Karantanija i Samov savez

Avarski pritisak rezultirao je oko 623. godine okupljanjem slavenskih plemena u novi savez kojem su osnovu inila eka i moravska plemena koja su se pod vodstvom Sama podigla protiv Avara. Samov plemenski savez ojaao je poslije neuspjele avarskoslavenske opsade Carigrada 626. godine. Od tog perioda pa do 660. godine Samovom plemenskom savezu se pridruuju Slovenci u Karantaniji, istonim Alpama i uz gornju Savu. Samov plemenski savez predstavlja prvi pokuaj nezavisnog razvoja meu Slavenima. Prema Fredegaru, sam je bio franaki trgovac koji je stajao na elu saveza punih 35 godina (od 623. do 658. godine). U ovom periodu Avari doivljavaju stagnaciju tako da su najvei protivnici saveza bila Germanska plemena na elu sa francima. Oko 625. godine Karantaniju napadaju i Langobardi (Dugobradi) i zaposijedaju Zilju (Kanalska dolina i dolina Ziljice) koju e Karantanci vratiti tek oko 730. godine. Karantanci su pobijedili Bavarce tek oko 628. godine i tom pobjedom utvrdili su granicu na izvor rijeke Drave. Franaki kralj Dagobert je pokuao jakom vojskom da pobijedi Slovence 631. godine ali je franaka vojska razbijena kod Wogastisburga (Uhot u zapadnoj ekoj). Time nestaje opasnosti za Samov plemenski savez od Franaka. Tada propada i pokuaj franakog misionara Amanda da proiri kranstvo meu Slovencima.

Karantanija i raspad Samovog saveza

Do raspada saveza dolazi neposredno poslije Samove smrti 658. godine, i oito do raspada dolazi jer dijelovi saveza nisu bili zreli za dravnu organizaciju. Za vrijeme Samovog vodstva u Karantaniji je vladao knez Valuk (630. godina) a Karantanija je predstavljala najveu jedinicu koja je ulazila u Samov savez i koja se uspjela ouvati nakon raspada saveza jer je ve u sklopu saveza dovravala svoju unutranju dravnu organizaciju. Od 658. pa do 745. godine Karantanija egzistira kao samostalna slavenska kneevina. Od 745. godine pa do 820. godine Karantanija postaje vazalna kneevina u franakoj dravi i napreduje do franake grofovije pa postaje i vojvodina njemake drave. Karantanija se raspada u 11. stoljeu, i do tada je okupljala najvei broj slovenaca. Kotlina uz gornju Dravu i Muru koja je bila zatiena planinskim lancem predstavlja jezgro drave Karantanije. Sredite Karantanije se nalazilo u Krnskom gradu na Gosposvetskom polju u slovenskoj Korukoj. Ime Karantanac proirilo se od druge polovine 7. stoljea od Krnskog grada (civitas Karantana) na cijelu kneevinu Karantaniju kao novo teritorijalno ime i potisnulo je druga plemenska imena na svome podruju. Ve tada se ime Karantanac upotrebljava za Slovence 1 uope a takvim ih pominju izvori sve do 18. stoljea.

Ustoliavanje Korukih vojvoda i "kosezi"

1

Esad Kurtovi, Skripta, strana 54.

Kneevska vlast u Karantaniji je bila nasljedna u kneevskoj porodici ali ipak pri preuzimanju vlasti bilo je potrebno da novog kneza izabere zemaljsko vijee upana, velmoa i koseza koji su novom knezu kneevskim kamenom kod Krnskog grada simboliki u interesantnoj ceremoniji predavali vlast. Najstariji izvor koji govori o obredu ustoliavanja "umetak u vapskom ogledalu na osnovu izgubljenog starijeg spisa iz 11. stoljea" opisuje stari oblik obreda. KOSEZI su predstavljali poseban drutveni sloj u Karantaniji koji je zauzimao mjesto izmeu feudalaca i kmetova. Od feudalaca se razlikovao time to nisu imali vlastelinstva a od kmetova to nisu ukljueni u vlastelinstvo. Od slobodnih ljudi razlikovali su se zato to su imali svoje posebno pravo i sudstvo, posebne vojnike obaveze i to su bili tijesno povezani sa vojvodom. Njihova uloga kod obreda ustoliavanja pokazuje da su oni u Karantaniji bili brojem najjai i najvri dio feudalnog drutvenog sloja koji je bio u procesu nastajanja. Sam in ustoliavanja koji je predstavljao specifinost u dravnom ureenju tekao je na sljedei nain: Poslije smrti staroga vojvode kosezi su na svojim sudskim zborovima birali povjerenike za koseko zemaljsko vijee i vezivali su ih zakletvama. Vijee prvo bira zemaljskog suca pod ijim rukovodstvom koseko vijee bira i glasa za novog vojvodu, koga je predloio vladar njemake drave. Ako ga je veina kosekog vijea prihvatila, poinjao bi isto ceremonijalni dio. Narod se okupljao na Gosposvetskom polju gdje bi kod kneevskog kamena kraj Krnskog grada predao vlast novom vojvodi. Budueg vojvodu bi obukli u seljako odijelo, dizali bi ga na konja i vodili ga tri puta oko kneevskog kamena i pri tome bi pjevali pjesmu zahvalnicu. Kod preuzimanja feuda vojvoda je morao doi pred cara u kosekom odijelu i na poklon mu donijeti jelena.2 Sa preuzimanjem feuda novi vojvoda preuzima i prava feudalaca. Ustoliavanje Korukih vojvoda bilo je u obiaju sve do poetka 15. stoljea. Posljednji vojvoda je ustolien 1414. godine. Habsburgovac Fridrih III je smatrao obred ustoliavanja seljakim i da ponizuje njegovo carsko dostojanstvo, pa se oslobodio obaveze da se pridrava tog obreda 1443. godine i ujedno ga ukida, meutim kod vojvodskog stola feudalni obred se primjenjivao do 17. stoljea. Inae obred se izmijenio od sredine 12. stoljea, naime vojvoda prima zemlju u feud prije ustoliavanja. Ukida se koseko vijee i obred kod kneevskog kamena pretvara se u formalno poklonstvo vojvodi. Oko 1300. godine pravo ustoliavanja postaje nasljedno u porodici vojvodskog kmeta (Herzogsbauer) do 1823. godine kada je izumrla. Razvojna linija podrazumijevala je da bi vremenom kosezi preli meu feudalce ali je dolazak franakih feudalaca u 9. stoljeu uzrokovao njihovo postepeno propadanje. Gubitak samostalnosti Poetkom osmog stoljea Karantanci su napadali Furlance i Bavarce, a ve sredinom istog stoljea mijenja se njihov odnos prema zapadnim susjedima. Karantanci su bili ugroeni od obnovljenih Avara pa su saveznike nali u dotadanjim neprijateljima Bavarcima. Ipak u bitki na Lehu 743. godine gdje je na bavarskoj strani zabiljeeno i uee Karantanaca, Franci su savladali Bavarce i podvrgli ih pod svoju vlast. U takvoj situaciji Avari poinju da potiskuju Karantance. Karantanski knez Borut trai pomo od Bavaraca koji su im pomogli da 744. godine do 755. odbiju napad Avara ali su ih odmah postavili pod vlast Franakih kraljeva i uzeti su im taoci.3 Borut je bio posljednji nezavisni Karantanski vladar, Karantanija postaje autonomna franaka vazalna kneevina.

2 3

Za detalje seljake nonje v. Esad Kurtovi, nav. dj. str. 55 Meu taocima su bili Gorazd i Hotimir odnosno sin i neak kneza Boruta.

Crkveno podreivanje Karantanije Salzburgu pripremljeno je u doba Gorazda (749. godine do 751. ili 752. godine), meutim jaa misionarska akcija je ipak zapoela u toku Hotimirove vladavine (751. godina do 769. godine). Salzburki misionari nisu koristili nasilne metode, potovali su domai jezik i domae obiaje ali su ipak doveli do pobune stanovnitva. Najvea pobuna bila je 769. godine do 772. godine a uguena je od strane kneza Vladuna uz pomo Bavaraca. Da bi ubrzao proces pokrtavanja bavarski vojvoda Tassilo je uz granicu sa Karantanijom dao da se izgrade samostani u Innichenu (769. godine) i Kremsmunsteru (777. godine) to dovodi do intenzivnijeg pokrtavanja Karantanaca. Teritorijalna irenja Franake drave pod Karlom velikim u kojima uea imaju i Karantanci (naroito protiv Avara) rezultirala su da karantanija do 820. godine pree pod franaku vlast. Slovenci su se nali u dvije pokrajine (Furlanska i Istona marka). U Furlanskoj marki je bilo gornje Posavlje, Donja Panonija i hrvatske zemlje, a u Istonoj marki dio Gornje Panonije, Avarska marka istono od Anie i Karantanija. U crkvenim pitanjima slovenaki teritorij je bio od 803. godine podijeljen izmeu Akvilejskog patrijarhata (Furlanija) i Salzburke nadbiskupije u Bavarskoj. Granica se nalazila na rijeci Dravi i odrala se sve do 18. stoljea i kranstvo se meu Slovence 4 irilo iz ta dva centra koja su bila izvan slovenakog teritorija. Tek u 9. stoljeu u Sloveniji su stvorene prve crkvene upe kao redovna crkvena sredita. Do novog preustrojstva dolazi 828. godine kada je Ludvig Njemaki uredio odbranu granice. Furlansku marku je podijelio na 4 grofovije: Furlansku, Istru, grofoviju uz Savu (kasnija Kranjska) i Donju Panoniju. U istonoj marki bila je Avarska marka, Karantanija i Gornja Panonija. Ovom podjelom, slovenaki teritorij je bio prvi puta podijeljen u pokrajine od kojih su se Kranjska i Koruka najdue odrale. Verdenskom podjelom 843. godine Furlanska i Istra bile su dodijeljene Italiji a istona marka Njemakoj. Donja Panonija Destabilizacija franake drave tijekom 9. stoljea omoguila je razvoj novih snaga u Podunavlju (Donja Panonija i Velika Moravska) koje sa misijom solunske brae irila i Metodija dobijaju poticaj u borbi za samostalan razvoj u odnosu na franaku dravu. Vrijeme je pokazalo da se borba za samostalnost odvijala kroz borbu za jezik bogosluja i jezik kulture. Slavenu u Donjoj Panoniji doivljavaju vrhunac za vrijeme kneza Kocelja do 874. godine. Poslije toga gube bitku za slavenski jezik a time i glavnu osnovu za razvoj samostalnosti. Oko 835. godine sklonio se u Istonu marku knezPribina kojeg je protjerao Mojmir kada je osnovao velikomoravski savez plemena sa sreditem u Njitri. Oko 840. godine Pribina je u feud primio vlastelinstvo na rijeci Zali kod Blatnog jezera sa sreditem u Blatenskom Kostelu (dananji Zalavar). U Donjoj Panoniji Slovenci su bili najbrojniji, za iskazano sprovoenje franake politike Ludovik Njemaki 847. godine postavlja Pribinu za markgrofa donje Panonije, koja se prostirala od Dunava i Mure i od donje Rabe do Drave te od Srijema do Save. Pribina je ostao vjeran franakoj dravi i gubi ivot u borbi protiv ustanika (860. godina). Pribinu nasljeuje njegov sin i knez Kocelj (861. godine do 874. godine) koji je u prvo vrijeme pomagao franaku dravu i Salzburku crkvu. No pratei situaciju u velikoj Moravskoj koja se osamostalila i suprotstavila Bavarcima on mijenja poziciju i 864. godine Velika Moravska je pokorena. Godine 869. slavenska plemena du istone granice od Labe do Karantanije i Donje Panonije digla su pobunu. Franci uspijevaju da ugue pobunu osim u velikoj Moravskoj i Donjoj Panoniji. Od tog vremena pa sve do 874. godine Kocelj vlada u Donjoj Panoniji kao samostalan vladar. Na Koceljev poziv i na poziv kneeva Velike Moravske (Rastislava i Svatopluka), Metodije dolazi iz Rima u Panoniju kao nadbiskup obnovljene panonsko-srijemske dijeceze.
4

Kurtovi, skripta, strana 56.

Slavensko bogosluje je ovim inom potisnulo salzburko sveenstvo iz Koceljeve drave. Iako su Nijemci zarobili Metodija, njegovi uenici su i dalje djelovali u Koceljevoj dravi.