Uputstvo za laboratorijske vebe - Mehanika

fluda B
U Mehani i fluida B teorijski se prouqavaju i jednodimenzijska strujaa nestix ivog
fluida. Osnovu tih znaa qine Bernulijeva jednaqina, jednaqina kontinuiteta i proraqun strujnih otpora. Mnoga od teorijskih znaa jednodimenzijskih strujaa mogu se
proveriti eksperimentalnih putem, pa je sa tim i em razvijena laboratorijska instala ija prikazana na sl. 1.

Slika 1: Instala ija za laboratorijske vebe iz mehanike fluida sa prikazom mernih mesta.

1 Meree profila brzina i protoka primenom Pito

evi

Prin ip rada Pito evi svodi se na meree totalnog pritiska ptot,j u preseku A A, u
odreenoj taqki popreqnog preseka, koja je definisana rastojaem aj (vidi sl. 2). Statiqki
pritisak pstat se meri isto u preseku A A, ali na zidu evi. Razlika totalnog i statiqkog
pritiska naziva se dinamiqki pritisak:
pdin,j = ptot,j pstat =

2
v ,
2 j

(1)

2
u kome je = 1.2 kg/m3 gustina vazduha (kao radnog fluida). S druge strane, ova razlika
pritisaka se meri nagnutim - kosim diferen ijalnim manometrom (2 = 20), napuenim
vodom (m = 1000 kg/m3) kao manometarskom teqnoxu:
pdin,j = (m ) g hs,j sin 2 .
(2)
Izjednaqavajui desnu stranu jednaqina (1) i (2) dobija se brzina strujaa u taqki u kojoj
je sonda postav ena:
r
vj =

m
g hs,j sin 2 .

i=1
i=5

ptot,j

vj (r)

D
aj

A
pst

Pogled A

a [mm]
hs,j
A

2
m

Slika 2: Meree brzine primenom Pito evi.

PSfrag repla emen

Pito ev se postav a u unapred zadate poloaje (prema standardu

definisana rastojaima:
r
1
ai = (1
2

VDI 2044),

2i 1
) D,
2n

koja su

gde je n broj kon entriqnih krugova na kojima se vrxi meree, a i = 1, . . . , n merni krug
na kome je postav ena sonda (vidi sl. 2). Prema ovom standardu na jednom kon entriqnom
krugu su dve merne taqke (oznaka j ) simetriqno postav ene u odnosu na osu krunog preseka,
jedna na rastojau ai/d, a druga na rastojau 1 ai /d.
Postav aem Pito evi na n = 5 krugova, tj. u deset mernih taqaka j = 1, . . . , 2n, po ovom
propisu, sreda brzina se odreuje kao sreda aritmetiqka vrednost svih izraqunatih
brzina, tj.:
10

1 X
vj .
vsr =
10 j=1

Sa ovom sredom brzinom odreuju se zapreminski protok V i Rejnoldsov broj Re:

D2
,
V = vsr
4

Re =

vsr D
,

3
gde je D = 47 mm, a = 14 106 m2 /s je viskoznost vazduha.
Pokazivaa manometra hs,j se oqitavaju za qetiri razliqita reima strujaa, koja se meaju postepenim zatvaraem (otvaraem) sfernog ventila.
U okviru izvextaja sa ove vebe treba na jednom dijagramu (vidi sl. 3) prikazati qetiri profila brzina za qetiri reima strujaa (za qetiri vrednosti vrednosti Re broja).
Vrednosti bezdimenzione koordinate aDj su date u drugoj koloni tabele 1, str. 12.
vj

PSfrag repla emen

0

aj /D

Slika 3: Izmereni profil brzina.

2 Meree protoka primenom lokalnog otpora

Za meree protoka moe se koristiti i prisustvo lokalnog otpora (na primer ulazne
mlazni e i Venturijeve evi) pri qemu je neophodno poznavati protok koji je izmeren pomou
instrumenta vee taqnosti ili etalon instrumenta. U ovoj laboratorijskoj vebi protok
se odreuje za qetiri reima strujaa pomou Pito sonde (vidi vebu 1).
2.1

Ulazna mlazni a kao protokomer

U okviru ove vebe potrebno je prikazati dijagram zavisnosti zapreminskog protoka V

(koji je odreen u vebi 1) od pokazivaa hm , koji se meri u ovoj vebi, za qetiri reima
strujaa (vidi sl. 5).
v
m

pa

PSfrag repla emen

2
hm

rag repla emen

Slika 4: Ulazna mlazni a.

Slika 5: Dijagram

V hm .

hm

4
2.2

Venturijeva ev kao protokomer

PSfrag
repla emen
U okviru ovog dela vebe
potrebno
je prikazati dijagram zavisnosti zapreminskog pro
toka V (odreen u vebi 1) od pokazivaa h15 (razlika pokazivaa prve i pete evi
vixe evnog manometra), za qetiri reima strujaa (vidi sl. 6 i sl. 7 ).
V

V
1 2345 6789

h15 hi1

PSfrag repla emen

Slika 6: Venturijeva ev.

h15

Slika 7: Dijagram V h15 .

3 Venturijeva ev

U prethodnoj vebi korixeno je svojstvo Venturijeve evi kao lokalnog otpora, u i u

odreivaa protoka. U ovom delu vebe bie eksperimentalno naena zavisnost brzine i
pritiska du Venturijeve evi.
Postavimo Bernulijevu jednaqinu za preseke 1-1 i i i Venturijeve evi, gde je i = (2 . . . 9)
(vidi sl. 6):
p1 v12
pi v 2
(3)
+
= + i + Y1>i ,

2
gde je Y1>i gubitak strujne energije izmeu posmatranih preseka. Jednaqina kontinuiteta
za ove preseke glasi:
d2
d2
v1 1 = vi i .
(4)
4
4
Iz jednaqine (4) zak uqujemo da sa smaeem preseka (poqetni deo Venturijeve evi) brzina raste, a iz jednaqine (3) tada pritisak opada. Takoe, sa poveaem preseka (drugi deo
Venturijeve evi) brzina opada, a pritisak raste.
U okviru ovog dela vebe za qetiri reima strujaa oqitavaju se razlike visina na vixe evnom manometru izmeu i-tog i prvog preseka evi. Razlika pritiska izmeu tih preseka
se odreuje po obras u (koji sledi iz jednaqine hidrostatiqke ravnotee za nivo u prvoj
evi):
pi1 = ( m ) g hi1 .

Brzina u razliqitim popreqnim prese ima Venturijeve evi se raquna na osnovu obras a:
vi =
V j (j = 1, 2, 3, 4)

4 V j
.
d2i

je protok pri odgovarajuem reimu strujaa, odreen u vebi 1.

5
je preqnik odgovarajueg popreqnog preseka Venturijeve evi, dat u
tabeli u zavisnosti od horizontalnog rastojaa od ulaznog preseka xi Venturijeve
evi.

di (i = 1, 2, . . . 9)

di [mm] 43.6 41.4 39.1 36.9

xi [mm] 50
75
100 125

34.7 36.9 39.1 41.4 43.6

150 175 200 225 250

Izvextaj treba da sadri dijagrame promene pritiska i brzine du Venturijeve evi za
qetiri reima strujaa.
vi

pi1
0

xi

PSfrag repla emen

ag repla emen
0

xi

Slika 8: Brzina du Venturijeve evi.

Slika 9: Promena pritiska.

4 Odreivae koefi ijenta trea

v

PSfrag repla emen

ht

t
m
0

PSfrag repla emen

Slika 10: Odreivae koefi ijenta trea.

Re

Slika 11: Zavisnost od Re.

Posmatra se strujae u evi (vidi sl. 10). Jedini strujni gubitak predstav a gubitak na
tree i u ovom sluqaju razlika statiqkih pritisaka izmeu preseka 1 i 2 se moe odrediti
primenom Darsijevog obras a:
L v2
.
p =
(5)
D 2
S druge strane, ova razlika statiqkih pritisaka se meri diferen ijalnim manometrom
(koji je nagnut u odnosu na horizontalu qime se poveava visina vodenog stuba):
p = p1 p2 = (m )g ht sin t .
(6)

6
Iz jednakosti izraza (5) i (6) odreuje se koefi ijent trea za reime strujaa odreene
uglom sfernog ventila:
=

2 g (m ) D ht sin t
,
L v2

gde je:
preqnik evi D = 47 mm,
duina izmeu mernih preseka 1 i 2 je L = 1696 mm,
ugao nagiba diferen ijalnog manometra u odnosu na horizontalu je t = 10 ,
brzina v se odreuje na osnovu pokazivaa manometra kojim se meri vrednost hm . Za
ovu vrednost hm se sa dijagrama V hm dobijenog u vebi 2 oqitava protok, a zatim
se na osnovu te vrednosti protoka izraqunava brzina po obras u:
v=

4 V
.
D2

Ove vrednosti brzine se koriste u narednim vebama.

U okviru izvextaja treba prikazati zavisnost koefi ijenta trea od Rejnoldsovog broja
(vidi sl. 11).

5 Odreivae koefi ijenta lokalnog otpora proste i

sloene krivine
v
v

1
1
pk
2
k

hk

sk
hsk

sk

Slika 13: Sloena krivina.

PSfrag repla emen

PSfrag repla emen

Slika 12: Prosta krivina.

Prosta krivina predstav a primer usam enog otpora - ulazna kao i izlazna fluidna struja
ima potpuno formiran, stabilan profil brzine. Meutim, to se ne moe rei za sloenu
krivinu. Sloena krivina se sastoji od dve proste krivine koje se nalaze na relativno
malom rastojau, tako da na izlasku fluida iz prve krivine tj. na ulasku u drugu krivinu, profil brzine je deformisan. Usled toga, koefi ijent otpora sloene krivine e se
razlikovati od zbira koefi ijenata otpora redno povezanih prostih krivina.

7
Na osnovu pokazivaa manometara odreuju se padovi pritisaka na prostoj i sloenoj krivini:
pk = (m )g hk sin k ,
psk = (m )g hsk sin sk .

gde je:

nagib manometra kojim se meri hk ,

sk = 30 nagib manometra kojim se meri hsk .
Pad pritiska se moe izraziti preko Vajsbahove formule (pri qemu se zanemaruje uti aj
trea):
k = 20

v2
,
2
v2
= sk .
2

pk = k
psk

Izjednaqavaem desnih strana prethodnih jednaqina odreuju se koefi ijenti lokalnog

otpora proste i sloene krivine:
k =

2(m ) g hk sin k
,
v2

sk =

2(m ) g hsk sin sk

.
v2

Vrednosti brzine su odreene u prethodnoj vebi. U izvextaju je potrebno prikazati na

jednom dijagramu zavisnost k Re i sk Re.
k , sk

PSfrag repla emen

0

Re

Slika 14: Zavisnost koefi ijenta lokalnog otpora od Rejnoldsovog broja.

6 Koefi ijent otpora ventila

L1
2

15
45
75
90

= 0

hv

30

60

Slika 15: Meree otpora ventila.

Na osnovu pokazivaa hv manometara izmeu preseka 1 i 2 odreuje se:

(7)

PSfrag repla emen

p = (m ) g hv .

Bernulijeva jednaqina za preseke 1 i 2 glasi:

p1 +

v2
v2
L v2
= p2 + + (v + ) ,
2
2
D1 2

= p = p1 p2 = (v +

Iz (7) i (8) se dobija izraz na osnovu kog se raquna v :

v =

L v2
) .
D1 2

(8)

L1
2 (m ) g hv

,
2
v
D

gde je:
duina izmeu preseka 1 i 2,
D = 47 mm preqnik evi,
je koefi ijent trea odreen u vebi 4.
Promena vrednosti koefi ijenta lokalnog otpora slavine, a samim tim i protoka odvija
se zakretaem ruqi e u novi poloaj definisam uglom . U okviru izvextaja treba na
dijagramu prikazati zavisnost v (vidi sl. 16).
L1 = 1300 mm

9
v

PSfrag repla emen

0

[ ]

Slika 16: Zavisnost koefi ijenta lokalnog otpora kuglaste slavine od ugla .

7 Odreivae koefi ijenta otpora naglog proxirea

lnp

1
D1

D2

Slika 17: Naglo proxiree.

Pad pritiska izmeu preseka 1 i 2 odreen na osnovu pokazivaa manometara je:

PSfrag repla emen

p = (m ) g hnp sin np ,

(9)

gde je np = 10 nagib manometra na kome se oqitava hnp .

Bernulijeva jednaqina za merne preseke 1 i 2 (u kojoj je zanemaren uti aj trea zbog usled
relativno male duine lnp ):
p1 v12
p2 v22
v2
+
=
+
+ np 2 .

2
2

(10)

Jednaqina kontinuiteta za preseke 1 i 2 glasi:

D12
D2
= v2 2 .
4
4

(11)
Iz jednaqina (9), (10) i (11) dobija se izraz za odreivae koefi ijenta lokalnog otpora
naglog proxirea :
v1

np

gde je:

2( m ) g hnp sin np
+
=
v22

D2
D1

4

1 ,

10
je preqnik evi u preseku 1,
D2 = 72 mm je preqnik evi u preseku 2,
brzina v2 se odreuje po obras u:

D1 = 47 mm

v2 =

4 V
.
D22

U okviru izvextaja treba prikazati zavisnost np Re.

np

PSfrag repla emen

0

Re

Slika 18: Koefi ijent otpora naglog proxirea.

8 Koefi ijent lokalnog otpora postepenog suea

V

Presek 1

D1

su
D2

hsu

Presek 2

su

Slika 19: Postepeno suee.

PSfrag repla emen

Pad pritiska izmeu preseka 1 i 2 se registruje pomou manometra:

(12)
Bernulijeva jednaqina za preseke 1 i 2 (pri qemu se zanemaruje uti aj trea zbog malog
rastojaa izmeu preseka):
p2 v22
v2
p1 v12
+
=
+
+ su 2 .
(13)

2
2
p = (m ) g hsu sin su .

11
Jednaqina kontinuiteta za preseke 1 i 2:
D2
D2
v1 1 = v2 2 = v1 = v2
4
4

D2
D1

2

(14)

Iz jednaqina (12), (13) i (14) dobija se izraz po kojima se raquna koefi ijent otpora suea:
su

2(m ) g hsu sin su

+
=
v22

D2
D1

4

1 ,

gde je:
nagib manometra,
D1 = 72 mm preqnik evi u preseku 1,
D2 = 42 mm preqnik evi u preseku 2,

su = 10

brzina v2 = D4 2V .
2

U okviru izvextaja prikazati dijagram su Re.

su

PSfrag repla emen

0

Slika 20: Koefi ijent otpora suea.

Re

12

Tabela 1. Meree profila brzina i protoka primenom Pito evi.

Reim
1 (1 = 0 )
2 (2 = 30) 3 (3 = 45 ) 4 (4 = 60 )
j

aj /D

1 0.0257
2 0.0817
3 0.1464
4 0.2261
5 0.3419
6 0.6581
7 0.7739
8 0.8536
9 0.9183
10 0.9743
vsr [m/s]
V [m3 /s]
Re

aj
[mm]
1.2
3.84
6.83
10.63
16.07
30.93
36.37
40.12
43.16
45.79

hs,j
[mm]
115
120
125
125
126
127
127
121
110
106

vj
[m/s]

25.34
25.89
26.42
26.42
26.53
26.63
26.63
26.00
24.79
24.33
25.90
0.0449
86946

hs,j
[mm]
83
85
92
93
95
95
96
90
82
79

vj
hs,j
vj
hs,j
vj
[m/s] [mm] [m/s] [mm] [m/s]
47 16.20
21.53
11 7.84
21.79
12 8.19
52 17.04
13 8.52
54 17.37
22.67
55 17.53
13 8.52
22.79
57 17.84
12 8.19
23.03
57 17.84
23.03
12 8.19
12 8.19
23.16
56 17.69
10 7.47
55 17.53
22.42
44 15.68
10 7.47
21.40
9 7.09
21.01
44 15.68
22.28
17.04
7.97
0.0387
0.0296
0.0138
74808
57202
26745

Tabela 2.1. Ulazna mlazni a kao protokomer.

Reim iz tabele 1 1
hm [mm]
V [m3 /s]

2
3
4
15
111
124
60
0.0449 0.0387 0.0296 0.0138

Tabela 2.2. Venturijeva ev kao protokomer.

Reim iz tabele 1 1
h51 [mm]
V [m3 /s]

2
3
4
23
6
50
37
0.0449 0.0387 0.0296 0.0138

Tabela 3. Venturijeva ev.

Reim 1

i
1
2
3
4
5
6
7
8
9

hm =
hi1
mm
0
9
15
44
50
27
13
5
13

124 mm
pi1
vi
Pa
m/s
0 30.1
-88.2 33.4
-147.0 37.4
-431.1 42.0
-489.9 47.5
-264.6 42.0
-127.4 37.4
-49.0 33.8
-127.4 30.1

Reim 2

hm = 111 mm
hi1 pi1
vi
mm
Pa
m/s
0 25.9
0
4
-39.2 28.7
11 -107.8 32.2
26 -254.8 36.2
37 -362.5 40.9
22 -215.6 36.2
-78.4 36.2
8
-49.0 29.2
5
10
-98.0 25.9

Reim 3

hm = 60 mm
hi1 pi1
vi
mm
Pa
m/s
0
19.8
0
3
-29.4 22.0
-78.4 24.7
8
17 -166.6 27.7
23 -225.4 31.3
14 -137.2 27.7
6
-58.8 24.7
22.3
0
0
4
-39.2 19.8

Reim 4

hm = 15 mm
hi1 pi1
vi
mm
Pa
m/s
0
0
9.2
1
-9.8 10.3
-29.4 11.5
3
4
-39.2 12.9
6
-58.8 14.6
5
-49.0 12.9
3
-29.4 11.5
10.4
0
0
9.2
1
-9.8

13

Tabela 4. Odreivae koefi ijenta trea.

Poloaj ventila 0
10
20
hm [mm]
ht [mm]

Re

30
40
45
50
60
124
118
116
111
77
60
41
15
30
30
30
20
20
10
10
6
3.50 4.02
4.91
3.11 4.34 2.63 4.89 7.24
87076 81271 73531 71596 63855 58050 42505 27090

Tabela 5. Odreivae lokalnog otpora proste i sloene krivine.

Poloaj ventila 0
10
20
30
40
45
hm [mm]
hk [mm]
hsk [mm]
k
sk
Re

50
60
124
118
116
111
77
60
41
15
123
119
106
95
71
55
36
10
145
135
125
110
85
65
45
15
1021.2 1134.1 1234.1 1166.6 1096.1 1027.4 1144.1 857.8
1759.9 1880.9 2127.6 1974.8 1918.3 1775.0 2090.7 1880.9
87076 81271 73531 71596 63855 58050 42505 27090

Tabela 6. Odreivae koefi ijenta lokalnog otpora ventila.

Poloaj ventila 0
10
20
30
40
45
hm [mm]
hv [mm]
v

115
25
9

110
48
121

98
106
491

83
180
1036

62
310
2310

48
390
3626

50
30
470
7448

60
12
580
5059

// Lose prepisani podaci - koristio sam podatke date u primeru na sajtu.

Tabela 7. Odreivae koefi ijenta lokalnog otpora naglog proxirea.

Poloaj ventila 0
10
20
30
40
45
50
hm [mm]
hnp [mm]
np
Re

60
124
118
116
111
77
60
41
15
60
55
53
50
35
27
15
5
3947.8 4185.2 5047.3 4637.0 4274.9 3918.7 4711.1 1200.6
87076 81271 73531 71596 63855 58050 42505 27090

Tabela 8. Odreivae koefi ijenta lokalnog otpora suea.

Poloaj ventila 0
10
20
30
40
45
hm [mm]
hsu [mm]
su
Re

50
60
124
118
116
111
77
60
41
15
170
157
155
135
99
75
53
5
3947.8 4185.2 5047.3 4637.0 4274.9 3918.7 4711.1 1200.6
87076 81271 73531 71596 63855 58050 42505 27090