyen Behramâah'a: Âltini ahalMen toplayip da aa^makdunsa, onu almamak daha iyi degil midir?^ meaiinde bir beyit okuyup,
keseyl ieddetmiti, Hazret-i Mevlana da, sail an an bukfimetiyle bobiirlenmek isteyen Knnya'daki Selûki' biikDmdarma : Rcn iahtdan inib tabiita hincii salilardan dcgilim, Benim muiievi Milt una! Eermammm unvam (llalidine ebedeii) ayetidir buyurmu^tu. lh.lasa '. Evliyaullah hazerMinm îari: AUah'a kar?i kendilerini fakk ',i]'[:iek, insanlara kaiji da minnet etmemekdir.
(k'tcliedtii fi tctvilil manziiniil mesneviyyil njuêmili alel fiuriilbl vi-iiiu'vatiiri \c itiraril mekalati rt diireridddalali ve tarikaliiilihadi vc hndikatJl ubbadi kasiratil niebaiii kesiralil meani) Yani i Hazret-i nSzim buyuxuyor ki: Garib ve nevadiri (4mll, ptfk mnkBleleri, &ikaT dclillen bavJ, 7!ald(ih'v!n yolu, iibidli-rin ^-vinv yt'i l 41
i ^mttttttmi
?32." Mm * k] - v m ^ r srjrjsr mb^S* - SS5 as sirruhudur. ' y * ?an < Ebu Ha^lirms-Sufi) kuddise Zahid Ue abidin tarifinde 2 kl hr tG *** ****"* d " Shid) di" 5 k her ne ise ' **** Wra, ême^r eftsfeH erf ^ -^ G6r z^nemn nice j WM*E - , H< jk b E , m amma> dh]d Mnsin j^* wmis - Ceitib-i Hak, meta'-i Dijnvi Mn- ht*un j & a*lamajj* bp^lam^ a kanadt ^^^dsr r deymee, ball tft. MesncvJ-i ?erif riv ^.. 5^ .H * 1,1U ^%8fc him Edhem gfcj lffi 1 iSSM^2S^ ^ ^ ***
suaiinde buSeri kaljle
s!ih we kavt aklt ve nnkll L J l L I o t- i havi hit cwrdir, Htrn de Bana az kcliiiiG ile 50k mini I fade etmek hassasi verfldii buyucan Pcygamber-J Ekburlmtzm veraset-i kamilc&i eseri olarak, s.?. kelime ile 50k mfRlji ifade imdiye kadar okuyabjldigimis fikralardaki lafidarin azhgina katî, on! an ^cizane erh icin soyledigim aiizlerin goklugu, bit hususda en parUk bir burhandn - . (Listida-i seyyidi ve seaedi ve mu'tcmedi ve mekanerriihu min ceseib ve ze hi rati ycvmj ve &adi) Van! : *Ruhum mesabesinde olan, bugiin de, yarm da manevi zahirexn buiunr.n seyyidim, senedim, miitemedim Hiisarnuddin êlebi'nin talebiyLe Mesncviyi tanzim eyledim^ elebi Husamiiddin hazrfilleri, aâgidaki fikralarda bey an buyurulaca ] uzere t aslen Kurddur, yani Tiirk Irkindandir. Konya'mn e^raf ve fiyamndaii iken, yalmzbgi ihtiyar eyLemi^, Ha^ret-i Mevlarta'ya intis^b L'derek on seneden fazla hizmetî Mevlana'da bulunmu^, Mesneviyi yazmak va2[fesile admin eberiiyyen amlmasma muvafiak olmuijtur. Hazrel-i Pir'in kendisme fevkalade teveceiih ve muhabbeti vardi. O teveccub sayeslnde klmil ve rnukeramil olarak yetên Clebi s daha Hazret-i Mevlana'nm hayatinda ve (yh Saldbuddin Zerkub-i Ktrnevi) nin vefatinrina sonra, mQntesibin-i Mevleviyyenin tesJik ve terbiyesiyle meggul olur, fidetl (Tarikatî dedelik) vazifesini gbriirdii. Hazret-i Mevlana'nm vef.'ittndan sonra, (Sultan Veled) in israriyle makam-i Pire geemi?, 12. seTic Mesne vi okutmak ve halki irad etmekle me;g<il olmujtur. Ordan sunn da Sultan Veled Hazretleri, babasimn yerine oturmu^tur. (êlebi Hazretlerinin nazarî Mevlana ile nasil yeti^tifini ve s,eyhinden nasi! ve ne derece mustefid ve mijstefiz oldugunu, bizzat Hazret4 Pir'in gerek bu mukaddimede, gerek sirasi geldikê Mesne vi metninde gbriilecek iltifatmdan anlamahdir.
(Vebiiveseybu kudvetiil arifin, ve vera emlniil kultibi veuniiha.)
imamiilhijda velyekin, mliglsiit
Yani : *Hiit;am.iiddin têlebi; ariflerin muktedasi. hidayet ve yak in t'rbabimn rehberi, kalb ve akil sahiblerinin emini, acizlerin intdadma yetljaa bir seyh-i karnil ve miirid-i mukemmildir.i (Vcdiatullahi beyiie balikatihi ve suffetihi Ei berraytebQ ve vesayitm linebiyyihi ve habayahQ i r nde safiyyih.) YanS : Hiisarnuddin êkbi, mahlukat arasinda Allah 'in emaneti, in-
43
Eger medisindeki fukara takimim defedecek ol,,*. wfe * , Onu yapamam, cevabim almijlardi *<*, tan y a ^S *&&***" Kure> - in ""^ B8]mssi " J-f~' akllesi 1 ' IsW8U " bu arz4su ' P ek b Wt soy*, cam wi
in ni
* ^
>j*, j
Kllfcikl MU Ekrem, Kurey, zen g i n l e ,i n& CEVab vermeden ^ tiJZf n " Silbnh ' ^^ Kah[erine - ** ' cemaiini' dileverek dua Mtnurl (huzuruiitfan) koma*i.> ww*, qua
J 3 3. 52
II
Yard : -Sab ah, akâm Rabteriiic (sirf) O'nun ccmaiisi diteyerek dua im] utile tie bcraber catidati sabc (usebat) et. Gftzlerim onlar dan ayirnna -.1 ayetlcri nadl oldu. Sureta fakir, fakat manen herbiri bir emir olan
o zevat-i kirarna iltifat Uiyurmasi Ateym'ssalat Efendimize emredildi. ûnki onlar, fakr-ii zar&retteri dclayisiyle Kurey? zenginlerinin meniiitu olsalar da f sidk-i niyetleri ve safvet-i kalbiyyeleri dhetiyle Allah'm makbulii idiler. Hiisaimiddin gekbi de o sahabe-i kiram'm izinde yiiruyen bir 2$t-l JWElf oldugu i?in r Allah'm peygaraberine tavsiye etmi nldugv aev3t-i ILHyye ciimlesindendir. (Vc Habayahii inde safiyyih) e gelince; Ev3iyaul3abdaxi bir kisnumn vilayeti, vilayet-i baiiyyedir. Onlar m mahiyeM maneviyye ve kurbiyyet-1 ilahiyyesini Zat-i Banden ba^ka kimse bilme*. (Evliyai tahte kuba?, M ya'rifuhiim gayri) Yartt : Vcliii;riniin bazikm, goriinmeyen kubbeleTimiu altrnda gizlidir. OnJpn bend*n ba^ka kimse tamyamaz.. hadis-i kudsisinde bildirllen rical-i me^turinin dereceai, hatta Melek-i Mukarreb ve Nebiyy-i Miir\.vMn malumu degildir, Husamuddin (êlebi de mesturin-i ilahiyyeden Itiridii, Hazret-i Mevlana, bir gazelinde j Mealen : C emalî manevi ashabim hususi kadehle IzSz eykdikleri ludvet-i bassa, yabanci giremes, Ruh-ul-kudiis, yani Cebrail t <j meclis-i iinsLin dimda kalir, Hizir ise ai^cak perdedan olabilir,* buyurmuftur. Mevlana Cami kuddise sirruhu'nun (Nefehat-iil-iins) tercumesindc tlmi'I êlebi der kl I Hak siibhanehG ve Teala nUbuvvet burhanim ksyametedek baki *y terms ve evUyayi ol biirban i^harma sebeb kilmi^tir, Ta pej^veste SySt-i Mi-ik ve huccet-i sidk-i iluhammed (Sallallabii Aleyhi ve selJem) zahir da ve onlar i alemin vdlileri etmitir. Asmandan yagmur f anlarm ekdami berekatirida nazil olur ve zeminden otlar anlann saffiy-i liimmetleriyle biter ve kaiirtere miislutnanlar anlarm takviyeteriyle nusret bulur1b r, Ve- onlar dort bin kimesnedir ki, mektQmlardir ve biribiTini anlatuftzlar ve sQret-i hallermi bilmezler ve cemi-i ahvalde kenditerinden ve haJayikdan. mestuT oliirlar.* Nefeh&t-iilîiTis terciiniesinde, evliyaullahm cnvairia ve dereceterine diir epeyce mal&mat vardir.
(32) 5flre~l KtH : *&.
ft
(Miftiihu li:L/.;iin) .n-.,i, tiiiLim hiinu/ll ivr-.{\, l-Iiu) fctf&tlj Ihi sLimiJ) hakki vuddinj Husen itlnii Muhammed ijlmi Huseiul ma'rfljj bi iluii ej " Turk,) Yani : -Qelebi; ar$ bazinelerinin anahtan, feif, yani ycr definelerinin emlni, zahiri ve b&tini birôk fazilet sahibl, hakkm ve dinin keakin kiiicidir. ismi: Hasan bin Ml hammed bin Kasan'dir. {lbn-i ehi Turk) denilmekle tanmmis.tir.
Su sifatlardan Qelebi'nin kutub oldugu ve seraa ve arzm manevi idtfresimn ona verilmis bulundugu anla^liyor ;
(Ebu yeaidil vakti ve Ciinejdiizzpmani, Siddik Libnissiddik Raziyallahii anhU ve anhum,) Yani : 'Hiisamuddin elebi; vaktin Bayezid-i Bestimisi, zamanm Cuneyd-i Bagdadi&idir. -Siddik oglu, Siddik oglu Siddikdir. Allah, kendisinden ve aba vu ecdadindan razi olsun,* Bayezid-i Bestami (Kuddise sirrubu) hazretleri, kibar~i evhyaullahtandlr. Horasan'in Besiam êhrinde dogmu^, bir asir kadar yasamif, 260 tarihinde irtihal etmistir. fcmi: (Tayfur bin tsdj id!. Sati yye kitablan menakib-i aliyesiyle doludur. Ezcumlc su fikrasi meshurdur: Muddlerden bin: *Kiirkunuzden bir parca lutfetsenia de teberriiken ustumde rasisam. demis. Hazret-I B ayeKid de: <Oylum; sen jabs, da aciam ol. Yoksa Bayezid ! in kiirkumi iistunde tasimak degil, derisini yiizup igemine girsen bile faydasi olmaz cevabim vermitir, Seyh-iibekbcr Muhyiddin-i Arab! (Kuddise sirruhu}, (FiitLihSt) inda buyuruyor ki: <Makam-t Muhammedi fiiyuzatindan Bayezide, bir igne ueu kadar verilmisti. Tehammul edemedi: (Subhan? ma azame gani) demeye basladi. Bana ise bir sa'ra, yam kd kadar feyz-i Muhammedi ihsan olundu.* Seyhin su if&desinden, feyz-i Muhammedideki icnsuzlugu ve zat-i akdes-i Risaletdeki buyuklugti dusimmeli!.. Hazret-i Ciineyd'e gelince: Bagdad'da yetismij bir arif-i ekm.&ldir, (Imam-i Safii) ve (Sufyan-i Sevri) den dors okumus, day i si Hazreti (Sakati) den siiluk gdrmustiir. Meslek-i tasavvufu, muntazam ve mazbut bir hale getirmi?; birôk uraf4y-i iimmet kendisindcn feyz almitir, Turuk'u aliyyeden sk=srisirin silsilesi kendisine vanr. Sofiyye arasinda (Seyyiditttaife) unvaniyle yad olunur. fiivayete gore, 207 tarihinde dogmu h 208 de irtihal eykmitir. Bayezid-i Bestami lie muasir idi, Haareti Sakati lie birlikte medffin bulundugu tiirbe, Bagdad'da me^hur ve ziyaretgah Jmi^f. Cuneyd'e his bet edilen ta$ basmasi farisi bir divan, onun degildir. Qiinki nazm-i farsiye dbrdiincii asir ibtidalannda bajlanilniistir. Ifte Hazret-i MevJana'mn ifadesinden anlaîldi^na gore, Husimud-
, " L <.>k'bi d-> bu jhl ;.ii i ..I. in n iarncetiria ûk^lmis ve soyc a siddikiyi" 1 mtfrlKbi??lnl bub u bb >\vit idi!., (Elmerviyyttl aslU miintcsibi ile^yhlJ miiikerremi bima kale tn->lii kUrdiyyen ve esbaldu Hrabiyyeii kaddesallahii ruhahu ve ervaha t-filnfilij fcni'messelefii ve ni'mel halefib) YAni : .Husamuddin gelebrnin ash, Urmiyyelidir. Emseytii Kiirdiy'->-i ve iisbahtii Arabiyyen demekle mukerreni olan Seyh Ebtilvefa-i Kurpti ri.'-:lindcndir, Allah, eyhin ve haleflerinin ruhlanm takdts etsin. Ne
i:.i/i>J bsr eelef ve ne guz^l bir halel* eyh Ebiilvefa: aslen Kurd ve iimrni oldugu halde, Bagdad'da nisl*rl J sSfiyyeaila sbhret almi^tir. Bazi kimseler, kendisini mii^kil bir mevl ' r " bii'akmak iîn : -Bir gun bite va'z etsen dedjler, Q da : Eiiâlkh, yarin cevabim verdb Erteai giin kursiye gikip (Emsey\uidijyen ve asbahtii Arabiyyen) yani: *Gtxs Kiird idim, sabahleArab oIdum> diye; soê bashdi, o kadar hakayik ve mearifden bahi-lll ki, cema'ati hayretlere duîirdu. Mosnevi jarihlerinden San Abdullah Efendi, Seyh vi 1. 1 i Ta'I) ile muasir oldugu nu soyliiyor. n ilmdeiidir, (Hasaa-i Basri) nln halifesi ve bulunan iBabib-i AcemS) Hazretlerlnin de, boyle "i i [ fa bib, arabcayi layiklyle soyleyemedigi Ebiilvefa'mn (Da?u halde, Hicretin ikincl asn (Davild^ Ta'i) nin geyhi bir sozu vardir. Hazhalde, Kur'an dlnlerken
Sen Acemsin, arabcadan ne anhyorsun ki Kur'an dlnlerken agliJfomun? diye sormuglar. Ben Aceraim smma, kalbim Arabdir, cevabim vermi^. Hazret-i Ptr'Jn, Husamiiddm êlebl hakkmda, siddik bin siddik buyurmasi, êlebl'tiin EbiilveM gibi bir eyh-i miikerrem neslinden olmasmdandir.
(Lcbu nesebfin elkati^êrasii aleybj ridaeha, ve hasebiiu frrhiilimiii^ I alryhi edvaeba.) Yani : <Hiisamuddin êlebi'mn bir nesebi, bir silsilesi var ki, Guh*U onun ustiine ridaami atmig, yani suaini aksettirmis; kezS bir basebi vr kJ p onun yamnda yildjzlann nurn sdniik kalnngtir.* Bun dan maktad: êlebi'nin asaietindeki parlakhgi anlatmaktir, . {l.cra ywel finaiiMm kibletd ikbati yetavwcehU iieyha beniiJviiiatI #m kn'hetrt imctli yetufti bibl viifildUJ ufati,) Van! ; .Hiiaimuddin gelebi ile ona mensOb olanlann dergahi, ibne47
ra zadekrin kib!e-i ikb&ll vc meed u azamet murflhhaislH.riyli- lutf u ihsat i laliblcri cemaatinin lavaf ed&cegi kabe-i amal olmaktan haii kalmasin.' Bu fikra ile Dimya halkimn her simfi, yani umerasi> fukerasi, elebi'nin kapisina muracaatle ondan feyz alsin demek isteiuKyor,
(Tela rale kczalike mil fa lea uecmiin ve zcria &rikun liyekune
mu'tesameii buhl besairi rabbin iyymer ruhaniyyines scmaiyyitiel argiyyinen nuriyyines sUkketin niizzari] ftuyyebi) tmddaiil miiluki tahtel etjnari, t^rafil kabnili, efdaJiJ fedaili, envcrid dclaili, atnfu, ya Rabbd alemlo.) Keza Qelebrnin kapm, gece-giinduE basiret sahib lerinin, ruhanilerin, semavjlerin, arîlerin, niirilerin, hem sakit, hem naair, hem gaib, hem hazir olanlarm, e&ki-puskfi libaslar icinde'ni saltanat s-ahiblerinin, kabileler egrafjmiij fajciletler ashabmin, delalet nurlarinin sanlacagi ve tutunacagi bir ma karri olsun, amm ya Rabbel alernin.* Bu fikra ile de semavilerin, o alemin kutbundan istifazasi temenni edilmektffdir. (Elmulukii taht-eratmar) terklfaindeki (Atmar), (Timr) in cem'idir Jd, eski-piiskii elbi&e demektir, O halde, o terkib tPalaspareler icsnde padigahlar* inealini ifade ider. Allahm mezellet setri altinda bir taifesi vardir ki, on Ian fakrii zaruret abasi icinde gizTemi^tir. O zevat-i kiram, meskenet palasparesi arasinda birer hiikiimdardir ki herbiri, mertebe-i ulyasi dolayisiyle gok kubbti. 1 iistiinde etcgini suriir. * SoiL k yIe tarif edilmek Isterrilen mesturiin llahiyye zumresine iaretdir, Hazret-i Omer (Razjyallahuanh), Iran devletini mahvetmijj, ve Bizans tmparatorlugunu yerinden oynatrm, ali kadr bir halife oldugu hal~ de, giydigi gomlekde onyedi yama bulundugunu saymiglardi. *u diia, reddolunmayacak bir istirhamdir. Cîinku mahlflka'tm her si m fin a amildir> Bir dtianin mtistecab olmasi ârtlanndan biri de, omin neise miinhasir olmamasi ve umuma gamil bulumriasidir.
\2^%&4& '&S&W& G&
Yani : -Ey Rabbimiz, {kiyamette) hesap ayaga kalkacagi gtin beni, ana vc babami ve biittin iman ednleti yarhgfa 23 .* gibi Kur'an'daki diialar bi2im iîn miiracaat niJmunesidir, Hazret-i Pir'in %w diiS hakkinda reddolunrnayacak bir diiadir buyurmasi, hiikmiiniin arz ve sema ehli hakkinda hayir temennisi olmasmdandir.
(23) Sdu-i Ibrahim: A\.
in
MHSNEVI
-tliw CJ IS* W MJf \\ Binev in ney gun ikayet ml kitned, Ez cudayiha hik&yet mi kilned. ti ney'in ivaml îkayet etnwkte oldugimu ditilc, Onun nevasi ayriJik hikayesidir," ' Bi$rtev ez ney $un hikdyet mi kilned, Ez cildayihd $ikayet mi kilned. (live intisar ve ijtihar etmi olan bu beytin yazma ve eski nushalara muvtifik ekli ba^taki gibidir. Hazret-i PirMn kitab-i miinifine (Bi^nevJ, yani -dinle* emriyle ba^lami olmasmi tevcih iin jarihler bir cok siiz sGylemi$lerdir. Onlarm hepslni niikle zemin ii zaman musaid degildir- u kadar soylenilebilir ki tasavvufda $art-i azam ve sebeb-i akdem; soylemek degil, dinlemekdir. Got zahidi ki*n sdhib-i irjdd olayrin der, Diln mektebe vardi, bugiln ii&tad olayim der, rn^rebinde bulunanlar, dirliyemedikleri i$in ogrenemealer. Suri ilimler îbi manevl marifetler de kulak vasitasiyle fem-i muhsinden Ulakkt olunur Hazret-i Musa'ya vaki olan tecelli-j kelamide :
* > ti * -T -
r- i
49
mm.
Vj] îindi \:! p>uluna<-nk si-yliii dlnlc".w buyiii ulii^JftU Enbiya ve evliya haaunitinm yfikaek soaierl mah/.-i nasibatdir, Onlardan tey\z
aiabilnv:k Iqhx ijiaafida isitir kulak ve muteessir oiur kalb buluumaUdir, Tufanda MEak olanlar, Hazret-i Kuh'un Liaveiine kar$i kukv 1 1 ini uk.-\vanlar tdi. Cenab-i hak, ordann bu halmi Yani : uKulnklarjtu panâktafiyle tikaddar, Sibaslatij.lt ortfindiiler, kttfurdc kalmak tîn lsr&r citilcr ve kibr asamet bsterdiler 5 J, iAyetiyle bi Id My or. Kuran-i Hakim'de :
#5l# S
Yard : mKuj-'mi bkundugu vakit oim d hi lev in ve sukut cdin ta ki (AI lah'tn Ry,hmet:y!e) csirgrnmi^ Usimii 2E * tenbihi ile bizo, dinlemek derli vj . Sdyb-'mek; iîtmek ve bgrenmetiin netfcesidir. Anadan dogma nitwit'!.' vv dot duytnadlktart fc,itt dilsiz kaliyorlar, Kus yavrulan bile hir cnU iwuywlstr; analanm,, bnbalarm dmliyorlar da ogrendikien loiim i>U._ orlti (fliyiev in iiey), yani - u neyi dinle* emriyle Hazrt-i Mcvlana dkuyanlrinni ve dinleye/d^riri sema'a tegvik ediyor: îinki soma, giiziel sea dinlemok heye::ana geknek ve vecde kapilmaktir. Ekabir-i eviiyaullah'in cogu gibi Hazret-i Mevlana'run mesleki de sema'dir. Hazret-i Mevlana bir rubaisinde, mualen der ki : *Semu. Allah yoliimm bir âhbazi, yiikseklerdc ucau ve ufiinm bir dogamdir, Semft; ehli hal olanlarm kalblerini tenvtr ve tpzyin eder. Semi; miinkirler mezhebinde haram, asiklar mezhebinde heWdtf, SemiL'm hela] ve: hariim iinasi hnkku.dr tafsilat almak isteyenler: Imam-i Kuseyri'nin mehur r âlesiyle, imam-i Lra'tfUi'nin (Ihaya-i. OlAim)
t3-lJ SCB^-J Th* : 13. (25 J 5Ure-L Nub : 1. (3S3 Sflffl-l A'rit: 204,
50
unn ve (Kitnyi-yi Sjsid*l) \m, (Abdulgantvy i Nablfiai) nin (Jzah-ud-delaIiU) ni;i, ijarih-i Mi-^nrvj Seyb Ismail-i Ankaravi'nin (Minhyc-iil-fukara) si lit', (HucceUis-sema) ma bakmalidir.
(NEY) devi MI? RAD Merhuni f.W^HB (Mehmed Es'ad D&de Efcndi) ikmaline muvaffak uiumadigi Memjvi êrhinde der ki : -N'jyden muif-d: enaniyyeti, yani benligi fani ve mertebe-i beka bilLJula baki oJan veayy-i kamii ve mijridi agahdildir. Yahud bildigimii, mayi dir, teVite hacet yoktur,* Hocu Merbumun u ifadesi bir serh-i camfdir. Zaten nayile insan-i kAmd, vrVdigtriniti misali ve mumessilidir. ûnki ney, yetigtigi kanuhk Lui kidiiiiib ay.îlmjg:, goksiine ÎejIc deJikkr aîlmij; baîna, aya ina h hat <i boguroJar] .(rasma madeni halkalar ve teller takilmi, kopanldigi yerdi'kl rutubetden mahruni kalmi^, bundan dolayi kupkuru ve sapsan kesilmiijdlr. Iêrisi temajniyie bo^dur. Artcak neyzenin nefesile do)ar. Kendi kjijina kalirsa nc sesi ?ikar, ne sadasi. Vaîfesi, neyzenin dudaklarile parin.'iklarma atet, onun istcdigi. iiagmelerin Euhuruna vasita olmakdir. Hazret-i Mevlana diger bir rubaisinde : Ney'i dinle ki nel^ : neler soyJiiyor, Al3ahin gizli sirlauni teke3Iiim Bttiyor. Yuzii.sararrru^,, ici basa'lrtn.^ basi kesilmi^ yahud nej'zenin nefesim- terkedilrrvs oldv.gu halde dilsk ve kelamsjz. Kuda, Huda diyori. buyurnutÛir, insan-i kamil de bbyledir. Neyiatan-i ezelden, yani (A'yars-i sabite) nlcrninden, daha acjgi alem-i liihideki mevkiinden kader sevkiyle u I 'unyiiya geliriln^, beseriyyet kaydina ve ana&ir-i tabiat bendine vurulmil , aynlik aieîle bagn erha erba dmug, makam-: kadimindeki feyizdrii mahrum kalmis; kalbini ildsin heveslerinden, zibnini (HestM meviiiiiii) yani, su vehirnden ibdret varlikdan iahliye etmi^, kendissm Allah 'in kiidret ve diizenine terketmis : Miiessir-S Hakikinin iradesine vasita olmfikdan ba^ka bir vazifesi kalmamig, nefha-i tlahiyye hangi perdeden .'iitiur eylerse o nagmeyi icra ediyor. Mahlukatdan her birinin atdx vatamna kargi muhabbeti olmasi ve t.iik hasretile aglayib inlemesi ve gikayetde bulunmasi tabtidir. Knyden maksad, bildigimiz ney olsa da, mecazen insan-i klmil bulun^n da, ber jkisinde de bu vatan hasreti bulundugundan, hikiyelerinin dinIcnilfTiesS faydalidir. tîinki Kur'an'da :
51
*&&
amjz hikayelenni anla. diyor. **?** tf mn inahremiyy^ makamindan, yani, ibn-i il&hi 1^,^ ^y, Du un, a ho* ve rOhant makamlari hi S hat^byor *5 buyiL J^' Ayrtbkdin sikayete gelioce: Mllfimdur ki bu fail, mahrQmiyyet-i visal netfcesidir. Bu 1m bekablllah mertebesme vasal olmus inafcw kamil lgi n , muMldir Seyh Attar (Kuddise sirruhu) der ki ; **-. 9yn Attar .Allahdan bir an gafil dursan o and* ^yfenin hemdemt Jg^ , aaawer degildtr. O halde vasil-i ***# oianlarm tf^ ^^ ^ Ujh i gm deni W *= Kainatm yarad^smdan ewel, mukevvenaUn ayan-x SL^lSffi! CMnri ^ dUn * d ~ * el - n rtMtlnta, Mimar Sinamn nhninde mevcud oldugu gibi. Bu bahiskr ida aofiyye kitaplanna, actuate 'MevllM Cami kuddlse *rruM'nun (Levayih) ve (erh-i Rubaiyyat) Ufa* extern* Z meJ I'tShh^T Y*""*""* M galmesfai icab ct*L Ek-
rf, 3 r J^ T J* 5 ** 1 ** M*fit<u cerirdlk. Ancak, im** edip V if" 2fi ," neI,Md * buhta ba,ba. tlinkit o^ ^ Sfl kewlmw mUkMat vwd,^,, tirifine mazbar oldu ' riym IS?? m et f fn ^ i *^ >*** Babbfinl vechile, dM tffl]b> den ala>i iinyfa. celbedlldi. Baki billih harWi haarna getirJIdJ. Lakin
{3T> 3(ir*-i fclrlyat : 5A.
52
Diinyi'da bulunmak utirflri temamiJe kMibnig olmadUgx iln, kurblyyetf *bika n yant iim-I tlahide bulunmak yakinh i husiiie gelmedi. Igie, ei> halw kemalin jikayeti bundandir.
Bir d kurbiyyet-i tlahiyyenin hadd ii payaiii yokdur. Ke kadar tekarrtib blal olurga olsun onun da Oerisi, hem pek 50k iierisi vardn. Hazret-i MevliM : -Birider; barim-i IlabJ, nihayetou: bir dergibdir. O dergabda her nereye visil aluraau oynlauma, Allah ruasi iîn ile*i git- demistjr. Efdal-urkarailbi v ekroel-ul-vasilin olan Hazret-1 Peygaraber (S.A,V) EfendimiiSn; giinde yetmij, yahud yiiz def'a istiffar eyfedigi, hadla kiUplanriin hepginde rivayet edilmi^tir. Nebiyy-i maaflm elan Aleyhia-selam Kfendimizden giinah sudilmna ihtimal yoktu ki F aat-i akdeai istigfara n^cbur olsum. Her giiti, kendisi 15111 kadar derece kurbiyyet-1 tlShiyye husule gelirdl ki : terakkSden once bulundugu makam, terakklden Bourn ki bulundugu makamrn dilnunda oldugu iîn : evvelce orada bulun^sundan iBti far edor. Bizan da ! Ke$ke anam beai dogurmaaaydi- diye, vuslat ve kurbiyyetln derece-i ulyasmda iken, bitip tiikenmeyen firkatlerden jikayet eylerdiirazh Hafiz bir gasehnde diyor ki i -Bir biilbul gordum, giil yapra* rimi gagasinda tutmu^tu, Hazln hazin otiiyordu. Ayir-i viaalde yanl, giil yspragi gagarsda ike feryad etBieiifi sebeb ne? diye aordum. Magtikur dlviij bile boyle yaptinyor cevabini verdi,* I^te erbab-i vu*fllun jikayet-amk hikayede bulunmalan f uzak bir teblh ile, giil yapragim gagasinda tutan biilbiiliin feryadi gibidir, Ney, $u surstle aJklyet-asitz hikayelerde bulunur :
Kez neyistan t& merd, biibrideend, $z nefirefn, merd ii zen TiAUdeendBeai kanuslikdaii kestiklerindenbett feryadjmdan erkek ve kadin niiik'ussir olmakda ve in1emekted*r. (Neyirtan) i Kamilik demektir kl, ney'in yetl;tigi ve ter ii tize durdugu yerdir. Ney yapilacak kamiî oradan îkanrlar. Kafi derecede kuruyiinca, olîisiine gore iki ucundan keserler. Bogazini ayiklayip gogaiine ve arkasina kizgin dendrle yedi dane delik scarlar. Bajma (Bajpare), ayaH
gma (Paraz avna) lakariar. Bogumljrina ltd na radar ve uilenteê badarlar, Hal-adna olanlar, ondan cikan miiessir sesden, aynlik êkvasi ve teellLim sadasi duyadar, Nefs u heva edri bulunanlar bile, o miiessir sadadan az 50k miiteeasir olurlar, Insan-i kamil da. mense-i feyd olan ayan-i sabite aleminden aynlip u beêriyyet sShasma geldigi ve firkatin acikh lztirabim gektigi idn, yureginden fskiran teddl $bder, kirn olursa olsun dinleyenleri, kabiliyyetled derecesine gore miiteessir eder. Fakat tee$$urden teesdirc fark vardir. Onun idn; Key, yahud firkate ugrami insan-i kamil der ki :
,. Hmti, bu mm' 11. 1 I j on dogru Wr *wlui J-.hlnlljh! cckin^li'ii aynhk acilarmi V/C i$tiyak, yanl gilrwugJ gelsrtfik; .1. mil niyhiyip de hem kendUttl muieselli olmnk, in rn de mCthatablannda rsk-l taleb ' uyandmn&k iî". kalli noababbet atefile^ yanmti kirnsek: .1 rlai ! v Ll ilazret-i Mevlana'nai yukunki- beyti si>yleir.i olinasind&k i 1 i r,,ri budur,
j!y j\ ^^ * f\g. Sine ftdftem $erha erfra ez fir&k, Ti btg% m êrfi-i derd-i i$tiyah <-i>iiyiik 1 1 - j- 1 1 L : 3 i êrhedebilmem icin, nyviltk acilariyle ser iia $erha nfnms bir kail) istcrim,* Bundan evvelki beyitde ney'in. yahud insan-i kamilin firakh entnioden herkesin miiteessir oldugu sayletiilmis., tafsilinde fee, teessiirden teesdire fark buhmdugu beyan edilmisti. Bu beyitde de, ayrihfc nevhalarndan en ziyade kimlerin teessur duyacagi ifade kilmmig, derd ortagi olacak kimsenin derdi bulunmasi lazim geldigi blldirilmistir. Gerd insan; miikedder buIundLigu. bir Eirada, hasb-i hal etmek> derdini dokijp hafiflemek idn bir arkadas arar. Eger arkadas., hal-asina isc, konusamn dediklerini iyice anlar, onun anlamasi ve eltjiaine i tirak etmesi de kederli icin, oldukca fcesellt yerine gecer. Tok bir adama a^liktan, kana kana su i^mig bir kimseye susuzluktari bahsetmekj beyhude cene *;alrtiak olur. Cunki onlar, a^hk ve susuzluk iztir&bim duymadiklan idn, agin ve ûsuzun halindeti anlamazlar. êyh Sadi der kl : -Colltrcff yapilmi? olan saritj^ ve havuzlan, ^jolde yolunu âjirmi? oJan kervan halkma sor. Sen Fir at n^hriniu kenarmda ike 11 suyiut kiyttK'tini ne bilirsin?*
Ondan delay!
ilticti etmiyesin n&mvtde, Kef-i h&l etmiyesin biderde
Herkesi k dtlr mand _ez ad-i h%, Biz cuyed ruzg&r-i vusl-i hfy
. Avliiulun, vatanindan uzaklaîai^ olflu kimsc, rada fi^drfiiij oldugu RiuuLiiii ickriir arar,"
[[jsanm dogup buyudiigu. hoâ demler surdugii yeri, arayiu az-lemesi Itiblati icabidir, Bu fizlemer.in Jiededigi, sila hastibgi hfiline gddigi de a.kidir. Vatan inuhabbeti denilen, baHmda her turlii fedakaililL ihtiyar . .Ji!.-i. hiss-i nedb, incriab Mletiiiin itzihurutideu ba^ka bir ?> degildir. Uir adamin, dogmu^-bbyuinuf ojdiigu iki evil bir koye bilt re: .:adar merbu! oldugu, iasat bulunca alaya gitmek, mutevazi kdyt^gizi gormek iFiir.nricednden hall kalmadigj her>esin malumudvn Bu hU duûuiilmtli d.-.'yiiksek bir.riihun, hams bir H dbto vatau-i wti ve men^-i Meliye nuk.irini' rautak ve miitehassir bulu::('caf!i ondan iitldlol edilmalidiT. .^t?yh Sidi merhum bir gaaeuGih ty: uta'jnda : Ey Sadi; vaki'n (Hubb-ill vuUtu min-el-imaii) yant 1 -Vahm muhabbetJ imaiidan gclir- badid sithUidir. Lakm ben burada dogdum diye insarun tcvelliid stdigi yerde bakaretle tJlmc&i dom de^ldir,* demistir. ?eybin bu Rozii sbylffmesi, bad^deki <Vajlar,l i, (Mense'-I asli) man35*na a^ mif; imihabbeti, imandan olan vatabin burasi degil, nrasi olduûnti anlatm.ik \*femi$ olmasmdandir. Yoksa keudir, kirk sene seykhai etmi? bir fcrlM i:ihfingerd oldugu h^lde. memk'kcti o'.an $traz'a dornniJ?, tn zamanlunm orada geîdb vaUthi lopragmii gtimulmu5dur.
54
S3
Yiiu' firk[it.'.i'ile ki'imil lisamndnn dmiltlyor kl : 5
Men- bcker cem'iyyett ndlan $iidem t Ciift-i bedhalcm it hoqkalfin îidsm, -Ben her eemiyetde, her meclisde inledim, durdum. Bedhal (Kotii huyiu) o I an tar la da, hoslutl (iyL liuylu) ol an] aria da [[iisiip kalkdtro,* Hazret-i Mevlana bir gazelinde : "Ifuvirli bir is irin Diinya hapkhanesinde kaldim. Yoksa. zmdan ncrcde, ht'iv netede? kimiti malms $almiini7 diyor,
Mcnê'l ezeiiden ayrilmis, ,hak-i .siifliye getirilmi, tedricen terakkt dereh fena ve beka mertebelerine V$&i olmu, sonra halkin irîdi vazi' i lt< (Mahv) den (Sahv) e irca ..iimm^ zevati kiram. btiyledir. Onlar; ilir.iinjjjlerl kuldjrmak, gafletde olanlan uyandirmak, nefs ii heva esirlerin! kurtarmak vazifesiyle mukellefdirler, Hasb-el-vazife, her yerdc gorum! rtar, snlihler ile de, fasiklar ile de gdrufiirler. Hatta fisk vt fiieur urhAliiy k> daha ziyade meggul olmak isterler, Nitekim Hazret-i MevlanS da buyt-i serifinde: (Bedhalan) i, (Ho^halan) a takdim ile buna i$aret etiiiriui,- îinki fasiklar, salihlerden ziyade tenbih ve ikaza muhtacdir. ArifIcrden birinin : Ya Rabbi; kotiilere merhamet et; lyilere zalen lutfetmij, onlan iyj ynratmissin; dedigi (Giilistan) kitabinda yazskdir. Merhum Mehmed Akif'in bir munacatmdaki su beyit de ne kadar giizcldir : tMU'minlere imddda yetig rr.2rho.metinU, Miilhidlere l&kin daka. gofe merframet eylei.. Hazret-i PTr'in (Menakibname)$inde soyle bir fikra vardir ; Mevlanfl'nm basin a tnplananlar fasik, facir bir takim kimseler* demisler. Harrot-i MevJana'dan : <3alih olsalardi benim otilara miirid olmam lazim gelirdi* cevabim almi$]ar, Nebiyy-ul-Huda Aleyhl ekmel-iittehaya Efendimli, lahabc toplultigunda talim-i ahkdm eyledigi gibi, mii$riklerin mecII
lislcdne de gider, onlurhi Rorujiip konuûr, kenctilcrinl iittana davet ederdf. Hole Hae mcvsirnlcrinde Mine'ye fikni 1 , ijadirlanni dolagif, iîndekileri iktgru yola getirmeyc ugraîrdi. Bund an ba^ka, kemal sahiplerinin bedhfil ve hoshal olanlarla gfjrugmesi, her birini, Allahin esma ve sifatindan hinnin mash an gdrmelerinden ileri gelir. * Batik inkar etme, Zira c da zuhurat-i tlahiyyedendir.* dcnilmistir. lllifiz 5^23 der ki ; *A$k fabrikaînda kuiriin buiiuiiuwsi da zarUiidir, hu Leheb olraasa iitc> kimi yakat?* Malum ya EbO Leheb, Rasul-i Ekrem (S.A.V.) Efendimizin amcalanndan idi. Kardeînin ogluna tabi olmayi azametine yediremedigi jfin inu tasdik etmek oyle dursun, dtismanlar gibi eza ve cefa etmekdeL hali knlraazdi. Bu miinasebetle (Tebbet yeda) siiresi onun ve onun gibi hain "tan kami (Ummii Cemil) hakkmda nazil olmugtur. Diinya akmi. zitlar aJemidir. Onun iîn, iistiinde kiifrun de, imanm da, iiskin da, salahm da biv jnmasi zaruridir. Her sey, ziddi ile anlajilir. Nurun mahiyyeti zulmetle atttaîlacagi gibi, $alihlerin kiymeti de iasiklann mevcudiyetiyle takdjr Qlunur,
Hiilasa: arifler, her seyl Hakkm inazhan bilir ve o mazhariyet dolayjsiyie onu nazar-i itibar ile goriir. ?eyh Sadi'nin : <-r.iiti.isi a I fine ysikim, tiinki biiiun alem, Hakkin e^r-i lulkmlidir (Icmesi; Bir Tiirk aiifinin, de : Elif okuduk otiirii, Pazarlik ettik gotilru^ Yaradilmi^ ho gorduk, Yavadandan oturii!.. sciziij bu nokta-i nazara goredir. urasi da batira gelir ki, evliyaullah'in ara Sir a fasiklar araslllda bulunmalan, onlan Allahin azabindan muhafaza etmek iindir. Nitekim Cenab-i Hak, Mekke mti$rikleri irîn :
>
.1 s y>
gi r^JjCi^^jfeVj
Yani : cHalbuki sen iÎerindo iken (Habibim), Allah onlan arablandin dcgiIdi M .> buyurmug, Saye-I Muhammedide emn Ej eman iînde ya-
(4&) KiVic-t EniW : 33
57
fasten KunggJUur, hietetden sonr ilahiye ttratru$lardt!
muftlubryifi, kithk Vuaajre gttfi, kahr-i
Herkesi ez zann-\ hod $iid yar-i men, Vez der{iti4 menneciist esrdr-i men.
*Herkes kojidi aiiJ.yisina gore bcnin, ySrim oldu, t<i,ndeki esrar, * Sathi 3 ,ar olar.Iar, bir ^ yin dl^nam d^fe ikt.fa ederW. J '-nm ve bakikatiui dgrenib anlam.ya ifefe g^rrnezler. Mana efali is, rfr, ; den ziyade manayi tedkik ve anlamaga rpha,rlar. WeseJa herhangi bit mimar, eserf bir carnL-i rffl bizim gorusurmiz, sathi ve 5tl ri bir gW mftêdedir Vaki'a camiM .erifm in^ la rzma biz de hayran oiur ve kadftr fork M$ Bun un gibi, ivmta, biri r nay ufiendigi vafcifc dlff! terse, oaun muhtelif aakamlardaki nagmderinden hosiamr Aldigi zevk v, lezzet ise o hctfukdaa ibar*i kalir. Fakat bir tot, onu isitirse pek ba S ka b,r suretde dialer ve bm, anlayamad.gi^z manalan anlar Mesela Hazrai-i Me via na : <J3*$ ve {Ud) sesinden (Elite hasbi, cute kMi yfi Vdad) kelimelefJDi duydugunu sovkiyor. Keza : Leylegin: .llahi, bamd scnin, siikiir senin, miUk d* senlndi,-- demekde olduguim haber veriyor. Hazret-i Ali {Kerremalla.hu veche)mn, isitdiî *akus sesmj, (SubhanalJah! hakka innel mevla yehkaj diye anlami* ve aulatm.g ldugu rfva. et _rf.br. Naku. saduindan (HakkaJ ve {Yebka) gibi (Kaf> b kelimeler igjtllmesme ^masm. Ewelce kibselerde madem canlar yokdu Onun yenne bir tahta Ue bir <:omak kullanihr, ot.htayanakuV o^maga (Vebil) dembrd!. Nitekim. <Ezan) ra e 5 ru olmadan eV vel ehl-i imam m eîde dave. StPJfW? 1 ^^ mUr ^ kere tdildi ^ s,Tada > l>N^ nakus salahm ' to,i,fjnde bulunmuste o xaman i 5 e ; Mrfine'de madeni ân bulunmadiih Gib , bulunmaama da imkan yoiiriu. Buna dai r mufa.sal malum.t aWk Iftn (MiralumarJikda ibid e t Urihi) isimli ^serimizin (Ezan) bahsine bakumalidir. 38
h*'titt,'k ki biiElm lukiukn vr> Ukttktd*n Ibfirel ;;;ii,difi>miz aesler b ile, ill ,ii i ummele bn^ka Liirlu tnanalar ifhiiiu iHliyur. ilorsiû mahdiid oJaidar da gSnJiiklej-l ve gonlflukleri inaan-i kamilin vnlm/ /j'ifiirine bakarlnr. basi hitler] w soileri ho^larma gittigi ifin onii.n. ht^kiiurlar, Fakat bakikatini ogrermityc ve ondak: esrar-i hakayiki in I a nm f[tt âlisrtiazlar.
Jf
x rf i *>- tiM
iSTr?-^ men ez Tidle-i Tnen diir nist, Lik gesm it gup-u an nur nisi. -Hi-tiim iirrim, leryadimdan mak degiklir Lakin her goisde onu gorc \, niir, ber kulakda onu tsilecek kmlrci yakdur. l-'ilvuki (Ney)'in sirn. hakikat ve mabiyyeli. ieryaditidali uzak deH lli lie Belki on a pek yakm oian ve tepesinden iifleyen nefhadir, Vam ney, kt'hillstnl a lib da (Ba^pare) sinde tifleyen, perdelerini acib kapairiak iidreIn If unij soyleten neyaene vaîta oimakdan ba^ka bir ey degildir; neyzen linii.i.1 nKikamdan, ne tiirlii nagme yapmak iatcrse, neyden îkan E&sden o ittiikiirn ve na^'me anlasihr. Fakat bimn anlayabilmek icin kulakda mini hi timkamlanna elijjklik hassaai bulunrnalidir. Bu olmayinca, b'yle kulak \ntn k;n^t (Key) ii^ errini ile sirn, cebil ile ii-fan kadar birbirine uzal. bub i nur Keza vebyy-i kamilin sbzleri dc kalbindeki esrara yabanci dellldlr Ht>r kap, iîtidekmi sudirir- derler. Kalbini hevS ve hcvesden uznk liilinlunn :
Yftni ' -Kendi (rey-ii) hevasmdan siiylcnwz O. O, kendisine (Allah i i l ilka a editegetea bir vahyden ha^ku&j d*giJdir Sl> .i> mazhariye llmif bulunanlarirj, (Kurb-i feraizj ile Hakka yakla^ma ve efal-i Ilahiyvi'tuii zuburuna vasrta olanlarm btyanati da hakkani ve ilharru olur. O huh beyunlarda da bir takira esrar ve hakikailer btilunur.
(101 StirpH N*^m : 3-4
.VI
Bunder. ba<jka : xGoriildukleri zaraan, Allah hstira gci*n kimseler, Allahin vclileridir* mazir.ununca o zevat-i kiramin nurani ve Rabbin i bir simasi vardir ki, onimla avam-i halk iijinden ayirt edilirler. Lakin yiizlerindeki nuru gormek igin goriir gdz, sozlerindeki minay] anlamak i<jin de iitir kulak Uzimdir. Cafer-i Sadik {RaziyallahQ anb) i * All ah, mahrukatma ke la mi ml a tecelli etmitir. La km onlarda La lb gozii olmadigindan goremiyorlar.* demektedir.
8 Ten î can it can zi ten mestur ntst, L\k kes m did-i can destur ntst
*Iledn ruhdtin, rwh hedenden giiJi dîldir. Lakin lier>F>sm, ruhu Kurm urine rub sat yokdur. Ruhun mahiyyett hakkmda lisan-i serlat $usmus, daha dogrusu soran-> lara o hakikati idrak edemiyecekleri iîn anlayacaldan tarzda cevap verilmisdir. Nitekim Arab miisrikleri; .Kamer, ay ibtidilarmda kujuliiyor, ay ortalannda biiyiiyor, ay sonlarmda yine ufahyor, bunur* sebebi nedfr?* diye AUyh-is-salatii Ves-selam Efendimiz'e sormuslardi. Hey'et ilminl bll-' mekk anlaîlabilecek clan su tabil hadjsenln fenni sebebleri izah olunea, arab eahillerirun sihnine girmiyecekdk Oram igin ; p
Yani : *De ki : (>, insanlarin f aides! icin vakit olttileridir 31 .- cevabi verildi. Bunun gibi Yahudilet de (SallallaM Aleyhi ve Sellem) den ruhun hakikatini sormuslar, cevab verUmemesini kendilerince niibiivvet-i Mu-
hammediyyerim dbgruluguna delil tutmuglardi. giinki Tevrat'da da ruha dair malumat yokdu.
<31) SQre-l B*kars : 139.
Yin J : -San* "Rfih"u aorarlar. De Id : Rub, Babbimln emri (cumle*l) nrlendir. (Zaten) size ax bir ilimden ba^kan verilm^mi^lir^.* ayetik lirm ruhun hakikati I yaal, Allahin emri ciimlesinden oldu u, topluca bilcilrildi; hem de Yahudiierin o anla^lmasi gii$ hakikati idrak edecek ihml&rl olmadig] bey an edildi. Nairn-i Celihn delitletine gore ruhun mahiyetinin a^klanmasi, herIbMlde soranlarda ilim ve o hakikati idrake Kabiliyet bulunmamasindan ll^ti gelmi^dir. Sarih-i Mesnevi Ismail Ankaravi (Kuddise sirruhu) der kl: ^Hakikati cihetinden ruh, bu gode gorijlmez, VeUkin Hak gozii ile gor*bilmekden men olunmaz. Zir Hakki gozetleyen, rClhu da mujahede ryltr.* Bu ruha : (Ruh*u sulUni) yahud (Rub-u insanf) duller kl iixsana mah*u*dur. Bir de (Ruh-u hayvani) vardir ki, biitiin canhlann sebeb-i hayaDiyanet l^leri Hetsi merhuwi Ahmed H&mdi Efendi'nin ruha ditir vaktlle Mahfil meomuasinda nesredilmij mufaasal bir tetebbu'namesi vardir; Tiifsllat almak lstlyenkr oraya muracaat buyursunlar.
Ate$est in bang-i n&y u nlst b&d, Merki in&te ned&red nist bad. <u oey'in sesi atesdir; bava de ildjr. Her kimde bu ate; yoksa, o kim yak olsn. Neyi soyleten muessirin havadarj, yani, side bir nefesden ibareL olduzannedilmesin. Belki orm inleten, neyzenirj hazin ve ategin hissiyyati-
t3S J Sure- 1 Xu-fi : 85.
60
61
(Iii Burui; jgihi vcltyy-i kamlli (Jy)eU'ii rii, h 8V a ve hevea dejjil, tiaibta den h'veran eyleyen ve m&jyk u haktkideii ba-jkspini yakip hltlren askdir : lA^k Mr stilrdir ki, parlayinca masukdan ma ad us mi yakar, mahveder. Ahhab, ahbnbm itsini tamr denilmi$du\ Ncyin sesini, insan-i kami-
lin ncjfestel d layikiyle anlayabilmek igin oiilardaki a^k ateslnin birkrvit1 L "Jsun mazhar biduumahdir, Daha dogrusu. muhabbet atesiyle ya"M ' ht'J ntmahdir. Bunun i^to Hazret-i Mevlana -Ask ate$ini haiz ulma**'. >uk ulsunw diyor ve inkisar degil diia ediyor. iinki bu cumte. ehl-i Iviil liulirtde pek makbul bir diiadsr, - Mlnli'ui, hazinesi, tczgahi yokluktadir, u mevhum vurbfitia alda* nan. tkiin tie oldugiuni ne MJir? denilmi&tir. .Allah'm balneal, tezgahi YrthJul.l.nlu-b denilmesi. butlm mabWkatm, yokdan, var cdilmijj olduguna tt&rHhi Kemal sahiblerinin maksadi : varhk gostermck de.>il T AUah'jn II i.i:t karijiKinda kendi mevhum viicudtitui mahvetmtk v~ yok o!makt:T.
p .4teg-i ijffc^st fcfc*] 8r ney jiitad, Ctigif-i ikes fce'ncier mey jil:ddNt-ydeki ates ile meydeki kab 31-15, hep a 5k eseridir.* "KtinlU lieiiiK mahfiyyer . . V 11 1 ] 1 Um gizii bir haiine iribn. Bilinmeye muhabbet oliim ve bilinmck iîn halki yaratfam* diye, ehbi tasavvuf arasmda pek .nE^bur bir hadfs-J kudsi vardir. Ku haiisin delaletine gore muhabbet. ibtida Hak'dan KUhflr eylemis ve biitim kainatm icadma sebeb oimustur. Binaenaleyh riK'vcijd alemler iînde. arjkin yabancisi olabilecek bir zerre dahl yoktur. I Herkesin MLince vardir bir tecellig&h-i a$k, Bisiitun Furhdda kuh-i Tut qeklin gdsterirFafcat her mahlukim aski, kettdisinin istidadma ve zevkine gdredir. Bir bulbuILm gul y;ipraklari arasinda gizJenerek haîn hasm otraesi, ak eaeri oldugu gibj; bir merkfibin toziarda yuvailanarak aci aci amrmasi da a^k i*seridir. Keza bir arifin halvtt-harifrsiridq mest-i cemal ularak tath tilth aftlamaî, zil xwrna bir sarhoun fuhu^bine kapisinda naralar atmasi
uiiea^k uaeHdlj Fukut tftbii rilzse bMneiler; ^j^k -1 hc/htl, ikinciln- a^k~i Jiiijiaridij, A$k t bir maiiay-i layu'raj ki, ciimle tilemi, Zevki mikd&rtnca sekrdii u ftunijun eyliyor, 1 A^k bir, la kin anlayig farki doJayisiyle sevgili êîtlidir; Daha dogi yp <;e Uli sevgililer, majfik-ii yeganenin muhtelif &uretde cilvesi ve teoel-
isinin ina^harlaridir, Efejft-i êrifin mutasavvrfant; te'vili ]aKi7nsa: arifin kajbini yakip inIcten ve kslbindeki esrar- cu u huruja getiren de yine afkdir, denilebib'r. Malumdur ki (A^k) lafzi, (Earmark) demek olan tlk) kelimesinden ;ihiim>dir. Sarmaîk, sanld) ;i yeri nasi! istila ederse. a--k da girdigi kalb i. hutta insanm viicadunu ihata etmesi dolayisiyle a^k tesmiye ediimi^dir. <u kelimeyi (l?k) pkuinak, benim zevkime uygun dusmtiyor. Bana oyle m liyor ki onn (A^k) okuimah; manasi, kalbi dolduran o kelimenin ISfzile itt; agiz dolmah!.. A^k Iaizi f KurSn-i Kerim'de, eyh-i Ekber (Kuddise sirruhu) miii \ eyam ve^hile kinsye yohyle irad oJunmudur, HaareUi eyh (FiJtuhat)'mda buyyruyor ki : A$k, muhabbetin ifTatidir. Kur'anda :
Ve
Yani i Mii'miiilerin Ailaha karî pek ^ddetli bir muhabbeti vardir^ 3 .
Yarii : Yfl&uf'un miihabbeLi, Zbleyha : nin kalhim bir zar gibi ihata *'tti 3 \ iyetlerinde kinaye suretiyk Kikredilmi^dir. Ak; muhabbet in, seven i kavramasi, biitiin v Lieu dime yayilmasj, adctii otiu sarma^k gibi sarmasidir. llasret-i eyh, tarifine misal nlmak iizere Ziileyhadan kaw aiindigi vakit sijrayan kanm (Yu&uf) ismiwi nakêtdigini, Hallaci Mansur'un elled, ayaklan kesildigi zaman kaiimin (Allah) I^fz-i serifini yaadiîiu nakiL'diyor.
tH Siire-i Uekara : 10$. (341 Sure-i "VusOl : 3U.
11 2$e# horrf-i fterJici ez yar\ biirid, PeTdehaye perdehay-i ma dirid, *^ T ey f yarinden ayrilmiSf olanin arkadagidir, Onun makam ptrdeleri. bizim n dram vc zulmani perdelerimizi yam, v us lata matii olan peidelerimizi yirtnu;tir.
HazreM Mevlana, ney idn, yarinden ayriJanin arkadaîdir. buyuruyor. Zevk-i Bellm ve tab-i miistekim erbabi idn mfisakinin ruhun gidasi Gldugu malumdur. Hayvanlara vannc&ya kadar butun canhlarin duygulandigi giizel sesden zevk almayan insanin bilmem amma insanhkdan pek az nasibi olmak lazim gelir. Bir adam; gerek sevincii, gerek kederli aamanlarmda ijittigi giiael bir sesden iiijirah duyar, miiteselli olur. Bu Ml, miisbet bir habikatdir. B inaenaleyh (Ney J sesi de, erbab-i istidada inirah verir, dost sesini duyurur, ayati-i sibite Hernial, yani hepfmisdn ve butun kairtatm auhara gelmeden evvel ilm-i llahideki bulunuumi, E lest Li bezmini, yarn : -Allah, ben siziti Rabbini* degfil miyhn? diye sîdu. KuhLir, evet dediler.- kotiujmasim hatirlatir ve : Biz mcst-t a$kiz t to ezel, $erh4i~i hak mestanemiz!. Htvmhane-i bezm-i Hudd, Qlmu$ bizim meyhanemiz}.. Jgdik o bezm-i ne$vede 3 Ruhen &eb& sebu mey% S&ki bize All&K idi t Oldu goniil peym&nemiz!.. Bir boyle sagar n& eden, El mi sunar gayii meye, DiLnyd. ardbirtdan kagar, Keyftyyet-i rind&nemiz!.. tarainda sozler sbyletir. O hatirlatma dolHyisiyle dinleyen, menge-i aaliye
rtofcru HeyMMiIs ydm-ln Hie olmazas dinlnligi andflki duvû vc twbi' Maflel perdduhidNi btrkuci ofaun andan fctlkarj l 5 te perdelOTJn kulkmasma, (Ney) in perdelerinden îkan nnfiroeler sebeb oJur, u tev, (Key) in hakiki manaîna alinmis Dlmasin.i goredir. Mecaa man ^nld]gi ve ondan maksad da (Insan-i kamilj dir, denildigi lakdirdt- u fJnanH ki.ni] J) de yarinden ve djyarmdan aynltmg gurbetzedelcrin ariLidajj ve gam gideridsidir, O gibiJeri, tesellf ederek ve hak yolunda vuHlerek asdlanna ircA etmek ister. Bu maksadla perde perde yukselterek v e derece derece derinieÛrerek soyledigi mucsstr siizlev, mubSUUn fiii,îu xaplamjs olan gaflet perdesinin yav as . yavas s^nlnwna, kalb go i.nun tednci suietde a^lmasina sebeb olur. 12
Hem git twj/ êhrl vu tiryaki ki did, Hem gii -ney dems&z ii mii^tdki ki did' -N'ey fib) hem zehir, hem panzehir; bem demsaz, hem mlistak bir W\ kim gflrmii!jtiir7 Ney; din] P yemn ksbiliyetine gore hem zehiv, Urn panzehir tesiri gdsinir. Heva ve hcvea erbabmdan olanlsra, ûbhesiz zehir gibidir Ciir.ki kemiisindeti ^bvaniyet ve hayvamyeti atf.nr. Fakat gorulup i 5 itilen her Kuzelhkden Allah, batirlayanlar idn de, giibhesiz, panzehir gibidir, Cunki hrdbdeki gafiet zehirim gid er ir. Kz 7 (Ney), iyi bir arkada 5 d ir ve dincnilraiye m-u^takdir. 2ira (Ney) in mahiyeti torba idnde a33 j, 3 yihud bir kujeye dayali durmakla degil, Uflenib dinienmekk meydana gikar RiMlullah hazarati da ney gibidirler. ekavet-j ezeliyve erbabina karsi jehit-^nberek oludar. Saadet-i ezelfyye ashabina ise $if a tesiri gosterlrter, Ccnab-j Hak, kamiller Kiiniresiiiin bu halini Siire-i Fetih^deki :
?&&>
Yam : ^Muhammcd Alluli'm iUsuliidiir, Maiyvctindcki a^bb] miisnl vc miinkirJere karî gfiyet êdid, araiamida i 3e SQi] de rcced e mcrham*tli vc ^fkatliditlcr^.i. ayet-i kerimesile tarif ediyor, (35) SOre-i Fetih : 29.
64
(15
Nebi>-.\i erhara (SalEaliahti aieyhi ve eeileni) EfentUmu, rahmelcn lfl-alembi oldiijLin gibi, varis-i kamili bulurtam uhf-u!Iyh hazard da rahmeVA ve gefkatlidirier, Fakat icib edentere ka~$i jj?rt ve iddetlidiricr. Buna da verasetle me m Urdu da r. îinki Cenab-i Ha a Habib-i edibine :
*W*
Vani : Ey Peygamber-i ekbci-; kafirler ve miiuafiklarla ufriis ve onlara kar 5 i scrt davran^> buyurmusdu. ZirS onl&r nezaketden aniayacak
kabiiiyetde degildirler. o gibilere karsi gosterilecek mulayrmei, keriditerinin kabahgim artirrnakdan baska bir ise yararruyacakdir. Kerim ohm; keremin, ihsanm, JyiiigiiT ne demek oldugunu anlayan bir kimseye ikram edersen; onu kendine kul, kole yapnus, olursua, Lakin bir leime. bir alcaga ikram gailetinde bulunursan simarir, buabutiin temerriid ve teannud gosterir binaenaleyh : Kihc kullamJacak yerde ihsan edilmesi; ihsan edilecek yerde kilid kullanmak kadar zararlidir,* t$be bu gibi hikmetlere mebni, evJiya-uIlah hazarati, ezeli âkilere karî zebirdit, llmvn, amelen, itikaden zehirlenmijj; lakin inane vi hastatipi ledavi kabul edecek dereceyi geememiij danlar iîn de panzebirdir, Keafi evliya-uilah, kabil-i hitab olaniarla ve terakkiye istidadi bulunanfartu sohbet edib arkadag olurlar, hatta oylelerine mii^takdirlar. RasuJ-i ekrem (Sullallahti aieyhi ve sellem) Efendimiz, rast geldigi ashab ile dumb konusur ve iltifat buyururdu, Konu^tugu kimse cekilmeyince yoJuna devam etmezdi, kendisile musafaha eden birakmayinca elini cekmezdi. Bazan da ! -Karde-jlerirai ne kadar gorccegim geldi* diye sonradan geleeek arifler 15111 istiyak gijsterirdi, eyh-i Ekber (Kuddise suruhu) hazreileri bu hadisi yazdiktan satira: <*Asr-i Saadetdeki bahttyarlar aslifib Idi, Bii vc bizim îbiler de ihvamz* buyuruyor.
jjS-*
13
oy j vi iJ-i*- j
-^SL, jy# j2j. jpUw Ney kadis-i r&h-i piir kun mikUned, Kissak&y-i iffe-i mecnun Tnikuned-
1361 Silro-( Tevbe; 73.
86
Noy, kwill Mr yoldwi bUhsctUr, Mi-niiiii.nu" nslibin bikfi>^ i-yliT... MeSnevl'oin busji^ 3 . ney'in aynliklardan bahsEfl-digi soyleniimigdi. ?u huldn o yal, {Ncy) in kamisbkdan kesilmt'ii, bagrimn atele delinmesi f ;ibi degigiklige ugradigL esnada geetigi kmh yoidur, Madde crbabimn kabul ve tehammul edemiy^cegi mecnunane muhabbetlere lutulanlann ve : Ney gibi b&vmi ke$ t sinemi oy, hagrimi del, Ben serdn h^metine besteniyamm ne-ysem!,, diyerderin bali de, betiim gibidir ; demek ister, (Key) in temsil ettifi (Insim-i kamil) de bdyledir. O da kanb ve tehlikeli bir yoldan bahaeyler, A?k ve muhabbet mecnunlarmin akil kabul etmeyecek kissalanm anlatir. Hareketkrinm taklid edilmesim tavsiye eyler. Insan-i kamil; gerek mebde'den u aleme gelirken, gerek u alemdea tue'ada giderken kanL ve me$akkatli yollardan gc^mi?, gelirken ayrilik acilartyla miiteellim olmu?, giderken de bir $ok mucahedelere gogua germtj, nihayet ; {Mutu, Kable en temutii.) Y^ni i Olmeden evvcl (Jiiinilz* emrine uyarak, ihtiyar ve iradesini, hatta mevhum varhgim feda eylemi^tir, Cemal-i ilshi ajiklan, viaaM ebediye ve hayat-i cavidaniye hail fllmak .êvkiyle U l^lf hayatdan usamrJar. Hallac-i Mansur gibi : *Ey bemm itirrad etdigim dostlar; bersim nefsimi oldurijn kk hayatim; katlimdedir,. derler. unki;
Yani : ijphesiz ki : Allah, mii'miiilenlen nefislerim -ve mall arm i Cennet raukabilinde satin almisdir 17 .- ayet-i kerimesinin delaleti mucibince, can metawm mu?terisinin bizzat Allah oldugunii bilirler. Be?eriyyetin en akillisi ve en mukemmeli bulunan Rasul-i Ekrem (S.A.V.J Efendimize, Kurey? miigrikleri, (Mecnun) demek kiistahhginda bulumnuslardi da :
(371 Sure-i Tevbe : 111.
67
1 > '- < ^ * * *- '
* *,.*i^
wJ^yjct
ttft Ylni: - Rabbini " "WHyfe sen mecnfin dgj! s i n , Senin i,i n cl betie uk^ Ifc ecir rd . Sen; ahlakm en gttX Ve cn JEK^JS onlar d 3 ^.ccklerdir- . ayetlerM* nusulun. sebet ol mu ^ r T ' nmftt Jf^^ *W istidada, meb de> ve me ^ dl n (baJlangK ve *& ,un) k,nh yoUanndan bahsed^ fedakartann bikayder n i n^Ml, lar gibi obnayi tavsjye eyler. *WH5Wi
Mahrem4 in hfy cuz hiku^ ni$t t Mer zebanra miit Ti ciiz g% nUt. ve dth^ l t 6 T ^ mti - teH lmad1 ^ gihi ' *ewh^ idrak el me . >e de bihu^ otandan ba^ka maluem yokdnr.* .1 Dunya ferine vakif olan idrakdir ki 5 ' buy^d!!^ * dah3 ^ ^^ had ^ !* ** i^t m^Sijf?^ VC 3Slma aVdet UniSru arif olan idr ^r, Bu12^ WW ^rayama.. On Un i^ H azret-i Mevlana, akl. yor sozleri ak mea^dan tecerriid eyl.mi^ olanlarm kavrayabilecegmi -** Bunu *) pfa de soyleyen dib, ancak dinleye^ folia** X HamdM gkm kdtoehri idrak eyleyebil echini bildiriyor
(33) sare-i Kelem'; 2- a.
15
Der gam-t tn& ruzha bigak $M f Ruths ha suzha kemrah $ud. .G.mh **** eilnlorimiz uzadi ve sana ermesi gecikdi giinl T
n.dJnX^d.n ve '.ynbU.. M.l olan ate.le.lo ark.d^ oldu -yanS, ulrslerle, yanmaiarla ge^di . Kon^n ba,ka S1 ,a soyl^cegi sc.u -.^c^ S ^, ^ j^ : :, yl uvorm gibi beyanda bulunmasma *&*** ^tSto Ku7d/rler ki, maksad. muhat.bi k^dirmakstzm Mft f ^^t mabtb-i K^rimde de bu yolda Un ifadekr vard.r. E.cumle m^bfir (Ha bl b NeccSr) ill Antakya abalisine :
^>^^^
y^n! : -Ben, b*m yar^tana naden kuliuk etmL ^ krai ^-.^\ a ( ^ a k1 isterse onlano (iddia ettiginiz) sefaati bana hi^ b ir fide vermcz, h sLikbk idndeyim (demekl <tir. Gerêk, ben Kabbinxze nnan ettim. Buradaki -Sana ne duyor ki, beni > araian Allaba ibadet etxneyeyim?. mekdir. Habib-i Neccar, serzeni^ni hafifi^mek ^m Allah a iman ve ib dct etmemtk gafietini refsine isnad eykm^dir.
fiK
(3B1 Sfirc- V6ln r S2-25.
Hazret-i MevMnJ da, henUi akJ-i mead lisamm an lay tits k id rake nail olamiyan, lnkin olmak igin lutf u Ilahiyi bekleyen lalcp erhabim iimidsizlige diistirmemek emeliyle kendisini onlara benzetiyor, fiiyuzat-i Ilahiyve talebiyle, gecen gimlerin, ateîn bir sQretde gegtigmj sbyluyor, 16
: a* ^
Ruzhu ger reft gy, rev bah nUt t Tu biman ey anki fiin tii pdfc nist. "Gitnler geîh gittiyse varsin, gesm. Ey pak ve mubarek olan in$an-i kamil; hemcn sen var ol!,.
frmruniin kismi kiillisini bo$a gecirmis, bir tar a f dan da marifct zevkmden nasib a! am ami 5 olmasina tee&fa edenlere te E elli vermek i$in, Hazret-i Mevlana buyuruyor ki : Hayatin bir ? ok gumj geîfc gittiyse, olan oJdu h biten bitdL Ge^ml^ teessitf etmenin faydasi yokdur. Kali, nazar-i dikkate almah; kamil bir murîdin elini tutrnalidir. Gecen giinlerin hiê inkilab etmesi ehemmiyetli bir sey degildir, Murîd-i kamil ve onun nazar-i terbiyesi var olsun. O saycde matlub busule gelir.. Hatta: -Dei- dcm-i ahir dem-i fihar buv*?d yani: -Son neiesde bile kemalat kesbedilecek ba^ka hir dcm vc alem ohm* Maziye bakarak. timid si z olmamah, halde ve istikbalde gaksmahdir. Islam tarihinde fYermiik muharebesi) dive meshur ve kanh bir muharebe vardir ki, 5iddik-i Ekber (Radiyallahii anh) in devr-i hilafetinde Rumlarla Muslumanlar arasinda vukua gelmi$dir. Diismamn miikemmel ve mucehhez ordusu 240,000 den fazla idi. Halid bin Velid (Radiyallahu anh) in kumanda etdigi Islam ordusu i$c ancak 40.000 kadar vardj. Rumlar, barbin bajlangicmda bas kumandan 5 adirma kadar ilerlemister; fakat orduda bulunan mucabid kadmlann sopalaria ye eadir direklerile mudafaalan netkesinde puskurtulmuiflerdL Diismamn pek kanh hezimetiyle, is] a mm de pek jjanli muzsfferiyetiyle netieelenen bu muharebede Rum kumandanlanndan General Yorgi, Halid bin Velid ile kar^lasmis, onun fey^-i nazarlyk MiisliJman olmus/! Halid iie beraber Rumlara karsi bir iki saat kilic sallamis, nihayet ehadet nimetine ve hiisnii akibete mazhar olmu^du, (Radivaliahii anh ve rahmetullahi aleybj Dikkat buyurulsun, General Yorgi., ûbhesia ya 5 h basl; bir adamdj. O^rLmiin bir ôk giinlerini teslis akiydesiyle ve Hristiyan olarak geîrm: ? . ehl-i tevhid ile harbetrnqk iizere Yermiik mevki'ine gelmi^di. Lakin 70
lliilid Inn Vtlid'ui fry/ i nazanna U mt, kendisini muvabhidlik dervccaiiie getirdikdeti sotira êhadet rutbesine cri.'jiirdi. Bin S5 yuz uka;tr &ene sonra r hukkiiida raiimet okunmak saadetini kazandirdii <Rahmehdlahi aleyh) Boyle bir vak'a, devr-i Peygamber!de de olmu^du, Medinede (UsayljjlO nammda birisi vardi. Hioretin iiîincu senesine kadar miisluman olinurruti. Uhud muharebesi esnasinda Alteh'in hidayeti eri^di. Silabmi kiipdi, harb meydamna kosdu, Peygamberimiz'in huzurunda mdsluman i-hiukdan sonxa, fedakarane barbetdi; Smriinie bir def a olsun nama-i kilairtadan ehid oldu. <Radiyallahu anh-}
Herki ciiz m&hi 2$ dbe? sir $ud, Berki biruzist ruze dir siid.
Bali ku Jin ba^kast anuti suyuna kamdi. Nasibsiz olamu d wiki ge1 Jkdi. Cenab-i Hakkm zat-i ecellvi alasi gibi fiiyuzati da nihayetsizdlir. Fakat fiiyuzatin ma^hari olan insanlarj tig nevi Itibar edilmi^dir : Birinci nev'i i tTmmetin kamil ve mukemmil olanlaridir ki f ne kadar fnyuâta nail olsalar tehammul cderler ve daima artmasim isterler, Hak siibbanehCl ve te'ala Kur'an-i Kerim'inde : Yani ! *0 giia cehenneme daldun ran? diyecegii. O da : daha var mi? iliyccekdis 40 .* buyuruyor, Cebennem; celai-i ilahinin mizhar-i tamnu oldugu iîn, do5masintt ve duymasma imkan yokdur. Rahmet-i tlahivyenin mazhan tamrra bulunan Aleyhissalat Efendimiz de h Hakkm o kada; iiiyuiatina nail oldugu ve her film yetmi?, yahiid yiie derete terakki cyledigi halde : Ya Rabbi; sana karî olaa hayreitmi artir,- diye diia ederdi. Zevk-i hayret, ekmed-t ezvdk imi$, Hac&i i'ciz-gu Zidni demi^. iMuallini Naci Mcrhiini)
(40) Sflre-1 KAt '. 30.
71
Keza Mi'ricda Hazret-i Peygambere delalet hizmetinde bitlnnan Cobra il Alcyhisseâm (Sidret-M-muntehfi) da kalmi$ ve : *Parmak ucu kadar yaklasirsam y ana rim. demis,. Ger gegem, bir zerre denlu lleru,,, vYdnantn harden ay&ga ey ulul mealini sbylemisdi. Yegane-i enbiya Aleyhi ve alihi eidal-ut-tehaya Efendirniz ise : Qiin ezelden bona a$k oldu delil, Y&nar isem ben yan&yim ey Hatil!.. diûnoesiyle ilerlemisdi. Eyet; Nehiyy-i Ekrem Sallallahii Aleyhi ve Sellem, Cebraili, SidretLil-mLJntehada birakmis, makam-i kurbe dogru ilerleir^di. Xererc kadar dtmisdi?. Oraya kadar ki era da -Ycr- tSbiiinc yol yakUir. AUahin kamer-i numndan baska bir sey mevciid dcgildir.-
Cenab-i Hak'km habibi ve halkm Hahka en ziyade yakSni bulunan Peygamt-er-i ekber'in vari&l karnili olanlar da boyledir. Onlar da a 5 k yolunds: (Hey) yini <Suya kanmak> 7 -Harareti gecmck. yokdur derler. Ne kadar fuyuzata m^zhar olsalar, daha ziyade istivak eoaterirler Hasret-i MevlSna: *Kum suya kandigi haUte lie acayib ki ben kanmadim, u Diiiiyada bemrti yayima Jaytk bir kiri 5 yokdur.- buyuruyor. Sofiyye mejayihinden (Yahya bin Muaz-i Eizi), Bayezid-i Bestamiye. gonderdigi bir mektubda : Muhammed kadohinnen o kadar i^dim ki, nihayet mestoldum > deHazret-i Bayezid ise cevaben : ' Muhabbet s&rabmi kase kase i^dim. Lakin ne jarab bitti, ne dp benim hararetim gectf> beytini yazib yollamisdi. Bayeafd-i Bestami'den evvelec bahsedilmi^di. Yahya bin Muaz ise ; (Rey) Jidir. Hied 258 de. yani Bnyezid'den 2 vil once vefat etmisdir Adfane tmM vardir. EzdJmle : -Bazilan, biz bir makama vard,k ki namaz kilmaya ihtiyacimiz kalmadi diyorlarmi 5 , Evet varmistar amma cehermeme.* dedigi, sofiyve kitablarmda yazihdir. (Rahrnetuflahi aleyhi ve kaddcsallahii ssrrahu) Fuyuzat-i flahiyye mazhan olanlann ikind kismi; eiiz'i bir nesveye kanaat gusterenler ve ; -(Allah'in a?ki kadehinden okadar i?dim ki r bir vudum daha inecek olsam yok olaeagim,. diyenlerdtr.
72
llciinrlk kiMin iso i Srfati zevkinden, eeolden nntiibi bttnayanlardir ki, Ribi Serifi fcyz-i Mt-vhVdan, ebediy yen nasipleri yokUir. Hazret-i MevIfjna, (Mahi) tu'biriyle, birinci ve ikinci kisiml&n; (Biruzi) He de ijîinc u Siismi murad eylemigdir, 18 A- 7^^* O^- J^- J- \^ jl Der neyabed hal-i puhte hiq ham, Pes silhan kutdh bayed vesselam. Ham ervab oianlar, pipkin vn yetiskm zevatin Ualinduti anlama7Jar> O halde sttzd kisa kesmet perekdir vesselam,Yam : *K k iU\ ka mi Id en ba^kasj anlam^, Ta ki 'seyr ii Eulukii, onun inertebesme erigmeyince. demislerdir.
KadrA siihan-i jdirr. ?dtr bilir ancak; Riihiilkudiisiln sim Sirajilc lyandir!.. Bir ilmi meslek ashabirun degil, basit ve adi bir san'at erbabimn bile s an at a miiteallik sozlerini o san'at a biz met etmemiij olanlar ahlaj-amazlar. O lisam anlayabiimek, san'atSfirjna intisab ve hizmct ederek on Jar gilii olmaya mi;tevakkifd:r, Tasavvuf meslekinin ince huktclerini, sofiyye hatarStimn manasi pek derin sozlerini idrak edebilmek de ; o meslek-i eelile bir hs.mil vasttasiyle intisab ctmekle ohjr. Zaten tasavvuf; sozle degil hid ile ilgili bir meslckdir.
Mesne v Train {Bi^nev) emriyle baglayan birinci beytinden buraya kadsi olan on sekiz bey it Evvdce de soylenildigi gibi bizzat Mevlanaurn kalemiyle yazilmi^, bundan ^nrakiler ise Mevlana tarafindan soylenilmi^ ve HuScimiiddin (êlebi tarafmdan yazilmisdir. Eazi ariller; on ^sekiz beyti, Mesnevi'nin mukaddimesi, sonraki beytleri de onun devami ve s.erhi Eftymif, batta ^3rib-i Mesnevi eyh Ismail Ankuravi onsekiz beyte (Fatih-iU-ebyat) -isimli ayrica bir serh yazmisdir. Hazret-i Mevlana, on sekidnci beyitde pipkin ve yeti^kin zevatm adzlurini ve hallerini anlayabilmek idn onlar gibi olmak iazim geldigine iâi<>L titdikden sonra, hiir ve kamil ricalin derece&ine varmanm, bir ta kim kaydiardan kurUdmsya bagh oldugunu bey art idn buyuruyor ki ;
i:. Bet\d biigsil ba azad ey pii$er t (Jend bdi bend-i $im ii bend-i zer. *Oful; bagnu ktipar ve kuriuJ, Ne vakfc k-idar aJUn ve giimii$ kaydmda kalacaksm? tnsanlarda mal toplamak, servet cem'etmek i.gin tabii bir hirs vardir, Nitekim bu hIJ :
Yani : Ksdinlara, ogullara, kantar kantar at tin ve giimiise, asil ve aJametli atlara, ebb hayvanlara. ekin ve tartatara mlik olmak arzusu iusanlara miizeyyen vo niabbiib kilimm^dir. Bimlar diinya hayaUnm (gegici) birer faide&idir. Altah {a gelince) mhayet dijniip vanlacak yeria biltun giizeliigi O'nun nezdmdedir" ayet-i kerimesile beyan edilmij, cndan sonra da :
î
Yani : Habibim de ki ; size bunlacdan daha hayirlismi haber ve-
yim mi? Takvaya erculer rein, ind-i Ilahide altwidaa nehirler akari cen-
<41j SOre-i AJ-I IjnrM : H.
74
ni'lliM- vardir ki, n imlllekiler, urada daiint kubuaklardir, Kcia iertemiz /.rvcelcri vardir. Hunlura ilave ularak AHah'm nzasiiii bulacaklardir. C tit iib -i II ak, kullarmi hakkiyle gbriiciidiir",* ayetiyle, DiinyS metasna rhemmiyet vermeyenlere, onlara baglamb kalmayanlara verilecek manevi inQkafat bildirilmidir. Bu ayetierde ima yoliyle : Yani ; *Siz, sevdiginiz ey]urdt'n (Allah yolunda) fiarcayincaya ka* dar asla iyilige t-rjuis almazîniz. Her ne infak rdersfniz ^tiphesiz Allah imu bilifidir^ 3 .* ayetinde sarahaten beyan buyuruldugu ii^-ere, Allah'in rizasina nail olabilrnek iîn, o ugurda fedakarhk edilmek, sevilen eylerden onlann infaki suretiyle vazgegiimek lazimdir. Bu fedakarligi gosteic-miyenler, nzay-i ilahiye nail olanuyacaklari gibi suTeta hiir olsalar \>i]c hakikatde hirs ve tami' e&iri ve altma, giimiiê ba^li bulunduklurim isbat etrai? olurlar. Allab yolunda yimiyecek olanin jse, ayaklan bugh degil, serbest bulunmak gerekdir. Nakgi tarikatimn pir-j all si Mubammed Behauddin ah-i Nsk^bend iKuddise sirrihu)ya (Silsilc-i stima, bguea miresed?) diye silsileainin nereyc ve kime miintehi olduguiiu sormuglar; (KchJ he nil site bee ay i nt mi resed) yani: *SiIsi!eje i zincirc bagli olari bir yerc gidemez> cevab-i firJlaneslnl vermis Demek ki altm, giimiis, kadin, ogul gibi madd! êyler oyle dursun. Uirikat ve siyadet silsilesi gibi manevi mebrutiyetlcr bile, ban ah v aide, lUk vol una &alik tdacaklar iîn ayak bagi oluyormu . "Teccrrud aieminde igtie iicli kadar ibsik, kuluy bir scy degitdir. Usuinde bulunan bir igne, Hazret-i Tna'nin yultmda, dcmirdcn bir sed ol 111115du. diye bir &ba vardir. Hazret-i All (KorremaUahii vecheh) ve (Radyallahu anb) in : Ey alhn vc ey giimiis; hen do 11 ba^kasim avutim v* aldatin.j dedigi rivayet olunmu^dur. urasi da hatirda bulunmalidir ki hadis-i gerifde rae.den : "IJclal mal, salib kinise i^bi ne iyidir,* buyurulmti^dur. Hazjet-i Mev1/i Tia bu hadisin tefsirinde : !VIali dine hizmet i < L n hami] olursan, oyle hamiile ve hainil hakkinda
M3) Sure-i Al-i Imrin : 12.
ft>
Easul-u Ekrem : befAl mill, siiHh fcltit*g tdu no iyidir huyurniu$tlur. dedikden soma : Su, gem in in 151110 gircrse onu bahnr. Altuida buluiiursa onu yiizdiiriir. beytiyle blr temdl Yapmis. mal ve sec vet hirsiyle kalbi dolan kinv seyi, iîne su giren gemiye; mevcud servetine ehernmiyet vermeyen, o' servetin bulunup bulunmamasi, mdinde musavi olan zatt de derm bir at ustunde selametle yiizen geraiye benzetmi^dir, Hiilasa ; bur olardar dereccsine varabilmek l^jn onlar gitai hur olm.aya cahsmali, maddi ve roanevi ayak bagi olaeak her eyi koparmab ve esaretden kurtulmalidir, -Dchriit meta'i ve Diinya mah t cucufc alel a tan oyuncak kabilindendir. On a m lib tela olanlar ve onunla oyalanaiilar he idrak-i ricale vfi*il ola main i akilsizlardir.* 20
jy ** us
*J*1 I^Xt
Ger birtzi bahr rd der kiizei, <ênd giinced kismet-% yek riteei. Deni*i bir kiheye dbkccek olsan, ne kadar sigar?. Ancak bir gibiluk nzk mikdan Bazi kimseler vardir ki : KanSat, tiikenmez bir liaiinedir," hikmet-i Nebeviyyeaini nazar-i dikkate almaz, bannacak kadar meskeni, doyacak kadar yiyecegi, ortiine- ! cek kadar giyecegi bulundugunu kafi gormez; dab a iyiaini, daha ziyadesini elde etmek icin didinir, uziiliir, durur. Halbuki insan, fevkindeklleri birakib da dunundakilere bakacak ve onlardan ibret alacak obi a, mevcQ- j duna kanaat gustedr, kendi kendine teselli bulur. Nabi merhum ju beytini 1 ne gtjzel soylemi^dfr : Senden edndyi goriib $iikr He demsdz olrnak, Senden al&lara r^keyl^-memn merhemidirl.
eyh Sadl kuddhe sirruhu, bir seyahati esnasinda, pabu^suz bulunuyor, yahn ayak yurudugune cam sikjliyormu^ Sanra, ayakian kesik birinin diikriyle siiriindugunu gormiis, ketidibinin ya kuz pabucu olmadiîna siikretml, Fakat insarilann pek ôû bu liakikati anlamak istemez, beseri ihti7fl
'..'Hnian 1,'ok fji/la hi-vt-.s pe^finde koâr, IhtirLst. ihliyaciyle nisbet kabu l IniJyt'tck derecelert' viini 1 . t^te bit gaflct jit onun faydasizbgini anlatmak iîn Hazret-i Mevlana Fiii'niii bir deniKi bir RSseye db'ksen ne kadar su sigar?^ diye soruyor. "uni ; .Servetin deTiiz gibi de oh a ondan istifaden, mideni bir giinliik dolKiiiLak nnikdardan ibarctdir. cevabmi verjyor.
Vu
21
j-iS j jlî
IT
4ji ^ ^ As j. Kase-i $em-i harUn.n piir neud ? Td sadef kaani' neiid piir dur tieiid. -Ilirs ve lama' ehlinin gf*zli dwymaz, Halbuki sedef, katiaat gosterip ^M-inriiayinca iînde inci o]maz. liadis-i erifde mealen j Ad em ogliuiun iki vadi dolus u altmi v giimiigu olsa, mul'laka onlara llAi-plrq utiincu bir vadisi olmasmi istei*. Adem ogluiiun iîni ancak topmk duidLintr.it buyurulmu dur. Naklnlunan Hadis-i erifln mealini Hazret-i MevlSna baska bir tarzda iriult- udiyor. Haris olanlann kaseierimn daima bos kalacaginij kannJan ti-k iika da gozlerinirj a? bulunacagiiu soyliiyor. Sedefin icinde inci hltffll 11 In mm iyin, onun kanât gosterfnesi ve kabuklanm kapamasi Jazim geldim tfibi, kalbinde marifet cevherlen husulc gelmesini istiyenler de hirs Kn in ma' agzini kapamalidir, diyor,
Indnin nasil Msil oldugunu bilmiyorum. îrane, yani hayall ve cfriiir dmak uzere ? 6yle bir soz vardir. Guya Nisan yagmudan' yagarken, dp) 1 lz.de istiridye, kabugunu; karada yilan agzmi acarmis; yagmur damiblxn istindye icine duûnce ind, yilanin agsma girince de zehir olurmuj. l.Akin Indnin huaule gelmesi icin istiridye kabuklaniiin kapanmasi, Ifmur damlalarmin deuiz suyuna kanjmaniasi lazirn imis, Hazreti Pir'in I" 1 mlsali irad etmesi onu hakikat olarak kabiil etmesinden degil, sohrem niebni olmahdir. 22 Her kird c&m zi i$M gdk iid, 6 ii km ti ayb kiilli pdk 1id. 77
-- -
"Her kimiti elhidfcsl, :iskui penjesiyle par<;ai;mirsa, tl kimst-; hirsdan da, hiilii" ayiblavdan da temizlcntr.H Hazreti MevJana bu beyt ile, bir suale eevap vermig oluyor. Hirsin, tama'm fenaligim anladik,. Gerek onlardan gerek diger ahlaki ayiblardan kurtuJmak iîn ne yapmahdir? fjiiiline kari. agki tavsiye ediyor. Ak, bir adamm yakasindan tutub da kendine dogru iêkmiye baglayinca, onu elbis;e gifci kaplami^ olan hirs ve tam'a da; mala, servete baghhk da, hatta but tin ahlaki ayiblar da siyrihr, cjikar, diyor.
23 ad bn ey ik-i hug sevday-i ma, Ey tabib-i ciimle illethay-i m&. F> kasdi yahud f aydasi ho; o!a vc but tin illetlerimizinhektmi hiitunan ask; sad hLb Hazreti Pir, bu ve agagidaki beyt ile ajkin ahlaki ve ruhani hastaliklar icin hem bir tabib-i hazik, hem de bir devay-i muvafik oldugunu anlatiyor. 24 Ejf de-udy-z nafcuet ii ndmtls-i rad, Ey tii Efl&tun ii Cdfcmfts-i ma. y kitar ii azametimize ilac ve bi*e Eilatun ve Calinus olan asjk, yasa,* Akin insani biitun ayiblardan temizleyecegi bildirilmigdi. Bu beytlerde ana hitaben (Hog sevda) deniliyor, kibir ve azamet hastahklanmn ilaci oldugn $ayleniltyor F hatta on a (Eflatun) ve (Calinus) tabir ediliyor. Malumdur ki Eilatun : Yunan feylezoflanndandir. (Hikmet-i i^rak} erb&hindan ve (i$rakiyyitn) un reisterindcntlir.
Ilikiiifi-i i^ruk : Fljwfi Lir raeslekdir ki, rivflzetler, rmicahcdeler ile A Nuba vfisiJ ulmuyi k i 'i> 4 ' ndinmlgdir, Hakikat judur kt. Libuvvuf ile fdsefe ayn ayn jeylerdir. Cunki fel..i-ft'tiin menge'i akil'dir. Tasavvufun tne'hazi ise nakil, yam Kur'an ve liiidisdir. Akillar farkh nldugu ifiic felsefcde (Reybiyyc) ve (ikaniyye) lilbi biribifjne zid diiûnceli meslekler vardir. Tasawufda jse : bb'yle aynlik, gaynbk yoktur. Meviana Cami kuddise sirruhu ; YunanhIanti ftlsefesi, nefs ii hevaurn ifadesinden ibaretdir. Ehl-t imsLmii hikmetleri ise Hazret-i peygambertn buyiLrdukJaTidir,* demijtir. Hazret-i Mevlana, Mesnevi'de, feylezoflari tenkid eder ve onlann fikirlehni ûriiterek reddeder. HiilSsa : feylezoflarm hangisi olursa olsun, tajawuf erbabi, onlarla lu^m fikir degildir. Geleiim (Cahnos) yahud (Galinos) a : Bu adam, Miladdan sonraki 131 senesinde Bergama f da dogmug, 200 Urihinde blmusdttr. Bukrattati sonra hekimligin mticidi sayilir. Eserleri^ run (jogu Arabcaya tereume edjlmijdir. Hazreti Mevlana, agki; biri hakim, biri hekim iki zate benzetiyor, Bu ii'Nbihile de: akda 6yle ieazkar bir kudret vardir ki, Eflatunun felsefeyle, L-.ilinos'uji lababetle yapamadigi ruhani ve cismaiii tedaviler iora eder; jiykj, her turlu ayb ve noksandan temizlenml? bir hale getirir, demek istiyoi-, 25 Cism-i h&k ez ik ber eflak iid f Tur der raks dmed ii gdlak $M, *Toprakdan yaratilmj ? olan msan ceaedi, at}k teÎrtyle seitlalara îkdi, ftl&ki oldu. Dag bile o te'sJr altinda êviklik bulub oynamaya bajladi.* Hazret-i Mevlana, bundan evvelki beytde akm, ayjblan temizlemek kiuiriitini soylemi^di. Bu boytde diyor ki : a$k, byte bir rrmciiedir ki t ajikm hiprukdan olan cisraini senialara qtkuriT ve eflSki yapar; cansiz bir kiitle ri!nn dagi da kimildatir ve oynatir, Kur'aiw Kedm, tdris aleyhisselam hakkinda :
i$fi&3
78
79
Vini : -0u aU bir mekaHa rer'ej ledik". diyor, Ijfi nlcyhtaselam jgin de, mealf?n ; *Al]ah otiu nezdine yiiksekdi.* buyuruyor, insan olmalan itibariyle cisiirikri toprak olati bu iki nebiyy-i zSgaVin goklere sikarildigini habcr veriyor, Keza Ekmd-iil-enbiya Efendimiz, Mirac gecesinde setnaya, oradan da Ar-i a lay a goturulmusdu.
i$$m
Yani ; Eeu ancak sizin gitai bir beserim, ancak bana vahyoIunur,i. i'iyeti delaletince, Kasul-j Ekrem Efendimiz de, diger iki peygamber de bejjer idi; onlanti viicudii mayasi da toprakdi. Gyle iken ajkin feyzi, ber i Ûnu de goklere ve bizim biletniyecegimiz makamlara gotiirdu, A skin teiiriyle dagin oynamastna gelince : Hazret-i Musa'ya Tur daginda vaki olan tecelliye isaretdir ki r izah edikcekdir.
26 Li-it -uT jj^ jU jju-
Li*L>
&~J" j~
JJ*
I$k cdn-i Tur dmed dikd, Tur mest ii harre Musa sdikaa. Ey a$ik; ask, Tiir dagma tab. pibi tesir etdi. Tur, mest oldu, Musa da Ueiulimleij gc$ti ve dti$tu. Malumdur ki Musa Aleyhis-selam, Beni israili Fir'avn'in din den kurtarmj^, Mi sir kifa&mdan cikanb ap denizini geîrmj^; ve Sin a Cb'Uine
nakleylem^di Kendisine sernavi biT kitab verilecegi de ewelce va'dolunmusdu, Binaenaieyh, Allahin emriyle kirk gun oru$ tutdu, Dervislik tabirince bir (eile), yani (Erba'ln) fikardi. Sour a karde 5 i Hartin Aleyhisselanij vekil birakib Tur dagina gitdi. Orada teceJli-i Rabbani vukua geldi. Bu hal, Kur'an-i Kerim'de soyle ifade buyuruluyor :
(44) SCire-i Mei'vem : 5", t4S> Sureî K*hJ : 110.
Yani : <Vaktaki Musi, tayin etttigimiz vakildc Tur'a geldi, Rabbi ona H&hf noziinu soyledi. Musa, ya Rabbi; ban a ken din i goster, scni gSreyim ilidi. Ccnah-i Hak, sen bcni liif bir vakil gikeinezsin buyurdu*".* Ehl-i Siinnet ulemasi, beser ig in A Ha hi gbrmenin miimkin oldugunit, [\,vt.i-(\.-\ Musa'mn rii'yet taiebi ve : Ayin on dtirdiincii gecesi kameri gMriliit;itnuz gibi llabbinizi goreceksiniz. hadisi ile istidlal etmijlerdiv. Mu'tel\h ise : *Len terani* sigasimn te ! kid4 nefy-i istikba! olmasmdan, Allahi j .i'L-bilmek muhaldir, nelkesini ^lkarmiîardir. Ureiay-i sofiyye indinde iki cihetin anlayiî da birer cihetden do ^ hulur. Yani rjVyetullah miimkindir; fakat insamn varligi ve benligi baki nldukâ o serefe nail olmak imka*ni yokdur. Kitekim Kelam-i II abide : l.rn lerani* yam: Scn F sen oldukcg, sende senlik nnkiyycsi bulundukca I i ebcdiyyen, asB ve kat'a, goremezsin. buyurulmujtuT. Bbyie ince ve muglak babislerin ilim vg akildati sdyade zevk ile anla , 1 1 e 1 bi ! ecegini hatirdan cikannamalidir. Yine CenSb-i Hak buyuruyor ki ; Yani : Lakin u daga bak, egtr yerlnde durabilirsc, sen de beni giirlirsiin. Vaktaki Musa'mn Rabbi , dnga tecelli ve dagi parâ nar?a etdi h Musi da kendinden geîb diigdu 17 -* Tecelli; Hakkin zuhQru demekdir. (TecellW cf'al), (Tecelli-i stfat) vi (Tecellt-i Zat) diye tig derecedir. I'ccelli-i ef'al I flilikin ef'al ve harekatinin, Tccclli-i sifat: salikin sifatimn,
f4fl) Siirc-i A'r3f; 143. (47) SOte-i A'raf : 143.
80
MM
ItcolIM zit: liUkin eatmln, AMAlur, ottllnde, nfltrnda vo zutind^ fenn bnlnu.ri.iuKm ibfin-trflr. M.-..-I, mcriekfe fif^nin blr yapragi' guJ jragmm tyerlsine konsa; rengi, sonra da kdi yok nlur fete su haUer uzak bir te 5 bih ile tecdli-i efali, tei-elll-i S1 f4ti, tecellj-i zati and.nr. U*ak bir te^bth ik dedim. tûnkl bunda mtnekê ve gfQ yagi diye bir ikihk, soma meiuk$enin yaga girmesinde bir huKU vardir Allah'in tecel Ksi ise, bu ikilikden ve hululden mdnezzehdir; yani orada salikin varliih ve beniigi kaimaz ki, ikilik ve bulul tevehhum edikbilsin. Iste p sirada Hazret-i Musa'ya teoelli-i zati vukua gelmis onun besenyyetim ifna etmifc hatta o tecaUinin bir ziyasi, bir y lgm tag ve toprakdan ibaret olan dagi da oynatmi? ve parâlamigdi.
^#JiWâTî
Yam : Ayi!,nca dcdi ki : Sesi tetajh edwim, sana tevbe ve i s ti# a . nmi arzeyJedim. XntHii edenlerin ilki benitn**.* Boyle ince ve derin bahisleriti anlasilabilmesi; zevk ve kegfe aid oldugunu tekrar hatiriayahm ve Jayikîe anlayamavismuzi oyle bir zevkimiz olmadigma aEfedelim ve o zevkin ihsan buyurulmasi $n nivazda
27 Bd Eeb-i demsdz-i hud jjer ciiftzmt, Hemîi ney men giiftenihd guftemi.
"Demsaz ve heroraz ol an yiirimm dudafryJa MHe mi ? *laydi n ^ bsnde stWlemlebilecek 5e y[e r i ney gibi soyler-dim.*
(48) $fire-[ A'rff ; 143.
28 W -Li jlj^ jl jl i ^ Herki 6 ez ftemzebdni iid ciicid, Bl nevti siid gerci dared sad neva, ^KonusUigu diJi anlayan kimseden aynlan. yiizlerce lisan ve nagme liilse de >'jue susar^ MaJumdur ki soylemek, bir mes'elcyi anlatmak igmdir. Bundan dolav'i muhatabdfl an lay is istidadi ne kadar 50k olursa, konusanda Kor.usma kibiiiyetl dt> nisbetde olyr. Dinky enin anlamayisi, soyliyenin soylemesine jnanidir. flu miinasebetk Hajreti Meviana. bu iki beyitde demek istiyor ki: hemra2 ve demsazim olabilecek bir muhatab bulabilê idim, ben de ney gibi nagmelerde bulunurdum, daha yuksek bahislere giriîrdim, P"akuL o muhatabi bularnadigim it; in nagmeyi degigtirmeye, pek derinlere djilmaksazin bah si si ge<;meye met bir qldum. Boyk olmasi da zaruridir, VelevJS yuz turlii tiagmeye muktedir ve bir cok lisan ik konuân bir kimse olsun, kareismdaki, nagraeleri ve dilleri anlamazâ pek tabii oki'ak u adam su&mava mccbur olur.
29 Qunhx giii reft u giilistan der giize^t, Nesnevt zan pes zi bulbvi ser giize^t. GuL mevsimi gccib de giit a^masi bitince, artik biilbiiliin dsikanc serguzetini dinliyeinesin. ark sîrlednin tehavvulune gore giil ik biilbiil araamda aîkane bir irtibat vardir. airlere nazaran biilbiil, ancak giil iciri ve giile karji soyler. Onun dedikkrini de bakalan degil, yalniz gfij anlar. îir ve hay^l bakiî; giii yapraklan iistiindeki cig damlalanm. biilhiilun iniltisine kargi giilun goz yajlan eklinde gdriir. 83
Sirfyk-efftai olur giil l ndlifirifp jtile seklindc, Ne a$tksin ki olmu giil dahi n&lamn ey hiilbiil Fakat vaktaki Figan ti ti&liinle sen sarardin gowtalar soldu, Bitirdi hem giitu, hem kendini efg&mn ey bvXbuV... lev has i teresEiim eder f yard bahar mevsimi geêr, giilun agjlmasi devri
biter. O vakit biilbiil tie sesini, sadastm keser. iinki kendisini dinleyecek olanlar bulunsa bile anlayacak bulunmaz.
30 nJa fifiti r Jp6 u giilistan Ud harab, Buy-i gill rd ezki cuyvm ez giildb. Glil bitip de giil hahjesi harab olunca giil kokusunu nereden arayib feulalim? i guJ suvundan.. Evet. Giiliin a film a mevsimi gegib, giili stand aki fidan3ar dikenli hirer fahdan iharet kalmca, giil rayihssi, artcak giil yagmdan ve g(il suyimdan duyuiabilir, Bunun gibi urafay-i iimmetin ekmel ve efdali bulunanlar $ekilib gidince, onlardaki rayiha-i marifeti, varisleri bulunan ve kendilerine nisbetle giil yamnda giil suyu. gibi kalanlardan aramak lazim gelir. Mesne vi sarihlerfnden San Abdullah Efendinin telakkisine gore Hazret-i Mevlanl, Sems-i Tebrizi ile Hiisamuddin Celebi arasindaki farki s&ylemeV Sems-i Tebrizi Hazretlerinin yanmda Hiisamuddin Celebi'nin gul suyu gibi kaldigini bildirmek istiyor. ems gibi bir musahib-i ekmelim bulunsa idi, onnu genis idraki beni nagmeperdaz etseydi, ben. de ney gibi rakik terenntimlerde bulunurdum. O demsaz ve hemrazim ge$ib gitdi. Batia layikiyle muhStab olabilecek kimse kalmadi, Onun i s in ben de sbzlerimi siglasfcrmaya mecbur oldum. Bereket versin ki kargimda Ilusamuddin elebi gibi miislatd bir muhatab var, ijems'in irfam rSyihasim onda bulmaya ve bu suretle avunmaya ealis,iyorum f diyor. Mesnevi'nin diger bir yerinde ise He. Mevlana :
Hi
Sju Mtyirilikli'iiin yttU mu? Onlnr, m-rihi fi>hmtne ffiirrdir. Dngru anlfi)'i!$1i bir imihAttib liuhntiylr tiliiynrum,* bnyuniyor, Burada bir siifil hatira gelehihr : Dibacede Husamuddin gelebi'nin Kutub olduguna d&Iak't cder vasiflar bulundugu halde, burada ondan dab;i anlayigh bir muhatab aramyor, iki ifade arasinda tenakuz yok mudur? Evet, Hiisamuddin Celebi, hem asnmn kutbu olur h hem de zevken ve irfanen Sems-i Tebriai derecesinde buluumayabilir. Hacc-i veda esnaNindfa :
J0QtfSS
Vani : <Bugiin dziti din in 17.1 ikmal eldim, hi 5 bir eksigini hirakmailnn dft .- ayeti nazil olunca h ashlb-i kiram sevinmi? VE gulrau^dii. Yalmz Siddik-i Ekber (Radiyallahit anh), dinin kemale gelmig, ikmale muhtag I'M ciheti kalmami^ oldugunun bildirildiîni iîtince, Hazret-i PeygambeMii ii-tih aline ima edildigim anlami? ve kemal-i teessiirle aglami^di, Hazret-i Ebubekir de r sair sahabe-i kiram da Hz. Peygamberle sohbet rlmek êrefine nail olmuÎardi, Eakat ondaki feyz-i Ncbevi, diêrlermde pirLinmemis,, onun gosterdigi anlayig isabetini o'biirleri gosterememi^di. Demek ki velilik bir. fakat velilerin zevki ve derec&si farkb; Ciinki Mlah, teceliisini tekrar etmez.
'
31
A.-a
Ciimle ma' ukest ii &$ik perdei, Zinde ma'ukest u (hfth murdet Cumle, masukdan ibarctdir, a^k pei'dedir, Diri oTan ancak mAsfikt'll r h ;"sik (iliidiir.n "['ecriibe ile anlayanlar vardir ki insaia, bir giizelf ae verse ve sevgisi, uitk derecesine varirsa, alemin her zerresi ona sevgilisini hatirlatir. Giindnîcrin nuramliginden onun parlak yiiziinu, gecelerin zuJmfini renginden
s; 5
ouun ii j > ll : . G&?t;irmi h.attrlar, Ru^jfurtJi huif ivxtvi eEttuailnUc n oman tuneffiisiirai, frngek stiyasinm ufukUir ustiindt. 1 iîrjnmesinderi ynun tebcssiimunun panltisim mugahatte edfer dc ; 2rdmet u envar vhir senden hiiveyda reng rengl. der. HLilasa ; nazarmda kaitiut, ondan ibaret goriinur; hatta kendini bile ma'stiku olarak tebayytil eder.
Ben ben degilim, ben dediim sensln hep, Camm dedigirit, ten dedigiva, sensin hep,,.
Beytini soyler. Fuzulrnin Mecnun li&antndan Ley la y a hitabi gibi : (Gel sen sen isen, neyim men-i jar?) diye sorar. Deriden, etden. kemikden mutesekkil fanj bir varh* karî olan muhabbetin insani bu dereceye ge~ tirdigini duûnmeli de, o viicudun ve blitun mevcudatin Jialiki bulunan Maîk-u Ecell u Alaya olan a^kin, asiki ne hale getirecegini kiyas etmeIidir. igte o ilahi a$k. aikm nazarmda butiin miikevvenati hi$ gosterdi^k gibi, MasGk-u Hakiki'nin (hep) ve (cumle) oldugunu. kendi&irun de arada bir perde bulundugunu gosterir. (HiJmam-i TebrM) nin : "BeniniLc sevgilim arasinda Hiimam, perde ulmaktadir. Arhk o pcrdeyi bcrtaraf etmenin sirasi gelmi$dii'. mealindeki beyti. bu gerêgi ifade eder. tste o (benlik) perdesi kaldmbrsa, ma'sukun (ciimle) ve (zinde) ; s$tkiTi da (berde) vc (miifde) oldugu anlailir. 32 ji îjv ^j^ *n? J Get neba$ed iskra pervay-i o, O cii muTQi. mand hi pervay-i 6. oAîkdo, askin eleinlerine sabr ii tehammiil biduiiiviajacak olursa, a, bica>M*- kanatsiz kus gibi kahr. Vay onun halitie!. Agkin kudret-i icazi ; (ai has cy ask-i ho 5 sevday-i ma) beytinde soylenilmi^; Eflatun'un felsefe ile, Calinus'un tababctle yapamiyacagi nV hani ve dsmani tedaviyi a^kin yaptigi bey an edilmi5di, 86
Eveti a?k h sjihk hut icazkhc bir kuvveldir. Zuhde, tartk-i itahinin sey,aresl dorack caizse, i^k;i da t'osiay-i tekan-iibiin tayyaresi denilebilir. Fakdt tayyareye blnecGklerin cesur ve m Li tehamm.il olma^j itrab eidigi gibi, i^k kanadiyla yiikdelmek isteyenler icin de cesaret. metanet, sabr ve tebaramul lazimdir, O IQzuma ehemmiyet verilmez, hayata ba hlik dujunI'osi bertaraf ediimezse, matU'ib olan yiikselme husule gelmej. <Ûnki tay. "ire ye bcnzettigimiz ak r tehammiilsiiz kimse iîn, kanatian yolunim? ku gibi olur, uâmaz. Onun sahibi. ve binegi de saksagan kargasi gibi, ileti-geri SKjramakdan ba?ka bir jey' yapamaz, Fuzuli ne giizel soyler :
A$k resmiti, a$-ik tigrenmek gerek pervaneden, Kim yanar gdrdiikde em'in ates-i suzaninat.
Carani Can&nt; vermekdir kemal-i &ikm, Vermeyen can, itiraf etrtiek gerek noksanma!.. ai. - J-?, fJ lj *** *f ^ <J* Men fi gune hu dattm pl$ u pes, Qun nebaed nur-i yarem p^ il pes. "Yiirimm nfiru etf/flfimda bulunmazsa ben na$)L (iniimii, ardnm idrak i'iJi: )i]irim. yabud Yfjirimi,n niiru ilk ve sonla invikayycd olmaymru, ben nsstl ba$iangi<; vc son ile kayidlanabilirim. iki tUrlu tereiim's edilen bu bey it, iki nevi sualin cevabidir. Evvela 1 : akin kanada te^bihine mukabil, akil da a yak mevki'inde ka1 ir. Aka tab! olama yan, akil ile hareket edemez mi? sua line cevaben dentliyor ki Evet. Akil, aya'jc gibidir. Fakat o ayakla adimi atabilmek iîn, insanin I tasacafi yeri gorm.esi lazimdir. O gorii^ ise ancak yatimin bir nuru o!an I ,^k ile kaabildir. . A$k niiru ile nurlanmayinca ben, nasil dniimii, ardimi H oriir ve adimimi atabilirim? Keza: ya Me^/lana; derin bahislere giri^meyecegini ewelee sb'yledigin h lalde, imdi bah si derinlere gotiiriiyorsun, ihtirma cevab veriliyor : Gerî birka^ beyit evvelce soylenilmisti, Fakat yarimin ilk ve son h :ayitlardan mtinezaeh olan niiru, beni tenvSr ediyor ve endSeyle. baghI ikdan vareste k iliyor.
34 f$fc frdhed kin silhan blrun hiived, Ayine gamm&z nebved gun biived. *Ask, bu soziin muydaiia cikmasuu istiyor. Ayna, kogucu olmuz ne olabilir?" Demek isteniliyor ki i mS'ijUkun dlvesi ve askin esrari goniil aynasinl aksedib duruyor. Cilali bir ayna, sathina akseden sureti gostcrmez olurj mu.? Benim de kalb aynamda beliren sirlar ihtiyanm elimde olmaksiai^ lisanimdan dokiiluyor. 35 .Aj/ne-! cimet ird gcmmfc mst., Za-nfci zengdr e3 ruhe miimtaz ni$t. Sen m rtihmi aynasi Tiifin o aksi (yarisimayi) baber vemiiyor bill yor musun? Satin pastan ball degil de onun iîn, Bu beytde aynamn pasmdan bahsedilmesi, eski aynalarm came degil, madent levhalardan yapildigi icindir. Madeni levhalann rutubet vsaireden paslandigi, boyle ol lines da sathina akseden geyleri gosterme&ij
gibi, goniil aynasi da nefis pa style cillsmi kaybederse, feyz-i Ilabiye kes oimak nimetinden mahriim kalir. Binaenaleyh, ilk once gonul ayn smdaki pasi temizlerr,ek ve cilalamak lazimdif. ' MiiTiceEi ayhie-i dilde nukuî k&inat, t a Tnir'at-z musajfdya cila vermektedir!.. Her soy'in bir cilasi vardir. Kalbleriti cilasi da zikruHahdir.* He erifi mucebince, pasm giderilmesi^ ancak Allahi zikretmek ve yad lemekle olur, Dil hinesi pur nur olur, Envar-i zikrullah He!., i Nefsin bulanikhgi gitmez; kalb aynasi nin pasi aîlmaâ ruh da 88
mM.
lah'in tecelltslnc mtahar ulnmaa. Nefsin tafsiyesi vc Italbin cilalanmasinm ne ile olabi lectin I liilJirniek ve dolayisiylo bir cok lusse ogrctmck iein Hazret-i Mevllns bir kissa nakline bashyor ve diyor ki ; Bi.1 FADlSAHIN BIR CARlYEYE A1K OLUP ONTJ SATIN ALMASI VE cARiVENIN HASTALANMASI, PADISAHIN PA ONU TEDAVl ETTtRMEK I^lN TEDBIRDE BULUNMASl HtltAYESk. 36 Binevid ey dostan in d&st&n, Der hakikat nakdA hal-i m&st &n. *Ey dwitlar; u hikayeyi dinleyin ki haktkatdc bizitii haliiiUKin aymQiinki anlatilacak olan p&dijah ile cariye, ruh ile nefsin temsllidir. 37 - -* 1 Bud dhi der zamani pi ezin, Miilk'i dunyd bude ft hem miilk-i din. -Bundan cvvel bir pidiâh vardi ki hem diinya miilky h hem dc din mi.il Mi onundti.* Y4ni; hem dindai\ hem dunyadar bir hiikiimdar idi. 38
httfakua s<ih ruzi ii.d stiver, Ba havns'i h& ez behr-i $ikar. <TeB4ddftn pudigah bir gllii avlanmak igin tnaiyyetiyle ata bindi.89
aldi.
39 Yefc fcenteefc did ek der sahrah, iid gulam-i an kemzek can-i sdh. 'Padlgah, yolda hli cariye gordii vc cant o ipriyciim kulii, kiilosi eltflfca
40 Mrg-i cdn<* der kafes gun mi tapid, Dad mil il an ksnizek r& harid. "Can kuiju, he den kafesindc <jirpmjnea mal verdi ve o cariyeyi satin
41
un Jiarid 6 rd vii berhurddr vA, An kenizek ez kazd bxmdr *nd.
*Ciriyeyi atdi vc otidan saadet duydu. Fakat kazara cariyc haslalandi.42 ^ ja *j> jl/ jYL ol Y^t pdidn gilrk harrd der rebud.
90
^^Mi
Birinin morhi-hi utrih, uulam .vcikdu. I':il:m, huldu; likin merkebi km- 1 paraladi.x
43 iiî .^ i^ ^ j^>. j ,__J
K-ftze bddej 6E? mi named bidest t Ab ra fim yaft hud kiizek ikest. "Digerinin kascsi vardi, su. buEamiyordn. Suyu bulunca da kase kiritdj.a Palan bulunca merkebini kurt parahyan, su bulunca kSaesi kmlan kimseler gibi, paditah da cariyeyi aldi amma hastalanmasi dolayisiyle /"vki siirekli olmads.
44
eh tabibdn cem kerd ez êpp it rdst, Gv.j\ edrc-i her dfi der dest-i siinidst. "Padisah; sagdan ioldan, yant her taraldan hckim lopladi. Onlara: ikimizin hayati da sbin eliniide ve hazakatinizr. baghdir dedi, Ve ilave etti :
^j'fV l* j *Mr u- ifa
o-ji^'L
J^f 1
J -w*JJJ
Cdn-i men sehlest u cdn4 canemast, D&rdmend ii haste em derm&nemost. Benim canimin tedavisi kolaydir yani, o, iyikîrsc b*n dp iyi olarufinn. ^(inki ruhumun ruhu odnr. Ben; dnrdliyim, hastayini, dermamm ill* i < r i l -_ =
91
ii; Herfei dermd?z fcerd mercdn-i merd, Btird gene ii durr ii mercan-l trier a. -Her kinj rflhumu yahud Mercan i&mindekt taiiycmi itdavi Vfl ; iyi edeeek ohirsa, inci ve mcrcan haiinemi ahb gotiirecekdir." 47 Ciimie gii/tendes. let canbd^t fc-unlm-, Fifhm gird drtm ii enbazi kunim. Hekimlerin hepsi dedilcr ki : hastayj tedavi igin canla, bagla âliâlim, Anlayiînuzi bir yere taplayahm, ysni konsilltasytin cdelim, soura mibtcrck bir tedavi ye ba;liyalim<
48
C+-&
Her i/efei ez md Mesih-i dtemfet, Her eiemrd derfcef-i md merhem^stBizim her birimii t hnsta tcdavisinde alemin Isa'st gibiyiz. Elimiido her derdin merhemi ve devaai vardir.
49 J 1 ^ J? $* î*
Ger Hudd fcdfted Tiegttftertd ez betar. Pes Httdd buumiid an acz-i be$er>
-Hokimler, klbr vr jujimrtlrrindcn, Allah Wu-rav ymil, insfiallah ilniirdilor. CciiHh-i lljtk .ft. unlsira inainlifrii ten oliJugMau tfiistcrdi.* Cariyenia bftstfitemraasi uzerine padi^h, her tarafdan hekim getirtrni;, onlara nakid ve mucevher vadinde bulunmuj; onlar da san'atlarina Buvenmisler, her derdin devasi bizim elnmzdedir.demijler, Allah muvaftnh fderse demiye luzum g&rmemi$ler. Hazret-i Mevlana her i 5 in Allah' in iradesiyle husule geleceginj bilerek dAimS (ln ? aallah) r yani Allah isterse demenin lazim oldugunu bey an icin Itiyor ki : 50 Terk-i istisna mtiradem kasvetist, Ni hermn giijtenH dnz haletisL -istisna, yaai maallah demeyi terketmekden muradim kalbe ariz olan Uhvtt ê gailetdtr, Yoksa.kalben gaflct halmde, lisatên inâallah demekilcii ibaret olan halet-i anrayi kasdetniiyorum,. 51
92
^ besd nduerdc istisnd biguft, Cdn-i 6 bd cdn-i istis-ndsi ciift. istisnayi (trtâallahi) lisanen soyiemiyen niceleri de vardir ki, ODlann Mm, [sttanimti ruhu yani, hakikatiyle muttehiddir.* HasreW Mevlana bu beyit ile RLaaletpenah Efendimia'e ve O'nun varifi i kamili bulunati ehlullah hazaratma isaret ctmisdir. Yahud ileriti ogretmesi uzerine Kurey mij^rikleri Aleyhissalat EfenMimJK'e rOhun hakikatini, bir de AshSb-i Kehf ve Ziilkameyn kissalanm
1 im-Jnliglardi. Rasuliillah Ha^retleîr yann gelin de haber vereyim dedi, Lsanen inIffiullah demedi. TIazret-i Peygamberin inâllah demeksizin yarm gelin de haber verevJin buyurmaaj, îibhe yok ki ilahi iradeden gafSet, yahud Allah's karî 93
MMi
netelne kudret lsnudi degitdi. Balki bun* dalr vahy-j Rttobftninin g&tecegine itmi'lian-l kalb ncticesi idi. HaznM i Alevlana'mn tabiri ve^hile onun cam, istisn&mn rOhiyle gift ve miiUelifd idi. Fafcst (Tevhfd-i t?fal) menebtisitte varrnfcnut olan bir kisim urr.rnti*iri Jiahi iradcden gaf.il olmamalar: . tegebbusltrinde haliriamalar: it; in install ah demeleri luzumunu fi'len bib dirmek, Allah 'in iradewi olmayinca hi^ bir êyin yapilamwacagim gdstermek iizerp vahiy birka^ gun gecikdi. Rasul-i Ekrern Efendimiz sikildi. Sonra verilecek cevab, vahytm bi3ditildii gibi sahib-i seriate ve dolayisivle efrad-i iimmete hHaber, :
*,*'
j i >*
Yani : *Hic bir 5c} 1 hakkmda : Ben bmiu herb, aide yarm y a pit 1 v in:. dcme, Meger ki (sozunu) Allahin dilemesi fne bagbimtlj olasm w .) talim-i Rabbanisi varid o3du, Wdi ve teabhudii havi sozlerde in*aallali demenin lazim oJdugu bildirildikden sonra. hi ka yen in nakliny doniiKib deniliyor ki :
iji
Herfi fcerdercd es 2 lac u ez deva. Get rent efzun il h&cet na reva. Hekimler r ilacdan ve tedaviden ne vcrdiktse ve n* yaptilflrsa hastalik artdi, matbjb olan $ifa hasil olmadi.53 An kenizek ez maraz ciinmuy M f QemA fei ez ek h-sm^wi ciiy ud.
(SO) SCire-i Ksht : 23- M.
9-1
-O cariyc ltit%luli kiln n kil tfibt myifladi. PidifihlH pii/leri de aghiniaJtllilll irin;:!. Jtkllihi uliii.ri 54 Ez kazu sirkengebin safra fiizud, Revgan*i bddam hiki mi numud. "Sirken^biii simibu, kazayi ilhhi it* safrayi artirdi. Bademyagi da KjjIjiz vetdi, Halbuki bun lard an birincisi safrayi. ikbci de kabai tedavi 15111 kullamJirdi. Sirkengebin : Sirke ile bal ve forek otundan ibaret bir urub jmis. 55 E^ fteiiie kdbi iid itldk reft, Ah ate rd meded iid hemgii neft. "Kara haiiJe'dcn surgiin kesildi. kabizhasiloidu. Su bile hararcti kesecek yerde, neft yagi gibi atesi arUrdi.* Hikayerjin buraya kadar olan kismmda birka^ sahsiyel peydd oldu ki, bin padi$ah,'digeri cariye, bburleri de iddiali hekimler. Padisab ve cariyeden maksadin ; rub He uefis oldufu sbylenilroisdi. llekSmlerden milrad da; tabib-i mynevi olmalan lar.im gelen geyhlenn, Jiiuka31idi olanlardir,
Ehlinin malumudur ki insan denilen mahJuk; rub He nefisderi mii: fjkkebdir. Ruhun yukselmesi icin nefsin ternizlenmesi artlir, Hikayemiz<ie rQhu temsil eyliyen padiâh, nefsi temsil eyljyen cariyenin hasta bu^ tundugunu gorunce hekimlere, yani tabib-i ahlak! olacak eyhtere miiracaat ediyor. Muraoaat etdikteri; seyh degil h .eyh mukallidi olduklaxindan kendilerinde hekimlik namina nabizgirlikden. baska bir sey yok, &yk iken 95
MM
insaf gbslerib de ehline miirscaati tavsiye etmlyorlar, Sb'yle ya'pauz, boyle ederiz diye atib iuiuyralsr. Dikty^da en buyiik musibct, cahilin. Mini davasmda bulunmasi, o davanm da' eahillerce dogru. zannolur.masidir. Insan bilmedigitli aik?a itiraf edecek olursa, ham vebal aitm;i girmekden kurtulur, hem de hulus-u niyyeti dolayisiyle Allah'm ilham ve taiimine mazhar glur. Kendilcrine e$ya ilindtri sorulan meleklerin, bilmiyoruz dedikleri gibi, sen de hilmedigiiu itiraf et ki (Veins all em ten a> destgirin (arkada9 in) olsun. At I ali; o isimleri Adem aleybisselam vasitasiyte mdeklere talitti eyledigi gibi, sana da bilniediklerini ogretsm. Tabi'inden ve ulemadan (a'bi) ye bir mes'ele sormular. .Bilmiyorum.. demis,. *Sen ulemadan iken bilniiyaruni demeye utanmiyor musun?> demis, ler. <Melekler, Allah'm yakini iken (la ilme lenS) demeye utandilar mi?* demis,. Keza Imam-i Ebii Yusiif e ki Harun Resid'in bag kadisi, bizim tibirimizce seyh-iU-islami idi Halife, bir &ey sormu?. O da : Bilmiyorurn cevabim vet mi $. Basmabeynci lakirdiya karismig : <EmMil-mu I minm r sana bu kadar para verdigi halde sualine bilmiyorum cevabmi veriyorstm, Bu, yakiîr mi? deyince, Ebu Yusiif ; Emir'ul-mu'min.in bank verdigi para, bildiklerime gbredir, Bilmediklerime gore verecek olsa hazinesi kafi getaifiz* demi. Bizim en buyiik kusurumuz (bilmiyorum) demek fedakarligini g03termeyisimizdir- Bunu yapacak kadar insaf imiz, yahud yeni tabir lie cesareto medeniyyemi2 bulunsayd), memleketi îmdikinden. pek ba^ka bir haldc goriirdiik. unki en ehem mi yetsizk linden en muhimlerine varmciya kadar butun vazifeler, bilmiyorum diyeeeklere degil; bikyorum dlyenlere ve bakikaten bilenlere, sozuniin eri ve isinin ebll olanlara verilirdi.
Evet; hikayemizdeki hekimler de cariyemn hastahgini teshis edemedik, tedavisindeii adz kaldik, baka ve haaik birini bulun, diyecek kadar hakginaslik gSsterebilselerdi, hem hasta fazla zahmet gekmez, hem de beklenilen afiyetin viiriidu gecikmezdi.
9fi
rARlYENtN TEDAVISINDE HEKIMLERiN At 12 KALDIKLAKININ I'MJiÂHA ZAHtR OLMAS1, DEUGAH-1 lLAlllYE TEVECCtfH EDEREK HV YASINDA GAYBE MENSCB BiR MUJDECl GORMESl VE TABtB-t ILAHIYi BULUB MUltADlNIN HUSTLE GELMESI,-
56 JbJ, ji^d jT y j>- aJS, J,jJ JI 4 . jW- *^*J 1* $eh $ii acz-i an hakiman ra bidid, Pa birihne cdaib-i mescid devld. 1'adisah, hekimlerin d aczini gordncc, yahnayak mescidc kojdu.* Evet: Padiâh, cariyenin tedavisinden hekimlerin scdz kaldiklanm idrQrica, nefsin tasfiyesi iîn muracaat eyledigi mukallid êyhlerin ter(uye-i nefse ehliyyetleri olmadigmi gdriifice, cmlardan umidini kesiyor; dogrudan dogruya, dergah-i flah'iye tevecciih ediyor, sebeb-i ifayi : miiNi'hbib-ul-esbab olan Kaadir-i Mutlak'dan istiyor, Yani : -Kulhn'im (Habibim) sana beni sofunca <haber ver ki) ijte hfii muhakkak yaktmmdir. Baua diia edince ben a dda edenin da'vttinc i- l"-i i.-fbT-im. O haldc oiilar da henim da'vetlmtt (itaatle) icataet vc bans I man (da devam) etsinler. Ta ki (o sayede) dogru yola ula^rni^ ola]ar sl ,
'.$1 j S&rc-i B^kei-B : iae.
!' 7
97
Ayet-i Kcrimcsi mucibiiife. (Vn.,1, i Unk\ dlUdtUu'l duyaa ve isk-kled yerine getirendir. Darg3h-i UJuhiyyetihu aricAnnStfj dualan reddeli moz, kula hayjrh oJacak suretde kabul eyler. Fakat icabet, ve kabulltn bazi arttan vardir. Ezciimle Jnân, herkesder. ve her ?eyden iimidini kesmdi, maksadmm husiilunU ariuak Vhid-j Mutlak'm lutfundatl bek-emetidtir. Nitekim, ayet-i kerimede ;
<Ti
tit&
Yimi : *0, (insanlar) iimid leritii ke&dikten scmra, yajjmuru indirmekde, rakntetmi yaymakda olaridir, O, litfkiyki yar, her humdi- seiavardir 52 .- bu-j yuruluyor, i^te Hazret-i Me v I ana da duanm bu biiyiik $arhrn ima eylemia olmak icm h hekimlerin aczini gftren padisahin mescide dogru yahnayak ko$tugunu bikaye ediyor. Padiâhin yalinayak gitmesi, yine diia $artlarindan buhinan yalvangi izh&r iemdir. Malumdur ki bir adamin diia etmeai, az tok birey istemesi derrickdir. Isteyen kimseniti, verecek zktc karsi, derecesme gore yalv;inb yakf masi tabii bir haldir. Bir maksadm husuSU iîrt bir mablukun karismd yalvarmak icab edin.ce, matlabin da, matlubun da, talibin de Halik ve R&M ziki bulutmn Zat-i Ecell ii Alamn huzurunda, o istegin daha da s;iinimi. olmasi gerekir, Zaten ibadat dedigimiz hareketler ve onlarm efdali dedigimiz namaz nedir? : Mahlukun, HaUki karijisinda e it me si, esreM azasi bulunsn yuzurni yere siirmesi. Allah 'in huzurunda yalvanp yakarmast; degil midir? Hazret-i Mflsa aleybisselama vuku bulan tecellide : *Fahla' na'leyk yarn; -Fabucjarim cikan* buyurulmus, kelim-u-llah Kazretleri, makaamin gerektirdigi edebe davet oiutlmiisdu.
Urafay-i sofiyye: (Fahla' na : leyk) den fnaksad kalbden îkarttmssidtr.* demi^ler.
Diiiiya ve ahiretin
(Jj2) S^re-i ?ilra ; 2G.
9K
Re/t 4er mcscid suy-i mihrdb siid, Secdegah ez e$k-i &ti piir db ud. < Fi'uiisali inrstide gidib nuhrabda setdeye kapandi. Secde yen, go 2 y as] arm dan sirsiklam oldu Zamanlann ve mekanJarm mubarek olanlan vardir. iJesela cum'a gec&leri, seher vakitleri, Ramazan ve bayramlar. tum'a gunu'nun icabet aaati mubarek zamanlar cumlesmdendir. Mekke, Medine, Kudiis harem-i ônfleri. enbiya ve eviiya Utrbeleri, camiUer, mescidler de mubarek mekanlardandir. Hikayemiz;deki padiâh, btmlan bildigi cihetle dul iîrt yaImayak me^cide ko^mu^, mihrabda secdeye kapanmi^ T gozya^lariyle secdegah i islatmisdi.
58 f un behi amed zi garkaabA fend, Ho zeban bug$ad der medh u s*ena> ' tst ir;ifc ve f cna bfiliiidcn vani, kendini kaybt'tine durumitndan siutr alemine gfelince, ûzel bir tfade ile Allah'i medh u scnaya batadi. Hayirli iIerin hepsinde oldugu ,gibi diia ederken de besmele, bamdele K salvele ile basbmak, yine Sitlat ve hamd ile bitirmek, arada Cenab-i Hakkin medh u senSftina dair dili ddndiigu kadar soz sciylemek laumdtr, Allah bun I an kabui eder. Onlar arasmda edilen duaya da icabet buyurur. (îinki kuluiiun iiteklerinden bir kismini kabul eyledigi halde, diger kismim reddetmeye, kerem-i ilahi miisaid degildir. AJlah, kendisine hamdedHmesini sever.i. Hadis-i eriii mflcibiiice, irisanlarui Rabb-i Ekreme hamd ii sena etmeleri lazimdir. Fakat $u kulJuk vazifesinin cksiksiz oiarak ifasi, cyh Sadi'nin dedfgi gibi : 99
mtmrn
Kimin clinden ve di linden Ri-U<bl ir?Hazret-i Sadi, (GuJistan) kitabinm mukadcJimtsindc der ki : insamn nefes almas i, hayaiinm uzaniast; nefes vermesi de zatinm ferahlanmasi gibi nimatleri ihtiva eder. Demek ki bir nefes alib vermekde iki nfmct vardur. Her nimete ise bit siikiir vadbdir.> Bu netlceye gore insan, hayatini fair kerre nefes alib verroesinin iikriine hasrederek olsa, yine minnetdarlik vaztfesini if a edewiemi olui\ Nefes almanin sonunda edilecek bir siikiir de bir kulluk vazifesinin jfasi oldugu if in, bir nlmetdir, O nimetin siikrii de varibdir; nimete siikredebilmenin îikru de lazimdir. O halde Allah'a kari nimetleritijn iikrunden, bamdindeil Iciz kaldigini Stiraf eylemek, -ya Rabbi verdigin nimetlerin s,iikriinden Scizim* demek icab eder.
Hadis-i erifde: *Yk Rabbi; ben sana karsj hamd ii senayj sayip dekemem!.. Sen, Zat-i ecell ii a'lana sen a ettigin gibisiit.p- buyuruimus., All&lhri senasim sayr oak hus&sunda lisan-i belig-i Muhammedi'nirc aciz kaldigi beyan oltmmusdur.
59 K'ay kemine bah$iet mulk-i cihan, Men gi guy em hod tii mtddni nihan. "PiidLsah diygr ki: Ey en az ih&ani Diinya hiiktimdarligi plan Vehhab-* kerfm, ben ne sbyleyim? Sen buttin knlblerde giiti olani bilirsin,60 && fte& *rX j*^ ^ Lih giifti gergi midanem. siret, Zud hem peyda kiine ber zahiret. Llkin sen sirlanm bildigin insana: gercj sirnm biliritn; lakin sen de p Sim cabucak izhar eyle, demissindir,* 100
61 Ey hernie Mcei-i mdrd pendh, Bar-i diger m& galat kerdim r&h. -Ey daima hacctlerimize melee olan Allah; bii, tekrai yolumuzu 5asirdik.n Padijah; diiasina medh u sena ile basladikdan, makaam-i senada Cpnab-i Hakkin kayttsizârtsiz vehb&b oldu [un.u ( re buyiik birêy zannedilen diinya hukiimdarb^mn, atay-i llahiye nisbetle nfiîz ve degersiz 'nirgey bulundugunu soyiiiyor. Yani : *Sen sesini yiikseitsen (de. yiikseltmesen de birdir.) îinkti O jfbiiyi de, gizlinin daha gizlmni de hilir 51 .i. HaKm-i Celih muktezasinca 2at-i Akdes-i Kibriyamn en gizli sirlari dahi bilici oldugunu itiraf ediyOT. Sonra O'na miinadat etmenin yine Ilahi bir emre :
Yanl ; Bana dfia ediniz, icabet edeyhiiK* fermanina ittiba eylemekden ileri geldigini ifade ediyor. Cenab-j Hakkin, sirlann bfJicisi oldugunvi
bilenler, o kerim-i alime alenen arz-i hacata liizum giirmezler. Yani : Halimi bilim, benim isteyiimden ziyade bana kafidir,* derkr: Soylemem derdimi hemderdim olan aha tile, Belki ol sinedeki nale-i cangaha bile!.. Kendi bi $iibhe bilir, raz-\ derunu yoksa; Elil-i dil soyiiyevie- derdini agaha bile!.. Fakat daha kamil olanlar :
(53) SOre-i Tfiha : 7 (54) Sdr>> Mii'n.in : 6u.
101
-Od 1 Qui
cmr'i celiline Utiba ctn:i olmak igin o Kerim-i layezale diia edib dileklerini arz etmekden gfcri kalmaziar. fte padiaah da, o emrc it Hat ve erbab-i kemaiin edebine Hayet etmis oimak emeUyle Huday-i miiteale diia ediyor, O zat-i ecell Li akdesin, mahluklann ihtiyaci K'm daimi bir meke oldugunu, kendisinin bir takim sariatan hekimlere, yahud miirayi ve mukallid seyhlere kapihnak suretiyle yolunu âîrmi? bulundugunu soyliiyor.
62 ^^ &Ua , y 1 a-1 jjil Cuti berd?ned ez miydra-i can h.n.ru$, Ender amed bakr-i bahdyi hecu$.
"Prtdisalun samimi ruhundan cus u huril$ peyda olunca, Allah'] n lutf 11 ata deryasi da tosdii,^
Gazab'i sakin olur R&hm&n.'m t Miiznibin nale-i cangaht if p. Kulziim-i merhaTnet u Tnagjireti, Cu eder bir kuiunun dht ile! 63 Der mij/dn-i girê habe$ der riibtid,' Did der Mb 6 ki pm runiimud. Padis>ah aglayib dururkeri kcndisint uyku istiifl etdi, Rilyasiada bir pirin xiihfir eyledijjini giirdu. 102
VJ
,.13-lp. ij jj î, ^j]
Gihfi ejf i eh. niiijde hacdtet feWdgfc Ger garib? dysdet ferdd ziindst. 0 ptr diyoidu ki : ey âh; sana mtijde. Hacetlerin r*va goriildii yaui, muradin Dlacakdir. Yarm iiczdhu? bir garib gelirsc bilcsin ki bizdendir, bizim t:iry fimizd.in gtinderiLmi^dir,*
65 iinki dyed o hukim-x haz'ikast, Sddikaf dan ku emtn u sddikasu "GcYmix niliLir Iti bir Ihiiiui ouu bil ki iiank hit- hekim vc sadik bir fniitidir yaiii, jiirlatan duklortar gibi yalanti doktur ve hiylekar dcgildir. Hiikitabibde biriuuinasi lazimgelfin tiaxakat, emanet ve sadakat s>fathaizdir.
66
0^? I j JiU. jtt* j>-y* j*
h J 3 - ^j- 1 * ^%*'i^ jj
Der ildce^ sfhr-i mutlak rd bibm, Der miz&ces kudret-i hak rd bibin. -Onun verocegi ilacda sfhr-i miillak tesirini, mizacinda is* Hakknv kudfctini muâhede eyle.* MaJumdur ki r uya, herkese vaki olur. Vukiiu umumi olmakla beraber, tidlcmu muhtelif, adeta hususidir. Rslyfilann bizilaii m^nasfz eylerdir. (tmanw Buhari) rahimehLdlah (Ebu SaWîj] Hudri) radiyaliahu antvden, m
u Hadb-i ? erifi inbric eylemisdir : *Biriniz, hosumi xidrn bii ruya gb rirse t o; AJfatflandir. Ondaii dolayi AlJah'a hamdeytt'sin vc ruyasmi soj lesin. Hosuna gitmiycn bir sey tfbriirsc o, seytandandir. $eytan ile $o rind en Allah' a sigmsin; yani: Eui'ii bitlahi ndnesêytanirracim.. * d( sin. Gbrdiigiindeu de bir kiniseye bahsotmesin. Onun kendisine zararj oj maz.* mealindedir. Ruyanin bir kismi da hayaller ve ihtiyaelar neticesidir. Ziigiirt adamin hazineler gorme&i, tuzlu yemekler yemis. bir kimsenm ruy^nc su baslannda bulunmasi gibi. (Ru'y5y-i saliha) denilen bir kismi da vardir ki Hazret-i Feygarnbe* bunlar i?in (Mijbe ? irat) yani; *Mujderikr. tabir etmis ve; mUbessir* nedir? siialine ; -Salih bir a dam in gordiigli, riiya lardir- cevabmi ve* misdir. Seyyid Serif -i Ciircaiii Ta'rifat. mda ve (Nebi) lafzimn izahmd *NebL ken di sine melek vfisitasiyle vahy gender i J en s yahud kalbine ilh^ vaki olan, yahud ru'yay-i saliba ile tenbih edilen zatdir.* diyor. Evet. Enbiyay-j izam, aleyhim-Us-selamdan bazilarinm vahy telakkji ruya. vssitftsiyle olurdu. Efdal-iil-enbiya Efendimndn niibuvveti de rwl yay-i sahiha ile baslarrns ve uykudaki ilhamlan alti ay surmfisdu. Buindu dolayi .Ru'yay-i sahiha, nubiivvetin 46 ciiz'unden bir cuz'iidur.* buyurul mus; bu Hadis-i Serif, *23 senelik niibiivvet muddeti iînde sadik myd iarla gecen alti ay, u miiddetin 46 ciiz'unden biridir.. dive muhaddisji
tarafmdan izah olunmusdur. Hazret-i Aije (rsdiyallahu anha) dan mervi olan ve *Rasul-i Ekrai vdlaltahd aleyhi ve sellem Efendimiie vabyin ba^langici, rii'yay-i salihl ile nlmusdu. Nebiyy-i a'zamin gb'rdiigii her rnya, sabah aydmligi gibi pa* Ink hir suretde zuhur ederdi.- meal hide bulunan Hadis, Sahih-i Bubari'dj Jiifitkurdur. Cibnlin niizuliinden son fa Rasulullahm ruya Ian ya aynelfl yihud tcvilen zubura gehr ya ?arcabuk vuku bulur. yahud bir mudd< geclkirdi. Nitekim Uhud muharebesine giderken, ijsliine z:rh giydigii kihcmda gedik husule geldigini, bir takim sigiriarm kesiJdigini ffbrmi^ aarhi Mcdine iJe, gedigi ehl-i beytinden birinin sehddctiyle, kesii hadisesini de ashabmdan bazilarimn êhid olmasiyle tabir ve tevil hJ yurtriusJnrdi ki_ s ertesi gun amcasi Hazret-i Hamza iJe ashabdan 69 zat si hid du$mii!j; islam miicahidleri, zirh mesabesinde olan Medme'ye dod Hudeybiye rnusalebasindan ewei de rtiyasinda ^&hab ile Mekke 1 ] gidildigini, orada kimLnin basinj tiras ettirdigini, kiminin Baclanm kcstl 104
difiinl gbrmil i bu uiyanm hiikmii de aynen. fakat bir sene sonra vukfia gelmi^di. Hasret-i Peygamber sallaJlahii aleyhi ve sellem Efendimiz, kendi gotdiiiu ruyalan haber verdiî gibi, a^habm ruyalarini da dinler ve onlan da tabir ve hii&nij te'vil buyururdu. Sahabeden cogUj hususiyle Siddik-i Ekber, ilm-i ta'bire asina idi. Bir def'a Hazret-i Aise, iit dime (Ay) in hiicresine gurub etdigini, riiya sin da go rub babasma stiyktni; o vakit bir cy soylemiyen Hazret-i Ebubekir, Peygamberlmizin mukaddes cesedinin hucre-i Aiê'ye defninden $onra kizma: i^te o, gordiigiiTi (Ay) lardan biri demi^di. Sonra oraya kendisi ve Hazret-i Omer'de defnedildigi cihetle Hazret-i Siddik'in ta'biri dogru cikrmsdi. Gelelim sihre : Malum ya ade bazi bimmetle malumdur duruyor. sihir; niifus ve e^ya iizerinde tasarruf siiretiyle harik-u!ha Her gbstermekdir. Ibni Hal dun 'a gore: vabl-i kalb ve sarf-i yapilir. Sihrin vukiiu Kur'anla sabit oldugu gibi, tevatiiren de Hind'deki mecusi fakirlerinin gostetdikleri garibeler, iîtilib
Sihrin kerametden farkj : sahibinin musltiman olub oimamasi, bir de sihrin mucize ve keramet kar.sisinda bozulmasidir. Nitekim Fir'avn'm topJadigi sihirbazlarm gbsterdiklpri ipten ve deynekden yilanlari, Hazret-i Muaa'nm asay-i miuciiesi yutmu^, mahvetmi^di, Mucize iie keranietin farki ise ; birinin nebi den h birinin vehden zuhur etmesidir. Bazan fevk-ai-ade miiessir soze de sihir tabir oUuiur, ctnne minelbcyani lcsihrann Hadis-i Sedfinde oldugu gibi ki: Sihir kadar te'sir yapan ifadeler vardir.* demekdir. Yine de tesir itibarivle edebiyyatda (Sihr-i helal) unvani ve-
rilmis bir san f at-j bedia vardir ki, soz arasmda bem tinceki kehmenin sonu, hem sonraki kelimenin baglangici bir keJime. yahud bir ciimle irad etmekdir. Muallim Naci merhumun : Gcrdiim olmii$ pur kev&kib dsmdn i Hdhk-t ecrd-mi tebcil eyledim. Doldu gonliim niir iie bUhtiyir, Sure-i (Vennecrni) i tertif- eyledim!.. kit'asjnin uijiincii misra';ndaki (Biihtiyar) lafzi gibi.
105
Getasagi. pAdifAhin riiyd da h.iim wrileii (Hekim-1 gaybf) run H&. cindiiki gift vcirk-i te'str de fi^vkal'ado oidu u kin sihre btinzHilmss; hem bir $ok kuJfetlerle mukayyed ve haram bukman sihre deil, her .,irlh kayiddan azade ve mutiak ntrm bir slhr-i heLale te^bih edilrdijtir.
G7 Ciin res id an va'degdh ii ruz $M, Aftdb Q0 $4rk ahter suz $ud, G va'dedilen zjinan gelih de giindiiz ohinca ve Gime ? feiada dogub da vddizbn siijiilk bjrakjrtca,*
IIS Bud ender ^ttfltftaDtfij! jefr miinrezir, Td burned angi bilnmudind sir, *Padi$ah, kcRdisine gizli olarak gosdcrilen seyi acikâ gormek igin pen cere oniinde beklemeye koyuldu.
69 *jl* j; ^*$ u*^ Jo Did. a/isi /dîli piir mdyei, AJt&bi der miydn-i sayei, -Fmilet sabibi bir z-aii go'tdU M, ffoJge arasmda GU.iie} gibi parltyotdu. 106
WIHM.
Yani: ciaml, iwyifliflmdan galge hlJino tfeljni* rulus ux CiituM ibi Kiya saemakda iiJi,
70 Mi res id e?2 dtir mdnettd-i jfj{$, .Vwt hud ji hest ber sekl~i hayal *Hilal gibi, viiakdun, Kiiriinur -gorunmez bir halde geliyordu. Adeta Jfl*t deniWk ve hayal sayilabilecefc [>ir hidde idi,
71
Tu ciânrd ber haydli bin mvdn. -Ruhdakl hayal, siireta yak gibidir. Lakin 5eft biitiin cihan halkm, rurcr bay a I pes hide gidet gqr. Yani : Diinyada h^rkes. bir ha vale bagJantb kostugu hatde, riihundn mutasamf okm o hayal. di ? tan goriinmez, Fakat o gariinmeyen hayaHti mevciidiyeti, sahibmi bir takim i^lerc se^ketmcsiyle ve iruanlar uzerinde rnutasarnf oldugu eserleriyle sabkdir, o insanlarm :
12 Ser /la^dli sulhidn u cengisdn, Vez haydli fahri$dn il nengi$dn. *SuIhu da, cciiffi dc T iftihan ve an da he, t hayalden mUicvelliddir.* Ifl7
Evet, hakikal-aîna olrriiyanlnr, yRkalaririi hayAliri penîsindcn kur- I taramazlajr; onun galLirmek istedigj cihste gitmekd kurtuinmazkr. M(v seia kimi limine, kimi servetine, kimi kuvvetine magmr oluiv Esasi hayal olan u fllemin birer numayii bulunan o hayaiati, hakikat vehmeder. onlann sahibi olmakla iftihar eder, durur. Kendisinden ustun bir alim, bir zengin, bir babayigit bulunursa tarn wkiUr ve adeta utamr. DLijjunmez ki bir umitkanbk g ilmi, bir if las o serveti, bir hastahk o kuvveti mahvetmekj igin kafidir. Sonra bay all bir sebeble kavga îkanr, bitten bir Tniinasebetle bans, a nza gdsterir. Hiilasa ; hayaJ, biitiin bareketlerine hakim olur. Acaba evliyaullah hazarati da bbyle midir?, Hazret-i Mevlana bu suab
cevab clmak iizere diyor ki ; 73 An haydldti ki ddm*-i evliydzt, Aks-i meh ruy dn4 bostdn-i huddst, -Evliyauliaha tuiak olan ha jailer ise, Huda bah<;csiiideki Ay yufclU* lerin yaimmasmdan ibaretdir, Bu beyit, Mesnevi'nin guq anla$ilan beyitlerindendir. arihler diyorlar ki : (Bostan-i Huda) dan maksad: mertebe-i vahidiyyet, (Mehruylin) dan murad da; Allah 'in e$masi ve siiatidir ki. vahidiyyet mertebe&inde to* mayiiz ederJer. Binaenaleyh beyt-i serif ; "Evtiyaullahm a yak! arm a tuaak olatt esma ve sifat-i tlaliiyyenin Lecelliyatidir. O tecelliyat isu, hakikali gdmiiyen hatka hayalat kabilindcn gelir,* eklinde de aîklanabilir.
V. "^ <J* $*** t f J* An hayali t& ki eh der hab did, Dst ruh.4 mihman hemi dmed bidid.
-ahin ruyasinda giirdugii hay&l, gelen misafirin yvmindc aytien xufl hur etdi.M
IDS
75 ê?i bec&y-i hdciban dtrpij re/t ( Ptf-t o.n mikman-i gayb-i hi reft. Piidisah kapici ve pcrdedlerin yerine iluledi, gaibden gelen mtiiAluini karsitaimja gitdi.> 76 Her dil bahri dind dmuhte, Her dii can M dukien ber duhte, Hcr ikisi, yekdigeritii tummi^ ve bgrenmis hirer denizdi. Her iki rftli ! -. i 1 1 i i r 3-s.s i z i 1 1 birbirine merbut buUmuy^rdn.--
"Ruhlar. miirtteb ve mlicehhez ordular ttalinde idi- Ezeldc tamsinis miliar arasinda Diinyada dosttuk hitsulc geldi. Tam^mami^ buluiinnlar uraînda da anla mazhk /.nhtir etdi. Mefbumunca padi^h ile hekim-i gaybS arasmda, eaeli bir yakmhk vardi. O iki ruh arasinda tarn bir irtibal mevcuddu. Binaenaleyh, ilk goru$de ezeJi iilfet te'sirini gb'sterdi; tkislni .ckdigerine sevdirdi. Harem-z rna'nada bigdneye yvl vermezler, A$inay-i ezeli, ydr-i kadim Asierler!.. 77 GUjt maûkam tii budesti ne an,. Lxk k&r ez kdr hized der cihan. Padisah; sevgilim cariyc degil T sen iditi, Lakin Diinyn'da i$. i$dm luiMiiJe j.;t-lir dedi.> in
Dmiyii, sebeblsr ;\U>midrr. Sebeblerlrt yaratttiSi ulN AN.ik. bulun islei rin husiilG geltrtesirri bir tftkirri sebeblere bEtglarmsdir. Nitekim hikayedekl hekim-i gaybmin geJmesine cariyeiiin hastalanmasi ve nnun te'siriyle padisahin aglamasi sebeb olmusdu,
78
j merd tii- Musta/d men p-tin t/mcr, Ez berdy-i hidmeiet bendem kemer. Ey hekim-i gay hi; sen ban a' Hazret-i Muslafq nleyhisselanun vari* sssin. Ben de sen in hizmetinc kemer bag I am is Omer mevki'inclcyitn.PSdiâh; ma'sCikasmm cariye degil. kendisi oidugunu hekiirt-i gaybiye sdyledikten sonra, Hazret-i Omer (radiyaJlahu anh} islami kabul ediidnden sonra, huaur-u Nebevide nasi I her vakii, hizmete ve emre amade bu* !unmu$sa, tavsiyesine giire, oylece harekct eyiiyecegini ifade ederek miiri* daru\ bir edeb gostermis oldu. Hazret-i Omer'in musebbehunbih olariffl if ad edilmesi. Furuk-u jzamin istamin yayilmaaina kemal-i ihtimam ile cah$mi oMugmia iâretdir, (Kerner b^sten), is. giirmek, hizrnet etmek demektir. Vaktiyle uzun etekli elbise giyeder, bir is gdrecekkti sirada ya kemer, yahud kuâk baglayip eteklerini onlara ilisjtirirlerdi, Nitekim Turkijede de tBel baglamak) tabiri vardt.
u beyi-i erif dolayisiyle hatira gelen bir tnes'elcyi arzetmeden gecemiyecegim : Mesne vl'nin ikinci cildinde :
Pea be her devri vel\-i kaaimest, Azmayes. id kiy timet ddimest. Pes imdm-t hayy ii kaaim an velist, Hdz ez nesl-i timer, hdz ez dli&t.
beyitlers vardir ki 'Her devirde bir veliyy-i kaaim. bir sahib-i za bir gavs-i a 'zam vardn. Imtihan-i ilahi ki yam etc kadar siiiccekdir timer neslinden, later Ali silsilesinden olsiin, imlm-i hayy ii kaai velidir* demekdir, Mcvlana,'mn maksadi: Veliligin mutlakaa Hazret-i Peygamber ve ret-i Ali siilaksine munhasir olmathgiru anlatmakdir. Hal boyle iken
man, later m, o Hazbazi
irfanstz ve alilfikniK kintnelL'r, bu b^vtk-Hn tklncistnden Faruk-u a'zain hakkinda tahkii 1 nifni.jsj (,'ikarmak btibS&eiine kalkisirlar. Hazret-i Pirij haja uc halffed^n \u/, êvlrmis bir kimsc olarak giisterm^k ve baz: gafillerin zihninl caljb dalalete diisurmek isterler. Me?reb-i Mevlana'ya vakif olrmyanlar ogrenmelidir ki, Hazret-i hudavendigar; si'I degildir, Tadk-i ceJiline miintesib olanlarm da î'ilskltf Lilakalan yokdur, Zaten siinnilik ve si'ilik gibi ikilik itiban ve IpSryHrgiizin radiyatlahu anhum Hazaratitun yekriigerinden tefriki, meslek-i tevbide gireme^. Vaktiyle (Tebdilussekil liedil ekil) (yemek iîn sekil degi^tirmek) kabilinden. Mevlevilige intisab ve kisve-i Mevlana'yi muhafaza eyledikleri Mlde, g-Jdlb bektSsi olan bazi soysuiilar vardi. Bundan elli sens kadar evvel Marisa mevlevihanesini ziyaret ettigimde oramn a^î dedesif 1 ) bulunan Mehemmed Dede ile gbru^mu^diim. Merhum, (Hemdem Cêiebii dervi^lgrinden, (Ummi-i arif) takimindandi. Kendisi ne o soysuzlardan bahsetdim ve bu hus{jsita ru'yini sordum.
Oglum; onlar Mevlana'nln kapistnda kannlarim doyumb da Hati Bektain kapisinda uluyan kbpeklerdir, dedi. Sonra bu sozii G-a!ata Mevievihanesinin srjn êyhi Ahmed CeJaliiddm Efendt merbuma soyledim. Soziin sahibini medbetmekle beraber sozu iîn de : Pek dogru soylemis, riiye tasdik etti. MevIevilikJe Be'ktaîlik ve i'iligin kat h iyyen alakasi yokdur, Nitekim abd'-i aciz, bir ((^gtryar na'tim) de : Bihamdilldh ki Tdhir Mevieviyim, Ebubekr ogiunun bir peyreviyim!.. ( 3 ) He Bektdp, ne Vt-i gaviyim, BeniTn fikrimce jikre hayret Aver; Ebubekr ii Omer, Osmdn u Ray tier!,, demi^dimMevlana'ya aid {Divan-i Kebir) in ve (Mesnevi-i êrif) in miiteaddit yerlerinde Hulefay-i Haîdln ndvanullahi aleyhim etmein Hazaratinin medhine, hususiyle Muharrem mateminin man5sizligina dair bahisler vardi r. Me vie viler in her &abah okuduklan evradm, (Raditu biltabi rabben, ve bH islam! dinen t ve bi Muhammcdin saiLallahii aleyhi veselleme uebiyyen, ve bisiddiki vei Fairnki ve x'innfireyni ve! Murteza t-idvJbtuUahi aleyhim efme'lne eimmrh.)
fl) A?gi d*de; yemetc pijlnen degil, feyhttn -tonra dervl.j!trin zflbitl demekti r. (2) EtiAbeJdr oH\i; unun nesllndcn bulunon Hs^reK MevlAnfl'dir,
no
in
Yani : -Allahm: rabhim; islumm: diidriK Hrei-I Muhamnii'd'iit: peygamberim; Kuran'm: im&mim; Siddik, Fariik, Ziimureyn vt Miirlazii Haza rat in in imam latum oimasina raziyim* i bare si, hakiki Mevlevilerin bu ?,evM-i Kirama nekadar hurmetkar olduklamu gbsterir. Maksed-: mahsfis gozctenlerden bazilan : Teber ra kii eyd mollay-i Rumi, Teberra kilmayaiil&ra betiidir!.. diye manasiz bir beyit okurter ve onu soylemis. diye MevHnay-i Riimiye iftira ederler. Hazret-i Mevlana'nm zamamm. 700 setie evvelki Konya Selûkilerinin Tiifkêsini hahrlamak, bu beytin as&r-i Mevlanadan ohnadigina hiiktim vermek iqin kafidir. Hiilasa: Ebdbekir, Omer. Osman, Talha. Ziibeyr. A ise ve saire Razi-
yallahii anhumden uzak olmak ve onlara kars,i husumet ve tecavuzde bulunjnak demek olan (Teberra). Hazret-i Meviana'nfn me^reb ve meslekinde car! degildir. Bahis mevzuu olan : Ey mera tu Mustafa men gtin Omer. ' beytinde hekim-i gaybi, Rasul-i Erkem'e; padisah da Faruk-u Azam'a tebih edilmek suretiyle kendilerine tazimkarane bir hurmel gosterilmis,, miiridlik ve murîdlik ,edebi muhafaza edilmisd). Bu miinasebctle Hazreti Pir, edebe riayetin iLizumunu ve edebsiiljfllj vehametini beyana ba^layip buyuruyor ki :
KL'LLAR1NA TEVFlK-t HIDAYET VEREN ALLAH'DAN HER IIALPE EDEBE KJAYET HUStiSUXDA MUVAFFAK1YET TALEBI VE EDEBSiSCUGtN VEHAMETiNlN BEYANI* 79 *r&' li^J 1 felt ^ Ez Huda cuyim tevjikA edeb, Bt edeb mahrum-i get ez lutj-i Rob. Cetiab-i Hakdan bizi cdche muvaffak kdmasini dileyelUn. îinki ede* bi olmiyan, AUfth'm lutftmdah mahriim kalir.
112
dir,
Edeb kdimesi lugmtd*: zarfiftt (JtlbirUlt) vv liu -u-ir muafflde demek
Istilahda ise: Sahibmi, utsndir&cak ^ylcidm muhifesa eden saglam bir his ve iradedir ki, (EdobiiddprsJ w (Edebunnefs) diye jtkiye ayrihr Bir IriEanm; sazunde olsuti, uzLinde ciJaun kibarlik bulunniasi ve utanacak êylerden uzak olmasi aneak edeb sayesindedir. Peki, edeb n ere den ogrenilir? Diinyevi edeb : her milletin kendisine gbredir. Mesela bizde bdylik bir zatin husurunda el led oniine kavu^turmak terbiye icabi idi. Garbliiarda iae arkasina baglamak idabdan sayibyor. Dini edeb ise: omm esasn, Kur'an ve sunnetle, urafay-j ummetin sdz ve halleridir. Cenab-i Hak ;
Yani : Peygftmber siie lie verdi ise own ahn, size nc yasak ettiyii<? midan da sakiujit=s. Ayet-i Kerimesile dini edeb ogrenilmesini Rasulullahin sdzune ve fi'li ta'limatma birakm];
* .
Yani i "Andolsun ki Resulullah'da sizin idn, Allah'i ve Ahiret giinunii ulnar olaiilar ve Allah 'i 50k zikredenler iîn iizel bir (.imti&al) ni imune (si) vardirss,. Ayetiyle de o peygamber i Ekberin her cihetle ornek edinilmesini tenbih buytirmu^dur. Hak subhanehu, Habibd Edibini maddi ve manevi her turljj adab ile edeblenmi$ olarak gdndermijdir ki, bu haJ : Rah him bem' terbiye etti ve edebimi îiiellestirdi.t Hadisinde beyan olunmusdur, Ra$ul-u Ekreni Efendimize sonsuz baghhgi bulunan evliyaullah hazarati da edebe riayet hususunda fevkal'ade dikkat gbstermiler : Ey asiklar; nefsinizj cdcbie lezyin cdin. Ask yell ar mm hepsi de edebden ibarutdir.n demislerdir. Din buyuklerinden (Ebu Hafs-i Kebir) kuddise suruhu, tasavvufu edeble tefsir etmi ve :
^55) S'iT-p-I Ha^r : 7. (56 1 SGre-i Ahiab : 2!.
F; (i
113
"Tsisavvuf tcinftim.yk' edebdit, Ht . vjfktju, \u<t Jir'ilin, Iim- makfWi 1 edeln vardii." demigdir. Hazpet-1 Mevlanl. ise : tt&yei dyet hemegi rna'ni-i Kur'an edebest.* misra'iyle, Kur'an ayetlerinden hepsinin birer edeb tarifi cldugunu bey an etmisdir. Biz de o jnisrai ihtiva eden gazel-i aliyi teberriiken okuyalim : Hdce deryab ki can, der ter-i insdn edebest,
Hdce envdr-x dil u dide-i merddn edebest.. Efendi; bUmi$ ol ki edeb, insamn bedenindeki rubdur, ElVndi edeb; Alhih adamJnrinin (jozij ve ganlii nurudur,* Adern ez dlem-i ulvxst, ne siifil der ydb } Revnak-% gsrdiî giinbed-i devrdn edebest. fflnsan; sufii alcmden degil, uivi alemdendtr. Yanl butm aula. Su dimen felegin diitiiiîindeki giizellik de edebdendir r Ger tii hdhi ki kadem ber ser-i iblis nehx, Dide t>ii$kd vii bibin kaatilA eytdn edebest. Egcr eytanm baîm ezmek dilersen, gozlinu af ve gor ki, seytanin kaatlli edehdir, gtinki edebsizlik end an. zuhur etmif, *Ya Rabbi; beni azdinsm hakki i?in diyerek azdirmayi Cenab-i Hakka isnSd eylemijdi. Ademi zdde eger bi edebest, ddem mst, F&rk der cism-i beni ddem u hay van edebest. Jnsan otunda edeb bulunmaz&a; o, Jnsan ve insati oglu defjibiir. iinki Leddimiz olan Hazret-i Adem, ugradigfi kuc.Uk bit hata bususunda : Ya Rabbi; biz, emrinin hilafi olarak yasak agacdan yemis u! dug u muz icin nefsimize zulmeyledik.- demi$, o hatayj nefsme binad eylemi^di. insan He hayvan eisimleri arasindaki fark, edeb iledir,. Cesrn bik& vu bibin ciimle kel&mulUtk rd, Ayet dyet hemegi ma'ni-i Kur'an edebest. -Goaliiiu a$ da bastanh&sa Allah kelami olan Kur'an'a bak!, Kur'ainn biitiin Syetteri edeb tatiminden ibaretdif,. Gerdem ez akl siidli ki $ bded imdn, AH der. git-i dilem guft ki \man edebest. Ill
"Ilium iii'dir? dl>r at. Mi! iu iitrdiiiti, A'-il, kiitbimiii !.i-' rgiiia sf iyle>cfck imaii; I'd^hdir dnli,>$Vffi9'i Tabriz liamu kiin ki tuyl $irr-i Hudd, Envsr u efdalu in &tn?-i je mis tdn edebest. >Ey êms-i TcbTiai; sen sifr-i Ilahisin, sus, Dtinya gecegini aydmlalai-nk [siklnrui en puriagi fdehdir," Hazret-i Mevlana, evvclce (Hamu) mahlasini kullamrdi. (Sems-i Tebrizi) ile goriistukden sonra. ona k^mal-i mohabbetinden. îirlerinde (êrDS) mahlasuii kullandi, (Kiilliyat-i Sems-i Tebrizi denilen muazzam
ve hacirnli divan; ems-i Tebriz'in degil. Hazret-i Mevlana'mndir. Yine Hazret-i Movlana, Mesnevi'sinin diger bii - yerinde edebi: (Zahirij ve fBatini) diye ikiye aysfiyor. EhM zahire kari, edeb-i zahirinin; ehl-i batm huzurunda da edeb-i batminin muhafazast limimLindan bahsediyor ve: *EhM sflret indhide edeb, zevahiri muzafazadan ibaretdir. ^linki AIlakj, onlardan gizli eykri saklar, Gbniil sabibleri, yani arifler nezditideki edeb ise h batim bifzeyiemekdir. Zira onlar, kaibdekt si Han kejEederler," diyor. Hazret-i Mevlana. Allah'dan daima edebe mnvaffak ktlmasuu temenni etmek Iazim geldigini soyledikden sonra , edebsizligin vehameti ve zarari bah sine geîb buyuruyor ki : SO * i Bi eqjetj tenhd ne hudrd dat bed, Belki dte ber heme dfdk zed. Edebsizin zarari, yaltnz kendi$ine dakunmaz; belki bi tjin llfaka ate vermi? tilm-, SOre-i Enfal'de de : Yani : "Bir de byte bir fitneden sakinin ki o iînizden yalnn /alim-
ji i
lere ttiliiihasir kulmaz, (umurni beialar lialini ahr). Bilmi^ ohm ki Allah fliabi celin ulaudir- 7 ." buyruimujjtur. Bir orman tutujunca iêrisinde ne yag 8ia$ kabr, ne de kuru, hepsi yanar. Bunuti gibd Allah; bir kavime, bir millete bela gonderince o bela, za lira I en de mahveder, mazlumlari da!.. Nitekim Kur'an-d Kertm'de. :
w$ mfim
Yatn" : Bi* de zulmcdenlcre meylctmcyiii. Sonra size atc (arpar 18 .* buyrulmugtur. Demek ki bir edebsizin zaran, ufuklan kapliyacak kadar yaygmrms!.. Hazret-i Mevlana, bu hakikati* tarihi. bir mi sal ilc isbat icjn diyor ki: 81 Mdide e^ dsman der miresid, Bi sudd bi /iiniht u to Harid.
Zahmet ve ba agrisi ulmaksizin; ahm-satnn yorgunlufu bulimmaksizin gfckden sefra iniyordu." Sure-i A'raf da : Yani : Onlan ustlerindcki hulutla gulgelendirdik, onlura kudret helvasi ilc bildircin indirdik. Size rizik olarak verdigimizin en ttmiz ve giizellerinden yeyin (dedilc) 53 -* Ayefc4 Kerimcsiyle be van buyurulan kerem-1 llahiye isaretdir.
(5?) Sare-i Eitfal r 25. (5fi) SQrn-1 Hud : 113. C59) Sure-i A'rftf : ItfCi.
Malum yd, llu/rrl 4 Mu&a, Beni israil'i Misir'dim (jikarrnts, $ap denijdnderi aelameilf Sirm larafina gesirmlgdl, (Jra tarda ise. 50k mikdarda bildircm ku$u, (sir de aga^br ve eablar usttinde (Metin) rienilen kudret helvasi buhmuyordu. Yahudiler, bunlan avbmak ve toplamak suretiyle geciniyorlar, tuzhisiyle, tathsiyle k arm Ian in doyuruyorlardi. 82 Der miya n-i kavm-i Musd qend kzs, Bi edeb guftend ku sir u ades. Musa'nm kavmi arasmdan bir ka^ edpbsiz; hani sarrrusak, hani mercimck? dive edeb*fece sbyle]]diler. 83
1 < '
116
Mdnd rcnc-i ^cr J u bii ti ddsr?idn. Seiitadai) geleu sofra vc ckmtk, kesildi. BiJdircin kuîyle kudret hel-
vasi huhinmaz oldu. Bize ziraat, tnjuf ve orak meâkkati kaldi,* Bu iki bey it ile yine Sure-i Bakara h daki : Yani : *Hani siz : Ey Mdsa, bir êijU ycmcg* (kudret belvasiyle bil117
ducm etine}. mtimkm dijjil dayaiiainiiyiz. O huldi- hl/im Win Itubbnit 1 dua el de yerin bitirdipi icykrden sibzu. ai'iir, samgiîl.. nicmmek ve sogan 51kars.u1 detitittiz, (Jdtiss. dy) : U liayirh olam iu datm agafi olanta degiînnek mi isfiyorsiinuz? (Oy]e iôl bir ehre imn, ctinkii (orads) sin? i&Ledifiniz {sebzeler) vat, dcmisti^.p Ayet-j keriroesine telmih ediliyor. Eve I. Yahudiler Eemavi bir solrg dermek clan bildirein ve kudret helvaeiyle fcahttietEizce ve miikemmel suretde karintang] doyurub dururken, i^lerinden bir kaînm salatahk istcriz. sarmisak isteriz diye edebsiz* lige kalkismalan iizerine. c kerem safrasi kesildi. Bir kac, edebsizin arsuligi digerlcrinin de ki emetine mini oMu.
jy
Eds Iss giin efaai kerd hak, Han -firUiad u gammet ber tabak. *Tekrar Hazret-i ha efaal edince A Hah, sofra ve tabak kin tie ganimct goaderdi.*
Bu beyt ile de
JK
#u3\
Yam ; wMeryeni o gokden bir sofra sen den bir ayet hayjrlmsin* 1 .*
fu Isa dodi ki r Ey bizhn rabbimiz dan Allah; bizc indir ki cvvelimizc de, ahirimize de bay rain ol$un ve (mucizc) ulsun, Bizi nziklandir. Sen rizjk vcrtnlerui en Ayetine ima ediliyor.
Isa Aleyhissclam'in diiasi iizerine, mucize olarak gdkden bir sofra geldi. Las in ondan bir $ey abb saklamalan men edilmi&dh
(COi &iiro-i Bettors : til. fGJj Sv.rr-i :idt>; Hi,
11
Ba gitsfrifran <?deb biigz&stend, Ciin gedayan %&$&$& berda$tend s "Kiistahlar tekrar cdchsialik eLtiler. Yasak hilafma rikm ctkin ycyinti jlirj saklaimya basladi1ar. Yani; hem yeyip kannlanm doyuruyorlar, hem de oikin yapib evlevine gdU'ir'ayorlardi. Kerd tsd Ed be iâmd fci i+i, Daimeat u. kem negerded &z zemin. \.l. h-/i-i;[ -i tsa otilara yalvartrcasma dedi ki : bu sufra daimidir, Arz iizerindcii eksiJmiyecekdir."
il
87 ^-^ j'>* ^ -*M j** Bed gemani kerden v. hirs avert, Kiijr bd$ed plyi hdn-i mihteri. "Biiyiik bir zatin sofrasmda butunub da doyulnnyacak diye sii'-i zaiina Hiismck ve bus ve tama j^ttsterib ac gdzluliik etmek, kiifran-i ni'met olur, Evet Kerim ve ganT bir kimsenin misafiri olup da, doyulmiyacak. yahud ak&jama, ertesi giine sofra ijikmiyycak endiaesine dd^rnek, o endi^s ile, bir kac, lokma faaila giieiirmek ii;in eigremeden yutmaya kalkisimak, yahud birazdan acikirsam yerim diye sofradan bteberi kaldirmak, mimascbetsizlikde-bulunmak olur, Allah; Ekrem-ul-ekrem indir, thssri sofrasi biiliin roaiiliikaata aîkdir. !êyh Sa'di'nin. dediî glbi :
tlft
Yct yiitfil, Alli'ili'ns tunt'iini bir sofrasidir. Hi- in dc t> MiJrada dost, diismati ayirl edflmest.* Boyle bir Rabb-i Ekreir.'iii, Isa gibi bir nebiyy-i a'zama imiciie olarak. gonderdigi kemavi bir sofraya oturub da, onun yetimiyeceginden T yahud kesileeeginden end Ifayfi diismek, eJbetde ve elbetde edebsizligin katmerli&i olmak icabeder. 88 Zan gedd rxlyari-i nadide zi dz, An der~i rahmet ber isan ud jirdz. *0 dilenci vuratLi, fjurmemis adamlarm Uirsi yiiziiiiden, ken dil crime; ilahi Jtahmet kapisi kapandi. Kufran-i nimet ku5tahltg)na ciir'et eyliyen birka? edcbsizin ugursuz^j lugu. baskalarma da te'sir etdi. Onlan da nimet-i Rabbaniyeyi tatmak saadetinden ma brum birakdi. Hazret-i Pir. vine bu bahsi genifiletmek icin bir HadiG-i crifin mealine telmihan buymuyor ki ; 89
ci\ tj -U
Ebr ber nabed pey-i men'-l zekat, Vez zina iijted iieba ender cihai. Zckal verilmcdigi icindir ki: buJul Efclib yagnuir yagdirmaz. Ziuadart da etrafcta vcba zulu'ir fdcr. Hadis-i erifrie : Bes ciirmo mukaabil bes ccz'a \ ardir : Bar kavim; ahdijii bozarsa, AHaJi onlara dusmanlannt musallat cdor.:'
AJIah'm emirleri hilafma hiikiim veriflerse, aralarmda fakr u zaruret yayilir. lderitidc fuhus yaydit-sa, iilum dt ôgalir. Kileyi, teraziyi cksik tiller ve cksik tarlarlarsa, memfckvtlcrinde bitt bitmez; kithgn ugrarlar, (30
Zek&l v<-riiiiyn<<l< itlurlnrsa, heldrli-rini' yafcmur yaj>iRZ . buyurulmustur, Yme bir Hadis~i erifde; mealen : -Yatmuruii yaguiadigim gdruncc, insardanii zekat vermedikleciai; AUah'in da hazine-i llabiyye&mdeki rahmeti gbndcrmechgini anlayiniz. Keza veba gibi bulaîci hastaliklarm yayiidigmi gbriincc, iina rezaletinin mcydaiu aldi&im bilmi? olmiui.- buyurulmugtur. 90 ( > ^_^br j $ \ j 3 jT Her pi ber tu 6yed ez ûlmdt ii gam, An zi M bd ki vii giistdhist hem. Zulmeldifn, gaindan, kedtrdun sana her nc ariz olur&a, onun sebcbi knyidsizlik ve kusta1ihkdir. insanm bazan nuraniyyeli, zulmaniyytte; kalbi safasi, gam ve kedere tehavvul eder. Di er tabirle, kalbinde sebebsiz bir aikinti peyda olur; jnsam raanevi bir sikinti kapJar. 10 o hal Alteh'iTi yasaklariTidan kacmilmami?, kdtuliiklerden birinin irtikab editmi? olmasindan husule gelir ki, o hale vicdan azabi denilir. Boyle bir hale ugrayan kimsenin hemen ssdk u ihlas Lie giinahlanna tevbe etmesi lazim gelir. Nitekim Mesnevi'nin diger yerinde : -Kcndinde gam bisseyleyince hcmrn istigfar et. Gam, emr-i llabi ile miicssir olur. denilmijdir. Bundart baks>, bir kimsenin iiahi emir ve yasaklara karî kayidsizlik gostermesi kababali. nefsine do munhasir kalmaz. NLtekim ; 91 Her ki hi ha IcJ kilned, der rtih-i dast> Rehzen-i merdan ud it n&merd bst. t^Dost yolunda kayidsulik edeit, baskalaTinm da yolmiu vurmufj olur. 0>le bir $ahis merd dcgil, nanierddir.w 121
Evet m' kujisonln ilahi emir ve yasakbn twihlntmpiiir?.si, ba^k;'' iri ietn kotii Srhek ts^kU ader. Hufcusiylo o kimse; hocy Iso Ulobesinin. geyn ise dervislerinin, amir ise maiyyetindeki me'inurlann aile rem isc eV halkmin yoJ keiieisi olur, tnsamn tabiatir.de taklid hassasi vardii". Hem de en ziyade biiytik tamnmi$ olanlari tsklid etmek ister. Bunuti iqin reis akmlarm, sef oiiinlarm maiyyetlerini ve kendi Serine tabi glardan. dftgiin* raesi. onlann laklide yeltenecekleri hareketlerini islami esaslara tatbik etmesi lazmi gelir. Aksi halde hern sapik, hem de sapitmis olur. , 92 i edeb pur ihIt getest in felek, Vez edeb -nurs-tim u pdk timed melek. Felek: cdebi dolayisiyle, nurlu melek de, vine edebi yikundeu masum ve temiz nlmusdiir," Cenab-i Hak; felegi de, melegi de, sair mahlukaali da yaratmi, on Ian n devami ve bekaasi icin de ilahi bit nizam koymu^dur. tnsandan baka hie bir mahluk, o nizam baridne cikmak ve ALlah'm emdne karî koymak edebsiz]iginde biilunmarruadir. Binaenaleyh emre itaat vc edebe rinyet; felekleri nurlu. melekleii temiz bir hale getirmi?; ve melekler hakkinda :
t*
Yani ; *A11ah h in kcndilerinc olan cmirlcriue isyn ettnozler* 2 - medhi, sadir olmusdur. 93 Bud zi giist&M kiisuj-i aftcib, iid azazili zi ciir'et redd-i bdb. Giiuejiii tutulmasi, kiistahlik neticesidir. Azaatil, yam, $eyUnw rahmet'i tlahijye kapisindan kovulmasi da edebsizce tiian L-ur , ctmdendii'.
Buradaki kQilthlik, Citine^dun dyAdc insianlarda, husualyle Ofiu oiibud laniyibi dogarktti. /r>v;iN: ûHrkcn ve batmken yertepe kspanib secdt eyluyeii ihsaularda >'' nrrckdir. Guneiin tufculmaiu da. onn tapa:dar;i: mabud d:ye lapti^miz Guncî i-m'Liyor musunus? Ay kttrsuvm araya girmesi, stzi onun ziyasindan mahrrn etdi, Onu da sizin nazanmzda sdnuk burskdi mealinde ma'nevi bir nLar olmftltdiF* iik'/.i iariliLer ;
Bed zi glislahli kiii-.s'il'-i Afitali.* i
u-jisra'ma *Guncsi; parlakligma gilvenmesL ve kendi-sini bogenmesi kii>iliibltgindan tutului da bir miiddet ziyasmdan mahruni kalir. diye mina rei'mi^lerse de uzak bir tevcih yaprnislardir ssmrim, Cunki Giine^ tutulinaaniH fenni sebebi malumdur. Ay 'in. Giine^ ile Diinya arasma girme-:jnder( olur. Ktisiif esnasmda, Guneîn xiyasi sbmnes; Ay'in mani olmaiiyle o ziya. ya kiamen. ya temamen Dunya'ya V.&ytl olmaz. Azaiilin merdudiyetine gelince : melekler, halifetullah olan Ad em Aleyhisselama aldiklan emre uyarak seede etdikleri halde, seytan kibr ve *.;ui-urundan secde etmemis. tavaf-i llahiden sebebi sorulunca da : *Beni .itc^den. onu toprakdan yaratdm. Su balde ben ondan hayifbyim* diye bir mantik kiyasi yapmi^dt. Ilahi emrc karî ilk defa kiyas yapamn Seylan oldugunu Hazret-i Mevlana bey an eder.
^tdytan; bu cevabmdan sonra :
^J^
5*TE
* *
Yani : "Ya Rahbi; beni azdiriîn hakki i^n 63 .- diyerek sapitma filini Allah 'a isnad etmek kiistahligmda bulunmu^du. Iste itaatsizlik ve o kiistahhk. kendisinin ebedi reddediimis've lanetlenmis olmasmi icab eidi.
(62! Sure-i Tatuitn : S.
tea 3 SUM-! Hicr r 3$.
-G&KtiSECEClNl, ItU'YASINhA TEB$llt ETDlKLKIil T/MilB-l lLAHt 1LE PADJAHIN Mt'JLJlKAATI"
94 if J ^W j Jj >*,'! Jit J*^ D&t bHkdd ii kenar dns girift, Hemgii v$k ender dil if) cane$ girift. Elini, kolunu agdi vc onu kucakladi, Ona ask gibi kalhindc vc ruliunfly ycr verdi.w Padigah, manevi doktor ve kamil seyh demek olan o hekim-i ilah-iyjl gdriince, koup dini sikmak ve boynuna sanlmak sQretiyle ihtiramda bulundu. Bunlan yapmakla hem muridane bir edeb gosteriyor, hetn de RagCH-i Ekrem'in iki stirinetirti iera edivordu. (Ca'fer bin Etai Talib) ki Hazret-i Ali Raaiyallahii anhumamn bii* yuk biraderi ve Aleyhissalat Efendimizin amcazadesidir Habeîslan's giden islam muhaeirleriyle birlikde Mekke'den jikmi^. Habesj diyarindu ve Necai huzurunda miisliimanlari miidafaa etmis, hi cretin yedinci s**l nesine kadar orada oturmusdu, O sene Habejistan'daki butiin muslumanlar kalkib Medine'ye geldi* ler. Fakat RasuliiJlah Hazretleri Hayber gazasana gilmisdi. Onlar da oray* gitdiler. Hayber'e vanIan fetibden scmraya tesadiif etmisdi. Hazret-i Peygamber; Ca'feri kucaklamak, alnmdan bpmek, Yaradl li ve ahlak itibariyle bana benzuirsJri.* demekle taltif buyurdu, Ca'fer da bu hitab ve iltifatin sevkinden bila ihtiyar oynamiya ballad i, RasuUffl Ekremin nes/eli hareketi men 1 buyurmamasi; sema\ dever&n, kiyam gi' zikir harekatinm cevazina sofiyyece delil sayiidi. EM Hiireyre'den rivayet edildigins gore Nebiyy-i Esfak Efendimij torunu Hazret-i Hasan jle de kucakla^misd:, Alusafaha ise Hazret-i Ca'ferle birlikde gelen Yemeni] mU&lumanlarn hem selam. verib, hem el sikmalan iizerine taraf-i Nebeviden Ycniclil4 musafahayi size siinnet yaplilar. buyurmasiyle suneti-i Seniyye arasin! girdi.
95 Dest u pt^dnif bustden girift, Vez makaam ii rah piirsiden girift. uPadiâh, tabih-i Ilahinin elini vc uliiim tipniege, makaamindan ve yolundaii, yani, nreden buUinduûnu ve nc tarafdan geldigjni sormaâ balndt.
96 Put's piirsan ber keide$ ta besadr, Guft.genci yaftem ahir bcsabr. Sora sora meclisin ba sedirine kadar gfttiirdii ve nihayet sabir ik nanevl bir ha zinc buldum dedi," Keza :
97
/ .^j j j^ V* \S
Kj&S ^**' #**& & Guft ey hedye-i hakkii def harec, Ma 'nii essabru miftahul ferec. "Allah 'm bediyyesi ve lahmetin, meâkkatin gidcritisi, (Essabru mifluh-ul-fei-ec) Hadis-i Strifinin mucessem matiasi; dcdi. (Essabrii miftah-ul-ferec) bir Hadis-i erifdir ki *Sabit, seVin? anablartdir* mealindedir. Tabib-i ilahinin gehî, padiâhi sevindirdigi ve o sevince sabir ile eristigi itjin, Hz. Mevlana ona miftah-i feree Hadisinin nii'inisi demigdir.
124
125
!>iJ
J 1 j- *
t- tftfJ <s l
Ey likaa-yi tu cev&h-i her siial. MH^kil ez tin kai scved bf Kit u fcaaJ.
Ey goriinusii her sualiit ccvibi olan hekiin-i fifth!} .siial v.e cevsiha liatet icalmaksizm. insiimn miiskili, jebi gormeklc hallohmuverir. Hakiki mursidler, it$ada muhtac olanlan, her vakit so'zle degil; basari da fi'len ve halen irsad ederler; Nitekim Aleyhissalat Efendimiain sade sozleri degil, fiilleri ve hailed de umrnetin irsadina sebeb olan siirmet ciiTnlesindendir. Ulemadan, mesayihden bir zatir. der si ride, yahud meclisinde bulunuldugu vakit, bazi miigkillerin sorulmaksizin hallolunuverdigi hepimizee de teeriibe edilm^dir. Boyle bir sey oKi&ca, tesadiif der get;eriz. Evet Tesadiifidir, fakat her vakit Dlmaz. Cunki her zaman kendirnizde o sidk-i leb r kalbimizde oyle bir safvet bulunrnaz, MiiKJmdur ki iki ayna karîlaît, ikisinin de sat hi temiz ve parlak olursa bii-indeki akis, oburiine de in'ikas eder. Evliyaullah hazaratinin kalb ay nasi, daima nurlu ve eilalidsr. Onim i?in lalibin mi.tskilini ke^fecler, onun kaabiliyethie gore o miijfeiJi ya sdzle, yahud fi'l ile halleder. Yine padiab dedi ki : 99 Tercemdrd kerqi mar a der dilest, Destgiri herki pdye der gilest, *Ey tabib~i tlahi; sen. kafbimizdelti sirlarm tcrclimant, camura saplamp kalmjs yam, ack ve muhiac kimselerin arkadaî ve yardimc j sis j n. 100
Merhaba ya Mticteba yd Murtaza, in tegab cdelkaza zakal feza.
Ey in tic if ha \<i iniiiU'û nhni tfibtll i tl. ihl m-i U.iii.i liu<, geld hi. St'ii lîybuluisaii kaaa H^lir, (exi iliirnlir.Merhaba; boa geldin, safa gcldin mnktwirurtda kullanilmasi lazim geirn bii L tibirdir. Gel en tarafmdan vl- M : :liini nievkiinde soyJenilmesi dogr u ctegildiT, Her nedense kimin tarafindan soyleniimesi jcab etdigi duûniilnieksizin siiyleniiiyor. Merhaba tabiri, Hadisde de varid olmu?, Haaret-i Aii'nin hernsireai (tlmnui Hani) ile, Ebu Cehlin sonradan islama gelmis ogiu (ikrime) ye buzur-i Nebeviye geldikierinde irad buyurulmu^dtif, Miirteza ia'ftj keridisinden Allah'm r&zi oldugu tit manasmadir. Billi^ssa Hazret-i Ali kerremaUahii veche'niri Iskab-i aliddir. Bu beyitie : Kaza lEfelince feâ darahr. niese]ine ve i
Yani : Halbuki sen i^krinde iken (Habibim), Allah onlan Lizahhm(liriti deg'ildi* 1 ,- Ayetine iâict vardir. Mekke miisriklen, Easul-i Ekrem tarafindan ilahi azab ile tehdid edildlkga; *u azabi getir de gorelim derlerdi. Onu.11 iizerine bu Ayet nazil oldu. Kahmetenlil'alemin olan Peyâmber, aralannda bulunduk(;a nnun yiizii suyu htirmetine Allah, miisriklere azab gondermiyecegini beyin etdi. Vaktaki hicret vukit' buldu. Mekke mii^Hkleriniri r^hati kacdi. Kitlg a ugradilar, Medine'ye a dam ggnderib Rasul-i Ekrem'den diil istediler. Nihayet Mekke'nin feihiyie istilyya dii?ar oldular. Aleyhissalat Efeiidimizin mevcudiyyeti, dij^manlan icin bile siper-i kaza yerine gei^mi^di. Onun varisleri bylunan alimler ve arifler de btiykdir. Onlann da bir memleketde bulurimalan kaza ve belaya engel tekil eder, Kayiblari ise azabin gelmesini kylayJastinr, 101 ar^y o*t^ J^^l Ente mevlel kavmi men Id yetehi, Kad rada kella leillem yentehi. *Sen f kavmin scyyidisin, Senden ho^lanmiymi o tabiatden vazjfe?mezse helak olur.
(64) Surc-i Enrul ; 33.
t2
127
MB_.
Mevla kelimesi: hem azadh kole, hem da azad eden elt-ndi manasina, gelir. Hazret-i AH kerremallabu veghe, kolesi bulunan Kanber ftaziyallahu anhi afcad etmij, azadn&mesine mcalen u ibareyi yazmi^di : Ey Kan be rj dun benim kblemdin, hugthi be nim phi hiir a [dun, Bana ne v erilmis.se onlardan sana verdim, Su azadnameyi All yaznn^dir.u Mevla lafzi; sonra, buytik ve efendi manasinda kulianilmis, bu miinasebetle ve (Efendimiz) demek olmak iizere ulemaya (Mevlana) denitmisdir. Ha la Fas hiikiirfidarhginda bulunanlara (Mevlay) tabir edilmektedir. Evet; Allah'in sevgilisi bulunanlan sevmemek, insanm maddeten degil&e bile, manen helakini tnucib oJiu\ Hakkinda Allah'in gazabini celbeder,
unki iki dosldan birinln dugmam. digerinin de du^nam olur. Asr-i saadetdeki Medme Yahudilerindcn bazdan; Muhairjmcde vahiy getiren Cebrail, ecdadimizdan bazilarma azab getirmisdi, Qnun yerine Mikail vahiy teblig eylemis dsaydi biz de Muhammedi tasdik ederdik demiglerdi de; H
jy
Ya.ni : *(Babibim) de ki ; Kim Cehrail'e diiman oiursa (kahrindan gebeisin). iinku kendinden cvvclki (kitap) Ian tasdik edici (ve dogmltucu) ve mii'minler iîn ayn-i h Ida yet vt iniijde olan (Kur'an) i Allah'in izni ile senin kathinin ustiinc o indirmi^tir. Kim Alkih'u, mule Jc [(/rim-, peygamberlerme, Cebrail'e, Mi kail's du$man oiursa siibhesiz Allah d> (gibi) kafirierm dusLtiiiindu [ ' : . Ayetleri nazil olmusdu. Habib-i necib-i Uahinin en ziyade d us mam bulunan., hatta dusrnanligin: Rasul-i Ekvemin ha vat ma kasdetmek derecesine f'karan Ebti Cehil t
(135,) Sure-S Bt'kara : flT-S*8.
128
Omcyye bin Halef, Obeyy bin Huicf ve nmsuli, kenial-i zillet ve hakaarei,le tJldurtildiikleri gibi, kiyaniete kadar da iirnmetin nefret ve hakaaretine maruz kaldilar. Peygamberin dugmanlirindan Ebu Siifyan vesaire gibi bazilan da, sonradan dii^manhgi birakdjlar, Raaul-i Ekrem Efendlmi2in uluvv-ii cenabina ve alemûmul rahmetine iltlci ederek ebedi h(israndan kurtuldular. Aleyhissalt Efendimiiin dtimam bbyle oldugu gibi, ver3set-i Mu~ hammediyye dolayisiyle Allah'in dostJan sirasina geên evliyauHah'in diismanlan da boyledir. Onlar da fasid fikirlerinden vazge^mezlerse, kendilerini, AHSh'in gazab ve kahrina ugiatmi5 olurlar. Ha.zret-i MevlSnfl Mesnevi'de ; -Allah, bir salistn namfls ve haysiyyet perdesini yirtmak ve onu tczil otmek dikrse o gahsi, pak vo mukaddes olan gevatin nyihlamasma sevkeyler." der.
Cun auze$t an -meclis u Hdn-t kerem, De&t4 b bigrijt U burdender hzrem. Mli!akjiat ve yemekden soma padiâh. tahib-i tlahinin elinden tutdu ve harem dalraino gotiirdii.
O -HASTAN1N Hi\l,lKt GORMEK tîN PAd1$AH!N TABlB-t tLAlilYt DNUN BA UCUNA GOTtRMKSk 103 Kissa-1 rencur it Tenc&ft bihand, Ba'd ezan der pij-i reficHres niand. Has tarn ii ve hastahgm ge;mi ini anlfttdi, Sonra hckimi, hastanin karisina oturtdu,* YanS; c^riyenin nasil aliiub ne suretle hastalandigmi ve ne yolda tedavi edildigini etrafhea anlatdi.
V; 9
1ZS
Nufsini tadavi etdlrmek Lstlysn bit rfLhun, dah* R5ik?wi iielsarn hastaliklardan fcuTttthnak ve hakiki jifa bulmak isteyen bir iiiHatun manevi doktor demek olati miir ? id-i kamil huzurunda hie bit s.ey'j ghrteraemesi lazim geldigini Hazret-i Pir, bu beyti ile ima ediyor. Nastl ki hasialik arazimn bir hekimden saklanmadigi gibi ^ giinki saklamhrsa tedavi tsmam elma^,. 104 Ring-i ru vii fuxbz v. Kaar&re bidid, Hem aldrnd t$ hem esbabe$ fenicL Tabib; hastanm lienimi, nabzmi ve idrarim giJrilb muiyene etdL Hasiahffin hem alametlerini, hem seboblerini smp dinfcdU Eski tibda idrar tahlili ie.in fenni vasitalar olmadigindan hekimler idr5nn rengtnden, dum, yahud bulamk olu ? undan ve kokusundan hastabfin nev'ini kesfe cali^rlardi. Tahiti illW de, hekimlerin adeti veehile hastanin yuzune bakiyor. sehresinin sararmis, olmasmdan sia'fmi anliyor, nabzim muayene edib darbelerin hafif ve sMdetli olusundan bir seyler anlarnak istiyor, idrarim gcirub oradan hastaligin nev'ini te$hise calmyor. Ondan sonra da hastahgm neden iiihur adigini ve seyri esnasinda ne gibi alametler gosterdigini sorub ogreniyordu. Bundan sonra : 105 ju'ôjT jVj &*$ <^M *$ Gujt her darUM i0rt kerdeend, An imdret nxst viran kerdeend. -Dedi ki: iibiir hekimlerin yapdiklan tedavi, yapiti ve slfah bir tedavi degildir. Hastayi harab etmisler ve zayif d il sunn (isle r,
j^j^
I' *W*
Bi fiaber bSd^nd hdl-i derun,
no
-dliivtiiiiih hnlipMliii h.ilirriliu i>kunniisl;jr. Ltdikicri iftlrnduTi îiii i l)ilmt'dikh'ri ittiJdr liiliriv . f!j i)i.ve *> hdikleri davadan Allalva sipiri i-
nrn.B
107
c^j jU^ I } if $ 44 Did renc u kef îid bervey niih'uji , Lik piTii-mTi herd ii ha sultan negiift. Tabib-i llahi bastallgi gordii. ftizli hastahk ana belli oJdn, Lakiu biltlJu'iui gizJedi. padisaha soylcmedi^ Bir Hadis-i êrifde : i A Hah i ii bir takim kullan vardir ki, iii^nlann ahvaliui alamttterindeii bilirier. buyurulmugdur. Diger bir Hadis-i erifde de ; Mii'niin'in firasetinden, iyi kavrayisitidan cekiitiiiiz, Zira o, Atlah'm nuriyle Ijukisr vc gbrur,* deniimi^dir. Aj-icik dikkat ve zeka sahibi olanlar r gordiikleri ve goru^tiikleri kimselerin ne haide bulunduklanm; aagj-yukari bir isabetle tahmin edebilirler, Bir parijacik zeka ile, kaTîsindakiniti az da oha hiiviyyet ve
:nah.iyyetini anlamak mumkun olursa; AUahm bir Jiuru olan firasetle bakanlann neler gbrebiJeccEli diiûnmeye bile degmez, Tabib-i llahi de bu kabil firaset erbabrndan, halkj dosdogru anliyabilecek keîf ashabjndan oldugu i$in. cariyenin hastaliîm tes-his hususunda giidiik tekmedj. Lakin te^hisini padisaha bildirmedi, bir muddet gizli tutdu.
108
Re lice ci sajra vii ez sevda nebud, Buy-i her hQyzii.7n bidid ayed zi dud. "Cariycnin has tali gi, safradan vc sevdadan deÛdL Her odunun kokusunun dmiianindan belli oldugn gibi, hastalifin mahiyyetini de ban arazindan nnlanu^di." 131
Evet bir odun parkas i yandigi vakit duinan îkar Onun burnumufca aksetmesiylc yanan cismin ne oldugu farkedilir. Marsikla, ddagaci kckusunu ayird etmiyen fair burunun, burun olmamasi lazim gelir. 109
Did ez zarty ku zar-i dilest, Ten Hoest it 6 giriftar-i dilest TabIb-i tlahi, cariyenin za'fiadan ardadi ki o, kalben zaifdlr, Viicfidfi afiyettedir; fakat gonlil hastadir.*
J^W> J 1 ^-W-
J^
* A%ki peyd&st ez zarid dil,
Nist bvmdri gii bim&ri-i dil Asiklik derdi, kit I bin in Semes in den bellidir. Hif bit* hastalik, g-ijiml hastahgi gibi degiidir. Buradaki (Bimari-i dil) : tababetce malum olan kalb hastahgi zannedilmesin. Vaki'a o da nuihlm, belki de tehlikeli bir hastahkdir. Fakat Hazret-i MevLana'nin Bimari-i dil* demekden maksadi, o degildir. Zaten tab&betle tasavvuf ve i'irde (kalb) ve (dil) kelimelerinin manasi ayndir. Hekimlik, kan deveramna hbmet eden USKfB (kalb) der ki; onun Tiirk<;esi; (yurek) dir. Tasavvuf ve fiirde ilhamlarm ve duygulann zuhur yerine (kalb) ve (dil) tablr edilir ki, onun da Tiirkijesi : gdnuldiir. tgte bu gbnfun hasta olmasi, hi^ bir hastaliga henzemez, Goniil, insawo hi a merkezi oldugu icin, onun lztirabi diger uzuvlan da rahatsiz eder. Gon olden maksad: tababetce belli olan kalb ohnadigi igin, hislerin merkezi kalb midir, dima midir mutiakaâsi a^xlmaz. Evet. Gon Id hastahgi diger hastahklara benzemez. Onun zuhuru da, seyri de, iztirablan da bambaskadir. Onun 19m erbabinca kolay teshh olunur, Heklm-1 tlahi de fir&set ve kesif erbabindan oldugu iîn, eariyenin kalb! iniltisini duyunca, onun goniil hastasi oldugunu anlayiverdi, 13*
111
JUep4 atk z\ iJlethd cilddst, fk iisturl&b-i esrdr-i Budast -A$ikm derdi, diger dertierdcn syndic. Ask, Huda'nin strlarim belli eden bir (us tar lab) ve bir va&U&dir.* Goniil hastalifi bajka hastalik Java b&nzemedigl gibi; ajikUk ve afkS derdi de diger dertlerin gayridir; tedavisi, diger dertlerin tedavisi gibi degildir. Yine o ak, ilahi esrartn usturlabidir. Usturlab : Miineccinilerle muvakkitlerin kullandiklan irtifa aletidir ki, onunla zamara tayJn ederler. Minare, kule. dag, tepe gibi yuksek yer lerin yiiksekliîni; kuyu gibi cukur yerlerin de derinli ini anlariar, Daha baka liususlarda da kullanirlar. O yoldaki tabiat arlanmn anlaîlmasma, usturlab, vasita oldugu gibi, JlahJ sirlarm idraki de ancaK agk vasitasiyle olur.
112 Aiki ger zin set u ger zan serest, Aktbet m&ra bedan su rehbercst. Asiklikt eerek bu basdan, gerek bbUr bajdan olsun; akibet, biii
t a i'ii fa gjjturecek kiliivuzdiir." Bu beytin izahirxda arihlerin roiiteaddit kavilleri (deyimleri) vardir, Bazilan (Zin ser) ile (Zan ser) i hakikat ve meeaz ile te'vil etmigler; A^k, ak oldugu cihetle, gerek hakikat ve man a tarafmdan olsun, gerek mecfiz ve suret cihe Linden zuhura gelsin, (Mecaz, hakikatin kbprltsildiir) sbziince, neticede bizi hakikat makaanuna ve vahdet nokta&ina iletir* demislerdlr. .Allah kullanni sever, onlar da Allabi severlcr,- Nairn -1 Celili mucibince, seven ve sevikn cemil-i mutlak, yani Ha^ret-i Hak'dir. Bazilan, 133
Mmtl-i ntutlaktn muhlBllf jftkiltord* fdrt)nri Uwillltartnl mushed* edlrice, dngmdan doftrtiya terelli edene ymit'lh lr< , vu mualiuri riegH, onlardakf zahiri severter, Bund arilayafellmek iijin ay mi lie wiidaki aksi gbzbnuiit- j^tirmelidir. Kainatin her zerreii, Allah'm EecelH aynasidir ki, onlara (Mazhar) Hakkin tecellisinc (Zahir) demlir, Erbab-i kemal; her yerde ve her jt-ahir oian o ccmali sever. Bazilan ise bu kemal derecesine vasil diklan icin synaya bakatti degil de aynayi sevmek kabilinden olmak vc seyde olamauzere
zabirden gafiet ve mazhara muhabbet beslerler. Muhabbet ve merbutiyetlerinden ketidilerini kaybedecek; kainati, hatta kendilerini mnsiikundan ibaret gorecek bir hale gelsrler, (Mecnun) diye ôhret almi$ olan (Kays), irjte bu kisim asiklardan idi ki. son zamanlannda ziy a retina gelen (Leyla) yi taniyamsnuf, FuzuJi'nin tasviri vechile : Bende olan dikar senain, Ben hod yogwn, al ki var zensin!.. Ger ben, ben isem; nesin sen ey yar'... Ver sen, sen isen; neyim. men-i z&r?<, dttttffdir. (Yiiniis Ernre) ise, Mecnun 'tin nihayet Ley lay a olan ilgisinden kurtulduguau ve mecaz kbprusunii geeib hakikali buldugunu onun lis&Kihdan 6yledi i : Yurii Leyla ki ben, Mevidyi buldum, Leyla Leyla derken, Allahi buldum. beytiyle aiilatir. tfte {zahir) sevenlerin askina (hakiki), (mazhar) i lievenlerm askiiia da (mecazi) denilir, imam-i Suyuti (Cami-u-ssagir) iride, bir Hadis-i serif nakleder ki, jnanasi :
-Bir kimsc asik ols&; ifletiiu miihaiaza edip simm saklami; nlsa ve halde ikon blsfc: schid olarak vefat ttmis, olur.* derrick dir. Mevlevi ariilerinden (ênidi Dede) bu Hadisi u surety tîiba* ve tazmin eylemiûir ; Mifdt-i rausaffa. wM degil ruy-i diUirai. Kim; gorrneyesin anda bugiin Hakki hiiveydd'-,
134
Bu pcndiini gu eyls (jhniil kiw hudur evi& t IMl verdigine sidk He ver c&nxitt zlrd: Men mdfe mikel askt fekad mdte sehida.* vMccsi; Jiakikaliji koprijîidiir- sSz.U. hakikat semtine mecaz kbprusii vasitasiyle geîlebilecegini, ak-] mecaziye tutulanlann neticede ajk-i hakikiye geêceklerini anlatir. Nakledilen Hadis-i erifde isa aik olub da iffetini muliafaza ve askini pizliyerek blen kimsenin, êhid olacafj beyan buyuruluyot. D&mek ki iffet ve ismeti muhafaâ etmek, êbvani ve nefsini bir emel beslememek sartiyle ak-i meeazl derdinden blenler de gehid hiikmundeymifler, Acaba niîn?.. Malumdur ki ak: Bir yere bagianmak; aîkâsi: bir c-err.ale tutulmak tiemekdir. Bir cisim bir yere baglanacak olursa gertji serbestisini kaybeder, fakat miiteaddid baglata tutulmakdan kurtulur. Veievki mecazi olsun temiz bir ajik da, sevgilinin kuiu h kolesi olur; diger baglardankurtulub her tftrlu kayiddan azade buiunur. Ey yar; scnin esirin oldmn, her rabitadan balas buldum, diyebilir. AHali yolunda ilerlemek isteyen kimscnin herjeyden once kendisine a yak bagi olacak kayidlardyn kurtulmasi, kalbinde baglilik adma zerre kadar bir ey bulunmamasi lazimdjr. Iki kimse tasavvur edelim. Birinin muayy&n bir sevgilisi yok. Fakat cank-cansiz sevmedigi bir ey de yokDiignde zumaya, Iiamamda kumaya a^k- kabi linden her jey'e bir ba Ijli3 var, Digeri ise ask-i mecazi ile birini sevmi?, diiriyayi ve otesini kalbinden îkarmig, yalmz dildarma rabt-i kalb ve hasr-i fikreylemis. Her sayden kurtuimu^. ancak bir rata t a He ba^li kalmis, Ac aba bir bagdan mi liurtulmak kolaydir; yoksa inceli, kali nil ; yiizlerce, binlerce kordiigiimlii rabitalardan halas olmak mi?. Elbetde lek bagdan kurtulmak kolaydir ki, i) yegane bag da bir miirsjd-i kamilin himmetiyle ^dziiluverir. Iste ask-i mecazlnin, hakikal kbprij&u olmasi; Hazret-i Fir 'in de : Âîkiik, Tie suretle olursa olsun bizim iîn rehber-i hakikatdir> buyurmasi, bu it i bar ile olsa gerekdir, Yoksa Hazret-i Mevlana : *Renfic Lnciiab dolajisiyle htisuli- : >.- ( f n asklar, ask degildir; ueticc si utaiup nrlanma.va varan bir hevesden ibareldtr, buyuruyor. urasi da vardir ki, erbab-i kemal; mecazi bir muhabbetle miibtelay-i
cemal olanlan eksik ve o yoldaki nazp.rlan manevi ciinijbliik sayarlar. Kitekim Mevlana Cami kuddise sirrubti : Namahrem yiiziinc bakmakla gbziin ciiniib olunca, otia nedamet yaÎeriyle ku*Ieldir. demi^dir. Ayi legtnde miisahede rdiyortim* ; ani, tcemal-i Hakki guiellerin yiizLinde gbrijyorumi diyeri Fahriiddin-i Irakiye ems-i Tebrizi Ha^retleri
13a
bâa
*EiifcL'jick> îlit'n mi fif&di ki hnîu knirbnb giikyU/lLn* hikt rtmlyor sur du su>ii bakijorstui?" tarlzlnde buJuoinn^du. Bazi ârihler (2in ser) vt: {tun set) kifizlarmdan (siilik-i mecx&b) ve (meczub-i salik) muraddir d&mislei'dir, Burada biraz tafsilat vermek lazimdir; Sofiyye ki tap Ian; ehl-i tariki, (salik), (meczOb), (salik-i mec- , zub), (meczub-i salik) diye dort simfa ayinrlar. Sajik: Tartkate yeni girmis, benligi heniiz zail olmanms, dervisdir. Meezub: Allahm cezbesine kapilmi$, fena ve istigrak denizine dahp ayilamiyan ve kendine gelemiyen zatdir. Salik-i meciub : Siiluk ederek. bir hay]i miicahedelerden sonra cezbeye tutularv, arasirs kendine gelse bile, rr.anevi saiholuk hali gaJib olandir. Meczub-L salik ise : Cezbcsi siilukden once clan, belks de o cezbe sevkiyle siiluke girendir, rbab-i larikatin k&milleri ve kendilerine uyulmaya layik olanlari bunlardir. Diger tig sin if a uyulajnaz; uyulsa da bek* lenilen terakki husule gelemez. Qiinki : Salik miibtedidir (aeemidir) ; meezub da kendinde deiitdir, Salik-i meezub'vm ise r juur ve iradesi bazan ' yerindedir. Siiluk ve irad iein ise, $uur ve idrak gartdir.
Ask kelimesinin zikrolunmasi dolayisiyle Hazret-i Mevlana, ona dair bazi hakikatleri bildiriyor; askin mahiyye;inin akil lie kavramla:niyacagim beyan ediyor :
113
Hergi guyem lkr& erh u beyan, Ciin bh$k &y&jn havil bag em ezan-
"A ski ii serhi if in ne tiirlii hey an at da hulunsam, ask a gelince; yani, akin te'strini hissed ince siiy Icdikkrimdtn mahcuh olb rniti.i> 114 S-Aii 'lL" i '*t, jl l < J* J J C*J "J t >- t ** Ger$i ief!$r4 zeban ru$eTigerest> Lik i%kl bi zeban runnier est
136
Li sn ii i ii tdfilr vt iMV/ibi jjnrliik uIm An n>km hbytcnilmemi^ kulttmsi vt BOjionilmciii dfAll: IdNsidilmesi dahu parlakdu Hazret-j Pir, bir beytinde; *Biri, aîklik ncdir? diye sordu. Bertini îbi olyrsan anlarsin ccvabim verdim.* dedigini bildirir. i^te bu tarlf; bem veciz, hem de beligdir, Qv.nk's sayfalar dolusu yazilar yazilsa, saatlerce soz soylenilse yine ajkin ne oldugu tarif edilerae^. Hatta o tar!fler as, km hakSka'tine muvaiik olmadigi iîn soyJeyetii m^hcub eder, Onun iîn a^kin teisirirte giriilmeden, onun hissen ve aevken milaîlmasma âhgilmasi daba parlak ve daha miinÊip olur.
JlIj Jt il\ ii j Jr ^jfeLl jji- j $ -ul ,Ji*t ^jHjQiin katem ender ntiviten mi$it&ft, iin bkk amed kalem ber hod ihaftKalent ki ârâbuk yazib gidiyordu, Akm tefsiri bahsine gêlince, ichamraii] edemiyerek yanld!.* 116 Akl der jer/ioj pit har der gil bihiift:, erhri ik u aiki hem tfk 3^/t. "Akil, askin jerhindc âmura batmis merkeb gibi aciz kaldi, Askm
da f asikbgin da erhini yine agk sftyledi.i* 117 A/td& dmed delit-i d^tdb, Ger delilet bayed ez vey ru Tnetab.
Giieui dHili > iiu 1 Ciuin'Sjrfir an ondan yti?. rcvirme.*
Omiri vurlipmn ilnir Mmn dtdil Lhziiui
Hazrcl-i Pk, hu hcvt ll
Lisandaki tavsir kuvveti, kaiemdeki yazi^ kudreti ne kadar fazll olursa olstttt, askin hakkiyle tarifinde lisan yorulur, kalem yanlir, yahud kinhr; hatta lisan ile kalemi harekete getiren fikir de. a^km anlatilmaa oyle dursun, anlasibnasinda bi!e adz kalir. Binaenaleyh aski anlatacakJ yine akin kendisidir. Hltekim Gunein deiili de yine Giinesdir. Onun igigim gbrmek. sicak ligim duymak, yuvarlakligim ve hacmini miiâhede etmek, elbelde hah* kinda yazilmi? tarifnamelerj okumakdan. yahud ^Gunes. fair kiirredir kll Diinyadari ;ap olarak 109 defa, hacim olarak 1279 kerre biiyiikdur. SektM dane yildizi, muhtelif mesafelerde idart eder dive ona dair yapilan tx ri fieri dinlemekden daha ziyade, Gune^, insana ogretii.
Ez $>ey er $&ye ni$ani mxdihed. .êrris her dern nur-i can'i mi dihed.
-Golg*, Giinc^deu niaii vers* du, Giines her an, can minimi iwjia der. Golgenin rcieveudiyyeti Giineîn varhgina delalet ederse de bu delw let pek &onukdur. Rijhu nurlandiran, viicudiinii parlak bir suretde go km ren Gune$in kendisidir. Bunun gibi askm varligini ve nasil bir tatli bell oldugunu akil da fair dereceye kadar gcriir ve gostercbilir. Fakat omd gosterib snlaiiraya gahgmasi, golgenin Giinee varhk deiili olmasi kH lindendir.
119
,^ i
! î
uL
_it
J-" J 8 *-' -.-, -V T Sdje hdE> ared tiira hewi$iin seiner f Q'iin befayed sem& in$akkal kamer. i' \j 'in ikiye ayxilmasi iniicazesi Giines gifai zuhiira gdince. gijlgc sitn^ masiil îbi iiyku gptirir,
f^^ 1
^J 1
Yani : ^Kiyamel jakla^ti ve Ay, (ikiye) ayri]di a6 . Ayet-i Kerime.ine ve onun delalet eyledigi niucizeye iârel ediyor. Nybuwtiri' GGkizinci seriesinde ve Zilhicce aymjn onundan aonrakl n.ehtabh gecderden birinde Rasul-i Ekrem (S.A.V.) Mekke civanndaki ( Mine) de bulunuyordu. Miisrikler; bedir halinde ohm, yahud o hale yaklayrms bulunan Ay'in ikive ayrilmasim istedikr, Aleyhiisalat. Efetidimi? i i u h a re k parmagiyle iârct edince Ay ikiye aynldi ve biraz sonra birle^di. Miisrikler; Muhammed bize, biiyii yapdi, gozumiizii bagladi dediler! ;ikat o esnada yolda bultmub. bir iki g[in $pnra Mekke'ye gelen Kaafileirkiler de Ay'in yanldigm] gdrmiis olduklarmi soylediler. Bu kat'i mu'eiêye, baailan inanmak istemiyerek; Ay'in ikiye aynlma
i : /idisesi vuku bulrr;u$ o]$aydi ; Dunyanin her tarafmda goriiliirdu. demiÎcrdi. Lakin iddialan dogru degildir. Bu badise, ani olarak vuku buliaugilur. Evvelee haber ahnmt^. yahud ilan edilmi^ degildi M, o anda Dunya 1 .-.n her tarafmdan tarassuda (jikilsin da vukuu butiin insanlarca gorulmiig olsun- tFilan gece Ay tutulacakdsr* dive gasetelerde ilan edildii balde, gbkyuzune bakmiyan ve Ay tutirimasimri far k ma varmiyan insanIht yok degildir. Arzm kurevi olmasi, her noklasinda Ay'in aynj saatde L.iirunmesine rnani'dir, $u halde Ay, Peyg amber Eicndimiz'iri iâretiyle iki parâ olmu^ lakin ani oJdugu icin, baaka memleketlcrde nazar-i dikkati celbetmeml^dir, (lnîkak) suresi Mekke'de nazil olmu^, musJumanligin en zorlu diismanlanna kari okunmugdu. Boyle bir badise olmami? olsavdi, aeaba o 'ki^manlar ne yaparlardi?,. Maamafih, insikak-i kamerin vuku'u, Cin talihlerinde de yazilidir. Geieiim beytin mealine : Hazret-i Mevlana bun dan ewelki beyitde akli golgeye, a^ki Giinese benaetmifdi. Bu beyitde de ayni te^blhi le'kid ediyor, A$ki. Ay'm satbim ikiye ayiran rnucize kuwetine benzetiyor. Guneê nisbet kabul etmiyecek kadar. parlak oJan a skin, van in da. akhn pek Hhniik kaJacaglm vc adeta Jtiasal gibi uyku getirecegini siiyluyor.
< as j SQre-i Kamer : l.
[:;!
..
120
Z J. ^^Ji jâ- jt^ j j o^ ,sji-
#* ^
^^
Hod pdHfci der cifam pun s^n^s rtts^ 5^77is-i can bdfckt 6rd ems nist. Haktkaten Diinyada, Glinej gibi acaib bir gey yokdur. Fakat ch gune^! on dan daha acaibdir ki, cihan Giinesi fant oldugu halde, can giinc l bakldir, onun icin (dlin), yam gecmi$ zaroamn itibari olmaz.
Hazret-i Pir, bund^n evvelki beyitlerde agki Gilneê benzetmisdL Bi' zim alemimizde, yani Giine sisteminde en p&rlak cisim Giine^ olmakli beraber, aska nisbetle onun da fersiz kaldigini anlatmak iîn Dunya'dl! Giine$ kadar acaib bir ey oimadjgini; fakat canlan parlatan ask gun*. jinin on dan daha acaib olduiunu; zira onun baki bulundugunu ve dun, bugiin gibi itibari kayidlara bagli bulunmadigini bu beytinde ifade edi.l yor. 121 em$ der harlc eger d heat /erd, Mtteucm ft^m mis'i-i 6 tostnr herd.
diir
-Giine$, haricde tek olmakia beraber onun tasvirini yapmak mumktii*
122
r ems-i can feti fume dmed es es'ir, Nebwdeg der z'ihn ii, der fidric n&2$r, tan giinesi ki s akni-i esirin Mricindedir. Onun zihinde de, hAricdJ de benzeri yokdur.* 140
Evet; Ask, bnce Giirie^ benzatllmlf, > i k'ntt'lrncnln yiiceligliii Ki>:.tcrmek i(;in o te^bihdcn rucii (HlUml dt. Ciinki (iniui;, GUnes miz'uinfsi denilen ve bizim Dunyamizla bii-Jlkiin lOrdklenen birka^ seyyaredun Ihrtret alemde, bakikaten en biiyiik ve en pmhk dsimdir. La kin bu az,i^ met ve nuraniyyetiyle beraber, bir derea'ye kadar, onun tasvirini Yapmak Imkan dahilmdedir, Muktedir ressamJar ve fotograf^lar oyle duraun. mokteb cocuklan bile bir daire cizmek ve kenarlanna sualar resmetmekle, Uuneî s'oz onune getirebilirler. A^k giinesi lse, esirin haricitide ve tabint tlemimn fevkindedir. Binaenaleyh, o tabiat alemi dlhilindekiler tîn, <un ve ak gunesinin, ne haricde benzeri bulunabilir, ne de zihinde!.. 123 j\ Ji* jî jj> jj\ jj IT Der tasavvur z&t-i 6rd g&nc ku, T& der dyed der tasavvur mi$'l4 u. -Can giinesi zihinlere sjgmaz ki, onun misli tasavvur ve tehayyiil edi-
Bu bey it
NeMde der zikn it der Mric nazir. %
finsra'i dolayisiyle varid oUeak bir sual'in cevabidir. Faraza bin $ikip (i^yebilir ki; Can giineginin haricde misali oimadigim kabul edelim; fakat lihinlerde suretinin bulunmasina ne man! vardir?. Cevab veriliyor ki: Can ffiinesi zihinlere sigmadigi i s in misB tasavvur edilemez. Ciinkl can gunesi iienilen ajk h esasen sifat-i Hahiyyedendir. Sifat ise, bir itibare gore, ayn-i (itdir, Bundan dolayi, onun tasawuru muhaldir. Zihinde ve haricde minillnin bulunmasi da gayrî mumkindir. 124 Qu-n hadU'-i r&y-i em$ilddin Tesid, ems-i gariim asman ser cj#r kit fid, Ul
ticuli pitli!.,- Hazret-i Mevlina (Sems) lafemm ukri dolayisiyk bahsi (Se ms .j Tebmtj hazretkrine inttkaaJ cttiriyor. o manevj gun^n bensersiz zivasma karsi, cihan finnesimn mahcub oldugunu soyJiiyor. (Semj-i carum asmanj denikrek, Giinesin dorduncu kat semaya n,' B . bet eaiimesi, eski hey'etdkre {Astronomlara) goredir. Hazret-j Sems; nisbetinden de ardasilacagi uzere TebmUdir E*M*H Ullab Hazaratimn (Ma' 5 ukirO kismmdandjr, fiszm-i Mevlan&Vmn biiyiik o^Ju (Sultan Vekd) divor hi; .AHah'm asiklariyle maûklarjnin iic dereeesi vardir: (Hallac-i MansGr) birind derecedeki aiklardandjr. ikinci mertebe bunun, ucuncii mertebede onun fevkmdedit. B u (k. mertebe erbabs, halk tarafindan bilinir. Ma%ukin-i ilahiyyeden birind dereceds olanlan, asiklarm uciiiicu derecesinde bulunanlar yalmz ismen bilirler. ikind ve ueiineu derecede olanlan tamyamarfar Hasret-i fjems j^ maûkin-i jlahiyyenin sen derecesinde bdunanlardirndl.* E*et, Hazret-i gems, evbyaullahm (Mesturin) vani, gizli olanlarmdan idi Mevlana'mn menakjbmi yazmis olan (Ferldun Sipebsalar) .Semsi MevlBnfi'*ni baska kimse anlamadi. diyor. Hazret-j 5 s , B1 rf Mevlana li Rurujmek uzere Konya'ya gdmis, Pirincdkr hanma inmij: ertesi gun hnn kapmrnn finundeki bir peykeye oturmu 5 ; eins'iti gelisini kesfedefl Hwret-i Mevlana da oraya gitnu>, diger pevkede ve Sems'e karî otur-
mufr Her ikisi de bit miiddet sukut etmis. ve lisan-i hal ik konusmus. Sir zaman sonra HazreM Sems ; - Bayezid-i Bestami, karpuiun nasil yenilmesinin siinnet olduguna dad- kendisine habet vast! olniadigmdan onu vemevecek kadar Pevgambrre bagblik gdstermisdi. Fakat ZSt-i Blsalet giinde vetmis defa kti&fat ''derken, Bayezid :
fSiibbam ma a'zanu iani, Yani : Bcn ketidimi lenzih ve takdis ederiin. beniin sanim ne MyLikdftr,* demis. Bunun aebebi nedir?* diye soidu. Hazret-i Mevlana da ; Bayezid, bir veliyyî kamil D]makla beraber Easul-i Ekrem fS,AV.) kadar mutehammil degildi, Onun fdn mazhar olduû teeelliyyai 142
to.
lUila'yisiyte iiyU' dtjmiye ba^ladi AlvyblMUttil I fi mUiui/ \y-*' m Jit'i jîin Vil vfihud 100 kerre mazhar-i tecelli olur vt h#i luiinr l^lmmmuJ gosltffirdi. hiififan da, terakki eyledifei derectye nNln-tlr pvvelkJ derecesinln din bulunrnasmdan ileri gelirdii buyurdu Bunun iiierine ikisi de yerlerinden kiilkdiliir ve biribirterine sanldilar. Ilk rnulakaatin yolda ve Mevl&na'nvn dorsden avdetinde vukO buldu i.ij da rivayet edilini^dir. Hazrei-i Pir ile Hazret-i Sems'in sohbeti a3tj ay kadar devam elmi:,; ve bu miiddet balvet vt liyazatle gecrni^di. Hazref-i Mevlana, evveke Pedetinin halifesi bulunan CSeyyiU ii:irhaniiddiri Muhakkik-i Tirmizi) den hilafet alm^di, Sems HairttUvrJ rie kendisine sema etmeyi tavsiye eyiedi. Hazret-i Pit; talim ve tedrisi bsrakdi. Onuti feyz-i jrfanmdan mahruni kulanlar, Senfis aleyhinde sbylenmiye ba^ladilar ve onu Sam'a gitmeftr r nee bur etdiler. Sam 'a gidiinin asil scbebi: Oradaki bir frenk gencinin inusJuman olusu, onun mînevi makamlara yukseltilmesi idndi. Sems 1 jn iîybubeti. Mevlana 'ya qok te'sir gbsterdi. Halkla temasdan cekildi. Gun tin hirinde Sems'in bir mektubu geldi. Hazret-i Pir, sevincinden, sema' etmei',e ve tesirli gazetler sdylemeê ballad \- Hem de v gaielleri, Sems-l Tebrizi n amine nazmeyledi. Nibayet oglu (Sultan Veled) i Sam' a gbndunb Si'msi d&vet etdi. O da icabet gosterib yola ^lkdi. am 7 dan Konya'ya gt.;:;oeve kadar Sultan Veled, Sems'in arkasinda yayan yiiriidu. Su edebi delayisiyle Hazret-i Sems'in teveceiibiinii kazandi ve halLfesi oldu,
Burad^ bir hususu bildirmek lazirn geldi. Hazret-i Pir'in mesleki, Peyj'.ii^ber Efendirnizin siinnetine kemlliyle uymakdir. Su halde MevJeviilk. sunnet yoln demekdir. Nitekim kendisi : Men bende-i Kur'aviem, eger v&n dor era, Men H&k-i reh-i Muhammed muhtarem. Ger n&ki kilned ciiz in kes ez giiftarem, Bizarem ezo v-ii zin siihati bizarem. Yam : Ben; kul, kiiJe tsem; luir'aniii htndesi ve jVluliammcd'iil-Miibtat-'in yolunuti topragi, yami. ayagimn tozuyum. Eger biri, benim soilcrim* *Ieii bundan baska bir sey nakkderse: ondan da t nakktdigi sbzdein de niliatsiz oivrum buyurmtidur. Hal bbyle iken, bazi Bek'-aî me^reb mevli 1 wjkr Mevkvllik: Veledilik ve Semsilik narniyle iki koldur. Yelediler /iihd-j. S^msiler aski ihtiyar etmislerdir^ derlerdi. Bu sbz: beicyamn ta kenuisidir. Sijykyenkrin maksadi; kotij ijlerini ve Mevlana meslekiyle te'lifi kaabil olmayan hardsetlenm" ortmek idndir, llilinrnclidir ki mevkvingin: kolu. su'btsi yivkdur. Kurulu^ iarihindch. za-
u:<
mknimua kadar yetien mevlevi Arif (t-'ri, 5ems-j Mevlana'nin cazibesine tutulmuslar ve ; Feykii, donerii bir giines etrahnda, ManzGme-i êmslyye-i MevianavL/!.. demiglerdir. Bilfarz o vahdet yolunda bir ikilik buiunmus, olsaydi, ikisinin de Sultan Veled'de birle^mesi lazim gelirdi. Cimki arzettigim gibi Sultan Veled, Hazret-i ems'in halifesi idi. Gelelim bahse : Hazret-i gems, Konya'ya ikinci gelisinde evtenmi;, Mevlana'nm harem dairesinde buyiimiis, (Kimy&) isimli bir kizeagizi almi^di, Yine bazi kimseler Sems'in aleyhine kiyam etdiler. Garitadir kl bu kimseler, Mevlana'nm dersinden ve sohbetinden istifadeye alijanlar ve onu tekr&r tedris rahlesine oturtmaya alis,anlardl. NihJyet bir gece ems kayboluverdi. Aradilar, taradiiar, izini bulamadilar. Bu def a Hazret-i Mevlana da ems r i ararruya pkdi. am'a ve Tebriz'e kadar gittiyse de bulamad:. Fakat avdetinde : Sjerns men em, Kamer menem!. gazelini ingad etdi. Demek ki Remain (Ma'$ukiyyet) makaanu Hazret-i Pir'e verilmisdi. Konya'da Ejems namina bir dergah ve bir turbe vardir, Sems'e bir sii-i kasd yapildi&i, Mevlana'nm kuûk oglu (Alaiiddin) in de k a atiller arasinda bulundugu bazi kitablarda, ezeiimle (Eflaki Ahmed Dede) nin ' (Menakibiil-arifin) isimli eserinde yazilidir. Biltnemiz gereken sudur ki Hazret-i Pir'in goz kamastiran pariakligi, ems iie mulakaatindan sonra zabir olmu^dur. Ma'mafih :
Oyle rakende ki ol sem-'a-i nur, ems-i Tebnz ana pervane oluri..
125 Vacib timed qiinki amed ntim-i o, $erh-i remzl kerden ez in'timî 6, ems'in namt zikrediJinee, onun nimet ve ihaan iîretmden bir mikdarmi apklamak vacibdir.> 144
Yani : .Jkruni Ve In'ftm eyliyen kimscye t*ekkur etmek, in am ve ikram gdren kimseyt vadbdlr.* Bir de : Gorulen nimelin a$iklanmaai; Allah razi olsun, filan zat bana u iyiligi yapdi, denilmdai de nimetin ûkru cumlesindendir.^ Hazret-i PTr de bu liizuma binaen, Hazrct-i ? ems 'in namim kemal-i hiirmetle yadetmekle, ieêkkiir vecibesini yerine getirmi oluyor.
fit nefes can dtimenem ber taftest, Buy-i pirdha-n-i Yusiif yaftest. -Bu siirada can, Yfislii'dn gomle&i kokusunu aidigi iîn, etefimden yakalamigdir.*
^L c-jtf j* iS \ J jX i Kez bertiy-i hakk-i sohbet salhd, Btiz gu hali ez an ho$ halhd. Yil\uir.<i olan sohbet hakki iîn, o ha halEerden, bir halt ohun izah tt demekde ve Have etmektedir ki :
128 Td zemin it dsman handan seved, Akl ii ruh u dide sad gendan eved. Ta ki yer ve gok gulsiin. Akil, riih ve gMz de, &rx ve semaam yiii misli sevinsib.x arihlerin beyamna gore buradaki (Can) dan maksad ! Hiisamuddin
Celebi'dir ki f Mesnevi mukaddimesinde :
F: 10
Ve Jnckuimerruhn min cim-iUbuyumlmuû ki. iiakikaten, H&eret-i Fir 'in ruhti kad;jr muaszeg bir vucud-ii mukerrem idi. Zaten Mevlenlikde gileye girmis ve hizmeie baâmis olaft yeni dervi^Jerc (Car ; ) tabir ederlerdi ki, bedenin kesafetinden kurlulmasi ve ayn-i ruh olmasi icin bir hayra yormakdan ibaretdi. Ite Hiisartiuddin Celebi, Hazret-i Pir 1 in cms ismini yad etmesi uterine, YusQfiin gijmleginden Hazret-i Yakub'un duydugu kakuyu hissetrm; Ya Mevlana; ems ile geijirdigimiz hoij hallerden birinf olsun izab buyurun ki. hem afak, hem enfus, nu.r-i sumi ile dolsun tememjisinde bulunmu&du. Biiy-i pirahan-i Yusfif yaftest.* rn;srai ile Sure-i Yusiif 'deki : Yam : u benini gcimlcgimi gotiirun de onu babamm yimitie koyuu, lyice i-tiriir (bir hale) gelir. liiitiin aileuizi tie. h;mn getiriu, Vakta ki k afile (Misir'dan) aynldi. (Oteden) b a ha Ian (Yakub) dedi ki ; Ban a bunak demezseniz, inanm ki, (îmdi) Yflsiif'un kukusunu duyuyumm! {Yamndakilcr) dediler : Allah's yemin cderiz ki, sen hala tski yan]LJigmda fberdevam) sin, Fakat miijderi gelip de onu (Yakub'un) yiiziinc kojdugu, i! du derhal (yeni banian) giiriir bir hale geldifji z it man dedi ki: Ben size hilmiyecgimz eyleri AM air dan muhakkak biJiyaritin demedim mi* êklindeki ilahi beyan'a iaret olunmutur. eyh Sa'di (Kuddise sirruhu) *GulistaT]a mda der ki; Biri, oglumi Itnybelmi; clan Ya'kuh A kyhis.se I am dan stirdu : Ey cevhcri inutievver,
)*> Sure-1 Yus&f : B3-9G
140
akilh ihtiysir!, Viisiifiin gtinilfgiiiiii kokustmu Misir'dan duydrni da, emu Ken 'an kiiyiiMiiifb iken niîn gorniediu?..
H^rel-i Yakub da cevab verdi ki : Biaim halimb, âkaii. simsek gihidir, Bazau at;il<, baitau kapah olur. Bazan gbkleTm ustiine îkar, otururuz; bazan da ayaginiiziri iisliinU goreniejiz.w Htisamiiidiii Cdebi'nin recasina karsi Hazret-i Mevlana Jtiraz ederek : 129 La ttikellifni jeinni jilfend, Kellet efk&ftii jela uksi s,*ei\a. -Ey Husamiiddin; ems ! m ahvalini izah ctmek hususumi bana teklif etm*. Zira bent manevi yobluk halirtdtyhn. Atilayisim ve anJatmm azatmisthir. Onun scnasmi sayib ddkemem" dedi ve devam etti : 130 *- ' * - - Kulh $ey'in haalehu yayr-ul miifik^ in tekellef ev tesalief id yelik t AkLi ba^jnda otandan ba^kasirtm, yani, yokluk denijine garkolmu^ olan zatin sbykdigi her sbz, zahrnct de olsa. Bvunmck de oba, dogru 131 Men p guy em yek regem hu$yar nist, Serh-i an y&ri ki 6m yar nist. êins gibi eî ve benzcri hnlunmayaii bir dgstun ahvalini Siah iqin hen ne siiyleyim ki, bir dainarun bile ju'lir hftllndtS dcgildir.H7
i:)2 erhi in hicran ii in hun-S tiger , Jti samorc bugzdr to vakt-i diger, *Cigcrimi kan cden bu hirramn serbini; "jimdilik, baska bir zatnan* birak.* Ha^ret-i Pir'in ^yokluk* halinde bulunduguna ve Jjems'in ah valine dair malumat vermenin, o halde iken, gayr-i kaabil olduguna dair dziir beyan etmesi Lizerine, Hiisamiiddin (Jelebi : Kctale et'imni feinni cdi'un, Va'tecil fel vaktii seyfiin kaah'un, Dedi ki: beni doyur; fiinki, sicim. Hem cabuk a] ki vakJt, kcskiji kill 5 gibidir.* ,. ( 134
S6fi ihniilvdkd cd$ed ey refik, 'Nist jerdd giiften ez art-i tatik. Ey arkadas,; sofi (Ibn-iil-vakd) olur. Yarin ve yarlna demek, iarikat sartlanndan degildir.Her i$i vakit getjirmeden tam lamSmnda yapana tasavvuida (ibn-iilvakd) dersilir. Bir tie (lbn-ti-zzaman) tabid vardir ki, riizgar ne tarafdan eaerse o cihete donen dalkavuk manasinadir.
135 j_i" jj-. #/* sy* _f* $ - Jt'j^- * r -i j\ b -* Tu meger hod merd-i sofi nisti, Hest rd ez nesye h\zed nisti. -Yoksa sen sitti degii misin?, Veresiye dplayisile, iiievcflda yokluk ariz olur, Hiisamiiddin C*lebi ( kendisinin hakikat zevkine acikmis, oldugundan bahisle, izahin tehir edilmemesini ve bugiinku isfin yarma birakilmamasim reca eykdikden sonra, sofinin (Ibn-uWakd) oldugunu; yani gesmisden. gelecekden sarf-i nazar eyliyerek, hal neyi icab ediyorsa emu yaptigim soyliiyor. *Ya Mevlana: sen sofi degil misin ki : In zamflit biizgar tk vakt-i digtr. buyuruyorsun. Pek ala bttirsin ki, veresiye verij ve gclesiye gonderi?, mevcud serm&yeyj yok haline getirir, diyor. Husamiiddin (êlebi'nin bu suretle israrh istirhami dzerine Hazret-i Mevlanfi. da : 136
yt j j~y- - A i-j' p ^j-*^ 3 jb iff CjK*- j*-^ jj y *yGufteme$ puide hotter sitt< ydr, Had til der zrmni hikayet g&$ ddt.
148
Ona dcdira ki: Dost un simnm gizli kalmasi, daha ho^dnr. Ona vSki( olmak is in sen hikayeye kulak ver vc matiasina dikkat ct. Cevabini veriyor. Buna kari Husamiiddin (^^^^ 137 Jjjiillji til .a* pij )lf Giift-i Tnekuj % birihrte bi vlul, Bdz gi def am medih ey bulfud&l. Ill
I'Dccli ki: Ly f;i/iklk'r siihibi Mi'vkmfi; bold buskin SJiyiii^ ajikdan aciga ve h\<; btr scy âkLniiuksmii su,yle.
138 Perde berridr it biriftne gti fti men, Mi nekusbem ba sanem b& plrahen. Perdeyi kaldir ve agjk stiyle ki ben, gomJekli bir giizcl ile yatmam, Hiisamiiddifi Qelebi, hakikatin sirlarina vakjf olmak iijin, bahstn tarn bir viizuhla agiklanmasim rica ediyor. Kcndisinin kapah ve imah sgilere kanaat etmiyecegini bilditiyor. Me v Una ise, Qelebi'nin makaam-i $emse heniiz isttdadi cdmadigmi haber' vermek iijere :
$1* O O; 1 -^ uJ ill* f lJ Gii/tern er wri/aTi jcêd 6 der cikan, Ni tu mani ni kendret n: yniyan. *Dedim ki: eger o T Diinyada Asikilrc olursa, ne sen katjrîn, ne ihmih, tie or tan kakr. 140
4 i> <jj j tit ^># iS j*1^ j j4. rîi mfadfc Lift endaze kdh, Ber ne fdbed kuhra ysk berg-i ftd/i. And g&Uer, Ivkin o arzu o It; line ve te ham midline gi>re olsun. Bir saman gopu bir dagi kaldirarnaz,> 150
14.1 Ajtabi kez vey in diem jiruht, Endeki gsr p\ ayed ciimle siiht, Giiiie$ ki alemi aydiniatinaktadir, Ybrungesindin aynbb biraz yaklaâcak olsa, her *y'i yakar, kiil edcr. 142 <j/* ijy? ^r^ $ Ci$ d$ Fitnc vy, a$ub u hunr'izi mccuy, Pi$ ezin ez emsA TebAzi meguy. KFitne. karsjihk ve kan dbkulmesini isleme, Bundsn fazla da ems-i TehTiiTdeti babsctme,
n n^ddred dfiir ea dg^ g^, Reu terndm-1 in hik&yet bd^ gtij/. "Bli babisin scmu gelmei. Sen baÎatigicina don de bikayenin temamini si>ylo.
CAKiYENlN DEKDINi ANLIYABlLilEIt tgtN O TABIE-i \TLlNiN, PADtSABDAX HAL^ , ET TSTEMESl-
144
ii! LU*-i
Gi/i et/ eh halveti kiin htine r&, Out kiin hem hty ii hem Mgrinc rd.
151
"Tahfb-i Malii dtdi = : L'.uiûlimij akrabiyi da, ynhiuin.vi da u/akla^ tirmak siiretiyte sarayi lahliyc uldir.145
&$
L"
Kes wdared gu der dihliz ha, To. bipiirsem zin kezizek qlzha.
"Kimse koridorlarda buhmuh drnJeruîn ki h bu diriyeden ban seyler soracagim.*
J A> ^ j .j;l Jw &. J J>f > ^ J ^X> J^ .Hdrce ftdK man<i ti j/efc deyyar ni, Ciiz tabib u ciiz heman bimdr n% Ev bo^ldi, icind* hekim ile o hastadan baska kimse kalmadi,,
Insan; emin otdugu ve ifsa etmiyecegine JtimAd eyJssdigi bir kimse ile yainiz kalmea, esranm on a acabilir. Hekim-i gaybi de ciriyenin ask rmibtelasi cldugunu, tabir-i digerle, nefsin; heva ve heves giriftan bulundugunu anlami$di. Lakin. o hevesin kirae kar$i oldugunu tayin etmek igin hastay! konusturmaya liizum g6rmii, burtdan dolayi yalmz kahnuiasim teklif etmisdi. Vaktaki sarayda. c&riyenin yatdigi dairede hekim, . hastamn van in a girdl. 147 Nerm u ftermek guft jehr-i fcu kuca&t, Kl ilac-z ehl-i her ehri cud&st. "Tabib-i Ilahij hastaya yava^ yava$ ve nezaketle ncrelisin* diye snrdu ve: ber mcmleket ahaHsinin ilqci baskadir dedi,
153
Rifk u mulftviiiu.'t, ynhud yerine gdre nezaket. insonlflnn bir kismina Allali tarnfjiukin vmlmis bir nimetdir. Bir Hadis-i erifde, mealen i *Cenab*i Hak, rifls sahibidir ve rrfki sever. SertlikLe vermedigim de Tiik ve miiliiM-nicilt verir.* buyurulmu^dur. Musa ve Hariin Peygamber . (A.S.), meb'iis-ij ilahi oiarak Firavni davete gidecekleri sirada :
Yani ; (Gidm) ona yumuâk &bi sdyieyin, OJur ki nasi hat dinler, yahud (Allah 'dan) kt>rkar w . emrini almi^lardi, Rifk u mulayemet, kalbleri celbetmek hususunda tie kadar tesir gbsterirse, giddet ve sertlik de o nisbetde aks-i tesir yapar. Edebin en yucesine sahab olan Peyg amber Efendimize hitaben Kur'an'da :
&,
* v ' '
%&>$**>
<
Yani : (0 vakit) Sen Allah 'dan bir esirgejne snyesindedir ki, onlur:i yumu*Bk davrandm, Eger (tailfan) knba, kati yiirekii olsaydm onlar etrafmdan herhalde dagilrp îlmijjlei-di bile. Artik onlar? bajhsla (Allab r dan da) glinaihlariiiin yarbgamnasmj isle. I? hususunda onlarla musa vert el. Bi* kerre de ezmetlin mi artik AlLah'a giivenip dayaii, îinki Allah ken dine jnivenip dayananlan sever* 3 .* buyurulmu$dur. Ayet-i Celiledeki (hiim) zamiri, Ohud muharebesinde bulunan, hususiyle onlardan, bosulub dagilanlara raci'dir. Hicretin ikjuncii senesinde Mekke mu^rJklerinJn Mcdine'y^ biicumlan dolayjsiyle \ f uk(i , a gelen Uhud muharebesinde, islam mucahidlerine bir hezimet anz olmu^du. Bu da fikr-i Peygamberi hiiafina, meydan muharebesi yapmaya kalki^makdan; Mr de pn.TTii>Him bir mevkfe yerlejtirilmig olan okûiarjn mevkilerini kendi kendilerine birakmalanndan ileri gelrrLi di. Hfilid bin Velid'in, islam ordusunun arkadan kuâtmasj iizerfne Iki
(&) SQre-i TShil : 44. (R5> Sftre-1 At-1 Imrftn: 130,
1 ::;
kill? arasmda kobffl mileattfdlfij bfexutmu?, hatti bil :,..n.i Mi EiReSe ka~ dar savu.jRiuadu. Musadcme esnajinda bizy.a^ Rasul-i Kkn ;:) (SA.V.) Efendmi3z yaralanmis. Hazret-i Hamza jJg 69 ashab 5c hid ulnu^du. Donii siraSirtda taraf-i Risaietden, bozulmu^ olanJara asik yiiz gosterilmek soyle dursun, halJeri, halirlan sorulmak, kendilerine, teselR olunmak iizere nezakei ve miiiay cruet gosietilmi^di. Bahsohman Ayet-i Kerimede Habib-i Edib-i ilahi'niri gu hareketi fcafe dir buyurulmakla berabcr. aksi suretle davranilmis-. yard kaganlar tekdir edilmis- olsaydi o kimsderin dagil mala una meydan verilmig alacagj bildidlmi^dit. Demek ki nfk u mill aye met; kalblerin bide^mesine; siddet ve hiddet de bii'akis nefretine sebeb olurmuf Ayet-i Kerimede bir niikte daha vardsr: Tevekkiil mes'elesi. Bu mes'ele: Gayr-i muslimler ve ordann mukallidleri tarafmdan muslumaniarLii
ittihamina medar olan seylerden biridir. Fakat Bu Ujhmeti yapanlarin ve bazilanmizin vehmi elbi, tevekkiil, sirtiistii yatib gokden, zenbil i!e ekmek inmesini beklemek degiidir, Nazm-i Celilin beyam vechile bir ie, mu$averedca sonra karar verib teebbus etmek ve kemal-i husuliinu Allah'in, tevfikinden ummak demekdir. Qunki azim; bir isi yapmiya kasdetmek, ve ciddi bir ihtimamls gay ret gostermekdir. Hazret-i Mevlana. yine Mesnevi'de : Eg tevekkiil cdccekseu, i$q ba^ladikdau sonra zt, Ekitii ak, oiidan sdnra AUah'a tevekkiil vc itiinad gosterih berekeii otidim bekle. denied ir. Hiilasa: gahmali ve muvaffakiyyeti AUah'dan beklemelidir ki; tevekkiil bu detrsekdjr. Her sehir a ha lis in in ilaci ve tedavisi baka olmasma gel i nee: Tedavide jklini ve itiyadm nazar-i dikkate all nm a si tibbi kaaidelerdendir. Colde dogub biiyiimiis bir bedevi ile. buzlar arasmda yeiigmis ve yaâmig bir eskimonun tedaviJcd her halde bir olamaz. (ehr-i tii kiicast) yinl -Nerelisin?* siiali de. teVile muhtac ^bndurse. ::efs:n (Emmars) ve (levvame) tifatiarindan hangisinde butundugunu yokiftmakdir, denilebilir, Tabib-i Ilabi suailerine devam ederek dedi ki : 148 Vender an Mr ez karabet kisiet,
lliqi <t pe^restegi ha gtstet
(> qohlrdd klmp ><ikm1ip!ii vartln, nkniiiiiiiuui v* bu^lih^nt kimt? vc nu^'pdir?!! Hekim-i gaybi bunlavi sormakla berltber : 149
% . J ir &**
â
j *? j-
Dest ber wabze nihdd it yek biyek, Baz mipiirsid ez cevr-i jelek, iini car it yen in uabzma koydu ve felcgin cl^t ii cefa&mdan birer hitet &iial fiiU -- Tabibin; sual ederken cariyenin rabzim tutmasi. alacagi cevablar esnasmda nabzm hareket]erinden bir eyier aril a mak iîndi. Yani hangi memleketin ve bangi bir jeyln zikri esnasinda darbeier iddetlenirst;; onun, hastalik sebebl oldugumi anlayacakdi. Barada bir siial seiralabilir. Tabib madem ki bir hekim-i ilabi idi. bir nazarla cariyenin hastaligi sebebini ke^fetmeli, bu gibi teghis-i istidJali lie u gramma ma hydi denilir. Hazret-i Mevlana buna cevaben diyor ki:
iin ke$i rd Mr der paye hiled. Pdy-i hodra ber ser-i zanu iiik&A, liir kirns en in ayagina diken balinra. onu dizinin iistunu kor. 151 Vez ser4 suzen hemx cttyed sere, Ver neydbed mlkiiywd bd leb terej.
154
155
igne uciyJc ilikt.nin Iilisiiu iirnr, bulamnzsa, dilu'n balmi ycrj tfikriigiyie isifitir.
152
h j 1 ^j o^
Hdr dcr pd ^tid c#mn diigydr ^db, Har der dil gun buved va dih cev&b.
"Ayaga batan dikm boyk giif bulunursa, gbniildeki diken nasi] buJunur? Cevab vcr? Evet Ayaga batan diken, derive sap la nip kay balsa bile, goa b'niindeki bir uzva girmis oldugu ic,in, îkanlmasi mfimkin iken; bulunmasi ve îkanhnasi insani bu kadar ugra$tinr. Goniil ki giizle gbrunmez, hatta gayr-i maddi ve manevidir, ona saplanan a?k dikenini, sevda okunu bulup cikarrnak igin elbetde dab a fazla cahsmak ve ugrasmak lazimdir, Ona da keskin bir nazar ve mahir bir el ister. Hazret4 Pir, gu baklkati bir misal ile anlatmak ic;in diyor ki : 153 15-O \j& iS^y S <^*
H&r-i dil rd ger bididi her kasi, Dest key budi gamanra berkesi. Eg gbniildeki dikeni herkes gcirebilseydi; gamlarm, kedeHerin bir adama galebe falmassi nasi] miimkun ohirdu? 154 Kes bezir-i diimm-i har h&ri nihed, Har neddned def'-i an ber micihed. * Me so la biri, bir merkebin kuyrugu attina bir diken kor. Merkeb ona nasi] $ikaracagim biittiea, sic.ramiya baslar,. 156
155 Ber dhed van har muhkemter zened t Akiti b&yed ki hari ber kened. ..Sicruiiiktjii diken dnha ziyade batar. AkilLi bir adam lazimdir ki o dikeni êksut, tikarsin." Yoksa diken gikmaz, bii'akis daha ziyade saplamr. .
15C An ho-k?m4 îdr gin ustdd bud t D6st mized cd becd mi azrntid* *0; diken cikaracak bekim, iistfid idi, Elini gezdiriyor, taraf taraf tccriibede bulunuyordu, Hekimin el gezdirmesi h muhtelif sualletk cariyenin dfirdini yoklamasi demekdir.
157
Zcm kenizefc ber torifc-t ddstdn, B&z mipiirsld h&i-i d^stdn, Hikny^ ynltyle o cariyederi, dostlannin hatini sordu. Hekim-i llahi, cariyenin. kalbine saplanmi olduiunu kefetdigi sevda dikeninin ucutiu bulmak iîn onu gizlice Branny or; basin dan geênlelre dair, hastaya bissfittirmeksizin, aorugturmilar yapiyordu. 1ST
^,.
158 &d Aakim 6 fossahd mi guft fd? ( Ez makaam u H&cegdn ii $4hr las. "CaHye; memleketme, e fcud il erine ve hem$ehr lie tine dair bekime, acik yani, izaha mulitac olmayacak suretde hikayeler siiyluyordu.* 139 * 4 L * " "
S&y-i Ktssa guftenes mi dd$t gu, Suy-i nabz u cestenss mi dat hu. - Ffekim, bir 1 drafts cariyemn hikayc siiylemesine kulak veriyor, bir t:ir:ii'irtn da uabza ve nabzm atisina dikkat ediyordu.* 160 Td/ci nabzez nam-i ki gerded cihan, buved ttWifcs#iM canes dsr cihan. wHastatim tiabzi, hangi isim stfylettildigi sirada hizlamrsa, caiiyeiun Dimyada, camnin tie istediî anla$ilatakdi. 161 W ft" b X 1 jr 1 <^J l *3
^ T^
D6stdin u ?e/ir-i 6rd ber fiimiird, Sa'derati feftiM dicker rd nam biird.
Cdriye, ttoillitriill n- meinleketini s&ydikiliiu sonru ba^ka bir $*hir is mini Nu\lc(!t,'
1G2
lAj^* j** j l ^-^ jjj?* ij^r ^ %$!, - lj-J'. jr *>* ^ j- 5 Git/t giif* binin iid\ ez $ehr-i Hi, Der kiidd min ehr budesti tit pis. Hekim, momloketindei! nasi! tikdjn, ewe Ice bangi sfdiirdt id in? dive surdti.n 163 Kam-t ehri giift ii. hem zan der giJ2et t Reng-i ru vu nabz-i d diger negesi. Cariye, bir êhit adi soyledi ve gcgtft. Yuziinun rengi i!e nabzmm liarckcti dcgisnicdi. 1G4 Hdcsgdn it ^firiyanrd yefc beyek, Baz guftez cay ii * ndn ii nertêfc. "Ki'ciuliJt'rini ve a $ebirdc hnlnn:mlari birer birer anlatdi; ve luj, ekraek ye digi yctlcri suyledi^
165
\f
* Jr" j$*
ehr jehr & fc.dne hdnj? Jcvssa icerd, Ni regp cilnbid nt ruh geqt zerd-
158
159
MemJckct - metiiEckpt; ev - ev bikayc ctdigi ha Id it, v uliIui Jutland], ne de yuan sarardi.*
166 Nabz-i 6 ber h&hi hod bud bi gezend,. Td bipiirsid ez Semerkandi cii kand. ~Hektm, tath bir guliimseme He Seinerkandh birindcn soruncaya kadar, cariyenin oabii tabii bir suretde ve zararsia bir halde atiyotdu.167 ** *j f jj "t^?*- >f
JVd5^ cest u r% $urh u zird ud, Kez Seinerktindi-i zer ger ferd j-iicl.
*Fakat Semerkand'dan sorunca nabzin harekcti artdi, yiteU kizanb sararmaya basladi. ^linki Semerkandh bir kuyumeudan aynltni^di. * Heklm-i Ilahi, bir cok sual ve cevabdan sonra cariyenin semerkandii bir kuyumeudan aynlmi, sevdigi o kuyumcumm aynligiyle tutuûb yanmakda oldugunu anladi. Yani murid-i kamil, terbiyesine aldigi salikin nefsindeki heva ve heves ibtilasinin nev'itii ke?fetdi, 163 f tin zi renc&r an hakim in raz ydft, A $l-t an derd u be Lara baz yajt.
*0 hekira, o hastadan bu sirn anlaymca; o derdin, o belanin aalmi v* scbebini bulmuj oidu. no
169
j*^ tSy **
Oi f J
G&jt kuyi & kudamest der giizer, Ber ser-i -pill guji kuy-i gat jer. *Hekmi, kuyumcimuu mahallcsi hangi yoldadu? diye sotdu. Cariye de koprii baûida Gatfer maballesinde cevabmi verdi. 170 Guft ddnistem ki rencet gist zud t Der haldmt sihr hu h&hem numud. Hekim, cafiyeye : Hastali&tmn nc oldugunu anladim. Sen! sarâbuk bu hastalikdan kurtarmak iîn himmet giisterccegim, dedi.Ve u nasihatleri de i3ave etdi : 171 $&d ba % jarig u eymen ki men, An kiinem bd til fci 6dran ba gemen. -Sevin dugtinmfekden vaages- Muradina erec&gine ediin ol. Sana ya&murun êttiene yapti&tni yapacagim, -yani, sana adeta ycniden bayat verecegim. 172 Men gam-i tu mi ho rem tu gam mehor , Ber tii men Tni^/Tkterem ez sad peder.
F: 11
161
__
Ik.>ti son In glUttirUi ktdcrbil ilu^hnur, garuglne bikufirii. S lizulmc. Benim sane ulan $cfkalim, babnmn evlada okm gcfkiilimlru >iii kut iatCenab-i Hak Kur'an-i Kerim'inde :
>WjgS
(*^fef>S3f ^* #f>if tew
1 1
Yarn : "Andolsun, size kendiuizden oyle bir pcygamber gelmbjtir ki, sizti] sikintiya ugramamz ona ook agir ve giii; gclir. Ustimiize 50k diikiindiir, Mii'mitileri ciddim eyirgeyicidir, bagisiajicidir o rD . buyurmu^tur. Ailahii ziilcelaJin, bu ayet-L kerimede: zat-i akdesini vasfeylemi? oldugu (Raul) ve (Rahim) sifatlariyle zikreyledigi Feygamber Elendimiz, Rahmeten bl'alemin olmak haysiyctiyle, umumen mahlukaata, huausiyle ehl-t imana karsi merhamet ve muhabbet hislerile dopdoludur. Onun varis-i kamili bulunan evliya'ullab da, kendilerinde bulunan nJahet-i Muhammediyye derecesinde, Rahim ve sefkatli olurlar. Buna iaret olmak iizere HazreM Mevlana. hekim-i ilabi li&anmdan cariyeye karsi Tniifikaar.e sozler soyletiyor, kendisindeki merhamet ve muhabbetin, baba jefkatinden yiiz derece fazla bulundugunu. ifade ediyor. 173 HiSti ii h-dnin rdzrd bd fces me git, Gerî efr e2 tii Mned bes custitci, Padiâh, senden siki siki sorub anlamak istese bile, bu. sirri kimseye soyleme,Hazret-i Mevlana, bahis delay lafyle sir saklamamn liizumundan bahsetfiyor :
f JO) sate-i Tevbe : 1Z8.
152
174
iji J j 0^- > j'-j ^ JJ?
j_j
Gtr hanc raz-i tu gur. di Iseved, Ah muradet zud ter h&stl $eved. Kalbia; mrfimn mczan olursa, muradin âbucak husulc gdir,
Oi r j*
&u* & _^*i- CjO
Gii/t P<?j/5 amber ki herki sir nuhiift, Zud gerded bd mTQi-i fiijt ciift. "lLwrot-i Peygamber buyurttiu^dur ki: Her kim sirnm gizlerse, muradma âbuk erer,Hazret-i Mevlana bir beyit evvelinde kalbi, sir mezanna benaetmekle: SLulur-iil-alii'ajf. kubur-uJ-esrar.
Yam : -Hiir DlanJarm kalbi, csrar mczarlandir-" meseHne ima etmi^; kabre kuhulan bir cesed, orada nasil gomulti kahrsa; hiir insaniar.*> kalbi ndeki s^rlar da suretle gizli bul^nur, demek istexni^dir, Ikinci beyit ile de : Hacetierintzin iiusuk- gelmesi iîn, sir saklaniak hassasindan yardim taleb edinij. Ciinki nimet sabibi olan her kimseye hased edilir. Hadisine telmih eylemi^dir, Mesnevi'tiin diger bir yerinde : Gidiîn, altmtn ve mexhebin hakkinda dudagini kimildatma vc onlard an bahsetme,- buyurmutur. Sir saklamamri liiaCimunu bildirdikdtin sonra, bunun faydaai olacagmi da temsil iîn Hazret-i Pir diyor ki :
1S3
176 jî ^ &*j ^\ jj* b Dane gun ender zerrdn pinhan $eved, Sirr-i 6 ser sebzi4 bostan $eved. "Tohurrij toprak iîndc kahb da Mr miiddet gec,ince; onun sirw, bu&tamri .vt'si'rmtsi s>lui\ Fuzuli'nin : Dane toprak igre zatvmet ceketigiciin nice dem, JSoj ceker, harmanlamr , drdyi$--t bos ton olitr.'.. beyti, Mesnevi'nin bu bey tin den flSmmig gibi geliyor. Diger bir misal :
T Zer tîi Twjkre ger nebudendi nihdn, Pervert^ key y&ftendi zir-i kan. Altin ve giiniu gizli bulunmasalardi, muden iciiide nasil terbiye bu Iurlarth?
Mevlara Clmi Luccet-ul-esrar isimli kasidesinde der ki : Altm ve gumii ncdir? Giine&in terbiye&iyle renk ahm.s. toprak dan ihare-ldir. halde halis altindan tac yaptiran kimscnin, toprak lia;ina ol* miiij demekdir,> Hiilasa: ance gizli kalan gey, soriunda matliib ve^hile inkisaf eder, Ehl-i tarikin halvetleri ve erbainleri hep bu maksada mebnidir. Halvet de, erbain de, tenha bir yerde uturmakdir. Fakat halvet, mud; detle mukayyed degildir. Erbain ise kirk gun inziva etmekdir. MuallJm Nsci merhQm der ki : Zir-i tak-% serde olmu t akhi vahyaver nihan, Sanki etmi kendini gar type peygatnber nihan.'., 1C4
Evet. Akil. dimag mahfu7.nsi K'indu î/hdir. Kukat idrAkdmn asari nicydima (jikar, Keaa Nebiyy-i Ekreru (S.A.V.) Efcndimiz, once Hira, sonra (Sevr) _m agar alar inda gfztenmigdi. Lakin sonra, olanca parlakhgjyle meydana c,ifcdt ve butu'n Dijnya halkitlitl gfislertaJ kamagbrdi. Hazret~i Mevlana sir saklaraak hakkmdaki tavsiyesinden sonra, dogru va'dlcrle yalanci va'dleri ve on] arm niifuz iizerindeki tesirini anlattynr : 17S Va'dehd vu lutfh&y-i an hakim, Kerd an rencurra symen zi Mm. *Hckimin va'dleri ve lutuflan, o liastayi korkudati eiiiin kildi. 179 Va'dehd bdjed hakiki dilpeziT, Va'deha baed mecazi tdse gir. Va'dler vardir ki hakiki olduklarmdan kalbe itminan veririor. Vintva'dler vardir ki, mecazi yini, yalart bulunduklanndan insaaa sikmti ve tasa get iri rler.* 180 i&J ~S f f J*\ fj^j o^j j *fc J*^ IT i-^j Va'de4 ehl-i kerem genc-i revdn,. Va'de-i na ehl iid renc-l revan. "Kerem sahibleriiain va'di, aeyya* bir baziue ve cari bir uakid gibidir- Na ehil olanm va'di ise, 'infai ve icra edilmedigi iîn, daimi bir hastalifa benzer.a l'nsan; ya ettigi va'di Uitmali. yiihud kimseye bir va'idde bulunmamabdir,
n;r,
*0 VELl HEK1MIN, HASTALI&I TE$ltiS VE PADlijAnA AJlZETMESl* 181 jjT ,if"i L^- jij \^\j. Ea'd ezan ber hast azm4 $&k herd, $&kra zan emme-^ dgdh herd, Hckim-i ilahi, cariycden bu malumliti aldikdan som-a, kalkti, padi$ahm huzui-una pkdi. Ona cariyemn ahvalindcn bir parâ malum at vcr"di. 182 ,
\jiW* jlf j* o< ^rjjg iîT Ijjjjtf'l J jl f jl >L*Gri/f tedbfr an biived kan w&dra, Rdzir drim ez pey-i in dirdrd. Dedi ki; imdi ISiim gden ledbir, bu dtrdin tedavisi 19111 o adami getirtmemiz dir. 183 ;jj _ r ; ^1} $j^ lj^T ii jl^ Merd-i zerger r& bihan zan %ehr-i dur, Ba zer u hil'at bidih' 6r<S gurur. Altm \e nmetli elbise gimdermekle kuyumcuyu avutub, o uzak ehirden d vet et. 184 iinfci sultan ez hakim in rd enid, Pind or a ez dil u can berguzid. lira
>_
PicHfnh, hckimiit bit laysij csml l-jldnti- amm nnsSKotint can dan, f?i>iiiildiin kit hiil etdi.* 185 J>-j ^ iV J> jT jb^ji ^ Pes firisitiri un taraf yek du maul, Haz'ikaan ii kdfiydn ii bca a'dul. "Sonra it larafa haztk, kali vc gayct adil bir iki davelî gonderdi. Hazret-t Mevlar.a. muhijn bir niikteye temas eriiyor : *Gimdercccgin yere akilh birini yolla da, ona tavsijedc bulutima,' derler. Bir i$ gordiirmek itjin gonderileri kimselerde hazakat, kifayet ve adalet bulunmasi elzemdir, Bunlardan bin bulunmazsa matlub i in huaiile jêlmesi joyle dursun, biisbutun aksi zuhur eder. Kifayetli bir seiirin devletine pek gok hizmet edecefi; ebJiyttsiz bir bariciye m err, urn nun da hiikimetin bairia gaile getirecegi jiiphesizdir, Selaret v^jifesine Peygamberiraiz taraftndan cok ehemmiyet veril-, Hicretin altinci senesiride hiiki'imdarlara ve emirlerc davetnamekr yaz;ldigi sirada onlari gotiirtcek sefirler, gidecekleri yerlerin lisariitii bile; n kimselerdcn intihab edilmidi.
Miisliimanbkdan evvelki cahiliyyet devri arablanmn da sefaret vazlicleri vardi. Bu i^le mijkeJkf oias kim&e, kabilder arasinda adeta siyflsi koxiujmalar hizmetini its. ederdi. islamin iuhOrunda bu vazife, Hazret-i Omer (Kadiyallahu anh)'in uhdesinde bulunuyordu. Bundan dolayi idi ki, Hudeybiye seferinde Peygamberimiz taraf in dan Hazret-i Farilk fcCtkke'ye gonderilerek, harb lîn degil, ziyaret iîn gelindigi bildirilmek istenrnigdi. Fakat Hazretd Omer, kendisinin Mekke'de dc bir e,ok d;iij.iri;itii nlditgunu, Osman bin Affan'm ise hisimi r akrabasj bulundugurtu, q ônderilirê daha iyi i gdriilecegirii arzettigi iîn sefaret va^fesini !faya Hazret-i Zinnureyn memur b-dyurnlmnjdu. Gelelim bahse :
18G
- -T
Td Semerkand fom-dind an du evnr, Pijf-i an zergcr zi d/iin^-h bcîr.
107
^^HH
*0 iki eniii-, patHsjlidyn mujilrti olarak Semerkartd'e vt kuyumcu'iiun nezdiue geldiler,* 187 C*s* J+& jU-1 ^Û ^lf Ke J j; iati/ iistad-i kdmii ma'rifet t Fag ender ihr ha ez tu stfat. "DediEer ki: Ey marifet ve san'atda kamil oUn naxik iistacl; seiiin sbhret ve sarvatin schirSere yayilmis ve kerkesce du>ulmii^dnr.
1S8 Nek fiildn eh ez ber&y-r zergeri, Ihtiyiret herd zira mihteri. i^te iitau padisah. gftjti kuyumcu bagiligma se<;di, iinki sen buy tilt bir iistadsm.*
Inek in kil'ot bigir u zetr u s\m t
Quri biyayi ha$ bd$t zu nedim. *u giiizl elbiseyi, altitu ve gumii<jii a). Padigahin tiezdiiie gtlinee de has bendelednden ve nedimJerinden olataksin.* Elgilerin raiijdesi lizerine :
168
-*-/
100
Mettl mdi H hil'at-i bisydr did, Girm iid ez shr u ferzendan burid. .Kuyumcu bir fc<fe mat ve elbbcyi g&nince orini kapild,, memlcketinden, ca)uun.dan, gocugundan ayrildi-191 'j iff ^W -l-aj .Ê J^-ti Ender dmed &dm<m der rah merd s Bihaber ka'n$dh kusd-L can$ -kerd. ,ahi.i MftUtt k^detiiginden haberi olmayau sdwaeft^ seH-le yola sikdt.
192 Esb-i tazv ber nijest u fid taht, Hun behdy-i hira hiVat vnaht.
.Arab ahna bindi ve sevmcrek .Urdu. Kam b*deli plan hediyeyi elbise iannetdL* Hikayenin b., sl nd a ki ^hsiyetlerden, gfe^Sfeiil = .hu; cariyemn = !]e f ai ; ewelki hekimlerin a mukallid ^yhl.ri; taWM BU*W = ^^ kamiH tem.il evlemekde o]duklan. sdyknilmbdi. Sonr^n zahur *3 clînin - akil ve fehm; kuyumcunun = heva vu heves m^messih Oldtt*
[arim, ânh-i Mesr.evi eyh Ismail Ankaravi beySn ediyer. Siddikiyet jncrtcbesiiie va miliar dan bite en son sail ulati êy f bUyUUlWk hk&su ve ba#a s^-nek hevonldir.- dynilmisjdir.
Evet. Biiburlenmek hissi ve tehakkiim hevesi, insamn iabiatine oyle kok salnr.ifdir ki onlarin kopanhb gtkanlmas:, kudret-i llahiyyenin vfiattasi bulunan mur^d-i kamilin iradiyle miimkin olabiJir. Yokim en aagi bir mevkide bulunan Insanlarda bile kendi dunundakilere bohiirlenmek meraki vardir. Iste bunun icin, Seri'at-i .Muhaimmcdiyye, o &ciz insulardaki bobiirlenme fikrini balta3ami, bir seyyid-i Kureygi' ile bir abd-i Habeînin hukukga miisavi oldukJanru bildirmi, tebakkiim hevesdisi cebbar ve zalimlerin burunlanni yerlere Eurtmu^. Gassaniyyc htikUmdan (Cebele bin-Eyhem) i bir bedevinin burn una yumruk vurdugu icin, ayrj yumrugun kcndi burnuna inmesine mahkum etmidi. Suriye'deki {Gassan) mevkiinde Islamm zuhurundan 400 sene ewcl bir Arab hiikumeti teêkkiil etmi? ve (Gassaniyye Devleti) nammi a1nydl, Sonra bu hukumet. Bi2an$ hukumdarlarmin tabi'iyyetine ve dinine girmeye mecbur oldu, 27 hukiimdanndan sommcu olan (Cebele bin-Eyhem), Hazret-j Omer zamamnda Medine'ye geldi ve Musluman o!du. Son Hac icin Mekke'ye gitdi. Ka'beyi tavaf ederken bedevinin biri, bunun ipekli ihramma basdi. Cebele, buna hiddellendi, bedevinin burnuna bir yumruk indirdi. Bedevi, ha life Hz. Omer'e miiracaat ve diva etdi, Hazret-i" Faruk, Cebele'ye : Ya has mini razi et, yahud o da senin burnuna vurub hakkir.i alacakdir* dedi. Cebele : .Ben bukumddnm, o adj bir bedevidir. dediyae de, Hazret-i Omer : <Muslumanlik hukiikunda bunun ehemmiveti yoktun buyurdu, Cebele ! *6yle ise musa'ade et de bu gece dfi iineyim> dedi, Hazret-i Omer miisa'ade etdi. Cebele, birksc para vermekle bedeviyi rhz\ etmeyi kendisi icm bir ziil saydigi icin, a gece maiyyetiyle bcraber ka^di. Eizansa iltica ve orada irtidad etdi, (Dinden cikdi) Hal boyle iken, bazi g A filler, bir kiilah kapmak, bit mevfcie gecjb bir kag kigiye kafa tutmak icin can atarlar, Cogu defa da o ugurda bir musibete ugvarlar. Hazret-i Mevlana bu hskikati beyan ifin diyor ki:
103
Jtffc J*-. JJ>
Ey udi ender sejer 6d sad riza, t Hod bepay-i M ta suiilkaza. "By yiiz fiiriij rja iJe, yani, caudan, goniilden rail olarak sefcre Alkali ve su'iiikazaya dogru si den, Su'iilkatq: Bir musibete ugramak demekdir. Ma'Ium ya. Bir ecel-i musemma, bir de eeel-i kaza vardir, Halk arnsmda ecel-i musemma: Bir
insanin y:it;u:inda olmesi, ecel-i kazA l bir kazi nclkesinde vefiit tmesj diyc anki-silnii^dir. Halbyki, ecel-i musemma: Bir kimsenin yaâyacagi mtiddet demekdir. Ecel-i kaza ise hiikm-i IlSW mucibince hay at mudde'.inin bitmesi manasinadir. Hiikm-i IJahiden haric, bir jey oimadigmdan, her canhnin hayat miiddeti ve onun bitmesiyle o canlinm blmesi, ecel-i kazadir. 0lum sebcbleri ccîdlidir; ^Kimi yatagiada oliir; kimini trtn, yi'thud oiomobiE îgnur, kimi dtnizde bogulur, kimi bifida, kimi kuiûnla vurubir. Bu !>ebebLer mulit *. 1 i oldugu balde oJiimun kendisi birdir.
194 Derkayale \*zz % mat u mihtert, Gujt Azr&ll rev dri berl, "Kuyumcunun ha ya] in den, izzet, mai vt biiyiikliik sahib i olmak ge?iyordu. Azrail he ona: Git bakalim, gctirirsin, irturiirsiin diye tariz e diyor d\i, Yani, riitbe ve nievki hevesiyle yapilmig bazi yolculuklar o]ur ki, o yoiculuk, yolcu icin cehennem olmu^dur. Hirsla, biiyukluk ve zenginlik arzusiyle yola cikdir. Fakat îkanin eceli gelmig oldugundan cna asrail sorar ; *git bakalim, muradina erebilir misin? der.
195 Qiin resid ez r<ih an merd-i garlb i Ender dverdej tepif-i ' ek tabib. <0 gariu kuyutncu, vol clan gelince hckim-i hckhj onu pndiabiu liuiu* runa gtiturdii,"
170
171
jij-
j-* J, J J>
j r
Suy-i ahin$ah bUrdend^ h t\Az, Td bisuzed ber ser-i }m'-i Ttrdz. -O Titaz mumttm. yam cariyemii, bi uctmda yuttin diye kuyumi-uyu, feset u ikram iLe padisahin yamns gbtUrduler.* Tiriis; Tiiikistan'da bir memleket inns kh giizeUeriylc meshur imi 5 . LrfaWd* da Tiraz isminde bir mahalle varm 1? . Tiri*in guzellerl mejhur Hildugu iîn, eariye oraya nisbet edilmisdir. 197 jjf r y ^ ^j^ *jj .Li 5^4 did 6rd fa si ta'zini kerd, Mahzen4 zer ra bedu teslim herd. Sail unit goriince tazimde bulundu. Altm ha*inesini ona tesltm ctdi. Pes bafei-me$ g#t ey sultdn-i min, An kâteefc r$ be din ndce bidift. Or>dan sonra hekim-i tlahh Fadisaha d*di ki: Ey biiyiik suitan; o ciiriycyt bu efendiye ver. 1D9 Td fcenizefc der r>mtes no? $ewd, 172
*Tn hi Jiuiuiii visaliylt carlye lyilcjsin, jih-i visfili ilium hasret attîni sutid.U.Tsiin.* 200
^^ ji * jn j^T
eh :;( >da tiQ^fid an mehruy Td, Cuft kerd' an her dii sohbet cuyra.
* Pad if ah o ay yiizlii cariyeyi ona bai$l&di ve iki hasretjedeyi bblestirdi," 201 Miiddet-i e man fnlrandewd k&rn, Td besikhat amedan diihter temam. Alti ay muddct bennurnil oftliilar, cariye de temamiylc iyilesdi." Cariyenin kuyumcuya nikah edilmesi, nefsin bir muddet i?in heva ve he ve sine birakilmasi demekdi. îinki birdenbire konari yasak, nefsin hirsmi artirir. Onun i?in yeni salikler, bir Tniiddet hevS ve hevesine terkedilir de onlar, a heveslerin miinasebetsiz. oldugunu anlarlar ve onlardan bikib vaz gegerler, Nitekim feth-i Mekke esnasinda AasululJah (Sallallahii aleyhi ve sellem) Eiendimiz, ahaliye miisaade vermi^di. Fakat MekkelileTden bazilan bu miisaadeye itimad etmedikleri iijin kaîriijlardi. Ebu Ceh.il oglu (ikrime) Yemen r e dogru, (Umeyy B. Hakf)'in oglu (Safvan) da Cidde'ye firSr etml^di. Ikrime'yJ, Sil&si EtJmmu Hakim) gidib getirdi. O da huzur-u Peygamberidc musluman oldu, Safvan'i da h kabilesind.cn (Umeyr B. Vehb) gidib getiTdi. Safvan huzur-u Nebeviye girince : Bana miisaade vermiism. dogru mu? diye aordu. Ras&lullah ; Dogrudur* buyurdu. Safvan: *Oyle ise musluman olmak ifin bana iki ay miihlet ver> dedi. Hazret-i Peygamber: *Dort ay mubEyyerain* miisaadesinde bulundu. I^te Safvan'a verilen bu dort ay miihlet, nefsin bir muddet heva ve hevesine terki demekdi. Safvan, kijfr ve firkin kotuliigiiniJ anladi. Daba mijhkti bitmeden evvel Islama geldL 173
202 L_! tj j3 jf ji ijljl i^pi Ba'd ezan ez 6ekr-i o erbet bisdkt, Ta bihord u pi-i diikter migiidtiht, Ondan so lira hekh", kuyumeu i?m Mr serbet yapdi. O da icinei; kum gbztt oniindo crimiye, yam, hastalaiub zayiflamiya basladi.203 Cdn-i du/Uc J r der vebtl-i a nemand. -Kuyumcunuu hastalik tesiriyle giizeliigi kalmaymca, oua kar^t cariycnin de ilgisi kalmadi, Kuyumcunun guaelligi, gortinusde yak151k.l1 olmasmdan ibaretdi.. Huy ye tutum itibariyle kendisinde hi? bir sey yokdu. drive ise disa bakib . icden gafil bulunanlardandi. Kuyumcunun di$ guzelliginc tutulmu, yiizimtin bicimine, gozuniin r engine meftun olmu^du. Bakat tctigi serbet iizerine tutuldugu hastahgm tesiriyle o sathi guzellik soluverince, cariye nazannda onun, pejmurde bir cic,ek gibi, kiymeti kalmamis,di b
Hazret-iJVTeviana, miinlsebet dolayisiyle zShiri guEellige kar$i olan aklann devam edemiyecegini anlatmak icin diyor ki : 204 J> JS OJL: JjJ J-lt I$kh&yi kez pey-i rengt biived, lk nebved akibet nengi biived. -Reak cazibesiyJe husule gefcn a 5 k!ar, hakiki ask degildlr, hevcsden ibarctdir. Oyle heveslerin sonu riisvaliga raijncer olur,
Kvtit K,<ri,ir,. yaliud bugdsysi fair yu/.m; mivl, yahud slyah vc mahmur bir cifl jjcteUJi, suret ibtilaBindaa kurtulamamig olaotara muhim feiri vardir, Siyah vo yumusak bir zulffin ihtizazi, a$iirru bir gone ay a benziyen iki dudagin latif ve fltnekar avazi, olduk<,-a temkinli kalbleri bile titreti r. La kin onlardaki bu cazibe, kendilerindeki ôs aldatici rengin muvakkat devlaa muddetincedir. Bir ariza dolayisiyle o renk zail oldu mu, evvelce teshir etmi$ olduklanni, nefret ettirmiye baÎarlar. EvveLcc onlan gormek iîn can feda etmeyi goze alacak derecede fedakarlik gbstermek istiyeniere 'Bana goriinme de kime istersen goriin> dedirtirler, Bbyk muvakkat bir guzellige 3s, ik olanlar, sonra o vakitki haUerinin cilginlik oldugunu itiiaf ederier; hatta nadim ve mahcub olurIar H Detnek ki renk ile ba^byan sevgiler, mahciibiyyetle hitam bttluyormug. 205 Kdj kdn hem neny budi yekserl, Ta nerefti bervey'an bed daveri. "Ktske a kuyumcu da firkin tik limsali pJaydi da a kp'tii hiikme ujjramasaydi. Yani; mahud kuyumcunun helakine tesebbiis edilmesi, onun yuzltne baglanan ciriyenin ilgisini gidormek IcindL O alaka ise di? giizelliginden hasil oImudu, Ke ke oyle gtizel olacagiua ba5tanaagi cirkin bulunsaydi da hakkinda oyle bir bukibm verilmig ve Syle bir tesebbiis icra edilmemig olsaydj,
206
^ ,c
Hun derid ez qem-i hsmgiin cuy-i 6,
Dtif men-i can-l vey dmed ruy-i 6. Onun gozJetinden dere gibi kanti yajlar akiyordu. iinki yiizuniin giizblligi, cammti dii^maiu olmu^du,** Yani; guaelbgi dolayisiyle hayatina kaadedilmi^dl.
174
175
Her jiimd sfcMbl k&ftede u^rar* .Hudisi muklezasincJi; aarvct jglbi; saadet gibi, gent;lik ve guzellik gibi nimetler dolayisiyle insan hasedden kurtulama2. Bizan bu nimetkr, sahibi hakkinda korkun^ bir ceza olur. Mesela Yustif Aleyhiie]am'in senelerce Misir zindamnda kaJma&ina, Zijleyha'mn sabrmi tiJKeten guzelligind fcis^ka i^beb yokdu. Hairel-i Mevlana bu nuktcyi bey an icin de diyor ki '. *"*" 207 Dusmen-i t&vvs amed pcrr-i b Ey besd ekrti bikii^te jerr-i 6 Titvus kusunun kuyrugu ve kanadi, kendisinin db^m&ni olmus; bir 50k hiikiimdari, kuwet ve jevketi bldurmu$dur.
208 j* lJL* j_j* jLh# J- 1 ili^j Gii ft men an dTing/em kez ndf-i men,
"Knyumcu diyordu ki : Ben bir ahuyum ki, gcibegimdeki miski almak icin bu avci, benim saf ve temiz kantnu dbkdii.*
200 CjS ji \j# .\fj jT^ tf\ T *" ^ * Ey menan nibdh-i saftrfi der kemin, Ser biiridende^ berdy-i postfn, iBen o kir tilkisiyim ki, postumu nbp kttrk yapmak iîn pusuya saklandi!ar, beni yakalayib baimi kestilcr.
17fl
210 Ey inenan piU ki zahmA pilbdn, Riht hitnem ez beray-i ustuhan. ' Bt'n o filim ki, rUsleriim almak icin, iilcikT, >'ani, avcilprm viicudtimdc - ! t l 1 ij. = yaralar kanimi dbkmii^dur.n Kuyumcu, su tasalanmasjnda kendisini ahuya, tilkiye, file benzetiyor, Misk gtibcgi ahantak 15m ahunun; postekiti yiiziilmek irin tilkinin; dialer! kesilmek iijjn de filin avlanip clriurulnieaini kendi haline benzetiyardu. Ondan Eonra da diycjidy hi \ 211 1 1
o" ^J"
ji j*' ty
An ki kfijfesle^n pey-i madun-i menMi nedaned kl nehusbed hun-i men. "^Bctii madumim it in uldi'trcti, kainmm in umayacagmi, yanl intikamsi? kBtitiiyacagnti bilmiyor rmi? Buradaki (JOfdiuft) dan maksad: Kuyumcimun akljna ve rubuna nisbetle bayagi kalan giJzelligidir denilmijdir. Bana byle geliyor ki : Kuyumcunun madunum deraekden muradi: gegici giizelligine aik olacak kadar idraksiz bulunan cariyedir. Daha dogrusu kendisini heva ve hevese kapliraeak derecede himmeti ajagi olan n^fs-i emmaredir. Hazrct-i Mevlana : 'Mldaried ki nehusbed hun-i itigM* rnisraiyle de : ^Buîrilkaatil bil katil*
YanJ : Kaatili, katl ite mijjdele- Hsdislne iâret etmi.^dir, F: 12 177
ahsi menfiial, yahud nefsaui gaiaz ile bir a dam hlduren, diger tabirlp Allah'g.n biTtasmi yiknuiya ctir'et gbsteren bir bedbaruin layik oldugu ceza; Ya hukumetirt idam sebpasi, yahud baska birinin intikam aleiidir.
Bermenest i7nni2 /erda berveyest, HHii'i giin men ke$ qiimn z&yi key est. Bug tin bana i$e yarm onadir. Benim gibi bir adamm karu nasil heder o)ur? Ylni, kuyumcu diyordu kl ; *Bugim beni gunahsi* cdarak dlduriiyorlar. Fakat yarm, yabtid bbiirgun ordarm ba^ma da gelecekdir, Benim gibi sucsuz bir adamm mes'ulleri, cczasiz ve intikarnsiz kalamaz, elbetde bu hak alinacakdir.it
Gerfi dtodr efkened saye dir&z, B5.z gerded suy~i 6 an &&ye bd. *Divann golgesi bit miiddettik uzasa bile, yinc o go'lge divarin rfibine doner.* Yard; insamn kat'i amelirdri eeaasi, AMh'in iradesiyle bir miiddet gecfkja bile, zamaru geUnce o ceza gebr; yapanin ay-aklanna dolasir ve yakasma yapîr. Nitekim Kur'an-i Kerim'de :
Îjte kim, xure kadar bir Hayir iÛmijjf ise, onun mukafatsm girecck; kim de zerre kadar jer yppmi; ise oiuw cezasmi ge>recek 71 = buyurulmustur,
(71) SftrifJ Zilaal : 7-8.
SJayt'i! u miikafat ve cezij D&nyAdu vn tlmoasse, Aruretdc mutlakaa ve mutlakaa goriilecekdir, 214 i-n cihtin fctthest it fi'l-i :rtd nida t vltt ni da hard bimd ared sada. "Bu diinva: dagu. islerimiz de seslejimeye benzer. Aki-- o st'slcri bizc j&dc eder.* insan da^lik bir yerde scslenince aks-i sada husule gelir; ses. 6syJene kirnsenin kulaînn akseder, SeaJen^n iyi $6y lemi^se iîiecî akis de iyidir; kfitii sdylemi^se duyacagi $ada da kotiidQi\ Dunya ise iitsan oglunun yaptii ijkrin aksinden ibaretdir. O i^terrn miskafat ve cesalanm i^lerfn nev'ine gore akêidirir.
Kur 1 artda
'mv&^mi&M
Yani : Kiiu iyi ainel (vc tiareket) dc bulunursa (bu) , kendi lebine, klnt de kutiifuk ederse, hn da kendi alcyhinedir 71 ,* buyur'jlmusdur. Duilyada boyle oldugu gibi Abirette de boyledir, Cenab-i Hak; me alert : Buguti, yam t Kiyamet giiniindc her âbis. EKinyada kazamni^ ouinguna vc yapmi:$ oldugu isb'rt' gore mii U:\iVit ve reza garecekdir, Bugtin z ul iii 11 yoktur, insatilar kd kadar zulmc ugramayacaktarjdii> buvuruyor 215 in btgiift ii r$ft derdem ;rfr-i h&k, An kemzek jud zi \k u renc pah. "KuyiLmcti Imniari ^byledi ve hi'mni iilUp taprak ultina )jitdi. CSriye dc Li^kdam vc bastaiikdai) knrtuUlu,
ITS
(72) EOru.i FuMik-l : 4Q
IVM
2l1t
21G Zanki ife-t wiirdcadn pdj/ercde rctsf, Zanfci miird^ 4&/-i m<5 %ende nist. t;iinki oliilerin ve olecekleriii yam, fani olanlarm aski baki degildtr. 2iri iilii, bizim Iflrafimiwi gelemex.* Ve bizim ararruzda ma'suk ve mtiteber olamaz. 217 I$k zirtde der revan u der besar. Her demi ba$ed zi gonca taze ter. *llis\y ii Jay era l otau ina'Uk"u hakikinin, yam, Allah'm a$ki, ruhdi oisuu, gtizde olsun tier an gcmcadan daha ter ii iuxe olarak durur. Yani, kuyumcLinun yuaiindekJ penbeligin solmasale, ona karji, cariyede olan sjkin zeval bulmasina benzemez. AUSh'i sevenlenn muhabbeti, hie, bir vakit peimiirde olmaz. Daima agik bir gonca gibi guzelligini muhafasta eder. Hazret-i Mevlan6 bu beyanitdan sonra hem all bir nasihat, hem def evvelce gee, en (Agk) kelimelerine kafi ve kat'I bir lefsir olmak iizere bu*yuruyor ki : 218 Jjfc-i an biigzin ki cilmle enbiya, Xiijtend ez tk-i 6 kdr u key & 0 zat-i ecell u ulauih askmi ihtiy&r eyle ki, biitiin enbiya ve evtiy* ha za rati O'nun a^k-t feyziyle saadet ve jerefc nail olrnu;lardir. Hem de bu hususda iimidsizlige dume,
>L *j. J.
** -
Tti megti iTidrd bfidan fr bdr nist, Bd ker^mcn kdrhd diivdr mst. -Bizim isin o hakikat sultanmin yani, Allah celle: ^nilhii'nuii huzuruna qikmaya izin yokdur, deme, Kerim oianlarla i$ gormek zor degildir. Allah ise ekrem-ul-ekremindir. Fevkal'ade iismid ve miijde verici olan bu bcyt-i gerifin, Mesnevi derslerine baIarken okimmasi; ve dersin :
In giinin jermud Meuldndy-i ma, Kdlj-i e$r&,rh&y-i Kibriya. In ne necmest it ne remlest u ne hdb, Vahy-i Hak t vallahii a'lerri bissavftb. bevitleriyJe bitirilmesi mesne vihanlarca adetdir,
-KUXUMCUKUN ZEHlBLENEREK CLDtRtJLMESlNtN, iLAHl JARETLS OLDUGUNTJN BEYANI. 22 Kiif(en-i an mird ber -dest-b hakim, TH pey*i iimmld bud ii ni zibhn.. 0 kuyumcunun hckim-i ilahi eiinde olmesi, ne bir iimmid ile, ne de bir korku dolavisiylc idi," 221 6 nektistej ez beray-i tab'-i jdh, 1S1
180
-AJ*jh*ia f U iihmm jp-lmcdcn, vani, eadisahm j :: diirmedi.* panifcaiiiii Jinlm i^m im ol-
222 <* -%& *** j^ Udfc jT An pvserrd ke hizr biibrid halk, Sirr-i an ra der neydbed dm halk, ondak! bikmeti herein anhyamayacagxm sfiyliiyor. Burada : *J3
Wrtf Ur duvar gSMO. *Ufl , Mp duvari d^d.di H a S , \ BW
Gemi, bji faknv, fski klro-u'lfim i n L5iy de bedava otarsk gemiye almiÎardi. Qniarn bn tyiltk oHuti diyt.- gentiyi sakatfedtttt. Cunki Heride zalim bir htikiimdar v;irdi. Mr- kadar saglam gemi ve kayik gbrurse zabtcdiycrdu. Oldi'irdugiim ôciik buyuyurice karir olacak, salihlerden olan babasiyle annestni de kiifre sevk edecebdi. On a mani olmak iîn kendisini katLetdim. Uivann altmda bit define vardi ve iki yetimin mah fdl. Biiyudukleri vakit defineyi bulsunlar diye dwan diiêltdim. Bunlann fttfi birini de kendiligimden yapmadim; AH ah 'in emriyle icrk etdim* dedi 223 . Hergi fermdyed biived ayn-i savdb. -Allah 'da n ilham ve cevab a3an kjms : her ne buyurursa, dogruluûn La kcndisi olurBinaejialeyh Hizrm o cocuû oldiirmesi gibi, tabib-i tl^hinin kuyurncuyu zehirfemesi de. ilahi ilbamla oldugu i^Sn dogrulugun vs isabetli hreketin ta kendisi idi. 224
(73) Sur^-i Kshf: 74.
182
Anki canbaked eger buk$ed revast t Ndibest u dest-i 6 dest-i Huddst. 0 zat-i êrif ki, manevi hayat vcrmek kudretini haizdir, biiisniUah unu btdiurmus nlsa da 14yikdir. ûnki AILah'iu halifesi ve uaibi yanl, vebilidir . Otmii eli, Hakkia yed-i kudretinde demekdir.* Ha/ret-i Mevlana, Mesnevrnisi diger bir yerinde : * Allah, a?ikca gbriiamedigi iîn Peypamber oioun naibidir.* der. Naib ise: Vekil demekdir. Silsile-i nubiivvet devam etdigi raiiddetce niyabet vazifesi peygamberlerin uhdesinde J Hi. Fey^mber Efendimizle, peygamberler silsilesine nibayet verildi. NiyabPt vtxlfesi ifee vari^-i kamil-i Mvi-
183
hammedi ulan evliyay-j kiram hazaratmn tevcih crd t T q J i . Bmacnukyh Allah 'in nebileri, Hakkin iradesinin zuhuruna nasi! vijîtEj ise, evliyaullah da oyledir, Onlar da Allah 'in kudretini, yine kudretullah ile gb'sterebilirIsr. Hareketleri tenkid ve uirazdan uzakdir.
225
(JUVI !*>
,He7JiU JsmdiZ pl$e$ ser binih, dd ii handdn pi$-i riges can ($eti?, *Sen de ey salik!. llazrct-i Ismail pilot o visit am n ve onu vasita kilan AlEah'in hiikmii huzurunda ba eg 1 :.. Kahr ve cclali hihci antindc seviftfl scvine can ver> HazreM MevlSna bu beyt ile (Saffat) suresindcki su ayetleie iaret ediyor :
Yani : *Eiz dp nna 90k iiysal bir ogul mujdcsini verdik. Artik o (ogul Ibrahim 'in} yanmda ko^mak $agina erince (babasi) : ogulcagizim, dedi, ben seni rii'yamda bogazhyoruin gbriiyorum, Bak artik ne dusunuriun. (Oglu) dedi : Babacigim. sang cdilcti emir ne ise yap, lnaal[ah beni sabredenlerden bulacaksin. Vakfa ki bu surclle ikisi de (Allah'm emrine) lam otduhu, (Ibrahim) onu aim iizetc yiktr Biz oiia : Ya Ibrahim, rii 1 yana sadakat gojterdin. iiphcsk ki biz, iyi harekct edenleri btfyle miikaiatlandinnz, diye niria cttik".*
f74l Sure-i SaffSl: 101-105.
Bu vjik'h; I lull i emre karî beerlyyetin t>sUrdigi edakurane itaatin en ualun drreceasdir, insanlar arasinda, maimi, miJlkiinu, hatta ha-
vaUm feda edebilecek olaniar ôk tieilse de, yok da dcgiidir. Fakat hayatinin mahsuLii oian evladmi yatsnb kendi eliyle onun bcgazma bicak t;ekmek. oyle zannederim ki, ancak Ibrahim Aleyhisselarmm fair de Peyiramberimizin dedesi plan Abd-ul-Mutta.Ub Hazietlerinin ellerinden gelebilirdi. Keza, bahasinm arzu&una itaat ve onun niasim alroak iîn olum imagine boynunu uzatmak harikasmu ancak ; Ismail Aleyhissclam, bir de Hazret-i Peygamber (S.A.V.) in mubterem babasi Hazret-i Abdullah gostercbilirlerdi. Hazret-i Ismail torunlanndan olmasi ve Hazret-i Abdullah'm oglu bu~ itiiuaJM dolayisiyle, Aleybissalat Etendimize (jbnuzzebiha>T) yani, B^ gdzlanmasina tcêbbiis edilmis iki zatin oglu- denilmisdir, ismHil Aleyhisselumm kurban edilme vak'asi mehurdiir. Fakat Haziet-i Abdullah 'in Kurban edilme hadisesi pek malum oimadi mdan bir P arca olsun ondan bahsedecegim : Mekke'deki ZemEem suyu, Hazret-i Ismkil'in yatdiii yerde kaynanuya ba^lamif, soma kaynak bir kuyu hsline fietirilmisdi". Yemen 'den hicrct eden (Curbiim kabflesi) Mekke'ye gelib yerlesdi. Zemzemden istifade etdiler. Zamanlar g,egtikce ablfeksizhga du^tliler, (Huzaa kabilesi) nin hucumuna ugradilar ve yurdlanndan êkilib gitmpye mecbur oldular. Giderken son bir kb'tiilulu de yaptilar. ZemEem kuyusunu doldvrdular, yerini belim2 etditer, Huzailer Mekke'ye gifdiler. Lakin Zemzem kuyusunun yerini bilmedikleri i?in uzak mesafelerden deve sirtlanndan su getirmeye bas>dilar. Neden sonra Abdulmuttalib Hazretlerine rii "yanmda Zemzem kuyusunu kaz detiildi ve yeii tarif edildi. Abdulmuttalib'in a vakit (Harsi) nammda bir oglu vardi. QnuTila birlikde kazmaya baladdar. Fakat Mekkeliler buna raz! olmadilar. O esnada Abdulmuttalib: Eger on dane erkek evladsm olursa birinj Allah Tisisi igin kurban edeyim diye a dak adadi. Sonra, mani olmak isteyenlerle uyu^du. Zemzem kuyusunu temizledi ve suyu meydana oikardi. On'dan fazla oglu oldugu bir sirada ru'yasmda adaginm ifasi emredildL O da ogullantia rQ^yayi anlatdi, K^r'a êkiiler. HazreM Abdullah namma isibet etdi, Abdulmuttalib, uysal evladmi Harem-i êrifde Kurban etmeye goturdii, Yalinb bogazma bic;agi c;ekecegi sirada gaym biraderi geldi f ehriden bijaii aldi. Bir bilene gidib daniEimasini tavsiye etdi. GittileT. O a dam ; Sizde"bir adamm diyeti ne kadardir?* diye sordu. On devedir, dediler, -On deve ile Abdullah namma kur'a eekiniz. Develere yikarsa tinlari kurban ediniz. Abdullah's isabet ederst? on deve ilave dfr.iz. Bbylece develere isabet edinceye kadar onar onar artinniz- dedi, Df-
^m
v tiled n suytsi yiizii bulunua ku:'a unlum qtkdl Ve tintftf kurban edilib ILi/ri'M Abdullah K urban olmakdan kurliiNUi Huxrtt-1 Mcvlana buyuruyor ki : Hazret-i Ismail, luikni-ii llahty* nasi) baynjmti iwatriysa sen de oylece teslimiyet poster.
226
J* >/' >/ & sfeyr j^ > Td geman burdi ki kerd diude gi f Der safa gi$ key hiled palv.de gi, Sen, nadisah gihiahkarhk etdi samyorsun, Siizmc ameliyyesi, saf miiLi rm In birakir mi? V.i hi pidgin iîn, kuyumcunun olduriilmesi; ehvet muktezasi degililn liuim yaptirrnakla giinaha girmemidir. iJtnki onun temsil e^digi rub rnir lcl-j k.iniil mLmessili bulunan tabib-i liahinin terbiyesi surged nden .',11 l-.c - -l f t 1 i yJ\:\ ohnuj. tfcrtemiz bir ha) airms.d:r. Ken rib;:!- torl si rtirNflVicM ude olah nefsani ve sehvani bir heves kelrnamidi. Zaten ortada i in, ve olm-Li kinase de yokdu. Kuyumcu. nefsin heva ve hevesini u-riinil ndiynrdu. Ortadan kaldinlan o hevesdi. Ondan kurtulan ve ruha tityik bir ha! bill an da nefs id).
227
jr.
Behr-i duest in rij/dât urn cefd, Td her dred kure ez nufcre ceja. l>n r- i i j i y h i ( ve bit tela, oc&kda uniii$Lin eriyib ciirxliuitun a ynbuasi i^tiidir.*
IHI1
22H
jj
JL lj ^r-
tsehr-i dnest imteJian-i hlk u i>sd r
Td bicued her serdyed zer zehed. "lyinrn, kotiiniin imlihan edilmcsi; nil mm kaynay'ib kijpiigiinii atrnasi, halis ajar kaliiiasi iciindir.^ AHm ve giinau ibi madenler bir tak-m kangimlardan, tasfiye edit me k v,in nastl potaya ve ocaga konukir, eritiiir ve temizlenirse, rQhu insani de halis ayar olabiirnek igin bir takim miicahede ve riyazete tabi tutulur, .Viitikim Cenab-i Hak :
mm* 1
Yani : 0, 6yle bit Allahdit ki, sizi imtihan ctmtsk icin olUmii vc ha* vat i yatatmi^tit 75 .** buyurmii^dur, Mucahede ve riyasat neticesinde riihun êhvani ve uefsani, olanca hevesi aail clur. tertemiz bir cevher halini aim late bahsedikn padf5ah. yani, insarii ruh da tiyle olmu^du.
22!)
y^vj^>r j 1 ->y
*,i
i.
is' j. liL.' JJU- j 5" dL,' Pah bud ez ekvei u furs u hevd, Nik herd 6 lik nik-i bed niimd 1 "Padiâh: ^rhvetdcH, liirsdan, heva ve h^vesden pak idi. Kuyumcunun yani, heva ve hevesin giderilmesi buBusunda iyi hark^t etdi. Fakat lui iyilik; kill ii Ink gibi goriincn bir iyilikdi,"
Kotuluk gibi gorunen bu iyihê, Hatret-i Mevlana bir mbal goste-
riyor
(75) Sure.i Mil!k: 2,
18T
230
Ger hizir der b&hr keU ra îkest, Sad diiriisti der ike$t4 hxzr hest, *Ei*er Hizir, d*nizde gemiyi sakatiadiyse o sakatlikda ylizlerce diiriistliik v* mcnfaat vardi. Biraz evvel de soyletiildigi iizere, o sakathk dolayisiyle gemi, bir zalirriin eline gecmekden kurtulmug, gemimn sahibJeri bulunan fakirkr de yegane gegimlerini saglayan o tekneyi si lime kaptirmamislardi.
Vshm-% Musd ba heme nur u hiineriid ezan makcub tu bi per ineper. -O kadar marifei inuriyle beraber Musa aleyhissel&m'm vehmi, Hiznn iKircketlerindeki hikmeli aniayamadi. O baUte sen kanatsiz u^maya kal* i;ttia,i Musa aleyhisselam iiiiil aim bir peygamberken, focuklugunda Fir'nvn'in sarayma a limp orada terbiye ve tabsil gormiisken, Eonra, o tabsile Alliih'in vnhiy v e ilhami da eklenrrj^ken; Hiznn yaptigi i?krin hikmetini liiilnyjininmijj, onceleri itir&za kalkismi^, sebeblerini anlayinca susmaga mecbur dmudu. Hazr<;t-i Musa, sahib-i seri'at bir peygamberdi. ert'atde hukum, zahire gore tJur. Onun icm Kelimullah Hazretleri, Hiznn i$lerinde zlbire muhalif ucrdugii eylere kemal-i salahiyyetie itiraz etmi^di, Ey gafil ftirazci; senin ttirazin ise o aalahiyeti haiz olmadigm igin kanatsiz uijmak s>evdasina d[jm.ek gibidir. Soylenikn sozlerden HizjrW. Kazret-i Musa'dan buyuk oldugu vehmedilmesin, Musa aieyhissdamm iiiui'azm peygamberlerden oldugu nda Siiphe yokdur. (Kelimullah) unvamni haiz bir rasQl-ii ziândir. Hizir 1 a gelince: Musa ile mertebe bakimmdan yiiksek, batta miisavi olmasi 565? !e dursun; nebi, yabud veil oldugu ihtJlafh bir mes'eledir, Fakat IBS
her $eyde, husuHi.vlc ilini ile marife1.de bir Ihlittas mes'elesi vardir. Mesda Siileymaniye Carniinir. mermerlerini yonlub cilaiayan ta^cinin, bu san'atj, t ami 'in mi *m arm dan da ha iyi bihnesl, kendisinin filimar Sinarj'dari biiyii k olmasim icab etmez. Bunun gibi Hizir'in da ledunni ve Ilahi bir ilme mazhar olmasi, ilim dolayjsiyle Hazret-i Mvisa'ca sebebJeri meghul bir takim hareketlerde bulunmasi, kendisinin derete JtibaTiyJe Musa'dan listiin olmasmi garektirmez.
232
J 1 ^ j>s- *
r r
S*
An giil-% siirhast til hun* mehan, Mest~i aklest 6 tu mecnnns mehan, -Ku>umcunuii kam, hnkSkatde kintiizi giil gibidir- Ona kan deme, Ruhu temsil eden padisah ise mest-i akildir t ona da ween&n deme. Malum dur ki akil, insam iyilige sevkeyiemek ve tehlikelerden men etmek ister. û hal, hikmetin ta kendisidir. Fakat bu hikmeti herkes goremei, Hususiyle sonradan huaule geiecek menieatleri takdir edemez. Onun igin bir iÎn baîndan, sonunu goriip de ona gore davranan kimseleri bail budaialar t gilgmlikla ittibam ederler. Lakin asil gilgin; ittiham ediienler degil h edenierdir. I?te burada da tabSb-i gaybinin ihtan ve teêbbiisiyle padiah kuymneuyu Kebirl.tmig, yahud akbn tavsiyelerine tarn olarak uyan rûh, nefsini onun elinden kurtarmij, terakki ve tekamul yolunu a^mi dir.
233 ji fit jLU. $# <S* X
Ger hudl hun-i miiietrruin kdm-i 6, Kdfirem ger biirderai men n&m-i b. Eger padiâhin muradi, bir miisHimamn kanmi dbkmck oUaydi, onun adim andigimdan dolayi benim kfiJtr olmam laiim eclirdi."
gunki :
IKS
231 jVJt fntersed ars ez medk~i wki s Bed geman gerded si medha miaz&ki. "Bit sakinin mcdhi dolayisiyle Ar$-i Ilahi titrer, mtitteki plantar da fasiki medhetint-k vuzihideu su-i 7 a una dii.êr." Hazrct-i Mevlana, kuyumcunun katlinden maksadin: Nefsin heva ve hevesden kurtulmasi oldugumi ve bii heva ve hevesin de ortadan kaldinlmasi gerektigini soylemisdi. Mes'elenir. ehemmiyetini anlEtmak icin buyuruyor ki: Evet; Kuyumcunun zehirienmesi, heva ve hevesin giderilmesi demekdir. Yoksa c-rtada bir ijldiirrne hadisesi yokdur. Boyle olmayib da padi$ih 'bir muslumanm kanini dokmekle rah at lay an bir zahm c-lsaydi, tabii ben de onu medh u senaya kalkismazdim. Qiinki bir fasikin medbi. Ars~i alayi titretir; mutteki bir za ti de. medheden kimse hakkinda su-i zanna duuriir. (Cami us sagiyr) de Enes bin Malik ( Raziyallahii anh) den rivayet edilen bir hadis-i serif vardir ', -Bir fasik medbediltncc Allah ga?aba gelir, bun dun doJayi da Arî ilahi iai"silir. rnealindadir. AcabS ni^'in hoyledir? Yam fasik, facir bir herifin medhedilrnesi Alia hi neden gazaba getirir? gSnki medh edilecck kimse de esasen iyi ahiak bulunmali ki, yapilan medih dogru olabilsin, Yoksa ablaksiz bir sahsin ah lakh oluûndan bahsedi?, îibhesiz ki yalandir. YaJan ise her vakit ve herkes icin hararr;. oldugu gibi, yalanci da daima Ally, bin gazabina ygrar. Bir de harama ve kdtiiluge sapanlarm hareketlerini medhetmek, Allah') n ya&ak etdigi seyleri begenmek ve begendirmek demekdir ki; bu Ml de, ûbhesiz ilahi emrin aksini yapmak ve delay istyle Allah 'jn gazabini istemek Dlnr. Bundun baka, yalan yere medh, medheden hakkinda takva erbabmin sll-1 zanmna sebebiyet verir. giinki medhedeni, menfa'at mukaabilinde bir ?akiyi medhedecek kadar vicdansiz. ahlaksiz gorlir. Hadisde ise : wTpbmet Unad edileeck yerlerde bulunmakdan sakmimz^ buyurulmu^dur. jy .IT 1 ^ .Li j ij Ls Sdh bud u jdfi-i bes agdh bud,
Has btid H hdsa4 Allah bud. tlQ
-O Pftdt nh gayet Biilayiijli bir liUlUimdar idi. Bttylc iilniHkla brrabci Umiiiciiii muiiitnz insaiilai'jndaii ve Alluh'm bas kuilariii(iMijdi.>. Hikaycdeki padiâb, ruhu temsil edivordu. Ruh ise :
>
Yani : *Ademe ruhumdan nefheyjedim".* Kazm-i Celilince Alkih'a ;/afe elunmu^dur. u halde, havass-i ilahiyye ciimlesindendir.
^tS 0 ji.^ \ J[S S jT "* (jfl- tJJT J^ 1 L?>An kesira ki giinin ahi kiled, S'iy-i baht u bihterin c&hi keed. Bir kimseyi ki, b&ylc bir padisah bldiiriir; ami saadete ve en yiiksek mertebeye eekip yiikseltir.n 237 Ger nedidl sud~i 6 der kuhr-i 6, Key siidi an lutf4 mutlak kakr c&, Eger padi s ah, kuyumcunun kabrmda, onun fityda&ini gormeseydi; keiidisi inttixn ta kendisi iken nasil kahra kalkar ve onu zehirietirdi.* Tekrar tekrar sbylejuldi ki kuyumcu, he\ r a ve bevesi temsil ediyordu ve nefsin temsildsi bulunan cariyeye a yak bagi oluyordu. Onun kahri. eariyeyi kurtaracak, nefs icin yiiksehj yolunu acacakdi. Demek ki: Heva ve hevesin giderilmesinde bir fayda busulu muhakkakdi, Padi$ah : yani ruh hakkinda (hitfu mutlak) deniljyor. Oyle bir sat, bbyle bir kan dokulmesini msX emrediyor? diye varid olacak bir siiale cevab olmak uzere Hairet-i Mevlana divor ki :
(76) S'lru-i Mitr: 9.
in]
i!:;s
J*
Mdder-t m-ti$/iJc tfr art gam jadfcdmC&cuk, hacamat m^teri kari$mda titrcr. efkatli annesi ise eviadi* mil o gamb zamamndu memnun bulumir.Bir annenin gocugtina kar] olan sefkati, soa gotiirmedigi halde, cnun vucudiinden kan alinraasma nza gostermesi, hatta yavrusu aglar ve bagi-i rirkcn memnun buhinmasi ûphesiz evladmin faydasi iîndir. Sihhatinln avdeti iîn yavrusunun bedemnden birka$ damla kan cikmssirta, goziijv- ; den de birkaf damla ya$ akmasina nmvafakat etmljtir. Hulasa: Anne et* kati tne&hurdur. Fakat Allah'in merhameti, ondan cok buyiiktur. Rasuliillab SaJlallahu Aleyhi ve sellera, bir gun bim ashab ile otururken, kueamda ?ocuk bulunan bir kadin ge^mis.; Aleyhissalat Efendimi^: Bu kn. dm, bu cocugu ale$e atahilir mi?* diye sormus. .Atamaz ya RaSulallah; jefkati mani olur* derni?ler. Zat-i Akdes-i Risalet de; -Allah ondan daha merbatm t"idir, buyurmuf Bu Hadfa-j êrif'in bizim gibi giinahkarlar iqn ne buyiik bir reiujd* Oldugunu dii unelim de, O Erhamurrahimirje hamd-ii senada bulunabm. 1 tjlc o merhametli padiâh da nefsj ve dolaytsiyle ruhu kurtarmak icin ' heva vc hevesin giderilmesine nza gostermistir.
239 j*j jU- J-* j jj'li^j jL- ** Mm can bist&ned u sad can dehed, Anki der vehmet neyayed an dehed.
-Insane ruhu mihetml 5 obn Allah; yanm cam alir, kar 5 ili&inda yU* can vtiHr; hatta yehm-ii hay ale getmiyecek êyler msan buyurur,* Evet. Cenab-j Hak, bir Kerimdir ki, insamn cistnani hayatim kl tam bir hayat deglldir, cunki fanidir ahr; karsihk olarak ebedi nimetlor ve sermodi liituflar ihsan eder. Kur'an-i Ksrim : 102
Yani : "Allnb, Ccnnct inukaabilinde niii'mirjlctiu canlanm vc mnlln* rim sattn ahr Tr diyor.
Bit ?ic/es almakla vermekden ibaretdir hayat, Dikkat et, bir dem degil mi muddet-i omr-ii he$er?!'
beytinde hiilasa edilen fant bayati, Allah satin alip, ona mukaabil Cennut ihsan ediyor. Hem byle bir Cennet ki, ag goziiilerin tehayytil etdiklert "Ibl dosemesi ekmek kadayifinden, sivalan tavuk goksiinden olan, nice k. : . leri havi bir bahfje deîl; gSslafin fjdrniedigi, kulaklann isitmedigi, iim* aenin tasavvur edemedigi tlahi nimetlerle dop dolu bir yerL.
Til kiy&s zz ki migiri velik, Bur dur uftadei binger tii nifc. fSuit ketidine goiv kiyas ediyorsun, llalbuki hakikatden 50k 1 v . I tittîiniiytjrsun, iyice bak.s Hazret-i Mevlana diyor ki ; Ey g3fil insan, sen gerek Allah'in, gerck elalullahin islerini kendi i^lerine kiyasen anlamaya ve ona gore hukuin vermeye kalkjîyorsun. Fakat biiyle yapmakla f hakikatden fersah femh nzaklasiyorsun. Goziinii ag ve dikkat]e bak ki, mes'ele, senin bildigin gSbi degildir.
(77) Sdre-i Tevbe: 111. F: 13
193
-BAKKAL iLE TtlTisMN VE ItlTlNiN BAKKAL dIKKAKINDA YAG nOKMESJNJN HIKAYEMi241 "J* J* W ->V J'j' </> Biki bo J; kali t-ii 6rd tutiij H<?$ nevayi sebz it guyd tutiv *Bir nakkal ve unun bir tuti ku?u vardj, Gibcel sesli, ye$il renkli ve siiz sdjdcr bir h,ajvaudi> Tuti, papagau gibi hszi ku^larm ufak tefek so soiled] kleri malumdur. Fakat on! arm o sozleri soytemderi, anladiklariRdan degil; igittikleri sesi taklid etmek kaabilivetinde cdduklanndandir. Bu kuglara adz ogretmek Scin kafeslerJne bir aytia koyup aynaiun arkasindan soz soylerlermig, Tuti, aynada aksini goriince onu bagka bir tuti samr, ijittigi sozu o 5b"yhiyor zanniyle taklid edermig. Bu munasebetle Hafaz- Sir&2i >
Bf ni tuti gibi H.vna k&rsisma koydubr. Ustad-i Eztdi her ricyi sdyletiyotsa onu siyluyorum. demi^dir, Fatihlii kutik ve talihsiz og!u Sultan Cem'Jn bir ttitisl varmig. Kendisine ogretilen (Allahii yensur CEM.) duasim tekrarlar, dururmu r Cem'in vefatmda bu hayvam Bayezid aldirtnuf Onun karjjismda yine ogretllmi olan (Allahii yerham CEM) duasmi etmi. arkda tutileiin konumasi hakkmda rnubBlagalar yapilmij, liatta. (Tutiname) isJmli kitablar yazilip, nutar a bikSyeler soyletUmi^dir, Hazret-i Mevlana T nm bahaetdigi tutSye dalr vasiften da, rotibalagalara goredir. 242 ljr lj>- *J>\ jif c& Ber diikdn bud! mgeJiMn-4 diikdn., Niikte giifti bd heme sevda geran. Dukkauda bekcililc edcr t ijaj-sld&ki esnai ve tticcara Tiiiktclfrr siiy* Ierdi. 191
243 tfJki jJWt i/il wiLUJ- J J Der httab-i ademi n6.Uk bildi, Der nevdy-x t&tiyan haz'ik bu-di. -insanlarla koiiuurdu. tulilete mahsus utiisO ustadcs idl 244 Hdee tu3? s&y-i hane re/te btid, Ber diikdn tuti nigehbani niivmd. Efendisi bir gun eve gitmtsli. Tuli dukkftiia pczaret edtyordu.245 Gurbe-i bercist n&geh e^ dukan, Behr-i mui tutzyek ez blm-i can. Bir kedi, fare yakalamak ijin birdenbiee dtikkatia atildi. Tikit dr can korkusundan.246 C^y Ijjj J^jj ÛHjui Ce5f es s^-i ditfcdn swî gtiriht, îjehdy-i re^gan-i giilrd bin Jit. Sicradi d diikkaiun bir koêsine kftch, Likin tfUL yugfi s^Blerlnl duvlrdl,
yagiarim dbktii.* s m
247
i*
*. jfi j:
#2 auy-i fed-n^ biy&med Mceeg, Ber diikan binge st fdrig hdceveg. Efendisl evden geldi. Dlikkana gesip patron tavriylc oturdu. 248 T Did pur revgan diik&n u came $erb, Ber&ere$ zed ge$t tuti ket z\ darb.
wBakti Id dukkan yag i(iDde, Elbis^si dc yaga bulaiumg. Tutinin yap tigim anladi. Bagina vurup tiiylerini doktu, kafasim kel ha line getirdL249 fitfzegS fevidin $uhan kutdh kerd, Aferd-i bakkal ez neddmet ah kerd. *Tikti birkae giin konu$mayi kesti, Bakkal da pijman olup ah demeye taasladi.*
250 Jt$ ber mikeiwi it mfl gii/t 03/ dirig,
Kdjtab-i ni'metem siid zir-i m\q.
Bakkal sakaltm yoluyor, eyvah, nlmet gtine?im, fauliit altma girdi diyordu,* m
"
251 Dest'i men bi?Jceste budl an zemdn, Quit zedem rnen ber ser4 an hog zebdn-EJim kirihaydi, o tatli dilli tutinin ba^ma nasi I vurdum? diye teesstff ediyoidu, 252 tj~Ji.j- ^* jU JkL L" Hedt/eftd mtddd her deruijrd, Td biyabed nutk miirgi higrd, *Kuntiun soylemesmt bulmak yam, tutiyi tekrar kwtiu^tuj-mak igin fnkirlere kediyelet vc sadakalar veriyordu,* 253
j jjj
-b ijbj j!
Ea'd se tuz fi se %eb hayr&n u zdr, Ber diikan binge ste bud hayran ii zdr*t& gtin, ii? g*ce Bonra bakkal, diikkaada hayran ve aglamakli bir h iilde nturuyoTdu.*
254 J3d hez&r&n gussa vu gam ge$t tiift, Ki aceb in vturg key dyed biguft. Bu kuj ne vakit soyliyecek? diye binkrcc pm ve kedcr ile vftkit geîriyordu.Ifl7
>
CJS~^ ofv* {jfi-if? jTj^; ,y Mi Ti u mud an murgrd her gun $igiift t Taki bded ender dyed 5 biguft. -Tuti sqzu taajlasin diye ona tiirlli turlii, acaib ve garib *yler giisteriyordu.256 Cm iefci-i ser benfrne der guze$t, B $er-i bt mu $ii pii$t-i kds ii to$. -Ba 5 i S iplak bir dervi ? ge S ti ki, kafasi, tas ve leg gibt cascavlakdi.* 1 257 nder dm^d guft tiiti an zeman, Bang ber dervi zed ki ey juldn. * O sirada tati de dile geldi ve: ey falan! diye dervi.ê seslendl* 258 ii^J a*jj î. }1 ^ / Es 91 ey kel bakeldn amihti, Tu meger zz i$e revgan rihti. Ey ksl; no den keilere kan^m? Yaks* sen de ? isedert yag mi diiktUti? dedi.t 198
259
U.& W
*2*
b*&)
z kiyase hande timed halkra, Ku ti hod pinddgt sdfob delkrd. -Tutinin, aba sahibi dervi$J, kendi gibi sanmasindaii ve nefsine kiv&s etmesinden halk giilmeye ba$ladi. Cavlak : Turkffc bir kfilimedir. Qiplak manasma gelir. Eazan (cascavtek) diye tekid olunur. Bu umumi manasmdan bak;) bir de hususiyyeii vardir ki, ba 5 i sa^siz demekdir. (Cevlek-i serbiirehne) terkibindeki (cevleki), ite bu cavlak, ySni sagsiz manasuiadir. Gegen dervigfo caviakltgmin tab!! olmak ihtimUi oldugu gibi. melamet meslekine sulukii dolayisiyk (car-darb) yapm;? olmasindan ileri gelttiis olmak imkan? da vardjr. gar darb : Sagin, kasin, biyi^m. sakalm tiTa^ edilmesidir ki 5 obretdcn ve ha Skin tevecciibunden uzak kalmak. yahud nefs-i emmarej'i ve ûruru kirmak icin melainete sii3uk edenler yaparlaTtnig. Mesnevi garihl erinden San Abdullah Efendi (cavlak) kelimesi iîn diyor ki: -*Cavlak; bektai kalenderi ve hayderilcrderi sakal, biyik, kas, ve kirpikicrinl tira 5 edenlere derler. Turkê dazlak derleT. Kirpi^mi ve kajini tatty ettneyip de ancak sakahm tira^ edetilere de torlak derkr. Ha^ret-i Mevlana buyuruyor ki ; Ha1k arasmda me^bit olmak ve onlarm linrmetini kazanmak, scyr ii siilukde paU siaglara bir benddir ki r salikin itianen ilerlemesiae mftnl olur. SiJluk yulutida o ba^, demir bir pirangatlan fark*izdir. Fakat bi lienlikden kurtulmak bahanestyle bu mesrebi isiismar edenler de soktur. Melamiler ieinde, bu adi takmip da her tiirlu kotulukde bu^ lunanlar gurdfmuûr ki, bunlarin iki diistviru vardir: Allahm emirleri icin 4slek sart-, yasaklan igin de -ktek hak* tabirlerini kullanirlar. Mfr sela :
Erenter; ezan okunuyor, camiye gidelim mi? der-Jldi ml I Istek ârttiv, bizde o istek hak vere: derler; Dein gekniLk haram degil mi? Nedea iglyortruu? denilince de : tstek liaktsr, hakkm isteglnt ycrine geiirmeli! hezeyamnda bulu jiurlor1
GtfltUra bahse : Hazret-s Mevlana'rttn gayesl, derujlerja hiyAfoti vb rtiegrebi hakkinda malumat vermek degil; herkes hakkitidn nefsine kiyisen huktim variaeriiio dogru olmadigini anlatmakdir. Kiytls-j nefi, qok kerre insam aldatir, Bazan da gulling bir hale getirir, Tutinin saesjz dervii goriince, kendisi gibi giilyagi gigeierini devirmig ve dayak yeyip de kafasi kcl olmug sanrnasi gibi. Hazret-i Fir, hikayenin naklinden sonra naslhate dbnerek diyor ki :
260
Kar-i pakanra kiyds ez hod -megvr, Gergi mined der nuviten ir ii $ir. ArsJan ve s(it maiialanaa geleu (irj lafzi, van da birbirine benzersi: de man a ybuiitiden ayndtr. Bunuti gibi sen de, iimmeliu seckinlerinin haU m kendine kiyas etme. (Sir) kelimesl, Fariside hem arslam hem de siit manasma getir. Sir~i a km: sancak arslam, Sir>i mader: ana siitii terkibkrinde oldugu gibi, ir-i a km; SancakJardaki arslan gekli ma nasi ni ifade etmekle beraber, bizim Gemi arslam* mealinde. de kullaniiir. Hulasa: Sir kelimesinin delalet stdigi jeyler, bamba^ka ve ayri ayndir, Kendikrine delakt eyleyen. Iafzm bir olmasi, o geylerm de bir o]ma9iru gerektirmei. Blnaenaleyh bir kimsenin gordiikkrine bakib da T onlar da benim gibi [flsari, o halde otilar da bcnim gibidir diye, nefsine kiyasen hukum vermesi dogru degildir.
261 Cumle diem sin sebeb gilmrdh ^tid, Kem kesi zabdal-i hak ag&h $$,
AS,
Biiiun a km, bu kjyas-i nefs scbebiyle sapitti. Ebdal-i ilahiden yfinl; ,'\llah'in seek in kultanndan pek ar kimse haberdar oLabildi.* 200
2li2 j&L\jl* j_ji- j>^ IjUj( Hsmseri bd enbiyd berdaîend ) Evliyard hemgu hod pi7idatend. Pi-.yt;fimherierle e^tttik davasjna kalki^tilar, velilert de kendilerl gibi &aiid]]ar,>
243 ^ jLiji ^L tii^l iif am J f.. V M . $&$ J L Giifte inek md beer iôn- Bfeget", îjte hii de insami, onlar da. Bii de yemeye ve uyumaya mucluini/, unlar da dediler.>
264 Hesr /orfc! der miyctn M mtintehd, ^Kbrliiklerindea sunn bilmediler ki, arada ucu bucagi buluumaz bir faik vard]T. Gafki sahibkrinin, peygamberkri, velileri, kendikri gibi satidiklarim Kur'an-i Kerim hnber veriyor 1 ; 2111
Yani< 8u uasil peygamber? (Bizim gibi) yemck yiyor, sarsida, pazarda gcz-iyor 78 * dedikleHni; keza : Yan! : 5iz de ancak bizim gibi insansiinz. Aliah kitab diyc bir 5 ey rnzai etmemi? ve sizin vasitamda gender memoir. Si? yalancidan baska bir ey defilsiuiz 7 ^ diye yalan isriad etdiklcrini Kur'Aiumiz bildiriyor. Aradaki bu buyiik farki gcrmememn manevj korliikden ileri geldigmt ve sapikhgin bu cuhetden zuhur etdigini de Saaret-i Mevlana anlatiyor. Evet; elmasla kaldinm tasi da, ta olmak itibariyle birdir am ma; bid yuziik yapibp parmakda tagimr, obiirii yollara dosenip ayaklar altinda dg~
nenir. Ebdal-i Ilahiyye; Evliya'ullahdan bir taife imis, ki, yedi kid oludarmiij. tiller, yediler, kirklar diye sayilardardan yediler herhalde bunlar olacaktir, ticler ise {kutup) yahud fgavs) lie (imaman) dan i bare t imi ki, kutup yahud gavs, o a sir da k' - velilerin seckini, i ma man da onun tnuavinleri demekmis.. Ebdale (Ebdal) denilmeînin sebebi; giinahlarinin sevaba, suretlerinin ma nay a degi^mis oimasi imi. Suretleri bir oian insanlarm manaca farkh bulunacagini layikiyle anlatmak 19111 HazreM Mevlana birkas misal getirip buyuruyor ki ;
265
j* a
4t^>>
lM* j*y jjj Jzt $ j
Her dil gun zenbur hordend ez mekai, Lik iid zan nig it zin diger asel *Her iki an, bir ycrdtrt ycdigi haldc bidnde yabiii igne bulunur, digediiden bal basil otur,
yani, eêk ansinda
(13) 5 lire- j Purkan: 7. (Tajl Sure-i Yasiri: 1$,
2U2
Her dit giin dfiu gij/d FiDrdeiid *i db ; Zin i/efci sergin iid u zan mik-i nab.
"Her iki nevi ahii da ot yer ve su iêr, Lakin birinden yahnz giihrc, iibiiTvindcn balis misk bnsule geltr."
267 Her dii ney hordend ez yek abhor, in ycki hali vii an piir ez ekcr. -Iki nevi k Fin 1 1 i;, bir dereden su i^tijji hflldc biri botuT, digcri sck<rhdoludur,*
268 Sad heparan i^g-unin c$6ah bin, Fdrk jan he f tad sale rah bin. Boyle yik hbdercc misal mevciiddiir ki, ar alarm da yet mis yilhk fnrk vardii-.n Su ug misalde insan; anya, ahuya ve kami$a benêtilmidh\ Anlar arasinda bal yapam oldugu gibi sade inssni sokani da vardir. Ahular urn-sinda misk gobtgine sahib olam o3dugu gibi, ondan m ah rum olam da mvcuddur. Kamjdar ara&inda fckerlisi ve ifi bf tdani vardar, Biitijn IjtJiil.'i rin cinsleri bir, fakat nevilpri ayridir. Insanlar da *kil, sCiret v^tabii ihti yafJarma gore birbtrledne benzerien Fwkat imina vi; hakikatlerine naznran aralannda bal ansi ile eek ansi, nrnik it\\\Suu i\v miski olrmyan ahu.
geker kamifji ilc gekersta kftmif arasindjikl fufk k&dtti ayrihk vnrrlir. On uii i(jin, di goriinuîirie bakarak kafir i)c rflu'niini, bulla avAm iLu segkini hirbirine benzetip mukaayese etttieyjp kalkigtnamabdtr.
2f>9
Up jj tf-**^, **Jl J J^" O 1 ' in hwerf gerded peiidi 00 ctida. Van kored gerded heme niir-i Hu-dd, Bu yani r avamdan bin yer. yedigi posa olarak kendisinden aynJir. Oburii yani, havasdan olan yer, yediklcri butuu il&ni nur olur.*
270 /n Ziored gerded heme buhl u hased, Van hored zayed heme ffe&ftf ehad. "Avararfan 4] an yer, yedi&i hasislik ve baaed olur, Havasdan olan yer, yedijindeti Allah niiru husule gelir. f . Yam, avamm yedigi, cismini kuvvetlendirdigi gibi k&tii huylarim da takviye eder. Fakat havassin yedigi, ilahi nGriann husulurie sebeb olur, iinki vticudu takviye edecek olan yiyecegin azaltilmasi, oruca ve riyiizata devarci olunmasi neticesinde ruh, manevi gida almaya ve ilahi olarak doymaya baglar, Biraz izahat verelim ; Orucun gegitleri arasinda bir (visal orueu) vapdir ki, iftar etmeksizin birkac gun ulama orut; tulmakdir. Aleyhissalatii vesselam efendimiz, as* hab-i kirami zayif dumemeleri i<jin bundan men'eder ve bir gun yeyip bir gun oruc tutmak demek olan (Davud orucu) na tegvik ederlerdt. 204
Sahih-i Muslim'de Arar ibni As'dan naklch deniHyor ki : Benim iftar etmeksizin oru^ tuttuguro, biitiin gece uyumaksistiti narnaz kildigim RasfiKUlah (S.A.V.) e haber verilmig. Kendilerine rast geldfgtm vakit: Yaptna, scnin gbziiniin de hakki vardir, nefsmin do hakki vardir. Oruc tut ve iftar ci. Namaz kil ve uyu. On gitnde bir saim ol, dokui giiuun de sevabim bul,buyurdu. -Ya Hasulallab: ben kendimde daha fazlasi igin kuvvti buluyorum dedim. -O haldc ( B avm-i Davild) tuU emrini verdi. ^DavQd nasil sahn olurdu?- diye sordum. *Bir gtiii oruc tutar, bir gtin iftar ederdi. Diiijmanla karsilasinca da kacmazdi,* diye ixahat verdi. Sonra da: *Her giin oruv *"tJi fl ru S tutmami^tiT- buyurdu ve bunu. iJu; defa tekrarladj. Yine Sahih4 Muslim'de deniliyor ki i Sallallabu Al&yhi Veselleni Hazretlerinin savm-i visilden menine karji, ashabdan biri: Ya Ea&ulaUab, aen araliksiz orug tutuyorsun ya> dedi, AleyhissalEit Efendimiz : -Hanginii benim gibisinii? Ben Kabbimin indinde gecelerim. Beni manevi nimttlerindEn yedirir ve iîrir.- buyurdu.
Verese-i Muj.^mmediye olan evbyaullahdan bazilan da bu manevi gidaya niii olduk3an icin, savm-i visale devaro ederler, fakat o husustaki Peygamberimiîn yasaklanna da uymak Jin h akgamlan bir M yudum su fie oruglanm bozarlax. -tlahi: seni yad etmek, aîklarma en hajirk bir ârabdir. O ârabdaii gayrisi, muliabbel ve aytibk ateîni sftndih-mek hususutida serab gibidir.Keza Hazret-i Pii buyuruyor ki :
271
->-* i
?* J
j jJL -iiî $ \
in ^?mm-i pak ii an purest ii bed, }n feriti yak ii an divest u ded. -Bu ? yani, mil' mi 11 temiz ve siiraatp kaabiliyctli bir arazidir. ftbuTil yani, kafir ise^ cnrak ve kotii bir ycrdir. Yine mti'min, melek gib* maismnditr, kMir ise geytan ve canavar mUilidir,* HaKrot-i Mcv]&n6 gu miafil ile Kur'*n'iri bit t blhfn* tolmlh edlyor :
Yani ; 0, ruzgarlan rahmetinin mujdecisi ularak gijnderir. ruzgarlar, agir luiluLlan yeritiden oynatmca da onlari olmiis, Irahmete muhtic bir hale gelmi?) ulan memlekeie sevk cderiz, O buJutlar vi'isiiasiyltr suyu inzal ve yine o vasita ile her tiirlu meyvcleri yeti^tiririz, Boyle yaptigimiz gibi, oliileri de kabh-lerinden hciyfe cikaracagiz hi/., Umulur ki hunlari iyi diisiimip ibret alirsitu2 S0 . Yani : (TopragJ verimli) giizei memleketiti neb at i, Rabbin iu izuiyle fbol) tikar. Fena olaudau ise faidcsi pek az birêyden baskasi $ikmaz. 1$e îikredecek bir kavm h;in ayelleri biiyle ceîtH olarak aîklanz 81 .* buyuruluyor. (Mevakib) tefsirinin ash clan (Mevahib-i aliyye) de miifesair Huseyin Va'iz diyor ki :
iCenab-i Hak h su misalde md'niinin kalbini temiz bir yere, kafirin kalbini de kirli bir yere benzetmidir. Allah Kelaminiti bulutlanndan yagan va'i ii nasihat yagmuru, mii'minin kalbine isabet eyleyince orada husule gelen taat ve ibMet nurlaiti, diger uzuvlarma da yayilir. Kifirin kalbine isabetinde ise, urasi nurlanmaya kaabiliyeth olmadigindan, ieinde olsun, diînda idsuii ise yarayacak bir salah zuhura gelmez.i Yine Hazret-i Mevlana diyor kj ;
(HO) Silro.l A'rtf; 51(H<> S5re-i A'raf: 53.
3M
272
Her dii suret ger bihem maned rev&st, Ab~i telk -u &b-i lrinrd safdst. -tki taraf sttretiniii hirbiriiie betizemc&i caizdir. Ao siiymi da, taih sujun da dinuliiirii vardir.n Yari, yiiz ve goz itibariyle, kafir mu'irijne. mii'min de kafire benzeyebilir, Nitekim aci su da berrak olur, tatli su da. Fakat iki suyuti berrak olmasj, Utlarmjn bir olmasiTu gereklirmez, Bunun gibi, suret HtbaiTiylc benzey.&n mti'min ve kafirin hakikatde bir olmasi gerekrnez,
jU
i.
273
inaed &b-i hos ez ure db. *Bilnii ol ki, tatli suyu ati sadan ayirt edecck oian zcvk sakibidir.Bir suyun tatli, aci yahud tuzlu butunduûnu, anc-ak tatma duygusu ?aglam olan kimse avirt edebildigi gibi; kafir ile mu'minin, hatla ava'm i\v i^vassin dir benzerligine kapilmayip, onlann hakikatlerini ayirt edecck
de mSttevi zevki ycrinde olan arifkrdir. Yoksa zevk-i manevi sahibi olmayanlar : 274 (J*LJ ij^ ^X J! lj JJ _,* Siftrrd bd mu'ciê kerde kiyas, Her du r& ber mekr pindared esdsSihrij mucbteye benzctitler, Her ikisinin dt- hik iizerine, yiiiii, hokkahazh a dayandigim saiiirLar. Niiekim :
207
275 Sdhirart-i Mtisd ez istfze rd, Ber girifti <;iin asdy4 6 asa. iMusa ili' iitilihan olmaya liidkssan Ml ait sihirbazlarij inad ve rauca* dele fikriyle onun asasi gibi hirer degntfk yakalamj^lsrdi.n QLinki baslangi^ta o peygamberi de kendileri gibi sihirbaz ve hokkabaz sanmislardk Halbuki : 276 jjjkj z. **j? L*e j I IT L* i> j Zin asd t& an asd jarkht jerfZin ainel td an ainel rdh-'i ikerf, <Bu ii si He onlarm asasi arasindn derin hir f'ark, Musa'mn mucizesl lie uiilarm iihri arasmdd uiiiii bir yol vardi.a
277 La'neftiUafc in am el rd tier fca/d, RaJimetulIah an amei rd der ue/d.
tiSihi] 1 i ;; inin sonuuda Allah'm J;Vncti, mu'cize iiinin sonunda ise Allah' m rahmeti vardi.*
Yani Hazret-i Musa'mn asasiyle baai harikalar ijhar ettigini goren Misir sihirbazlarj, ba^langi^ta Musa'nm mu'cizelerini de kendi sihirleri gibi sandiklan icin, Q'nun asasi gibi birer degnek yakalayip meydana îkrrujJardi, Lakin o asa ile, daha dogrusu onu kullanan el ile sihirbaz degnekle-ri arasinda, Hazret-i Mtisa'mn i$i iie sihJrbazIarin hareketleri arasinda derin farklar ve uzak mesa/eler vardi. Hazret-i Musa'mn islerine Iiahi yar2m
dim VitkV Hahl lam' asalan da kabazlann
" uluyor vo oau U:"y,d -,; o\ I SlhhWUrm barekwtJerini i karijihyordu Gert;i Mu i m fliu'ni dfl dfûek, KihlrbaxIartH degnekdl amnia, bin, Musa'nin cltnde, oburleri birtakim bokelinde bulunuyordu.
Bahis dolayisiyle hatira gelen bir niikteyi bildirmeden geêmiyecegim J Eski kitablarda, Hazre^-i Muaa iîn bir terceme-i hal yaziimi?tir, a~ hia lard an iiyade, e$yaya ehemmiyet verecek kadar gaflet gostermi? bazi ûdiliflenn beyimne gore: Haaret-i Adem cennetden ^lkarken, bir degnege da' narsk cikmig ve o degnegi omru oldugu miiddetee kullanmi^ VeJEalitiL-.L it Peygambere, ortdan da tdris Peygambere intikal eden bti iisa. done dîaâ Suayb peygiimbere kadar gelini?, O da bir miiddet kullandiktan soura, goban olarak aldigi Haaret-i M&sa'ya vermi?, t Bunkn h masal diye ;5(Jyledi imi ihtara liizum gormuyorutii. HazxeM Musa, uayb aleyiiisselanun koyunlanni giidecekdi, Bir ôbana bir degnek lazimdir, O degnegi ner*!den ve hangi aga^dan. ister&t? keser ve kullamr, Diinya koyunlarini 5evk u idare icin, cennetden asa geiirmeye Itizum yoktur, iipbesiz ki Hazret-i Musa da bSyle yapmistir. K&rajnel, asada degil, Musa'da idi. Hazret-i Musa bugitn mevcud olsa da, bir mu'cizu izhan lodft birimizin êmsiyesini, yahut bastonunu yere atsayda, yine yapacagvm yapardi. Birakis, Musa'nin asasi bulunsa da, bugiin bialm elinii2e ge^seydi, hepimiz de onu birer defa yere atsaydik, nih&yet kirdirdi, fakat asadan bajka bir $ey olmazdi. Miielimerimiz ol&un h va'izlanmiz olsun, taî, agaci yukseltelim darken, koskoca bir peygamberi kue,iiltuyodar, maalesef yaptiklannin farkina da varnuyorlar. Bahse gelelim :
,1 J'\
278 K&jiran ender mura puîtie tab', Afeti amed derun-i sine tab', *Kaliiler, miicadele ve inad hususiwda maymun tabSatJidirlar. GHgiis iêrisindeki tabiat, hir afetdir,
Sohbet tesir eder, tablat de gorddgtinu ve ijitdigini kapar derler. Yani insanin tabiatinde bir meyil vardiT ki, yasuk êylere de aktigi is"fn t bir afet gibidir.
F: 14
2un
*&&$fti
Yani : .Guiana kalblcrinde Ijir maraz vardir. Allah da maradanni artirmijtu'. YaJan sbylemekte olduklan i$ia de onlara acikli bii azab vardir 8 *,* buyrulmujtur. Tabiat baglanna simsiki bagb olan kafirlex, meyil dolayisiyle, gordiiklermi maymun gibi taklide kallagirlar. iste mods, isle onun mukallidlerii... Misir sihirbazlan da Hazret-i Musa'mn harekeUerini taklide yeltenmisler, iterisine civa doldurduklan bo? degnekkri giinese ka r i birakmislar, hararetin tesiriyle civatun kizmasini ve degneklerin kirnddamasim halka yilan diye gbstermislerdi. Sonra Hazret-i Musa, asssini yere birakti. Asa kocaman bir boga yiktu oldu, Meydanda kimildayan degnekleri ve ipleii yutdu; ortada bir ;ey birakmadi, Bumm iizerine sihirbazlar* Musanm yaptigimn sihir degil, mu'cize oldugfunu anladilar. giinki sihir olsaydi, kendi hiyleleri meydana cikacak, fakat degneklerle ipler ortada kalacakdL Bundan dolayi secdeye kapandilar ve alemlerin Rabbi'ne iman etti* ler, 279 f<yy t -l^L. f ;/ ^^ f-utj ^j, j^ jf j^S jT
Hergi merdiim mlkiined puzlne hem, An kilned kez mird btned dembedem. Lnsanin yaptiJhni maymun da yapar, insandan tie gbrurse <mu tak* lid eder.> 280 geram Mrde Jei men kerdem $ii &\ Fdrfcrd key ddned an istize ru. Maymun, ben de insan gibi yap tun sanir. O madei hay van, amdaki faxki nasi! tatur?-
(flz) Sdjî Bekara: 10
210
281
/"
irc Mmed ez emr u an behr-i sifts, Ber $er4 istize tuyan Mk riz. Bu; yani mii'mini kamil mahza emit itfiat ijin yapar,- tUftrl yani kSfir vt fasik ise, miicadele ve giisterij obun diye yapar. { } K i bS in a dci vc taklidei adanilann baîna toprak sa ?l . Malumdur ki insanlann birbirlerine kar;i vaaifcteri eldugu gibl, Rub larma kar 5l da vazifeleri vardir ki, o da kuliuk, ve onun njanesi i)] [lt i ibadeidir. Imanlann avam guriibu, b-j vadfeyi Cennct ar^siyle V C" hennem korkusiyte yapar. Fakat ummetin seckinlerinin jae taat vt- ibl deli, ancak emre ita&t etmi^ olmak iîndir. l?te ibadetin yiiksek ve kullu ga layik elam da buduT. Ma'mafih, ibadetin hangi 5 ekli olursa olsun, hi li?ane ve muhlisane olursa, yine aahibi bakkinda faydalidir. Fakat gbriin rnek ve gosterij yapmak i ? in yapUan miinafikca hareketlerin, faydaar 61. mak 5 byle dursun, biiyiik asaraifeti vardir. Kur'an-i Kerim :
-*t- 1 1 ' + i>^r
buyuruyor ki : *Artik kim Rabbine kavii^mayi iimit (ve arzu) ediy&rBO salih amellerde hulunsnn ve ctdii ibadctde (kimseyi) Rabbine ortak ctmcsin 83 , demekdir. Munasebet dolayisiyle HaJret-i Mevlana, munaftklann bjlinden babsediyor :
{S3) sttTP-i Kthf: n a,
n\
282 > jj Jflj* 1 jit. jl An mun&fik b& muvafik der nomas, Ez pey-i istize dyed to niydz. 0 mlinaltk, gerfek mii'minle beraber namaza geEirse de, i ha del i-gin degil, glister is i;in gelir. 283 Der namdz ii ruze vii hacc u zek&t, Bd wviin&fik mii'minan der biird u mat*Natnazda r oruijda, hacda, zekitda mii'minkr; munafiklarla ugra* ;irlar. 284 Mu'miTwmra burd bded dkibet, Ber miinafik mat ender ahiret. -Sonunda mii'mlnier, munafiklara gale be ederler. Miinafiklar ahiretde mat olurlar, yinl kavbederJer> 235 Gerfi Aer d& ber ser-S gek baai/end, Her dii bd hem merveziy {l rdziyend212
-Her ikisi yimi mii'min lie mllnltik Mr njriin ti'înda btilunuyorlarsa da, birbirleriiie iiisbcUr (Mrrvp) It ve (Hry) li gibidirlor.*
2B0 >jj ^^ f^* tij- *5'. ^
3' J /
Her yeki suy-i mdk&mA hod reved, Her yeki ber vefk-x ndm-i hod reved. -Hcrbiri ketidi makamma ve kendi namma Scab etdigi yere dogru gider. u be$ beyitde denilmek isteniyor kl: Gers;ek mii'min de namaz kilar, g6sterigi miinitfik da. Fakat her ikisinm kilii arasinda, nisbet kabul etmea fark vardix. Mii'min namazmi Allah nzasi i?in eda eder. Miinafik ise Hakk'in cmrini degil, halkm tevecciihiinii ve hiisnii zanmni dujiiniir u dii$imce ve hareket, namaza da inhi&ar etmez. Orucda h hacda, **J*fitda, Allab'in diger er/iirlerinde de boyledir. Onlann ifa&i iîn de miitiafik lar, mc'mmlerle ber&ber ugrajirlar, didinirler, yorulurlar, Lakin netieede, yani ahiretde jnu'minler kazamrlar; munaiiklara aneak ugfajmalftrjmn yorgunlu u ve nifaklannm nedam^ti kahi, Mii'mfnle munai;Jiin bir araya gelmeai, mesela Tiamai kilarken bir &afda h belki de yanystna bulunmasi, birisi Merveli, digeri Reyli iki adamm, bir oyun esnasmda kaqu kariya otuTmasma benzer. Oyun masasi, Merve lie Rey ehirlerini ve Merveli ile ReyUyi birbirine yaklatiramadigi gibi, naraa^ safi da iman ile nJfaki ve mii'min ile miinafiki birletitemez. Oyun bitince, oyuncularin ayrJip i^lerine, gii^lerine gittigi gibi, na^ maz bitince de mii'min ile munafik aynhr. Birisi imanin, digeri nifakin goUirecegi yola glder. 287 ^l/^ jj&*- -^^ LTî^ j^* ^fi j ^p jib-, ji Mii'mineg hdnind cane ho eved, Ver tnuriAfj}k guyi pur ate$ eved. *BiJ-ine mu'mji) destJl^r, rilhen miltelcizii *lul, Uouna gider; f*lc*t miinafik diyecek wlsan h.id'detlisiilr, ate kesilir.*
21 :>
288 ^J ^''3 J 1 VJ^ 1 f\ rl iVdm-i a mafc&Ê> 2 ^dt-i veyesi, N&tfr* in rnebg&z z'afdt-i veyest. 289 Mm tt di; ii*mim u nun terif nist, Lafî mu'min tiiz pey-l ta'nf nist ' yo^mûf" 1 ^^ {m ' ** m ' ' n) harf, * rind ' i-*M * * 290 &>* -^ #J ^V ^ j Jr Ciln miindfik hamye in lajz*\ dUn, Hem-giL kejdilm mi haled der enderun, WW** miutffak deyiace, bu ktttt Ufa, ^b gibi om]a .^^
MS
kaj
291 Ger TCe in nam %$fcfc dHzahast, Pes $ir4 dervey mnz'ak-t dilzzkast d$i hu bim -.ySttJ mitoA** lifta cebenuemden *elmiyor sa da ncden celiennemi bir tad vardir?.
on*
214
Malum ya (iman), inanmak dcmuhdir. AUah'in varligim ve birligird ppygambcrinin sjdk-u niibijvvetini, tcbligalmin dogrulugund kalb tie tasdik ve dille ikrar eden bir kimse, (mui'min) sifatim kazamr. Nifak ise, inanmi^ goriinmekdir. Eski munafiklar biiyle idi, Bir de yeni munafiklar var ki eski miinafiklann tarn tersi. Eskiler, inanftiazken itianir gorunurlerdi. Yeniler, inamyorken tnanmaz gibi davraniyorlar.
Moda dinsizlerin bak hepsi, Eski erb&b-i nif&ktn tersi!.
Kadi Beyzavl merhurn. ehl-i uifak hakkinda ! -Miinafiklar, kafirtcrin en habisi ve Allah'm en xiyade gailb cttisidir* diyor, Pcygamberimizin asnndaki niiislumanlari, iijtimaiyat bakimindan tedkik edecek olursakj tegkilat itibariyk dort frkadan ibaret gbriirdz. Bunlardan biri (Muhacirin) diT ki, Mekkc'den vesair taraflardan gelip de Medine'de yerlegen kim&elerdir. fkinci ve uûnlerii Medlne'nin yeTHI^ri buiunan (Eve) ve (HazrecJ kabilekridir ki, bunlara miislumanlLgin intijanna yardim etdikleri !!, (Ensar) denilmijtir. Dordunciiler ise: Medineli {Abdul J ah bin. Ubeyy bin Seliul) iin i dare sindeki munafiklardir, Ewelkiler ne kadar halis ve muhlis mii'min iseler, bu dordiineiikr, o nisbetde miirayf ve miinafik kaf brier AL Fakat Hakkm vabdaniyyeiird ve Peygamberin Ktdk-u niibiiwetird dilleriyle fkrar etmekde olduklarmdan., kendilerine bir gey yapilamiyordu. i^lerindekl hab&set bilindigi halde, dig hailerine goz yumuluyordtL Onlar ise, resm*n miisliiman gorundiikleri halde, hoglarma gitmeyen cihetlere Itiraz ediyorlar, ellerinden geldigi kadar Islami yiltjr.aya âligiyoTlardj. Masela, Uhud Harbine giderken, munafiklarin reisi tbn-i Scliik keadisine tabi 300 mii* nafikla ordudan ka^rni? ve islamda ilk harb kafagj iinvamm kazamnig, la kin u hareketiyle islam ordusunu maddeten 2ayiflatmigt!.
Keza, Miireysi gaavesinden dontilurken (Cehcah-i GifarT) Tiamindn bir muhacirle, (Sinan bin Ferve) isminde bir ensari arasinda ijikan bir kavgayi vesile ederek, Aleyhissalat Efendindzin ve bileiimle muhacirinin Medine'den eikarilrnasini te^vike kalki^mig, Sure-i MLinaiikuride hikflyp buyuruldugu uzere :
tmat^^M
-Egcr Medine'y* doner.sek, andofeuu, up ;i>refii ve kuvvellr obtn (imiz) otadisii en hakir (ve zajf) olam muhakkak ikai-acaktitH* d.iyerek asiz olarak keridisini, zelil olarak tfa baja Hazrei-i Peygamberi ve mnhacirteri kasdeylfcmijdi. Garibdir ki bunun oglu, ve pak-hSlis bir musliiraan olan (Abdullah) babasinm su hezeyaru Lizerine, onuvi devesini sokertmij, kendisinin rezil ve Rasijiullah'm aziz oldugunu itir&f ettirmitL Keza lu herif, bir giia Hazret-i Ebti .Bekir, Hazret-i Omer, Hazret-i Osman ve Hazret-i Alt 'ye yclda rast gelmi ve herbirinin elini tutarak, dalkavuklukda b1.1lunin.u5 ve kendilerina yalandan hiirmet gostermis, onlann : Allatvdan kork, mCinafikhk etme, demelerine cevaben, kendisinin hllis bir rnii'inm oldugunu soylemek yalancihgi irtikab ctmis, dolayisiyle de Sure-i Bakara'daki $u ayetler nhtil olmujtu :
îj&V*U$%*
t r">
,#,>
m ? - * v k-< . / , >^rJ A f *> *> & f *>> ,v
(84) 5re-l Miinfiiikuii: S.
3!fi
Yani : *tnsanlar arasmda bir takimlan var ki, Allah'a v kiydmH giinune imaii etdik diyorlar; halbuki onlar mii'mhi d*ilkrdh\
Akillarinea ALlah'i v >man edcnleri aldatmak istiyorlar; lukin tir fislerinden bagkasmi fildataniiyorlar vc boyle oldugunu anlamiynrliir. Onlann kalbleTinde nifak hastahgi vardir. AH ah da mi farm hutlU< gim artimn^tir, Yalancilik etdiklerinden, onlar iîn aci ve dehfetli Wf az j vardir, Otilara ; Yeryiizdnde, mitfsttlik etmeyin denilince, biz hakiknlrn lih ve mufclih kimseleriz. dtrlEr. Malum olsun ki. onlar >ok mu? JÛi im lar, hakikaten miifsitdirSer; lakin miifsid nlduklariiii da bilnieiU-r. Kendilerine, hcrkes gibi sii de imati edin denilflii vakit: liiHukiiu akilsuhirin imaii ettikleri ffibi. bi7 de mi manalim? clerlcr, Mnlum cilhiin ki a ill sdih ve akilsiz olanlar hakikaten kcndilcridi)-. Lakin bbyk' nlduklanni da bilmezler. Mii'miniltrf rastgcldikleri vakit, biz de imi'imniz derlcr. JjeyUmUiriy' la yalniz kalmca dai Biz, emin olim sizinle beraberii; muslumaiim di>i'rek, mil >lilm siil aria hakikat*n egtcmyoruz, derltr. {Asil) Allah, onlarla Lstihza eder ve taskitiliklari;, azgmhkliW l(tnde serseri dula^malarma miihlet verir. Onlar, o kimsclerdir ki, hidayeti bir a kip, dalaleli nlmi^lRr da, *li>veriijleri kar vermtmijtir ve kendHeri dogru ylu bulamami^lardir^ Bunlarm surcta musluman goruiimelerinin, miisliiEianJigi kcucliU-iiiM siper yapmak emelijOe oldugu,
*:>.><
Yam : Jnianlarirn kcudilcrine kalkan yaptilar BC . ayetiyle bildlrll mi?; Onlar diiînatidir, kcndilerinden sakin",* cmriyle de m^hiyellfdnln du^manca oldugu aîklanmi^;
{65} SiVe.i Bskw*; îa, (9) Siire-J Munilfikun; S. (67) Kfirp-I Milnfifihun: 4
217
>~4
*S 1^.
'
rf>t *- 1< V
J-
Onlar hakkinda, All ah 'Jan magfiret taleb eylesen de, eytemesen do miisividir, Allah on I an hi $ bir vakit affetmiyeccktir 815 .* ayetiyle, bunlann magfur olmiyacagi; Yani ; iiphesiz milnSfiklar, Cehennemin en derin tahakasmdadirlar B9 . vadiyle de getin bir- aâba carpilacaklan bey an buyurulmusdur. Ite bu vaaiflarla muttasif oten munafiklardari herbiri, o yasiflann hepsini cami bultman munafik Jafzina muhatab ohjnca kizar ve o bitabi firkin goriirler. Halbuki '.
292
** ?' o/- 31 js
Cf. ra
-*' - i' .1 ^"i "
Zitii in nam-i bed ez hdrf nist, Telhii an db-i bahr ez zdrf nist.
Mlinaftk lafzimn iprkinlig!, lafzimn ve harflerinin teslrinden degildir; nilvkmi deniz sujunun acihgi da konulan. kabdan degildir.* 293 : Hdrf zarf timed der u mdnd fu ah, Bahr-i ma'nd i'ndehu iimmillkitdb. Harf, zarf gibidir, !Vfana T o znrfin icertsindfikj suya betizet-, Maria donisi ise Allab'in yanmda sabit o!aa ummu-iibkitabdir,*
<8S) Eilr*-[ MiihSfikun: 6. (33) B&ta*i Ntsa: 143.
FT
!<hl,, ;i . k\VJi eyve) Boylerdlralstl kl, bir idifnn m I'min dcnilince. htiuna gidcr. riiimaTik deniljnce de cam Bikilu-, Hwlliuki itui'min latum] ic ? kil eden barfle-rde bir tyjlik elffiadj jfi gibi, rrumitfii, kfluuesindeki harflerde dfi bir kotiiluJ: ynfctur, Jwfkr, raanali nti IniIiIu v Whj ms.Eabe i 1 de kabr. Bir kdimedeki iyibk ve koluiuk, harflerin defiil, mananin tcsiriyJcdii. Mestla, toprak bir ganaga konulmtss ekcr êrbL-tinin tadiligi ikv kristal bardak igindeki demz suyunun acsbgi ve tuzlulugu, ânagm vi' bardoiiri tesirinden degil, erbetin ve deniz suyunun asi^ndaki tathlik ve acilikiaridir. Evet, hai-fler ve onlann tekil ettigi kelimder, mana zarfidir. Hem de onil temimiyle dolduramiyan bir zarfdir. Messed su lafzi, k *T;atiii bayat sebebi olan bir mayii batirJatir, Kev'ini ve leazetini gfial;8J n:ei,leklc beraber, c mayii &7umuzun oniine êtirir. Demt;k ki su liij/i su; r urj msnasma zarl ve bardsk gibi oluycr. O burdagin bize gost.^rii]i^. isledigi suyun menb&'i ve denial ise. Allah yanmda sabit dan umm-ul kitabdir. Umm-iil-kitab r.edir? Bu tabir (Sirre-i R&'d) dek: :
* 1 f
>C 4*Se
Yani : Allah dilcdipini mahveder. istcdigini sabit kdar. (JmTn-lil-kitab ise onuii indindedir S(i . Ayei-i kerimesinde vakidir. Ayetin vist tarofinda ise :
Nazm-i CeHH vardir ki: -Higbii- peyg amber, Allab'm imi olmnksixm her* han'gi Mr a vet getiremea; (yahtid bir mu ciic iihar edeine/.) Her vnkliii yazilmi^ bir Eiiiliiuii vardif 91 .* mcalirtdedir, eyh Ruzbihan-i Bakli (Kuddise sirruhu) demijtir ki: Evliyanm kerimeti de boyledir. Hi^bir veli, Allah'dan mc'zun, olmadikâ, bir kerfl* met gbsteremez.* Cmm-i;]-kitab Miifejsdrlerln kavline gore (I,evh-i maMuz) dur ki, ilahi takdir He olmug ve olacak iglerin tafsil levbasi, tabir caizse cedvir-
li, yabud t^rifesi demekdir, Bu le\-ha iistunde mahv ii isbat suretiyle bazs degijikbgin vukCia grb digini, Cenab-i Hak gu ayetJe baber veriyor. La kin bu baber.
OP1 Sdraj Ra'd: 3&
: ;>
ft -' il^l'^
Yani ; -Allahiii siiniictiiiJe asia degbjikjik bulamazsui 12 .^ ayetiyle miitenakiz gibi goriinuyor. Buna cevab veriUyor ki, ilahi takdir yS mutlak, yahud mukayyed ve muaiiak olur. Mutlak olursa, hiebir auretle degi$mez, Mukayyed ve muall&k bulunursa tebeddiil edebilir: *Sadaka be I ay i defeder* hadis-i gerlfinds oldugu gibi. Mesela, ezelde bir kimse i$in, filan vakit u belay a ug~ rayacaktir diye takdir edilmis, fakat sadaka verecek otursa, o belay a ugrarruyacaktir diye de kayid altina ahnmi. Sonra, o ad am sadaka verdigi tgfa, o mtikadder belay a ugramakdan kurtuluycu 1 ; umm-ul-kititb'daki ona ait madde de muttek degil, mukayyed oldugu igin degiîyor. Diger cihetten : Said olan, anasinm karninda iken, yani daba dogmadan saiddir. o ki olan da an as nun karninda iken gakidir, tusaiiLarin sa&det ve gekaveil, ewe Id en mtikadderdir. Hadis-i Serifi delate tince de, mutlak olan takdfrat-i tlahiyye degismiyor. O balde, zarf olan harfterin ve keltmelerin ihtivaya cab^tiklari manalann asli menbai, ALlah'm jndinde iimm-ul-kitab oluyor. Orada said, yahud aki; yani mu'niin, yahud miinafik olarak ya* Salmis, âhislar, burada sureta bir arada bulunuyor. Lakin ezel takdir, ortlann hakikaten birlemesine engel teskil ediyor. HazreM Mevland da Ijil bakikati bey an icin, soyle diyor : 294
>U^
Cj^. a
u;l.
Bahr-i telh u bahr-i j#fftf der cihan t Der miyanan berzeh u layebgiyan. 'liiin y.'nl.i aci ve tath denizlei vardir. AraJamida bir berzali haildlr ki. btrbii-liio kansiiiazlar. Siire-E Rahmandaki :
(92) Sdr-i Fetih: 23,
220
Yani (SuyU acj ve tath) iki dciii/l hi i hi rim JuiviimisuU ii/rri' s:dtvermi1ir, (Boyle iken) aralaruula ycltdi^n in< IrfdVU/ rtnu-yn mimi bir perde vardir^.i ayetterine tebnib ediyor, Bu Syetterdeki babreyuden maksadin, hangi denixler uldugunda mufessirler ilitilaf etmi; kimi ?at nehriyle Basra Koricviii] tejkil edcn Baln-i Faristir. Nebrin tatb sulaxi epeyce bir mesa f eye kadar, denizin tuzlu suyu ile kan^maz, demi?. Kimisi r Bahreyn He $ap ve Far is. denizleri kasdcdilmigdir manasim vermis^ kimisi de ifadeyi mecaie hamlederek: Babreyn, zevceynin nutfeleridir ki h onlardan iuci ve mercan gibi, kiz ve o^Jan eocuklar do ar marjalanm rikarmiglardir. Hazret-i Mevlina, c denizteri ehl-i nar ile ehl-i nur, yani cehenuem ve eennet balki diye te'vil ediyor. Sonra da soyle diyor : JSj ,jH ^j 3BH y* C'} $* sJ- - i< jj ^'j i/ jj j-*j ^ Dun fei in her du ziyek asli revcm, Bet giizer zin her du rev t& asl-i aw
Malumun olsun ki bu iki denix; bir asildan, btr menbidan eder. Sen ikisinden de gef. On)anii kaynagina kadar git.
/.iiliui-
Cer:ab-i Hakk'xn (Hadt) xsmi de vardir. (Mudill) ismi de. Bunlanti herikisi iîn mazbar, yani hiikurriieritiin zuhur edecegi y*i? lazimdir. Hiidi ismi mu'minde tecelli eder, onu hidlyete goturiir. Mudill ismi, tftttfift* fik ve kafirde zuhur eder ve onlari dalalete sevkeyler. Ey salik; SOQ bu mazharlara degil, onlardaki zahire bak. 296 Zer-i kalb & z$r-\ niku der ayar t
Bi mehek her giz neddnl zi'tib&r, Kfdp altini da, halis siltitu da mehenk taîna vurmayinca, antiyumazsitL.*
Wi Sare-t Rahman: 13-20.
221
IM
297
d^ ^ L
JB- ^J
!/y
Binli-m* Ji.kitia arasmda, ufak bir i;Hjt pnr^nxi Hfcjjt y iriiH'c hi.ssi, diiii bilir ve bulur.
L'jilillltMl
J * ^
A\i
Herkird der can Hudd binhed mehek, Her yakm rd bdz d&ned 6 ziek -Allah, her kimin ruhuna mehenk ta 5 i koymussa, q kimse, yakini slibhedcii ayirtedei\
Mahimdur ki altiiun sahte. y&hud kangik olap olmadigmi, ayarmin ne kadar bulundugunu arJainak iîn, mehenk tasi laaimdir. O ta've iisidne dokiilen asit olmaymca, en miilehassis tahminciler bile aldamr. Hele bu igle rne^gul olmayati kimse, bazan parlakâ bir madeni bile altm sanir. Bunun gibi, mii'min olsun, miinafik olsun; muhakkik olsun, mukftl* lid olsun, adem evladi, suret itibariyle birbirine benzer, insanlarm mehenk tag) da ; ilm ve msrifetdir. Bir kimserdn imam ve niiaki, o mehenk Ut, yani (ahkam-i seri'ate) ve (adab-i tarikate) tatbik ile ufagfae. O &ii bik de ancak ilim ile olabiHr. Husibiyie Cenab-i Hak, bir kirmenin kalbtoe, insanlarm icyuzlerini ve hakiki hallerini kefedebilmek hassasmi ihsan eylerse; o zat, gdrdugu cehrelerin halls mi, yoksa kalp mi olduguau anlayiverir. NitekLm, Hadis-i ertfde; mealen : -Mii'minin ii rise tin* den, kavrayismdan sakimn, Ciinki o; AUah'w nvaiyU nazat- edev huyurulmudur, 298 Der dekan-i zmde hddki cehed, Angeh dr&med ki birune nihed. -Diri bir ftdamm, haiti hayvamn agzma bir ? 5p kacacak oUa, onu $ikarmayinca rahat edenier.* 299
Der liezdmn iShma yek hddk4 hurd, Qiin der timed hiss-i zindc pi?y biibiird.
222
Bir insan yemek yerken, bir hayvan da yeuitai krstinrkcn, ajczmn bir (ji'P par^HEi girecek olsa h mliteaddid lokmalar aroif.mda onu bulur ve îkunr, Gdrmedi i % r e agzins girdigini bilmedigi gopii, ancak hi&sinin yardimiyle anhyabilir. Bujiun gibi, bir mii'mloi kimil de, birôk ferdler arasina kanjmij bir miinafiki. kalbindeki manevf hissin sevkiyle ke^feyk'i-. jiff <y\ j^jj- ^"j j***
Jiiss-i dini nerdubdii4 ds man. *Diin>a ile ilgili his, bu cihimm; din ile ilgili his isr. a&umemin (gflixim) merdivenidur.a Vani, insandaki tabii hisler, sahibini diiaya ile ilgili isteklerc yiikseitebilir, Mesela gosdeki gorme liissi. insana seiamet yolunu gosterir. Kulaktaki iitmek bis si, tehlike seslerini duvoiruT. Agizdaki tatmak hissi; aciyi, tathyi f tuzluyu, ekgiyi ayirdettirir, Diinyevi hiskrk. bbyle ij\er goruidugU gibi, dini ve manevi hisler vasitasiyle de maneviyatda te-
rakki husuk gelir. 301 5ihhat-i in his bicuyH ez tabib, Sihhat-i an his bicuyid ez ha bib. Bu hissitt sihhatioi hekimdeii, bteki hissin sihhatini dostdrm titb-t. Yani itisamn tabli blalerinden birine bir hastahk aziz olsa, mcsel^ pozlerine za'f gel&e, yahud kulagi agirlagsa tedavi iîn bir goa hekiminu, bir kulak mutehass-issna muracaat lazim gelir. Hasta olan uzvun Sfiyet bulmasi icin o hekimden flSg istenir, Tabii hisler boyle oJdugu gibi, ma* nevi hialerin de hastalandjgi vardir. Mesela bir t&kim kimtelcr goriiliirki, kih knk yaracak, igne goziinden Hindistani scyrvdtvi'k kadnr BaKlurindp
gorme hiî yardir. Bummla be ruber \tu\ il, itki v.- ni^nrvi >iik cfiL^Llirr Wargisinda ana dan dogma korler gibi kalidar, Vn
K,
: i^n^C&&
Yam ; Onlarjn gbzleri vardir, lakin onunb gormezler' 1 .* Nazm-i CeHHndeki hakikati tecessum ettirirler. Allah onlarin kalhlerine de f kulaklarina da, miihiir basmijtir. G&xlerinm iizerinde fair de perde vardir. Eh bbyuk azab onlardir* 5 .* Haz-ret-i Meviana Mesne vinin diger bir yerinde bu perde n in ne oldugimu bildiriyor ; Qiin garaz amed hiiner p-Q^zde ud f Sad hicdb ez dil bezuy-i dide sdrl. "Garai gelmce hiiner ve marifet ottulii kalir. Ciinfci auhur cden ylte* I^tcc pcrde gbz iiniihe gerilir diyor. Nefsani ve $ehvani bir takim garaz perdesi goz oniine gerildi mi, goruii! siihasi daralir; hak ska tier o perdenin arkasmda. kahr. Fddir fildir bakan goiler o hakikatleri gormez olur. !ste asil kaldinlmasi lazim gelen bu iifvdeletdit. Ha ere M Pir r dunyevi ve dini hissiyatin sihhat ve selame-
mm ne ile husiile gelecegini de beyan icin diyor ki :
302 - * i
Sihkat-i in his z\ ma'murfa ten, SthhatA an his z\ to, hr'i b 4 beden.
C&4JJI Sfirej A'rif: IT a. (95) Sure-i Bekara: 7.
Tuhii lii'isin silihati, budcnin afivfliiitlYiltr. Dint vi> nijnevl hissin si hbati isc cisiuiii tahribindedir,* Insan afiyetde olur, viicudu hastahkdari sah'm bulunursa, o kimsenin tabii hisleri de sihhat ve selametini muhafaza edei\ Fakat manevi hisler d^nilen hallerin zuhQru. ve sihhati; i bidet, riyazat ve mucahede ile miimkundur. Mesela, oruc tutmakj ag durmak ve raideyi bo^ birakmak demekdir. Bakihrsa; a^hk, insani zayif diijurur ve cismini harab eder gibi gtiriinur. Halbuki hi^ de boyle deîldir. Keza hepimix, tok: def a tec rube etmis;zdir ki h oruclu bulundugumLiE Ramazan giinlerinde, ruhumuztirt kuvvetlendigini, maneviyatimizin viikseldigir;i de fark ederiz. Hele if tar sofrasma oturup da top atilmasim bekledigimb birkag dakika zarfinda, fevka3ade bir nes'e duyanz, Demek ki ornca devam etsek, giinduz yemedigimizi iftarda ve sahurda fazlasiyle gb'ûrmek siiretiyle deîl h cismanl gidamizi azaltmak sartiyle oruclu bulunsak, mane\- T i zevklerimiz artacak h hem de sihhatinnz duzelecektir. Hazret-i Mevlana, bah is muna&ebetiyle riyazat ve miicahedede bulunmarun faydalarmdan bahis a(jarak diyor ki : 303 Ey kuniik cdni ki der ik-i me&l, Bez'l kerd o k&niim&n u milk u maL Mea! vc rnana askiyle baniiRiamm, malitu, miilkijnit harcayjp tasadduk eden cana ne mutlu! Cenab-i Hak, mealen: -Bizlm iîn miicahede edenleti, yallanmiza elbet de bidayet ederii,- va'di kerrminde bultinuyor. Demek ki mucahede ettneniri, Allah yoliinda fedakarlik gostermeniii neticesi hidayete viisul oluyor,
MycShede nedir? Ugra^mak manasi nadir ki nasil olacagi, ahsa gore degijir. Dujmanla ugrasacak bir askerin vazifesi, kumandam tarafmdan; derdle ugraâxrak bir hastamn hareketi, hekimi tarafmdan tayin edildigi gibi; Hak yolunda ilerleyeceic bir sllikln mucahedesi de, miirîd-i kamit tarafmdan taril olunur. Kendi kendine ve kitabdan okumak suretlyle mueahedeye kalkisan bir kimse, akhna estigi gibi hareket eden bir askere, kendi ken dini tedaviye saltan bir hautaya bener ki, tehlikeli bir !je
F: 15
22T,
giri 5 mek h belki de tehlikemn tain orlasirm dujmi-k uUlp, Hir salikiu inUcahede&lnin xniirsid emriyle olmasi liizumum] anlalmak iîn, Hazret-1 Pir: *Ne mutlu o cana* diyor. Can: Mevlevilik istiiahlan cumlesindendir ki, (Ncvmyaz), yini yt nl dervl clmuj kimse d^nekdir. Sebebi de $udur: Malum ya, ilm-i bfv yanda bir (Kevniyyet aJakasi) vardir. Bir geyi, ya evvelki," ya sonraki hahyle 2l kretmeye (Kevn-i aabik) ve {Kevn-i lahik) alakasi tabir Verier. MeselS bir anne; sagli, sakalli oglunar Bizim cocuk! der. Onu evvelki JaSlivle zikreder. Keza, Hicaza gidecek bir muslfiffifcis (Haci) derler. Onu da, sonra alacagi vasf f]e zikrederler. Bir dervism intisabi neticesinde, kesafet-i dsmanivyeden kurtulma Sl ve letafel-i mhaniyye kajanmasj, belki de ba$tana 5 ag, rfih kesilmesi lazimdir. I^te sulukun ba 5 lanicinda derviê (can) tabir edilmes; mecazi ve teberriiki bir adJarubrmadir. Gelelim (A ? k-i meal) e: Hazret-i MevlanS, Mesnevfnin diger bir verinde : Rabb-U] aleminin mattela* denizi ve dinfn geyhi (El ma'na Huvallah) demi ? dir*. Bumi aoyleyen (Seyh Attar kuddise sirruhu) dur ki (Esramamej unvanh kitabmda ve mealcn bir beyttnde, soyle demijllr: .JlShi; Sen manasm, Sendcn ba 5 ka lier ijey isimdir ki, Sana delalci eder. Sen Lir hazinesiii, butiki SI em de iilsimmdir.Malum ya, harflerden te^kktil eden. kelimeler, bker manaya dclaJet ederler. Mesela (Cami) kelimesi, birôk islam mabedlerini batira getirir Keza aan'at eserierinin herbiri, kendi Miiessir ve Sani'ine ddaletde bulunur u varkkJar ve 5 u mahlukkr da uphesiz ki SSni-i azama delalet eder. f 5 te lafizlar, kelimeler gibj olan $u yaratikkrm herbiri, varl,m ve birligine delalet ettigi ifin, Hak siibbJmehu ve Te&la'ran birer jsnl, Cenab-i Hak da onlarm meali olmu olur.
Bir sUlikin:
Yani ; -Sevdiklerini/dcn infak vc tasailduk etmedik S e (iyilige) hirr ii hayra kafij-yen nail g] a mwii, . Nazm-! KerJmi muktesasinca; mailni, mulkunu, hatta ciamini ve hayfit feda etmekdn geri durmamaa; ne mutlu bir 5 eydir! Miicahede esnasmda, viicudun zayif diismasinin ruhun kuvvetlenmesine vesile dacagmij fedakarkk mukSbilinde, hem d* buyuk mukafat bulacagim izah i S m, Ha^ret-i MevJana, birkac misaJ irSd ediyor :
(to) Sarc-I Al-i ImrSur 02
228
301
Ker-d r:ran h-dne befir-i genc-i zer, Vez heman gence$ knnsd ina'muT ter. Mese'" bin; define i?in ; evinl barab eder; lakin buldugu limine lie o hariibi 1 ilit indeu daha mimur yapar,*
305 *j^*P ^ s*is 'jj^ ^ #a Abra bubrid ii cura pak herd, Ba'de zan cuta tevan kerd &b hard, Biri de suyu kesip, dcreniD yBtagini temizler, urtdaa sonra, temir ve icilwek suyu saliverir,306 -
P&strd bi^kd/t pej/fcdnra fceîrf, Post-i tdê bo'd eJ'dnej ber dcmiti. Biri de dcriyi yarar, saplanmrg oku cekip tdtanr, Ondan sonra tyl leîr, yetii dcri peyda olur, 307 KciE'a 1/iT-an Hrd ez Hfir sited, Ba'd eieafl ber sahte sad burc u sed 221
-Bin de, mcseli bir iiiikimulur, kiilcyi UiUrih mlotek kafirdeii alir, swiira qnu tamir edcrek yiizlercc bur$ ve sed iLivc tder,* HazreM Mevlana 1 , mikahedenin liizumundan bahseyledikden, neticesi hakkinda birkag misaJ irSd ettikden sonra, Ilahi nzaya eri^menin mtitlaka miicahedeye "bagli olmadigmi bey an iîn de diyor ki : 303 Kar-i bi$unrd ki keyjiyyet nihed, In ki guftem. in zaruret vnidihed. Kendisine nasil ve nicia? denilemiyen Allah'in i;he kim keyfiyyet vai'edebilir?. u suylediklertm zarfrret icabidir.Salik-i mecaub ic,in miicahede sarttir. Meczub-u salik igin sart degildir. Salik-i meczub ve meczub-u salik hakkmda, ewe Ice izahat veribnijti. Burada da hulasa olarak soyliyeyim ki, salik-i meczub: onceden sijluk pden ve sonradan cezbeye tutulan satdir. Meczub-u salik ise, cezbesi dtlui? olaa, belki o cezbe vasitasiyle sijluke bahyandir, Iste bu h otekinden ytiksektir. Ucmek ki, Cenab-i Hak; bir kuUinu, miicahede ve riyazat netlceBlnde nzasina nail kiliyor; bir kulunu da omm miicahedesiyle degil, kendl f[tzl u atasiyle rizisina va&il ediyor. 309 Geh qunaii biinm&yed $ gdhi $iinin, CiLz hi hayrani neb&$ed kdr-i din. Bar an tiyle, bazan da boyle sforiintlr, Onun igin din 151, bay ret den ha jka bir gey degildir.* Cenab-i Hakk'in esmasi ve sifati karsdiklidir. Mesela (Muhyi) ismi hay at verir, (Miim.lt) ismi blduxiir. Eumi-i llahiyyenin zuhuru da tezatli ve kar^liklidir, Meseia : 22S
Bar&n ilcdir JGyti l>u hiifi-i kuhenln; Qcrh aglamadikga 'giilcmes ru^*i zemin!. Evet. Yeryiizunijn gLJlmesi, yam yeêrip ot bilmesi, gokyuzunun agkmasma, yam yagmut yagmasma baghdir. Bu Ikl iid fi'Ln tek muessiri ise (fa'iliin limayiirid) Hazretleridir. u hakikati bilen kimse, kudret-i Rabbaniyye karsjsinda hayran olup kalir. Hay ret ve hayrar.dan raaksad : 310 >! j) J <! i &>* *&" $f*k Ni giinan 'hayran ki pute suy-i 6st, Bel tfinin hayran ki gark it. mest-i dost, *Bi* ktmscnirt, hakiki kibleye sirtnn êvirmek surctiyle hayran olmasi deil; belki dosiun mest ve muslagraki olmak suTCtivle hayrctidir, MSlum ya, (hayran) in aâkâ manasi, a^rm)j demektir. Bu da, ya bir jeye akil erdirememekden husule gelir h ylbud gormek ve iiphesi kalmamak netfeesinde olur- Din iskrinde makbul olan hayret, bu ikinci kisimdiT. Danin; emir : yasak ve hukiimlerinin faydalarim ogrendikê, hatta yakini artarak (aynel yakin) ve (hakkal yakin) derecesine yiikseldikije, hayran olmaktir. Yoksa meseia, bag vakit namazin farîyye^tindeki hikmeti anliyamamak neticcsinde hayrete dumek h c-nun neticesinde de namaza Dmtiz verip dalalet guhuruna yuvarlanmak degil!... Hazret-i Mevlana, bir ayinm daha yapiyor : 311 An yeki rd ruy~i 6 iid suy-i dost, Van yeki rd ruy-i hod ruy-i 6$t, .Birinin yiiiii dost tarafina miiteveccihdir. Diierinin yiizu is*, ha kikatde onun yiixiitidcn ibaretdir, Euradaki (my i iist) terkibinin zamiri hakkmda garihlerin ihtilafi vardir, Ankara vi Hazretleri *Puti Hakka ve rilyi halka olan. hayramn yiizii, hod imn yiizudtir. Yani kalbi hod vech-i mahlukiyyeti ve beserJy229
\'1ir. San Ah ettnekle bei:'inCT,
&%m^J:L a t rm ki S m ***"" b - w wJluyor ^ ^ 5UlQkdekl =* bulunduûnu srty
Ste^ss^ dost *** ***** *^ ^ ***
312
/W
&
j*^
<*" * ^* ^jj
Ruy-i her yek mlniger mi d&r pas, BAki gzrdl Kizi hidmet tuinas. v^S^^S ba V* " Iarm e hm hlfaeL ihti ^ ki *< mane Vl Jiuviyetlcriai anlarsin^* "'mseieriD, loyledikfenmdon hang< 3 in e uy & Un oidu g unu ^^
iniimkundur.
313
iS}j fd ^,1 ^ ^
-j j'j j.
A ^-j
r- 1
Pes beW destf rce^dyed ddd desi -rawem ki bwm y a z m birCflk ?( ., tail vatdir h flW h nwk; yanl intisab ve bj a t etmek ^ deÎdit.. mnvle amel ediie.ek bi r mîdin el, bultmdugun, ^^3 230
kive*ta i >.ii. rtuvfiflmda buHuifiu her gnh&ih eiine el verilrnenin, yani ii.,i( . liln liogru olmadijini bildiriynr. Cenib i Milk, Ilabib-i Ekremini {Vejsvas-i Hannas) olan êytarun errindon Allah's si^jnmaya memur etmi^, v&sv&sin hem êytan, hem ins and an olduguiiu da : ? (Mi ? . J " - 1 ^* ^lv"
Yan: : Gerek cinden, gêrek insandau (nlsL:n) (0 gey tan) insaulann gogiislerine daima iêsvtse vefeiidir* 1 ^ aytt-i kerimesinde bey an buyurmutuT. Hairet-i Mevlana. boyle s&t kimseleri avlamaya gahan eyh taslaklanm kusbazlara benêierek, diyor ki : 314 . j*-+ iiSJ\> jjjl jU* 6^1j Zanki sayyad &vered bang-i sajir, Td jiribzd murgra an murggir. Ciiiikii kusu aldalip lutm^k iîn, avci ishk calar ve ku; gibi otmeye âliîr." 315 S^Ticêd an rnurg bang-i cin$4 hi J Ez hevd &yed biy abed dam u wi . 0 k^, heme in si ui ii sesini iîtince, bavadan iner ve tuiagfl tutulur. Malumdur ki ku mevsiminde. birtakim kimseler lerini yerlegtirirler; kapaneaJaniu kurarlar; rm getjmeshii b&k3erler. Kujlur ge^rkt'ti gibi, florya kuu gibi Stmeye UJCTfLflaJ < dikselerltii^ oksebir kenara gekilirler, kuîailo siiku kuju gibi, iskete kuu :-.mi> nldamp da kiimeden men
(7) Sfiw-I N6is; 3,fl.
2;ti
^^^1
ku.jiar, 8k*eyi yapigjrlar, k4j>anay hthjluriar, t t* hklk*ten ^tyh ol< madtklan hatdc, o kisveye gii-ip de ir^'i-l Hiivumrui k.ilki^nshf, birtakim safdilleri yakalamaya sjkmis Insan avciiandir. Diksetcr, iikseler, kapancalar. lsliklar nasii kusbazlarm av aletleri ise; taclar, hirkatar, kemerlgf, tesbihler, sisler, topuzlar, hatta ezberleme, yahud tekeileme bazi siller de eyh taslaklarimn av a letter id ir. Yuniis Emre der ki : Dervilik olsaydi t&c He hirka, Ben dahx ahrdim otuza, kirkal. Kusbazin iskgim ku zarmeden zavalh bir ku^, onu dinlemek igin nasil okseye yakalamrsa, evHyaulIah. kelammi isitmek 191 n, bunlarm yanina gelen sai kimselex- de tuuaklanna du$up kahrlar.
316 H##4 den>!$cm bidiizded merd-i dun, Td bM?ied ber seKmt zan fusun. AJgak bir herii, birtakim $af kimscleri kandirmak iîn, dervi$lcri lii:limelerini (alar.* On J an kendi mak imi$ gibi satar. Yani haJim'n ve makamimn ifadesi'olmiyan ban beyanlan benimser, kendi sSiil imis gibi satmaya, onlar vasitasiyle evliyalik taslarnaya, ve kalbi sai kimseleri aldatmaya bajlar, 317 Kdr-t trier dan ruê 71? uu ger mfyest, Kdr-i dilndn hile vu M ermiyest. "ErkeklerJn ydni taiikat ricalmin sozli de, hi de parJak ve sif Jikhr. Alâklsinn isi ise, hiyic ve hay&sizhktir,232
<
xS
HIS
Sff-i p tt#t ez berdy-i fced kunend, Bu museyiem rd lekdb Ahmed kunend. -Dilcnmck l$ti yum) en arslan yaparlar, (Miiseylemct-iil Kczzab) a Ahmed laknbim takarlar. 319 J3h miiseyle-ni rd Eekab kzzzob mand, Mer Mukammed rd iilul elbdb mand, Halbuki MUseylemenin lakabu Keziab; Mukammed AleyhisseJaiti ves*e la nun lakabi da Server-i t-liil elbab kahni^tir,Muteêyyiblerin, yani eyh taslaklannin tarikat ehli kisvesine btiriinmesi; yunden, keêden yapilmig bir arslan tirnsaliTiin gorunmesitio benzer. Bu sahte arslanlar, aneak halki aldatip yolmak i?in, kjyafete girerler, Boyle .âhislara êyh ve murid nami verilmesi, Miiseylemet-iil Kezzabm, h'aja, {Ahmed) ve (Rahmarj-ul-yemame) diye adlandinlmftsi gibidir. Ehlinin malumudur ki, Peygamberirmzin vefatim muteakib Mediiu, Mekke, Tai ve Yemen'deki Ciivasa beldeleTiyle, Abd-til Kays kabilesinin bir kismindan baka, butim Cesiret-iil-Arab halki irtidad etmi^tk O Cvziret-iil-Arab ki, daha Asr-i saadetde, halkuuti ôgu iman etmij, Akubikbrfezinin simalinden Basra ktjrfezinin îmaline kadar ?ekilen mevhvim bir hattin cenub ciheU temamen islam memleketi olmustu, Peygambitr Efendimizin Ahireti tejriflerinden hemen sonTa. buralarda umumi bir Irtidad basgosierdi. Murtedler, ba^laca u^ kisma aynldi: Bir kismi, bdtlin butiin dinden, imandan gikti. Bit kismi, yalanci peygarnberlere tiydu. Bir kismi da h musliiman kalmakla berabcr, dinin bazi hukiimlerini kiibul, bazuim da reddetmeye, mesela namaz kilariz, omq tutanz amma, xi-kiii vermeyiz demeye basladi, Binnci ve ikinci kisma ibrei tiliuait fh-rr. - ik- îddetli bii* ceza vbrmek Icjin tereddiide mahal yoktU, Fk*t UgOneU kismin le'dibi, Hu7.rt-I K:i3
Omar jjibl
tehibja ulularm, bilr d.. v m.. .,. ... hl s, , h . t Ekbe , dinn S^fd! cna ^ Urflf tBtBi firk * lar "*** frttw tfa*
LtiS } r h " r ,n yapniak "**** *** 53TJ5S ht-i e r ba - ka bir ey **** Dinjf] k ahkL inJ ssns S 22? l Zr t en bcyatl buyUrmu ^ V * hi ' tQn h4 * WbM SdU olmaz. m ' ^^ " tedikleri dG ^ * ! ur "* d "- ** Avrupa medemyyetinin kabuiii babsinde; va hepsini almab v -huri h^risini m^ diyorla, Aoaba mQânhk, end" t^teM, bir kismi ahtup, bir kismi birakilsin? aîmiair si, Murtedler gaiJesinin vukua gdecegi, Kur'an-i KerEm'da ve Mtt Surc.mde. su ayet-i ce lil e il a habar verilmisti ; Yani : Ey Iman adenkr, td,,i 2 d ei , ki, dininden dimerse, Allah mUmU,! : rC ka ^ J ** **M. kafirlere karsi vekath ve lu, keadi, 1( ntr er t 5 T 13 rST - iRr v * hisWf kmayantn ' * * *t t f m hl,f ^ i] ^ yetidir oiiu ki " ie di] ^ > V Allah, ifisaiu bol olan, en ^ k hilcndir^,. ..S 1 j?* Vb" bin HuveyJid-il-Esadi, Lakit bin Millfc.ll Ezdi H^ Wm* m ens U p tu . Madiae'ye bar taraftan mU r a hhas hêil^
fUSt Sure- 1 MAirfe: 34.
834
giSflttori hj;i sirada fa.; da .knvmmm mui i nl.'iruk (iclcti fur em i il ;i:\i:-ii.<\ ,. ijii/ur-i Nebcviye (,N::m,.^ vr :,i l.,nl,, .:,, j . i, Ltera ber, 20(J ij;rhrjn g&nuj ihsan altni ta a Herif, atitet-i peyBttmhcjisit-n > ,i/ bukrtk vcl' J J iik tenufcimisiudfe bulnndu. Fakat taraf-j Hi&altjldm: *u vlimdfki l.nniui dahm bile istcscn vtrmcra- cevafcflTH aldl, Fakal memitkttine d'.uniiMr *Pe>gamberlikdc h Muhammed'in onagi pJdumU dive, peygomberUk di vasina kalkitn^ti. Eagms epeyce kalabahk lopladi. Sonra Ai( ydrim biiimdir, Fakat Kyrey? adil bir kavrn deiklir> nealinde olrnak tw-rc, taraf-i Hisalete mektup gonderdi. Bu raektub Min MQseyleawl-J R*mC lillih, ila Muhammedi Hasulillah. diyc basbyordu. Rasul-i Ekrorn Snl lallahii Aleybi ve sellem Hazretleri. mektubu geurenlere: -Sii du Mlli-sylemeniii dediklerini diynr musuiiuz? yani o iikirde misinb?- div< sordu. Eêt, cevabirxt almca da: -Elîlerin katU tail olsajdi, bojrnmumu vurdiirurdum buyurdu. Sonra 511 cevabi yazdmp, gelenkrlfi >^r .]ir < .,]i t-Bismniahirrahmanirrahim. Min Muhamrnedi Sas&lillSh, ila Muw , lemetil k&zzab..>
Yani : *u meklub, Allah m pEygambeii Muhainmtfd taiafnnJ y . laiiti Mfiseylemeye gbiidenliiiistij'. Hidayete ûk-ider sclamttd*- ukimltii An, Allah 111 mutkiidiit. Oi H i kulbnndan dilcdiginc vcrir. Akihit i urnm tsc iiiiiiivli.ijfi-iiir.iirIste, RiEalelpenah Efendimijjn a adlandirmasi dolayisiyle. yuhtu ci herifin adi Miisaylemct-ul-Keizab olarak kaldi. Bunur, iki* lakahi' .li.b., vardir ki. Arab m Li slums nlan tarafindan takiimis olan (Niibey) liftwUf, "Peyâmbereik. manasma olup, labkir makaimna kuilamlir. MiiEeyleme, gden cevabnameyi sakladi. Peygamberlikte ortak nlduklanna dair taraf-i Muhammadi : den gelmi^ gibi, bir mektub yazdirdi. Orm halka g6atcrip f -peygamberlik etmeye bagladi. Tabikrinin sarab J^mMlnc isin verdi, Sanra fSecab) nammda bir kadin da, nubuvvet davasma kalki^nu^. topladigi kalabahkla, Museylejne'inin ustijne gdmi1;i. Miiseykme, kirn 1 zi sahtiyandan bir fadir kurdurup, peygamber haiiinn (\) oraya davel h ti. Yekdiêrinr tasdik rylemefc U2er^, izdivac taklifindebulundu. K1 I ca peygamberler, uc gun ij^ gece orada kaidilar. Sonra ummetlcrinin bu5ma gitmek i^ki ayrildilar. Secaii'in. ii mine tin den sabah ve yatsi namajlai'ini afvi, peygBIlibi-i lerinin mcbri obnuj, Yemame husilitinm yansim alon Sccah, >urduuu donmu^tu, Bu kadiiun. stfti.rudftn mdllttmllA olduû rivayet edjiir. Ymame'da bir kezzab (yalancO ûbm tdffftgj v kfltledJl*gi, pvvelce tsraf-i Risaleldati haber verilmi , kiimn 1, , .ifirultu. ulduruLccek? nr. ran Halid bin Velid'e: -B*>nln \r urkadlfJarm tMCwrmdnii" dfi-nlun .11
sas
*tmmm*m
tfhttd gawsmjb bulur.up da, Peyifa,h.>, m llHJl llda erfcekcwta* harbeden (brnmu Urn- re) B^ydHhU MibAVim (Habib Li, Zeyd) ismindcki 0*^, Museyleme tarafindan yakalan^, hetifln peygamberilgtoe i nan madigi icin elleii, ayaklan kesiLdjfcden sonra, cesedi yakiWfc Ml,^ ??%? Slddik - 1 Ekb9r H*"***, Mdseylemeîn teakihne, Hahd fcn Velid-i tayin etdi. Hatid ilc firkasi, MiiSftyleMa fe umZ -^J ft ? ^ ^risinde ***. Herifler. cansiperane harb etfiler V* 20.000 kadat Ufl verdiler. Habib bin Zeyd'in M CnnUi (j raar e de bu Mm ara^nda gehni 5p yalmkih t olarak baheeye girrni,, arkadan vurii an bir kihcla sol eli bileginden fce s ilmi$ti. Yarasmdan kanlar fcgkirdiii halde, ehemimyet vermiycr, oghmun inUkamim almak icin Museyleme* anyordu. Diger oglu f Abdullah bin Zcyd) in, maktul bir ceset j.nmda durdugunu ve kiliamn kanmi sikhgini gordii. O ceset, Museykmet-ul
Herif. Hazret-i Hamza'y* Uhud'de sehit eden (Vahsi-i Habesi) ni J^yle dev r Umi ?r Abdullah bin Zeyd'in kiheiyle de kafas, keJlLti. Hazret-i Alevtana, erbab-! tarik arasmdaki mukalHdleri Museytemeye; muhakkikferi de veraset yoliyle Sallallahii AJcyhi ve Sellem Hz lerme te 5 bih eyledikden sonra, diger bir misal veriyor ve diyor ki-
320
jV CiA* ^L
> -^ -5
An erdb-i Hak hit&mes tnj&JB nab, Bade r& hatme$ biived kend u azab. -Sarab-i tlahlmn miihrii, halis miskdlr. Malum olan sarah azahdir.* *^
id sonu ise
(Sure-i Mutaffifin) de buyuruluyor ki :
236
Yani : <îjbhcs.i7 o iyiltr (Cennet) ril'mrl rl ij ii.mitir, Milii tnhltar ii?eriiidL' (keiidilerine vcrilen ui'mtalcij) k*ntiiy/i fitcti'kd'rdir. *>&gt ;Ic ki, sen o iti'metin (herdem tazc) giiiclligini jrUzlvrindf (goriiuce) t&nirtUii Onlara miiliiirlu, halis bir smibdaji iîrUectk, ki hiiliil (iîimnin) aimit bir miskdir. O Imlde, nefaset isteycnlcr burnt arzu ctmelidir (ler). <D ^nrabin) katgisi Tesnim'dendtr. (O), bir pinardir ki mukarrcbkr (y;dnj/) on dan iêrler* 9 .* <Tefsir-i Mevahib) de deniliyor ki: Mukarrebler Mlis olarak, ebii'n da kan^tk olarak., o me?rubdan iêreklerdir. îinki mukarrebine nisbel le ebrarin Allah's olan muhabbetinde, bir bulanik eseri kalrmij, mukarreblerinki kadar safvet kesbetmemistir.
Yani iêcegin hilisini iênler baskadtr, tortusunu iênler yine bn(f kadir, Mevahib sahibi Htiseyn Vi'iz Eahimehullah (Bahr-ul-hakayik) isim li tefslrden naklen diyor ki: Ayetî Celiled&ki (rahik) : Dunya ve Ahin-l mahmurlugundan kurtaracak olan halis iêcege; muburKi aarflar: Enbiya\ ve evdiySmn kalblerine; miskden mQhurJpr: Mahabbetullikha iijarptdir. Tesnirn ise: Muhabbetin a la si olan muhabbet-i zaliyyeye imindji Mukarrebin; Fen a iihah ve btka bill ah a nail olan TicaJ-i kiramdiv. Bu hale ermeyen ve bu aevki tatmayan kimseler; su sozlerin, man^sj bir tarafa, elfazim bile anlayama^lar. lki tihaJiin zevk sermayesi ilahi ak sarhaslugudur. O um-m iihn iHtmami^ olanlar, bu zfvki ne biUrleT?^
Miinafik ve miirayi olanlarm, neticede helak olacaklanni, bir de biitili raiidafaa ugrunda taassuba kalkiânlarm, o ugurda gidecekleritii anlatmak i?in b Hazret-i Mevlana, bir kissa naklint bagliyor ve diyor ki : -KENDl MtLLET VE MEZHEBlNE TAASSUBU DOLAYlStYLE HIRiSTiYANLAJRl tiLDXJREN YAHUDl PADIAHJNIN HtK.Avi.si-
321 Bud jdh! dcr tiihM&tt z$lm *dr Diipnen-z Isd nit naartinl giidd
<Mi Sui-l-I Mutftfftn; M-3*.
322 A/id-i Isti bid g fletftet j$gg 6, Carr-i jpft i îi Mtii-d cdn-t 6Hazret-i itevMni, miinafiklatm hr-n sao,t b. j. , , , P.t.c. oto^m, , emsil s . oliv!e SS^ktat,^? i ". Sk * ,a "' *
J!
"" mjl " *****&*** bikini diî^, ayird etme^.J fe-H Cdili m udbin,e Wlkj gaynl k olmadi . mi bildjr . yor vkia
0 peygamberler (ynk mn'i R. T *,r , 3
flW) Stire.L Retain: 283.
aria
dsreetlerle yukseltmiftfc. Merycmln ofttu Wj-a, i> beyyifectcfl i'.h.i'.. ayetleri, b:irhanlari r mu'dzeieri) biz vwlik w imu Etuli-iil Km!-. (Cub rltfl) ile destekledik 101 ,* Ayct-i Kerimeamde sureta muhalefet vat gibi goruniiyor. (Jiinkl, In rinde peygamberler, birbirinden ayird edilmiyor. digerinde, araUnndfl mertebe itibariyle fark bulundugu haber veriliyor. Fakat dikkat fldtllf se h tevehhiim edilen muhalefet ve tenakuz yoktur,. Zira, Hnzrj..>t-i Ar,i*m den, son peygamber dirt bizim peygamberimiz Hazret-i Muhammad Mttl tafa (S.A.V.) e kadar, butiin peygamberlerin, din-i tevhidi. tebliti tint* meleri dolayisiyle, aralarmda fark bulunmamaktadir. Bunun i<jm, rnennla Ad em ile Nuh ve Musa ile ba, birbirinden tefrik edllemez, H.i/.H I Pir'inr Ha.n-i Musa, a vii Musa hafi-i 6* demesi, bu d better, dir. Voktt, peygamberterm (Miirselin), (tJUirazni) gibi dsreceleri vardir, 333 ah~i ahvel kird der rah-i Huda, An dii demsaz~i Hudayi rd cuM. Ô ? a 5 i hiikOradat, Allah yolunda iki demsaz ve hemdem oUm Mftsa ile Tsa'yi birbirinden ayri gtirdii.j. Yard : Allah hiditide din, tilim'dau ibatetdii" 2 ., Naim-l CelUi ink cibince, Miisa da esas itibSriyle tevhJdi ve tslarra teblig ediyordu T* dal, Hususiyle Ilazret-i tsfi, Miisa'nm dinini de i^tirmeye gelmediini *&y* leyip duruyordu, Vfiktiyle Klyork T&ni banyan. Efendi israinde bir katolik pap aw il gorujmu?, ona 9 ders Fusuli Divan i muzakere etraijdim. giinki o, dlvdm ermeniceye 9eviTiyordu, Sir giin k&ndisine : Hazret-i hk, ben Mtisa'run dinim dcgigtirmek icin geltnedim d*tmig, dogru mu? diye sordum. Do rLidur t incil'de vardir dudl.
(1UU Sand Bcken: 0, (101) Sfl-I Alî iipriftr it,
33B
I^HMi
,, - .'. ^"^ JEfiftya ya town ediiirdi cevabim w*^ 324 (?S/i tfstdd edb&J rd te'nderd, 3&W burrinar ez vis'dk an l$ e rd. *m, m , , iraiina: W ^ rartaii ^ d]jan ^ ^ 1
325
Guft ahvel zan dii $i e men kiiddm Pt* ty drem hikun e rh4 Umam,
* ifa o iki ^ hangisij]i getfreyin]? ^ ded . j
jj
326
jf4- ^ ^jjil jii^T Jî Gfl# ustdd an du ^ e n ^ t reVi Ahvell bugzdr ejzun bin mfym.
240
1W O W fe ^Mh g^ ^ ^ ^
327 Gitft Gj/ ^stci roerd ta'ne Tnesen, Gii/t ustdân dii yeh rd ber jilcen, -gaî i*ak: Ustfl, beni tekdir etme deduce, ustasi: O iki i$eden bi t-itii Itir, emrini verdi. 328 Qitn $$jS bi$ke$t her du gitd 21 fe$m ; M&rai afcttet gerded <?s meyl&n u kam. îT3k, $]$clerden birini kmnca ikiti de gciaiujiiin oniindcn knyliol> dii. itisan, mcyl -ve gaiEib dolayisiyla a?i olur, biri iki gtirUr,* > 329 îê i/ek bnd u 5? fejmej dii nitmiid-, f {in jifcest an ie rd diger neb id. ie birdi. Lakin giragin gozilne iki gdriiniiyordu. Birini kiTincn, iibiirii de yok oldu.> Hazret-i Mevlana, bu fikrada, Yahudi hiikumdan aî giraga, <;ir*giri gigfiyi iki gbrmesini de Musa ile S&a'y 1 ayird etmesine benzetiyor, Oriutln ve hakikatde bir îê vardi ki, o,da asrin iktizasina gore, vuciidii IJltim geien bir peygamber, yani Hazret-i Isa idi. Qirak, jienin birini, dafca duirusu jijeyi kirmca, ikisi birden kinhverdiî gibi, Yahudi hukiimd&r Ut tsa'yi kirmasiyle Musa'yi da kirim* oluyoidu. ?u cur'eti, biri iki gitrmffsinden ileri geliyordu, GaTazkarlJiJi, Yftlu'idilik khine ve hiristlyanhk aleyhine pek fazla bir taassup gtistnrmtilr>d*n riofeuyorda
F; 16
:(!
{^^1
330 uf Jj^l lj*v* ^ Jr L j r ji--
jefcuet mircird afwei kilned, Zi&tik&met Tuhra miibdel kilned.
ijMî rs-
ni diSxt.r 9ehvet filbi !eri am * a?i yapar ve fiihun "*-*] 331 Pun gara* dvied hiineT putfde $ud, Sad hic&bez dil bes&y-i dide $iid. c * u*4 in jan garastia bakincBj hein blen G5QUJdM foilkan yll^lercc pente, gfeonilne gerilir.- ma * a Mr go* de, J a ca kbtiiJiiMen meydana gife^ Evet. Bir jabis, yahut herhangi bir ey ftta illsarida bir ! - mu, o garaz, kalm perdefer sekhnd* 4a m n gozu iekSo a " l 5^ ****** gerilir. Gerek a ? m ^vgi ve rek asm W * ' W l>-kk.nd. hukiim vtrifcck mi, once *na kar ?1 clan hiê^n Sum 332 Ciin dSftad fc&ff bedil riivet karat, Key $ina$ed zaXim ez mazluTrî zdr>
Mt
giinki, fllacagi risvet gozdniJne dikilir. Mazluimm uyramif oldugu ve aleyhinde hiikum verilrnesiyle ugrayacagi magduriyeti nasil gSrik? O halin feeaatini ve Allah katinda vehametini nasil diisiiniir?
333
jb-
*wjvr
JU>-
.li
^J! J
UV J^* c~^"
^dfi kz hikd-% cilhudane qiLndn, Ge$t ahvel ke'i eman yd Rob eman. Yahudi htlkiimdar, jifitlik kini He v kadar a 5 i oldu ki; aman Ya llabb't, sana sigindik!,.* 334 Sad hezar&n mu'min n rnazlum ku$t s Kx penahem di-n-t MtisA ra vii pii tBen; Musa dininin bami ve yardimcisiymi diye, yiizbinlercc tnaii!h'jin mu'jjiini bldtit-dii.v Yahudi hiikumdar, kendisini yabudiligin hamifli addediyor ve o vehm ile Ldrcpk im^n ebli hiristiyani eidurUyordu, ÊhU iman, hiristiyan* tflbiri belki garib goriilut. Fakat gorulmesin. Qunki din-i Ish da, din-i Mu sa ve din-i Muhammed gibi, tevhid iizerme miiessesti. ilk hiristiysnlur. guphesi^ muvahhid idiler. Vaktaki hiristiyanbk h Roma ve Yunanistan gibi putperest memleketlere girdi. Oralarda yiizlerce puta tapankr, bir Allah's ibadet etmeyi akillanna sigdiramadilar. Binlenaleyh (Ekanim-i plase) ykid Baba n oûl ve Ruhul-kudus) den, daha acigi, Allah ve o&lu fsS ile Cebrail'den ibaret olmak iiaere, iicuzlii bir tevhid meydana gtklttl di. -Bir ii^tuT, iis birdir- inanci etrafa yayildj, Tabi, Ha^ret-i Mevlanfi'mn: (<Sad hezar&n mii'min-i mazlum ke$U demesi, soniaki hiristiyani ar a ait deftildir.
MS
-HIBiSTiYAKLAIlIK KALDIKILMA.SI IcJn, VKZtttiN I'-lUlSAIIA HtYLE &&BETME5i. 335 j ,ji* jj^j Oilj (i v jj jl T;ezir2 do^t re teen ive dih t K& berab ez mekr berbestl giriK Yahdi htikiimdarin sapik ve hiyleci bir veiiri vardi ki r hiyle ile suyun iist une duum vurmdu,* 336 Gft terstiyan pen&h-i can kunend, Din*i hodrd ez melik pinhan kunend. Bu verir dedi ki, biristiyanlar canlamu kurtarmak tîn, dinlerini niikumdardan gi*Iorier, 337 C~$* StS \j o^.\ jf-.JT
Kem fctif i$an rd ki kitten sud nist t Din ned&red buy mik H ud nlst,
-Onkn Gldurme ki, oiduimeaiii faydasi yoklur. Din, misk vo ad aa. degildir kl kokusu olsun da on dan an las lit, in .. 333 dJi gii/tej pes &igit tedbir fist, G&re-t in mekr tt in tezvir flat, 244
HUkiitiidar, vezlre sordu ki, Ml.lr nr tedWr *teLim?. Bu hilenin, bu palatini yari Isevilifcin yjiyilniHtmu mAnl ulmnmu S*Hi nedir?* Tii wmaned der cihan nnsranii, JVi hiiveyda din u ne pinhanii. *Ta ki Diinyada nasiamiigmi ilan eden, yihud girii din kullanan bit hiristiyan kalmasin.340 Guft e^ ^h guj u destem r& bibtir,
Bin4 (?m bikaf u teb der Mkm-i ir. -Veib dedi kit ahmi; kulaginu ve elimi kestir ve aci bir hiikiim ile hurnumu ve dndagnm ynrdii.* 341 Ba'd eza^ der zir-i dir aver merd, Td biMhed yek ejaatger' mera. * On dan sonra bciai f diiragaeinin altma gfitir. O sirada btr êfaatgi 51ksin ve sendcn af vimi diles. i n . 342 2 js ' a} if *? ^^ ^ j,_ jW Ail jjp'V) j~ j Ber miiw idi g&h kun in fcdr tii,
Ber ser-i i K dht fci bacd gar su.
Z4R
,. P ;,' ; r iJ '" il "" **"* ^.Hr.
yupil
aydtmda
343 Td der ffiftld&sw der ? ? an err # ur. ' -Ondaii 5 oura heni yam.idan uzqfclastir ve uzak bfr W i l. rmymha .^ 5 vo fltne s ,wSf, SUr ' I
344 Pes %%em me^ be $ ir ft^dêm, % Hud&y-i rdzdan mi ddniyem
345
o- <J Ul a
?d^ r<5fo/ g^t ez *m4u-i men, tt;z teassub kird kaxd-i can-*' men, mma fefefetli, "* â* 1 * lwubn da! ayi ,iyle . 341
346 Hdstew td din zi $efr ptnfton feiiweru, <<it$i din4 ost z&hir an kurignv 'Dmimi gizlcmek, ahui dinini izhar etniek istiyordum.347
(>* ^ J l ^ -^
rr
...Jl 1
ah btiyi burd ez esrar-% men, Miittehim ftid pi$4 6 gujtdr-i men. hh, esiarimdan koku aldi. Sozleiim onuu nezrihidt; iuhmelli tuliililu > 343 ^-~->jj~* j* $ jt- y 1 î5 OiT Gitft gfS/frl tw git nan der suzenest, Ez dil-i tu tfi eil-, meu Tevzertest. ah battft dcdi ki: Scnin sifeiin, Igiflde igtie buluaao ekmck glbldlr. Senin knlbindcn beninx kalbimc pencere vnrdir. 349 Men eîin rt)n bididam hdl-i tii,
"Ben .. knlh pencrind0. m rftltflj ftifdUm. Hllln] giirUp anlu tlifeim iîn, iledikiiduiiH kntak iiiMt . ^ MMM ^^ M ^
35 j r*? Cry (S *j~ y
\ i
ciifrtiddrci* fofcerdi pdreem. Eg Is* dini yardimcim olmasaydi, ? aii beni gifitcasina sarcalatacakdi.* 351 _ Behr-i ha can sipdrem scr dihem, Sad kezdran minnete$ ber hod nikem. -Tsa i s in cammi Eeda eder, ha 5I mi veririm. Hatta bundau dolav. kendimi yuxbm kerre minnettar sayartm.352 Can dirig&m, nut ez ha velxk, Vdktfem ber UmA dine nik nik. Vfea'dan cammi esirgetnem; [akin onim dinine dair iyiden iyiye mi. mmatim vardir.* 353 i 1m O-j J^ 1^* j^T ty ^L*Hdj// m! dyed mera kdn. din< pdk, Der miyan* cdhildn gerded hcl&k, -O plfc dipm birtakim cahillcr arnstud. kahp, dysna ugrayacaimi Huyiflamyorum,* 2<M
_.
354 L & '; lkS ^f- j Ij *>1 ^ iifcr izid rd i)ii fad rd ki ma, Geteim in din-i hak rd rehniimx. *Allah'a ve Isa'ya sttkur ki biz, bu hak ditun rehberi olmu$ux,* 355
f}*-) #**# 3 l J -s^+^
-.,
Ez ciihud ii ez ciiMdi restetm, To besunrcdri Tniyanrd bestctm. Yine iikiolsun ki, a îfitian da, îfithkdan da kurtulmu*, Hirlrflyanhk /Uv.nanm belimize ba1aRUiz.> 356 ^ ll ^ Ar* 1 ****! D^-ur deur4 /si est ey tnerdii-rywiTi, Bijwerid esrdr-i fci^-^ 6 bican. <Ey insanlar; laman, Isa devridir, O'nun dinine ait esrati cllndiiii, giinutdejrt dijili'-yitii?..' : 357 ^lin -yeîr in mkr rd ber je?t %'d'fiiiird, Ez dile endi$e-% ^WK bibtird. Veifr, bu hileyi sayip dSkUntc, hUkwrndBrui kalbindeki endSjeyi l#in G tn i vie izillc ctti.i
sag l^Xi ,j,L ijj Jg jXl jU Kerd t>a vey $ah an kdri ki gtift, Halk ender kar-i- vey mande ukuft-
-Hiikiimdar, vczh-in dedigi 5 iy se ti, oirnn hakkmda yaptudi. Ahali ise vezirm ciirmu ve ceiasi karsismda hayran kaUJj.. 359 jLi^ v ,l. yi îj Rand dm edmb-t nasramyan, KSrU, der da' vet yfirti' 6 ba'de sm, -tlllfciimdar, vejiri, hiristiy^larm bulundiigu memlekete stirdij, O ihi, Ritlitfi >rlcrde onlan divete ba^ladi,-
-VOTkLN HALI GiZLi VE KENDiLERlNlN tDEAKi ZAYIF OLDUftUNDAN, iniilSTlYANLARlN ONU KABtX ETMELERI VE REHBER BiLMELERl. 360 >1 ^ W ^ SVj* -ASad hez&ran merd tersd pl$-i 6, Endek endek cent' iid der kl-i d. Y,vp* yavasf mcxhebiiu) girmck surctEylo yifcbmlcrce hiristlyan vc .'ii ni !>;i.in,i taplnudi ,.
".II
361 6 bey an- mikerd ianr& Mraz, Sirr-i engityun ii zunnar u namaz. Vezir, o cemaatc jncirin, Ziiitnarm, namazin tstantij gizlice aiilatiyo*du. Engilyiin : incil demekdir. Kur'amn beyan ve bilumum ehl-i islamm da, iman ettigi vechile, Hazret-i Isa'ya kitab-i Incil nazi) olmusdur. Malum ya, semavi kitaplar hakkmda niiz-ul tablrt, vahy ve ilbam minSsinadjr. Yani o kitabin miinderecati, peygambere vahy ve ilham yoliyle bildirilmis demekdir, Yok&a kalemle veya kudret elile yazilmi$, yahud da gdkdekf bir matbaada ba&lmis da asagiya sa'-kitilmig demek degildir. Nitekim Kur'an-i Kerim de, luzum gonildukce ayet ayet. yahut sure sure olarak, Rasul-1 Ekrem (S.A.VJ e irtiial edilir ve taraf-i Risaletden okunup ya^dtrilirdi. Kur'an'in zabtina edilen him met, Incil hakkrnda gosterilmedigi igin, incil'in ayetleri, Hazret-i tsa Kamaiunda toplanamadi. Hazret-i Is^'mn Hak katina refolunmasindan soni'a, O'nu gormii^, yahud gorenlerle goriimu olanlar, igittikleri ve beliedikleri bazi kelimeieri havi olmak iize-
re, incil adiyle birtakim kitablar ya zdilar. Bunlar, din? birer kitab olmakdan jiiyade, pek iptidai bir tarihê ?eklinde goruniiyordu. Bu kitaplar o kadar pyfialdii meallerinin. ibtilaflarindan, Ise viler o kadar sa?irdt ki, Havarilerden (Pavbs) miidahaieye kalki^ti. Yeni yapilan tncilleri tie âbuk kabiil ettiniz?* diye, hiri^tiyarilara ?ik]?ti, Binaenaleyh (Metta), (Markf)s) : (Luka) ve (Yubanna) adb dort kiînxn yazmi? otdugu dort risaleyi, sahib incil olmak iizere kabiil eylediler, Bunlar a (A'mal-i Bustil), (Resail-i Havariyyun) ve (Epokalips) iinvanb eserlerl de ilSve eyhyerek, hepsine birden {Ahd-i Cedid) dedilcr. Bir de (Ahd-i Atik) vanhr ki, Tevrat ile ilavelerini havidir. Bu iki abdi, bir aTada topbyan kitaba (Kitab-i Mukaddes) tabir ederler ve her lisana terciime cttirip bedava verircesine satarlar. En sahib saydiklari dort incil de, malumat itibatiyle btrblrinden 50k farkbdir. Bunlann en eskssi (Metta) Incilidir, Zannedildigine gore, Hasret-i Tsa : nin refolunmasmdan &, yahut 12 sene sonra, StiryanS, yShut Ibrani, yahut Keldani, yahut Arami lisaniyle yazilmig. Sonra Yunancaya, daha sonra diger lisanlara terciime edilmig, Hangi dilde yazildigi belli olmayau bu incilin a'sh da kaybolmu^tur. 2S1
! II
Dikkat buymuldu mul Efl aahlh litcij ili^ ayi-jlmi? !on dart kilybdan, Hasret-i Isa'ya 8 yahut 12 sene kadar yakin oton Mfeltt tndt'inin, hangi dilde yazilmig oldugu dahi bilinemiyor. giinM ash kaybobmtf. Yunanca bir terciimesi var. Bunun da, aslina ne kadar uyguti oldugiinu Allah hllir. Diger dillere, bu Yunancadan tereume oterak naktedilmis. Guya sahib tncillerin Ikincisi (Markos} undur, Metta, son zamanlarda Hazret-i Isa'ya ittiba etmigtir. G, Havari oldugu halde, Markos degildir, tabidir. Yam Hazret-i Isa-'yi gormedigi halde. Havariyyun reisi Butrus F yani (Sen Fiyer) le Roma'ya gitmis, oadan isitdiklerini yunanca yazroistir. Yans tarihi; fea'nin ref* oJunmasindan 10 sene sonra diyorlar. ttciincu sahih Jneil (Luka) nmdir. Bunun yazan da, Havari degildir. Sen Fiyer'in tabilerindendir. DSrdiinciisii (Yuhanna) tncilidir, Bu adam, Havari ve HazreM Isa". nifl teyzesinin oglu imis. Lukanin da, Yuhanna' run da Ineilleri, yunanca yazilmi?. Yuhanna'mn tncili, Hazret-i Isa'mn refolunmasindan kirk bi kadar sene sonra kaleme alinmisj fiwaf edelim. !itilen bir soziin, anmda bile, baska birisine naklederken aynen sSylenetniyecegi, asagi yukan tenzN ve ilave yapilacagi, pek tabit bir hal iken; bir adamm, isittigi sifeleri, kirk bu kadar sene sonra oturup yazmasi, ne kadar dogru olabilir? ls.te hiriatiyanlarin en dogru din kitabi oirnak uzere kabul etdikleri dart InciTin mahiyetlerif
Tekrar tekrar hamdedertz ki, Kur'an bdyle degildir. Kur'ammizin ayetleti nazil oldukca, taraf-! Risaletden okunur, vahy katibkri tarafmdan yasilir, ashab-i kirlm tarafmdan ezberlenir ve okunurdu. Peyganv berin irtihalini miiteakib, Kur'an sayfaian cem'edildi. Hafiz-i Kur'ari ofenlardan (Zeyd bin Sabit) in kalemiyle her sure, ayn ayn olarak yunidi. Ana metnin sayfalariyle karsiIasUnldt ve Sahabenin husurunda okunup tasdik edildi. Sonra, Hazret-i Osman zamanmda bar encumen Urafindan sureler, simdiki tertib iizerine siralanarak yazildi. Binaenaleyh, Rasuliillah Sallallahii Aleyhi ve Sellem Efendimiiin okudugu Keldmul lah, bugun mushaflanmizda mevcfid ve mahfuzdur. giinki Allah :
Sfr@$ffi$$fc
Yani : Kur'ati-i hakikaten hk inial etdik ve on u mutlakS muhafau edecek olan da bidz^., buyurrau 5 ve Kur'am Kerfm'in mubafazaaim garanti etmigtir.
(1031 Are-i HJcr: 9,
^1
Hlklyedeki Yahudi vezir ds n ba^na topladij: hirisliyanlara, incilden bahscdiyordu amraa, dort Incil 'in hangisfel izah edsyordu, artik Toilmiyorum.
jji ffe~^ Jie-lj (/*llaJ j\ i hizahir v&&& ahk&m bud, L\k der balm sajit u ddm bud, -Vftiir, zahh-de din hukumletinin vaizi idL La kin batinda ve baklkatdc ItiisbazSann isligfi ile tuzagi gibiydt.363 Behr-i in ba'z-i saMM ez ra&ul, Multemis bv,d$nd mehr-i nefs-i gul. -Bundan dolayi, ashabdan bazilan, Rasiil-j Ekrem (S.A.V.) den, iusani azdiran ncfsin hilesine dîr malQmat isterlerdi.* Ku gi ^mrsed zi agraz4 nihan, Der ibadetha vii der ihlds-i can. *Nefis; ibidetSere ve ruht ihlaslara ne gibi fasid ve gizii garnnitir k*-
ristinr, diye orBrlardi,> 365 i JFcEl-t taai r5 neciistendi ez&, Ayb-i z&hir r& bictisiendi ki pd213
lara dajr malum at ver, dor]erdi. 366 Mti bemu rti êrre zerre mekr-i nefs, Mi indsidend pin gill ez kerefs. -Kil aymr zerre iefrik eyler ve giil a, ker^vizi ay,rd *der s ibi p nef. sin hilelermi failirterdi.-
367 Mgikdfdfi-S sah&be hem deran, Va'z-i ian hire g extendi becan. -Ashabm arastmci olanlan, e Sul UUeai hosflsundaki peygamb beynnlan kar$isinda T hayran kalirlardi.
en ii
"HIRiSTtYANLAiUN VEZtRE TABi OLMALARI. 368 fe 4-1* ^,_ji uj,l o- iA, DM b*do dddend ter$%arc temdm, Hod gi feared kuvvet-i taklid~i am. nn iakhd kuvveti nedir ki? * tti
Takliil, hayvanJar icjncle en fazlfl naayiruintaida vardir. Yapilau hareketin iyi mi, kdtii mti oldugunn dtiiinmek&izin, moda diyc- onu taklide kalkiânlar da may in tin tabiath samslardir.
369 Der derun-i sine mihres fcdîend, iVdib-t h'\ mi *pindatend> VezJrin muhabbetini kalblerme ektder. Kendisini Tsa'nm vekili farzetdiler.* 376 CjÛ ifj i\j Iji- $1 Ey Huda jeryad re$4 ni'mel rnuVn-' -O vezir, hakikatde tek gozlii ve mel'iin bir decca! idl Ey niWl Tiiui'n olan Allah; imdada yeti^?,^ Hazret-i Me v Ian a, vezir i, yalanciligi ve bllekarhgi dolayisiyle deccala benzetiyor. Deccal : DeceJ miiddesinden miigtakdir kL sivamak, ortmek, yaldizlamak mEinalanna gelir. Devenin nyuzuna katran sijriip, yarasim kapatmak manasmi da ifade eder. Mecazen yalan ve yaldizh sozlerle haklkati ortmek mSnSsinda kullamhr. O halde deccal: Yalanci, miiTai ve tezvfr* d demek olur. Ebu HureyTe'nin riv^yet etdigi bir hadisde, mealen : Ahir zamaiida, biitaklm yajanci deccal lar (ikacakJaf, L>cdiidnii/nt da, sizin dc iîlmediginiz sozleri, gelip size sbyliyecekierdir. Onlardan aakimniz. Sizi dalalete diiîiimesmler ve fittieye ugTatmaain!ar buyurulBir de, kjyamete yakin îkacak olan yalanci blr meFiinun vaaLdir. Igte o vezir de, hakSkatde yol vurucu oldugu holde, yol gosterici olsrak goriinmeye kalki^mi^ bir deccal Id I. Tk rt/lu otoili, di& gozii safi-
lamkGn, kalb goziiniin kor bulunmasi kli. Hzr*t.J McvJiiim, bu vesile ile bir munacata bagbyor. Vezir gjbi sapiklardan ve sapik yoJlara sagmcilardan insanlan korumasi igin, Allah'a diia ediyor ve oyle diyor : 371 Sad hez&ran dam u ddnest ej/ Hilda, Ma gii miirgan-i harts & bi ixeva. *ila1ii; Duny&da yiizbinlerce tuzak ve dane vardir. Biz isc a^ ve haris kt)$lar gibiyiz,* 372 Dembedem pd beste-2 ddm-i Tiemm., Her yefc? f?er b&z u smiirgt jeinm. -Biz, doan Ituû da ulsak, ziimriid-u anka kuu da olsak, her vakii yeni bir tuzaga tutuluyoruz.*
Stmurg : Tiirkgede zumriid-ii ankS denilen, nievhum kuûn adidir. Guys ku^larin pldijahi olup, yuvasi Kafdaginda imij. Buna (sirenk) de derler, Tuylerinde otuz tiirlii renk bulunm&si bu isrni aim a sin a sebeh olmuj. Galiba Abdulvasi elebi h nin olacak, meaten oyle bir beyit vardir; -Iiisanlik yok oldu. Vcfa ortadan kalkti. Simurf ile kiniva gibi ikisiniii de ancak adi kaldi. Bu beyitde de soylenildijjji uzere, simurg diye bir ku mevcud degildir, mevhumduT. 373 Mirehani her demi mara vil baz, Suy-i d&mi ml revim ey ser firaz. 216
-Bizi ber an bir tuzakdan kurtariynrnm. 1,Mtln cy Mi olan AHuli; biz difcer bir luzaga gidtyoru/ ,
374
tfj*
r 5 ' *f
f *0
Md derin enbar gendiim ml k#ram, Gendum-i cem' amedi giim mi kimim. -Biz bu diitiya anbariDdo bugday topluyoruz, Flakat topladi^miiir: bugdaylari kaybediyoruz." Yani senelerden beri azôk bir takim taat ve ibadetde bulunuyoruz; topluca kalsalardi epeyce bir jey olmalan lim gelirdi. Lakfn bir tarafdan toplamaya saliltilimi 1 ivi araeJler, bir taraftan kayba ugruyt)!'. Sevabi da, iyi teairi de kaybolup gidjiyor. 375 Mt ?j/endi$!m md a?iir beMj,
Xin halel der gendil mest es mekr-i mu$. Bir gun akkmizi baîmiza alip da, bugdayin biiyk kayba uftramasinin, farenin Wlesinden ileri gddiginl idrak etmiyomi.376 O-h-Jj .yi- U J^ t iff Ez /eii^s enbar-i md utran j'iidest. Fare anbanmizi delmig, onuti hiteslnden Btihanmn harafa olmu-ftur* Evet. Yillarca gali^maminn Bemereii oimk IAzittl geler fioniil ovkl T: 11 27
Mfetf p* berba* ctaigdir. ' ' g ' dehkd ^bari da, i sinde . -nrltinTatJbS S^^fe^S "*? ^^ - dan Seyler heder lr, Bunun gibi ka]b h a ^ , **** J , dolduruian H^rst-i Mevlana fe,î U "^ JCabeder ' Bu ^yan j^ 377 CS u> i& ^j jU ^1 jji Evvel sy can defr $err-i mu$ kiin Vangeh ender cem'-i gendiiin ^^ i-S&r*- ** d ^ ***** ** -*. S on ra ^ top . 378 Lu saldt * temme ilia bilhitzur, ' " ""ma* olmu. buyunZ, .?,,/ t S 1 "" 55 Ka,b hu *ru l. 258
edilmi^dir. Bazilan bunu fi'i-i natjEi fekltrsde (tanunej olarak ekumufl 1 sa da f faili clan (salat), muennes-i semtii oldufiundan, kelimt 1 fi'l-i mftzi olsaydi (temmet) olmasi lazim gelirdi. 379 Ger -ree mugi duzd der anb&r-i Trt&st, Gendii7ivi a'mal-i gil sale kiicast. "T.gcr bizim anbarda birsiz bir fare bulunma&aydi, kirk yillitc niiirl bugdayi nereye gidcrdi?* JifSC rise sidk-i her ruz& qvra, Cern' mi nayed derm enbdr-i md, *Hcr giinkii &idku istikamet, veSev ki aiar azar olsun, aiibarmtix(Iei ni; in topJanmiyor?"
DamIa damta iistiinc! gelince nchir, uehirle nehir birlcîncc denh oliir derler. -Damlaya damlaya gol olur sozu de mejhur bir rnusel*' mizdir. Bunun gib^ her giinkii iyi araelleriiniziii do ru!uk ve sevibi M kadar az olur&a olsun, toplana to plana epeyee bir yekun tegkil etmek ]ftzimdi. Fakat toplanamadi ve toplannayor, (îinki anbar delik. Or.1d.u1 hiratz bir fire girrnig. Buldugunu alip gotiiriiyor, gelenin toplanmasum meydan vermiyor. u girip ^lkmadan, anbar m deiik deîk oJdugu glbi; m iyi arnelin ifasma âh^makdan da bedenimiz yomluyor ve yipramyor, Kazanci, kusur ve eksikleriyle ancak farzi eda etmek den ibaret kaliynr, Manevi zevk ve bakikat ne^'esi adina btr $ey elde edilemiyor. Maksadim yanbj anlaîlmajin. Madem ki ibadetlerden aevk abnumiyor, beybQde yorulmakdansa, onu terketraek ve rahat rahat oturmitk evJadir, neticesini ^lkarmak istemiyorum, Bir i?i yapamiyacaîm rilvf yan gelip oturmaktanaa, onu eJden geldiî kudar yapmaya âbalamuk Idzimdir. Meaela, bir katibe verilen bir defUrrln iki Riitide bitirilmcsi emrolunur. Katib; bu emir, tatbik edllir o*?y dflfiil, koca defter lkl gtindu
Sit
î
yazjLp bitirilir ml? dtye olurur, keyfinc buktiinu, tokdire uftrar, ceza gorur; beJki de memuriyetindeii îkanJir. Fukat dlger Wr katib o defteri, cabjir ve tjgtajjr ua imiayyen muddet sarfmda kismen yazabiJirse, hareketi pelf takdir oluiutiamakla beraber, gallop c&baladiii i ? m, berikimil ugKJrgi cezaya ugramaz. Allah'in emirlerini kusuriu da olsa, yerine getirm3 S 5 m gayret eyleyenler de, defteri muayyen miiddet icinde kis~ meh bitirebilen katib gibidirier. Hiilasass: Eir iji obtiuyor diye birakmamah, elden gddigi kadar oldurmanin caresine baknrtali. "Nitekim MevlanS da goyle soyliiyor ; Evvel ey can, df $err-i mu kHnf. misrasyle r <lbadeti zedeleyen vesveseyi ve emu veren eytam defetmenin 9aTesIne bak diyor. mi Bes sitdre dte$ ez dfren cehld, Van diM su^de pezriift u kejid. *Demii\ yani cakimakdatt blr?ok kivdcim siftadi. Uyamk gpniil a kivilcxmi jekti ve kabill etdi. 382 Life der zulmet yeki duzd\ nihan, M\ nihed engHt ber ist&re gan. -Lflkin karankkda giili bir him var ki, kjYilcimlan Mindunnek if in tbtlerine parmak basiyor.-
383 tlL. & 1j jlT jl;J .uf ,y Mi fciijed istdregfin tg lyefc fcej/efc, T&ki nefrdzed qer&Qi ber felek.
2fi
-Felekde, yani dihiyada bir kimdil xhioihiii diyc, o karanhkdaki hirsiij kivilctmlan &SndUriiyor." Malfcm ya, eskiden kibrit yokdu. Ate yakm&k i E m 5 akmak (jakariar, kov ve slireyi tutu^tururlar, o vasita lie mum ve kandil yakariarHi:
%$8$&&$
Yam ; -O, yemycîf aga^ dan sizin i?in bir ate 5 sikarandir 104 .. Nazm-i Celilinde ijaret edildigi dzere iki aga? dfthm bir birine kuwetle Eurmek suretiyle onlan tutu^durduklan da nlurdu. SaZWî Pir bir kalbin aydinlanmasini, bir kandilin uyandinlmasma; taat ve ibadeti de âkmagin âkilip aydinbgi husute gstirecek kivilcunm gikmasma ve fitilin tut^masina benêtiyor. Halbuki kav daha murnun, y&hud kandilin fitiline dokundurulmadan evvel karanbkda gorunmeyen bir hirsiz, yani êytan, parmaklariyle onu sdndiiruyor ki : sdnduren parmaklar, jeytamn verdigi vesveselerdJir. Hazretî Mevlana ?u mSlumati vendikten sonra duaya ba^byarak dt yor ki : 384 Gcr hezdraTi dam Med her kadem, Qiin tii ba mayi nabbed ftlf gam, -Ilaht; Sen bizimle bcrabei olup fcj mwhafeaa ediate, ayak allindp yiizbinlercc tuzak *lsa da ebemraiyeti yokdur.* 385 $ J> oW , V. $ îin irt&y&tet biivi :d ba. ma miiktm, Key biived bimi vzan diizd-i Mm. <Va Rabbi; SeniD inayetltriii bi:ii mlo beraber olunca, o alâk hirandan, - yan? êytaudan ne korkumui olurT*
(Ki4) ftflruJ YWn:
;'iii
Her S ebi ez dam-i ten ervdh rd, Mirekdni viikiinl elvdh rd. Jajan levhalari, bag] an kopanrsin.. 387 Mir eh end srvdh her $eb ez kafes, Fdrigan ni hakim mahkiim-i ke$ -^^^^sxr wuii ' r - *-"* mh - Siyarlar ki insanda bir CrOhû insini) bir de <ruh-u hayvani) var&r b^ni uyku galece edince bede. h apsinde * klirt ulu, H ur ve kay^* J tlnb ' r n^ Gidec <* olursa hay.t making isIem 2 mT^L ?r hayV ^ l)nm ** bUt bedenin istifade .dip dinfend!gini hey an i^m Hazjret-i Mevlana diyor ki :
388
?eb ai 3indaTi bi haber zindaniyan. eb z\ devlet bi haber sultdniyan ' Hycfden haberdar degildirJer,* umymken va^fe ve mem*. 2i
3itt j>* jTj 0* t>J JL J Ni gam Q endiei sud u ziyan, Ni k&y&l-i in jiildn ii an filldn. -Uykuda lie kaajaumak, ue de kaybetmek endijesi vardtr. Nc dr I.n filandir, 511 falandir dliiiricesi mevtuddnr*
Cenab-i Hak (Nebe) suresinde Ilahi lutuflanni sayarken :
it3p &^rf&^{&S
Yan! : (Ey insanlar) tiykunuzu istirahatbuze sebeb, geceyi de (s!k(ii iîn) elbise ki!dtk [Jl . diyor, Evet. Uyku haklkaten istirahati tnucibdir. Yorgun bulunan di? u^nv Ian dinkndirdifi gibi diiygu ve fikirlere de istirahat verir. 390 HdZ-i dri/ m biiued b? hdb hem, Guft Yezdan hum rukMiin zin merem. -Arif olaia zatm hall, uyaiukken de boykdir. Cenab-i Hak (Eshiib-i Kchf) hakkitida <Hiim Rukiid) labirini kuilanmi^dir, Bundaa iirkme.* Hazret-i MevlanS, EsMb-i Kehf kissasma, u ayet-i kerimeye telmih ediyor ; Yanl: .(Habibim^ onlan gore yd in uydmli uiiiirdjii. Halbuki oitlui-
(1U5) Sflro-l N*bo l : fl^lO.
253
nykuda id tier. Biz cm I an (gkh) &h yuunt, (Âh) vol .vrnmin $*vitiyorduk. KbpekJeri de (magaranin) giri yeriiult' iki Unburn uxBt fib vat) ma kin idi'> Eshab-i Kehf hakkmda yahiidiJerin suali azerine Kur'ani Kedmde muhtasar malumat verilmi^ kac kii olduklan AUah'm jlmine ha vale edib migtir. En mehur rivayete gore bunlar yedi kiî imi$ier, Kitmir naminda bir de kopekleri varrms. Dinlerint muhafaza lcin zalim ve putperest bir hukiimdardan kacmiglar, bir magaraya kapanmijlax. Or a da 309 setie uyudukdan sonra uyanmi$lar, sonra da veft etmi$ler. Bunlarin zulmiinden ka^tiklan Dakyanos adindaki kirahn kirn oldugunu, magaralan civarmdakj Efsos ehrinln nere&i bulundugunu tahkikr satirlsnmiiui miis&adesi yoklur. Uyamk gibi gbriindiikleri halde, taaarrufian kendiliklerinden degildir Onlan hareket ettirip bir halden di er bir hale degijtiren Allah'dir. Kitmirden murad 1& llefisdir ki, onlarju kapm ontinde boynu biikiik yatniaktadir. Hazrel-I Mevlana da bunlara tegbih etdigi arif in halini, tarife devam ederek buyuxuyor ki :
391
Hu/fe ez aftiJdU diinîi tuz ii eb, Cun kalem der pence-i taklib-i rah. Arif, diinyaya aid i$lerde r gece giintduz uykudadlr; - y&ni uyuyan bir adamda nasi! iradc ve tasarruf kalmazsa arif de byte cilniugduj -.0, kalriH gibi AllSli'iii yed-i kudictindedir.* * " * Fi'f p:-u!ui'ed heciinhu$ ez kalem. Yazi yaran eli, gBrnn-ycii kim&e, kalemin hareketim mkj&hedn *illn re yaniTia iîni otidao samr.
(SOS) Bfli'o-1 K<ihf IB.
:mh
Yani yaziyi kalem yaziyor zannt'drr. Hnlbuki ciiu yazan kaliMn dugil. kalem i kuHamp idare eden kalem sahlljidh Cih'i iradesini Allah 'in kiilli iradesine terkeylemig olan Urafay-i ummeti idare eyleyen de Allah 'in yed4 kudretidir. Eshab-i kehf in uyuduklan sirada habederi olmaksizin sag dan sola, soldan saga êvrilmeleri gibi. 393 *)* î îj* <J*- <J"J 4 *- 1 Hdk rd ?iem hdb-i Ji.issi der reb&d. 'Halkin uykuya dalmasiyic, yani uyuyunca istirahate nail oImiisi,sh' Allah, arifin ahvalinden bir mikdar ntimum? Efostcrmi^tiii'." Yani bir adam uyudugu vakit dtiîinmeZj didinmez, istirahat igtsd* bulunur. Arif-i Rabbani olanlar uyarukken de boledir, Onlan n uyanikkcn clan hareketleri kendilerine adeta ruya gibi gelir. 394 Refte der sahray-i bitpin canifan, Ruhian asude vu ebda ni$an,
Halkin canlari, nedeni ve nitini obnayan bir sab ray a, - yant &lcm-i ervaha - gider. Orada r uhlan: yaldiklari yerde etc beden1ri, isliralmt eder.* 395 Vez safiri b&z dam. ender Ji^ji, Ciimle ra der d&d-ii der ddver ket. lilahi; bir iârede biittln ruhlan U'krar lu/.siklarma, yant t*sftdlerlne - flftlrij-, hepiitni adHlft ve htikllmk . ; ml . . .>r kllaVlin.*
mm
kudu huh, bfr .dam da hoyl^. V ;i t T , ,., L ; kh J2ifrn uyku muddle mutlak kaur; f akftt UyflriniFt ^ ^ J beden tuzagma dUî, mukellefiyet alt ina gir me si JL* <,
396 iinki nur4 subhudem $er ber zened, Ger kes4 gerdun zerrin per zened, <Vaktaki seherii, no goriiniir, felek akbabasi altin tanatlsniu par, - y flm sabah olur, - Giine 5 dogar.
397 jLj o'j jjT oj>- jj lj 4** FalikuV is bdfc isr&fil v&r, Cumle to. der suret ared zan diyar.
^r
398
flttJifcdjH tttttt&asft rd ten friined, Her fen? rd baz abisten kilned. -H^ta* v. uc.rred ola* ruhlwn ftft eyler, - yanl ce^d!, J lr. - BedeJiten d* tckrar HihJata yUklU kilar.. see
L_
309 Esb-i canhd rd fctined dr$ zi z\n, Sirr-i ennevmu ehul mevtest in. Can atlarcnm egcrmi ahr. u hal (Ennevtuii ehu.1 mcvt) hadisiniii sirtidir> Sallallahii Aleyhi ve Sellem Efendimiz, bu hadis-i gerifde uykuyu, .'jlumiio kardei olarak tarif etmig, yatii uykuyu bliime benzetmi^dir. Kituk 61 iim demek olan uykuda insani kuvvetlerin bir kisrai tatiJe ugrar iinki ruh-u insSmnin beden iizerinde tasarrufu kalmaa. Buyiik uyku &* mek olan oliim de boy3edir. Yalniz o uykuda insani kuvvetlerin hepsi I fttile, ugrar, Yatma miiddeti ise birkag saate munhasir degildir. tnsan tiykudan uyandigi vakit nasjl tuIiu yine beden de tasarrnfa ba^kyorsa, o uzuii uykudan uyamnca da oyle olacak, Igte (Ennevmu ehul me vt) hadisiniit biiti budur. ji 4^.1 jj_j î j jf tlU Lik behr-i ciTifci ruz di/end bdi, Mi ni/ied ber pdjîjan b^nd-i diraz, Lakin sabahleyin tektar gelmtleri ve cesedle slikadar olmaliin if in rulilaiiu ayagina uzun bir ip baglar.* 401 Tdfci niêj ber feezed zan uiiirpzar., Ve^ ferdfiidJi drcdeg der zir-i bar. O âyirdan ve mm-'adan, - yam iilrm-i nmniukm - siihahk-; in tckrar $ti\ilp gctirinek Iîn,*
Mm
Biraz ewcl uyumak, ruh alimn fealiVdrllmuIdir doriilmi^ti, Burada o sahvermeriin mutlak olmadjgini, yani Iiltiuk biiyiik iiykuya yatmayan bedehlere aid ruh Ian n o bedenlerden aynlmasinin ktilli degil, euz'i bulundugunu; ruh ile beden arasmda bir nevi rabita kaldigim bey an i<;in denillyor ki: Allah ruh atlannm egerini gikartmakla beraber, ayaklanna uzuii ve manevi bir kdatek takar; sabahleyin onunla $ekip r uhlan tekrar yiik altma, yanS beden kaydma ve teklif altina sokar, TabiidLr ki, kbstegin uzunlugu, uykunun devam muddetidir. Hazret-i. Mevlanl bu ifa deleriyle :
><?f< <#
Yani ; * Allah (olemn) oliimu zamamnda. oEmeyenln de uykusunda, ruhlanm alir. Bu suretle hakkinda bliimii hUkmeitigi (ruhu) tutar, digeriiii muayyen bir vakta (eceli gelinceye) kadar sabverir*".* Ayet-i KerEmesine telmlh etmiftfr. Hazret-i Pir bundan sonra bir temennide bulunuyor :
402 Kd giin oskdb-i Kekf in rukrd, Hifz kerdi yd gii keti Ntihrd. -Ke^ki Cenab-i Hak, bu ruhu da eshab-i kehf gibi, yfihut Nuh'un gemisi gibi muhafaia edeydi de,>
(107) S&re-i Zttmer: 42.
Zfifl
403 Ta earin tfl/ai>i blddri vii h&$, Vd rehidi in samtr it e$m u gu> -Bu uyamklik ve idrak tufaurodan ;u kalbi, gu gozii ve $u kulapi kurtarmis ulaydi 404 Ey besa oskdb-i Jceh/ ender cihan,, Pehliivi tu pif-i til hest in zaman. Cih8Dda ve h&I&, ne fcadar Esbab-t Kehi vardir ki, belki senin yjiuinda ve kr;indadir. 405 G&t Mo y&r id 6 der siirud, Muhr her q emest u ber gu$et $i s&d.
*Magara da, y&r da onutila nagmelet tereniiiim etmektedir. He faydasi var ki, senifi gbziin ve kulagin gafletle muhiirlu oldufeu iîn, onu gb ; riip iitemiyorsun," Yani, Eshab-i Kehf'in varb i, ge^ml? zamina munhasir degildir. El' la da Eshab-i Kehf'den sayilacak kimseler vardir ki, hem magarasi, htm yarl, onunla heraberdir, Lakin onlan goreeek gbz lazundir. Evet; gozden g&ze fark vardir, B&tiai Qreti, yani e^yay; mus&hede eder de, manaya kaTji kapali kahr, Sonr* muhabbet ve nefret glbl hi3er de hakiki gbriije mant olur. 101
"Tii/i goiii va muh abbe tie byknj, bcr UirliJ aybi gSnuekden acizdir. Nitekim gazab gozii du biitim kotiiliikleri goriir ye meydatia kor.Hazret-1 Pir, bu niikteyi anlatmak j$in buyuruyor ki :
*HALlFENLV LEYLA'YI GtiRMESl HtKAYESim G/t Ley lira halife kan tiiyt, Ez tii Mecnun $iid perian u gavi, Halife, Leyta'ya dsdi ki: Meciiiin'un pcrisaa olmasina v sapitmasma sebb oIhji Ley la, sen miauj?. 407 Ez diger fcba?i tti efzun nisti, Giift hamiL; g#n tw Mecnun nistt Sen, dige* gtizcilerden fajla bii- sty degilsJn? Leyla da cevab verdi ki; Sen, Mectiun olmadigin icin, sus!*
der. bir ret
zer hib
eyh Sa'di : Leyla'tnn giizeUigtne, Metnun'un gtfzu penceresinden bakmakdir Evei, Leyla'yi gijrebilmek, onun gerêk yuzimii miiâhede eylemek
, Mecnun gibi sadik ve asik olmahdir. Yoksa, o a^ka mazhar olmayan $ahsm nazarmda, Leyla denilen kadin, kara-kuru bir cisimden ibagorunilr. Bunun gibi, Esbab-x Kehf gibi olan gizli veliler de, gozbniinde #i~ durur. Lajdn hiiviyyet ve mahiyetlerini gorecek bir gbs ve irfUna saobnayan nazarlara kar$i t o mubfirek zevat da basit insanlar gibi go-
runtir. Hazret-i Fir, birkat; beyit yukjii ida ve K.h.ih-! Kchfdcu bahdrtllgi sirada. .Kes,ke Cenab-i Hak, bu ruhu tUi Kr,li:'ib-i Kehf gibi, ydhut WijIl'urs gemisi gibi muhafaza edeydi* temennislnde bulunmusdu. Yine o btih se denuyor, *Eshab-i Kehi'in hife-i llahide uyumasi gibi, evliytuHrii <in, Ilahi bir istigrak i?inde bulunur. Bu istigraka nail olarruyan, cbedj j^tifliit uykusundadir* merlin i anlatmak igin diyor ki :
- l^'> 3 1 ^.;^, <^* Herfci a bidar ter der ?id6 ter, He^t &tdd:r?5 ez hdoej Ibeter. Uyamk olan, daha ziyade uynmu; deuiekdir. Oylesiain uyamkliî, uyumuÎu utidaa beterdb.Yani. bazi kimseler vardir ki, jeytanhk husilsunda fevkalads? uyamkhk gosterirter. Bu gibiler, fena ve istigrak zevkinden raabrum olduk^ )an icin, ebedi bir gaflete du^muÎerdir, Z&ten o yoldaki gafillerin uy.imkhgi, uykulanndan beter,- uykulan uyarakliklarindan zaramzdir. Hi^ Dlmassa u'yurken, kimseye zararlan dokuiunaa. eyh Sa'di, Gulistan'mda der ki; -Zalimiu biri, bir aiiie: tbadetlerin hanglsj daha ziyade sevip kazandini?- diye sordu, Arif de : *Senin 15 in dgle uykusu, Ûnki, uyudugun bir iki saat iîndif, kimseye zulmettnezsiua cevabini verdi, 409 L* jU jj^" jl^- J^ ^j*. Pîn bi hak bid&r nebved cdn-% md, Hest bid&Ti gii der bend an-i ma. Riihumuz, Allah lie uyamk olma^nca, zahiri uyamkbk, bixim l$iQ bend ve uiatiiadir. Hakiki uyanikbk, riihun hak ve baklkatden Igah ohnasidir. Hah! Sgahlik Qimayinca, insanin uyamk durmnsiylc gtodnun bakmasi, uykuda itiyk gbrirsesine bender. Ruya, hayaH bir mujibrdedir, Fakat miiâhode, ruye eSrenin gdzlerini kapatir. ZihJrcIakl oiyjlyi norin^lne matii olur.
270
271
Bunuu gibi, llahl olmayan. uyamklik dji, tf^rilmlrdckl esyayi gdsterse bile, hak ve hakikatin muâKedesine engel le&kSl tder, 410 Can heme tuz ez leked kubA hayal, Vez ziydn d siid u ez hav{4 zevAl. Hiitun gUn hayalin tekraelwitesituJen; tar, asarar ve eldeki mahn zcvaH. korkusundan. 411 JW $af& mt manede? ni hitf u /er, JVi besii/-i dsTrwju rah-t sefer. -Biihun ne safasi, ne letafet ve nflraniyyeii, ne de yUksefc tieme gidecek yolu kakr. insan, gundLizlen uyamk bulunur, Hayali, bir takim fikirlerle rifimen ve zihnen yoruJdugu gibi, ruhen de yipramr. Kazan dim, kaybetdlm, yahut elimdeki nimet kaybolacak kurimtulari i^lnde girpinir durur, u yorucu hayaller, ruhu o kadar ezer ve sSfiyyetitii o kadar bopr ki, safasini da, letafetini de, batta ulviyyet ve ruhaniyyetini de ziyana ugratir. Igta buyle uyanik gorunenler, hakikatde uyumus olanlardan farkli degildir. 412 JU- ^ $ j\ jji jt Hufte an bdjed ki 6 ez her hay 61, Dfoed iimmid u kilned bd 6 mek&L *Uyumu$ o gafiJdir ki, her hayale kargi Umide dttjeif v onUnU U nuftnaya kalkar,> Z72
413 Divra gun hui" bined 6 beftdb, Pes si $ehvet rized o ber diu &b. $mm* m*& h * ri & ibL ttriir w ona 5ehvct suyunu akltir " 414 Qiinki tohm-i êsl ra der fire nht, behod amed hayal zz vey gilriht. -Nesil tohuu f nutfesim S arak ye dakiince uyam*, kcndine eelir, a vakit de hayal, gbziiniln buiiTiden kaâr,*
415 j^j^L' _j J-_JL. ^ il> l j^ 'I Za'f-i $er bined ezan u ten pelid, Ah ezan tfc$4 be did it ndbedid. ,Uyan, pe a, ihtilam dl undau buiuria yor^luk, vUcQdfittdc mUJevveslik gorur. Ah a EiJriiHen ve gbriinmeycn uak^dan ab. Diinyida uv.mk gînenler, riiyada gbrdukleri ht&Om V^ v*rlb de o n uJ, mâh.be, batta ***** rtrtft bêrle, ^ kimse uyamnca hayalin k^tigm^ o yakinbk neticesi bagmdaki ago ill SSmS ve elbisesmdcki m**P fr* ^ W kalmad^m a.lad, SufikSle uyanciiklan vakit, o Ufb rt^ yî hayatô .Um bir bas agnsi verecegini anlayacaklardir. Hakikaten dii^ya, ruya gibidir. Onda baka hayaldir; Unn onda buiti
__
lunulan rniiddiUn hesabi verllecel va o hotfb **nAsuidn birtakim m'ulevvesligin/meydana pkacagi hakikatdii'. Hazret-i Mevlani, bagka bir miaal geUriyor :
416 Murg ber baUd re van. u saye es, Mideved her h&k perran murg ve. Wir kli$, yuksekden iu;ni-. GoJgesi de toprak iUtimde kns gibi kos,ar.i
417
u#
JEfelefti sayyad-i an sayi eved, Mi deved cendtmhi btmaye eved. Budalanin biri t golgeyi avlamak ister, arkasindan o kadar kosa* ki, takatt kesiiir.
418 Tit endazed besHy-i saye i\ TiTkee$ halt eved ez ctist u cu. -O budata, a golge ye ok a tar da, arayip taramakdan ok tor ha si boj kuhr. Tirke? : l<;ersine ok doJduruJan ve mesinden yapilan bir torba idi ki, kemerin sol yamina takilir ve fcabmda oradan ahnip yayla ok aEibrdi, m
4i:> Cj *>L, ;l>Li JJ jJ-JJ Jl Tirte^-t omre$ $tht d 6rnr reft, Ez deviden der ikar-l $&ye teft. Golge a v lama k iîn sur'at ve Harare tie ko^makdan ve s ura>a bucaya ok atmakdan omtir tirkesi bosalmi? ve Uayati heder olmu olur. arihler diyorlar ki: Bu misalde bey an edilen kusdan maksad: ^ Allah'in esmasi ve sifatidir, Golge ise onlann mezahiri bulunan es,yadir. Kuijii birakip golgeyi tutroaya sahsanlar: sahire degil, mazhara ehemmi yet verenlerdir, Golge avcisimn komasi netkesi, nasil tisminde yorgunluk ve tirkeîde boslukdan iblret kalirsa, mazhara tapanlann, y^ni diinyaya goniil baglayanJanti encami da oyle bir mahmmiyete miinccr olur. Zahir ve mazhar nedir? CenatKi Hakk'm bitmez tukenmez, sayilnrH gelmez isimlerl ve sifStlan vardir. Bunlardan 99 danesi (Esma-i Husnil diya mazbut ve me^hardur. Esma~i ilahiyyeden herbirinin, tesir gcstermesi zaruri olan yerltn 1 vardir, Bir ismm'tesir gosterdigi yerlere ve ?eylere {Mazhar) derlar. Mazharda tesiri gdrulen Esma-i Hahiyyeye de (Zahir) tabir ederler. Me aejfe Cenab-i Hakk'in <Halik) ve {Rank) isimleri vardjr. Onlarla mahlukati yaratir ve nziklandjrsr, u halde, mahlukat uzednde tesiri gtfrti lea o isimler (Zahir] dir, mahluk ve merzuk olanlar da onlann mazhu ndir.
420 " 1 S&ye-i Yezdan fu ba$ed daye. e$, Va rehaned ez hay&l jl saye e. t&ll&hhn tnanevi gBlgiesi, golge avcisimn miifebbjsi olursa, 01111 bayal ve golge peînde koînakdaia kuitarur.O halde, saye-i Yezdan kimdir? 273
421 i Sdye-i Yezdan hiived bende' Huda, Murde-i in diem u zinde' Huda. Sayc-t Yeidan, yam zill-i tlahi h AHah'in o makbul kuluduT ki, bu aleme ni&belle oliidiir ve Allah'a nisbetle diridir** Saye-S Yezdan ve 2iU-i llahi: Allah'xn gb'lgesi demekdir ki, mecazen vekil manasinadir. Yoksa Allah, cisim degildir ki gb'lgesi olsun. Bir hadis-i gcrifde, meakn ; Sultan, yeryUitinde AJlah'm vekiU adaletidir. Her lultfm gbreu, una iltica eder- buyumlmustur. Burada mevzu'bahs olan, bilinen hbkiimdar degildirj manevi sultan clan insan-i kamil ve Tnukemitiildir kl, yerytizimde Hakk'm halifesidir, Glanca irade ve arzfisu nu, ilahi ma'ya karji yok eylemig, ve Allah 'm bahsetdigi llahi dirilige nail otmujdur, tfte bu zat-i erif, bir Mmaenin mUrebbisi ve mursidi olursa, o kimse, giijge peinde koup yorulmadan kurtulux. (Miirde-i in alem) yani Bu aleme nisbetle oludui'- terkibyie gelince, su hadis-i serif meali onu tarif eder : *Yeryiizunde gtzer b'Ui gb'rmek isteyen Ebubekr'c bak&ut.* Siddik-i A'zam (Radjyaliahu anh) Hazretleri, olanca iradesini kade-i Ilahiyyede link eylemis, oldugu i$in, (Meyyit-i seyyar) ha line gelmi? ve Kasulullahin o jltifatina mazhar olmu?tix 422 jL} _i-] C*vl jt j^j L" Ddmen-i & gir zti, ter bi gemaft, Td rehi ez afet-i dhir ze.man< uO itisan-j kamil in ctefini geciktir nicks bin yakala ki, Shir iamwi fitnelerinden kurtu1asjn>>
rid
1 ^ Jjil ' I *_*J
^J 1 cr*
+-)> >>
Keyfe meddezziliii nak$-i evliyast, Kb detiH nur-i hurid-l Hudast, Keyfe meddeziil tiazm-i kerimi, evliyunm ttakî ve mu^'iririir. On lar, Albih guueînin nurutia deiitdir.^ Sure-i Furkan'daki :
-A'^
Yani : (Habtbim;) Kabbifnin sun'una ve kudreti)ae bakmtnlui mil Glf;yi nasi I uzatmi^tir, Isttseydi onu s;ikin kiln rib. .Sonra GU)Hi>i r giilgeye delil ittihai eik. Daha sonra da onu, {uzanan o golgeyi) aiar. azar kcndiraiic 5ektik l,8 . ayetine isaretdir, Bu ayet-1 kerimede, G tines in hareketiyle golgenin uzayip kisalmftai ve Guneîn golgeye delll olmasi gibi, Tabii Kanunlardan baliFindillytn HazreM MevMna ise, buradakl (Zill) i, evbya ziimjesi diye te'vll cdiytn Hakk'm halifesi olaniar, hakikat gLkn eînin golgesiair, diyor. Te'viUi KnT'an: K&la mullah' daki lafizlarin me^biir manalanndan Ut la olarak on!ardan birtakim latif ve rakik niikteler îkarmakdir. To'vlli, sofiyye de yapar; bitini mitlhidleri de. u fark ile ki sfifiyye, mejh&rvf zahiri manayi da kabiii eyledigi halde; batmiler o dhete yanasiua/lur 1 Manay-i batjnl diye hezeyan eder dururlar. Hazret-i Pir r ogibilere karj'-
424 'jj Jty JiiJ* Jj5 Kerde4 te'vil harfi bikrra, Hi$rd te'vil fciin tic zlkrrd.
C10R> Sint.L FUrkln: -l5-.
271
-Ku Tamn hikr nE:in harlini ve iti.li.nn IrYll ccH vnrhiin. fttir'aiw djjil, keudini te'vil elmerim ârc&ine l}JiU tljyiir Ifte, ey salik; (keyfe meddc zzill) ayelinin tit- 3 1 1 1- 1 etcllgi. Allah g<
Slgesinin hirnayesine iltka et. 425 JJi -^ I J jv^ Jj 1 j Jr>^ Enderin vadi merev bi in deltl, La ukibbul &filin gv. giin HaXil. Bu vadide tiylc delilsiz gfkme. Haljl Ibrahim Ale j- hiss el am gibi (La iihibbiil afiiin) de. Bu bey it ile de } Hazret-i tbrSmm'in Kur'an'da hikaye buyurulan bir sozijne telmih edilmisdir, Malumdur ki. Halilullali Aleyhisselam, Irak 'da do fup buyumiigtur. Zamanmda era da, Kcldaniler vardi ki. yildizlara taparlardi. Hazret-i lb* ruhim. hemehrilerini ilzam edip susturmak iîn yildiza, Ay'a ve Gune.j'e bakmi$. onlann dogmalariridan sonra battiklarim gb'riince: (La iihibbiil afiiin), yani *Ben h atari] an sevmetns;
**?
&BVj
Y&m i iibhesk ki ben yuyumu, gokicri ve yeri ya rat mis olan Allah's yonelttini. Ben, miipiklerden degiIim 1M . demistir. 42G
w& lij'J"
J* 1
Rev z\ saye dftdbi to. biydb t Darnen-i eh Sems-i Tebr%z% bitab. Git, Kolgpnin dclaletiyle giineî bul ve âh $ems-i TebrWnin etftJnc s:iijI
HM) stir if -J Eu'Am: m
i'B
Ail.Ji'a delalct Gtmek hususunda velller, B Uho$in varligma delH elan gSlgeye benzetilmisti. Burada da buyuruhiyor ki, yiilgcve iltka et de, o vlata ile hakikat gunesir.e vasil al. O golgelerln en parlagi bulunan Sem3-i Tebrizi Hazretlerinin irâd etegine sank Hazret-i Sems hakkinda ($ah 5ems-i Tebrh') buyurulrnasi, dbuh ve envaii kibar-i evliyaullahm manevi saltanatina ve ind-i Ilahideki yuk~ sek mertebelcrine isaretdir. Zaten geyhler hakkinda (sah) tabirinxn kullamlmasi, Iran ve Hind adetlerindendir. (ah iica'-i Kirmani), (an Veltyyullah-i Dehlevi) ve emsali zevat gibi. Bu iisul bLze de (Sultan) ve (Hiinkar) tabirlerini kullanmak iizere g ^mi 5 tir (Ya Hazret-i Sultan Abdulkadir-i GeyianiJ, (Ya Hairetî Hun^ kiir Haci Bekta 5 -i Vdi) gibi levhalar, hala goriiliip durmaktadir. Hazret-i Mevlana'ya i 5 aret olan (Molla Hunklr) tabiri de : Hazret-i Firm hem ulemadan, hem urafadan olmasi dolayisiykdir ve (Hankar) tabiri, (Hiid^vendjgar) kelimesinden gdmedk. Seyh Galib (Hiisn-u Ak) mda der ki : De-vretti gii enbiy&yi Allah, Geldi bize evliydy-i dgdk. ehdir a giiruha Molla Hunk&r, Besdir bu cih&na bir hiikiimdar.
427 Reh neddnl canib in sur & arus, Ez ziyaiil liak Husdmiiddin biyiirs. -Eger bu smr-i siiriirii, - yam S*ms-i Tebrizi Ha^retlerine R idert yolu- bikmcli ve bulamaân, Allah'm hidayot 151S1 olan HU^mbddln (Telebi'den sar. Yukanda da bildirildigi iizere, Husamiiddin Qelebi Hazretlerf, Hwret-i Pir'in halitfesidir, Mesne\ T i'nin tanzimine sebeb olan bu zat-1 îli, Hazret-i Mevl^na'mn havatmda bik, rnuridkrin siiluku ile me^gul olurdo. Her cihetle muktedir bir zat-i 5 erif cldugn iqin, Hazret-i Fir, middled kendisine êvdi sderdi. Biitada da, Sems-i Tebrizi'ye gottirecek yolu bilemez ve %ulamazsan, hakkin ziyasi olan Husamiiddin gelebi'ye sor
ki h senl omsîn musahibi olan Mevlana> sevk eyksin, diyor.
:vi
12S A.L JJ.L 1-, Jui. o_
JJ
Ver hosed gired tiird der reh gclu, Der hased iblts ra baed gulti. "Effer, H Lisa miid din o1cbi'ye intitgb icin gidcrken; hased, yatii JsisknnrJik, boâzina sanhrsa-ki seytanin hased dr fazla tecavuzh o]m. 429 i Ko si ddem nenfjf ddred es hased y B&, saddet ceng dared ez hased, eytaii, Adcm'e olan hascdmdcn, ona secdc etmeyc utaiidi. Yine a jeytaii, hasedinden saadetle cenk etmeyc kalkisdi.* 430 - , \ - - * * * ''j jj j ^-^ </j v* Ukbe-r sin s<rb ter der rah nist, Ey hunuk an ke hased hemrdh nisi -Siiluk j'olunda hasedden daha zoi ve daha tehlikeli bir geîl yok lur, Hastid olmayan kimseye ne muttu.
431 $JL o^l 4 fe.U.
w^P ojf I
jÛ
In cesed hdni hased amed bidan, Ez hased aiuds gerded hanedan. Bu cesp.A hased ha nc dir. Mulumun ohnn ki hasedden, biitiin blr hir ft
Bir bane dan cfradindan birinin, bused I e >apm<5 oldugu k 5 lunik, o hanedam bulastiracati gibi, hose din tablati dolayisiyle, butun beden ba~ nedani da mule we s ohir.
432
.* j*
Ger cesed hdne biased dmed t?eHJc, An cesed ra pdk kerd Allah, nilc.
Irisamti d&mi, ha 5 *dhane olmakla beraber, Cenab-i Hak t dshiv let den bazilaritu iyke temizlcm^dir.s
Jt
433
Tchhird be^tl nisdn-? pafcij/est s Gnc-T niirest ea tdi$me hakiyest. -Tabbira beytt, Ayetî KerTmesi, temialik ti]ainjdir. Ash toprak olmakla beriiber, insan cescdi niir baimcsidir.i'
Bu beyitle, Kur'an-i Kerim r deki
^ j> 6 i i L **
Yant : -Beytimj titizJikle temUteyin diye, Ibrahim ve Ismail'i; dr kuwetli emir vermigtik 116 " ayet-i kerimesine telmih ediliyor. Bu ayet; Ka'be-i Muaizama'yi bina etmi olan Hazret-i Ibrahim He oglu Hai;reM ism ail 'in , o muhterem mabedi; tavaf edecekler, itiknfti ( recekler, riiku ve sticud sCiretiyle ibade1.de bulunacaklar igin, temith'meleri hakkmda ise dc, sofiyye haârati, bun dan, baska manaiar da v karm^lar; Ka'be'nin temizlenmeapdtta maksad: Kalbin nefsan! mell*rden : seytani vesveselerden term^l^nmeM demekdir, demi^lerdir. Hnzn-1 l
(J10> Siirt-i BeHara: 3K5.
381
PIr tte, bu mimay] Ultiyar ediyar, Insan c< ii. haedhin olmakla briber, bazilarminki, Allah'in tevfikiylr, lerttttii* ve nur haz&iesi balltti alir, diyor.
434
4- j vî._ ijij
^/
*u
Ger kite! ber bi hazed mekr u hosed t Zan hosed dilrd siyahiha resed.
*Eger, liitsuil ohnayan bir zate bile ve hased ctmeye kalkarsan, o based dolayisiyle kalbine zulmetlc* &m olur.Karanlikda kalan bir kalbe ise, marifet ndru giremez.
435
: J'J
Hah $ev merdan-i Hakrd zir-i pa, Hak bet ser kiln hosed ra hemgu m Allah adaml annul altmda laprak gibi ol. -^ Yarii, gnlara karî based etmek dcg;i], fevkal'ade tevazii gostcr . Hasedbi de t bizim yapUJh* miz gibij barilla toprak sag ve ayaklarinin altma nhp onu zeHl et.
-YAHt>Dl VEZtRlN HASEDINl BEYAtf. 436 An vezirek ez hosed bude nejad, 7& bebotil go ii binl bad dad. <0 alak vczMn ask ve mayaai, hased idi, Onmi icin kulaini ve burminu batil yerc ve bedava olarak verdi.-
437 *-* jjpJi ji ^ 1 ju-\ _/ Ber iimld-i ftftfel ez rci$~$ Tiased, Zehr-i 6 der tdn-t misfemim resed. -O iimmid He ki, hasedinin ignesinden birtakim BavaHilarm cntiliirin a zehir siksiu.i. Bazi kimsder, hatta bazi mahluklar vardir ki, hased on tarda hilki ve cibiJH bir tabiat halindedir. Bir nimete nail olmu? zevatm mmelmi, gekemezler de onun zevalini isterler, RecaS-zade Ekrem bey merhurri, demisti ki : Hasedperverlerin hdli yamandir, Ki yoktur bir held bedter hasedden. Sartl7m$ nefse muz'ig bir yzlandir, Ki gikmaz gikmayinca can cesedden, Evet. Hasudun ntfene sanlmi? olan based yilani, sahibinin iilurmine kadar taw. birakmai. Birakmadigi iîr. de hasedci, $&&$ juuddeK qe iztirap iginde kaliT; herkesi ksskaiur, herkesin nimet ve devletinden e2alamr.
438
-CJ ijai a^
J 1 / ^^
4if
iSi b^ ^ *^J? <J L-^-L,?*"
Herkest fco e^ Wed Mni fcened, Jfijten 6i gfyfil M bini kilned. -Her kirn hased yiiz<inden bunin koparniBya kalkt?irsa vezir j(ibi kendini burunsuz ve kulaksiz birakir.* -Din kardesini diîirmck i ? in kuyu kazan bain, inutlaka kazdigi kuyuya kendi dttêr- denilmi^dir. Halka eziyet eden h er-ge? bir zaiara ugrar. Burun koparmak sevdasins. duênin de, vezirde oldu u gibi, kendi burnu ve kendi kulagi kopanbr, fste Yabudi veîr, boyk muzir bir mahluk idi. BinaGnaleyb, bajkalarma zaiar verraek isitirken, kendisi zarnr yofdil.
ij j j y ^ ^ jT ^ Btni an bd$ed ki 6 btiyt bered, Buy or a cdnib-i kuyl bered. Buriin, koku alan bir nztivdur ki, aldjgi koku, onu bir mahalle gi>tiirlir. Onun 15 in, abdest esnasmda buruna su veritirken : Ya Rabbi, bana ccnnetiu kokusunu doyur* "diye diiS, edilir. 440
Herki feii-yej nist 5i bin? biiueci, Biii/ an Mt/6sS kdw dlni biived. Koku almayan kimscnill bur mi yok demekdir, Koku da Dunyi .yu degil, dine ve Ahirete mtiteallik Tayiliadir. t ki bey it ewel, Her kirn hased yiiziinden burun koparmaya kalkiirsa tfezlr gibi kendisini burunsuz ve kulaksiz birakir* denilmigtl, Tabii, buradaki burun koparmak, halki zarara ugratmak demekdir. O 7*< rar ise ya maddi, ya manevi olur. Manevi burun kopavmak, bir kimsentn irfan rayihasindan mahrum kalma&ina :>ebeb olmakdir. Bunun iîndir kit manevi koku alamayan kimse, burunsuz demekdir, Igte, halkin maddl ve manevi koku almasina based edenler, onlari irfan kokusundan mtih rum etmek isteyenler, evvela kendi koku alma zevklerini kaybededer. Bvi hUsl kaybetmenin asil jebebi. hased oldugu gibi, manevi koku duymak nimetine ukretmemek de onun zevaline vesi'e olur, 441 j^SJ J,l JsJ. j j,, # fry* *$& u^? J" 1 * 1 c ' _r^ Qiinki buyi biird ii gittr-i an nekerd, Kv.fr u ni'met amed d bliuj fiord.
284
Bir kimse, manevi kokll duyup ]n u ni {in $iikriiiui Ua etmtUlt, kiiiran-i nimet gclir, omin buriuuiu yer ve (Hi^lrnr.Yani, her nimete mukabil $ukretmek lAjntn oldugu gibi, koku alm nimeti icin de sukiir vacibdir. Bu saadctt maabar olan kimse ûkrctmeyetek olursa, kiifran-i nimet, miidhi bir Silet gibl onun burnunu yer, yftni koku alma zevkinden onu mahrum eder. Kiifran-] nimet hakkmda : Kiifrfin-i nimct ohna. Zira dikkatH fcakarsmi (kufran) in iki ktlfUr oiduguwu, yaiii Arabca tcsmye aigasi bulundugutiu anlarsin- derler. Evet; bazi gbzlere kar$i gizli kalan manevi nlmetled inkar etmpk, kdfiirdur; fakat her gozun gGrebildigi nimetlere ukretmemek kufrlndii', yahi katmerJi kiifurdur. 442 ukr kiin mer sdkiran r& bertde ba t Pi -i i$an miirde $ev puyende ba. -iikret ve Ukredenleriii kuiu, kolesi ol. Onlari 11 buzurunda iilU u>' bi tesli mi yet gbsttr ve net ices hide bekaa bul, (Nimeilcr, jukiir bereketiyle dovam eder- buyurulrnu$Un\ Manov!
bir ieyê nail olan arifler, O'na îikrederler. $iikiirleri yiizunden o ninwl dev4m eder. Nimetin devami, arifin giikiirden aei; kalmasnu saglar, Aczini anlaniak da en biiyiik bir irfundir. Oj'le irfan sahibi olan jukredicl^ lerin bendesi olmak ise, insam ebedi saadete kavu^turur. Hazret-i Mevlana, kiasaya donerek diyor ki : 443 QiM vezir ez rehzeni maye mesaz, Hulk r&tu ber meyaver es nem&z. Vczlr gibi, balkj sapitmayi kcndinc biTmaye yopma ve herkesi ua. ittasdwj, niya^dun vc ibadetdun alikuymn.*
444 N&sik-t din gete an kafir vezir, Kerde 6 ez mekr der iuzine sir. O kafir vezir, din na&ihatîsi kihgina girmi, hile He badem helvasma sanmâk kanstirmj^ti.* Yani, hak sozler arasmda, batil fikirleri de birtakim gafil kimselere yutturuyordu. Batihn, batil clarak zuhuru ehemmiyetsizdir. Onu herkes anliyabilecegl 15m, kadar kotii tesiri oIma2 r Asil miigkil ve muzir olani, hak ve hakikat imi? gibi meydana atilamdir. Mesela, bazi hayirhah ve merasimperver gorunmek isteyen huiuskarlann, -Biiyiik bir zatin huzuruna girdifimiz vakit, gapkamizi cikanyoruz; Allah'in huzuruna cikdigimiz, yani namaz kildigimiz 2a man, nic,in basimm acm^'abm','* demeleri, ve Hiristiyanlann kilise dahilinde ba acik bulundugunu misal gb'stermeleri, batihn hak auretinde zuhurudur. Madem ki din ve Diinya i^leri aynlimjtir, diinyevi neeaketi, dini ibfidete kiyas etmeye kaJki^mak dogru degildir. Musliimanlar, dini hususiarda, Avrupalilann ve gayri miislimlerin edeb ve terbiyekrini taklldle degU, Nebiyy-i Ekrem Efendimiz'in hareket ve siinnetini tatbik etmekle mukdleftir. Hazret-i Peygamber: (Sallu kema raeytumunl usalli) yani : *Beni nasi! kihyor gbrdii iseniz, aamazi iiyle kilmiz- buyurmujtur. AJeyhissalat Efendimiz, ihramda buiundugu zamandan bagka vakit de, basasik namaz kilmamistir. Vaki'a namaz esn&* smda farz olan (setr-i avret), yani ortulmesi lazim gelen yerler, erkeklerde gbbekten diz kapaklanna kadar olan mahallerdir. Bu kadarcik inei* turiyetle fars ifa edilmi, fakat sunnete ittibi edilmemi olur. Hususiyle nassa, ySni kitab ve siinnete mukabil olan ictihada mesag yoktur. BJp i hakkinda Ayet ve Hadis varken, onlar birakilip da, indi diiijncelerlr ictihada kalkiilamaz. Madem ki (Sallu kema raeytumuni iisallij hadW vardir; madem ki Rasul-i efham, ibramda bnlunduûndan ba^ka va!iltlerde baiac,ik namaz kilmamigtir. Bizim de Rasuiulllh'in emrine, aunni tine uyarak, namaz kilarken baîmiza bir ?ey giymemiz gerekir.
(Huz'G zinetekiim Inde kiilli mescidin) yani : Het namaz kildi ini da temiz ve zmetli elbisenizi gfiyinii- Ayet-i KeHmesi de bu busiiada h' trra geiir. Allah, namas kilarken soyunmayi degil, giyinmeyl emrediy!(! Bundan altmi?, yetmis setie kadar c!vv*:l (Kviiyil Hoca) ismlnde,
yet aiim, fakat nisbette slf bir zkt varm 15 . Yenikapa Mevlevibanesinin meshur ve fazil êyhi Salahuddin Dede Etoldiye dors okutmus ve icS^t vemi olan bu zati, devlet adamlanna varmcaya kadar herkes tamr ve hurmetde buSunurmu^. Bu igt bir gun, êybuli^lamm huzuruna glrmift lakin binig denilen bol kollu cubbesi artmda de il, ehnde bulunuyormu^ eyhuli s lam H ca efendi; o blnisi ni ? in ta SI yorsun? diye sormu? ve Seyhiilisiamin huzuruna ilmiyyeden olanlann bini^le girmeleri Jazim eeldiîni hatirlatmak istemig. EvliyS Hoca : " ~ B t n hmk Hr yere ^ diImek icabediyor db,pnun icin, demis eyhulislam : - ' f Mesela ne gibi biiyuk yere? diye siial edfnce, hoca : lemi^ iraie m6lgim Vakit ' diyerek e ^ htilis ^nn siiknta mecbur eyBazi tatbsu firengi! gdriinmek isteyenlerin, cenaze gecerken, sapka tikarmalan da liizumsuzdur. Dinimizde, oluye edilecek hiirmel ona karV , 5 apka îkarmakla degil, tefyi'inde bulunmak, tabuiunu amuzlamak ve ruhuna fatma okumakladir.
-HIRtSTtYANLAR ARASINDA, AKLI BAINDA OLANLARIN \T:zlai.v hIlesIni anlamalari.
r,i
445 Herki s&hil> zevk bud ez giifU, 6, Lezzeti mi did u telhl ciifM 6. "Kuvve.i ia ik BS i obntar ^yani aîmn mantvi tadt yerinde bulunanlar- vezirm sbzleHtideki ] M 2et arasmda bir de acilik duyoyorlardi.446 NiikteM -nfi guft a amihti, Der ciildb4 kand zehrl rihti, -V1r ( niiktvli siirJer sayliiyordu. Lakin c 6 Bri, i t u, e Ic hi t kanstinlmij S eker S erbcti e ibi idi.b *
287
417 Z&hireg mi g&ft der reh $ust ev t Vez eser mi gujt canrd $st ev. Vezirin zahiH kelattu: Hak yoiunda gayretli ol, diyordu, Zimnen ve fricn be, ruha atilet ve miskJnlik tavsiye ediyordu,* Evet. Vezirin ifadesinin zahiren yaldizh btdunmasi; gaflet erbabim aldatiyor ve oyahyordu, Hazret-i Mevlana, bimu birkag misal ile feah itjln diyor ki :
448 Zdhir-l -mitre ger i3/fdfie*t & 7m, Dest u cdme mi siêh. gerded ezu. -Gimitisiiti sathi; bcyaz ve yeni glmakla hersber, eli ve elbJscyi klrJetir.
449 i Ate er gi &urh riiyest ez erer t TiL zi ji'l-i o siyshkdri niger. Ate^, ^lulesi itibartyle kirmizi gtfriiniir. Oyle (ken sen, onun kivil. rai ile yaktigi yeri si nisi yah etmesine bnk. 288
450
Berk eger nuri num&yed der nazar, Ltk hest ez hasty et diizd'i besar.
*un$ck, nazara nflr tffiruniirso de, on da vardir.K
6 kama^tinnak h*M6tt
Gumugiiii beysz v e parJak goruniip d e e ] ve elbiseyj kirtetmesi- at,, qm rengi hiw olduju halde. kivUcimiitm babet etdf* y J vakrn ' Yahudi ttafcte S03 Ien de sureta Hak, fokat manen bfeil Sdi.
451
Her fa ciiz ag&h ii sahib zeuk bud 7 Guft-i o der gerden-i 6 tavk bud' *y*W dinleyenlerdec her ki m an^y^h ve zevk ^ hibi dc - ilsc iirin sSileri, on an boynntiB halka gibi gefiyordu^ Tavk: Vaktiyk esirlerin boynuna takilan bir halka imi h
452 .U jlj# jj JL ja ^m .L tj Ljr ^ ^Lri ^ jj, Miid!det-i jeg sdl der fikrdn-i jfih, >'i*d vezir etba'-i tsa m -penah. *Hiikiimd B rdan ayr, olarak, vwir bUi sene mUddcilc lievtlurin peiiabt ve muktedasi o\du. v
V: 19
2X9
HBMMam
453 Din it dil rd Jtiil bgdit biispurd h-alfc, Pi$-i emr ii fixi fcn>i 6 mi murd halk.
Hali, yani hiristiyatdar dim de, kalhi de otia testfm etdiler, onun emrine ve hiikmiine kar$i can feda edetek dercceye geldileiMt
Ht5K MDARLN VEZlRE GlZLtCE HABER GONDERMESt-
m Der migdn-i jdM o peyg&mhd, dhra, pinhan bedu ar&mha, *Vearfr ile hiikiinidar arasmda gizli muhabere oluyordu. Veulrin v'. lerinden, hukumdarm kalbi r&ihatla$iyordu. 455 f s " > ^ ^ T ^* J P^j-i 6 bmmjt ?efr k&'y mukbilem, V&kt amed zud f&rig kun dilem, Hukumdar ana: Ey bcuhn makbultim; zamam geldi, KaCbittidi ki ( dlêyi âbucak gider, chye hii mektup yaadi,*
Vezlr iae
290
.^-,
0 yj& t>J ,JJ j ^X >' G/ inefc enderan fcdrem je/ia, Ke/penem der din-i Isa fitneha. <8kWt "ndi isi dinine fitne dlijurmek iiyl e jmjsgiilum, diye ce . vab gikide*di,
-HIRtSTlYANLARDAN OKJKl FIRKANIN BEYAnI*
457 Kavm-i h& rd hud ender d&r u git, Hakimtman deh emir u du emir. *SsS kavminin rabtii zabt hususunda, oniki bakimi vardi.*
45S ^+i* $1 0- 3 .?*- j^* <^j iX. Her feriki met emiri rd teba,', Bende gete mir-i hodrd ez iama". -Her firka, ayn Mr beyih tabii Idi ve tamahlcarbk sevldyle onun kylu ve kltltsi olmudu.
4,1 J In dek u an dv, emir u kavmi$an f Gete bende an vezir-i bed ni$an. -Bu oniki bey il e ni fl rm kavmi, a nl 4m kotti vezjrin itsatine *&, mi$ ve bendesi ohnusdu.i Yukarida da soyleniI m i S ti ki r bu kissadan maksad, bazi yuksek hisseler bey-ln atmekdir; tarihi rivayetde bulunmak degildir. Onun feln su beyardara bakrp da tarihe uymiiyor diye }tir ^ kftlkl5mak do?m ^ Ehlimn mahimudur ki ramanahk san'atinda, bir tarihi rwium yazmak f" r f U y0lda >^ llan r ve bikayekrin baz t kisrmlU tarihe nygun, ? ok yerierj j S e romanemm muhaj-viUsine gore yM ,l, r Bu hika ye de . kflb j lden s ayiIabilir . Mesem buradakj Ya}ad . ^^^ Bh _ vali ve agagida anlatilacak miijeweg akvali, Jurist Jyan arfilermden (Pavlos) ' u rnidmyor. gufki, e da Yahudi ve devlet mermlrJarindan idi Sonra himtiyan oldu. Na 5 ramy e ti ne ? rc k a lki S ii. Ge*ip dylastifi yerlerde memleketlerde beyarmameler dagitti, ve mektiiblar vazdi Hfcpitade av> n ayn lisan kulland!. Hatta kendi ltfyi gormedigi, havari tabii oldugu hafde, havrferfe munazaaya kalki^ti. Nihayet -hmstiyanlann nakl4 g 0re ^ BjMd, (S en Piyer) le ber - her id . m ed . JdL Aks , n . de var. Binaenaleyh, bahsi dinierken, bir kissayi dinlemekden ziyade hiss* aimava bakmaLdtr. Ha^ret-i Meviana, bit,l bir itikadi V e f aS id bir fikri muha azaya cahsan mdtea^p bir adamm, ne gib i kctUlukler y*. pabiletegjm anlatmak istiyor. '
460 J 1 J^ / 4** il Himad-i cumle bet guftdr-i 6, Iktiddy-i viimle ber reft&r-z 5.
[ ar TS**^ he !l yh * Ahn inb) he P- ( * * S terin e karuBU,, Lpr, abva! ve harekfidna hnglilik g<Iiiti>rmi lcrdL10
'* J' ^
461 Ptf-i 6 her vakt u saat her emir, Can bicfddi ger bedu giifti himir. *Vrfl bleccksin demis rtafttffe, b e y]erd* fl herbiri T her an v* saat buKurmidh can vcrirdj,* T at '
-VEZittiN HIRlSTiYANLAKA KARSI, iNXlLlK HOKL^LERiNl KAU1STIRMASI* 462 Si j* f^-; cEj^jJ ^>L Saht tom-art benam-\ her yehl, Nakf-i her tdrndr diger meslekt -Vefcir, U beylerdw Wu*Wtt n *mm B bi r tomar tanziin etdi ki tomarlarm hepsi de jncdek ve z heb Uibariylc bamba^ka idi.4G3 Hukmhay-i hkr yekl nev'-'i diger. In hilafa an zi pay an to. beser. ûZ SSH^ltZ hElbi r nin WHH* ba#a ttolfi ve hin, ba^dan sonuna kadar djgerine aykjrj idi,. . ,h l n f ,d T d ha d0 ^ USU ?tl A1 ^ hi ^^^m beyanatEnda nisih, men suh bulnd Ueu , y.hut mevknn tkMlm ve ^n i.tfdadma gWe va-
<:t
aaa^HatMi
rid oldugu, veyuuiit hu Writer tamfmdAn Jn" m i gapicdllcmedlgi iÎiij birbirinc zit ve aykin gorurten hukiUnhr vardi. Yahudi vezir, bu mtttenSku hukumleri topladi, himtiyan faeylerlnden herbirlnin rsamma yazdigi tomarlara - ki onlar hirer vasiyetname ve talimatname demekdi
o muhalif hiikumlerin, birer ikiger danesini dcrcetdi Netteesinde, hiristiyanlar firka firka oldular, Dini, diinyevi miinaâaya, hatta muharebe* ye ka&igtitar. Tarihde (Sen Bartelmi) vak'asi denilen bir badise vardlt ki, mezheb taassubu yuzunden, katoliklerin protestanlaa katliam etmeleridir. Burada 1z$hi lazim gelen bfr bah is vardir. Seraavi dinlerin hemen ehpsinde, birbirine muhalif gorunen hukumler mevcutdur. Bu da ya nesihden, yahut iktiza ve istidaddan veyahut dogru anLasilamamakdan ileri gelmistir, denilm:sti. Ac aba bu haller, muslumanlikta da var midir? Evet efendim, Nasihiyyet ve mensuhiyyet itibariyle kismen vardir. Mesela, Aleyhissalatu v esse lam efendimiz, Hieret'den ewel, Kudus'deW (Beytulmakdis) e mutevecrihen namaz kilmaya me'mur idi. unki (jrasi ehl-i kitabin, yani hem Yabudilerin, hem. de Hiristiyanlann kiblegalu idi. Medina dvarmdaki Vahudiler: Muhammed, dinimizin mensuh o). dugunu sbyledigi halde, kiblemize kargi namaz kiliyor* dediler. Beri tarafdan Kurey mus,rikleri de: Siz, ibrahim'm kiblesini birakiyorsunu* da, Yahudilerin kibiegabina tevecciih ediyorsunuz diye aoyiendiler, Hicretln ikinci senesi Reeeb'inde idi ki (Bera bin Ma'rur) un zcvcosi ve {Bi$r bin Bera) in validesi (Ummii Btr) Radiyallahii annum, bt* raz yemek pi^raiis,, Aleyhhaalat Efendimizi da vet etmij, Peygamb*?r Efendimiz de ashabdan bazilariyle icabet buyuvmus, Medlne haricindwki (Beni Selertie) yurdunu ereflendirmidi. Yemek ve Istirahatden sonra ogle vakti oldu. Mevcud eemaatle riiimaza duruldu, tkinci rek'atden sonra, Rasul-i Ehrem'e, namaz icf' i* oian vahy uzerine Bevtijlnuikdisden Ka'be-i Mukerreme'ya doniildu, namaz o suretle ikmal edildi ve Beyt-i muazzam, miislumanlann kiblegfihl oiarak kaldi. Bunun iizerine Yahiidiler: Muhammed ne yaptigini bilmi yor. Bugiin boyle, yann ôyle diyor!* demek kustahbgirida bulundulflr. Ddayisiyle : Yani : aBk; bir hiikmu nesh eder, yahut lunituii-nrsnk, ya cindtift dfl ha hayiHmm. yahut onun beiizcrini gctinr!2 lll ,n Ayct * Celikî nîi\. ol>
CJltJ SOre-i Eekara: 10fl.
du, YahMlftr, buna da iWraz ottikr: -Samivl bit din'-, n^x ve tebdil olur mu?, demcye de cUr'et gosterdilw. IfntbnNi (dlerindeki Tevrat iyice bfr tcdkik edilseydi, birgok nesh ve bir^k tebdil tie dolu bulundufiu goruliii-du, * (tbni Hazm) in (Kitabu fisal) ine miirseaat ediiirse, TevrSt'in ve
Inn Tin bu yoldakl ahkarm aniaîlir. I?te r & u kible degiikli i hadisesi, iktizaya gore idi. Bir de istidada gore surety rûhalefet vardr. (Tenakehu tenaselu) ve (Hayrukiim ba'del mieteyn, Hafifiilba^') hadisleri arasindaki suri muhalefet gibi Rasul-i Ekrem Sallallahu Aleyhi ve Sellem Efendimiz, birinci badisde: -Ev^ emu, S oIuk S oeuk sahibi olun emrini verdigi halde : ikinci hadhdc Bundao ikiyti? sie sonra, en hayutimz hafifulhaz olaniiuzdir; ImfifU]ha? nedir? sufiline de: ôtuû cocuû olniayandir* cevabim vermi^tir Satin bir nazarta bakiJirsa, bu iki hukum, miitenakudir. Lakin hakSta goren bir goie kar^, hig de dyle degildir. Umumiyet itibarivlimuslumanlann evlenmesi, ôluk, ?ocu k tahibi olup, ehlî tslSmin eoftalmasi matlubdur; hatta peygamberimizce iftihan mucibdir. Fakat ahlakm bozc.dugu, gecinmenin pek zor oklugu bir zamanda; husii$iyle kadinla^ nn her 33tedi ini tedarik ^demiyecek kimselerin beksr kalrnasi hay ( rhdir, Ahp da gecinemiycrek bojamakdan, bcâyamamaktansa almamak mucerred kalmak, elbet de evladir. Demek ki 5 u iki hadb arasinda lenakuz yokmu^j, Onlan Z1 t glbi gdrmek, anlayamamakddn ileri geliyormu?. Lehulhamd, musiiimanlikda yanli 5 zaptediimekden ileri gelen yauIi5lik3ar yoktm. Kuran-i Kerim, asr -i saadetde gayet dogru oiarak muteftfmk suretde zaptedildigi ve ba 2l sahabe tarafmdan esberlendigi gibl, Siddikî Ekber devrinde, ashabm fttifakiyle cern' olunmu^tur Binaenaleyh, fikih mezheblerindeki bazi dk" ve fer'j aynbklarin esbabî mucbesi, rivayetin 5 ekli degil, dirayetjn, yani ayet ve hadi^n manasmi anlayabilmenin neticesidir. T 5 te bu hiikumler gibi. tahrif edilmemi^ himtivanlikda da ikibaya ve ist.dada gdre vevilmi^ hukumler vardir. Yahudi vezir, onlardaki huûsiyyeti nazar-i dikksre almadi, Muhalif huktimlerin bir hsmm bir omarda. diger bsmin, cbur tomadarda topladv ve bunlari umiimi' hu^ kumlef ^klinde goaterdi. Mesela :
9" *> j J
464
i h c^Vj *b St j*
'j" i wj
/>
Der yeki rtihA Hydzat rd vU tit',
Rukn-i teubi kerde pit, ar t-i riidi;.
a5
-Toman n birinde, riyiiziit vr i^lik yuliimi. t.'\l>niiti vr gtiriahlnrdan dcmtiîin riiknu kilmis . Yani, bir gunahkor, riyazat êkmeyinrt' ve at durmaymca. tevbcsi kabil ohnaz, demi=di. 465
A J *>- ,~
A J
t**
Der êki gtijte riyazat sud nUi, _ Eitderin reh maMcsi cilz cud ni$T. -Tomarni birinde de dem^ti ki: Riyazatin faydasi yoktur. Bu volda comer tlik den bakn kurtulacak cihet bulunmaz, n
466
*>t j fhfc &
Kjf C
J>^ I* ^ J
girfc bajed ez tu bd ma'biidri tw. -Toniann birinde de demis.ti ki; Senin achgm da, comcrtii&m 6*, iTia'buduna kariji irk ko^man ohir. 467 I& ^J jr J^" js* D#2 tevek.fc.ii I ciizki teslim-i temam, Der gam u rahat heme mekr est 5 dam. Gamda ohun, rshatda olsvm, tevekkul ve tealimden bajkn, i lerin fcepsi hijle ve iuzakdan ibarctdir-* uraya kadar sayilan amellere dikkat edilroi&tiT ki, heps I de M yokmda elzem ve ehem ohm $eylerdir, Mesela tevbe lazimdir. ili'm tl ynptiklanndaxi nedamet duyup riku" etmck, bir daha yapmumayn iifl a rezm gostermek istcx. Sgnra sehuvct, !u-r dinin, her torikiiiin kiln I
^M
Hasislik ise faW huylann bajinda fl*Ur. Scnra tevbe, riyawt, sehavet, tevckkiil ve teslim gibi har!?keth<rrii* buhmabilmenJn ancak tevfik-i ilahi ile mtiyesser oldugunu hilmek êrekdJr. Onbn ben yapiyorum diye nefsine kudret Isnad eylemek, giili gitkde bulunmak demekdir. Her hususda azm ile beraber tevokkii!, sa'y He birlikde tesJimiyet laaimdir, oyle temsil edilebilir ki bunlar adeta tibbi i laniard J r. Bir insan has^ talamnca onu muayene eden doktor, hastah in iktizasina gore reête yazar, o relets eezah^neye got tir til tip yaptinlir; kullanan hasta da iyileîr, Kemal sahibi olmayan insanlar da manen hastadiriar, hern de hastahklan muhteliftir. Kcndilerini bir manevi doktor, bir murîd-i kamil mubytne ederse, hastamn derdine gore ila^ verlr. Mesela bir gahis gayet dmri; dini, dinarindan ibaret s pintilik illellne miibrela. Ijtc omm ilac: cbjnertlikdsr, Bir digeri mesela ob^rdur. Yemekden, i^mekden ve yatib uyumakdan ba?ka diiûndugu yok, Buinun ilaci riyasatdir, oruc tutmakdjr. Ba^ka birinde mesela benlik var, kibir var, Ben yapiyorum, ben ediyorum diye adeta: kul, fi'linin hahkidir, demeye kadar ^lkiyor. Bunun ilaci da onu gjzli girkden pcrhiz- ettirmekdir, Birisi de bir i yapmak istiyor, tejebbiise davramyor, Fakat muvafiak olabilir miyim, olamaz rmyim, kazarur miyim, kaybeder miyirn? diye mutereddid. Bir adim ileri, iki adim geri atiyor, Bunun ilaci da tevekktil ve tesllmiyetdir. Anlajihyor ya. Bunlar ahsa ve niizaca gore kuUamlacak abliki ilacJardir. Bu ila^lardan birirai segip digerJerini ink am kalk?smak, rnesela eczahanclerdeki karbonatlar dursun da diger ila^lann hepsi satilsin demek gibi olur. 468
Der yeki giifte ki vacib hidmetest, Ver ne endive ievekkiil tohinetest. *Tomann birinde demijti ki: Vaeib olan bizmetdir. Yoksa tevek kill dtiîiuccsi ba'is-i tbhmetdir.> 469
-L
f<jf <
Der yekx giijt^ ki em ru v.ehy hast, Eehr4 kerden ittst $erh-i ac&d mast.
2flT
Tomarm bkinde dcmi^tl ki: Dilute v.nh nkm iniiikr v<: nehtyfot VEirdir. Fakat onlar yapiJmiik i v iii deyihlir, lii/iin ncxlmfai, onlan yapamiyactag^mizi bize an (a tin a Vl i^-iudit.* 470 ^T ^-4,1 J.^ j^ j,^ S L"
,\L,j jT ^"U. Ijjl ^j4J Td fci ocs-i hod bibtnim eraie-ran, Kudret-i 6rd bidanwi an zeman.
\:
Ta ki o emir ve nehiykrde kendi aezimizi ve hakkin kernel- i kudretini goriip afiliyalim, Bu fikir de bazi s6fiyye Ue bazi kelamcilara gore dogrudur. Onlar: Allah; emirlerinin tutulmasma vt yasaklartudaii ka^milmasma insauda kudret halk ctmedikê bu* kimsentn, bunlan yapmasina hnkan ygkUuv
derler. u :nu(ala h mirtezile mezhebindej olanlarm fikrine aykindir. Onlar: K.ul, fi'lmiii hahkidir* iddiasinda bulunurlar. Halbuki bu iddia, irke goUjriicii oldugu kadai da sagmadir. Ciinki Cen&b-i Hak:
Sj^^
AyetlifJu gftrek instmlan, gerek onhrin rViJ vc hartik.-tferinj vurdMi&ini habcr veriyor. Maamafih ins an m Benin! biJmfeai; her fjl Halikma birukju da sirt iistii yatmasj demek degildir. Neblyy-i Ekrem Efendimiz: (Subhaneke ma abidnake hakkn Ibudetiko Ya Ma'bud...), yani : <Ey Allahim; Scni tenzih ve takdis .-.h-rimSenin n-i tJluhiyyetitte layik ibadcide buJuuamadik) hitab-i edibanesiyle, beser aczinin nasil itiraf edilecegini bize ogretiyoi-. Yard hern mubarek ayaklan î^nceye kadar ayakda durmak suretiyle namaz kihyor ve ibadetde bulunuyor; hem de layikiyle ibadet edemedigini Hahk-i Zb, anina arzeyliyor. igte Allah'a kar$i beyan-i acz budur. Acz-1 beseri boyle bilinir. Kudret-i Ilahiyye boyle anlaihr. Yoksa yahudi vezirin tezvlrati gtbi degil!.. 471 Der yeki giifte ki acz-t hod mebln, Kiifr-i ni'met kerdenest an des hin. "Tomann birinde dEmifjti ki; Kendi aczini gtitrmc, akljtu bajma al. Keadinde acz ^Snuek, Allah'm nimetine kiihan gostermskdir.*
Yfit: <Sizi de, (elinizle) japaKcldiKiDsi eyleri de Allab yaratmitir llI . buyuruyor. Mu'tezilenirt iddiasi KelamullSha mubalifdir. tran âirlerinden Enveri' -DiinyadakiUTi halden Jiale degfi^tiren Allahin kazasi dpgilsc h ahval niîn nza bilafma tereyaa ediyor?- der. Eger kul, fi'linin haliki olsaydi, y^ni her istedigini yapmaya muktedir buhuisaydi, is ten ii me yen hadiselerin vukua gehnemesi lazim gelirdi. Mesela ticaTet i^lexinde zarar, ilmi sahalarda hata olmaniak Jcab ederdi. îinki hif bir tacir zarar etmesini, hi^ bir SUm hata y a diismesini istemez. Her ikiai de baabdigi ticarete ve ilme, zarar ve hata eimemek iiiere ba1airii5dn\ Demek ki kudret-i llahiyye karsisinda mahliikatin aczi tahakkuk ediyor. Cenab-i Hak da:
*%te\?MU
(m) St!fe-L S4&t: se. (113) Sure.i Saffit; W;
472
Kudret4 hodbin ki in kudret ezost, Kudret-i tv, ni'metA 6 dan ki hust Kendi kudrctini gijr ki bu kudret ondandir. Kendindeki kiidrc-ti Allah'm bir nl'Litti bil, Evet; insanlarda atiyye-i tlahiyye oimak iizere bir kuvvet ve kudret vardir ki, medami teklif olan da budur. insanlar, AUah vergi&i olft* rak muktedir bulunmasaJardi r mukellef de olmazlardi. Maamdfih bu kudretin bulunma 5 i, insarn Allah'a k^r?i aczden kurtaramaz. Vezirin yan^ h^ anlatmak istedigi burasi idi ki; kendini muktedir bll r kendini ut* met-i ilahiyye karsisinda aciz farketme demek istiyordu.
M.
473
c*i
*V
> J*
A>v
j:
*>îjv
Der yekl giijte ez in du her giizer, But hiived her gi bigunced der nazar. -Tomann birindc demiî ki: Bu ikisiaden, - yani kcndinde acz ve kudret giirmckden - g*^, Nazara sigatt, gorulebikn her lie varaa tevbid vol tin da mancvi put sayilir.* Wefsini adz gbrmek hcden kurtulamamak rtini var farzeden nun gordugu her ne perdedir, Fena fillah mcrtebesine varan zevat hakkmda doru clan bu soziin yanli hgi. vezirin onu avam tabaka&mda bulunanlara soylemesi ve ehl-i olmayaiilan bu 6$#e igfal etmesi idL de, muktedir vehmeylemek de heniiz ?ek ve $ubdemekdir. Einaenaleyb bunlan gijren, hatta kenkimse tevhid nes>sinin hakikatine varamamigdir. Oo]ursa oIeuh puttur, Didar-i Ilahi online gerilmis bir
ij .* (j' '
474 ** tfj ^^ ^ i$S J J Der yekl giifte mebj in ?em J ra, KiM ntxsar urt gem' amed cem' ra. Tamarm birindc demist ki: Bu mumu stfndurme. tinki naaar \o istidlal, bir meclism mumu gibidir,-* Vezir bundan evvelki tavsiyesinde hskdan gayrisini gormenin put cldugunu, binaenaleyh naear ve istidlal yolundan vazgecmenin elzem bujuadttgunu scylemigti. Burada ise bU'akis rii'yete, tedkike ve istidlale te$vik ediyor. Natan, bir ma el i si aydmlatan mum a benzettvor. Sonra da:
'M\
I,.,
JL3- jl _) ^Jj-O-I ^jl
z naâr ciirc- bug sen t;ii ez haydi, Kit^te &d?i mm $eb jem, : -t mal.
Njzar ve istidEaldeii geêrsen, vuslal gecesiniu yansmda mumu sftudui-inus. karanhkda k/thiiis oJursun." diyor. insanlar, balangicta nazar ve istidlal ile me'murdur. Kur'an-i Kerimde ;
^ *^r L *>
Yani : "/Ulah'iii rabmeti eserlcrine bak ki arzi, olumunden sonra nasil diriltiyor 114 ," buyurulniug; arzm oliimden sonra ihy^pi, dirilerin old:"' 1 ' ten sonra te^rax dirilece ine delil goaterilmi^tit. Kiir'an-i Kerimde na/ai ve istidlali tavsiye eien baka AyetJer de vardir. Fakat bu tavsiys, sek ve jiibheden kurtuiamiyanlara, inanmak iîn detil ve hiiccet arayanlarri gbre-dir. Alimlerden biri: lAHah'm varligim ve birligim" yijz kadar delil ile lsbit ederim> demi^, Ariflerden biri de: Demek ki Hakkin vUcudiiyle vabdSniyyeyi hakkinda o kadar ubhcniz var! cevabini vermis, Evet. O gibileri; itmi'nan kcsbetmeden, imkanlan yakin derecesini bulmadan nazar ve iattdUUi terkedetek fllursa, gece yansi mumu sonmug, kertdisi karanlikda kalmig olanlara danerler. Yeifr bu tavsiyede de durniamig: 479 Der yeki 0fti bukii b& ki med&r, Td ivaz bini nazar ra sad hezar. Tom arm birinde demi^ti ki: Korkma, nazar ve istidlal mumiiiiu
(Hi) Sire-i RClmr SO,
:mi
suiidiir. -Yi'ml mlit"ttlrl hulmuk i\'l merr tinhmnkdui) vug Hvy. ki, qjio imikabil yiUtarcc nfir (iiirinii;, olttutt.* 477
* JCi 2fi kii^ten gem J -l can e/zt/Ti jened, Leyli et ez sabr-i fti Mecniin eved. Minn Siondiiriiliincp can sem'imn nuru artnr. Sctihi Lcylaii, scnln sabrindau mecnun e-lur.
478
u- 1 -^
a*
J J 1 J
f &J> V
cT* > Si* J 1
j^
* ' J 4 *
Terk-i dunya herki herd ez ziihd-i ht^ t Pt dyed p -t o diinya vu bi. iluv lei in ziihd ii kanaat gbfiterip de Diinjayi terkedecek olursii, I J Hit. yu ona dtigru ziyadesiyle yaklair. Diinyayi golgeye benzetirler. Yi\t cevirilince arkadan kogtugiuii!, at* kasttta diisuliince yetiilemedigini de vech-i êbeh, yani scbeb-i tftfbih old* rak trad ederlcr. Fakat Dunya nedir? Mukerreren sbylendldlgi uioro, \tu\ sanm serveti, yahut onu kazanmak igin. sa'y ii gayreti degildir. Italic 1 bin CenSb-i Hak'dan gafletidir. Nitekim Hazre1>i Mevla.ia do burivl ft le ifade etmigdir : Diicyi nedir? Allah'dau gafil olmakdir. Yciksa kutnn^, jjLhuUf, uftul vc tyal sahibi olmak dcgildir. Egcr mall, Allah rizusi if in, fuKttruy* hni mnk, koprii, ê$mc, hastahanc ve mescid iu$R&i fiibi, llakk'm r*x( uUfd i;i r-.'ylt'n yiipmnk if in biriktirdin ise, pvlc mat hftkkuida, Hindi I ISfe* rem: (Helal bit- malm, salih bit- kitn.se icin hayirh olduûiiii) *4iyl*ml *
dir. Her $eyden el, etek gekmekle, Diinyayi terkedebiltmk, bli n>A< ' I olsa da, her gcyin iînda iken hi^bir eyc baglarunamak, serviH vr fcflniM ile, debdebe ve serve tin varbgjyle yoklugunu miiaavl giirmtk, flbii lw bcrikinden 50k yiikeek bir fazileldir. 8H
Dunya, insanlann mesaisiyle mAniCir ulur. Bejer, bu vazlfe ile miikelleWir, Bunu y fl pmay a nl a r, virftednJ ifa etmeyenler demakdfr C^ nab-! Hak, Salih Aleyhisselam'm kavrr.i olan Semiidilere peyfiamberleri lisarundan ;
'$&
pi^^^Mpa^
/303.^-
Yani
* (Salih) dedi ki; Ey kavmim; Allah'a ibiidct editjia Siiin iein oadan ba 5 ka hakikl bir rnabiid yokdur, O f sizi toprakdan meydana getirdi, fitrl orada omiir gecirmeye mc'mfir etti. O halde, O s ndan raaglirct isttiyin, sonra <Tna tevbe edin h <hep O'na donim)n*.> denildigi hikave buyurulniu^tur. Semiid kavmirJn, arii imira vesile olmak uaere varatildiklan soylendikden sonra, kendllerine tevbe ve istigflr lavsjyesi, AJlahii a'lem onlarm Diinyanm iman vazifîni ifada kusur eylemi 5( hatta terk-i vazife dolayisiyle gutiaha girmi? olduklarjria iâret D J E a gerekdir, Keza Hak $ubiiSnehii ve teala ; YSn] : Âj.dolsuti, Tevrat'dan sonra Zetur'da da yazmiîzdit ki, aria (ancak) salih kuIJanm mlrasci oleir 116 .. buyuruyor^. Buradaki salih kular n îiphesiz ki Arzi imara sÎahivetli olanlardir. Nitekim musluman-
iar, ilk asirlarda, Osmanhlar da Kanuni devrinde, dunyamn pek e ok yenm xstila ve oralan imSr etmislerdi Demek ki salahiyetleri varies Sonra tenbellige vurmuslar, kendilermde imar salahiyeti kalmamis. AIdikJan yerled vermeye baslamislar!.,. Peygamber-i Ekber Efendimiz, Medine'yi tegrlf buyurdukdan soura Mescid-i ?erif ile birka e oda yaptirdi. Ger E i mescid olsun, odalar olsun^ kulfet^z ve muhtasar tutulrnustu, Mescidin dosemesi olmadigi gibi oda-
(11S) SCtre-I ildd: 91, (13C) Sure-i EnbiyS: 103,
S03
bbyle oldkic, hem d,r,i nrnhimm. Ukdini etmi* hm de ^ van. vahut dw da arfcrsmayat, ftkirl^ med&r-: tasalh *** :&A EL Serif Asisi saadetde ewela toprak, sonra ufak gakjl to? * zamaninda muk-nmel suretde tamir, tew ve tezyift edild ^nnetle m ^Xnd 1 kler i rd bildigtai* ve herbWnl hurmede yadetdLgmw (Aire:! Erfi) den baalanmft, sonradan yapdmig konaklan a^ kat o mafile o konaklar ve saraylar, *n kalbine girmemLS, UWUt o zsvat-i kirarn, onlann icine girmi$, fltormUfttt. Ulemay-i din diyor ki, (**#*) yani -Zekat verin- emrfnde B aimp WLya daWik var*, Qunki, zekat verrnek i 9 m s.rvet sahiLfoS X* sahibl oimak i,in de c*b^ hdahndan kazanmak laLdrkkat vuz kurusa alinmi* bix mah, bin kurusa Sat* WWSS^'SSS vahut har-am yollardan elde edile* b,r servet, helal oiur mu, olmaz mi? Orasim, Syle yapanlar dugunsun... Hiil i. Allah/dan gîl olmamak ?artiyle, âligip helahndan kazanStL V .va, birk a? p* koj-.Mik, b^katona .1 WUttn 50 k hayirhdir, Aleyhisselatii Vesselim Efcndimiz: (El fWHUdrt ****** ml* Yedissiilla) yani" "Ostdeki d, altdaki elden fezla hayirlidir.- buyurmugdur Id; itdeki a veren, altdaki el de alan el demekdir.
479 Der yeki gujti Jd ancet dad Rak, Bar t-u girin kerd der food Hak. , To mar,n birinde demisti ki: Allah, S ana ne vermê, ou icad ederketk sana irbi kilmi$dir." m m ^ to *^ Wl lt,fld,,t tlrlh " UnvinU Mtrimde Uf,,l4t vardir.
304
4S0
^J J J N
jj lj ,>ijj3
Ber tit dsdn kird ho$ an rd b-igir, Hiten ra der meyejken der zehir, Cenab-i Hakk'in satia mijyesser kjldigim holukla kubiil et, Kendjiii i ah met ve meâkkate ditsunnii.-* Yahudl vezir, evvelki tomarda Diinyayi terke, 2iihd ve kanaate, dolay isiyle iddet ve azimete te^vik etmi^di. Sonraki tomarda tge, azimet yoluna deîl, ruhsat tarikine gidilmesim tavsiye ediyor, *Allah âna her ne vermi^se o h senin nasibindir, Ondan nefsini mahrum etmek icin & kinhya katlanma* diyor. Gerî eriatin miisaadesinden istifade etmek vardir. HazreM Omer Hadiyallahii anh: <Dinde pek incc eleyip sik dokumakdan 5 a kin in iz. l\* ra Allah, dinde kolaylik gostermi^dir. Din in cmirlcrini tiikatiniz mikthiri if a ediniz.it Hadisini rivayet eylemi^dir. Mesela, namazda huzQr-u kalb lazimdir. Yani nainaz kilanin, baka yederi. batirmdan (jikanp, yalmz Allah ile me^gOl olmasi ioab eder. Fakat hasbelbeêriyye o saadet, gogumuza nasib i-.'.-w.w/. . Binaenaleyh, mum kiln oldugu kadar huziir ile namaz kihvermek, elbetde kihnamakdan hayirlidir. fte, mumkiin oldugu kadar hu2tk ile namazi kjJmak, dinin ruhsatindan istifade tjtmekdir. Yoksa istifade f bazi miilhidlerin dedikleri gibi, emirlerde (istek art), yasaklarda (istek hak) diisturuna uymak demek dsîTHit,. Evet. Dervi^ligi kendi heva ve heveslerine uydurmak isteyen blr takim din&ialer, emirlerde n birine, mesela : Ezan okunuyor, namaia gidelim, tekhflerine maruz kahtica : Yoo-. Erenler; istek ârtdir. Fakirde ise Hak vere?., E er benim namaza gitmem Hakk'in matliibu ulsaydi, bana da istek verirdi! he;:eyamru ederler. Keia : t^ki kullanmak haram degil mi? su aline muhatab oltmca: tmanim; istek hakdir. Dem kullaniîmi Allah isteitreseydi, bana da istek gelmezdi! safjmasmi yuvarlarlar. Evet? (Istek hakdir) sozu dogrudur amma, benim ve senin gibiltsiiu degil. Cenab-i Hokj Peygamberi igin :
F: 20
305
Yam : Fey S amber 5 i*e ne verdiyse omi alint".. buyuruyor. Keza :
Yani : *(Habibim; crdara) de ki : E er AlUh'i seviyorsamz, bana tabi *lu ki Allah da sui sevsin"*.. emrini veriyor. Rasul-i Ekrem Sallallahu AJeyhi ye Sellem de : -Ban* W*t eden, Attah'a itaat etmis, bans isy** edea, Allah'a isyau etmi S teiywiyor. Demek ki Feygamberin her emri, Allah m emr. ve her istegi, Allah'in istegidir, O halde {istek hak) sozu, ^ Eulu ^b Hazretlerine aid bir sozdiir. O Feygambcr-1 Ekber, oyle bir rtU mukaddes ve mualladir ki: Rizay-i yakine hizmet y rudulldha hizmetdir; Ubudiyyet ona aynile Mteh'a ibddetdir. Bilveraae ve biUeh^yye de kummelin-i evliyay-i kiram hazaratma mahsusdur. HazreM MevHna : -Allahm vahy ii hitlbma mazhar oln zatin her buyurdu&u, ayn. savabd.r, buyuruyor. Yoksa seriatde kay^z, tarikatde irfana* birt* kim adamlann, bu vadideki sozleri hezeyandir, hatta Smana aykmdir. Hulisa* -Pinde gli^liik yoktur- mukte*asuica muslumamik, zurluk dinl degildir *AJIah aziimtlerme riayet edllmesiiii *evdii gibi, rubsallarma ittibi alunmasmi da sever- hadisi, yerine gore hem ruhsatm, hem azimeti* makbul-u llahi oldugurm haber veriyor. Ramazanda yola îkfln bir mUslumamn tftar lie, som-a kaza etmesi, ruh atd ir . Hera yoku, horn orudu ohnasi ire, azimetdir. Bir mttsluman, bu husustaki ruhart-i 111hiyyeden, sonra kaza etmek, yani gime gUn tutmak 5 artiy U utifodn d bilk. Fakat Allah, bana yiyecek, icecek vermis diye, mukSm ve wjliim bit muslumamn oruc, yeraesi taiz degildir.
(U7) Sflre-1 Hasri 7. (118) Sire-! AU Imran: 31.
3tW
Hi
Asr-i saudetde. bir Ramadan ic,indc barbe gidiliyoidu. Miicahidlerden oru? tutanlar oldtigu gibi, jjonra kaza ctmek Lizere if tar eyleyenler de vardi, Meazilfi êlincc oruglular serilip yattilar, Orugsuziar su taîmak, gad>r kurmak vesiire gibi hizmetlerde bulundubr, Bunun iizerme, PasQl-i Ekrem EfendimU: iftar etniig olaulat sevaba naiJ oldular* buyurdu. Oru^lu olanlar azimeti r oruûalar ruhsati iltizam eyiemiîerdi. 481 Der i/eJci gti/te fci bxigêr dn-i hod, K&'n kabul-i tab'i tii reddest it bed. Tomartn birindc dejni^ti ki: Kendi istcgini birak. îinki scnin tabiatijice makbul olan, kiitii ve raerdiid bir harcketdir.*
482 Her jefci rd millett $iin can iidest. o.Muhtf:lif ve miiteaddit yollar, labiate kolay gelnu. oulardan herbirine bir millet ve bir din, can gibi olmujj: yani oua sardnus kalim^tir.
4S3 Ger miijfesser fcerdtiTiJ fJak reh- biidi, Her ciihud it gebr ezd dgeh biidi, E er Hakk'iii miiy*sser etmesi, eikar bir yol olsaydi, her Yehudi, hatta her mecAsi, arif-i bill ah olurdu." f Vezir, bir tomarda boyle demij, azimetl ruhsata tereih eyliyerek, eêr 307
lah'a visil olurdu neticesinl eikam^t,. 484 Ki fraydta dit gtdflir* can buwedu- a A.mioti id- AHSh'm mtiJ'esser faldi&i 3*^ er ' ""J*
tyf ijr *& ** *S Sr / ^ ^j -j^ jr' *# >i Her C i zeulU tab' bajed cuti gii*et, , Wr sev eecinci!. artik o tabiatde feyiz hunfil* -Tabiate xevk veren oir sey gv"~ .
486 ,) ^ ^ ^ <#3 j*Ciiz peimant nebaed rey'-i 6, .0,.. hir ad.n.0, M,*: *-**-. - ta """""" '" , ' ka bir sey daguraaai.* 308
487
maêssier nebued ender akibet, N&Triri 6 b&$ed mtiasser akibet. Boyle bir hareket yard ib&det ve taat, yahut on! an yapan, miiyesset degildir. Belki qnuii adi muas$er olmak lazim Kclir.YahGdi vezir, bir tomarmda diyordu ki: *Taat ve ibadetin muyesseri ve muasseri vardir. Muyesser, yard insana kola-.* gden ha I ve hareketier, tabiate evk ve getaret yerir. Kalbe hayat, ruha gida olur. Bundan dolayi, o gibi jeyler zevk ile h nesve He yapilir. 2 or La ve isteksi^Hkle taat ve ibadetde bulunmak, fjorak ve tashk bir yere tohuni sa^mak gi' bidir. ôrak bir yerde ot bitmeyecegi gibi, isteksia ibadetden hayir g&tniez. Boyle bir ibadetin yorgurslukdan bajka faj r dasi o]maz r E-Jinaenaleyb bdyle zorla ve istemiyerek yapilan ibadetler ve onlan icra edenler, miiyesser degildir, muasserdir.i O halde :
48
Til mvias5er ez muj/csser bd^ddn, ^fctfjei bingeT cemal-i in & an. Scn muasserle miiyesseri ayjrd et ve buminla onun, son blline
hak.
Bir Hadis-i erifde- ^gaii^n, salib amellerde buhmun. (leikes ne gibi bir amel iîn balk edilmijse, o amei keiidijine kg lay gelir buyurulmujtur; kelam-i Nebevi l
*>? <-*&*
Ayet-i Kerimesiyle izah olunmu^dur. Bu nazm~i Celilin iiSlt tarafinda ; -'..1 >Ti -"
hvm^ Hvuf Biufiyatda bulufiurlar da, Alhh yolunda on para vermeye juyamazlar, Bu, boyle olmakla beraber, All ah 'in istedigi ve Peygambehn tarif etdigi yola gitrnek, bana gijq geliyorj diye yayibp oturcnak, colde giden bir kaffleden aynhp yolda kalmak demekdir, Artik 6yle bir adamm haIinin ne olâgim siz tasavvur edln. Halbuki insanin atatet ve betalete, âli 5 ma ile galebe galmasr, nefsinin istek ve heveslerinl ayak altina almasi ISzimdir, Bir Hadia-i erifde :
-Ceimeij tab'a agic gefcii eylerle ihata edilmi$dir, cehennem de nef*e hos geten seylerle ihata edilmi^dir,. buyurulmu^dur. O hfilde, tabiatdeki agirliga ve ne^'esizlige bakmamali, eldert geldigi kadar iyi amellerde bulunmaya (jaligmalidjr.
Yini : < (Ey insanlar;) siiin mes&miz (re amellerinii) hakikaten CDit ê5iltir 1M ^ denildikten sonra, buyuridmutur ki :
Yx *u-i-^
#**!?**
&tf
^ >**.**-i
<^^m
Yani : Bundan sonra kim verir ve sskimrsa, o en fiiizeli de tasdik ederse, biz de omi en kolaya hazirlpm. Amma, kim cinmtik edcr, kendis im miistagm gbrik, ve o en giizcli jalaii sayarsa, bit de otia en giic ohtni kotaylajtitrnz 12 ''.* Evet. InsEnlar olsim. taat ve ibadetkr ol&un, muyesser ve mua&sef namiyle iki kisimdir. Hulus u imam ve zevk-i Ikani olanlara ibadet, gfi* yet kolay gdir. Imam ve itikadi ?iiruk olanlara da mesela iki rekat TlRraaz kilmakdan, fakirlere cm para sadaka vermekden daba agir bir sey oiamaz. Garibdir ki, d gibi adamiar, iki rekat namaz kilmaya ujemrler de saatlerce dans etmekden yorulmazlar. Yine a giblleri, nefs ngrund*
(119J 0re-i Leyl: 5-10-
(120) Sure-1 Ley): * (121) S&re-i Lcyl: 5-10.
489 Der yefrf giifte U iistddi taleb, Ah bet bint ney&bt der kaseb.
^Tomann bmndu demi ti ki: Kendine bij- ustad bul, Has*b ve ne.seb dolayisiyle 3kibt i nmiira vakii olamazsin.
49U
r^V
:i0
Afctbet didend ?ieT gun milleti, La ceram getnd esr-i zillett. -Her millet; fikrinee, #e!e<reBfi goien kimseleri alarak gecinmek istediier. Kendi diijUnceleriyle hareket ctdikleji i s i n , zillete ve felaket* ufraddar.-
3n
491 .LiU' /jjlj oilt
5"
AJtibet dlden neba$ed test b&j, Vet ne key bMi zi dinha ihtildf. -Akibeti eSrebiWk, el iJrgiisii v C oyuncak kabilinden bir 5 *y d.Sildana gclirdi"?* YaMdi vezit, bu toward, da, bir pttd ve bir rnur 5 ide *Wg nm itm oldug.nu scyluyo, Hft*#> fe g torunu ^; w&i tffemeiS mu^kim ctoi?a#fc ûnku bunun oyuncak kabibn har.ket etrnek St** e^ WW*** J*** ?SlrSSS Soyliiyor. tkind bir tomarda nakaetmemis obtydi, bu Uvy* pek dogru bir eydi, Cenab-i Hak; ins ii cinni, leri i$ln yaratmij oldugunu :
ancak t- ecell u akdesine ibadet etme-
a,%
,.",<>
Yarn i Ben cmleri de, lul*ri da (ba*ka bir bikmetle degil> t an cak bana kulhik etsinler diyc yaiatdim 1 " * kv*m femm* ^<" vermi 5 tir. 1ft* ne igin yaratilmi* oldugunu btlmek v 7*55 hfrtt oln ibadeti hakkiyle Itfty. *li m*. f^h kaSS Kulluk vazifeBinin hakkiyle Ul. lpn, bir flp Si" mle vC ? )J* 4*^ mîim^kltab^ yazn onan okuyup anlayabilen, pekala talbik edebilir. Aynca bir muijda m mX vard'r?, diyo bir sua! varid olabib, Buna kar 51 ge r*k nakh, ft* rek akli cevab da vetiiir. Hak siibhanehu ve leala :
(J 22) SGrc-i Z&riyat!
fie-
5? 1
i>j
Yani : *Ey iman edcnler, AHali'dan korkun, O'na (yakla^maya) ycsjlc arayin ve O'nun yoJunda esvagm. Ta fci irturadmiza eresiitiu 123 .* buyuruyor. Erbab-i hakikat, bu ayetdeki (vesile) den maksadm: Miirid-i kamil oldugunu sbyluyor. (Hiiseyin Va'is) tefsirinde, (Bahrulhakayik) dan naklen diyor ki ; Bu ayet-i kerimede, insanlann felah bulmasi i?in : dort ;art gbsterilmi^ dir : Birincisi: (Ya eyyiihellejs'ine araenu) hitab&siyle ilk art olarak iman go&terilmi^tir- olmayinca, insaum îrkin-karanlik perdeleri:iden kurtulmasi miimkun degildir. lfcincisi; (ttteku) denilerek, takvamn luzumuna igaret oiunmu^tur. eriat bukumlerinin, giizel huylann menê'i takvadir, Onsuz giinahdafi kurtulunma^, fyiinciisii: (Vebtegu ileyhil veÛete) denilmi^dir. Vesile: Cismin ruhda fan! o3masidir. Arif bu vasita lie varlik perdelerinden kurtulur. Dbrdiincusii: (Vecaiiidu) denilmigtir, Muc&hede: Benligin izmihlali ve hiiviyetiti isbatidir. Miicahid bununla viicud zulmetiEden kurtulur, envar~i uhuda vaSil olur. Kefca Kur'an-i Ketim'de : Yani : -Egcr bilmiyonsaniZj zikir ehliuden sorun 12i .i buyuniluyor, Vakia niiiul sebebine gore, buradaki (ehl-i zikr) den maksad: Ehld kitabdir. Fakat ayetin hususiyyeti ondan umumi bir meal îkarmaya rnani
degildir. Orfiirrjuide ise ehl-i zikr; eyh]ar ve derviler demekdir. Bir de bagka cihetden mutalaa edelim: Bugun beden ilminin eliruleri olan doktorlar, ihtisasa fevkalide ehcmmiyet veriyorlar. ubeleri
(123) SQre-i Maide: 3fi. (124) Sure-i Kalil: 43-
"
313
dahilinde ?ab$ip ba^k* cihetlerie meg&l olmuyorlar. Boyle yaplddstJ icin de muvaffak oluyorfar. Mesela bir miitehassis, tibbi ilaclann s^Werini faydalarmi, hangi hastaliklarda ne kadar kullamlabi lectin! biliyor vs sdyliiyor ttst taraf.na kan^ttuyor, Diger mutchassislar ise, o ilaân hastanin nnzaema ve hastahgm 5 iddet ve deraesine gore tertib ve taifatk ediyor Sonra her doktomn te^btsi bir olamiyor. Bazilan, bir hastali in nev'ini tayin ederken yamliyor. Yanli? tedaviye kalkigtigt i ? in, hastahgm artmasma sebeb oluyor. Boyle bir hal vukGunda, tib iistadlanna muracaat mecburiyeti hasil oluyor. Bazi defa onlar da laboratuar muayeneleriyle rontgen filmi almma&ina hiaflm gbsteriyor da byte tedaviye bahyor. l 5 te muslumanhkdaki itikad ve amelden bahaeden kitablar, temarmyle tibbi eserter gibidir. Gnlarc okuyan ve bilenlcde tababet hasjl etmis olanlar bilmek Itibariyle miisavidir. Fakat fair doktor idn, sade hbbi tavsiyderL bilmek kafl degildir. Uzun uzun tatbikat ve tecrube lie teshisde mekke peyda etmek sartdir. Bir din alimi idti de yalmz dtht kitablan okumak, onlann munderecaiim herkese saghk vermek kafi defildir. Kalkm mizacmi da bilmek, ahlaki hastaligim ona gare tedlVi etmek gerekdir. ]ie bu s&retle ahlak tedavtsi yapacak kimse; hoca olsun, eyh olsun; miir 5 id~i kamil ve tabib-i manevidir. Gozunde za'f olup da gozluk kit 11a urns yanlar, veslleye, vasitaya, miirside mubtac bulundugumi anlamayanlardir ki, o gibilerin gorusii her balde dumanlidir.
J y J* jtJ
492
Zartki listed rd $inasa hem tiiyt .Tamann birinde demi^ti kt: t)stadi tatinlig;n id ( ustad sejisin. 493 Merd bd? u siihra4 met dun meêv, Rev sstA had glr u sergerdan me$W.
-Adam nl da, birtakim kims^lerin tabii !ms. Git, baînin (iresine foak, strscriyude dolasma,. Vezir, bir ewelki tomarda, miirîde muraeaat Isizumundan bahsettigi halde, burada onun lazim olmadigim soyliiyor ve mugalata yapiyor. Yakia tarikatde bir (iiveysi) lik vardir. Nitekim (Uskudari eyh Osman ems) qnerhunij bir ilahiînde :
Goniilde buldum esrar-t tjvey si, llveysiyim, iiveysiyim, iiveysi. Ki oldwm*aktmn Leyld vil Kaysi, Vveysiyim, uv&ys\yim, iiveysi.
der. ("Oveys-ul-Karem) Eadjyallahu anh'm, RasQl-ii Ekrem Sallallahu Aleyhi ve Sellem'den vasitasiz feyt almasma binaen, z&t-J Risaletden, yahut evliyaullahdan birinin ruhaniyetindeji istifade etmi? olanlara (tJveysi) denilir. (?eyh Attar) , Hallac-i Mansiir'un; (Ebiilhasen-i Harkanf) Bayezid-i Bestami'nin; (Mubyiddinî Arabi), Abdul kadir-i Geylani'nin maneviyetinden istifade etmilerdir r Maamafih, iiveysiler de ya ewelce, yabud sonra bir yaâyan miirside intisab ederler. Nitekim Hazret-i tlveya, Siffin muharebesinde, Hazret-i Ali (R.AJ in maiyyetinde bulujimus ve sehid dii^mii^dur. 2aten (fena fiêyh) mertebesinin ilerisi (fena firrasul) diir ki, Uveysiiik .demekdir, Maamafih bu inayet-i llahiyye, oyle berkese nasib olmaz. tJveysi olacak zahn oldukca kemal kesbetmi^, matievi yiiceliklere istidad peyda etmis olmasi lazimdiT. Vezirin bunu tavsiyedeki tezviri, Uveysiligi umurai bir sekilde gosterrni? olmasi ndandir.
494 -fi *^ ti I & *z & J*
314
Der yeki giljii ki in cilmU yekist, Her ki 6 du bined ahvel merdekist. *Tomartn biriudc dcjini^li ki: Bunlann hepsi birdir, Iki gftrcn, ai bir zavallidir.a
319
495
oif <
Der yeki giifte ki sad yek gun biived, In ki endued meger xMecnurt biived. -Tomana blrbide dem^ti ki: Yd*, nasil Mr olur? Boyte duiie delidir.$& J >? ii <&1 i>i Of? Her yeki kavlist zxdd-% yek diger, Qun yeki baed yeki zehr u eker, -Heibiri di&erine nd bir siradlir. Nasil olabilir ki, hiti *chir, abuxii gekerdir?* YahCtdi vezir, son iki tomarda, validet ve kesretile, vticud ve zuhur bahislerini kanstirmt - birinde, arayacagm iistad da, sen de birsiniz, ondan baska bit ey degilsiniz, demi?; digerinde ise, bir ile doksan dokuz arasindaki farki ileri siirmiis; iSki zehnr bin seker olan iki jey, nasil bir olur?' stialini irad eylemisdir, Ytiziin, bir olmayacagi miisellem olmakla beraber; yiiziin, bir den husule geldigi de malumdur. Viieud, yani varltk; fakat ezeli ve ebedi olup da bir mud din icMina muhtac olmayan varlik, birdir ki, o da Hakkin varhgidir. tste bizim gibilerin anlayabilecegi (VahdeU viieud) bu kadardir, Esyamn viicfidu, daha dogrusu zuhuru i$e, kendlli linden degildir. Mucid-i vahidin icad ve izhan esefidir. Bunu mumkun mertebe anlatabilmek icin, deniz He dalga ve kopiiklerini rnisal getirirler. Slkin bir bavada deniz, diiz bir satihdan ibaret gdrdniir. Fakat bir firtina esnasinda, o diiz satih goriirnnez olur. Onuti yerine, kopiiklii kdpiiklii dalfjalar miisahede edilir. Dalgalann carpi sip kopurmesi bir miiddet surer, Hava sakinlesince, dalgalar ve kopukler kaybolur. Ortada kalan deniz* den ibaret olur. iste, temamiyle benzememek sartiyle deniz: Vdcud-ii Mutlak; dalgalar ve kdpiikler de; esyanin zuhuru!... Benim ifade edip anlatabilece im bu kadarcnr. Bahsi mer^k eden*
316
497 Zm n^maj î n nev' deh ttmdr il du t Ber niivit an dxn-i l$a r& adu. * t o^^ d t^ man, Ian YaM ^ bu ***** v, nevtte,
-BU iHTiLAFLARlN GdRt) N iJ ? trNU N SCRETDE OLUP HAKiKATDE OLMADlGlNlN BEyANr. 198 A O î yefcren ff u Isa bu ned^t, F^ mi^dc-i humm-i Isd hu neddtf.
317
fea kupii^ -Wand" * h * echnmem^d,49S V* &T J# <*% 4.^ Ca?7ie^ sod r^k ezan fmmm-i sa#, Sdde uft yek ^ng ge$tf gun ztya. renk elurdu, Hre t .i m i* *> * '*-*" " HaZreM lrt '" m gildir. Ke.disJni Allah'm #U**f ^T*^ hayattn,, nerelerde tiyankr bile, O'nun Arz ^M^ SjS Bun, ragmen, Hayat-: Muhsm^diyy.- dogumu m*d*n ^^^ * relere ve ne SU retle tur. Peygamberimiz* ** J-J^^^SSSfeto, biz *u* gitdigini, Wmterle ***** f J* 3 ? WMEkrern (&A,V.) Efendimi (Abdullah, fiW!g gSSS^tSSS bdmedikleri Hazret-i Hazret-i Isi, Kudus ^ ^j mu dze- tabiatin iistunde olan, G er,i tabiaten tab-** M g^SSS demekdir. tMU baba*z oldugunu garib ^f^f 1 ^^^ olmazsa anasi vdi. m yaradibswii gostenyor. Ujie > * ,_ teTin m aymundan azma oldugunu, insanla^n bab**WS f*j^f^^ eye inan mi 5 insanla. l^fMuvakkat.n kabul fgUg? ^Z^lSn aS> ve *****
da atlt wriM. BU bir ?0 k ^1^,^^^^ U, Darvm ik 0 Urtanndw, ikna did bn: ^^^Xlii bi.e telk!n # falarma si^ramadân ^n, 2êrai>a
^ 5 lad, Kendisinin Abdullah v Su^'L^^ ' k0n ^^"^ (Kalynbiyye) mud.riyyeti dahmêL (M S 2? tlirdUlar - ***** h^yatina dair hi s bir m ^j umat yok JT? A mUddet Za ^âki Kadi tef sid MUftieg SfiSîSSS* 1 ka * and,r ^. -rda im, Na Sira 'da m.7 Belli de L S er ^ / ^ k Vemi ^ fak ^ M,ya kupkroi d^ gSsternii5 ve , 2g f ^"n gore batinlaoak bohUdrtlpH^ Fakat Hazret-i J J w fffij * Ust f sl ^P i& â y ,nc Hj jTtoas kuma $ l ari ^ lkami m ' blr b0 ^ a kupunde n is t en ilen r^ge boI?te Hairet-i Me via n! hr. ^,-t i Ukin Yahudi vozirde, aShJtS . bu] ^ du iû aâtmak istiyor. oldugu idrak edeêdi, divor ^^^ itibad ^ j& >I*i bir Ha^reW Mevlana h n ^ y^ e diy 0r: ^ fla * bUtldan 30n - mm ibmindoki tk ^^ be . 500 ^ # ^ 4^ $4; J^} olj JL Jt%. j, Jbt yfe ?ej^ jnffi j^ iflflu 319
daha dogrusu renksizlik; oyk usandiracak bir scy degildir 5u 6n tek renkdir, ylhud renksizdir; amma bahklar ondan usanmaiJar. giinki, hayatlan onunladir. Hava ile karadaki hayvanlar da boyledir. 501
Gerfi der hu$kl hezamn rengh&st, Mdhiyati raid ycbuset cengkdst .Karada b inter ce reek olmakla beraber, balikisrin kurutukla cenkleii vardir. Yatit, denizdeki renksislige mukabil, karada acigwdan koyusuna, parlagindan donuguna kadar sayjsiz. renkler vardir. Lakin o renkler. denizdeki mahluklara big de has. gelniez. iinki onlar . karada yagayamaz* lar. Bunun gibi f vahdet deryasmm bahgi dan sevat-i kiram da, bu kesret aleminden kafimrlar. 502
j*. j ^ u*- j^l $$ i" Kist mdfii fctst dery& der mes'el, Td bedan m&ned Hudd azzi ve cell. -Bahk kinidir, denla nedir ki t misal yoliyle HUday-i asze ve eel, onlara benzesin% Hazret-i Mevlana, vahdet ale mi ile llahi vahidi, bizim gibikre an* latmak igin, vahdet alemini denize, o aleme mensjb olanlan da baliga benzetmek suretiyle bahsi izah etmek istemisdi- Bu beyt-i $erif ile misalin, benzetilene mutabik olmadigmi bildiriyor. Evet; bir eyi kolayca gozonune getirmek, bah si mubataba miimkiin mertebe anlatabilmek iîn tesbih ve terosil yapihr. Ekseriya maneviyaun anlasilmasi i$in, bu usule miiracaat ohinur. Zaten, Mesnevi-i c'lifin herkesce makbul olmasi, fehrnine gcire anlagilmasmdan, bu anlayigda tebihlerin ôklugundandir. Maamafih higbir vakit tes.bm, te-fbih ohinanin; misal de misal verilerun aym olffiffit. (Filan, ?1^ gibidir) tesbihinden, bir adamin yigitligi anlailmakla beraber, o adarmn lm miyle bir arslati oldugu, kimscnin hatirma gelrnez. Maddfyatda v& f6* onunde olan jeylerde boyle ghmca, maneviyatm maddiyot ile tcmilll, a 320
kadar uzakdir. Hususiyle ei ve bunzed olmayan Allnh'i te^bih He, hatta tenzih ile terns]] edebiJmck mumkiin degildir. O AJlab kl: Sad Jiesdran bahr w m&hi der vucud, Sacde dred p{-i an dery&y-i- cud. *Bu vtkud A)emiiidc h yiistbicilerce deniz ve bahk, o ikiam ve Jbtuf sahitiiiiii. huzurunda secdcye kaparnr, 504 *>JJ* j'jlt lite jljt Jlrp^nd bardn-J ato. baran iide,
Td bedan an bdhr diir ef$an iidi. -Ne kadar ketem yagmuru yagmisiii- Id, otiun feyziyle detiizler in ci yetigtinQi^du-,* 505 end hur$td4 kerem Gpuhte, Ta Uebru Mkr ciid dmukti. Hakk'm kerem i, giineî ne kadar i$ds sa^m^dir kl, bglutiar ve denizler undan cemertlik bgrcnraijdir." 506 * w PertevA z&teg zed' ber db u tin, TA hi gM dan' -peziren d* zemln. *0 kerem giinesmden bir ilim parilhsij sus-a ve âmiira aksetmij de toprak, daneyi kabuT eylemt^ ve ycti^tinnijdir,*
F: 21
321
bhn*m-k *, ^,^fj^ ^ .^bUnm faalifl* km** sonkac beyit evvel, vahdet alemi its an Cev&d-i MutHurIim goniukn fefauuu yetietimies^r.
Hdfc emin u fyfrgi der^ $$?& . B\ kiy&net cins-i an ber dati. êyii. tlnsini ziyadesiyle aliisi, 5G& in #rt&w3 *nn induct j^/test, K-'dfitdfj-i ddL &en*e$ toft&t. usmtm -mm ** MM* ^ idbtt ^ ** B& o adatet ga#nte emanetindui bulmi^tu*..i, v^= nii-i u-iirua fiiz vsrdigi halde toprak mannas*, > *"
SiinS 53M3* *** * *- * ten soy,e -
>
Kur'an-i Kerim buyuruyor ki :
^:i
re&&
Yani : OfaHarmi Allah ydUurfu har ca y a ] mn . Mli, y e di Wak bi time diler M ona kat kat vcHr^., ' '' AUah ustundeki fl dl-i Ham gmîmn p a rla ma1 ndan miitevelliddir Yoksa bir pm topra^n bdyle bir cdme.dlik go 5 t,rm CS i n e h.ddidirT . < h >5sa&si"*"" " , "" a iw ee "" mji " c "^ ** ûhura cikmaî igin izin verily dttnefcdir. nebaOann
fJ25) Ei3re-J Bekara: Ml
32^
Yam- .(Ey insular;) rabt-i tlahiyêni grfUta (Wj- JJJ* ^5S ra^met ve inayett, zemine yemden bayat venr. Ad. ta feZfe ba 5 gostermê, topragm fffe yêrtneye ba 3 lar. . Dane toprak icr* zaftmet cekdig5tiTi nice dem, Ba$ ceker, harmartlawr, arai/if-i bostan olur. Ekinler davramr, tarlalar ye 5 il bir deniz gibi ^* * & g 5i *in omi meydana fidumuiAMI A. J#* emmhgmden ve Kakkm mamua geregi gibi itaatindetidlr. 510 An ceuddi hi cemddi r& bidad, U haber ha $ einanet vin sedad. -O SB hiy-yi mutbk obrn Cenab-i Hak, toprak gibi bir m***, bu INmK* ve M âr ^ v. dogru *te*k ft**- ^^ onu cansidara mahste bir idrak lie yaratmi^tiif.* 511 Her ceidl rd kiined fazle? Jwbir, Afctidn rd Jcerde kahr-i 6 datir. .Fazl u keremife hph hab.r v miidnk kilan Alltfi, kabr u celaliyle de ban akillan i&r cder.-
(12C) Stire-l KOm: SO.
512 Can a dilrd tdkat-t tm j } ufat Bi 0% der ciftan jffifc ^/nfat.
-Cauda, 6 (ild, c0 , huriiia tikot rokeilr Kim , .... , . i 5 i.me y a i 5tidadll S tdS, n S' T'T* 8ti? tatto,! rede a dirdi , S tt i eM ^^^^f t ** *%m* de"""""" "' i!<! ' " e "' ,i bili ' k 'K- d 8yip ge!mslidir
Cii
1.&&J J.
321
4j j^T tf ^ Her ^Scd ^ Md e5 vey gim gBtt Her fc^cd sengt bud ez vey y^ m g e?t
Sjj
den fiuch'ir rdceek seslcri vc; liftxlaxi ifitebilmck idn, kdEikda Sihhat ve sel&met bukiamahdir, G6zu gdrraeyen bir adam, kulagi vasitasiyle hafiz dabilirse de, bar sagir, liususiyle an a din dogma sagir. konusmayi bile ogrenemez de dilsiz kalir. Bir fculagin TKsddi ve asvi ktusfcrtJ, sahibim. nasi! konusmakdan bile man mm ederse, rnaneviyatindski noksan da, vine sahibini, manaya aulamakdan vc hakikati idrak _etmekden geri birakir. Zaten o gibiler, her yorsden gekavete ugrarnas oladardir, Onlara karfi sbyienilecek scaler in faydasi yoktur. unki kalbleri olsurt, kuJaklan daun, gekavet danigasiyle muhiirlenmijtir. Binacnaleyh :
Naye dedim, yare kart ah ix efg&n eyleme. Bir kulagindan girerse bir kulagmdun $ikar.
taav:rine uygund-jdar. Oylelerine bakikatden ve inarifetd^n bahseimek. ehliyetsiz olanlara hikmet talimine kalkigmakdir ki, ?.aman, hikmete zulmedilmi o3ur. Fakat iîtme zevki kusursuz dan bir kimse; kulagiyle, fam 4 mu!i sin den ve insan-i kamilden igitecegi sozleri iyice duyvip an lor. schbetin feyjd ve Allah') n tevfikiyle eyamn hakikati nl, gcvrur g&z derecesine cikartr. Elilmin malumudur ki, tarikatde iki esas vardir: Biri hizmet. digeri sohbetdir. Hatta hizmet de, sohtaet fey zinc nail olabiJniek iclndir Haz-ret-i MevMita : Evliyuullnh ile bir an Mrlikde buhmmak, kendisine yliz sene .takva tiitro yasamakdnn hayirhdirw der. Sohbel-i Kebeviyye serefini iktis&b etnris ol&n bshtiy&rlara (Ashate) deniliyor. Miibarek isimleri, her vaki l; hurmetle (Radiyallahu anhum) diiasiyle yadediliyor. Halbuks oniann jîndej o $erefden pek az istifade etmi$, hatta islama. .girip de bir vakit namaz kilmadan chadete tX0 dadar da vardar. Hszretd Mevlana, Hakk'm feyzlyle rndsteid bir kukgin, ig&rtir goz derecesine, bir ta$ parcasimn da eevheriyyet mertebesine yuKselebilecegini sbyledikden aonrs, ilahi senaya donerek diyor ki ',
514
J jUh L-J
Kvnyd $a ztit $i buned kimya, MS cite bah-fest c'i buvsd $imy&.
Allah, kimya yapicidir, O'na karî kisnyniiin nb ehemmiyfill vardii'' Allah, Peygnmber! urine mCi'ti/e ihsan (idicidir, O'nji karfi timySnlri mlUgeri fllabilir?i*
\2C>
tAUOm ya Mkiden, bukin xdtm *,,.* ,,,,,'mmu kimy* denillrdJ Htr teJum er K< . Iwistinlip buiunack iksir ile Uj,, va t i,lblln v] ,i.- , lunulur, bttRUn l S in birjok paralar aei-fdunurju. H^-uH-l J-'ir'in hun.d. q kimyadan bahsetraest, ona imtadigiodan deîldir. ohretine bii , misal olarak frad eyfcmigtir. Kimya s&tiztim bilenlw, madenlerin mahiyetlerini degi 5 UrL4d]irl-r m^; bu kudreti de kimya sayesmde bdurlarmi f o ktmvanm shbntt far zoi ve o ilj m> tekM Itjbar edilse bik, k^dret-i llahivv* kar-unnd* cbemmiyeii yoktur. SwdretUHthj iemsil igin misal qWbe. ' Keza, simya denilen birilim vaj^ Bunu bilenler, hokkabailjk k bihnden birtakim hiinerler yaparlarmi?. H&lbuki simva ve sthir glbJ hv let, Feygamberlerin muciz ei i ve evUyanm kcrame-ti kar ? i Sin da soncr ,de^ Misir ahirbaslaimin, yil an geklindc gostcrdikleri j P ve deine.klrrl asay-! MWmn yutrnaei gibi. Insardann harikul'ade bdduklan almvivi da smn de tesirsiz birakan mu'eize ve kcramet, ^phesiz ki niabtf' kl buJ eirniyecek derecede, onlarin fevkindedir. O fevkal'ade kudret ve I veti, fciHanndan bazilarma ib^n buyuran ise, Hak siibhanehu v<> " ,- t . iadir. O halde, kimya ve simya gibi msvimmhrnn., o kakikaM i<i., niizuruiida ne degeri dabilir? 515 In s'end giiften zi men terk-t s'en&st, Kin deliUi kesti vH hesii katist. 'Bcniffl hx, seiiflkarli^m, terk-i sens demckdir. Zrra variik delildJr, Hazretî Pit Efenduniz, Hakk'm senasina ve ha.iidSne daSr H tain h* kSkatler soylemi^di, burada da diger bfr hakikatin bevam Ids bayuiU yor ki: Benim bu sozieri soyleyiîm, Eenayi terk dek" olur Nltrkim A leyhissaJatii Vesedam Efendimiz de, mealen: Y a Rabbi? ben n Jiyikmedh u senayi yapamam. S*n zaiini B3 il sena etmifsw iivtesip. buyurmujtur. AIlh f a kar 5 i hamdden acz, en buyuk hamd oldugu'^bl- tun* dan fi de en buyiik Anadir, Bimdan ba ? ka -Biliyorum ki, sen abylwlti' S^lTr- lh .^ ^ leim Vadindp ^"^^ ^ lrj ^ mek = nef ^ flOU *" mr^k, hatta vucud vermek vehmine du^mck dur. Halbuki: ^ratb varhk vchmind* buhniuûn tfylc tar v Unuhilir ki. ntin U,kn hi 5 bir g UflB ]i k iy a edllemn, KrttWuw, m. bilyiik afi, v iir lik v.-hr.w,,. KfipUmakdir. "<
Mi
--
6 i
5IG Pi?-i fces-i 6 bibdyed nisi bud, Cist hesti pi$-i 6 kur u kebud 517 r Ger ne&udi kor tzb buyddhti, Ge.Tmii hur$id rd bi?iahti sis - - i r êr rjL'E>u^ 6 kebud ez ta'ziyet, Key fiis-iirdi hemgu yeh in ndhiyet *> A'SSJ**** raa ' em "'" * * b U SWyede M . Seyyiduitaife Ciineyd-i Bajdidi (Kuddte jirrfihu)
323
BJRlNCt K1TABIN SONU
w /^^^::a^^x7^--
</pre> </div>
</div>

Mesnevi Serhi Cild 1 - Tahir Ul Mevlevi

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mesnevi Serhi Cild 1 - Tahir Ul Mevlevi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

<!DOCTYPE html> <html> <head> <title>Full text of "Mesnevi Serhi Cild 1 - Tahir ul Mevlevi"</title> <script type="text/javascript" src="http://www.archive.org/includes/jquery-1.6 .1.

23? 119 244 123 246 124

250 126 254 128

Prof. Dr, All N'lhad TARLAW

TASAVVUFUN MERHALELERl VE MEVLA NA

Bu eserlerden maadS a&gt;bk Mahfel Mecmfias, (\ aa\ ^ Kl k X^ en ""* Wu Mi,li * sB^STSfi;

Tu megu mar a Lcdan eh bar mst, Ba keriman kar ha dii^var ntst.

CI) Sirc-i Nahl : U5, m SUteA k\-i Imran ; 104.

HAZRET-i MEVLANA KlMDI?

31 Slire-I KehT : 104,

f,, m .j ,..,,. r va-

, Irui bir rui'i.jliii'inili'yii lilimdti ' rlitm* dcdifcitida

lah'ift am ne kadz-r yiicedir) niimtzjihilir 1 ," ayet-i kerimesinde beyan

(5) SOre-i Kanf: lfl;

&lt;(i Silre-l Tevbf : 121

Bu A; : i ulii.i, I i fUjrftlervkkftlttt), (I Jyetwllemft) i!.* tpfnir ethl-

17) Sflre-1 Nur . 35,

i tit SiltL-i hwn : IB.

til J SAte-i A'rM: 133-136.

M2} Sure-i Btknrii : zfl.

Bu fikralar He Ki.- ' i . '.&gt;!..

&lt;V*t*llliJt crz&amp;ki, ve tetvibtil ahJaki)

Miin*vJ, nziklann gemglemesine, ahlakm da iyilesmesine

1 14) Bttt-l AbtfSPi n-ie. 1 IJ5 &gt; Sfcre-I Vak:fl : 1 7 -80,

(171 Srti-i-i Hueurfll : II

Keza (Ruhullah) ve (Kelimetullah) Hazret-i Isa : daha b&amp;jikde iken :

derecelerine yiikselmij alan

(18) Stire-i Esra : 1, (] 9) Sflre-I Myem : 30-31,

suaiinde buSeri kaljle

(Vebiiveseybu kudvetiil arifin, ve vera emlniil kultibi veuniiha.)

imamiilhijda velyekin, mliglsiit

(32) 5flre~l KtH : *&amp;.

(Tela rale kczalike mil fa lea uecmiin ve zcria &amp;rikun liyekune

\2^%&amp;4&amp; '&amp;S&amp;W&amp; G&amp;

(23) Sdu-i Ibrahim: A\.

{3T&gt; 3(ir*-i fclrlyat : 5A.

ilticti etmiyesin n&amp;mvtde, Kef-i h&amp;l etmiyesin biderde

Yiiu' firk[it.'.i'ile ki'imil lisamndnn dmiltlyor kl : 5

(4&amp;) KiVic-t EniW : 33

fasten KunggJUur, hietetden sonr ilahiye ttratru$lardt!

muftlubryifi, kithk Vuaajre gttfi, kahr-i

(101 StirpH N*^m : 3-4

&lt;31) SQre-l B*kars : 139.

t3S J Sure- 1 Xu-fi : 85.

Yani i Mii'miiilerin Ailaha kar^i pek ^ddetli bir muhabbeti vardir^ 3 .

tH Siire-i Uekara : 10$. (341 Sure-i "VusOl : 3U.

1361 Silro-( Tevbe; 73.

(371 Sure-i Tevbe : 111.

1 &gt; '- &lt; ^ * * *- '

(33) sare-i Kelem'; 2- a.

(3B1 Sfirc- V6ln r S2-25.

(40) Sflre-1 KAt '. 30.

Yani : Habibim de ki ; size bunlacdan daha hayirlismi haber ve-

&lt;41j SOre-i AJ-I IjnrM : H.

M3) Sure-i Al-i Imrin : 12.

26 Li-it -uT jj^ jU jju-

(44) SCire-i Mei'vem : 5", t4S&gt; Sure^i K*hJ : 110.

f4fl) Siirc-i A'r3f; 143. (47) SOte-i A'raf : 143.

(48) $fire-[ A'rff ; 143.

un Jiarid 6 rd vii berhurddr vA, An kenizek ez kazd bxmdr *nd.

43 ii^i .^ i^ ^ j^&gt;. j ,__J

^j'fV l* j *Mr u- ifa

(SO) SCire-i Ksht : 23- M.

Bu eserlerden maadS a>bk Mahfel Mecmfias, (\ aa\ ^ Kl k X^ en ""* Wu Mi,li * sB^STSfi;

<(i Silre-l Tevbf : 121

Bu fikralar He Ki.- ' i . '.>!..

<VtllliJt crz&ki, ve tetvibtil ahJaki)

1 14) Bttt-l AbtfSPi n-ie. 1 IJ5 > Sfcre-I Vak:fl : 1 7 -80,

Keza (Ruhullah) ve (Kelimetullah) Hazret-i Isa : daha b&jikde iken :

(32) 5flre~l KtH : *&.

(Tela rale kczalike mil fa lea uecmiin ve zcria &rikun liyekune

\2^%&4& '&S&W& G&

{3T> 3(ir*-i fclrlyat : 5A.

ilticti etmiyesin n&mvtde, Kef-i h&l etmiyesin biderde

(4&) KiVic-t EniW : 33

<31) SQre-l B*kars : 139.

1 > '- < ^ * * *- '

<41j SOre-i AJ-I IjnrM : H.

(44) SCire-i Mei'vem : 5", t4S> Sure^i K*hJ : 110.

43 ii^i .^ i^ ^ j^>. j ,__J

'.$1 j S&rc-i B^kei-B : iae.

(53) SOre-i Tfiha : 7 (54) Sdr>> Mii'n.in : 6u.

0^? I j JiU. jtt* j>-y* j*

(COi &iiro-i Bettors : til. fGJj Sv.rr-i :idt>; Hi,

-G&KtiSECEClNl, ItU'YASINhA TEB$llt ETDlKLKIil T/MilB-l lLAHt 1LE PADJAHIN Mt'JLJlKAATI"

* A%ki peyd&st ez zarid dil,

Giieui dHili > iiu 1 Ciuin'Sjrfir an ondan yti?. rcvirme.*

< as j SQre-i Kamer : l.

)*> Sure-1 Yus&f : B3-9G

(&) SQre-i TShil : 44. (R5> Sftre-1 At-1 Imrftn: 130,

lliqi <t pe^restegi ha gtstet

(^fef>S3f ^ #f>if tew

iji J j 0^- > j'-j ^ JJ?

&u* & _^*i- CjO

Jtffc J*-. JJ>

tsehr-i dnest imteJian-i hlk u i>sd r

233 ji fit jLU. $# <S* X

(HO) Silro.l A'rtf; 51(H<> S5re-i A'raf: 53.

-*t- 1 1 ' + i>^r

2B0 >jj ^^ f^* tij- *5'. ^

Moda dinsizlerin bak hepsi, Eski erb&b-i nif&ktn tersi!.

m ? - * v k-< . / , >^rJ A f > > & f *>> ,v