Akademik

Aratirmalar

Dergisi

2009, S a y i

42, S a y f a Ia r 97-112

TRKIYE-AVRUPA B R L G LKiLERNDE MZAKERE SREC

Murat Ercan*

Giri Avrupa yzyillarca, sik sik yaanan kanli savalara sahne oldu. 18701945 yillan arasinda Fransa ve Almanya c kez savatilar. Birok insan yaamini yitirdi. Ikinci Dnya Savai'nin Avrupa'da yarattigi yikim, bu aci tecrbenin bir daha yaanmamasini saglamak iin lkelerin ibirligine gitmesine yol amitir. Bunun iin atilan ilk adim Fransa, Bat Almanya, Italya, Belika, Hollanda ve Lksemburg'un 195rde imzaladiklan Paris Antlamasi ile kurduklari Avrupa Kmr ve elik Toplulugu olurken, 1957'de ayni lkeler Avrupa Ekonomik Toplulugu ve Avrupa Atom Enerjisi Toplulugu'nu kuran Roma Antlamasi'na imza atmilardir. Bu srecten sonra Avrupa Birligi son dereee nemli bir yapi haline dncmctr. Avrupa Birligi'nin kuruluundan bu gne kadar geen srecte, Trkiye ynn her zaman Bati'ya, dolayisiyla Avrupa'ya evirmi, tercihlerini agirliicli olarak Batili rgUtlere girmek iin kuUanmitir. Bu dogrultuda Trkiye, Avrupa Ekonomik Toplulugu'nun (AET) 1958 yilinda kurulmasinin ardindan, 31 Temmuz 1959 tarihinde Topluluga ortaklik bavurusunda bulunmutur. AET Bakanlar Konseyi, Trkiye'nin yapmi oldugu bavuruyu kabul ederek yelik kouUari gerekleinceye kadar geerii olacak bir ortaklik anlamasi imzalanmasini onermi ve 12 Eyll 1963 tarihinde imzalanan Ankara Anlamasi'nin 1 Aralik 1964 tarihinde yrrlge girmesiyle Trkiye-AET arasinda ortaklik ilikisi balamitir. Bu alimada o zamanki adiyla Avrupa Ekonomik Toplulugu, imdiki adiyla Avrupa Birligi'nin Trkiye ile iikilerinin balangici, nasil ilerledigi ve ilikilerdeki son durum incelenmektedir. Bu baglamda ilk olarak Ankara Anlamasi ve Katma Protokol detayli olarak aiklanmitir. Ayrica 1987 yilinda yapilan tam yelik bavurusu, 1996'da balayan Gmrk Birligi srecine kisaca deginilmi, son olarak da 1999 yilinda Trkiye'ye verilen adaylik stats ve 3 Ekim 2005'de balayan mzakere sreci ve mzakere sreeindeki son durum yer almitir.

97
Akademik Aratirmalar Dergisi

Trkiye-Avrupa Birligi iikilerinde Mzakere Sreci

ANKARA ANLAMASPNIN MZALANMASI TUrk toplumunda Tanzimat ile birlikte balayan Bati'ya ailma ve Batihlama, Atatrk'n nderligindeki gen Trkiye Cumhudyeti'nin de ilkelerinden bid olmutur, agda uygarlik dzeyine ulamayi hedeflemi olan Trkiye bunun Bati'ya ynelmekle gerekleecegine olan inanla, Roma Anlamasi'nin 238, maddesi uyannca, Yunanistan'in hemen ardmdan 31 Temmuz 1959 tadhinde Avrupa Ekonomik Toplulugu'na ortak ye olmak iin bavurmutur.' Trkiye Avrupa Bidigi ilikiled olduka uzun bir gemie sahip ve bu ilikiler iki taraf iin de inili ikili ancak nemli bir sreci ifade eder, Ankara Anlamasi Trkiye Avrupa Bidigi ilikiledni balatan resmi bir belgedir, Trkiye'nin Avrupa Ekonomik Toplulugu'na bavurusunda en nemli etken, Yunanistan'in 15 Temmuz 1959'da AET'ye yaptigi bavurusu olmutur, Yunanistan'in olasi bir yeligin bu Ulkeye saglayacagi avantajlardan yoksun kalma kaygisi,. Trkiye'nin bavurusunda nemli bir etken olarak ortaya ikarmaktadir,^ Trkiye, 12 Eyll 1963 yilinda imzalanan ve 1 Aralik 1964 yilmda yrdge giren Ankara Anlamasi ile Avrupa Ekonomik Toplulugu arasinda^ Gmrk Birligi esasi zedne oturtulmu ve sonuta tam yeligi ngren bir ortakhk kurmu bulunmaktadir,^ Trkiye'nin 1959 yilinda yapmi oldugu bavuru sonrasinda, Topluluk Konseyi tarafindan Topluluk Komisyonu'na Trkiye ile grcmeledn yrtlmesi iin yetki vedlmitir, Bunun zedne balayan grcmeierin Ankara Anlamasi'nin imzasi ile sonulanmasi tam 4 yil srmctr, Bu srecte gerekleen 1960 asked mdahalesi ilikiled olumsuz etkilemitir, Daha sonraki dnemlerde Topluluk tarafindan nedlen tercihli ticaret anlamasi seenegini ise Trkiye reddetmitir, Yapilan bu ticaret anlamasi nedsinin ardmda ekonomik nedenler kadar Toplulugun askeri mdahale sonrasinda Trkiye'deki siyasal gelimelerden duydugu endieler nedeniyle ilikiled sikilatirmaktan kainma istegi de yatmaktadir, Trkiye tarafindan reddedilen ticaret anlamasinin yedne, 25 Haziran 1963'de Turk hkmetinin temsilciled ve Komisyon tarafindan Brksel'de Ortaklik Anlamasi paraf edilmitir, Sz konusu Anlama, daha sonraki aylarda, 12 Eyll 1963 'de Ankara' imzalamp 1 Aralik 1964'de yrrlge girmitir, Ankara Anlamasi'nin amaci, Trkiye ekonomisinin hizlandirilmi kalkinmasini ve Turk halkinin istihdam seviyesinin ve yaama artlannin ykseltilmesini saglama geregini tm ile gz nnde bulundurarak, taraflar arasindaki ticad ve ekonomik ilikiled araliksiz ve dengeli olarak gclendirmeyi tevik etmektir,^ Ayrica Avrupa Ekonomik Toplulugu'nun saglayacagi destegin ilerideki bir tadhte Trkiye'nin Topluluga katilmasina yardimci olacagi belirtilmitir, Antlamanin 2, maddesinde, Trkiye ile Topluluk arasinda bir Gmrk Birligi'nin kurulmasi hedeflenmitir, Anlama; Esas Anlama, Geici Protokol, Mali Protokol, Son Senet ve cgc konusunda taraflar arasindaki grc mektuplan olmak zere be belgeden olumaktadir, Ortaklik, Trkiye'nin anlamayi imzaladigi dnemdeki ekonomik durumu gz nne almi ve Gmrk Birligi'nin kurulmasi amaciyla c dnemi iine alan bir takvim belidemitir, Ankara

98
Journal of Academic

Studies

Murt Ercan

Yil: 11, Sayi:42

Aniamasi uyannca Trkiye - AET ortakligmin 3 dnemi u eki lin 1) Hazirhk Dnemi: Bu ilk dnem 1 Arahk 1964 1972 tarihleri arasini kapsamaktadir. Takvime gre bu dnemde Birlik rafli ykmllkler ile donatilmi, bylece Trkiye Ekonomisi'ni ; ve Gmrk Birligi'ne gei dnemine hazir duruma getirmeyi ng Trkiye'nin bu dnemde listesi geici protokoUe tespit edilmi ve bu ly re bazi tanm rnlerine ihra kolayliginin saglanmasi kararlatinln arada l.Mali Protokol uyannca AET, Trkiye'ye 175 Milyon AHBl bulunmutur.* Hazirlik Dnemi'nin sresi bitmeden Trkiye, AET'f Dnemi koullannin grclmesi talebinde bulunmu ve 23 Kasim 19\ Katma Protokol imzalanarak, 1 Ocak 1973 yilmda yrrlge girmitir.\\ 2) Geis Dnemi: 1 Ocak 1973 ile 31 Aralik 1995 ar\ - - ^ sayan bu dnemde taraflar, karilikli ve dengeli ykmllkler esasi \ / 22 yillik srede gittike gelien bir ekilde, sanayi rnleri ticaretinde G.. Birligi'nin kurulmasini hedeflemilerdir. Topluluk, Trkiye Ekonomisi'ne kkv kida bulunmak amaciyla, Trk Sanayi rnlerine uygulanan gmrk vergilerini (pamuk ipligi, pamuklu dokuma ve rafine petrol rnleri hari) ve kisitlamalan derhal kaldinrken, bazi tanm rnlerine de ithal kolayliklari saglamitir. Trkiye ise AET ikih sanayi rnlerine uyguladigi gmrkleri kademeli ekilde 12 yilda kaldirmay ngrmc, korunmasi gereken hassas sanayi rnleri iin ise bu sreyi 22 yila uzatmitir.^ 3) Son Dnem: 1 Ocak 1996'da balayan ve Gmrk Birligi'ne dayanan bu dnemde taraflann ekonomi politikalan arasinda koordinasyon gclendirilmektedir. Trkiye ile AET arasindaki ortaklik ilikisindeki son dnem Ankara Anlamasi'nin 5. maddesinde u ekilde vurgulanir: Son dnem Gmrk Birligine dayanir ve Akit Taraflann ekonomi politikalan arasindaki koordinasyonun gclendirilmesini gerektirir.^ 4) Ankara Anlamasinda ngrlen ortaklik rejimini yrtme grevi, Ortaklik Konseyine verilmitir (md.22). Ortaklik Konseyi, Trk hkmet yeleri, ye devletler temsilcileri ile Topluluk Kon.sey ve Komisyon temsilcilerinden olumutur (md.23). Konsey, alimalarini Brksel'deki srekli ynetim organi durumundaki Ortaklik Komitesi araciligiyla yrtr. Ayrica TBMM ve Avrupa Parlamentosu'nun on sekizer yesinden oluan Karma Parlamento Komisyonu (KPK) da, taraflann siyasi diyalog platformu olup ortakligin demokratik denetimini yapmakla ykmldr.*

KATMA PROTOKOL VE GE DNEMI

Hazirlik Dnemi boyunca Trkiye Topluluga kari herhangi bir ykmllk altina girmemitir. Hazirlik Dneminden, Gei Dnemini balatan Katma Protokol, Gei Dnemi'nin uygulanmasina ilikin artlari, usuUeri, sira ve sreleri belirlemektedir. Gei Dnemini balatan Katma Protokol'de yer alan ilkeler, taraflar arasinda karilikh ve dengeli ykmllklerin esas olmasi, Trkiye ile Topluluk arasinda bir Gmrk Birligi'nin giderek yerletirilmesi, ortakli-

99
Akademik Aratirmaiar Oergisi

Mzakere Sreci

,mesi amaciyla taraflarin ekonomi politikalarinin yakinlatirilmasi ve yetlerin gelitirilmesinin saglanmasi olarak siralanmaktadir.'" Katma Protokoi 64 maddeden olumaktadir ve Gmrk Birligi esasina s 3/ '55 |/hdirilmitir. 64 maddeden meydana gelen Katma Protokorn mallarin serit dolaimi ile ilgili l.kisminda (md.2-35) sanayi rnleri iin Gmrk Birli^i'nin kurulmasi ve Trkiye'nin oluturulan Ortak Gmrk Birligi Tarifesini kabul etmesi ve miktar kisitlamalarin kaldinlmasi gibi esaslar ngrlmektedir. Kiilerin ve Hizmetlerin serbest dolaimini ngren II. kisminda ise (md.3642)Trkiye ve Topluluk yesi lkeler arasinda isilerin serbest dolaimi ve yerleme hakki, hizmet edimi ve ulatirma konulan yer almaktadir. 43. - 48. maddeler ekonomi politikalarinin yaklatinlmasi, rekabet, vergileme, mevzuatin yakinlatinlmasi ve ekonomi ve ticaret politikalarinin uyumlu hale getirilmesi konularini hkme baglamaktadir." Katma Protokoi'n ekonomik, sosyal ve siyasi niteligi Ankara Anlamasi ile paralellik gstermekte ve Protokoi, Ankara Anlamasi'nin ekini oluturmaktadir. Ankara Anlamasi'nin 4'ncU, Geici Protokoi'n l'inci maddesine dayanilarak hazirlanan Katma Protokoi, bir Uygulama Anlamasidir. Ankara Anlamasi'nin belirledigi genel ereve, Katma Protokoi ile doldurulmu ve uygulamaya geilmitir. Katma Protokoi, doktrinde Geici Anlama olarak ifade edilmektedir. Bu erevede, sz konusu Protokol'n tam yelik ncesi dnemi dzenleyen bir anlama oldugu kabul edilmektedir. Ankara Anlamasi'nin 3O'uncu maddesine gre Katma Protokoi, Ankara Anlamasi'nin "ayrilmaz parasidir" ve aym hukuki degere sahiptir.'^ Gei Dneminin balamasiyla birlikte Topluluk ile Trkiye arasmda sorunlar ikmaya balamitir. Topluluk yeleri, Trkiye'nin tanm rnlerindeki avantajlannm azalmasindan, sanayi rnlerindeki ykmllklerinin artmasindan dolayi rahatsiz olmulardir. Toplulugun ye sayisinin artmasi ve Avrupa Serbest Ticaret Alani'nin kurulmasi sanayi rnleri konusunda sorunlar ortaya ikarmi, diger yandan gelimekte olan lkelerin mallannin gmrksz olarak Topluluk Pazarlan'na girmesi Trkiye'nin ekonomisini olumsuz etkilemitir. Trkiye'nin tanm rnlerinde rekabet avantajlannm azalmasina sebep olarak ise, Akdeniz lkelerinin sanayi rnlerinin gmrksz olarak Topluluk pazarlanna girmesi iin ayncaliklar taniyan Toplulugun Akdeniz Politikasi olmutur.'' Aynca, Katma Protokol'n 36. maddesine gre 1976-1986 yillan arasinda kademeli olarak gereklemesi ngrlen iilerin serbest dolaimi hayata geirilememi, aksine 1974 yilinda petrol krizi ile Bati Avrupa'da isizligin artmasindan dolayi yabanci ii alimi durdurulmu ve bazi iiler ise kendi lkelerine geri gonderilmitir. 1980 yillannda Bati Almanya ve Fransa'nin Trk vatandalarina vize uygulamaya balamasi ilikilere yeni bir boyut eklemitir.'" 1974 yilindaki petrol krizi Trkiye'yi olumsuz etkilemi ve Trkiye ithalatini srdrebilmek iin di borlanma yolunu semitir. Alinan bu kisa vadeli borlar ve kriz Trk Ekonomisinde nemli sorunlan meydana getirmi ve yksek enflasyon, yayginlaan karaborsa karisinda, ekonomisi zayiflayan Trkiye

100
Journal ot Academic Studies

Murt Ercan

Yil: 11, Sayi: 42

Adustos 2009 - Ekim 2009

dviz aigini kapatabilmek iin srekli kredi arayii iine girmitir. Bu artlar altinda Turk Hkmeti Avrupa Toplulugu'nun isteklerinin yerine getirilmesinin miimkUn olmadigini bildirmi ve gei dnemi artlannin Trkiye iin yeniden dzenlenmesi talebinde bulunmutur. Trkiye'nin iinde bulundugu ekonomik kouUar AT ile ilikileri bu ekilde etkilerken, bazi siyasi parti liderleri ise siyasi acidan Topluluga kari cikmilar, hatta MSP lideri Necmettin Erbakan "Islam Ortak Pazan" kurulmasini onermitir.'^ Btn bu olaylar karisinda, 1978 yilinda iktidarda bulunan Ecevit hkmeti, ortaya ikan rahatsizliklan gidermek ve Topluluk ile ilikilerde yeni bir dzenleme saglamak amaciyla Trkiye'nin ykmllklerinin 5 yil sreyle dondurulmasini onermitir. Talep edilenler arasinda tarim rnlerinde cnc lkelere taninan tercititerden yararlanilmasi, tekstildeki sinirlamalann kaldirilmasi ve serbest dolaim hakkinin uygulanmasi da yer almi, aynca Topluluktan toplam 8 milyar dolan bulan mali yardim istenmitir. Topluluk Mayis 1979'da, bu taleplerden sadece be yillik bagiiklik dnemini kabul ettigini aiklamitir.'^ 12 Eyll 1980 Askeri darbesinin Trkiye-AT ilikilerine esasli bir darbe indirdigi sylenebilir. Demokrasiye yapilan bu mUdahalenin hem kisa, hem de uzun vadeli yansimalari olmutur. Avrupa Toplulugu 12 Eyll'n ardindan Trkiye'ye kari tavrini degitirmesine ragmen ilikileri askiya almami ve Trkiye'deki gelimeleri izlemeyi tercih etmi, hatta IV. Mali Protokol 1981 yilinda onaylamitir. 1978-1988 yillan arasinda Trkiye gei dnemindeki ykmllklerini yerine getirememi, bu surete Avrupa Toplulugu gmrk indirimleri durdurulmutur.1980 askeri darbesiyle kesintiye ugrayan ilikiler, Trkiye'nin 14 Nisan 1987 yilinda yaptigi tam yelik bavurusuyia ivme kazanrriitir. Komisyon 1989 yilinda verdigi cevapta, kendi i pazarini tamarnlama srecinden nce yeni bir ye kabul edemeyecegini bildirmi, ncelikle Gmrk Birligi'nin tamamlanmasini onermitir. AB-Trkiye ilikileri, 1993 tarihinde Gmrk Birligi mzakerelerinin balamasi ile yeni bir boyut kazanmitir. Iki yillik mzakerelerden sonra Ortaklik Konseyi'nin 1/95 sayili karanyla Trkiye ile AB arasindaki Gmrk Birligi 1 Ocak 1996'da yrrlge girmitir.'^

GMRK

BRLG

VE ADAYLIK STATS

1983 yilinda Trkiye'de sivil iradenin yeniden kurulmasi ve 1984 yilindan itibaren Trkiye ithal ikamesi politikalarmi hizla terk ederek dia ailma srecini balatmasi AET ile ilikileri yeniden canlandirmitir. 13 Aralik 1983'te Turgut zal bakanhginda kurulun ANAP hkmetinin hedefinde AET'ye tam yelik bulunmaktaydi. Bu dnemde zal Hkmeti, Trkiye ile AET arasinda yaanan gerginlikleref Demokrasi ve insan Haklari gibi konular) ragmen 14 Nisan 1987 yilinda AET'ye tam yelik iin bavurmu ve diger taraftan ertelenmi olan Gmrk vergileri uyum ve indirim takvimini 1988 yilmdan itibaren hizlandinlmi bir ekilde tekrar yrrlge koymutur. zellikle belirtmek gerekirse Trkiye, Topluluga uyum konusunda olduka nemii gmrk indirimlerine gitmitir.'* AB Komisyonu, Trkiye'nin tam yelik mracaatina 1989 yilinda
101
Akademik Aratirmaiar Dergisi

Trkiye-Avrupa Birligi ilikilerinde Mzakere Sreci

verdigi yanitta, Trkiye'nin AB'ye yelik konusundaki ehilligini kabul etmekle biriikte, Toplulugun kendi iindeki gelime srecini tamanilanmasina ve gelecek genilemesine kadar beklenmesini ve bu arada Trkiye ile gmrk birligi srecinin tamamlanmasini onermitir." Trkiye-AB arasindaki Gmrk Birligi, ekonomik bir uyum modeli olmanin tesinde, Trkiye'nin AB ile btnlecme hedefine ynelik ortaklik ilikisinin nemli bir aamasini oluturmaktadir. Ankara Anlamasi ile Trkiye ile AB arasinda ortakhk ilikisi kurulmu ve Gmrk Birligi'nin erevesi izilmi, hedef ise AB'ye tam yelik olarak belirtilmitir. 1 Ocak 1996 yihnda Gmrk Birligi'nin tamamlanmasi ise, 1963 Ankara Anlamasi'nin 5. maddesine gre, bu hedefe ulamak iin belirlenen c aamali uyum modelinin son dnemine geiini ifade etmektedir. Trkiye, Gmrk Birligi Anlamasi ile mevzuatini AB'nin gmrk ve ticaret politikalarinin yani sira rekabet ve fikri sina mlkiyet haklanna ilikin politikalarinin da dahil oldugu kapsamli bir alanda uyumlatirma ykmllgn stlenmictir.'^" Trkiye, Gmrk Birligi'ne ynelik baglayici imzayi, 8 Kasim 1993 yilinda Brksel'de atti. Bu toplantida, Gmrk Birligi'nin 1995 yilinda tamamlanmasini ngren bir karar alinirken, yine ayni yilda iikilerinin gelitirilmesi iin Kopenhag zirvesinde eitli kararlar alindi. Gmrk Birligi Protokol, tam ve tartimasiz bir biimde yeni bir kapitlasyon anlamasiydi ve u koullari ieriyordu: Trkiye Ginrk Birligi'ne girmekle, organlannda yer almadigi bir di rgtn tm kararlanna uymayi nceden kabul ediyordu. Trkiye'nin kari oy verme, kabul etmeme ya da erteleme gibi haklari bulunmuyordu. Trkiye, Gmrk Birligi Protokol ile di ilikilerini belirleme yetkisini Avrupa Birligi'ne devrediyordu. Trkiye, Avrupa Birligi'nin ye olmayan cnc lkelerle yaptigi ve yapacagi btn anlamalari nceden kabul ediyordu. (16- ve55. maddeler) Trkiye, Gmrk Birligi'ne girmekle, herhangi bir dnya lkesiyle Avrupa Birligi'nin bilgi ve onayi diinda ticari anlama yapmamayi kabul ediyor, yapmasi durumunda Birlige anlamayi engelleme yetkisi veriyordu. (56. madde) Trkiye, Gmrk Birligi'ne girmekle, Avrupa Birligi'nin Gmrk Birligi ile ilgili olarak alacagi btn kararlara paralel kanunlar ikarmayi nceden kabul ediyordu. (8.madde) Trkiye, Gmrk Birligi'ne girmekle, iinde hibir Turk hkimin olmadigi Avrupa Birligi Adalet Divani'nin btn hukuki kararlarina tam olarak uymayi nceden kabul ediyordu. (64.madde) Trkiye, Gmrk Birligi'ne girmekle, ulusal pazanni rekabet etmesinin mmkn olmadigi Avrupa mallanna aiyor, gmrk vergilerini sifirliyor, tm fonlan kaldinyordu.^'

102
Journal of Academic

Studies

Murt Ercan

Yii: 11, Sayi: 42

Agustos 2009 - Ekim 2009

Gmrk Birligi'nin artlari Trkiye iin ok agirdi ve Turk ekonomisini dednden etkiledi, Avrupalilar, iin ise byk bir zaferdir, cnk bu denli agir ve tek tarafli bir anlamayi Trkiye'ye kolayca kabul ettirmilerdir, Trkiye'nin davuUa zumayla kariladigi, AB'nin kapisindan gidin ilk adimi olarak nitelendirdigi Gmrk Birligi, Trkiye'ye yarardan ziyade zarar getirmitir, TrkiyeAB arasindaki Gmrk Birligi, sadece sanayi rnlerini ve ilenmi tarim rnlerini kapsamakta, geleneksel tarim rnled ise kapsam dii bulunmaktadir, ilenmi tarim rnlednde gmrk vergileri tespit edilirken, tarim payi ile sanayi payi aynimakta ve sadece sanayi payi vergi muaflyetine tabi tutulmaktadir, Dnemin Ankara Ticaret Odasi Bakani Sinan Aygn, Gmrk Birligi yznden Trkiye'nin di ticaret aiginin 9 yilda yzde 167 artarak 184 milyar dolara ulatigini ifade etmitir, Aygn 2005 yilinda yaptigi aiklamada, Trkiye'nin Gmrk Birligi ile ilikilerde 9 yili geride biraktigini belirterek, bu dnemde ihracatin 309 milyar dolar, ithalatin ise 492 milyar dolar olarak gerekletigini belirtmitir, Toplam di ticaret aiginin 79 milyar dolannin AB lkeledyle yapilan dogrudan ticaretten, 105 milyar dolannin ise cnc lkelerie yapilan di ticaretten kaynaklandigini anlatan Aygn, 'Gmrk Bidigi yznden cnc lkelere kari Trkiye'nin kendi gmrk tadfesini degil, ok daha dck olan AB'nin Ortak Gmrk Tadfesi'ni uygulamak zorunda oldugunu ifade etmitir',^^ Trkiye'de Gmrk Birligi'nden dogan sorumluluklanni yedne getirme alimalan devam ederken, Avrupa Bidigi'nin gndeminde ise genileme ve dednleme tartimalan yer aliyordu. Bu dnemde yaanan en nemli gelime, serbest piyasa ekonomisine geiin ardmdan 10 Merkezi ve Dogu Avrupa lkesinin, 1994-1996 yillan arasmda Birlige ye olmak iin bavurularmi gerekletirmeleridir, 1997 yilinda yaanan bazi gelimeler, Trkiye-AB ilikilerinin nemli bir dnemecin eigine gelmesine yol amitir, AB'nin yeni genileme stratejisinin, hangi lkelere adaylik statsnn vedleceginin Bidige katilma takvim ve surelednin 1997 yili sonunda dzenlenecek Lksemburg Zirvesinde kesinlemesi bekleniyordu, T"rkiye, Lksemburg Zirvesine kadar geen sure iinde tam yelik iin yrttg abalann AB- ye Devletled tarafindan olumlu yanki bulmadigina tanik olurken, AB'nin doguya dogru genilemede Trkiye'yi hesaba katmadigina dair sinyaller gelmeye balamiti.^ Avrupa Devlet ve Hkmet Bakanlari 12-13 Aralik 1997'de Lksemburg'da gerekletidlen zirvede Macadstan, ek Cumhuriyeti, Slovenya, Polonya, Estonya ve Kibns Rum Kesimi'nden oluan grupla grcmeledn Nisan 1998'de balayacagi bildirmilerdir, Diger ikici grup ile (Bulgaristan, Romanya, Letonya, Litvanya ve Slovakya) katilim ortakliklan erevesinde siki bir ekonomik ilikiler kurulacagini ve bu lkeledn yelik grcmeled iin bir sre daha beklenmesi gerektigini bildirmilerdir.^ 1997 yilinda yayinlanan raporda, Trkiye'nin adayhgi resmen teyit edilmemi, ancak bir "strateji" onedlmitir, Trkiye ise, Konsey'in bu yaklaciijii zerine yelik bavurusunu geri ekmeyecegini, Gmrk Birligi uygulamasini devam ettirecegini, ancak AB ile siyasi diyalogu askiya alacagini aiklamitir. Ayrica Zirvede alian kararlar sonucunda Trkiye'nin beklentilednin karilanamadigi ve bu nedenle askiya alian siyasi ilikiledn ancak AB'nin ayrimci
103 Akademik Aratirmalar Dergisi

Trkiye-Avrupa Biriigi llikilerinde Mzakere Sreci

tutumundan vazgeip zerine dcen ykmllkleri yerine getirmesi ile normalleecegi de ifade ^^ Lksemburg Zirvesi sonrasinda ilikilere hkim olan unsur gerilimdi. Trkiye nne konulan siyasi sorunlari AB platformlarinda tartimayi reddederken, gerilimi ilikilerin tamamen kopanlmasi ya da Gmrk Birligi'nin gzden geirilmesi dzeyine tirmandirmamaya da dikkat ediyordu. Bu dnemde AB, Trkiye'nin duydugu rahatsizligi ama abalanna agirlik vermitir. Bunun zerine AB Komisyonu, Lksemburg'da kendisine verilen talimat dogrultusunda hazirladigi Trkiye iin Avrupa Stratejisi'ni 4 Mart 1998'de aikladi. Stratejinin uygulanmasiyla Trkiye'nin AB'nin genileme srecinde yer alacagina iaret edilmi, eletiri konusu olan mali ibirligi alanmdaki AB taahhtlerine deginilerek, nerilen unsurlann gereklemesinin AB'nin Trkiye'ye taahht ettigi mali yardimlarin yrrlge konulmasi ile mmkn olabilecegi belirtilmi ve bu konuda yetkili bulunan Konseyin szkonusu yardimlan gecikmeksizin kullanilabilir hale getirecek dzenlemeyi yapmasi istenmitir.^Yillardir eitli nedenlerle bloke edilen bu mali yardimin hayata geirilmesi Trkiye iin nem taiyordu. AB Komisyonu bu hareketi ile Trkiye'nin tavnni yumuatmayi hedeflemitir. 1998 yilinda Cardiff ve Viyana'da yapilan Zirvelerde Trkiye'ye yatitiracak somut adimlar atilmitir. Cardiff Zirvesi'nde ncelikle Trkiye iin ehil lke tanimlamasi yerine dolayli bir biimde de olsa yelik adayligi tanimlamasinin yapildigi grlmektedir. Adaylann tam yelige hazirlanmada gerekletirdikleri aamalari incelemek ve ortaya koymak zere ngrlen mekanizmaya Trkiye'de dahil edilmitir. Cardiff Zirvesinde alian bu kararlar Trkiye'yi tam oiarak tatmin etmedi ve Trkiye'nin tutumunda bir yumua olmadi. Trkiye kendisine kari takinilan ayrimci tutumun srdgn ve genileme srecinde yer alan diger adaylardan farkli konumunun iyilemekle birlikte devam ettigini belirterek, adaylik ilaninin Lksemburg Zirvesinde ne srlen 4 siyasi koula (Demokrasi, hukukun stnlgn, insan haklan, azinliklara saygiyi ve azinhklarin korunmasi) baglanmasi yaklaiminm muhafaza edilmesi halinde 14 Nisan 1997 yilmda yapilan Hkmet aiklamasindan geri adim atilmayacagini ^* 11- 12 Aralik 1998'de Viyana'da yapilan zirvede ise genileme sreci ele alindi. Zirve sonunda ise, Trkiye"yi tam yelige hazirlamak iin Avrupa Stratejisinin ilerletilmesi ve ilikilerin gelitirilmesine nem verilmesi vurgulanmitir. Bildiri'de, genileme baligi altinda, Trkiye'ye sadece dort satirla u ekilde yer verilmitir: "AB, Trkiye ile ilikilerin gelitirilmesine verdigi nemin altini izer. Bu erevede Lksemburg ve Cardiff'te kabul edilen kararlara uygun oiarak Trkiye iin belirlenen Avrupa Stratejisi'nin titizlikle takibini saglamaya karar verir". ' Sonunda AB, Trkiye'nin tavrini degitirebilmek ve Gney Kibns ile yelik grcmelerin balamasi iin, Trkiye'yi 10-11 Arahk 1999'da Helsinki'de yapilan Avrupa Devlet ve Hkmet Bakanlan Zirvesi'nde AB'ye aday lke oiarak kabul etti. Zirvede alian karara gre Trkiye diger aday lkelerle

104
Joumal of Academic Studies

Murt Ercan

Yil: 11, Sayi: 42

Agustos 2009 - Ekim 2009

eit haklara sahip olacaktir. Bylece, Trkiye'nin Avrupa Birligi'ne katilmasini ieren son dneme girilmi oldu. Zirvede alinan kararlar geregince, Trkiye iin bir katilim ortakligi hazirlanmasi, bu ortaklik, katilima hazirlikta ncelikli alanlann belirlenmesi ve Topluluk mktesebatinin stlenilmesine ilikin bir ulusal program hazirlanmasi ngrlmctr. Trkiye iin bir screening prosedr (Topluluk mktesebatinin analitik olarak incelenmesi) balatilacak, gerekli izleme mekanizmalan oluturulacak ve Trkiye, adaylik srecinde AB'nin bu konuya ynelik mali imknlanndan yararlanabilecekti.^" Trkiye-AB ilikileri Helsinki Zirvesi'nin ertesinde ivme kazanmi ve bu erevede Trkiye-AB Ortaklik Konseyi dzenli olarak toplanmaya ve ilikilerin nn aacak kararlar almaya balamitir. Bu surete, Trkiye'nin AB mktesebatini stlenmesi amaciyla Komiteler kurulmasi ile ilgili alimalar balarken, bir yanda AB tarafindan Katilim Ortakligi Belgesi (KOB), diger yandan KOB' ne karilik olarak Trkiye tarafindan Ulusal Program hizla hazirlanmi vel9 Mart 2001'de Bakanlar Kurulu tarafindan kabul edilmitir.^' Ulusal Program; Trkiye'nin, AB yeliginin gereklerini yerine getirebilmek zere stlenecegi mevzuat uyumunu ve yapisal degiim ykmllklerini ne ekilde ve ne kadar karilayacagini ortaya koydugu ve bu ekilde kendisini bagladigi belge konumundadir. Ulusal Program Katilim Ortakligi Belgesi ile birebir rtcmesi gerekmemekle birlikte, bu belge ile saglanacak uyumun adaylik sresinin mmkn oldugunca abuk ve sorunsuz atlatilabilmesinde nemli bir roi oynadigini sylemek mmkndr.''^ Ulusal Program; Giri, Siyasi Kriterler, Ekonomik Kriterler, yelik Ykmllklerini stlenebilme Yetenegi, Mktesebatin Uygulanmasina Ynelik Idare Kapasite ve Reformlarin Mali Acidan degerlendirilmesi adlanni taiyan 6 baliktan olumaktadir.^^ Trkiye belirtilen bu baliklan AB'ye uyum paketi altinda tek tek uygulamaya koymutur ve bazi sorunlan da czmeye alimaktadir. Trkiye'nin AB'ye uyum yolundaki bu cabalan, Avrupa Komisyonu'nun dikkatini ekmi ve 2003 yili Dzenli Ilerleme Raporunda belirtilmitir. Bu durum, 2003 yili ilerleme Raporunda u ekilde ifade edilmektedir: Trkiye etkileyici yasal abalarmi srdrerek Kopenhag siyasi kistaslarina uyum ynnde nemli bir ilerleme saglamttir. Bununla birlikte yargtnm bagimsizligi ve ileyi^inin, dernekleme, ifade ve din zgrlg gibi temel haklartn kullamminin genel erevesinin gUlendirilmesi, sivil-ordu ili^kilerinde Avrupa uygulamalarina daha da yaklailmasi, Gneydogu'nun durumu ve kltrel hakiar bata olmak zere, bu raporda yer alan sorunlara egilinmesi gerekmektedir. Trk vatandaflartnin Avrupa standartlartnda iman haklan ve temel zgrlklerden yararlanmasim saglamak amaciyla tam ve etkin uygulama saglanmaltdir. Aynca Trkiye, Kibris sorununa kapsamli bir czm getirilmesi cabalan iin kararli bir destek saglamalidir. Sorunun czmsz kalmasi Trkiye'nin AB'ye ynelik hedeflerinde nemli bir engel oluturabilir. AB Komisyonu 2004 yili Ekim ayinda Trkiye'nin siyasi kistaslara uyumu konusunda bir rapor ve tavsiye aiklayacaktir. Bunun sonucunda, Aralik 2004 tarihinde toplanacak olan, AB Konseyi Trkiye ile yelik mzakere le rinin ailma olasiligi konusunda karar

105 Akademik Aratirmalar Dergisi

Trkiye-Avrupa Birligi Ilifkilerinde iVlzakere Sreci

alacaktir.^'' ilerleme Raporunda aynca Trkiye'nin ekonomik ve AB mktesebatma uyumda gzle grlen nemii adimlar attigi vurgulanmaktadir. 2003 ilerleme Raponina takiben ve Trkiye'nin 2004 yilindaki yaptigi reformlarda dikkate almarak, AB Devlet ve Hkmet Bakanlari Konseyi Brksel Zirvesinde (16 -17 Aralik 2004) Trkiye ile tam yelik mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde balamasi karanni aldi. Ancak bu tarih, Yunanistan, Fransa ve Avusturya'nm destegini alan Rum Ynetimi'nin talebi zerine, Gmrk Birligi'nin Kibns Rum Ynetimi dhil 10 yeni yeye geniletilmesini ngren Ankara Anlamasi'nin ek protokolnn imzalanmasi artina baglandi. Trkiye AB'nin bu karanni reddetti. AB Komisyonu, zirve sonunda yayinladigi Trkiye Raporu'nda, Trkiye'nin hayata geirdigi nemii yasal dzenlemelerin iginda, Trkiye'nin siyasi kriterleri yeterince kariladigina kanaat getirdi ve mzakerelerin. balamasini tavsiye etti. Trkiye ile mzakerelerin balamasinin Trkiye'de reformlarin devam etmesi aisindan ok nemii oldugu; ancak mzakereye balamanin tek bacina yeterli olmadigi kaydedilen belgede, "Bu sonu aik bir srectir, sonu batan garanti edilemez" ifadesi kullanildi.^^ Rapora gre, Komisyon, AB Antlamasi ve Avrupa Anayasasi ile uyum saglamayan zgrlk, demokrasi, insan haklanna saygi ve temel zgdkler ve hukukun stnlg ilkelerini tehdit eden ciddi lcde ihlaller tespit etmesi halinde, mzakere srecinin askiya alinmasini tavsiye edebilecegini bildirmitir.

3 EKiM 2005 MZAKERELERIN BALAMASI 50 yildir sren mcadele sonunda Trkiye ile AB'ye katilim mzakereleri 3 Ekim 2005 tarihinde Lksemburg'da yapilan Hkmetler Arasi Konferans sonra resmen balamitir. Bylece, Trkiye ile AB arasindaki inili ikili iliki, ok nemii bir dnm noktasini aarak yepyeni bir srece girmitir. 3 Ekim 2005 tarihinde balayan AB ile Trkiye arasindaki katilim mzakereleri uzun bir srecin balangicidir. stnde karilikli mutabakata varilan Mzakere ereve Belgesi'ne gre, mzakereler sonucu nceden kestirilemeyen "ucu-aik" bir srectir. Srecin ucu her ne kadar da aik olsa, AB ile mzakere masasina oturan hibir lke imdiye kadar tam ye olmadan masadan kalkmamitir. Trkiye ile mzakerelerin ne zaman tamamlanacagi ve Trkiye'nin ne zaman AB'ye tam ye olacagi ise tam olarak belli degildir. Mzakerelerin balamasi iin karar alinirken, Avrupa Birligi Devlet ve Hkmet bakanlari bildiri sonunda mzakereler balami olsa dahi, Trkiye'de insan hakian ve demokrasi gibi konularda aksaklik grnrse mzakerelerin askiya alinacagini belirtmilerdir. Ve mzakerelerin 1 0 - 15 yil arasi srecegi tahmin edilmektedir.^^ Trkiye- Avrupa Birligi arasindaki mzakereler toplam 35 baliktan olumaktadir ve bu blmler sirasiyla u ekilde:^^ 1-Mallann serbest dolaimi. 2-i gcnn serbest dolaimi 3-Yerleme hakki ve hizmet saglama zgrlg 4-Sermayenin serbest dolairm 5-Kamu ihaleleri 6-irketler hukuku 7-Eikri hak-

106 Journai of Academic Studies

Murat Ercan

Yil: 11, Sayi:42

Agustos 2009 - Ekim 2009

lar hukuku 8-Rekabet politikasi 10-Bilgi toplumu ve medya 11-Tarim ve kirsal kesim kalkinmasi 12-Gida gvenligi, hayvan ve bitki sagligi politikasi 13Balikilik 14-Ulatirma politikasi 15-Enerji 16-Vergilendirme 17-Ekonomi ve para politikasi 18-statistik 19-Sosyal politika ve istihdam 20-irketler ve sanayi politikasi 21-Avrupa zerinden giden ulatirma aglan 22-Blgesel politika 23-Hukuki ve temel haklar 24-Adalet i zgrlk ve gvenlik 25-Bilim ve aratirma 26-Egitiin ve kltr 27-evre 28-Tketim ve saglik korumasi 29-Gmrk birligi 30-Di ilikiler 31-Di gvenlik ve savunma 32-Mali kontrol 33-Mali ve btce koullan 34-Kurumlar 35-Diger konulardir."*** Tm baliklar tarama srecinden gemi ve tarama sreci tamamlanmitir. Ailan 1 balik kapanirken, 10 balikta mzakereler devam etmektedir. AB Komisyonun tavsiyesi ile 8 balikta ise mzakereler kismen askiya alindi. Bilgi Toplumu ve Medya, Fikri Mlkiyet Hukuku, irketler Hukuku, Ekonomik ve Parasal Politika, statistik, Iletme ve Sanayi Politikasi, Trans-Avrupa ebekeleri, Tketicinin ve Sagligin Korunmasi ve Mali Kontrol gibi baliklarda grcmeler devam ederken, Di ilikiler, Gmrk Birligi, Taimacilik Politikasi, Balikilik, Tanm ve Kirsal Kalkinma, Mali Hizmetler, i Kurma Hakki ve Hizmet Sunumu Serbestsi, Mallarm Serbest Dolaimi gibi baliklar ise dondurulmutur. Bir balik ise kapanmitir.^' Trkiye'nin AB'ye katilim sreci ailmasi gereken birok engelle doludur. Bu engellerin en nemlisi ise Kibns sorunudur. Yapilan grcme ve mzakerelerde AB, Trkiye'ye Kibns Cumhuriyeti'ni tanimasi iin baski yapmaktadir. Avrupa Birligi, Kibris konusundaki beklentilerin yerine getirilmemesi halinde, kisa ve orta vadede AB ile iiikiierde siyasi bir kriz ikabilecegini ve mzakere srecinin askiya alinabilecegini belirtmektedir. Avrupa Birligi'nin yayinladigi ilerleme Raporu ve Trkiye'nin mzakere sreeindeki yol haritasi niteligini taiyan, kisa ve orta vadede gerekletirmesi istenen beklentileri ieren Katilim Ortakhgi Belgesi'nde Kibns konusunda istenenleri 3 temel balik halinde siralamak mnikndr: Kibns Cumhuriyeti dahil olmak zere Trkiye ile AB yesi tm lkeler arasindaki ilikilerin normalletirilmesidir. Trkiye'nin GKRY hari diger AB- lkeleri ile ilikileri normal bir ekilde devam etmektedir. Buradaki ama, Trkiye'nin Rum Ynetimini Kibns Cumhuriyeti'nin temsilcisi olarak hukukken tanimasidir. Trkiye'nin 29 Temmuz 2005'te imzaladigi 1963 Ankara Anlamasi Ek Protokol'nn kisa vadede tm AB yelerine aynmcilik gzetilmeden ve eksiksiz olarak uygulanmasi. Burada kastedilen yine Trkiye'nin Rum Ynetimi ile Gmrk Birligi Anlamasini imzalamasi ve limanlann ve havaalanlannin Rumlara amasidir. Avrupa Birligi, Trkiye'nin Rum Ynetimin uluslararasi rgtlenmelere katihmina engel olmamasini istememektedir. Buradaki kasit ise, Trkiye'nin GKRY'nin NATO yeligine engel olmamasidir.

107
Akademik Aratirmalar Dergisi

Trkiye-Avrupa Birligi llikilerinde Mzakere Sreci

Yaymlanan tm belgelerin, hatta tavsiye niteligindeki AP kararinin da Trkiye iin AB mktesebati niteligi taidigi dikkate ahnirsa, Kibris konusunun mzakere srecinin kinlma noktasi"*" olacagi aika belirtilmektedir, Trkiye ile Avrupa Birligi arasindaki masadaki bir diger sorun ise ifade zgrlgdr, zellikle Turk Ceza Kanunu"nun Trklg, Cumhuriyeti, devletin kurum ve organlarini aagilama suunu dzenleyen 301, madde endielerin odaginda yer aliyor, unu da belirtmek gerekir ki 301, madde Trkiye'de oldugu gibi bazi Avrupa Birligi ye devietlednde de bulunmaktadir, Bunlann bainda ise Fransa, Almanya, Avusturya, Danimarka, talya, ispanya, Polonya, Portekiz ve Hollanda gibi bulunmaktadir, Oysaki Turk Ceza Kanunu'nun 301, maddesi "Trklg, Cumhudyeti ve Trkiye Byk Millet Meclisi'ni" aleen aagilamayi su olarak dzenlemekte, bu suun, bir Turk vatandai tarafindan yurtdiinda ilenmesini agirlatinci neden olarak kabul etmektedir, Bata Almanya, talya ve Avusturya olmak zere AB yesi lkelerde de anayasal dzen, cumhuriyet, bayrak, milli marc gibi bir devletin temel kunimlari niteligindeki degerler TCK 301, madde benzed maddeler ile korunmaktadir,"' Aynca Trkiye'nin Ermeni Soykinmi'ni tanimakta gsterdigi ekimsedik, Avrupa Parlamentosu'nun Eyll 2006'da hazirladigi iledeme raporunda yer alan ve Trkiye'nin szde Ermeni soykinmini tanimasini katilim iin n koul haline getiren maddeyi rapordan ikarmasina sebep olmutur, AB, Trkiye'ye Ermenistan ile ilikiledn gclendirmesi ynnde baski yapmaktadir, Trkiye Avrupa Birligi arasindaki diger bir sorun ise din zgrlgdr, Avrupa Birligi yayinladigi raporlar ve tavsiye niteligindeki kararlannda, Trkiye'de din zgrlgnn eksik oldugu belirtilmektedir, Oysaki Trkiye'de yaayan baka bir dini inanca sahip olan kiiler zgrce dini inanlanni yedne getirmektedir, Trkiye'de AB'ye uyum sreci altinda bu konularda ilgili pek ok yasa ikartilmi ve yrrlge girmitir, zellikle, Avrupa Birligi Heybeliada Ruhban Okulu'nun ailmasmi istemitir, Heybeliada Ruhban Okulu'nun ailmasi konusunda, okulun aihp ailmamasi bakimindan degil, okulun ailmasi durumunda tbi olacagi kurallann belirlenmesi bakimindan sikmti yaandigi anlailmaktadir, Patdkhane, okulun devlet kontrol ve denetiminde olmasini kabul etmeyerek, Patdkhaneye bagli bir kurum olarak ailmasmi istemektedir, Trkiye ise bu talebi bu ekilde reddederek, okulun Mill Egitim Bakanligi'na baglanmasi veya Eahiyat Faklteled gibi YK'e baglanmasi ynndeki czm nedled sunmaktadir. Her iki formule de sicak bakmayan Patdk, hkmeti sikitirmasi iin Yunanistan, AB ve ABD'den yardun talep etmekte ve konuyu uluslararasi arenamn gndeminde tutmaya alimaktadir.''^ AB, aynca Gney Dogu Anadolu Blgesi'nde yaayan Krtledn Azinhk Haklan'ni teminat altina almasi yolunda Trkiye'ye baski yapmaktadir, Fransa baindan itibaren Trkiye'riin yeligine kari sert ve ciddi tavir takinmi olup ve mzakereler tamamlandiginda Trkiye'nin yeliginin Fransiz halkinin oyuna sunulacagmi belirtmitir, Fransa dnem bakanliginda Trkiye-AB tam yelik mzakereled dck profilli getnitir, Fransa, beklenenin aksine dnem bakanligina balarken, Trkiye'nin tam yeligine kari olmasina
tO8 Journal of Academic Studies

iVIurat Ercan

Yil: 11, Sayi: 42

Agustos 2009 - Ekim 2009

ragmen, Birligin karar mekanizmalarina tam uyum gsterecegini aiklamitir. Fransa'nin 6 aylik dnem bakanliginda 2 ayn balik ailmitir. Fransa Trkiye'nin Avrupa Birligine degil de Akdeniz Birligi'ne katilmasi gerektigini belirtmektedir. Fransa'nin Trkiye'nin tam yeligine kari olmasi ve bunu aik olarak ifade etmesi nedeni ile dnem bakaniigi boyunca Trkiye-AB ilikileri olumsuz etkilenmitir. unu da belirtmek gerekir ki, Fransiz Hkmeti ve Fransiz Halkinin yzde 70 hatta yzde 8O'ni 2009 yilina kadar Trkiye'nin AB yeligine kari idi. Fransa'da 2009 yilinda dzenlenen bir kamuoyu aratirmasi, tm kriterlerin yerine getirilmesi durumunda, Trkiye AB'ye katilsin diyen Fransiz halkinin orani yzde l'lara ykselmictir.*^ AB dnem bakaniigi grevini 1 Ocak 2009'dan itibaren stlenen ek Cumhuriyeti, Trkiye'nin AB'ye tam yeligine destek vermektedir ve dnem bakaniigi sresi boyunca mzakere baliklarindan Sosyal Politikalar ve Vergi alanlannda iki mzakere baligmin ailmasi iin alimalan srmektedir. Aynca AB dnem bakani ek Cumhuriyeti'nin Diileri Bakani Karel Schwarzenberg yapmi oldugu bildiride, Trkiye'de Reformlarin yavaladigini, Trkiye'nin belirtilen kriterlere uymasini ve bir an evvel Kibns sorununu ozmesini istemitir. Sonu oiarak syleyebiliriz ki mzakereler ucu aik bir suretir ve bu sre iinde inili ikili gnlerde yaanacaktir. Bu ini iki dikkat etmek gerekir. Trkiye'nin amaci Avrupa Birligine tam yelik oldugu iin sinirlenip bir fke ile yillardir vermi oldugumuz cabalan ve tavizleri boca ikartmamak gerekir. Hedef Avrupa Birligi yeligi diye de fazla tavizler vermemeli, Avrupa Birligine kendimizi bu ekilde kendi benligimizle kabul ettirmeliyiz.

Sonu Trkiye ile Avrupa Birligi ilikilerini resmi oiarak balatan Ankara Anlamasi'nin imzalanip yrrlge girmesinin zerinden 46 yil gemitir. Bu srede ilikiler kimi zaman iyi, kimi zaman ise kopma noktasina gelmi, ilikiler iki taraf iin de vazgeilmesi zor bir nitelik taidigi aiktir. Bu alima sonunda, btn bu ini ikilara ragmen taraflann birbirinden kopmadiklari grlmektedir. Bunun nedenleri ise gerilimin en yogun oldugu dnemlerde bile terhel bir kopmadan kainilmi olmasidir. Ancak bu tutum, her tikanmadan sonra birakilan noktadan ilikilere devam edildigi anlamina gelmemektedir. Aksine, yaanan her gerilimin ardindan yeniden balatilan mzakere sreci farkli bir gndem oluturmu, bu da ilikilerin gerilimini artiran bir unsur oiarak ortaya ** 2009 yili AB-Trkiye ilikileri aisindan belirleyici bir yil olacaktir. 2008 yilinin son aylarindaki AB-Trkiye mzakere srecinin duracagina ilikin sylemler, surete yeni gelimelerin yaanmasi ile birlikte arka planda kalmitir. zellikle uzun bir aradan sonra Babakanm ve diger siyasi parti liderlerinin Brksel ziyareti, bu sylemin gndemden dumesinde etkili olmutur. Hkme109
Akademik Aratirmaiar Dergisi

Trkiye-Avrupa Birligi llikilerinde Mzakere Sreci

tin son dnemde gerekletirdigi; TRT 6'nm yayina balamasi, Ulusal Program, Alevi ailimi, AB ile mzakerelerden sorumlu bir Deviet Bakani ve Ba Mzakereci'nin atanmasi ve AB Genel Sekreterliginin Babakanliga baglanmasi gibi adimlar srece iliksin olumlu sylemleri beraberinde getirmektedir.''^ Babakan Recep Tayyip Erdogan'in Brksel'de yapmi oldugu aiklamalardan da anlailiyor ki hkmetin ve Trkiye'nin 2009 yilinda ncelik politikalan arasinda Avmpa Birligi ve Birlige uyum politikalan yer alacaktir. Hkmetin bu aiklamalan Avrupa Birligi ye devletleri tarafindan olumlu bulunmu ve AB ye devletleri ayni zamanda Trkiye tarafindan verilen szlerin eyleme geirilmesi gerektigi ynnde, Trkiye'den somut adimlann beklendigini vurgulanulardir. Yani Trkiye'nin szde degil, pratikte de yapilan reformlari uygulamaya koymasi gerektigi belirtilmektedir. zellikle enerji konusunda Avrupa Birligi'nin yaadigi kriz, krizden iki noktasinda Nabucco projesinin nemi ve Avrupa Birligi yetkilileri tarafindan Trkiye'nin projede merkez olabileceginin aiklanmasi, kuskusuz Trkiye aisindan olumlu olarak degerlendirilmektedir. Bu nemli adimlar ile birlikte, mzakere srecinde ilerlemenin saglanmasi sadece Trkiye'nin atacagi adimlara bagh degildir. Bu srecte Avrupa Birligi"ne, AB Dnem Bakanligi'ni yrten lkeye ve aslinda AB'ye ye olan tm lkelere byk grevler dcmektedir. Sonu olarak, Trkiye'nin nnde, zerine dcen sorumluluklari yerine getirmesini gerektiren bir tam yelik sreci yer almaktadir. Gerek Gmrk Birligi'nden dogan ykmllkler, gerekse Kopenhag kriterlerine uyum ahmalan bir dizi siyasi, ekonomik ve idari reformu zorunlu kilacak ve bu konularda atilacak her adim Trkiye'yi Birlige daha ok yaklatiracaktir.

110

Journal
of Academic

Studies

iVlurat Ercan

Yii: 11, Sayi: 42

Agustos 2009 - Ekim 2009

* Yrd. Do. Dr., Bilecik niversitesi, BF ' Naln, Suer, "Avrupa Topluluklan ve Trkiye ilikilerinde Giimrk Birligi", Mhendis ve Makine, Cilt 35, Sayi 416, 2005, s. 17 ^ Ceren, Uysal, "Trkiye Avrupa Birligi ilikilerinin Tarihsel Sreci ve Son Gelimeler", Akdeniz I.t.B.FDergisi,200\,s. 142 ^ Ali, Ayata, "Trkiye Usul Avrupa Birligine Yakmlama", Akademik Aratirmalar Dergisi, sy. 40, 2009, s.34 Ali, Ayata, Balanceakt der Trkei Zwischen der EU und den USA, * (Dissertation, de, Verlag, Berlin, 2009), s.8O ' Ankara Anlamasi, 1963, md. 2/1 * Metin, Aydogan, Avrupa Birligi'nin Neresindeyiz? Tazimattan Giimrk Biriigine, Istanbul 2002,s. 124 ' Ceyhan A, Avrupa Toplulugu Terimleri Szlgii, stanbul, 1991, s.487 " Ankara Anlamasi, 1963, md. 5 ' Uysal, a.g.e., s. 143 '" Mithat, Arslan, "Trkiye Avrupa Birligi ilikileri", Trkiye Maden ^ileri Sendikasi, sy.2, 2009,s.3 " Katma Protokol, 1970, md. 43-48 '^ Di$ Ticaret Mstecarligi: Katma Protokol, http://www.dtm.gov.tr, 11.04.2009 " Ibrahim S. Canbolat, Avrupa Birligi, Uluslar iist Bir Sistemin Tarihsel, Teorik, Kurumsal, Jeopolitik Analizi ve Geni^leme Srecinde Trkiye ile i^kiler, Istanbul, 2002,s.284 '* ayhan, E. - Ateoglu Gijney, N., Avrupa'da Yeni Gvenlik Arayiflan: NATO-AB-Turkiye, hlanbu\,\996,s.\00 '^ Hakki, Uygar, "Ecevit'in 1978'de AET yeligini Reddetti mi Iddiasi, Avrupa Yolunda Kainlan Firsatlar", Toplumsal Tarih, sy. 132, 2004,s. 2 '* Uysal, a.g.e., s. 145 " Istanbul Valiligi: Trkiye -AB Ilikileri Tarihi Sreci, http://ab.lstanbul.gov.tr, 13.04.2009 '* Bozkurt, V., Trkiye ve Avrupa Toplulugu, stanbul, 1992, s-38-39 " Riemer, Andrea K., Die Trkei und die Europische Union, Eine unendliche Geschichte? Aus Politik und Zeitgeschichte, B 10-11/2003, s.42 ^^ Susanne, Ayen, Wackelkandidat Trkei - Szenarien des Beitritts zur EU, Darmstadt 2pO6,s.4 ^' Aydogan, a.g.e., s. 69 " Sinan, Aygn, Gmrk Birligi'nin 9 yillik faturasi 184 milyar dolar di ticaret aigi, 2005, http://www.atonet.org.tr/turkce/bulten^ulten.php3?sira=337,14.04.2009 " Baskin, Oran, Tirk Di? Politikasi, 1980- 2001, stanbul 2002, s.346 ^'' Europischer Rat: Schlussfolgerung des Vorsitzes, 1997, Art. 31-34 "Rifat, Uarol, Siyasi Tarih, t789-200l, Istanbul 2008,s.l 112 ^* Torsten, Jger, - Susan, Stewart, Gehrt die Trkei in die Europische Union? Interkultureller Rat in Deutschiand, 2004, s.5 " Heinz, Kramer, Turkey and the EU, the EU perspective, SWP, in Berlin, 11/ 2006, 24-32 ^^ Ridvan Karluk - zgr, Tonus, "Avrupa Birligi'nin genileme Perspektifmde Trkiye'nin Yeri", Trkiye ktisat Kongresi, 5-9 05, 2004 ^' Europische Rat, Schlussfolgerung des Vorsitzes, 1998,Art,62-63

111 Akademik Aratirmalar Dergisi

Trkiye-Avrupa Birligi ilikilerinde Mzakere Sreci

^ Ertan, iren, AB Srecinde Trkiye-AB li^kilerinde Ortaya ikacak Gelifmeler, 2005,s.27 ^' Akif, zer, "Temel Beigeler Eliginde Trkiye AB ilikileri", Sayi^tay Dergisi, sy. 66-67, 2007, s. 67- 98 ^^ Baskin, a.g.e., s.362 ^^ AB Mktesebatinm stlenilmesine ilikin Trkiye Ulusal Program 2001, '" Avrupa Birligi Komisyonu, 2003 Yili Dzenli ilerleme Raporu,2003,s.2 " Sabah: Trkiye'nin 45 yillik AB gemii, http://www.sabah.com.tr/ozel/abmasasi261/dosya_505,15.04.2009 ^^ Jens, Westmeier, Der EU-Beitritt der Trkei - Ein Beitrag zur Verbesserung der europischen Sicherheit? Essen,2007,s.22 ^ Trkiye iin Mzakere ereve Belgesi, httpV/www.abgs.gov.tr/files/ABJIiskileri/AdaylikSureci/MuzakereCercevesi/Muzakere _Cercevesi_2005.pdf, 08.06.2009 '* ah, a.g.e., s.450 ^' Avrupa Birligi Genel Sekreterligi, Mzakere Srecinde mevcut Durum, http://www.abgs.gov.tr/index.php?p=65&l=l, 19.04.2009 '*^ Sema, Sezer, Mzakere Srecinin Kmlma Noktasi, "Kibns", http://www.asam.org.tr, 19.04.2009 " Nezahat, Yuca, Turk Ceza Kanunu 301. Madde ve AB uygulamalan, TBMM, Aratirma Merkezi, 2008,s.3-l 1 ^ Emruhan, Yalin, "Heybeliada Ruhban Okulu'nun Yeniden Ailmasi", Turk nkilp Tarihi Enstits Atatrk Yolu Dergisi, S 41, 5/ 2008, s. 298 "^ Yeni ?afak, Fransizlar Trklere isindi, 24.12.2008 "^ Ceren, Uysal, "Trkiye Avrupa Birligi iliksilerinin Tarihsel sreci Ve Son geli^meief, Akdeniz I.I.B.E Dergisi, 1/2001, 151 "' Aycegl, Dede, 2009 Trkiye -Avrupa Birligi ilikileri Genel Degerlendirme, 2009,s.3

TURKEY - EUROPEAN UNION RELATIONS AND NEGOTIATION PROCESS Abstract The relationship of Turkey with the EU means a very important but a difficult process. The progress shaping the relationships beginning with the Ankara Agreement and reaching to this date has gone through different phases. While the expectations of the parties have varied from time to time, neither Turkey has given up the decision of becoming a member of the Union nor has the union rejected Turkey completely. After seeing that its name was not included in the list of the candidate countries in the Luxembourg Summit in 1997, Turkey's reaction was to cut the political dialogue with the EU. However, the relationships gained a different dimension with the confirmation of Turkey's candidacy in the Helsinki Summit in December 1999 and with the beginning of the negotiations on October 3, 2005. Keywords: European Union, Turkey-EU, Ankara Agreement, the negotiations

112 Journal of Academic Studies