1.Gii thiu chung: ng t xy ra hng ngy trn tri t, nhng hu ht khng ng ch v khng gy ra thit hi.

. ng t ln c th gy thit hi trm trng v gy t vong bng nhiu cch. ng t c th gy ra t l, t nt, sng thn, nc triu gi, v, v ha hon. Nhiu ng t, c bit l nhng trn xy ra di y bin, c th gy ra sng thn, c th v y bin b bin th hay v t l di y bin gy ra. Tuy nhin, trong hu ht cc trn ng t, s chuyn ng ca mt t gy ra nhiu thit hi nht. Phn ln cc ng t c nhiu trn ng t nh hn i trc hay sau ln ng t chnh; nhng trn ny c gi d chn. Nhng trn ng t thm khc tn ph nhiu th, ph hy nhiu thnh ph ln v ly i hng ngn mng sng ch trong tc tc. Mt trn ng t vo th k 16 Trung Quc gy t vong 850,000 mng sng. th k chng ta, trn ng t nm 1923 gn Tokyo git cht 143,000 ngi, v trn ng t nm 1976 Trung Quc git cht hng trm ngn ngi. Gn y trn ng t nm 1995 ph hy Kobe, Nht Bn, git cht hn 5000 ngi, thit hi v ti sn khong 100 t USD . -ng t l g? ng t hay a chn l s rung chuyn ca mt t gy ra bi nhng chuyn ng v bin dng ca v Tri t.. ng t thng l kt qu ca s chuyn ng ca cc phay hay nhng b phn t gy trn v ca Tri t hay cc hnh tinh cu to ch yu t cht rn nh t . Tuy rt chm, mt t vn lun chuyn ng v ng t xy ra khi ng sut cao hn sc chu ng ca th cht tri t. Hu ht mi s kin ng t xy ra ti cc ng ranh gii ca cc a kin to chia ra quyn ca tri t. Nhng trn ng t xy ra ti ranh gii c gi l ng t xuyn a v nhng trn ng t xy ra trong mt a (him hn) c gi l ng t trong a. 2.Nguyn nhn gy ra ng t: Ni sinh: lin quan n vn ng phun tro ni la, vn ng kin to cc i ht chm, cc hot ng t gy. Ngoi sinh: Thin thch va chm vo Tri t, cc v trt l t vi khi lng ln. Nhn sinh: Hot ng lm thay i ng sut gn b mt hoc p sut cht lng, c bit l cc v th ht nhn di lng t. Ngoi ra cn phi k n hot ng m hc, c bit l k thut m thanh a chn

3. Qu trnh hot ng:

3.1. t gy v s di chuyn ca t gy: t gy l ng nt ra trong khi c s dch chuyn ng k. Khi b p hay b ko di mt lc cng lc cng gia tng, n mt lc mc lc bin dng cao hn do ( tnh n hi ) s nt n v gy sp. Chnh s gy sp trong cc lp to ra sc cng, lc n hi gy ra cc lai sng lm rung chuyn mt t t gy c cc yu t chnh: Mt G l mt ph hu, theo cc hai bn mt c s dch chuyn tng i. ng G l giao tuyn ca mt G vi mt a hnh, l ng th hin G trn bn a cht. Gc ca mt G: gc hp thnh ca mt G vi mt phng nm ngang. Cnh ca G: b phn ca nm bn mt G A v B Hng dch chuyn ca G (chiu mi tn). Bin dch chuyn ca G: khong cch x dch ca lp

Cc lai t gy:

t gy do s dch chuyn ngang: t gy do s dch chuyn mt phng dc theo mt t gy ngang cn c gi l t gy bnh. Nhiu t gy bnh khc c kch thc nh hn v khang dch chuyn ngang khng r rng. Mt kiu t gy bnh khc l t gy bin dng, t gy ny lin quan vi s trng n ca y bin

Nhm t gy di chuyn thng ng gm c: t gy nghch l do sc lc p mnh lit lm t ra trt i v chiu di rt ngn li. t gy thun khi chiu di ca khi c ko di ra. T t gy thun khng ng lm v trong thc t lai t gy ny t xy ra v ch c thnh lp khi cc lp b ko gin ra do lc thng ng lc mt t c nng ln hoc l do sc cng theo mt nm ngang. Tri li, sc nn p thng xut hin do lc to ni lun lun to ra un np v t gy nghch

Hot ng t gy: V t cu to gm nhng a mng (India plate, Eurasia plate, North America plate...) nm k cn v di chuyn theo nhng phng hng khc nhau vi nhng vn tc vi cm mi nm. Khi di chuyn, chng c th m xo vo nhau, mt mng s chm vo bn di mng kia, hoc chng c th di chuyn chn p bn nhau. Ranh gii hay mt tip xc gia hai a mng chnh l ni ng t xy ra. ai la Thi Bnh Dng (Pacific Ring of Fire), ni mng v bin Pacific chm bn di cc v lc a Nam M, Bc M v pha b ng; bn di v lc a chu v pha b Ty l ni ghi nhn nhiu hot ng a chn cng nh ni la hin nay Trn nguyn tc, l tnh ca cc a mng tng i khng thay i, s di chuyn tng i ca hai mng k cnh nhau cng s c nh trong mt thi gian a cht, do tin trnh tch tr nng lng ni mt tip xc hai a mng, im ti hn, s toc nt thnh lnh v ng t, ri tip theo l mt chu k mi li tip tc nh vy phi c tnh cht tun hon.

3.2. Sng a chn v s dao ng nn: Tm ng t : L ni xut pht ng t, c phn ra tiu im (cn c gi l tm trong, h tm hay chn tiu focus) v chn tm (tm ngoi hay thng tm epicenter)- l hnh chiu ca tiu im ln mt t. Khong cch gia chn tiu v chn tm gi l su chn tiu V tr ca tiu im thng c th t n chiu su l 600km. Tuy nhin tiu im c phn bit thnh nhiu trng hp sau: Tiu im cn, nm trong khang 70km tnh t mt t. ng t c tiu im cn thng l rt mnh Tiu im trung bnh nm trong khong 70-300 km, ng t c tiu im trung bnh thng c cng yu Tiu im su t 300km n 700km, ng t c tiu im su c cng rt yu. Sng a chn: Khi t gy gy ra ng t, nng lng ta rng v lan truyn i mi ni di hnh thc rung ng tng t nh lan truyn sng nn gi l sng ng t. y l yu t gy ph hy cc vt liu b mt. Sng ng t gm 2 nhm chn ng: Chn ng bn trong rut a cu: + Sng gy ra do s nn p_Sng P (sng s cp): sng pht sinh u tin. Sng P truyn trc tip t tm ng t theo chiu thng ng, c kh nng lan truyn trong mi trng cht rn, lng hay kh, vi s nn v gin n lun phin ca vt cht nm ngang so vi phng truyn sng. Khi nhng sng P vi tn s cao hn 15 hc/s c truyn trong khng kh th tai ngi c th nghe c. + Sng gy ra do s rung chuyn_Sng S (sng th cp): xut pht chm hn sng P vi giy. Sng S di chuyn theo cc phng nm ngang, lm cho cc vt trn b mt b lc l theo phng ngang v to nn ng sut ct. Sng S ch truyn qua mi trng rn v hon ton b mi trng lng hp th
S P OG N S S OG N

Chn ng bn ngoi mt a cu ( Sng Rayleigh hay sng L)

Nhng sng lan truyn trn b mt v t gi l sng b mt, gy ra nhng thit hi v ti sn (nhng cng trnh xy dng). Sng L lan truyn qua tt c mi vt liu vi vn tc lan truyn nh nhng din tch ln, do vy nn sng ny n trm a chn mun nht. Sng L to nn sng thn khi c dng t bin.
SOG RAYLEIGH N

SOG LOVE N

nh hng ca tn s sng a chn: S rung chuyn ca nn t, ca nhng ta nh v cu trc khc b nh hng ng k bi tn s ca sng ng t. Tn s ca mt sng l s lng nhng sng i qua mt im xc nh trn 1 giy, n v l hertz. Chu k l thi gian (giy) gia nhng nh lin tip ca mt sng i qua im xt. Tn s ca mt sng ng t bng nghch o ca chu k C hai sng P v S c phm vi tn s rng, nhng bi v s suy gim nhanh ca nhng tn s bc cao nh nhng truyn t ni m n c pht sinh, a s nhng sng ny c tn s t 0,5 n 20 hc. Nhng sng trn mt phc tp hn c tn s thp hn (t hn 1 hz) V nhng sng tn s cao yu i nhanh hn sng h tn, nhng ta nh cao c th b h hi ti khong cch xa t chn tm ca mt v ng t ln, trong khi m nhng ta nh thp th d b h hi hn vi s rung chuyn khi chng gn chn tm. iu ny c minh ha r rng trong nm 1985, khi mt s v ng t 8,1 bt ngun t xa tn hng trm kilmet tn cng Thnh ph Mexico v gy thit hi hay ph hy nhiu ta nh cao tng. Nhng nguyn liu tri t khc nh gc, t bi (ct v si), ph sa, bn c phn ng khc nhau i vi s rung chuyn a chn. Chng hn, cng rung chuyn ca nhng trm tch khng vng chc c th khc lit hn so vi gc nhiu 3.3. Bn phn b chn tm trn ton a cu: Trn bn chn tm c nh du bng mt chm en. T bn phn b chn tm chng ta c th d dng nhn thy ng t khng xy ra u khp mi ni trn Tri t, m ch yu tp trung vo cc i sau y: Vnh ai ng t Thi bnh dng, y l i hot ng a chn mnh nht. Nu nh gi v mt nng lng ng t, th khong 75 80% tng nng lng ng t gii ta ti i ny. Nhn trn bn chng ta thy i ny bao

c ven b Thi bnh dng, nn gi l vnh ai ng t Thi Bnh Dng. pha Ty Thi Bnh Dng, t Nht Bn i ng t chia lm 2 nhnh chnh. i Loan v qun o Philipin nm trong nhnh gn ra pha ng ca lc a Chu . Cc trn ng t c chn tm y i dng xy ra trn vnh ai ng t Thi Bnh Dng l nguyn nhn trc tip gy ra nhng cn sng thn tn ph nhiu vng b bin hai b Thi Bnh Dng i ng t a trung hi Xuyn hay cn gi l i Alp Hymalaya. i ng t ny ko di t Bc Phi, ngang qua vng Hymalaya v ni vi vnh ai Thi bnh dng ti vng qun o Indonesia. Theo tnh ton ca cc nh a chn 15-20% nng lng ng t trong mt nm thuc v i ng t ny. i ng t ngm di sng ni gia cc i dng. Ti i ny thng xy ra cc trn ng t yu hn so vi hai i hot ng a chn k trn. Ch khong 3 -7% nng lng trung bnh nm ca cc trn ng t c gii to ti i ny. 3.4. o lng ng t: a chn k: dng ghi y mi rung chuyn ca v t, thng thng cn c mt h thng ba my o ng t khc nhau, hai ghi chuyn ng ngang v dc ca v t, mt ghi chuyn ng ng, tc l s ln xung ca v t

a chan o (seismograph) o c ong at: Cac nha a chan o lng ong at theo 2 kieu: 1. o lng o thiet hai do tran ong at gay ra: thang Mercalli (thang nay khong da vao so thng vong ve ngi e anh gia, ma ch da vao mc o h hai cua nha ca va cac cong trnh xay dng) Cap 1: ch ghi nhan c vi cac loai a chan ky tinh vi. 2: That yeu, kho ghi nhan c. 3: Yeu, c mot so ngi cam biet. 4: Trung bnh, rung chuyen nhe lam cho ngi ang ngu giat mnh thc giac. 5: Kha manh, lac l nh tau b nhoi song, ly tach e tren ban b khua ong. 6: Manh, cac vat nang b di cho, ho voi tren tran nha b o xuong, mot so ong khoi b o. 7: Rat manh, cac ong khoi b o, mc nc gieng thay oi. 8: Sup o, cac vat lieu nang b loi i xa hay o lon nhao, ong khoi nha may va thap chuong b o.

9: Tan khoc, nha ca b sup o mot phan hay hoan toan. 10: That tan khoc, cac ong dan kh va dan nc b gay, ng ray xe la b van xoay, nhieu ke nt rong xuat hien tren mat at. 11: Tai bien, cac cau xay cat chac chan b sup o, ng ray hoan toan v van veo, vi s sup o ln lao. 12: ai bien, mat at bien oi hoan toan khong con dau vet cu. Mc o nay cha thay xay ra lch s loai ngi. (nguon U.S. Coast and Geodetic Survey, ghi trong The Earth An Introduction to Physical Geology, Edward J. Tarbuck, Frederick K. Lutgens.) 2. o nang lng thoat ra t tran ong at: thang Richter Xp loi Richter Tc hi khng nh hn 2,0 ng t tht nh, khng cm nhn c ng k tht nh nh nh 2,0-2,9 3,0-3,9 4,0-4,9 thng khng cm nhn nhng o c cm nhn c nhng t khi gy thit hi rung chuyn vt trong nh. Thit hi kh quan trng. s ln khong 8 000 mi ngy khong 1000 mi ngy khong 49 000 mi nm khong 6 200 mi nm 800 120 mi mi mi

c th gy thit hi nng cho nhng kin trc khng theo tiu khong chun phng nga a chn. Thit hi nh cho nhng kin trc xy mi nm ct ng tiu chun. c sc tiu hy mnh trong nhng vng ng dn trong chu vi 180 khong mnh 6,0-6,9 km bn knh. mi nm khong 18 rt mnh 7,0-7,9 c sc tn ph quan trng trn nhng din tch to ln. nm c sc tn ph v cng quan trng trn nhng din tch to ln khong 1 cc mnh 8,0-8,9 trong chu vi hng trm km bn knh. nm 9,0 hoc khong 2 ngoi l ln hn th k trung bnh 5,0-5,9

3.5. Gia tc dao ng ca nn t trong qu trnh ng t: Mt c trng quan trng ca ng t l gia tc dao ng ca nn t. i lng ny cho chng ta quan nim r rng nn t rung ng nh th no di tc ng ca sng ng t truyn n a im kho st. o gia tc nn cc nh a chn s dng n v gia tc trng lc g (980 cm/s2) hoc cm/s2. Gia tc theo phng nm ngang lun lun ln hn gia tc theo phng thng ng. Do rung ng ngang nguy him hn rung ng thng ng. Cc nh a chn nghin cu quan h nh lng gia cp ng t v cc tham s vt l c trng cho dao ng nn: gia tc (a), vn tc (v) v bin (A) v cho kt qu di y:

a- Gia tc ca t i vi chu k dao ng t 0,1 n 0,5 giy (s) vTc ca t i vi chu k t 0,5s n 2s. A- Bin ca tm khi lng con lc c chu k dao ng ring 0,25s. 3.6. ng t do hat ng ca con ngi: Hot ng cu con ngi c th lm gia tng hoc gy ra ng t. S tn ph t nhng trn ng t ny th rt ng tic, nhng bi hc kinh nghim c th gip kim sot hoc ngn chn nhng trn ng t c sc tn ph ln trong tng lai. C ba hot ng ca con ngi gy ra ng t l: Vic xy dng trn b mt tri t nh xy p nc v h cha nc Vic s dng hoang ph ti nguyn t Cc v n ht nhn 4. Hu qu ca ng t: S rung ng khng phi l nguyn nhn duy nht gy ra t vong v s thit hi trong ng t: nhng trn ng t mnh lit gy ra nhng hu qu tn ph trong mt phm vi rng. Nhng hu qu c gy ra trc tip bi s di chuyn ca cc t gy gm s rung ng ca mt t v s t gy b mt. Cc hin tng khc c gy ra bi s t gy v rung ng bao gm s l t, ha hon, s ha lng ca mt t, sng thn, s thay i v tr kin to. 4.1.S rung ng v s t gy mt t: Nhng hu qu tc thi ca mt trn ng t mnh lit c th gm s rung ng mt t km theo t gy mt t trn din rng v s di chuyn ca cc t gy. Vd: trn ng t 1906 ti San Francisco lm dch chuyn mt t theo phng ngang khong 6,5 m dc theo t gy San Andreas min Bc ca San Francisco t ln cao nht theo thang Klodified Klercaki cp XI. Vi quy m ng t ny, b mt t c th nt gy, v nhng cy ln b bt gc v c th gy thit mng n con ngi. s rung ng c th lm nt hay sp nhng ta nh ln, cc cy cu, p, ng hm, ng ng dn du v cc cng trinh vng chc khc.

ng t San Francisco nm 1906: ph hy nhng vng ln cn ca i l Post v i l Grant.

ng t San Francisco nm 1906: ph hy ng Stockton n qung trng Union. Trn ng t ln vo nm 1964 Alaska ML= 8,25 richter ph hy cc h thng giao thng, ng st, phi trng v cc ta nh. Trn ng t 1989 Loma Prieta (trung tm pha nam ca San Francisco) vi cng 7,1 richter, nh hn nhiu so vi trn ng t Alaska, n lm tn tht khong 5 t USD. Trn ng t Northridge 1994 vi cng l 6,7 richter lm cht 61 ngi, thit hi hn 30 t USD, l mt trong nhng thm ha khc lit nht m, trn ng t Northridge gy ra nhiu thit hi. Los Angeles l mt thnh ph ln vi mt dn c cao v s rung ng do ng t th rt d di.

Ph hy cu vt do ng t, Castaic Junction bc Northridge, 1994

4.2. Ha lng t:

S ha lng l s chuyn i ca vt liu cha nc bo ha t th rn sang th lng. Trong sut qu trnh ng t, s ha lng xy ra bi s tng p sut ca nc do s nn p trong qu trnh rung ng d di. S bn ha ca t v ct gn b mt t lm chng mt i tnh lin kt v chy c, kt qu l cc ta nh c th b nghing hay b chn vi trong bn lng. Trong khi , ng dn du chn trong t c th b v v bn chy d di.

t b ha lng v ng t Niigata, Nht Bn, 1964. 4.3.Trt l t: S rung ng do ng t thng gy ra nhiu trn l t. Cc trn l t c th tn ph khc lit v gy ra tn tht ln v sinh mng, iu ny c minh chng trong trn ng t Peru 1970. Trn ng t ny c hn 70000 ngi cht v trong c 20000 ngi thit mng b trn l t d di chn vi cc th trn. C hai trn ng t Alaska 1964 v Loma Prieta 1989 u ph hy cc ta nh, ng x v nhng cng trnh khc bi l t.

Trt l t Paciffic Palisades, do ng t ti Northridge, 1994 4.4.Ha hon (chy n): Ha hon l mt thm ha gn lin vi ng t. S rung ng ca mt t v s di chuyn b mt t c th ph hy cc ng dn nhin liu, chnh l nguyn nhn dn n ha hon. Mi him ha t ha hon c nhn i bi v nhng thit b cha chy b ph hy v cc ng dn nc b v. Trong nhng ngi nh, cc thit b nh l si bng gas c th b ph hy lm cho r r gas v bt la. Cc trn ng t Nht v M thng km theo nhng trn ha hon ln. Trong trn ng t San Francisco 1906, khong 23000 ng dn nhin liu b ph hy ng thi h thng dn nc cng b nt

v lm cho p lc nc trong ng ng gim mnh, h thng cu ha b t lit. Kt qu l thnh ph b cn ha hon tn ph ko di trong vi ngy v ngi ta thng nhc ti trn ng t San Francisco 1906 nh l trn ha hon San Francisco 1906. Trn ng t 1989 Loma Prieta cng gy ra mt trn ha hon ln San Francisco thuc qun Marina. Cui cng, trn ng t din ra Nht 1923 git cht 143000 ngi, trong 40% ngi cht trong bin la. Chy n gy hu qu c bit nghim trng trong nhng khu vc dn c c h thng dn kh t v truyn ti in pht trin. Chy n gy tn tht ln v kinh t v nhn mng. Trong thc t, tn tht do chy chim n 95% tn tht do ng t .

ng t San Francisco nm 1906: ha hon San Francisco, qun Mission 4.5.Sng thn: Sng thn l t sng cao khng km theo ma bo, xut hin t ngt, lan truyn rt nhanh, tn ph nng n trong vng bin v ven bin. i b phn sng thn pht sinh t ng t min bin hoc ven bin. Ngoi ra, Sng thn pht sinh khi nc bin di chuyn theo chiu thng ng do cc trn ng t ln bin v ven bin lm cc khi y bin nng sp hay trt l v hot ng ni la ngm di bin. mt nc sng bin c th chuyn ng vi vn tc 800 km/gi v khong cch gia cc ngn sng k tip c th vt qu 100 km. Chiu cao sng ni nc su c th thp hn 1 m nhng khi n di chuyn vo gn b th chng chuyn ng chm nh hn 60 km/gi v chiu cao ca sng c th tng ln trn 20 m. sng thn c to ra bi trn ng t c cng Ms= 7,8 richter bin Nht Bn. S dng ln ca mt nc bin dao ng t 15-30 m. Tht s th khng c s cnh bo, v tm ng t nm rt gn o v cc con sng ln p n ch t 2-5 pht sau khi ng t. Cn sng thn git cht 120 ngi v gy tn tht nng n v ti sn l 600 triu USD. Th d khu vc nh hng ca sng thn trong vng Thi Bnh Dng sinh ra t ng t ngy 25/5/1960 Chil cho thy: ngoi vng b tn ph l cc th trn v thnh ph ven bin Chil, cc vng nh hng khc l o Hawaii (61 ngi cht), o Honshu v Hokaido-Nht (180 ngi cht), Philipine, Okinawa b tn tht nng n, vng New Zealand cng b tn tht nhng t . Vng bin Thi Bnh Dng, trong c Nht bn thng xuyn b sng thn e da. Trong vng ny t nm 1902 n 1983 c 54 cn sng thn. Do vy t nm 1948 M xy dng h thng bo ng sng thn t ti Hawaii v Honolulu. Hu ht ngi cht trong trn ng t Alaska nm 1964 l do sng thn. May mn l nhng cn sng thn khng thng xuyn xy ra v thng hn ch vng Thi Bnh Dng. Chu k sng thn M l khong 8 nm mt ln.

S hnh thnh sng thn: 1- ng t pht sinh gia hai mng thch quyn y mt lng nc khng l ln cao. 2- Khi nc nng khng l ny chy qua i dng vi tc n 500 km/gi. 3- Khi gp b dc thoai thoi trn b bin, nc b nn li v y ln cao. 4- Sng dng ln v tn ph vng b bin

Trn ng t ngy 26/12/2004 ti Sumatra

Trn ng t sng sm ngy 26/12/2004 ngoi khi pha mi Bc qun o Sumatra (Indonesia) xy ra ti giao din gia mng kin to n-c v mng Burma, khi ngun t s phng thch ng sut tch t trong qu trnh trt chm ca mng n xung bn di mng Burma. y l kt qu ca mt qu trnh p trt din ra t hn 200 nm qua gia hai mng kin to ni trn. Trn ng t vi cng 9,0 theo thang Richter ny bao gm 3 chn ng din ra cch nhau vi giy. C trt u tin ca mng kin to xy ra v pha ty ca mi Bc qun o Sumatra, theo sau l 2 c trt v pha bc. Nng lng khng l ta ra t trn ng t ny c v tng ng vi nng lng ca 23.000 qu bom nguyn t tng th xung Hiroshima vo cui th chin th II. y l trn ng t ln nht c ghi nhn trong vng 40 nm qua, k t trn ng t 9,2 Richter xy ra Prince William Sound, Alaska (M) vo nm 1964. Trn ng t Sumatra ny cng l trn ng t ln th t trong hn 100 nm qua v trn ng t ln u tin xy ra trong khu vc k t nm 1833. Ti khu vc gn chn tm, s rung chuyn nn t c ghi nhn cp 8 Banda Aceh v cp 5 . Cc chn ng t cp 2 n cp 4 c ghi nhn mt s ni nh Bangladesh, n , M Lai, o quc Maldives, Min in, Singapore v Thi Lan. Mt s trn trt t c ghi nhn ti Sumatra v mt ni la bn gn Baratang, qun o Andaman bt u phun tro t ngy 28/12/2004.

Bn khu vc xy ra ng t Chi tit cc thng s ca trn ng t Sumatra va qua : Cng : 9,0 Richter Thi im: ngy ch nht, 26 thng 12 nm 2004, vo lc 00:58:53 (gi quc t), tc l vo lc 07:58:53 cng ngy ti khu vc xy ra ng t.

 Ta chn tm: 3,306 v Bc - 95,947 kinh ng. su chn tm: 30 km (theo tnh ton t d liu a chn) Khu vc: ngoi khi b ty mi Bc qun o Sumatra Khong cch tng i: tiu chn nm cch thnh ph Banda Aceh, Sumatra (Indonesia) 250 km v pha nam ng nam; cch Medan, Sumatra (Indonesia) 310 km v pha ty; cch th Bangkok (Thi Lan) 1.260 km v pha nam ty nam v cch th Jakarta ca Indonesia 1.605 km v pha ty bc.

Sng

thn

nam

Thi

Bnh

dng.

Mt cn sng thn qut qua b bin qun o Solomon (02/4/2007), sau khi xy ra mt trn ng t rt mnh trong lng bin nam Thi Bnh dng.

V tr tm chn ng t gy sng thn Nhng con sng cao chng vi mt ln pha ty cc o. Cnh bo sng thn cng c pht i ti Papua New Guinea, ng bc Australia v mt s o trn Thi Bnh dng. Cng ng t mc 8 Richter, su 10km di lng t.

Mt hn o trong Solomon. Mt quan chc khc phc thin tai o nhm New Georgia Islands thuc Solomon cho bit c t nht hai ngi lng b sng cun i. i truyn hnh Nht NHK cho hay xc nh c t nht 30 ngi cht, hng trm ngi b thng. Trn 6000 ngi mt nh ca.

Hu

qu

ca

sng

thn

trn

qun

Solomon.

4.5.1. S khc nhau gia sng thn v sng thng thng : Sng, m chng ta nhn thy b bin, c hnh thnh do gi thi trn mt bin. mnh ca sng ty thuc vo mnh ca gi v khong cch m gi thi. Thng thng bc sng khong t vi chc cm v c th n mt vi chc mt. Tc dch chuyn qua i dng t vi km/gi n 100km/gi. Sng thn c nhng c im khc bit so vi sng thng thng, cng ca cc chn ng l nhng yu t u tin quyt nh kch thc v nng lng ca sng. cao ca sng lc mi hnh thnh rt nh, thng nh hn mt vi cm. Mc d vy, bc sng li ln hn rt nhiu so vi sng thng thng, ln n vi trm km. Ty thuc vo su mc nc ni sng truyn qua, n c th t n 800km/gi. Sng thn khng ging dng sng do gi hay bo to ra m chng ta c th quan st c trn mt ao h hay bi bin v c m t l sng nc cn vi thi gian xut hin ch 10 giy v mi cn sng di khong 150 m. Trong khi , Sng thn c th t bc sng hn 100 km v thi gian ko di khong 1 gi. Do c bc sng di nn sng thn mang c im ca sng nc su. Sng c gi l sng nc su khi t l gia su nc bin v bc sng rt thp. Chng hn Thi Bnh Dng ni su nc bin trung bnh khong 4.000 m, sng thn c th di chuyn vi vn tc trn 700 km/gi (khong 200m/giy). Khng nhng di chuyn vi vn tc cao, sng thn cn c th xuyn i dng vt nhng khong cch nghn trng, nh t sng thn ngy 26-12-2004 qut di t ng Nam n tn ng Phi cch xa nhau n 7.000 km. Hay trn sng thn do ng t Chile nm 1960 vt Thi Bnh Dng lan n tn Nht Bn vi khong cch 17.000 km. 4.5.2. Sng thn c to ra do ng t: Hu ht cc t sng thn c sc ph hy ln u c hnh thnh t cc trn ng t ln v nng (chn tm gn mt t). Cc trn ng t ny c sinh ra t cc chn tm hoc t gy hot ng gn hay ngay trn b mt y bin. Nhng v tr thng l cc vng c hot ng st ln kin to dc theo ranh gii cc mng kin to. Khi cc mng kin to va chm vo nhau (nguyn nhn gy ra nhng trn ng t ln) th chng c th lm nghing, gy sp hay dch chuyn c mt din tch ln ca thm i dng t vi km n 1000km hoc nhiu hn na. S di chuyn t ngt theo phng thng ng ca mt khi t din tch ln khin b mt y bin b thay i, ko theo s di chuyn ca khi nc nm trn v to nn sng thn. Cc t sng ny c th di chuyn rt xa t v tr chng c hnh thnh, ng thi reo rc s ph hy trn qung ng m chng i qua. Nm 1960 ti Chil, trn ng t ln vi cng 9,5 Richter

lm cho mt vng rng trn 1000km b bin dng, t sinh ra mt t sng thn rt ln. Cc ngn sng ca chng ph hy cc vng t khng nhng Chil m c nhng ni khc rt xa nh Hawaii, Nht Bn v cc khu vc khc trn Thi Bnh Dng. Lu rng khng phi tt c cc trn ng t u dn n sng thn. Thng thng, ch c cc trn ng t ln hn 7,5 Richter mi to ra sng thn. 4.5.3. Sng thn c to ra do qu trnh phun tro ni la: Mc d him khi xy ra nhng cc t phun tro ni la mnh cng c th gy ra s xo trn cc khi nc trong lng i dng v to ra ngay lp tc cc t sng thn trong khu vc . Trong qu trnh ny, sng thn c th c to ra do s di chuyn t ngt ca nc khi ni la phun n, hoc do trt l sn ni la, hoc magma ni la t ngt phun ln chim th tch ca nc bin, v cui cng hoc do b magma b st ln. Mt trong nhng trn sng thn ln nht c ghi li vo ngy 26 thng 08 nm 1883 sau v n ln v st ln ca ni la Krakatau Indonesia. V n to ra cn sng thn c cao n hn 40m, ph hy nhiu th trn v ngi lng ven bin dc theo eo bin Sunda ca c hn o Java v Sumatra, khin s ngi thit mng ln ti 36.417 ngi. Ngoi ra cn c cc dn chng cho rng ni la Santorin trong vng bin Aegean phun n vo nm 1490 trc Cng Nguyn cng nhn chm ton b nn vn minh Minoan, Hy lp. 4.5.4. Qu trnh trt t vng bin nng, l, st ln nc ngm sinh ra sng thn: Mt hin tng him xy ra hn l sng thn sinh ra do qu trnh l, bng l, qu trnh trt hoc st ln t y vng bin nng mt cch t ngt m thng l do s di chuyn ca nn bin khi c cc trn ng t mnh. V d vo thp k 1980, do hot ng kin to trong vng v vic xy dng ng bng cho sn bay dc theo b bin pha nam nc Php gy ra trt t di y bin v kt qu l to nn cn sng thn b trc tip vo hi cng Thebes. L do ca cc v trt t di bin thng l do ng t gy nn v hu qu l sinh ra cc t sng thn. Trn thc t, cc nh khoa hc tin rng trn sng thn nm 1998 lm cho hng nghn ngi cht, ph hy cc lng, th trn dc ven bin pha Bc Papua New Guinea l do trm tch y bin b st ln m nguyn nhn su xa l ng t. C th ni rng nng lng ca sng thn t nhng s c trt t, l th s nhanh chng suy yu trn qung ng chng di chuyn trn bin. Tuy nhin, trn sng thn ln nht trn th gii tng c chng kin li l do hin tng l vnh Lituya, Alaska vo ngy 09 thng 7 nm 1958. Do trn ng t dc theo t gy Fairweather, hu nh 40 triu m3 ri cng lc xung vng bin pha trc vnh, v sau xut hin mt ct sng thn v i cao 520m b bn kia ca vnh. Ngn sng ln u tin c cao 180m di chuyn vi tc 160km/gi. Nhng sau th nng lng v t cao ca sng thn ny gim rt nhanh, mt trong s chng di chuyn ra ngoi khi v khng th ghi nhn bng my o ti cc trm o thy triu. 4.5.5. cao ca sng thn: cao ca sng thn l khc nhau ph thuc vo a hnh di nc, hng sng n, mc thu triu v nng lng ca sng. o trc tip cao ca sng thn qu tht l mt e da ln n tnh mng, tuy nhin c mt vi s phng php thng c dng nh o cao ct sng (run-up) v khong cch rng nht (inundation) m sng thn c th t ti. cao ct sng c o bng vic quan st tm xa, rng ca thc vt bin b l ra v nhng mnh vn cn st li khi sng li xa. Tm xa ch n mt gc (dng lm mc o b cao hay b su),

thng ly mc nc bin trung bnh hoc trung bnh ca mc nc thp. nh gi mc trung bnh ca mc nc thp tr nn c bit quan trng i vi nhng vng c dao ng thy triu ln (Alaska). nhng vng ny, sc tn ph ca sng thn c nng lng nh trong thi k triu cng li ln hn rt nhiu so vi sc tn ph ca sng thn c nng lng ln trong thi k triu kit. 4.5.6. H thng cnh bo sng thn: Do thiu h thng cnh bo, nm 1946 phn b bin qun o Hawaii b sng thn tn ph, khin cho cc nh khoa hc v chnh ph Hoa K quyt nh thnh lp h thng cnh bo sng thn Thi Bnh Dng (the Pacific Tsunami Warning System (PTWS) vo nm 1948. Mc tiu ca h thng ny gm: (a) Pht hin v xc nh v tr ca tt c vng c kh nng sinh ra sng thn do ng t, cng vic ny c h tr bi a chn k, (b) khng nh kp thi kh nng xut hin sng thn bng vic o c dao ng mc nc bin, cng vic ny c thc hin cc trm gim st thy triu c lp t rt nhiu ni trong khu vc Thi Bnh Dng, (c) D bo thi gian sng b vo b cng nh vic a ra nhng cnh bo cho vic s tn dn c 4.6.Nhng thay i nm trong khu vc c ng t do s nng ln ca mt t: S lm bin dng mt t (thuc khu vc) theo chiu thng ng bao gm s nng ln v s ln xung, l mt hu qu khc ca mt vi trn ng t ln. Nhiu s bin dng c th lm thay i mc nc ngm trong mt khu vc. Trn ng t ln Alaska nm 1964 vi mt quy m ng t theo thang Modifiel Mercalli l cp X- XI lm bin dng mt t theo chiu thng ng mt khu vc thng ng rng ln hn 250000km2. S bin dng l do hai min co hay gin n khng ng u, vi mi chiu di khong 500 km th m rng ra hn 210 km. S nng ln 10 m v ln xung 2,4 m gy ra nhng hu qu nh lm xo trn cuc sng ca sinh vt bin v thay i mc nc ngm. Kt qu ca s ln xung l l lt xy ra mt vi cng ng dn c, tri li nhng khu vc c nng ln th cc nh my ng tu v nh ca c dn nh c b dch chuyn cao hn mc thy triu lm cho cc bn tu v cc phng tin khc khng hot ng c. Vo nm 1992, mt trn ng t ln 7,1 richter gn Capeplendocino t bc California nng ng b bin ln khong 1 m. Kt qu l cc qun th sinh vt bin b cht v b mc cn trn b bin.

5. Ri ro v d bo ng t:
D bo chnh xc khu vc xy ra ng t, thi im xut hin ng t l bin php tch cc nht lm gim thiu tai bin ng t. trn c s d bo mc rung ng mt t v tn sut xut hin ri ro ng t ngi ta t chc quy hoch s dng t mt cch an ton v hp l. D bo cp rung mt t l c s xc nh tiu chun thit k xy dng, lm cho cc cng trnh c th chu ng c mc rung ng cao nht, nh c th gim thiu tai bin pht sinh do ng t. cng tc d bo ng t c cc nh a chn hc tp trung nghin cu trong nhiu nm. Nhiu Phng php d bo c xut vi cc mc thnh cng khc nhau. 5.1.nh gi ri ro: Ri ro ng t thng gn vi mt khu vc nht nh c th hin trn bn ng t c cc nh khoa hc ca m lp ra. Nhiu bn cho thy ni xy ra ng t. tuy nhin, vic d bo chnh xc thi im xut hin ng t vn cn l mt cch thc i vi ngnh d bo 5.2.D bo ng t : D bo gn l lnh vc d bo quan trng. Nh d bo thi tit, mt d bo gn ch ra khng thi gian ngn m ng t c th xy ra. Nht Bn c vi c gng trong vic d bo ng t thnh

cng, s dng d bo tn sut ca cc ng t nh. H nhn thy cc trn ng t vng m h nghin cu u c mt lot chn ng nh xy ra trc trn ng t chnh vi thng. Hn na, mt t b nghing cng lin quan cht ch n vic xy ra ng t. Trung Quc, cc nh khoa hc cng c s d bo thnh cng u tin trn ng t nm 1975. Trn ng t Haicheng vo ngy 4/2/1975 c cng 7,3 richter v ph hy gn 90% cc cng trnh trong thnh ph ca 9000 ngi. D bo gn c da trn mt lot chn ng trc 4 ngy. Vo ngy 1& 2/2/1975 c vi chn ng vi cng nh hn 1 richter. Vo ngy 3/2 mt chn ng 2,4 richter xy ra v 17 gi sau l 8 chn ng vi cng 3 richter. Sau 6 gi dng hn cc chnng, th t ngt chn ng mnh bt u. Mng sng ca hng ngn ngi c cu sng kp thi khi di tn ra khi nh v vng khng an ton trc khi trn ng t mnh xy ra. Tht khng may mn, khng phi nhng chn ng nh xy ra trc mt trn ng t ln. Nm 1976 mt thm ha ng t xy ra gy thit mng nhiu ngi nht trong lch s l trn ng t th trn m ca Tanshan, Trung Quc ly i mng sng ca vi trm ngn ngi m khng c bt k mt chn nh no trc . D on ng t vn l vn phc tp nhng hu nh cc d on u da trn. S bin dng mt t, khe nt a chn dc theo t gy, biu v tn sut ng t, nhng hnh vi bt thng ca ng vt. Cc sinh vt, c bit l loi b st thng rt nhy cm vi nhng rung ng, cng nh ting m trong t. Do vy trc mi trn ng t chng thng b hong lon v c hnh vi bt thng; cng n thi k bng pht ng t th hnh vi bt thng cng gia tng. Do rung ng nn nn t s c nhng bin ng bt thng nh cc ging b mt nc, cc khe nt c trn mt t pht trin v xut hin khe nt mi, biu a chn biu hin bt thng Thng k cc biu hin bt thng ca sinh vt v ca nn t, so snh chng vi nhng biu hin bt thng ca nhng trn ng t lch s, t c th d bo thi im d bo ng t.

6. Tnh hnh ng t Vit Nam:

ng t trn lnh th Vit Nam thuc nhm ng t kin to, phn b dc theo cc t gy khu vc v cc t gy phn nhnh, do vy tp trung thnh cc i ng t phn b dc theo cc i ph hy su. Trung bnh mi nm c khong hn 10 chn ng vi cng xp x 3 richter. Theo Cao nh Triu (TLTK 8) trn lnh th Vit Nam c 10 i pht sinh ng t gn lin vi cc i t gy chnh. i Lai Chu- in Bin: hot ng ng t mnh, c trn 10 trn ng t c M= 4,6- 5,0 v hai trn c M= 5,1- 5,5. ng t ti Lai Chu nm 2001: ngy 3 thng 4, lc 3g47 ng t cng 4,9 richter ko di trong vng 5, cch th x Lai Chu 3 -5 km v pha ty bc. i Cao Bng- Lng Sn: phng TB- N, ghi nhn c 3 trn ng t c M= 4,6 5,5. i ng Triu- Cm Ph: dng cnh cung, chy t Tuyn Quang n Bc Giang- ng TiuCm Ph. ghi nhn c 9 trn ng t c M= 4,6 -5,0 v 3 trn ng t c M= 5,1- 6,0. i Sng Hng: phng TB- N, di khong 500 km, ch yu pht trin dc theo t gy sng Hng v t gy sng Chy. ng t mnh nht c ghi nhn trong i ny c M= 5,1- 5,5. i ng t Sn La: phng TB- N, pht trin dc theo h thng t gy Sn La v t gy sng . ghi nhn c 30 trn ng t c M> 4,5, c bit l ng t Yn nh (1935) c M= 6,7 v ng t Tun Gio (1983) c M= 6,7. ng t ti Sn La nm 2001: 2 trn ng t c cng 1,5 richter lin tip xy ra ti sn La vo 23g ngy 19/2 v 3g ngy 20/2. i ng t Sng M: phng TB- N, ko di t in Bin n Tnh Gia (Tanh Ha). ghi nhn c mt trong nhng trn ng t mnh nht Vit Nam, ng t in Bin- 1935 cng 6,5

 richter. ng t ti in Bin Ph nm 2001: lc 22g 53 ngy 19/2/2001 ng t c cng 5,3 richter lm ton b mt t vng lng cho in Bin Ph rung ng trong 6 giy. ng t ny lm cho hng nghn cn nh b nt, l tng (chim 98%), d mng, thit hi hng chc t ng. i Sng C-phng TB-N: pht trin trong phm vi t gy sng C v t gy Ro Ny. ghi nhn c 13 trn ng t c M>4,5, trong c trn ng t mnh M= 6,0 (1821). i Hu- Nng: ng t xy ra khng thng xuyn nh cc i vng Ty Bc, nhng cng ng t thng ln, t 6,0 richter. i Ba T-Cng Sn: pht trin trong i ph hy Ba T- Cng Sn v t gy sng Ba. c trng l ng t xut hin kh thng xuyn, cng rung ng M= 5,3 i Thun Hi-Minh Hi: pht trin dc d bin t Thun Hi n Minh Hi. ng t c ghi nhn kh lin tc, cung ng t kh ln M=5,1. Trn lnh th Vit Nam, ng t thng xut hin theo quy lut tnh-ng v quy lut yu-mnh: ngha l trn mt vng trc khi xy ra ng t mnh, th chung quanh vng xut hin nhiu trn ng t c cng nh. Hng pht trin cc vng ng t l hng ngc chiu kim ng h. Cc vng c nguy c ng t mnh (M>6,5) l Tnh Gia, Vnh Lc v Quang Ha thuc Thanh Ha; Mc Chu v Sn La thuc tnh Sn La; in Bin, Tun Gio v Phong Th thuc tnh Lai Chu. 6.1. ng t nc ta : Theo ton b cc ngun ti liu thu thp c t nm 114 n nm 2003 cc nh a chn nc ta ghi nhn c 1645 trn ng t c ln M 3 Richter. Trc 1900, mc d ch c t ti liu lch s, nhng vn pht hin c nhiu trn ng t mnh. Nm 114 trn ng t cp VIII (thang cp ng t MSK 64) xy ra qun Nht Nam (khu bc ng Hi Qung Bnh ngy nay). Cc trn ng t cp VII, cp VIII xy H Ni vo cc nm 1277, 1278, 1285. khu vc Yn nh Vnh Lc Nho Quan (thuc tnh Thanh Ho v Ninh Bnh ngy nay) xy ra ng t cp VIII vo nm 1635. Ngh An ng t cp VIII xy ra vo nm 1821. vng Phan Thit cc trn ng t cp VII xy ra 1882, 1887. V cn mt s trn ng t khc. 6.2. Vi trn ng t in hnh nc ta: nc ta, nghin cu ng t theo ng ngha ch bt u t cui nhng nm 20 ca th k 20, sau khi ngi Php thnh lp trm a chn Ph lin gn thnh ph Hi Phng. Chng ta hy tm hiu vi trn ng t in hnh c kho st kh y . ng t in Bin 1935. ng t xy ra lc 23 gi 22 pht ngy 1 thng 11 nm 1935 pha ng nam th trn (nay l th x) in Bin Ph c ln M = 6,75 Richter. ng t ny gy h hi nng nh xy th trn in Bin, cn Sn La cc tng nh b nt n. vng chn tm t nt rng n 20 cm, c on di n 50 m. Nm 1935 cc nh a chn ngi Php v cc ng ng chn. V sau, nm 1966 cc nh a chn nc ta da vo ti liu iu tra thc a xy dng bn cho thy phm vi nh hng ca trn ng t ny. mnh ti chn tm c nh gi I0 = 8 9 theo thang MSK 64.

Cc

trn

ng

cp

VII

sng

Cu

1970,

1972

y l 2 trn ng t mnh nht phn lnh th pha Nam nc ta c pht hin bng my o v iu tra thc a. Hai trn ng t xy ra ngy 12-4-1970 v 24-5-1972 pha Ty th x sng Cu (Ph Yn). Chn tm ca chng ch cch nhau 20 km theo phng kinh tuyn, nn kh tch ring chn ng gy ra bi cc trn ng t ny. Cc nh a chn nc ta dng bn ng chn chung cho 2 trn ng t ny (hnh 2-ng t Tun gio 24-6-1983)). Da vo s liu thc a v quan trc bng my, ln ca 2 trn ng t ny vo c M = 5,3 Richter, su chn tiu khong 13 km. ng t xy ra lc 14 gi 18 pht trong vng ni Phng Pi. ng t gy thit hi nng n nht cho th trn Tun gio:30% nh gch cp 4 b h hi nng, tng nt rng t vi xentimet n gn 10 cm. Ch nh g, nh tre mi t b h hi. ng t cng gy h hi nh v va i vi nh xy gch cc th x Lai Chu, in Bin v mt s ni khc. ng t ny lm st l ln cc dy ni trong vng chn tm, vi lp 200 ha rung la trong thung lng v nhiu on ng giao thng; t nt rng n 10 15 cm, ko di tng on t vi chc mt n vi trm mt trn chiu di gn 20 km; nhiu mch nc b mt ng thi xut hin nhiu mch nc mi. l lm hng chc ngi cht v b thng. 6.3. Ni ng t mnh xy ra: ng t mnh ch xy ra trong nhng i nht nh. l nhng i t gy a cht su hot ng, phn cch cc a khi ang vn ng i vi nhau. t gy cng ln, chuyn ng ca cc a khi theo t gy cng nhanh th ng t xy ra trong i cng ln, cng thng xuyn hn. nc ta cng vy, ng t mnh hn 4,0 Richter ch xy ra trong nhng i t gy su ang hot ng. Cc nh a chn nc ta nghin cu s phn b chn tm ca cc trn ng t xy ra v ch ra rng ng t mnh ch yu tp trung cc vng: Vng sng M sut t thng ngun n Thanh Ho, Vng sng t Lai chu n Ho Bnh, Vng sng Hng sng Chy, Vng ng Triu t Yn Th Nh Nam n Hn Gai Cm Ph, Vng sng C Ro Ny Vng ven bin Trung B v Nam B

Danh sch cc vng pht sinh ng t mnh trn lnh th Vit Nam.

Tn vng Sn La ng Triu Sng C-Khe B Cao Bng-Tin Yn Cm Ph Phong Th-Than Uyn Mng La-Ch B Mng Nh Sng Hiu Tr Bng Nng Sng P C Ba T - Cng Sn Tuy Ho - C Chi Vng Tu-Tn L Sp Ph Qu 1

ng t cc Tn vng i ( Richter) 6,8 6,0 6,0 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 Sng M-Fumytun Sng Hng- Sng Chy Ro Ny ng Bc trng H Ni Sng L Sng H lu sng M Khe Gia-Vnh Linh Hu Tam K-Phc Sn Sng Ba Kinh tuyn 109,5 Thun Hi-Minh Hi Sng Hu Ph Qu 2

ng t cc i ( Richter) 6,5 6.0 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5

Mun bit trong tng lai ng t mnh cn xy ra u na v c th mnh n mc no, chng ta cn bit mng li t gy kin to nc ta. Tri qua qu trnh vn ng kin to mnh v lu di, v tri t thuc lnh th nc ta b chia ct thnh nhiu n v cu trc phn cch nhau bi cc t gy su. Ni chung, cc t gy su u l ni ng t mnh c th pht sinh. l cc vng pht sinh ng t hay cn gi l vng ngun ng ng t. Tuy nhin xc nh ng t mnh nht, tc ng t cc i trong vng ngun cc nh a chn phi nghin cu cc c trng ca cc t gy v cc ng t xy ra. Theo cc kt qu nghin cu, vng pht sinh ng t lin quan trc tip vi hot ng ca t gy c b rng trung bnh khong 10 km. Cc nh a chn nc ta xc nh b rng ca vng ngun v b dy ca tng sinh chn ; v trn c s xc nh ng t cc i c th xy ra. Gii thiu s phn b cc vng pht sinh ng t mnh c M 5 Richter. S phn b cc vng pht sinh ng t mnh c M 5 Richter.

6.4. nguy him ng t trn lnh th Vit Nam: Chng ta hiu nguy him ng t l kh nng gy nguy him do ng t v cc hin tng lin quan nh rung ng nn t, nt v bin dng mt t nguy him ng t c biu th bng cng chn ng cc i (cp ng t, gia tc v vn tc dao ng nn, dch chuyn nn ) c kh nng xy ra. nguy him ng t c nh gi ch yu da theo tn sut v i lng c trng ca cc vng ng t bit, cng nh da vo cc iu kin a cht. Gii thiu bn nguy him ng t cho ton lnh th nc ta th hin qua cp ng t cc i Imax theo thang MSK 64.

Bn v ng t nguy him trn ton lnh th nc ta

Bn phn vng chn ng cc i l bn phn chia lnh th thnh cc vng c cng cng chn ng Imax. Trn bn ny cc vng cp VI v yu hn khng c phn chia. Ngoi ra, trong mt s trng hp chn ng c th cao hn chn ng trong vng tng ng ti gn 0,5 cp, th d chn ng trong vng cc ng ca ng t cc vng t gy Sn la, sng M c th t ti cp 8 9. Trn bn phn vng ng t cho ton lnh th Vit Nam phn ln din tch thnh ph H Ch Minh nm bn ngoi vng cp VII v chu nh hng ca ng t cp VII. Tuy nhin bn t l nh khng th phn nh cng chn ng ti cc im khc nhau trn din tch ca thnh ph. Do vic tin hnh phn vng nh ng t l rt cn thit. Bn phn vng nh ng t l ti liu c s quan trng phc v cho cng tc qui hoch xy dng ni ring v pht trin kinh t - x hi ni chung i vi thnh ph H Ch Minh.

6.5. Mt s trn ng t gn y: Vo khong 20g30 ti qua 5/8/2005, mt t rung chuyn trong vi giy din nhiu khu vc khc nhau ng Nam B. ng Nguyn Ngc Thy, vin trng Vin Vt l a cu (Vin Khoa hc - Cng ngh VN), cho bit: c mt trn ng t c cng khong 4 - 5 Richter xy ra ngoi khi b bin Vng Tu gy ra ng t trn t lin. Khi ng t xy ra, nhiu ni bng cm thy chn ng, ring cc nh cao tng cm nhn chn ng mnh hn, mi th t ngt rung chuyn nh trong vi giy.

TP.HCM: ng t xy ra, nhiu ni hong lon18g 31' ngy 8/11/2005, ghi nhn c s rung ng mt t ko di khong 3 giy Trn ng t Ngh An m 7/1/2005, theo nhng ghi nhn ca cc trm quan trc, trn ng t c mnh l 4,7 richter, gy chn ng cp 6, cp 7 trn mt t. Tm ca a chn l vng Giang Sn, huyn Lng, sau d chn lan rng cc vng ln cn trong a phn tnh Ngh An. Nguyn nhn ca trn ng t l do s vn ng tch cc ca i t gy sng C. D chn mnh cp 3 ti khu vc H Ni (16/5/2007) lm no lon ti cc khu cao c ca H Ni trn cc tuyn ph thuc khu vc cc qun Hon Kim, Hai B Trng v ng a. Nhiu kh nng chnh trn ng t mnh 6,1 richter xy ra ti khu vc ty bc Lo vo 15g56 - gi a phng gy ra chn ng cp 6 mt s khu vc ca in Bin v cp 3 mt s ni H Ni. 6.6. Trm quan trc quan trc ng t: Hin chng ta c 26 trm quan trc trn ton quc. Trong ch yu tp trung min Bc nh trm Cha Trm (H Ty), in Bin, Lo Cai, Ho Bnh... c th p ng cho cng tc d bo. Nhng ch c 4 trm nm ri rc t min Trung ti min Nam nn khng c kh nng d bo nu xut hin cc trn ng t trn bin ng. Nm 2004, Vin VLC hon thnh bn ng t Vit Nam v vng Ty Bc c th d bo di hn cho nhng ni c kh nng b ng t xc nh c mnh, gia cp, ngun no gy ra, xy ra ti vng no... Da vo cc t gy ca lnh th nc ta c th chia kh nng pht sinh ng t thnh 3 loi. Loi mt thuc vng Ty Bc, c th xy ra ng t mnh, vi chn ng ti a c th n cp 8-9. Loi hai, c th gy chn ng cp 8, thuc cc t gy sng Hng, sng Chy, sng C, khi Ty bin ng. Loi 3, c th c ng t vi mc ti a d bo l chn ng cp 7,thuc cc t gy Cao Bng, Tin Yn; ng Triu (Qung Ninh), sng , duyn hi Trung B v Nam B. Cn li l cc vng nu ng t cng cp nh, cp chn ng ti a di cp 7. Hu ht cc cng trnh thu in u xy dng trn cc khu vc c nguy c ng t nhng nu cc cng trnh ny kho st c cc thit k khng chn ph hp th c th m bo an ton. Hin ti, Vin ang xy dng bn chi tit cho cc tnh thnh nh: H Ni, in Bin, Sn La... d kin n nm 2008 s hon thnh.

7. ng ph vi nhng ri ro ng t:
7.1. Nhng k hoch gim thiu tai bin ng t: Ti M, cng vi s kho st a cht, cc nh khoa hc cc trng i hc v cc nh khoa hc khc ang pht trin k hoch gim thiu tai bin do ng t. Nhng mc tiu chnh ca k hoch l: Nng cao hiu bit v ngun gc ng t: gm tnh cht vt l v bn cht c hc ca nhng s t gy, pht trin nhiu m hnh vt l v qu trnh ng t. Xc nh kh nng xy ra ng t: m t c im nhng khu vc c nguy c ng t cao nh l xc nh tc bin dng v bn ngoi tri t, tm hiu hot ng t gy, xc nh nhng c im ng t thi xa, xut chnh xc nhng d bo trong thi gian di, cui cng l pht hin nhng phng php trung gian v d bo ng t trong thi gian ngn. ng dng nhng kt qu nghin cu: tuyn truyn kin thc v nhng tai bin ng t cho mi ngi, cng ng, khu vc v quc gia. Kin thc ny c nh hng ti vic thit lp s nhng trn ng t v lm gim kh nng thit hi v ngi v ti sn. 7.2. Cc bin php gim thiu tn tht do tai bin ng t: Quy nh cht ch v thit k c s h tng v cc cng trnh xy dng nhm chng v tng ng vi cp quy m ng t ca vng. Cp quy m c chn xc lp tiu chun l cp rung ng cao nht v c tn sut xut hin ln nht. Mt s bin php nhm gim thiu tn tht v ang c p dng l: Bin php lm gim thiu s sp : sng S gy nt n mt t, lm cc vt kin trc c chiu cao b dao ng v pht sinh gia tc t pht trin lch tm ca cc cng trnh, to nn dao ng xon; trong lc sng P gy nh hng n cc kt cu dng x di. Do vy sng S s nguy him cho Cc cng trnh hn sng P. Mc nguy him c quy nh theo chiu cao cc cng trnh v theo cp rung ng. Nhm gim thiu s v ca cng trnh ngoi vic chn vt liu c kt cu chu ng c s rung ng th vic thit k cng trnh chu ng c s dao ng l mt trong nhng bin php quan trng. Ba nguyn tc c bn trong thit lp cng trnh chu c dao ng l: +C lp cng trnh vi cc sng chn ng. +B sung b phn gim chn hp ph nng lng. +Kim sot ch ng. Bin php lm gim thiu chy n: thit k van ngt t ng cho h thng cp nc v kh t. Cc h thng van ny s t ng kha ng dn ca kh t v nc khi s rung ng mt t vt qu ngng an ton cho php. Bin php lm gim thiu thit hi v ngi: xy dng quy trnh din tp ng ph vi tnh trng khn cp, bao gm phng php bo ng, gio dc thc ng ph vi tai bin cho cng ng dn c, 7.3. ng ph i vi s thit hi c s vt cht quan trng: Cc c s vt cht quan trng nu b h hoc b ph hy c th gy ra s mt mt c bit nghim trng v tnh mng, ph hy ti sn, ph v tnh hnh x hi. Cc c s vt cht quan trng c th nh l: trng hc, c c y khoa, trm cu ha, p cha nc, nh my nng lng. C ba vic cn lm trong qu trnh gii quyt c lin quan n cc c s vt cht quan trng v tai bin ng t: nh gi s nguy hi. nh gi xem cc c s vt cht c th c thit k hoc sa cha sao cho ph hp vi tai bin c hay khng. nh gi mt cch ch quan v ri ro c th chp nhn.

Hai vic u th lin quan n vic xy dng cc c s vt cht an ton hn, c thnh phn k thut cao bn vng. Tuy nhin, khng c c s vt cht no em li s an ton tuyt i, chng ta phi quan tm n s nh gi ri ro c th chp nhn c, vic nh gi ny em li s an ton chung hn l mt vn c tnh khoa hc. Trng hp ca nhng nh my nng lng ht nhn, nhng yu cu nh gi s nguy him cho thy mt mi quan tm c bit v vic xc nh v tr ca nhng nh my ny. S nh gi ny cn phi c tnh kh nng t gy, cng vi trn ng t ng tin (chun) cc i v vic to ra nhng s t gy vng xung quanh ca v tr ny. Mt s t gy c th xy ra c xc nh bi hi ng kim sot nng lng, l t gy cho thy s vn ng t nht mt ln trong 50000 nm trc hay nhng chuyn ng phc tp trong 500000 nm. Trn ng t ng tin ln cc i l mt s c c th tin da trn kin to mi trng, nhng trn ng t lch s v vn lin quan n ng t. trn ng t ny c th c dng o mc nguy hi do ng t i vi cc c s vt cht quan trng. di t gy b mt v s chuyn ng trong mi s c u lin quan n tnh cht nghim trng ca ng t. Nu bit c di t gy v s rung chuyn trong mi trn ng t th chng ta c th tnh c mc nguy him ca ng t. Nu bit c tc trt th chng ta cng c th nh gi s lp li trung bnh ca nhng trn ng t. Thng tin v di t gy v s rung chuyn b hn ch. Do , vic c tnh tai bin ng t cho nhng c s vt cht quan trng s phi t tnh ton l tt nht. Cng vic nh a cht lm l thu thp thng tin thch hp c lin quan n a cht m bo rng kt lun ca h l c c s. i vi mt t gy c bit, chng ta s mun bit di t gy, loi t gy, ton b s chuyn dch, thi gian chuyn ng gn y nht, khong thi gian lp li v ln chnh xc ca trn ng t c mc cc i. xc nh ri ro ca ng t i vi cc c s vt cht quan trng, thng phi nh gi hot ng ca h thng t gy. Chng hn nh vic nh gi ng t h Auburn gn vi Sacramento, California gy ra nhng tranh lun. Hng triu la c chi tr v hng trm mt rnh nt c o cho cng vic nghin cu a cht m vn khng c s ng tnh kin v tai bin cng vi h thng t gy c th xy ra vng ln cn. Ton khu vc ny c xem l c ri ro ng t thp, th nhng n nm 1975, mt trn ng t vi ln 5,7 xy ra gn Oroirlla cch Auburn 80km. trn ng t ny to nn mi quan tm v bt u a ra s nh gi ri ro ng t y, sau li a n kt qu loi b hn v tr ny, do s nh gi ny cho thy nhng t gy trn v gn ngay ni ch to ra nhng chyn ng rt nh. Tuy nhin, s chuyn ng ny gy nn nhng mi quan tm ln do p ngn nc c xy dng khng th to nn dch chuyn thm ch l rt nh th nhng s sp p ngn nc lm ngp thnh ph Sacramento, California. K hoch chnh: xc nh ngy thng xy ra nhng trn ng t trong lch s l rt kh. Tuy nhin, chng ta s tm cch thc tin b nghin cu v nhng trn ng t, tm hiu v hot ng t gy cng vi vic c tnh chnh xc ln cc i ca trn ng ti khu vc . 7.4. Hnh ng ng ph ng t: V chng ta t hiu v c ch gy ng t nn vic ng ph cng nh vic cnh bo v phng chng ng t vn cha c la chn chc chn. Tuy nhin c nhng phng php bo v c th a ra: Bo v cc c s kin trc: gm c vic xy dng nhng cng trnh ln c th gy ra t nht l s rung chuyn va phi. Trn ng t 1988 Armeni ( ln 6,8) th hi ln hn trn ng t 1994 ti nh ni pha bc, lu vc Los Angeles ( ln 6,7), nhng thit hi v sinh mng v s ph hy Armenia th ng kinh ngc: t nht 45000 ngi cht, tn ph gn nh tt c nhng tnh gn tm ng t. Hu ht

cc ngi nh Armenia c xy dng bi b tng khng ct st v b v vn ra thnh nhng mnh vn, ln hoc lm kt ngi bn trong. Vin cnh au bun ny c lp li vo thng 5/1995. Khi mt trn ng t mnh7,5 xy ra tnh Neftegorsk trn o Sakhalin, nc Nga: 2000 ngi (trong tng s 3000) b cht, chn vi di ng b tng khi 17 cng trnh chung c sp. Cc cng trnh ny c lm sn, xy dng bng b tng khng c ct st. Trn ng t Northridge to nn mt thm ha:25000 ngi mt nh ca, sp nhiu cu trn ng cao tc, b thng 8000 ngi, thit hi hng t USD cho cc cng trnh. Tuy nhin, nu hu ht cc cng trnh xy dng lu vc Los Angeles c xy dng bng b tng khng ct st hoc ch bng gch th s c hng ngn ngi s b cht. Lp k hoch s dng t: v tr ca nhng c s quan trng nh trng hc, bnh vin, s cnh st phi t nhng khu vc trnh xa vng c nhng t gy d xy ra hoc vt liu t d thay i nh l d b rung do ng t. i vi nhng khu vc c gi tr ti sn t hng triu ln hng t USD cho mt l t, chng ta cn to ra nhng bn t chi tit. S gip cc k s thit k nhng ngi nh v nhiu cng trnh khc chng li s rung chuyn do ng t tt hn. iu ny cn cho s u t v thi gian v tin bc vi bc u l s pht trin nhng bin php d bo s chuyn ng mt t t trn ng t ti v tr xc nh. Gia tng hp ng bo him v a ra bin php gip cho vic ng ph vi nhng trn ng t tip theo. i vi trn ng t 1994 ti Northridge, hu ht s tin trong hp ng bo him rt ln v mt vi cng ty bo him kt thc hp ng bo him do ng t. Cng mt lc chng ta ng ph vi nhng tai bin hin c th chng ta cng cn tng thm s ng ph vi nhng nguy him mi. Khi chng ta xy dng nhng cng trnh mi no trn nhng vt liu t khng chc chn hoc d xy ra t gy, chng ta phi tm cch no khng cn ai khi xy ra tai bin. Vic xy dng trn nhng trm tch khng c gia c nh eo bin, vnh, chng c th khng bn hoc d rung chuyn trong sut trn ng t, nguy him hn khi xy dng trn nn mng, Chng ta cng bit l xy dng nh ca trn nhng t gy ang hot ng th rt di dt. Chng ta hy vng c th d bo c ng t. Kt qu d bo da vo thi gian ch huy, lnh o (vi ngy) thng bo n cc c s, tt cc c cu thit b quan trng v di tn khi vng nguy him. 7.5. H thng cnh bo ng t: Vic to ra mt h thng cnh bo ng t l kh thi, n s bo trc mt pht ti Los Angeles trc khi sng ng t lan truyn n. Nguyn tc l sng Radio truyn nhanh hn nhiu so vi sng ng t. Nht bn s dng mt h thng (my o a chn) khong gn 20 nm cnh bo cho tu in siu tc ca h t khi trt bnh xe la do mt trn ng t lm cht hng trm ngi. H thng cnh bo c xut California l mt mng li phc tp gm cc my o a chn v cc my pht tn hiu dc theo vt nt San Andreas. H thng ny trc tin cho thy chuyn ng cng vi s rung chuyn ln, sau a ra li cnh bo ti thnh ph Los Angeles, v truyn thng tin n cc c s quan trng, trng hc, cng ng dn c. Do ph thuc vo ni bt u xy ra ng t nn thi gian d bo s thay i t 15 giy n 1 pht. Thi gian ny cho mi ngi tt cc c cu hot ng, my tnh v n np. H thng d bo ng t khng phi l mt thit b d bo, n ch cnh bo khi ng t xy ra ri. Phng php s dng h thng d bo ng t th c kh nng ri ro nu nh gp bo ng gi. Vic s dng h thng ny Nht cho thy s lng bo ng gi c l chim t hn 5% nn h thng bo ng cn thiu st . Nghin cu gn y v h thng bo ng sm California c mt h thng c xem l kh thi nhng v li nhun kinh t th khng chi ph cho vic xy dng v hot ng. Hu ht s tiu tn ph cho vic xy dng c c tnh t 3 triu n 6 triu USD, ph hot ng hng nm l t 1,5 n

2,5 triu USD. Nh vy, thm ha t trn ng t nm 1994 Northridge vi ln 6,7 vt qu 30 t USD. Tht kh a ra mt mc gi kinh t cho tt c nhng hu qu lin quan ti s an ton ca cng chng, c bit c lin quan n kh nng b tn thng v thit hi v sinh mng. Nu khng c thit b k thut t tin th s khng d bo c nhng tai bin ang n. 7.6. Nhng hiu bit v him ha ng t: Nhng vng t lin khng thc s vng chc gy hoang mang cho nhng ngi m thm ch ch tri qua nhng trn ng t va phi. Mt s ln nhng c bit, c bit l tr em nhng ngi phi chu ng nhng lo u v mt tinh thn sau nhng trn ng t San Fernando v Northridge. iu ny chng minh ng t gy nhng nh hng v cm xc cng nh tm l . B qua s lo u v mt tinh thn sau ng t, hu ht mi ngi sng trong vng c kh nng xy ra thin tai khng c nhng hiu bit y v s nguy him ca ng t. Thm vo , dng nh c s khc bit trong ni v lm ca con ngi. Tokyo ang xy dng trung tm chng thin tai v cng ty st thp. D trung tm ang gip cc nn nhn sng thn cng nh hot ng ca cng ty st thp. Ngi Nht khng c phng trong trn ng t Kobe nm 1995 v chnh quyn b ch trch v khng a ra nhng phn ng c hiu qu v nhanh chng. Bi hc cho ton th gii rt ra t Northridge v Kobe l chung mt ni mt mt ln. X hi hin i ca chng ta c kh nng phi hng chu nhng thm ha t cc trn ng t ln. Nhng ngi dn sng trong vng t c ng t xy ra th khng nhn thy s e da tht s ca ng t nn khng c s phng b i ph vi ng t, v cng kh thc hin vic di tn h n vng an ton. Gim ti thiu s tn ph ca ng t i vi cc cng trnh xy dng, cc kin trc s phi thit k cng trnh c vng chc cao, lm gim mc tn tht khi mt t rung chuyn.