You are on page 1of 49

TEORA MORFOLOGA DE LA LENGUA LATINA

LAS DECLINACIONES La flexin nominal latina se reparte en cinco declinaciones. La declinacin de los nombres latinos tiene seis casos (nominativo, vocativo, acusativo, genitivo, dativo y ablativo), en singular y en plural. 1 DECLINACIN (tema en -a)' Genitivo: -AE Ej. rosa, rosae

Est formada por sustantivos femeninos -y adjetivos femeninos- y algunos sustantivos masculinos'.
Tabla de desinencias Singular Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo
-a -a -am -ae -ae -a

Plural
-ae -ae -as -arum -is -is

Ej. rosa, rosae


Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular ros-a = la rosa ros-a = (oh) rosa ros-am =(a) la rosa ros-ae = de la rosa ros-ae = a, para la rosa ros-a = con, por... la rosa Plural ros-ae = las rosas ros-ae = (oh) rosas ros-as = (a) las rosas ros-arum = de las rosas ros-is = a, para las rosas ros-is = con, por... las rosas

ular, * El locativo: los nombres de ciudad, en sing de la primera declinacin (ej. Roma, -ae: Roma; Caesaraugusta, -ae: Zaragoza), conservan un antiguo caso llamado locativo, que indica el lugar "en donde" ocurre algo. La desinencia es -ae. Ej. Romae = en Roma. En cambio, los nombres de ciudad, en plural, de la primera declinacin (ej. Athenae, -arum: Atenas), suplen el locativo por el ablativo. Ej. Athenis = en Atenas.

1 Cf. Valent Fiol, pp. 9-10.

Nombres de varn (ej. Cotta, -ae: Cota) y oficios de varn (ej. nauta, -ae: marinero, agricola, -ae: campesino, as como la mayora de ros (ej. Sequana, -ae: el Sena).

2'

DECLINACIN (tema en -o)3 Genitivo: -I Ej. dominus, domini puer, pueri templum, templi

Est formada por sustantivos masculinos -y adjetivos masculinos-, sustantivos neutros -y adjetivos neutros- y, finalmente, por algunos sustantivos femeninos. Los nombres de la 2' declinacin se dividen en tres grupos, segn la terminacin del nominativo singular:
1. Nombres en -us 2. Nombres en -er 3. Nombres en -um Tabla de desinencias Singular Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo
-us/-er/-um -e/-er/-um -um -i -o -o

Plural
-i/-i/-a -i/-i/-a -os/-os/-a -orum -is -is

Nombres en -us

Ej. dominus, domini


Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular domin-us = el dueo domin-e =(oh) dueo domin-um =al dueo domin-i = del dueo domin-o = a, para el dueo domin-o = con, por... el dueo Plural domin-i = los dueos domin-i = (oh) dueos domin-os = a los dueos domin-orum = de los dueos domin-is = a, para los dueos domin-is = con, por... los dueos

La mayora de los sustantivos en -us son masculinos; algunos son femeninos4.


Nombres en -er

Ej. puer, pueri


Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular puer = el nio puer =(oh) nio puer-um =al nio puer-i = del nio puer-o = a, para el nio puero-o = con, por... el nio Plural puer-i = los nios puer-i = (oh) nios puer-os = a los nios puer-orum = de los nios puer-is = a, para los nios puer-is = con, por... los nios

3 Cf. Valent Fiol, pp. 12-15. 4Nombres de rbol (ej. pinus, -i: pino) y algunos de ciudades (ej. Corinthus, -i: Corinto); tambin, el sustantivo humus: la tierra. Hay tambin algunos sustantivos neutros (ej. vulgus, -i: vulgo).

La mayor parte de los nombres en -er pierden en los dems casos la -e- del nominativo y vocativo singular. Ej. ager, agr-i (y no "ager-i"). Sin embargo, hay algunos que la conservan, por ejemplo, puer, puer-i. Todos los sustantivos -y adjetivos- en -er son masculinos.

Nombres en -um Ej. templum, templi


Singular Nominativo templ-um = el templo Vocativo templ-um =(oh) templo Acusativo templ-um =(al) templo Genitivo templ-i = del templo Dativo templo = a, para el templo Ablativo templ-o = con, por... el templo Plural templ-a = los templos templ-a = (oh) templos templ-a = a los templos templ-orum = de los templos templ-is = a, para los templos templ-is = con, por... los templos

Todos los sustantivos -y adjetivos- en -um son neutros. *Regla general sobre la declinacin de los neutros: Los sustantivos y adjetivos neutros, de cualquier declinacin, tienen la misma tetillinacin en el Nominativo, Vocativo y Acusativo. * El locativo: los nombres de ciudad, en singular, de la segunda declinacin (Ej. Tarentum, -i), conservan un locativo en -i. Ej. Tarenti = en Tarento.

EJERCICIOS: PRIMERA Y SEGUNDA DECLINACIN

PRIMERA DECLINACIN puellas: puellarum: para las reinas: con la nia: Historia est magistra vitae Puella statuam deae rosis ornabat Las nias aman las rosas; las nias estn en Roma Los poetas celebran las glorias de la patria

SEGUNDA DECLINACIN bellura: praemio: en el templo: de la guerra: Pueri equos amant Mercurius nuntius deorum erat Los marineros teman los vientos y las tempestades El amigo yace en la tierra

3' DECLINACIN (temas en consonante y en -i)5 Genitivo: -IS Ej. consul, consulis hostis, hostis La 3 2 declinacin es la ms compleja e irregular de las cinco. Est formada por sustantivos y adjetivos- de los tres gneros (masculino, femenino y neutro). Los nombres de esta declinacin se dividen en dos grandes grupos: 1. Nombres de tema en consonante ("imparislabos": el nominativo y el genitivo presentan distinto nmero de slabas). Ej. consul, consulis. Tienen: gen. pl.: -um; nom, voc., ac. pl. neutro: -a
2. Nombres de tema en -i ("parislabos": el nominativo y el genitivo presentan igual nmero de slabas). Ej. hostis, hostis6. Tienen: gen. pl.: -ium; nom, voc., ac. pl. neutro: -ia. Adems, algunos sustantivos tienen el abl. sg.: -i. 1. NOMBRES DE TEMA EN CONSONANTE
Tabla de desinencias

Singular Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo


cero/-s cero/-s -em -is -i -e

Plural
-es -es -es -um -ibus -ibus

*Nota: los sustantivos neutros presentan el nom., voc. y acus. sg. con la misma terminacin del nom.; y el nom., voc. y acus. pl. con la terminacin -a. Ej. corpus, corpor-is 1.1. Tema en lquida (-1, -r). Nom. sg -> desinencia cero. Ejemplos: consul, consul-is (m.); mater, matr-is (f). masculino
Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Consul Consul Consul-em
Consul-is

Consul-i Consul-e

Plural consul-es consul-es consul-es consul-um consul-ibus consul-ibus

5 Cf. Valent Fiol, pp. 15-21. 6 La distincin "imparisflabo/parisilabo" no es del todo exacta, puesto que podemos hablar de "falsos imparislabos". Se trata de algunos sustantivos de tema en -i y, sin embargo, imparislabos, por modificaciones fonticas en el nominativo. Ej. urbs, urbis (< urb(i)s, urbis).

'lo

femenino Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Mater Mater Matr-em Matr-is Matr-i Matr-e Plural matr-es mate-es matr-es matr-um matr-ibus matr-ibus

Observaciones: Nombres en -r: --Cuando a la -r preceda otra consonante, se insertaba entre ellas, en el nominativo, una vocal de apoyo -e-, que falta en los dems casos. Ej. mater, matr-is. --Cuando a la -r preceda una vocal, esta se conservaba en toda la flexin. Ej. mulier, mulieris.

1.2. Tema en nasal (-m, -n). Nom. sg -> desinencia cero'.

Ejemplos: horno, homin-is (m.); natio, nation-is (f.); flumen, flumin-is (n.) masculino Singular Nominativo Horno Vocativo Horno Acusativo Homin-em Genitivo Homin-is Dativo Homin-i Ablativo Homin-e femenino Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo neutro Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Flumen Flumen Flumen Flumin-is Flumin-i Flumin-e Plural flumin-a flumin-a flumin-a flumin-um flumin-ibus flumin-ibus Singular Natio Natio Nation-em Nation-is Nation-i Nation-e Plural nation-es nation-es nation-es nation-um nation-ibus nation-ibus Plural homin-es homin-es homin-es homin-um homin-ibus homin-ibus

Con la excepcin de: hiem-s, hiem-is.

dio

Observaciones: Nombres en -n: --Cuando la -n va precedida en el nominativo de una vocal breve, esta pasa a i en los dems casos por apofona al ir en slaba interior abierta. Ej. flumen, fluminis; carmen, carminis. --Cuando a la -n preceda una o (-on), desapareca la -n del nominativo, por lo que es el genitivo el que nos dice que se trata de un tema en -n. Ej. horno, hominis. Nombres en -m: --Solamente existe: hiem-s, hiemis; tiene por tanto desinencia s en el nominativo. 1.3. Tema en -s. Nom. sg.--> desinencia cero. Ejemplos: flos, flor-is (m.); corpus, corpor-is (n.) masculino
Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Flos Flos Flor-em Flor-is Flor-i Flor-e Plural flor-es flor-es flor-es flor-um flor-ibus flor-ibus

neutro
Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Corpus Corpus Corpus Corpor-is Corpor-i Corpor-e Plural corpor-a corpor-a corpor-a torpor-um corpor-ibus corpor-ibus

Observaciones: Nombres en -s: --La -s, conservada en el nominativo por estar en final de palabra, se convierte en r al ir entre vocales, por un fenmeno llamado rotacismo. Ej. tempus (< tempos), tempor-is. A veces, esta r influye en el nominativo, que se convierte en r, regularizando toda la flexin. Ej. honor (<honos), honor-is. -La vocal breve que precede a la -s del nominativo evoluciona a e en los otros casos al quedar ante r en slaba interior abierta; ej. genus, generis. Pero a veces por analoga se mantiene o se restablece la vocal del tema tambin en los casos oblicuos, como por ej. en tempus, temporis. -El sustantivo rus, ruris (campo), conserva el nico resto de locativo en la 3' declinacin: ruri = en el campo.

12

1.4. Tema en oclusiva: labial (-b, -p), dental (-d, -t) y gutural (-c, -g) Nom. sg -> desinencia -s. Todos los sustantivos masculinos y femeninos de tema en oclusiva presentan desinencia s en el nominativo singular. Ejemplos (tema en labial): princeps, princip-is (m.) masculino
Singular Nominativo Princeps Vocativo Princeps Acusativo Princip-em Genitivo Princip-is Dativo Princip-i Ablativo Princip-e Plural princip-es princip-es princip-es princip-um princip-ibus princip-ibus

Ejemplos (tema en dental): miles, milit-is (m.), caput, capit-is (n.) masculino
Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Miles Miles Milit-em Plural milit-es milit-es milit-es milit-um milit-ibus milit-ibus

Milit-is
Milit-i Milit-e

neutro
Singular Nominativo Caput Vocativo Caput Acusativo Caput Genitivo Capit-is Dativo Capit-i Ablativo Capit-e Plural capit-a capit-a capit-a capit-um capit-ibus capit-ibus

Observaciones: Nombres en dental: --Las- dentales -d, -t en contacto con la s del nominativo desaparecen por un proceso de asimilaciones y reducciones, conservndose en los casos oblicuos. Ej. pes, pedis; miles, militis. Adems, en este ltimo caso se da la apofona, que consiste en que una vocal breve se convierte en i al pasar a slaba interior abierta (excepto ante -r, ante la cual pasa a -e). Ejemplos (tema en gutural): dux, duc-is (m.); lex, leg-is (f.) masculino
Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Dux Dux Duc-em Plural duc-es duc-es duc-es duc-um duc-ibus duc-ibus

Duc-is
Duc-i Duc-e

Observaciones: -Las guturales -c, -g se funden con la s del nominativo, resultando la consonante doble x. Debemos acudir al genitivo para saber la consonante del tema. Ej. dux, duc-is.

13

2. NOMBRES DE TEMA EN -I
Tabla de desinencias Singular Nominativo Cero/-is Vocativo Cero/-is Acusativo -em Genitivo -is Dativo -i Ablativo -e/-i Plural -es -es -es
-111171

-ibus -ibus

*Nota: los sustantivos neutros presentan el nom., voc. y acus. sg. con la misma terminacin del nom.; y el nom., voc. y acus. pl. con la terminacin -ia. Ej. mare, mar-is. Podemos dividirlos en tres grupos: 1. Sustantivos masculinos y femeninos en -is, que son los propiamente parislabos. Ej. hostis, hostis; navis, navis. 2. Sustantivos masculinos y femeninos originariamente parislabos, pero que se han convertido, por un proceso fontico, en imparislabos. Son los falsos imparislabos o mixtos. En todos ellos, en el nominativo singular, se ha producido la sncopa de la i, aunque los resultados difieren segn el tipo de consonante que preceda a la -i. Ej. urbs, urbis (<urb()s, urbis) Ej. arx, arcis arc(i)s, arcis) 3. Algunos sustantivos neutros en -e, en -ar -ar(e)) y en -al (< -al(e)). Ej. mare, maris; exemplar, exemplaris; animal, animalis. Propiamente parislabo: hostis, host-is (m.)
Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Host-is Host-is Host-em Plural Host-es Host-es Host-es Host-ium Host-ibus Host-ibus

Host-is
Host-i Host-e

Falso imparislabo o mixto: urbs, urb-is (f.)


Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Urbs Urbs Urb-em Urb-is Urb-i Urb-e Plural Urb-es Urb-es Urb-es Urb-ium Urb-ibus Urb-ibus

Il

Neutro: mare, mar-is


Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular Mare Mare Mare Mar-is Mar-i Mar-i Plural Mar-ia Mar-ia Mar-ia Mar-ium Mar-ibus Mar-ibus

Observaciones: --Acusativo sg. en -im: lo conservan algunos sustantivos, como sitis (sed), vis (fuerza), tussis (tos), y algunos nombres geogrficos, como Neapolis (Npoles). --Ablativo sg. en -i: lo conservan todos los neutros (ej. mari, animali...); los adjetivos de dos y tres terminaciones; los nombres con acusativo en -im (ej. siti, vi, tussi). --Nombres de flexin especial en la Y declinacin': vis (fuerza, violencia): singular: nom. vis, ac. vim, abl. vi (carece de gen. y dat.); plural: nom., voc. ac. vires, gen. virium, dat abl. viribus.

8 Cf. Valent Fiol, pp. 19-20.

15

EJERCICIOS: TERCERA DECLINACIN

militum: hostium: urbium: vi: para los reyes9: de los pastores": en el mar: con las costumbres": Bella generi humano angorem adferunt Deo oboediunt maria terraeque Quiero pasar la vida en el campo" El gnero humano ama la tranquilidad"

Rex, regis (m.): rey. I Pastor, pastoris (m.): pastor. 11 Mos, mors (m.): costumbre. tz Ago, agis, agere, egi, actum = pasar. 13 Genus, generis (n.): gnero; humanus, -a, -um: humano; quies, quietis (f.): tranquilidad.

4a DECLINACIN (tema en -u)'4 Genitivo: -US Ej. manus, manus cornu, cornus Est formada por sustantivos masculinos y femeninos en -us y neutros en -u.
Tabla de desinencias Singular Nominativo -us Vocativo -us -um Acusativo Genitivo -us Dativo -ui Ablativo -u Plural -us -us -us -uum -ibus -ibus

*Nota: los sustantivos neutros presentan el nom., voc. y acus. sg. con la terminacin -u; y el nom., voc. y acus. pl. con la terminacin -ua. Ej. cornu, corn-us. Ejemplos: manus, manus (f.); cornu, cornus (n.) femenino
Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular man-us man-us man-um man-us man-ui man-u Plural
man-us

man-us rnan-us man-uum man-ibus man-ibus

neutro
Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular corn-u corn-u corn-u com-us corn-ui corn-u Plural corn-ua com-ua
COM-ua COM-uum

corn-ibus com-ibus

Observaciones: --El dativo y el ablativo plural deberan acabar en -ubus, pero la u interior ante labial ha evolucionado a -i, influida tambin por la forma -ibus de la 3' declinacin. No obstante, algunos sustantivos mantienen o han restablecido la forma -ubus. Ej. lacus, us (lago). --La 4a declinacin ha sufrido constantemente la influencia de la 2'; de este modo, muchos sustantivos de la 4' han transformado su genitivo en -i, pasando a la 2' declinacin. Una palabra como domus (casa) es una mezcla de ambas declinaciones:

14

Valent Fiol, pp. 21-22.

17

EJERCICIOS: CUARTA DECLINACIN

senatui: manuum: cornua: portu: las manosis: para el senado": de los puertos": por el senado:

Pax in tua manu, victoria in deorum manu est Dente lupus, cornu taurus petit En tiempos antiguos los hombres a menudo vivan en las cuevas" Los hombres tienen cinco sentidos: vista, odo, olfato, gusto y tacto'''.

15 Manus, manus (f.): mano 16 Senatus, senatus (m.): senado. 17 Portus, portus (m.): puerto. 18 Tempus, temporis (n.): tiempo; antiquus, -a, -um: antiguo; horno, hominis (m.): hombre; habito, -as, -are, avi, -atum: habitar, vivir, specus, specus (m.): cueva; saepe (adv.): a menudo. 19 Habeo, -es, -ere, -ui, -itum: tener, quinque: cinco; sensus, sensus (m.): sentido; visus, visus (m.): vista; auditus, auditus (m.): odo; olfactus, olfactus (m.): oltato; gustus, gustus (m.): gusto; tactus, tactus (m.): tacto.

11

5' DECLINACIN (tema en -e)2 Genitivo: -EI Ej. res, rei

Los sustantivos de la 5' declinacin son femeninos, excepto dies n y su compuesto meridies (medioda). No tiene sustantivos neutros.
Tabla de desinencias Singular Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo
-es -es -em -ei -ei

Plural
-es -es -es -erum -ebus -ebus

-e

Ej. res, rei femenino


Nominativo Vocativo Acusativo Genitivo Dativo Ablativo Singular r-es r-es r-em
r-ei

r-ei r-e

Plural r-es r-es r-es r-erum r-ebus r-ebus

EJERCICIOS: QUINTA DECLINACIN

spem: res: rebus: faciei: con lealtad: en las cosas: para los das: con esperanza: Res humanae fragiles caducaeque sunt Veri amici in omnibus rebus fidem servant Los hombres tienen esperanza en Dios22 La fortuna es la duea de las cosas23
20 Valent Fiol, p. 23. 21 Sin embargo, dies se emplea a veces como femenino en singular, en contextos que indican una fecha. Ej. certa dies (un da determinado). 22 Deus, dei: Dios; spes, spei (f.): esperanza; habeo, -es, -ere, -ui, -iturn: tener. 23 Fortuna, fortunae (f.): fortuna; domina, dominae (f.): duea; res, rei (f.): cosa.

EL ADJETIVO'

Los adjetivos latinos se dividen en dos grandes grupos: 1.Adjetivos de la 12 clase (1' y 2' declinacin). de tres terminaciones (o 3 nom.): bonus, bona, bonum 2. Adjetivos de la clase (3' declinacin, tema en -i). de una terminacin (o 1 nom.): prudens, prudentis de dos terminaciones (o 2 nom.): fortis, forte [de tres terminaciones (o 3 nom.): acer, acris, acre] 1. ADJETIVOS DE LA la CLASE Se declinan por la l a y 2' declinacin. Son de tres terminaciones (o tres nominativos: m, f, n). Ej. Bonus, bona, bonum; Pulcher, pulchra, pulchrum.
Bonus, bona, bonum lbuen SINGULAR Masculino Femenino Nom. Bon-us Bon-a Bon-e Bon-a Voc. Ac. Bon-um Bon-am Bon-i Gen. Bon-ae Dat. Bon Bon-ae Bon Abl. Bon-a PLURAL Femenino Bon-ae Bon-ae Bon-as Bon-arum Bon-is Bon-is

Neutro Bon-um Bon-um Bon-um Bon-i Bon-o Bon-o

Masculino Bon-i Bon-i Bon-os Bon-orum Bon-is Bon-is

Neutro Bon-a Bon-a Bon-a Bon-orum Bon-is Bon-is

Pulcher, ulcbmpulchrum(herm . .
SINGULAR

Nom. Voc. Ac. Gen. Dat. Abl.

Masculino Pulch-er Pulch-er Pulchr-um Pulchr-i Pulchr-o Pulchr-o

Femenino Pulchr-a Pulchr-a Pulchr-am Pulchr-ae Pulchr-ae Pulchr-a

Neutro Pulchr-um Pukhr-um Pulchr-um Pulchr-a Pukhr-o Pulchr-o

Masculino Pulchr-i Pulchr-i Pulchr-os Pukhr-orum Pulchr-is Pulchr-is

PLURAL Femenino Pulchr-ae . Purlchr-ae Pulchr-as Pulchr-arum Pulchr-is Pulchr-is

Neutro Pulchr-a Pulchr-a Pulchr-a Pulchr-orum Pukhr-is Pulchr-is

2. ADJETIVOS DE LA 2' CLASE (3 2 declinacin, tema en -i) Se declinan por la 3' declinacin, de tema en (salvo pocas excepciones). Pueden tener en el nominativo singular: una, dos o tres terminaciones (o nominativos): una terminacin: prudens, prudentis dos terminaciones: fortis, forte [tres terminaciones: acer, acris, acre

1 Valent Fiol, pp. 24-32. 2 Por consiguiente: gen. pl.: -ium; abl. sg.: -i; n.,v.,ac.pl: - ia.

20

2.1. Adjetivos de una terminacin (prudens, prudentis) Tienen una sola terminacin, es decir, un solo nominativo (prudens) para los tres gneros (m., f., n.). Se enuncian: nominativo -m.,f.,n.- (prudens) + genitivo (prudentis). Ej. prudens, prudentis;
p rudens, prudentis

felicis; audaz, audacis; atrox, atrocis. PLURAL


Masculino-Femenino prudent-es _ prudent-es prudent-es prudent-ium prudent-ibus prudent-ibus Neutro prudent-ia prudent-ia prudent-ia prudent-ium prudent-ibus prudent-ibus

SINGULAR
Masculino-Femenino Nom. Voc. Ac. Gen. Dat. Abl.

l Neutro

prudent-em prudent-is prudent-i prudent-i (-e)

prudens prudens prudens prudent-is prudent-i prudent-i (-e)

Nota: tambin as se declinan los participios de presente: amans, amantis. Nota: el ablativo singular suele ser -i, pero a veces puede ser -e. Nota: Hay algunos adjetivos, como vetus, veteris, que siguen la declinacin, de tema en consonante'. Son, entre otros, dives, divitis; pauper, pauperis; princeps, principis. 2.2. Adjetivos de dos terminaciones (fortis, forte) Tienen dos terminaciones o nominativos (fortis, forte). Se enuncian del siguiente modo: nominativo -m., f.- (fortis), nominativo -n.- (forte). SINGULAR
Masculino-Femenino Nom. fort-is Voc. fort-is Acus. fort-em Gen. fort-is Dat. fort-i Abl. fort-i Neutro fort-e fort-e fort-e fortis fort-i fort-i

PLURAL
Masculino-Femenino fort-es fort-es fort-es fort-ium fort-ibus fort-ibus Neutro fort-ia fort-ia fort-ia fort-ium fort-ibus fort-ibus

2.3. Adjetivos de tres terminaciones (acer, acris, acre) Tienen tres terminaciones o nominativos. Se enuncian as: nom.-m.-, nom.-f.-, nom.-n.-.
Masculino acer acer acrem acris acri acri SINGULAR Femenino acris acris acrem acris acri acri Neutro acre acre acre acris acri acri Masculino acres acres acres acrium acribus acribus PLURAL Femenino acres acres acres
acrium

Nom. Voc. Ac. Gen. Dat Abl.

acribus acribus

Neutro acria acria acria acrium acribus acribus

3 Es decir: gen. pl. -um; abl. sg. - e; n.v.ac. neutro pl: -a.

SUSTANTIVACIN DE LOS ADJETIVOS La funcin del adjetivo es acompaar a un sustantivo; funciona como adyacente del sustantivo. Ej. puer bonus venit: el nio bueno viene Cuando el adjetivo no acompaa a un sustantivo, decimos que est sustantivado. Para traducirlo ponemos delante el artculo. Ej. Bonus venit: el bueno viene. Por tanto, la traduccin sera: bonus (m.sg.): el bueno bona (f.sg.): la buena bonum (n.sg.): lo bueno boni (m.pl.): los buenos bonae (f.pl.): las buenas bona (n.pl.): las cosas buenas

GRADOS DEL ADJETIVO 1. Positivo 2. Comparativo 3. Superlativo 1. POSITIVO El adjetivo se limita a calificar al sustantivo. Ej. Petrus altus est 2. COMPARATIVO Se comparan dos personas o cosas que poseen la misma cualidad y se establecen diferencias entre ellos: 2.1. De igualdad Ej. Petrus tam altus quam Antonius est 2.2. De inferioridad Ej. Petrus minus altus quam Antonius est 2.3. De superioridad Se forma aadiendo a la raz del adjetivo las terminaciones: -ior (masc. , fem.), -ius (neutro). Ej. altior, altius: ms alto. Se declina por la 3' declinacin de tema en consonante (abl. -e; gen. pl. -um; neutro pl. -a). El genitivo sg. es -ioris. Para expresar el segundo trmino de la comparacin existen dos procedimientos: a) Partcula quam y el segundo trmino en el mismo caso que el primero. Ej. Petrus altior quam Antonius est. b) Sin partcula quam y el segundo trmino en ablativo. Ej. Petrus altior Antonio est.

2_

SINGULAR
Masculino-Femenino Nom. altior Voc. altior Acus. altior-em Gen. altior-is Dat. altior-i Abl. altior-e Neutro altius altius altius altior-is altior-i altior-e

PLURAL
Masculino-Femenino altior-es altior-es altior-es altior-una altior-ibus altior-ibus Neutro altior-a altior-a altior-a altior-um altior-ibus altior-ibus

Nota: a veces el comparativo se utiliza para intensificar la cualidad, pero no establece comparacin. Se traduce anteponiendo los adverbios "bastante", "demasiado". Ej. Petrus altior est (Pedro es bastante/demasiado alto)

3. SUPERLATIVO Una persona o cosa posee una cualidad en muy alto grado (superlativo absoluto) o en un grado superior a los dems (superlativo relativo). Se forma aadiendo a la raz del adjetivo las terminaciones: -issimus, -issima, -issimum4. Ej. alt-issimus, -a, -um (muy alto, el ms alto). Se declina por la l a y 2a declinacin, como un adjetivo de tres terminaciones (-us, -a, -um). Ej. Petrus altissimus est (sup. absoluto) Ej. Petrus altissimus puerorum (ex pueris, inter pueros) est (sup. relativo) Rgimen del superlativo: El complemento del superlativo se pone en genitivo (gen. partitivo). Otras posibilidades: ex + ablativo; inter + acusativo(ge." supra). COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS IRREGULARES Positivo bonus, a, um malus, -a, -una magnus, -a, -um parvus, -a, -um Comparativo melior, melius peior, peius maior, maius minor, minus Superlativo optimus, -a, -una pessimus, -a, -una maximus, -a, -una minimus, -a, -um

4 Los adjetivos terminados en -er hacen el superlativo en -errimus, -a, -um (ej. pulcher> pulcherrirnus, -a, um); algunos adjetivos terminados en -ilis hacen el superlativo en -illimus, -a, -um (ej. facilis--> facillimus, -a, um).

EJERCICIOS: ADJETIVOS

bonis discipulis albarum populorum de los buenos discpulos' para los esclavos desgraciados6 In Creta magnum labyrinthum Daedalus aedificavit Bonos boni diligunt Verum amemus, falsum vitemus bellum civile prudentium virorum con la insigne virtud' de los hombres sabioss Omnia Deus creavit Romani bella longa gesserunt

Comparativo y superlativo Q. Fabius callidissimus omnium imperatorum fuit Equus est fortior asino Homero es el ms famoso de todos los poetas9 La paz es ms grata que la guerra')

5 Discipulus, -i (m.): discpulo; bonus, bona, bonum: bueno. 6 Servus, -i (ni.): esclavo; miser, misera, miserum: desgraciado. 7 Virtus, virtutis (f.): virtud; insignis, insigne: insigne. 8 Homo, hominis (rn.): hombre, sapiens, sapientis: sabio. 9 Homerus, -i (m.): Homero; clarus, clara, clarum: famoso; poeta, -ae (m.): poeta; omnis, omne: todo. 1 Pax, pacis (f.): paz; bellum, belli (n.): guerra; gratus, grata, gratum: grato.

2'.1

PRONOMBRES'

1. Personales; 2. Posesivos; 3. Demostrativos; 4. Relativos; 5. Interrogativos; 6. Indefinidos.

La denominacin de "pronombre" es equvoca, puesto que todos los pronombres latinos, excepto los pronombres personales, pueden utilizarse como adjetivos.
1. PERSONALES ego (yo) tu (t) - (l)
SINGULAR l'p. 2"p. ego (yo) tu t me (a mi) te mei (de mi) tui mihi (a, para mi) tibi me (de, por m...) te PLURAL rp. vos vos vestruni/vestri vobis vobis

3'p. se sui sibi se

Nom. Voc. Acus. Gen. Dat. Abl.

rp. nos nos nostrum/nostri nobis nobis

3'p. se sui sibi se

*Nota: al ablativo se une a veces la preposicin cum: mecum (conmigo), tecum (contigo), secum (consigo, con l, con ellos), nobiscum (con nosotros), vobiscurn (con vosotros). *Nota: el latn no posee pronombre personal de 3' p. (l). Se sirve de los demostrativos is, ea, id (este, esta, esto; l, ella, ello); ille, illa, illud (aquel, aquella, aquello; l, ella, ello). S tiene un pron. reflexivo de 3' persona (se). *Nota: el pron. reflexivo de 3' p. (se) hace referencia siempre al sujeto de la oracin. Ej. Superbus se laudat (el soberbio se alaba -a s mismo); en cambio, Magister eum laudat (el maestro lo alaba -al discpulo).

2. POSESIVOS
meus, mea, meum (mi/mo) tuus, tua, tuum (tu/tuyo) suus, sua, suum (su/suyo) noster, nostra, nostrum (nuestro) vester, vestra, vestrum (vuestro) suus, sua, suum (su/suyo)

Se declinan como un adjetivo de tres terminaciones (l a y 25 declinacin), del tipo bonus, bona, bonum.

1 Cf. Valent Fiol, pp. 37-47.

2.P

Ejemplo:
meus, mea, meum Masculino me-us mi me-um me-i me-o me-o SINGULAR Femenino me-a me-a me-am me-ae me-ae me-a Neutro me-um me-um me-um me-i me-o me-o

J i

Nom. Voc. Acus. Gen. Dat. Abl.

Masculino me-i (m) me-i me-os me-orum me-is (mis) me-is

PLURAL Femenino me-ae me-ae me-as me-arum me-is me-is

Neutro me-a me-a me-a me-oriim me-is me-is

noster, nostra, nostrum SINGULAR Masculino Femenino Nom. nost-er nostr-a Voc. nost-er nostr-a Acus. nostr-um nostr-am Gen. nostr-i nostr-ae Dat. nostr-o nostr-ae Abl. nostr-o nostr-a

Neutro nostr-um nostr-um nostr-um nostr-i nostr-o nostr-o

Masculino nostr-i nostr-i nostr-os nostr-orum nostr-is nostr-is

PLURAL Femenino nostr-ae nostr-ae nostr-as nostr-arum nostr-is nostr-is

Neutro nostr-a nostr-a nostr-a nostr-orum nostr-is nostr-is

*Nota: el posesivo suus, sua, suum hace referencia; por regla general, al sujeto de la oracin. Cuando el poseedor no es el sujeto de la oracin, se sustituye por el genitivo de is, ea, id (eius = de l, de ella,; eorum = de ellos, de ellas).

*NOTA: Los pronombres que siguen a continuacin -es decir, todos menos los personales y los posesivos- tienen el gen. sg.: -ius y el dat. sg.: -i. 3. DEMOSTRATIVOS 3.1. Demostrativos propiamente dichos: hic, haec, hoc (este, esta, esto) iste, ista, istud (ese, esa, eso) ille, illa, illud (aquel, aquella, aquello)
hic, haec, hoc Masculino hic hunc SINGULAR Femenino haec hanc huius huic hac Neutro hoc hoc 1 Masculino hi hos horum his his PLURAL Femenino hae has hanun his his Neutro haec haec horum his his

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

hoc

hoc

iste, ista, istud Masculino iste istum SINGULAR Femenino ista istum istius isti ista Neutro istud istud Masculino isti istos istorum istis istis PLURAL Femenino istae
istas

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

isto

isto

istorum istis istis

Neutro ista ista istorum istis istis

z.

ille illa illud Masculino ille illum SINGULAR Femenino illa illam illius illi illa
1

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

Neutro illud illud

illo

illo

Masculino illi illos illorum illis illis

PLURAL Femenino illae illas illarum illis illis

Neutro illa illa illorum illis illis

3.2. Demostrativo gramatical: is, ea, id (este, esta, esto)


is, ea. id Masculino is eum SINGULAR _ Femenino ea earn eius el ea Neutro id id Masculino el (ii) eos eorum eis (iis) eis PLURAL Femenino ele eas earum eis eis Neutro ea ea eorum eis eis

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

eo

eo

3.3. Demostrativos de identidad: idem, eadem, idem (el mismo, la misma, lo mismo) ipse, ipsa, ipsum (l mismo, ella misma, ello mismo)
idem idem eadem, Masculino idem eundem SINGULAR Femenino eadem eandem eiusdem eidem eadem 1 Neutro ideen idem Masculino eidem (iidem) eosdem eorundem eisdem (iisdem) eisdem PLURAL Femenino eaedem easdem earundem eisdem eisdem Neutro eadem eadem eorundem eisdem eisdem

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

eodem

eodem

irse, fosa,ipsum Masculino ipse ipsum SINGULAR Femenino ipsa ipsam ipsius ipsi ipsa 1 Neutro ipsum ipsum Masculino ipsi ipsos ipsorum ipsis ipsis PLURAL Femenino ipsae ipsas ipsorum ipsis ipsis Neutro ipsa ipsa ipsorum ipsis ipsis

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

ipso

ipso

27

4. RELATIVOS qui, quae, quod (el cual, la cual, lo cual; que)


SINGULAR Femenino qu-ae qu-am cu-ius cu-i qu-a

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

Masculino qu-i qu-em

Neutro qu-od qu-od

qu-o

qu-o

Masculino qu-i qu-os qu-orum qu-ibus (queis, quis) qu-ibus

PLURAL Femenino qu-ae qu-as .3u-arurn qu-ibus qu-ibus

Neutro qu-ae qu-ae


11-011.1111

qu-ibus qu-ibus

*Otros relativos: quicumque, quaecumque, quodcumque: cualquiera que quisquis, quidquid: cualquiera que 5. INTERROGATIVOS quis/qui, quae, quid/quod (quin? quin? qu?)
SINGULAR Femenino qu-ae qu-am cu-ius cu-i qu-a

1
Neutro qu-id/qu-od qu-od Masculino qu-i qu-os qu-orum qu-ibus qu-ibus

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

Masculino qu-is/qu-i qu-em

qu-o

qu-o

PLURAL Femenino qu-ae qu-as qu-arum qu-ibus qu-ibus

Neutro qu-ae qu-ae qu-orum qu-ibus qu-ibus

*Nota: En el nominativo sg. masculino, normalmente quis es pronombre y qui adjetivo; en el sg. neutro quid es siempre pronombre y quod adjetivo. Ejemplos: qua venit? = quin viene? qui homo venit? = qu hombre viene? Salid cogitar? =qu piensas? quod consiliurn capies? = qu determinacin tomars?

*Otros pronombres interrogativos: quisnam, quaenam, quidnam/quodnam: quin? qu? uter, utra, utrum: cul de los dos? qualis, quale: cul? qu? quantus, quanta, quantum: cunto? quot?: cuntos? 6. INDEFINIDOS quis, quae/qua, quid/quod (alguien/algn, alguien/alguna, algo)
Masculino qu-is qu-em SINGULAR Femenino qu-ae/qu-a qu-am cu-ius cu-i qu-a Neutro qu-id/qu-od qu-od

Nom. Acus. Gen. Dat. Abl.

qu-o

qu-o

Masculino qu-i qu-os qu-orum qu-ibus qu-ibus

PLURAL Femenino qu-ae qu-as qu-arum qu-ibus qu-ibus

Neutro qu-ae qu-ae qu-orum qu-ibus qu-ibus

*Otros indefinidos: aliquis/aliqui, aliqua, aliquid/aliquod: alguien/algn, alguien/alguna, algo. quidam, quaedam, quiddam/quoddam: cierto hombre, cierta mujer, cierta cosa quisque, quaeque, quidque/quodque: cada uno uterque, utraque, utrumque: uno y otro, ambos quisquam, quicquam/quidquam: alguien, algo ullus, ulla, ulluco: alguno nemo: nadie; nihil: nada nullus, nulla, nullum: ninguno neuter, neutra, neutrum: ninguno de los dos quivis, quaevis, quidvis/quodvis: cualquiera quilibet, quaelibet, quidlibet/quodlibet: cualquiera alter, altera, alteram: el uno, el otro (de dos) alius, alia, aliud: el otro, otro

EJERCICIOS: PRONOMBRES (o adjetivos)

horum cuius mihi para los cuales para algunos conmigo horum hominum illud templum quis poeta? por aquellos montes para esa ciudad de qu hombre?

2q

VERBOS

1) Enunciado de un verbo amo, amas, amare, amavi, amatum (l ap.sing. pres. indic., 2 p. sing. pres. indio., infinitivo, p. sing. pret. perf., supino) 2) Desinencias personales 2.1. Desinencias activas: -o/m, -s, -t, -mus, -tis, -nt
*Nota: el pret. perfecto de indicativo tiene desinencias especiales: -isti, -it, -imus, -istis, -erunt/-ere

2.2. Desinencias pasivas: -or, -ris/-re, -tur, -mur, -mini, -ntur


3) Tiempos: 3.1. Tiempos de presente: presente, pret. imperfecto, fut. imperfecto

3.2. Tiempos de perfecto: pret. perfecto, pret. plusc., fut. perfecto 4) Modo: indicativo, subjuntivo e imperativo 5) Voz: activa y pasiva. Tambin existe la voz deponente. 6) Conjugaciones (cuatro) l a conj. -as, -are 2a conj. -es, -ere 3a conj. -is, -ere 4a conj. -is, -ire l a conj. amo, amas, amare, amavi, amatum

r conj.
moneo, mones, monere, monui, monittun 3a conj. rego, regis, regere, rexi, rectum (3' conj. mixta) capio, capis, capere, cepi, capturo 45 conj. audio, audis, audire, audivi, auditum

1 Cf. Valenti Fiol, pp. 48-96.

90

7) Los temas de un verbo: 7.1. Tema de presente (se toma del infinitivo, quitndole -re); con l se forman los tiempos de presente (presente, pret. imperfecto, fut. imperfecto) Ej. ama- (del infinitivo ama-re) 7.2. Tema de perfecto (se saca del pret. perfecto, quitndole -i); con l se forman los tiempos de perfecto (pret. perfecto, pret. plusc., fut. perfecto) Ej. amav- (del pret. perf. amav-i) 7.3. Tema de supino (se saca del supino, quitndole -um) Ej. amat- (del supino amat-um) 8) Los verbos deponentes: 1' conj. imitor, imitaris, imitan, imitatus sum (imitar) r conj. vereor, vereris, vereri, veritus sum (temer) 3a conj. loquor, loqueris, loqui, locutus sum (hablar) 4' conj. orior, oriris, oriri, ortus sum (surgir)

9) Un verbo en forma personal consta de: Tema + Caracterstica temporal + Desinencia Ej. ama-ba-m (tema de presente + caract. temporal -ba- + desin. -m-): P p. singular del pret. imperfecto de indicativo, voz activa. Ej. amav-era-t (tema de perfecto + caract. temporal -era- + desin. -t): 3 a p. singular del pret. pluscuamp. de indicativo, voz activa.

10) Las formas no personales (no llevan desinencias personales) del verbo son: participio, infinitivo, gerundio, gerundivo y supino.

11) Algunos verbos irregulares: possum (p. 80), volo, nolo, malo (p. 82), fero (pp. 84ss.), eo (p. 88).

31

VOZ ACTIVA
INDICATIVO TIEMPOS DE PRESEN I h Presente (amo) Pret. Imperf (amaba) Fut. Imperf (amar) SUBJUNTIVO TIEMPOS DE PRESENTE Presente (ame) Pret. Imperf. (amara, amase, amara) TIEMPOS DE PERFECTO Pret. Perf. (haya amado) Pret. Plusc. (hubiera, hubiese amado) (habra amado) TIEMPOS DE PERFECTO Pret. Perf (he amado, am) Pret. Plusc. (haba amado) Fut. Perf (habr amado)

IMPERATIVO Presente: ama (t), amad (vosotros) Futuro: ama (t), etc.

VOZ PASIVA
INDICATIVO TIEMPOS DE PRESENTE Presente (soy amado) Pret. Imperf. (era amado) Fut. Imperf. (ser amado) TIEMPOS DE PERFECTO Pret. Perf. (he sido, fui amado) Pret. Plusc. (haba sido amado) Fut. Perf. (habr sido amado)

SUBJUNTIVO TIEMPOS DE PRESENTE Presente (sea amado) Pret. Imperf. (fuera, fuese, sera amado) IMPERATIVO Presente: s amado, sed amados Futuro: s amado, etc. TIEMPOS DE PERFECTO Pret. Perf. (haya sido amado) Pret. Plusc. (hubiera, hubiese sido amado)

32

VERBO SUM2

1. Ser. Ej. Puella alta est 2. Estar. Ej. Sumus in Hispania 3. Hay, haba. Ej. Templum in urbe est

EJERCICIOS

eramus fuisti fueratis cris he sido seris hubiera sido sea 1. Puella alta erat 2. Illustres oratores consules fuerant 3. Constantes fuistis et nunc felices estis 4. Utinam patres prudentes fuissent 5. Los leones han sido siempre feroces y poderosos 6. La puerta era pequea 7. Los trabajos haban sido difciles 8. Eres censor y sers cnsul

2 Cf. Valent Fiol, pp. 52-53.

33

EL VERBO
Esquema de las FORMAS PERSONALES en la voz ACTIVA
MO- TIEMDOS POS TEMA DE PRESENTE TIEMPOS TEMA DE PERFECTO

1.z
14

ammonelegcap-I-__/

.
---

-o
s

audi-

( I)

-t L. -lis -nt -m -g -I
-mus

u: 3"

ul
tj. ,,,

a a.

am-vmon-ulg cepaudi-vam-vnyin-ulag" cp audi-v-

-i -isti -it -imus -istis -erunt, -ere -s -t


-MOS

Y 14 .t.
o
fj

>

,t,

am tn<m legcap-iaudi-

...___ BA I E-BA

ci . :".1 o. i-: a a.
1.3

ERA

:.tis -nt o -s -t -mus -tis nt m


S

-lis

-nt

U o z

fi

ammon

B-I

o c.: u w a o a z, Iz. am-vmon-ulgcpaud-i-v

u.

i B-U

el

1A legcap-Iaudi-

R-1

-o -s -t -mus
-lis

D I-. :..

u.

-,-*--t mus --tis -nt -m

-nt

arn()mona-

N.

a ma-vlg-

-m
ERI

f-

sa

legcap-iaudi-

-t -mus

wx '

mon-u-

-t -mus
<--stis

o > z
a

-tis -nt
_ _

al"

c p audi-vam-vmon-u-

-nt

D D In u:

ammon-

ISSE

legcapaudi Sg.
Pl. 2. a pers. 2.a pers.

RE

D
1.7

mus
-tis

a F.: w x a,

leg cp-

-mus -lis

-nt

audI-v-

-nt

c,; >

PRES.

i. u .
FUT.

-te -to

Sg.
.

2.a y 3.a pers. 3.a pers.

Pl2.' pers.

-tole -nto

(1) a + o > 5; entre leg- y conson. desinencia' hay -i- de unin; en las conjug. 3.' y 4. a hay -liante desinencia -zit.

3g

EL VERBO

Esquema de las formas personales en la VOZ PASIVA MOD TIEM POS OS PREINDI CATI SENT E VO TEMA DE PRESENTE Am Mone Leg Capi Aud
Ama-7 -or TIEM POS PRET PERFECT

TEMA DE PERFECTO Amatus, -a, -um Monitus, -a, -um Lectus, -a, -um Captus, -a, -um Auditus, -a, -um
Amatus, -a, -um

ris/re
-tur

sum es + est

-mur mini ntur


-r

o
PRET PLUS

Amati, -ae, -a Moniti, -ae, -a Lecti, -ae, -a Capti, -ae, -a Auditi, -ae, -a amati, -ae, -a Moniti, -ae, -a Lecti, -ae, -a Capti, -ae, -a Auditi, -ae, -a amati, -ae, -a Moniti, -ae, -a Lecti, -ae, -a Capti, -ae, -a Auditi, -ae, -a

sumos
+

estis sunt

INDI CATI VO

RFECT O

IMPE-

eram

Mone Leg---EBA Cap; Aucl Amas-BMone- C -BI-

ris/re -tur
-mur

INDI CATI VO

FUTURO

-mini -ntur -or -ris/re2


-tur

Monitus, -a, -um eras Lectus, -a, -um +erat Captus, -a, -um Auditus, -a, -um Amatus, -a, -um Monitus, -a, -um Lectus, -a, -um Captus, -a, -um Auditus, -a, -um ero eris + erit

eramus eratis erant

FUTU RO PERF ECTO

erimus eritis erunt

-ALeg Capi Aud SUBjuN_ TIV


PRESENTE

-mur -mini -ntur si. -ris/re tur


-mur

-E-

Am- _ -EMone, Leg Capi -AAud.


Am.

-mini -ntur r ris/re -tur -mur -mini ntur


r

PRET PERFECTO

Amatus, -a, -um sim Monitus, -a, -um sis Lectus, -a, -um +sit Captus, -a, -um Auditus, -a, -um Amatus, -a, -um essem Monitus, -a, -um esses Lectus, -a, -um +esset Captus, -a, -um Auditus, -a, -um

amati, -ae, -a Moniti, -ae, -a Lecti, -ae, -a Capti, -ae, -a Auditi, -ae, -a amati, -ae, -a Moniti, -ae, -a Lecti, -ae, -a Capti, -ae, -a Auditi, -ae, -a

simus sitis sint

SUB-

JUNTI
-VO

PRET. IMPER FECT

PRET PLUS

Mone
Leg-

CapAudiIMPERATIVO PRESENTE

ris/re -tur -mur mini -ntur -re (2 s.)3

essemus essetis essent

Lex. Presente +

Lex. Presente +
IMPERATIVO FUTURO Lex.

-mini (2 pl.) -tor


-tor

. ..

Presente +

(r s.)4
(3' s.)

Lex. Presente +

Lex. Presente +

-ntor (33 pl.)

A+o> o; entre leg- y la conson. desinencial hay i-de unin, menos en la pers. de sing, donde hay e-; en las conjug. 3' y 4' hay u- ante la desinencia ntur2 En la pers. Sing. es BEde plural. 3 3 En la 3' conj. entre el lexema (leg-) y la conson. desinencia! hay e-de unin para la 2' de sing y una i- para la 4 En la 3' conj. entre el lexema (leg-) y. la conson. desinencia! hay 7i-de unin; en las conjug. 3' y 4' hay u- ante la desinencia

ntor.

35

VERBOS (2)

1) VERBOS DEPONENTESI Verbos deponentes: son aquellos verbos que tienen forma pasiva y significacin activa. Ej. imitor (yo imito). Ejemplos de cada conjugacin: l a conj. imit-or, imita-ris, imita-ri, imitatus sum (imitar)

r conj.
vere-or, vere-ris, vere-ri, veritus sum (temer) 3' conj. loqu-or, loqu-e-ris, loqu-i, locutus sum (hablar) Lla conj. ori-or, ori-ris, ori-ri, ortus sum (surgir) Verbos semideponentes: son aquellos verbos que presentan mezcla de formas activas y deponentes. Son cuatro: audeo, audes, audere, ausus sum: atreverse gaudeo, gaudes, gaudere, gavisus sum: alegrarse soleo, soles, solere, solitus sum: soler fado, fidis, fidere, fisus sum: fiarse

Notas: 1.1. El participio de perfecto de los verbos deponentes se traduce por gerundio compuesto: ej. imitatus, a, um: habiendo imitado. 1.2. Los verbos deponentes presentan, adems de las formas pasivas, las siguientes formas activas: participio de presente, participio de futuro, infinitivo de futuro, gerundio y supino. Part. presente (activo): imitans, imitantis: que imita, imitando Part. futuro (activo): imitaturus, a, um: que imitar, que va a imitar Inf. futuro (activo): imitaturum esse: ir a imitar Gerundio (activo): imitandum (a imitar), imitandi (de imitar), imitando (para imitar) , imitando (por/con imitar, imitando) Supino (activo): imitatum (a imitar); imitatu (de admirar) 1 Cf Valent Fiol, pp. 77-79.

9-r

1.3. Los verbos deponentes conservan el sentido pasivo del gerundivo: Ej. imitandus, -nda, -ndum: que debe ser imitado.

Por tanto, las formas nominales de un verbo deponente son las siguientes:
PARTICIPIOS Activa imitans, imitantis (que imita, imitando) Pasiva

Pres. Perf. Fut.

imitatus, a, um (habiendo imitado) imitaturus, a, um (que imitar)

INFINITIVOS

Pres. Perf

Activa no no

Fut.

imitaturum, -am, -um -os, -a, -a esse (ir a imitar)

Pasiva imitad (imitar) imitatum, -am, -um -os, -as, -a esse (haber imitado) no

GERUNDIO

Ac. imitandum= a imitar Gen. imitandi = de imitar Dat. imitando = a, para imitar Abl. imitando = con, por imitar/imitando

GERUNDIVO imitandus, imitanda, imitandum = que debe ser imitado

SUPINO imitatum: a imitar imitatu: de imitar

37

EJERCICIOS DE VERBOS DEPONENTES

1. Canis, dum aurum custodit, oblitus est cibi

2. Caesar biduum in his locis moratus est

3. Allobroges magna cum cura et diligentia suos fines tuentur

4. Nunc hoc arbitraria?

5. Patria tecum, Catilina, haec loquitur 6. Iam diu in his periculis coniurationis versamur

7. Muchos soldados murieron en aquella batalla

8. Ellos mismos hablaron acerca de estas cosas con sus amigos

9. Por esta causa el general march al campamento 10. Mi amigo se demor en aquella ciudad

2) VERBOS IRREGULARES2 *2.1. POSSUM, POTES, POSSE, POTUI: poder Es un compuesto del verbo sum. En los tiempos de presente, se forma como el verbo sum y un radical pot-, que se convierte en pos- cuando va delante de una forma en s. Ej. pot-sum > pos-sum. En los tiempos de perfecto el radical es potu- y no hay alteraciones fonticas.
INDICATIVO Presente pos-sum pot-es pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt Pret. Imperfecto pot-eram pot-eras pot-erat pot-eramus pot-eratis pot-erant Fut. Imperfecto pot-ero pot-eris pot-erit pot-erimus pot-eritis pot-erunt Pret. Perfecto potu-i

Pret. Pluscuamperf. potu-eram

Fut. Perfecto potu-ero

SUBJUNTIVO Presente pos-sim pos-sis pos-sit pos-simus pos-sitis pos-sint Pret. Imperfecto possem posses posset possemus possetis possent

Pret. Perfecto potu-erim

Pret. Pluscuamperf. potu-issem

2 Cf. Valent Fiol, pp. 80-92.

*2.2.

VOLO, VIS, VELLE, VOLUI: querer


Pret. Perfecto volu-i

INDICATIVO Presente voto vis vult volumus vultis volunt Pret. Imperfecto volebam volebas volebat volebamus volebatis volebant Fut. Imperfecto volam votes volet volemus voletis volent

Pret. Pluscuamperf. volu-eram

Fut. Perfecto volu-ero

SUBJUNTIVO Presente velim velis velit velimus velitis velint Pret. Imperfecto vellem velles vellet vellemus velletis vellent

Pret. Perfecto volu-erim

Pret. Pluscuamperf. volu-issem

Notas: 1. Infinitivos: de presente: velle; de perfecto: voluisse 2. Participio: de presente: volens

2.3. NOLO, NONVIS, NOLLE, NOLUI: no querer Es un compuesto de ne + volo.


INDICATIVO Presente nolo
non vis non vult

Pret. Perfecto nolu-i

nolumus non vultis nolunt Pret. Imperfecto nolebam nolebas nolebat nolebamus nolebatis nolebant Fut. Imperfecto nolam noles nolet nolemus noletis nolent Pret. Pluscuamperf. nolu-eram

Fut. Perfecto nolu-ero

SUBJUNTIVO Presente nolim nolis nolit nolimus nolitis nolint Pret. Imperfecto

Pret. Perfecto nolu-erim

Pret. Pluscuamperf.

nollem nolu-issem nolles nollet nollemus nolletis nollent Notas: 1. Imperativos: de presente: noli, nolite; de futuro: nolito, nolitote. El imperativo de nolo, acompaado de un verbo en infinitivo sirve para formar el imperativo negativo de este verbo: ej. Noli me tangere: no me toques. 2. Infinitivos: de presente: nolle; de perfecto: noluisse 3. Participios: de presente: nolens

2.4. MALO, MAVIS, MALLE, MALUI: querer ms, preferir Es una contraccin de magis + volo.
INDICATIVO Presente malo mavis mavult malumus mavultis malunt Pret. Imperfecto malebam malebas malebat malebamus malebatis malebant Fut. Imperfecto malam males malet malemus maletis malent Pret. Perfecto malu-i

Pret. Pluscuamperf. malu-eram

Fut. Perfecto malu-ero

SUBJUNTIVO Presente malim malis malit malimus malitis malint Pret. Imperfecto mallem malles mallet mallemus malletis mallent

Pret. Perfecto malu-erim

Pret. Pluscuamperf. malu-issem

Notas: 1. Infinitivos: de presente: malle; de perfecto: maluisse.

I1

*2.5. FERO, FERS, FERRE, TULI, LATUM: llevar


INDICATIVO Presente fero fers
fert

Pret. Perfecto tul-i

ferimus fertis ferunt Pret. Imperfecto ferebam ferebas ferebat ferebamus ferebatis ferebant Fut. Imperfecto feram feres feret feremus feretis ferent Pret. Pluscuamperf. tul-eram

Fut. Perfecto tul-ero


I

SUBJUNTIVO Presente feram feras ferat feramus feratis ferant Pret. Imperfecto

Pret. Perfecto tul-erim

Pret. Pluscuamperf.

ferrem tul-issem ferres ferret ferremus ferretis ferrent Notas: 1. Imperativo de presente: fer, ferte; de futuro: ferto, ferto, fertote, ferunto 2. Infinitivos: de presente: ferre; de perfecto: tulisse; de futuro: laturum esse 3. Participios: de presente: ferens; de futuro: laturus, a, um 4. Gerundio: ferendum, i, o, o 5. Supino: latum

113

*2.6. E0, IS, TRE, IVI (II), ITUM: ir


INDICATIVO Presente eo is it imus itis eunt Pret. Imperfecto ibam ibas ibat ibamus ibatis ibant Fut. Imperfecto ibo ibis ibit ibimus ibitis ibunt Pret. Perfecto i(v)-i

Pret. Pluscuamperf. i(v)-eram

Fut. Perfecto i(v)-ero

SUBJUNTIVO Presente eam eas eat eamus eatis eant Pret. Imperfecto irem ires iret iremus iretis irent

Pret. Perfecto i(v)-erim

Pret. Pluscuamperf. i(v)-issem

Notas: 1. En la voz pasiva eo, puesto que es intransitivo, slo se conjuga en las terceras personas: ej. itur (se va), ibatur (se iba, etc.). 2. El perfecto suele contraerse en ii. 3. Imperativo de presente: i, ite; imperativo de futuro: ito, ito, itote, eunto. 4. Infinitivos: de presente: ire; de perfecto: i(v)isse; de futuro activo: iturum, am, um esse 5. Participios: de presente: iens, euntis; de futuro activo: iturus, a, um 6. Gerundio: eundum, eundi, cundo, eundo 7. Supino: itum

* 2.7. FIO, FIS, FIERI: llegar a ser, suceder, ser hecho El verbo fio slo tiene tiempos del sistema de presente y estos de la voz activa, excepto el infinitivo fieri, que es pasivo. En su acepcin de "ser hecho" sirve de pasiva al verbo facio, por lo que suele enunciarse: fio, fis, fieri, factus sum, aunque esta ltima forma no sea propiamente suya.
INDICATIVO Presente fio fis fit fimus fitis fiunt Pret. Imperfecto fiebam fiebas fiebat fieamus fiebatis fiebant Fut. Imperfecto fiam fies fiet fiemus fietis fient

SUBJUNTIVO Presente fiam fias fiat fiamus fiatis fiant Pret. Imperfecto fierem fieres fieret fieremus fieretis fierent

1 5-

Notas: 1. Imperativo de presente: fi, fite; de futuro: fito, fito, fitote, fiunto 2. Infinitivos: de presente: fieri; de perfecto: factum esse; de futuro: factum iri 3. Participios: de perfecto: factus, a, um 4. Gerundivo: faciendus, a, um

3) VERBOS DEFECTIVOS3 Son verbos de una conjugacin incompleta; se utilizan slo en algunas formas o tiempos. Algunos son los siguientes: 3.1. Verbos usados slo en el tema de perfecto: coepi (yo empec) 4 , memini (yo me acuerdo) 5 , odi (yo odio). 3.2. Inquam y aio; se usan slo en algunas formas. Aio (digo) se utiliza nicamente en las tres personas del singular y en la tercera del plural del presente de indicativo (aio, ais, ait, aiunt), as como en el imperfecto de indicativo completo (aiebam, aiebas, etc.). La forma ait tiene valor de presente y de perfecto (dice; dijo). Inquam (digo) tiene las mismas formas del presente que el verbo aio (inquam, inquis, inquit, inquiunt); inquit es presente y perfecto (dice; dijo).

5) VERBOS IMPERSONALES Verbos impersonales son aquellos que no pueden recibir sujeto personal. 5.1. Impersonales de la voz activa: son los propiamente impersonales; tambin llamados unipersonales porque slo se conjugan en 3 a p. sg.: 5.1.1. Verbos que designan fenmenos meteorolgicos: fulget (relampaguea), fulminat (caen rayos), pluit (llueve), tonat (truena), gelat (hiela), grandinat (graniza), ningit (nieva), lucescit (amanece), advesperascit (anochece), etc. 5.1.2. Verbos que_expresan_seatimientos o estados anmicos: me miseret (me da compasin = me compadezco) me paenitet (me da arrepentimiento = me arrepiento) me taedet (me causa tedio = me hasta) me piget (me da pena = me apena) me pudet (me da vergenza = me avergenzo) Ej. Me paenitet meae culpae: me arrepiento de mi culpa

3 Cf. Valent Fiol, pp. 92-94. 4 En los tiempos de presente es reemplazado por incipio (empezar). 3 Memini y odi son perfectos con valor de presente. Lo mismo ocurre con novi (perfecto de nosco) y consuevi (perfecto de consuesco), que tienen tambin valor de presente; sus presentes, es decir, nosco y consuesco tienen valor incoativo, es decir, indican comienzo de la accin.

5.1.3. Verbos que expresan la idea de necesidad, posibilidad o conveniencia: oportet (conviene), libet (agrada), refert (importa), licet (est permitido), decet (es decoroso), necesse est (es necesario), opus est (es necesario)

*Estos verbos tienen sujeto, pero un sujeto no personal (un infinitivo o una oracin subordinada sustantiva). Ej. Licet mihi dormire: me est permitido dormir. 5.2. La pasiva impersonal: Cualquier verbo, transitivo o intransitivo, puede usarse con valor impersonal en la 3a p. sg. de la voz pasiva. Se traduce al espaol con "se". Ej. Pugnatur: se lucha Ej. Credebatur: se crea Si se trata de un tiempo de perfecto, el participio va en gnero neutro: Ej. Pugnatum est: se luch Ej. Creditum erat: se haba credo

Li7

EJERCICIOS DE VERBOS. Verbos irregulares, defectivos e impersonales (1)

VERBOS IRREGULARES (possum, volo, nolo, malo, fio, fero, eo) 1.Enuncia los siguientes verbos irregulares: possum volo fero eo 2.Analiza morfolgicamente y traduce: fers arma scutum a milite fertur ibo domum: it ad urbem: patienter ferrem: ferens coronam: mulieres dona tulerunt: pugnare voluerunt: non vis bibere: non potestis: poteram: posse: ferri: vultis: fit ut: noli me tangere:

3.Analiza sintcticamente y traduce las siguientes oraciones: 3.1.Quid est sapientia? Sapientia est semper idem velle atque idem nolle. 3.2.Quae tu non vis nos volumus. 3.3.Socrates e carcere aufugere noluit, nam legibus suae patriae parere malebat. 3.4.Fer sapienter mala. 3.5.Opto ut mox sanus fias. 3.6.Facilius est laudare quam ferre paupertatem. 3.7.Eamus, amici, quo fata vocant. 3.8.Dificilius feruntur iniuriae quam res adversae. 3.9.1bam forte via Sacra. 3.10.Tanta est stellarum multitudo, ut numeran non possint.

Lt Si

EJERCICIOS DE VERBOS. Verbos irregulares, defectivos e impersonales (2)

VERBOS DEFECTIVOS

1.Define verbo defectivo y pon dos ejemplos. 2.Analiza y traduce las siguientes oraciones: 2.1.Aristoteles ait quasdam esse bestiolas quae unum diem vivant. 2.2.Odi profanum vulgus et arceo. 2.3.Meminisse bonum est. 2.4.Tunc lupus "Cur, inquit, turbulentam mihi fecisti aquam?

VERBOS IMPERSONALES 1.Analiza y traduce las siguientes formas verbales: dicitur: videtur: tibi nocetur: pugnatum est diu: amatum erat: se ama: se amar: se am: 2.Analiza sintcticamente y traduce las siguientes oraciones: 2.1.De re publica non libet mihi plura scribere. 2.2.Me taedet sermonis tui. 2.3.Si te paenitebit peccatorum tuorum, fili mi, Deum tui miserebit. 2.4.Oportet dormire. 2.5.Saepe in agro piuit.

PREPOSICIONES" 1.PREPOSICIONES DE ABLATIVO A, AB, ABS: de, desde; por. CORAM: ante, en presencia de. CUM: con. DE: de, desde; sobre, acerca de. EX, EX: de, desde. PRAE: delante de, a causa de. PRO: delante de, por, en favor de. SINE: sin TENUS: hasta 2.PREPOSICIONES DE ACUSATIVO AD: a, hacia; cerca de, junto a; hasta; para. ADVERSUS: contra; hacia. ANTE: ante, delante de; antes de. APUD: cerca de; en casa de; junto a31. CIRCA, CIRCUM, CIRCITER: alrededor de. CIS, CITRA: a este lado de. CONTRA: contra, frente a; enfrente de. ERGA: hacia, para con, con relacin a. EXTRA: fuera de. INFRA: debajo de. INTRA: dentro de. INTER: entre, durante; en medio de. IUXTA: junto a. OB: delante de; a causa de, por. PENES: en poder de. PER: por, por medio de, a travs de; durante. POST: detrs de; despus de. PRAETER: excepto; contra; adems de. PROPE: junto a, cerca de. PROPTER: a causa de. SECUNDUM: conforme a, segn. SUPRA: sobre, encima de TRANS: al otro lado de. ULTRA: ms all de VERSUS: hacia32.
3Cf. Rubio 1985: 94 y 99 (ejercicios de preposiciones); y V. Fiol 1986: 103-106. 3I En otros contextos: en el pas de (ej. Apud Sequanos: en el pas de los Scuanos); en los escritos de (ej. Apud Vergilium: en los poemas de Virgilio).

3.PREPOSICIONES DE ABLATIVO Y ACUSATIVO33 IN: en ( + abl.); a, hacia, contra (+ acus.). SUB: bajo, debajo de SUPER: sobre, acerca de

4.PREPOSICIONES DE GENITIVO34 CAUSA: por causa de GRATIA: por amor de, por

32Pospuesta al sustantivo. Ej. Romam versus: hacia Roma. 33 E1 acusativo indica movimiento; el ablativo, reposo. 34 Estas "preposiciones" van pospuestas al sustantivo al que rigen; en realidad son simples nombres en ablativo; ej. honoris causa: por motivo de honor, q Rubio 1985: 94.

SI

EJERCICIOS. PREPOSICIONES

1.Analiza sintcticamente y traduce las siguientes oraciones: 1.1.Nemo ante mortem beatus appellari potest. 1.2.Post montem impedimenta erant collocata. 1.3.Hostes in castra inissi sunt. 1.4.Infra frontem oculi sunt. 1.5.Hannibal a Carthaginiensibus ex Italia revocatus est, ut in Africa contra Romanos pugnaret. 1.6.Milites pro castris collocati sunt. 1.7.Dulce et decorum est pro patria mor. 1.8.Servus in templum confugit et in ara consedit. 1.9.Cum virtute vivere debemus. 1.10.Nulla dies sine linea; nulla regula sine exceptione. 1.11.Hostes ad Caesarem legatos mittunt. 1.12.Iustitia erga deos religio nominatur. 1.13.Nemo supra leges est. 1.14.Per fines hostium iter fecit. 1.15.Ab amicis moneamur. 1.16.Ex avaritia omnia scelera nascuntur. 1,17.Miles venit ex urbe; miles venit ab urbe. 1.18.Classis e portu processit. 1.19.Hannibal per Hispaniam Galliamque iter in Italian' fecit. 1.20.Locuti sunt de re publica. 1.21.Cenavit apud Antonium. 2.Enumera qu preposiciones indican: Lugar de donde (urde?) Lugar a ddnde (quo?) Lugar por dnde (qua?)

EL ADVERBIO'

Los adverbios son palabras invariables, que sirven para modificar un verbo, un adjetivo u otro adverbio. Gran parte de los adverbios latinos deriva de adjetivos, y tambin de nombres, pronombres y verbos. Pueden expresar: 1. Modo; 2. Lugar; 3. Tiempo; 4. Cantidad; 5. Afirmacin y negacin; 6. Interrogacin.

1. Adverbios de modo 1.1. Adverbios en -e Derivan de los adjetivos de la P clase (3 terminaciones). Ej. timidus, timida, timidum -> timid-e (tmidamente); miser, misera, miserum -> miser-e (desgraciadamente)

1.2. Adverbios en -ter o -iter Derivan de los adjetivos de la clase (de 1 y 2 terminaciones). Ej. fortis, forte -> fort-iter (valerosamente); prudens, prudentis -> pruden-ter (prudentemente).

1.3. Acusativo neutro sg. de algunos adjetivos, con valor adverbial Ej. multum (mucho), paulum (poco), nimium (demasiado), solum (solamente), facile (fcilmente), tantum (solamente). 1.4. Ablativo neutro sg. en -o, con valor adverbial Ej. raro (raramente), falso (falsamente). 1.5. Formas en -am, en -im, en -itus Ej. palam (en pblico), partim (en parte), divinitus (por gracia divina)

GRADOS DE COMPARACIN El comparativo se forma en -ius; el superlativo en -e. Ej. docte (sabiamente); doct-ius (ms sabiamente); doct-issime (muy sabiamente) Ej. fortiter (valerosamente); fort-ius (ms valerosamente); fort-issime (muy valerosamente)

Grados de comparacin irregulares bene (bien) male (mal) magnopere (en gran manera) multum (mucho) paulum 1 Cf. Valent Fiol, pp. 97-103. melius (mejor) peius (peor) magis (ms) plus (ms) minus (menos) optime (muy bien) pessime (muy mal) maxime (lo ms posible) plurimum (muchsimo) minime (lo menos posible)

You might also like