TP SAN PHP LUN

TRAO I KIN THC C BN PHT HC

PL.2553 - DL.2009

62
THNG 04 - K SU (05/2009)

32

GII THIU KINH

V d v con kin Thch Tm Nhn

79

QUAN IM: Pht gio Vit Nam ng gp vo s thng nht t nc trong lch s Trn Vn Hin DINH DNG: u nnh, t khoa hc n i thng BS. Thi Huy Phong TRUYN THNG Chiu sng chnh in Minh Thnh L HI PHT N: i l Pht n ti mt s quc gia chu Nguyn Lc

36

GING LUN

83 86 91
TH

Nhu cu con ngi Thch Thi Ha

39

SNG O

Pht tnh trong Pht s thnh Hnh Chi

31 Minh c Triu Tm nh 65 Hnh Phng NHC m cao nguyn bnh an th Ngn Thng nhc H Lan Phng

43

NGHIN CU PHT HC

Sui ngun Tam bo Php Hin c s

51

PHT HC PH THNG

Thn trung m (tt) Hng H

55

LCH S Tm hiu v L tm Pht Thch ng Thnh

Vua Lng V vi vic n chay ca Tng s Trung Hoa Lam Yn

03

61

NHN VT

Nh C v Tnh Cn, 2 Ni s cha Trm Gian Ng Quc Trng

Pht n Gic

14

66

VN HC

BI GING, ng sau nhng cu th Nguyn Vn Nho

70

TRUYN NGN

c Pht vi cc em Tm Minh

Mi ca hoa sen Lam Kh

17

77

SUY T nim n sinh... qua kinh Ph Diu Thch Nhun Chu 21

Thong suy t Hu Lu

KNH MNG PHT N

Thch ng Thnh

Tm hiu v L tm Pht
tm Pht l mt trong nhng nghi thc ph bin ca l hi Pht n hng nm trong nhiu truyn thng Pht gio khc nhau. Nghi thc ny vn xut hin kh lu ti n , Trung v Trung Hoa, v ngy nay c duy tr trong hu ht cc cng ng Pht gio khp ni nh l mt c ch, mt hnh ng t lng tn knh, hn hoan ca ngi con Pht i vi s xut hin ca ng Gic Ng trn cuc i ny, cch y hn 2600 nm. Ngun gc ca l tm Pht xut pht t s kin n sanh ca Thi t Tt-t-a ti vn Lm-t-ni. Cc bn kinh thuc hai truyn thng Nam v Bc truyn u ghi li rng khi hong hu Ma-da n sanh Thi t, t trn khng trung c hai dng nc ca ch thin, mt m mt mt, ri xung tm cho hong hu v Thi t. s kin ny c ghi li trong kinh i bn (Trng B II), kinh Hy hu v tng hu php (Trung B III), li m u ca bn ch gii truyn Bn Sanh (Nidnakatha)1. Theo b i s (Mahvastu), khi
1. H. Nakamura, Gotama Buddha, Tokyo: Kosei Publishing, 2000, p. 66.
05-2009 S 62 | PHP LUN

 KNH MNG PHT N

Thi t ra i, hai dng nc m v lnh thm du, trong lnh t trn khng trung ri xung tm cho Thi t2. Tc phm Pht s hnh tn ca ngi M Minh cng ghi li nh trn3. Ring kinh Ph diu th ghi li rng lc y t trn h khng c chn con rng phun nc xung tm cho Thi t4. Cn c vo cc tc phm ny, cc ngh nhn Pht gio m t li cnh n sanh ca Thi t vi rng phun nc trong nhiu tc phm iu khc ti Lc Uyn pha Bc n v Amarvat ti Nam n. Mt tc phm thuc trng phi Gandhara c lu gi ti bo tng Peshawar (Pakistan) m t cnh hai cung n ng hu bn Thi t, bn trn c tri Thch v Phm Thin ri nc t cnh hoa sen tm cho Thi t, hai bn Thi t li c bn v ch thin ang cung knh chim ngng. Theo kinh Qu kh hin ti
2. S. Khosla, The Historical Evolution of the Buddha Legend, New Delhi: Intellectual, p. 17. 3. Sd. 4. T3n186, tr. 494a. Theo Thch Ca ph, chi tit v chn con rng ny c ghi li trong i thin quyn kinh, T50n2040, tr. 5b. 4
PHP LUN | S 62 05-2009

nhn qu, khi Thi t ra i c bn v Thin vng dng vi qu ci tri nng Thi t, Thch Hon Nhn mang lng bu cng i Phm Thin ng hu hai bn. Lc c hai v Long vng l Nan- v u-banan- t trn h khng phun hai dng nc m v mt tm thn Thi t5. C l chnh s cung knh ca ch thin i vi s kin n sanh ca Thi t c m t trong bn kinh ny to ngun cm hng v sau trong ma Pht n, ngi Pht t thng tn tr tng n sanh trong mt bn hay thau sch v qu, t trong in th Pht hay mt ni no trang nghim, dng nc sch c p cc loi hoa thm lm l tm Pht nhm tng nh n n c ca c Pht v by t nim tn knh su xa i vi Ngi. Tuy cha th xc nh c thi im c th ca s xut hin l tm Pht ti n , nhng iu chc chn l l nghi ny vn pht xut t n trc khi c lu truyn n cc quc gia Pht gio khc. Kinh i bo tch c ghi li chuyn cng cha Vimaladatt, con gi ca vua
5. T3n189, tr.625a.

KNH MNG PHT N

Ba-t-nc thnh X-v cng vi nm trm B-la-mn ra khi thnh, mang theo nhng l ng y nc d l tm tng ca mt v tri. on ngi va ra khi cng thnh th gp mt s v T-kheo. Cc B-la-mn ny cho rng vic gp on T-kheo nh th l im chng lnh nn bn nhau quay v. Nhng khi y cng cha Vimaladatt bng cung cch t i v tr tu sc so ca mnh gii thch cho cc B-la-mn, khin h khi tm knh tn i vi Pht php. Cu chuyn ny cho thy s tng h no gia l tm Pht trong Pht gio v l tm tng cc v thn trong B-la-mn gio. T xa xa, tn n gio xem sng Hng nh mt v n thn linh thing v rng nc ca con sng ny c kh nng ra sch ti li cho nhng ai c nhn duyn c tm v cu nguyn ngay trong dng sng y. Nhng trong kinh T thuyt (Udna) c Pht khng nh rng khng c nc ca sng no c th ra sch c ti li v lm cho con ngi ta c thanh tnh, d l sng Hng hay sng Gi-da, m chnh s thc hnh php chn chnh mi gip cho con ngi

c tnh ha. Tc phm Nam hi k qui ni php truyn ca ngi Ngha Tnh (635-713), ngi ri Trung Hoa vo nm 671 v sau tu hc ti n trong khong thi gian mi nm, l mt trong nhng s liu qu ghi li chi tit v nhng sinh hot t vin v cc qui ch ca Tng on Pht gio ng thi ti n . Quyn th t ca tc phm ny c thut li cch thc tm ra cc tn tng trong nhng tu vin Pht gio nh sau: Ti cc tu vin nhng nc pha Ty (n v Trung ), vo bui sng din ra l tm cc tn tng, v Th S (Karmadna - v s ph trch) ging kin try, cho ging lng bu quanh sn cha, sp nhng bnh nc thm thnh hng dc theo in Pht, sau t tn tng bng vng hoc bc, ng hay vo bn bng vng hoc ng, , hay g. Trong khi cc thiu n tu nhc cng dng, cc v s em du thm (lm t chin n, trm hng) bi khp tng ri dng nc thm ri tm tn tng. Sau khi tm ra tng xong, cc v s ly vi trng sch lau kh tng ri em an tr li trong in Pht,
05-2009 S 62 | PHP LUN

 KNH MNG PHT N

dng nhiu loi hoa trang hong quanh tng. Nghi thc ny do chng Tng trong cha thc hin theo s hng dn ca v Th S. Ti cc liu phng trong tu vin, mi ngy ch Tng theo cch thc trn m tm ra cn trng nhng tn tng trong phng mnh6 i vi nhng tng ng, d l nh hay ln, u ly tro mn hay bt gch lau cho bng, dng nc sch tm ra cho n khi tng p v trong nh gng. i vi tng ln, i chng trong tu vin cng nhau lau tm tng trong mi na thng hay mi thng; cn vi tng nh, nu c th, th mi v lau tm mi ngy. Lm c nh th th t hoang ph, m li nhiu phc c. Nu ly hai ngn tay thm vo nc va c dng tm tng m nh ln u, th gi l nc ct tng. 7 Ti Trung Hoa, sch Ng th l mt trong nhng t liu u tin ni n l tm Pht vo thi Tam quc. n TK IV, Thch Lc (tr v 319-333) ca nh Hu Triu t chc l tm Pht. Phn tiu s ngi Pht Trng trong Cao tng truyn c ghi
6. T54n2125, tr.226b. 7. Sd. 6
PHP LUN | S 62 05-2009

li rng Thch Lc thng gi con mnh vo cc tu vin nh cc nh s nui dng v dy d. Mi khi n ngy mng tm thng t, ch thn Thch Lc n tu vin d l tm Pht cu phc bu cho con mnh8. Pht t thng k cng ghi rng ngy mng tm thng t nm th su nin hiu i Minh (462), vua Hiu V thit l tm Pht v l cng dng ch Tng ngay trong hong cung9. Nh th, n thi Nam Bc Triu, l tm Pht khng nhng c t chc trong cc tu vin Pht gio m ngay c trong hong cung. Do nh hng ca s khc bit v quan im lch s ca cc tng phi Pht gio ti n v ngy thng n sanh ca c Pht10 v cng do nhng tc ng ca x hi v vn ha Trung Hoa trong nhiu giai on khc nhau, nn ngy l tm Pht ti quc gia ny c t chc vo nhiu thi im trong cc thi i khc nhau. Di thi Nam Bc Triu (386-577), l tm Pht c t chc vo
8. Cao tng truyn, T50n2059, tr.384c. 9. T49n2035, tr. 346a. 10. Nhng quan im d bit ny c ngi Huyn Trang ghi li trong i ng ty vc k, TT51n2087, tr.916b.

KNH MNG PHT N

ngy mng tm thng t. T i nh Lng (502-557) cho n i nh Liu (916-1125), l ny li c din ra vo ngy mng tm thng hai11. Song vo i nh Tng (960-1279) l c t chc vo ngy mng tm thng chp ti min Bc, nhng min Nam th l ngy mng tm thng t. Sch ng kinh mng hoa lc ghi li l tm Pht vo cui i Tng rng vo ngy mng tm thng t c mi mt trong s mi thin vin ln ti Lc Dng u t chc l tm Pht v cng dng ch Tng12. Nghi thc l tm Pht cng l mt phn quan trng trong b Bch Trng thanh quy, c p dng trong cc thin vin k t thi ngi Bch Trng (749-814). Trong cc i nh Minh, Thanh, l tm Pht u c t chc vo ngy mng tm thng t. Trong s nhng bn kinh c nh hng nhiu n cch thc t chc v ngha ca l tm Pht ti Trung Hoa, th kinh Cng c tm Pht l bn kinh c bit n nhiu nht.

Kinh Cng c tm Pht (Dc Pht cng c kinh, T16n698) c ngi Ngha Tnh dch t nguyn bn Phn ng sang Hn ng vo nm 710. y l mt bn kinh ngn v hin thi ch cn lu li trong i tng Trung Hoa. Ni dung ca bn kinh ny rt ging vi kinh Cng c tm tng (Pht thuyt dc tng cng c kinh, T16n697) do ngi Bo T Duy (Manicintana?) n t n dch vo nm 705. Ring bi k ni v l duyn sinh trong kinh li ging vi bi k trong kinh Cng c to thp (Pht thuyt to thp cng c kinh, T16n699) cng do mt nh s n , ngi a-b-ha-la (Divkara) dch vo nm 680. Kinh Cng c tm Pht c m u vi hai cu hi chnh ca B-tt Thanh Tnh Hu: 1. Do u m ch Pht thnh tu sc thn thanh tnh, y tng tt? 2. Nhng chng sanh sinh ra i, gp Pht v pht tm cng dng th c v lng cng c, cn sau khi c Pht nhp dit, chng sanh nn cng dng 11. Tc cao tng truyn, T50n2060, g, to cng c g mau chng tr.616a. c v thng B-? c 12. K. Chen, The Chinese Transformation of Buddhism, Princeton: Princeton Pht dy rng Nh Lai thnh tu sc thn thanh tnh l do tu tp University Press, 1973, tr.265-266.
05-2009 S 62 | PHP LUN

 KNH MNG PHT N

nhng diu php cao thng nh Lc , T V Lng Tm, cc php v u, tr tu Nu i vi cc bc gic ng nh th m dng tm thanh tnh cng dng hng, hoa hoc i trc tn tng cc Ngi m trang hong, nghim sc, dng hng qu, nc thm theo nghi thc m tm tn tng, nh trng thnh chung, xng tn cng c ca Nh Lai, li pht nguyn th thng, hi hng chng c tr tu v thng, th hnh gi s c v lng v bin cng c. Ch Pht vn c ba thn l php thn, th dng thn v ha thn. V th sau khi c Pht nhp dit, nu mun cng dng ba thn ny th nn cng dng xli. Song x-li li c hai loi l thn ct x-li v php tng xli. Trong by chng t Pht, nh ai mun to tng Pht, nu khng kh nng, du to mt pho tng rt nh, mt ngi thp nh tn th x-li nh nh ht ci, hoc li c ngi ch chp mt bi k tng trong kinh ri an tr trong thp th cng ging nh ang dng cng mt vin ngc bu vo thp, ty theo kh nng m ch thnh cung knh cng dng nh th th khng
8
PHP LUN | S 62 05-2009

khc chi nh ang cng dng hin thn ca c Pht. Nhng ai ch tm cng dng nh th s c c mi lm cng c th thng sau: 1. thng bit tm qu; 2. pht khi nim tin thanh tnh; 3. tm ngay thng; 4. c gn gi bn lnh; 5; chng hu v lu; 6. thng gp ch Pht; 7. lun hnh tr chnh php; 8. lm ng vi li ni; 9. tu sanh vo quc ch Pht; 10. nu sanh trong nhn gian th sanh vo dng h tn qu, c ngi khc tn knh, khi tm hoan h; 11. nu sanh trong nhn gian th t nhin bit nim Pht; 12. khng b ma qun gy tn hi; 13. hay h tr chnh php trong thi mt php; 14. c ch Pht trong mi phng gia h; 15. mau thnh tu c nm phn php thn. Sau khi ging dy nh th, c Pht lin ni k trng tuyn li ngha trn. Phn quan trng th hai ca bn kinh l li gii p ca c Pht cho B-tt Thanh Tnh Hu v cch thc tm tng Pht trong i v lai. c Pht dy rng khi tm tn tng nn dng cc loi hng thm nh ngu u chin n, bch n, t n, trm hng, ut kim hng, long

KNH MNG PHT N

no, x hng pha vo nc sch, ng trong bnh sch. Chn mt ni thanh tnh, p thit lp n trng, hoc vung hay trn, kch thc xng hp, trn n t mt b tm, gia b ny tn tr tng Pht. Khi tm tng th dng nc nng thm, trong sch ri t trn xung, sau tip dng nc tinh khit tm li. Nc dng tm ny phi c lc cho tht sch khng lm tn hi n cc vi trng. Nu ly hai ngn tay thm vo nc va c dng tm tng ri nh ln u, th nc ny c gi l nc ct tng. Khng c gim chn ln dng nc tm tng ang chy trn t sch. Sau khi tm tng xong, dng khn mm, mn v sch lau kh tng, xng cc loi hng trm thm quanh tng, ri t tng v v tr c trong in Pht. c Pht cn dy rng, nh vic tm tng nh th, chng sanh trong hin i c nhiu phc bu th thng, s nguyn thnh tu, quyn thuc c an n, mau thnh chnh gic. Sau khi an tr tng v ch c, nn i trc tng dng hng, chp tay thnh knh tng bi k sau: Con nay tm gi ch Nh Lai Cng c trang nghim tnh tr y Nguyn cho chng sanh la nm trc Mau chng Nh Lai tnh php thn Gii, nh, tu nm phn hng bu Ta ngt ngo trong khp mi phng Khi hng ny xin hng lan mi Pht s lm v lng v bin Nguyn kh nn ba ng bt dt Nhit no tr, an tr thanh lng ng pht tm v thng B- Thot bin i ln b i gic.13 Nh th ni dung chnh ca bn kinh trn ni n cng c ca nhng vic xy thp th x-li v to tng Pht, cng nh nghi thc tm Pht. Ngoi bo thn, c Pht cn c hai thn khc l php thn v ng
13. T16n698, tr. 800b-c.
05-2009 S 62 | PHP LUN

 KNH MNG PHT N

ha thn. Do , d Ngi th hin nhp dit ti thnh Cu-thina, nhng s giao cm ca Ngi vi chng sanh trong nhiu i sau vn tip din bi php thn Ngi siu vit c khng gian v thi gian. c Pht xut hin trong i khng phi nh mt v cu tinh c y uy quyn ban n hay ging ha, m Ngi l mt ngi nh bao nhiu ngi khc, mt chng sanh nh bao chng sanh khc. Sau khi thnh o di ci B-, Ngi du ha khp min bc n vi vai tr ca mt v thy tm linh, rt bnh d v cng rt thnh thin. Trong cng v ca mt v o s, mt ng gic ng, Ngi trao truyn nhng kinh nghim sng, tu tp v s th nghim hng v gii thot cho hng

t mnh v nhng ai hu duyn. Trong o Pht, nhn t trng tm khng phi l c Pht m l gio php, y chnh l im khc bit gia Pht gio vi cc truyn thng tn gio khc. Php m c Pht tuyn thuyt l v gi, l phng tin a n s thanh tnh v an lc vin mn trong i sng tm linh, m c Pht v cc bc thnh Tng l nhng minh chng r nt nht. Gio php ca c Pht do vy cng c gi tr tng ng vi x-li ca c Pht. Nh trong bn kinh trn cp, ngi Pht t t lng tn knh v nim n c Pht qua vic xy thp th x li, to tn tng th phng, nhng s tn knh v bo n nh th s mang ngha chn chnh v cao thng hn nu h bit gi gn, hnh tr v truyn b chnh php. Nh trnh by, nghi thc tm tng Pht c m t trong bn kinh trn l mt trong nhng nt sinh hot t vin ti n m ngi Ngha Tnh ghi li trong k s ca mnh. Cch thc thc hnh nh th khng phi ch thun ty l mt nghi

10

PHP LUN | S 62 05-2009

KNH MNG PHT N

thc truyn thng n thun m cn l mt php mn tu tp ca ch Tng Ni v ngi Pht t. Bo thn ca c Pht y ba mi hai tng tt v tm mi v p, tm Ngi thanh tnh v nhim v nhu nhuyn, php thn Ngi th bt sanh bt dit, bt cu bt tnh, cho nn vic tm Pht l mt c hi hnh gi thc tp np sng chnh nim, trau di lng khim cung, hng tm nhit thnh n c Pht, hay ni cch khc, hng n s vin mn ca c hnh v tr tu. Nhng dng cng trn ca mi ngi tham d l s l nhng yu t ti quan trng h t chuyn, iu phc v thng hoa tm thc ca mnh. Trong bin sanh t chp chng, do v minh sai s, nn chng sanh to v s oan nghip, tm thc lun b vn c bi nhng t cht nhim ca phin no, t kin. Do vy, mi khi c tm Pht, tm h c lng ng trong nim tn knh thanh tnh. l c duyn hy hu mi ngi gi ra thn tm, sm hi nhng li lm trong bao i, t y hng i mnh n s tnh ha ba nghip, t b nhng nim vui tm thng, mong manh th tc

tm n nim an lc ch thc ca tm hn. Nhng iu c o y l trong khung cnh ca bui l tht trang nghim, thanh tnh , trong nng lc thnh knh ca i chng trong php hi, hnh gi pht khi B- tm, i bi tm hng v php gii chng sanh vi mt tm hn thanh khit v thnh knh. y chnh l ng lc c mt sc mnh k diu gip hnh gi an tr vo chn tm ca mnh m khi ln i nguyn theo gng cc bc hin nhn. Nh th, t vic tm tn tng Pht, hnh gi li c nhn duyn ln gi ra tm thc ca chnh mnh, hu tr v vi Pht tnh thanh tnh ang hin hu trong mnh. Bn v ngha ca vic tm Pht, ngi Ngha Tnh vit rng: ci gc ca s tn knh, khng g bng tn knh Tam bo, tu tp qun tng, khng g bng qun tng T , nhng chn l th uyn o m phm tm th vng phi nhiu ngoi duyn. Do vy, nghi thc tm ra tn tng tht thit thc v thch hp. Du c Pht nhp dit nhng hnh tng Ngi vn cn, nn phi i vi tng khi tm knh thnh nh
05-2009 S 62 | PHP LUN

11

 KNH MNG PHT N

th Ngi ang hin hu. Hoc c ngi mi ngy dng hng hoa dng cng khi tm thanh tnh, li c ngi sing nng tm ra tng t gi ra nghip chng hn m, dng tm thc hnh nh th th t thn c li ch rt nhiu, kh m thy bit c. Cn nh khuyn ha ngi khc thc hnh theo th bn thn cng c nhiu cng c v li ch14. L mt l nghi c t lu i v l phn thit yu ca l hi Pht n, l tm Pht xut hin rt ph bin trong cc nc Pht gio Nam truyn v Bc truyn. Ring ti Vit Nam l nghi ny thng c t chc vo cc ngy khc nhau, nhng ph bin nht l ngy mng tm thng t, trong dp l Pht n mi nm. i vit s k ton th v i vit s lc u ghi li rng vo ngy mng tm thng t nm Nhm T (1072) vua L Nhn Tng d xem l tm Pht15. Cng theo i vit s k ton

th, c mi thng vo cc ngy rm, mng mt, v c bit ngy mng tm thng t, nh vua thng n cha Din Hu lm l cu phc, thit nghi tm Pht16. Vn bia thp Sng Thin Din Linh cng ni n vic nh vua t chc l cu an v thit nghi tm Pht vo cc ngy mng mt v vo ma xun. Nh th, thy di triu L, c bit l di thi vua L Nhn Tng, ngoi l Pht n, l tm Pht

cng c ph bin trong cc sinh hot ca Pht gio. L Pht n cng nh l tm Pht ngay t thi L khng ch n thun l mt nghi l ca cng ng Pht gio m n tr thnh nhng sinh hot vn ha chung trong dn gian. iu ny c ghi li trong Lnh Nam trch qui nh 14. T54n2125, tr. 226b. 15. i Vit s k ton th, H Ni: Vin sau: Ngy mng tm thng t, Khoa Hc X Hi Vit Nam, (bn in Man nng t nhin m thc t: Vin Vit Hc, Westminster, 2001), sinh ln tri, linh xc gi chn tr. 109. i Vit s lc, TP.HCM: NXBTPHCM, (bn in t: Vin Vit trong cha. Nhn dn ly lm
Hc, Westminster, 2001), tr. 53. 12
PHP LUN | S 62 05-2009

16. i Vit s k ton th, tr. 115.

KNH MNG PHT N

ngy sinh ca Pht. Hng nm c n ngy ny trai gi, gi tr bn phng t tp v cha vui chi, ca ma cc tr n ch mi thnh tc l, gi l hi tm Pht, n nay l vn cn.17 S dung ha gia vn ha Pht gio ni chung v l tm Pht ni ring trong x hi Vit Nam thi xa c L Tc ghi li trong mc Phong Tc, phn ni v phong tc dn gian ca x hi An Nam trong tc phm An nam ch lc nh sau: Mng tm thng t, mi trm hng v bch-nhng, dm nc tm ra tng Pht v dng th bnh giy m cng Pht. Tit oan-Dng (mng nm thng nm), lm ci nh gc gia sng, vua ngi coi ua thuyn. Ngy Trung-Nguyn, lp hi Vu-Lan-Bn, cng t, siu cho ngi cht, tn hao bao nhiu cng khng tic.18 Tc phm ny cho thy mt iu ht sc c o l ngay t thi LTrn, vic dng cc loi hng thm dm nc tm tng Pht, ng nh cch thc c

m t trong kinh Cng c tm Pht nh trn c thc hin ph bin trong dn gian. iu cng cho thy s ph bin ca nghi thc ny trong cc sinh hot vn ha bn x. Tri di theo dng lch s dn tc, ngy l Pht n cng nghi thc tm Pht tr thnh mt nt sinh hot tm linh cao p trong x hi Vit Nam. i vi ngi Pht t, s tn knh, lng nhit thnh i vi c Pht trn nn tng ca chnh kin mi thc s mang li cho h mt nim tin trong sng v s an lc ch thc, lu di. Mi khi dng mt nn hng, mt a hoa, mt phm vt ln c Pht, hay khi ri nhng dng nc tinh khit ln tn tng ca Ngi, chnh l nhn duyn th thng mi ngi quay v vi chnh mnh, hu t sch tn, t trang nghim cho bn thn bng hng c hnh, bng hoa tr tu, v bng nc nhn nhc, t i, ty thun thch ng vi mi nhn duyn, ngay c chng duyn hng 17. L Mnh Tht, Lch s Pht gio n mt np sng hng thng, Vit Nam tp 1, Hu: Nxb Thun Ha, tnh gic. Phi chng chnh 1999, tr. 144. nhng lc , mi ngi ang t 18. An Nam ch lc, Hu: Vin i hc Hu, (bn in t: Vin Vit Hc, tm Pht trong tng st-na ca i mnh? Westminster, 2001), tr. 16.
05-2009 S 62 | PHP LUN

13

 KNH MNG PHT N

Pht n
gic

ng nm khi ma sen n, ngi con Pht khp ni trn hnh tinh ny hn hoan, tng nh v nhng li dy vng ngc ca c Th Tn; tm nim mi ngi lun hng v ngy k nim n sanh ca bc o S. L hng t Pht, chng ta lun c y nim tin v tr tu vin mn ca Ngi v iu mi mi thp sng trong lng chng ta nim thnh knh v bin i vi Ngi. V hng triu tri tim ang mun dng trn nn tm hng Gii-nh-Tu ca mnh ln cng dng mi phng ch Pht, vi tm thnh cu nguyn cho th gii ha bnh chng sanh
14
PHP LUN | S 62 05-2009

an lc, ma thun gi ha, quc gia thnh vng. Ngy nay, i sng vt cht ca nhn loi pht trin, vn minh v hin i hn. Con ngi tin xa hn trong nhiu lnh vc: khoa hc pht trin nh v bo, bng n mnh m cng ngh thng tin iu ny m ra cho th gii loi ngi mt ci nhn mi m hn v con ngi v v tr. Nhng bn cnh nhng thnh qu to ln m con ngi t c th y li phi i mt vi khng t nhng ri ro do thin tai em n, sng chung vi nn nhim mi trng, dch bnh lan trn lin tc, khng hong kinh t, tai nn giao thng, t nn x

KNH MNG PHT N

hi v bit bao vn khc na m tc nhn ca chng mt phn do con ngi gy ra. Con ngi lm g gy ra nhng thm ha kia? Phn ln l do chnh bn thn ca mi con ngi v v tnh hay c trong mc ch tm kim sinh nhai, v s tn ti ca chnh bn thn mnh trong khonh khc ca mt kip sng v cng v nhng tham vng in cung ca con ngi. c Pht l bc i y vng, i tr tu; gio l ca Ngi c th cha tr tt c mi tm bnh, nu chng ta thc hnh theo chn l y. Tam tng gio in kia u c kh nng kh hp cn c v em li li ch an lc cho tt c mun loi, vi nhng chn l ti thng m c Th Tn ni ra c v lng Php mn, nhng khng ngoi bn chn l chc tht vi diu: - Kh (Dukkha), kt qu ca tam kh v bt kh. - Tp (Samudaya), s pht sinh hay nguyn nhn ca kh. - Dit (Nirodha), s chm dt kh. - o (Magga), con ng a n s chm dt kh. Trong kinh Php c s 191

tm tt gio l T Thnh nh sau: Thy kh v kh tp Thy s kh vt qua Thy ng Thnh tm ngnh a n kh no tn. c Pht xut hin ci i ny hn 2553 nm, v Bn chn l chc tht vi diu ny ngy cng soi r s l cuc i. ng nh li Tn gi A-nan ni, c trch qua on vn trong kinh Trung b: Bch Th Tn, con tn mt nghe, con tn mt ghi nh t Th Tn: B-tt khi sanh ra, ny A-nan, Ngi ng vng, thng bng trn hai chn, mt hng pha Bc, bc i by bc, mt lng trng c che ln. Ngi nhn khp c mi phng ln ting nh con ngu vng, tht ra li nh sau: Ta l bc ti thng trn i! Ta l bc ti tn trn i! Ta l bc cao nht trn i! Nay l i sng cui cng, khng cn phi ti sanh i ny na. V rng, bch Th Tn, con th tr s vic ny, bch Th Tn, l mt hy hu, mt v tng hu ca Th Tn. (Kinh Trung b, 123, kinh Hy hu v tng hu php, HT. Thch Minh Chu dch Vit)
05-2009 S 62 | PHP LUN

15

 KNH MNG PHT N

Nh chng ta bit, ni no c au kh hay th gii no c kh au v bt cng th ni y, th gii y chc chn s c mt c Pht ra i. Chnh v l l chn tht v vi diu nh vy nn trong kinh Php hoa tn thn cng c ca c Th Tn nh sau: X-li-pht! Cc c Pht theo thi nghi ni php, th kh hiu. V sao? Ta dng v s phng tin cc mn nhn duyn, li l th d din ni cc php. Php khng phi l suy lng phn bit m c th hiu, ch c cc c Pht mi bit c . V sao? Cc c Pht Th Tn, ch do mt s nhn duyn ln m hin ra ni i. X-li-pht! Sao ni rng cc c Pht Th Tn ch do mt s nhn duyn ln m hin ra i? Cc c Pht Th Tn v mun cho chng sanh khai tri kin Pht c thanh tnh m hin ra ni i; v mun ch tri kin Pht cho chng sanh m hin ra ni i; v mun cho chng sanh t ng tri kin Pht m hin ra ni i; v mun cho chng sanh chng vo o tri kin Pht m hin ra ni i. Bao i ny chng ta khng
16
PHP LUN | S 62 05-2009

ng c l v thng ca vn vt, nn phi nhiu kip trm lun tri ni. Khng thy c l h ngy ca cuc sng, chng ta v tnh b qun ci tri kin vn sn c trong ta v lun tim tng trong tm thc ca mi con ngi chng ta; ch v s bt gic v minh lm chng ta tri ln mi trong bin kh lun hi sinh t. Ngy nay tt c chng ta c nng ta vo Chnh php v tu theo Chnh php nn phn no bt i nhiu iu s hi v ni tm ln ngoi cnh xung quanh, s v thng bin dch ca th gii v tr ny. Gi y hnh phc an lc mm ci vi tt c nhng ai bit lng nghe, suy t v tu tp theo li dy ca c Pht. D cho cuc i hay th gii xung quanh ta c chu s chi phi ca cn lc v thng i chng na th ni tm ca chng ta cng c nim tin tinh tn vng chi bc trn con ng gii thot m c Nh Lai khi cn ti th dy: Chin thng sinh on th Tht bi chu kh au, Sng tch tnh an lc. B sau mi thng bi. (Php C 201)

 KNH MNG PHT N

c Pht vi cc em
Tm minh

Knh tha qu v v cc bn, Con ngi c phn chia theo bin gii quc gia, ri mu da, ri ngn ng, truyn thng, tn gio, ng phi, v.v... nhng khi hc Pht php th Anh Ch Em Huynh trng v on sinh cha bao gi ngh n quc tch ca c Pht c. Hnh nh kinh in ni chung, Pht php ni ring, lm cho Huynh trng v on sinh GPT thy rng nhng ch Pht, Php, Tng, B-tt, ch T, v.v... qu thn quen, nh cha m, anh em, thy c go, v.v... vy; rt nhiu ngi cn c thi quen gi c Pht ca chng ta na!

Tuy nhin nhng danh t Pht php - cho d rt thng thng i vi cc em on sinh v huynh trng tr hi ngoi c khi hi kh hiu; nu dch ra ting Anh th cc em hiu ngay. Ngoi ra c nhng t mi nh 12 nhn duyn, gio l duyn khi, gio l ng un, v.v... th cho d ni ting Vit hay ting Anh cc em cng phi c nghe ging vo ni dung ri mi hiu c. Cc em ngnh Thiu hc Pht rt nhanh - tt c cc bc hc t Hng thin n Chnh thin nhng khng lin h n thc t khi c mt ch khc vi danh t m cc em c hc. V d c em thc mc rng ti sao o Pht ch dy ngi ta lm Pht m khng dy lm ngi! V cc em rt hiu ngha Vu Lan nhng khng ngh ra c l gio dc v lng hiu tho; c khi cc em hc thuc ngha Bt chnh o nhng khng nm bt ngay
05-2009 S 62 | PHP LUN

17

 KNH MNG PHT N

c khi ngi ta ni n Chnh nim, Chnh kin bng nhng danh t nhn gian, v.v... cng l mt vn quan trng m ngi huynh trng trong khi truyn t Pht php cho cc em phi i din vi nhng thc mc c khi rt ngy th nhng tht kh tr li. Xin mi qu v v cc bn theo di cuc hi thoi b ti sau y ca cc huynh trng quen thuc A, B, C. A: Hm nay ti ni chuyn ca chng mnh l g h cc bn? B: Nhn ma Pht n, chng ta cng nhau n li nhng thc mc ca cc em ngnh Thiu v c Pht Thch-ca Mu-ni i nha! C: Phi , cc em thc mc nhiu khi rt hay , cc bn c nhn thy nh vy khng? A: Chng ta hy ln lt a ra nhng cu hi ca cc em v cu tr li ca chng ta i nha! Mnh xin nu ra trc. Cc em hi mnh: ti sao c Pht ch dy lm Pht m khng dy lm ngi nh sch v th gian dy cch hc lm ngi vy! Mnh tr li: nhng bi hc Pht php v T bi, T nhip php, Ng
18
PHP LUN | S 62 05-2009

minh php, hay kinh Thin Sinh, kinh Hin Nhn, v.v... l gin tip dy lm ngi ch g na! B: Cc em hi mnh ti sao chng trnh hc Pht php khng k chuyn thi u th, thi nin thiu ca c Pht m ch k chuyn tin thn, mnh tr li: cng c nhng cc em khng c c thi; v d trong tc phm nh o vng, k li cuc i c Pht t ngy n sanh n ngy nhp dit; trong c k thi thiu nin Ngi l mt ng cung Thi t, mt thiu nin anh tun, vn v song ton, chin thng tt c cc cuc so ti, thi ua trn ton quc, v.v... Ngi khng ch chinh phc cc bn ng hc m cn lm cho cc v thy ca Ngi cng phi bi phc v ti nng v c ca Ngi; cc v thy u ni rng: kin thc ca h th c hn m tr tu ca Ngi th v cng. C: Mnh xin b sung thm: Ngy xa cn b, Thi t Ttt-a ni ting gii ton nht, m c n nhng con s khng ai c th hnh dung ni! Trong kinh Ph diu (Lalitavistara) k li rng, trong mt cuc thi m s lng m Thi t thng gii, Ngi lm cho

KNH MNG PHT N

v gim kho phi qu xung bi phc! A: C em hi mnh: Nhn qu, T diu , Bt chnh o l dy lm Pht cn giai on no th Pht dy v o c lm ngi? Mnh tr li: ti v cc em khng nghin cu ch tht ra gio dc Pht gio, trc khi i vo Pht tha (tha=h thng gio dc), c 5 h thng gio dc t di ln trn l: 1. Nhn tha, 2. Thin tha, 3. Thanh Vn Tha, 4. Duyn Gic Tha, 5. B-tt tha. B: Cc em hi mnh: ni l nhn qu th ti sao li c th ha gii c? Gii sao gii hn nh vy Pht gio c phi l m tn d oan khng? Mnh tr li: v y bo theo chnh bo m chuyn cho nn nu bn thn mnh chuyn ha (li ni, hnh ng, ngh khi ln, v.v...) th c th ha gii - ngha l hon cnh s thay i theo, c ch sao khng. C: ng vy, mnh cng gp cu hi nh vy, mnh bn k cu chuyn ch tiu kia c thy tr tr cho v thm nh v thy ch mng yu, khng sng c qua khi 1 thng na; ch tiu khng bit g c, c vui v i v lng.

Khi i ngang qua con sng gia ng v nh thy c mt t kin trn cy bn b sng b ri xung nc, ch b mt cnh cy di vt t kin tp ln b, ri tip tc i. V nh c 10 ngy th cha m bo ch tr li cha. Khi tr li gp thy tr tr th thy khng thy du hiu cht yu hin ra na; thy hi k lng nhng cng vic ch lm trong 10 ngy qua, t khi ri cha, ch knh cn thut li khng st chi tit no; thy mi ging cho ch nghe: vic ch cu t kin l mt phc bo ln, gip ha gii c tng cht yu ca ch, ch s c th mng lu di. Thy ni: Tng bt cp s, s bt cp c ngha l tng khng bng s (mng) v s khng qua c c (ngha l nu mnh lm c mt cng c g ln th s mng mnh s c chuyn ha tt hn). A: C mt em cn ni: em c c thy mt cu Pht gio phi tn gio, phi trit hc, nhng rt cn thit cho cuc sng con ngi. Ti sao vy? Mnh tr li: Pht gio khng phi mt tn gio v khng c gio ch, khng ch trng ch th phng v tin gio ch, khng cn thc
05-2009 S 62 | PHP LUN

19

 KNH MNG PHT N

mc g c! c Pht th li dy Tin ta m khng hiu ta l ph bng ta v Ngi ni Ngi khng phi thn linh hay thng , Ngi ch l mt con ngi, mt ngi tnh thc m thi (gic ng). B: ng th, v vy Pht gio l gio dc, mt nn gio dc ca x hi a nguyn v tnh cht gio dc ca Pht gio vt qua gii hn ca quc v ca tn gio; c Pht Thch Ca dy rng: d ch Pht c ra i hay khng, Pht php vn c t mun i. C: Cho nn khng cn phi l Pht t, ai p dng Pht php th s c an lc, cho d ngi y trong bt c tn gio no, thuc bt c quc no. A: Phi! Phi! Mnh tr li nh vy v thm rng: Pht php em li an lc cho bt c ai p dng v Pht php dy ta nhng qui lut ca 3 mi quan h quan trng ca i ngi, l: 1. quan h gia ngi vi ngi 2. quan h gia ngi vi thin nhin (mi trng sng) 3. quan h gia ngi vi qu thn. B: ng vy, nu lm tt 3 mi quan h ny th ng l th gii chng ta sng s phong ha v thun, quc thi dn an, th
20
PHP LUN | S 62 05-2009

gii ha bnh, chng sanh an lc (ma thun gi ha, nc thnh dn an, th gii ha bnh, mi ngi an lc). C: Cn bn A tr li nh th no vi cu ni Pht gio khng phi l trit hc? A: Mnh ni: Trit hc ni chung gm nhng hc thuyt, nhng t tng, nhng ngh hay nhng h thng t tng, v.v... tm cch nh ngha, gii thch nhng s vic, hin tng tm l hay vt l, gp phn vo kho tng tr tu ca con ngi. Trit hc thin v l thuyt cn o Pht ch trng thc hnh. Pht gio l n thy v sau khi thy, hiu ri th phi thc hnh. B: Bui hi lun ca chng ta hm nay tht ch li v chng ta tp hp c nhng cu hi ca cc em khi mun tm hiu thm v c Pht cng nh v o Pht t ho mnh l ngi con Pht. C: Mnh cm n cc bn rt nhiu; cc cu tr li ca cc bn vi cc em soi sng cho mnh nhiu iu. Chng ta c th chm dt bui hi thoi ny c ri nha! Xin tm bit! A v B: Tm bit! Tm bit!

 KNH MNG PHT N

NIM N SINH CA C PHT QUA KINH PH DIU (Lalitavistara)

Thch Nhun Chu Dch t Literary History of Sanskrit Buddhism ca J. K. Nariman

inh Ph diu l mt b kinh c ni dung s, m t cuc i c Pht vi nhng thn thng bin ha, l mt trong nhng b kinh quan trng nht ca kinh in i tha, thuc h Phng ng.1 Tuy nhin, m u kinh ny m t cuc i c Pht vi nhiu im tng ng vi quan im ca Nht thit hu b (Sarvastivada); phi ny thuc phi Tiu tha. Kinh Ph diu do S. Lefmann xut bn, ng l ngi u tin a ra bn dch chng u kinh ny ti Berlin nm 1875. Hc gi v i ngi Bengali Bajendralal Mitra chun b mt bn dch ting Anh cho b su tp Bibliotheca Indica gm ba quyn c ra i. (Calcutta, 1881 n 1886). ng ta cng a ra mt bn cha hon chnh. Mt bn dch bng ting Php ca Foucaux xut hin Paris trong Annals du Musee Guimet, vol. VI, XIX, (Paris, 1887-1892).
1. Phng qung (), Phng ng (; s: vaipulya) hoc Qung i kinh (), gi theo m l T-pht-lc (); Phng ng kinh (); S: vaipulya-stra; Ch mt th loi kinh i tha vi cc ni dung nht nh. Cc kinh sau y thuc v kinh Phng ng: Bt-nh ba-la-mt-a, Hoa nghim, Bo tch. Ngoi ra Phng ng kinh ca Trung Quc cn k thm kinh i bt-nitbn, i tp (s: mahsa-nipta-stra) v Diu php lin hoa.
05-2009 S 62 | PHP LUN

21

 KNH MNG PHT N

Bn dch ting Hoa ca kinh ny m t cuc i c Pht tng ng vi s m t ca Nht thit hu b.2 Tc phm Romantic Legend ca Beal l mt bn dch rt ngn t bn ting Hn kinh Abhinish-Kramana Sutra, bn Sanskrit ca kinh ny khng cn, nhng n c dch sang ting Hn rt sm t nm 587 stl. Bn kinh ny li m t lch s c Pht tng ng vi quan im ca Php mt b/m-v-c (Dharmaguptas).
2. Beal (Intr.), the Romantic Legend of Sakya Buddha from the Chinese Sanskrit, London, .1875. Also Foucauxs French translation of Lalitavistara introduction, vol. II.,) (tc gi ch thch) 22
PHP LUN | S 62 05-2009

Tuy nhin, t tng i tha th hin ngay tiu Lalitavistara (tng thut v thn thng diu dng ca c Pht) ca bn kinh ny. Nh vy cuc i ca c Pht trn trn gian c m t nh l iu vi diu ca mt con ngi siu xut th gian.3 Trong chng m u, c Pht xut hin nh l mt thin thn ti thng, d c m u bng hnh thc c in nh trong kinh tng Pli vi dng ch Nh vy ti nghe, mt thi Pht ti thnh X-v, trong tinh x K Hon, vn ng Cp C c.
3. Lalita: (nt.) grace; charm.

KNH MNG PHT N

Hnh tng qu Nhng lc , trong tng Pli, c Pht c gii thiu vi li m u rp khun tng t vi cch din t v c mt s t chung quanh, hay t nht c y i chng 500 t-khu v tc th php hi ging kinh chnh thc bt u. Trong kinh Ph diu, cng nh trong kinh Phng ng l mt quang cnh long trng, bao ph bi ho quang thing ling. Ngi c bao quanh bi i chng gm 12.000 v t-khu v hn 32.000 B-tt, tt c u l nht sanh s h B-tt, tt c u xut sinh vi s vin mn ca mt B-tt, tt c u c c tr hu ca mt B-tt, tt c u c c cc th thn thng vi diu... Trong thin nh lc na m, t nhc k c Pht phng ra lung ho quang xuyn sut cc ci tri v chn ng c ch thin. Lt sau, lp tc pht ra khc ht tn thn c Pht ti thng v ngay sau , Ivara (Thin ch) xut hin cng ch thin n trc c Pht, qu di chn Pht v cu thnh Ngi ging ni kinh Phng qung th thng c tn

l Ph Diu cu v hnh phc cho th gian. im ni bt ca kinh ny l nhng li tn thn ti tn ca thin ch v ch thin v thn thng vi diu ca c Pht; ch Pht qu kh cng tn dng iu ny, c Thch Tn tn ng bng s im lng. Sau nhng gii thiu chi tit ny, kinh bt u m t cuc i c Pht, y l ni dung chnh v xuyn sut ca tc phm ny. Kinh ny m t cuc i ca Ngi tng ng vi ni dung phn II ca kinh Nidanakath, thuc Bn sanh truyn. nim n sinh ca c Pht B-tt an tr trn cung tri u-sut4 trong mt cung in nguy nga trng l. B-tt c dng tng hn c trm danh hiu cao qu, v hng chc thin cung Ngi c ng. Di m thanh ca dn nhc tri gm 8 vn bn ngn chic trng cu thnh Ngi th hin th gian khi u nguyn cu chng sinh. Sau thi gian di tm hiu trong s ng nhng gia nh u t, ngho hn, vng tc u c
4. Gratified (Tushita)
05-2009 S 62 | PHP LUN

23

 KNH MNG PHT N

xem xt cn thn, v sau cng B-tt quyt nh th sanh vo gia nh vua Tnh Phn, trong bo thai hong hu Maya. Hong hu l ngi c phm tnh thn mu ca mt c Pht. Sc p hon ho ca b c m t n tng chi tit, l c hnh v trinh khit. Bn cnh , trong tt c cc ph n n , b l ngi duy nht c chn c Pht tng lai nhp thai, v trong b c s ho hp sc mnh ca c vn con voi. nim ny c pht trin vi s h tr ca ch thin sau khi B-tt quyt nh nhp vo thai m bng hnh tng ca mt con voi. Ch thin chun b khng nhng mt tr x nh thin ng cho hong hu Maya c ng trong thi gian mang thai, m cn kin trc mt cung in bng ngc qu ngay trong bng ca b B-tt c th khng b vy bn trong sut 10 thng tr thai. Trong bo in, B-tt ngi mt cch nhu nhuyn du dng. Nhng thn Ngi pht ra nh sng huy hong rc r, v chnh lung nh sng lan rng ra hng dm t bo thai ca m
24
PHP LUN | S 62 05-2009

Thi t Siddhartha n sanh. Gandhara, tk.ii-iii

ngi. Mt cn au n vi hong hu Maya v c iu phc ngay sau khi b a tay ln u. V bt k khi no b nhn pha bn phi ca mnh, b u thy B-tt trong bo thai mnh nh l mt ngi trng thy khun mt chnh mnh trong gng. Th ri B-tt trong thai m lm cho ch thin vui thch bng nhng bi ging php v Phm thin u tun theo mi gi ca Ngi5. nim v vic sinh h ca B-tt cng nh vy. N c din ra cng vi nhng iu thn diu v nhng im lnh. Trong vn Lm-t-ni, B-tt h sanh theo cch nh chng ta bit qua v s mu dng kin trc,
5. Phn ny c trong chng 2 n chng 6. Phn u ca chng 6 c Windisch dch trong tc phm Buddhas Geburi, p. 162 ff (tc gi ch thch).

KNH MNG PHT N

khng ging nh mt con ngi bnh thng m mt ng Ti Thng (Exalted Being), mt Mahapurusha, The Great Spirit. Hoa sen di mi bc chn ca hong t s sanh bo cho mi ngi bit s cao qu ca Ngi khi bc i by bc v pha su hng chnh.6 Ti bt tn y cu chuyn b ct ngang bi cuc i thoi gia A-nan v c Pht, trong c cp n nhng ngi khng tin s nhim mu khi B-tt n sanh (chng vii, p. 87 9). Nim tin vo c Pht, c dy l mt thnh phn ct yu ca tn ngng: i vi tt c nhng ai tin vo Nh Lai, Nh Lai u em iu tt lnh n cho h. Nh nhng ngi bn, h n vi Nh Lai tm s tr n. V c nhiu ngi bn m Nh Lai lm nh vy. V i vi nhng ngi bn y Nh Lai ch ni s tht, khng h vng... tin, A-nan nn gng ht sc ca ng, y l iu Nh Lai ph thc cho ng.
6. ng, Ty, Nam, Bc, phng trn, phng di.

Ti sao cuc i thoi ny xut hin ngay y chc hn l khng do ngu nhin, nhng n da trn thc t chnh l c lin quan vi truyn k v nim n sanh ca c Pht m kinh Ph diu tch ra, rt ng ch t nhng trng phi Pht gio khc trong tnh qu nh i vi tnh cht huyn diu m khng qu lu trong chiu hng tng lai ca cu chuyn. Thc vy, y thng c s hi ha rt cao i vi nhng m t c xa nht trong tng Pli, c ngha l, trong Mahavagga ca Lut tng (Vinayapiaka), d c l n c ghi ch mt cch tnh c rng cc k tng trong kinh Ph diu xut hin lu i hn phn k c trong tng Pli (i chiu kinh Ph diu trong truyn thng Pli do Oldenberg thc hin trong OC, V, 1882, vol. 2, p. 117 to 122 v Windisch trong tc phm Mara and Buddha and Buddhas Birth cng nh do Kern trong SBE, vol. 21, p. xi ff.) Tng Pli v Sanskrit khi tr li li mt ngun gc xa c hn Hai bn vn hai tng trong
05-2009 S 62 | PHP LUN

25

 KNH MNG PHT N

mi trng hp u khng ty thuc ln nhau; nhng c hai u tr li li chung mt truyn thng c xa hn. M thm ch y kinh Ph diu c nhiu iu khng c trong bn c xa. Hai tnh tit c bit l khng ng . Mt tnh tit trong nhng ch ny (chng 8) li k rt t m khi B-tt cn nh, Ngi c nui dng bi ngi m k, k v cc ngi n v cc hnh tng ch thin sng bi, t Ngi ln trn b nh l ngay di chn Ngi nh th no. Chng khc (chng 10) k li ln u tin c Pht n trng hc. c Pht n trng hc Vi mt on ty tng gm 10 ngn cu b vi nhng ph by rt thin ho, vi s tham d ca ch thin8000 thin n cng lc ri hoa trc Ngiv B-tt thiu nin cho mng l c nhn vo trng hc. Thy hiu trng khng chu ng ni nim vinh quang ca mt thin thn ho sanh v ng ta lin bt tnh ng ln xung t. Mt thin thn ng ta dy v hi tnh cho ng vi s gii thch rng cc v B-tt u l nhng
26
PHP LUN | S 62 05-2009

bc Ti thng v khng cn phi hc na, nhng cc Ngi n trng ch v tu thun tin trnh th gian. Ri B-tt lm sng st ng hiu trng vi cu hi v 64 mu t7 m ng ta s dy cho Ngi. V Ngi k tt c ln lt 64 mu t, trong gm c nhng nt ca ting Hn v ca Hunsnhng mu t thm ch thy gio cng khng bit c tn gi. Sau cng, vi mt vn cu b, Ngi bt u bui hc vi nhng mu t. Cng vi mi mu t, Ngi u ni ra mi cu chm ngn thng tu. Theo Gurupuja Kaumudi (p. 116 f.) ca E. Kuhn, hai truyn thuyt v thi thiu nin ca c Pht ny c l ph hp vi kinh Ngy to (Gospels Apocrypha), k chuyn tng t v thi thiu nin ca cha Jesus. Chng 12 v 13 cn c nhng tnh tit khng c trong tiu s c Pht. (Winternitz, WZKM 1912, p. 237 f.)
7. Pini, nh ng m hc u tin ca n c cp n bng h thng mu t gm 82 mu m v 64 mu m ny vo thi i ca ng, v trc c dng trong Ph-. H thng mu t Sanskrit hin nay gm 13 mu m, 33 ph m v 2 m b sung. Tng cng 48 mu m.

KNH MNG PHT N

Thi t Siddhartha lc cn nh, ang tm. Gandhara, tk.II, ang c lu gi ti vin bo tng Berlin

gio php cho ton th chng sinh th gian theo li thnh cu V mt khc, trong tin trnh ca Phm thin (Brahma). xa hn ca chuyn k trong kinh Ph diu (chng 14-26), lch Nhng thnh t ca kinh hng khng ch cht t t truyn Ph diu thuyt m chng ta bit t cc ngun khc; s kin chnh trong Phn nhiu nhng on thi k cuc i c Pht l bn s tip ny l cc bi tn ca c in dim xc, m qua , B-tt hc c l vn c cng ngun gc c xa v sinh, lo, bnh, t; s vt nh k tng trong Kinh Tp (Sutthot ra khi hong cung, cuc tanipata) thuc tng Pli nh gp g vi vua Tn-b-sa-la.8 ni trn. Nhng v d nh Nhng nm thng hc hi ca truyn thuyt v n sanh v tnh sa-mn C-m (Gautama) v tit v o s A-t- (Asita) vic tu tp kh hnh v ch; cuc trong chng VII, lch s vua chin u vi ma vng; v s Tn-b-sa-la (Bimbisra) trong gic ng cui cng v ging dy chng XVI, cuc i thoi vi ma vng trong chng XVIII. 8. Bimbisra: Bnh Sa vng.
05-2009 S 62 | PHP LUN

Cng hnh ca c Pht

27

 KNH MNG PHT N

Dch sang ting Hn v Ty Tng Chng ta khng bit c bn c bin son sau cng ca kinh Ph diu ra i l khi no. Trc , mt khng nh sai lm cho rng tc phm ny c dch sang ting Trung Quc vo u th k th I TL. V vn thc t l chng ta khng bit g c v tiu s ca c Pht c tn l Phuyau-king c n hnh vo khong nm 300 stl., iu c vin dn l bn dch th hai ca Kinh Ph diu, thc ra l bn dch kinh vn m chng ta ang s dng (Winternitz, WZKM 1912, p. 241 f.). Mt bn dch chnh xc t ting Sanskrit l thuc tng kinh ting Ty Tng, n th k th 5 mi c ra i. Bn ny c bin tp v do Foucaux dch sang ting Php. iu chc chn c th xy ra l c mt bn dch t nhiu khc vi bn kinh Ph diu chng ta ang c bit l ni ting vi chng 850-900 bc tranh c cc ngh s trang tr ngi cha tr danh Boro-Budur Java. V nhng bn kinh trng l ny trnh by cc quang cnh trong truyn thuyt

Chng thuc v thi ca tn gio th k th nht sau thi c Pht. Nhng cng c vi on vn kinh, ging nh bi ging thnh Ba-la-ni (Benares)9 trong chng th XXVI, c th gi l mc c xa nht trong truyn thng o Pht. Mt khc, nhng thnh phn ni dung mi li c tm thy khng nhng trong vn xui m cn c trong phn k (gatha), trong nhiu on c bin son bng th th mang tnh ngh thut rt cao. l Vasantatilaka v Shardulavikridita vn thng l kh hay (xem ch dn v vn lut trong n bn Lefmanns VII, p. 227 f, v Dn nhp, p. 19 ff).
9. Vraas; . 28
PHP LUN | S 62 05-2009

KNH MNG PHT N

v c Pht theo phong cch nh th cc ngh s ang sng to vi bn kinh Ph diu trn tay. V Pleyte n gin tm tt li ton b ni dung kinh Ph diu nh l mt gii thch ca cc bn iu khc (The Buddha legend in the sculpture in the temple of BoroBudur, Amsterdam, 1901. Xem thm La Museon 1903, p. 124 ff, ca Speyer). Lin h vi m thut Pht gio Nhng cc ngh s trang hong cho cc tng i o Pht mang phong cch Hy Lp (Greco-Buddhistic) min Bc n vi nhng hot cnh v cuc i c Pht cng quen thuc vi truyn thuyt c Pht c k trong kinh Ph diu. H sng to cc tng chc chn l khng theo kinh vn, m ph hp vi li truyn ming sinh ng. Tuy nhin, s hi ho gia iu khc v kinh vn ting Sanskrit khng him thy nh mt c im m chng ta phi gi nh l truyn thng vn hc lc b nh hng bi m thut. M thut v vn chng thng c nh hng h tng.

(Nhng thm quyn c th c tham kho y l Lart Greco-bouddhique du Gandhara, part I, 324 f. 666 ff ; Grunwendel Buddhist art in India, p. 94, 04; f-t 134; Senart OC XIV, 1905, p21 ff ; v Bloch ZDMG 62, p. 370 ff.) Khng c hnh tng trong Pht gio nguyn thy Trong m thut Pht gio c i vo thi i A-dc (Aoka) ngh thut chm ni ca Bharhut, Sanchi, v.v... khng chm

c Pht c thn Kim Cang h v. Gandhara, tk.II

05-2009 S 62 | PHP LUN

29

 KNH MNG PHT N

khc hnh tng c Pht, m ch c biu tng (c ngha l bnh xe php lun) cho nhn cch ca ngi sng lp tn gio. Hnh tng c Pht ch xut hin trong ngh thut Gandhara. C th no khng c mi lin h vi iu ny trong nhng th k khi c Pht tr thnh mt i tng sng bi (bhakti) v vic tn th c Pht to thnh im trung tm ca tn ngng? Th nn c s chng thc hin thi v k nguyn ca ngh thut Gandhara, t thu bnh sinh (floruit) vn suy tn vo th k th II stl., cng l thi k ca kinh in i tha cp n truyn thuyt c Pht. Trn nn tng phong cch xut pht t trng hp u tin ca nn ngh thut Greco-Roman ch c th l thi k t th k u cho n th k th IV. (Grunwendel Buddhist Art, in India, p. 31). Theo Foucher trong tc phm Lart Greco-bouddhique du Gandhara, part 1. p. 40 ff., thi k hng thnh ca ngh thut Gandhara trng hp vi hu bn th k th hai stl.

nh gi chung v kinh Ph diu Do vy, c th ni rng kinh Ph diu hm cha ni dung m t cuc i c Pht c ghi chp tri qua vi th k ca hai giai on Pht gio b phi v Pht gio pht trin. Mt ngun rt quan trng v o Pht c xa chnh l y, ni c s trng hp vi kinh vn Pli v cc kinh khc bng ting Sanskrit nh i s (Mahvastu). Nhng t quan im lch s vn hc, kinh Ph diu l mt trong nhng tc phm quan trng nht trong vn hc Pht gio. Qu thc nh vy, khng nhng cuc i c Pht l thin anh hng ca, m cn tiu biu nh vin ngc qu duy nht. Chnh t nhng bi tn ca v nhng tnh tit c bo tr trong tng chi tit c xa nht ca kinh Ph diu, khng ni c l chnh t kinh Ph diu, m i thi ho Pht gio l ngi M Minh (Avaghosa) sng to nn thin s thi trng l l Pht s hnh tn (Buddha-caritakvya), ca ngi cng hnh c Pht.

30

PHP LUN | S 62 05-2009

TH

minh c Triu Tm nh

n Lumbini
Vin cnh lc thm - m khai duyn By bc, nhn gian tr phc in Ngng vng, phm thin che lng trng Tn thnh, long cha cng ma tin C cy bt ngt hng tinh khit My nc lung linh sc diu huyn M cht cn khn, thng hu hn Nm vng nht nguyt, t v bin Hoa m mt hnh thm ba ci Php thp bi tm sng su min Mnh hu, My chi u Sut V u mun thu n khng vin.

05-2009 S 62 | PHP LUN

31

 GII THIU KINH

V d v con kin
Thch Tm nhn

Dn nhp: Khi thn th tiu ty ch cn da bc xng, nhng kh th cht ngi u tri qua, nhng tm vn khng t c tri kin g, lc y Siddhattha bng tnh, con ng kh hnh l con ng sai lm, ri ng nh li: Trong khi ph thn Ta, thuc ging Sakka (Thch-ca) ang cy v Ta ang ngi di bng mt cy dim-ph- (jambu), Ta ly dc, ly php bt thin, chng v tr thin th nht, mt trng thi h lc do ly dc sanh, c tm, c t. Khi an tr nh vy, Ta ngh: o l ny c th a n gic ng chng? V tip theo nim y, thc ny khi ln ni Ta: y l o l a n gic ng.
32
PHP LUN | S 62 05-2009

T , php hnh thin tu m c Thch Tn qun chiu chng ng, c truyn dy cho cc hng t ti gia, xut gia, cho c ch thin, Phm thin vi nhiu hnh thc, qua nhiu phng php. Kinh V d v con kin cng l gio l ni bt sc thi thin qun dy cc T-kheo tu tp on tn lu hoc. Xin gii thiu kinh V d v con kin (Pht thuyt ngh d kinh Piplikopamna-stra) 1 quyn, do ngi Th H (Danapla, ?-1017), ngi nc -innng (Udyna, gii i cao pha Nam dy ni Hindu kush ngy nay) Bc n , dch thi Bc Tng (A.D. 960-1127), tng i Chnh 1, s hiu 95, trang 918. Tot yu ni dung kinh: By gi, Th Tn phng lung ho quang ln, chiu sng

GII THIU KINH

rc r, ri bo cc B-s: Cc thy nn bit, vo mt thi c mt by kin, ban m th bc khi, ban ngy th la chy. C mt B-la-mn thy s vic nh vy mi ni rng: Nu ai cm dao bn th chc chn c th ph tan by kin ny. Va ni xong li thy mt con ra ln, v B-la-mn ni: Nu ai cm dao bn th c th ph c n. Sau li thy con sa, con a, nhiu cn trng A-ty-t-na, mt con rn ln, mt cn trng Noa-bt-tha, mt cn trng Tnca-ph-tra, v B-la-mn cng ni nh trc. Li thy con rng ln, v B-la-mn ni: Nhng iu ta thy th no duy ch c Th Tn mi bit c? ng ta i n ch mt v B-s, trnh by li mi chuyn v ni: Nh thy hi Pht, gip ti g mi nghi ng trong tm. c Pht dy g ti s ghi nh trong lng. V ti cha thy Sa-mn, B-lamn, tri, ngi th gian em ngha ny tha hi c Pht, nn khng th khai m c s nghi ng trong lng. Khi y, v B-s nhn li i n ch Ta, nh l ri ng qua mt bn trnh by li s vic v tha hi:

Nh B-la-mn thy by kin, v sao na m phun khi, ban ngy la chy, vic y nh th no? Li thy con ra ln, con sa, con a, cn trng Aty-t-na, con rn ln, trng Noa-bt-tha, trng Tn-ca-ph-tra, con rng ln. Nhng hin tng v y thy l sao? Cn B-la-mn kia l ngi th no? Sao gi l dao bn ph tan? Mong Th Tn gii thch cho. Ny cc B-s! Lc Ta ni vi v B-s kia rng: By kin chnh l thn ng un ca tt c chng sanh. Na m phun khi tc l chng sanh khi cc suy ngh. Ban ngy la chy tc l chng sanh ty theo suy ngh m khi ln thn nghip, ng nghip. Con ra ln l nm php nhim. Con sa l s phn n. Con a l s tham lam, ghen ght. Cn trng A-ty-t-na l php ng dc. Con rn l v minh. Cn trng Noa--bt-tha l s nghi hoc. Cn trng Tn-ca-ph-tra l s ng mn. Con rng l cc v A-la-hn. V B-la-mn l Nh Lai ng cng Chnh ng chnh gic. S sc bn ca con dao l ngi c tr. Con dao l tr tu. Ph tan l pht khi thng hnh tinh tn.
05-2009 S 62 | PHP LUN

33

 GII THIU KINH

Ny cc B-s! ca cc thy th no? Nhng hin tng m v y thy, ni mt cch tm tt, l tt c thn ng un ca chng sanh u do tinh cha huyt m bt tnh m ngng kt sinh ra, t i hp thnh, sc tng h gi, th c h lit, cha nhm s kh no, rt cuc cng b tn hoi. Nhng cc chng sanh khng h hay bit, ngy m khi ln suy ngh, to ra nghip thn, ng bt thin, b nm th phin no che lp, m trc ni ng dc, tng trng s v minh, sanh tm ng mn; i vi cc Thnh php nghi hoc khng quyt nh, sn hn, tham lam, ghen ght pht khi trong tng nim, khng mong cu gii thot. Do vy m Nh Lai ng cng Chnh ng chnh gic mun tt c nhng ngi tr lp hnh tinh tn, tu tp tr tu, on tr phin no, chng c Thnh qu. Ny cc B-s! Khi chm dt c cc hu lu s chng qu A-la-hn nn ni ging nh rng. Ny cc B-s! Ch Pht Th Tn qu kh v v lai, vi lng bi mn thng yu chng sanh, mun tt c on tr phin no, chng Thnh qu v v hng
34
PHP LUN | S 62 05-2009

Thanh vn m rng ni ngha ny. Nay Ta cng ging nh ch Pht, em nhn duyn ny ging thuyt cho cc thy nghe. Cc thy hy ni tch tnh nh ng hoang, nh trng, gia ni, di gc cy, trong hang, am tht m lng lng t duy quan st ngha ny, ng phng tng, sanh tm thi chuyn. Cng nn khai th, gio o, truyn dy rng ri cho ngi khc tu tp c li ch ln. Cc v B-s nghe Pht ging dy u tn th phng hnh. Li kt: Bn kinh ny c xp trong A-hm b tng ng Pli: kinh G mi (Vammka sutta The ant-hill) 23, Trung b kinh (Majjhimanikya) (Nam truyn i tng kinh 9 [Hn dch], Trung b kinh 1, tr. 202). C hai bn kinh u c ni dung gn ging nhau. Trong kinh G mi k rng: Mt m n, mt v tri xut hin n hi tn gi Cu-ma-la Ca-dip (Kumara Kassapa [Cadip ng t]): C g mi ban m phun khi, ngy chiu sng; mt Bla-mn bo k tr hy cm gm

GII THIU KINH

o ln. K tr o ln thy: then ca, con nhi, ci cha hai, mt ci lc, mt con ra, con dao phay, ming tht. Cui cng gp mt con rn h, B-la-mn bo k tr hy yn con rn v nh l n. V tri bo T-kheo n nh Pht gii thch n ng trn, v ch c Pht mi gii c. c Pht gii thch: G mi l thn t i, m phun khi l suy ngh, ngy chiu sng l ban ngy thc hin nhng g ban m suy ngh. B-la-mn l c Nh Lai, bc Chnh ng gic. K tr l T-kheo bc hu hc. Cy gm l tr tu bc Thnh. o l tr tu tinh tn. Then ca l v minh; em then ca ln l t b v minh. Con nhi l phn n him hn; ci cha hai l nghi hoc; lc l nm phin no tri buc che lp. Con ra l nm th un; dao phay l ng dc; ming tht l h tham. o ln c ngha l t b tt c cc th y. Con rn h l v dit lu hoc, ng nh l. C hai kinh ny u thuc th loi th d trong vn hc Pht gio Nguyn thy; c Pht thng dng hnh nh th d ging dy gip ngi nghe d dng so snh, hiu r ni dung gio

php. Trong bn kinh c nhng hnh nh th d v cn trng nh trng A-ty-t-na, trng Noa-bt-tha ngi Th H ch mi phin m, c th ngi cha truy nguyn c ngun gc ca n nn khng dch ngha. Chng ta tm hiu nhng cn trng y l loi trng c, c c Pht a ra nh d: Trng A-ty-t-na l php ng dc. Trng Noa-bt-tha l s nghi hoc. Trng Tn-ca-ph-tra l s ng mn. Tuy ni dung trong kinh n gin, ngn gn nhng l ti thin qun hng dn cho cc T-kheo tu tp tr tu v ng, v c chnh kin x b ng chp, gi thn ng un (sc, th, tng, hnh, thc: thn th, cm gic, tri gic, tm hnh, v nhn thc); thanh tnh ba nghip, on tr nm th phin no tham dc, sn hn, hn trm, tn lon, nghi ng php ln lt on tr tt c phin no, t kin, cc tm cu u, cho n chng c Thnh qu. Trong kinh G mi cn ghi li: Vo thi gian c Pht thuyt kinh ny, tn gi Cu-ma-la Cadip ang a v hu hc, sau khi thin qun v ti ny lin chng c qu v A-la-hn.
05-2009 S 62 | PHP LUN

35

 GING LUN

Thch Thi ha

hu cu con ngi
trong v tr, khm ph v khai qut nhng hm m nm su tn lng t, s dng Internet siu tc ha mi thng tin ton cu ch trong nhy mt, bit a ton b sinh hot ca ton th th gii thu hp trong mt mn hnh nh, bit nhn cc thin h xa xi qua vin vng knh Hubble v bit s dng my gia tc ht c bn gii quyt nhng nhu cu sng ca con ngi. Tuy vy, nhng hin nay vn khng gii quyt ni nhng nhu cu sinh hc thc t ca con ngi x hi. Nhng i ngho, bnh tt, tht nghip v b p lc bi nhng cng vic khng nhng

Nhng nhu cu ca con ngi sinh hc th gin d, khi i ch mong c n, khi kht mong c ung, khi mt mong c nm, khi bnh mong c tr liu, khi ma nng mong c c nh ca che thn, khi mun hc hnh c thy c gio v trng lp, khi b p bc th c kh c hay php lut bo v. Nhng nhu cu ca con ngi sinh hc nh vy tri qua hng ngn th k m cha c mt chnh quyn hay mt th ch x hi vn minh no c th p ng y . X hi ngy nay vi vn minh khoa hc tn k con ngi chinh phc c mt trng, khm ph c nhiu thin th
PHP LUN | S 62 05-2009

36

GING LUN

nng m cn khng b ln mi sinh hot ca con ngi. i vi nhng nhu cu ca con ngi sinh hc m khng c bt c t chc x hi no c th p ng ni hung l nhng nhu cu ca con ngi tm hc. Nhu cu ca con ngi tm hc l nhu cu v cm gic, nhu cu v tri gic, nhu cu v t duy v nhn thc, vi nhng nhu cu y khng c mt nn vn minh khoa hc tn k no c th p ng ni. Khi u s sng ca con ngi l nhu cu c n, nhng khi c n, th nhu cu ca con ngi khng phi ch l n m n ngon; khi con ngi c mc th khng cn nhu cu mc m mc p; khi c nh , th khng cn nhu cu nh theo kiu sinh hc m nhu cu nh p v tin nghi tn k; khi con ngi bit c, bit vit, th khng cn nhu cu c v vit m nhu cu sng tc vn hc, ngh thut din t nhn thc v t tng ca mnh i vi nhng cm nhn cuc sng mt cch su xa v t nh. Nh vy, i vi nhng nhu cu sinh hc ca con ngi khng c mt nn vn minh khoa

hc no c th p ng, hung l nhng nhu cu tm hc . Nhng nh x hi hc xa v nay tht ngy th i vi con ngi, khi h nhn thc rng, con ngi ch l nhng con vt cao cp v c th dng thc o khoa hc c th o c nhng nhu cu tm sinh hc ca n. V c th p ng cho n mt s iu kin vt cht l n c th tha mn, t lm ny sinh ch ngha thc dng. Thc dng th lc no v u t n vn l hu hn. Nhu cu ca ngi l v hn, ngay c con ngi sinh hc. V con ngi sinh hc c to nn t con ngi tm hc. Nhu cu ca ngi tm hc v hn, t n ko theo nhng nhu cu v hn ca con ngi sinh hc vy. Nhu cu ca con ngi tm hc khng h dng li ni cm o, go tin m n tin rt xa v nhng nhu cu hiu bit. Trc ht n mun bit n l g? N tn ti nh th no? T u m n sng v n cht s i v u? u l ci sng v ci cht c ngha? Sau ci sng v sau ci cht l ci g...? Mt lot nhng nhu cu tri thc ca con ngi tm hc nh vy, ch ngha no
05-2009 S 62 | PHP LUN

37

 GING LUN

c th p ng, duy tm chng, duy vt chng, phi tm phi vt chng, hay va l tm va l vt chng, hay tt c u l h thm t tng chng, hoc h v chng, hay khng l g c chng? Tm li, nhng nhu cu con ngi l nhng nhu cu v hn. V sao? V con ngi sng trong t tnh duyn khi v v thng. Do v thng, nn v hn. Do duyn khi, nn v ng v v cng. Do sng trong th gii v thng m con ngi khng nhn chn c th gii y, nn con ngi chy theo ui bt nhng gi tr v ngha ca cuc sng trong cc php v thng y, khin cho t n nh mt n v t n ph nhn n th khng cn mt ai khc, mt ch ngha no khc c th p ng c nhng nhu cu ca n, ngoi tr khi n bit n l v thng v bit nhng g ang din ra chung quanh n cng vy. Do sng trong th gii duyn
38
PHP LUN | S 62 05-2009

khi, v ng m con ngi sng vi tm ch k, chp ng, khin cho lng tham ca con ngi khng bao gi ngng ngh. Mi khi con ngi khng bit dng li lng tham ca mnh, th khng c mt x hi vn minh no c th p ng ni lng tham ca con ngi. Chnh lng tham ca con ngi t chy s sng ca chnh n. V chnh tnh chp ng ca con ngi bin i sng ca con ngi thnh i sng ca chin tranh, hn th, ngho nn v lc hu. Li ni v nhng hnh x ca con ngi ch tr nn d thng v thnh thin, khi no h nhn ra c rng, chnh h khng th hin hu n thun m hin hu trong s tng quan, tng sinh. Tng quan v tng sinh gia mnh v mi ngi; tng quan tng sinh gia mnh v mun vt; tng quan, tng sinh gia mnh vi mi thi gian v mi khng gian. V ch khi no con ngi nhn ra c ci v sng vi ci , th con ngi s c chn hnh phc.

SNG O

nh: Ta thin

hnh chi

khng phi l Pht t, hoc ch l k v thn, c l t nht ai cng tng nghe c mt ln cu ni: Chng sanh l Pht s thnh. y l li xc quyt y t bi ca mt v gio ch cha bao gi nhn mnh l gio ch. Sau bn mi chn ngy m thin nh di gc cy B-, Sa-mn Gotama tm ra ci ngun su xa to nn vng sinh t lun hi, ct buc bao kh au phin no! C thc s bit kh t u mi mong dit kh. Bn mi chn nm sau , Samn Gotama i khng ngng ngh truyn dy cch dit kh.

Ngi theo hc mi tng lp trong x hi, t vua quan, trng gi ti dn d ngho hn; t tr ti gi, t tr ti ngu mt lng tn knh gi Ngi l Pht, do ch Buddha ly ngha theo ting Magadhi l Ngi Tnh Thc; v tn xng Ngi l gio ch ca mt tn gio c tn l o Pht, bi con ng Ngi ch dy a ti s tnh thc. Nhn gian biu t lng ngng knh nh th, nhng c Pht th sao? Nhng ai tng nghe cu ni Ta l Pht thnh. Chng sanh l Pht s thnh th chng cn suy cn ngh su g cng hiu ngay, v cu ni
05-2009 S 62 | PHP LUN

39

 SNG O

n gin qu! c Pht ch nhn mnh l ngi nhn ra nhng nguyn nhn ca kh au nn tnh thc, thot khi kh au m thnh Pht; trong khi chng sanh cng c nhng ht ging tnh thc, thnh Pht, nhng v tp kh su dy, cha nhn ra thi. Xc quyt iu ny, ng c Pht khng nhn mnh l gio ch, m tri li, Ngi khuyn tn rng Ngi v chng sanh khng khc, ch l s nhn bit trc hay sau. V ngi bit s ch cho ngi cha bit cng t ti s gic ng nh nhau. iu ny ni ln bn cht ca Pht gio l Gio dc ch khng phi l Tn gio. Sut thi gian th hin Ta-b, c Thch-ca Mu-ni khng ngng ging dy cho chng sanh mi giai cp, mi cn c t thp ln cao, nh th lp ngoi i t mu gio ln i hc. Ngi l v thy khng ly hc ph ca bt c hc sinh no, ch nhn s cng dng mi ngy mt chn cm m ging dy khng ngng ngh sut bn mi chn nm! Nhn thc nh vy, chng ta s hiu r hn v bn ch Ch php thc tng. l chn tng ca v tr nhn sinh, c ng ton b
40
PHP LUN | S 62 05-2009

nhng li Pht thuyt trong sut hn bn thp nin. Pht t tn knh c Pht l tn knh mt ngi Cha, mt v Thy ch khng phi vi lng s hi m qung nh i vi thn linh! Khng mt ni no trn tri t ny, m ch c ton iu tt, ngi tt, hoc ngc li, ton iu xu, ngi xu. Tt xu lun xen k bn nhau nh h sen m c Pht qun chiu khi va c o. a sen c cng thp cng cao, l sen c l non l gi, bng sen c bng n r, bng hm tiu nhng trong mi n v u cha ng bn cht ca bn, nc, nng, gi Khi nghim ra l duyn khi v l v thng trong tri t cng l lc c Pht ngc nhin nhn din kh nng gic ng, hay Pht tnh, u c mt v c sn

nh: Hoa Sala (Budsas)

SNG O

trong mi chng sanh! Ngi phi ku ln: L thay! Chng sanh no cng c sn ht ging tr tu v gic ng, m sao mun c kip vn tri ln trong sinh t kh au? V lng thng tng chng sanh nn c Pht t chi nhp Nit-bn khi Ma Vng ti d. Ngi khng nh li Ta-b gio ha nhng v Pht-SThnh. l thng ip t bi nht, r rt nht trong i nguyn ca mt v Pht--Thnh. Hn hai mi lm th k qua, chng sanh ci Ta-b nhn c nhng g ni kho tng li? Kinh Duy-ma-ct c mt chng gii thiu v quc Chng Hng ca c Pht Hng Tch. l mt quc cc k trang nghim v thanh tnh v ni khng c hng Thanh vn, Duyn gic m ch c chng

i B-tt ngi nghe php bng hng thm ch khng bng ngn t. Nhng v B-tt ni l tng v p nh vy lm sao khng sng st khi nghe ni v ci Ta-b u nhim y nhng phin no kh au vi mun chng sanh v minh kh dy m c Pht Thch-ca Mu-ni pht nguyn li gio ha! Khng ch ngng phc tm i bi ca c Pht Thch-ca m ch B-tt ci Chng Hng cn kinh ngc khi trng gi Duy-ma-ct gii by l ch Btt ci Ta-b phi thnh tu tm php mi vt qua nhng chng ngi trn ng hong php. Trong tm php , c ba php u l cn bn, gm: 1- Lm li ch chng sanh khng cu bo p. 2- Chu thay chng sanh ht thy kh no v hi hng cng c lm cho chng sanh. 3- Tm bnh ng vi chng sanh, khim h, v ngi.(*) y vy m khng thi no khng c nhng cu hi tiu cc y c ca k phm phu, nht l trong thi mt php ny. Nhng cu hi m thc chng hi, nh: Gio l Pht hay lm! Nhim mu lm! Nhng
05-2009 S 62 | PHP LUN

nh: Hoa Sala (Budsas)

41

 SNG O

sau Pht Thch-ca c ai thnh Pht thm cha? Nu c nghe, ti xin tha: - D c, c nhiu lm! Rt nhiu Pht--Thnh, m bn khng nhn thy thi. Hy g cp knh nghi hoc xung. Hy lng yn ci tm phn bit. Hy m rng lng hp hi v k. Hy ht vo khng kh bnh an v th ra nhng on kt hn th. Hy cho m khng ch nhn. Hy sn sng v li ch ngi m chng qun nhc nhn. Hy chia s o cm khi bit c ngi i lnh. Hy thng ngi nh thng chnh ta Hy tm th ngn y thi, bn s ngc nhin thy mnh thng hoa, xung quanh bn u qu p! Qu d thng! S chuyn ha lng thm nhng k diu l g vy? Bn i! Giy pht no bn sng c nh th th chnh bn ang l Pht--Thnh . Ch tic l chng ta khng sng vi Pht tnh c lu v tp kh tham sn si su dy, nn t Pht--Thnh ta li nhanh chng tr v Pht-S-Thnh! Nhng xin ch vi bi quan, v gi tm thanh tnh m nhn quanh, bn s cm thy hoan h v phn khi. Bn thy g? C
42
PHP LUN | S 62 05-2009

phi gia bao cnh hung o in, bi t, khng bao gi thiu bng dng nhng v pht nguyn: Phc thnh Th Tn v chng minh. Ng trc c th th tin nhp, i c ng trc, xin th vo trc, nhng v qun mnh cu ngi, chu i cho ngi no, chu lnh cho ngi m, chu cht cho ngi sng? Hy nhn k, ri bn c can m ni khc i, rng bn khng h thy nh th khng? Vy, nhng v l ai? Tha bn, ti tin, l nhng B-tt, nng theo li dy ca c Thch-ca Mu-ni, tip ni con ng cu chng sanh, xoa du nhng kh au trm thng ca kip nhn sinh. l Php Thn Pht, l nhng chng sanh , ang v S thnh Pht. Nu cn bn khon, c l bn nn t hi ngc li, l th gii o in ny s tang thng n u, nu thiu vng nhng Btt v chng sinh m hnh B-tt hnh?
(*) Kinh Duy Ma Ct S Thuyt, TT.Thch Tu S dch

 NGHIN CU PHT HC

SUI NGUN TAM BO

PhP hin c s

gy hm nay, ngnh cng ngh thng tin a th gii ny xch li gn nhau hn. S quen thuc y, nh bui sng thc dy, ngi ta vi vng chun b cho mt ngy mi. Mt ngy c lp li vi nhng gia tc ca cuc ua nhm ginh c mt ci g hnh nh l cuc sng vi nhng yu cu thng trc: tin bc, cng danh v cc tch ly khi gp cn hon nn. Vng! Ta qu quen vi nhng d liu hu nh trn ngp khp hnh tinh ny trn bn tay cng ngh

xit cht li, ht nh ci bt tay ca mt thong rt quen, nhng lnh lng v, khng c g ch i, hoi mong. Cng vy, tn gio c v sp nh phi u hng v trng tay trc khoa hc vn nng v n c pht trin n mc cng lc cng c ng h nhiu hn, v cng nhiu hn trong cc quc gia m, tnh trng ngho nn, lc hu vn d pha trn cht liu khi hng tn gio v pha trn lun c nhng qu lu khn cu. Hy nhn mt cch
05-2009 S 62 | PHP LUN

43

 NGHIN CU PHT HC

tinh t v thm kch, u cng ngho nn, th , cha nh miu mo cng thi nhau ua mc v ngi ta cng sing nng l bi khn cu. Thn linh lun ng tr trong nhng vng kh au v tng thiu. H lun ban phc trong bng ti. u cng ngho nn, th khoa hc d dng thng tr con ngi cng tng t nh l s ng tr ca bng ti ca thn linh. Khoa hc ban phc v thn linh ban phc, c hai l nht th. Chng ta c n ng hp v hu b l phc bo. Nhn li, s phn ca Pht gio khng khc g hn s phn ca mt ngi con b b ri. N i hi mt nn o c no trc s tn cng v bo ca khoa hc v n l ly mong cu vi mt cuc i qu quen vi v - vi v v khp khnh kim ci n trn cng ngh thng tin v, vi v kim cht phc trong nghi thc khi hng tn gio. Sui ngun tam bo i vo diu vin, cn ta th hoi vng v ci n s t tng t nhng qu kh xa m, huyn nh; m tht s, ta cha tng mt ln tip cn vi ci huyn nh n s y
44
PHP LUN | S 62 05-2009

bao gi. Nim hoi vng tr thnh thin tnh s trong Pht gio. Tn gio rit ri, tr thnh thi ca trn nhng hoi tng xa huyn. Y nh cch hoi nim v qu kh xa xi ca cc nh th u-M vy. Khi tuyt vng trn con ng tn ti, ngi ta hay m v qu kh vi nhng thn linh, ngi ta m n nhng bi kch mang tnh tr tu, hn l nhn chn c Cm th, ch l tr chi ca Xc. Ngho, s hi, km tri thc l mt tri ca i sng xa hoa v kiu mn v chng bin th thnh nhng gi tr c tn mi ri ngi ta tr trong s kiu hnh ca o hc v gt phng tri thc ton cu, xt nh l tc , bi v n, ci tc y vn v thng v, khng c g ng hc c. Nu v ch nu, ta tha nhn rng, lch s ca Pht gio l lch trnh s thoi ca tr tu, bao gm c hai phng din: th gian v ngoi th gian. Th th, nhng g c cho l quy c, ta cn phi hiu v hiu mt cch trit , trc khi bc ra ngoi s quy c y m ta t ho l xut th gian php. Mt th xut th

NGHIN CU PHT HC

gian c sp thnh ch m thi. y l l do v sao c t-lai Lt-ma XIV hon ton thnh cng trn khp chu u v M qua phng din truyn php, khi ngay t ban u Ngi t bc chn ca mnh ln t M, Ngi tip xc hu ht nhng chuyn gia v, ci m ta gi l tc y. Nhng nh Thn kinh hc, Tm l hc, Vt l v V tr hc, v.v v nghim nhin Ngi l mt bc o s bng xng bng tht ca c th gii ny. Cn ring ta, th ch tip cn vi khi hng v cc gi tr thn quyn c tn. Ti sao vy? Bi v, trong Pht gio cha c ai l chuyn gia hng u v Vt l v cc ngnh khoa hc khc c. Do vy, ta nh lnh vc ny qua mt bn, thm ch, ngay c khoa Ton, i hc Pht gio, cng pht l v cc Gio s y, c th cho rng Ton hc l phn bit vng chp. Ta hc Pht trn c s Hoa hc, cn Ty phng th hc Pht trn c s Phn hc hay n hc. Do vy, nh bn ca Pht gio nm tn tri Ty giu c v cn rt m h trong Tam tng thnh in Hoa dch. Do vy, khuynh hng hc Pht gi y m cn cn ca

n nghing hn v Ty. Ch n, truyn thng Hoa hc m ta vn bm th nhiu th k qua hng lot nhng bn Kinh, i khi ta phi tham kho cho bng Ty ng, th mi mong hiu c ci m ta vn c dy tri qua hng th k. u cn xem tc l v thng v bm ly n - ci ch v thng - nh s yu km ca mnh, th c ci ng b chi phi bi cc th lc nm bn sau n, cng hng vi n. Mun bit tc l g, th ta hy i ra ngoi n, bng bt c phng tin g - mi phng tin vn hng hu trong Pht gio -m ta qu quen, ri lnh lng gh thm phi cm - mt nm Pht ti tin, nhiu nm Pht ngoi bin - Thi quen vi nhng gia tc ca ng c tn ti hay dc vng lm ta qun mt Tam bo trong chnh chng ta; cho d tht s ta quy y. Mt chng tnh, mt du n cng lc cng kh kit, teo mn v, chng c mi trng no n tng trng c; n ch tng trng theo hng khi m thi. Pht chng hay Pht tu cng tri ln cng phong ba bo t ca dc vng t tn.
05-2009 S 62 | PHP LUN

45

 NGHIN CU PHT HC

Hy gi nh rng, t nc ta c mi triu c s v khong hai triu Tng l. Nu, th gi nh rng, ch cn mt phn trm trong tng s , chuyn rng l nhng nh nghin cu v mi lnh vc ca Tc , th hi c th lc no chi phi chng ta chng? C ng c ti chnh danh li no quyn r ta chng? Cc cng hin tri thc trit v th gii tc s l bnh minh ca Php thn Pht. Cha to cha hn l mt mi trng u vit Pht gio tng thnh, i khi ngc li l khc. Mt con ngi dnh c i mnh cng hin cho s an lc ca chng sinh, cho d h cha quy y i na, theo c t-lai Lt-ma, th v y vn c xem l B-tt. Bi v gii ch tn ti Dc gii m thi v nh ngi ta Gii thot. Bt k ai ang i trn l trnh t duy cng hin, th ngi ang bay bng i cnh ca Tr Bi. Ni n , th u tin phi ni n Kh . Ni n Kh th ai cng phi tha nhn (bi v h di truyn ca chng sinh a cu ny l h di truyn ca Xc v Th v t duy hnh cnh cung). Tuy
46
PHP LUN | S 62 05-2009

nhin, ci kh ca ngi, chng hn, ngho tng, ci kh ca ngi bnh tt thiu thuc men y liu, khc hn vi ci kh ca nh kinh t v ci kh ca nh Vi trng hc. Ci kh ca mt ngi cha mua c ci my tnh xch tay hin i, khc vi ci kh ca nh ch to my tnh v cc nh ngn ng lp trnh Cng vy, ci kh ca phm phu khc hn vi ci kh ca bc Thnh khi h Thin chng giai on cao tng - Kh tr nhn S tha nhn trn mt tr tu v kh ny c ging ci kh kham nhn ca chng ta khng? Ti tin l chng ging cht no. Trn thc t tc dng ca ci Kh phm phu l ng c a n chin tranh thc h, chin tranh tn gio. Cn ci kh ca bc tr cng y nh ci kh ca nh Vi trng hc, i khi h cht v chnh loi vi trng m h cn ang nghin cu hng phc loi tr n v h ti sinh bng chnh nhng thc nghim ca mnh. Ngha rng, khi thc nghim c chn l v Kh, th, bc Thnh gi y hon ton c m bo vin chng Pht qu, cho d mt thi k tng lai no . Cng Kh, nhng

NGHIN CU PHT HC

Kh , khc vi Kh tc, v ti tin l ci Kh Thnh , l cht liu lm nn thanh bnh cho ba ci, v ngc li. Nn nh rng, khi Pht gio truyn vo Hoa lc, th bn thn ca Pht gio lm phong ph thm kho t vng ca Trung Hoa, t nht ra c n vi ngn thut ng (xem / ). Tuy nhin, v l mt t nc nn tng l Nho hc v Nng nghip, nn Pht gio y chy theo hng trit hc v huyn hc vi nhng suy din m h. Trong khi , t thn ca Pht gio l mt tn gio khoa hc ph qut v khng phi l khoa hc nhnh, chng hn, trit hc ch l mt nhnh ca Pht gio m thi. Cng nn nh rng, Pht gio sanh ra trn mnh t ca t duy Ton hc v Vt l; trn mnh t ca Thin vn v V tr hc (xem Astrologie In Buddhisccher Sicht von Helmuth Hecker; Die Psychologie Der Befreiung / Der Buddha und die Triebe; Das Zeitlose Wort Vom Dasein von Helmuth Hecker). Theo chng trnh Discovery, th ch Khng (nya) c cho l gic m ca ng Phm thin. Trong m, ng

ho sanh vn hu, c ngha rng, vn hu ch tn ti nh l mt gic m m thi. Gic m l khng thc, nhng c thc do khng v t , nhn loi ny c con s Khng. Con s y l ht c bn lm nn vn php. n Pht gio nya l nyat (Tnh khng), ch cho tr Btnh v ch cho tnh lin h ca v tr ny, trong c c i bi, ch khng c nht l s sng to ca ng Phm thin, d ch l s sng to trong gic ng tra ca ng, khong 13 t nm. T ch Khng ny, ngi n ch to cc trc trn, cc ngnh ho hc luyn kim. Chng hn, thut ng phin no (nh Hoa dch kli klea ), trn thc t, ch l cht nhum. iu ny cho bit rng, phin no, theo n , th ch l cht liu m thi. Nu i theo hng tm lc, th phin no c th c ty tr bng mt cht liu no khc, bng chnh kh tnh ca tm, chng hn, Thin nh. Do vy, thin nh c xem nh l nng lng thuc v Sc v, bi v Sc, nn n l Khng phng tin a n cu cnh Nit-bn. Phin no, nu i theo hng Cng ngh ho hc, th chc chn, ta
05-2009 S 62 | PHP LUN

47

 NGHIN CU PHT HC

s c nhng ngnh sinh ho tuyt vi hn v t ngnh Y s c c hi pht trin theo hng liu php, nhm phc v cho th gii ny. Tn n ngy hm nay, chu u cng cha hiu v sao m ngi n li c th rn nn nhng thanh gm tuyt bn nh th trong chin tranh chng li s xm lc ca Ty phng v Hi gio.

khong vi thp k gn y. Th th, Tam Tng Thnh in Hoa dch cng cn nn nh gi li. Ch n cch chm cu trong bn o c kinh, n gi ngi ni bn ng ting Hoa vn cn ang tranh ci. Ni nh th, khng c ngha l ta cho rng, cc i dch s nh Huyn Trng, La Thp lm sai Pht. Song, i vi mt nh nghin cu, th lch s vn bn vn l mt vn cn c tch lp. Tn gio, tn ti phn hu din, trc khi s nghin cu ti hn ca h. H di truyn ngn ng ca dn tc ny khc hn vi h di truyn ngn ng ca dn tc kia. Do vy, hc Pht Hoa hc m khng Nh vy, hn nm ngn nm hc Pht Phn hc l mt sai lm v trc, n khm ph nghim trng. Lun n Tin s ra cc cht ho hc ri. Thm Pht hc phi vit bng Phn na, m thanh hc v Ngn vn, ch khng bng bt c loi ng hc, l mt pht hin v i ngn ng no khc, v y l ca ngi n. V cc khm ph mt yu cu, thit ngh khng c ny, l kim ch nam cho ton g l qu ng, cho mt sinh vin nhn loi. Cha c, ngay by Pht khoa. gi, nh ngn ng hc no vt Ung nc nn ung tn qua c Pini c. Trong khi ngun, mi bit ngt, ng ra , nh ta bit, ngn ng Trung sao. Hoa l ngn ng ni theo cm Hy ly ngay vn k u tin th v mi c h thng ha ca Cu-x th s bit:
48
PHP LUN | S 62 05-2009

NGHIN CU PHT HC

ya sarvath sarvahatnghkra sasrapkj jagadujjahra | Tasmainamasktya yathrthastre strapravakyabhidharmakoam (V m mi bng ti b tn dit, ko chng sinh ra khi vng ly sinh t. Do vy, ti nh l Ngi v s thuyt thnh Tng i php y trn chn gio ngha [ca thy mnh].) Ya, l i t lin h s t, ch cho c Pht, song, c Pht no? Chnh l c Bn s ca chng ta, ch khng l v Pht no khc, ng nh ngay t u ca Lun bn O namo Buddhya v, theo Yasomitra gii thch, th Ya, ch cho c Pht Th Tn (ya iti Buddha bhagavantam adhiktym aha). c Pht c ngha l bc c phng php cht dt trit (mi bng ti) (Buddha iti kartari kta vidhnam), c Pht
1

l bc c phm cht khai sng tr tu, a n s thnh tu Chnh ng gic (buddher vikasanm Buddha, vibuddha ityartha). y, ta thy c s khc bit gia dch bn ca Huyn Trng v Chn : ch () v tr (). C hai u lm ch ng trong cu. Vi Chn , cu trn c ngha l: bc tr l bc tiu dit bng ti mt cch ton din. Cn ch ca Huyn Trng c cc nh ch gii, gii nh sau: ch, theo ngha ph thng l s nhiu, tc nhin khng phi l mt; ch, xa nay i vi cc hc gi Pht hc, thng dng ch cho Pht, th nhng, ti sao khng trc tip nu tn Pht ra, m li dng ch ch? y l mt vn dng ngn cc k tinh t, bi v, cc trit gia tn 1. Pini: (1.1.26): kta ktavat nih. (Kta l mt bin t dng thay cho gio khc u cho rng tng s ca mnh l bc nht thit tr, thut ng nih - tn cng, trit .
05-2009 S 62 | PHP LUN

49

 NGHIN CU PHT HC

cho nn lun ch (tc Th Thn) mun trnh li dm pha ca ngoi o, l mnh thin v, lp b phi m ca ngi c ca thy mnh, ch khng phi thit tha chn l. Do vy ni ch, m khng gi ch danh Pht. Tc l, lun ch cho rng, bt lun l ai, nu c Tam c, th v y u l thy mnh.2 V theo Quang k, hiu ya l s nhiu3. Ta thy, y, ngi Hoa, ang l gii ch Ch ca i s Huyn Trng, ch khng l ya (s t) ca Th Thn. Cn na, theo Php s Din Bi, ch, ch cho ch Pht, tc l ch chung cho Pht. Xa hn, i vi k tng: sarvath sarvahatnghkra, th Quang K cho rng: [nht thit chng minh dit], l ch dit tr v tri khng nhim , v [ch minh dit], ch dit tr v tri cn nhim . Cch c ny hiu sarvath l hnh dung t; trong khi ting Phn, n l bt bin t hay ph t, do vy, n c ngha l: [mt cch ton din] hay tuyt i.4
2. 3. Tu S: Quang k (T41n 1821 p2c5). Ch, ni ln s khng phe ng. 4. Tu S: A-t-t-ma-cu-x lun. 50
PHP LUN | S 62 05-2009

Thm ch s din lun ca Quang K, Din Bi php s v s gii ca Vin Huy php s pht trin mt cch qu xa, v pht trin theo cch loi suy trn dch bn ca Huyn Trng. Hnh nh khi loi suy nh th, cc lun s ca ta c l khng i chiu ting Phn. Do vy, thy Tu S dy rng: Cch l gii nh th, c th l hay hn c Th Thn, nhng khng trng vi bn ca Th Thn. (Tu S, Kha ging Cu-x ti Tu vin Gi Lam) Mt vi im va nu, nm bn ngoi s khen ch, m qua , bn vn mun ni rng, khi lm cng vic hc Pht hay trm t v Thnh ngn ca ch t s mnh - sui ngun Tam bo - ta nn cn trng khi b cm th ko li theo hng phn tch trit hc. Cc l gii ca ch t, ch lun s Trung Hoa, r rng l cng hin cho vn minh nhn loi ny bng nhng khi lng vn bn khng l v nh th, m ta c th hiu thm Pht php theo cch m rng c chn lc nhiu nh th.
(cn tip)

 PHT HC PH THNG

THN TRUNG M
hng h

(tip theo)

Thn trung m i u thai theo nghip lc S chi phi ca bit nghip m mi thn trung m cm th khc nhau, trc khi n th bo, lc by gi thn thc ri thn nhng n cn m mui trong cnh m m mt mt, khng phn bit c mnh cn sng hay cht, cha bit mnh s i v u, n vn thy, vn bit ngi sng ang lm g, mi mi hin ra trc mt, nhng n ch bit khng tr li bng m thanh ting ni ngi thn, ngi cn sng nghe c, hiu c v bit c. i lc n nhn thy ngi thn ca mnh go khc thm thit bn xc cng bun ci v i khi cng go khc c ni gii thch cho ngi thn ng khc, v c ngh mnh ang cn sng. Nhng chng ta hon ton khng bit c v m dng l hai ng cch bit. Ngi thn chng ta thu hiu c iu ny, nn c gng khng khc lc ku to, thay vo ch tm nim Pht A-di- cu mong ngi tr tip dn cho vong linh mau nh nhng siu thot, hoc cung thnh mi cc bc cao tng trong cha cng cc bc thin tri
05-2009 S 62 | PHP LUN

51

 PHT HC PH THNG

thc ng thanh h nim, trc thi th ca ngi cht, hay i trc linh sng ca ngi cht m khai th, thi gian l giy pht ti quan trng, thng, trm, vui, kh, gii thot, a lc u c quyt nh dt khot trong gi khc m thn thc la khi xc, thn t i ly tn. Ngi thn chng ta nn lu mt iu, sau khi ngi mt trt hi th cui cng ta nn yn khng ng y hay di chuyn th xc trong vng 8 n 10 ting ng h. Lc by gi gia thn thc v th xc tch ri khi nhau, h ging nh mt con ra b tch khi mai v bc ra khi v, nn chng ta ng n cm gic au n nhn i, ngi mt au la ku thm thit nhng chng ta hon ton khng bit c, do to cho ngi bt hnh mt ni kh mun i, chnh iu m ngi thn chng ta cn lu . S gii thot ngay hin ti l s gii thot gn, s gii thot trong tng lai l gii thot xa. Nhng mun gii thot trong tng lai phi gy nhn gii thot hin ti, theo quan nim Pht gio s a lc lun hi hay gii thot u tri qua su cnh
52
PHP LUN | S 62 05-2009

phm v bn qu v thnh. Su cnh phm: a ngc, bng sinh, ng qu, atula, ngi v tri. Bn qu v thnh: Thanh vn, Duyn gic, B-tt v Pht. I/. Su cnh phm 1. a lc vo a ngc Ngay trong kip ny nu chng ta c lm ngi, nhng li khng tu nhn tch c, gy ra bao iu cc c, n gi pht lm chung nhiu cnh tng hi hng hin ra v bao vy ly, s s hi khin thn thc tm phng hng b chy cu mong thot thn. Nhng c nghip n

Hoa la

PHT HC PH THNG

chy u cho thot. Cng c chy h khng tm ra phng hng, ch bit n np trnh s s hi kip s, th lc bng dng h nghe nhng khc nhc bi ai bun b xoa du ni s ang vy ly mnh, bt u h i tm theo ting nhc y, bt thnh lnh thn ca h b xua ui dn nn vo cnh mt m ti tm, nh ca, lu i c lc trng, lc en, hang h su thm, ng s mt m, bn chn bc i di t ton l la nng, i khi b gi lnh ngm thn, t but chu nhiu s thng kh, ri lc nhng ngn la bc ln h lm

tng l s si m nn vi vng bc n , bt cht mt lung gi nng nung khng th no thot thn ra c, cu sng khng c, mun cht khng xong. Ngi thn ca chng ta v ngi cht m khai th, tr duyn nim Pht. Mc d tr duyn cha sc cu h nhng cng c th ci to c c tm dn dn, h bt i s thng kh. 2. a lc vo bng sanh Nghip cm ca k cht i nu u thai vo loi bng sanh th phn chia ra lm bn loi: non sanh, thai sanh, thp sanh v ha sanh. a/. Thp sanh v ha sanh L ni ch sinh ra m t n cm thy hp ni hng v mi hi bn nhy nh nhp, ly ci lm ch nng g tm, sinh lng u m, lin n ni m th sanh, ty theo nghip lc cm mn chiu cm, n n gn gi m thc sanh vo . Trong khng c tinh huyt ca cha m ha hip. Trong thi gian s vn chuyn lu hnh, n c th bin ha t giai on ny qua giai on khc nh con nhi bin thnh con ch, con nhng ha thnh con tm nh t. b/. Non sanh v thai sanh
05-2009 S 62 | PHP LUN

53

 PHT HC PH THNG

Thn trung m thc sanh vo loi ny nu lng tt nng n, sn hn, hn th, s u thai vo cc loi ch si, cp beo, th d, rn rt v b cp. V li na, ngi no khi sng lng dm dc dy y, nng n, phn chia ly tn ngi khc, khi cht s a lm chim uyn ng, b cu, chim tc. Cho n ngi no lc sng chi bi lung lc, sa a, khi thc sanh s a lm loi vn, loi kh... Lut lun hi sanh t khng bao gi chy sao cho thot, khi sng gieo nhn g, to qu g th lc cht u phi tr qu. c/. a lc vo ng qu Nghip cm ca k cht s thc sanh vo ng qu, lc thy nhiu qu d hnh hi tht ng s tay cm rt nhiu binh kh, rng nanh sng le, gm ht dm p ua nhau n m li ko, cp git tnh mng, nhy nht lung tung rt theo mnh c lc nhng trn cung phong d di, sm chp, ma sng, lc la nng bao vy ly thn trung m, lc gi lnh thi vo thu xng ty lm cho thn trung m khip s mun t xu c chy ln trn, chy n u trc mt l h su vc thm, cht sng
54
PHP LUN | S 62 05-2009

ng ngi khng yn. a lc vo ng qu c phn chia ra nhiu loi. Ng qu c oai lc v ng qu khng oai lc. Ng qu c oai lc: Loi ng qu ny c thn lc bin ha, khng b i kht kh s. Nh trong kinh c ni qu D-xoa, qu Cu-bn-tr. Qu c oai lc lc sng cng lm vic b th, khi cht cng c n rc long trng nhng h c mt iu xu, chnh iu b thc sanh vo ng qu. Khi cn sng lm quan chc ln nhng li ln p dn, tr dn khng ng cch, nhiu khi xt oan, git oan ngi dn thng v ti, khi cht a lm qu Bn-tr. Ng qu khng c oai lc: L loi qu i kht, co lnh, thn th hi thi, lot l, mnh y vi vy, n ung kh khn, lc no cng mong cu th hng. Li c loi qu c nh cy kim, bng trng to nh ci trng, ming hi thi ch c n nhng g c nc lng, nh cho, chng loi qu trong kinh ni nhiu khng th k xit.
(cn tip)

 LCH S

VUA LNG V

vi vic n chay ca Tng s Trung Hoa

Lam Yn
Lng V (464549)

hng bit chng ta c cn nh, lch s tng ghi chp c v hong ba ln t b tt c nhng ho hoa ph qu ca th gian xut gia u Pht, sau cng thun theo mun ca thn dn nn quay v li tr v t nc. V ng l ngi khin cho gii Tng s Trung Quc tun gi v coi trng vic n chay. Ngi y chnh l v vua Nam triu Lng V . Vn n chay ca tng s Trung Quc, c hon ton tun th l t lc vua Lng V ln nm quyn cai tr. Lng V l v vua v cng knh trng v mn m o Pht. Vo thi

k u, khi Pht gio mi truyn b vo Trung Hoa, nn tng cha vng chi, trc sau li b nn Ngy V, Chu V, nu khng c Lng V th Pht gio kh m tn ti c. Thng K chp, Thi nn Ngy V - c mt v d Tng ni: ng ri y s c mt thnh vng xut hin, mi nm sau Pht php s i thnh. Mi nm sau qu c Lng V ra i, v nin hiu Thin gim th ba, nh vua cng hng vn ngi tp trung ti in Trng Vn tuyn b t b o gio, ch tun hnh php ca o Pht, v ng cng l ngi chnh thc xng
05-2009 S 62 | PHP LUN

55

 LCH S

trit vic n chay i vi hng Tng s ng thi. Vo thi c Pht, vic n chay cha c thc hnh trong Tng on; v c Pht cho php ngi xut gia c dng ba loi tht gi l tam tnh nhc, l tht ca con th m ngi th dng khng nhn thy con th b git, tht con th m ngi th dng khng nghe ting ku go ca n, v tht ca con th m ngi th dng khng nghi l git tht cho mnh n. Nhng ti sao c Pht li cho php n tam tnh nhc m khng khuyn khch n chay? iu ny ty thuc vo nhng iu kin x hi thi by gi. V khi m thc phm hng ngy ca cc T-kheo ty thuc vo vic kht thc th h kh c th la chn li n chay trong khi dn chng u n mn. Nhng d c Pht cho php n tam tnh nhc, th Ngi vn lun cao lng t bi v khuyn ngn vic git hi chng hu tnh. Trong kinh c thut rng, mt ngy n, c Pht n thuyt php cho mt lng chuyn ngh sn bn th. Ngi khuyn dn chng nn bt chc theo nhng lng khc, trng trt rau tri, la go lm thc phm
56
PHP LUN | S 62 05-2009

sinh sng, ch ng qu say sa vui th trong vic sn bn. Ngi cng tng khuyn vua Tn-bsa-la khng nn git hi th vt t thn. Nh vy, chng ta hy suy ngm, mc d Pht c ch php tam tnh nhc nhng Ngi khng khch l t n tht gia sc. Ngi khng bt buc Tng chng phi n chay v thc phm kht thc c c l do dn chng t nguyn cng dng, cho nn dn chng c lng thnh cng dng phm vt g th dng th y. Nhng d c Pht cho php dng tam tnh nhc, th c mi loi tht sau cc T-kheo khng c dng, l tht ngi, tht voi, nga, ch, rn, s t, cp, bo, gu v linh cu. S d c Pht cm n nhng loi tht ny l v nhng l do sau: tht ngi th khng th n v qu d man; tht voi v tht nga khng c n v trong thi k , hai con vt ny c coi l th vt ca nh vua; tht ch thng coi ch l con vt gh tm; tht rn, s t, cp, bo, gu v linh cu khng c n v rng ai n tht nhng loi th rng nguy him ny s tot ra mt mi c bit c th khin cho cc con vt ng loi tn cng ngi tr

LCH S

th (Theo Ajahn Brahmavamso, What the Buddha said about eating meat?). Khng ai c th ph nhn thuyt tam tnh nhc l do Pht ch nh, l c s hnh thnh nn vic m thc ca ch Tng t thi Th Tn cn ti th cho n Pht gio theo truyn thng Nam truyn ngy nay. Tuy nhin, trong thc t th tnh nhc l hu ht cc loi tht c by bn ngoi ch. Thut ng pavattamasa c ngha l loi tht sn c hay tht v can, bao gm tht c git m sn. Trong Mahvagga II, chng Dc phm, tng phm th nh, c thut chuyn n c s Suppiy mun cng dng mt v T-kheo, bo ngi gip vic rng: Hy i tm mua loi tht c lm sn. Nh vy, Lut tng (Mahvagga) xc nh tnh nhc bao gm cc loi tht do cc l m cung cp v by bn. Mt vn khc cng rt quan trng c Th Tn thit nh trong kinh Jivaka, l d cc T-kheo c n tam tnh nhc nhng khng v th m hng Pht t git hi sinh vt, nu lm tn hi chng sanh s mt cng c: Ny Jivaka, ngi no v Nh

Lai, hay v t Nh Lai m git hi sinh vt, ngi y cht cha nhiu phi cng c. Khi Pht gio du nhp vo Trung Hoa, vi mt bi cnh x hi khc vi x hi n, v khi i sng hng ngy ca ch tng khng ph thuc vo vic kht thc th vic chn thc n li c th d dng. Nhng trc thi vua Lng V , Tng s Trung Quc khng hn u chn li n chay, m mi tng nhn u c quyn la chn cch m thc cho ring mnh. Lng V l v vua am hiu gio l o Pht, v l ngi mun ng dng trit tinh thn t bi ca Pht gio vo trong i sng dn chng, trc ht l gii tng s. Do khi nm quyn thng lnh trm h, ng h chiu ch on st tit tng miu hy sinh chiu (tuyt i on tn vic git th vt i vi cc t vin Pht gio). Cm ch tt c cc t vin Pht gio dng tht ca sc vt t t, v cng cm ch tt c thi y dng sinh mng ca sc vt cn sng lm thuc tr bnh, k c tr bnh cho quc vng. y l mnh lnh ca nh vua, do vy b tnh khng th khng tun th thc hnh. Cng t y, Lng V
05-2009 S 62 | PHP LUN

57

 LCH S

t tay vit ra mt bin vn on tu nhc vn, trong trnh by r nguyn nhn ca vic on tu nhc, phng ngn nga nhng k mn c git hi sc vt cng t thn thnh... Trong bi on tu nhc vn, ngoi vic dn chng t kinh Nit-bn, Lng nghim, ng qut ma mng, Lng V cn a ra nhiu l do c c s hp l thuyt phc Tng l phng tr chay thc: Nu Tng s khng on tr c tht, th h s ng vi ngoi o; v khi h b ngoi o so snh ch trch th h l ngi c ph nim tin Tam bo. Nu Tng s khng on c tht, th h c thi v c ch ca mt ngi ti gia, h s xa ri cc php Thanh vn, Bch chi, B-tt v xa ri vnh vin Pht qu. Nu Tng s khng on c tht, th h ng vi ma qu, chu ly cnh kh a ngc, v b cc nhn c khng b. Nu tin tng li Pht l chn tht bt h th khng th v cho rng cha chng c o nhn m thy khng r, ngh khng thng, tht chng sanh chnh l thn thuc nhiu i nhiu kip trong qu kh. l nhng iu m vua
58
PHP LUN | S 62 05-2009

Lng V dng chng minh gi tr ca vic n chay. N mang m tinh thn t bi, coi trng mng sng ca sinh linh. Ngoi ra, di triu i ca mnh, Lng V cng h sc lnh thanh lc v o thi nhng Tng s bt ho hu duy tr v khai sng mng mch Pht php. Vic lm ca ng c hu ht ch Tng ng thi hng ng. Sau ng triu tp gn hai trm v tng s n cung nh c hnh mt bui nghin cu v tho lun v vn trng chay v c mi ngi ng h. Th nhng tri qua chiu di lch s, vi nhiu ln nhng ngi i v, cho n i nn i cch mng vn ha, Pht gio tr nn iu ng: t vin b chim, Pht tng b p ph, tng ni b trc xut khi cha; Pht gio dn d

LCH S

b mai mt v tng lp tr Trung Quc ngy cng xa l vi Pht gio, ring ch c i Loan l lu gi c bn cht cng sc thi ca o Pht. Do vy, vn n chay hin nay Trung Quc ch cn c tng lp tu s thc hin, cn dn chng th khng my ngi theo. Nhng i Loan vn n chay rt thnh hnh i vi mi tng lp, khng ch ring i vi tu s Pht gio hay tn Pht t. L do c bit i vi tn Pht gio trong vic n chay l pht trin lng t bi, bt i vic to nghip. V li vic n chay cng c nhiu u im ca n. Chng ta nn tm hiu s qua u im ca vic n chay: Thc n chay u c lm t hoa, thn, cnh, l, qu, ht, tri ca thc vt, chng hp th cht dinh dng t t nhin, trong t, nc, khng kh, nh sng mt tri m sinh trng, nn c li cho tinh thn. Cc nh khoa hc nghin cu v a ra kt lun rng, dng cc loi ng cc v rau qu, bt lun phi hp nh th no cng s nhn cht protein nui dng v pht trin c th. Thc n chay, khng ch c kh nng nui sng c

c th, m mt s loi cn c th iu tr c cc loi bnh, v d nh rau cn tr huyt p cao, rong bin tr tuyn gip tng, cy hoa hin lm li ch cho ng tiu, cm mu, sng ph, an thn Ngoi vn trnh by nguyn nhn chnh ca vic tng s Trung Hoa tun gi vic n chay, ngi vit cng nhm cao nhng gi tr o c ca vua Lng V , ngi c cng lao rt ln i vi Pht php, ngi gii cu cho v l Hy Th, tnh tnh rt c c, ghen tung, hnh h cc cung phi, ri khng lm ch c mnh m m u xung ging cht, b a lm mt con rn mng x. (Rn y thng vo cung tc qui, c hm bo mng cho Lng V bit, xin vua lm php gii cu. Nh vua thnh mt v Thnh tng l Thch Bo Ch lm sm ch, nh Ngi cng ch tng son ra b sm T Bi o Trng Sm Php, ri nh ch tng tr tng kinh Sm y m cu siu cho b Hy Th). iu ny cho thy, ng va thng o l li trng o tnh, mt con ngi c chc quyn nhng khng b chc quyn thao tng, m ngc li ly chc quyn lm iu li lc cho mun dn, chnh
05-2009 S 62 | PHP LUN

59

 LCH S

n on th Tng-gi, khng ngoi o c c hi lm nh Pht php. o Pht c trng tn v pht trin lnh mnh hay khng l do tp th Tng on c tun th v ha hp hay khng! Bn cht ca gio l o Pht l bn cht ca s ha hp, ha hp nh nc vi sa. D cho Pht c hin hu hay nhp dit th gi tr ha hp y vn khng th mt i c. i vi nhng ngi tu hnh, n chay hay n mn khng phi l iu ng bn ci m l hnh vi o c ca ngi n chay hay n mn . n ung c coi l liu thuc iu tr bnh i, khng v qu xem trng vic n chay hay mn m to ra nhng mu thun gia mnh vi ngi, nh hng khng tt n i sng tu hc. Mc ch ca ngi tu hnh l iu dng thn tm v vun trng thin nghip, m vua Lng V , v h php ca Pht gio tng l tm gng. Ta hy nghe ng t thut: Khi nh ti hc Nho gio, nghin cu T th, tm xt Ng kinh. Ln ln, ti hc o gio, r bit v vi, tinh thng php thut. By gi hc Pht php mi thy
60
PHP LUN | S 62 05-2009

nh thi dng trc cc th nh sng. Nh Pht php, ti mi r kh tp, mi hiu nhn qu, khng ph nhn gi tr mun loi bng l bnh ng, quy np chn nh s vt v l v sanh. Tm l chng sanh kh duy nht, nhng thnh kin c chp th b ph tan. Qui nguyn khng hai no m ch cc ch vin dung. Pht gio trc cc gio phi khc nh i th ngn thc m cy c ch bng mm mng ca n. Thit l my ln ma ln, cy c ty phn hp th m ti tt. Ch v tm tr sinh d gii m kt qu c sai th, nhng sai th khng phi tc nn su cn ch v phn bit. Trn y ngi vit ch trnh by s lc v quan im ca Lng V i vi vn n chay, v s nh hng ca ng i vi vic n chay ca gii tng s Trung Hoa. Nn n chay hay n mn l mt vn cn nhiu tranh ci, v i khi cn l mt vn t nh trong o Pht. Vy nn mi ngi c quyn t chn ly cho mnh mt cch thc n ung, min sao iu em li c li ch cho mnh v chng sanh.

 NHN VT

NH C & TNH CN

hai Ni s Cha Trm Gian

ng Quc Trng

ic tm hiu v vai tr ca ch Ni trong cng ng Pht gio nc ta c tin hnh nghin cu, c mt s cng trnh su tm tiu truyn ch Ni qua cc thi i, nhng vn cn thiu nhiu gng mt u t. Do Ni b ph thuc vo cng ng Tng, nn vic truyn tha k ng khng theo tin trnh. Cc cng trnh lch s Pht gio cng ch k c vi ba gng mt tiu biu cho tng thi i, nh thi L c Ni s Diu Nhn1 m Thin Uyn Tp Anh ghi li. Hu ht, Ni s cc i Trn, L, Nguyn u t bit n. Nu c mt s tc phm chp th h Ni gii hay tiu truyn th n cng di dng ch Hn, t thng dng nn vic nghin cu gp kh nhiu tr ngi. H thng Ni b khng phi
1. Thin Uyn Tp Anh, Ni s Diu Nhn, NXB Vn Hc, H. 1990, tr. 233235.

l khng pht trin. Song song tin trnh ca Tng gii, Ni gii c xu hng pht trin mnh t cc i L-Trn, nhng phi ni ng hn vo thi L Trung Hng, hng lot cc gng mt thuc nhiu giai tng x hi khc nhau ng gp khng t cho Ni b. H cng c nhng o trng bit lp v h truyn gio khng khc g cng ng Tng. Trong qu trnh tm hiu Pht gio thi L Trung Hng, nht l vic tm hiu dng thin ng 2 a chng ti tip xc nhiu trang t liu qu t nhiu ngun khc nhau. Ln u khi ving thm cha Trm Gian, chng ti cha c nim g. Nhn c ngi bn t min Nam
2. Dng thin ng do Chuyt Chuyt Vin Vn thin s, ngi Trung Quc truyn sang. Tht ra dng thin ny truyn theo bi k ca t Khng Tr Bn, phi Lm T. Dng thin pht trin mnh ng bng Bc b, vn cn truyn tha n ngy nay.
05-2009 S 62 | PHP LUN

61

 NHN VT

ra chi, chng ti a n ving thm cnh cha. y l dp ti tip xc k hn ngun t liu v lch s ngi cha. Cha Trm Gian l tn thng tc, nguyn tn ch Hn l Qung Nghim Thin T. Cha nm trn qu i cao thuc dy ni Tin L, cn gi l ni M, x Tin Phng, huyn Chng M, H Ni. Cha gn lin vi s tch c Thnh Bi. Do Pht gio c tnh dung hp cao, nn trong cc cha ngoi vic th Pht ra, cn c th Mu, th Thnh v th Tin na. bi vit ny, chng ti ch yu gii thiu v hai v Ni s: Nh C (1696-1754) v Tnh Cn (? 1772) m vn bia cha Trm Gian ghi li. V Ni s Nh C, theo Qung Nghim T Hu Pht Bi K th b l con gi th ba ca ng Bng Nhn Phm Quang Trch (1653-?), qu lng ng Ngc - T Lim. Sinh ra trong gia nh khoa bng, li c nhan sc nhng khng chu ly chng. Nm 22 tui, b xut gia u Pht ti cha H Li. Vic xut gia tu hnh ca Ni s gp nhiu tr ngi t pha gia nh. Khng l g con mt gia nh th phit nh th li ng
62
PHP LUN | S 62 05-2009

cho c tiu th i tu. Vic ny, Ni s u tranh i hi nguyn vng cao qu ca mnh. Ti cha H Li, Ni s chp lao phc dch, chm hc k kinh. Vi ch hng tm s hc o, Ni s n cc o trng nh Kh Vin, Nguyt Thng, Pht Tch tham hc. Ni s c mt s hc v s tu hc thun thc nn c nhn ip tr tr bn t. Ti y, Ni s chm lo ngi cha, truyn dy Pht php. Cm thy Qung Nghim lc by gi xung cp, Ni s cho hng cng ng th trng tu t v. Ngoi ra Ni s cn lm bao nhiu Pht s khc nh c chung, to tng. Ngi cha nh c Ni s m thm khang trang, xng ng l mt Ni vin ln ca mt vng. Cng vin qu mn, cm thy mnh n lc ra i, Ni s vn tp t dn d, ri thu thn vin tch ngy mng 8 thng 2 nm Gip Tut, tr th 57 tui. Mn tng nh cng c thy xy thp T n phng th. Theo Nh Khai Nguyn o Trng, Thin C Diu Gic T Kheo Ni Php Hiu Nh C Chn Tnh Thin S Trch Thp Bi Minh Tnh

NHN VT

T3 th Ni s c php hiu l Nh C Chn Tnh, cn c tn khc l Thin C Diu Gic. Cng theo vn bia, Ni s vin tch nm Gip Tut, m vn bia lp nm t Hi, nin hiu Cnh Hng 16 [1755], vy nm Ni s tch l nm 1754. Tnh ra, Ni s sinh vo nm 1696. Sau khi thy vin tch, t Tnh Cn m ha thp phng tn th xy dng thp thy. iu l l Ni s Nh C c bu lm hu Pht4. Sau khi Nh C vin tch, t Tnh Cn k ng Ni vin Qung Nghim. Theo Vin Dung Thp T Vn: T thin tng sa di ni hiu Tnh Cn, Gia nh thc nhn, ng Bnh lnh phi. (Ngha l nay thin tng sa di ni Tnh Cn ngi ng Bnh, Gia nh). Theo Tin L Phong Qung Nghim T Ni Hin Cng Khi Li L in Bi:
3. Cc tc gi b Th Mc Thc Bn Vn Khc Hn Nm Vit Nam, tp 1 cho vn bia khng c tn ghi l V . Chng ti c tn ny t vn bia, hng u tin ghi nh th. 4. Thng thng, cc v thin tn, Pht t c nhiu cng c vi nh cha c nhn dn a phng bu lm hu Pht.

Ni Tnh Cn xut t cung tn y qui tng gio. Chng ta ch bit Ni s ch mi th Sa di gii, li xut thn t cung tn. Ni s Tnh Cn xut gia mun, lc iu kin khng , v li b xut gia khng bao lu th thy mt nn khng c iu kin th gii c tc c. Cha Trm Gian theo thng l khi n ngy gi thnh Bi c t chc l hi, trong c tc ma ri h sen trc sn cha. L ny theo vn bia c 49 nm trc, tc l ma ri ra i vo nhng nm Ni s Nh C cn tr th. Ni s Tnh Cn nhn thy nhiu im hay t l hi, nn b mua t to iu kin kinh t cho t chc pht trin. Hnh trng ca Ni s Tnh Cn khng cn nhiu, nn rt kh xc nh Ni s vin tch nm no. Chng ti cn c vo nm lp Vin Dung Thp l nm Cnh Hng 33 (Nhm Thn) tc nm 1772. Nh th th Ni s vin tch phi ri vo nm . T khi s ph Nh C vin tch n nm Tnh Cn th tch th cch 17 nm. Thi gian khng xa lm. iu c th suy ra, hai thy tr khng chnh lch nhau v tui. Hn na, chng ta
05-2009 S 62 | PHP LUN

63

 NHN VT

bit trc khi xut gia, Tnh Cn xut thn t cung tn, tc lc tui ln. Qua hai tiu truyn Ni s, chng ta xc nh hai v Ni ny thuc dng thin Lm T dng t Khng Tr Bn. Hin cha c thng tin v v thy ca Nh C. Nu thng tin v v thy ny, th chng ta s d dng hn trong vic xc nh h truyn tha theo php phi no. Chng ti nhn thy tn php ca Nh C l Thin C Diu Gic hay Nh C Chn Tnh ta nh thuc dng thin Minh Chu Hng Hi. V Minh Chu Hng Hi cng c tn t l Huyn C Thin Gic. i chiu 2 tn xy ra trng hp tng ng c dng x C x Gic. C th y l trng hp bit l chng? on nh nh th th d ri vo lp lun kiu t bin, nhng chng ti nhn thy rng kiu cho php t bn ch ch thng thy xut hin trong dng thin ca Minh Chu Hng Hi nh Chn L Hin Mt, Nh Nguyt Hoa Quang iu hp l na l dng thin ny thi L - Trnh pht trin khng thua g dng ng . V thy tr Minh Chu Hng Hi c o trng ln, c nhiu th h truyn tha, c s ng
64
PHP LUN | S 62 05-2009

h cao ca vua L cha Trnh, cng nh hong thn quc thch. Khng ch dng li t vng cng i thn m h truyn gio thuc nhiu tng lp khc nhau. Hin chng ti cha tm c nhiu o trng thuc thin phi ny. Nu nh th h thy tr Ni vin Qung Nghim thuc dng thin Minh Chu Hng Hi, th chng ta s c thm mt s thng tin v s lan ta t trn Hi Dng xung trn Sn Ty, v c kh nng nh hng mnh n cc vng thuc kinh k. Theo Tng S Bi K5, Chn L Hin Mt ( t ln ca Thin s Minh Chu Hng Hi) thng xung kinh gio ha v t chc nhiu l hi ln. Trn y l mt vi ng gp nh ca chng ti i vi lch s Ni b Vit Nam. Tiu truyn a ra tht khng y nhng do ngun t liu cn li khng nhiu. Tuy th, chng ti cng xin a ra nhm gp thm mt s thng tin cho nhng ai yu mn lch s pht trin Ni b nc ta.

5. Tng S Bi K, thc bn Vin Nghin Cu Hn Nm, k hiu theo th t ng ca vn bia l 3747/3731/3746/3732, lp nm Vnh Hu 5 (1739)

TH

Mi Thng T
Mi thng t mi lng mi a N sen hng Duy Ng phng phi Tm mi v p anh nhi Hin thn c Pht uy nguy vo i. Mi thng t du vi nguyn n Bn loi mng khnh n nguyn xun Trm hng nm th mi phng Mi chn tm t trn gng trng rm. Mi thng t m m tu nhn Mi vn tm thong ng diu k Mi lng mi t tam quy Nam m Sakya Muni i hng. By sen n trng trng phc lc Diu tm l Diu Php Lin Hoa Mi phng quy ngng Pht Khai th ng nhp chnh l php m.

hnh Phng

05-2009 S 62 | PHP LUN

65

 VN HC

Bi ging
ng sau nhng cu th
nguYn Vn nho

C thi s Bi Ging (1926-1998)

hi ca chnh l tr chi ca ngn ng, nhng cng ging nh bit bao tr chi khc trn mt t tng bng hng sc ny khin con ngi ta lao tam kh t, n a k chu chi kia bc vo nhng trn cung phong bo t ca tm hn. Cn hn th na, n li l tr chi Th Mnh dn dt thi s vt qua tng cp tm linh, thng xuyn bc bch k chu chi kia phi i din chnh mnh gia tng trng hung, gia nhng chiu sng phai tch hp hay gia th thnh vng tm xanh. Thot tin, g lm th n bc vo i bng mt tm lng n hu v khao kht yu thng, hn dn khm ph ra ng sau ngn ng y nhc tnh nhng con ng n hin, tng bu tri cao khit v

66

PHP LUN | S 62 05-2009

VN HC

bao nim chan cha hoang liu. Con ngi ta s dng n nh mt phng tin thng tin y uy mnh v hu hiu, nhng thi s ch thc chnh l k thng xuyn tn cng vo nhng thnh tr sau cht ca s gi tm cng nh v p tuyt vi ca n. V cui cng th s th ra sao? Bn mi nm thuyt php ta chng ni iu g. Li ni y ca c Pht cng va khng nh v cng va ph nh ci phng tin thng tin ngn i ca con ngi trn mt t, l s co chung cho v ho nhong bn ngoi ca bao rn rng bin bit nh nguyn. Phi chng ci tinh ty ca ngn ng li nm ng sau ngn ng, phi chng v p ch thc ny cng cn phi c cm nhn trong thm lng c n? Phi chng nhng ng nhn v nh mc ci, m nhng vn th su sc hoc nhng li thuyt ging mnh mang c th b ph tan tinh th, b chp m bt ng? Ti sp ni n Bi Ging tin sinh, ngi c thm quyn pht ngn rng ta chng ni iu chi sau tt c nhng dm di sa mc ta tri qua, sau bit bao nhiu vn th iu th m ta lai rai trt xung, sau tng y trn phiu bng ngn ng ta tnh c bt tht, ta thng tht nghe ra, cc ngi hy nh th ni v ci cch iu thn th i i m ta v tnh th hin hoc c gin chi. Nh mt con ngi khao kht yu thng, c tm lng dn tri nh mun m trn bu tri v mt t, Bi Ging cng tng mt thu u xanh i vo i chn bc vi m p tin yu, dy y mng m, cng tng l mt con ngi x hi vi v con cng thng nm cn mn, vi ngh dy hc, vi thi c khoa trng. V tui ln i vo i chn bc C ma xun m dm nt khng hay Ri mt thu hai chn dng mt lt Em em xa chnh ti ni ny. Vng, sau bao bin i thng trm, v con mt sch, ti sn tiu tan, hon cnh tt mnh khin ng nhn cuc i mt cp cao hn. Ci ma xun m ng thng nhc n, hoc tm xun, hoc triu xun, hoc th xun chnh l ci ma xun thng hng di nhn quan Pht gio, l ci m ng cng nh chng ta tng
05-2009 S 62 | PHP LUN

67

 VN HC

dm nt, ni cch khc, l tuyt i tnh ca thc ti bt kh din by: Linh hn y ngc xin kham Li sai trn ming s khng l li Xin ma l rng v ri S ln ng gp y tri ma sau Ra i hn vi xun u Bui hi nguyn li phai mu bnh minh. Th ng c lc li l nhng t ng chng u ui, dch phm hoc vn xui ca ng c lc lan trn min man c k d ngng, duy c mt iu m ai cng phi tha nhn rng khi nghe ng c ring c ti nh th, k xong xong hoc bc cao minh u nhn thy v p ngn ng m ng s dng v b quyn r bi nhc tnh ca n trc khi h kp nhn ra hoc ng nhn ng ni iu chi. Vi ti, nhng lc nh th chnh l lc ng ang thnh thang phiu ht trong trng thi sng to ca chnh mnh. l trng thi bt u xut hin rt sm, t nm 1947, t nh bi Ni lng T V. Trng thi sng to tt vi c th c mnh danh l Nit-bn ca ngh s chn chnh, v vi Bi Ging tin sinh, ngi am hiu tn tnh v knh ngng Pht php, hn ai ht, ng bit rng cng ch l mt trng thi sinh dit, khc vi Nit-bn thng ti m c Pht din t ng sau nhng thuyt ging ca Ngi. Nhng trng thi y ngy cng n vi ng thng xuyn hn trong cuc sng. ng sng vi trng thi nhiu n ni ngi ta ngh ng in, k thc, chnh l nhng pht gi hoan lc nht. Lc y ngn ng i vi ng cn qu thp b, n khng cn l mt phng tin hu hiu nh ngy ng mi ln i vo i chn bc, ri ng bin ngn ng thnh nhng chic l vng nhy ma, thnh mun hng nghn ta, trt xung trn lan ng ngh trn giy nh cn ma ro ph vo lng sa mc. Ngi nm xung nghn nm vang bng Ta bc qua t ng rng hai ln. Ln rng th nht l ln ri rng ca ngn ng din t theo ci lgic ph bin, v ln rng th hai, uyn nguyn th tnh ca ngn
68
PHP LUN | S 62 05-2009

VN HC

ng thc s tr v v ha lm mt vi hin th. Ngn ng rng ln th hai l ngn ng ni trn lan nhng chng ni iu chi ca c Pht, t ta cng c th hiu rng mt s thin s Trung Hoa la ht hoc nh p bng gy ho cng l mt cch tha nhn s bt lc ca ngn ng v l mt n lc th hin ci ng sau ngn ng... Trong trng thi sng to tt vi, Bi Ging tin sinh gi tt c l mu thn, ging sui yu thng trong ng thc s v a trn dng suy tng, ng gi Kim Cng, Phng Khnh, Monroe... l mu thn bt ngt. C k hiu l nhng con ngi thc s m ng cm mn, c k hiu, t nh, Kim cng l Kim cng Bt nh Tm kinh m ng say m v liu ng. Tuy nhin khng phi ch l nhng nhn vt m c th l mt ci tn no tnh c xut hin lc ng vit trn lan trong trng thi sng to Phi tng Phi Phi tng x, c th l em mi en phng pht trn ngn, em cua cng pht ph bi bin hay em u hoi b c Phi chu, ch l nhng ci tn, ni cch khc, l th iu lp ngn gi to nu gi mt ci tri chan cha, mt li v lng thng c liu... Bi tin sinh, gi y ngi khut, ti gp ng ln u tin v cui cng trong vng na gi vo mt ngy ma h nm 1981, lc y sau cn ma ging chiu, ti v anh Nguyn c a ng vo mt qun vng lp xp G Vp, ng im lng v chng ti cng vy, khng mt li no c tht ra sut na gi bn chai ru go, thm ch cng khng thm hi n tn ti, cui cng ng ra hiu i v, mt cch mt mi... Ti thm cm n s im lng tuyt vi m tnh c ti gp, khc bit rt nhiu bao giai thoi ti nghe, v ti cng khng mun tm cch gp li ng mt ln no na c, na gi kia tr thnh mt k nim m m, v vi ti, l nhng pht giy thin ti nht th trong mt bnh sinh hn hu. Ti mun kt thc bi ny bng hai cu th c nm tr li cho ngi vit ra n: Ngi nm xung nghn nm vang bng Ta bc qua t ng rng hai ln...

05-2009 S 62 | PHP LUN

69

 TRUYN NGN

i ca hoa sen
Lam Kh

Sng sm, Thu c mt cha. Ca cha rng m. Chnh in n uc sng trng, nhng khng c v g l cha ang chun b lm l c. t b hoa ti bn thm tam cp, c cng ngi xung b gi ta lng. Tri cha sng hn. Gi khuya chm lnh. Cnh vt yn tnh qu lm hai mt Thu c ru li. Thu va thiu thu th c ngi ti nh thc. M mt ra, c ngc nhin khi thy Hun ng trc mt. Thu but ming ku ln: - Hun... bn ra bao gi? - Hun ra qut sn. Sao Thu li ngi y? Thu ngc nhin hi li:- Ch... khng phi... hm nay cha lm l xung tc cho Hun sao? Thu nghe nh Nga ni.
70
PHP LUN | S 62 05-2009

- ng ri. Nhng ti tm gi mi hnh l. Cn phi i ba m v anh ch Hun ti y . L xut gia cng n gin thi. Sau mi mi ngi cng th trai lun. - Chc l vui lm h Hun? Thu ci mt hi kh. Hun gt u: - ! Vui lm. Ngy nh du mt bc ngot quan trng trong i mnh m. By gi Thu vo nh khch nm ngh mt cht nh. V s lm phin cc bn, nn Hun khng dm mi. Nhng cc bn ti ng, Hun vui lm. Nghe Hun ni, Thu cau my trch nh:- Ngy quan trng ca i mnh th phi cho bn b bit ch... sao li phin. - Thu n cha sm qu...

TRUYN NGN

Thu ngng ngng ng ln:V Thu qun hi gi lm l. Thu ch n chc mng Hun mt cht thi. Sng nay Thu bn. Hn na, Thu l ngi ngoi gio... Hun vi ngt li bn:- Thu li ni vy na ri. Mnh l bn hc m. Cn a sen... ca Thu ? Thu rt r p ng:- L v... ngy xut gia ca Hun, Thu khng bit tng g, nn mua b hoa ny... Hun ci ln:- ! Tng mt b sen ln cho ngy xut gia. Hun cm n Thu nhiu lm. Bn b ngh n nhau l qu ri. Thi Hun em hoa vo chng trn bn Pht. Ngy l xut gia m c nhiu hoa sen cng Pht th phc bo v cng. Cu Pht gia h cho Thu... Hai m Thu bng. Chng hiu Hun ngh g m li ci ni v t n vy. Bn b tng n nhau d mt b hoa cng l ngha tnh, sao li i ci nho ngi ta ch. Nh c ln nghe Hun ni thch hoa sen c m. Ngh lui ngh ti, Thu thy mnh tht ng ngn. C gin mnh, gin Hun v gin lun c m bn. n ti hm qua nh Nga mi gi in cho bit.

- Ny Thu, ngy mai Hun xung tc ri . Bn mnh s n cha chc mng. Thu c i khng? - C nghe Hun... thng bo g u. i mng l xung tc, vy mnh c phi tng qu? - n ca cha l ty tm ty h. Bn mnh hn nhau mua mt mn qu ri... V ngh Thu l bn thn ca Hun nn Thu thy pht lng. L bn thn vy m ngy Hun bc vo cha, ri by gi sp xut gia, Thu cng ch nghe ngi khc ni li. Ngi bn thn sut bao nhiu nm y khng mun mi Thu. Vy c n lm g Thu gin di khng mun i. Nhng sng nay, c dy sm v quyt nh ti cha. Thu mun n gp Hun hi vi iu. Lc dng xe ngang hng hoa ti, c dng li th thn ngm nhn. Cn sm vy m ch hoa ng c. C vi bng tu s lui ti hi mua hoa. Thu nghe ngi ta ni hm nay l ngy l va g . !- Thu ni thm Mua hoa chc phc cho bn cng c ngha lm y. Nhng m... tng hoa g by gi. Hoa hng th
05-2009 S 62 | PHP LUN

71

 TRUYN NGN

khng c ri. Hoa cc, hoa lan, hay hoa cm chng? Chu mua gim b b hoa i. Hoa sen cng Pht tt lm. Sen mi hi chiu qua, cn ti ri. Mt b lo tay m b sen to tng va bc ti. Nhng bp sen trng hng c chp chn mi gi. Thu chp mt ngh nhanh, Mnh mua b sen ny tng Hun vy. Khng hiu hoa sen c ngha g cho ngy xut gia, nhng Thu bit chc l Hun rt thch hoa sen. Hoa sen d sanh ra gia chn m ly, vn gi c v thanh cao tinh khit. Hoa sen mang biu tng cho mt i sng thanh cao thot tc, Hun ni cu y bao ln. Nhng ln Thu theo Hun n ca cha ngi ngm sen n gia tra h nng gi. *** Lu qu khng gp. Khng bit Hun lc ny th no? Nhng lc ngi mt mnh, Thu thng suy tng vn v l vy. T bui sm gp Hun ni sn cha thm thot hn mi nm. Vi ngn y thi gian, Thu cha mt ln gp li bn. Cng nghe ni Hun tu
72
PHP LUN | S 62 05-2009

cha ny cha kia. Cng chnh lng nh v khong thi nin thiu. Nhng mt ni mc cm v c no c ngn Thu li... Ngi ta nay l ngi xut gia ni ca cha, mnh tm n lm g. Nu bt ng gp Hun, khng bit c nhn ra khng na. M Hun chc g cn nh n c bn ng ngn hay hn di ngy no Thi gian l mt dng chy lin tc. Cuc sng mi ngy l mt s i thay tip ni. Ci qu kh m xa y, thnh thong li hin v trong tm tr Thu nh nhc nh bao iu. Lng ngi d cn vng vn, nhng cnh vt khc xa. Bn b thn quen lu ngy c gp cng ch kp chuyn tr thm hi i cu. Ai cng c cuc sng ring t phi lo toan bn rn. Ch c Hun l i con ng khc bit. Con ng y hn cng tri qua nhiu bc chng gai th thch, nhng chc chn l khng cn b cun ht trong vng danh li bon chen tt bt. Ma h v.... Ma sen n r. Ln u tin tr v thm ngi cha qu sut bao nm xa vng, Thu ng ngi ta ang t chc l hi hoa sen ht sc trang nghim

TRUYN NGN

trnh trng. vng ny, dn lng chuyn ngh trng sen. Sen khng ch ua n trong chn ca thin, m c thn xm, nh nh u c ao m th sen. By gi, nhng ngy l hi ngi ta cn hi hoa mang ti tn cng cha cho mi bn cho khch thp phng vn cnh. Pht t n cha nghe php, ai cng hoan h vi cnh sen dng ln cng Pht. Mt vic lm th hin nim knh ngng su xa. Cnh tng y p vo mt Thu bao iu th v bng khung. T ngy Hun xut gia, k nim tui hc tr tng dn qun lng. Ri Thu lp gia nh. Nh chng Thu cng l Pht t, nn Thu li c dp theo m chng i cha nghe php. Ngy rm l, Thu li thch mua hoa sen v chng cng bn Pht. Chng v hai c con gi nh ca Thu cng ly nhim s yu thch . Dng nh c mt c duyn no m Thu cha r lm. Thu n cha ch v lng cn ngng m cht hng xa. Hng ca mt loi hoa thanh cao bt nhim. H nm nay, Thu a cc con v qu. Min qu yn tnh vi nhng con ng t bi m vi bt ngn ao sen m ly

nc ng. iu Thu khng ng l ngi cha c tr thnh mt Tu vin khang trang b th rt hin i. - Cha c xy dng li t khi thy Phc Lin v tr tr. By gi cha khng ch l ni tu tp ca qu thy v Pht t trong vng, m cn l danh lam ni ting ca lng mnh na. Thu cng bt ng hn khi nghe mi ngi thng bo:- Thy Phc Lin chnh l cu Hun bn hc ca c y m. Nay ln ti chc i c, Thng ta g ri. C thy v, cha bt u sung tc. Hng thng thy t chc kha tu nim Pht. Mi tun u c ging php. Pht t cc ni v ng lm. Thanh nin trong xm mnh nhng ngy ngh cng r nhau i cha tng kinh, nghe php, lm cng qu Cui tun Thu n cha. Cnh vt thay i hay bi ci lng Thu tr nn xa l vi tt c. Di tch ngi cha c ch cn li gc ao sen nh. Nhng h sen mt i v hoang s yn . Hoa n y, m sc khng cn ti thm v thiu nh nng. Xung quanh h, nh cha cho xy b k. Mt hng liu r v nhng cy bng cao ta bng xung nhng
05-2009 S 62 | PHP LUN

73

 TRUYN NGN

chic bng t quanh du khch ngi ngh chn ngm cnh. Mi th u tot ln nhiu mu sc v tng mi. Sn cha tp np khch hnh hng. Nhng c gi tr tay cm nhng bng sen, ming lun n n ci mi khch. Mt hnh nh cng rt khc l i vi min qu xa xi ny - M! Mua hoa cng Pht! Ting a con gi nh th th bn tai. Thu quay li mm ci vi con ri mua hai bp sen hng cn n. - Mt bng cho m na ch. -! Hai con vo cha dng hoa cng Pht M ngi ngoi ny i. Hai c gi nh cm hai bp sen hn h i v hng chnh in. Ngang qua i Quan m, chng dng li. C v thy ang i ti. Hai a tr ng nhn ri bt thn bc ti tha: - Chng con xin cng dng s ph nhnh hoa sen V thy dng li mm ci xoa u c nh:- Cc con ngoan lm. Bit i cha l Pht, li cng dng hoa cho thy. Cng dng hoa s c nhiu phc tng, hc gii thng minh. ! Cc con chc l t Thnh ph
74
PHP LUN | S 62 05-2009

ra i vi ai? a b quay li ch:- D chng con i vi m . Thu bc ti ci cho, bng khng li. V thy ngc nhn... cng kh ku ln: - Thu C phi Thu y khng ? Bao nhiu nm ri, Thu mi tr v thm qu Thu lng tng. C khng bit xng h th no vi ngi bn hc trong mu o thy tu kh knh. Giy pht b ng tri qua, Thu l nh p: - D vng Thu khng bit l thy v y v ang tr tr ngi cha ny. - My nm qua, nhng bn hc c tr v u lui ti cha mi ngi lun hi thm Thu. Dng nh Thu khng mun gp li bn b th phi. Thu lc u trm ging: Thy m cng ngh vy. Ngy trc Thu c hi ngi ngn, ch by gi t tng thng thong hn ri. Du sao th Thu cng tr v, gp li thy C hi bt ng, nhng tht th v. Thu cht im lng, ngm nhn my bp sen trn tay thy ri thn th ni: - y c phi l nhn duyn k ng m gio l nh Pht ni n khng thy? ng l ra Thu phi gi l thy v

TRUYN NGN

xng con mi ng php. V thy ci ln. Ging ci sng khoi ca Hun ngy no:Thu by gi qu l c khc. Hn tr thnh mt tn n thun thnh mt ri. D o i c khc, song chng ta vn l bn b, xng h th no cng c m. ! Hai chu b dng nh chng cng thch gieo thin cn ni ca cha. Chc l c c duyn no . Thu ci:- Chng thm nhun o php t trong bng m m. Hi mang thai, Thu hay theo m chng i cha cu nguyn, cng n chay. Lc u Thu ch mun tm hiu c duyn no khin Hun, ngi bn hc a thch i cha; ri li ri b tt c tng lai s nghip xut gia, sng i khc kh m bc. Thu c xem qua kinh in nh Pht, c th m thm dn hi no khng bit C con ri cng thch i cha nghe php. V thy c v thch th, hm hnh ngt li: - V Thu cn mua c b hoa sen ln n cha cng Pht, nn cc chu by gi cng thch cng hoa... - Thy li ch nho na ri. Chnh nh b sen chc mng ngi bn xut gia ngy y, m

Thu c ci nhn khc hn. Sau bao nm, Thu mi c dp v thm ngi cha c. V tht vui khi bit ngi bn hc nay l mt nh s y tm huyt vi o php qu nh, li l mt ging s ting tm khp vng - M Pht! Nghe n th ch ni m bn o thm h thn. Bn o ch mong lm ht trng trch ca mt s gi Nh Lai, ch c g gi l to tt ting tm Ni no o php nhn sinh cn th mnh n. Vi qu hng, cha T cng phi t lng tri n bo p. - Thy ni vy ch mi my nm t ngi cha qu vng v tr thnh mt Tu vin to ln. Pht t nhng ni xa xi cn tm n nghe php, chim bi, ht lng ngng m tn knh. - Cng do c duyn a y thi. Ngi cha h mc lu. Mi u tnh sa sang li i cht. Nhng ri mi vic c tun t din nh c sp t u . Chn gi-lam tn tr nhiu thng cnh. Pht t n chim bi. Dn lng cng ti cha bn hoa cho du khch cng dng l Pht. K mua ngi bn u hoan h li lc Thu nhn ra h sen, nh mt
05-2009 S 62 | PHP LUN

75

 TRUYN NGN

tr nn m chiu t l: - H sen ca cha by gi c trng l hn, nhng hoa khng cn nhiu v cng mt i v ti thm rng r. - l cm nhn ca ngi i xa mi tr v. Ai chng bi hi v nhng thay i trong cuc sng. Cuc i vn d v thng, mi st na l mt s bin i khn lng. Con ngi hay cnh vt cng vy thi. Thay i theo chiu hng tt p cng ng chng ta n nhn lm ch. Hoa sen khng cn nhiu, sc khng rng r, nhng vo nhng bui tra h, hng sen vn ngo ngt lan xa. Hng sen khng v s thay i ca thi gian khng gian m mt i mi v thanh tao vn c. - D Vng. Bch thy Thu nghim ngh ni:- Thu nghe mi hng y t hi theo bn n cha ngm hoa hc bi. V n tn by gi, mi hng sen vn khng h bay mt. Thy ngng ln nhn tri ri vi ni:- M Pht. Sp n gi thuyt php ri. Xin mi th ch vo ging ng nghe php. ! Hai chu b. S ph mang hai bng hoa ny vo cm trn bn Pht v s ch nguyn M cc
76
PHP LUN | S 62 05-2009

con c nghe s tch v Tin nhn Thin Tu cha Tin nhn Thin Tu l tin thn ca Pht Thch-ca y. Thin Tu cng t b ngai vng, tm ng xut gia hc o. Trn ng i, Thin Tu mang ht s vng bc em theo nh s cng dng Pht, mua 5 a sen n tung hoa hin Pht Sau ngi c Pht Nhin ng th k thnh Pht trong tng lai. Hai c b trn xoe mt nghe thy ni. C ch vi vng ln ting:- Thy l bn ca m con . M con khng thch lm Pht u. Con ch thch nh vi m thi. V thy bt ci: - Nu con thnh Pht, tr v cho m, chng l hay hn sao? Nhng l chuyn tin thn ca Pht. Cc con hin i bit gieo ht ging lnh, chc chn s gt hi nhiu qu thin v sau nh nng ln cao. Thi php bt u. Cnh vt ha cng lng ngi tr v ang bng ln nhng sc mu ti vui rng r. Sen bn h cng nh nhng lan ta cht sc hng dng hin cho i...

 SUY T

Thong suy t
hu Lu

Trm ngm mt hi lu, bao cung n vn cn nm im trn du lng. T hi mnh, ti ang sng cho ai? Sng cho hm nay hay ngy mai? Ti ang sng hay ang n l cho s sng? Vng, ti ang n l cho chnh bn thn mnh, cho nhng bc chn ti i, ang i v s i. N l (slave), mt t m khi nhc n ngi ta lin lin tng n du n ca s tn nhn, ca s h hng trc bao vin cnh cn c che ch, bao bc. y, ti khng mun ni n s n l trong hm , iu m ti mun cp y l s tch cc trong cm t tng ch mang ngha tiu cc ny. V vy ti mong rng ti s cn n l di trong chiu hng tch cc y! Sau mt thong suy t, nhng ting gi nh nhng li th thm ca gi, ca trng sao vng vng bn tai ti. Cht tnh! Ngi l bng t bit gic chim bao. Sng

gi vn c dp du. Tnh yu - kht vng nh chy bng ang tro dng. Bnh minh bt u u ging nhau mi chng ta, c th mi ngi mi nhng tt c u bt u t mt gic m. Mt gic m chung, y l gic m khng cn gic m, cuc sng khng c gic m, cuc sng s tr nn nhm chn. Trong mt gii hn no , gic m vn c tht (chng hn ng m thy i dm vy, sng dy thy iu bt hnh xy ra). Ta hy lin tng n phim nh, phim nh chng qua cng ch l mt gic m, nhng gic m y c c th ha bng kh nng con ngi. Nh vy mt phn ca gic m c th l hin thc. Vy khng ai c quyn ngn cn gic m ca chng ta. Hy c m i, m v mt iu tt p. Mi th, pht chc li i vo h v trong phng tri vin mng. Ting gi quay v vi nhng g
05-2009 S 62 | PHP LUN

77

 SUY T

ch cn l hoi nim. Chin tranh - ha bnh, tnh yu- s th hn nh nhng cp phm tr khng th tch ri trong chiu sng tri dt. N l sn phm ca chnh con ngi trong i sng x hi, trong chnh s h cu ca l tr, ca s hoang tng. Hnh phc hay kh au, chnh nhn t y phi t gnh chu ly nhng iu tt hay xu do mnh l t nhn. Mun hay khng mun n vn vy khi nhp sng nh nhng cn sng cn ang ni tri. Ting d hay ting trng non vn ru rt nh xa tan bu khng gian v nh im lng trong s chm ch ca to ha. S dao ng ca nhng nt nht vn nh yn ng ru nhng gic m cho s k vng. Tng l mt nhng khng phi l mt, ng nhn nh mt ng my bao ph s tin nghim ca con ngi. Nhng cu hi t xa xa vn cn vang vng nh nhng mch nc ngm ang m trong lng t hay nh nhng m my vn khng ngng tri cho n tn by gi. Ngi n cho nim vui, i gieo u su. n - i, vui - su; vn lun hin hu d ta ch mun c mt trong hai th, mun cng ch l mun v ta khng th c mt th khi khng c khi nim ci g l duy nht, v c ci ny mi c
78
PHP LUN | S 62 05-2009

ci kia ging nh v c trai nn mi c gi v ngc li. Mt ln nhn cho nghn ln thng nh Mt ln yu nh mi khng thi. Ha bnh - t do - hnh phc. Nhn danh chnh ngha mu cu cho nhng g l tm thng nht ch l nhng m t tr nn so rng nh nhng bng hoa tuy lng ly bn ngoi nhng bn trong l nhng c hoa tnh. T do: Khng ai c quyn cho hay khng cho ci gi l cn bn nht ca mi cn bn, nh khng ai c thm quyn sinh ra v tr v cng khng ai c quyn hy dit n. Hy dit d trn danh ngha no th n vn l ti c. D Thng c hay khng c tri t vn c quay quanh mt tri, n lt mnh mt tri vn khng ngng quay quanh cc thin h v tr khc. Mi th vn lun hp dn nhau s sng c tip din, m vn l m, hin ti mi l ci quyt nh. K i xa nht l k khng bit mnh i u (Napoleon), nh mnh chng bit mnh ang vit g. Ngn ng vn mi l mt phng tin.

QUAN IM

PhT gio ViT nam ng gp vo s thng nht t nc trong lch s Trn Vn hin

rong bi cp n s kin cc lc lng ly khai gy ra khng hong tn gio min Nam Thi Lan, tc gi bi vit c nu ln vn ng phn gii a l tn gio v ng bin gii quc gia. Rt tic l do gii hn trong phm vi ti bi vit, trng hp Vit Nam ch c cp thong qua. Do vy, chng ti thy cn phi ng gp mt s kin v vai tr ca Pht gio Vit Nam trong vic bo v s thng nht ca t nc trong lch s.

Mt t nc thng nht trn nn tng mt tn gio Chng ta u bit tnh trng ct c ly khai din ra nhiu ln trong lch s Vit Nam: s kin Thp Nh S Qun, s kin L Trnh, Trnh Nguyn Hu nh nhng ln chia ct t nc c lin h n ch phong kin ti Vit Nam u xut pht t quyn li ca cc lc lng phong kin. Nhng ng phn gii chia ct tm thi t nc xut hin trn c s nhng
05-2009 S 62 | PHP LUN

79

 QUAN IM

vng nh hng ca nhng lc lng cm quyn phong kin. l nhng ng phn gii tm thi v rt cuc u c xa b v Vit Nam vn l mt t nc thng nht v dn tc, vn ha v tn gio. S thng nht v tn gio th hin qua mt o Pht xuyn sut b dy lch s t nc. Bn cnh nhng yu t khc, s thng nht v tn gio gi mt vai tr quan trng trong s thng nht nc nh. Lnh cha Nguyn Hong tuy ct c phng Nam nhng vn gi lng sng m o Pht qua cng trnh cha Linh M cn n hm nay. Tuy cc lc lng phong kin c to c nhng lt ct trn thn th t nc, nhng Pht gio l mt yu t hn ch nhng tc ng tiu cc ca cc lt ct . khng h c mt ng phn gii v tn gio trong sut lch s ca ch phong kin Vit Nam cho n khi ri vo s cai tr ca ngi Php. T 1885 n 1945, cho d c mt tn gio mi xut hin ti Vit Nam bn cnh o Pht, v t nc b chia lm ba k di ba hnh thc cai tr khc nhau, nhng s thng nht v dn tc,
80
PHP LUN | S 62 05-2009

vn ha v tn gio vn c gn gi. Nhng ngi dn Vit, d K no, vn thy mnh cng chung dn tc, vn ha v tn gio. Tn gio l o Pht. S hin din ca mt o Pht xuyn sut t Bc ch Nam l mt yu t i khng vi vic chia ct t nc cai tr theo ch trng ngi Php. Nhng lnh a tn gio ti Vit Nam trong th k XX Cm t c o tn gio c s dng nhng theo chng ti, thm vo , cn nn s dng cm t lnh a tn gio. Lnh a tn gio l mt cp cao hn ca c o tn gio. T trc th k XIX, ti Vit Nam, nhng lng Thin Cha gio La M xut hin. l nhng c o tn gio u tin. Nhng cha c mt ng phn gii r rt v mt hnh chnh. Tuy nhin, t sau khi cuc khng chin chng Php bng n 19/12/1946 th bt u manh nha xut hin cc lnh a tn gio, vi cc lc lng v trang ring, t tr trong lnh a m h mun chim gi. min Bc, c nhng lnh

QUAN IM

a t di s kim sot ca t v Cng gio, vng Pht Dim, Bi Chu. min Nam, c nhng lnh a t di s kim sot ca qun i cc gio phi nh Cao i Ty Ninh, Ha Ho min Ty Nam B T nm 1955, nh cm quyn min Nam, trong s xc lp quyn cai tr thu v mt mi, cng nhc u vi vn cc lnh a tn gio. c nhng cuc xung t v trang. Sau , chnh quyn Thin Cha gio La M min Nam li c Cng gio ha min Nam, khi su s chia ct bng yu t tn gio. Mi n nhng nm 1974, 1975, min Nam vn lnh a tn gio vn cn. Na u th k XX cng l thi gian m Pht gio ti Vit Nam suy yu, trong khi cc tn gio khc gm c nhng tn gio bn a mi thnh lp, pht trin mnh m, thu ht ng o tn trong mt thi gian ngn. S pht trin ny r rng gn lin vi s kin ra i nhng lnh a tn gio. Pht gio Vit Nam vn l mt yu t gp phn gn gi s thng nht t nc.

Vit Nam hin nay, nhiu tn gio khc nhau ang cng tn ti v pht trin. Pht gio cng ch l mt trong s nhiu tn gio . Tuy nhin, Pht gio vn l tn gio c s lng tn ng o nht Vit Nam v phn b u khp t Bc n Nam. Mt s ngi Vit khng tn gio vn chu s nh hng nht nh t Pht gio. H vn c th i cha v trong gia nh vn t chc hiu l theo nghi thc Pht gio. B dy lch s Pht gio Vit Nam vn sng trong s ng ngi dn Vit Nam. Mt s l hi ca Pht gio thc t tr thnh l hi ca c nc, gi mt vai tr quan trng trong i sng tinh thn i vi ngi dn c nc. S thng nht v mt tinh thn l nn tng quan trng ca s thng nht. S ng gp ca Pht gio chnh l ch ny. Trong tin trnh truyn b Pht gio ti Vit Nam, Pht gio khng bt u t mt c o trong lng dn tc, cng khng hnh thnh bt k lnh a Pht gio no. S tn ti mt phn gii no cha bao gi bt ngun t Pht gio. Nhng s phn gii
05-2009 S 62 | PHP LUN

81

 QUAN IM

v mt chnh tr hnh chnh tm thi khng to nn mt s phn gii i vi Pht gio, m ngc li Pht gio li c tc ng ha gii nhng phn gii chia ct tm thi bng s thng nht ca mnh. Pht gio lun lun l mt cho d c th c nhiu hi on. iu ng ch l Pht gio cng khng hnh thnh cc n v tn gio ring, tch bit v tn ti song song bn cnh cc n v hnh chnh (tc khng c nhng x, nhng h, nhng gio phn theo s phn chia ring t nhng nh lnh o cc tn gio, m a gii khc vi tnh, huyn) Cc n v ca Pht gio, nu c, cng d dng bin thin theo a gii hnh chnh, nhng tn ti trong s thng nht ca c nc. Cc n v Pht gio khng h to nn nhng vt hn tn gio trn bn t nc. Pht gio Vit Nam ch c mt nc Vit Nam, ngoi ra khng chu s tc ng t u ht. Yu t thng nht cng nm ch . Hin nay, trong cng ng ngi Vit nh c nc ngoi, Pht gio cng gi vai tr gn kt. Pht gio Vit Nam nc ngoi cng pht trin th s gn
82
PHP LUN | S 62 05-2009

kt ca cng ng ngi Vit cng nng cao, v l Phtgio-Vit-Nam, mt cm t c th coi l c nh. Vn r rng l nh vy th a im no, thi gian no m Pht gio Vit Nam suy yu, th s ng gp ca n vo s thng nht t nc cng suy yu theo. l iu tt nhin. V pha Pht gio Vit Nam, cng cn thc rng, xy dng o php cng l gp phn gn gi s thng nht t nc. Cn ch trng vic hong ha nhng vng bin gii, hi o, vng cc dn tc t ngi anh em sinh sng, vng hnh thnh cc lnh a tn gio trong qu kh, tc l nhng ch yu trong mt xch thng nht ca t nc. Cc cha Nguyn, d chia ct t nc, nhng nhng ngi cha m h xy dng min Nam, m tiu biu l cha Linh M t Ph Xun xa, vn th hin s gn kt ca h i vi mt t nc Vit Nam thng nht trong tm linh. S thng nht trong tinh thn, trong tm linh l quan trng hng u v l s ng gp ca Pht gio Vit Nam.

DINH DNG

U NNH

t khoa hc n i thng
Bs. Thi huY Phong

C
LTS. Ngi n u h thng km thng minh. l pht biu ca ngi bn ca mt c gi Php Lun ni. Trao i vn ny vi Bc s Thi Huy Phong, Ch bin c san Y hc Ph thng. ng cho bit, pht biu hon ton khng ng, khng c c s khoa hc. V kt qu th nghim khoa hc gia hai con vt - mt cho n tht, mt cho n thc n thc vt cho thy, con n tht kh hun luyn, con n thc n thc vt d thun ha. BBT trn trng gii thiu n c gi bi vit ca Bs. Phong v u nnh chng ta bit n c nhng cht dinh dng quan trng v cn thit cho c th con ngi nh th no.

c nh khoa hc tng gi u nnh l vua ca cc loi u, khng nhng n c y cht dinh dng cn thit t l cao v thch hp m cn cha nhiu cht c th c cng nng phng chng ung th ng tiu ha, tit niu sinh dc. y l

loi cy sng vng nhit i, thuc h u l thc n trong thc n ca dn chu t 5000 nm nay. Vo thi Chu, k thut ln men cho php ch to ra tu h, ph ky, tng chao u h c ch ra vo th k th II bn Trung Quc, du nhp qua chu
05-2009 S 62 | PHP LUN

83

 DINH DNG

u vo th k th 17, qua Hoa K vo th k th 18. Sa u nnh truyn thng lm t u nnh nguyn ht. Cng vic l ngm u, bc v, xay chng di dng nc ri lc, nu si v thm cht gy hng v cho d ung. Khng ai cn c th ph nhn gi tr dinh dng ca sa u nnh: n khng nhng l sn phm tt cho mi la tui v tr nh: sa u nnh b sung vitamin dng cho tr b, tr em v tr nui c bit (nh tr b d ng vi b chng hn). Ngoi cung cp cht khong trong cc phosphatid, lipoprotein v vi khong nh lu hunh (S) trong cc acid amind c cha S nh cystein, methionin, sa u nnh cha ch yu 3 nhm cht thc phm: bt ng, bo v m ngoi nc. Cht bt ng tc carbohydrat hay cht trch khng nit c t 17,3 n 30,1% ht, trong cht bt (tinh bt) ch chng 5%, cn li a s l cc ng: ng si sucroz, ng ba raffinoz, ng bn stachyoz (cc ng ny khi b thy phn cho glucoz
84
PHP LUN | S 62 05-2009

v fructoz) v cc ng n (glucoz, fructoz, galactoz, rhamnoz, arabinoz v glucoronic acid) l nhng ng d tiu ha. Cht bo chim t 15 n 20, c khi 23% ht, mu vng nht. Trong , acid bo khng no chim a s: acid 1 ni i (oleic acid) chim 32 37 58,8%, acid 2 ni i (linoleic

acid) t 42 n 60%, acid 3 ni i (linolenic acid) 8,1%. Cc nh dinh dng hc ly linoleic acid lm chun phn loi cht bo c hot tnh sinh hc cao: du u nnh thuc nhm 1 cha 50 80% acid bo thit yu. Cht m (protein) u nnh khi c thy phn cho n 19 amino acid trong s 22 amino acid thng thy trong thc

DINH DNG

phm, trong c 8 amino acid thit yu (ng vt v ngi khng tng hp c trong c th, phi nh ngun thc n a vo). Tuy hm lng methionin v tryptophan thp nhng hm lng lysin cao nht trong cc loi ht. So snh casein ca sa u nnh c n 15 amino acid, hn hai amino acid l cystin v cystein. Trong qu trnh ch bin, cc bt ng, bo, m hoc tan vo dung dch sa hoc to thnh nh tng di dng nhng ht rt nh d c c th s dng. Tuy nhin, dch sa cng hm cha nhng hp cht hu c tuy rt nh nhng li gy hng v kh a nh mi u, v ng ng hi kh chu ( ci thin nhng mi v ny, sa u nnh truyn thng thng c gy mu v mi l da, bt u xanh vng ng v thm hoc b u phng thm, bo v c mu sa hp). Cc chng c khoa hc cho thy u nnh c nhiu m v l ngun m tt nht dng trong tit ch bnh tiu ng, tim mch, bo ph. Ung sa u lnh c th h m mu xung, nht l cc m xu v tng cc

m tt. Nghin cu trn tr em b tiu chy cng cho thy dng sa u lnh gim s ln tiu chy v gim s ngy tiu chy. Cc chng c cho thy cht isoflavones trong u nnh gim triu chng ca ph n tin mn kinh nh nng bng mt, t chi. Ph n n ung u lnh, tu h, u ph gim nguy c ung th v. Cht genistien trong u lnh trn th nghim cho thy c tc dng chng ung th, ngn mch mu nui t bo ung th pht trin, gy c ch t hy t bo ung th. Kh m k cho ht cc cng nng tt p ca u nnh. Mt gam u nnh cha cht m bng hai gam tht heo, ba gam ht g, bn gam go v hn hn sa b. Nn nh sa b cha nhiu lactose m phn ng tr em chu v c ngi ln khng thch nghi c nn d gy tiu chy. u nnh lm gia tng mt khong xng ph n sau mn kinh. Mt nghin cu on h khong 75,000 ph n tui 40 n 70 theo di trong 4 nm cho kt lun u nnh lm gim nguy c gy xng ph n sau mn kinh, c bit trong nhng nm u sau mn kinh.
05-2009 S 62 | PHP LUN

85

 TRUYN THNG

Chnh in cha Linh M, Hu. nh Hi Trang

Chiu sng chnh in

S
au khi bi vit Chiu sng tng Pht c ng trn tp san Php Lun, c kin ngh chng ti tip tc trao i v chiu sng chnh in. y l mt vn kh thuc mt lnh vc hp ca thit k chiu sng ni tht, ngnh kin trc. Do ch c trang b kin thc nh sng cho sn khu v in nh, cho nn chng ti ch c th bn lun vn nu trn t im nhn ca ngnh hc ny. V th, ni dung bn lun khng th trnh khi thiu st, phin din. Ngi vit mong c bn c gp chng ta c th tin
PHP LUN | S 62 05-2009

minh Thnh

n vic trnh by nhng quan im trong vn chiu sng chnh in mt cch y v ton din hn. Chiu sng chnh in nh cha rt khc vi chiu sng ni tht nh th l iu chng ta c th d dng nhn thy khi xem cc phim truyn c cc bi cnh tng ng. Nh th, vi mi vm cao thng c cc o din in nh cho nh sng mnh, r, y , trong (cn phn bit vi nh

86

TRUYN THNG

sng ni tht tu vin Thin Cha gio, thng l th hin theo hng ngc li). Trong khi , cha, c bit l cha c Vit Nam, Trung Hoa, c cha Nam Tng Khmer, Thi Lan thng c th hin vi nh sng m, ti, thng c cc tia xt chiu qua khng gian huyn o khi nhang, vi nhng im sng cc b, tng phn. Ni tm li th nh sng trn phim, trong ni tht nh th sng u; cn trong ni tht chnh in nh cha th ti, ti sng tng mng v m. Cn trong thc t, chng ta c th cm nhn c s khc bit trong chiu sng nh ni trn khi n thm nh th c B Si Gn chng hn, ri sau n thm cha Vnh Nghim, cha Gic Lm, cha Gic Vin hay cha Chantaransay Mt bn th sng trng vi nhng ca s knh, ngun n mnh. Cn mt bn th ti ti m m huyn o. Trong in nh, cc o din chn nh sng m ti kt hp vi n nn, khi nhang khi th hin bi cnh chnh in cc ngi cha nhm to khng kh tm linh hng ni v mang m sc thi truyn thng Pht gio. i

thm ht cc cha c H Ni, chng ta thy n u ti ti nh th. V cng th hin nh sng nn, nn mu chiu sng bi cnh chnh in nh cha trong cc phim thng c chn l mu vng. Nh vy, chng ta c th i dn n cng thc chiu sng cho chnh in nh cha: ti, ti sng tng mng, m o v thin v mu vng. Tuy nhin, nhiu ngi cha mi xy t na sau th k XX, c cc thnh ph ln thn qu, khng theo nguyn tc trn. Si Gn, chng ta c th ly cc cha theo kin trc tn thi, nh sng cho chnh in sng v sng u, ging nh ni tht nh th. Phn ln cc cha lp n neon trng, loi daylight, kt hp n chp tt nh sng chy cho ho quang tng Pht v khu vc bn th. Qu l c nhiu vn cn bn lun y. Trc ht, sng qu, ci khng kh huyn o mang phong thi tm linh truyn thng Pht gio nh cc cha xa khng cn na. nh sng n ng daylight cng lm chnh in cha Pht
05-2009 S 62 | PHP LUN

87

 TRUYN THNG

v m chuyn sang mt mu sc khc. nh sng n ng khng th dung hp c vi nhang khi trm hng. Chiu su thing ling ca chnh in cng gim i khi nh sng tri u nh nhau, khng cn cc mng sng ti tng phn nh chnh in cc cha xa. Vic lm dng n ho quang chp nhy xanh mu khin chnh in cng mt i v thing ling, thm ch, mang dng dp mt hng qun Vn mu Mu cho nh sng chnh in cha Pht phi l mu vng m v ch c mu ny l duy nht thch hp. y l mu n nn trong chnh in cc ngi cha xa v n mang n hiu ng tm linh rt tt. Nu cc bng n t tim trn khng cn thch hp vi thi k tit kim nng lng nh hin nay th cc bng n compact tit kim in cng c loi mu vng m, rt thch hp cho khng gian chnh in cha Pht. Khc vi mu trng, mu vng m cng gam vi khi nhang ca chnh
88
PHP LUN | S 62 05-2009

in. Mu vng cng l mu c trng ca Pht gio, mu ca y o ch Tng. Hin nay, cc nh hng chay sang trng c thu ha s thit k ni tht, u dng n mu vng m. Trong in nh, trang kinh Pht ch Hn lt di nh sng mu vng v di nh sng trng s cho hiu qu rt khc nhau ngi xem. Hnh nh cc l hng, chn nn, i hng chung khi ghi hnh u cng vy. l iu m nhng ngi hot ng trong ngnh in nh hay truyn hnh u thy rt r.

TRUYN THNG

Vn ti v mng sng ti

nhng ni th phng theo sc thi ng phng khng c vic tng kinh, ngi ta vn thin v hng duy tr mc nh sng ti cho in th. Miu Thin Hu Bnh Dng, miu B Cha X Chu c vn thing ling huyn b ca phng ng. Chnh in cc cha Nam Tng Khmer cng vn duy tr nh sng ti. , cc Pht t khng tng nhng b kinh ln nh Php hoa, a tng nh cc cha Bc tng, m ch tng bi kinh l bi Tam bo hng ngy, nn theo truyn thng, thng vn gi nh sng ti. C th suy ra rng, cc cha Bc tng, nh sng y v tri u ch cn khi tng vn bn kinh. Ngoi thi im , cc thi im cn li, k c khi hnh l vi cc nghi thc lp i lp li nh khai kinh, nh l, hi hng, phc nguyn u c th khng cn nh sng mnh v dn tri u. Cc im cn nhn nh sng Vn lm dng n ho to b cc v chiu su l quang xanh chp tt nh tng c Bn s v ch v B-tt, bn th Nu tt c u Trong bi chiu sng tng c chiu sng ng u, nh Pht, chng ti ni n nhng
05-2009 S 62 | PHP LUN

nhau, th khng th tn cao hnh tng ch Pht, ch B-tt cng nh khng th ni l cng dng nh sng c. Trong in nh cng nh trong nhip nh, nhng khung hnh p nht v chnh in cc ngi cha l nhng khung hnh c b cc sng ti tng phn mnh. V iu ny cng khng phi gii hn chnh in cha Pht. Nh nhip nh ti danh Cao m kho s dng nhng mng sng ti cho nhng bc nh tuyt p v Lng ng B Chiu Si Gn, vi im nhn l cc t kh lung linh. Trong nhng ni uy nghim, th t, s phn chia nh sng sng ti cn l s phn chia ngi v trn di. Do vy, trong chnh in nh cha, khi khng cn thit, th v tr ca cc Pht t hnh l khng cn chiu sng trc tip, m ch cn nhn nh sng phn chiu ta ra t nhng nh tng ch Pht, ch B-tt c chiu sng bng ngun sng mnh.

89

 TRUYN THNG

tc dng khng c li khi s dng n ho quang chp tt trong chiu sng nh tng ch Pht, ch B-tt, nay ch xin b sung thm mt s . o Pht l o ca nh, ca tnh, nn vic chiu sng ni th phng ng nhin phi tun th nguyn tc c bn . Nhng hnh thc chiu sng chp nhy, my ng hon ton khng thch hp vi chnh in cha Pht. Chng ta th hnh dung s phi ngi thin ra sao khi trc mt hnh gi, trn tng Pht l mt ngun nh sng, ty loi, c khi

Dominique de Miscault

chp tt nhp nhy, c khi xoay mng mng, c khi ta ra lin tc Nhn vo mt ngun sng ng, th tm tr ngi ta s tp trung vo , v n gy s ch hn ht. iu ny hon ton tri vi bi cnh cn thit khi tng kinh, tham thin. Trang tr nh sng cho bn th Pht trong chnh in khng phi l trang tr mt hang ging sinh hay mt cy noel. nh sng chnh in ch c th l nh sng tnh. S c phn cc oan nu nu ra kin cn tho b i ht nhng n ho quang, nhang in, dy n xanh nhp nhy trn bn th Pht v trong chnh in, nhng qu ng l nh vy khi mun nh tm tng kinh, ta thin. Ngoi ra, cng cn phi k n kin cho rng cc loi n xanh chp tt to mt dng v qu ma, ci lng cho chnh in. Trong mt s ti liu mi xut bn gn y, ngi ta gi hin tng lm dng nhng ngun nh sng nhiu mu chp tt, nhp nhy, chuyn ng (ch yu dng trong cng ngh qung co) l nhim nh sng.

90

PHP LUN | S 62 05-2009

 L HI PHT N

i l Pht n ti mt s quc gia chu

nguYn Lc

ng nm, trong khong thng 5 Dng lch, ngi con Pht trn khp hnh tinh, hn hoan v trang trng knh tng ngy c Thch Tn n sanh ni th gii Ta-b. Cng chung nhng ngha v cm nim dng ln cng dng c Thch Tn, l hi thing ling ca ngi con Pht ny c t chc gn lin vi nhiu bn sc vn ha, bng nhiu phng cch v trong nhiu thi im khc nhau. Thi gian din ra l Pht n ty thuc lch php ca mi quc gia v truyn thng Pht gio: Pht gio Nam tng theo lch n v Sri Lanka, Pht gio Bc tng theo lch Trung Quc v Pht gio vng Himalaya theo lch Ty Tng. Trong giai on tr v ca vua A-dc, Pht gio Theravda truyn sang Sri Lanka. Ti quc o ny, Pht gio pht trin

nhanh v mnh; sau , nh hng n Pht gio cc nc Myanmar, Thi Lan, Lo v Cambodia. Pht gio Theravda (Thng ta b), ngy nay thng c gi l Pht gio Nam tng, gi ngy Pht n (theo truyn thng Bc tng) l ngy Vesak (Vesak Day). Pht gio ti cc quc gia ny t chc i l Vesak knh tng ba s kin trng i: Pht n sanh, Pht thnh o v Pht Nit-bn. Vesak l ting Sri Lanka; tng ng vi Veskha trong ting Pli v Vaikha trong ting Sanskrit.
05-2009 S 62 | PHP LUN

91

 L HI PHT N

Vaikha (Vesak) l thng th 2 trong 12 thng ca lch n v Sri Lanka, trong khong thng 5 Dng lch. Trong truyn thng n , thng Vaikha l thng din ra nhiu l hi thu hoch ma mng. Phong tc, tp qun, vn ha v tn gio ca Sri lanka nh hng chnh t n , v lch php ca Sri Lanka cng gn ging vi lch php n . Tn danh Vesak c s dng u tin ti Sri Lanka. V sau i hi Lin hu Pht gio th gii ln th I ti Sri Lanka nm 1950, thut t Vesak c s dng ph bin ti cc nc Pht gio Nam tng. K t nm 1999, sau ngh quyt ca i hi ng Lin Hip Quc v Vesak, Vesak c chnh thc s dng trong i l Vesak Lin Hip Quc v ti mt s quc gia theo truyn thng Pht gio Bc tng
92
PHP LUN | S 62 05-2009

trong ngha knh tng ngy c Thch Tn n sanh. Ti Sri Lanka, Pht gio l quc gio. Thi gian l hi Vesak, ngi dn c ngh l. Tnh theo lch php Sri lanka, i l Vesak din ra trong hai m trng trn thng Vesak, khong thng 5 Dng lch. Nm nay, 2009, l hi Vesak ti Sri Lanka s din ra trong hai m ngy 8 9/5. Ngoi nhng bui

Pht n Seoul, Hn Quc

l tng kinh v cu nguyn mang tnh tn gio, l hi Vesak cn c nhiu chng trnh mang tnh l hi dn gian. Trong nhng ngy l hi, tt c qun bia ru v l git m phi ng ca. Ngi dn nc ny phng sanh mt s lng ln th vt, chim, c H thng n thm v pht qu cho tr m ci v ngi gi neo n. Mc d Pht gio Sri Lanka thuc truyn thng Nam tng nhng trong thi gian ny, mn

L HI PHT N

chay c by bn rt nhiu ni. Hu ht t gia Pht t u trang tr c Pht gio, lng n v n nn Nhng ni cng cng din ra nhiu chng trnh l hi. Trong chng trnh rc v diu hnh x-li gy n tng v to nn xc cm nht i vi ngi tham d. X-li Pht c tn tr trn lng nhng ch voi c trang im lng ly vi sc mu mang phong cch Nam ,

of Kason. Kason l thng th 2 trong 12 thng theo lch Myanmar. y l thng nng nht trong nm. Nn trong khun kh l hi Vesak, ngi dn ni y, vi lng thnh knh, t nhng chu nc tinh khit trn u i n nhng t vin ti xung cy B-. H ti cy B- cm n ging cy ny che ch c Th Tn trong nhng ngy thin nh trc khi chng o v c nguyn nng lc gii thot lun trng dng trong h. Thi Lan l quc gia Pht gio bn ln t chc i l Vesak Lin Hip Quc. Nm nay, Thi Lan tip tc ng cai t chc i l Vesak Lin Hip Quc. Vesak Day cng c gi l Visaka Bochea Day ti Camtheo sau l hng ngn Pht t, bodia v Vixakha Bouxa Day ti diu hnh khp nhng ng Lo. Ti Lo, trong thi gian l ph. hi Vesak, kh tri nng bc v Ti Thi Lan, Myanmar, Lo, khng ma, ngi ta thng bn Cambodia, Pht gio vn l tn gio chnh v t tng Pht gio vn ang ng vai tr ch o trong i sng tinh thn ca phn ln ngi dn. Ngy Vesak l ngy l quc gia v ngi dn c ngh l. Ti Myanmar, ngy Vesak cng gi l ngy The Fullmoon
05-2009 S 62 | PHP LUN

Pht n Seoul, Hn Quc

93

 L HI PHT N
m hoa ng mng Vesak Day ti Borobudur, Indonesia

pho hoa vi c nguyn s c ma. T u k nguyn Ty lch v sau, Pht gio Mhayna (i tha) pht trin mnh v nh hng khp Tiu lc a n . Ri, bng ng T la v ng bin, Pht gio Mhayna truyn sang cc nc Trung v Trung Quc. T Trung Quc, Pht gio Mahyna, ngy nay thng gi l Pht gio Bc tng (Bc truyn), nh hng n Vit Nam, Hn Quc, Nht Bn. L Pht n ti cc nc Pht gio Bc tng t chc vo ngy 8 n 15 thng 4 m lch (theo lch Trung Quc), vi ngha tng nim ngy Pht n sanh. Ring Pht gio Nht Bn, k t sau Minh Tr Thin hong, Pht n
94
PHP LUN | S 62 05-2009

c t chc vo ngy 8 thng 4 Dng lch. Ti Trung Quc, Pht gio c mt gn 2000 nm. Pht gio tng l t tng ch o cho chnh quyn v ngi dn trong mt s triu i. L Pht n c t chc t thi Tam Quc, nh hng su rng trong x hi qua nhiu giai on lch s. Nhng, ngy nay, Pht gio khng cn nh hng nhiu trong x hi Trung Quc. Ngi dn bit n Pht gio nh l mt tn gio lo ma chay, cng king, v thut L Pht n ch c th c t chc trong khun vin t vin v t c x hi quan tm. Tuy nhin, Pht gio i Loan, mt phn tinh hoa ca Pht gio Trung Quc, hin ang nh

L HI PHT N

hng su rng trong i sng thng nht ca ngi dn ti lnh th i Loan. Ti Nht Bn, Pht gio truyn n t cui th k VI v l tn gio chnh trong giai on trung v u cn i. Ngy nay, bn cnh s pht trin vt tri v kinh t, i sng tm linh v tinh thn ngi dn Nht Bn ang gp nhiu khng hong, song Pht gio Nht Bn cha p ng ni v gii quyt c s khng hong ny. L Pht n thng gn lin vi l hi hoa Anh o, cng ch gii hn trong phm vi t vin v trong qun chng Pht t. Ti Nam Hn, nhng ngi lnh o quc gia phn ln l tn Tin Lnh, v c du
t nn cu nguyn ha bnh, Vesak 2008 ti Vit Nam

hiu khinh th Pht gio. Nhng trong nhng nm gn y, Pht gio Nam Hn khng ngng pht trin. Ngy Pht n l ngy l quc gia. L hi Pht n din ra ti nhiu ni cng cng, v trn nhng ng ph. Trng by v diu hnh lng n l mt trong nhng chng trnh n tng v gy nhiu xc cm nht. Nm nay, l hi lng n din ra t 25/4 n ngy chnh thc Pht n, ngy 2/5. Ring ti th Seoul, c tnh c khong trn 100,000 lng n vi nhiu hnh dng v mu sc c trng by v biu din trn nhng ng ph, v d on s c khong 300,000 lt ngi trong v ngoi nc tham d l hi ny. Pht gio Mt tng truyn t

05-2009 S 62 | PHP LUN

95

 L HI PHT N

n n Ty Tng vo u th k VII; t , Pht gio Ty Tng nh hng ra cc quc gia rng Himalaya, gm Bhutan, Bangladesh, Nepal. L Pht n trong cc nc thuc truyn thng Ty Tng din ra vo 15 thng 4 theo lch Ty Tng, khong cui thng 5 hoc u thng 6 Dng lch, nm nay nhm ngy 7 thng 6 DL. Ngoi nhng nghi thc l bi, tng kinh, dng hng hoa cng dng ti cc t vin v t gia, ngi Pht t theo truyn thng ny thng hnh hng n nh ni Kailash, thuc dy Himalaya, pha Ty bc Nepal. N l ngn ni thing ca tn Pht gio Himalaya, n , K-na gio v o Bon. Nhng ngi hnh hng cho rng, nh ni ny l ni hi t tt c nng lc ca v tr. Pht gio t n truyn n nhiu quc gia, v c t s thay i ph hp vi vn ha,
96
PHP LUN | S 62 05-2009

tn ngng bn a. V ba s kin Pht n sanh, Pht thnh o v Pht nit-bn cng c t chc vi nhng nghi thc v ti cc thi im khc nhau theo mi truyn thng Pht gio. D ngi con Pht trong cc truyn thng t chc tng nim nhng s kin ny khc nhau, ngn ng v cch din t Pht php khc nhau, nhng c cng chung tinh thn v cm xc: cng nguyn tu theo php c Pht tu, lm theo nhng g c Pht lm v dy, cng hng n mc ch ti thng gii thot sanh t, thnh tu Pht qu. Ngi con Pht trong cc truyn thng khc nhau c chung ngha v c x trong tinh thn tng hp nh th, Pht gio s mang n nhiu an lc v li ch cho s ng hn.

Pht n i Loan

Pht n Hikkaduwa, Sri Lanka