HALK EDEBYATININ GENEL ZELLKLER 1. slamiyet'ten nceki edebiyatmzn slam uygarl iindeki biimidir.

Bir anlamda szl edebiyat dnemimizin gelimi biimi olarak dnebiliriz. 2. Halk edebiyat rnleri yazl deildir. Mzik eliinde szl olarak oluur. 3. Divan edebiyatnda olduu gibi iir yine egemen trdr. 4. iirlerde balk yoktur, biimiyle adlandrlr. 5. Nazm birimi drtlktr. 6. l, hece lsdr, En ok yedili, sekizli, on birli kalplar kullanlmtr. 7. iirlere genel olarak yarm uyak hakimdir. 8. Dil halkn konutuu gnlk konuma dilidir. 9. Halk edebiyat gzleme dayaldr. Benzetmeler somut kavramlardan yararlanlarak yaplr. Syledikleri her ey gerek yaamdan alnmadr. zellikle 18. yzyldan itibaren halk airleri, divan airlerinden etkilenerek aruzun belirli kalplaryla iirler yazmay denemilerdir. Hatta divan iirinin mazmunlarn da kullanmlardr. Bu durumun ortaya kmasnda halk airlerinin, aydnlar ve divan airlerince hor grlmelerinin, deersiz ve gsz saylmalarnn etkisi de vardr.

Halk iirinde mni ve koma tipi olarak iki ana biim vardr. Aslnda az sayda olan teki biimler bu iki ana biimden kmtr. Dizelerin kmelenii, dizelerin hece says ve uyak dzeni bakmndan zellik gsterenler biim, biimi ne olursa olsun konu bakmndan benzerlerinden ayrlanlar da tr ad altnda toplanmtr. I. Anonim Halk iiri Nazm Biimleri: MN: Halk iirinde en kk nazm biimidir. Yedi heceli drt dizeden oluur. Uyak dzeni aaxa eklindedir. Birinci ve nc dizeleri serbest, ikinci ve drdnc dizeleri uyakl mniler de vardr (xaxa). Mnilerin ilk iki dizesi uya doldurmak ya da temel dnceye bir giri yapmak iin sylenir. Temel duygu ve dnce son dizede ortaya kar. Balca konusu ak olmakla birlikte bunun dnda trl konularda da yazlabilir. RK: Trl ezgilerle sylenen anonim halk iiri nazm biimidir. Syleyeni belli trkler de vardr. Halk edebiyatnn en zengin alandr. Anadolu halk btn aclarn ve sevinlerini trklerle dile getirmitir. Trk iki blmden oluur. Birinci blm asl szlerin bulunduu blmdr ki buna bent ad verilir. kinci blm ise bentlerin sonunda yinelenen nakarattr. Bu blme balama ya da kavutak denir. Trkler, genellikle yedili, sekizli, on birli hece kalplaryla yazlmtr. Konular ok deiik olabilir. Ninniler de bu gruptandr.

KOMA: Halk edebiyatnda en ok kullanlan biimdir. Genellikle hece lsnn on birli (6+5 ya da 4+4+3) kalbyla yazlr. Drtlk says ile be arasnda deiir. air komann son drtlnde adn ya da mahlasn syler. Uyak dzeni genellikle yle olur: baba ccca ddda... DESTAN: Drt dizeli bentlerden oluan, olduka uzun bir nazm biimidir. Kimi destanlarda drtlk says yzden fazladr. Genellikle hece lsnn on birli kalbyla yazlr. Uyak dzeni koma gibidir. baba ccca ddda Destann son drtlnde air mahlasn syler.

LAH: Din ve tasavvuf konularnn ilendii iirlere ilahi denir. Tanry vmek, ona yalvarmak iin yazlan iirlerdir. zel bir ezgiyle okunur. Koma gibi uyaklanan ilahilerde 4-4 durakl 8li l kullanlr.

DVAN EDEBYATININ GENEL ZELLKLER 1-Nazm birimi genellikle beyittir ve cmle beyitte tamamlanr. Beyit, cmleye egemendir. 2-Nazm ls aruzdur. 3-Dili Arapa, Farsa, Trke karm olan Osmanlcadr. 4-iirlerde tam ve zengin uyak kullanlmtr. 5-iirlerin konuyu ieren balklar olmad iin nazm biimlerine gre adlandrlmlardr. 6-Klie bir edebiyattr. Duygu ve dnceler deimez szlerle (Mazmun) anlatlr. 7-Anlatlan ey deil, anlat biimi n plandadr. 8-Soyut bir edebiyattr. nsan ve doa gerekte olduundan farkl ele alnmtr. 9-Aydn zmrenin edebiyatdr. Medrese kltr hakimdir. Genellikle saraya ve evresine seslenir. 10-Sanatlara bolca yer verilmi, sanat yapmak ama durumuna gelmitir. 11-Ulusal bir edebiyat olmayp dinin etkisiyle ekillenmitir. Arap ve ran edebiyatnn etkisi ok fazladr

12-iirde daha ok ak, sevgili, iki, din ve kadercilik gibi konular ilenmitir. 13- Nazm n planda tutulmu, nesre pek az yer verilmitir 14-Nesir alannda tezkireler (edebiyat tarihi grevini gren biyografik eser), mneatlar (mektuplar), tarihler, dini metinler ve nasihatnamelere de rastlanmaktadr. Bunlarda da sanat yapma amac n plandadr. 15-13.yzylda gelimeye balam 16. ve 17. yzyllarda en olgun dnemini yaam, 19.yzyln sonlarna kadar srmtr

Halkn ortak duygularn yanstan, anlatma yoluyla kuaktan kuaa aktarlan hikyelerdir. yk trnn eski biimleri olan bu rnler halkn iinde ve halk diliyle olumutur. Halk hikyeleri, destan ile gnmz modern hikye arasndan bir kpr grevi stlenmitir. Bu kprnn ilk aya ise XV. yzylda yazya geirilen Dede Korkut Hikyeleridir. XV. yzylda itibaren destanlarn yerlerini tutmaya balayan ve gnmzde de zellikle Dou Anadolu'da yaamaya devam eden halk hikyeleri k dediimiz anlatclar tarafndan gnmze kadar getirilmitir. Halk hikyecilii gelenei destanlarla balayp, Dede Korkut Hikyeleri, Battalname, Danmentname, Gazavatname, Hamzaname, Saltuk-name ile devam eden anlatma geleneinin XV ile XX. yzyl arasndaki szl edebiyatn aamalarndan biridir. Halk hikyeleri beli bir olay zerine kurulan bir eit yk gibidir. Dolaysyla, kahramanlaryla gerek yaamdaki insanlar arasnda benzer zellikler vardr. Hikyelerdeki olay ve kiiler, olutuklar dnemin sosyal yapsn, kltrel zelliklerini, duyu ve dnn ksacas zihniyetini yanstan birer aratr. Oluma ekillerine bakldnda halk hikyeleri ile destanlar arasndan benzerlikler grlr, ilk olarak hikyeye konu olan bir olay gerekleir. Sonra bu olay szl gelenek iinde kuaktan kuaa aktarlr. Bu aktarmalarda, hikyeyi anlatanlar baz blmlerine trkleri de dahil eder, bylece anlatma mzik de elik eder. Daha sonra klar (saz airleri, halk airleri) bu hikyeleri belli bir sraya gre yeniden dzenleyerek halka ak yerlerde, saz eliinde anlatrlar. Bylece son eklini alan halk hikyeleri, sonradan yazya geirilerek unutulmaktan kurtarlm olur. klar bu hikyeleri anlatrken, kendi yorumlarn, hayal glerini ve sluplarn katarak hikyeyi zenginletirirler. Bu yzden ayn hikyenin farkl yrelerde farkl varyantlaryla karlamak mmkndr. Hikyelerde "ald saz eline", "ald Kerem" "bakalam ne dedi", "deyp kesti" gibi kalplam szler bulunur. Halk hikyelerinde mekn unsuru, destan ve masallardakine gre daha belirgin, ancak modern hikye ve romandakine gre daha yzeyseldir. Genellikle kent, lke adlar veya fizik mekn adlar (kale, saray, bahe, da kk gibi) verilir, fakat bunlarda da ayrntl ve gereki bir betimleme grlmez. Hikyelerde geen olaylarn gerekletii genel zaman dilimi ounlukla belirsizdir. Baz hikyelerde "ok eski zaman, bir zaman vaktin birinde, bir gn, gel zaman git zaman" gibi belirsiz anlar ifade eden kalplam szler yer alr. Bu, dinleyiciye hayal zenginlii kazandrr. Bunun yannda "yedi gn, yedi ay, yetmi yl, krk yl, dokuz gn" gibi saylara bal olarak ifade edilen zamanlar da vardr. , be, yedi, dokuz, krk gibi saylarla oluturulan motifler hikyelerin yan sra destan ve masallarmzda da sk sk kullanlmtr. Hikyedeki kahramanlar geree yakndr, destanlarda olduu gibi olaanstlklere fazla yer verilmez.

Anlatmda nazm ve nesir i iedir. Olaylar nesirle duygular nazmla ifade edilir. k hikye anlatrken baz yerlerde konumasna ara verir, kahramanlarn azndan genellikle mni biiminde trk syler. Hikayeci k, bazen ayakta dolaarak gerektike jest ve mimiklerle hikyedeki kahramanlarn konuma ve duygu zelliklerini ses taklitleriyle belirterek anlatr, alar ve syler. Bu ynyle halk hikyelerinde iir, mzik, hikye ve oyun i iedir. Halk hikyeleri, genellikle kasaba ve kylerde; uzun k gecelerinde, ramazan gecelerinde, dnlerde ve baka nedenlerle yaplan toplantlarda anlatlr. Krsal blgelerde ky odalar; kasaba ve ehirlerde ise genellikle kahveler bu anlatmlar iin seilen meknlardr. Bir hikyenin anlatm; konunun uzunluuna, hikyeci-klarn gcne, dinleyicilerin ilgisine gre, her bir toplant drt - be saat olmak zere 3-7 gece, hatta kimi zaman daha da uzun srer. Anlatc, bazen temaya bal kalarak kendisi de hikyeye eklemeler yapabilir. Hikyecinin yere ve zamana gre, asl konuya ekledii baka olay ve menkbelere"karavelli" ad verilir. Halk hikyelerinde halkn gnlk yaamda kulland szck ve deyimlerle zenginletirilmi, yresel tabirlerin de yer ald yaln bir dil kullanlr. Gerek dinleyici gerek anlatc olsun, halktan kiiler olmas kullanlan dilin sade ve anlalr olmasn gerektirir. Halk hikyeleri metinleri birer edeb metindir, kurmacadr. Sanatsal yn bulunun bu metinlerde dil, iirsel ileviylekullanlmtr. Bu hikyelerin anlatmnda ilahi bak as kullanlr, yani hikyenin anlatcs hikyedeki her eyi bilen bir bak asna sahiptir. Halk hikyelerinde din ve kahramanlk konular da bulunmakla beraber en nemli tema aktr. Ak temasyla oluan nemli halk hikyeleri unlardr. Tahir ile Zhre, Kerem ile Asl, Ferhat ile irin, Arzu ile Kamber, Emrah ile Selvihan. Halk hikyeleri genellikle blmden oluur: Dinleyiciyi hikyeye hazrlamak amacyla sylenen ve asl konuyla ilgisi bulunmayan birinci blme "deme" ad verilir. Demede genellikle eski klarn ad anlr, bir tekerleme sylenir, dinleyicilere drstlk, erdemli olmak, birlik ve beraberlik gibi evrensel mesajlar verilir: Bir dua ile balayan hikyenin anlatld blm ise ikinci blm yani "asl olay"dr. Bu blmde kahramanlar ve konu ksaca tantldktan sonra hikye anlatlr. nc blme dua ad verilir. Bu blmde sevip kavuamayanlar iin dua edilir. Hikye anlatcs (k) alakgnllk gstererek "Ustamzn ad Hdr, elimizden gelen budur." diyerek hikyeyi bitirir.

Halk hikyelerini konularna gre iki grupta toplamak mmkndr:

1. Ak Hikyeleri: Uzun sre toplumun hafzasnda yaayan aklarn hik-yeletirildii sevgi temasn ileyen hikyelerdir. Bunlarn bir blm saz airlerinin hayat zerine kurulmutur. Ak hikyelerinde birbirine kavumalar nleyen din ayrl (Kerem ile Asl), snf ayrl (Emrah ile Selvihan), servet eitsizlii (Arzu ile Kamber) gibi toplumsal engellerle mcadeleler anlatlr.

2. Kahramanlk (Destans) Halk Hikyeleri: Daha ok destana ait baz zellikleri de ieren yiitlik temas zerine kurulan hikyelerdir. Dede Korkut Hikyeleri ve Krolu hikyesi bu trn en gzel rnekleridir. Bu tr hikyelerde tarih kiilii n planda olan, tarihe mal olmu kahramanlarn veya din adan nemi saylan kiilerin maceralar konu edilir. Battal Gazi, Daniment Gazi, Hz. Ali ile ilgili hikyeler bu tre rnek gsterilebilir.

HALK HKAYES Halk anlatlarnn nemli bir tr olan halk hikayeleri, batda ve bizde retili tarz ve biimi belirli bir tr olarak ele alnm ve dier anlat trleri ile karlatrmal olarak incelenmitir. Halk hikayelerinde de bu anlatm ananesi devam etmekle beraber mhim baz farklar onu destandan ayrr. Bunlar yle sralamak mmkndr: A-) Tarihi bir vakann olmas art deildir. B-) Nazm-Nesir karktr. Zamanla nesir nazma stnlk kazanmtr. C-) ahslar ve olaylarn anlatlmasnda realist, izgilere daha ok yer verilmitir. D-) Kahramanlktan ok ak maceralar konunun arln tekil etmektedir. Konular Bakmndan Halk Hikayeleri: 1-) Ak Hikayeleri 2-) Kahramanlk Hikayeleri 3-) Ak ve Kahramanlk Hikayeleri Corafi Yayllar Bakmndan Halk Hikayeleri: 1-) Anadoluda Bilinen Halk Hikayeleri 2-) Trk Dnyasnn Bir Blmnde Bilinen Halk Hikayeleri 3-) Trk Dnyasnn Genelinde Bilinen Halk Hikayeleri eitli ve saylar pek ok olan Anadolu Halk hikayeleri, ok deiik kaynaklardan gelmilerdir. Bunlar arasnda, kkleri binlerce yl nceki Trk tarihinin derinliklerinde olanlar bulunduu gibi, yeni olaylardan doanlar veya yabanc kltrden aktarlanlar da vardr. Halk hikayelerini kaba bir snflandrma ile, aadaki trlere ayrabiliriz: 1) Destanlar ve Destanmslar 2) Tarihler ve Menkbeler 3) Ak Hikayeleri 4) Masallar, Fkralar ve Efsaneler

1. Tarihi bir vakann olmas art deildir. 2. Nazam-nesir karktr. Zamanla nesir, nazma stnlk kazanmtr. 3. ahslarn ve olaylarn anlatmnda realist izgilere daha ok yer verilmitir. 4. Kahramanlktan ok ak maceralar konunun arln tekil etmektedir.

Ayrca; destanlar, belli bir daire tekil ederler. Halk hikyelerinde-bilhassa ak konulu olanlarda-byle bir daire sz konusu deildir. Hikyenin kahraman k olur, sevgilisine kavumak iin maceralara atlr ve kavuur. Hikye burada biter. Halbuki, destanlarda durum byle deildir. Mesela Manas Destann onun olu Semetey ve onun olu Seytek devam ettirirler. Masal nesirle sylenmi, tamamyla hayal mahsul olan ve anlattklarna inandrma iddias bulunmayan, ksa bir anlat trdr. Masaln en karakteristik zellii, seri bir tahkiye tekniine sahip olmasdr. Ayrca, masallarda olayn gemie ait olduunun belirtilmesine bilhassa dikkat edilir. Masal ile destan arasnda u benzerlikler vardr: 1. Destanlarda, masal kahraman olarak bilinen perilerin yaayna benzer bir hayat sren destan kahramanlar vardr. Ouz Destannda Ouzun evlendii kzlar gibi. Masal ile destan arasndaki farklar ise; 1. Masal konular eitli olmasna ramen destan konularnda kahramanla fazla yer verilir. Umumiyetle milletlerin mazisindeki nemli olaylar ve byk kahramanlar etrafnda destanlar teekkl eder. 2. Masal kahramanlarnn hayali olmasna karlk destan kahramanlarn biz tarih sayfalarnda bulabiliriz. Ouz Kaan gibi. 3. Destanlar daha hacimli olurlar. Pek ok olayn anlatld destanlarn hacimleri de uygun olarak geni bir yer kaplar. 4. Destanlar manzum olurlar, masallardaki durum ise tamamyla tersidir. Masallarda manzum ksmlar yok denecek kadar azdr. 5. Masallarn benzerlerine baka milletlerde de rastlanld halde destanlarda durum farkldr. Destanlar millidir. Bir millete aittir.