Politika Sozioekonomikoak

POLITIKA SOZIOEKONOMIKOAK Oinarri Batzuk
Oinarri Batzuk
POLITIKA SOZIOEKONOMIKOAK
Egilea:
Laguntzailea:
© 2011 EKAI Center

Argitalpenaren koordinazioa: IDAZTI
POLITIKA SOZIOEKONOMIKOAK
Oinarri Batzuk
SARRERA 7
DIRU POLITIKA
1. SARRERA 11
1.1 DIRU-POLITIKA. KONTZEPTU OROKORRAK

1.2 DIRU-POLITIKAREN TRESNAK
1.3 DIRU-POLITIKA MOTAK
2. BANKU PRIBATUAK ETA DIRU-ESKAINTZA 36

3. EUROPAREN MONETA-BATASUNAZ 42
4. KRISIALDIAREN JATORRIA ETA INTERES-TASAK 48
5. EUROA FINANTZA-KRISIAREN AURREAN 53
6. EUROPAKO BANKU ZENTRALAREN POLITIKAZ 59
7. EUROAREN ETORKIZUNAZ 64
ENPRESEN ARTEKO ELKARLANA POLITIKA EKONOMIKOAN

1. ENPRESA-TALDEAK ETA POLITIKA EKONOMIKOA 73
2. TALDE HORIZONTALAK POLITIKA PUBLIKOETAN 76
3. KOOPERATIBA-TALDEAK ETA POLITIKA EKONOMIKOA 81
4. ENPRESEN ARTEKO ELKARLANA ETA BERRIKUNTZA-POLITIKA 87
BERRIKUNTZA POLITIKA
1. BERRIKUNTZA-SISTEMAK 97
2. ZENTRO TEKNOLOGIKOEN POLITIKA 102
3. TEKNOLOGIA-BULTZADA BERRI BATERANTZ 107
4. BERRIKUNTZA ETA UNIBERTSITATEA 114
ZERBITZU PUBLIKOEN TITULARTASUNA

1. zerbitzu publikoen titularTASUNA 123
2. zerbitzu publikoen titulartasuna eta eraginkortasuna 127
3. AHALMENA ETA JABETZA ZERBITZU PUBLIKOETAN 133
4. MONOPOLIO NATURALEI BURUZ 138
SARRERA
Politika Sozioekonomikoei buruz EKAI Centerrek garatzen dituen azterketetarako
sarbidea irakurle euskaldunari erraztea da Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntzaz
landutako liburu honen helburua.
Ikerkuntza eta aholkularitzaren bidez, hainbat erakunde publiko zein pribaturekin

elkarlanean aritzeko asmoa du EKAI Centerrek. Bai eta, oro har, euskal
gizartearekin ere, gure politika publikoen —eta, oro har, gestio publikoaren—
etengabeko hobekuntzan, hainbat arlotan. Bereziki, Industri Politikan, Politika
Ekonomikoan, Udal Politikan, etab.
Errealitatearen azterketa deskriptibo hutsetik edo teoria espekulatibo

hutsetik haratago joateko etengabeko ahalegina da EKAI Centerren lanaren
ezaugarri berezia. Horrela, ekiteko proposamenen esparruan ahalik eta modu
eraginkorrenean aritzeko ahalegina egin nahi dugu. Horren bidez, gure lana
benetan erabilgarria izatea nahiko genuke, bai lan zehatz batzuk eskatzen
dizkigutenen ikuspuntutik, bai eta euskal gizarte osoaren ikuspuntutik ere.
Gestio publiko edo politika publikoetara bideratutako proposamen zehatzak

aztertu eta zabaltzea beti izan ohi da, jakina, ikerkuntza espekulatibo hutsa
baino konprometituagoa. Baina gure ikertzaile taldearen konpromiso pertsonala
eta taldekoa da eta, aldi berean, azterketen seriotasuna eta benetako interesa
kontrastatzeko beharrezko konpromisoa ere. Proposamen zehatzetan gauzatzen
diren azterketak, nolabait, errealitatearekin kontrastatzen direlako etengabe,
nahitaez.
Hauxe da, hain zuzen, liburu honen norabide eta edukiera. Oso espekulazio
analitiko gutxi aurkituko du irakurleak bertan. Eta, alderantziz, etengabeko
proposamenen lanketa eta aurkezpena bai, berauek izanik liburu honen alderik
erakargarriena. Horrela, irakurgai interesgarria bihurtu nahi dugu testu hau eta,
aldi berean, gure politika sozioekonomikoen hobekuntzarako benetako ekarpena
izatea nahiko genuke ere.
DIRU POLITIKA
1. SARRERA
1.1 DIRU-POLITIKA. KONTZEPTU OROKORRAK
A. Kontzeptu eta helburuak
Diru-politikaren bitartez, diruaren eskaintza kudeatzen dute diru-agintariek (diru

kopurua eta interes-tasak) politika ekonomikoaren helburuak lortzeko (batez ere,
ekonomia-egonkortasunaren aldetik)1. Beste hitz batzuekin esanda, diruaren
balioa egonkortzea izan daiteke ere diru-politikaren helbururik funtsezkoena.
Egonkortasun hori, alde batetik, barne-egonkortasunaren ikuspegitik, barne-
salneurriak egonkortzeko asmoz eta, bestaldetik, kanpo-egonkortasunaren
aldetik, beste dibisekiko truke-tasen egonkortasuna lortzeko helburuarekin.
Diru-politikak berebiziko garrantzia hartu du azken hamarkadetan politika

ekonomikoaren barne. 80ko eta 90eko hamarkadetan, inflazioaren kontrola
helbururik funtsezkoena bihurtu zen herrialde guztietan, ziurtzat jotzen zelako
inflazio-tasa txikia nahitaezkoa zela langabezia-tasa txikiak eta hazkunde-tasa
handiak eskuratzeko (Bain eta Howells, 2003).
Baina, jakina, diru-politika garatzeko orduan, zerbait zehatzagoa argitu behar

da politika horren helburuei buruz. Helburu zehatzak behar dira eta, ahal den
neurrian, zenbakiekin loturik dauden helburuak.
Jakina, helburu horiek zehazteko orduan, iritzi ezberdinak sortzen dira, helburu
eta tresna zehatz bakoitzaren baliagarritasun eta kostuei buruz.
Bestaldetik, inflazioa murrizteko helburua bera, zalantzan egon daiteke:
a) murriztu nahi den inflazio mailaren arabera, eta
b) Ekonomiaren egoeraren arabera (Gnos eta Rochon, 2005).
Inflazio maila oso txikia bada edo Ekonomiaren egoera oso kritikoa, inflazioa
murrizteko helburua bigarren maila batean gera daiteke, politika ekonomikoaren
beste helburu batzuen aurrean eta —beharbada— onargarria izan daiteke
inflazio maila mantendu edo handitzea.
Edonola ere, epe luzera, hauxe da, gehienetan, diru-politikaren helburua: salneurri
egonkorren inguru batean ekonomia-hazkundea piztea. Ikuspegi honetatik ere,
diru-politikaren epe luzeko helburuak politika ekonomikoaren helburu orokorren
azpian —eta, beharbada, gobernuaren politikaren helburu orokorren azpian
1 Alde horretatik, behin baino gehiagotan esan da, azkenean diru-politikaren eta politika ekonomikoaren helburuak
berdinak direla (Acocella, 2000).
11
ere— egon behar direla esan dezakegu.
Hala ere, behin eta berriz esan denez (Jordan, Garcia eta Antuñano, 1999),
liberalizatuta dagoen ekonomia-sistema batean ezinezkoa da ondasun eta
zerbitzuen salneurrien bilakaera zuzenki kontrolatzea.
Egiaz, faktore asko daude loturik inflazio-tasarekin: ekonomia-eragileen

jokabidea eta igurikimenak, errentaren banaketa, ekonomiaren produktibitatea,
merkatuen eraketa instituzionala, etab.
Hori dela eta, diru-politikaren helburua inflazioaren zeharbidezko kontrola

edo zaintza da, batez ere banku zentralaren erabakitzeko esparruaren barne
geratzen diren tresnen bitartez. Diruaren merkatuan eragiteko asmoa dute
tresna hauek, merkatu horretan dagoen diru kopuruan (diru agregatuen bidez)
diruaren salneurrian (interes-tasen bidez) edo finantza-sistemaren jokabidean
(orientabideak, seinaleak, igurikimenak, zigorrak, etab. erabiliz).
Beste ikuspegi batetik, kontzeptu ezberdinak integratuz, hauek izan daitezke

diru-politikaren helburuak:
- Diruaren balioaren egonkortasuna (Acocella, 2000: 315-319).

- Monetaren truke-tasetan eragitea.
- Ordainketen balantzaren egoera hobetzea edo horren desoreka
egonkorrak ekiditea.
Helburuok bateragarriak izan behar dira, aldi berean, ekonomia-hazkuntza,

enplegu osoarekin eta —oro har— gizartearen ongizatearekin. Ikuspegi honetatik
ere, diru-politikaren azken helburuak politika ekonomikoaren beraren helburu
berberak dira (Jordan, Garcia eta Antuñano, 1999). Diru-politikaren ezaugarri
berezia, jakina, helburu horiek lortzeko orduan, finantza-sektorearen bilakaeran
eragiteko tresnak erabiltzea da.
Ikuspegi honetatik, hauxe da diru-politikaren garrantziaren jatorria: finantza-

arloa eta ekonomia erreala zuzen loturik egotea. Diru- eta finantza-sektorearen
bilakaerak eragin zuzena du ekonomia-eragileen erabakietan, adibidez diru-
ezarpenetan edo aurrezkian, eta hauen bitartez, inbertsio errealetan, hazkundean,
etab.
Diru-politikaren porrotak oso ondorio ezkorrak izan ditzake Ekonomian eta

Gizartean. Adibidez: hiperinflazioa, estagflazioa, ekonomiaren atzeraldia,
langabezia-tasa handiak, ondasunak inportatzeko edo esportatzeko zailtasunak,
bai eta, batzuetan, dibisaren kolapsoa, diru-sistemaren ordez truke-ekonomia
baten agerpena, edo dibisa batek beste dibisa bat ordezkatzea, etab.
Alderantziz, nahiko onartua dago diru-politika garrantzi handikoa izan daitekeela

epe luzeko hazkunderako. Epe luzeko helburu horiei begira, bi estrategia hauek
erabil daitezke:
12
a) Lehena, ortodoxoena izango litzateke: egonkortasun monetarioa ziurtatuz,

eta horrela finantza-aurrezkiak sortzeko pizgarriak sortuz batez ere.
b) Alderantziz, nahiz eta oso jokaera ortodoxoa ez izan, diru-ezegonkortasuna

bera ere erabili daiteke errenten banaketa kudeatzeko, inbertsioa
sustatzeko asmoz. Idazle askok diru-politikaren egonkortasunari
garrantzi handia eman diote, baina garrantzi hori erlatibizatu behar da,
horren aurkako politikak behin baino gehiagotan izan baitira erabiliak
Mendebaldeko gobernuetan (Acocella, 2000).
Zein puntutaraino da eraginkorra diru-politika2? Alde batetik, haren kostu

administratibo eta politikoak, gehienetan, politika ekonomikoaren beste tresnek
sortzen dituztenak baino nabarmen txikiagoak dira, banku zentralek duten
jokatzeko autonomiagatik, erabakiak legebiltzarretatik prozesatu behar ez
izateagatik, etab. (nahiz eta autonomia horrek bere mugak eta arriskuak izan,
jakina).
Bestaldetik, diru-politikaren neurriek, askotan, oso astiro igartzen den eragina

dute zerga, salneurri edo errenten politiketan. Alderantziz, ordainketen balantzean
lor daitezkeen eraginak lehenago igartzen dira.
Bestaldetik, diru-politika eraginkorra izan daiteke neurri ekonomiko handietan,

politika ekonomikoaren helburu orokorrak lortzeko, baina zaila da diru-politika
erabiltzea helburu oso zehatzak lortzeko asmoz.
Bestaldetik, ikusiko dugunez, diru-politika murriztailea eraginkorragoa

da bere helburuak lortzeko orduan diru-politika hedatzailea baino. Diru-
eskaintza handitzeak ez du bat etorri behar lortzen den eskaera eta maileguen
handitzearekin (Acocella, 2000). Batez ere krisialdi egoeretan, eta kontsumorako
joera marjinalaren arabera, diru-eskaintzaren handitzeak aurrezkia handitu
dezake neurri handi batean kontsumoa eta eskaera handitu gabe.
Herrialde baten diru-politikaren garrantzia eta eraginkortasuna zuzen loturik

dago nazioarteko diru-politika sistemarekin: truke-tasa finkoak ala mugikorrak
izatearekin, hain zuzen.
Egiaz, Ekonomia ireki batean, diru-politikaren eragina zuzen loturik dago truke-
tasa sistemaren izaerarekin. Truke-tasa finkoan oinarritutako sistemetan, kapitala
mugikorra bada, ahula izan ohi da diru-politika (Bain eta Howells, 2003). Kapitala
guztiz mugikorra balitz, diru-politika ez litzake eraginkorra izango. Kasu honetan,
truke-tasa finkoren sistemaren barne dagoen herrialde txiki batek ezingo luke
bere diru-politika propiorik ezarri.
Truke-tasak arautzeko beste sistema batzuetan, nolabaiteko askatasuna
gordetzeko gai dira herrialdeak, erlatiboki zabalak diren bandak onartzen
2 Ik. Jordan eta Sanchez, 2008.
13
badira truke-tasa sistemaren barne, edo gobernuak gai badira beraien dibisak
debaluatzeko edo birbalioztatzeko sistemaren barne, sistema kaltetu barik, edo
gobernuaren inflazioaren aurkako joeraren irudia kaltetu barik.
Bestetan, merkatu irekiko eragiketak erabiltzen dira atzerritiko diru-eraginen

ondorioak murrizteko. Hala ere, estrategia hauek ezin dira arrakastatsuak izan epe
luzera, kapitalaren mugikortasuna handia den mundu batean.
Oro har, diru-politikaren eragin handiena truke-tasak flotatzaileak diren herrietan

igartzen da. Baina eragin zehatza oso loturik dago truke-tasen mugimenduen
eragileekin. Printzipioz, diruaren eskaintza handitzen bada, proportzionalki aldatu
beharko litzateke ere truke-tasa, erosteko ahalmenaren paritatea gordez, epe
motzera eta luzera. Baina truke-tasak barne-salneurriak baino askoz aldagarriagoak
dira eta, beraz, epe motzera, erosteko ahalmenaren paritate hori ez da horren
erraz gordetzen. Behin baino gehiagotan, paritate hori gabe, geroko paritateari
buruz egon daitezkeen igurikimenak dira garrantzi handiena duen faktorea.
Truke-tasa aldagarriekin ere, herrialde bateko diru-politikak beste herrialdeetan

eragina izateko aukera du, batez ere herrialdeen arteko ekonomia-harremanak
handitu diren neurrian. Hortik etorri dira diru-politiken nazioarte mailako
koordinaziorako proposamenak, orain arte arrakasta gutxi izan dutenak (Bain eta
Howells, 2003). Edonola ere, oraingo finantza-krisialdiaren ondorioz dolarrarekin
sortu diren kezkak eta egonkortasunaren aldetiko beldurrak aukera berri bat izan
daitezke dibisen arteko harremanak berraztertzeko.
B. Diru-egonkortasunaren garrantzia
Diru-politikak garrantzi handia du bai ekonomiaren banaketa-justizian, bai eta

ekonomiaren garapenean ere.
Inflazioak eta deflazioak eragin ezkor nabariak dituzte ekonomiaren garapenean.

Eragin ezkor horien artean, ondokoak azpimarra daitezke:
- Ekonomia-ziurgabetasuna handitzea3. Horrela, ekonomia-kalkuluak

desitxuratu egiten dira eta horrek, berez, inbertsio eta aurrezkiaren
aurkako eragina izan dezake.
- Ekonomia-eragileen artean aberastasuna modu arbitrarioan birbanatzea
ekar dezakete4, diru-aktiboen titularrak diren edo beraien sarrerak diruaren
3 «Epe luzera, dibisaren suntsipenarekin amaitzen da inflazioa» (Von Mises, 2006).

4 Modu zehatzagoan esanda: negoziazio-ahalmen txikiagoa duten gizarte-sektoreak dira inflazioaren eragin kaltegarriak
jasaten dituztenak batez ere. Adib.: pentsiodunak, langabetuak, enpresa txikietako langileak, etab. (Ik. Antuñano,
1999). Askoz babestuago daude, adibidez, erakunde publikoetako langileak edo hitzarmen kolektiboen bidez inflazioa
konpentsatzeko aukera duten langileak (batez ere, enpresa ertain eta handietako langileak).
14
salneurriaren bilakaerari egozten dioten5.

- Herrialdearen nazioarteko lehiakortasuna itxuraldatzea.
- Hiperinflazioaren arriskua kasu batzuetan, eta atzeraldi/depresioaren
arriskua beste batzuetan.
- Inbertsio eta berrikuntzaren aurkako eragina.
Bestaldetik, inflazioaren ondorioz, handitu egiten dira interes-tasak eta, beraz,

epe motzeko ekoizpen-prozesuak sustatu egiten diren bitartean, epe luzeko
kapital-eraketa nabarmen kaltetuta suertatzen da. Gainera, errenten erosioari
aurre egiteko asmoz, baliabide gehiago erabiltzen dira gastu eta kontsumorako
(Jordan, Garcia eta Antuñano, 1999) eta gutxiago aurrezki eta inbertsiorako.
Arrazoi hauengatik guztiengatik, politika ekonomikoaren6 funtsezko helburuetako

bat hartzen dute diru-egonkortasuna gobernu eta banku zentralek7. Hori bai,
ezberdintasun nabariak daude herrialde batetik bestera irizpide honi ematen
zaion garrantziaren aldetik.
Bestaldetik, geroxeago ikusiko dugunez, zenbaitetan, nahiz eta oso politika

ortodoxoa ez izan, diru-politika hedatzaileen aldeko apustua egin dute gobernuek
eta adituek, arrazoi ezberdinengatik.
C. Diru-politikaren sinesgarritasuna8
Garrantzi handiko osagaiak dira inflazio-igurikimenak diru-politikan eta,

beraz, politika honen sinesgarritasuna bera. Diru-politikaren sinesgarritasunik
ezak inflazio-tasa handiagoak sustatzen ditu9. Beste modu batean esanda,
diru-politikaren agintariek inflazioaren aurkako jokabidean lortzen duten
sinesgarritasuna funtsezko tresna da inflazioaren aurkako politikan (Drazen,
2000).
Gobernu eta banku zentralen helburuak lortzeko, interes handikoa da gizartean

dauden inflaziorako igurikimenak eta banku zentralaren helburua bat etortzea
5 Diru berriaren jaulkipenaren bidez sortutako inflazioaren eragin ezkorren ondorio kaltegarri eta bidegabeak azpimarratu
dira bereziki adituen artean behin eta berriz eta, zehazki, diru berriaren lehenengo hartzaileentzat dakartzan abantailak eta
azken hartzaileentzat dakartzan desabantailak. Ik. Von Mises, 2006.
6 Hiperinflazioaren arriskua handitu egiten da, batez ere, jendeak galtzen duenean diruaren balioan duen konfiantza.
Etengabeko inflazioaren ondorioz, bat-batean, epe motzeko salneurrietan aurreikusten diren aldaketen aurrean, erosketak
lehenbailehen aurreratzen —eta inflazioa leherrarazten— hasten da jendea. Ik. Von Mises, 2006: 64.
7 Hala ere, egon badaude inflazioaren epe motzeko onura batzuk: ekoizpen eta enpleguaren birmoldaketetan eta
modernizazio-prozesu teknologiko bizkorretan denbora irabazteko aukera ematen du inflazioak (Jordan, Gracia eta
Antuñano, 1999). Baina, batez ere, lanaren kostuak murrizteko tresna gisa erabili da historikoki inflazioa politika
ekonomikoetan. Nahiz eta, jakina, sindikatuen presioen ondorioz eta hitzarmen kolektiboen bitartez, inflazioarekiko
indexazio-ohiturak sustraitu direnetik askoz zailagoa izan eragin hori lortzea.
8 Garrantzi handiko aldagaia da sinesgarritasuna politika ekonomiko osoan. Egia da diru-politikaren esparruan landu
direla batez ere kontzeptu horiek eta horixe da gai hori kapitulu honetan aztertzeko arrazoia.
9 Diru-politikaren sinesgarritasunaren ondorioak sakontzeko, ik. Persson eta Tabellini, 2000: 397-418.
15
edo, gutxienez, hurbil egotea. Horretarako, funtsezkoa da banku zentralek irudi

ona sendotzea eta ekonomia-eragileek benetan uste izatea banku zentralek
konpromiso sendoa dutela jarritako helburuekin.
Garrantzitsua da, hasteko, diru-politikaren arduradunek egiten dituzten

iragarpenak sinesgarriak izatea10.
Eragile pribatuek benetan sinesten badute inflazioa murrizteko asmoz gobernuak

hartu dituen konpromisoak beteko direla, salneurriak ez direla horrenbeste igoko
pentsatuko dute ere.
Langileek salneurrien handitze handiak itxaroten badituzte, soldatei buruzko

negoziazioetan, soldatak igotzeko joera igarriko da eta horrek salneurrien
benetako handitzea ekarriko du, bai enpresen gastuak handitzen direlako, bai
eta eskaera bera ere handitzen delako.
Zenbait tresna daude zabaltzen diren iragarkiak sinesgarriak egiteko. Horietako

bat banku zentralen ezarpena bera izan da, inflazioa murrizteko eta barne-
ekoizpena handitzeko helburuekin. Batzuetan, pizgarri bereziak ezartzen zaizkie
banku zentraletako zuzendari edo arduradunei inflazioa murrizteko helburu
horiek lortzen direla ziurtatzeko asmoz.
Baina inflazioa murrizteko politikan banku zentralek eskuratzen duten

sinesgarritasun horren oinarriak beste batzuk izan daitezke ere: Denboran
zehar metaturiko esperientzia, arduradunen ideologiak, arduradunen lanbide-
esperientzia, iritzi-artikuluak, adierazpen publikoak, etab.
D. Diru-politika eta hauteskunde-zikloak
Azken hamarkada hauetan, eta politika ekonomiko instituzionalistak pisu

handiagoa hartu ahala, hainbat azterketa egin dira diru-politikan eta diru-
politikaren ondorioetan hauteskunde-zikloek duten eraginaz.
Alde batetik, hauteskundeen ondorioz, askoz larriagoa bihurtzen da diru-

politikaren sinesgarritasunaren arazoa. Nahitaez, diru-politikaren helburuen
atzetik epe luzeko egonkortasuna edo hauteskundeen aurreko interes politikoak
dauden susmoa baztertzea ez da horren erraza izaten.
Bestaldetik, ez bakarrik igurikimenen aldetik. Diru-politikan hartzen diren

benetako erabakien aldetik ere, hauteskunde-zikloen eraginez epe laburreko
helburuak jar daitezke epe luzeko helburuen gainetik. Adibidez, trebeak diren
gobernuek, atzeraldiaren arrisku baten aurrean, diru-politika hedatzaileagoa
behar denean, inflazio-tasa handiagoak sorraraziko dituzte. Trebeak ez diren
10 Batez ere, inflation targeting (edo «inflazio-helburu zuzenak») delako politika erabiltzen denean da garrantzi
handikoa banku zentralen sinesgarritasuna (Sala Ríos, 2005). Politika hauek indarrean dauden herrialdeetan garrantzi
handiagokotzat jotzen dira banku zentralen berjabetasuna eta komunikazio-politika.
16
gobernuek, alderantziz, beharbada, hauteskundeen aurrean arrakastatsuagoa

izango den diru-politika baten bitartez, inflazio-tasa txikiagoak mantenduko
dituzte, nahiz eta epe ertainera kaltegarriagoa izan Ekonomiarentzat.
Oro har, diru-politikaren aldetik, eta egindako azterketa politikoen arabera,

abantaila bat dute eskuineko alderdiek hauteskundeen aurrean. Hautesleek diru-
politika murriztaileagoak hobeto balioesten dituzte eta, neurri batean, hainbat
herrialdetan, harremanetan jartzen dituzte diru-politika horiek eta eskuineko
alderdi politikoen ohiko jokabideak.
Bestaldetik, badaude osagai instituzional batzuk eragin handia dutenak

arlo honetan. Adibidez, AEB bezalako herrietan lehendakaritza indartsuaren
instituzioak aukera handia ematen dio aurkeztutako lehendakariari
hauteskundeetan hartutako epe motzeko konpromisoak ahaztu edo gainditu
ahal izateko, politika ekonomikoaren epe luzeko beharrengatik.
Eragin berezia dute, alde horretatik, legebiltzar indartsuak dituzten sistemek

ere. Kasu horietan, hautesleek, erabakiak hartzeko orduan, askotan, ezberdindu
egiten dituzte exekutiborako eta legebiltzarrerako hartzen dituzten erabakiak,
epe laburreko joera politiko oportunistei aurre egiteko aukera gehiago emanez.
Azkenik, banku zentralen instituzioak ere errazten du errealitatean aplikatzen den
diru-politika hauteskunde-prozesuen epe laburreko joeretatik urruntzea (Persson
eta Tabellini, 2000).
E. Diru-politikaren eragin enpirikoak
Guztiz eztabaidatua izan da diru-politikaren garrantzia ekonomialarien artean

azken hogeita hamar urte hauetan. Zein puntutaraino da garrantzitsua diru-
politika inflaziorako, hazkunderako, enplegurako? Ideologia, teoria eta ikuspegi
politiko ezberdinek irizpide ezberdinei jarraitu diete galdera hauen aurrean. Eta
oso zaila da gutxieneko adostasun bat lortzea ildo ezberdinen artean. Hala
ere, aditu gehienek onartzen dituzten ondorio gutxi batzuk atera dira azterketa
hauetatik (Persson eta Tabellini, 2000, OECDko herrialdeei buruz):
1. Inflazio-tasek aldaketa handiak izaten dituzte herrialde batetik bestera

eta urte batetik bestera. Hala ere, joera komun batzuk egon badaude:
inflazioa txikia izan zen 60ko hamarkadan, baina oso handia 70ekoan, eta
jaitsi egin zen 80ko eta 90eko hamarkadetan herrialde guztietan.
2. Epe laburrera, harremanetan daude inflazio-tasak eta aldagai errealak

(hazkundea, langabezia) baina ez dago horren argi epe luzera.
3. Herrialde industrialetan, aurrekontuetako defizit handiak eta inflazio-tasa

handiak ez daude harreman zuzenean
4. Aurrekontuetako defizitak handiagoak dira hauteskunde-urteetan, eta

inflazioa handitu egiten da hauteskundeen ostean. Ematen du, halaber,
17
diru-politika hedatzaileagoak aplikatu ohi direla herrialde gehienetan

hauteskundeen aurrean, Ekonomia fase dinamiko batean dagoela
adierazteko asmoz.
5. Hauteskundeen ostean, ekoizpenaren bilakaera, oso epe laburrera,

hauteskundeetan irabazle izan den alderdi politikoaren ideologiarekin dago
loturik nolabait. Izendatu berriak diren ezkerreko gobernuak hedapenekin
lotzen dira eta eskuineko gobernuak atzeraldiekin.
6. Oro har, ezkerreko gobernuak inflazio-tasa handiagoekin lotzen dira.
7. Batez besteko inflazio-tasak txikiagoak dira banku zentralak

autonomoagoak diren herrialdetan. Ematen du ere truke-tasa finkoak
inflazio-tasa txikiagoekin lotzen direla.
F. Diru-politikaren mugak11
Diru-politikaren muga nabari bat denboraren aldetiko desfaseak dira. Diru-

politikaren eraginak ez dira gauzatzen egun batetik bestera eta, beraz, gerta
daiteke eragin horiek gauzatzerakoan beharbada interesgarriak ez izatea
dagoeneko edo, zenbaitetan, Ekonomiarentzat kaltegarriak izatea ere, ziklo
ekonomikoaren fasea aldatzen den neurrian. Hori dela eta, gero eta gehiago, epe
ertain eta luzeko joerak aurreikustea nahitaezkoa da diru-politikaren kudeaketan.
Horretarako, ekonomia-eragileen igurikimenak, finantza-merkatuaren epe luzeko

joerak eta enpresarien iritzien inkestak izan ohi dira adierazle interesgarrienak.
Bestaldetik, behin baino gehiagotan esan da diru-politikaren eraginkortasuna

«asimetrikoa» dela. Hau da, eraginkorragoa dela diru-politika murriztailea
diru-politika hedatzailea baino. Diru-politika hedatzailearen bitartez, gastua
handitzeko aukera ematen da, baina ezin da ziurtatu eragileen jokabidea zein
izango den, zein puntutaraino handituko diren kontsumoa edo inbertsioa.
Hirugarren muga bat da, jakina, kapitalaren nazioarteko mugimenduek duten

askatasuna eta, beraz, gero eta zailagoa egiten zaie banku zentralei barne diru-
politikaren mugimenduak nazioarteko finantza-sistemaren eraginetik isolatzea
eta, zehazki, kapitalaren sarrera eta irteeretatik.
Azkenik, hainbestetan aipatzen den diru-politikaren sinesgarritasuna eta eragile

pribatuen igurikimenak hartu behar dira kontuan ere. Banku zentralaren diru-
politika ez bada sinesgarria, banku horrek hartzen dituen epe motzeko neurriek
ez dute eragin handirik izango, ekonomia-eragileek, beharbada, epe ertaineko
politika ezberdina izango dela susmatuko dutelako edo.
11 Ik. Jordan, Garcia eta Antuñano, 1999.
18
1.2 DIRU-POLITIKAREN TRESNAK
Diru-politikaren kudeaketan sortu ohi den arazo bat Politika horren helburuen eta
tresnen arteko urruntasuna da. Tresna horiek kudea daitezkeen elementuak dira,
ahal den neurrian diru-politikaren helburuak lortzeko asmoz. Baina helburuen
eta tresnen arteko harremana ez da zuzena. Tresnen eta helburuen artean,
zeharbidezko helburuak daude. Helburu horiek kudeatzea interesgarria izan ohi
da azken helburuetan izan ohi duten eraginagatik, ez gehienetan berez duten
interesagatik. Baina, batzuetan, zeharbidezko helburu horiek eskuratzeak ez du
ziurtatzen azken helburuak lortuko direnik (Bain eta Howells, 2003).
Bestaldetik, ia herri guztietan, diru-politika egikaritzeko funtzioarekin berez

sorturiko erakundeak daude. Gehienetan, arlo exekutibotik berjabe dira
erakundeok, adibidez Europako Banku Zentrala, Estatu Batuetako Erreserba
Federala, Ingalaterrako Bankua edo Japoniako Bankua.
Oro har, banku zentralak deitzen zaie eta beste mota bateko ardurak ere
badituzte. Adibidez, banka-sistemaren eragiketen ikuskaritza.
Diru-politikaren esparruan, arautzeko jarrera esku-hartzaileak edo merkatu

libreko jarrerak hartzen dituzte gobernuek eta banku zentralek, arduradunen
ideologiaren arabera baina baita ekonomia-bilakaeraren arabera, etab. ere.
Dirua jaulkitzeko monopolioa dagoen lekuetan —herrialde gehienetan indarrean

dagoena— edo dirua jaulkitzeko sistema arautu bat dagoenean —banku
zentralarekin loturiko banku pribatuen bitartez— diruaren eskaintza aldatzeko
aukera dute agintaritza monetarioek eta, horrela, interes-tasetan eragiteko ere,
politika ekonomikoaren helburuak eskuratzeko asmoz.
Gehienetan, banku zentralek ez dute eragin zuzenik zirkulazioan dagoen diru

kopuruan, baina zeharkako tresna batzuk erabiltzen dituzte diru horretan eragin
ahal izateko.
Oro har, hauek dira diruaren eskaintza kontrolpean jartzeko tresna batzuk:
- Gobernuak edo banku zentralek ematen dituzten edo jasotzen dituzten

maileguen interes-tasak aldatzea.
- Dibisak erosi edo saldu / Merkatu irekiaren eragiketak.
- Zor publikoa handitu edo murriztu.
- Gastu publikoa handitu edo murriztu12.
- Truke-tasak eraldatu.
12 Nabaria da, orobat, aurrekontu publikoek diru-politikan duten eragina. Batez ere aurrekontu horien defizita, eta
defizit horren finantziazio-tresnak dira faktore funtsezkoenak. Behin eta berriz esan da, adibidez, inflazioaren sorreran
ez dela garrantzitsua, berez, gastu publikoaren maila, ez eta erakunde publikoek eskuratzen dituzten baliabideak nola
erabiltzen diren, baizik eta nola eskuratzen dituzten baliabide horiek (zergen bidez, zor publikoaren bidez ala diru berriaren
jaulkipenaren bidez). Ik. Von Mises, 2006: 58
19
- Bankuen nahitaezko erreserbak / kutxa koefizienteak aldatzea.

- Dibisa pribatuak arautu ala debekatu.
- Kapitala inportatu edo esportatzeko zergak ala zerga-kenkariak ezarri.
Diru-politikaren tresna formaletatik aparte, badaude «informalak» diren beste

batzuk. Horien artean, adibidez: merkatuaren eragileenganako presio «moralak»,
edo gizartean edo ekonomia-eragileengan gerora begirako igurikimenak sortzeko
komunikazio-politikak.
Interes-tasak aldatzea13
Diruaren eskaintza zeharbidez murriztu daiteke interes-tasa nominalak handituz.

Interes-tasak murrizteak bankuen bidezko finantziazioa pizten du eta, beraz,
inbertsioa eta kontsumoa ere eragiten ditu, eta ekonomia-jarduera oro har.
Interes-tasen aldaketak, beraz, merkatuan zirkulazioan dagoen diru kopuruarekin
daude zuzen loturik.
Diru-politika ez da interes-tasetan eragina duen faktore bakarra. Eragina dute

ere, adibidez, inflazio- edo deflazio-prozesuek edo ekonomia-jardueraren goraldi
edo atzeraldiek.
Tresna ezberdinak dituzte gobernuek interes-tasetan eragin ahal izateko. Zor

Publikoa jaulki eta erostetik aparte, adibidez —eta batez ere— bankuei ematen
dizkieten maileguen deskontu-tasak ezarriz.
Interes-tasa ofizial horrek zeharkako eragin adierazgarria du merkatuaren beste

interes-tasa batzuetan (batez ere bankuen arteko merkatuetan), nahiz eta
zehatz-mehatz batzuk eta besteak bat ez etorri.
Zenbait herritan, maileguen, aurrezki-kontuen edo beste finantza-aktiboen

interes-tasak ezartzeko aukera dute ere gobernuek.
Interes-tasa horien bitartez, eragin zuzena lor daiteke diruaren eskaintzan.

Altuagoak diren interes-tasek aurrezkia pizten dute eta inbertsioa adoregabetu,
eta alderantziz interes-tasa txikiekin.
Bankuen lege-erreserbaren aldaketak
Erreserba likidoetan —maileguak emateko ezin erabil daitezkeenak— mantendu

behar diren banka-gordailuen ehunekoa adierazten du bankuen lege-erreserbak.
Honen helburua bikoitza da: alde batetik, bankuek har ditzaketen arriskuak
murrizten dira inbertsio kopurua mugatzen delako, eta, bestetik, diru berria
sortzeko bankuek duten gaitasuna mugatzen da ere.
13 Banku zentralek ezarritako interes-tasek epe ertain eta luzera Ekonomian eta, oro har, Gizarte osoan duten eragina (ik.
Bellinger, 2007).
20
Bankuen lege-erreserba murrizteak aukera ematen die bankuei mailegu gehiago

emateko, eta zirkulazioan dagoen diru kopurua handitzen du. Horrela, lege-
erreserba hori kudeatuz, eragin zuzena izan dezake banku zentralak bankuek
merkatuari ekartzen dioten diru kopuruan.
Merkatu irekiko eragiketak
Diru-politikaren funtsezko tresna dira merkatu irekiko eragiketak. Zirkulazioan

dagoen diru kopurua eta interes-tasak kudeatzean datza, tresna zehatz batzuk
erabiliz: mailegu, dibisa edo lehengaiak adierazten dituzten aktiboen salerosketak.
Aktibo horiek salduz, dirua ateratzen da merkatutik eta, alderantziz, aktibo horiek
erosiz, diru gehiago sartzen da sistemara.
Eragiketa hauen guztien ondorioz, merkatuan zirkulazioan dagoen diruaren

sarrerak edo irteerak gertatzen dira.
Epe motzera, merkatu irekiko eragiketa hauen helburuak hauek izan ohi dira:
interes-tasetan eragina izatea edo atzerriko dibisa baten aurrean edo urrearen
aurrean truke-tasa zehatz bat eskuratzea.
Merkatu irekiko eragiketa hauen artean, zor publikoa salerosteko gobernuek

egiten dituzten eragiketak kokatzen dira: letrak, bonoak edo obligazioak.
Barne-merkatuan saltzen den zor publikoaren jaulkipenek dirua xurgatzen

dute merkatutik eta, beraz, zirkulazioan dagoen diru kopurua murrizten dute.
Alderantziz, merkatuan dagoen zor publikoa —beste aktibo batzuekin gertatzen
den moduan— erosten badu gobernuak, dirua ezartzen du merkatuan.
Banku pribatuei emandako maileguak
Gobernu askok, edo banku zentral askok, herrialdeko finantza-erakundeei

maileguak emateko aukera dute.
Aukera hori erabiliz, mailegu berriak emanez edo indarrean dauden maileguak
indargabetuz, diruaren eskaintza zuzenki aldatzeko aukera dute diru-agintariek
(gobernuek zein banku zentralek).
21
1.3 DIRU-POLITIKA MOTAK
Diru-politikak sailkatzeko orduan zenbait irizpide erabili ohi dira14.
Gobernuen esku-hartze mailaren arabera
Alde batetik, politika ekonomiko guztien moduan, gobernuaren esku-hartze

mailaren arabera sailka daitezke diru-politikak (Bain eta Howells, 2003) adituek
behin baino gehiagotan egin duten moduan:
a) Diru-politika «betearazlea», exekutiboa. Gobernuak behin eta berriz

esku hartzen du diru-politikan modu zuzenean, helburu zehatz batzuk
eskuratzeko asmoz.
Gastu publiko handiegia, defizit handia eta inflazioa sortzeko joera duela
esan da diru-politika honen aurka. Gainera, kudeatzeko oso zaila dela
azpimarratu da ere. Alde batetik, gobernuaren aldetik dagoen informazio
egokia eskuratzeko dagoen arazoagatik. Bestaldetik, aurreikuspen
egokiak egiteko gobernuak dituen zailtasunengatik. Gainera, prozesu
politikoan dauden hutsuneak eta luzapenak ere hartu behar dira kontuan
politika hauek balioesteko orduan. Bestaldetik, behin neurri eta estrategia
batzuk aplikatuta, oso zaila da jakitea horien aplikazioa arrakastatsua izan
den ala ez. Batzuetan, gobernuaren kudeaketarekin loturik ez dauden
beste arrazoiengatik lortzen dira helburu funtsezkoenak eta, alderantziz,
nahiz eta hartutako neurriak egokiak izan, gerta daiteke ere helburuak
ez lortzea aurreikusteko ezinezkoa zen arrazoi batengatik edo hartutako
neurriekin loturik ez dauden beste arrazoi batzuengatik ere.
b) Gobernuaren helburu bakarra epe ertain edo luzera inguru monetario

egonkorra sorraraztea da. Esparru horren barruan, ekonomia-eragile
pribatuek hartzen dituzte dagozkien erabakiak.
c) Diru-politika, neurri handi batean, gobernuaren eskuetatik ateratzen da,

autonomoa den banku zentralaren esku uzteko.
d) Azkenik, aditu batzuek proposatu duten eredu teorikoaren arabera,

diruaren jaulkipena bera pribatizatuko litzateke.
14 Diru-politika guztiek, modu batean zein bestean, zirkulazioan dagoen diru kopurua aldatzeko nolabaiteko joera dute.
Baina, bestaldetik, diru-politikek —edo, hobeto esanda, diru-sistemek— eragin handia dute truke-tasen sistemetan ere.
Horrela, urre-patroi sistemak urre-patroian kokaturik dauden beste dibisa guztiekiko harremanetan nahiko finkoa den
erregimena sorrarazten du, eta —bestaldetik— erregimen flotatzaile bat gainerako dibisekin. Alderantziz, inflazioaren
aurkako diru-politika batek (baita salneurriak egonkortzeko edo diru-agregatuak zaintzeko politika batek ere) truke-tasa
flotatzaileak sorrarazten ditu, herrialde ezberdinetako diru-agintariek ez badituzte ezartzen bat datozen helburuak.
22
Diru-politika hedatzaileak eta murriztaileak
- Diru-politika hedatzailearen helburua zirkulazioan diru gehiago jartzea da.
- Diru-politika murriztailearen helburua merkatuan zirkulazioan dagoen diru

kopurua murriztea da.
DIRU-POLITIKA HEDATZAILEA
Diru-politika hedatzaile baten bitartez, esan dugunez, zirkulazioan dagoen diru

kopurua handitu nahi da. Horretarako, mekanismo hauetako bat erabili ohi da:
a) Interes-tasa murriztu, bankuen maileguen bidez diru berriaren sorrera

erraztuz.
b) Bankuen nahitaezko erreserbak murriztu, horrela maileguak emateko

bankuek duten gaitasuna handitu egiten da.
c) Zor publikoa erosi, merkatura diru gehiago ekartzeko asmoz.
Printzipioz, tresnok, diruaren eskaintza handituz, inbertsio eta kontsumoa

sustatzen dituzte ere.
Bestetan, diru-politika hedatzaileak erabili dira ere, behin baino gehiagotan,

ekonomiaren lehiakortasuna berreskuratzeko asmoz edo, errenta errealak
jaisteko15. Lehenago azaldu dugun moduan, debaluazioak, adibidez,
hainbestetan erabili ziren sindikatuek lortutako soldaten igoerei aurre egiteko.
Hori dela eta, behin eta berriz hauxe aipatu da debaluazio-politiken jatorriari
buruz: «Ezkutuko jokabidea zen, nolabait, sindikatuen ahalmenari aurre egiteko»
(Von Mises, 2006: 69). Keynes-ek berak hauxe esan zuen debaluazio-politiken
alde: «Moneta debaluatzen bada eta langileak ez badira nahiko azkarrak horretaz
konturatzeko, soldata errealen murriztapenaren aurkako erresistentzia ez dute
jarriko, soldata nominalak maila berberean mantentzen diren bitartean».
Hori dela eta, behin baino gehiagotan azpimarratu dira ikuspegi horretatik
inflazioak batzuetan dituen helburu edo eragin antisozialak. Gaur egun, eta
sindikatuek garai batean lortutako indarraren eraginez, lan-hitzarmenetan
onartzen diren lansarien indexazioen ondorioz, politika inflazionista horien
eragina ez da horren argia (Von Mises, 2006: 69). Azaldu dugun moduan, oso
modu ezberdinean eragiten du ekonomia-eragile batzuengan eta besteengan.
Edonola ere, askotan aipatu dira politika inflazionisten abantailak langabezia
murrizteko eta enplegu osoa eskuratu ahal izateko16.
15 «Langabezia txarra da. Langabezia desagerrarazi nahi bada, moneta-inflazioa sorrarazi behar da» (Keynes, 2007).
16 Hauxe da Von Mises-ek (2006: 70) Keynes-en ahoan jartzen duena: «Enplegu osoa eskuratzeko nahitaezkoa da
inflazioa. Langileak engainatu behar ditugu».
23
Politika ekonomiko hauen arabera —II. Mundu Gerraren ostean nagusiak izan
zirenak hainbat herrialdetan— nahitaez aukeratu behar zen: moneta sendoa
langabeziarekin ala inflazioa enplegu osoarekin17.
Oro har, diruaren balioa egonkortzeko asmoa duten diru-politika murriztaileen

epe luzeko eraginkortasuna gaur egun onartzen bada hazkundearen garapena
ahalbidetzeko asmoz, ez da horren argi ikusten diru-politika hedatzaileen epe
motzeko eragina ekonomia berpizteko orduan (Acocella, 2000).
DIRU-POLITIKA MURRIZTAILEA
Nolabaiteko adostasuna dago adituen artean diru-politika murriztaileak eragin

indartsua duela salneurrien mailan eta truke-tasan, bai eta enplegu eta errenten
mailan ere
.
Zirkulazioan dagoen dirua gehiegizkotzat jotzen bada, diru kopurua murriztea
komeni da. Horretarako, diru-politika murriztaileak erabiltzen dira. Diru-politika
honetan erabili ohi diren tresnak diru-politika hedatzailearen aurkakoak dira:
- Interes-tasak handitu, maileguak garestitzeko asmoz.

- Banku zentralak banku pribatuei emandako maileguak murriztu.
- Bankuen lege-erreserbak handitu, zirkulazioan dagoen diru kopurua
murrizteko asmoz.
- Zor Publikoa —edo beste titulu batzuk— saldu, titulu horien truke
merkatutik dirua ateratzeko asmoz.
Bestaldetik «diru-politika murriztailea» espresioa beste zentzu batean erabili

ohi da ere. Nahiz eta merkatuan dagoen diru kopurua ez murriztu, inflazioa
zaintzeko politikari ematen zaion garrantziagatik-edo oso irizpide estuen arabera
zaintzen da diru kopurua. Baina horrek ez du nahitaez eskatzen merkatutik dirua
ateratzea. Nahikoa izan daiteke diru kopuruaren handitzeko joera zaintzea eta,
batez ere, diru kopuruaren handitzea eta Ekonomiaren hazkundea bat datozela
ziurtatzeko politikak eta tresnak martxan jartzea.
Diru-agregatu batean oinarritutako politika18
Politika honetan, salneurrien bilakaera zaintzeko asmoz, diru-agregatuak

handitzeko helburu bat zehazten da, eta helburu hori lortzeko hainbat tresna
erabiltzen ditu gobernuak.
Diruaren eskaintzaren zuzeneko zaintzaren bitartez inflazioa kontrolatzea da

Politika honen helburua. 80ko hamarkadan zenbait herritan erabili zen politika
hau —batez ere, Alemaniako Bundesbank-en— eta, honen oinarria diruaren
eskaintzaren hazkuntza egonkorra ziurtatzea zen, diru eta kreditu mota
17 Von Mises-en ustez (2006: 72) dialektika faltsua da hau. Ez du kontuan hartzen lan-merkatua malgutzeko aukera.
18 Ik. Acocella, 2000: 320-324.
24
ezberdinak barne (hauen erreferentzia kuantitatiboak erabiliz: M0, M1…)
Salneurrien handitzea erreferentzia moduan hartu gabe —diru-politika gehienek

gaur egun egiten duten moduan— diru-erreferentzia kuantitatiboetan oinarritzen
zen.
Estrategia honen arabera, zaintzen den aldagai monetarioaren eta gastatzeko

erabakien artean harreman zuzena dago, salneurriak kontrolpean mantenduz.
Sistema honetan jokatzeko oso marjina txikia dute banku zentralek eta,
bestaldetik, beraien komunikazio-politika kudeatzea —eta banku zentralaren
izen ona mantentzea— erraztu egiten du estrategia honek (Sala Ríos, 2005: 34).
Inflazio-helburu zehatzetan oinarritutako politika19
Azken hamarkadan, finantza-arloko berrikuntza-prozesuek hautsi egin dute ordu

arte diru-agregatuen eta gastatzeko erabakien artean zegoen harreman zuzena.
Hori dela eta, gero eta herrialde gehiago hasi dira estrategia malguagoak
erabiltzen salneurriak zaintzeko helburuaz (Sala Ríos, 2005, 35).
Bestaldetik, politika honen abantaila garrantzitsu bat argitasuna da hainbat

adituren ustez: helburu bat baino ez du banku zentralak diru-politika kudeatzeko
orduan (Bain eta Howells, 2003).
Politika honetan, salneurriak kontrolpean mantentzeko asmoz epe motz eta

ertaineko helburuak zehazten ditu gobernuak inflaziorako, eta helburu horiek
lortzeko konpromiso zehatzak hartzen ditu. Politika honen arabera, epe ertaineko
helburu zehatz horiek publikoki iragartzen dira, banku zentrala ere politika
honetan inplikatuz, eta horrela, bai gobernuak bai banku zentralak helburu horiek
lortzeko konpromiso sendoa dutela sinesten dute ekonomia-eragileek.
Politika honetan, inflaziorako aurreikuspena diru-politikaren oinarrizko helburu

gisa erabiltzen da (argi eta garbi adierazita ala ez).
Helburu horiek lortzeko orduan diru-adierazle ezberdinak erabiltzen dira,

momentu bakoitzaren beharren arabera. Helburu horiek lortzeko orduan,
askatasun handiagoa dute banku zentralek, bitarteko tresna batzuk edo beste
batzuk erabiltzeko, benetako helbururik funtsezkoena salneurrien bilakaera
zaintzea delako, eta ez diru-adierazle horiek kontrolpean mantentzea.
Labur esanda, banku zentralaren interes-tasen bitartez edo beste tresna batzuen
bidez, kontsumoko prezioen indizearen handitze-tasan eragitea da gobernuaren
helburua salneurriak zaintzeko politika honetan.
19 Bain eta Howells-en ustez (Bain eta Howells, 2003) diru-politika kudeatzeko orduan azken helburuetan oinarritzen
bagara, 3 aukera hauek ditugu:
- Inflazio-helburuetan oinarritutako politikak.
- BPG nominalaren araberako helburuak.
- Helburu monetario anitzek (truke-tasak barne) eratutako multzo baten araberako helburuak.
25
Gehienetan, erabili ohi den interes-tasa bankuen arteko interes-tasa da. Hau da,
gehienetan cash flow beharrengatik bankuek elkarri maileguak emateko orduan
erabiltzen duten interes-tasa.
Zehaztutako interes-tasari eusteko, merkatu irekiko eragiketak erabiltzen dira.

Gehienetan, zehaztutako interes-tasa hilabetetan mantentzen da, edo urtetan
ekonomiaren egoera egonkorra bada.
Bestaldetik, politika honen aurka landu diren argudioen artean hauek azpimarra
daitezke:
a) Inflazioa helburu bakartzat hartzea kaltegarria izan daiteke eskaintzaren

atzeraldietan.
b) Ez da oso gardena, helburua lortzeko neurriak martxan jartzen direnetik

ondorioak balioesteko aukera izan arte, urte eta erdi edo bi urte igaro
daitezke eta, beraz, egindako lanaren eraginkortasuna neurtzeko zailtasun
hori kontuan hartu behar da nahitaez.
Alderantziz, denbora faktore hori ahaztu gabe, politika honen aurreko

erantzukizunak kudeatzeko errazagoak dira, oso erraza delako helburuak bete
diren ala ez balioestea. Hori bai, balorazio hori egiteko orduan, oso kontuan
hartu behar da hartutako neurrien eta neurri horien ondorioen artean igaro behar
den denbora. Hori dela eta, horrelako kasuetan, beste mota bateko eskakizunak
egiten zaizkio banku zentralari: inflazioaren bilakaerari buruzko txosten serio
eta sakonak, prentsa aurreko agerpenak, politikak jarraitzeko bileren aktak eta
legebiltzarraren batzordeek egindako jarraipena eta hauen aurreko aurkezpenak
(Bain eta Howells, 2003).
Behin argituz gero lortu behar den helburua inflazioa dela, hauek dira erantzun
beharreko konkrezioak:
a) Zein inflazio-tasa sustatu behar da?
b) Behin helburu hori zehaztuta, noizko zehaztu behar da helburu hori?
c) Banku zentralaren autonomia, helburuei eta tresnei ere dagokie?
Gehienetan, kontsumoko prezioen indizearen bertsio bat erabili ohi da inflazio-

tasa zehazteko orduan. Alde batetik, kontuan harturik erakunde publikoak
biztanleen aurrean direla erantzule, biztanleen kontsumoarekin lotzen diren
salneurriak nolabait kontuan hartzeak nahitaezkoa ematen du. Hori bai, jakina,
ondasun eta zerbitzu guztien salneurrien bilakaerak du eragina Ekonomiaren
ibilbidean, epe motz, ertain edo luzera.
Bestaldetik, behin eta berriz azpimarratu da ez dela egokia helburua zehazteko

orduan oso aldakorrak diren osagaiak ezartzea, distortsio nabariak sor
26
daitezkeelako helburu horiek kudeatzeko orduan.

Batez ere, ondasun hauen salneurriak baztertu dira inflazio-tasen bilakaeraren
azterketetatik:
- elikagaiak —urtaroen eragin nabariak jasaten dituztelako salneurriak

zehazteko orduan—, eta
- energiaren salneurriak, azken hauek ere —eskaintzaren aldaketen

ondorioz— oso aldakorrak direlako epe motzera.
Batzuetan, zeharbidezko zergak eta hipoteken interesak ere baztertu dira jarraitu
beharreko indizetik.
Hala ere, jarraitu beharreko indizetik horrenbeste kontzeptu baztertzeak

urruntasun nabariak sor ditzake herritarrek igartzen duten inflazioarekin.
Beste batzuek (Artis, 1998) Eurogunera begira, salneurri maioristekin loturiko

indize bat proposatu dute, Europako kide diren estatu guztietan antzekoagoak
direlako salneurri minoristak baino. Hala ere, salneurri maioristak minoristak
baino askoz aldakorragoak direla kontuan hartu behar da ere.
Beste batzuetan, inflazio-tasa zehatz bat bilatu gabe, banda bat ezartzen da
helburu gisa.
Edonola ere, bat datoz adituak inflazio-tasaren helburua % 0 ez dela izan behar
adierazteko orduan. Arrazoi teoriko eta estatistikoengatik, gehienetan % 1etik
gora zehaztu ohi da helburu hori.
Errenta nominalarekin loturiko diru-politika
Inflazio-helburuak zehazteko orduan sortzen diren zalantzen ondorioz, errenta

nominalarekin loturiko helburuak erabiltzea proposatu dute aditu batzuek. Baina
helburu horiek desabantaila nabariak dituzte ere:
a) Errenta nazionalaren datuak berandu eskuratzen dira, ez dira guztiz

fidagarriak eta geroko aldaketa txiki batzuk jasan ohi dituzte. Hau da,
informazio zehatza, gutxi gorabehera, hiru hilabeterik behin edo lortzen
da, eta ez hilero salneurrien bilakaerarekin gertatzen den moduan.
b) BPG nominalaren zifrek aurretik hartutako erabakien ondorioak adierazten

dituzte, eta ez horrenbeste Ekonomiaren geroko bilakaera.
c) Errenta nominalak, berez, ez ditu bereizten benetako ekoizpenaren

handitzea eta salneurrien handitze hutsa. Hori dela eta, aditu batzuek
proposatu dute helburu ezberdinak ezartzea ekoizpenean, alde batetik,
eta salneurrien igotzean, bestetik.
27
d) Egon badaude beste tresna batzuk (adib. politika fiskala) errenta

nominalean eragiten dutenak eta ez daudenak banku zentralaren
kontrolpean.
e) Errenta nominalean eragiten duten aldagaiak horren ezberdinak izanik,

helburu kontrajarriak sor daitezke.
Bestaldetik, errenta nominalaren helburuak ezartzeak abantaila handiak ditu epe

luzeko helburu gisa, eta epe labur eta ertaineko beste helburuak orientatzeko
orduan. Bestela, eragiteko erraza da (politikariek ezagutzen dituzten aldagaietan
oinarritzen delako) eta sendoa (Bain eta Howells, 2003).
Truke-tasan oinarritutako diru-politika
Interes handikoa da truke-tasa banku zentralentzat, inportatzen diren ondasunen

salneurrietan eta enpresen etekinetan duten eraginagatik. Batez ere, jakina, oso
irekiak diren ekonomietan.
Diru-politikaren helburuetan truke-tasak integratzea, garrantzi handikoa izan

daiteke, diru-politikaren kanpora begirako ondorioak kontuan hartzen direla
ziurtatzeko. Bestela, gerta daiteke inflazio-tasaren murriztapena helburu
bakartzat hartuta, helburu hori lortzea baina truke-tasa gehiegi handituz eta,
adibidez, esportazioak kaltetuz.
Truke-tasekin loturiko helburuak diru-politikan integratuz gero, argiago geratuko

litzateke ere noren esku geratzen den truke-tasarekin loturiko helburuen ardura,
zenbait herrialdetan ez dagoelako batere argi helburu horiek banku zentralari
edo gobernuari dagozkion.
Politika honen arabera, diruaren balio ideala babesteko asmoz, monetaren

truke-tasa zehatz batzuk babesteko konpromisoa hartzen du diru-agintaritzak.
Horretarako, dibisak kotizazio zehatz batzuetan salerosteko prest dago,
monetaren balioa ezarritako mailan mantentzeko.
Politika honen oinarria, beraz, atzerriko dibisa batekiko —edo batzuekiko—

truke-tasa finko bat mantentzea da, zurruntasun maila ezberdinekin.
«Fiduziazko tasa finkoetan» oinarritzen den sistema batean, tasa-truke finko bat
jartzen dute indarrean gobernuek, baina truke-tasari eusteko ez dituzte aktiboki
dibisak saltzen edo erosten.
Horren ordez, bihurgarritasunik gabeko neurrien bidez mantentzen da truke-

tasa. Adibidez, kapital-fluxuen bidez, inportatzeko edo esportatzeko baimenak,
etab.
Kasu honetan, gehienetan, merkatu beltzaren truke-tasa bat agertu ohi da;
bertan, ofiziala ez den merkatuaren salneurrian saltzen da dibisa.
28
«Bihurgarritasun finkoa» duten sistema hauetan, egunero erosi edo saltzen

dituzte dibisak gobernuek, lortu nahi den truke-tasa eskuratzeko (tasa finko bat
edo banda bat izan daiteke).
Interes-tasa hori berraztertu ohi da hilabetean behin edo bitan, banku zentralaren
batzorde berezi batean.
Interes-tasetan dauden aldaketak merkatuaren zenbait adierazleren arabera

zehazten dira. Horrela, Ekonomiaren joerak aurreikusten saiatzen da, bai eta
merkatua orientatzea inflaziorako zehaztutako helburuari begira.
Mendebaldeko herrietan ere erabili ohi den diru-politikarako tresna bat da truke-
tasen jarraipena.
Urre-patroia
Moneta-unitate baten balioa lehengai baten balioarekin lot daiteke. Batez ere,
metal preziatu batekin. Horretarako, moneta-unitate bakoitza lehengai horren
unitate edo kopuruen arabera definitzen da. Horrelako politiken helburua
diruaren egonkortasuna ziurtatzea da. Agintaritza baten erabakien balizko
arbitrariotasunetik kanpo utzi nahi da dirua sortzea eta beronen kopurua handitu
edo murriztea.
Metal preziatuak interes handikoa izan dira helburu horretarako, ez bakarrik

beraien ezaugarri fisiko eta kimikoengatik. Batez ere, beraien balioaren
egonkortasuna izan da faktorerik garrantzitsuena (Acocella, 2000).
Hala ere, politika hauek ez dute ziurtatzen diruaren egonkortasuna ehuneko

100ean. Eta, bestaldetik, posible da ere, jakina, egonkortasun hori lortzea nahiz
eta moneta-unitateak lehengai batekin ez lotu.
Lehengaien artean, gehien erabili izan dena urrea da.
Urre-patroiaren arabera, nazioaren dibisaren salneurria egonkor mantentzen da,

urre kopuru batean neurtua.
Urre-patroiaren oinarrizko ezaugarriak hauek dira:
a) Banku zentralak billeteak jaulkitzen ditu. Ondasunekin truka daitezke

billete horiek. Beraz, herrialde horren dibisa bihurtzen dira.
b) Moneta-unitate bakoitzaren urrearekiko baliokidetasuna zehazten da.

Adib: dolar batek x gramo urre.
c) Banku zentralak urre-erreserbak gordetzen ditu, txanpon zein barretan,

jaulkitako diruaren proportzioan. Billeteak urrearekin truka daitezke edo,
dibisaren urrearekiko baliokidetasunaren arabera.
29
d) Urrea inportatzea zein esportatzea libre da.
Horretarako, dibisaren eguneroko salneurriak erabiltzen dira (adibidez, merkatu

irekiko eragiketen bidez).
Urrearen salerosketak garrantzi handikoak dira ekonomia-hazkuntzarako eta

egonkortasunerako.
Urre-patroia «truke-tasa finkoa»ren politikaren aldagaitzat har daiteke. Eta

urrearen salneurria, lehengaien salneurrien indizearen aldagaitzat.
Keynes-en ustez, «erlikia barbaroa» zen urre-patroia. Baina, behin baino

gehiagotan azpimarratu denez, abantaila handiak ditu diru-sistema honek: urre-
patroiaren arabera, diru kopuruaren bilakaera berjabea da gobernuen politika eta
alderdi politikoen aurrean20. Gastu publikoa handitzeko orduan, nahitaezkoa zaie
gobernuei zergak handitzea. Beraz, gobernuen politika inflazionisten aurreko
berme garrantzitsua izaten zen urre-patroia.
Urre-patroia ez da gaur egun erabiltzen. Interes handikoa izan zen XIX. mendeko
Ekonomia sustatzeko orduan. I. Mundu Gerra hasi zenetik, gobernuak hasi
zirenean gastuak diruaren jaulkipenaren bidez finantzatzen, desagertu egin zen
urre-patroia, aurrekontu-politika horiek garatzeko oztopo zuzena zelakoan.
Hala ere, nolabait, urre-patroiaren aldagai bat erabili zen munduan, oro har,
1971 arte (Bretton Woods delako sistema). Horren abantailarik funtsezkoenak
erraztasuna eta gardentasuna ziren. Sistema horretan, herrialde baten —Estatu
Batuetan— urre-patroia sistema mantentzen zen. Gainerako herrialdeen dibisen
eta dolarraren artean truke-tasa finkoa ezartzen zen. Sistema hori interes
handikoa izan zen munduko ekonomia suspertzeko II. Mundu Gerraren ostean.
Baina Estatu Batuetan sortu zen kanpoko defizitaren ondorioz —batez ere
Vietnamgo gerrako gastuengatik— dolarren bihurgarritasuna suspenditu zuen
Nixon lehendakariak.
Fiduziazko diruaren aurreko alternatibak
Doktrinaren ildo heterodoxoen artean, behin eta berriz, fiduziazko moneta-

sistemaren etengabeko kritika egin da21. Kritika horren oinarria, batez ere,
diruaren balioaren bilakaeraren arbitrariotasuna izan da, erabaki politikoen azpian
geratzen delako. Batez ere, gastuak handitzeko gobernuen joerak nabarmen
errazten direlako, Ekonomiaren egonkortasuna eta norbanako eta enpresen diru-
egonkortasuna kaltetuz. Eta, beraz, diruaren balioaren egonkortasunaren eta
interes-talde zehatz batzuen interes politiko eta ekonomikoen arteko harremana
gero eta nabariagoa egiten da, Ekonomiaren egonkortasuna interes politiko eta
20 «Hauxe da bere abantailarik funtsezkoena: xahutzaileak diren gobernuen aurreko babesa izatea» (Von Mises, 2006: 65).
21 «Egitura inflazionistetan, ohitura hauxe hartzen du herriak: baliabide mugagabeak dituen erakunde gisa hartzea
gobernua: Estatua, gobernua, edozer gauza egiteko gai da» (Von Mises, 2006: 66).
30
pribatuen menpe jarriz.
Arazo horiek direla eta, ekonomista eta politikari heterodoxoen aldetik batez ere,
hainbat proposamen alternatibo egin dira.
Aukera alternatibo horien artean, alde batetik, urre-patroira itzultzea proposatu

egin da behin baino gehiagotan. Baina ez da izan proposatu den alternatiba
bakarra. Beste batzuen artean, politika hauek ere proposatu dira:
a) Nazio-estatuekin loturik ez dauden moneta «pribatuak» jaulkitzeko

askatasuna.
b) Urre-patroitik aparte, beste lehengai batzuetan oinarritutako patroia.
c) Diru-politika kudeatzeko orduan banku zentralek duten askatasuna

murrizteko lege-neurriak.
d) Diru-jaulkipenaren politika legebiltzarren kontrol zuzenaren pean uztea,

banku zentralen edo gobernuen esku utzi gabe.
Diru-politika motak eta politika ekonomikoaren ildoak
Politika ekonomikoaren ildo ideologikoen artean, oso ikuspegi ezberdinak egon

dira diru-politikaren helburuei buruz.
- Ildo keynesiarren aldetik, eskaera agregatua da diru-politikan jarraitu

beharreko aldagairik funtsezkoena. Horien ustez, eskaera agregatua da
garrantzitsuena eskuragarri dagoen diru-eskaintza jasan ahal izateko.
- Monetarismoaren ikuspegitik, diru kopurua da aldagairik funtsezkoena.

Horien iritziz, diruaren eskaintzaren eta eskaeraren arteko harremana
zehazteko gakoa diru kopurua da eta, batez ere, diruaren eskaintza.
- Eskaintza-politikaren zenbait babesleren aldetik, salneurrien

egonkortasuna izan beharko litzateke diru-politikaren oinarria. Eta, beraz,
diruaren balio zehatz bat lortzea izan beharko litzateke diru-politikaren
helbururik funtsezkoena. Hori guztia, horretarako banku zentralak sortu
edo erretiratu behar duen diru kopurua kontuan hartu gabe.
Egia da ere, azken urteotan, gero eta pisu handiagoa hartu duela adituen
arteko adostasunak inflazioaren zioen aurrean. Epe ertain eta luzera, gero eta
argiago dago inflazioak izaera monetarioa duela. Beraz, funtsezkoa da banku
zentralaren egitekoa diruaren eskaintza eta eskaera harremanetan jartzeko
orduan. Epe motzera, egon badaude eskaintza eta eskaeraren beste faktore
batzuk inflazioan ere eragina dutenak. Adibidez nekazaritza-arloko ekoizpen
eta lehengaien salneurriak, eskaera agregatuaren aldaketak, lan-eskaintzaren
erabilera-tasaren aldaketak, etab. Hori dela eta, inflazio-politikak, nahitaez, bai
bilakaera monetarioa, bai eta eskaintza eta eskaera agregatuen faktoreak ere
31
hartu behar ditu kontuan (Jordan, Gracia eta Antuñano, 1999).
TRUKE-POLITIKA
Hauxe dugu truke-politika: truke-tasa kudeatzen duen politika ekonomikoaren

alderdia, bai eta dibisen arteko balio konparatiboa, edo dibisak trukatzeko
salneurriak.
Bi dibisen arteko truke-tasek (edo atzerriko truke-tasek) moneta bat bestearen

terminoetan neurturik duen balioa zehazten dute.
Bi herrialdeen artean, alde bien arteko trukeak dibisa pare batean du eragina.
Baina «benetako» truke-tasa atzerriko dibisa multzo baten arabera zehazten
da, eta, neurri batean, herri baten kanpoko lehiakortasunaren osoko neurriaren
erreferentzia bat izan daiteke.
Benetako truke-tasa nominala merkataritza-trukeen arabera neurtzen da.

Benetako truke-tasa «erreala» zehazteko, aldatu egiten da nominala, kanpoko
salneurrien mailaren arabera, eta bertako herrialdearen salneurrien mailaren
arabera.
Benetako tasa nominalarekin alderaturik, «NPG(PNB)ren arabera zehazturiko

benetako truke-tasa» izan daiteke egokiagoa, azken hamarkadotako nazioarte
mailako diru-ezarpenen globalizazioaren errealitatea kontuan hartuz.
Hala ere, gobernuak ezin ditu arbitrarioki truke-tasak manipulatu modu

iraunkorrean. Monetaren balio ofiziala eta benetako balio erreala oso ezberdinak
badira, dibisen nazioarteko merkatua arduratuko da balio hori automatiko
zuzentzeaz.
Truke-tasen araubideak
Gobernu batek bere dibisa kudeatzeko orduan jarraitzen duen politika da truke-
tasen araubidea. Eta hori bai atzerriko beste dibisekiko eta atzerriko truke-
merkatuarekiko harremanetan ere.
Truke-tasen araubidea, jakina, harreman zuzenean dago diru-politika osoarekin.

Bakoitzaren malgutasunaren arabera, hauek dira truke-tasen araubideen
oinarrizko motak:
- Truke-tasa flotatzaileak: araubide honetan, merkatua da truke-tasen

aldaketak zehazten dituena.
- «Banden barruko» flotazioa: banku zentralak mantentzen ditu truke-tasak,

banda baten barruan, edo truke-tasa zehatz batetik gehiegi urruntzen ez
dela ziurtatuz.
32
- Truke-tasa finkoak.
Herrialde bakoitzaren truke-araubidea herri bakoitzaren politika ekonomikoaren

funtsezko oinarrietako bat da.
Printzipioz, goian aipaturiko funtsezko erreferentzietatik abiaturik, hauek dira

kontuan har daitezkeen aukerak:
A. NAZIO-DIBISA EZ DUTEN HERRIALDEAK
Zenbait herritan, legezko erabilera duen moneta edo dibisa propiorik ez dago,
beste herrialde bateko moneta onartu dutelako edo diru-batasun bateko kide
direlako (adibidez, euroaren esparrura sarturiko estatuak).
Sistema hauetan uko egiten dio herrialdeak diru-politikaren kontrolari. Diru-

erabakiak beste herri batek hartzen ditu, edo, bestela, nazioarte mailako egitura
politiko edo diru-batasun batek (azken honen esku dirua jaulkitzeko eta diru
kopurua zaintzeko aginpideak utzi baitira).
B. TRUKE-TASA FINKOAK
Truke-tasa finkoen araubidean, dibisaren balioa beste dibisa batekin lotzen da

(batez ere oso erabiliak diren dibisak: dolarra, euroa…).
Herri hauetan, herrialdearen dibisak bihurgarritasun zuzena du beste dibisa

baten truke. Currency board delako hitzarmena izanez gero, bertako moneta
atzerriko erreserbetan oinarritzen da, ehuneko ehunean.
Errealitatean, araubide mota honen barruan kokatu behar dira ere oso banda
estuak dituzten dibisak, edo beraien moneta utzi duten eta beste herri baten
dibisa onartu duten herriak.
Truke-tasa finkoen sistema ezartzeko modu asko daude. Modu informalean,

konpromiso politikoen bidez edo arauen bidez (zenbaitetan lege baten bidez ere
finkatzen da irizpide hori).
Sistema honek, jakina, nabarmen mugatzen du diru-politikaren esparruan

Estatuak duen jokatzeko gaitasuna.
«Truke-tasa finkoak» dituen sistema batean, bertoko dibisa-unitate bakoitza

atzerriko dibisa-unitate batean oinarritu behar da. Horrela ziurtatzen da bertako
moneta-oinarriak ez duela balio erlatiboa galtzen inflazioaren bidez, eta hard
currency delakoan oinarrituta egon gabe, bertako dibisari egindako erasoen
arriskua alboratzen du, hard (anchor) currency delakoa konbertitzeko.
«Dolarizazio» moneta-sistema batean, atzerriko dibisa —gehienetan, dolarra—

libreki erabiltzen da ordainbide gisa, bai modu esklusiboan bai bertako
33
dibisarekin batera. Horretarako arrazoiak hauek izan daitezke: biztanleriak

bertako dibisarekiko konfiantza galtzea, edo inflazioa kontrolpean mantentzeko
gobernuaren politikarekiko konfiantza galtzea, edo sinesgarritzat jotzen den
diru-politika bat inportatzeko.
Truke-tasak mantentzeko asmoz, herrialde bien diru-politiken helburuak bat

etorri behar dira.
Bestaldetik, herrialde bakoitzaren diru-politika beste herrialdeenaren

menpeko bihurtzen den neurria, hainbat faktorerekin dago loturik: kapitalaren
mugikortasuna, ekonomiaren irekiera, etab.
C. TRUKE-TASA FLOTATZAILEAK22
Munduko dibisa erabilienen artean truke-tasen araubide ohikoena da, 1971tik

aurrera.
Sistema honetan, dibisen balioa aldagarria da merkatuaren gainerako salneurrien

moduan. Nazioarteko ekonomia-harremanen egokitzapenek eragin zuzena dute
truke-tasan. Ordainketen balantzaren superabitak dibisaren balioa handituko du
eta, alderantziz, ordainketen balantzaren defizitak dibisaren balioa murriztuko
du.
Hala ere, kontuan hartu behar da merkatuaren araberako flotazio hori

baldintzatuta dagoela nolabait. Monetaren truke-tasen balioaren aldaketa
handiegiak mugatzeko asmoz, ohikoa da-eta banku zentralen esku-hartzea.
Flotatzaileak diren truke-tasen araubide honen barruan, hiru aldaera hauek aipa
ditzakegu:
Truke-tasen ibilbidea aurretik iragarri gabeko flotazio zuzendua
Diru-agintariak aktiboki jarduten dira truke-merkatuan, truke-tasa zehazteko

asmoz, aurretik iragarritako ibilbide batekin konpromisorik hartu gabe.
Truke-tasa hau kudeatzeko asmoz erabiltzen diren adierazleak, oro har,

aukerakoak dira, diskrezionalak, eta bertan egiten diren egokitzapenak, askotan,
ez dira automatikoak. Adibidez: interes-tasak, ordainketen balantzaren saldoak,
nazioarteko erreserbak eta merkatu paraleloaren ibilbidea.
Flotazio berjabea
Araubide mota honetan, merkatuak berak zehazten du truke-tasa, eskaintza eta

eskaeraren arabera. Diru-agintarien esku-hartzearen helburu bakarra aldaketak
nolabait murriztea izan daiteke eta truke-tasaren gehiegizko fluktuazioak ekiditea,
22 Truke-tasa finkoen eta flotatzaileen arteko alderaketa baten laburpen gisa, bakoitzaren abantailak eta desabantailak
kontuan harturik, ik. Acocella, 2000: 377-378.
34
baina ez truke-tasaren maila zehaztea.
Printzipioz, araubide honen barruko diru-politika eta truke-politikak ez daude

loturik.
Banda baten barruko flotazioa
Araubide honetan, banda batekin dago loturik bertako monetaren balioa, modu
finkoan edo periodikoki egokiturik, banda horren barnean.
TRUKE-TASEN FLUKTUAZIOAK
Truke-tasa flotatzailea aldatuko da erreferentziazkoak diren bi dibisen edozein

balio aldatu ahala. Dibisa baten balioa handituko da eskaera eskaintza baino
handiagoa denean.
Diruaren eskaera handitu daiteke salerosketetarako diruaren eskaera handitzen

delako edo eskaeraren handitze espekulatibo batengatik.
Salerosketetarako diruaren eskaera eta herrialdearen enpresa-jardueraren maila,

barne-produktu gordina eta enplegu maila harreman zuzenean daude.
Gehienetan, banku zentralen ardura da eskuragarri dagoen diruaren eskaintza

eta salerosketetarako diruaren eskaeraren handitzeak egokitzea.
Diruaren eskaera espekulatiboa zailagoa da banku zentralek kudeatzea. Hala

ere, ahalegintzen dira, bai, mugimendu espekulatiboak kontrolpean jartzen
interes-tasak egokituz.
Betiko teoriek harremanetan jartzen zuten truke-tasen kudeaketa, batez ere,

herrialdeen ekonomien bilakaerarekin. Baina nazioarteko kapitalen merkatuen
gero eta pisu handiagoaren ondorioz, eta mugimendu espekulatiboen ondorioz,
gero eta garrantzi handiagoa du interes-tasaren kudeaketak, batez ere epe
motzerako mugimenduetan duen eraginagatik.
35
2. BANKU PRIBATUAK ETA DIRU-ESKAINTZA

1. Jakina denez, diruaren kontzeptu ekonomikoaren barne daude: txanponak
eta billeteak, ageriko gordailuak edo likidezia maila altua, eta trukerako
sozialki onartuak dauden ondasunak edo merkatuan transmisiorako
eskubideak.
2. Dena den, ez da publikoki ezaguna diruaren sortzea, jatorria banku

zentralen diruaren jaulkipenean baldin badu ere, aktibitate bankarioak
jaulkitze publiko horretan duen efektu biderkatzailean oinarritzen dela
funtsean.
3. Efektu biderkatzaile horren oinarrian dugu diruaren kontzeptu ekonomikoa

ez izatea “aberastasunarena”, baizik eta beronen errepresentazio batena
eskubide baten bidez, edo diruaren erabiltzaileek aberastasunaren
truke aldakortzat ulerturiko ondasunarena. Hau da, horrek esan nahi du
aberastasunak ez babestua izan daitekeen dirua egon daitekeela. Nahikoa
da diruaren erabiltzaileek “sinestea” babes hori badagoela edo sozialki
onartua dela.
4. Horrela, bankuek baimentzen dute beren gordailugileek gordailuak

erabiltzea aktibo likidoa izango balira bezala, bankuaren mailegu-
hartzaileei emana izan ondoren. Alde batera utzita desadostasun
terminologikoak edo interpretaziozkoak, diruaren sorrera baten aurrean
egotea edo diruaren zirkulazio handiago baten aurrean egotea, eskaintza
monetarioaren efektuaren baliokideak dira.
5. Horrela, bankuek gordailuen bidez jasotako dirua “biderkatzeko” joera

dute (herrialde bakoitzean legez ezarritako erreserba frakzionarioa
kenduaz). Banku-gordailuen ohiko egonkortasunak elikaturiko konfiantzan
oinarrituriko sistema da oinarrian.
6. Dena den, gure iritziz, gordailugileen konfiantza beren gordailuen

berreskurapenean sektore bankarioari emaniko babes publikoan datza,
eta erakunde publikoek ez dute utziko erraz bankuak jausten. Egungo
finantza-krisian gertaturikoak, etengabeko erreskate-operazioen bidez,
pertzepzio psikologiko orokorra sendotu besterik ez du egin.
7. Erreserba frakzionarioaren sistemaren bidez, beraz, bankuek, Estatuena

den diruaren jaulkipenaren papera bereganatu dute modu mailakatuan23.
23 Galdera da ea konfiantza-sistema hau berein beraz eusten den, edo arrisku maila handiko sistema den, laguntza
publiko sistematikoen bidez soilik mantentzen dena krisi-egoeretan. Baina, hau ez da dokumentu honetan jorratzeko
debatea.
36
8. Praktikan, jakina den moduan, banku zentralek operazio anitzen bidez

jaulkitzen dute dirua, monetaren eta billeteen bidez, bankuei emaniko
maileguen bidez eta merkatu irekiaren operazioen bidez.
Oro har, moneta-eskaintzak, banku zentralak sorturiko dirua barne —

MO—, edo erabilgarritasun altuko gordailuek —oro har M1—, garrantzi
handia dute garapen ekonomikoan —prezioetan, inflazioan, inbertsioan
eta kontsumoan— eta hortik dator horren jarraipen estua politika
ekonomikoaren kudeaketari dagokionez.
9. Finantza-krisiak bi eztabaida berpiztu ditu moneta-teoriaren inguruan, eta,

bereziki, inflazioaren eta eskaintza monetarioaren arteko harremanaren
inguruan. Horren arrazoia da, zalantzarik gabe, eskaintza monetarioaren
bi aldagai oinarrizkoek —banku zentralaren diruaren jaulkipenak eta
gordailu bankarioek— funtsezko aldaketak jasan dituztela beren ibilbidean
krisiaren eztandaren ondorioz.
Alde batetik “credit crunch” deiturikoak 2008tik aurrera eta, ondorioz,

kredituak ematean jaitsiera eta zorpetze pribatuaren mailak, diru
bankarioaren jaitsiera mailakatua sortu dute.
Bestalde, banku zentralek moneta-politika hedakorrak egin zituzten,

batez ere, arazoak zituen banku-sektorea laguntzeko eta bankuen arteko
merkatua jausteari, eta kredituen merkatuari oro har, aurre egiteko.
Nahiz eta gradu eta denbora ezberdinetan izan, moneta-politika hedakor

horiek eragina izan dute AEBko Erreserba Federalean, Ingalaterrako
Bankuan eta Europako Banku Zentralean.
10. Hain zuzen ere, AEBko Erreserba Federalak, Ingalaterrako Bankuak eta,
neurri txikiago batean, Europako Banku Zentralak igo egin zuten beren
moneta-eskaintza finantza-krisiaren eztandaren ostean.
Ikusi dezagun 2008an krisiaren aurrean izaniko lehenengo erreakzioa

azaltzen duen grafikoa (Iturria: Cumberland Advisors):
37
11. Garrantzitsua da nabarmentzea ezen zabalkunde monetarioa, zeina

krisiaren eztandaren ondorioz igo baitzen, ez dela, hala eta guztiz
ere, fenomeno berri bat. Alderantziz, badirudi azken hamarkadetako
zabalkunde monetarioa dela Mendebaldeko herrialdeetan metatutako
gainzorpetzearen arrazoia, aldi edo epe honetan. Fenomeno hau, AEBko
Erreserba Federalaren eta Ingalaterrako Bankuaren kasuan bereziki larria
dena baina eurogunean ere gertatu dena, garbi islatua gelditu da interes-
tasaren garapenean eta banku zentralen aktiboen garapenean.
Erreferentzia baterako, ikus dezagun AEBko oinarri monetarioaren

garapena 1917 eta 2009 artean (Iturria Mises.org):
38
Grafikoan garbi ikus dezakegu Erreserba Federalaren moneta-politiken

ondorioz izandako oinarri monetarioaren zabalkundea 70eko hamarkadako
lehenengo urteen ostean (1971n Nixon-en administrazioak urrearen eta
dolarraren arteko loturaren apurketarekin bat egin zuen).
12. Krisiaren eztandaren ostean, AEBko monetaren zabalkunde hori handitu

egin da eta AEBko oinarri monetarioa hirukoiztu egin da gutxienez (Iturria:
St. Louis FED):
Horrekin batera, Erreserba Federalaren Balantzearen Aktiboak garapen paralelo

bat izan du, logikoa den moduan (Iturria: Federal Reserve Board):
13. Ikus dezagun Erresuma Batuaren oinarri monetarioaren kasua, zeinak

zabalkunde erradikalagoa duen (V. Anderson, st. Louis FED):
39
14. Erreskate-politika eta moneta-zabalkundearen politika hauen aurrean,

2008an AEBko Erreserba Federalak jaurtitakoak batez ere, prozesu
inflazionista edo “hiperinflazionista” larria sortzeko arrisku-alarmarik ez da
egin pasatu diren urteetan.
15. Oinarri monetario honen zabalkundeak zein puntutaraino ekar dezake

inflazio altua edo hiperinflazioa izateko arrisku handia datozen urteetan?
Nabarmena da, ez eskaintza monetario totalaren ondorio zuzenez, esan

dugun moduan, ez dute banku zentralek zuzenean sortu, baizik eta
bankuek eskura dituzten gordailuen bidez “sorturiko” diruarekin elikatzen
da batez ere. Diru bankarioaren jausteak banku zentralak sorturiko dirua
handitzea dakar eskaintza monetario orokorra asko handitu gabe eta,
ondorioz, berehalako inflazio-efektuak ekiditen dira.
16. Historian, herrialde baten oinarri monetarioa bikoiztu edo hirukoiztea —

orain gure banku zentralak egiten ari direna— inflazio altu bat bermatzea
zen. Baina azken bi hamarkadetako esperientziek behin eta berriz
erakutsi digute ezen zabalkunde-politika hauek arrakasta izan dezaketela
eta inflazio altua ekidin daitekeela, baldin eta baldintza batzuk betetzen
badituzte (V. Richard, G. Anderson, “Doubling Your Monetary Base and
Surviving: Some International Experience”, 2010), hala nola: A) populazioak
konfiantza galtzea ekiditea banku zentralaren fidagarritasunari prozesu
inflazionarioak ekiditeko, eta B) zabalkunde-politikaren iraupen laburra,
krisia gainditzean indargabetu behar dena berehala.
17. EBZren moneta-politikek kontuan izan dute diru bankarioaren garapena,

eta ondorioz, ez bakarrik krisi-garaian, baizik eta azken hamarkadan
oinarri monetarioa hasten ari dira behar den neurrian, diru bankarioaren
beherakada indargabetzeko eta ziurtatzeko, oro har, eskaintza monetarioa
egonkor mantentzen ari dela. V. grafikoak (Iturria: ECB) MO Euroguneko
Oinarri Monetarioaren garapena konparatzen du eskaintza monetario
orokorrarekin M3:
40
18. Honek guztiak ez du esan nahi zabalkunde politika hauek neutroak

direnik politika ekonomikoaren ikuspuntutik. Banku zentralen zabalkunde
monetarioaren kanalizazioa bankuen bidez gauzatzen da, eta badakigunez,
horrek etengabea eta masiboa den diru-laguntza osatzen du sektore honetan.
19. Orain artean, oinarri monetarioaren zabalkundeak inflazio-efekturik sortu ez

izanak ez du esan nahi arriskurik ez dagoenik.
Hasiera batean, inflazioa ez bada sortu kredituaren jaustearen ondorioz,

funtzionamenduan ez dagoen zirkulazioan dagoen diruaren biderkatzaile
bankarioaren diru kantitatearen ondorioz sortu da. Baina aktibitate
ekonomikoaren gora egite batek egoera hau aldatu, biderkatzaile bankarioa
martxan jarri, eta, oinarri monetario jadanik disparatu honen gainean inflazio
altuko efektu bat edo hiperinflazio-efektu bat sor dezake. Egoera horren
aurrean, banku zentralen politikak eskaintza monetarioari eustera zuzenduko
dira, oinarri monetarioa gutxituta beren bankuen finantzaketari, edo interes-
tipoak igota. Arriskua banku zentralen gaitasunean dago politika hauek
gauzatzeko beharrezko erritmoan moneta-eskaintza disparatzea ekiditeko.
20. Baina, oraingoan, moneta-eskaintzari dagokionez, banku zentralen politika-

aldaketa erradikala ez da erraza izango. Bi arrazoi nagusi daude horretarako.
Alde batetik, Estatuen zorpetze maila altuak interes-tasen igoerei sor
diezazkiekeen erresistentzia politiko altuak24. Bestalde, Mendebaldeko
banku zentralak zifra disparatuetan ari dira aktibo toxikoak pilatzen beren
balantzeetan, epe motz eta ertainean likidatzen zailak izango direnak.
24 Ahaztu gabe, krisiaren azken faseetan Mendebaldeko banku zentralak hiperinflazio-arrisku handiko ekintzetan ari
direla: aurrekontu publikoen finantzazioa banku zentralen bidez.
41
3. EUROPAREN MONETA-BATASUNAZ
1. Ez daukagu zalantzarik Ekialdeko erregimen komunistak jausteak eragina
izan zuela moneta-unitate europarraren prozesuari bultzada emateko.
Dena den, interpretazio batzuek ahaztu egin dutela ematen duen arren,
moneta-batasunaren kontzeptua erreferentzia konstantea izan zen
etorkizuneko europar integrazio-prozesuen aurreikuspenetan, hasiera-
hasieratik eta, garbiago, 60ko hamarkadaren azkenetik.
2. Bereziki, Nixon Gobernuaren Bretton Woods-en kanbio-tasa finkoen

sistema apurtzeak, 1971n, europar moneten koordinazio handiago
baten aldeko mugimenduak bizkortu zituen. Garrantzitsua da gogoratzea
1972an moneta-politika bateratu baten aldeko lehenengo pausoak eman
zirela “Suge Monetario Europarra” deiturikoa sortutakoan eta, batez ere,
1979an Europako Moneta Sistemarekin eta European Currency Unit
(ECU) edo ecurekin.
3. Europako Moneta Sistemak bere oinarrizko helburuak bete zituen Europan

kanbio-tasen egonkortasun maila inportante bat lortu zuenean, bateratze
handiago bat eta kapitalen zirkulazio librerako aurrerapen mailakatu bat.
Kapital-tipoen fluktuaziorako ezarritako mugak garrantzitsuak izan ziren

inflazio-tasa altuko herrialdeak prezio-egonkortasun handiago baterantz
bideratzeko.
Kanbio-tasen egonkortasuna garrantzizko faktoretzat hartu zen Europako

barne-merkatua bultzatzerakoan.
4. Europako Moneta Sistemaren ondoren, 80ko hamarkadaren bukaeran,

jauzi kualitatibo bat egin zen moneta-unitatearen alde; oinarrizko mugarri
hauek ezagunak dira:
1988ko ekainean Europako Kontseiluak batzorde bati lan bat

eskatu zion: “Etapa konkretuak ikertu eta proposatzea batasun
ekonomiko eta moneta-batasun baterantz bideratuak”.
Mandatu horren aplikazioan, Batasun Ekonomiko eta

Monetarioaren Ikerketarako Lantaldeak 1989ko apirilean
onartu zuen Delors Txostena deiturikoa edo “Batasun
ekonomiko eta monetarioaren txostena”, Madrilgo goi-bileran
1989an.
Estatu europarren arteko konbergentzia makroekonomikorako

betebeharrekin batera, Maastricht-eko Itunak beraiek
betetzeko epemugak eta moneta bakarraren sarrera definitu
42
zituen, azken epetzat 1999. urtea jarrita.
Bruselako Kontseilu Europarrak 1998ko maiatzean onartu

zuen hirugarren eta erabakigarria izan zen fasearen hasiera,
lehenengo 1 Estatuen parte-hartzearekin.
5. Funtsezko auzia da —eta interes berezia duena gaur egun— zein izan
ziren Europa moneta bakarraren aldeko jauzi kualitatibo hau ematera
eraman zuten arrazoiak.
6. Europako Moneta Sistemaren balantzea egiteko orduan, honela laburtu

zituen Delors Txostenak haren ezintasunak:
Herrialde batzuk ez dira sartu kanbio-tasen mekanismo

komunean.
Herrialde bat (Italia) fluktuazio- edo gorabehera-marjina

handiagoarekin parte hartzen ari da.
Politika fiskalen bateratasun nahikoa ez izateak eta

aurrekontuen defizit handi eta iraunkorrak tentsiogune
moduan diraute herrialde batzuetan eta moneta-politikaren
gainean neurriz kanpoko zama jarri dute.
EMSren bigarren etaparako trantsizioa eta Europako Moneta

Funtsarentzat ezarritakoa ez dira bete.
Ecuak paper mugatua jokatu du hainbat arrazoirengatik. Horien

artean, banku zentralek haren erabilera mugatu izana dago.
7. Maastricht-eko Itunaren aurreko testuinguru zientifiko eta politikoak

moneta-unitatea martxan jartzeak politika ekonomikoen bateratzea
baldintzatuko zuela garbi ematen zuen. Sarri aipatu dira zenbait
herrialdetako adituen jarrerak, moneta-unitatearen sarreraren kontrakoak
edo, haren lekuan, sarrera Maastricht-eko Itunean ezarritako baldintzetan
egitea.
8. Maiztasun txikiago batekin aipatzen da 1989ko Delors Txostena,

Maastricht-eko Itunerako oinarritzat hartu zena eta hurrengoa zioena
espresuki:
“Batasun ekonomikoak eta monetarioak bi alde integral

osatzen dituzte, multzo bakar batean eta, beraz, modu
paraleloan inplementatu beharko lirateke”.
“Lantaldeak badaki moneta-batasunaren lortze-prozesua

onargarria dela bakarrik bateratasun maila altua lortzen bada”.
43
9. Delors Txostenak bazuen beharrezko politika ekonomikoen bateratasunerako

baldintza zerrenda luze bat, merkatu bakarra osatzeko, moneta-batasuna
martxan jartzeko xedearekin:
i. Konpetentziarako politika eta merkatuaren mekanismoak

indartzeko beste neurri batzuk.
ii. Merkatuak indartuak izateko beharra duten sektore ekonomiko

edo area geografikoentzako baliabideak esleitzeko prozesuak
bultzatzeko politika komunak.
iii. Koordinazio makroekonomikoa, aurrekontuetan derrigorrezko

arauak sartuaz.
iv. Beharrezko beste disposizio batzuk, kide diren herrialdeen
arteko marjinak mugatzeko eta politika ekonomiko baterako
markoa diseinatzeko, orokorra erkidego osoarentzat.
10. Oinarrizko betebeharren aplikaziorik ezak aurreikusitako ondorioak izan

beharko lituzke Delors Txostenaren arabera:
v. “Deskoordinaturiko eta ezberdinak diren aurrekontu-politika

nazionalek monetaren egonkortasuna zulatuko lukete eta
desorekak sortu erkidegoaren sektore erreal eta finantzarioan”.
vi. “Esperientziak diosku ezen merkatuaren pertzepzioak ez

dituela beti seinale solido eta lotesleak ematen eta merkatu-
kapital handi baterako sarbideak denbora batean desoreka
ekonomikoen finantzaketa erraztu dezake. Horregatik
herrialdeek onartu eta partekatu beharko lukete merkatu komun
eta area monetario bakarrak debekuak inposatzea politiketan.
11. Monetaren ezartzearen aurreko etapen deskribapenean ere, beharrezko

baldintzen artean honakoak azaltzen ziren:
vii. “Epe ertainerako marko bat ezartzea helburu ekonomiko

giltzarrientzat… jarraipenerako prozedura batekin, efizientziak
monitorizatu eta desbideratze esanguratsuak daudenean esku
hartzeko” (“Bigarren Etapa”).
viii. “Ministroen Kontseiluak izango luke autoritatea erabaki

zuzenki exekutiboak hartzeko, adibidez: mugatzeak ezartzea
aurrekontu nazionalen gainean egonkortasun monetarioa
mehatxatu dezaketen desorekak aurreikusteko”.
12. Kontua zera da, moneta-batasuna indarrean jartzea ahalbidetu zuen

errealitateak ez zuela zerikusi handirik Delors Txostenean ezinbestekotzat
jotzen zenarekin.
44
13. Jakina da ezen planteaturiko prozesuaren gainean zenbait ekonomistaren

oinarrizko kontzeptu-eragozpenak moneta komun batek funtzionatzeko
aukeraren gainekoak zirela, estruktura ekonomiko eta sozial horren
ezberdinak zituzten herrialdeen multzo batentzat eta oraindik bateratasun
politiko hasiberri batekin.
14. Euroaren ezarpenaren lehenengo urteetan, ezarpen horretatik sorturiko

arazoak ikusgarriak egiten ari ziren, nahiz eta, kanpotik, euroak ondo
funtzionatzen zuen itxura izan nazioarteko ekonomian hartzen ari zen
pisuaren ondorioz, finantza-krisiaren eta haren balioaren egonkortasunaren
eztanda arte, Europako Banku Zentralaren kudeaketa erlatiboki
eraginkorraren bidez lortua.
15. Hala ere, gero eta efektu estruktural negatibo ikusgarriagoak ziren eta
hainbat herrialdetako ekonomistek ikusarazi egiten zituzten modu
errepikakorrean. Herrialdeen arteko desoreka estrukturalak ez ziren
zuzentzen, nahiz eta europar periferiako Estatuetan hazkunde-tasak
itxura batean inportanteak izan.
16. Gertatzen ari zena nabaria zen, eta 2004/2005 inguruan alarmak salto
egiten hasi ziren entzun nahi zituztenentzat:
ix. Eurogunearen lehiakortasunerako efektu hilgarri bat gertatzen

ari zen: ekonomikoki atzeratuagoak ziren Estatuak eta
garapenerako gaitasun txikiagoa zutenak lehian aritzen
ziren ekonomia garatuenekin kapital eta inbertsioak biltzean,
arrisku-kanbioa desagertu izanari esker.
x. Zigortu egiten ziren soldata eta kostu sozial altua eta

azpiegitura hobeak zituzten herrialdeak, kontuan izan gabe
ordain gisa haien produktibotasuna eta garapen handiago
baterako gaitasuna.
xi. Behin inbertsioen kanbio-arriskua desagertuta, herrialde

periferikoek zertxobait handiagoak ziren kapital-fluxuak jaso
zituzten, neurri handi batean, euroguneko herri garatuenetatik
zetozenak.
17. Baina dramatikoena hau da: oreka hau inbertsio-fluxuetan ez zen etorri
ekonomia zentralen eta periferikoen garapenerako gaitasunen gertutasun
handiago batetik, nahiz eta euroaren ezarpenaren lehenengo urteetan
itxura hori zabaldu.
Kontrakoa, 2004/05ean ekonomista askok abisatu zuten herrialde

periferikoetako ekonomiak modu produktiboan kanalizatu ezin zituzten
inbertsio-fluxuak ari zirela jasotzen eta aktibitate inproduktibo eta
espekulatiboetara bideratzen ari zirela, gehienbat higiezinen sektorera.
45
18. Egia eta bistakoa da, ezen euroak espero ziren irabaziak sortu dituela
dibisen transakzioen kostuei eta operazio komertzialen kalkulu-kostuei
dagokienez, eta ondorioz, Europa barneko komertzioa eta inbertsioa
erraztu ditu.
19. Azken finean, nabaria da euroak lortu duela, lehenengo helburu bezala,
beragandik espero zena: euroguneko Estatu kideen artean kapitalaren
mugikortasuna handitzea.
20. Arazoa da, ez dagoela garbi hori ote den nahi izandako helburu bat.
21. Zentzu horretan, litekeena da euroarekin gertaturikoa globalizazio

finantzarioarekin gertaturikoaren erreflexua izatea. Dinamika biak garatu
ziren kontzeptuzko testuinguru batean, kapitalaren desplazamendu
geografikorako erraztasun handiagoak, berez, helburu zirela eta
beti positiboak. Horrek helmuga-aukera gehiago ekarriko lituzke
aurreratzaileentzat eta funtsak biltzeko erraztasun gehiago hauen beharra
duten inbertitzaileentzat.
22. Errealitateak aurkakoa erakutsi du. Aurreratzaileen eta inbertitzaileen

arteko urruntasun geografiko eta kulturalak hondatze drastiko eta
iraunkorra ekarri du kapital-inbertsioen kalitatean. Urruntasunak
ezezagutza sortzen du, bitartekariak erabili beharra, balorazio-agentzien
zeharkako erreferentzietan fidatu beharra, etab. Kapital-aurreratzaileek
eta inbertitzaileek ez dute sekula jakiten beren kapital-baliabideen azken
helmuga zein den, zertan ari diren inbertitzen aurreraturikoa.
23. Azken finean, euroaren ezartzeak nahi zuenaren aurkakoa sortu du modu
nabarian: kapitalaren esleipen ez-eraginkor bat Europan.
24. Nabaria ematen du, euroak benetan funtzionatzeko, beharrezkoak zirela

aurrekontu komunitario bat eta fluxu konpentsatzaile estruktural batzuk,
egun existitzen ez direnak eta etorkizunerako aurreikuspenik ez dutenak;
haiek aurreikusi zituzten ekonomistek asmatu zuten osotasunean.
25. Edozelan ere, euroa ezarri zenetik gertaturikoa ikusita, ezarri zeneko
testuingurua ikusita, ikusita, orobat, bere denboran zabaldu ziren
ohartarazpenak —edo baita zer zen kontsentsu ekonomiko orokorra
ere—, eta Delors Txostenaren testua ikusita, zeina Maastricht-eko Itunaren
oinarri izan baitzen, batasun ekonomikoa lortzeko hauek guztiek moneta-
batasunaren ezartzearen atzerapena eta baldintzatzea gomendatzen zutela
kontuan izanda, planteatzen den lehen galdera garbia da: zergatik hartu zen
erabaki hura?
Bigarrenik, zergatik hartu zen erabakia horren termino erradikaletan? Hau da:
- Anbizio txikiagoko helburuak finkatuaz, izan daitezke tipo finko
46
ezeztaezinean oinarrituta —edo ezeztatzeko zailak— moneta

fisiko ezberdinetan aldatu ezin dena (kontuan izanda moneta
hauek dibisa bakar batean aldatzeak duen efektu psikologiko
izugarri handia).
- Moneta-unitatea ezartzea aurretik eman beharreko Politika

Ekonomiko edo Fiskalen mendean jarri gabe.
26. Argumentu ekonomikoen eskasiaren aurrean, gure iritziz, arlo politikoan

eta bereziki sorturiko testuinguru geoestrategikoan Ekialdeko Europako
erregimen komunisten jaustearekin.
27. Hurrengo galdera etorkizunekoa da. Euroa mantendu ahal edo behar da?
Erantzuna, ekonomikoa baino gehiago politikoa da hein handi batean,
eta, beharbada, beste galdera bat egitera garamatza: europarrak benetan
daude prest Europa federal baten alde egiteko politika ekonomiko eta
aurrekontuen politika batekin edo nahiago dute dauden baliabideak
biderkatzea politika erregional edo kohesio-politiketan?
28. Azkenik, galdera horren erantzunak beste aukera batzuk aztertu beharko
lituzke, esaterako:
a) Homogeneizazio sozioekonomiko handiago bat eurogunean

Estatu zentral edo periferiko batzuen irteeraren bidez.
b) Erdibideko aukera gisa, kanbio finko ezeztaezinen edo

ezeztatzeko zailen dibisa komunik gabeko moneta-unitatea.
29. Garbi ikus daitekeenez, moneta-unitatea zalantzan jartzea progresiboki

onartua izaten ari da ikuspuntu kontzeptual batetik. Baina posizio
politikoak ez dira harberak izango modu errazean, zeren eta, euroaren
baliagarritasun teorikoaren ondorioz, oraingo moneta aldatzeko trantsizio-
gastuak zailak izango baitira aurreikusteko eta euroaren apurtze edo
erreforma estrukturalaren aukerak beldurra sortzen baitu gure arduradun
politikoengan. Egungo moneta-sistema mantentzeak sor ditzakeen epe
motzeko ondorioei izaniko beldur handiago batek bakarrik sor dezake
posizio politiko hauen funtsezko aldaketa.
47
4. KRISIALDIAREN JATORRIA ETA INTERES-TASAK
1. Atzeraldi baten beldurrez, 2011n, AEBko Erreserba Federalak murriztu

egin zituen interes-tasak modu zorrotzean, % 6,5etik, 2000ko abenduan,
% 1,75era, eta % 1ean kokatu zen 2003ko ekainean, urtebete inguruan
maila minimo horretan jarraituaz.
Tipoen murrizketa hau segituan joan zen banku-kreditura eta, horren

bidez, inbertsio finantzario eta higiezinetara, modu errepikatuan higiezinen
eta kredituen burbuilak deituak sortuaz.
Ondorengo grafikoa (Iturria: St. Louis FED), Erreserba Federalaren interes-

tasak jaitsi zireneko testuinguru historikoan dago kokatua, pasatutako
hamarkadaren lehenengo erdian:
2. Alan Greenspan berberak interpretazio hori kritikatu du honako argumentu

hauekin:
a) Banku zentralen epe motzeko interbentzio-tipoek ez dute

zuzeneko eraginik higiezinen booma sorturako epe luzeko
tipoetan, eta
b) Boom hori globalizazio finantzarioak sortu zuen errealitatean

eta garapenean zeuden herrialdeen gehiegizko aurreratzeak
Mendebaldeko herrialdeetara eraman zuen.
Greenspan-en arabera, “higiezinen merkatu hipotekarioaren tipoak

moneta-politikatik aldendu ziren modu mailakatuan… sorreraren hasieran,
mende-aldaketaren hasieran gutxi gorabehera, epe luzeko zorrarentzako
merkatu global fluido batetik”.
48
3. Edozelan ere, dirudienez, AEBko Erreserba Federalaren interes-tasen

politikaren inflazio-efektuak 2001 eta 2005 artean —EBZk jarraitua modu
batean— bi faktore hauen ondorioz handituak izan ziren:
a) Dolarraren paper zentral eta menderatzailea munduko

ekonomian, zeinak mundu osora gehiegizko likidezia eraman
zuen.
b) Globalizazioak kreditaturiko erraztasuna —eta, bereziki

finantza-globalizazioak— desoreka global gogorrak
indartzeko, eta, bereziki, baliabide finantzarioen pilatzea
garapenean dauden herrialdeetan Europan inbertituak eta,
oso bereziki, AEBn.
4. Inflazioaren booma, banku zentralen zabalkundeko moneta-politikak

sortua eta munduko ekonomiara eramana, ez zen bakarrik higiezinen
sektorera deribatu. Baita enpresa-kreditura eta sektore finantzariora ere.
5. Nahiz eta batzuetan 2007ko krisiaren eztanda ustekabetzat hartu duten

politika ekonomikoaren arduradunek, AEBko Erreserba Federalak,
inflazio-arriskuak ezagututa eta ezagututa ere dolarraren balio-galtzea eta
burbuila finantzario eta higiezinena, 2004 eta 2006 artean interes-tasen
igoerarako prozesu luze bat hasi zuen (% 5,25 arte helduko zena 2006ko
ekainean). Ikus ditzagun datuak (Iturria: Erreserba Federala) :
6. Interes-tasen igoera zakar hau izan zen burbuilaren lehenengo apurtzea

eragin zuena 2006/07an, zeina mailakaturiko zorren ez ordaintzeen bidez
adierazi baitzen familia eta enpresen aldetik, ekonomiak orokortasunean
izandako zorpetze handiegiaren ondorio logikoa.
49
7. 2008an, krisiaren eztandaren aurrean erreakzio moduan, “depresio

handi” baten arrisku bizia aurreikusiaz, banku zentralek interes-tasak jaitsi
zituzten minimo historikoetara eta merkatua likideziaz bete zuten finantza-
sistemak behea jotzea ekiditeko.
8. Baina, berriz ere, esan dezakegu, ezen zabalkunde monetarioko politikak

eraginkorrak izan daitezkeela epe motzerako likidezia-arazoak ekiditeko,
baina ez kaudimenezko arazo estrukturaletan.
9. 2007tik aurrera AEBn eta 2008tik aurrera Europar Batasunean, honako

hau izan da banku zentralen oinarrizko instrumentua finantza-krisiari aurre
egiteko: interes-tasak minimora txikitzea AEBn eta eurogunean (Iturria
Bloomberg):
10. Arazoa hauxe da: neurri hauek epe motzean dira eraginkorrak, baina ez
epe luzean. Are gehiago, ez badira lehenbailehen zuzentzen, sakoneko
arazoa handitu besterik ez dute egingo. Krisi txikiago baten aurrean ez
bagaude behintzat —eta, noski, ez da kasua—, interes-tasa txiki batzuk
50
gainzorpetze bati gehituta, zorpetze handiagoa sortuko dute eta modu

ezegokian bideratuko dira inbertsioak. Gainzorpetze-krisi larri bat, honen
modukoa, bi modutan ebatzi daiteke bakarrik:
a) Zorraren berregituraketarekin —eta ondorioz finantza-

sektorearenarekin— eta/edo,
b) Zorpetze mailaren egokitzapen mailakatuarekin, bildutako

zorraren amortizazio mailakatuaren bidez eta zor-metatze
gehiago sortzea saihestuta.
Baina 2008-09an sarturiko gutxieneko mailako interes-tasak kontrako

noranzkoan doaz: arazoa atzeratu egiten dute denboran luzatuta,
baina ezinezkoa egiten dute haren konponbidea —interes-tasa hauek
mantentzen diren bitartean—, zeren zorpetze handiago bati arnasa
ematen baitiote.
Interes-tasak minimoetan kokatu ziren 2007an atzeraldi bat ekiditeko

xedearekin, eta kolapsoa 2008an, baina efektu negatibo estruktural
nabariak sortu ziren:
· Alde batetik, gain-zorpetzearen arazoaren muinaren ebazpena

atzeratu zen, pizgarriak kenduaz familia eta enpresen zorra
amortizatzeko, interes-tasak suposatzen dituztenak.
· Bestalde, gainzorpetze berriak eragin ziren, 2008an bereziki

sektore publikoan.
· Dibisen balio-galtze orokortua —dolarra eta euroa—,

urrearekin alderatuta modu funtsezkoan jaitsi zuten balioa.
· Azkenik, AEBn eta Europan likideziaren zabalkundeak

espekulazioa elikatu zuen modu larrian, kreditu produktiboaren
merkatuaren dinamizazioa bultzatu beharrean.
· Dibisen balio-galtzeak eta likideziaren zabalkundeak aktibo

finantzarioen espekulazioa bultzatu zuten, oinarrizko
produktuak eta lehengaiak, krisialdiari aurre egiteko, industria
europarraren gaitasuna jaitsiaz modu substantzialean.
Autore batzuk kexu dira Europan interes-tasen ondoratzeagatik sorturiko

likideziaren eztanda zor publikora bideratu izanaz, horrela, herrialde
periferikoetan handituz doazen defizitak erraztu dira, eta horiek dira zor
publikoaren egungo krisiaren jatorrian daudenak.
Baina egia da, behin banku zentralek likidezia sortuta, banka pribatuak
beste bide batetik ematen diola irtenbidea. Familia eta enpresa
51
gainzorpetuekin eta krisiaren aurrean beldurtuta, bankuek ez daukate

interesik beren baliabideak ekonomiaren suspertzeari eskaintzeko, lar
arriskutsua den kreditu produktiboari eskaintzeko. Eta funtsak zor publiko
ustez seguruetara bideratu ziren, produktuen inbertsio espekulatibora eta
lehengaietara.
Krisi honen dimentsioak AEBko eta Europako banku zentralen baxurako

interes-tasen estrategia alferrikako bihurtu du. Behin interes-tasak
minimoetan kokatu ostean, gainzorpetze-egoera ez da zuzendu eta
arazo estruktural eta koiunturazkoek horretan diraute. Moneta-politikaren
oinarrizko instrumenturik gabe —interes-tasak—, banku zentralek kreditu-
eskaintzaren eta aktiboen erosketaren politikara jo dute. Lehenengo AEBk
eta ondoren Europak, gero eta handiagoak diren zifrekin, Mendebaldeko
sistema finantzarioaren beharrezko berregituraketa ekidin nahi dute.
Beharbada, inflazioa nahita sortuaz, zeinak karga finantzarioa diluituko
baitu eta sektore finantzarioa salbatuko baitu.
52
5. EUROA FINANTZA-KRISIAREN AURREAN

1. Euroaren jatorriaren gainean egon daitezkeen ezadostasunak kontuan
izanda ere, haren diseinuaren eta martxan jartzearen koherentzian,
2007an, finantza-krisiak eztanda egin artean, gai honen inguruko
kontsentsu politikoa guztien adostasunarekin egin zen praktikan.
2. Finantza-krisiak, ordea, eta konkretuki euroguneko herrialde batzuetan

sorturiko zurrunbiloek, moneta bakarraren proiektua zalantzan jarri dute
ikuspuntu zientifiko eta akademikotik, eta modu paralelo batean zalantza
politikoak sortu dituzte, batez ere, zenbait herrialde europarretan.
3. Egia da urte hauetan monetaren batasunak sorturiko arazoak sortu diren

era berean aurreikusi zituztela aditu askok monetan bakarraren sorrerari
buruzko Maastricht-eko Ituneko konpromisoak hartzerakoan.
4. Euroaren jatorriko arazoaren muina, beharbada, arrazoi ekonomikoen

gainetik politikoengatik ezarria izatean egon daiteke.
Presio politikoak, Mendebaldeko etorkizuneko agertoki geopolitikoan

oinarriturikoak, Europako sistema komunistaren porrotaren aurrean eta
Europar Batasunaren nolabaiteko oreka politikoa ziurtatzeko asmoarekin
sortu dira, bigarren leku batean utziaz proiektuaren bideragarritasun
ekonomikoaren gaineko zalantzak.
5. Europar moneta-batasunari egotzitako abantaila esanguratsuenak hiru

izan ziren:
a) Euroguneko herrialdeen arteko kanbio-tasaren arriskua

desagerraraztea.
b) Moneta-aldaketen kostuak desagerraraztea.
c) Europa barneko merkatu finantzarioak modu esponentzialean

garatzea.
6. Laburbilduta, Europa barruko inbertsio eta merkatuak erraztea zen moneta

bakarraren onura nagusia. Kostu nagusia, itxura batean, barneko eta
kanpoko produktu eta zerbitzuen prezioa aldatzeko dibisen manipulazio-
gaitasuna galtzea litzateke, eta modu horretara Estatu bakoitzeko
produkzio-enpresen posizio konpetitiboa.
Logikoa denez, aukera makroekonomiko hauek Euroaren aldeko eta

kontrako jarrera politikoak sortu zituzten:
53
- Alde batetik, aldeko jarrera hartu zuten EBko beste herrialde

batzuetara hedatzeko aukerak zituzten enpresek, baita
garapen maila txikiagoko Estatuek ere, kapital-merkatu
berriak sorturiko fluxu finantzarioekin onurak izateko aukeraren
aurrean.
- Hasiera batean, aurkako posizioa zuten garapen-gaitasun
handiko Estatuek eta kapitalak beste herrialde batzuetara ihes
egiteko arriskua ikusten zutenek, baita merkatu “nazionala”
galtzeko arriskua zuten enpresa industrialek ere.
7. Herrialde batzuetan zeuden erresistentzia oinarrizkoenak gailenduak izan

ziren, batez ere, geoestrategia politikoko argumentuekin.
8. Bistakoa denez, euroaren sarreran aurreikusiriko hiru abantailak, moneta-

batasunari esker bete egin ziren oso azkar.
9. Horrek, Estatu garatuenek beren merkatua eurogunean ezartzea

ahalbidetu zuen praktikan. Garapenerako gaitasun txikiagoa zuten
Estatuek, bestalde, moneta-batasunetik kanpo jasoko zituzten kapital-
fluxuak baino zertxobait altuagoak izan zituzten.
10. Baina, 2007an eztanda egin zuen finantza-krisiak erakutsi zigun europar
moneta-batasunaren egituraketaren teknikaren desegokitasuna. Politika
bateratu baten faltan, modu ezegokian ulertu zen Egonkortasun eta
Hazkunderako Ituna nahikoa izango zela oreka makroekonomikoa
ziurtatzeko eta euro indartsu eta orekatua jasan ahal izateko.
11. Laster egin zen ikusgai ezarritako baldintzak ez betetzearen ondorioek

ez zutela nahikoa aurreikuspen izan Egonkortasun Itunean, Estatu
bakoitzaren defizit maila eta zor publikoaren inguruan. Bereziki ez zen
kontuan izan krisi-egoera bat, non barruko desorekak —edo sektore
pribatuaren zorpetzeak berak— Estatuak ia derrigortu egingo zituen,
teorian, arautegi europarrak baimendutakoak baino defizit edo zorpetze
altuxeagoak izatera.
12. Globalizazio finantzarioa deiturikoak finantza-errekurtsoen nazioarteko

mugimendu handien potentziala zabaldu zuen. Modu drastikoagoan,
Europako moneta-batasunak arrisku garrantzitsurik ez egotearen
pertzepzioa sortzen zuen, merkatu batetik bestera errekurtsoen
transferentziak egiterakoan.
13. Aurreikusi bezala, moneta-batasunak asko handitu zuen kapitalaren

mugikortasuna eurogunearen barruan. Ordura arte Europako kapitalaren
merkatu nazionalak nahiko itxiak ziren. Erakunde finantzarioek eta aseguru-
etxeek Alemanian, Frantzian eta Italian esaterako, euroaren aurretik beren
kartera totalaren aktiboak nazionalak zituzten batez ere (% 90 arte).
54
Aldatze-arriskuaren ezabatze osoarekin, eta euroaren sarreraren ondoren

euroguneko beste Estatu batzuetako aktiboak izateko murrizketa-arauen
desagertzearekin, egoera aldatu egin zen eta erakunde finantzarioek
beste herrialde bateko aktiboak eurotan izateko aukera izugarri handitu
zen. Horren emaitza izan zen zabalkunde erradikala izatea Europako
merkatu finantzarioetan.
14. Europako merkatu finantzarioaren liberalizazio drastikoaren testuinguru

honetan, sektore finantzarioaren marko arautzailea eta instituzionala ez
zen egokitu eta beronen zuhurtziazko kontrola maila nazionalean eramaten
da. Horrek egoera zailean jarri zituen Estatu bakoitzeko autoritateak
beraien erakunde finantzarioen arriskuak ebaluatzeko orduan.
Bestalde, Europako lan-merkatua ez da irekia. Gainera, Estatu bakoitzeko

erakunde finantzario gehienak nazionalak dira. Honek guztiak zailago
egiten du modu eraginkor batean krisi ekonomiko asimetrikoen arriskuaren
zabalkundea egitea.
15. Baldintza hauetan, krisi-egoerak sortzeko oinarriak ezarrita zeuden. Alde

batetik, moneta-batasunak Estatu garatuenen esportazio-gaitasuna
handitzen eta beste guztien produkzioa jaisten lagundu zuen. Bestalde,
kapital-fluxuek alderantziz edo beste alderantz desorekatzeko jarrera izan
dute.
Kapital gehiago behar zuten Estatuek ez dute aukerarik izan, ihes egin
baitu periferia europarreko Estatuetara proiektu espekulatiboen alde.
Estatu horiek, itxuraz, sekulako baliabide-fluxuarekin eta fikziozko
hazkunde izugarriarekin izan dute etekina, harik eta aktiboen burbuilak
eztanda egiten hasi diren arte.
16. Laburbilduz: euroak eragin du kapitalaren baliabideak bide okerrean

zirkulatzea. Baliabide finantzarioen esleipen efizienteagoa izateko
sorturikoa, aurkako tresna bihurtu da. Kapital-baliabide izugarriak galdu
dira Estatu batzuetako helmuga espekulatiboetara bideratuta eta proiektu
produktiboak finantzatzeko kapital-injekzio handiagoen beharra zuten
Estatuen garapena atzeratu da.
Testuinguru honetan, garbi zegoen herrialde periferikoetan sortuko zituen

baldintzek finantza-perturbazio handiak izango zituztela.
17. Krisi mota hau aktibatzeko osagairik garrantzitsuena erregioen arteko

ezberdintasunen existentzia da aktiboen errendimendu-tasetan, eta
horrekin batera, moneta-batasun batean, bankuek interes-tasa berdinak
maileguan eskatu ahal izatea.
18. Ekonomia eta Moneta Batasunaren (EMB) fundatzaileek neurri bereziak

hartu zituzten gobernuen zorren ez ordaintzearen arriskuak gutxitzeko.
55
Maastricht-en bateratze-irizpideak eta egonkortasun- eta hazkunde-

paktua eratu ziren EMB gehiegizko zor publikoa metatzearen arriskutik
babesteko. Baina esperientziak erakusten zuen sektore pribatuaren
gehiegizko zorpetzea zorpetze publikoa bezain arriskutsua izan zitekeela,
edo agian arriskutsuagoa. Zorpetze pribatuaren maila jakin batera
heltzean, kredituen burbuilaren eztandaren osteko krisiek europar
arauetan definituriko limiteak halabeharrez pasatu dituen gastu publiko
bat bultzatu dute.
EMB martxan jartzean, egia esanda, ez zen nahiko instrumentu sortu

finantza-krisi baten aurrean defendatu ahal izateko.
19. Politika ekonomiko bateraturik ez existitzean, araudi komunitarioak ez

zituen aurreikusten, areago debekatu egiten zituen modu zehatzean,
Batasuneko Estatuen erreskate finantzarioak.
2009. urtearen bukaeratik aurrera, Greziaren egoerak piztu egin zuen

“Euroaren krisia” deiturikoa. Euroguneko Estatuek ordura arte ezagutu ez
zuten konfiantza-krisia jasan zuten. Zor publikoaren prezioek etengabe
jasotzen dituzte erasoak finantza-merkatuetatik eta euroaren balioaren
jaisteak, moneta bakarraren etorkizunaren gainean segurtasun falta
dagoenean.
20. Finantza-krisian zehar gertatutakoaz atera daitekeen lehen ondorioa hauxe

da: aurreikusitako aurrekontuen diziplina-mekanismoak ez direla nahikoa.
Zehazki, Itunean bertan ezarritako diziplina-betebeharrak ziurtatzea
helburu duten instrumentuak. Frantziak eta Alemaniak aurrez eginiko
arau-hausteek bermatu zuten adostasun nahikoa ez egotea edukian eta
hartutako konpromisoen interpretazioan. Baina, finantza-krisian zehar
gertaturikoak eta Egonkortasun Itunaren ez betetze orokorrak erakusten
dute seriotasun falta Itunaren derrigortasunean. Eta hori onartezina da.
21. Ikuspuntu horretatik esan daiteke, ezen eurogunearen gobernantzako

ezintasunak beharbada areagotu egin duela euroaren krisia, zaildu egin
du asko, arrazoi ezberdinak direla medio, sinesgarritasuna galtzen ari den
Egonkortasun Itunaren errebisioa. Itun horren edozein egokitze hobea
izango litzateke, ostean arau-hauste orokor bat izatea baino.
22. Finantza-sektoreko krisiak Estatuen erreskatearen aldeko tentsioak sortu

ditu, eta Europako arautegiaren arretak apurtu ditu. Grezia, Irlanda eta
Portugalen erreskateak —Estatu edo gobernuen erreskate bainoago
bankuen erreskatetzat jo daitezkeenak— sektore finantzarioaren presio
handien ondorio izan direla esan dezakegu, Europar Batasuneko,
euroguneko eta Estatu europarretako politikariak ezetz esatera ausartu ez
badira ere.
23. Baina erreskateak onartzeak, berme eta egonkortasun finantzario,
56
aurrekontuarena eta instituzionalaren errefortzurik gabe, euroaren

seriotasuna eta haren irudia hondatu ditu europar herritarren aurrean.
24. Euroak sinesgarritasun instituzional nabaria falta du.
25. Bestalde, euroaren konfigurazioaren akats estrategiko handiaren arazo

esentziala, azken urteetako globalizazio finantzarioaren mitifikazioaren
atzean dauden akats kontzeptualen antzekoa da.
Konkretuki, oinarrizko akats kontzeptuala izan da ontzat ematea

merkatuen handiagotze geografikoa berez positiboa dela, kapital-
baliabideen esleipen eraginkorragoa ziurtatzen duelakoan. Ahaztu egiten
da horrela urruntasun geografikoaren eta kulturalaren efektu kaltegarria
merkatuentzat. Arriskuaren perspektiba galtzea, baliabideen azken
jasotzaileen ezezagutza, etab. Eta nola ez, kapitalen fluxuak handitu
egiten dira nabari, baina baita hauen helmugan eginiko akatsak ere.
Europan, konkretuki, herrialde periferikoetara larregizko kapitala bideratu

dela nabaria da; horrek itxurazko garapena sortu du eta ondorioak orain
ari gara nabaritzen. Bestalde, herrialde garatuenek beren garapena
finantzatzeko kapital txikiagoa izan dute, eta horrek eragina izan du beren
garapenerako gaitasunean azken urteetan. Ondorioz, zentzu horretan,
euroak bilatu denaren aurkako efektua sortu du: eurogunean sartu aurreko
zertxobait ez-eraginkorragoa den esleipen bat.
26. Laburbilduta, euroa, beharbada, apustu goiztiarra eta desorekatua izan

da. Moneta-batasuna benetako bateratasunik gabe Politika Ekonomikoan
eta funtsean egitura ekonomiko ezberdinekin, Europan gertatzen den
moduan, beharbada geoestrategiako arrazoiekin ulertu daiteke, eta
epe luzera, beharbada kalteak sortu ditu Estatu garatuenetan —hauen
garapena geldotu baitu apurtxo bat— eta gutxiago garatutakoetan,
gainfinantzaketa pribatuaren eta publikoaren dinamikan sartu dituelako,
eta horren ondorioak orain ari gara jasotzen.
27. Dena den, gerta daitekeena hauxe da: beste jauzi kualitatibo bat Europako
integrazioan Politika Ekonomikoaren alorrean nahikoa ez izatea. Integrazio
ekonomikoak populazioaren legitimazio-euskarri nahikoa izan behar
du fiskalitatearekin harturiko neurrietan, kohesio-politiketan, zerbitzu
sozialetan, etab.
28. Azkenik, gure iritziz, sistema demokratiko batean moneta-batasuna —eta

politika ekonomiko bateratua— interes-komunitate batean eta sentimendu
nahiko onartuetan oinarritzen da. Hori, ordea, Europan oraindik urruti
dago.
29. Dena den, bateratasun monetarioa errealitatea da Europan. Atzera

botatzearen efektuak, beharbada, dramatikoak izan daitezke epe motz
57
eta ertainean. Dokumentu honen helburua ez da etorkizuna aztertzea

edo proposamenak egitea, baina bai esan nahi dugu, moneta-unitatean
sartzearen balorazioa oso kritikoa edo ezkorra izanda ere, errealitatean,
haren ezarpenak derrigortu egiten gaituela gehienezko zuhurtasuna
izatera, eman beharreko pausoak aztertzerakoan.
58
6. EUROPAKO BANKU ZENTRALAREN

POLITIKAZ
1. Nahiz eta batzuetan aipatzen den, AEBko Erreserba Federalak garatutako
politikarekin kontrastaturik, Europako Banku Zentralak moneta-politika
zuhurrak eta egonkortasun monetariokoak bideratu ditu, hau da, —gure
iritziz— zalantzan jartzekoak.
2. Alde batetik, egia da, krisiak eztanda egin arte, euroguneko inflazioa % 2ren
inguruan zegoela, Europako Banku Zentralak helburutzat jarritakoa.
Dena den, EBZk zabalkunderako politika bat garatzen zuen bitartean

gertatu zen, ez AEBko Erreserba Federalaren maila berean, baina bai
zabalkundekoan.
M3 agregatu monetarioari eusteko helburuaren aurrean, urteko % 4,5

gehitzean, zabalkunde erreala % 7 (1: “Cange of Guard at eh ECB: How
to Limit the Damage”, Daniel Gros, 2011ko iraila) baino batezbesteko
altuagoan mantendu zen:
Hau ez zen itzuli urteko inflazio-ratioetan, inflazioa finantzaren eta

higiezinen aktiboen prezioetara trasladatu zelako izan zen, eta ez ondasun
eta zerbitzu arruntetara, urteko portzentajeetan neurtuak kontsumoaren
prezioen indizeetan.
3. Badirudi, EBZren zabalkunderako politika hau bereziki herrialde

periferikoentzat izan dela kaltegarria.
59
San Frantziskoko Erreserba Federalaren txosten berri baten arabera,

Taylor erregela EBZren moneta-politikei aplikatuta, erregela hori herrialde
zentralei eta herrialde periferiko europarrei desagregatuz gero, ondorengo
grafikoa aterako litzateke:
Ikus dezakegun bezala, herrialde zentralen eta periferikoen arteko

ezberdintasun estrukturalak euroaren barruan berezko faktoreak izan dira,
izan ere, politika hauen ondorio katastrofikoetan burbuila finantzarioa eta
higiezinena sortzeari begira herrialde periferikoetan. Beharbada, adibide
bat gehiago da, eta ez garrantzi gutxien duena, estrukturalki horren
ezberdinak diren herrialdeetan moneta bakarra kudeatzeak dakarren
zailtasuna.
4. Krisiaren eztanda sortu zenetik 2007an, Europako Banku Zentralaren

politikek aditu askok zalantzan jarri duten ildoari jarraitu diote.
5. Zalantza horien arrazoiak ezberdinak dira.
6. Lehenengo, euro-sistemaren moneta-politiken izaera zabaltzailea nabaria

izan da krisi-urteetan. Zabalkunde hori modu argian saiatu izan da indarrik
gabe uzten banku-kredituaren erorketa, eta bat etorri da ia zehazki
aurkako zentzuan, kredituen erortze eta igotzeekin moneta-inflazioari
eusteko eta deflazioa ekiditeko.
7. Europako Banku Zentralak, krisi-urte hauetan, bere gain hartu du gero eta
paper handiagoa honako honetara zuzenduriko estimulu-politiketan:
xii. Egoera kritikoan zeuden bankuei eta, oro har, banku-

sektoreari laguntzeko.
xiii. Periferiako herrialde zordunei laguntzeko.
60
8. Europako Banku Zentralaren politika hauen oinarrizko tresna banku-

sektorearentzako prestamu-lineak izan dira.
9. Finantza-krisia hasi zenetik, herrialde periferikoetako bankuek —baina

baita beste herrialde batzuetakoek ere—ehunka milioi euroko arriskuak
deskargatu dituzte euro-sisteman. Batez ere, maileguak garantia kolateral
moduan onartuta, zailtasunak zituzten bankuen aktiboak balio erreala
zalantza gero eta handiagoan zutenak.
10. EBZren egungo egoeraren oinarrizko arazoa zera da: ematen du bere
inbertsioen balantzearen metatzea aktibo toxikoengandik garantizatuak
“banku txarra” bihurtzera eraman duela krisiaren aurkako hainbat
estrategiak, beharrezko kudeaketarako instrumentu ikusten zutena
banku-sektorea berrantolatzeko.
11. “Banku txar” baten konstituziorako politikak balantze bankario

kontaminatuak aktibo toxikoengatik aktibitate bankarioaren
funtzionamenduaren freno eta aktibitate bankarioaren birjaurtitze ekiditeko
beharra dute.
12. Gertatzen dena da “banku txarren” konstituziorako estrategiek, iritzi

batzuek zabaldu dutenaren aurka, ez daukatela zentzurik erreskate
bankariorako tresna bezala, egungo bankuak kargetatik liberatzeko
edozein kostutan. Politika hauen helburua hauxe da: “banku txar” hauen
bitartez, sistema bankarioaren funtzionamendu normala bermatzeaz
gain, garbi identifikatzea zein ardura hartu behar den “banku txarretan”
dauden aktibo toxikoek sorturiko galeren gainean. Hau da, garbi esanda,
bateragarri egitea banku komertzialaren funtzionamendua Europan
eta ekiditea baliabide publikoak aktibo toxikoak konpentsatzeko edo
ezabatzeko bideratzen direla.
13. Baina EBZk aktibo toxiko hauek jasotzeak ondorio ekonomiko eta politiko
oso ezberdinak ditu. Praktikan erreskate bankario masibo bat suposatzen
du erakunde publikoen aldetik. EBZk arriskua bereganatzeak aktibo toxiko
hauen galerak populazioaren gainean eta europar ekonomia errealaren
gainean jartzea dakar.
14. Dirudienez, EBZk bereganatu ditu ez dagozkion funtzio batzuk Europako

zor publikoaren krisian zehar. Aurrekontu-arazoei irtenbidea ematea
edo Estatuen zorpetzea ez dira moneta-politikaren parte eta Europar
Batasunaren Itunaren kontrakoa adierazten dute etengabe. Bereziki, gure
iritziz, EBZk sekula ez zuen martxan jarri behar izan herrialde periferikoen
zorraren erosketa masiborako politika, 2010eko udaberrian hasi zuena,
ez eta hautagarritasunean errepikaturiko aldaketak zorraren instrumentu
kolateral bezala jaulkiak edo herrialde periferikoetako gobernuek
bermaturikoak.
61
15. EBZ zor publikoaren krisiaren hasieratik funtsezko elementua izan da

Europar Batasunak garatutako okerreko politiketan, herrialde periferikoen
zor publikoa berregituratzeko planteamenduei aurka eginez aurrez aurre.
Baina zor publikoaren berregituraketa hori saihestezina da eta, azkenik,
mailaka hondatutako testuinguru batean burutu beharko da, urteetako
atzerapenen ondorioz beharrezko neurriak hartzean. EBZk garbi arrazoitu
dezake bere arrakasta neurri hauek atzeratzeagatik eta Greziaren
egoeraren hondatze progresiboa lagundu izana, eta krisiaren atzerapen
eta areagotzea Europan. EBZk, gero eta barne-zatiketa handiagoarekin,
ez dagokion protagonismoa bereganatu du eta, beharbada, finantza-
krisiaren gaineko soluzioak zailtzeko, ekarpenak egiteko edo kudeatzeko
baino gehiago.
16. Europako Estatu bakoitzak erabaki zuen zein baliabide erabili beharko
zen Estatu periferikoak erreskatatzeko eta horretarako eratu zuten
Egonkortasun Finantzariorako Europar Funtsa. Erreskate masibo
baterako funtsa hori nahikoa ez izateak ez zuen baimentzen EBZ herrialde
periferikoen zor publikoaren erosketa masiboekin hasteko, Estatuek beste
bide batetik egin nahi ez zutena egiteko. Beharbada, beren aktuazioa
oinarritzen ahalegindu ziren banku zentralek inbertitutako baliabideek
gobernuen aurrekontu-erreflexurik ez izatean, nahiz eta hauen kostua,
berdin-berdin, bide batetik zein bestetik, berriz ere herritar europarren
gainean erori.
17. Baina, europar periferiaren zor publikoaren arazoa, bereziki zor grekoarena,
ez da likidezia-arazo bat, epe motzeko finantzaketa berri batekin gainditu
daitekeena eta EBZren interbentzio bat justifikatu dezakeena moneta-
politikaren ikuspuntutik. Kaudimen-arazo bat da, halabeharrez neurri
finantzario estrukturalak eskatzen dituena, Estatu kideek erabaki behar
dutena.
18. EBZk akats larria egin du errealitate hau ikusi nahi izan ez duelako eta,
gainera, europarren baliabide publiko inportanteak konprometitu ditu epe
motzerako finantzaketa hauetan.
19. Gure iritziz, zalantzan jar daiteke bankuek babeserako eginiko esku-
hartzearen legitimotasuna, EBZk garatua, krisiaren eztanda gertatu
zenetik. Eztabaidagarria da kobrantza zalantzan duten aktiboak masiboki
erostea benetan likideziarako laguntza izatea eta ez bankuko kaudimen-
arazoak ebazteko laguntza estrukturalak. Konprometitutako saldoak
gehitzen ari dira eta jadanik 2 bilioi euro ingurukoak dira.
Herrialde periferikoen kaudimen-arazoek jarraitzen badute, aurreikus

daitekeen bezala, banku handiak ez dira zailtasunak izango dituzten
bakarrak. EBZ bera ere porrotaren mugan jarriko da.
20. Bukatzeko, EBZren politikak krisialdian helburutzat izan du —eta lortu du—
62
banku-sektorearen arriskuak masiboki EBZra eramatea eta, definitiboki,

europar guztiengana.
21. Europako Banku Zentralaren presidentetza ere izan zen elementu

erabakigarria, etengabeko presio politikoekin, Irlanda eta Greziaren
erreskate ez arrakastatsuekin, eta banku hartzekodunak babesteko xede
nabariarekin.
22. Proposamen agerikoa da, etorkizunari begira, EBZren moneta-politikarako

inflazioa kontrolatzeko ezarritako helburuak gainditu behar duela egun
aktibo finantzario eta higiezinen prezioen eboluzioa ez sartzearen
limitazioa. Beharrezkoa balitz, proposatu den bezala, EBZren helburuek
inflazioarekin batera “egonkortasun monetarioa” ere erantsi beharko
lukete.
23. Baina, batez ere, EBZ arduratu behar da banku-sistemaren efizientziaz,

ez hauen emaitza-kontuez bakarrik. Aktibitate bankarioaz eta ez entitate
bankarioen emaitza-kontuez. Honek beharrezkoa egiten du lehenbailehen
berregituraketa bankario bat bultzatzea, aktiboak babestean oinarritua,
eta kapital-fluxua aurrerapen eta inbertsioan mantentzeko beharrezko
giza ekipoak eta honetarako pilatutako aktibo toxikoak lehenbailehen
likidatzea. Eta estrategia hau lehentasunezkotzat eta urgentetzat jotzea,
azken urteetako etengabeko kaptazioaren obsesioa ordezkatzeko,
edozein bitarteko erabilita, banku-sistemarako zuzeneko edo zeharkako
diru-laguntzena.
63
7. EUROAREN ETORKIZUNAZ
1. Finantza-krisia eta, konkretuki, euroguneko herrialde batzuetan finantza-krisia
dela-eta sortutako zurrunbilo finantzarioek zalantza tekniko mailakatu batera
eraman dute europar moneta-batasuna, eta, horri, gero eta handiagoa den
zalantza politiko bat ere gehitu zaio.
2. Une honetan, euroaren egungo konfigurazioa berrikusteko beharra

ondorioztatzen da hurrengo egiaztapenetatik:
a) Periferiako zenbait herrialdek nabaritutako zailtasunak.

Debaluazioa erabiltzeko ezintasunak larriagotu egiten ditu,
politikoki eraginkorragoa den tresna moduan, lehiakortasunaren
berreskurapen azkar baterako euroguneko kide izateagatik.
b) Euroguneko herrialde garatuenetan sorturiko tentsioak,

erreskate-neurrien eta azken urteetan harturiko austeritate-
neurrien aurrean, iritzi publikoan handiagotuz doan aurkako
jarreraren ondorioz .
c) Euroaren konfigurazio estruktural urriaren ahobatezko

egiaztapena moneta-unitatearen aldetik eta europar politika
ekonomikoen gutxiegizko koordinazioaren disoziazioari
dagokionez.
d) Eurogune barruan kapital eraginkorrago baten esleipena

ziurtatzeko beharra.
3. Testuinguru honetan, Europako arduradun politikoak hasi dira erabaki giltzarri

batzuk hartzen “europar gobernantza ekonomikoa” deiturikoa bultzatzeko.
Hala ere, emandako pausoek ez dute nahikotasunik dauden zalantzak

argitzeko. Oraindik erantzun gabe dauden galderak honako hauetan
laburbildu daitezke:
a) Noraino heldu behar da euroguneko Estatuen arteko politika

ekonomikoen integrazio-prozesua?
b) Zein izan behar da integrazio-prozesu horren garapenaren

erritmoa?
c) Euroguneko egungo tentsio finantzarioen argitara, beranduegi

ote da gobernantza ekonomikoaren egokitze hauek denboraz
hel daitezen europar bateratasun monetarioari osotasunean
eusteko?
64
4. Izan ere, euroguneko sinesgarritasun politikoaren krisia zabaldu egin

da ingurune zientifikotik politikora, iritzi publikora eta, noski, finantza-
merkatuetara. Azpimarratu behar da, merkatuan momentu honetan,
euroguneko herrialde periferikoetako zorrari, Ekialdeko Europari eta, oro har,
eurogunetik kanpo dauden egoera ekonomiko antzekoa duten herrialdeei
interes-tasa diferentzialak ezartzen ari zaizkiela. Finantza-merkatuak modu
negatiboan ari dira baloratzen, nabarmenki, euroguneko kide den herrialdea
izatea.
5. Horrela, egungo egoera, hartutako neurriak hartuta ere, egonkorra izatetik

urruti dago. Esparru guztietan iritzi bera dago: modu batean edo bestean
aldaketa estruktural handiak etorriko dira eurogunera. Galdera da zein
noranzkotan, zein erritmorekin eta zein trantsizio-prozesurekin.
6. Laburbilduz, euroaren etorkizunerako aukera teorikoak hurrengoak zian

daitezke:
a) Egungo konfigurazioari eustea.
b) Egungo konfigurazio monetarioari eustea baina gobernu

ekonomiko indartsuagoarekin.
c) Herrialde batzuk irtetea.
d) Bi zona monetario ezberdindutan banatzea.
e) Euroa desagertzea.
7. Posible ote da euroak egungo konfigurazioari eustea? Esan dezakegu haren

konfigurazioaren oinarrizko desoreka batzuk konpondu direla. Gobernantza
ekonomikoa indartzeko neurri batzuk hartu dira, kaudimen-arazoak dituzten
herrialdeak laguntza jasotzen ari dira, etab. Alderantziz, merkatuek ikasi dute
moneta-unitateko kide izateak ez duela ziurtatzen Estatuen betebeharrak
beteko direnik, eurogunearen osotasuneko betebeharrak izango balira
bezala. Horrek, berez, desdoitze larriak ekidin edo alda ditzake, kapital-
fluxuen esleipen egoki baten desdoitze larriak, azken hamarkadan gertatu
diren bezalakoak. Dena den, erreskate-neurrien, herrialde batzuetan
proposaturiko edo onarturiko doikuntzen, hartutako neurri batzuen kobertura
juridiko-insitituzionalaren gaineko zalantzen eta abarren ondorioz, Europa
jasaten ari den lurrikara politikoa kontuan izanda, begi-bistakoa da, modu
batean edo bestean, moneta-batasun europarraren konfigurazioan aldaketa
estrukturalak beharrezkoak direla.
8. Euroa egungo konfigurazioarekin baina integrazio politiko-ekonomiko

baterantz aurrerapausoak emanda mantentzea eurogunean, egungo
komunikabide eta unibertsitateetan erraztasunez darabilten aukera da.
65
Praktikan, integrazio europarrean beste jauzi bat ematea ekarriko luke

honek Europa federal baterantz. Sakonean ez da horren harrigarria.
Europako moneta-unitatea martxan jarri zen lehenengo momentuetatik,
moneta-unitate hau erdibideko pausotzat hartu zen, zeinak ondorengo
politika ekonomikoen bateratasuna denborarekin derrigortuko baitzuen
halabeharrez.
Halabeharrez, aukera honek zailtasun politiko handiak ditu. Lehenengoa:

lortzea kontsentsu politiko bat gobernuen artean, subiranotasun nazionalen
hainbat oinarrizko eremuri uko eginez. Bigarrena: europar integrazioarekin
gero eta mesfidatiagoa den iritzi publikoa honetaz konbentzitzea.
Aukera honek arautegian oinarrizko oztopoak izango ditu, zeren herrialde

batzuek konstituzioa ere moldatu beharko bailukete.
Baina egia da europar integrazioaren historiak zailtasun politiko handiko

“aurrerajauziak” erregistratu dituela.
9. Teorian, “trantsizio-kostuak” alboratuz gero, argumentagarria litzateke

euroguneko herrialde periferiko baten salbuespenezko irteera (Grezia,
Irlanda, Portugal edo Espainia) ez litzatekeela hondamendi bat izan
beharko derrigorrez, ez herrialdearentzat, ez eta eurogunearentzat ere:
a) Ukitutako Estatuak, momentu horretatik aurrera, zor

publikoaren berregituraketara eta debaluaziora jo lezake, edo
banku zentralak balio-galtzea emititu finantza publikoetan
ordena jartzeko eta ekonomia hazkunde-bidean jartzeko.
b) Euroguneak bere prestigioa indartu ahal izango luke,

ordenatutako finantza eta hazkunderako gaitasuna duen
inguru ekonomikoa den aldetik.
c) Garbi geldituko litzateke ezen baldintzak betetzen ez dituen

Estatua eurotik atera daitekeela eta, ondorioz, kapital-fluxuek
arrisku hau kontuan izango lukete, modu ezberdinduan
baloratuz Estatu bakoitzaren indar ekonomikoa eta seriotasun
finantzarioa, eta euroaren egungo konfigurazioaren arazo
instituzional bat gaindituz.
10. Logikoki, bestelako ezaugarriak izango lituzke herrialde zentralen bat

eurotik irteteak. Balizko aukerarik sinesgarriena Alemania izango litzateke,
beharbada Austria eta Holandarekin batera, markoa moneta ofizialtzat
berreskuratuta, zeinak dibisa-merkatuetan goranzko joera izango bailuke,
noski.
11. Eurogunearen banaketa bi zona monetario ezberdinetan, aditu batzuen
66
aukera da, baina zailtasun politiko handiagoa izan dezake beharbada.

Adostasun aldeaniztun konplexuak behar ditu, eta beharbada, erdibideko
faseen bidez hel daiteke jokaleku horretara, zeinak moneta-sistema komuna
ezartzea inplikatuko bailuke aldaketa-tipo finkoekin erdiko epe batean.
12. Euroa desagertzeak, ikuspuntu psikologiko eta politikotik benetan
traumatikoa izateaz gain, ez luke beharbada ekarriko europar moneta-
sistema desagertzea. Estatuen aldibereko desmarkeak, moneta bakarrari
dagokionak, kapital-fluxuen desoreka-arriskuak jaitsi ditzake
13. Konfigurazio batean edo bestean, isunen sistemak ezarritako baldintzak

ez betetzeagatik euroguneko kide izateko serioagoak eta sinesgarriagoak
izan behar dira. Eta azkenik, aurreikusi behar dute euroaren sistematik
Estatu bat bidaltzea edo boluntarioki irtetea (nahiz eta gai hau gatazkatsua
izan eta aditu batzuek bideraezintzat jo duten finantza-merkatuen aurrean).
14. Dena den, euroarendako jokaleku alternatiboak definitzerakoan, oinarrizko

arazoa —konkretuki Estatu batzuen irteera moneta-sistema komunetik—
ez da horrenbeste jokaleku hauen definizio edo balorazioa, egungo
jokaleku horretara egin beharreko trantsizioa baino.
Egia da, ez dago gutxieneko sinesgarritasuna duen nahikoa erreferentzia

argirik trantsizio horretan eragingo luketen aldagai batzuk estimatzeko:
a) Arazo teknikoak (moneta berriaren jaulkipena, sistema

operatiboen aldaketa, softwareak, etab.) handiak dira. Euroa
sartu zenean, hainbat urte behar izan ziren.
b) Estatu horretan euroa halabeharrez existituko den bitarteko

aldi baten beharra, nahiz eta moneta fisiko moduan izan
bakarrik.
c) Periferiako herrialdeetan, euroaren eta moneta nazionalaren

arteko lehia —moneta fisikoa barne— ekidinezina izango
litzateke, beharbada epe luze batean. Kapitalen ihesak larritu
egingo luke herrialde horietako bankuen egoera.
d) Irteera herrialde zentralena balitz, fluxuak alderantziz gerta

litezke kapitalaren ihesarekin eurogunetik, baina, kasu horretan
eragina sakabanatuago geldituko litzateke eurogunean
geldituko liratekeen herrialdeetan.
e) Finantza-merkatuen bat-bateko erreakzioa —beharbada

positiboa izango litzatekeena euroarentzat— periferiako
Estatu baten irteerarekin, irtetera doan Estatuarentzat
kaltegarria izango litzateke, zorraren jaulkipen berrien interes-
tasak disparatu daitezkeelako. Horrek ordainketa-etenaldi bat
edo zor publikoaren berregituraketa sortuko luke.
67
f) Eurogunetik baldintza hauetan irtengo litzatekeen periferiako

herrialdeak zor publikoaren merkatura sartzeko gaitasuna
galtzeko arriskua izango luke urteetan.
g) Laburbilduta, gure iritziz, nahiz eta teorian posible izan modelo

teorikoak definitzea, moneta bakarra baino gehiago europar
moneta-politika eraginkorrago baten konfiguraziorako kostu
operatiboak —eta batez ere politikoak— hain dira altuak
trantsizio-epean, ezen haren aplikazio praktikoa ezinezkotzat
jo behar baita. Europako arduradun politikoek nola edo
hala saihestuko dituzte jokaleku hauek, zeintzuk katastrofe
ekonomiko edo politiko baten aurrean soilik bihur baitaitezke
errealitate. Ahaztu gabe, noski, arrisku hauen hedapen
geografiko eta geopolitikoak bi jokaleku ezberdinen aurrean
jartzen gaituela: egungo moneta-batasuna zalantzan jartzea
herrialde periferiko baten irteera hipotetiko batetik etorriko
balitz genuke bata, eta eurogunearen zalantza jartze global
baten aurrean bageunde edo herrialde zentral baten irteeraren
aurrean bageunde geneukake bestea.
68
ENPRESEN ARTEKO
ELKARLANA POLITIKA
EKONOMIKOAN
71
1. ENPRESA-TALDEAK ETA POLITIKA

EKONOMIKOA
1. Enpresa-taldeak funtsezko elementuak dira egungo ekonomiaren ohiko
enpresa-antolaketarako tresnen artean.
2. Nahiz eta politika ekonomikoaren arloan ohikoa izan enpresa-taldeak

kooperazio enpresarialaren barruan aztertzea, oso posible da, politika
publikoei dagokienez behintzat, enpresa-taldeen25 analisia enpresa-
antolaketaren testuingurutik ahalik eta gertuen kokatzea, edo, nahi izanez
gero, enpresaren jabego-politiketatik gertu.
3. Edozelan ere, bai enpresen arteko kooperazioa bai enpresa-taldeak,

oinarrizko elementuak izan daitezke enpresaren dimentsioarekin zerikusia
duten politika publikoetan.
Lehenik eta behin, enpresa-taldeak funtsezko sozietate-tresnak dira

enpresek beren malgutasuna eta egokitzeko ahalmena enpresa txiki eta
ertainera gerturatzeko aukera izan dezaten. Edo, nahiago izanez gero,
funtsezko tresnak dira -besterik ez bada ere modu partzialean- enpresa
handietan eragina duten ohiko gogortasun eta malgutasunik ezaren
arazoak eta urruntasuna eta kolektibo ezberdinen motibaziorik eza
zuzentzeko.
4. Enpresa-taldeen funtsezko printzipioek, -zenbait sozietate-egituraren

bidez bateratasun enpresarial bat artikulatzea- ahalbidetzen dute erraz
ezberdintzea irudia, langileen identifikazioa, zuzendariak eta interes-
taldeak oro har, finantzaketa-politikak, politika laboralak, hartzekodunen
aurreko arriskuak eta abar.
Horrek guztiak enpresa handiei malgutasun maila garrantzitsuak

eskuratzea ahalbidetzen die, gutxienez, enpresa-kudeaketaren alorrean.
5. Jakina denez, enpresa-taldeek enpresa handi eta ertainen egituraketa

malgutzen duten heinean, sozietate-egitura bakar batean kokatuko balira,
erraztu egingo lituzkete lar gogorrak edo erradikalak izan daitezkeen
fusio- edo integrazio-operazioak.
6. Enpresa-taldeen alderdi baikorrek garrantzia izan zuten politika

ekonomikoan, egungo Sozietateen Zuzenbidea garatzean, sozietate
25 Noski, talde horizontal, paritario edo federatiboak kenduta, zeintzuk hobeto kokatu daitezkeen -oro har- kooperazio
enpresarialerako politiketan enpresa-taldeen antolaketa-inguru tipikoetan baino.
73
baten filialen zorren gaineko mugatzea poliki-poliki praktikan onartzen

joatea moduko tresnak. Posible eginez, sozietate-taldeen orokortzea
enpresa handien antolaketarako tresna bezala.
7. Hala ere, behin taldeen antolaketa-teknika propioak egonkortu eta zabaldu

zirenean, tekniken sustapenak interesa galdu zuen politika publikoen
ekintzetarako gai bezala.
8. Aldiz, XX. mendean zehar, eta bereziki azken hamarkadetan, politika

ekonomikoaren ardurak aurkako norabidean joan ziren aurreratzen
enpresa-taldeei dagokienez. Taldeen sozietate-tekniken gehiegikeriak
mugatzea zen haien ardura -eta gehiegikeria horiek gizartean oro har edo
enpresa hauen inguruko interes-talde ezberdinen artean sor ditzaketen
kalteak- politika ekonomikoen trakzio-elementu nagusia sozietate-
taldeekin harremanetan.
9. Egia da, alde batetik, sozietate-taldeen sozietate-teknikek malgutasun

maila bat eskaini dietela enpresa handiei zenbait ekintza, egoera eta
ingurutan; baita, enpresa txiki eta handien barne aktibitate-taldeetan,
aktibitate-sektore ezberdinetan, edo inguru geografiko ezberdinetan
kokaturikoei ere. Eta hau guztia, talde osoaren titulartasunaren kontrol
komun bakarrarekin, zeinak erraztu baitzien oso nukleo txikiei herrialde
batzuetako ekonomiaren eremu handien kontrola izatea.
Trust-en aurkako politikak jomugan izan zituzten hasieratik bai,

konpetentzian mugak izateko enpresen arteko akordioak eta, baita
enpresa taldeak, beraiek eta orokorrean enpresa konfigurazioan larregiko
pisua hartzea lortzen zuten pertsona edo pertsona talde oso konkretuak,
aktibitate sektore bakarrean edo batzuetan eta politika publikoetan. Nahiz
eta hasiera batean, Konpetentziaren Zuzenbidearen ikuspegitik azalduriko
politikak izan, jatorria, helburuak eta adarrak haratago joan eta izaera
politiko hertsiki garbia hartu dute.
10. Sozietate-taldeak kontrolatzeko politikak atzerapausoak egitera eraman

du askotan -nahiz eta partzialki izan- entitate juridiko ezberdinduaren
onarpenean enpresa-talde batean integraturiko sozietate bakoitza,
zenbait abusu zuzendu nahian edo, alderantziz, sozietate-teknika hauen
erabilerak enpresa handiei sorturiko hainbat kalte ekiditeko ahaleginean.
11. Enpresa-taldeen izaera tradizionala zuzendu duten politiken artean

-sozietarioki independente diren entitateetan oinarrituak, esaterako- talde
hauentzako onurak ekartzeko xedearekin, litekeena da, garrantzitsuena
zerga-politika izatea.
Hain zuzen ere, finkapen fiskalerako mekanismoak ezartzea Sozietateen

Gaineko Zergari dagokionez, ahalbidetu die sozietate-taldeei zerga-
oinarri positiboen eta negatiboen konpentsazioa finkatzea behartutako
74
sozietateen, eta horrela, sarritan, zerga maila baxuagoak lortuta, zerga

honetarako zerga ezberdindu bat izango balitz bezala baino.
12. Beste arlo batzuetan, non Taldeen Zuzenbide tradizionalaren zuzenketa

enpresen onurarako tresnatzat jo izan den, beharbada Konpetentziaren
Zuzenbidean izan da, non talde osoaren kontsiderazioa enpresa unitate
bakartzat hartzen den, arazo asko ekiditen ditu, Konpetentziaren Zuzenbidean
planteaturiko kooperazio enpresarialari jarritako debekuak sorturikoak.
13. Bestalde, beste arlo arauemaileetan, taldea osatzen duten entitateen

independentzia juridikoa zalantzan jartzea tresna politiko garbia izan da
taldearen ekintzak kontrolatzeko eta gehiegikeriak ekiditeko.
Hipotesi hauen artean egon daiteke:
· Konpetentziaren Zuzenbidean taldea hartzea unitate ekonomiko

bakartzat kontzentrazio-operazioen mugen aurrean.
· Enpresa-taldeko beste sozietate batzuek onartzea ETE (enpresa

txiki eta ertainak) bezala, zenbait diru-laguntzetan parte hartzeko
murrizketen aurrean.
· Ardura zibil, laboral, administratibo eta abarretako erregimenek,

herrialdearen arabera aldagarriak, disposizio batzuk onartu
dituzte, zeintzuek, modu batean, taldeetako entitate filialetako
bazkideen ardura mugatzen baitute
· Banku Zuzenbidearen aurrean arrisku-unitatearen izaera

onartzea.
· Jatorriko entitatearen nazionalitatea kontuan izatea ezarritako

nazionalitate- edo lurraldetasun-baldintzetako zenbait
disposiziotan, bereziki modu aktibo batean enpresa nazionalen
operazio edo aktibitate batzuk mugatzen dituzten estatuetan.
14. Zehaztasun hauek guztiak egiazkoak izanik, errealitatea da ezen sozietate-

taldeen figura oraindik ere funtsezko tresna dela enpresa handi eta ertainen
malgutasun operatiborako.
Politika ekonomikoaren kudeaketan agertzen diren ardurak, azken

hamarkadetan enpresa-taldeei dagokienez, enpesa handiek gehienetan
hartzen duten egitura izatean dautza. Sarri tronpatzen dira bi kontzeptu
horiek praktikan eta teoria ekonomikoan. Baina, errealitatean, garrantzitsua
da honakoa argitzea: enpresa-taldeak kontrolatzea edo mugatzea helburu
duten politika publikoen zati handi batek mugatu edo kontrolatu nahi du
errealitatean enpresa-talde horien aktibitatea eta ez horrenbeste taldearen
antolaketa-teknikaren erabilera, zentzurik zorrotzenean.
75
2. TALDE HORIZONTALAK POLITIKA

PUBLIKOETAN
1. Talde horizontalen analisian, beharbada, erronkarik esanguratsuena
terminologikoa da. Doktrinak zalantzarako tartea uzten du, tribunal edo
indarrean dagoen araudi eskasia iraunkorra dela-eta. “Talde horizontalak”
terminoa, dokumentu honen izenbururako aukeratutakoa, gehienetan
erabilitakoen artean bat besterik ez da, horien artean daude baita
“talde paritarioak” edo “egitura paritariodun taldeak” (“peer groups”,
“gleichordnungskonzerne”) “talde federatiboak” eta abar.
2. Aurrekoa gutxi balitz, nahiz eta talde hauek kontzeptualki mugatuak

egon, beste egitura mota batzuk sarritan nahastu egiten dira egiturokin:
“koordinazio-talde”, “kolaborazio-talde”, “agrupazio” (“groupings”,
“groupements”) eta abar. Teorian, ordea, egitura horiek ez direla taldeak
uste da, nahiz eta haien egitura formala eta oinarri juridiko eta instituzionala
antzekoa izan.
3. Talde horizontalak, modu generikoan, “kontratu-talde” deiturikoen

barruan kokatzen dira, ”akzio-talde” eta “izatezko talde ” direlakoetatik
ezberdintzeko.
4. Jakina denez, “akzio-taldeak” sozietate-taldeak eratzeko modurik

erabiliena dira, entitate batzuek besteen kontrolerako partizipazioetan
oinarrituak.
5. Akzio-taldeekin alderatuta, kontratu-taldeak bi entitateren arteko kontratu

batean oinarrituta artikulatzen dira -ez sozietate-kontratu batekin- eta
horren bidez batak besteari haren kontrola ematen dio.
6. Politika publikoen posizioa kontratu-taldeen aurrean, hiru oinarrizko

eztabaidagai hauetatik abiatzen da:
a) Haren bideragarritasun legaletik.
b) Enpresa-praktikarako izan dezakeen interesetik.
c) Haren baliotasunerako ezarri beharreko baldintzetatik,

beharrezkoa denean.
7. Bistakoa da kontratu-taldeak bideragarriak direla berariazko onarpena

duten ordenamenduetan. Normalean, “kontrol- edo dominazio-kontratu”
baten bidez egituratzen dira Horrela gertatzen da Europa erdialdeko
hainbat herrialdetako, Portugaleko edo Brasilgo ordenamenduetan.
76
Baina, legeria gehienek ez dute, oro har, aitortzen kontratu-taldeen irudia.

Horrek talde mota hauen bideragarritasun juridikoaren aurkako jarrerak
hartzera bideratu du nagusiki herrialde horietako doktrina.
8. Dena den, sarriago arautzen da espresuki izaera orokorrik ez duten

taldeak eratzeko aukera, tipologia edo sektore ezberdinetara zuzendua.
Horrela gertatu zen, adibidez, banku-sektorean edo sozietate mutualisten
taldeetan (kooperatibak, mutualitateak…).
9. Kontratu-taldeetan eredurik ohikoena talde horizontalak dira. Talde horietan

dominazio- edo mendekotasun-kontratua ez da ezartzen sozietarioki
burujabea den sozietate baten alde, ezpada entitate dominatuen talde
batean parte hartzen duen entitate baten alde.
10. Errealitatean, talde horizontaletan ez da beharrezkoa entitate nagusi

garbi ezberdindu bat egotea. Nahikoa da hainbat entitatek beren gaineko
kontrola uztea egitura komun bati, non guztiek parte hartzen duten, izaera
juridiko propioa duen entitate batena izan edo ez.
11. Esparru teorikoan, talde horizontalen egituraketaren bideragarritasunak

zalantza doktrinalak sortu ditu, kontratu-taldeek orokortasunean
sorturikoen modukoak. Zalantza horiek “soberania” kontzeptuarekin
erlazionatuta daude, entitate juridikoei egotzia, haren aspektu esentzialak
hirugarrenei ematea Sozietateen Zuzenbidearen printzipio orokorren
aurkakoa dela ulertuta.
12. Hau guztia kaltetu gabe, noski, arautegi legal konkretu batean oinarritzen
diren talde horizontal konkretuak, finantza-talde edo entitate mutualisten
taldeekin gertatu izan den bezala.
13. Errealitatean, elkarren kontrol kontraktual honen ondorioz, talde

horizontalek kontrol edo dominio partekatu baten kontzeptua osatzen
dute, eta ez horrenbeste, hirugarren bati norbere kontrola ematearen
kontzeptua.
14. Legearen ikuspuntutik, bi dira legegileek jarraituriko oinarrizko estrategiak,

talde horizontalen erregulazioan.
a) Talde horizontalaren kontzeptuaren arautze generikoa.
b) Talde horizontalen zenbait modalitateren arautze espezifikoa.
15. Talde horizontalak arautzea aukeratu duten ordenamenduen artean,

aipagarria da Alemaniako Akzioen Bidezko Sozietateen Legearen 18.
artikuluaren 2. atala, non, sozietate-taldea definitu ondoren 1. atalean,
ondorengoa adierazten den: “Juridikoki autonomoak diren enpresen
kasuetan, elkarren mendekotasunik izan gabe, zuzendaritza bateratu
77
baten menpe jartzen direnek ere, talde bat osatuko dute eta enpresak
taldeko enpresa izango dira”.
Modu berean, Portugaleko Sozietate Komertzialen Kodearen 492.

artikuluak honela definitzen du “Talde Paritarioaren Kontratua”: “Elkarren
dependentziarik ez duten bi sozietatek edo gehiagok osatu dezakete
sozietate-talde bat, zuzendaritza bateratu eta komun baten menpe jartzea
onartzen duen kontratu baten bidez”.
16. Beste herrialde batzuetan, Frantzia edo Espainian esaterako, talde

horizontal edo paritarioaren kontzeptua jurisprudentziako interpretazio
batean onartua izan da noizbehinka, “izatezko” sozietate-taldeen
tratamendu eta argumenturako antzeko oinarriarekin.
17. Beste batzuetan, talde horizontalak modu espezifikoan arautu dira

benetako egoerak edo beharrak asetzeko zenbait sektoretan. Horrela
gertatu da, adibidez, Espainian, kooperatiba-sozietateen taldeekin, edo
zenbait herrialdetan, banku-entitateen taldeak eratzeko, sarritan aurrezki-
kutxen edo banku kooperatiboen taldekatzearekin.
18. Espainiako legediari dagokionez, talde horizontalak sozietate

kooperatiboen taldeen arloan agertu ziren, konkretuki, Kooperatiba
Legearen 78. artikuluan gailendu ziren disposizio autonomikoen bidez;
haren arabera, “kooperatiba-taldetzat hartzen da, Lege honi dagozkion
xedeetarako, zenbait kooperatiba-sozietatek osatutako taldea, edozein
motatakoa izanda ere, eta taldeko buru den entitatea, zeinak taldeko
kooperatibek nahitaez bete behar dituzten aginduak eman edo fakultateak
gauzatzen dituen, modu horretara fakultate horien alorrean erabaki-
bateratasun bat sortzen delarik.
19. Politika publikoen aldetik talde horizontalekin erabaki beharreko lehenengo

zalantza da ea zein puntutaraino den edo ez den komeni talde horizontal
kontzeptua bera arautzea.
20. Alde batetik, herrialde gehienetako errealitate enpresarialak adibide

praktikoen eskasia azaltzen du, non enpresa-konfigurazio hau erabilia
izan den arlo sektorial konkretu batzuetatik kanpo.
21. Beste alde batetik, ordea, herrialde gehienetan talde horizontalen antzeko
edo parekide diren egitura asko daude, hala nola banku-sektorean edo
sozietate mutualisten alorrean. Adibideak nahiko direla ematen du,
gutxienez hausnarketa bat justifikatzeko kontzeptuaren arauketa legalaren
komenigarritasunaren inguruan.
22. Bestalde, taldekatze enpresarialaren modalitateak arautzea enpresen arteko

kooperazioa bultzatzeko politiken ataltzat har daiteke, hain zuzen industria-
politikaren funtsezko pieza gure inguruko herrialdeetan azken hamarkadetan.
78
23. Dena den, badaude beste arazo kontzeptual batzuk talde horizontalen
arautzearen aurrean sakoneko zalantzak planteatzen dituztenak.
24. Alde batetik, funtsezko arazoa da kontzeptua mugatzea. Baita ere, ohiko
taldeen arloan, akzio-partaidetzan oinarrituta oinarrizko eredua arautzea
erraz samarra da (kasu konkretuetan egon daitezkeen zalantzez gain), ez
da berdin gertatzen talde horizontalekin.
25. Sakoneko arazoa egituraketa formal/estrukturalean datza, talde

horizontaletan gehienetan talde izaerarik ez duten sareen edo enpresa-
taldeen antzekoa da.
26. Horrek zailtasun handia sortzen du praktikan erabakitzeko noiz jo ahal

diren enpresa-egitura horizontal mota hauek taldetzat edo noiz gelditu
behar diren sare edo enpresa agrupazio moduan sailkatuta.
27. Bistan denez, legediak erreferentzia kontzeptualak ezar ditzake entitate

komunari emaniko fakultateak integratzeko -edo taldekaturiko entitateen
artean adosturikoak- zuzendaritza bakarra ezartzearen arabera, unitate
ekonomikoduna eta abar. Hauxe da gehienetan talde horizontal eta talde
paritario kontzeptuak arautu dituzten legediek jorratu izan duten bidea,
Alemanian eta Portugalen ikusi dugun moduan.
28. Arazoaren muinean zera dago: legediak aurreikusitako talde horizontal edo
paritarioen kontzeptu mota orokor hauetan, askotan, aplikaezinak direla
errealitatean. Kontratu bidez entitate komun batek eginiko eskumenen
lagapenak askotariko dimentsioak izan ditzake, ehunka konpetentzia
ezberdini eragin, bakoitzaren lagapenerako askotariko mekanismoak
erabili eta abar. Ohiko praktikan, ia ezinezkoa izan daiteke mugatzea noiz
gauden talde horizontal baten aurrean eta noiz soilik enpresa-agrupazio
edo enpresa-sare baten aurrean.
29. Horrek derrigortzen gaitu zalantzan jartzera eredu alemanean oinarrituriko

legediek gehienetan erabilitako ikuspegi metodologikoa.
30. Egia da, gure iritziz, talde horizontal mota hauen bideragarritasunaz dauden
zalantza doktrinakoek eta jurisprudentziakoek gaiarekiko posizionamendu
politiko bat eskatzen dutela arautze legal baten gabeziaren aurrean.
31. Zentzu horretan, enpresen arteko kooperazioaren sustapen-politiken

artean, komenigarria iruditzen zaigu, legediak argitu dezala talde
horizontalen egituraketaren legezko legitimazioa, aktibitate-sektore
batzuetan interes handia izan dezaketen enpresen arteko kooperaziorako
modalitate bezala.
32. Hala ere, azaldutako arrazoiengatik, legezko baimen hori ez litzateke -gure
iritziz- zuzendu beharko talde horizontal kontzeptura zuzenean, baizik eta
79
oinarriko entitateek egitura komun bati erabaki-ahalmen batzuen lagapena

egitearen legitimotasunera.
33. Legezko legitimazio hori, prozedurazko betebeharrek edo beharrezko

publizitateak lagunduta, efektiboa izan beharko litzateke, ondoriozko
egitura enpresariala izan zein izan ez, legez talde horizontal edo paritario
izendatua. Bestela egungo legezko metodologiak egoera batera eraman
gaitzake non paradoxa batekin topo egingo genukeen: interpretatu
daitekeela eskumenen lagatze mota hauek posible direla bakarrik
benetako talde horizontal baten aurrean gaudenean eta ez errealitatean,
enpresen agrupazioa besterik ez denean. Horri, errealitatean dagoen
zailtasuna bi kontzeptuak mugatzeko gehitzen badiogu, egoera benetan
nahaspilatu eta kontraesankor baten aurrean egongo gara disposizio legal
hauen aplikazioan. Beharbada, legearekin lortu nahi zen emaitzaz guztiz
bestelakoa.
34. Hau guztia alde batera utzi gabe, entitate komun bati, eskumenaren
lagapen-baimen legalaren eta honen baldintzen modu osagarrian,
komenigarria da aita legediak espresuki onartzea egitura mota hauek
egitura komunari lagatako eskumenaren arabera, benetako sozietate-
talde baten aukera.
80
3. KOOPERATIBA-TALDEAK ETA POLITIKA

EKONOMIKOA
1. “Kooperatiba-talde” kontzeptua mugatzea, neurri handi batean, nahasia da.
Alde batetik, “kooperatiba-taldeak” terminoa batzuetan erabili izan da

enpresa txiki eta ertain artikulatuen arteko kooperaziorako egiturak
izendatzeko. Entitate komun batean egituratuta, gehienetan zerbitzuen
prestaziorako kooperatiba moduan.
Kooperatiba-taldearen ohiko kontzeptua, bestalde, “kooperatiben taldea”-

rena da dokumentu honetan, eta zentzu horrekin erabili nahi dugu. Dena
den, zalantza esanguratsuak daude mugak jartzean:
a) Ohitura kooperatiboa “talde kooperatibo” deitzeko

kooperatiben arteko xede enpresariala duen edozein egitura
federatibo motari, izaera integratzailea duten edo ez kontuan
izan gabe eta nahiz eta askotan koordinazio hutserako
egiturak izan.
b) Errealitate enpresarialean existitzea “talde kooperatibo”

deiturikoak, baina ez daudenak kooperatibekin osatuak
soilik, baizik eta beste forma juridiko bat daukaten enpresak
barnean dituztenak.
2. Talde kooperatiboek Ekonomian duten garrantzia ezberdina da inguru

geografiko erregional edo estatal batean edo bestean.
Inguru batzuetan kooperatiben pisu erlatiboa oso txikia bada ere, beste
batzuetan dagokien erregio edo estatuko industria, nekazaritza edo
zerbitzuen kuota garrantzitsua ordezkatzen dute.
3. Aipatzekoa da, kontrasterako, politika ekonomikoetan kooperatiba-

taldeek tratamendurik ez izatea praktikan, zeina ez baitator bat haien
garrantzi ekonomikoarekin.
4. Fenomeno ekonomiko honek duen arretarik eza harrigarria da, kontuan

izanda Politika Ekonomikoaren hainbat arlotan daukan eragin garrantzitsua,
hala nola honako hauetan:
a) Kooperatibak edo ekonomia soziala bultzatzeko politiketan.
b) Enpresen arteko kooperazioa bultzatzeko politiketan.
81
c) Politika sektorialetan, nekazaritzan, banku-politiketan,

hezkuntzakoetan, pertsonentzako zerbitzuenetan eta,
batzuetan, industrialetan.
5. Talde kooperatiboak garrantzi handiko instrumentuak dira sozietate

kooperatiboen sustapenerako.
Kooperazio enpresarialerako egiturak, sare edo taldeak, funtsezko tresnak

dira bereziki enpresa txiki eta ertainen garapenerako, baldin gabezia
konpentsatu nahi badute sinergia edo eskalako ekonomietan.
Baina kooperaziorako egitura hauek bereziki garrantzitsuak dira

kooperatibentzat, beraien ohiko “bakardade”-aren ondorioz, merkatuaren
gutxieneko zatia osatzen duten inguruetan eta Estatuak kapital-sozietateek
sorturiko defiziten erresoluziorako instrumentu-izaera bereganatzen
duen inguruetan. Beharrezko tresna horren gabeziarekin, kooperatibek
instrumentu propioak behar dituzte instituzionalki babesteko eta, tresna
garrantzitsuenetariko bat, zalantzarik gabe, kooperatiba-taldeak dira.
Ondorioz, kooperatibek interesa daukate talde horizontal edo federatibo

hauek egituratzeko, gehienetan ez daukatenak kapital-sozietaterik.
Talde kooperatiboei esker, kooperatibek, epe luzerako beren garapenerako

behar duten erakundetze maila altuena lortzen dute.
Ondorioz, kooperatiba txikiei lagundu egiten zaie irudia eta pisu

instituzionala lortzen, normalean, bakarka enpresa handiek lortzen dutena
bakarrik.
Honek guztiak, organismo publikoen aurrean, oro har, kooperatiba guztien

pisua handitzen du.
Gainera, kooperatiba-taldeek kooperatiben egonkortasun ekonomikoa

igotzeko joera hartzen dute, kooperatiba arteko konpentsaziorako lanabes
batzuen bitartez, kooperatibei krisi edo zailtasun ekonomikoko egoerei
aurre egiten laguntzen diete.
Gaitasun hori bereziki garrantzitsua da sektore anitzeko taldeetan edo

“konglomeratuetan”, zeren sektore ezberdinen artean egoera ekonomiko
ezberdinak konpentsatzeko aukera ematen baitu (nabaria da funtzio honek
eraginkortasun praktiko txikiagoa duela krisi ekonomiko orokorretan).
6. Oro har, kooperatiba-taldeek garrantzi handia dute nekazaritzaren

sektorean eta zerbitzuenean (banku-sektorean, irakaskuntzan, zerbitzu
sozialetan…) eta ez horrenbeste industriaren sektorean.
7. Politika publikoek, lehenik eta behin, ardura izan beharko lukete indarrean
82
dagoen arautegiak kooperatiba-taldeen sorrera edo garapena zailtzea

edo ezintzea ekiditeko.
Horretarako, oinarrizkoa da arautegietan argitzea posible dela

kooperatibak taldetan artikulatzea eta buru den entitateari egokitzea
hainbat konpetentzia, hala nola koordinazio edo integrazioarenak, praktika
kooperatiboan sor daitezkeen aukera edo egoeretan debekatzaileak izan
daitezkeen baldintzak ezarri gabe.
8. Politika publikoek onartu beharko lukete kooperatiba-taldeek daukaten

garrantzi eta gaitasuna garapen sozioekonomikoan. Bai, garapen
kooperatiboen ikuspuntutik baita hauek berdindu edo gainditzeko
efektuaren ikuspuntutik ere, enpresa txiki eta ertainen arteko kooperazio-
estrategiak bultzatzeko.
Baina kooperatiba-taldeek badute izan, inpaktu berezi bat garapen

sozioekonomikoan, dinamizazio soziala edo ekonomiaren konpromisoa
gizartearekiko bultzatzeko orduan edo garapen ekonomikoaren lotura
ekonomia produktiboarekiko bultzatzeko orduan.
9. Garrantzitsua da, abiapuntu bezala, politika publikoek espresuki

jasotzea kooperatiba-taldearen kontzeptua arautegi kooperatibo edo
merkantilean eta, beharrezkoa den neurrian, arautzea, ekidinez -noski-
arautze murriztaileak edo gehiegizko zehaztasuna dutenak, praktikan
antolaketa-figura hauek izan dezaketen behar eta egoera-aldakortasunari
ez egokituak.
10. Posible da ez izatea horren garrantzitsua honetarako zehazki erabilitako

terminologia. Gero eta gehiago dira “kooperatiba-taldeak” terminologia
erabiltzen dutenak ordenamenduetan espresuki, baina ohitura ezberdinak
daude horretarako, adibidez, Italian “partzuergoa” edo “bigarren mailako
kooperatibak” beste herrialde batzuetan, balio dezakete kooperatiba-
taldeak arautzeko oinarri bezala, balizko egoera bakoitzera nahikoa
egokitzeko.
11. Gure iritziz, garrantzitsua da indarrean dagoen arautegiak ez ezartzea

beharrezkoak ez diren debekuak kooperatiba-taldeen integraziorako.
Alde batetik, argumentu ezberdinak planteatu dira “talde” izena erabil

dezaten koordinazio hutserako interkooperaziorako egitura federatiboek.
Horren kontrako ikuspegitik, askotan argumentatu da kooperatiba-taldeek

integrazio maila altuegia izatearen kontra, batzuek diotenez, kooperatiben
esentzia demokratikoa edo parte-hartzailea kolokan jarriko luketela.
Beharbada, iritzi horiek ez daukate kontuan:
83
a) Kooperatiba, sektore kooperatibo eta modalitate kooperatibo

ezberdinen integrazio-beharren berezko izaera.
b) Kooperatiba-taldeen izaera parte-hartzailea eta demokratikoa

ez dagoela horren lotua integrazio mailari, ezpada gobernuaren
kontrolerako eta taldeko buru diren entitateen kudeaketarako
ezarritako antolaketa-tresna egokiei.
Hain zuzen ere, ezberdina den behar bakarra ez da kooperatiba-talde

edo kooperatiba-sare bakoitzaren integrazio eta koordinazioa. Ohikoa
da, kooperatiba-talde konplexuetan edo oinarri zabala dutenetan, barne-
integrazio maila ezberdinak sortzea, kooperatiba bakoitzaren dimentsioak
sor ditzakeen beharren arabera, sektorean duen posizionamenduaren
arabera eta abar.
12. Gure iritziz, arautegiak kooperatiben arteko integrazio maila guztien

legitimotasuna onartu behar du.
13. Izatekotan, logikoa litzateke, integrazio maila batzuetarako, taldeko buru

diren entitateen kontrol demokratikoa ziurtatzeko antolaketa-neurriak
ezartzea.
14. Kontzeptuzko maila batean interesgarria da, orobat, politika publikoek

ezberdindu ditzatela “kooperatiba-sarea” eta “kooperatiba-taldea”
kontzeptuak, zenbait eremu arauemailetan kontzeptuak nahasteak sor
ditzakeen arazoak ekiditeko.
Enpresa Zuzenbidea, oro har “enpresen sarea” eta “enpresa-taldea”

kontzeptuen arteko ezberdintasuna, gehienetan, garbi izanda dago
egituratua. Lehenengo kasuan, koordinazio huts baten aurrean gaudela
ulertzen da, eta bigarrenean, enpresa arteko integrazio baten aurrean.
Horitako bakoitzak arautegi berezitua du Kontabilitate Zuzenbidean, Lan
Zuzenbidean, Konpetentziaren Zuzenbidean, bazkideen arduran, Banku
Zuzenbidean, etab.
15. Kooperatiba-taldeei planteatutako arazoa hauxe da: egitura horizontal

eta federatibo batetik abiatuta, eskubide handiagoak edo txikiagoak
artikulatzen dizkiote egitura komunari, une eta egoeraren arabera
aldagarria dena, eta ohiko mugaketarik gabe, zein konpetentzia diren
koordinaziorako eta zein heltzen diren integrazio mailara. Egoera honek
interpretazio-zalantza handiak sortu ahal ditu azaldutako guneetan
Enpresa Zuzenbidean arautegi orokorra erabiltzean. Garrantzitsua da
Zuzenbide Kooperatiboak ez handitzea gaizki-ulertua “kooperatiba-talde”
edo “kooperatiba-sare” moduko terminoak larregi eta modu desegokian
erabiltzeagatik.
16. Oro har, giltzarriak diren egituren garapena, enpresa ertain eta txikien
84
indartze enpresarialerako tresna garrantzitsu bilakatu da zenbait aktibitate-

sektoreren politika publikoetan.
Zentzu horretan, kooperatiba-taldeak izan daitezke -eta sarritan, badira-

erreferente eta eredu enpresa txiki eta ertainen ehun osoarentzat.
Kooperatibak izan dira modu honetako egiturak martxan jartzen
aitzindariak, hezkuntzaren arloan, nekazaritzan, ikerketa- eta formazio-
zentroetan, eta abarretan.
Talde kooperatiboak berezko kolaboratzaile izan daitezke agente

publikoentzat, enpresa arteko kooperazioa bultzatzeko politikak garatzeko
orduan.
17. Talde kooperatiboak erreferentzia-oinarri bikaina izan daitezke enpresen

ardura sozialaren politikak bultzatzerakoan. Funtsa sozial komunak,
kobertura sozial edo prebentziorako politikak, hezkuntza eta promoziorako
fondoak… tresna estrategikoak dira kooperatiba edo kooperatiba-taldeen
aldetik inpaktu sozial handiko ekimenak bultzatzeko. Kooperatiba-taldeen
eta organismo publikoen arteko elkarlanak lor ditzake, beharbada,
aprobetxatuak izan beharko liratekeen efektu biderkatzaileak. Elkarlan
publiko-pribatua izan beharko litzateke kooperatiba edo kooperatiba-
taldeen funtsa sozialak indartzeko administrazio publikoaren eta sektore
honen ekimenerako lan-lerro garrantzitsua.
18. Kooperatiba-sektorea bere osotasunean, salbuespen batzuekin, enpresa

txiki eta ertainez osatuta dagoenez, agente publikoekin kolaboratzetik
urruti egon da.
Kooperatiba-taldeak oinarrizko tresna izan daitezke urruntasun hau

gainditzeko. Kooperatiba-taldeen helburu sozial eta ekonomikoen
bateratasunak bereziki egokiak egiten ditu politika sozioekonomikoen
garapenean, administrazio publikoen kolaboratzaile moduan kokatzeko.

Arduradun politikoei dagokie kokapen aktibo bat bereganatzea erlazio
hori martxan jarri eta garatzeko.
19. Kooperatiben integrazioa sustatzeko politiken barruan, kooperatiba-

taldeak egituratzeak kooperatiben fusioarekin paper osagarria izan beharko
luke. Sektore batzuetan garaturiko politika hauek -nekazaritzarenean edo
zerbitzu sozialetan malgutasunez aritu beharko dira- integrazio modu bat
edo bestea sustatu beharko dute, modu artifizialean antolaketa-diseinuak
derrigortu beharrean, eta hori, beharbada, ez da enpresa-errealitate
konkretu batzuetarako baliagarria.
Ordea, ikuspuntu kontzeptual batetik, kooperatiba-taldeak dira tresna

aproposenak oinarri kooperatiboen oinarri sozialaren ondoan ahalik eta
botere handienari eusteko, eta ondorioz, aintzakotzat hartu beharko
85
lirateke lehentasunez jorratu beharreko antolaketa-tresnatzat fusio- eta

absortzio-operazioen aurrean.
20. Inguru geografiko batzuetan lortutako dimentsioaren ondorioz,

kooperatiba-taldeak funtsezko erreferentzia soziala izan daitezke garapen
sozioekonomiko orekatuagoen eredu bezala. Lan-kooperatiba taldeek
Euskal Herrian edo Italiako iparraldean, kreditu- kooperatiba taldeek
Frantzian, Alemanian edo beste herrialde europarretan, gaitasuna daukate
eredu garrantzitsu moduan egituratzeko, bai politika publikoen aurrean
bai gizartearen kontzientziazioan.
21. Horretarako guztirako, politika normatibo edo fiskalez gain, garrantzitsua

da arduradun politikoek kontuan izatea:
a) Kooperatiba-taldeen ordezkaritzaren onarpena eta sustapena

dialogo sozialean, enpresa-elkarteetan, merkataritza-
ganberetan, komunikabideetan, etab.
b) Kooperatiba-taldeen parte-hartzea handiagotzen joatea,

politika ekonomikoak eginez (bereziki, noski, inguru geografiko
horretan pisu gehien duten sektoreetan).
86
4. ENPRESEN ARTEKO ELKARLANA ETA

BERRIKUNTZA-POLITIKA
1. Gero eta gehiago, enpresen arteko elkarlana, enpresaren berrikuntza
teknologikoari bultzada emateko funtsezko tresnatzat hartzen da.
2. Garrantzi horrekin koherentzia izanda, politika publikoek gero eta gehiago

zaintzen dute enpresen arteko kooperazioa politika teknologikoen
elementu garrantzitsu bezala.
3. Hala ere, bai kooperazio teknologikoaren fenomenoaren analisi

sistematikoaren efektuen argitzeari begira, baita berrikuntzarako politika
publikoei begira ere, gure iritziz ezinbestekoa da aurrez ezberdintze- eta
sistematizatze-ahalegin bat egitea.
4. Batez ere, honen inguruan eginiko analisi sistematikoen barnean kontuan

izan diren kooperaziorako modalitateak aukeratzerakoan, gehienetan,
nahiko ezberdinak diren esangura enpresarial eta politikoak aukeratzeko
joera izaten delako.
5. Hain zuzen ere, ohikoa da, “enpresen arteko” kooperazioan, efektu

analitiko eta estatistikoak barneratzea:
a) Kooperazio teknologikoa unibertsitate eta ikerketa-zentroekin.
b) Kooperazioa aholkularitzekin.
c) Kooperazioa talde bereko enpresekin.
6. Gure iritziz, “kooperazio” modalitate hauek, alde batetik, “kooperazio

enpresarial” kontzeptutik kanpo gelditu beharko lirateke alor teknologikoan,
edo bestetik, oinarrian ezberdindutako analisi baten objektu izan beharko
lirateke.
7. Konkretuki, talde bereko enpresen arteko kooperazioa efektu formalei

begira bakarrik ulertu beharko litzateke, zeren, “talde” kontzeptuaren
ondorioz, aurkitzen baikara forma sozietario ezberdinen bidez
artikulatutako enpresa bakar baten aurrean
8. Bestalde, aholkulari, unibertsitate eta zentro teknologikoekiko harremanak

gehienetan kontratu-izaera dauka, enpresa baten eta zerbitzu
teknologikoen hornitzaile baten artekoa. Enpresa-partzuergoen bidez
artikulaturiko harremanak izan ezean, ezin ditugu “zerbitzu-prestazio”
87
harreman horiek gure gain hartu. Arazo horrek eragiten du enpresa

eta “zerbitzu-hornitzaile” hauen artean, “enpresen arteko kooperazio”
kontzeptuari begira. Arazo horren eragina, enpresa eta “zerbitzu-prestazio
teknologiko”en arteko harremanetan, modu nabarian oinarrizkoa da
berrikuntza-politiken barruan, baina ez du zerikusirik enpresa lehiakide eta
hornitzailearen eta bezeroaren arteko ohiko harremana dutenen arteko
ohiko harremanekin. Eta, bereziki, erreferentziarako oinarriak eta politika
publikoen helburuak kasu batean eta bestean funtsean bananduak izan
beharko lirateke.
9. Kooperazio enpresariala funtsezkoa bada ere, edozein motatako

enpresaren berrikuntza teknologikori bultzada emateko, askoz ere
funtsezkoagoa da enpresa txiki eta ertainen artean. Jakina den bezala,
enpresen arteko kooperazioa oinarrizko tresna da enpresa txiki eta
ertainek dimentsio honetako erronkei aurre egiteko, edo, nahiago izanez
gero, eskalako ekonomian abantailak lor ditzaten, edo enpresa handien
sinergiak, oinarrian malgutasuna eta enpresa txiki eta ertainen pizgarriak
mantenduaz.
10. Hala ere, esperientziak erakusten du argumentazio hau zehaztu behar

dela dimentsioaren izaera erlatiboaren arabera. Egia da enpresa handi
bat txikia izan daitekeela parte hartzen duen sektorearen aurrean, eta
horregatik beste enpresa batzuekin kooperatzeko behar handiagoa
sentitu dezake bere berrikuntzarako estrategia garatzeko, bere sektorean
dimentsio handia duen enpresa txiki batek baino.
Hortik dator kooperatzeko interesaren eta kooperaziorako aukera

objektiboen artean ezberdintzearen garrantzia. Enpresa handi batek, nahiz
eta interesatuta egon objektiboki beste enpresa batzuekin kooperazio
teknologikoan aritzeko, zailtasunak izan ditzake solaskide aproposak
aurkitzeko bere aktibitate-sektore berean.
Egindako analisiek adierazten dute, oro har, kooperazio teknologiko

handiagoa enpresa handien artean, txiki eta ertainen artean baino.
Baina adituek erlatibizatu egiten dute datu horien esanahia, kooperazio
teknologiko “ez-formalaren” inguruko informazioa lortzeko duten
zailtasunagatik.
11. Enpresa txiki eta ertainen aktibitatearen dinamismoa bereziki esanguratsua

da berrikuntzaren alorrean. Ideia berritzaileak eta haiek garatzeko
borondatea askoz gehiago sortzen da enpresa txiki eta ertainetan.
Hala ere, berrikuntza sistematizatu eta ideiak garatzeko enpresa txiki eta
ertainen gaitasuna txikiagoa da eskalako ekonomia txikiagoen ondorioz.
Ez da ezohikoa enpresa txiki batek sortu eta hasieran garatutako
ideiak azkenean enpresa handiek ustiatzea modu masiboan, jabetza
industrialaren eskubideak erosiaz edo berrikuntzaren titularra den enpresa
88
txiki edo ertainaren kontrola eskuratuaz.
12. Zentzu horretan, kooperazio enpresariala zera da: enpresa txiki eta ertainei
enpresa handiagoekin lehiatzeko aukera ematen dien funtsezko tresna.
Argudio hau erabilgarria da, logikoki, hirugarrenekin eginiko edozein
kooperazio motarekin, ez bakarrik “enpresen arteko” kooperazioarekin.
Noski, ikerketa-zentroen, unibertsitateen eta aholkularien arteko
kooperazio teknologikoak enpresari lagundu diezaioke dimentsio txikiegiak
sorturiko muga batzuk gainditzen.
13. Politika publikoen ikuspuntutik, “enpresen arteko kooperazioa” estrategia

eta ekintza konkretuetan gauzatzeko zaila den helburua da sarri. Ikerketa-
zentroekin edo unibertsitateekin, baita aholkulariekin ere, gauzatutako
kooperazioa identifikatzea, gainbegiratzea, sustatzea, etab. nahiko erraza
bada ere, askoz zailagoa da “enpresen arteko” kooperazio teknologikoa
identifikatzea eta egituratzea.
Alde batetik, sarri zaila da enpresen arteko kooperazio teknologikoa

ezberdintzea beste kolaborazio-arlo batzuetatik edo hornitzaile-bezero
harremanetik bertatik.
14. Beharbada, hau da arrazoia politika publikoek bere helburuak enpresen

arteko kooperazio-egitura egonkorren bultzadan jartzeko, batez ere
klusterizazioaren bidez.
15. Logikoki, politika europarrak baino areago, Estatuen politikak eta politika
erregionalak dira enpresen arteko kooperazioa bultzatu dutenak helburu
teknologikoekin.
Europar Batasunak enpresen arteko kooperazioan oinarrituriko proiektu

teknologiko konkretuen finantzaketan zentratu ditu bere ahaleginak,
batez ere, “marko-programa” bidez.
16. Estatu kideak eta erregioak izan dira enpresa arteko kooperaziorako
egiturak bultzatzeko neurri zehatzak hartu dituztenak eta, konkretuki,
klusterrak. Egindako ikerketek bermatzen dutenez, neurri fiskalek, enpresa
barneko berrikuntzaren sustapen-politiketan gehien egiten direnek,
zeharkako neurriei utzi diete lekua enpresen arteko kooperazioaren
berrikuntzan. i
17. Europako datuek adierazten digutenez, herrialde aurreratuenek beren

berrikuntzarako aurrekontuen zati garrantzitsua bideratzen dute enpresen
arteko eta agente teknologikoen arteko kooperazioa sustatzera.ii
18. Horrek ez du esan nahi berrikuntza-politikek ez diotela garrantzirik

ematen enpresen arteko kooperazioari. Baina politika zehatz horien
garrantzia analisien metodologiak ezkutatua gelditzen da, xede honetara
89
bideraturiko ahaleginak, sarri, beste ekintza batzuen barnean gelditzen

baitira. Bereziki, enpresentzako I+G laguntzen barnean.
19. Hain zuzen, gehienetan, bi dira politika publikoek erabilitako tresnak

enpresen arteko kooperazio bidezko berrikuntzari bultzada emateko:
a) Egitura egonkorrei bideraturiko laguntzak (klusterrak).
b) Enpresa barneko izaeraren balorazioa edo baldintzatzea

lagundutako I+G proiektuetan (europar, estatu edo erregio
mailetan)
20. Maila europarrean eginiko analisiek ziurtatzen dute kooperazio

teknologikoa dela enpresen arteko kooperazio-estrategiaren oinarrizko
faktore bat.
Horrela ikusten da koadro konparatibo honetan: ENPRESEN ARTEKO

HARREMANENA FUNTZIO ENPRESARIALEK JASANDAKO INPAKTUA
KONPETITIBITATEAN AURREKO HIRU URTEETAN, EUROPAKO BOST
HERRIALDEETAN.iii
Ikusi dezakegun bezala, I+G-an enpresen arteko kooperazioaren inpaktua

esanguratsutzat jotzen da, baina, gehienetan, enpresaren aktibitate
nuklearrean baino gutxiago, salmenta/marketinean edo ICTn.
Informe berberean, ESPERO IZANDAKO INPAKTOAREN emaitzek
90
I+G bigarren maila batean uzten dute, enpresaren aktibitate nuklearrak

gainditua bakarrik.
21. Egia da, klusterizazio-politikek izandako emaitzen balorazioak ez direla

bateratuak. Arrazoietako bat da emaitzen argitasun ezak duen eragina,
klusterren bidez lortutako jakituriaren transmisioaren zeharkako efektuak
neurtzeko zailtasuna. Gertuko enpresen arteko harreman egonkorrak
aukera garrantzitsuak sortzen ditu sektorearen ikuspuntutik, bi alorretan:
a) Ideia berritzaileak detektatzean.
b) Beste enpresa batzuekin kooperaziorik izan gabe aplikatzeko

zailak diren ideia berritzaileen garapena ahalbidetzeko aukerak
detektatzean.
22. Bukatzeko, lehen adierazi dugun bezala, kooperazio teknologikoaren sustapen-

politikak nahasmendu handi baten eragina jasaten ari dira, kooperazio-teknikek
alor edo helmuga ezberdinduetan eragin dezaketen heinean, adibidez:
a) Alde batetik, enpresen arteko kooperazioa eta berrikuntza-

aholkularitzak, zentro teknologikoak eta unibertsitate/formazio
zentroak. Politika publikoen alor bat da, zein, gure iritziz,
enpresen arteko kooperaziotik garbi ezberdindu beharko
litzatekeen.
91
b) Nazioarteko kooperazioa edo Europako Estatuen artekoa,

zein, sarri, batera helburu ekonomiko eta politikoengatik
sustatua den eta estrategia berrienei erantzuten dien;
protagonismo bikoitza du berrikuntza-politika erregional eta
globaletan, Estatuen protagonismo tradizionalaren aurrean.
c) Enpresen arteko kooperazioa beste enpresa bezero edo

hornitzaileekin. Honek izan beharko luke, beharbada, enpresen
arteko kooperazio teknologikoaren promozio-politikan alor
zentral bat, merkatuan oinarrituriko berrikuntza bultzatzeko
politika publikoen gero eta eragin handiagoarekin bat, eta,
batez ere, demandaren interes eta eskaerei erantzuteko.
26
i “European Innovation. Progress Report 2009”, Europar Komisioa.

ii “Innovation leaders concentrate 18% of all policy measures on R&D cooperation”. “European Innovation.
Progress Report 2009”, Europar Komisioa.
iii “Inter-enterprise relations in selected economic activities”, M. Schmiemann, Eurostat.2007
92
BERRIKUNTZA POLITIKA
95
1. BERRIKUNTZA-SISTEMAK
1. Oro har, berrikuntza teknologikoaren sustapenerako interbentzio publikoa
justifikatu daiteke, gehienetan, berrikuntzan eginiko inbertsioaren eta
haren errentagarritasunaren artean —merkatuan produktu eta zerbitzuen
bidez ikus daitekeena— dagoen epea luzea delako.
2. Azken hamarkadetan, enpresa-berrikuntzari zuzendutako diru-laguntza

zuzenen bidez egindako ohiko interbentzio publikoak lekua utzi dio neurri
horizontalak hartzeari, zeintzuk berrikuntzai erregional edo estatal egoki
baten egituraketa eta kudeaketari zuzendu baitzaizkio.
Autore batzuen arabera, berrikuntza-politiken kudeaketarako tresna

moduan, berrikuntza-sistemen garrantziaren jatorri garbiena 70eko eta
80ko hamarkadetan garapen teknologiko japoniarrak Europa eta AEBri
jarritako erronkan dago.
Teorian, Marshall-eko industria-distrituen babesarekin eta abantaila

konpetitibo eta Porter-eko klusterraren abaintailarekin, berrikuntza-
sistema erregional eta estatalek gero eta pisu handiagoa hartu zuten
berrikuntza-politiken barruan.
3. Berrikuntza-sistemen eraginkortasuna hainbat faktoreri lotua dago, horien

artean hauek dira esanguratsuenak:
a) Sisteman erabilitako giza eta finantza-baliabideen kantitatea.
b) Azpiegitura teknologikoa.
c) Sistemaren agenteen arteko interakzioa.
d) Inguru berritzaile baten sorrera.
e) Ezagutzen eta giza eta finantza-aktiboen elkartrukeak

eskaintzen duen gertutasun geografiko edo soziala.
Noski, berrikuntza-sistemak gaitasuna izan behar du bai bere inguru

geografikoan aldeko jarrerak sortzeak dituen abantailak kudeatzeko, baita
informazio- eta berrikuntza-fluxuekin dagoen kontaktuak ematen dituen
aukerak baliatzeko ere, inguru geografiko handiagoan edo globalean.
4. Berrikuntza-sistemen analisi berrienentzat, interes handiena duen

aspektua da sistema erregional batzuek besteetan duten eragina.
Berrikuntza-sistemak funtsean ezberdinak izaten dira erregio batean edo
97
bestean, inguru geografiko bakoitzaren maila teknologikoaren arabera.

Gainera, kasu batzuetan, hala nola Alemanian eta Espainian, industria-
eta berrikuntza-politiken konpetentzia erregionalek ahalbidetzen dute
aniztasun espezifiko bat arlo teknologikoan.
Bestalde, nabaria da berrikuntza-sistema erregional baten

eraginkortasunak eragina duela Estatuko gainerako erregioetan.
Alde batetik, giza eta finantza-baliabideak eta berrikuntzarako inguru
erakargarriak garatzeko gaitasun txikiagoa duten beste erregio batzuen
kudeaketa erakartzeko ikuspuntuarekin. Bestetik, emulazio-efektuari
eta ideien ekarpenari dagokienez, erregio berritzaile baten gertutasunak
eta dinamiken ezagutzak eragiten dute gehienetan Estatu bereko beste
erregio batzuetan.
5. Dena den, gure iritziz, erregio bateko ekintza berritzaileen

kontzentrazioaren efektuari neurriz kanpoko balioa ematen zaio. Ekintza
berritzaileen kontzentrazio geografikoa lotuta dago gehienetan azpian
duen azpiegitura industrialarekin. Egia da herrialde batzuetan berrikuntza-
ekintzak kontzentratuago daudela industrialak baino; gehienetan, ehun
industrialaren ezaugarri konkretuei zor zaizkie, adibidez, enpresa handien
eta egoitza nagusiaren presentziari.
6. Berrikuntza-sistemen kontzentrazio geografikoa ez da kontraesankorra

berrikuntza teknologikoaren zenbait arlotan hazten ari den globalizazioaren
egiaztapenarekin.
Hasiera batean, berrikuntzaren globalizazioak ezagutzaren bi arlotan

eragiten du batez ere:
· Ezagutzaren berrikuntzan eta oinarrizko berrikuntza

zientifikoan.
· Enpresa multinazionalen berrikuntza-prozeduretan.
Bestalde,horren harira kontuan izan behar da:
· Alde batetik, berrikuntza aplikatuak —edo ingeniaritzazkoak—

funts garbia duela ezagutzaren jasotzean inguru geografiko
konkretuetan. Bereziki, ez formalak diren ezagutzetan
oinarritzen denean eta etengabeko agente ezberdinen
arteko (enpresa edo ikerketa-zentroak) elkartruke bat behar
dutenetan.
· Bestalde, enpresa multinazionalek, nahiz eta berrikuntza-ekintza

batzuk deslokalizatu egiten dituzten, egoitza zentralaren
inguru geografikoan mantentzen dute pisurik funtsezkoena.
98
7. Nabari-nabari, berrikuntza-politiketatik datozen ekintzen orokortasunek

eragiten dute inguru geografiko bakoitzaren berrikuntza-sisteman.
8. Nahiz eta esan den politika teknologikoen ekintza-aukerak berrikuntza-

sistemen gainean mugatu eta baldintzatu egiten dituela aurrez inguruan
dagoen egitura produktibo eta teknologikoak, balorazio horiek, gure iritziz,
egokitu behar dira ñabardura hauek kontuan izanda:
a) Ea politika publikoen posibilitatea baloratzean, epe motz,

ertain, luze edo oso luzeei erreferentzia egiten ari gatzaizkien.
b) Ea kontuan hartzen ditugun edo ez politika publikoen aukerak

epe luzeko faktoreetan eragiteko. Eragiten dutenean, ea
etorkizunean erregio edo nazio horrek lortuko duen egituratzea
ehun produktibo bat, zeinak ezaugarri egokiak izango dituen
berrikuntza-arloan aurrerakuntza esanguratsuak lortzeko.
Gure iritziz, zaila da mugak ezartzea epe oso luzean lor daitezkeen emaitzen
gaitasunari, politika publikoen aldetik. Noski, kontuan izanda epe oso
luzeko efektu horiek ez direla politika teknologikoak zentzu hertsian, gai
honetan kontuan izan behar dira industria-politika edo politika ekonomikoa
osotasunean. Jakina da, teknologia altuko sistemadun erregio bat ez dela
garatuko bakarrik ekintza politiko teknologiko soil batekin, ez badago
aurrez oinarri industrial egokirik finkatuta.
9. Berrikuntza-sistemekin erlazionaturiko politika publikoen alderdirik

nabariena da, beharbada, sistemaren egituraketa, bi oinarrizko elementu
hauetan oinarritua:
a) Erakunde berrien sorreran, zeintzuk inguru geografikoan

aurrez kokaturiko berrikuntza-sistemaren osagarriak izango
diren.
b) Aurretik dauden berrikuntza-agenteen arteko harremanaren

garapenean.
10. Oro har, esan dezakegu ezen enpresa-ehuna eta hezkuntza-azpiegiturak

politika hauek baino lehenago existitu behar direla, baina, askotan,
ikerketa-zentroen eraketari bultzada ematea eta martxan jartzea da
politika teknologikoen ekintzarik ikusgarriena.
11. Oinarrizko elementu hauek “berrikuntza-sistema” baten existentziarako

beharrezkoak izanik, gelditzen diren ekintza publikoak, oro har,
berrikuntza-ekintzen garapenean eta sistemaren ekintza berritzaileen
hobekuntzan oinarrituko dira, baita bi horien arteko elkarlana bultzatzeko
ekintza publikoetan ere.
99
12. Oro har, berrikuntza-sistemen kudeaketa-politikaren erronka bat da

aktuazio publikoek anbizio eta proaktibitate nahikoa izatea.
Berrikuntza-politika, ez dezagun ahaztu, modan dago. Arduradun politiko

askorentzat tentazioa da beren inguru geografikoaren berrikuntza-
sistemaren egituraketaren deskribapena erabiltzea beren irudia hobetzeko
tresnatzat, publiko handiaren aurrean aurkezpen “erakargarriak” egiteko.
Publikoari begira sor daitekeen nahasteak, erraz garatu daitekeena

“berrikuntza-sistema”ren eta “berrikuntza-politika”ren artean ingurune
konkretu batzuetan, errazten du arduradun politikoek kapitalizatzea
berrikuntza-sistema osatzen dute organismoek garatutako ekintzen
multzoa.
Alderantziz, horrek errazten du, orobat, dagokion erregioko arduradun

publikoen balizko pasibotasun edo eraginkortasun eza diluitzea, politika
teknologikoaren kudeaketari dagokionez.
13. Antzeko arrazoiengatik, berrikuntza-sistemen kudeaketa politikoan

arrisku handia dago ekintzak larregi zentratzeko politikoki deigarriagoak
edo erakargarriagoak diren ekintzetan. Zentro teknologiko berri bat
inauguratzeak edo industria-nabe moderno batek irudi publikoaren
erakargarritasun nabaria dute, arduradun publikoek, noski, ezagutu eta
baloratzen dutena.
14. Alderantziz, berrikuntza-sistemen kudeaketan dagoen arrisku politiko

ohikoena da aspektu problematikoei eustea ekiditea edo sistemaren
funtzionamendu-defizita.
Hain zuzen, ekintza hauek sarri eragiten dute politikoki erakargarriak ez

diren kudeaketaren arloetan, edo, bestela, eskatzen dute arrisku politiko
esanguratsu bat duten berrikuntza-sistemaren arlo batzuen egiturako
aldaketa batzuei bultzada ematea.
Kasu horietan, ohikoa da kudeatzaile politikoek berrikuntza-sistemarako

beharrezkoak diren egitura-aldaketak bultzatzeari uko egitea eta politikoki
erakargarriagoak eta ez horren gatazkatsuak diren aspektuen kudeaketara
mugatzea.
15. Berrikuntza-sistemen kudeaketarako politiken beste ohiko gabezia

hau da: politika teknologikoak larregi zentratzea enpresa handietan —
ondorioz, berrikuntza-inbertsioa egiteko gaitasun handiagoa dutenetan—
edo teknologikoki aurreratuta daudenetan, enpresa txikien edo sektore
heldu edo teknologikoki gutxi garatuen gaitasun teknologikoa jasotzearen
ardura alde batera utziaz. Hori guztia, sarri, jakinik enpresa horiek direla
funtsezko industria-ehuna inguru geografiko horietan.
100
16. Bukatzeko, berrikuntza-sistemen kudeaketa-politiken elementu esentziala

da bateratzea berrikuntza-sistema lokal edo erregionalak bultzatzeko
ekintzak eta nazioarteko edo globala den jakituria erakartzeko aukera.
Kasu bakoitzean eragiten duten faktoreak, berrikuntza teknologikoan
eragiteko garrantzi handiago edo txikiago batekin, oso aldagarriak
dira inguru geografiko batetik bestera: ehun produktiboaren egitura,
berrikuntza-sistema osoaren gaitasuna eta, azkenik, berrikuntza-politika
“endogenoa” osatzeko egon daiteken beharrarekin, bai kanpoko inbertsio
teknologikoak erakartzeko estrategiekin, bai kanpoko ezagutzaren
atzemateko estrategiekin, arlo zientifikoan edo oinarrizko teknologietan
batez ere.
27
i Berrikuntza-sistema honela definitu dezakegu: “Sektore publikoko edo pribatuko erakundeen sarea, teknologia berriak
ezarri, inportatu, eraldatu edo zabaltzeko ekintzak egiten dituena.”
101
2. ZENTRO TEKNOLOGIKOEN POLITIKA

1. Azken hamarkadetan, zentro teknologikoen sareak etengabe eratu dira
teknologia erregionalerako politikaren ardatz moduan.
2. Arrazoi estrukturalak daude bilakaera horretan. Esanguratsuena da

enpresa txiki eta ertainen garapen teknologikorako duen garrantzia
euskarri teknologiko gisa.
3. Ezaguna denez, bultzada berritzailea handiagoa da enpresa txiki

eta ertainetan, handietan baino. Izan ere, enpresa horien motibazio
handiagoak, malgutasunak eta inguruarekiko gertutasunak gaitasun
handiagoa ematen die ideia berriak garatzerakoan.
4. Bestalde, enpresa txiki eta ertainen tamaina txikiagoak gehienetan

gaitasun txikiagoa dakar garapen teknologikoan, zeinak ideia berritzaileen
aplikazioa modu serioan zailtzen baitu.
Zentro teknologikoek paper garrantzitsua betetzen dute –edo bete beharko

lukete– enpresa txiki eta ertainei laguntzen beren ideia berritzaileak aurrera
eramaten. Baina, horrekin batera, zentro teknologikoek gaitasuna izan behar
dute enpresa txiki eta ertainei ideiak eskaintzeko, eta enpresekin kontrastatu
ondoren, proiektu berritzaileen gauzatzea errazteko.
5. Ikuspuntu honetatik, politika erregionaletan hainbat esperientzia jarri

dituzte martxan zentro teknologikoen sareek, eta enpresa txiki eta ertainen
ehun dinamikoetan finkatuta, jakin izan dute haien I+G gaitasuna pixka bat
igotzen.
6. Zentro teknologikoak martxan jartzeko politika, zentzu horretan, funtsezko

erreferentzia estrategikoa da Europako erregio askorentzat.
7. Zentro teknologikoen sare erregionalen eraginkortasun handiagoa edo

txikiagoa baldintzatzen du, noski, lehenengo enpresa txiki eta ertainen
sare bat egoteak erregioan, zeinak nahikoa dinamismo berritzailea baitu.
Bigarrenik, zalantza gabe, bai ikerketa-zentroak martxan jartzeari eta haien

finantzaketa estrukturalari bai ikerketa-proiektu espezifikoen finantzaketari
zuzendutako politika publikoen eraginkortasunak.
8. Dena den, zentro teknologikoak bultzatzeko politika tradizionalaren mugak

jakinak eta ezagunak dira, eta garrantzitsua da mahaigaineratzea.
Alde batetik, zentro teknologikoek enpresa handien ekintza

berritzaileetarako euskarri izateko aukera gutxi dute.
102
Bestalde, zentro teknologikoak ez dira heltzen enpresa txikiekin kontaktu

nahikoa izatera.
Gehienetan, enpesa ertainak dira zentro teknologikoen zerbitzuak modu

eraginkorrenean erabiltzen dituztenak. Baina ez dugu espero behar
enpresa ertainen gehiengoak modu sistematikoan parte hartzea zentro
teknologikoen sareetan. Zentro teknologikoen politika dinamikoenak
garatu dituzten erregioetan ere, gutxienekoak dira zentroekin sistematikoki
kolaboratzen duten enpresa ertainak.
Zentro teknologikoak, beraz, erregioaren ekipamendu teknologikoen

hobekuntza bultzatzeko elementu inportantea izan daitezke, baina haien
mugak ere, zentzu horretan nabariak dira.
9. Zentro teknologikoen politiken etengabeko ardura da enpresekiko

gertutasuna ziurtatzea. Horretarako, hiru hauek dira ekintza-ildoak:
· Zentro teknologikoen egituraketa instituzionala eta, konkretuki,

zentroen bezero diren enpresetako kideen parte-hartze
handiagoa edo txikiagoa haien organoetan.
· Zentro teknologikoaren zuzendaritzaren kudeaketa bera, jatorri

enpresarialekoa edo politikokoa, edo haren sentiberatasun
komertzial handiagoa edo txikiagoa.
· Noski, ikerketa-proiektuak finantzatzeko politiketan kontuan

izan behar da, bereziki:
i. Zein neurritaraino enpresek baliabide propioekin parte

hartzen duten proiektuen finantzaketan.
ii. Zein puntutaraino enpresak diren edo ez, proiektuen

finantzaketara zuzendutako baliabide publikoen jasotzaile.
10. Behin martxan jarri eta gero, zentro teknologikoekin zerikusia duten politika
publikoen oinarrizko ardura izaten da –gehienetan– nola handitu enpresa
kontratatzaile edo kolaboratzaileen sarea. Zentzu horretan funtsezkoak
dira politika publikoak eta, bereziki, proiektuen finantzaketa publikorako
irizpideak –eta desgrabazio fiskalak–.
11. Egia da, baita ere, zentro teknologikoek, sarri, baliabide publikoen
aplikazioaren seriotasunaren zaintza-funtzioa egiten dutela berrikuntza
teknologikorako politikei begira.
Hain zuzen ere, I+G ekintzetara zuzenduriko laguntza edo desgrabazio

fiskalak ez daude beti lotuta beraien aplikazioaren eraginkortasunaren
egiaztatze garbiari, ekintza horiek enpresa barruan garatzen direnean.
103
Bestalde, ekintza horiek zentro teknologiko batekin elkarlanean egiteak

seriotasunaren garantia bat dakar ekintzaren kudeaketan, zertxobait
handiagoa.
Sarri adierazi da ezen I+G ekintzak enpresa eta zentro teknologikoen

elkarlanaren bidez egitean politika publikoak haien funtzionamendu
egokia distortsionatzen ari direla eta, proiektu bat enpresak egoki kudea
dezakeenean, politika publikoek ez luketela distortsionatu behar modu
artifizialean giza baliabide eta baliabide finantzarioen eta eginbeharren
esleipena proiektuari dagokionez, interesaturiko enpresak egokitzat jo
duenean.
Hala ere, distortsio hori –elementu negatibotzat jo daitekeena

berrikuntzaren kudeaketan–, uste dugu baloratu beharreko elementu
soil bat dela baliabide publikoen –bere osotasunena– esleipenaren
eraginkortasunean. Modu horretan, adierazitako esleipenaren distortsioa
kontuan izanda ere, baliabide publikoen kudeaketan eraginkortasunaren
garantia handiagoa lortzen bada, posible da oso distortsio hori onargarria
izatea politika teknologikoen analisi orokor baten ikuspuntutik.
12. Garrantzitsua da, noski, zentro teknologikoek kudeaketa ekonomiko

egokia garatzea, haren aurrekontuen egonkortasuna eta haren
iraunkortasuna ziurtatzea. Baina, politika publikoek –puntu bateraino–
presionatu edo sustatu behar dituzte zentro teknologikoak haien
eraginkortasun soziala ehun industrial erregionalean handitzeko, posible
den heinean, kolaboratzaile diren enpresen kopurua, kantitatea eta
garatutako proiektuen eragina, eta abar.
13. Garrantzitsua da zentro teknologikoek nahikoa autonomia izatea beren

aktibitatearen kudeaketa enpresariala egoki garatzeko.
Hala ere, zentro teknologikoen sare aurreratua duten erregioetan bereziki,

haien arteko koordinazioa gero eta kudeaketaren atal garrantzitsuagoa
da, eta, funtsean, politika publikoei dagokie sustatzea.
14. Zentro teknologikoen politikaren berezko aspektua da bideratutako

baliabide finantzarioen asignazioaren eraginkortasuna ebaluatzea
eta, bereziki, I+G ekintzetan erregioetako ekipamendu teknologikoen
hobekuntzan garatutako eragina.
15. Ohikoena da, gutxienez zentro teknologiko erregionalen politiken

garapenerako lehenengo etapetan, zentroen aktibitatea bideratzea, batez
ere, beste erregioetako edo herrialdeetako teknologiaren eskuratzera eta
egokitzapenera.
104
Hala ere, lehenengo fasea finkatuta dagoenean, zentro teknologikoen

politikak jauzi kualitatiboa emateko gai izan behar dira epe luzeko
garapen teknologikoa sustatzeko eta, konkretuki, bideraturiko oinarrizko
ikerketarena.
Nabaria da ezen oinarrizko ikerketa bideratuaren sustapenak ikerketa

aplikatuak baino baliabide publiko handiagoak behar dituela. Hori
da, noski, oinarrizko ikerketa sustatzeko orduan, ikerketa-zentroen
berrorientazio eraginkorrerako lehenengo baldintza.
Oinarrizko irizpide horretatik abiatuta, garrantzitsua da zehaztea ezen zentro

teknologikoetako politikak indar handiagoa oinarrizko ikerketan jartzeak ez
duela esan nahi ikerketa aplikatuko aktibitateetan finkaturik dauden zentroak
izango direnik oinarrizko ikerketa garatuko dutenak. Horren inguruan garatu
beharreko irizpide instituzionalak aldakorrak izan daitezke testuinguruaren
arabera.
Zentro berean oinarrizko ikerketaren eta ikerketa aplikatuaren integrazioaren

aldeko arrazoiak dira, adibidez, ikerketa modalitate baten eta bestearen
arteko mugen izaera nahasia, edo bien arteko lotura zuzenaren garrantzia
ziurtatzeko elkarren arteko ezagutzaren fluxuak nahiko eraginkorrak izatea.
Zentro berean ikerketa mota biak bateratzeak, ordea, beste arazo batzuk sor
ditzake, adibidez, ikerketa mota bateko aktibitate bat bestearen menpean
egotea aurrekontuak direla medio edo ikertzaileen arrazoi profesionalak direla
medio.
Gure iritziz, oinarrizko ikerketaren eta ikerketa aplikatuaren arteko arduren

mugatze hau ez litzateke egin beharko arautzearen bidez, eta zentro
teknologikoek nahikoa malgutasun izan behar dute intereseko proiektuak
egiteko, beraien kudeaketa-irizpideen arabera erabakiaz ikerketa-proiektu
baten izaera aplikatua edo oinarrizkoa den edo ez eragozpen bat haren
onarpenerako.
Oinarrizkoa ikerketa fokuratzea zentro teknologikoen politikei begira, neurri

batean, baliabide publikoen orientazio egokian datza.
Hain zuzen ere, alde batetik, garrantzizkoa da kontuan izatea, bereziki

oinarrizko ikerketan, erregiotik haratagoko beste inguru geografiko batzuetako
ezagutzaren bilketa. Jakina denez, politika erregionalek barne-ezagutzaren
pilaketa sustatu behar dute, baina beti epe luzeko eraginkortasun logiko
baten mugen barruan.
Oro har, oinarrizko ikerketara zuzenduriko baliabide publikoen orientazioak

bat etorri behar du erregioko giza taldearekin eta baliabide materialekin, beste
inguru batzuetako informazio- eta ikerketa-zerbitzuen bilketa egokiarekin.
Horrek eskatzen du baliabide honen esleipena ez zuzentzea ikerketa-zentro
105
–edo unibertsitate– erregionaletara, joera izango luketelako, noski, ikerketa-

ekintzen barne-xurgatzea maximizatzeko.
Irizpide horren arabera, baliabide publiko hauen jasotzaileak “ikerketaren

kudeaketarako” zentroak izan beharko lirateke, izaera publikokoak zein
pribatukoak, zeintzuek nahikoa malgutasun baitute azpikontratatzeko
proiektua modurik eraginkorrenean garatuko duen entitatea edo taldea arlo
geografiko erregionalean edo hortik kanpo. Horrek ekarriko luke, beharbada,
ikerketa-talde propiorik ez izatea, modu naturalean ahaleginduko liratekeenak
ikerketa-aktibitatea bereganatuaz elikatzen edo garatzen. Zentro horiek aske
izan behar dira baliabideak egokitzeko.
Modu alternatiboan, oinarrizko ikerketa orientatua sustatzera bideraturiko

baliabide publikoak enpresetara zuzenduta ere egon daitezke; horrekin
batera, prozedura normatibo ezberdinak direla-eta, sustatu egiten da –
mugatuta– ikerketarako talde erregionalen erabilera, baina blokeatu gabe
baliabide horiek erabiltzeko aukera ezagutzaren bilketarako edo ikerketa-
taldeen kontraturako beste inguru geografiko batzuetan.
Oro har, Europako erregioek jauzi kualitatibo eta kuantitatiboa egin

beharra daukate oinarrizko ikerketa orientatuaren sustapenean. Zentro
teknologikoa eta, bereziki, oinarrizko ikerketaren arlora zuzendutako
baliabide publikoen “kudeaketan” espezializaturiko zentro edo agentziak
izan daitezke funtsezko tresna aurrekontuetan eskatutako ahalegin
handiagoak modu eraginkorrean bideratuak izan daitezen. Hori
faktore giltzarria izan daiteke borondate politikoari eusteko; izan ere,
borondate politikoak aurrekontuen ahaleginak sustatzen ditu Europar
Batasunak aurrerakuntza esanguratsuak lor ditzan oinarriko berrikuntza
teknologikoan, zeina gero eta premiazkoagoa baita beharrezkoa duen
lekuan europar defizit teknologikoa gainditzeko Japonia eta AEB moduko
herrialdeen aurrean.
106
3. TEKNOLOGIA-BULTZADA BERRI
BATERANTZ
1. Finantza-krisiaren eztandaren ondoren, azken hamarkadetako euskal
politika ekonomikoak izandako asmatzeak gero eta errekonozimendu
gehiago ditu, apustu egin duelako ekonomia produktiboan eta ehun
industrialaren mantenuan.
2. Egia da, izan ere, gure arduradun politikoek, gure enpresariek eta gure
langileek lan bikaina egin dutela gure ehun industrialaren alde batere
aproposa ez zen testuinguru batean —ikuspuntu kultural edo soziologiko
batetik— industriaren defentsan. Ahalegin horrek gure herriarentzat duen
balio erantsi izugarria onartu eta modu egokian baloratu behar da.
3. Nabaria denez, ehun industrialaren defentsarako ahalegin horrek posizio

konpetitibo onean jarri gaitu Europako herrialde periferikoekin konparatuta.
Bestalde, beharrezkoa da balorazio hau testuinguru globalean kokatzea.
Hain zuzen, gure posizio konpetitiboaren hobekuntza hau erlatibizatu

egin behar da, gero eta gehiago, zeren gure ehun produktiboak ez baitu
inguruko enpresekin lehiatzen, baizik eta maila europar edo mundialean
ondoen kokatuta daudenekin. Inguru horretan, berriz, gure posizionamendu
konpetitiboa —bereziki teknologikoa— nahiko eskasa da.
4. Egia da, orobat, euskal berrikuntza-sistema erreferentzia izan dela beste

erregio europar batzuentzat, bereziki ikerketa-zentroen egituraketari
dagokionez eta berauek enpresekin duten harremanari dagokionez.
Baina hori ez da oztopoa izan aurrerapen garrantzitsua egiteko gaitasunik
ez izateko, gure enpresen defizit konpetitiboa gainditzeko ekipamendu
teknologikoei dagokienez.
5. Une honetan, Eusko Jaurlaritzak garatutako ekintzak gure enpresetan

gaitasun teknologikoa sustatzeko “Enpresa Lehiakortasuneko Euskal
Plana 2010-2013“ delakoan batzen dira funtsean.
EKAI Centerrek bat egiten du dokumentu horren kontzeptuzko

abiapuntuarekin. Bereziki, gure ahalegin teknologikoak “berrikuntza
areagotzailea”ren dinamika gainditzearekin, eta gai izan dadila “berrikuntza
erradikalak” garatzeko “mugako teknologien” erabileraren bidez.
6. Enpresa Lehiakortasuneko Euskal Planak dioen bezala, “jakituria

ekonomiara eransteak” esan nahi du, baita ere, salto teknologikoa erraztea
egungo sektoreetan eta ekintza berrietan. Bai unibertsitateak bai teknologia-
zentroek paper esanguratsua dute zentzu horretan, faktore kritikoak izanik.
107
7. Gure politika teknologikoaren oinarrizko zailtasuna gure enpresen maila

teknologikoan aurrerapen azkarragoak lortzeko gure komunitatearen
egituraketa-arazoetan datza, izaera sozial eta instituzionaletan, lau urteko
iraupena duen plan batean konpontzeko zailak. Hala ere, gure iritziz
arazo instituzional horiei lehenbailehen heltzea ezinbestekoa da politika
teknologiko benetan eraginkorra egiteko.
Oinarrizko erronka instituzional horiek aipatu eta kontuan izan dira

Lehiakortasun Planean.i
8. Oinarrizko puntu ahul bat da gure gaitasun teknologikoan; izan ere, azken
hamarkadetako garapen sozial negatiboak, Mendebaldeko herrialde
gailenetako korronteen pean, industriaren eta teknologiaren gutxiestea
sortu du, zeinak freno sozial nabaria osatzen baitu gure garapen
teknologikoaren palanka-efekturako epe ertain eta luzean.
9. Bigarren arazo estrukturala gure enpresen dimentsioan dago. Egia den

arren gure enpresa handiek gutxi inbertitzen dutela ikerketan, egia da ere
enpresa txiki eta ertainek zailtasun natural nabariak dituztela oinarrizko
ikerketan edo oinarrizko ikerketa aplikatuan inbertitzeko. Horretan datza —
modu errepikakorrean adierazteko—kooperazio enpresarialak garatzeko
politikek izan dezaketen egitekoaren garrantzia, zentro teknologikoen
edo enpresa txiki eta ertainen eta unibertsitate eta lanbide-heziketako
zentroen arteko harremana.
10. Hirugarren arazo estrukturala da, beharbada, oinarrizko ikerketa edo

oinarrizko ikerketa aplikatuaren arduradun izango diren agenteen
identifikazio egokia. Egia bada, hein handi batean, oinarrizko ikerketari
aurre egiteko beharrezko jakituria unibertsitatean dagoela, egia da ere,
ekintza horiek garatzeko konpetentzia egokiak batez ere kudeaketa-
egitura malguagoetan eta “bideratuagoetan” daudela, enpresa handi edo
ikerketa-zentroetan.
Ezinbestekoa da kontuan izatea ezen unibertsitateari arrakastarik gabe

oinarrizko ikerketa aplikatuaren ekintzetan emaitza batzuk eskatzen zizkion
dialektika tradizionala —eta ondorengo debatea, batez ere aurrekontuen
gainekoa— gainditu egin behar dela.
11. Gure iritziz, ezinbestekoa da beharrezko ekintza instituzional eta

juridikoak garatzea politika teknologikoak birbideratzeko, xede horretara
bideraturiko baliabide publiko guztiak modu eraginkorrean kudeatuko
direla ziurtatzeko. Horrek eskatzen du lehenbailehen heltzea beharrezko
diren aldaketa instituzionalei —edo aurrekontuaren kudeaketarenei—.
12. Hausnarketa estrategiko horren abiapuntu batzuk izan daitezke:
a) Egia bada oinarrizko ikerketa modu eraginkorrean garatzeko
108
beharrezko ezagutza unibertsitatean dagoela, beharrezkoa

da ziurtatzea baliabide horiek erabili egiten direla eta modu
eraginkorrean gainera. Eta horrek ezberdintze handiago bat
eska dezake ikerketa-taldeen eta kudeaketa-arduren artean.
b) Gure iritziz, zalantzazkoa da unibertsitatearen egiturari

giza baliabideen kudeaketa eraginkorra eskatu beharra,
gure herriak behar duen ehun produktiboaren garapen
teknologikoari zuzenduriko ekintzetan.
c) Oso posiblea da, bestalde, politika teknologikoaren

arduradunek unibertsitatea tenkatzeko ahalegina alde
batera utzi behar izatea, instituzio horrek ezin bete ditzakeen
helburuak lortzeko, ez baitago horretarako diseinatuta.
d) Ondorioz, beharbada, beharrezkoa da estrategia “instituzional”

edo oinarrizko ikerketa kudeatzeko gobernu korporatiboaren
estrategia berri bati heltzea, zeinak kudeaketa eraginkorra
egiten jakin behar baitu, enpresari zuzendua eta baliabide
guztiak aprobetxatuaz, bai Autonomia Erkidegoan baita beste
inguru batzuetan ere.
13. Lehiakortasun Planak dioen bezala, “bikaintasuna duen sistema

unibertsitario batekin kontatzea” “faktore kritikoa” da.
Hala ere, baieztapen horiek zehaztu daitezke. Gure sistema produktiboak

benetan behar duena ez da horrenbeste “bikaintasuna duen sistema
unibertsitario bat”, baizik eta “bikaintasuna egitura produktiboari
aplikatutako oinarrizko ikerketaren kudeaketa”. Kontzeptuen arteko
diferentzia izan daiteke —eta gure iritziz izan beharko litzateke—
baliabideak eta politika publikoen norabidea erabakitzeko berezko
erreferentzia.
14. Era berean, Lehiakortasun Planak planteatzen du “berrikuntza-sistemak

sortutako jakituria, merkatura aplikagarriak diren emaitzetan itzultzea”ren
beharra.
Gure iritziz, helburu horri buelta bat ematea beharrezkoa da. Politika
teknologikoaren berezko xedea hauxe izan beharko litzateke: ehun
produktiboak esku artean edo kanpotik ekartzeko aukera izatea bere
gaitasun teknologikoa handitzeko beharrezko jakituria, zerbitzu edo
produktu hobeagoen bidez edo modu eraginkorragoan produzitutakoen
bidez. Eta, berrikuntza-sistemaren kudeaketan beharrezkoak diren
aldaketak egitea ezagutzaren disposizioa lortzen dela ziurtatzeko.
15. Zentzu horretan, funtsezkoa da oinarrizko ikerketari bultzada emateko

bideratutako baliabideen kudeaketa politikoa birbideratzea.
109
Gure iritziz, berrikuntza teknologikoari zuzendutako programa eta plan

politikoek larregi errepikatzen dituzte honelako adierazpenak: “gizarteak
beharko luke”, “euskal berrikuntza-sistemak beharko luke” edo
”unibertsitateak beharko luke”.
Ikerketa teknologikoak laguntzeko bideratutako diru-baliabide publikoen

orientazio egokia benetako bermea da gure arduradun publikoek
horrenbeste alditan aipaturiko helburu estrategikoak betetzeko
aurrerapausoak egiteko, eta beharrezkoa gure ekipamendu teknologikoek
behar duten hobekuntza abiatzeko.
16. Bereziki, oinarrizko ikerketa teknologikoaren finantzaketa kontuan izan

beharko luke baliabideen jasotzaile diren gobernu korporatiboen aldetik.
Bereziki, eztabaidagarria da entitate horiek izan behar dituzten ikerketa-
talde propioak.
Oso posible da nahiago izatea baliabideen jasotzaileak enpresak izatea

edo “transferentzia teknologikorako” entitateak, “ikerketa-zentroak”
zentzurik hertsienean izan beharrean. Irizpide hori honako arrazoi hauek
arrazoitzen dute:
a) Malgutasun nahikoa izatearen beharrak, beharrezkoa denean

baliabideak berrorientatzeko xede batera edo bestera, sektore
produktiboaren beharren arabera.
b) Baliabideak jasotzen dituzten proiektuek une oro ikerketa-

talde egokia izatearen beharrak, EAEren barruan edo handik
kanpo.
17. Zentzu horretan, nabarmendu behar da oinarrizko ikerketaren erronka

nagusia ez dela horrenbeste ikerketa-bolumena edo horretara bideraturiko
baliabideak handitzea —hori ere beharrezkoa izango baita—, baizik eta
oinarrizko ikerketa horren merkaturako orientazio handiagoa.
18. Zentzu berean, politika publikoen helburua ez litzateke izan behar bakarrik
oinarrizko ikerketarako gure gaitasuna handitzea, ezpada, batez ere, gure
sistema produktiboaren aldetik berrikuntza teknologikorako disposizio
handiagoa ziurtatzea, EAE barruan eginiko ikerketaren emaitza izan zein
kanpokoa izan.
19. Gure iritziz, ez da posible sistema produktiboari zuzenduago eginiko

oinarrizko ikerketa, ez badira egokitzen helburu horretarako eskuragarri
110
dauden baliabide publiko guztiak.
20. Bereziki, funtsezkoa da kontuan izatea oinarrizko berrikuntza teknologikoariii

zuzenduriko baliabideak ez direla beharbada ikertzaileen esku jarri behar
ikertzaile izate hutsagatik (edo unibertsitateko irakasle izateagatik bakarrik).
Baliabide horiek bokazioa eta euskal ehun produktiboaren garapen
teknologikoa sendotzeko gaitasuna duten instituzioetara (unibertsitate,
enpresarial edo independente) zuzendu beharko dira.
21. Gure iritziz, lanbide-heziketako zentroen papera ere indartu behar da

enpresa txiki eta ertainen kolaboratzaile estrategiko moduan, berrikuntza
teknologikoari dagokionez (“enpresa txiki eta ertainen euskarri eta
transferentzia teknologikorako zentro” moduan Lehiakortasun Planaren
arabera).
22. Azken hamarkadetan, gero eta gehiago azpimarratu da , “berrikuntza”ren

paper estrategikoa bai Sozietate Zibilean bai politika publikoetan; modu
horretara, isilean baina progresiboki, “berrikuntza” hitzak “teknologia”
hitzaren lekua hartu du.
23. Garapen terminologiko horrek itxuran logika garbia du: alde batetik,
berrikuntza kontzeptua baloratu nahi zen “ikerketa”ren aurrean, kontzeptu
horren interpretazio “eraginkorra”goa bermatzen aldera, produkzio,
kudeaketa, komertzializazio eta abarren hobekuntza efektiboak ziurtatze
aldera.
Bestalde, modu progresiboan “etengabeko hobekuntza” kontzeptua

eraman nahi izan zen enpresaren ekintza multzora lehenengo, eta,
ondoren, ekintza sozialen multzora.
Enpresaren hobekuntza konpetitiboa, epe ertain eta luzera, gizarte

osoaren eraginkortasunean oinarritzen dela argumentatu zen, arrazoi
faltarik gabe.
24. Hori horrela izanda, ez litzateke erraztu beharko berrikuntza-kontzeptuen

nahastea arlo teknologikotik kanpo ezta haren barruan ere, eta, bereziki,
ez lirateke nahastu beharko arlo hauetako politika publikoak.iii
25. Aipagarria eta estrategikoa izan arren, berrikuntza-arlo ez-teknologikoan

emaitzak eta haren efizientzia kudeatzeko, neurtzeko eta frogatzeko
zailtasunak beharrezko egiten du kudeaketa politikoaren irizpide guztiz
ezberdinduen menpe egotea.
111
26. Horrekin batera, gurea bezalako lurraldeetako politika publikoak, arlo

guztietako tentsio berritzailea alde batera utzi gabe, gure iritziz, eremu
teknologikoan zentratu behar dira, gure industriaren erronka handia baita.
Berrikuntza kontzeptuaren inguruko azken hamarkadetako salto

terminologiko eta kontzeptualak ekarri du errealitatetik ihes egitea, itxuraz
kontzeptuen kudeaketarako erraztasun handiago baterantz ihes egin du,
eremu abstraktuago batean.
Berrikuntza teknologikoak bete behar duen paper zentrala berreskuratzea

inoiz baino beharrezkoagoa da. Zalantzarik gabe, berrikuntza teknologikoa
da eragile publiko eta pribatuen ahalegina zentratu behar duena gure
autonomia-erkidegoan.
27. Bereziki, benetako berrikuntza teknologikorako helburu publikoen

lehentasunezko kudeaketa guztiz banandua egon behar da berrikuntza ez-
teknologikoaren beste modalitate batzuetatik.
28. Gure iritziz, gure herrialdean maila teknologikoa igotzeak dakarren erronkari
modu ausartean heltzeko, gure erakunde publikoen konfigurazio politikoari
begira, honelako politikak iradoki daitezke:
a) Berrikuntza teknologikoaren ardura espezifikoa duen Eusko

Jaurlaritzaren sail baten sorrera.
b) Egun, kudeaketa politikoaren arlo ezberdinetan barreiatuta

dauden berrikuntza teknologikoaren konpetentzia guztiak sail
horretan biltzea.
c) Sail horretatik kanpo uztea berrikuntza ez-teknologikoaren

sustapenarekin loturiko politikak.
d) Orain artean berrikuntza teknologikoari esleitutako giza eta

finantza-baliabideak sail horri esleitzea, unibertsitate eta
zentro teknologikoei xede horretarako emandako baliabideen
kudeaketa barne.
29. Azkenik, gure komunitateak behar duen derrigorrezko bultzada teknologiko

berriak itun politiko handi bat eskatzen du, hartu beharreko neurriei nahikoa
kobertura politiko-instituzionala emango diena. Hori, beharbada, honakoaren
ondorioa da:
112
a) Herrialde honentzat, ekipamendu teknologikoaren hobekuntzaren

azelerazioa ziurtatzeak duen garrantziaren ondorioa,
b) Hartu beharreko neurri politikoen izaera interinstituzionalaren

ondorioa, eta
c) Nabaria den zailtasun politikoaren ondorioa, aurrera eramateko

ekar dezakeen kostu politikoa onartuaz, bereziki, aurre egin
beharreko orientazio instituzional berriarena eta aurrekontuena.
28
i Adibidez, esaten denean “sormena ez da laborategian bultzatzen, baizik eta inguruan… Zentzu horretan, euskal gizartea
osotasunean aldatu behar da kultura baterantz, non sormena balio bat den, pentsatzeko eta aktuatzeko modua.”
ii Gure iritziz, irizpide hauek ez lirateke izan beharko baliozko arlo teknologiko-zientifikotik kanpo, non oinarrizko ikerketak
baliabide pribatu eta publiko nahikoak izan behar dituen merkatuaren mekanismoetatik kanpo, nahikoa independentzia eta
pluraltasun ideologikoarekin.
iii Aspaldi antzeman zituzten konfusio edo abstrakzio kontzeptual honetatik sortutako arazo larriak. Adibide bezala, “Euskal
Berrikuntza Sistemaren Liburu Zuria”k ohartarazi zuenenez, “berrikuntza modu horizontalean integratua izatearen premisa
arlo ezberdinetan —ekonomikoan, sozialean, politikoan, kulturalean...— ezin da aitzakia izan konpetentziak gainjartzeko
eta kudeaketa egiturak konplexuago bihurtzeko”.

113
4. BERRIKUNTZA ETA UNIBERTSITATEA

1. Unibertsitate-politika erregio eta estatu mailako berrikuntza-politiken
funtsezko zutabeetariko bat bihurtu da Europar Batasunean.
2. Arrazoi nagusiak bi dira:
· Lehenik, unibertsitateari, berrikuntza-sistemaren agentea

den heinean egokitutako paper garrantzitsuagatik, bereziki
oinarrizko ikerketari edo oinarrizko ikerketa aplikatuari begira.
· Bigarrenik, berrikuntza-politikek proposaturiko erronkei

sistema unibertsitario europarrak emaniko erantzun urriaren
egiaztapen orokortuagatik.
3. Laburbilduta, lau dira unibertsitateek berrikuntza teknologikoari ekarpenak

egiteko gauzatzen dituzten ekintzak i :
a) Ikerketa.
b) Aholkularitza.
c) Beste gune geografiko batzuetako ezagutzaren identifikazioa
(“antena teknologiko” funtzioa).
d) Enpresa-ekintza berritzaile berrien sustapena.
4. Praktikan, herrialde batzuen eta besteen arteko ezberdintasunak handiak

badira ere, egia da unibertsitate europarrak ez diola erantzuten lau
eskakizun horietako bati ere (edo ez da ari behintzat nahikoa erantzuten).
5. Arazo honen jatorria, noski, instituzionala da. Unibertsitatearen egituraketa,

oinarrian, irakaskuntzara dago zuzendua eta ez ikerketara.
6. Egia da, orobat, unibertsitate europarraren izaera publikoak sendotasun

instituzional handiagoa izatera laguntzen duela. Gainera, alor publikoaren
barruan, unibertsitateek autonomia-estatus berezi bat dute, zeinak bereziki
eraginkortasun askorik ez duten instituzio bihurtu dituen, ikuspuntu
operatibo batetik, administrazio publikoen barruan ere.
Baina ez gaitezen engainatu. Eraginkortasun falta hau gizarte europarrak

aurrez bilatutako estatus baten ondorioa da, gizartearen kontzientzia
sozialaren ondorioa, unibertsitatearen funtzioaren transzendentzia
ideologikoari dagokionez. Hausnarketa honen gainean, unibertsitate
europarren egituraketa instituzionala bi premisa kontzeptualetan
oinarritzen da:
· Alde batetik, irakaskuntza unibertsitarioa elite ekonomiko
114
batzuek kontrolatua izatea ekiditean.

· Bestetik, unibertsitatean larregiko kontrol ideologiko bat
ekiditean arduradun politikoen aldetik.
Lehenengo helburuaren ondorioa europar unibertsitatearen izaera

publikoa da funtsean.
Bestalde, gehiegizko kontrol ideologikoa ekiditeko gobernu ezberdinen

aldetik, unibertsitateen horniduran argitzen da haien erregimen instituzional
“autonomoa”, ezarritako baliabideen kudeaketan erabakitzeko gaitasun
handia emanez, beharbada kudeaketa horren emaitzekiko ardurarekin
nahikoa koherentzia izan gabe.
7. Europako unibertsitatearen konfigurazio instituzionalak, beraz, nahiz eta

funtzionalki ez izan eraginkorra, europar gizartean oso finkaturik dagoen
adostasun politiko-ideologiko bati erantzuten dio eta, modu batera,
europar eredu sozialarekin erlazionatua dago.
8. Oinarrizko gaia da, beraz, jakitun izatea unibertsitate-sistemaren

eraginkortasun eskasa berrikuntza erregional eta nazionalaren
estrategietarako sakoneko arazo instituzional baten ondorio zuzena dela,
modu batera edo bestera kontuan izan beharrekoa.
9. Hala ere, Europako ia Estatu guztietako politikek eztabaida hau ekidin

dute. Horren ondorioen larritasuna aldakorra da herrialde batetik bestera,
baina laburtu daiteke, alde batetik, berrikuntzarako gaitasunaren ahulezia
orokorrarekin, eta bestetik, unibertsitate, gobernu eta gizartearen arteko
etengabeko tirabirekin: ea unibertsitateek inplikazio handiagoa izan behar
dutenetz berrikuntza-prozesuetan, zein neurri hartu behar diren horren
gainean, eta, batez ere, zein diren helburu horretarako erabili beharreko
baliabide publikoak.
10. Abiapuntu honek zalantzazko dinamika bat sortu du unibertsitate-politiken

gainean, ikuspuntu honetatik, hurrengo puntuetan azalduko dena:
a) Etengabeko gaitzespena unibertsitateari aktibo eta eraginkorra

ez izatearren berrikuntza-ekintzetan.
b) Etengabeko borroka gobernuaren eta unibertsitatearen artean

azken honi ezarritako finantza-baliabideak direla-eta; gainera
eztabaida areagotu egin da egungo krisiarekin.
11. EKAI Center-en iritziz, sorgin-gurpil hau apurtzea posible da bakarrik

baldin eta sakoneko analisi bat egiten bada, kontuan izango duena
unibertsitatearen arazo instituzionala oro har, eta bereziki, arazo horren
arrazoi diren oinarri politiko-ideologikoak —eta neurri handi batean
justifikatzen dituztenak— Europar unibertsitatearen egituraketa ez da
115
bereziki egokia garapen teknologikoari begira Europak behar duen

dinamikotasuna eskuratzeko egin beharreko jauzi kaualitatiboa egiteko.
12. Hasierako beharrezko hausnarketa bat da, gure iritziz, ezberdindu behar
direla unibertsitatearen aktibitateak arlo zientifiko-teknologikoan, alde
batetik, eta giza eta gizarte-zientzien arloan, bestetik. Horrek, beharbada,
estrategia ezberdinduak finkatzea ekar lezake arlo batean eta bestean,
berrikuntza-ekintzak indartze aldera.
13. Ezberdintze horren sakoneko arrazoia garbia da: jakintzaren kudeaketak

dituen konnotazio politiko-ideologikoak zuzenean arlo sozial eta
humanistikoetan, eta, ikerketa eta arlo teknologiko eta zientifikoetako
berrikuntzak duen neutraltasun ideologiko pixka bat handiagoa.
14. Planteaturiko ezberdintze horrek posible egingo luke:
a) Egungoaren antzeko egoerari eustea zientzia sozialen eta

humanistikoen alorrean, oinarrian egungo kudeaketa eta
finantzaketa publikoaren autonomia-estatusa mantenduaz
b) Horrekin batera, ikerketa unibertsitario teknologiko eta

zientifikoaren egituraketa eraginkorrago bat lortzearren bide
berriak aukeratzeko hausnarketa modu sakonean egitea.
15. Unibertsitateko ikerketa teknologiko-zientifikoaren eraginkortasun

handiago baten inguruko eztabaida, oinarrian, helburu horretara
bideraturiko baliabide publikoen inguruko hausnarketa bat besterik ez
da. Baliabideok handiak dira, baina hauen erabilera ez dago beti behar
beste zehaztuta, egitura unibertsitarioei egotziriko hezkuntza-helburuen
eta ikerketa-helburuen arteko nahastearen ondorioz.
16. Arlo honetan, politika publikoen lehenengo helburu bat izan beharko
litzateke, hain zuzen ere, arlo zientifiko-teknologikoan unibertsitatera
bideratuta dauden baliabideen erabilera argitzea, zehaztuta zein kopuru
diren beharrezkoak hezkuntza-ekintzetarako eta zein ikerketararako.
17. Zehaztasun horrekin bakarrik izango da posible —eta beharrezkoa—, gaur

egun eta etorkizunean, unibertsitateko ikerketa zientifiko-teknologikora
bideratutako baliabideek eraginkortasun maximoa edukitzeko estrategiak
finkatzea.
18. Eta politika eta estrategien definizio hau, logikoki, honako hausnarketa
honetan oinarritua izan beharko litzateke: zein puntutaraino unibertsitateak
izan behar diren baliabide hauen jasotzaileak.
19. Galdera horren planteamendua logikoa da, zeren baliabide publikoak

beti mugatuak baitira eta hauen egokitzapena edozein kasutan interes
116
orokorrekoa izan behar baita. Horrek esan nahi du baliabideon norakoa,

erakunde batera edo bestera, erakunde horiek betetzen duten xede
sozialaren -edo interes orokorrekoaren- eta horri egotzitako baliabideen
araberakoa dela, eta noski, sekula ez, estatus instituzional batean
oinarritutako “eskuratutako eskubide” bezala.
20. Unibertsitatea al da egitura egokiena ikerketa zientifiko-teknologikora

bideratutako baliabide publikoak administratzeko?
Galdera gure berrikuntza-sistemaren eragile publiko eta pribatuei zuzenduko

bagenie, beharbada erantzunak harrigarriak izango lirateke askorentzat, eta
beharbada eskandaluzkoak, beste batzuentzat.
21. Gure iritziz, eztabaida honek ondo ezberdindu behar ditu bereziki ikerketa-
aktibitatearen bi aspektu.
Ikerketa-ekintzaren garapen eraginkor baterako beharrezkoa da ezagutza

maila egokia egotea eta, beste alde batetik, ezagutza horren orientazio
zuzena egitea benetan berritzaileak diren arlo zientifiko-teknologikoko
ekintzetara.
22. Uste dugu unibertsitateari onartu behar zaiola jakituria zientifiko-

teknologikoaren jasotzaile nagusiaren izaera (noski, oinarrizko ikerketarako
beharrezko den ezagutzari dagokionez).
23. Hala ere, unibertsitatearen defizit oinarrizko eta nabaria da bere baliabideak
eta jakituria ekintza berritzaileetara nahikoa eraginkortasunarekin zuzentzeko
gai ez izatea.
24. Gure iritziz, oinarrian ikerketa-ekintzen kudeaketaren arazoa dago.
25. Oinarrizko eztabaida da, zentzu horretan, ea unibertsitatea erakunde

aproposa den ala ez ikerketa teknologiko-zientifikoa kudeatzeko. Eta
oso litekeena da zenbaitetan erantzuna ezezkoa izatea, unibertsitatearen
kudeaketa beste helburu batzuetarako eratua dagoela ematen duen
heinean, batez ere irakaskuntzarako.
26. Giltza, bateragarriak egitea da:
a) Oinarrizko ikerketara zuzenduriko baliabide publikoak modu

eraginkorrean kudeatzeko gaitasuna duten erakundeak
sortzea.
b) Unibertsitate-zentroetan honen gainean dauden jakituria eta

giza baliabide aprobetxatzea.
117
27. Hori posible izan dadin, beharrezkoa da:
a) Politika publikoei begira kontzeptu hauek ezberdintzea:

unibertsitatea eta oinarrizko ikerketa kudeatzeko entitate
arduraduna.
b) Ondo ezberdintzea ere: Unibertsitatea bere irakasleen

hezkuntza-aktibitateak kudeatzeko egitura gisa alde batetik
eta, bestetik, irakaslegoa bera, oinarrizko ikerketako ekintzak
garatzeko egokiak izan daitezkeen ezagutzen jabe.
c) Oinarrizko ikerketa kudeatzeko entitateek, edoezein izanda ere,

jakituria eta unibertsitatean dauden giza baliabideak egokiro
aprobetxatzea ikerketa-proiektuetarako ere, haien kontratazioa
bultzatuaz.
28. Zehazki, horrek esan nahi du, gure iritziz, xede horri eskainitako baliabide
publikoak oinarrizko ikerketaren kudeaketa eraginkorra egin dezaketen
entitateetara bideratu behar direla, unibertsitarioak izan edo ez. Baliabide horien
jasotzaileak izan daitezke, teorian, unibertsitatea, enpresak, ikerketa-zentroak,
edo azpikontratazio bidez proiektuak kudeatzeko entitate espezializatuak.
29. Horrek esan nahi du, ezen baliabide horiek erabiltzeak onartu beharko lukeela
dagokion unibertsitate erregional edo nazionalarekiko azpikontratazioa, jakina,
baina, baita ere beste inguru geografiko batzuetako entitateekin, beharra
dagoen heinean eta —gure iritziz— modu mugatuan.
30. Azken buruan, gure iritziz, beharrezkoa da posible egitea modu bateratuan:
a) Arlo teknologiko-zientifikoko oinarrizko ikerketarako dauden

baliabide publikoak —oinarrizkoan— unibertsitatera bideratu
daitezela, edo nahiago bada, irakasle unibertsitarioei.
b) Unibertsitateak, “unibertsitate izate hutsagatik” –eta ez baliabide

hauen helburua den oinarrizko ikerkuntza modu efizientean
kudeatzeagatik- baliabide hauek jaso ditzan ekiditea.
Gure iritziz, gai hauen barne-jakituria metatzea inportantea da,

kanpoan ikerketa-aktibitateak kontratatzeko baliabide hauen
guztien diru kantitatea mugatuaz.
31. Marko honetan, politika publikoek definitu behar dute zein neurritan izan behar
duten arlo honetara zuzendutako baliabideek “oinarrizko ikerketa aplikatua”ren
izaera, eta, neurri horretan bertan, erlazionatu finantzaketa publikoa interes
sozial —eta, batez ere industrial— espezifikoekin. Interes horiek artikulatzeko
modu logikoa da, beharbada, ikerketa-proiektuen aldi bereko finantzaketa
publiko-pribatua ikerketa aplikatuei dagokienez, erabili ohi diren ez bezalako
irizpideak erabiliaz.
29
i Ahaztu gabe, noski, zeharka, herrialde edo erregio bakoitzaren berrikuntzarako gaitasunari unibertsitateak egiten dion
ekarpena formazio-ekintzen bidez.
ZERBITZU PUBLIKOEN
TITULARTASUNA
121
1. zerbitzu publikoen titularTASUNA

1. Zerbitzu publikoak interes orokorreko zerbitzutzat hartzen dituen
buruerak, nahiz eta teorikoki zalantzan jarri izan den, oinarri kontzeptual
garrantzitsu bat eskaintzen du zerbitzu hauen kudeaketaren konfigurazio
instituzionalerako.
2. Egiaz, modu batean ala bestean, jarduera ekonomiko gehientsuenak

interes orokorrekoak izan daitezke. Gure ustez, zerbitzu publikoen
kontzepturainoko jauzi kualitatiboa urrunago joan behar da. Horrela,
balorazio-ikuspegi batetik iritsi beharko da Estatuak sistematikoki
mantendu edo sostengatzen dituen zerbitzuen kasuraino, batez ere
beraiek interes orokorrean izan dezaketen intentsitatea edo pisua dela
medio
3. Zentzu horretan, zerbitzu publikoen eta gainerako aktibitateen arteko

muga ez dago berauek eskaintzea interes orokorrekoa den ala ez den
eztabaidan, baizik eta interes orokor horren garrantzian, eta batez ere,
garrantzi horren balorazioan politika publikoen aldetik.
4. Izan ere, zerbitzu publikoen kontzeptua mugatzeko abiapuntu nagusia

honakoa da: botere publikoek beren gain hartzea zerbitzuen prestazioan
erantzukizun maila jakin bat, herritar guztiek zerbitzu hori erabili ahal izan
dezaten.
5. Autoritate publikoarekin harremanetan zeuden “zerbitzu” tradizionalen –

defentsa, polizia edo justizia– osagarri modura, Bigarren Mundu Gerratik
aurrera orokortu zen zerbitzu publikoen kontzeptua, herritarrentzat
“oinarrizkotzat” jotzen ziren zerbitzu batzuk bermatzeko erantzukizun
publikoaren buruera modura.
6. Hasieratik, baina batez ere 80ko hamarkadatik, zerbitzu publikoen prestazioari

buruzko eztabaida nagusiak honakoak izan dira:
· Zeintzuk dira beren interes orokor eta garrantziarengatik Estatuak

bermatu behar dituen zerbitzuak?
· Zein da Estatuak zerbitzuotan eman behar duen zerbitzuaren

maila? edo beste ikuspegi batetik esanda, zein da Estatuak bere
gain hartu behar duen kostua zerbitzu publiko hauek ematean?
· Zeinek izan beharko luke zerbitzu hauen kudeaketaren

titulartasuna?
123
7. Zentzu horretan, zerbitzu publikoen titulartasunari buruzko eztabaida

lotuta egon da prestazio-mailei eta zerbitzuon erantzukizun eta bermea
Estatuak bereganatzeari.
8. Nabarmena da, eta horrela jarri izan da behin eta berriz agerian teorian eta
praktikan, zerbitzuak modu eraginkorrean eta egokian ematea ez dagoela
nahitaez lotuta kudeaketaren titulartasun publiko bati. Nahiz eta Estatuak
ez kudatu zerbitzuok, berauen bermatzaile ere izan daiteke:
· Herritarrei zerbitzuak eskaintzen zaizkiela bermatuz.
· Zerbitzu hauek emateko bideratu behar diren baliabide

publiko eta pribatuak bermatuz.
· Zerbitzu hauen kudeaketan beharrezkoak diren kalitate- eta

eraginkortasun-mailak bermatuz.
9. Edonola ere, nahiz eta kontsentsua egon zerbitzu publikoak titulartasun

mota ezberdinekin eman ahal izatearekin, iritzi kontrajarriak daude
korronte ideologiko ezberdinen artean Estatuak arlo honetan bultzatu
beharko lituzkeen politiken gainean.
10. Zerbitzu publikoen titulartasunari buruzko dialektika zerbitzuon izaera

pribatu edo publikoaren inguruan ibili izan da gehienetan.
11. Zerbitzu publikoen pribatizazioa joera orokorra eta iraunkorra izan da

azken hamarkadotan, eta 2007ko finantza-krisiak joera hori asko azkartu
du herrialde askotan, batez ere Estatuen aurrekontu-krisia etorri denean.
12. Sektore batzuek kohesio sozialarentzako eta herritarren interes

orokorrentzako mehatxutzat hartu dute bilakaera hori. Beste sektore
batzuek, ordea, zerbitzuen kudeaketa eraginkorrago bat lortzeko bidea
delakoan defendatu dute prozesu hori, eta ulertu dute, gainera, Estatuak
zituen gehiegizko kargak arintzeko modua ere badela.
13. Dialektika horren azterketa serio batek agerian jarri behar du, lehenik,
eztabaida horietan nahasi egiten direla zerbitzu publikoen gestioaren
titulartasuna eta aurrekontu-politika.
14. Egia izan daiteke, oro har, titulartasun pribatuak modu eraginkorrago
batean kudea ditzakeela baliabideak titulartasun publikoak baino.
Hori da, zalantzarik gabe, zerbitzu publikoak pribatizatzeko erabiltzen den

argudio nagusia.
15. Dena dela, begi-bistan eduki behar da ezen titulartasun pribatuak

baliabideak modu eraginkorragoan gestionatu “ahal” izateak ez duela
124
esan nahi praktikan hori horrela izango dela beti.
16. Bestalde, zerbitzu publiko askotan zalantzazkoa da baliabideen

kudeaketaren eraginkortasuna izan behar dela aintzat hartu beharreko
faktore bakarra. Oinarrizko hezkuntzan, unibertsitatean edo hedabideei
dagokienez esate baterako, titulartasun publikoaren aldeko argudio
funtsezkoena da zerbitzu horiek ez geratzea interes korporatibo zehatzen
menpe, batez ere zerbitzuon pisu ideologiko eta politikoarengatik.
17. Titulartasun pribatua eraginkorragoa den ala ez, mahai gainean eduki
behar diren faktoreen multzo baten barnean egongo da. Oro har,
kudeaketa pribatua ez da eraginkorragoa pribatua delako. Beharrezkoa
da mekanismo batzuk egotea titular pribatua behartzeko bere kudeaketa
modu eraginkorrean gauza dezan, eta ez lehentasunetan ez dezan aurrena
jar emaitzak maximizatzea zerbitzuaren prezioaren edo kalitatearen
kaltetan.
18. Interes pribatuaren kontrapisu-mekanismo horiek honakoak izan daitezke:
· Bezero/erabiltzaileak erakartzean lehia erreala duen merkatu

bat egotea.
· Zerbitzu publikoaren kontratazioan behar besteko lehia

egotea.
· Jardueraren titular modura erabiltzaileak jartzen dituen

neurrian, titulartasunaren mutualizazioa egotea, kudeaketaren
helburua prezio- eta kalitate-baldintza onenetan ematean
zentratuko dena.
19. Arazoa da jakitea ea posible ote den zerbitzu publikoen zati handi
bat kudeaketa pribatuaren bidez operatiboki modu eraginkorragoan
kudeatzea. Eraginkortasunaren gaineko eztabaida azken urteetan asko
hondatu da, etengabe nahastu egin delako gastu publikoaren murrizketari
buruzko neurriekin.
Testuinguru horretan, zenbait zerbitzu publikoren “pribatizazioa” ez da

beraien efizientziaren hobekuntzari lotuta egon. Oso bestela, baliabide
publiko gutxiago erabiltzeari lotu izan zaio, baita prestazio-maila
murrizteari edo onuradun-taldeak txikitzeari ere. Errealitate nabarmen
horrek, aurrekontu-krisi garaietan batez ere, asko zailtzen du titulartasun
mota bakoitzak izan ditzakeen onurari buruzko eztabaida lasaia.
20. Bestalde, lehen ere esan dugun bezala, zerbitzu publikoen eraginkortasuna
ez da aintzat hartu beharreko elementu bakarra, ezta gutxiago ere,
titulartasun mota bakoitzak izan ditzakeen abantaila eta desabantailak
aztertzerakoan.
125
21. Zerbitzu batzuetan “berme publiko” kontzeptuak izaera erabakigarria du

titulartasun publikoaren aldeko hautuan. Horrela gertatzen da pentsioen
prestazioarekin; izan ere, Estatuek prestazio hori beren gain hartu
baitzuten aseguru pribatuek izandako porroten ondoren.
22. Beste zerbitzu batzuetarako aipatu dugu –oinarrizko hezkuntza,

unibertsitatea, hedabide publikoak– beraien kudeaketaren titulartasun
publikorako arrazoi nagusia, beraien pisu soziologiko eta ideologikoa
dela-eta, beraien eraginkortasunari buruz egin daitezkeen balorazioak
alde batera utzita.
23. Zerbitzu publikoen gaineko politika publikoei buruzko posizionamenduak

bereizi egin behar dira –lehenik– gastu publikoen murrizketa-politiketatik.
Ezinbestekoa da aztertzea gastu publikoaren maila bertsuan,
komunitatearen interes orokorrak, eta gizarte-oreka eta gizarte-kohesioa
hobeto edo okerrago bermatzen diren zerbitzuen titulartasun mota batekin
edo bestearekin i.
30
i Egia da bestalde ez dela ahaztu behar kudeaketa eraginkorrago batek aurrekontu-ahalegin txikiago batekin zerbitzua
mantentzea ahalbidetuko duela. Horregatik da garrantzitsua eztabaida hauek argitzea nabarmenduz argi eta garbi gastu
publikoa murrizteko aukerak kudeaketa-eraginkortasun handiago bati zor zaizkion, ala prestazio-maila baxuago bati soilik.
126
2. zerbitzu publikoen titulartasuna

eta eraginkortasuna
1. Azken hamarkada hauetan, zerbitzu publikoen gaineko eztabaida
etengabe –nahiz ez soilik– zerbitzuon jabetza pribatuari edo publikoari
lotuta egon da.
2. Hausnarketa honen abiapuntuan aurkitzen dugu kudeaketa pribatua

kudeaketa publikoa baino eraginkorragoa delako ustearen gaineko
kontsentsu ia orokorra.
3. Buruera ideologiko-ekonomiko hauetatik abiatuta, pribatizaziora

bideratutako politika publikoak jarri ziren martxan. Politikok Mendebaldeko
herrietan arrakasta izan dute, baina baita garapen-bidean dauden
herrietan ere.
4. Dena dela, prozesu hori arrazoi ekonomiko, ideologiko edo politikoengatik

maiz geldiarazi edo berrorientatu egin da.
5. Horietan lehena, zenbait politikarekiko herritarrek agertu duten mesfidantza

izan da, hauteman baitute kudeaketa-eraginkortasun handiago baten
aitzakian zerbitzu hauei zegokien gastu publikoa murriztea baino ez dela
bilatu. Alegia, nahastu egin direla nahita eraginkortasun handiagoari zor
zaion gastu-murrizketa eta prestazioen maila jaistetik datorren gastu-
murrizketa.
6. 80ko hamarkadako pribatizazio-mugimenduetatik hasita, argi geratu da

kudeaketa pribatuak ez duela bere horretan zerbitzuen eraginkortasun
handigoa bermatzen.
7. Sarriegi erlazionatu izan dira pribatizazioaren bidez lor litezkeen efizientzia-

abantailak kudeaketaz arduratzen den entitatearen izaera “pribatuarekin”.
8. Hori ondorio larriak dituen akatsa da, bai kudeaketa publikoaren arloan,
baina baita kudeaketa pribatuaren arloan ere.
9. Kudeaketa publikoaren eremura joanda, kudeatzaile politikoak sarritan itsutu

egiten dira “egitura malguagoak” lortu beharrarekin. “Enpresa pribatuen
tankerako malgutasuna” aipatzen dute, eta kapital publikoko sozietate
anonimoak, fundazioak eta, oro har, erregimen administratibotik urrunduko
dituzten tresnak sortzen dituzte. Baina maizegi politika horiek abiapuntu
oker batean oinarritzen dira. Erabaki- eta gestio-autonomia ez da sekula
bere horretan efizientzia-bermea, ez behintzat bere ifrentzuarekin batera ez
badoa: kudeaketa-akats edo kudeaketa-arrakasten gaineko erantzukizuna.
127
Horrela, bada, egitura administratiboek zenbat eta autonomia handiagoa

eduki, hobeto funtzionatuko dutela pentsatzea akats hilgarria izan
daiteke. Alderantziz gertatzen da gainera, administrazioaren arlo batzuk,
kudeaketa-autonomia izanda ere, administrazio publikoko eraginkortasun
gutxienekoak izaten dira. Zergatik? Pizgarririk gabeko kudeaketa-
autonomiak askotan kaoserako joera ekartzen duelako.
10. Horrela, bada, kudeaketa pribatuari buruzko eztabaida gehiegi sinpletu

zen. Bazirudien zerbitzu publikoen pribatizazioa bultzatu zuten lider
politikoek ulertzen zutela zerbitzu publiko guztiak –autoritate publikoaren
egikaritzari lotuak izan ezik: justizia, polizia edo defentsa– pribatizatu egin
behar zirela, eta beraien kudeaketa eraginkorragoa izango zela titulartasun
publikotik pribatura pasatze hutsarekin.
11. Buruera horrek sortutako kalteak ikaragarriak izan ziren –burdinbide

britainiarren adibide klasikoa hor dago–.
Egia da zerbitzuen kudeatzaile pribatuak bere erabakietan autonomia

handixeagoa duela titulartasun publikoko kudeatzaileek baino. Derrigorrez
kontuan eduki behar da zein den autonomia horren ondorio logikoa, kasu
bakoitzean aurki daitezkeen pizgarrien arabera.
Horrela gauzak, aurreikus daiteke titulartasun pribatuak autonomia hori

erabiltzea enpresaren irabaziak maximizatzeko.
12. Enpresa-emaitzaren maximizazioa lortzeko epe luzera gastuak murriztuko

dira, eta prezioak maximizatuko dira. “Minimizazio” eta “maximizazio”
hau zehaztea testuinguruaren araberakoa da, baina baita merkatua lehia
irekian egotearen araberakoa.
13. Lehian dagoen merkatuak baitira erabiltzaileen eskubideak bermatzen

dituztenak, enpresaren emaitzak mugatuz, eta kudeaketa pribatua
eraginkortasun ezaren maximizazio bihurtzea eragotziz.
14. Arrazoi horrexengatik, sarritan, monopolio-egoeran arlo publikotik

pribatura pasatu den kudeaketa gehiegizko tarifetarantz eta behar besteko
inbertsio faltarantz degeneratu da.
15. Konkurrentzia beste enpresekin lehian ezar daitekeela aintzat hartu

behar da zerbitzu publikoa bezero erabiltzaileei edo “Estatu bezeroari”
saltzerakoan. Era batera edo bestera, Estatuak prestazioaren kostu osoa
edo zati bat hartzen duen neurrian, Estatua bera bihurtzen da kudeaketaz
arduratzen diren enpresen bezero.
16. Gai honetan finkatu behar den arazo nagusia lehen-lehenik honakoa da:
zeinek erabakitzen duen zerbitzua enpresa batekin kontratatuko den ala
128
ez, eta, bigarrenez, kontratatutako kantitatea zenbatekoa den.
17. Erabakiok Estatuak bakarrik hartzen baldin baditu, dagokion erakunde

publikoa zerbitzua kudeatzen duen enpresaren benetako bezero bihurtzen
da.
Kasu horretan, lehia egon ala ez, kontratazio publikoaren prozesuaren

izaera irekiagoaren ala murriztuagoaren baitan egongo da, prozesu honen
seriotasunaren eta eraginkortasunaren baitan, eta nabarmen, kontratuaren
iraupenaren baitan.
18. Egia da, nahiz eta monopolio-erregimenean eman zerbitzua, zerbitzu hau
kontratazio publikoaren bidezko prozesu batean gauzatzen baldin bada,
prozesu honek “merkatu-zuzenketak” sar ditzakeela, Estatuak hainbat
aukeraren artean eraginkorrena aukera baitezake. Horrela kontratatutako
enpresa ere jakitun izango da eraginkortasun-maila bat mantendu behar
duela kontratua amaitu ostean berritu nahi baldin badu.
Monopolio “pribatuen” kasuan bezala, gehiegikeria-aukerak aktibitatera

sartzeko atalaseen araberakoak izango dira, eta atalase horiek kasu
honetan zerikusi handia dute kontratazio publikorako prozesuaren
eraginkortasunarekin. Esperientziak erakusten digu ezen zerbitzu
publiko batzuetan kontratista ordezkatzeko aukera errealak konplexuak
direla. Egoera horiek sarrera-atalase oso altuak ezartzen dituzte balizko
lehiakideentzat.
19. Egia da, baita ere, Estatua ez dela zerbitzu publikoen “bezero” bakarra.
Sarritan erabiltzaileek zerbitzuen prezioaren zati garrantzitsu bat
ordaintzen dute, eta kasu horietan funtsezkoak bihur daitezke zerbitzuaren
kalitatearen kontrolerako.
Noski, kontrol hori egin ahal izateko ezinbestekoa da erabiltzaileek aukerak

edukitzea, bai zerbitzu berbererako bai zerbitzu alternatiboetarako, edo
bestela zerbitzuari uko egin ahal izatea. Faktore hauek guztiek merkatu-
mekanismoak sorraraz ditzakete, eta mekanismo horiek erabiltzaileek
ordaintzen dituzten zerbitzuetan zerbitzua kudeatzen duen enpresa-
diziplina baten menpe jarri.
20. Ikusi dugunez, zerbitzu publikoen kudeaketa pribatua eraginkorra izango

bada, hainbat irizpideri erantzun egokia eman behar die. Oinarrizko
kontzeptu hauek ez badira aintzat hartzen zerbitzuen endekatzea,
gehiegizko prezioak eta abar agertzen dira.
21. Gogoan eduki behar da funtsezko beste elementu bat: gestio

publikoaren zintzotasuna kudeaketan. Egia da kudeaketa publikoa
endekatzeko arrisku handi baten pean dagoela ustelkeria dela-eta.
Azken hamarkadetan ikusten ari gara zerbitzu publikoen kudeaketarako
129
enpresa pribatuak kontratatzeko prozesuak ustelkeria administratiboaren

puntu nagusietakoak direla. Berauen arrisku-maila erakunde publikoen
kudeaketa zuzenak duena baino handixeagoa bada beraz.
22. Horrela, bada, ziur asko gestio zuzenak jardun administratiboaren

erantzukizun iraunkor bat derrigortzen du herritarren aurrean. Erantzukizun
hori, itxuraz behintzat, zeharkakoa da kudeaketa pribatua denean.
Kudeatzaile publikoen zintzotasun handiagoa ala txikiagoa garrantzi
handiko elementua da zerbitzu publiko pribatizatuek eraginkortasunez
funtziona dezaten.
23. “Zintzotasunak” kontratazioaren kudeaketan ez du izaera “ekonomiko”

hutsa. Asko izan daitezke arrazoiak erakunde publiko batek zerbitzu bat
pribatizatzeko, eta horietatik dezente izan daitezke eraginkortasunaz eta
kalitateaz apartekoak. Deigarrienetako bat da arrisku politikoa eremu
publikotik pribatura lekualdatzea.
24. Titulartasuna eta eraginkortasunaren azterketak zerbitzu publikoen

kudeaketan kontuan hartu behar du Mendebaldeko herrialdeetan
funtsezko aukera estrategikoa dena: zerbitzu publikoen mutualizazioa.
Funtsean titulartasunaren kudeaketa erabiltzaileei ematea, normalean
figura juridiko mutualisten bidez (kooperatibak, aseguru-mutuak, zerbitzu-
prestaziorako elkarteak…)
25. Mutualizazioa askotan merkatuaren tresna ordezkatzailea edo osagarria

izan daiteke pribatizatutako zerbitzuaren aktibitatea erabiltzaileen
interesetara bideratzeko, kudeaketa pribatuak dituen gastuen minimizazio-
arriskuak edo prezioen maximizaziokoak saihestuz edo mugatuz.
26. Arrazoi ideologiko/soziologikoez gain, hau da figura mutualistek munduan

zerbitzu publikoen kudeaketan hartu duten garrantzi handiaren arrazoia,
zalantzarik gabe. Batez ere, osasun-zerbitzuetan, hezkuntzakoetan,
gizarte-laguntzakoetan… Baina baita ere energia-hornidurako zerbitzuetan
hainbat herrialdetan.
27. Kudeaketa mutualistak ziurtatu egiten du interes indibidualen eta orokorren

arteko oreka, eraginkortasunaren eta erantzukizun sozialaren artekoa,
enpresa-kudeaketaren eta erabiltzailearen lehentasunaren artekoa.
Mendebaldeko herrialde ia guztietan aukera mutualista titulartasunaren
hirugarren aukera bihurtu da, eta aintzat hartu beharko da kudeaketa
publikoen gaineko etorkizuneko azterketetan.
28. Kudeaketa mutualistak behin eta berriro erakutsi du bere eraginkortasuna,

baita bere gaitasuna kudeaketa publikoaren eta pribatuaren kontraesanak
gainditzeko. Dena dela, haren izaera bereziak eskatzen du dinamika
mutualista barneratzeko gauza izango den ehundura sozial bat egotea,
edo, nahiago bada, mutualismoak eskatzen dituen kudeaketa-kostuak eta
130
parte hartzeko kostuak barneratuko dituen ehundura sozial bat egotea.

Horrela, bada, beharrezkoa izango da prestazioaren hobekuntzarekin
motibatutako pertsona-taldeak egotea, eta motibazio hori enpresa-
proiektuak lideratzeko adinakoa izatea. Askotan hau guzti hau inguruan
kultura mutualista bat egoteari lotuta egongo da, baina baita erabiltzaile
–edo langile– motibatuen multzoak egoteari ere.
29. Lehen ere esan dugun bezala, Mendebaldeko herrietan espektatiba gehien
sortzen ari den titulartasun-aukeretako bat zera da, zerbitzu publikoen
kudeaketaren titulartasuna bertan lan egiten duten langileek hartzea. Eta
aukera hori gertatzen ari da, baldin eta ez badago mutua-kudaketa bere
gain hartzeko zerbitzu-erabiltzaileen kolektiborik. Zerbitzua ematen duten
langileak, horrela, garrantzi handiko alternatiba bihurtzen dira.
30. Pribatizazio-prozesuetan ikusten da nagusitasun-gehiegikeriek, lehen ere

esan dugun bezala, erabiltzaileei kalte ikaragarriak ekartzen dizkietela.
Baina langileei ere ekar diezazkiekete kalteak, eta beraien lan-baldintzak
narriatzea, ondorioz zerbitzuaren kalitatean eraginez gainera. Titulartasun
osoa edo zati batena kudeaketaz arduratzen diren profesionalek hartzea
horrelako gehiegikerien kontrapisu handia izan daiteke.
31. Azkenik, “irabazi-asmorik gabeko” titulartasun-aukerak asko orokortu dira

zerbitzu publikoak pribatizatzean herrialde askotan, batez ere osasun-
arloan eta hezkuntza-arloan. Ez da harritzekoa pribatizatutako sektore
garrantzitsuetan hainbat kontratazio publiko soilik “irabazi-asmorik
gabeko” erakundeei erreserbatzea.
32. Erreserba horien argudio-oinarriak oso interesgarriak dira ikuspegi

kontzeptual batetik. Zerbitzu publikoen pribatizazioa defendatzen duten
gizarte- eta politika-sektoreak derrigortuta daude horrela pribatizazio hori
praktikara eramatean irabazi-asmorik gabekoekin egitera.
Arrazoia honakoa da: nahiz eta erakunde horiek ustez eraginkortasun

urriagokoak izan kudeaketa operatiboaren eta ekonomikoaren ikuspegitik
irabazi-asmoa duten erakundeak baino, saihestsu egiten dituzte –hain
zuzen ere beraien irabazi-asmo ezarengatik– zerbitzuen kudeaketa
pribatuan hain ohikoak diren erabiltzaileen eta langileen gaineko
gehiegikeriak.
33. Gure ustez, ikuspegi kontzeptual batetik, aukera mutualista garapen-

aukera handiena duena da eraginkortasun ekonomikoa eta eraginkortasun
soziala uztartzerakoan zerbitzu publikoetan, eta hori gertatzen da, batez
ere, parte-hartzean erabiltzaileak eta langileak sartzen direlako.
34. Hala eta guztiz ere, kasu guztiak ezberdinak dira, eta nabarmendu
dugun bezala, XX. mendeko dogma nagusiak lehenago edo beranduago
131
zalantzan jarri dira. Ez da egia kudeaketa publikoa beti eraginkortasun

gutxiagokoa dela, eta ez da egia, halaber, kudeaketa pribatuak ez dituela
publikoak dituen hainbat gabezia, batez ere emaitzaren maximizazioa
bilatzeak ekar ditzakeen gehiegikeriak zuzentzeko tresnarik ez badago
35. Edonola ere, eraginkortasuna ezin da izan zerbitzu publikoen

kudeaketarako politika publikoen helburu bakarra. Zerbitzuaren
eraginkortasun operatiboa/ekonomikoa bere eraginkortasun sozialarekin
uztartu behar da beti, eta biok aldi berean izaera soziologiko, etiko edo
ideologikoko beste interes publikoekin.
36. Hau guztia kasu bakoitzean aztertu beharko da. Eta aztertzerakoan
iritzi publikoa nahastu gabe egin beharko da, ez ezberdinduz zerbitzu
publikoen gaineko eraginkortasunari buruzko eztabaida eta zerbitzuak
ematerakoan hartu beharreko gastu publiko handiagoaren edo
txikiagoaren aurrekontuen gaineko eztabaida.
132
3. AHALMENA ETA JABETZA ZERBITZU

PUBLIKOETAN
1. Zerbitzu publikoen prestazioaren kalitate eta eraginkortasuna europar
politika publikoen eztabaiden lehen lerroan mantendu izan da hainbat
hamarkadatan zehar.
Beste batzuetan egin dugun bezala, titulartasunari buruzko analisietan

ezinbestekoa da argitzea espresuki ekidin behar dela haren nahastea,
zerbitzu hauek estaltzeko baliabide publikoen erabilera handiago edo
txikiagoarekin.
2. Nolabaiteko adostasun bat ari da zabaltzen Europan, zerbitzu publikoen

gozamenari begira, herritarrek izan ditzaketen aukerak bultzatzearen
garrantziaren inguruan, eta konkretuki, zerbitzu ezberdinen artean edo
hornitzaile ezberdinen artean aukeratzeko aukera izatearen gainean.
3. Irizpide horri garrantzi berezia eman zaio, noski, zerbitzu pertsonalen

alorrean, komunitarioaren edo ordena publikoari dagokionaren aurrean.
4. Deigarria da ikustea nola zerbitzu publikoen azkenaldiko garapenaren

edo aurreikusitakoaren gainean alor politikoan egindako azken analisietan
ekiditen diren ia modu sistematikoan “pribatizazio” edo “konpetentzia”
moduko terminoak. Horrek adierazten du pribatizazio-prozesuek
azken hamarkadetan herritarren artean konfiantza eza sortu dutelako
kontzientzia, oraindik ere gainditu ez dena.
5. Sarri, erabiltzaileen “aukerak handitzeko” kontzeptu honek asmo politiko

hirukoitza transmiti dezake:
a) Alde batetik, erabaki edo pribatizazio-proiektu baten arrazoiak

azaltzeko borondate garbia, “pribatizazio” hitza —esan dugun
moduan— erabili gabe.
b) Kalitate edo efizientzia eskasa duen zerbitzu publiko baten

hobekuntzarako borondatea, zerbitzuan konpetentzia-neurri
handiagoak sartuaz.
c) Zerbitzu pribatizatu baten hobekuntzarako asmoa,

konpetentzia nahikoa ez izateagatik, zerbitzuaren
eraginkortasuna ez da ona.
6. Ohikoa da erabiltzaileei aukerak handitzeko helburua erlazionatzea haiei

“boterea ematearen” kontzeptuarekin. Baina ezin dugu nahastu “botere”
133
kontzeptu hori mutua-entitateen bidezko zerbitzuaren kudeaketaren

titulartasunetik deribatu denarekin (elkarteak, kooperatibak…). “Botere”
horrek erabiltzaileari merkatuak eskaintzen dizkion botere teorikoa
adierazten du hertsiki, konpetentzia irekiko erregimen batean i.
7. Gure iritziz, pertsonentzako zerbitzuetan “botere” kontzeptuari heltzea

zerbitzuen kudeaketaren titulartasunaren analisian sartu gabe, politikoki
zuhurra izan daiteke baina ez serioa.
Egia da, kasu konkretuak aztertu ahala, zerbitzu eraginkorrak eta

kalitatezkoak aurkitzen ditugula titulartasun publikoaren zenbait
modalitatetan: pribatuan, mutualistan, irabazi-asmorik gabekoan
edo mistoan. Baina, kontzeptu hau modu generikoan erabiltzeak
titulartasunari buruzko eztabaida saihesteko, suposatzen du analisia
eta posizionamendua problema zentral batzuen aurrean —beharbada
inportanteena— ekiditea, herritarrei zerbitzuen kudeaketan “botere
ematea”ari dagokiona.
8. Zentzu horretan esan denez, “gobernuaren funtzioa ez da zehaztea zein

sektorek zein zerbitzu eskaini beharko luketen pertsonentzat, baizik
eta marko ireki bat sortzea, non pertsonek baduten boterea erabakirik
hoberenak hartzeko beren buruarentzat, eta non zerbitzuen kalitatea
hobetzeko ideia on eta berritzaile guztiak ongi etorriak eta sustatuak
diren”.
9. Nabaria da mezu horrek “itxura ona” duela, baina, arrazoi horregatik, gure
iritziz, tonu demagogiko garbia dauka. Lehenik eta behin, titulartasun
forma ezberdinen artean aukeratzeko posibilitateak eskatzen duelako,
gutxienez, eskaintza hori egotea, eta horrek, eskatzen du aurreko politika
publiko batzuk egotea askotariko aukerak izatera zuzenduta. Herritarra
baldin bada titulartasunaren kudeaketa ezberdinen artean aukeratu behar
duena, ez da posible hau egitea zerbitzu baten titulartasuna publikoa bada
bakarrik, edo bestalde, organismo publikoek ez badute ziurtatzen aukera
pribatuekin konpetentzian aritzeko gaitasuna duen kudeaketa publikoaren
existentzia.
10. “Erabiltzaileei boterea ematea”ren kontzeptua eta zerbitzuaren titulartasuna

banaezinak dira, zeren zerbitzuaren modalitateak ezberdintzen baitira, hein
handi batean, kudeaketan erabiltzaileei eskainitako botere handiagoaren
edo txikiagoaren arabera.
11. Nabaria da modalitate mutualistak daudela, printzipioz, kontzeptu honen

funtzioan definituta: haien izaera soizetarioa da konkretuki enpresaren
titulartasuna ematea erabiltzaileei.
12. “Erabiltzaileei boterea ematea” zerbitzu publikoen kudeaketarako politiken

helburu zentraltzat hartzen badugu, zalantzarik gabe, zaila izango
134
da ekintzaren kudeaketa mutualistaren forma bultzatzearen beharra

ezeztatzea. Figura sozietario hauetan —kooperatibetan, mutuetan edo
zerbitzuen prestaziorako elkarteetan— erabiltzaileak bazkide moduan
eratzen dira eta, ondorioz, asanblada orokorrak kontrolatzen dituzte eta
entitate hauen administrazio-organoak eta, kontrol honen bidez, politiken
lerrokatzeak ziurtatzen dituzte, baita erabiltzaileen interesekin entitateak
izan beharreko estrategiak ere.
13. Horrela, sistema mutualistak ezagutarazi digu konpetentzia eta merkatu

zabaleko estrukturak ez direla bide bakarra erabiltzaileei “botere
ematea” aukera esploratzeko. Egitura mutualistek, sarritan, merkatuaren
mekanismoen ordezkatze-funtzioa betetzen dute, eskubideak eta
erabiltzaile eta kontsumitzaileen erabaki-ahalmena bermatzeko.
14. Horrek ez du esan nahi, noski, “erabiltzaileari boterea ematea” eta

mutualistaren titulartasuna modu bereizezinean lotuta daudenik. Egitura
sozietario guztiek bezala, figura mutualistek ere, kudeaketa-kostu bat
daukate eta, ondorioz, gutxienez, aktibitatearen titulartasunaren ondorioz
dituzten kostu horiek beren gain hartzeko prest dauden erabiltzaileen
kolektibo bat egotea beharrezkoa dute .
15. Hau gertatzea edo ez, hainbat faktoreri lotua egon daiteke. Garrantzitsuena
da, zalantzarik gabe, merkatuan nahikoa konpetentzia-maila egotea edo
ez, zerbitzu hauen hornidurarako. Sarri, jabetza mutualista bat sortu ohi da
monopolio- edo oligopolio-egoera batek erabiltzailea edo kontsumitzailea
babes faltan jartzen duenean. Babes falta hori nahikoa esanguratsua izan
behar da denontzat edo erabiltzaile batzuentzat, titulartasuna hartzeak
dituen kostuak onartzeko modukoa behintzat.
Garrantzitsua da kontuan izatea, ezen mutualitate-titulartasuna

bultzatzeko interesa arrazoi ekonomikoetatik etor daitekeela, baina ez
derrigorrez edo bakarrik. Sarri etortzen da zerbitzuaren kalitate hobeagoa
edo txarragoa izatearen moduko aspektuetatik, edo kalitatea baloratzeko
edo kudeatzeko eraginkortasun-irizpide ezberdinak daudelako erabiltzaile
hauen eta aurreko zerbitzuaren hornitzaileen artean.
16. Posible da, zentzu horretan, zerbitzu publikoen alor jakinetan jabetza
mutualista biltzeko zaila izatea, erabiltzaileek izan dezaketen interes
faltaren ondorioz. Arrazoi objektiboekin batera, kultura nazional edo
erregionalek ere garrantzi handia izan dezakete. Kapital sozial / sozietate
zibil indartsuak eta dinamikoak dauden herrialde edo erregioetan sarriago
egoten dira herritarrek beren denboraren zati bat eskaintzeko aktibitate
mutualistak indartzeko aukerak.
17. Gure iritziz, “boterearen ematea”ri hurbilpen bat erabiltzaileei egiteak zera
eskatzen du: zerbitzu publiko “pertsonalen” aukera mutualista lehenestea
erabiltzaileen aldetik. Baina, noski, lehentasun horrek ez du inondik inora
135
esklusibitatea eskatzen.
18. Printzipioz, “konpetentzia perfektua”ren egoera batean, erabiltzaileen

interesak nahikoa bermatuta egon daitezke jabego mutualista batera jo
gabe. Baina egia da, baita ere, zerbitzu publikoen alorrean, ez dela ohikoa
eskaintza egiten duten zerbitzuen pluraltasuna lar handia izatea.
19. Hala ere, erabiltzaileei -boterea emateak- ñabardurak izan behar ditu,
ondasun absolututzat hartzea ekidinez. Alde batetik, zerbitzu publiko
batzuetan, hala nola hezkuntzan edo informazio- edo komunikazio-
medioetan, nahiz eta eztabaidagarriak izan, nabaria da interes publiko
orokorreko arrazoiak egon daitezkeela kalitatea eta efizientzia baino
haratago doazenak zerbitzuan zentzu hertsian ulertuta. Interes orokorreko
helburu horiek zerbitzuaren titulartasun publikoaren bidez lor daitezke
edo aktibitatea arautzearen bidez. Estrategia bat edo bestea hautatzea
arrazoi operatibo, ekonomiko, tekniko, ideologiko edo historikoetan egon
daiteke.
20. Bestalde, erabiltzaileak ez dira interesaturiko kolektibo bakarra zerbitzuen

prestazioan. Beste interes-taldeak eta, batez ere, aktibitatea garatzen
duten langileak izan daitezke kolektibo interesdunak “botere ematea”ren
estrategia hauen hartzaile izateko.
21. Konkretuki, zerbitzu pertsonalen arloan askotan gertatzen dira abusuak

langileen lan-baldintzetan, zerbitzuen kontratazioan, politika publiko
akastunen eraginez. Egoera horiek dira, beharbada, jabego “laborala”
bultzatu dutenak zenbait zerbitzu publikotan, eta herrialde europarretan
gero eta arrakasta handiagoa dute —sarri— erabiltzaileen titulartasunari
asimilatua, “titulartasun mutualista” moduan deituta.
22. Zenbait europar esperientzia erabiltzaile eta langileen titulartasun

bateratuen irudiak sortzen hasi dira; interes handikoa da jabego “laboralak”
eskaintzen duen egonkortasuna, harn titulartasunak erabiltzaileen
eskubide eta interesak bermatzen dituelako. Titulartasun modu misto
hauek beti dira barnean kudeatzeko konplexuagoak, baina sarri lehiatu
daitezke modu eraginkorrean titulartasun publiko, pribatu edo irabazi-
asmorik gabeko modalitateekin.
23. Langileen titulartasunerako modalitate misto hauek interes berezia dute

ikuspuntu dinamiko eta, beharbada, historikotik ere.
Ondorioz, oso litekeena da erabiltzaileen interes “mutualista” altu batek

momentu konkretu batean indarra galtzea, denboran merkatuaren
dinamismo handiagoa sortu delako, egoera soziologiko edo ekonomikoan
aldaketak egon direlako, eta abar. Hori gertatzen denean, jabego laborala
da protagonismo handiagoa hartu eta aktibitatearen dinamismoa
ziurtatzen duena
136
Ordea, merkatuaren baldintzen arrarotzeak, edo erabiltzaileen eskari

berriek, aurrez ase gabeak, birsortu dezakete zerbitzua ematen duten
entitateen gobernu korporatiboan parte hartzeko interesa. Titulartasun
mistoko ereduak bereziki egokiak izan daitezke denboran inguruaren
egoeraren aldaketetara egokitzeko.
31
i 2011ko uztaileko Britainiar Gobernuaren informeak dio: “Wherever possible, we will increase choice by giving people
direct control over the services they use”. Baina “control zuzen” hori erabiltzaileek kontsumitzaile moduan hartzen dutena
besterik ez da. Horrela, paragrafo berean adierazten du:“Our vision is for public services that revolve around each of us.
That means putting people in control, either through direct payments, personal budgets, entitlements or choices”.
137
4. MONOPOLIO NATURALEI BURUZ

1. Zerbitzu publikoen kudeaketaren analisian zeresan gehien piztu duen
kontzeptua da, zalantza gabe, monopolio naturalena.
2. Oro har, ulertu da monopolio naturalak merkatu-ekonomiaren irizpide

orokorrak funtzionatzen ez duen ekintza edo sektoreetan sortzen direla,
eta aktibitatean enpresa baten baino gehiagoren sarreraren ondorioz,
eraginkortasuna hobetu beharrean, hondatu egiten dela. Ia beti, hau
erlazionatzen da sarrerako barrera oso handiak dituzten aktibitateekin,
zeintzuk kostu altuko inbertsio estrukturaletatik datozen, edo azpiegituraren
mantenurako kostu lar altuak dituztenekin.
3. Beste ikuspuntu batetik, monopolio naturala ekintza bat balitz bezala

definitu dute, non, teknologia produktiboaren ezaugarriek, kostu finko
altuek adibidez, produkzioa handitzean epe luzera kostu totalak murriztea
lortzen duten. Edo, hobeto esanda, kostu finkoen —inbertsio produktibotik
datozenak gehienetan— eta kostu aldagarrien arteko proportzio eza
horren handia da, ezen enpresa bakar batek beti produzituko baititu
kostu txikiagoak hainbat enpresak baino. Aktibitate hauetan konpetentzia
sartzeak efizientzia falta estrukturalak sortuko lituzke, edo prezio
altuagoak.
4. Enpresa-aktibitateen titulartasunaren analisian, monopolio naturala

salbuespentzat hartu izan da ekonomista ortodoxoen aldetik, enpresa-
aktibitatean konpetentziak dituen abantailak defendatzeko irizpideen
aurrean.
5. Politika Ekonomikoaren ikuspuntutik, monopolio naturalak salbuetsi egin

dira modu berean anti-trust politiken irizpide orokorretatik; ez da egokia
aktibitate hauek piztea edo merkatuaren zatiketa inposatzea, sarri,
kontsumitzaileentzako kaltea sor baitezake horrek.
6. Zientzia ekonomikoaren zati handi batek aipatu du bestalde, oinarri

trinkoekin, monopolio naturalaren kontzeptua zalantzagarria dela
errealitate historiko garaikide baten analisi kritikoaren ikuspuntutik.
7. Hain zuzen ere, monopolio naturalaren kontzeptua zientzia ekonomikoak

definitu eta garatu zuen, batez ere, aurretik existitzen ziren monopolioen
justifikazio bezala. Kontsumitzaile eta arduradun politikoen kritiketatik
defendatzeko beharraren aurrean, enpresa monopolistak monopolio
naturalaren kontzeptuari apelatu zion bere aktibitatearen ezohikotasuna
azaltzeko eta argitzeko zein neurritan justifikatzen zuen —edo beharrezko
ere egiten zuen— monopolio egoera.
138
8. Autore askok mahai gainean jarri dute analisi historikoaren bidez, erraz
egiazta daitekenmoduan, monopolio-egoerak sektore hauetako askotan
benetan “natural” izatetik oso urruti zeudela eta haien benetako jatorria
Estatuan zegoela, zeinak, batzuetan okerrak izan diren erabakien bidez
edo ustelkeriaren ondorioz, onartzen zuen aktibitate konkretu bat
enpresa konkretu bati gordetzea esleipen monopolistikoaren erregimen
pribilegiatuan, edo hauetara heltzeko barrera artifizial batzuk jarriaz.
9. Horrela, itxuraz “natural” diren monopolioetan garatutako ekintza batzuk

erregio edo herrialde batzuetan, konpetentzia-erregimenean burutzen
ziren beste batzuetan modu eraginkorrean.
10. Egia da, ezen monopolio naturalen fenomenoaren analisi serio batek—eta
halabeharrez— analisi objektibo bat ere eskatzen duela, monopolio horien
jatorri eta garapenean Estatuak izan duen jokabidea argitzeko.
11. Badirudi “monopolio natural”en egoera batek halabeharrez eskatzen

duela arrisku-maila altu bat kontsumitzaileentzat eta ekonomiarentzat oro
har. Monopolio naturalaren egoeran dagoen enpresak, logikoki, emaitzak
maximizatzeko joera izan dezake bere prezioen maximizazioarekin eta
inbertsioen minimizazioarekin.
Egoera honek ondorio moduan bi oinarrizko estrategia ditu botere

publikoen aldetik:
a) Ekintzaren kudeaketa publikoa bere egitea.
b) Marko erregulatzaile zorrotza ezartzea, zeinak aktibitateen

prezioa edo eraginkortasuna arautuko dituen.
12. Teoria liberal erradikalenek —eta eskola austriarrak bereziki— zalantzan jarri
dituzte estrategia hauek, harik eta monopolio naturalaren kontzeptuaren
onargarritasuna ukatu arte.
Alde batetik, nabarmendu egiten da —arrazoiz— Estatuaren paperaren

garrantzia teorian “naturalak” diren monopolioen sorreran.
Bestalde, konpetentziaren kontzeptu dinamikoari buruz berba egin da,

ulertuaz, monopolio-erregimeneko sektoreetan barne, konpetentzia
sektoreartekoa dela. Merkatua zabalik mantentzen bada, eta Estatuaren
interbentziorik gabe, monopolio-erregimenean dagoen enpresak
izango du beti merkatuaren sarrera berrien mehatxua —edo produktu
alternatiboen erabilera kontsumitzaileen aldetik— eta horrek derrigortu
egingo du prezioak eta eraginkortasuna mantentzen, behar den neurrian
hori gertatzea ekiditeko.
13. Eskola austriarraren analisian, bestalde, aspektu eztabaidagarri asko
139
dago. Alde batetik, egia da monopolio naturalen adibide teorikoen ikerketa

eta deskribapen egiaz bikainak eta aproposak egin dituztela, ez zirenak,
errealitatean, artifizialki erregulazio publikoak ezarritako monopolioak
besterik, komunikazio eta energiaren banaketarako zenbait alorretan.
14. Baina, historikoki monopolio naturalaren kontzeptua zabaldu nahi

izatea, objektiboki kontzeptu honi erantzuten ez zioten sektore edo
aktibitateetan, ez da nahikoa oinarri kontzeptu teoriko hau zalantzan
jartzeko. Egungo “monopolio natural” kontzeptuaren erabilerari utzi gabe,
benetan murriztuagoa da (adibidez: oliobideak, energiaren produkzio edo
distribuziorako edo komunikaziorako eta garraiorako, eta abar).
15. Jakina da, bestalde, monopolio naturalaren teoria merkatuan legezkoak

ez diren posizio menderatzaileak defendatzeko erabil badaiteke ere,
beste horrenbeste gertatzen dela austriarrenak bezalako posizioekin,
bai monopolio naturalaren kontzeptua ezeztatzen dutenean bai
merkatuaren edozein botere-akumulazio ez denean Estatuak bultzatutako
aktibitateagatik.
16. Egia da, teorian, eta Estatuaren interbentziorik ezean, “monopolio natural”
egoera teorikoaren abusu mugagabeak ekarriko duela momentu batean
lehiakide berrien sarrera aktibitate edo sektore horretara, edo produktu
alternatiboen erabilera kontsumitzaileen aldetik, eta hori ez da inondik
inora —gure iritziz— monopolio naturalaren kontzeptuaren deskalifikazio
bat.
17. Menpekotasun monopolistaren posiziotik etor daitezkeen abusuen kostu

sozial eta ekonomikoak oso handiak izan daitezke, beste enpresa horiek
merkatuan sartu aurretik edo kontsumitzaileek beste produktu alternatibo
batzuk erabiltzen hasi aurretik. Edozein kasutan, barrera naturalak ekintza
edo sektorean sartzeko domeinuaren abusurako faktore pribilegiatua
izateko joera izan dezake enpresa monopolistaren aldetik.
18. Abusu neurrigabe baten aurrean, azkenean beste enpresa batzuk

sektorean sartuko direla dioen suposizio teorikoak ez du baliogabetzen
“abusu neurrigabe” terminologiaren barruan gordetzen den errealitatea.
Onartzen ari da edozein abusu, sarrerako barrerak gainditzen ez
duena, guztiz jasangarria izango dela merkatuaren aldetik, enpresa
monopolistarentzat arriskurik sortu gabe.
19. Kontsumitzaileek —enpresa monopolistaren abusu posibleen aurrean—

beste produktu alternatibo batzuk erabiltzeko aukera izateak ere ez du
justifikatzen monopolioaren egoera ez kaltetzea. Egoera horrek eskatzen
baitu, lehenik, produktu alternatibo horiek existitzea, eta, beste alde
batetik, oso posible da produktu alternatiboen mehatxua ez izatea nahikoa
monopolistarentzat. Objektiboki, kostu handiagokoak edo ez horren
eraginkorrak izan daitezke produktu alternatiboak. Egoera horretan,
140
bere sektorean sartzeko mugak aprobetxatuko ditu monopolistak, bere

produktuaren kostu txikiagoak edo eraginkortasun handiagoa modu
desegokian aprobetxatuz. Horrela, konpetentzia distortsionatua ezarriko
da produktu “alternatibo” horien ekoizleen aurrean.
20. Noski, monopolio naturalen debatea ezin da kasu konkretuen analisitik

aldendu.
21. Onartu behar zaio eskola austriarrari garatutako analisiaren ahalegina

Estatuaren papera agerian jartzeko enpesa monopolistikoen aurrean.
Egoera monopolisitkoen sorrera eta bultzadan Estatuaren paper

historikoa, zenbait aktibitate-sektoretan nabaria, egun mantendu egiten
da zoritxarrez, maiztasun handiz.
22. Hain zuzen, teorian “monopolio naturalak” osatzen dituzten aktibitate-

arlo hauetara zuzendutako politika publikoak —teorian kontsumitzaileen
defentsara, ingurumenaren defentsara, eta abarretara ere zuzenduak—
sektore horretara sartzeko barrerak dira lehiakide berrientzat edo —beste
alor batzuetan— enpresa handien defentsa-mekanismoak enpresa txikien
aurrean.
23. Gure iritziz, termino orokorretan, “monopolio natural” izendatutakoaren

existentzia sektore oso konkretuetan zaila da eztabaidagai izatea. Horrek
ez du eragozten arrazoia ematea, sormen honetan, modu egokian jarrera
jagole bat eskatzen digutenei Estatuaren lanaren aurrean, honen sorreran,
bultzatzean eta teorian “natural” diren monopolio-egoeren mantenuan.
Zoritxarrez, jarduera publikoek ez dute beti —izan beharko luketen
bezala— interes orokorren defentsa helburutzat.
141

Politika Sozioekonomikoak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Politika Sozioekonomikoak

Uploaded by

Copyright:

POLITIKA SOZIOEKONOMIKOAK Oinarri Batzuk

© 2011 EKAI Center

1.1 DIRU-POLITIKA. KONTZEPTU OROKORRAK

2. BANKU PRIBATUAK ETA DIRU-ESKAINTZA 36

ENPRESEN ARTEKO ELKARLANA POLITIKA EKONOMIKOAN

ZERBITZU PUBLIKOEN TITULARTASUNA

Ikerkuntza eta aholkularitzaren bidez, hainbat erakunde publiko zein pribaturekin

Errealitatearen azterketa deskriptibo hutsetik edo teoria espekulatibo

Gestio publiko edo politika publikoetara bideratutako proposamen zehatzak

A. Kontzeptu eta helburuak

Diru-politikaren bitartez, diruaren eskaintza kudeatzen dute diru-agintariek (diru

Diru-politikak berebiziko garrantzia hartu du azken hamarkadetan politika

Baina, jakina, diru-politika garatzeko orduan, zerbait zehatzagoa argitu behar

Bestaldetik, inflazioa murrizteko helburua bera, zalantzan egon daiteke:

a) murriztu nahi den inflazio mailaren arabera, eta

b) Ekonomiaren egoeraren arabera (Gnos eta Rochon, 2005).

ere— egon behar direla esan dezakegu.

Egiaz, faktore asko daude loturik inflazio-tasarekin: ekonomia-eragileen

Hori dela eta, diru-politikaren helburua inflazioaren zeharbidezko kontrola

Beste ikuspegi batetik, kontzeptu ezberdinak integratuz, hauek izan daitezke

- Diruaren balioaren egonkortasuna (Acocella, 2000: 315-319).

Helburuok bateragarriak izan behar dira, aldi berean, ekonomia-hazkuntza,

Ikuspegi honetatik, hauxe da diru-politikaren garrantziaren jatorria: finantza-

Diru-politikaren porrotak oso ondorio ezkorrak izan ditzake Ekonomian eta

Alderantziz, nahiko onartua dago diru-politika garrantzi handikoa izan daitekeela

a) Lehena, ortodoxoena izango litzateke: egonkortasun monetarioa ziurtatuz,

b) Alderantziz, nahiz eta oso jokaera ortodoxoa ez izan, diru-ezegonkortasuna

Zein puntutaraino da eraginkorra diru-politika2? Alde batetik, haren kostu

Bestaldetik, diru-politikaren neurriek, askotan, oso astiro igartzen den eragina

Bestaldetik, diru-politika eraginkorra izan daiteke neurri ekonomiko handietan,

Bestaldetik, ikusiko dugunez, diru-politika murriztailea eraginkorragoa

Herrialde baten diru-politikaren garrantzia eta eraginkortasuna zuzen loturik

2 Ik. Jordan eta Sanchez, 2008.

Bestetan, merkatu irekiko eragiketak erabiltzen dira atzerritiko diru-eraginen

Oro har, diru-politikaren eragin handiena truke-tasak flotatzaileak diren herrietan

Truke-tasa aldagarriekin ere, herrialde bateko diru-politikak beste herrialdeetan

Diru-politikak garrantzi handia du bai ekonomiaren banaketa-justizian, bai eta

Inflazioak eta deflazioak eragin ezkor nabariak dituzte ekonomiaren garapenean.

- Ekonomia-ziurgabetasuna handitzea3. Horrela, ekonomia-kalkuluak

3 «Epe luzera, dibisaren suntsipenarekin amaitzen da inflazioa» (Von Mises, 2006).

salneurriaren bilakaerari egozten dioten5.

Bestaldetik, inflazioaren ondorioz, handitu egiten dira interes-tasak eta, beraz,

Arrazoi hauengatik guztiengatik, politika ekonomikoaren6 funtsezko helburuetako

Bestaldetik, geroxeago ikusiko dugunez, zenbaitetan, nahiz eta oso politika

Garrantzi handiko osagaiak dira inflazio-igurikimenak diru-politikan eta,

Gobernu eta banku zentralen helburuak lortzeko, interes handikoa da gizartean

edo, gutxienez, hurbil egotea. Horretarako, funtsezkoa da banku zentralek irudi

Garrantzitsua da, hasteko, diru-politikaren arduradunek egiten dituzten

Eragile pribatuek benetan sinesten badute inflazioa murrizteko asmoz gobernuak

Langileek salneurrien handitze handiak itxaroten badituzte, soldatei buruzko

Zenbait tresna daude zabaltzen diren iragarkiak sinesgarriak egiteko. Horietako

Baina inflazioa murrizteko politikan banku zentralek eskuratzen duten

D. Diru-politika eta hauteskunde-zikloak

Azken hamarkada hauetan, eta politika ekonomiko instituzionalistak pisu

Alde batetik, hauteskundeen ondorioz, askoz larriagoa bihurtzen da diru-

Bestaldetik, ez bakarrik igurikimenen aldetik. Diru-politikan hartzen diren

gobernuek, alderantziz, beharbada, hauteskundeen aurrean arrakastatsuagoa

Oro har, diru-politikaren aldetik, eta egindako azterketa politikoen arabera,

Bestaldetik, badaude osagai instituzional batzuk eragin handia dutenak

Eragin berezia dute, alde horretatik, legebiltzar indartsuak dituzten sistemek

E. Diru-politikaren eragin enpirikoak

Guztiz eztabaidatua izan da diru-politikaren garrantzia ekonomialarien artean

1. Inflazio-tasek aldaketa handiak izaten dituzte herrialde batetik bestera

2. Epe laburrera, harremanetan daude inflazio-tasak eta aldagai errealak

3. Herrialde industrialetan, aurrekontuetako defizit handiak eta inflazio-tasa

4. Aurrekontuetako defizitak handiagoak dira hauteskunde-urteetan, eta