TRK SVL HAVACILIK SSTEMNN YAPISAL ANALZ

Yrd. Do. Dr. Vildan KORUL Anadolu niversitesi Sivil Havaclk Yksekokulu vkorul@anadolu.edu.tr Yrd. Do. Dr. Hatice KKNAL Anadolu niversitesi Sivil Havaclk Yksekokulu hkucukon@anadolu.edu.tr

ZET
Trkiyenin ktalararas bir kavak noktasnda bulunmas, uluslararas hava tamaclnda nemli ve stratejik bir yer igal etmesine olanak salamtr. Ancak hava tamaclnn kresel dzeyde geliimi iin harcanan tm abalara ramen lkede hava tamacl istenen dzeye gelememitir. Bu almada; Trk Sivil Havaclk sisteminin geliimi incelenerek, mevcut durum ve yaanan sorunlar ortaya konulmu, zm nerileri sunulmutur.

Bir yanda havayolu iletmelerinin faaliyetleri, ynetimi, hizmet kalitesi ve kapsam zerinde byk etkisi olan geni kapasiteli, yakt tasarrufu salayan, dk grlt ve emisyon seviyelerine sahip uaklarn gelitirilmesi, dier yanda serbestleme, zelletirme, sektrn daha ticari bir yapya dntrlmesi ve ibirliklerinin olumas, sektrn yapsn deitirmi ve sektr tketicilerin hakim olduu bir pazara dntrmtr (DPT, 2001: 2). Trkiyenin da alma politikas, gelien ihracat, turizm ve corafi konumu itibariyle younlaan uluslararas ilikilerin gereklemesini salayan en nemli unsurlardan biri hava tamacldr. Trkiye, uluslararas hava tamaclnda stratejik bir yere ve neme sahiptir. lkenin ktalararas bir kavak noktasnda bulunmas, uluslararas hava tamaclnda nemli ve stratejik bir yer igal etmesine olanak salam ancak tm abalara ramen istenilen dzeye henz ulalamamtr. Bu almann amac; Trk Sivil Havaclk Sisteminin geliimini inceleyerek mevcut durumu, sektrde yaanan temel sorunlar ve muhtemel zm nerilerini ortaya koymaktr.

ABSTRACT
Turkey, located at an intersection across continents, has an important and strategic place in international air transport. However, air transportation in Turkey couldnt develop as desired in spite of the efforts conducted by all actors in aviation industry. In this study; the development of Turkish Civil Aviation system has been examined, present situation and problems in aviation system have been brought out and possible solutions have been suggested.

GR
kinci Dnya savandan sonra ok byk bir gelime iinde olan hava tamacl, ksa srede ok hzl teknolojik ve yapsal deiiklikler gsteren bir ulatrma sektr haline gelmitir. zellikle ulatrmada salad hz sayesinde yolcu ve kargo tamacl nemli bir ilerleme kaydetmektedir. 24

TRK SVL HAVACILIK SSTEMNN GELM

1983 Ylndan nceki Gelimeler
Trklerde havaclk konusunda almalar Osmanl Dneminde askeri alanla snrl olarak balamtr.

1911-1912 Trablusgarb Savanda talyanlarn hava saldrsna urayan Osmanllar havacln nemini kavrayarak askeri havaclk alannda ilk almalar balatmlardr. Trkiyede ilk sivil havaclk almalar 1912 ylnda, bugnk Atatrk Havalimannn hemen yaknndaki Sefakyde, tesis olarak iki hangar ve kk bir meydanda balamtr. 1925 ylnda daha sonra Trk Hava Kurumu adn alacak olan Trk Tayyare Cemiyetinin kurulmas ile Trk havaclnn kurumsal temelleri atlmtr (mt.gov.tr/, 2002). 1933 ylnda sivil hava tamacl, 5 uaklk bir filo ile Trk Hava Postalar ad altnda yrtlmeye balanmtr. Trkiye Cumhuriyetinin 10. ylnda Milli Savunma Bakanlna bal olarak Havayollar Devlet dare letmesi kurulmutur. Bu iletme Trkiyede sivil havayolu iletmeleri kurmak, bu yollarla tama yapmak zere devlet tarafndan yetkilendirilmitir. Bu kurum bugn varolan Trk Hava Yollar A.O.nn da ilk yap talarn oluturmutur (Bolayrl, 2000: 8). Bu dnemde zel teebbsler de balam ve Nuri Demira, 1935 ylnda, stanbul Beiktada Uak fabrikasn, Sivas Divrii de Uak ve Motor fabrikas ile Gk Okulunu, stanbul Yeilkyde Havaalann ve Gk Okulunu kurmutur. 1940l yllarn ortalarnda Trkiye; devlet ve zel sektr olarak Avrupann 3. byk hava endstrisine sahip olmutur. Kayseri ve Etimesgut/Ankara fabrikalarnda Trk Hava Kurumu uak ve motor imal ederken, Nuri Demira tamamen yerli mhendis ve iilerle ilk Trk tipi yolcu uan yapmtr. Nu/D-38 tipi madeni yolcu ua 1938 ylnda Avrupa A Klas yolcu uaklar kategorisinde birinci seilmitir (Saldraner, 1992: 33). Trkiyede sivil havacln asl geliimi 2. Dnya Savandan sonra balamtr. Bu dnemde hem uaklarn modernletirilmesine hem de yeni havalimanlarnn yapmna arlk verilmitir. 1949 ylnda, Bayndrlk Bakanlna bal Hava Meydanlar Brosu kurulmutur. 1956 ylnda karlan bir yasa ile Devlet Hava Meydanlar letmesi kurularak havalimanlarnn iletilmesi ve uu gvenliinin salanmas bu kurulua braklmtr (Sezgin, 1991). 1950li yllarn banda Trk Sivil Havaclnda yaanan geliim hamlelerinin birdenbire duraklad grlmtr. 1954 ylnda, uluslararas havaclk kurallarna uyum salanmas ve Trkiyede sivil havaclk faaliyetlerinin dzenlenmesi ve denetlenmesi amacyla Sivil Havaclk Dairesi Bakanl kurulmutur. 1956 ylnda yeniden yaplanan Trk Hava Yollar lkenin tek ticari taycs olarak faaliyetlerini srdrmeye devam etmitir (Saldraner, 1992: 33).

1948-1952 yllar arasnda A.B.D. hkmetinin, Marshall Plan ad altnda, Trkiyeye uygulad ekonomik yardm erevesinde uak ve motor vermesi THKnn uak ve motor fabrikalarnn retim faaliyetlerini sekteye uratmtr. Motor fabrikas 1955 ylnda traktr retimine geerek bugnk Trk Traktr Fabrikas haline getirilmitir. Uak fabrikasnda ise 1959 ylnda retim durdurularak 1965 ylna kadar bakm ve tamir ilerine devam edilmi, 1964den sonra traktr retimine balanmtr (ttgv.org.tr, 2001). 1958-1983 yllar arasnda Trk Sivil havacl incelendiinde lkede F-27, Viscount, DC-9, DC10, B707, B727 tipi uaklardan oluan bir filoya sahip, ulusal ve uluslararas hatlarda lkenin tek havayolu taycs olan THY hizmet sunmaktayd. (turkishairlines.com.tr, 2003). Bu sektrde hem THY hem de yabanc havayolu iletmelerine yer ve ikram hizmeti vermek amacyla 1958 ylnda, devlet tarafndan Hava Hizmetleri A.. ve zel teebbs tarafndan ayn yl elebi Hava Servisi A.. kurulmutur. Hava yer hizmetleri sektrnde faaliyet gsterirken, irketin ikram blm 1987 ylnda USA ad altnda ayrlarak zelletirilmitir (airportreporter.com , 2003).

1983 Ylndan Sonraki Gelimeler

Havayolu ulatrmas sektr 14.10.1983 tarihinde kabul edilen 2920 sayl Sivil Havaclk Kanununun yrrle girmesiyle, zellikle 1980lerin ikinci yarsndan itibaren belirgin bir gelime iine girmitir. Bu dnemde THYnn bir modernizasyon ve standardizasyon program erevesinde filosunu gelitirmeye balad, hizmet standartlarn ykseltme abasna girdii ve yurtii hatlardan ziyade ekonomik adan avantajl d hatlara ynelmekte olduu grlmektedir. 2920 sayl kanun ile lkede zel havayolu irketlerinin de kurulmasna ve faaliyet gstermesine izin verilmitir. Ayn dnemde zel sektr havayollarnn saylarnda, filo kapasitelerinde ve sektrden aldklar payda nemli artlar gzlenmitir. Ancak, iletme sermayesi sknts, nispeten yal uaklarla operasyon yapma dezavantaj, bakm-onarm ve dier alt yap imkanlarnn yetersizlii, faaliyetlerinin her kademesinde kalifiye personel temininde karlalan glkler, sektrn yeteri kadar desteklenmemesi gibi sorunlarla karlaan zel havayollarnn bir ksm iflas ederek sektrdeki faaliyetlerine son vermilerdir. Havaalan yatrmlarnn 80li yllarn sonunda ve 90l yllarn banda yeni konvansiyonel havaalan yapmndan daha ziyade mevcutlarn standartlarnn gelitirilmesi zerinde younlat grlmektedir. Bu arada hava trafik kontrol, haberleme,

25

seyrsefer hizmetleri, yer hizmetleri ve benzeri hizmetlerin kalite ve gvenirliini arttrmaya ynelik yatrmlar srdrlmtr. 1980lerin sonunda muhtelif yrelere mahalli idarelerin de katklaryla STOL (Short Distance Take-off and Landing) tipte kk havaalanlar yaplmaya balatlm (mt.gov.tr, 2002) ve askeri

havaalanlarnn sivil hava ulamna da almas iin Genel Kurmay Bakanl ile Ulatrma Bakanl arasnda 19 Kasm 1986 tarihinde bir protokol imzalanmtr. Bu protokol kapsamnda sivil ulama alan askeri meydanlar Tablo 1de verilmitir (ubak.gov.tr, 1999).

Tablo 1: Sivil Ulama Alan Askeri Meydanlar l Ad Havaalan Ad Mlkiyeti Afyon Afyon Hava Kuvvetleri Komutanl Amasya Merzifon Hava Kuvvetleri Komutanl Balkesir Balkesir Hava Kuvvetleri Komutanl Bursa Bursa Hava Kuvvetleri Komutanl Bursa Yeniehir Hava Kuvvetleri Komutanl anakkale anakkale Hava Kuvvetleri Komutanl anakkale Gkeada Hava Kuvvetleri Komutanl Denizli ardak Hava Kuvvetleri Komutanl Diyarbakr Diyarbakr Hava Kuvvetleri Komutanl Erzincan Erzincan Kara Kuvvetleri Komutanl Erzurum Erzurum Hava Kuvvetleri Komutanl stanbul Yalova Hava Kuvvetleri Komutanl stanbul Samandra Kara Kuvvetleri Komutanl Kayseri Erkilet Hava Kuvvetleri Komutanl Kocaeli Topel Deniz Kuvvetleri Komutanl Konya Konya Hava Kuvvetleri Komutanl Malatya Erha Hava Kuvvetleri Komutanl Manisa Akhisar Hava Kuvvetleri Komutanl Mu Mu Hava Kuvvetleri Komutanl Sivas Sivas Hava Kuvvetleri Komutanl Tekirda orlu Hava Kuvvetleri Komutanl Batman Batman Hava Kuvvetleri Komutanl 1990 ylnn ilk yarsna kadar gelime trendini srdren sektr, 2 Austos 1990 tarihinde ortaya kan Krfez Krizi ve bunu izleyen scak sava nedeniyle olumsuz ynde etkilenmitir. zellikle scak savan kmasyla birlikte sigorta primlerinin ykselmesi, rezervasyon ve sefer iptallerinin nemli lde artmas 1991 ylnda sektrn gerilemesine neden olmutur. 1992 yl havayolu sektr asndan yeniden canlanma yl olmu ve sektrn geliimi 1997 ylna kadar srmtr (DPT, 2001: 43). 1998 ylnda, Uzak Dou lkelerindeki ekonomik kriz Trkiyedeki hava tamacl sektrn de olumsuz ynde etkilemitir. Sektrde yaanan bu olumsuzluklar telafi etmek iin havayolu iletmeleri faaliyetlerini yeniden dzenleyerek, personel kararak ve filolarn yeniden planlayarak kendilerini toparlamak zorunda kalmlardr. Bu dnemde THYnn zelletirilmesi gndeme gelmi ancak zelletirme almalar bugne kadar henz bir sonuca ulatrlamamtr. 2000li yllarn balarnda kendini yava yava toparlamaya balayan hava tamacl sektr 2001 ylnda lkede yaanan ekonomik kriz ve 11

zel Protokol Tarihi 15.10.1987 15.02.1988 16.10.1987 30.11.1988 08.12.1988 15.01.1991 26.04.1991 11.02.1991 27.10.1987 07.07.1988 14.10.1987 29.12.1988 21.02.1989 15.12.1987 25.01.1989 16.10.1987 26.10.1987 11.03.1988 26.02.1992 25.11.1987 07.09.1989 17.02.1988

Eyll 2001 tarihinde A.B.D.de yaanan terr eylemleri nedeniyle bir dar boaza girmi, yolcu ve uak trafiinde dramatik dlere neden olmutur. lkedeki havayolu iletmeleri, bu krizden kabilmek iin filo kltmesine, personel karmna ve uulan baz hatlarn iptal edilmesi ve baz hatlarda uu frekanslarnn azaltlmas yoluna gitmiler. Irak Sava, SARS, ekonomik kriz ve petrol fiyatlarnda yaanan art tm dnya havayolu sektrn etkilemi, 2001 yl iin yolcu trafiinde % 5.1lik bir art ngrlrken % 2.1lik bir azalma, kargo trafiinde ise %5.4lk bir art beklenirken %-7.7lik bir azalma gereklemitir. (IATA, 2002: 3) Uluslararas Sivil Havaclk rgtnn 2003 yl raporuna gre, 2002 yln 11,32 milyar dolar zararla kapatan 188 tarifeli havayolu iletmesi sektrdeki canlanmann balangc olarak da yorumlanan 2003 ylnda net 6,57 milyar dolar zarar etmitir. 2003 yln ksmen gelime iinde tamamlayan tarifeli havayolu iletmelerinin tadklar yolcu saysnda bir nceki yla oranla %1 dolaynda art yaanrken, koltuk doluluk oranlar da %71 seviyesinde gereklemitir (ICAO, 2004: 5).

26

Uluslararas Hava Tayclar Birlii trafik verilerine gre, 2004 ylnn ilk dokuz aynda tm blgelerde uluslararas tarifeli yolcu trafiinde bir nceki yla gre %17,7, kargo trafiinde %14,1 orannda bir art yaanmtr. Trkiyenin de iinde bulunduu Avrupa blgesinde tanan yolcu saysnda %8,2lik bir byme gereklemitir (IATA, 2004: 4).

hizmetlerinin ifas, seyrsefer sistem ve kolaylklarnn kurulmas ve iletilmesi, bu faaliyetler ile ilgili dier tesis ve sistemlerin kurulmas, iletilmesidir (dhmi.gov.tr/ ,2002).

Demiryollar, Limanlar, Havaalanlar naat Genel Mdrl (DLH)

Devlete yaptrlacak demiryollar, limanlar, havaalanlar, barnaklar ve bunlarla ilgili tehizat ve tesislerin, ilgili kurulularla ibirlii yaparak, plan ve programlarn hazrlamak, gerekletirilmesi iin gerekli tedbirleri almak ve imkanlar salamak, aratrma, ett, proje, keif, artname ve inaatlar ile bakm ve onarmlarn yapmak veya yaptrmak ve yapm tamamlananlar ilgili kurululara devretmek, yaplm olanlarn bakm ve onarmlarnn organizasyonu iin esaslar hazrlamakla sorumludur. (dlh.gov.tr , 2003)

TRKYEDE SVL HAVACILII DZENLEYEN KURUMLAR

Sivil Havaclk (SHGM) Genel Mdrl

Dnya sivil havaclnn hzl bir gelime gstermesi ve teknolojinin neminin artmas sonucu, ulusal karlarn korunmas ile uluslararas ilikilerimizin dzenli bir ekilde yrtlebilmesi ve denetlenmesi iin 1954 ylnda, Ulatrma Bakanl bnyesinde kurulan Sivil Havaclk Dairesi Bakanl 1987 ylnda Sivil Havaclk Genel Mdrl olarak gnn koullarna gre yeniden tekilatlandrlmtr (mt.gov.tr/ , 2002). Trkiyede sivil havaclk alanndaki en sorumlu ve yetkili otorite olan SHGM, sektrn gvenli, dzenli ve verimli bir ekilde ileyebilmesi iin lke iindeki tm sivil havaclk faaliyetlerinin planlanmasndan, koordinasyonundan ve kontrolnden sorumludur. SHGM devaml ve hzl bir gelime gsteren, ileri teknolojinin uyguland, srat ve emniyet faktrlerinin byk nem tad sivil havaclk alanndaki her trl faaliyeti ulusal karlar ve uluslararas ilikilere uygun bir ekilde dzenlemek ve esaslarn belirlemekle ykmldr (DPT, 2001: 44-45).

Babakanlk Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl

Babakanla bal bir kurulu olarak grevlerini srdren Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnn amac; meteoroloji istasyonlar amak ve altrmak, hizmetlerin gerektirdii rasatlar yapmak ve deerlendirmek, hava tamacl sektr dahil eitli sektrler iin hava tahminleri yapmak ve meteorolojik bilgi destei salamaktr (DPT, 2001: 45).

TRKYEDEK SVL HAVACILIK KURULULARI

Yer Hizmetleri ve kram Hizmeti Veren Kurulular
Trkiyede havaalanlarnda yer hizmeti, ikram, temsil, gzetim ve ynetim ile uak zel gvenlik hizmeti veren eitli iletmeler faaliyet gstermektedirler. Trkiyenin ilk yer hizmetleri iletmesi olarak 1933 ylnda, devlet tarafndan havayollarna yer hizmetleri ve ikram servisi salamak zere kurulan Hava A.., yer hizmetleri blm 1995 ylnda, hisselerinin %60 Park Holding Grubuna satlarak zelletirilmitir. letmenin ikram hizmetleri de 1987 ylnda USA ad altnda ayrlarak zelletirilmitir (havas.com.tr, 2004). 1958 ylnda Ankara Esenboa Havaalannda Trkiyenin ilk zel yer hizmetleri iletmesi olarak elebi Hava Servisi A.. kurulmutur (celebihandling.com, 2004). Gnmzde havaalanlarnda yerli ve yabanc havayolu iletmelerine yer hizmeti veren Hava ve elebi irketleri pazar yaklak %50 olarak paylamaktadrlar. HEA A..de Sabiha Gken Havalimannda ihtiya duyulan yer hizmeti

Devlet Hava (DHM)

Meydanlar

letmesi

Trk Sivil Havaclk sektrnn altyapsn oluturan tesis ve donanmyla, 1933 ylndan bu yana deiik isim ve statlerle hizmetlerini yrtmekte olan DHM, 233 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile Ana Stats erevesinde 1984 ylndan itibaren faaliyetlerini Kamu ktisadi Teebbs olarak srdrmektedir. DHM, Trkiyede havaalanlarnn iletilmesi ile Trkiye hava sahasndaki hava trafiinin dzenlenmesi ve kontrol grevini yerine getirmektedir. DHMnin ama ve faaliyet konular; sivil havaclk faaliyetlerinin modern havaclk dzeyine karlmasn salamak iin havaalanlarnn iletilmesi, meydan yer hizmetlerinin yaplmas, hava trafik kontrol

27

faaliyetlerini srdrmektedir. Temsil, gzetim ve ynetim irketleri ile ikram ve gvenlik hizmeti veren dier irketler de lkemizdeki havalimanlarnda faaliyet gstermektedirler. Sivil

Havaclk Genel Mdrlnce verilen alma ruhsatlarna sahip bu irketler Tablo 2de gsterilmitir.

Tablo 2. Havaalanlar Yer Hizmetleri ve kram Hizmeti Veren Kurulular (Mays 2003) KAYNAK: http://www.ubak.gov.tr/shgm.men.htm YER HZMETLER KURULULARI . Havaalanlar Yer Hizmetleri A.. (HAVA) . elebi hava Servisi A.. . HEA A.. TEMSL, GZETM VE YNETM RKETLER . Air Charter Market Uak Servisi ve Tur Hizmetleri Ltd. ti. . AOG Havaclk A.. . Air Kargo Turizm San. Turistik Tes. Mrk. D Tic. A.. . Ada Havaclk Kargo ve Turizm Servisleri Ltd.ti. . Adriyatik Tamaclk D Tic. Ltd. ti. . Aqua Trans Turizm ve Havaclk Ltd. ti. . Bastyal Turizm Tic. A.. . Bilen Havaclk Ltd. ti. . Casio Air Turizm D Tic. Organizasyon Pazarlama ve n. Ltd. ti. . Cat-Kargo Hava Tama A.. . Cresta Turizm ve Havaclk Hizmetleri San. Tic. A.. . elebi Hava Servisi A.. . Diana Turizm Tic. ve San. A.. . Enkor Havaclk Turizm San. ve Tic. Ltd. ti. . Havaalanlar Yer Hizmetleri A.. (HAVA) . Gzen Havaclk ve Tic. Ltd. ti. . Gold Air Havaclk Turizm Tic. Ltd. ti. . Kakar Tur Turizm Seyahat Acentelii Ltd. ti. . Mohikan Uluslararas Hizmetler A.. . Mavera Turizm ve Havaclk D Tic. Ltd. ti. . Nart Tur Turizm Yatrmlar ve letmecilii A.. . SBA Havaclk Turizm Tic. Ltd. ti. . Sha Hiyorulmaz Turizm Tic. ve Nak. Ltd. ti. . Trek Turizm San. ve Tic. A.. . Fly Hava Kargo Turizm Ltd. ti. KRAM RKETLER . Sancak Havaclk Hizmetleri A.. . Uak Servisi A.. (USA) . Eurest Catering UAK ZEL GVENLK HZMET VE DENETM HZMET VEREN RKETLER . elebi Gvenlik Sistemleri ve Danmanlk A.. . Gzen Havaclk ve Tic. Ltd. ti.

Havayolu letmeleri
1983 ylnda hava tamacl sektrnn serbestlemesi ile byk bir byme yaanm ve bu dnemde toplam 19 havayolu iletmesi kurulmu ancak bunlarn 10 tanesi birka yl iersinde iflas ederek faaliyetlerine son vermilerdir. Gnmzde, lkemizde biri devlete ait olmak zere 15 havayolu iletmesi kaytldr. Trkiyede faaliyet gsteren kamu sektr havayolu iletmesine ilikin bilgiler Tablo 3, zel sektr havayolu iletmelerine ilikin bilgiler Tablo 4, kamu sektr genel havaclk iletmelerine ait bilgiler Tablo 5, zel sektr genel havaclk iletmelerine ilikin bilgiler Tablo 6, kamu ve zel sektr hava taksi iletmelerine ilikin bilgiler ise srasyla Tablo 7 ve Tablo 8de zetlenmitir.

28

Tablo 3. Kamu Sektr Havayolu letmesi (Ocak 2005) KAYNAK: http://www.shgm.gov.tr , 2005
letme Ad Tip A310-304 A320-200 A320-214 A320-214 A321-111 A340-313 A340-300 B737-400 B737-403 B737-800 RJ-100 RJ-70 A310-304 F TOPLAM Adet 1+4 adet 1 adet 7 adet 1 adet 2 adet 2 adet 5 adet 17 adet 1 adet 8+18 adet 6 adet 3 adet 1 adet 76 adet Hava Arac Koltuk Says Toplam Kapasite 208+4(210) 1048 156 156 150 1050 156 156 186 372 271 542 271 1355 1(152)+2(148)+13(150) 2398 150 150 8(155)+ 18(165) 4210 99 594 79 237 38.000 Kg 38.000 Kg 12.268

Trk Hava Yollar A.O.

29

Tablo 4. zel Sektr Havayolu letmeleri (Ocak 2005) KAYNAK: http://www.shgm.gov.tr, 2005.
letme Ad Pegasus Airlines Onur Air Tip B737-400 B737-800 MD 88 A300B2K-3C A321-200 A300B4-103 A300-600R A300B4-203 A300B4-605R A320-212 A321-131 A300B4-605R A321-231 A300B4-200 A300 A300B4-2C B737-300 B737-800 B737-86N A310-203 A321-211 B737-800 MD 83 A320 B757-200 B757-200-ER B757-225 A320-214 A320-232 B737-400 B737-800 B737-800 Fokker100 A300B2K-3C A310-304 A310-203 A300B4-203F A300B4-203 A300B4-203 B737-400 B737-448 CL601-3A DC-9-82 A300 A300B4-203F A300C4-203 Adet 2 12 5 1 2 2 1 2 2 2 2 1 4 1 6 1 1 6 1 1+1 1+2 3 4 2 2 1 1 2 2 1+3 1 2 3 1 1 2 1 1 1+1 2+2 1 1 2+2+1 6 1 1 193 Hava Arac Koltuk Says 170 (340) 189 (2268) 172 (860) 317 2(220) 2(316) 315 2(317) 2(315) 2(174) 2(220) 315 4(210) 310 6 (298) 283 148 6 (189) 186 230+246 220+ 2 (209) 3 (177 ) 4 (165 ) 2 (180) 2 (219) 219 219 2 (348) 2 (174) 170+3 (168 ) 189 2 (189) 3 (108) 298 218 241 43.500kg 45.00 kg 309+326 2 (168)+ 2 (170) 168 9 2( 155)+ 2( 160)+ 163 6 (43.500 kg) 43.500.kg 39.500 kg Toplam Kapasite 2608 5771

Fly Air

2529

Sun Express Kbrs THY Free Bird Airlines Atlas International Airways

1320 1645 1020 1584

Sky Airlines Inter Express Airlines Saga Airlines World Focus Airlines Kuzu Air Cargo MNG Airlines

863 702 516 482 88.500kg 2281

Orbit Ekspres Havayollar Toplam

261.000 Kg 83.000 Kg 34.798 Yolcu 470.500kg Kargo

30

Tablo 5. Kamu Sektr Genel Havaclk letmeleri (Mays 2003) KAYNAK: http://www.adabilgisayar.com/havacilik/havacilik_isletmeleri.htm
letme Ad Tapu Kadastro G.M. Trk Hava Kurumu Orman Genel Mdrl T.C. Babakanlk TOPLAM Tip Islander BN2 eitli AS 355 AS 365 Gulfstream G-IV Adet 2 38 4 2 2 48 Hava Arac Koltuk Says 6 24 4 9 17 60 Toplam Kapasite 12 114 34 34 194

Tablo 6. zel Sektr Genel Havaclk letmeleri ( Mays 2003) KAYNAK: http://www.adabilgisayar.com/havacilik/havacilik_isletmeleri.htm
letme Ad Ada Havaclk Adana Hav.Kulb Ali H.Bacolu Animart Best A.. Bomas Air Borsac Boru Sanayi Bursa Otelcilik Burak Hav. Kulb Bilfer Mad. A.. Birleik naat Ceylan Air umra Ka.S. A.. ukurova T.A.. Emre Turizm Ender Havaclk Gen Havaclk Hayranbolu Ziraat Odas Konuralp A.. Limak Mash Air Mihr Havaclk Rota Havayollar Samsun Hav Kulub zek Havayollar Tekfen Hava Tam. Tuzla Tersanecilik Yazcan Havaclk stanbul Hav.Kulb stanbul Ulam San. zmir Model Uak Ve Havaclk Kulb TOPLAM Tip Cessna 172N Cessna 172 Piper PA-18 Cessna 172 Cessna 340 Piper PA-38 Beech B60 Cessna 172 Cessna 172 Beech B200 Cessna Citation 650 eitli eitli Cessna Citation 650 Bell 206 Cessna Citation 650 Beech C90 eitli Cessna 421 Avid Amphibian Cessna 172 Piper PA-18 Cessna 188 Robinson R22 Beech C90 Kazan MI-8 Cessna 172 Cessna Citation 650 eitli Beech B200 Hawker 125-800 Bell Text.407 Cessna 421 C eitli Bell 206 Robinson R22 Piper PA 11 Piper PA 18 Adet 1 1 5 1 1 1 1 1 2 1 1 9 3 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 7 1 1 1 1 12 1 1 1 1 72 Hava Arac Koltuk Says 2 2 2 2 4 2 4 2 3 7 8 13 16 9 5 9 6 22 5 3 2 2 1 1 6 10 2 9 10 7 8 7 6 21 5 1 2 2 228 Toplam Kapasite 2 12 2 4 2 6 6 15 21 16 9 14 6 22 5 3 4 1 1 6 10 2 9 14 7 8 7 6 27 6 4 257

31

Tablo 7. Kamu Sektr Hava Taksi letmeleri (Mays 2003) KAYNAK: http://www.adabilgisayar.com/havacilik/havacilik_isletmeleri.htm
letme Ad Anadolu niversitesi S.H.Y.O Dner Sermaye l. G.M. Tip Socota TB-9 AG-5B Tiger Antanov AN-2P Beech 200 Beech C90 Grumman AA-5B Piper PA-18 Socota TB-20 Antonov AN-2 Cessna 172N Cessna 207 Cessna 208 Cessna 402 Cessna 206 Dornier 28D-1 Piper PA-42 AS-355 Cessna Citation 560 Adet 3 3 1 1 2 3 4 6 1 1 1 2 2 6 2 2 2 2 44 Hava Arac Koltuk Says 3 3 12 10 5 3 2 3 14 4 6 8 8 6 8 9 4 6 114 Toplam Kapasite 9 9 12 10 10 9 8 18 14 4 6 16 16 36 16 18 8 12 231

THK Hava Taksi letmecilii

DHM Hava Taksi letmesi TOPLAM

32

Tablo 8. zel Sektr Hava Taksi letmeleri (Eyll 2004) KAYNAK: www.shgm.gov.tr
letme Ad Ahsel HavaTama Uak Tipi Adet HAWKER800XP 1 letme Ad EM-AIR Havaclk Uak Tipi CESSNA A188B CESSNA 340 A CESSNA U206G CESSNA U206
BELL 206 BELL 407

Adet 5

Genel Havaclk A..

HF 320 BELL 206 JETSTAR 329 FALCON 2000

Sancak Havaclk A..

Nergis Havaclk Doan Havaclk San. ve Tic. A.. Rumeli Hava Tama ve l. Tic. A..

BELL 430 FALCON 2000 BELL 206 HAWKER SKORSKY76C

2 1 3

Meneke Sivil Havaclk . Ltd. ti. Jetser Havaclk Tic. ve San. A.. Sportif Havaclk ve Turizm A..

Uray Hava Tamacl A.. Setair Hava Tamaclk Hiz. A.. Bonn Air Havaclk ve Tic. Ltd. ti. Red Star Havaclk Hiz. Tic. A.. nsped Paket ServisiA.. Tarkim Uak Bakm ve Onarm Havaclk Ltd. ti. Frat Havaclk Tic. A.. Duha Havaclk ve Eitim Hizmetleri Tic. Ltd. ti.

AGUSTA A103A CESSNA150 SKORSKY76C CESSNA 550 MI-2 CESSNA 340 MERLIN IV LAKE-4-200
POLARIS SRL FIB

1 2 1 4 2 4

Santay Havaclk Tic. A.. Mach Havaclk ve Turizm Ltd. ti. Skyline Ulam Tic. A.. THK Hava Taksi letmecilii Doruk Turizm ve Tic. A.. Kale Air Havaclk San. ve Tic. A.. Zorlu Air Havaclk A.. Gneydou Havaclk letmesi Ltd. ti. Ak Havaclk ve Ulatrma Hizmetleri A..
ER-AH Havaclk Tic. Ltd. ti.

C-172 M20J CESSNA 208 CESSNA 172 BELL 206 CESSNA 207 CESSNA 172 ULTRAAIR CLIPPER582 MAULE M-62350 PIPER PA28236 PITTS S2B WIL. PITTS S2S PIPER PA18-150 BEECHCRAFT PREMIER-1 CHEYENNE 3A C-208 MI-8 SKORSKY S76 B

2 4 10

1 5 1 25 1 1

DONIER DO-27
PIPER PA 18-135

BEECH B-200 CESSNA 172 N

1 1 1
5

Metro Hava Tamaclk San. BEECHCRAFT200 Ve Tic. Ltd. ti.

Sindel Havaclk Ltd. ti. CESSNA 172 CESSNA 421 C BEECHCRAFT B BEECH B 200

BELL HEL 230 BELL-430 Bell222 PA 34-200-T BE 407 FALCON 900-B

BELLANCA CESSNA 172

2 3 1
2

zek Havaclk Ltd. ti. ukurova Havaclk A.. Sper Air Hava Ta. A.. nver Havayollar A.. Erdem Emi Harita Bilgi l. n. ve Ta. San. Ltd. ti. zel Hava Tamaclk San. ve Tic. Ltd. ti. Airenka Hava Tamaclk A..
Bar Uakla Zirai lalama Orman Yangn Sndrme Uak Bakm Onarm Havaclk ve Turizm Tic. Ltd. ti.

1 3 1 1 1 1 1 1

LEATJET 60 AGUSTA 109 C CESSNA C-750 BELL 407

BEECHCRAFT KING AIR B-200 BEECHCRAFT KING AIR B-200

Toprak Hava Ta. ve Tic. A.. Nurol Havaclk A.. zel Sam Air Havaclk Tic. Ltd. ti. Arkas Air Havaclk ve Tic. A.. Ko Holding A.. Kaan Turizm Yatlk Hava Kara Ta. ve Tic. Ltd. Pan Havaclk ve Ticaret A..

BELL 230 BECHJET 400A

THORP AERO T 211

1 1 2 1 1 1 1

CESSNA C-152 LEARJET 60 FALCON 2000 BELL 206 L-3 CESSNA T-210

BEECHJET 400A
CESSNA A188B

33

11 Eyll 2001de A.B.D.de yaanan terr eylemleri tm dnyada sivil havacl olumsuz ynde etkileyerek bir ok havayolu iletmesinin iflas etmesine ve zarar etmesine neden olmu ve bu etkiler 2002 ylnda da devam etmitir. Bu olumsuz etkiye ramen Trk zel Havayolu letmeleri 2002 ylnda bir nceki yla oranla tadklar yolcu saylarn arttrarak faaliyetlerini srdrmlerdir. 1983 ylnda, 2920 Sayl Sivil Havaclk Kanunun yrrle girmesiyle birlikte serbestleen pazarda havayolu iletmelerinin saysnda nemli bir art yaanmtr. Ancak bu iletmelerin bir ksm pazarda faaliyetlerini baar ile srdrebilmi; Toros Havayollar, Talia Havayollar, Tur Avrupa Havayollar, Akdeniz Havayollar, Bosphorus Havayollar, Boazii Havayollar, THT, Sunways Havayollar, GTI Havayollar, Hali Havayollar, Tayfun Air, Green Air, Nobel Air, Birgen Air, Holiday Air, Sultan Air, VIP Air, stanbul Havayollar A.., Top Air Havaclk A.., Alfa Havayollar gibi tayclar da eitli ynetim aksaklklar ve sektrde yaanan dalgalanmalar nedeniyle faaliyetlerine son vermilerdir. (Kline, 2002: 382-388) Ayn dnemde lkemizde Genel Havaclk faaliyetlerinde byk bir gelime yaanmtr. Ancak kresel ekonomik ve politik krizlerden en fazla etkilenen genel havaclk sektrnde iletme saylar ve iletmelerin sahip olduklar hava arac saylarnda zaman zaman deiiklikler yaanmaktadr. Gnmzde Trkiyede kamu sektrnde 3 hava taksi iletmesi 44 hava arac ile, zel sektrde ise 45 adet hava taksi iletmesi 117 hava arac ile faaliyet gstermektedir.

Yksekokulu, Devlet Hava Meydanlar letmesi Genel Mdrl. Uak Mhendisi: stanbul niversitesi, Ortadou niversitesi. Teknik Teknik

Uak Teknisyeni: Anadolu niversitesi Sivil Havaclk Yksekokulu, Erciyes niversitesi Sivil Havaclk Yksekokulu, Eskiehir Anadolu Teknik Lisesi, Bursa Hrriyet Endstri Meslek Lisesi, Kayseri Merkez Endstri Meslek Lisesi, stanbul Abdurrahman-Nermin Bilimli Anadolu Teknik Lisesi ve THY A.O. Dispeer, Yer Hizmetleri Personeli, Havaalan letmecilii Personeli, ve Kabin Grevlisi: Devlet Hava Meydanlar letmesi Genel Mdrl, THY A.O. Genel Mdrl, Anadolu niversitesi Sivil Havaclk Yksekokulu, Mula niversitesi Dalaman Meslek Yksekokulu, Hava, elebi, Usa, Gzen Air, Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl Anadolu Meteoroloji Meslek Lisesi.

TRK SVL HAVACILIK SSTEMNN NCELENMES VE TEMEL SORUNLARI

1983 ylna kadar monopol bir yapya sahip olan Trk Sivil Havacl, bu tarihte karlan kanun ile birlikte serbestlemi ve zel sektrn de faaliyet gstermesine olanak salanmtr. zellikle 1986 ylndan sonra hava tamacl sektr hzl bir gelime gstermi, ancak bunun salkl ve istikrarl bir byme olmad zamanla ortaya kmtr. Bu nedenle son 20 ylda sadece ticari hava tamacl yapan 20 havayolu irketi kurulmu ve kapanmtr. Bu durum ulusal ekonomiye, havacla ve turizme olumsuz ynde yansmtr. Ticari alandaki kayplarn yan sra Trk Sivil Havacl byk bir itibar kaybna uram, yurt dndan lkeye yaplan yolcu tamaclndaki pay 1998 ylnda %60larda iken 2000 ylnda %40lara inmitir. Gnmzde Trk Sivil Havaclnda karlalan sorunlar, bu almada aadaki balklar altnda incelenmitir: (SHGM, 1998: 2) Ticari hava tama iletmecilii nsan kaynaklar

Eitim Kurulular
Sivil havaclk sektrnde pilot, hava trafik kontrolr, uak mhendisi, uak teknisyeni, dispeer, yer hizmetleri personeli, havaalan iletmecilii personeli, ve kabin grevlisi gibi yetimi insan kaynana ihtiya duyulmaktadr. Bu insan kaynann eitimleri lkemizde aada belirtilen eitli kurum ve kurulularca salanmaktadr. (Erda, 2005: 28-29) Pilot eitimi: Trk Silahl Kuvvetleri (Hava, Kara, Deniz ve Jandarma), Anadolu niversitesi Sivil Havaclk Yksekokulu, Trk Hava Kurumu, yurt ii zel uu okullar (Bon Air, Top Servis, Burak Havaclk Kulb, stanbul Havaclk Kulb, Tarkim, Sin Del Havaclk ve Duha Havaclk). Hava Trafik niversitesi Kontrolr: Anadolu Sivil Havaclk

34

Havaalan iletmecilii Sivil havaclk yaplanmas. otoritesinin yeniden

Ticari Hava Tama letmecilii

Havayolu sektr 1980lerin ikinci yarsndan itibaren belirgin bir gelime iine girmitir. Bu dnemde Trk bayrak taycs THYnn modernizasyonu ve hizmet standartlarn gelitirmesinin yan sra, zel sektr havayollarnn saylarnda, filo kapasitelerinde ve sektrden aldklar paylarda nemli artlar olmu ve 1990l yllardan itibaren de THY ve zel irketlerin gayretleri ile uluslararas pazarda alnan pay %50lerin zerine kmtr. (SHGM, 1998: 17) Yeniden yaplanma almalar ile maliyetlerini azaltan havayolu iletmeleri ekonomilerini dzenlemi, 1995-98 yllarn yksek doluluk orann salayarak karl bir ekilde kapatmlardr. 1999 ve 2000 yllar, Asyada ve Trkiyede yaanan ekonomik kriz nedeniyle olumsuz gemitir. Bunun sonucunda, havayolu iletmeleri hem i hem de d rekabet gcn elde edebilmek iin 5-10 yl kapsayan filo yenileme ya da yeni uu hatlarnn almas gibi uzun vadeli stratejiler yerine, 3 ila 12 aylk bir dnemi ieren uu tarifelerinin yeniden dzenlenmesi, uu sklklarnn arttrlmas ve yolcu hizmetlerinin gelitirilmesi gibi ksa vadeli, hatta sezonluk stratejiler gelitirerek pazar iinde ayakta kalmaya almaktadrlar (Vural, 2001: 66). 1986 ylndan itibaren lkedeki zelletirme almalarnn balamas ile birlikte havayolu ulatrma sektrnde milli havayolu irketi THYnn da zelletirme kapsam iine alnd ancak zelletirme abalarnn baarsz olduu ve gnmze dein devam etmekte olduu grlmektedir. 2000li yllara kadar zel havayolu tayclarna, devlet tarafndan THYna verilen devlet desteinin salanmamas haksz rekabete neden olmakta ve zellikle kriz dnemlerinde sektrde faaliyet gstermelerini gletirerek stanbul Havayollar rneinde yaand gibi iflaslarna bile neden olabilmekteydi. Bu nedenle Trkiye zel havayollar sisteminin yeniden yaplanmas ve

zellikle turizme ynelik tamaclk yapan zel havayolu irketlerinin gelitirilmesi iin dnemin Ulatrma Bakan tarafndan gerekli yasal dzenlemeler zerine almalar balatlmtr. THYnin tekelinde olmas nedeniyle bilet fiyatlarnn ok yksek olduu i hat uularna talebin artmas ve bu hizmetin yaygnlatrlmas iin lkenin refah seviyesi deerlendirilerek dk maliyetli iletmecilik tevik edilmeye balanmtr. Bunun sonucu kk uaklarla blgesel tamaclk yapacak havayolu irketlerinin kuruluu ve geliimini salayacak yasal dzenlemeler gerekletirilmesiyle Ulatrma Bakanl tarafndan Trkjet projesi zerinde almalar yaplm ancak henz uygulamaya geilememitir. Ulatrma Bakanlnn zel havayolu iletmelerinin i hatlarda uu yapabilme izni veren uygulamann balamas ile 20 Ekim 2003 tarihinde ilk yurt ii seferi yaplmtr. hatlarda uu izni alan havayolu iletmesi Onur Havayollar, Fly Havayollar ve Atlas Havayollar ilk ylnda 9.097 uu gerekletirip, 1.484.220 yolcu tamlardr. Uularn %97.2sini, tanan yolcu saysnn da %78.8ni Onur Havayollar gerekletirmitir. Bu dnemde Onur Havayollar 7.378 uu yaparak 1.170.046 yolcu; Fly Havayollar 1072 uu ile 172851 yolcu; Atlas Havayollar 647 uu ile 141323 yolcu tamtr (anadoluajans.com , 2004). Son yllarda i hatlarda yaanan hareketliliin dnya piyasalarnda grlen petrol fiyat artlarnn ardndan devam edemeyebilecei endiesi tanrken havayolu iletmelerinin bilet fiyatlarnda yeni dzenlemelere gitmesine kanlmaz gzyle baklmaktadr.

nsan Kaynaklar
Tm dnyada havaclk sektr, teknolojik devir hznn en yksek olduu sektrlerin banda gelmektedir. Bu younlukta teknolojiye baml bir i kolunda en byk gereksinim doal olarak nitelikli i gcne sahip olmaktr. Gnmzde, Trkiyede hava tamacl sektrnde yaanan gelimeler bu alanda igc kayna asndan bir dar boaza neden olmutur. THY ve dier zel havayolu iletmelerinin yapm olduu filo ve hedefledikleri byme planlar dorultusunda sektrn ihtiya duyaca pilot says yllar itibariyle Tablo 9da verilmitir. (dnyagazetesi.com, 2004).

Tablo 9. 2005-2014 Yllar Arasnda Sektrn htiya Duyaca Pilot Saylar Yl 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 220 242 264 290 319 350 385 Pilot ihtiyac

2012 423

2013 465

2014 520

35

Trkiye asndan insan kaynaklarna ynelik ihtiyalar Avrupa Havaclk Otoriteleri Birliine (Joint Aviation Authority-JAA) ye olunmas ile birlikte daha byk nem kazanmtr. JAAin kurallar olan JARlarn (Joint Aviation Regulations) getirdii yeni standartlar insan kaynann niteliinin ve niceliinin en ksa srede arttrlmasn gerektirmektedir. Tm sektr iin ksa, orta ve uzun dnemli olarak kritik personel (pilot, hava trafik kontrolr, teknisyen) ihtiyacnn sektrel bazda belirlenebilmesi iin ciddi bir alma yaplmas gerekmektedir. nsan kayna ihtiyacnn giderilmesi konusunda en nemli yeri kukusuz eitim almakta ve bu konuda eitim kurumlar ile sektr arasnda sk bir ibirlii ve egdmn salanmas, ortaya kabilecek sorunlarn en aza indirgenmesinde nemli bir yer tutacaktr.

alan yeni d hatlar terminal binas hizmete girmitir. Ayn ekilde, DHM tarafndan iletilen ve lkenin en nemli kapsn oluturan Atatrk Havaliman, 3 Ocak 2000 tarihinde Yap-letDevret modeli ile yeni bir terminal binasn hizmete sunmutur. Yap-let-Devret modeli ile ihale edilmi ve Tepe ve Akfen gruplarnn oluturduu TAV konsorsiyumunca yapm stlenilen Ankara Esenboa Havaalan yeni i ve d hatlar terminal binasnn temeli 14 Ekim 2004 tarihinde atlmtr. Yaklak 200 milyon Euroluk bu yatrmn tamamlanmas ile Ankara 10 milyon i ve d hat yolcu kapasiteli, 18 yolcu kprl, 105 adet yolcubagaj kontrol kontuar, 9 adet bagaj alm konveyr, yeterli miktarda gmrk ve pasaport bankolar, son teknoloji rn gvenlik sistemleri bulunan modern bir tesise kavuacaktr. haleyi stlenen firma 15 yl 8 ay boyunca bu tesisi iletme hakkn elde etmitir (dhmi.gov.tr , 2004). Trkiyenin uluslararas trafie ak 19. ve stanbulun ikinci havaliman olan Sabiha Gken Uluslararas Havaliman, Ocak 2001 ylnda hizmete almtr. Bu havaliman Trkiyede ilk kez zel bir irket tarafndan iletilen havaliman olma zelliine sahiptir. zellikle son yllarda lkede havaclk sektr byk bir gelime iine girmitir. Bu gelimenin salkl bir biimde yrtlebilmesi iin ncelikle hava ulamnn ve dier ulam kolaylklarnn geliimini ve lke apndaki paylarn belirleyecek uzun vadeli Ulatrma Sistem Plannn ve buna bal olarak Ulusal Havaalan Plannn bir an nce hazrlanmas gerekmektedir. Bylece, hem sistem ierisindeki tm mevcut ve yeni ina edilecek havaalanlarnn yksek performansta almas hem de ncelikler belirlenerek yaplacak yatrmlarn bilinli bir program dahilinde yerine getirilmesi salanm olacaktr.

Havaalan letmecilii
Trkiyede halihazrda DHM Genel Mdrlnce 34 adet havaalan iletilmektedir. Havaalanlarnn planlanmasnda, tasarmnda ve iletiminde Uluslararas Sivil Havaclk Organizasyonunun (International Civil Aviation Organization-ICAO) belirledii uluslararas standartlara zen gsterilmektedir. Ancak havaalanlarnn yapm ve iletimindeki yetki ve sorumluluklarn deiik kurulularda toplanmas nedeni ile Trkiyede bunun denetiminde sorunlar yaanmaktadr. Blgesel havayolu tamacln gelitirmek amac ile her ile bir havaalan projesi, ncelik ve ekonomik yaplabilirlik kriterleri gz nne alnmadan srf politik nedenlerle yaplmas sonucu bu havaalanlarnn atl kalmasna neden olmutur. 2004 ylnda zel havayolu iletmelerine i hatlarda uu izni verilmesi ile Malatya, Erzincan, Samsun ve Kars gibi atl havaalanlar etkin ve verimli bir ekilde kullanlmaya balanmtr. lkedeki toplam havayolu yolcu trafiinin %92si Atatrk, Antalya, Esenboa, Adnan Menderes ve Dalaman havalimanlarnda gerekletirilmektedir (Kknsal, 1997). Bu meydanlarn alt yap ve st yap eksikliklerinin tamamlanmas amac ile Trk Sivil Havaclk sektr iinde Yap-let-Devret modeli uygulanmaya balamtr. lke kalknmasnda nem tayan ileri teknoloji ve yksek miktarda maddi kaynak gerektiren yatrm ve hizmetlerin gerekletirilmesi iin zel sektrn devreye girmesi amacyla uygulanan Yap-letDevret modeli iki havalimannda uygulanmtr. Antalya Havalimannda, 1998 ylnda, bu model ile yllk 5 milyon yolcu kapasiteli, teknolojinin son rn elektrik, elektronik ve mekanik sistemlerle donatlm ada, her trl hizmet kolaylklar yer

Sivil Havaclk Otoritesinin Yeniden Yaplanmas

1954 ylnda, sivil havaclk faaliyetlerinin dzenlenmesi, denetlenmesi ve ynlendirilmesi amacyla Sivil Havaclk Dairesi Bakanl kurulmutur. 1983 ylna kadar sadece kamu kurulular tekelinde kalan sivil havaclk faaliyetlerinin bu tarihten sonra zel sektre de almas sonucunda hzla artan sivil havaclk iletmeleri, hava aralar ve havaalanlar saysna ramen bugnk ad ile Sivil Havaclk Genel Mdrlnn mevcut yaps ve yetkilerinde bir deiiklik olmamtr. Bunun yannda artan sorumluluklarn karlayabilecek yeterli, deneyimli personel teminindeki glkler nedeniyle de personel saysnda art deil azalmalar meydana gelmitir. (SHGM, 1998:55)

36

Trkiyede otorite olarak kabul edilen Sivil Havaclk Genel Mdrl, Ulatrma Bakanlna baldr. Ancak sivil havaclk kapsamna giren baz konular ile ilgili eitli faaliyetler; ileri Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Babakanlk evre Mstearl, DHM ve DLH gibi dier bakanlk ve kurulularn grev alan iine de girmektedirler. Bu durum Sivil Havaclk Genel Mdrlnn otoritesini tam anlam ile kullanamamasna ve e deer birimlerle egdm salayamamasna yol amaktadr. SHGMnn Ulatrma Bakanl adna otoritesinin salanmasndaki mevcut yasal mevzuatn dnda bir dier nemli husus da kendi yasal dzenlemelerindeki eksiklikler ve kstl sayda personel ile grev yapmak zorunda olmasdr. SHGMnn toplam personel says iletme ruhsat verilmi genel ve ticari havaclk iletmelerinden daha azdr. Bu iletmelerin ylda en az birka defa yaplmas gerekli denetimleri istenilen sklkta yaplamamaktadr. (SHGM, 1998: 58-59) Sivil Havaclk Genel Mdrlnn uluslararas mevzuatlara gre dzenleme, denetleme faaliyetlerini srdrmesi ve hepsinden nce uu ve can emniyetinin istenen seviyede salanmas iin uygun yaptrm gcne sahip yeni bir yaplanma iine girmesi kanlmaz grnmektedir. Havayolu tamaclndaki gelimelere paralel olarak, sivil havaclk otoritesinin; karar verme, uygulama ve denetleme grevini JAA ve ICAOnun uluslararas standartlar dorultusunda yerine getirecek ekilde, tam otoriteye sahip zerk bir yaplanmaya kavumas iin gerekli almalar balatlmtr. (Vural, 2001, 125).

eylemlerinin sivil hava tamacl sistemini hem kresel hem de ulusal bazda olumsuz ynde etkiledii grlmtr. Yaanan bu olaylar nedeniyle Trk Sivil Havaclk sektr nemli sorun ile kar karya kalmtr. Bunlar; irket iflaslar ve sektrde kalan irketlerin klmeler nedeniyle pazar kaybna uramas, pazar kayb sebebiyle istihdamn azalmas ve istihdamn azalmas sonucu ulusal ekonomiye olumsuz etkileri olarak zetlenebilir. Bu sorunlarn etkilerini en aza indirmek, uu emniyetini arttrmak ve pazar payn istenen seviyeye getirmek amacyla Trk Sivil Havaclk sektrnn rekabet gcnn artmas ve yksek bir marka olabilmesi iin sivil havaclk otoritesinin uluslararas standartlarda yeniden yaplandrlmas gerekmektedir. Havayolu tamaclndaki gelimelere paralel olarak karar verme, uygulama ve denetleme grevini gerei gibi yerine getirecek, bamsz ve tek bir kurum olarak otoritenin yeniden yaplandrlmas iin Sivil Havaclk Kurumu Kanunu ncelikli olarak karlmaldr. Sivil hava tamaclnda nemli bir yer tutan insan kayna ann kapatlabilmesi iin devletin tm eitim kurumlarnn koordinasyon ve ibirlii iinde alarak bu insan gcnn yetitirilmesi salanmaldr. Mevcut ve gelecekte byk art beklenen yolcu ve uak trafiini karlayabilecek havaalan alt yapsnn uluslararas standartlarda kabul edilen kriterlere gre gelitirilmesi gerekmektedir. Kresel pazarda rekabet gcne sahip olabilmek iin sivil hava tamaclnda yatrm, eitim ve srekli geliime byk nem verilmelidir. Ulusal sivil havaclk politikasnn bu faktr dikkate alnarak belirlenmesinde yarar olduu dnlmektedir. Dier nemli bir konu da, devletin elini havaclktan ekmesi ve sadece denetleyici ve kural koyucu konumda olmasdr. lkemizde maliyet eriilebilirlik, trafik gvenlii, evresel etki gibi nemli hususlar dikkate alnarak hazrlanm bir ulam ana plan bulunmamaktadr. Hazrlanm tek plan olan 1983-1993 yllarn kapsayan Ulatrma Ana Plan ise kat zerinde kalm ve hayata geirilmemitir. stelik be yllk kalknma planlarnda ngrlen ulatrma hedef ve politikalar da dikkate alnmam, bunu yerine yllk ve politik arlkl programlarn uygulanmas yoluna gidilmitir. Sonu olarak, lkemizde mevcut ileyen bir ulatrma ana plan ve bunun her bir alt sektrne ilikin ana planlarn olmay sektr en bata planszla, egdm eksikliine, bte disiplinsizliine, yasal erevenin yetersizliine ve

SONU
1912-1913 yllarnda sivil havaclk faaliyetlerine balayan lkemiz, uzun yllar uak says ve yolcu tamacl ile uak imalatnda byk gelimeler iinde olmasna karn kinci Dnya Sava sonrasnda 1980li yllara kadar sren uzun bir duraklama devresi iine girmitir. 1983 ylnda karlan ve zel sektre de hava tamacl ve havaalan iletmecilii hakkn veren kanun ile Trk Sivil Havacl yeni bir dneme girmitir. Liberalleme srecine giren Trk Sivil Havaclk sektrnde THYnin modernizasyon ve hizmet standartlarn gelitirmesinin yan sra, zel sektr havayollarnn saylarnda, filo kapasitelerinde ve sektrden aldklar paylarda nemli artlar olmu ve 1990l yllardan itibaren THY ve zel sektr havayollarnn gayretleri ile uluslararas pazardaki paymz %50lerin zerine kmtr. 2000 ylnda Trkiyede yaanan ekonomik kriz ile 11 Eyll 2001 tarihinde A.B.D.de yaanan terr 37

de salkl bilgi eksikliine maruz brakmaktadr. Bu sorunun bir an nce giderilmesi beraberinde tm

dnyaya kolayca entegre olabilecek bir Trk Sivil Havaclnn gelitirilmesini salayacaktr http://www.iata.org, (01.03.2005) Annual Report 2004

KAYNAKA
BOLAYIRLI, Yusuf (2000): Kayseri 3. Havaclk Sempozyumu Kitap, Kayseri, Erciyes niversitesi. ERDAI, Oktay (2005): Sivil Havaclk Eitimi, Uu Noktas, Say: 6, Ankara: DHM. KLINE, Stuart (2002): Trk Havaclk Kronolojisi, stanbul: Dnence Basm ve Yaym Hizmetleri. KKNSAL, Tamer (1997): Havaliman ve Alanlarnn Durumu, Sivil Havaclk 2000 Toplant Tutanaklar, stanbul T.C. Ulatrma Bakanl. SALDIRANER, Yldrm (1992): Sivil Havaclk Faaliyetleri ve Trk Sivil Havaclk Otoritesi in Organizasyon Yaps nerisi, Eskiehir, Anadolu niversitesi SHMYO Yaynlar. SEZGN, Hasan (1991): Havaclk Tarihi Yaynlanmam Ders Notlar, Eskiehir, SHMYO. VURAL, Oktay (2001): Trkiye Sivil Havaclk Endstrisi Ekonomik ve Yapsal Analiz, Ankara, Ulatrma Bakanl.. DPT, 8. Be Yllk Kalknma Plan (2001): Havayolu Ulatrmas zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, DPT. SHGM, 9. Ulatrma uras (1998): Havayolu Ulatrma Komisyonu Raporu, , Ankara, SHGM. http://www.adabilgisayar.com/havacilik/havacilik_i sletmeleri.htm, (25.10.2002) http://www.airportreporter.com/index.asp?inc=cele bi , (29. 05.2003) http://www.anadoluajansi.com (28.10.2004) http://www.celebihandling.com , (28.02.2005) http://www.dhmi.gov.tr/genel.htm, (20.08.2002) ve (07.03.2005) http://www.dnyagazetesi.com , (08.09.2004) http://www.havas.com.tr , (28.02.2005) http://www.iata.org, (01.03.2005) Annual Report 2002

http://www.icao.int , (01.03.2005) http://mt.gov.tr/tr/shgm/menu.htm, (13.08.2002) http://www.shgm.gov.tr , ( 17.01.2005) http://ttgv.org.tr/tur/07_gencler_icin/73072001.htm (29.05.2003) http://www.turkishairlines.com, (01. 06.2003) http://www.ubak.gov.tr/shgm/svleaik.htm, (20.07.1999) http://www.ubak.gov.tr/shgm.men.htm (01.03.2004)

38