Kapak Konusu

ran blgedeki deiim srecinden hem olumlu hem de olumsuz etkileniyor. Resimde, randaki bir mitingde, Bahreyne destek veren ve Suudi Arabistan protesto eden gstericiler grlyor.

Arap Bahar ve Deien Blgesel Dinamikler

The Arab Spring and the Changing Regional Dynamics
Do. Dr. Tark OUZLU Bilkent niversitesi Uluslararas likiler Blm oguzlu@bilkent.edu.tr

Abstract This article tries to examine the eects of the ongoing Arab Spring in the Middle East on the foreign policies of key states in the region. In this regard, this article prioritizes Iran, Israel Saudi Arabi and Turkey. These are the countries which will be aected by the people uprisings in Tunisia, Egypt and Syria. The way each of them respond to these events will not only aect the power dynamics in the region but also have internal repercussions.

Haziran 2011 - Cilt: 3 - Say: 30

33

Kapak Konusu

Genel olarak sylemek gerekirse ran asndan nemli olan blgedeki Amerika ve srail yanls ynetimlerin yerlerini bunlarn kartlarna brakmas ve bu durumun da rann blgesel etkisinin artmasn kolaylatrmasdr.

Giri Bu yazda Ortadouda son aylarda yaanmakta olan halk hareketlerinin blgede yer alan nemli glerin blgeye ilikin d politikalarn nasl etkilediini tartacaz. Bu balamda ran, srail, Turkiye ve Suudi Arabistan bu yazinin konusunu oluturacak. Arap Bahar olarak adlandrlan halk hareketlerinin blgedeki dengerlei kalc bir ekilde deitirip deitirmeyeci, blgesel glerin bu hareketlere nasl baktklaryla yakndan alakaldir. Bu minvalde bu yaznn temel argman, blge lkeleri arasnda ciddi gr farkllklar olduu ve bunlarn ksa vadede kolayca ortadan kalkmayacadr. ran Birok gzlemci son yaanan gelimelerden en karl karl kacak lkenin ran olacan sylemekteyse de, bunun tamamen byle olacan iddia etmek zordur. Msrda srail yanls ve ran kart bir ynetimin iktidardan uzaklamas kesinlikle Tahrann lehinedir. Benzer bir ekilde Krfezdeki ii nfusa sahip emirlik ve krallklarda halk hareketlerinin yaanmaya balamas da rann lehine grnmektedir. Neticede Krfez blgesindeki kk devletlerde iktidarda bulunan rejimlerin hepsi Amerika ile yakn ilikileri olan ve ran potansiyel tehdit olarak gren lkelerdir. Bahreynin Amerikann 5. Filosuna ev sahiplii yapmas, dier Krfez lkelerinde ciddi Amerikan askeri varl bulunmas ve Krfez birlii rgtnn rann blgedeki nufusunu dengelemek adna kurulan bir rgt olarak son yllarda blgesel ve blge d aktrlerle stratejik ilikiler kurmas ran tarafndan kaygyla izlenen gelimelerdir. Bundan dolay bu lkelerde mevcut ynetimlerin iktidardan gitmek durumunda

kalmas, ran sadece rahatlatr. Tahrandaki Ahmedinejad ynetimi, Suudi Arabistan ve Birleik Arap Emirliklerinin Bahreyndeki ii halk hareketinin bastrlmas adna bu lkeye asker yollamalarn iddetle eletirmitir. Hatta st dzey baz ranl yneticiler Suudi Arabistann kendi ii kkenli vatandalarna yapt muameleden dolayi ileride benzer bir askeri operasyona maruz kalabileceini dile getirmilerdir. Irakta ii odakl bir iktidar yapsnn olumas ran Iraktan kaynaklanabilecek tehditler balamnda rahatlatmt. Irak u an iin rann blgedeki etkisini gsterebilecei ve dier blgesel gelimeleri ekillendirebilecei bir oyun alanna dnmtr. Iraktaki demokrasi deneyiminin btn risklerine ramen son tahlilde ran yanls ii gleri iktidara getirmi olmas, dier blge lkelerinde yaanmakta olan demokrasi deneyimlerine rann sempatiyle bakmasn kolaylatrmaktadr. Iraka benzer bir ekilde Krfez lkerinde ii merkezli kesimlerin iktidara gelecek olmalar rann blgesel etkisini daha da artracaktr. rann bak asna gre Tunus, Msr ve dier Arap lkelerinde yaanan halk hareketleri neticede dini bir ynetime geii hzlandracaktr. Mevcut laik ynetimlerin iktidardan uzaklamalar rann dine dayanan devlet idolojisinin meruiyetini artrabilir. Genel olarak sylemek gerekirse ran asndan nemli olan blgedeki Amerika ve srail yanls ynetimlerin yerlerini bunlarn kartlarna brakmas ve bu durumun da rann blgesel etkisinin artmasn kolaylatrmasdr. Demokratik almlarn Filistin topraklarnda Hamas, Lbnanda ise Hzibullah daha da glendirdii dikkate alnrsa, rann blgenin demoratiklemesini neden kendi karna yorumlad daha kolay anlalabilir.

34

Haziran 2011 - Cilt: 3 - Say: 30

Kapak Konusu

Trkiye blgedeki deiim srecinin en salkl biimde gereklemesi iin desteini srdryor.

ran asndan bir dier nemli gelime halk hareketleri neticesinde dnyann ilgisinin rann nkleer silah programndan bir nebze de olsa kaymaya balamasdr. Herkes bu halk hareketlerini ve olas sonularn konuurken rann nkleer politikalar eskisi gibi ilgi ekmeyebilir. En son getiimiz sene Mays aynda dnya Trkiye ve Brezilyann abalar sonucunda bu lkelerle ran arasnda imzalanan nkleer takas mutabakat srasnda ilgisini bu konuya younlatrmt. Bu mutabakat takip eden gnlerde Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi rana ekonomik ambargo ugulanmas kararn almt. O gnden bu yana konu Trkiyenin ansn bir kez daha denemek istemesinin dnda, Ocak 2011, uluslararas gndemi youn bir ekilde megul etmemekteydi. Arap Baharnn dikkatleri baka bir yere kaydrm olmas hi phesiz bu durumun devamn kolaylatracaktr.

Bu balamda ran rejimini sevinderecek bir dier gelime hi kukusuz blgedeki istikrarszln artmasnn dnya petrol yatlarn trmandrmasdr. Uluslararas ekonomik amborgonun olumsuz etkilerinden kurtulmaya alan ran asndan bu durum bulunmaz bir nimettir. Msrda iktidara gelen yeni ynetimin, Mbarek rejiminin tersine ranla yaknlamaya almas ve bu erevede uzun bir aradan sonra ran sava gemilerinin Suvey Kanalndan geerek Akdenize almalarna izin vermesi ran mutlu eden bir baka gelimedir. Btn bunlara Amerika Birleik Devletlerinin Irak ve Afganistandan askerlerini ekme politikasn da eklediimizde ran kendisini stratejik adan bir rahatlama iersinde hissetmeye balam olabilir. Bilindigi gibi ran son yllarda kendisini blgedeki Amerikan askeri varlndan dolay kuatlm hissetmekteydi. Bundan dolay da bu kuatlmlk duygusunun azalmasna yardm edecek her gelime ran tarafndan memnuniyetle karlanacaktr.

Haziran 2011 - Cilt: 3 - Say: 30

35

Kapak Konusu

Halk hareketlerininin ortaya kard etkiler balamnda en fazla rahatszlk hisseden lke sraildir. sraili korkutan olaslklardan biri, Msrn demokratiklemesi soucunda ikinci bir Trkiye olmas ve sraile kar daha eletirel politikalar izlemeye balamasdr.

Dier taraftan Arap Bahar erevesinde ortaya kan gelimeler ran iki nedenden tr rahatsz edebilir. Birincisi, bu toplumsal hareketlerin randaki muhalefetin elini glendirme ihtimalidir. 2009 yaznda yaplan bakanlk seimlerinden bu yana Ahmedinejad rejimine kar yrtlmekte olan yeil muhalefet hareketi daha da ivme kazanabilir. Neticede hem randa hem de dier blge lkelerinde yaanmakta olan halk haketlerinde muhalefet gruplar benzer talepler ne srmektedirler. Ynetime daha fazla katlm, ekonomiden daha fazla pay alma, toplumsal taleplerin ifade edilmesine izin verilmesi ve yneticilerin halka hesap verir eklilde davranmalar, btn bu muhalefet gruplarnn paylatklar unsurlardr. Dier lkelerde toplumsal haraketlerin baaryla sonulanmas ranl muhalif gruplarn ellerini glendirebilir ve mevcut rejimin halkn gzndeki meruiyetini azaltabilir. Yani demokrasi hareketi ters bir dalgayla ran sular altnda brakabilir. Bu durum Ahmedinjad rejiminin lke ii muhalefeti bastrmak adna son aylarda neden abasn artrdn aklamaktadr. Yalnz unu belirtmek gerekirki mevcut ran ynetimi toplumsal muhalefeti bastrmakta ok daha etkili yntemler kullanmaktadr. letiim kanallarnn muhalefete kapatlmas, basn ve dier kitle iletiim aralar zerinde sansr uygulanmas ve de rejimi korumak ve kollamak amacyla kurulmu olan silahl glerin en etkin ekilde mobilize edilmesi u an icin Tahran rejiminin uygulad yntemlerdir. rann Suriyedeki halk hareketini bastrmas iin Esad rejimine bu balamda destek verdii de bilinmektedir. Rejimin bu baskc yntemleri sonu vermi olmal ki randaki muhalefet gruplar dier lkelerdeki halk hareketlerine destek vermek iin gsteri dzenlemek istediklerinde ynetimden izin almak zorunda kalmlardr.

Tahran rejimi asndan menuniyetsizlik yaratabilecek bir dier gelime halk hareketleri dalgasnn Suriyeye sram olmas ve Esad rejiminin bu dalga karsnda daha falza dayanamayp iktidardan uzaklamak zorunda kalabilmesidir. Suriye rann blgedeki en nemli mtteki koumundaki lkedir. Suriye zerinden Lbnandaki Hizbullah ve Gazzedeki Hamas kontrol edebilen ran, gene Suriye zerinden srail ve ABDye kar olan pazarlk gcn koruyabilmektedir. Suriye ile kurulan yakn stratejik iliki rann blgesel politikalarnn baars iin hayati konumdadr. Ayrca belirtmek gerekirki Suriyede uzun yllardr iktidarda bulunan kesim iiliin bir kolunu oluturan Alevi Nusayrilerdir. Ynetimlerin mezhepsel kkleri anlamnda da iki lke arasnda benzerlikler vardr. Tahran ynetimi Esadn her ne pahasna olursa olsun ynetimde kalmasn istemekte, Esad sonras iktidara gelebilecek Sunni arlkl bir ynetimin eskiden olduu gibi rann yrngesinde olmayacan dnmektedir. Trkiye ile karlatrldnda rann Suriye konusundaki politikas ok daha nettir. Tahrana gre Esad her ne pahasna olursa olsun iktidarda kalmaldr. ran olumsuz etkileyebilecek bir dier gelime ise Msrn btn bu yaananlardan glenerek kmas ve Arap dnyasnn doal lideri roln tekrar oynamaya balamasdr. Gerek Arap-srail sorununun zmnde oynayaca rol gerekse de Filistinli gruplar arasndaki ilikilerin iyilemesinde u ana kadar benimsedigi tutum Msr rann karsndaki en nemli aktr yapmaktadr. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki Msrda bundan sonraki ynetimlerin doal bir paras olacak Mslman Kardeler rgtnn randaki rejime bak olumlu deildir. Sunni Arap dnyasnn karsnda ii ran rakip olarak alglayan bu rgt randaki din-devlet ilikisine farkl bak-

36

Haziran 2011 - Cilt: 3 - Say: 30

Kapak Konusu

Moralpolitik Trkiyenin yeni realpolitii olmaldr. Bu deerlerin mutlaka zor kullanlarak empoze edilmesi tabi ki gerekmez, hatta bu tam tersi sonular dourabilir, ama d politikay blgesel aktrlerin ve dengelerin deimezlii zerine dayandrlmak da yanl olacaktr.

maktadr. Arap-srail sorunun devam, Msrn ar Amerika yanls politikalar ve Mbarekin ar Hamas kart tutumu rann Arap sokaklarndaki etkisini u ana kadar genelde hep olumlu etkilemitir. Araplarn ou, ran, Msrn stratejij yokluunda, Araplarn temel karlarn savunan lke olarak grmekteydi. Msrn satran tahtasna dnmeye balamasyla ran bu ayrcalkl konumunu kaybedebilir. srail Blge lkeleri arasnda yaanmakta olan halk hareketlerininin ortaya kard etkiler balamnda en fazla rahatszlk hisseden lke sraildir. Kahiredeki Mbarek rejiminin gitmek zorunda kalmas ve de yerine gelecek olan rejimin mutlaka Mslman Kardeleri ierecek olmas sraili, rktmektedir. Msrn Arap dnyasndaki lider konumu Msrn sraile bakn srail asndan nemli klmaktadr. Msrn daha nceden sraille imzalam olduu Camp David anlamasna sadk kalp kalmayaca, srailin varln ve meruiyetini tanmaya devam edip etmeyecei, Hamasa kar yrtmekte olduu baskc ve kuatc politikay srdrp srdrmeyecei srail cephesinde merak edilmektedir. Ayrca Msrdaki halk hareketinin srail ynetimi altnda yaayan Filistinlilere rnek oluturmas ihtimali de vardr. srail-Filistin sorunun zmszl Filistinlileri haklarn aramak iin nc bir intifada balatma noktasnda cesaretlendirebilir. Byle bir durumda srailin g kullanmak zorunda kalmas, onun uluslararas arenadaki meruiyetini daha da zedeleyecektir. Bu balamda son gnlerde yaanan nemli gelime sraili huzursuz etmektedir. Birincisi, yeni Msr ynetiminin ran sava gemilerinin Svey Kanalndan geip Akdenize almalar-

na izin vermesidir. Msrn ran ile yaknlamas herhalde srailin grmek isteyecei en son eydir. sraili korkutan olaslk Msrn demokratiklemesi soucunda ikinci bir Trkiye olmas ve sraile kar daha eletirel politikalar izlemeye balamasdr. kinci gelime, yeni Msr ynetiminin abalaryla Gazzedeki Hamas ile Bat eriadaki Filistin Otoritesi arasnda bir mutabakat anlamasnn imzalanmasdr. Bu anlama, srailin Hamas dlayan, sadece Mahmut Abbas liderliindeki ynetimi tanyan ve olas bir zm olabildiince ileri bir tarihe tamay hedeeyen politikasna ciddi bir darbedir. srail, Msr kaybetme korkusu yaamaktadr. Netanyahu hkmetinin bar grmeleri iin konuacak muhatap bulamama ynndeki eletirileri son Filistin uzlamasndan sonra kolaylkla savunulamaz hale gelmitir. Bu minvalde nemli olan nc gelime ise Msrn Filisitinli gruplar bartrmasnn ardndan uluslararas komuoyunun srail zerindeki basky artrmaya balamasdr. Bakan Obamann 20 Mays 2011 de yapm olduu Ortadou temal konumasnda sraili her iki taraf da tatmin edecek bir zmn ortaya kmas iin dafa fazla aba gstermeye davet etmesi manidardr. Olas bir barn 1967 savasnn ncesindeki snr zerine bina edilmesi gerektiini belirten Obama, srailin geleceinin ve gvenliinin bamiz bir Filsitin devletinin kurulmasna bal olduunun altn izmitir. Obamann sraile kar daha eletirel bir tavr taknmasnda yeni ortaya kmaya balayan blgesel dinamiklerin daha fazla Amerikan kartl dourma riski iermesi nemlidir. Byle bir gelime olmamas iin Filistin sorununun zm gerekmektedir. Ayrca unutmamak gerekir ki son dnemdeki ABD bakanlar arasnda Obama

Haziran 2011 - Cilt: 3 - Say: 30

37

Kapak Konusu

Blgedeki statkonun bozulmasndan en fazla rahatsz olan lkelerin banda srail geliyor. stelik srail, tarihinde ilk kez ABD ynetiminden bu denli youn eletiri alyor.

sraile kar en eletirel olandr. Onun mslman dnyaya alma, Amerikann erimekte olan yumuak gcn tekrardan diriltme ve Irak ve Afganistandan ekilme srecini baarl bir ekilde sonlandrmasnda srail-Filistin sorunun zm olumlu bir rol oynayacaktr. Bu senenin sonlarna doru Bat eriadaki Filistin Ynetiminin Filistinin bamszln ilan etmesi ve bunun akabinde Filistinin birok devlet tarafndan tannmas srailin keye skmlk psikilojisini daha da perinleyecektir. Suudi Arabistan Blgesel gelimelerden etkilenen bir dier nemli lke Suudi Arabistandr. Riyad endieye sevk eden en nemli gelime Amerikan ynetiminin Mbarek rejimini ok kolay bir ekilde gzden karmas olmutur. Suudi elitler Amerikann Suddi Arabistanda da benzer bir ekilde davran-

masndan korkmaktadrlar. Bundan dolaydr ki Suudi Arabistan Amerikann Msrdaki olaylar karsndaki kaytszlndan ders alarak Bahreyndeki ii halk hareketinin bastrlmasnda insiyati eline alm ve Birleik Arap Emirlikleri ile beraber bu kk lkeye asker sevketmitir. Suudi Arabistan rejimini rahatsz eden asl nokta ise hi phesiz bu halk hareketlerinin Ortadou blgesindeki ii etkisini artrmasdr. zellikle rann bu yaananlardan karl kabilecek olmas Riyad endielendirmektedir. Suudi Arabistann kendi topraklarnda hatr saylr bir ii nufus yaamaktadr. Bunlar daha ok lkenin petrol zengini kuzey dou ksmnda bulunmaktadrlar. rann bu insanlar beinci kol olarak kullanmasndan endie edilmektedir. Amerikann nce Irak, sonra da Afganistandaki askeri varln sonlandrmaya balamas ve buralardan ekilmesi Suudi Arabistan ayrca kayglandrmaktadr. Byle bir durumda blgedeki ii ran etkisinin artaca varsaylmaktadr.

38

Haziran 2011 - Cilt: 3 - Say: 30

Kapak Konusu

Trkiyenin blgenin evrimsel bir sre iersinde liberal demokratik deerler erevesinde dnmesini desteklemelidir. Bunu, blge lkeleriyle kurulacak karlkl ekonomik bamllk ilikileriyle ve sorunlarn diplomatik yollardan zlmesiyle zaten yapmaya alt grlmektedir.
Trkiye Blge lkeleri arasnda, son dnemde yaananlardan en fazla etkilenen lkelerden bir tanesi de Trkiyedir. deal anlamda bakldnda Trkiyenin blgenin demokratiklemesinden en fazla memnun olacak devletlerden birisi olaca aktr. Son yllarda Trkiyenin blgeye ilikin d politikas eski dzenin demokrasi ynnde evrilmesine, blgesel sorunlarn yapsal bir ekilde zlmesine, blge d aktrlerin blgeye olan mdahelerinin olabildiince snrlandrlmasna ve blgesel dzenin daha adil, katlmc ve hakkaniyetli bir ekilde yeniden oluturulmasna dayanmaktadr. Trkiyenin kendisi demokratikleirken blge lkelerinde benzer sonular ortaya kmas Trkiye asndan ters bir durum olamaz. Sorun yaratr gzken ey halk hareketlerinin Trkiyenin hem siyasi hem de ekonomik olarak son yllarda ilikilerini gelitirdii lkelere sram olmasdr. Trkiye Msr ve Tunus olaylar srasnda rejim muhali gtericilerden yana taknm olduu kararal tavr ne Libya ne de Suriye balamnda tekrarlayabilmitir. Hi kukusuz Libyadaki ekonomik yatrmlarn bykl Trkiyeyi Kaddaye kar daha ihtiyatl davranmaya mecbur etmitir. Benzer bir ekilde Trkiyenin Suriye ile gelitirdii iyi komuluk ilikileri Esad rejimiyle mmkn olabilmitir. Komularla sfr problem politikasnn baarsna dair belki de herkesin gsterdii ilk rnek son yllarda Trkiyenin Suriye ile olan ilikilerini radikal anlamda gelitirmesidir. Esad rejimi ile gelitirilen ikili ve oklu yakn ilikiler, Esad rejiminin devamn Trkiyenin Suriye politikasnn devam asndan zorunlu klar gzkmektedir. Suriyede yaanacak bir i savan Iraktakine benzer neticeler dourmas riski de yksektir. Suriye nfusunun yaklak onda biri Krtlerden olumaktadr ve bu insanlar Trkiye snrndaki blgelerde yaamaktadrlar. Suriyedeki Krtlerin Iraktaki Krtlerinkine benzer siyasal ve toplumsal hareketlere bavurmalar Trkiyenin kendi Krt sorununun zmn zora sokabilir. Gene Trkiyenin Suriyeye snr olmas Suriyedeki bir i savatan kamak isteyecekleri Trkiyeye yneltecektir. nsani gn Trkiyenin toplumsal yaps ve ekonomik imkanlar zerinde olumsuz neticeler ortaya karaca kesindir. Suriyenin ok-dinli, ok-mezhepli ve ok-dilli heterojen yapsnn lke iersindeki bir i huzursuzlukta lkeyi paralanmann eiine gtrecei dnlmektedir. Iraktaki daha sndrlmemiken Suriyede kacak ikinci bir yangn Trkiyeyi uzun yllar megul edecektir. Suriye Trkiye asndan bir baka sebepten daha nemlidir. Trk d politikasnn moral ve kimliksel deerler/prensipler zerinde mi yoksa daha ok realpolitik karlar zerinde mi yrtld bu lkedeki kriz srasnda taknlacak duruma gre daha belli olacaktr. u ana kadar gzlenen ey, Trkiyenin realpolitik ile moralpolitik arasnda skm olduudur. Bu skml daha da artracak ey ise uluslararas toplumun, zellikle de Amerika Birleik Devletlerinin, Esad rejimine ilikin tutumunu daha da sertletirmesi ve Kadda rneindeki gibi kendisinin iktidar terk ertmesini talep etmesi olacaktr. Amerika da, u an itibariyle Trkiyenin realpolitik ile moralpolitik arasndaki skmlk durumuna benzer hareket etmektedir. Esad rejimin en azndan bilinen bir eytan olduu, Esadn bir Arap-srail barn mmkn klaca ve de Esadn liberal demokratik reformlar son kertede yapabilecek bir lider olduu varsaylmaktadr. Esadsz bar olamayacana dair alg olduka gldr. Btn bunlardan dolay da ABD bata olmak zere Batl devletler Suriyedeki olaylar karsnda bekle-gr polikas izlemeye devam etmektedirler.

Haziran 2011 - Cilt: 3 - Say: 30

39

Kapak Konusu

Ama unutmamak gerekirki, Kaddaye yaplan muamelenin Esada da yaplmasn isteyen, Esadn gidiiyle rann blgedeki etkisinin azalacana inanan kesimler de vardr ve bunlar Obamay Suriyeye kar daha ahin bir politika izlemeye zorlamaktadrlar. Obama ynetiminin bu tavsiyelere kulak vererek daha sert bir tutum taknmas Trkiyenin iini kesinlikle zorlatracaktr. Bu minvalde dikkatleri eken bir gelime Bakan Obamann son konumasnda daha saha sert bir tutum taknacann sinyallerini vermi olmasdr. Esadn kendisi ve yakn aile evresi zerindeki bask artrlmtr. Esad reformlar yapmaya, aksi takdirde bunlar yapacaklarn yolundan ekilmeye davet edilmitir. Ama gene de, Amerikann Libyada olduu gibi Suriyede de askeri g kullanacan ileri srmek bu aamada abartl olur. Trk d politkasnn son yllarda zerine oturduu komularla sfr problem anlay en ciddi testini Suriye balamnda vermektedir. Burada nemli olan tespit hi bir devletin, ister ABD gibi sper g olsun, ister Trkiye gibi daha mtevazi bir g, d politikasnda ya tamamen realpolitik ya da tamamen moralpolitik prensiplere dayanmasnn doru ve mmkn olmaddr. Bunlarn ideal bir karm bulunmaldr. Ancak Trkiye balamnda problemli olan durum d politikasn blgesinde moral dnmler elde etmeye odaklayan bir lkenin bunu realpolitik uygulamalarla yapmaya almasdr. Trkiye tarafndan kabul edilmesi gereken, ki bu bir nebze ABD iin de geerlidir, ulusal gvenlii ve

uzun dnemli blgesel istikrar salamann yolunun blgenin liberal demokratik deerler etrafndan dnmesinden getiidir. Moralpolitik Trkiyenin yeni realpolitii olmaldr. Bu deerlerin mutlaka zor kullanlarak empoze edilmesi tabi ki gerekmez, hatta bu tam tersi sonular dourabilir, ama d politikayi blgesel aktrlerin ve dengelerin deimezlii zerine dayandrmak da yanl olacaktr. Blgeyi olduu gibi kabul etmek ve ona gore politikalar retmek blgdeki yapsal sorunlarn devamndan baka bir netice vermeyecektir. Trkiye asndan nemli olan blge lkelerinde u anda yaanmakta olan dnmlerin salkl bir ekilde ynetilmesine azami katky vermek olmaldr. Trkiyenin Ortadouya ilikin takip ettii d politika blgenin evrimsel bir sre iersinde liberal demokratik deerler erevesinde dnmesini desteklemek olmaldr. Bu balamda Trkiyenin bu dnm blge lkeleriyle kurulacak karlkl ekonomik bamllk ilikileriyle ve sorunlarn diplomatik yollardan zlmesiyle zaten yapmaya alt grlmelidir. Daha net anlalmas gereken Trkiyenin kendi demoratiklemesinin blgesindeki gelimelerden yakndan etkilendiidir. Bu etkinin olumsuz olmamas iin Trkiyenin yapmas gereken blgenin liberal demokratik dmnn ortaya karabilecei olmusuzluklara saplanp kalmak yerine, rnein i savalar ve olas paralanmalar, bu dnmn salkl bir ekide ynetilmesini desteklemek olmaldr.

40

Haziran 2011 - Cilt: 3 - Say: 30