Ekonomik Rapor

SUNU
2008 yl hem dnya ekonomisi hem de Trkiye ekonomisi asndan dnm yl olmutur. ABD mali piyasalarnda 2007 ortasnda ortaya kan mali kriz derinleerek
1 yl iinde Avrupaya ulamtr. Arkasndan daha da ksa bir srede tm dnyaya
yaylmtr. 2009 ylnda kresel ekonominin 2. Dnya Savandan bu yana ilk kez klecei ngrlmektedir. Ksaca dnyamz byk buhran sonrasnda ilk defa byle
ar bir krizle kar karya bulunmaktadr. Krizin ne kadar uzun srecei ise belirsizdir.
Bu kriz gelimi lkelerin ekonomilerini durgunlua sokarken gelien piyasalarda da
etkisini gstermitir. lkeler, bu krizi amak ve en azndan etkisini azaltmak amacyla
ekonomiye olan gveni artrmak iin likidite ihtiyalarnn karlanmas, garantiler ve
sorunlu varlklarn satn alnmas gibi birok nlemler almaya balamlardr.
Trkiye ekonomisinde ise 2001 krizinden bu yana 27 eyrek devam eden bir byme
sreci son bulmutur. 2001 krizi sonrasnda gerekletirilen yapsal reformlarla salanan istikrarn yansra kresel eilimlerin k ynnde olmas, d talebin genilemesi
ile ihracatn ykselmesi, fiyat istikrar gibi etkenler de Trkiye ekonomisinin 2008 ylna
kadar olan srede yksek byme oranlar yakalamasna neden olmutur. zellikle
bankaclk sektrnde yaplan reformlar ile Trkiye finans sektrnn etkinlii ve gc
artrlmtr. Trkiyenin gl ekonomik performansn, yabanc sermaye girileri de
byk lde desteklemitir. Bu sre zarfnda enflasyon tek haneli rakamlara ekilerek kontrol altna alnm ve kamu net borcu srdrlebilir dzeye indirilmitir.
Sonuta 2002-2007 yllar arasnda Trkiye ekonomisi kayda deer bir performans
sergilemitir. Ekonominin ortalama byme hz % 7ye ularken, ihracatta byk bir
baar elde edilerek ortalama ihracat art % 23e varmtr.
Kresel kriz, Trkiye ekonomisinin i dinamiklerinden kaynakl olmamasna ramen
cari ilemler ann finansmanna duyulan ihtiya ve d ticaretimizin zellikle krizin
derin hissedildii lkelerle balantl olmas nedeniyle 2008in son eyreinden itibaren lkemizi yakndan etkilemitir. D piyasalarda yaanan talep daralmas nedeniyle
zellikle ihracat yapan sektrlerimiz krizden ok etkilenmilerdir. Kresel kriz, neredeyse her sanayiyi ve corafi blgeyi etkisi altna almtr. Talep daralmas zellikle
imalat sanayi, inaat ve ticaret sektrlerinde retim dleri meydana getirmitir.
Trk sanayisi Ocak 2009 itibariyle 6 ay st ste klmeye devam etmitir.
Esasen lkemizin byme temposu 2007nin bandan itibaren hz kesmeye balamtr. Reformlarn durmas ve AB srecinin tkanmasnn stne siyasetin ekonominin nne gemesi, ekonominin gereklerini arka plana itmitir. 2002-2006 arasnda
byme ortalamas % 7,2 iken, 2007de % 4,7ye, 2008 ilk 9 aynda % 3,6ya,
TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL
2008in tamamnda ise % 1,1e gerilemitir. Mevcut veriler 2009da Trkiye ekonomisinin kleceine iaret etmektedir.
2007 ylnn ilk dneminden itibaren d eilimine giren enflasyon oranlar ayn yln
ortalarnda tekrar artmaya balamtr. Bu art eilimi 2008 ylnn ilk yarsna kadar
srm ve Temmuz aynda zirve yaparak yllk bazda % 12ye kadar kmtr. Yln
ikinci yarsnda ise yurtd mal ve petrol fiyatlarndaki dler ile yurtii gda fiyatlar
art hznda meydana gelen nemli ldeki gerilemelerle den ylsonu enflasyonu
yine de hedeflenen deerin zerinde gereklemitir.
2007 ylndan itibaren mali disiplinin gevetilmesiyle bte aklar son 2 ylda reel olarak artmtr. 2008in son eyreinden itibaren i talepteki daralmann etkisiyle vergi
performansndaki d ve kamu harcamalarnn artmasyla bte giderlerindeki art, bte ann hzla bymesine neden olmutur.
Kresel krizin etkisiyle zellikle son eyrekte oluan olumsuz talep ve arz koullar,
ihracat performansn da olumsuz etkilemitir. hracattaki yksek performans Ekim
ayna kadar devam ederken, yln son eyreinde d eilimine girmitir. Buna ramen 2008 sonu itibariyle 132 milyar dolarlk rekor bir ihracat seviyesine ulalmtr.
2009da ise kresel talepteki daralmaya paralel olarak ihracat hacminde belirgin bir
d yaanmas beklenmektedir.
Cari ilemler a ise emtia-enerji fiyatlarnn dmesi ve ekonominin yavalamasna
paralel olarak ithalatn azalmas ile 2001 krizinden sonra ilk defa azalmtr. 2009
ylnda ekonomide ve ihracattaki gelimeler erevesinde cari an nemli lde
klmesi ngrlmektedir.
piyasada ve yatrmlardaki daralma, isizlik problemini bytm ve isiz saysnn
3,3 milyona ulamasna neden olmutur. stelik bu rakama, i bulma midi olmayan
ancak almaya hazr nfus dhil deildir. Gen nfustaki isizlik oran % 26 ile rekor seviyelere ulamtr. Yksek nfus art hznn da yol at ve gerekli niteliklerle
donatlamadndan istihdama katlamayan ok geni bir kitle, byk sosyal risk tamaktadr.
Sonu olarak 2007nin bandan itibaren bekleme srecine giren reformlarn getirdii skntlar, kresel mali krizin yol at yeni problemlerle birlemitir. imdi karamsarla kaplmadan ama gemite yaplan hatalar da unutulmadan bu sreten
olabildiince az yara alarak kurtulmalyz. Bunun yolu da demokrasimizi ve ekonomimizi glendirecek admlarn atlmasyla mmkn olacaktr. Bu kapsamda ncelikle
i tketimi canlandracak admlara, dk gelirli hanehalknn harcama imknlarn
artrmaya ynelik tedbirlere, i kredi sisteminin yeniden altrlmasna, reel sektrn
fon klarnn uzun vadeye yaylmasna ve yeni d finansman kanallarnn tesisine
gerek duyulmaktadr.
ii
lkemizin ekonomik anlamda glenmesi ve dolaysyla uluslararas piyasalarda rekabet gcnn artmas iin retici sektrlerin yeniden canlandrlarak retim dzeyinin glendirilmesi ve buna bal olarak istihdamn artrlmas gerekmektedir. Ekonomik ve yapsal reformlarn hayata geirilmesi, yavalamaya giren ekonomimizin
tekrar canlanmasna ve lkemizin kresel ekonomide rekabet gcnn artrlmasna
yardmc olacaktr.
2008 yl iin hazrlanan ekonomik raporumuzun Camiamza ve kullanclara yararl
olmasn dilerim.
M. RFAT HSARCIKLIOLU
Bakan
iii
iv
TOBB YNETM KURULU

Bakan
M. RFAT HSARCIKLIOLU
Bakan Yrd.
Bakan Yrd.
Bakan Yrd.
Bakan Yrd.
Bakan Yrd.
Sayman ye
ye
ye
ye
ye
ye
ye
ye
ye
Blent KOMAZ
Faik YAVUZ
Halim METE
Hseyin ZLMEZ
A. Nejat KOER
brahim ALAR
Fethi COKUNTUNCEL
lhan PARSEKER
Fahrettin AKYIL
. Tamer TAKIN
M. adan EREN
Mustafa YARDIMCI
Kemal ZGEN
Ahmet EKEROLU
Genel Sekreter
smail KKSAL
vi
EKONOMK RAPORU NCELEME KOMSYONU

Bakan
Bakan Yrd.
Szc
Raportr
ye
ye
ye
ye
Ahmet ZNL
Tacettin PRN
Ferhat ALAYAN
Ersin KAAR
Mehmet ERKEKL
Mehmet TEKNZ
Mustafa HELVACIOLU
Sleyman KUTLU
vii
viii
HAZIRLAYANLAR
Sevim BAYKAN TANRIKULU
Serpil MERT
Sema KAYNAK
ktisadi Raporlama ve statistik Mdr

ktisadi Raporlama ve statistik Mdrl - Uzman
ktisadi Raporlama ve statistik Mdrl - Uzman
ix
NDEKLER
I. GENEL DEERLENDRME.................................................................................. 3
A. DNYA EKONOMSNDE GELMELER ........................................................... 3
1. Gelimi lkeler ........................................................................................... 6
2. Gelien ve Gelimekte Olan lkeler ............................................................ 10
3. Uluslararas Mal Piyasalar .......................................................................... 12
B. TRKYE EKONOMSNDE GELMELER ...................................................... 15
II. RAKAMLARLA TRKYE EKONOMS ........................................................... 27
A. MLL GELR ................................................................................................... 27
1. Gayri Safi Yurtii Hasla............................................................................... 27
2. Sektrel Gelimeler .................................................................................... 36
a. Tarm ..................................................................................................... 36
b. Sanayi................................................................................................... 41
c. Hizmetler ............................................................................................... 61
B. YATIRIMLAR ................................................................................................... 70
C. PARASAL VE MAL GELMELER .................................................................. 80
1. Fiyat Hareketleri ve Enflasyon ..................................................................... 80
2. Para, Banka ve Sermaye Piyasas .............................................................. 87
Para, Banka .............................................................................................. 87
Sermaye Piyasas ...................................................................................... 97
3. Kamu Maliyesi.......................................................................................... 102
a. Merkezi Ynetim Btesi ..................................................................... 103
b. Fonlar ................................................................................................. 111
c. Kamu ktisadi Teebbsleri .................................................................. 111
d. Kamu Finansman A ....................................................................... 112
e. zelletirme ........................................................................................ 113
f. Merkezi Ynetim Bor Stoku ................................................................ 114
xi
D. DI EKONOMK GELMELER ..................................................................... 119

1. D Ticaret ............................................................................................... 119
a. hracat................................................................................................. 122
b. thalat .................................................................................................. 123
c. lke Gruplarna Gre D Ticaret ......................................................... 125
d. Komu lkelerle D Ticaret................................................................. 129
2. Dviz Kurlar............................................................................................. 130
3. demeler Dengesi ................................................................................... 136
4. Uluslararas Dorudan Yatrm .................................................................. 139
5. D Borlar ............................................................................................... 141
III. SOSYAL GELMELER .................................................................................. 151
1. Nfus .................................................................................................. 151
2. stihdam .............................................................................................. 152
3. alma Hayat .................................................................................... 156
4. cretler ............................................................................................... 157
IV. TRKYE EKONOMSNDE HEDEFLER VE GEREKLEMELER ............. 163
V. EKONOMK VE SOSYAL GSTERGELER .................................................... 169
xii
Tablolar
Tablo 1: Dnya retimi ............................................................................................... 5
Tablo 2: Dnya Ticaret Hacmi ..................................................................................... 6

Tablo 3: Baz AB lkeleri ve Trkiyeye likin Temel Ekonomik Gstergeler.................. 8
Tablo 4: Uluslararas Piyasalarda Seilmi Mallarn Fiyatlar ........................................ 13
Tablo 5: Dnya Mal Fiyat Endeksi (2005-100) ........................................................... 14
Tablo 6: Sabit Fiyatlarla Gayri Safi Yurtii Hasla ......................................................... 28
Tablo 7: Cari Fiyatlarla Gayri Safi Yurtii Hasla .......................................................... 31
Tablo 8: Gayri Safi Yurtii Hasla Sektr Katklar ........................................................ 32
Tablo 9: Sektrlerin Gayri Safi Yurtii Hasla indeki Paylar ....................................... 32
Tablo 10: Harcamalar Yntemiyle Gayri Safi Yurtii Hasla (1998 Fiyatlaryla) .............. 34
Tablo 11: Harcamalar Yntemiyle Gayri Safi Yurtii Hasla (Cari Fiyatlarla) .................. 35
Tablo 12: Harcamalar Yntemiyle Gayri Safi Yurtii Haslaya Katklar .......................... 36
Tablo 13: Tahllar ve Dier Bitkisel rnlerin retim Miktarlar ..................................... 37
Tablo 14: Sebze rnleri retim Miktarlar ................................................................. 39
Tablo 15: Meyve rnleri retim Miktarlar................................................................. 40
Tablo 16: Tarmsal Destekleme demeleri ................................................................. 41
Tablo 17: Sanayi Sektr Katma Deeri Deiim Oranlar.......................................... 42
Tablo 18: Sanayi Sektr Katma Deerinin GSYH erisindeki Pay ........................... 42
Tablo 19: Sektrlere Gre Sanayi retim Endeksi ve Deiim Oranlar ....................... 42
Tablo 20: Ana Sanayi Gruplarna (Mgs) Gre Endeksler ve Deiim Oranlar ............. 44
Tablo 21: Madencilik ve Taocakl retim Endeksi ve Deiim Oranlar ................. 44
Tablo 22: malat Sanayi retim Endeksi ve Deiim Oranlar ...................................... 45
Tablo 23: malat Sanayi Kapasite Kullanm Oranlar ................................................... 46
Tablo 24: Enerji retim Endeksi ve Deiim Oranlar .................................................. 51
Tablo 25: Elektrik Enerjisi retiminin Enerji Kaynaklarna Gre Dalm....................... 52
Tablo 26: Elektrik Enerjisi Tketiminin Kullanc Gruplarna Gre Dalm .................... 52
Tablo 27: Sektrlere Gre Sanayi Ciro Endeksi ve Deiim Oranlar........................... 55
xiii
Tablo 28: Sektrlere Gre Sanayi Sipari Endeksi ve Deiim Oranlar ...................... 55
Tablo 29: Sektrlere Gre Sanayi stihdam Endeksi ve Deiim Oranlar .................... 57
Tablo 30: Sektrlere Gre Sanayide allan Saat Endeksi ve Deiim Oranlar ........ 57
Tablo 31: Sektrlere Gre allan Saat Bana Verimlilik .......................................... 58
Tablo 32: Sektrlere Gre Sanayide Brt cret-Maa Endeksi ve Deiim Oranlar ... 58
Tablo 33: Sektrlere Gre retim ve D Ticaret Gstergeleri .................................... 60
Tablo 34: Ticaret Borsalar lem Hacmi .................................................................... 62
Tablo 35: Seilmi Ticaret Borsalar lem Hacimleri .................................................. 62
Tablo 36: Yeni Kurulan irket ve Kooperatifler ........................................................... 64
Tablo 37: Kapanan irket ve Kooperatifler................................................................. 64
Tablo 38: Gerek Kiilerde Tescil ve Terkinler ............................................................. 64
Tablo 39: Protesto Edilen Senetler ve Karlksz ekler ............................................. 66
Tablo 40: kan Yabanc ve Giri Yapan Vatanda Says ........................................... 66
Tablo 41: Milliyetlere Gre kan Yabanc Says
(2008 Yl Sralamasna Gre lk 20 lke).................................................... 67
Tablo 42: Turizm Gelir-Gider Dengesi ve Ortalama Harcamalar .................................. 67
Tablo 43: Trkiye Kalknma Bankasnca Turizm Sektrne
Tahsis Edilen ve Kullandrlan Krediler ........................................................ 69
Tablo 44: Ulatrma statistikleri ................................................................................. 69
Tablo 45: Sabit Sermaye Yatrmlar ........................................................................... 70
Tablo 46: Sektrler tibariyle Sabit Sermaye Yatrmlar ............................................... 72
Tablo 47: Yap Ruhsatna Gre Bina naat ............................................................... 74
Tablo 48: Yap Ruhsatna Gre Bina naat Deiim Oranlar ve Pay ......................... 74
Tablo 49: Yap Kullanma zin Belgesine Gre Bina naat .......................................... 76
Tablo 50: Yap Kullanma zin Belgesine Gre Bina naat Deiim ve Pay ................ 76
Tablo 51: Yatrm Tevik Belgelerinin Sektrel Dalm................................................ 76
Tablo 52: Yatrm Tevik Belgelerinin Mahiyetlerine Gre Dalm ............................... 78
Tablo 53: Yatrm Tevik Belgelerinin Blgesel Dalm ............................................... 79
Tablo 54: Tketici Fiyatlar Endeksi ............................................................................ 82
Tablo 55: zel Kapsaml Tketici Fiyatlar Endeksi ..................................................... 84
xiv
Tablo 56: retici Fiyatlar Endeksi .............................................................................. 84

Tablo 57: 2008 Yl Hedefle Uyumlu Enflasyon Patikas ve Belirsizlik Aral ................ 88
Tablo 58: Para Politikas Kurulu Faiz Kararlar (2008) ................................................. 89
Tablo 59: Para Arzlar ................................................................................................ 90
Tablo 60: Mevduat Bankalarndaki Mevduat .............................................................. 92
Tablo 61: YTL ve Yabanc Para Mevduatn Toplam Mevduat indeki Pay.................. 92
Tablo 62: Banka Kredileri .......................................................................................... 94
Tablo 63: Uluslararas Rezervler ................................................................................ 95
Tablo 64: Merkez Bankas Rezervleri ve thalat Karlama Oran ................................ 95
Tablo 65: Trk Bankaclk Sisteminde Banka, ube ve Personel Bilgileri .................... 97
Tablo 66: Menkul Kymet hra zinleri........................................................................ 99
Tablo 67: zel Kesim Menkul Kymet hra zinleri ................................................... 100
Tablo 68: kinci El Piyasalarda lem Hacmi ............................................................. 100
Tablo 69: stanbul Menkul Kymetler Borsas ........................................................... 101
Tablo 70: Genel Devlet Gelirleri ............................................................................... 102
Tablo 71: Genel Devlet Harcamalar ........................................................................ 103
Tablo 72: Merkezi Ynetim Bte Gereklemeleri .................................................. 104
Tablo 73: Merkezi Ynetim Bte Gelirleri ............................................................... 106
Tablo 74: Vergi Yk ............................................................................................... 107
Tablo 75: Vergi Esneklii Katsaylar ......................................................................... 107
Tablo 76: Merkezi Ynetim Bte Giderleri .............................................................. 110
Tablo 77: Fon Dengesi ............................................................................................ 111
Tablo 78: letmeci KT Finansman Dengesi ............................................................ 112
Tablo 79: Kamu Kesimi Borlanma Gerei .............................................................. 113
Tablo 80: zelletirme lemleri ............................................................................... 114
Tablo 81: Merkezi Ynetim Toplam Bor Stoku ....................................................... 115
Tablo 82: Bor Stoku .......................................................................................... 117
Tablo 83: Bor Stokunun Vadesi ve Yllk Bileik Reel Faizi ................................... 118
Tablo 84: Bor Stoku Dviz/Faiz Yaps................................................................ 118
xv
Tablo 85: Bor Stokunun Alclara Gre Dalm .................................................. 119

Tablo 86: D Ticaret Gstergeleri ........................................................................... 119
Tablo 87: Sektrlere Gre hracat............................................................................ 122
Tablo 88: Ana Mal Gruplarna Gre hracat .............................................................. 123
Tablo 89: hracatmzda lk On Fasl (2008 Yl Deer Sralamasna Gre) .................. 123
Tablo 90: Sektrlere Gre thalat ............................................................................. 124
Tablo 91: Ana Mal Gruplarna Gre thalat ............................................................... 124
Tablo 92: thalatmzda lk On Fasl (2008 Yl Deer Sralamasna Gre) ................... 125
Tablo 93: lke Gruplarna Gre hracat ve thalat ..................................................... 125
Tablo 94: Seilmi lke Gruplarna Gre hracat ve thalat ....................................... 126
Tablo 95: lke Gruplarna Gre D Ticaret Hacmi ................................................... 127
Tablo 96: Seilmi lke Gruplarna Gre D Ticaret Hacmi ..................................... 128
Tablo 97: En ok hracat Yaplan On lke (2008 Yl Deer Sralamasna Gre) ........ 128
Tablo 98: En ok thalat Yaplan On lke (2008 Yl Deer Sralamasna Gre) ......... 129
Tablo 99: Komu lkelerle hracat ve thalat ............................................................ 129
Tablo 100: Komu lkelerle D Ticaret Hacmi ........................................................ 130
Tablo 101: Merkez Bankasnca Yaplan Dviz Alm-Satm Tutarlar ........................... 132
Tablo 102: Yllar tibariyle Dviz Kurlar .................................................................... 132
Tablo 103: Dviz Kurlar .......................................................................................... 133
Tablo 104: Reel Efektif Dviz Kuru Endeksleri.......................................................... 134
Tablo 105: demeler Dengesi ................................................................................. 136
Tablo 106: Uluslararas Dorudan Yatrm Girileri (Fiili Giriler) ................................. 140
Tablo 107: Dorudan Uluslararas Yatrm Girilerinin Sektrel Dalm ..................... 140
Tablo 108: Dorudan Uluslararas Yatrm Girilerinin lke
Gruplarna Gre Dalm ....................................................................... 141
Tablo 109: D Bor Stoku ...................................................................................... 144
Tablo 110: zel Sektrn Yurtdndan Salad Uzun Vadeli
Kredi Borcunun Sektrel Dalm .......................................................... 147
Tablo 111: Trkiye Toplam Nfusu, Yllk Nfus Art Hz ve Nfus Younluu ......... 151
Tablo 112: ehir-Ky Nfuslar ve Yllk Nfus Art Hzlar ........................................ 152
xvi
Tablo 113: Yurtii gc Piyasas ........................................................................... 152

Tablo 114: stihdamn Sektrel Dalm ................................................................... 155
Tablo 115: i Says ve Sendikalama Oranlar ...................................................... 156
Tablo 116: Toplu Szlemelerinin Kapsad yeri ve i Says ........................... 156
Tablo 117: Grev Uygulamalar ................................................................................. 157
Tablo 118: Lokavt Uygulamalar .............................................................................. 157
Tablo 119: Toplu Szlemesi Kapsamndaki i cretlerinde Gelimeler.............. 158
Tablo 120: Yllar tibariyle Gnlk ve Aylk Brt Asgari cretler ................................. 158
Tablo 121: Memur Maalarnda Gelimeler.............................................................. 159
Tablo 122: GSYH ve Sektrel Byme .................................................................... 163
Tablo 123: Sektrlerin GSYH indeki Paylar .......................................................... 164
Tablo 124: Enflasyon .............................................................................................. 164
Tablo 125: Merkezi Ynetim Btesi ....................................................................... 165
Tablo 126: Cari lemler Dengesi ............................................................................. 166
V. Ekonomik ve Sosyal Gstergeler ......................................................................... 169
xvii
Grafikler
Grafik 1: GSYH Byme Oranlar ........................................................................ 4
Grafik 2: Kresel Sanayi retimi Ve hracat Artlar ............................................. 5
Grafik 3: Tketici Fiyat Endeksi .......................................................................... 14
Grafik 4: Gayri Safi Yurtii Hasla Byme Hzlar
(1998 Temel Fiyatlarna Gre) ............................................................... 29
Grafik 5: Gayri Safi Milli Haslann Sektrel Dalm ............................................ 33
Grafik 6: Bitkisel retim Deiim Oranlar ........................................................... 38
Grafik 7: Sanayi retim Endeksi Deiim Oranlar............................................... 43
Grafik 8: Elektrik Enerjisi retiminin Enerji Kaynaklarna Gre Dalm ................. 53
Grafik 9: Elektrik Enerjisi Tketiminin Kullanc Gruplarna Gre Dalm .............. 54
Grafik 10: malat Sanayi Ciro Ve Sipari Endeksi Deiim Oranlar ...................... 56
Grafik 11: Sanayide gc Girdi Gstergelerinin Deiim Oranlar ..................... 59
Grafik 12: 2008 Yl Sektr retimlerinin Deiim Oranlar (%) ............................. 61
Grafik 13: 2008 Yl Sektr hracatlarnn Deiim Oranlar (%)............................. 61
Grafik 14: Ticaret Borsalar lem Hacmi............................................................. 63
Grafik 15: Protesto Edilen Senetler Ve Karlksz ekler ..................................... 65
Grafik 16: Turizm Gelir ve Giderleri ..................................................................... 68
Grafik 17: Kamu Kesimi Sabit Sermaye Yatrmlar (2008) ................................... 71
Grafik 18: Yap Ruhsat Ve Yap Kullanma zin Belgesine Gre Bina naat ................ 75
Grafik 19: Yatrm Teviklerinin Sektrel Dalm (2008) .............................................. 77
Grafik 20: Yatrm Teviklerinin Blgesel Dalm (2008) ............................................. 79
Grafik 21: Enflasyon Hedefleri ve Gereklemeler (2002-2008).................................. 80
Grafik 22: Ana Harcama Gruplar tibariyle Tketici Fiyatlar Endeksi Deiim Oranlar
(Yl Sonuna Gre) .................................................................................... 83
Grafik 23: zel Kapsaml Tketici Fiyatlar Endeksi Deiim Oranlar
(Yl Sonuna Gre) ...................................................................................... 85
Grafik 24: Sektrler tibariyle retici Fiyatlar Endeksi Deiim Oranlar
(Yl Sonuna Gre)...................................................................................... 86
xviii
Grafik 25: Para Arzlar ............................................................................................... 91

Grafik 26: Mevduat Bankalarndaki YTL Mevduat ve
Yabanc Para Mevduat Oran .................................................................... 93
Grafik 27: Uluslararas Rezervler ............................................................................... 96
Grafik 28: Menkul Kymet hra zinleri ....................................................................... 98
Grafik 29: Merkezi Ynetim Bte Gereklemeleri ................................................. 105
Grafik 30: Vergi Yk .............................................................................................. 108
Grafik 31: Vergi Esneklii Katsaylar ........................................................................ 109
Grafik 32: Merkezi Ynetim Toplam Bor Stoku ...................................................... 116
Grafik 33: D Ticaret Gstergeleri .......................................................................... 120
Grafik 34: hracatn thalat Karlama Oran ............................................................. 121
Grafik 35: Reel Efektif Dviz Kuru Endeksleri (1995=100) ........................................ 135
Grafik 36: Cari lemler Dengesi .............................................................................. 137
Grafik 37: Turizm ve i Gelirleri ............................................................................. 138
Grafik 38: Dorudan Uluslararas Yatrm Girilerinin Sektrel Dalm ...................... 142
Grafik 39: Dorudan Uluslararas Yatrm Girilerinin
lke Gruplarna Gre Dalm ................................................................. 143
Grafik 40: D Bor Stoku ....................................................................................... 145
Grafik 41: D Bor Stokunun Borlulara Gre Dalm ........................................... 146
Grafik 42: ehir ve Ky Nfuslar ............................................................................. 153
Grafik 43: sizlik Oranlar ........................................................................................ 154
Grafik 44: stihdamn Sektrel Dalm (15+Ya) ...................................................... 155
xix
KISALTMALAR
xx
AB
Avrupa Birlii
ABD
Amerika Birleik Devletleri
ADNKS
Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi
ASEAN
Gneydou Asya Milletler Birlii
BDT
Bamsz Devletler Topluluu
BOTA
Boru Hatlar ile Petrol Tama A..
BYS
Baka Yerde Snflandrlmayan
SGB
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
DGD
Dorudan Gelir Destei
DPT
Devlet Planlama Tekilat
DTH
Dviz Tevdiat Hesab
EFTA
Avrupa Serbest Ticaret Birlii
ET
Ekonomik birlii Tekilat
FOB
Free On Board
GSYH
Gayri Safi Yurtii Hasla
HM
Hazine Mstearl
IIF
Uluslararas Finans Enstits
ILO
Uluslaras alma rgt
IMF
Uluslararas Para Fonu
KT
slam Konferans Tekilat
MKB
stanbul Menkul Kymetler Borsas
KE
Karadeniz Ekonomik birlii
KT
Kamu ktisadi Teebbs
KOB
Kk ve Orta Byklkteki letmeler
MB
Maliye Bakanl
MKYF
Menkul Kymet Yatrm Fonu
OECD
Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat
zelletirme daresi Bakanl
SDR
zel ekme Haklar
SPK
Sermaye Piyasas Kurulu
TBB
Trkiye Bankalar Birlii
TCMB
Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas
TEFE
Toptan Eya Fiyatlar Endeksi
THY
Trk Hava Yollar
TSK
Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu
TKB
Trkiye Kalknma Bankas
TOBB
Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
TFE
Tketici Fiyatlar Endeksi
TK
Trkiye statistik Kurumu
FE
retici Fiyatlar Endeksi
YF
Yatrm Fonu
YP
Yabanc Para
YTL
Yeni Trk Liras
xxi
xxii
I. GENEL
DEERLENDRME
I. GENEL DEERLENDRME
A. DNYA EKONOMSNDE GELMELER
2008 ylnn dnyada yaanan gelimelere kresel mali ve ekonomik kriz damgasn
vurmutur. 2003 ylndan itibaren yksek oranlarda byme srecine giren dnya
ekonomisi, 2007 ylnn ortalarnda balayan ve 2008 ylnn ikinci yarsnda hzlanarak
birok lkeyi kapsayan kresel krizin etkisiyle yavalamaya balamtr. Uluslararas
rgtlerin yapt tahminlerde bu yavalamann 2009 ylnda da devam edecei ngrlmektedir.
2008 yl kresel mali krizin balangc ABDdeki konut piyasasnda meydana gelen
bozulma olmutur. 2007 ylnn ortalarnda ABDde konut kredilerinin geri dnlerindeki aksamalar nedeniyle den konut fiyatlar ve bunun sonucunda mortgage
ykmllklerinin artmasyla balayan kriz, 2008 ylnn Eyll aynda da ABDdeki baz
banka ve sigorta irketlerinin batmas ve mali skntya girmesiyle daha da derinleerek tm dnya ekonomisini byk lde etkilemitir.
Gnmz dnyasnda lkelerin uluslararas piyasalarda ticaret ve finansal adan
birbirlerine kar baml olmas nedeniyle kresel piyasalarda ortaya kan kriz dnyadaki gelimi veya gelimekte olan lkelerin neredeyse tmnn ekonomilerinde
yavalamaya neden olmutur. zellikle ekonomileri ihracata dayal olan lkelerin reel
sektrleri krizden olduka byk oranda etkilenmitir.
ABDde balayan bu kriz Avrupa lkelerine de sram bunun yannda ekonomileri
gelimi lkelere bal olan in, Rusya ve Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde krize
maruz kalmtr. Kriz gelimi lkelerin finans sektrn kertirken, gelimekte olan
lkelerin zellikle reel sektrlerinin daralmasna neden olmutur. Gelimi lkeler bu
krizle mcadele edebilmek iin bir dizi kurtarma ve tevik paketleri aklamlardr.
lkeler finansal nlem paketleri yannda vergi indirimleri ve kamu harcamalarn artrc nlemlerin yer ald mali paketleri de yrrle koymaya balamlardr. Merkez
Bankalar birbirleriyle egdml olarak faizleri drmler ve likidite artrc ortak
nlemler almaya karar vermilerdir. Ancak btn bu nlemler gelimi ve gelimekte
olan birok lkenin durgunlua girmesini engelleyememitir. Bunun yannda kriz finans ve reel sektrn istihdamna da yansyarak yz binlerce kiinin isiz kalmasna
neden olmutur.
Hem gelimi hem de gelimekte olan lkelere srayan kriz ortam, ekonomiye olan
gvenin azalmasna neden olarak lkelerin yatrmlarnn yannda hem i hem de d
taleplerinin daralmas ile reel sektrlerinin olumsuz ynde etkilenmesine yol amtr. zellikle ihracat yksek lkelerin reel sektrleri kresel krizden biraz daha fazla
etkilenmilerdir. Dier taraftan talebin azalmasyla dnya mal ve petrol fiyatlarndaki
d, lkelerin enflasyon oranlarnda gerileme eilimine girmesine neden olmutur.
Gelimekte olan lkeler enflasyonist basklarn azalmasyla gevek para politikalar
uygulamaya balamlar ve faiz oranlarnda indirime gitmilerdir.
Kriz ncesi dnya ekonomisine bakldnda; 2000 ylndan itibaren kresel sanayi
retimi ve ihracat 2001 ylndaki negatif bymeler haricinde 2008 ylnn Austos
ayna kadarki btn yllarda pozitif byme gerekletirmitir. 2008 ylnn ortalarnda
balayan kresel mali krizle birlikte hem sanayi retimi hem de ihracat dmeye
balamtr. Dnya enflasyon oranlar ise 2000 ylndan 2007 ylna kadar olan srede
azal eiliminde iken 2008 ylnda dnya mal fiyatlarnn olduka yksek oranlarda
artmasyla ortalama % 3 seviyesinden % 6 seviyesine kadar kmtr. IMF tahminlerinde bu orann 2009 ylnda % 2,8 dzeyine gerileyecei beklenmektedir.
GRAFK 1: GSYH BYME ORANLARI
(%)
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
-1
-2
Dnya
Gelimi Ekonomiler
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
1983
1982
1981
1980
-3
Gelien ve Gelimekte Olan Ekonomiler
Kresel ekonomi 2006 ylnda olduka yksek bir byme hzna ulaarak % 5 orannda bymtr. Bu bymede zellikle dnya talebinin genilemesinin ok byk
etkisi olmutur. 2006 ylnda zellikle gelien Asya ekonomileri ve gei sreci lkeleri
dnya ekonomik gelimesine en nemli katky yapan lkeler olmutur.
Ancak talepteki bu artn ve petrol fiyatlarndaki ykseliin fiyatlar zerindeki art
basks sonucunda, pek ok gelimi ve gelimekte olan lke enflasyonist basklar
azaltmak amacyla sk para politikalar uygulamlardr. Uygulanan sk para politikalar sonucunda 2006 ylnn ortalarnda den petrol fiyatlarnn etkisiyle lkelerin
enflasyon oranlar da d gstermitir.
2006 ylnda gelimi lkelerin uygulad daraltc politikalarn basks 2007 ylnda
da dnya ekonomisi zerinde etkisini devam ettirmitir. Ancak bu baskya ramen
gelien Asya ekonomileri ve gei sreci lkeleri dnya ekonomisinin gelimesinde
itici g olmulardr. Bu lkelerin byme oranlar 2007 ylnda geen yllara gre
daha da art gstermitir. 2007 ylnda gelimekte olan lkelerin byme oran 0,5
puanlk artla % 8,3e karken, 2008 ylnda ise 2 puanlk dle % 6,3e inmitir.
Buna karlk, gelimi lkelerin byme oran ise 2007 ylnda 0,3 puanlk dle %
2,7ye ve 2008 ylnda 1,7 puanlk dle % 1e gerilemitir (Tablo 1).
4
TABLO 1: DNYA RETM
(Deiim, %)
2006
2007 2008 (1)
2009 (2)
Dnya retimi
5,0
5,2
3,4
0,5
Gelimi lkeler
3,0
2,7
1,0
-2,0
ABD
2,9
2,0
1,1
-1,6
Japonya
2,4
2,4
-0,3
-2,6
Kanada
2,8
2,7
0,6
-1,2
ngiltere
2,9
3,0
0,7
-2,8
Euro Alan
2,8
2,6
1,0
-2,0
Gelimekte Olan lkeler
7,8
8,3
6,3
3,3
Gelimekte Olan Asya Ekonomileri
9,6
10,6
7,8
5,5
in
11,1
13,0
9,0
6,7
Hindistan
9,7
9,3
7,3
5,1
ASEAN-5 (3)
5,7
6,3
5,4
2,7
Latin Amerika
5,5
5,7
4,6
1,1
Brezilya
3,8
5,7
5,8
1,8
Gei Sreci lkeleri
8,2
8,6
6,0
-0,4
Rusya
7,4
8,1
6,2
-0,7
Kaynak: IMF, World Economic Outlook, Update January 2009
(1): Tahmin.
(2): Projeksiyon.
(3): Endonezya, Malezya, Filipinler, Tayland ve Singapur.
GRAFK 2: KRESEL SANAY RETM VE HRACAT ARTILARI

( Aylk Deiim ile Yllklandrlm)
(%)
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
-10,0
-20,0
-30,0
-40,0
Sanayi retimi
2008-7
2008-10
2008-4
2008-1
2007-7
2007-10
2007-4
2007-1
2006-7
2006-10
2006-4
2006-1
2005-7
2005-10
2005-4
2005-1
2004-7
2004-10
2004-4
2004-1
2003-7
2003-10
2003-4
2003-1
2002-7
2002-10
2002-4
2002-1
2001-7
2001-10
2001-4
2001-1
2000-7
2000-10
2000-4
2000-1
-50,0
hracat
2006 ylnda % 9,2 olan dnya ticaret hacmi art hz, 2007 ylnda dnya retimindeki yavalamann da etkisi ile % 7,2ye gerilemitir. 2008 ylnda ise kresel krizin
neden olduu talep daralmasnn etkisiyle reel sektrlerin klmesi, dnya ticaret
hacmi art hznn % 4,1 dzeyine dmesinde byk rol oynamtr. 2008 ylnda gelimi lkelerin ihracat art hz % 5,9dan % 3,1e, ithalat art hz da % 4,5den %
1,5e gerilemitir. Gelimekte olan lkelerin ihracat art hz ise % 9,6dan % 5,6ya,
ithalat art hz % 14,5den % 10,4e dmtr. 2008 ylnda dnya ticaret artnda
yaanan yavalamann 2009 ylnda negatife dnecei ngrlmektedir (Tablo 2).
TABLO 2: DNYA TCARET HACM
Dnya Ticaret Hacmi

(Mal ve Hizmet Ticareti)
hracat
Gelimi lkeler
2006
9,2
2007
7,2
8,2
10,9
5,9
9,6
thalat
7,4
4,5
Gelimi lkeler
14,4
14,5
Kaynak: IMF, World Economic Outlook, Update January 2009
(1): Tahmin.
(2): Projeksiyon.
(Deiim, %)
2008 (1)
2009 (2)
4,1
-2,8
3,1
5,6
-3,7
-0,8
1,5
10,4
-3,1
-2,2
1. Gelimi lkeler
2006 ylnn ikinci yarsnda ABDde istihdamda ve zel tketim harcamalarnda art
olmasna ramen net ihracatta, stoklarda ve konut yatrmlarnda grlen azalmann
etkisiyle byme oranlarnda yavalama balamtr. 2007 ylnda ise ABDde konut piyasas talebinin dmesi ve tketim harcamalarnn azalmasyla byme % 2,0
oranna dmtr. Piyasalarda meydana gelen bozulmayla birlikte ABD ekonomisinin byme hz 2008 ylnda 0,9 puan dle % 1,1e gerilemitir. Bunun yannda
ykselen petrol fiyatlar hem enflasyonu artrm hem de buna bal olarak tketimin
azalmasna neden olmutur. Dolar, euro ve yen karsnda deer kaybetmeye balamtr.
2004 ylndan itibaren ABDnin Merkez Bankas enflasyonu azaltmak iin sk para
politikas uygulayarak faiz oranlarn artrma yoluna gitmitir. Bunun sonucunda faiz
oranlarnn artmasyla konut kredilerinin geri dnlerinde zorluklar ortaya kmaya
balamtr. Konut talebi ve buna bal olarak konut fiyatlarnn dmesi, kredi borlularnn konutlarn satp bor demelerini imkansz hale getirmitir. Konut piyasasnda
meydana gelen daha sonra dier finans piyasalarna likidite sorunu olarak yaylan
kriz, 2008 ylnn Eyll aynda ABDnin byk yatrm bankalarndan biri olan Lehman
Brothersn iflasyla daha da artarak dier lkelere yaylmaya balamtr.
Gelimi lkeler bu finansal alkantnn etkilerini yok etmek veya en azndan azaltmak
amacyla eitli nlemler almaya balamlardr. Bu nlemlerden biri likidite skkl
yaayan ve iflas durumunda olan finans kurulularna mali yardm yaplmasna, dier
bir nlem ise reel sektrn iinde bulunduu darl gidermeye ynelik olmutur.
Ayrca gelimi lkeler mali nlemler iinde vergi indirimleri ve kamu harcamalarnn
artrlmasna ynelik nlemlerde almaya balamlardr. Ancak ABD Merkez Bankasnn likidite salamak iin ald nlemlerde byk finans kurulularnn akladklar
kayplar engelleyememitir.
2006 ylnda Euro Blgesinde ise tketim harcamalarndaki yavalamaya ramen,
net ihracattaki ve yatrmlardaki artn itici gcyle 2000 ylndan beri yaanan en
yksek byme oranna eriilmitir. 2007 ylnda ve 2008 ylnn balarnda istihdam
ve yatrm artlaryla beraber i talebin de artmas, 2007 ylnda Euro Blgesi lkelerinin % 2,6 orannda bymesini salamtr.
ABDdeki finansal piyasalarda meydana gelen kriz, kredilerin yaps nedeniyle dier
Euro Blgesi lkelerinin finans kurulularn da etkilemeye balamtr. Finansal krizin
etkilerini azaltmak amacyla Ekim 2008 ortalarnda Euro Blgesi lkeleri mali sistemlerinin ilevselliini korumak, gveni tekrar salamak ve ekonomileri iin uygun ve
etkin olan finansal koullar iyiletirmek amacyla Avrupa Eylem Plan hazrlamaya
karar vermilerdir.
Bunun yannda Euro Blgesi lkeleri piyasalara olan gveni ve mali sistemin ilerliini
salamak iin kapsaml bir ekilde ortak taahhtlerde bulunmulardr. Finans kurulular iin uygun likidite koullarn temin etmek, snrl olan banka fonlarn kolaylatrmak, finans kurulularna ek sermaye kayna salamak ve zor durumda bulunan
bankalarn etkin bir sermaye yaplarnn olumasn temin etmek gibi bir dizi nlemler
paketi hazrlanmtr.
lkeler itibariyle deerlendirildiinde, 2008 ylnda da blgenin ekonomik bymesinin nceki yllarda olduu gibi oran ve kompozisyon itibaryla nemli farkllklar tad gzlenmektedir. spanya ve Almanyann byme hz blge ortalamasnn zerinde
gerekleirken, talyann byme hz blge ortalamasnn altnda gereklemitir.
2008 ylnda % 1,2 byyen spanya ve % 1,3 byyen Almanya blgenin ekonomik
bymesini yukar ynde etkilerken, talya % 1lik negatif byme oran ile blgenin
byme hz zerinde aa ynl bask oluturmutur. Euro Blgesine dahil olmayan
ngilterenin byme hz 2,3 puanlk dle % 0,7ye gerilerken, blge ortalamasnn 0,1 puan altnda gereklemitir (Tablo 3).
TABLO 3: BAZI AB LKELER VE TRKYEYE LKN TEMEL EKONOMK GSTERGELER
2006
BYME (GSYH) (%)
Euro Alan
2,9
Almanya
3,0
Fransa
2,2
talya
2,0
spanya
3,9
ngiltere
2,8
Trkiye (1)
6,9
SZLK (%)
Euro Alan
8,3
Almanya
9,8
Fransa
9,2
talya
6,8
spanya
8,5
ngiltere
5,4
Trkiye (1)
9,9
ENFLASYON (Tketici Fiyatlar) (%)
Euro Alan
2,2
Almanya
1,8
Fransa
1,9
talya
2,2
spanya
3,6
ngiltere
2,3
Trkiye (1)
9,3
CAR LEMLER HESABI/GSYH (%)
Euro Alan
0,4
Almanya
6,1
Fransa
-0,7
talya
-2,6
spanya
-8,9
ngiltere
-3,4
Trkiye (1)
-6,0
MERKEZ YNETM BTE DENGES/GSYH (%)
Euro Alan
-1,3
Almanya
-1,5
Fransa
-2,4
talya
-3,4
spanya
2,0
ngiltere
-2,7
Trkiye (1)
-0,6
GENEL YNETM BRT BOR STOKU/GSYH (%)
Euro Alan
74,7
Almanya
69,4
Fransa
71,5
talya
117,1
spanya
46,6
ngiltere
46,0
Trkiye (1)
46,1
Kaynak: OECD Economic Outlook November 2008, EUROSTAT Database
(1): Trkiye'ye ilikin bilgiler TK, DPT ve HM verilerinden derlenmitir.
2007
2008
2,6
2,5
2,2
1,6
3,7
3,0
4,7
0,8
1,3
0,8
-1,0
1,2
0,7
1,1
7,4
8,4
8,3
6,1
8,3
5,3
9,9
7,5
7,3
7,7
6,9
11,3
5,6
10,3
2,1
2,3
1,6
2,0
2,8
2,3
8,8
3,3
2,8
3,2
3,5
4,1
3,6
10,4
0,3
7,7
-1,2
-2,5
-10,1
-3,8
-5,9
-0,4
6,4
-1,6
-2,6
-9,7
-1,9
-5,6
-0,6
0,1
-2,7
-1,5
2,2
-2,8
-1,6
-1,4
0,0
-2,9
-2,5
-1,5
-3,6
-1,8
71,4
65,5
70,1
113,2
42,7
46,9
39,4
70,7
64,8
72,5
113,0
44,2
58,7
39,5
Euro Blgesinde 2005 ylndan beri dme eiliminde olan isizlik oran 2008 ylnda
bir nceki yla gre 0,1 puan artarak % 7,5e ykselmitir. Blgede isizlik oranlar
lkeler itibariyle byk farkllklar gstermektedir. Blge ekonomileri iinde 2000 ylndan beri isizlik orann drme konusunda ilerleme gsteren lkelerden biri olan
talyada isizlik oran artarak % 6,9 km, ancak blge ortalamasnn altnda gereklemitir. sizlik oran bir nceki yla gre Almanyada 1,1 puanlk dle %
7,3e, Fransada 0,6 puanlk dle % 7,7ye gerilemitir. 2008 ylnda spanyada
ise nceki yllara gre olduka artan isizlik oran % 11,3 ile blge isizlik orannn
ykselmesine neden olmutur. Blgeye dahil olmayan ngilterede ise isizlik oran
2008 ylnda ok fazla deimeyerek % 5,6 dzeyinde kalmtr.
Euro Blgesinde 2008 ylnda enflasyon geen yla gre 1,1 puanlk artla % 3,3e
kmtr. 2008 ylnda blge lkelerinin hepsinde geen yla gre enflasyon oranlarnda art olmutur. spanyada tketici fiyatlar enflasyonu 2008 ylnda bir nceki yla
gre 1,3 puan artarak % 4,1e ve talyada 1,5 puan artarak % 3,5e ykselmitir. Bu
iki lkenin enflasyon oranlar blge ortalamasnn zerinde gereklemitir. Blgenin
dier byk ekonomilerinden Fransa ve Almanyada enflasyon oranlarnda art yaanrken, gerekleen deerler blge ortalamasnn altnda kalmtr. Enflasyon oran
2008 ylnda bir nceki yla gre Almanyada 0,5 puanlk artla % 2,8e, Fransada
1,6 puanlk artla % 3,2ye ykselmitir. Blgeye dahil olmayan ngilterede ise enflasyon oran % 3,6 orannda artarken, blge ortalamasnn 0,3 puan zerinde gereklemitir.
Toplam Euro Blgesi lkelerinin cari ilemler hesab 2006 ve 2007 yllarnda fazla
verirken, 2008 ylnda ak vermi ve GSYHya oran % 0,4 olarak gereklemitir.
Almanyada son ylda cari ilemler hesab fazla verirken 2008 ylnda GSYHya
oran % 7,7den % 6,4e dmtr. zellikle spanyann cari ilemler ann
GSYHya oran dier lkelerle karlatrldnda % 9,7 ile olduka yksek dzeyde
gereklemitir. talya ve Fransann bu oran 2008 ylnda srasyla % 1,6 ve % 2,6ya
ykselmitir. Blgeye dahil olmayan ngilterede ise cari an GSYHya oran 2008
ylnda % 3,8den % 1,9a dmtr.
Euro Blgesi ekonomilerinin kamu maliyelerinde 2007 ylna kadar iyileme yaanmasna ramen 2008 ylnda krize kar alnan nlemlerin kamu maliyesine yansmasyla
bte aklarnda artlar gereklemitir. Blge lkeleri genelinde merkezi ynetim
bte aklarnn toplam GSYHye oran, 2007 ylnda % 0,6dan, 2008 ylnda %
1,4e ykselmitir. Fransa ve talyann merkezi ynetim bte aklarnn GSYHye
oran, 2008 ylnda srasyla % 2,9 ve % 2,5 olarak gereklemitir. spanyada 2007
ylnda % 2,2 olarak gerekleen merkezi ynetim bte fazlasnn GSYHye oran
2008 ylnda bte ana dnerek % 1,5 olarak gereklemitir. Blgeye dahil olmayan ngilterede merkezi ynetim bte aklarnn GSYHye oran geen yla gre
0,8 puan art gstererek % 3,6ya ykselmitir.
Euro Blgesi lkelerinin kamu bor stoklarnn GSYHlerine oranlarnda da son

ylda genel bir iyileme yaanmtr. 2008 ylnda blge ekonomilerinin toplam bor
stokunun GSYHye oran 0,7 puan azalarak % 70,7 olmutur. Bu oran, Fransada
% 72,5e, kamu bor stoku alannda blgenin en istikrarl ve gl ekonomilerinden
olan spanyada % 44,2ye ykselirken, Almanyada % 64,8e, talyada da % 113e
dmtr. Blgeye dahil olmayan ngilterede 11,8 puan art gstererek % 58,7ye
ykselmitir.
Japon ekonomisinin ise 2007 ylnda yavalayan byme oran 2008in balarnda
hzlanmaya balam ancak krizin etkisiyle 2008 ylnn drdnc dneminde 1974
ylnda yaanan petrol krizinden sonraki en byk negatif oran olan yaklak % 12
orannda klmtr. Japon ekonomisindeki bu daralmaya en byk katky ihracatndaki ve retimindeki azalmalar yapmtr. Japonyann ihracat, dnyadaki durgunlua paralel olarak bata otomobil ve elektronik eya sektrleri olmak zere ihra
ettii mallara olan talebin dmesiyle yaklak % 14 orannda azalmtr. Bunun yannda Japon yeninin dolar ve euro gibi para birimleri karsnda byk oranlarda deer kaybetmesi de Japon ekonomisinin bu kadar ok klmesine neden olmutur.
Japon Merkez Bankasnn faiz indirimine gitmesi ve ticari tahvilleri satn almas gibi
nlemlerde ekonominin bu derece klmesini engelleyememitir.
G-20 lkelerinin liderleri ibirliini gelitirmek, kresel bymeyi iyiletirmek ve dnya
finans sistemi iin gerekli reformlar uygulamaya koymak amacyla 15 Kasm 2008de
Dnya Ekonomisi ve Mali Piyasalar zirvesinde toplanmlardr. Kresel ekonomiyi desteklemek, mali piyasalar dengelemek ve yeni bir kresel krizin tekrar olumasn engellemeye yardmc olacak reformlar yapmak amacyla taahhtlerde bulunmulardr.
2. Gelien ve Gelimekte Olan lkeler

Kresel krizin ilk ortaya knda Asyadaki gelien ekonomiler, bankaclk sektrlerinin salam ve resmi rezervlerinin yeterli seviyede olmas sebebiyle krizden ok fazla etkilenmemilerdir. Ancak 2008 ylnn Ekim ayndan sonra kriz Asya piyasalarna
da yaylmaya balamtr. zellikle risk almaktan kanan yatrmclar Asya piyasalarndaki paralarn geri ekmeye balamlardr. Bu sermaye k Hindistan, Gney
Kore gibi lkelerin paralarnn deer kaybetmesine neden olmutur. Ayn zamanda
Asya bankalarnn sermaye yaplarnn salam durumda olmasna ramen kresel
likiditenin azalmas ve bor bulma zorluklar nedeniyle bu bankalar bor evirmede
zorlanmaya balamlardr. Bunun yannda konut piyasalarndaki yavalama banka
varlklarnn niteliini etkilemitir.
2006 ylnda in ve Hindistan ekonomisinin gl bymesi liderliinde gelien Asya
lkelerinde byme hz % 9,6ya frlamtr. Yeni sanayileen Asya lkeleri (Kore, Tayvan, Hong Kong, Singapur) ise bu lkelerin ihra mallarna olan d talebin artmasyla
yksek byme hzlarn yakalamlardr.
10
2007 ylnda inde % 13lk bymede en nemli rol tketim, yatrm ve ihracat
artlar oynamtr. in ekonomisi dnyadaki finans krizinin etkisiyle 2008 ylnda ancak % 9 orannda byyebilmitir. Bu yksek byme, dnyadaki talep daralmasyla birlikte in mallarna olan talebin azalmas nedeniyle in iin son yedi yln en
dk byme oran olmutur. in ihra mallarna olan talebin azl Tayvan, Gney
Kore, Avustralya gibi Asya ve Pasifik lkelerinin ekonomilerini de etkilemi ve bu lkelerin durgunlua daha da yaklamasna neden olmutur. in 2008 ylnda ABD ve
Japonyadan sonra dnyann nc byk ekonomisi olmutur. in 2008deki krize
ramen mali politika nlemleri, gevek para politikas uygulamalar ve i talebi ve yatrm artrmak iin alnan tedbirler ile bu bymeyi yakalayabilmitir. Ayrca inin dviz
rezervlerinin yeterli olmas ekonomisini dzeltmesinde olduka fayda salamtr.
2007 ylnda Hindistan sk para politikasnn sonucu olarak tketim yavalamas
nedeniyle ancak % 9,3 orannda byyebilmitir. 2008 ylnda bu rakam % 7,3e
dmtr. Hindistanda krize ramen ekonomik reformlarn uygulamaya konulmas
ile i talebin canl tutulmaya allmas 2008 ylnda da nispeten yksek byme
oranlar yakalamasna neden olmutur. Ancak 2009 ylnda ekonomik bymenin
ihracattaki yavalama ve yabanc yatrmlardaki dler nedeniyle azalaca tahmin
edilmektedir. Hindistan Merkez Bankas krizin etkilerini azaltmak amacyla interbank
piyasasndaki basklar gevetmek iin nakit rezerv gereksinimini drme yoluna
gitmitir.
2006 ve 2007 yllarnda Latin Amerika lkelerinin bymelerindeki itici g bu lkelerin kendi i talepleri olmutur. 2006 ve 2007 yllarnda srasyla % 5,5 ve % 5,7
byyen Latin Amerika lkeleri 2008 ylnda ancak % 4,6 orannda byyebilmitir.
Avrupann gelien ekonomilerinde ise 2006 ylnda artan istihdam ve reel cretler i
talebi canlandrarak % 6 bymeye katk salamlardr. Makro ekonomik yaplarnn
ve kamu sektr dengelerinin gl olmalar nedeniyle 2007 yl bu lkeler asndan
olumlu ynde olmutur. Avrupadaki gelien ekonomiler 2007 ylnda % 5,7 byyerek, gelimi Avrupa lkelerinin nne gemitir. Bu lkelerde i talep, sermaye girilerinin artmasyla ve cretlerin ykselmesiyle desteklenmeye devam edilmitir. Ayn
zamanda enerji ve gda fiyatlarnn artmas sk para politika uygulamalarnn devam
etmesine neden olmutur.
Gei lkelerinde ise 2007 ylnda % 8,6lk bymeye, sermaye girilerindeki art ve
i talebin canl olmas en nemli etkiyi yapmtr. 2008 ylnda Rusya piyasalarnda byk miktarlarda fon klarnn bulunmasnn yannda petrol fiyatlarnn dk olmas
da Rus ekonomisini olumsuz ynde etkilemitir.
IMF raporlarnda 2009 ylnda gelien ve gelimekte olan lkelerde dk mal fiyatlar, dk d ve i talep, mali kstlamalarn azaltlmas ile bymenin devam edecei
belirtilmektedir. Dier taraftan sermaye girilerindeki keskin azalma nmzdeki dnemlerde bu lkelerin karlaaca sorunlardan biri olacaktr.
11
IMF, Dnya Bankas gibi uluslararas rgtlerin yapt tahminlere gre kresel ekonomik krizin etkileri 2009 ylnda da devam edecektir. IMF bulunduumuz ylda finansal koullar dengeye getirmek iin kapsaml politikalarn, mali desteklerin, kredi
koullarndaki gelimelerin, petrol ve nemli mallarn fiyatlarndaki keskin dlerin
etkileriyle kresel bymede yln son eyreinden itibaren bir iyilemenin olabileceini tahmin etmektedir.
2009 yl IMF tahminlerinde dnya ekonomisinin % 0,5 orannda byyecei ngrsnde bulunulmaktadr. IMF raporuna gre gelimi lkelerde ve AB lkelerinde ekonominin yaklak % 2 orannda klecei tahmin edilmektedir. zellikle Almanyada
bu oran % 2,5 dolaynda olacaktr. Bunun yannda bu raporlarda krizle mcadele etmekte uluslararas ibirliinin art olduu vurgulanmaktadr. Raporlarda ancak 2010
ylnda rahatlama olabilecei aklanmtr.
ILO ise isizliin 2009 ylnda daha da artacan isiz saysnn 50 milyon kiiye ykselebileceini ifade etmitir. IIFnin gelien ekonomilere olan sermaye girileri tahminlerine bakldnda ise bu lkelerin d kaynak bulmakta zorlanaca ngrlmektedir.
Bu lkelere olan sermaye girilerinde olduka byk dler yaanmaktadr.
ABnin 2009 byme tahminlerine gre ise AB blgesinde % 1,8, ABDde % 1,6,
Japonyada % 2,4 orannda klme beklenmektedir. Dnya ekonomisinin yarsna
yaknn oluturan gelimi lkelerin ortalama byme hz % 1,9 orannda decei
ancak gelien lkelerin byme hznn % 2 orannda artaca tahmin edilmektedir.
3. Uluslararas Mal Piyasalar

2002 ylndan beri uluslararas piyasalardaki mal fiyatlar devaml oranda art eiliminde olmutur. Son dnemlere kadar, baka bir deyile kresel krize kadar olan dnemde gl ve istikrarl dnya ekonomisi ve gelimekte olan lkelerin hzl byme
performans dnya mal fiyatlarnn artmasna neden olmutur.
Bu mallar ihra eden gelimekte olan lkeler asndan fiyatlarn artmas ihracat gelirlerini artrarak bu lkelere olumlu ynde etkiler yapmtr. Dier taraftan bu mallar
ithal eden gelimekte olan lkelerin ithalat giderleri artm ve dolaysyla ticaret hadleri
bozulmutur. Bunun yannda dnya gda ve enerji fiyatlarnn artmas hem gelimi
hem de gelimekte olan lkelerin enflasyonlar zerinde olumsuz etki yapmtr. Bu
artlarn en nemli nedenlerinden biri in ve Hindistan gibi gelien ve hacim olarak
byk olan ekonomilerden gelen enerji ve hammadde mallarna olan yksek talebin
mal fiyatlarn ar ykseltmesi olmutur. 2007 ylnda ise bu fiyat artlar nceki yllara
gre daha dk dzeyde gereklemitir. Fiyat artlarndaki bu yavalama zerinde
arz-talep denklii ile gelimi lkelerde uygulamaya konulan daraltc politikalar etkili
olmutur.
12
TABLO 4: ULUSLARARASI PYASALARDA SELM MALLARIN FYATLARI

Fiyat
l (1)
2005
2006
2007
$/MT
152
192
255
Buday
Msr
$/MT
98
122
163
Pirin
$/MT
288
304
332
Soya Faslyesi
$/MT
223
217
317
Yerfst
$/MT
769
829
1.177
Ayiek Ya
$/MT
1.145
713
673
Zeytinya
$/MT
5.519
5.488
4.561
Portakal
$/MT
842
825
958
Muz
$/MT
577
683
677
eker (Serbest Piyasa) cts/lb
10
15
10
ay
cts/Kg
216
242
212
Kahve
cts/lb
53
70
88
Pamuk
cts/lb
55
58
63
Yn (23 Mikron)
cts/Kg
531
541
765
Kauuk
cts/lb
68
96
104
Deri
cts/lb
66
69
72
Alminyum
$/MT
1.901
2.573
2.640
Bakr
$/MT
3.676
6.731
7.132
Nikel
$/MT
14.778 24.126 37.136
inko
$/MT
1.381
3.266
3.250
213
296
293
Doal Gaz (Rusya)
$/000M
Petrol (Spot)
$/bbl
53
64
71
Kaynak: IMF Primary Commodity Prices Database
(1): lb=0.4536 Kg, bbl(varil)=159 lt, MT: Metrik Ton
2008
326
223
700
453
1.568
1.694
4.167
1.107
844
12
270
106
71
709
119
64
2.578
6.963
21.141
1.885
473
97
Deiim (%)
2006 2007
2008
25,8 33,1
27,7
23,6 34,3
36,7
5,5
9,5 110,7
-2,5
45,9
42,9
7,8
42,1
33,1
-37,7
-5,6 151,7
-0,6 -16,9
-8,6
-2,1
16,2
15,5
18,4
-0,9
24,6
46,9 -32,7
25,1
11,7 -12,3
27,2
31,7 25,6
20,3
5,2
9,0
12,8
1,9 41,5
-7,3
40,3
8,7
14,1
5,0
4,7
-11,1
35,4
2,6
-2,3
83,1
5,9
-2,4
63,3 53,9
-43,1
136,6
-0,5
-42,0
38,8
-0,9
61,3
20,5 10,7
36,4
2006 ylna kadar madencilik ve ham petrol rnlerinin fiyat artlar, tarm rnleri
fiyat artlarn gemitir. Petrol fiyatlar 2006 ylnda artmaya devam etmi varil bana
Austos 2006daki 76 ABD dolarlk en yksek orandan sonra talebin yavalamasyla
d eilimine girmitir. 2007 ylnn Nisan aynda petroln varil fiyat 65 ABD dolarna dmtr. 2003 ylndan beri in ve Bat Asya lkelerinin talepleri nedeniyle
art eiliminde olan petrol fiyatlar 2008 ylnn ortalarnda 140 ABD dolar ile tarihinin
en yksek fiyatna ykselmitir. Daha sonra petrol fiyatlar 2008 ylnn ikinci yarsnda
iyice derinleen kresel krizin talebi azaltmasyla de gemi ve 2008 ylnn sonunda 40 ABD dolar civarna kadar gerilemitir (Tablo 4).
Petrol fiyatlarndaki bu yksek art dier mal gruplarnn fiyatlarn da etkileyerek artmasna neden olmutur. 2008 ylndaki krizin etkisiyle klen ekonomilerin taleplerinin dmesiyle birlikte uluslararas piyasalarda bata enerji ve metaller olmak zere
mal fiyatlarnda dler meydana gelmitir. IMFin yapt projeksiyonlar sonucunda
2009 ylnda petroln varil fiyatnn 50 ABD dolar olaca beklenmektedir. Fiyatlardaki
bu dlerin bu mallar ihra eden lkeler asndan olumsuz etkisi olacaktr.
13
GRAFK 3: TKETC FYAT ENDEKS

(%)
10
9,17
8,44
7,67
6,79
6,37
6,62
6,01
5,9
5,71
5,76
5,42
5,04
5
4,51
4,2
3,71
3,54
3,57
3,71
3,65
3,97
3,48
2,8
2,24
2,15
2,02
1,85
1,55
2,32
2,35
2,81
2,15
0,32
0,84
0
2000
2001
2002
2003
Dnya
2004
2005
Gelimi Ekonomiler
2006
2007
2008
2009
2010
Gelien ve Gelimekte Olan Ekonomiler
Dnya gda rnleri fiyatlar ise 2006 yl ve 2008 ylnn ilk yars arasnda neredeyse
iki kat orannda artmtr. Gda fiyatlar iinde dnya buday fiyat 2008 ylnn ilk dneminde iki katna km ancak daha sonra art oran dmeye balamtr. 2007
ylnda ve 2008 ylnn ilk yarsnda gda fiyatlarndaki artta rn haslatnn dmesi
ve tarm alanlarnn azalmasyla birlikte hzl gelien lkelerin taleplerindeki art etkili
olmutur. Bunun yannda yksek petrol fiyatlar dolaysyla ulatrma maliyetlerinin
ykselmesi fiyatlarn artmasnda dier bir rol oynamtr (Tablo 5).
TABLO 5: DNYA MAL FYAT ENDEKS (2005-100)
Toplam Mal Fiyat Endeksi

Petrol D Mal Fiyat Endeksi
Gda ve ecek rnleri Fiyat Endeksi
Sanayi Girdileri Fiyat Endeksi
Tarmsal Hammadde Fiyat Endeksi
Metal rnleri Fiyat Endeksi
Enerji Fiyat Endeksi
Petrol Fiyat Endeksi
Toplam Mal Fiyat Endeksi
Petrol D Mal Fiyat Endeksi
Gda ve ecek rnleri Fiyat Endeksi
Sanayi Girdileri Fiyat Endeksi
Tarmsal Hammadde Fiyat Endeksi
Metal rnleri Fiyat Endeksi
Enerji Fiyat Endeksi
Petrol Fiyat Endeksi
Kaynak: IMF Primary Commodity Prices Database
14
2006
2005
120,7
123,2
110,3
136,3
108,8
156,2
119,2
120,5
135,0
140,6
126,9
154,3
114,2
183,3
131,7
133,3
20,7
23,2
10,3
36,3
8,8
56,2
19,2
20,5
11,8
14,1
15,1
13,2
5,0
17,4
10,4
10,7
(ABD Dolar Baznda)

2008
2008 1. Dnem 2. Dnem 3. Dnem
4. Dnem
Endeks
172,1
171,6
202,9
196,7
117,4
151,0
160,8
167,2
158,7
117,4
156,5
162,6
173,3
165,5
124,7
145,5
159,0
161,1
151,9
109,9
113,3
115,9
118,5
118,9
100,1
168,7
190,1
191,9
175,7
117,0
184,5
177,9
223,8
218,9
117,3
181,9
178,9
227,0
216,4
105,1
Bir nceki Yla/Dneme Gre Deiim (%)
27,5
11,4
18,2
-3,1
-40,3
7,5
12,3
4,0
-5,1
-26,1
23,3
16,4
6,6
-4,5
-24,6
-5,7
8,3
1,4
-5,8
-27,6
-0,8
3,2
2,3
0,3
-15,8
-8,0
10,7
0,9
-8,4
-33,4
40,1
10,9
25,8
-2,2
-46,4
36,4
9,0
26,9
-4,7
-51,4
2002 ylndan 2008 ylnn ilk yarsna kadar zellikle metal ve mineral rnlerinin fiyatlarnda inin liderliinde Asya lkelerinden gelen youn talep etkisiyle ok yksek
artlar meydana gelmitir. Tarm rnlerinde ise 2007 ylna kadar olduka yksek
oranda artan buday, msr ve pirin fiyatlar 2008 ylnn ikinci yarsndan itibaren dmeye balamtr. Gda rnlerinin fiyatlarndaki arta Asya lkelerinin devaml talebi,
petrol fiyatlarnn artmas nedeniyle retim maliyetlerinin artmas, retim kapasitesinin
ve stoklarn azl rol oynamtr.
2008 ylnn ikinci yarsndan itibaren ise dnya mal fiyatlarnda art eilimi tersine
dnm ve hzl bir ekilde dler yaanmaya balamtr. 2008 ylnda iyi hava koullarnn retimi artrmas, finans krizi ve dolarn deer kazanmas fiyatlarn dmesi
zerinde etki yapmtr.
2008 ylnda petrol fiyatlar tepe yapt Temmuz ayndan Aralk ayna kadar % 69,
metal rnler tepe yapt Mart ayndan Aralk ayna % 49, gda fiyatlar tepe yapt
Haziran ayndan Aralk ayna % 33 oranlarnda dmtr. Fiyatlardaki bu de,
kresel talebin zayflamas, kresel ekonomik bymenin yavalamas, daha nce
yksek olan fiyatlar nedeniyle artan retim neden olmutur.
B. TRKYE EKONOMSNDE GELMELER

Trkiye, 2001 krizinin ardndan uygulad yapsal reformlar ve ekonomik nlemler ile
ekonomisini dzelterek ortalama % 7 bymeyi yakalamtr. Ancak 2007 ylndan
itibaren dnya konjonktrnn deimesi ve i tketim ve yatrm harcamalarnn
daralmas ile ekonomi yavalama eilimine girmitir.
2007 ylnn ortalarnda ABDde den konut fiyatlar ve bunun sonucunda mortage
ykmllklerine bal olarak hisse senedi deerlerinin dmesiyle balayan ve 2008
ylnn Eyll aynda ABDdeki baz byk banka ve sigorta irketlerinin batmasyla ve
birounun mali skntya girmesiyle daha da byyen mali kresel kriz, tm dnya
ekonomisini olduka byk lde etkilemitir. Dnyada yaanan bu kriz dier lkelerde olduu gibi Trkiye ekonomisini de etkisi altna almtr. Yatrm, i ve d tketim
harcamalarnn yavalamas ile birlikte retim, ihracat ve istihdam byklklerinde
dler yaanmtr.
2007 ylnda ve 2008 ylnn ilk aylarnda kresel likiditenin youn olmas nedeniyle
yabanc yatrmlar artm kurlarda ise ykselme olmad iin ekonomi iyi bir performans sergilemitir.
2008 ylnn ikinci yarsnda Trkiye ekonomisi olduka yavalayan uluslararas ekonomik koullarn etkisi altnda kalmtr. Kresel kriz, neredeyse her sanayiyi ve corafi
blgeyi etkisi altna almtr. 2008 ylnn ilk dneminde tketim ve yatrm harcamalarnn canlanmas ile beraber Trkiye ekonomisi, % 7,3 orannda bymesine ramen
ikinci dnemden itibaren yavalamaya balamtr. Yln son dneminde ise kresel
15
krizin etkileriyle ihracat, tketim ve yatrm harcamalarndaki daralma ekonomimizi %

6,2 orannda kltmtr. Talep daralmas zellikle imalat sanayi, inaat ve ticaret
sektrlerinde retim dleri meydana getirmitir. 2008 ylnda dnya ekonomisinin daralmasna paralel olarak Trkiye ekonomisinin de byme orannda yavalama
meydana gelmitir. Bu yl ekonomi ancak % 1,1 orannda byyebilmitir.
Cari ilemler a ise enerji maliyetlerinin dmesi ve ithalatn azalmas ile geen
yllara gre azalmtr. Dier taraftan d finans kaynaklarndaki azalma zellikle reel
sektrn finansman ihtiyacn da olumsuz ynde etkilemitir.
2008 ylnn Mays aynda IMF ile yaplan stand-by dzenlemesinin yedinci gzden
geirmesi tamamlanm ve 2.248 milyon SDR (yaklak 3.644 milyon dolar) tutarndaki kredi serbest braklmtr. Bylece 11 Mays 2005 tarihinden itibaren IMF ile
yaplan stand-by dzenlemesi tamamlanmtr.
Yine 2008 ylnn ubat aynda Dnya Bankas ile 2008-2011 yllar arasn kapsayan lke ibirlii stratejisi onaylanmtr. Bu ibirlii kapsamnda Dnya Bankasndan
2008-2011 yllar arasnda 6,2 milyar dolar finansman salanmas ngrlmtr.
Proje finansman kapsamnda enerji sektr, ihracat ve KOBlerin dahil olduu reel
sektrn desteklenmesine ncelik verilmektedir.
Ayrca 2008 ylnn Haziran aynda Dnya Bankas ile imzalanan Program Amal Kalknma Politikas Kredisi kapsamnda yaklak 400 milyon dolar tutarndaki kredinin
toplam vadesi 22,5 yl ve geri demesiz dnemi 12,5 yl olarak belirlenmitir. 2008
ylnn Aralk aynda KOBlerin Finansmana Eriimi Projesi ile Dnya Bankasndan
yaklak 200 milyon dolar ek bir kredi salanmtr.
2008 ylnda yaanan kresel mali krizin Trkiye ekonomisi zerindeki etkilerinin reel
sektre yansmas sonucunda i ve d talep daralm, sanayi retimde byk dler gereklemitir. Harcamalar ynnden ise byme hznn klmesinde, krizin etkisiyle zel kesim sabit sermaye yatrmlarndaki d etkili olurken, kamu kesimi sabit sermaye yatrmlar ve stok deiimi GSYH artnda olumlu etki yapmtr.
2007 ylnda % 81,8 olan imalat sanayi kapasite kullanm oran, 2008 ylnda 3,7
puanlk dle % 78,1e gerilemitir. Kapasite kullanm oran kamu kesiminde 1,7
puanlk dle % 86,7, zel kesimde 3,7 puanlk dle % 77 olmutur.
Sanayi retiminde faaliyet gsteren iyerleri iin pazarn geliimini gstermek amacyla hesaplanan ksa dnemli deer endeksi olan sanayi ciro endeksi 2008 ylnda
% 14,6 artmtr. Sanayi ciro endeksi, madencilik ve taocakl sektrnde % 36,8
ve imalat sanayi sektrnde % 14,1 artmtr.
Gelecekteki retimin ynn gstermek zere hesaplanan sanayi sipari endeksi
2008 ylnda % 8,8 art gstermitir. En yksek art % 39,7 ile dier ulam aralar
imalatnda gerekleirken, en yksek d % 43,9 ile tbbi hassas ve optik aletler
ile saat imalatnda gereklemitir.
16
2008 ylnda sanayi istihdam endeksi % 0,4 azalmtr. stihdam endeksi, madencilik
ve taocakl sektrnde % 1,7 artarken, imalat sanayi sektrnde % 0,4, elektrik,
gaz ve su sektrnde % 2,3 azalmtr.
2008 ylnda sanayide allan saat bana verimlilik % 0,1 artmtr. Verimlilik, imalat
sanayi sektrnde % 1 azalrken, madencilik ve taocakl sektrnde % 6,4,
elektrik, gaz ve su sektrnde % 7,6 artmtr.
Kresel ekonomiden kaynaklanan dalgalanmalar ve talep daralmasyla birlikte inaat
sektr 2007 ylndan itibaren durgunlua girmitir. 2008 ylnda inaat sektrnde
yaanan bu durgunluk yerini klmeye brakmtr. Bu klmede, kresel mali krizin Trkiye ekonomisine yansyarak tketim ve yatrm harcamalarn azaltmas etkili
olmutur. Bu sebeple Belediyeler tarafndan yap ruhsat verilen yaplarn yzlmlerinde nemli lde d gereklemitir. 2007 ylnda % 1,8 artan belediyeler tarafndan yap ruhsat verilen binalarn toplam inaat alan 2008 ylnda % 17lik dle
2
103.846 bin m ye gerilemitir.
2008 ylnda belediyeler tarafndan yap kullanma izin belgesi verilen binalarn toplam
2
inaat alan art hz % 10,8den % 11,9a ykselirken, 70.957 bin m lik yapya yap
kullanma izin belgesi verilmitir.
2008 ylnda tevik belgesine balanan yatrm tutar, 2007 ylna gre % 7,2 artarak
26.333,6 milyon YTLden 28.229,2 milyon YTLye ykselmitir. Tevik belgesine balanan yatrmlarda tketici fiyatlar endeksine gre reel olarak % 2,7 d olmutur.
2008 ylnda tevik belgesine balanan yatrmlar iinde % 36,2lik pay ile imalat sanayi sektr ilk srada yer alrken, enerji sektrnn pay % 30,5, hizmetler sektrnn pay % 29,6, madencilik sektrnn pay % 2,5 ve tarm sektrnn pay % 1,3
olmutur. 2007 ylna gre tarm sektrnn pay deimezken, madencilik ve enerji
sektrlerinin pay artm, imalat sanayi ve hizmetler sektrlerinin pay azalmtr.
2006 ylndan itibaren fiyat istikrarna ulamak iin ak enflasyon hedeflemesi rejimine geildiini ilan eden Merkez Bankas, enflasyon hedeflerini yl kapsayacak
nokta hedef eklinde 2006 yl iin % 5, 2007 ve 2008 yllar iin % 4 olarak belirlemitir. Merkez Bankas hedeften belirgin sapma veya sapma olma olaslnda, bu sapmann nedenleri ve alnmas gereken tedbirleri yazl olarak Hkmete ve kamuoyuna
bildireceini aklamtr. Bu hesap verme mekanizmasnn uygulamasna ynelik olarak, er aylk dnemlerin sonu iin hedefle uyumlu patika ve bu patikann etrafnda
oluturulacak 2 puanlk belirsizlik aral alt ve st snrlar belirlenmitir.
Fiyat istikrarna ulamak iin uygulanan enflasyon hedeflemesi rejimi erevesinde
2006 ylnda enflasyon, hedefin 4,65 puan stne karak % 9,65 ve 2007 ylnda
4,9 puan stne karak % 8,39 olarak gereklemitir. Hedeflerin her iki yl st ste
almas ile 2008 ylnda enflasyon hedeflerinin nominal pa zelliini yitirmesi ve
17
beklentiler iin referans tekil etme fonksiyonunun zayflamas hedeflerin alacann

beklentisini getirmitir. Merkez Bankas 2008 yl Haziran aynda Hkmete hitaben
yazd ak mektupla orta vade iin yeni hedefler belirlenmesini nermitir. Hkmetin de kabul ettii bu hedefler 2009-2011 yllar iin srasyla % 7,5, % 6,5 ve % 5,5
olarak belirlenmi, hesap verme ykmlne sadk kalmak amacyla 2008 yl hedefi
deitirilmemitir. 2008 ylnda enflasyon hedefin 6,06 puan stne karak % 10,06
olarak gereklemi, bylece her ylda hedefler almtr.
2007 ylnda % 8,39 olan TFE enflasyonu 2008 ylnda 1,67 puanlk artla %
10,06ya ykselmekle birlikte % 4 olan yl sonu hedefinin 6,06 puan stnde gereklemitir. Oniki aylk ortalamalara gre de 2007 ylnda % 8,75 olan TFE art hz
2008 ylnda % 10,45e ykselmitir.
FE art hz bir nceki yla gre 2,17 puanlk artla % 5,94ten % 8,11e ykselmitir. Oniki aylk ortalamalara gre de 2007 ylnda % 6,31 olan FE art hz, 2008
ylnda 6,41 puanlk artla % 12,72ye ykselmitir.
Merkez Bankas 2002-2005 yllar arasnda para politikas stratejisi olarak, ksa vadeli
faiz oranlarnn temel politika arac olarak kullanld rtk enflasyon hedeflemesi rejimini uygulamtr. Enflasyonla mcadelede salanan baar sonrasnda 2006 ylndan
itibaren ak enflasyon hedeflemesi rejimine geilmitir. 2008 ylnda da para politikas
uygulamalar bu erevede yrtlmtr.
Merkez Bankas 2008 ylnda enflasyon hedeflemesi rejimi esaslar erevesinde,
beklentileri ynlendirmek ve nihai hedefi olan fiyat istikrarn salamak amacyla ksa
vadeli faiz oranlarn temel politika arac olarak etkin bir ekilde kullanmtr.
Para Politikas Kurulu, 2008 ylnn ilk aylarnda ekonomideki lml bymenin devam
ettii, kresel kredi piyasalarndaki sorunlarn i talebi snrlad ve dnya ekonomisindeki yavalamann talep koullarn daralttna iaret ederek, toplam talep koullarnn enflasyondaki d eilimine destek vermeyi srdrecei deerlendirmesini
yapm ve gecelik borlanma faiz orannda ll bir indirime gitmitir. Bu erevede
gecelik borlanma faiz orann Ocak aynda % 15,50, ubat aynda 15,25 dzeyine
indirmitir. Mart ve Nisan aylarnda ksa vadeli faiz oranlarnn mevcut seviyesinin
enflasyondaki d destekledii grnden hareketle sabit tutulmasna karar
vermitir. Takip eden dnemde kresel finans piyasalarndaki sorunlarn devam etmesi, gda ve enerji fiyatlarndaki ykseli, enflasyondaki bozulma eilimini artrmtr.
Merkez Bankas Mays ayndan itibaren ksa vadeli faiz oranlarnn ykseltilmesini kararlatrm ve gecelik borlanma faiz orann Mays aynda % 15,75, Haziran aynda
% 16,25 ve Temmuz aynda 16,75 dzeyine ykseltmitir. Austos, Eyll ve Ekim
aylarnda ise ksa vadeli faiz oranlarn 16,75 dzeyinde sabit tutmutur.
Yl iinde gerekletirilen para politikas uygulamalar erevesinde, M1 para arz art 2007 ylna gre daha dk oranda gerekleirken, M2 ve M3 para arz art18
lar daha yksek oranl olmutur. Dar tanml para arz Ml % 7,3lk artla 83.380,9
milyon YTLye ykselirken, reel olarak % 2,5 klmtr. M2 para arz vadeli YTL
mevduattaki yksek oranl artn etkisiyle % 25,8lik artla 434.205,4 milyon YTL
olmutur. M2 para arznda reel olarak % 14,3lk art meydana gelmitir. M3 para
arz % 23,9luk artla 458.383,8 milyon YTLye ykselirken, reel olarak da % 12,6
artmtr.
Bankalardaki Yeni Trk Liras cinsinden toplam mevduat % 28,1lik artla 268.802,5
milyon YTLye, yabanc para cinsinden mevduat (DTH) % 22,7lik artla 127.822,6
milyon YTLye ykselmitir. Bylece mevduat bankalarndaki toplam mevduat %
26,3lk artla 396.625 milyon YTL olmutur. Reel olarak Yeni Trk Liras cinsinden
mevduatlarda % 16,4, dviz tevdiat hesaplarnda % 11,5, bylece toplam mevduatta % 14,7 art olmutur.
Mevduat bankalar kredileri % 24,6lk artla 267.667,1 milyon YTLye ykselirken, reel olarak da % 13,2 artmtr. Bunun iinde yer alan ticari ve bireysel krediler
% 24,8lik artla 250.458,7 milyon YTLye, ihtisas kredileri de % 21,3lk artla
17.208,4 milyon YTLye ykselmitir.
Mevduat bankacl arlkl olan Trk bankaclk sektrnde 2008 ylnda 32si mevduat, 13 de kalknma ve yatrm bankas olmak zere toplam 45 banka faaliyet
gstermitir. Mevduat bankalarnn 3 kamu, 11i zel, 17si yabanc ve 1i Tasarruf
Mevduat Sigorta Fonu kapsamnda bulunan bankalardan oluurken, kalknma ve
yatrm bankalarnn 3 kamu, 6s zel ve 4 yabanc sermayeli bankalardan olumutur.
2008 yl kamu maliyesinin hedef ve ncelikleri Dokuzuncu Kalknma Plan, Orta
Vadeli Program ve Orta Vadeli Mali Planda yer alan temel byklkler ve esaslar
erevesinde, kamu maliyesindeki iyiletirmeyi devam ettirerek yksek oranda faiz
d fazla vermek, kamu bor stokunun srdrlebilirliini salamak hedefine ynelik
olarak hazrlanmtr. Bu kapsamda 2008 ylnda GSYHnn % 3,5i orannda faiz d
fazla vermek ngrlmtr.
Ekonomik programn en nemli politika arac olan merkezi ynetim btesi, kamu
kesimi gelirleri ve harcamalar ierisinde en byk paya sahiptir. 2008 ylndan itibaren zelletirme gelirlerinin ve sizlik Sigortas Fonu nema gelirlerinin belirli bir orannn GAP Eylem Plan erevesinde kullanlmak zere bteye aktarlmas merkezi
ynetim btesinin arlnn daha da artmasn salamtr.
2008 ylnda merkezi ynetim bte harcamalarnn 222.553 milyon YTL, bte gelirlerinin 204.556 milyon YTL olmas hedeflenmitir. Bylece bte dengesinin 17.997
milyon YTL ak vermesi, faiz d dengenin ise 38.003 milyon YTL olmas ngrlmtr.
19
Merkezi ynetim bte gelirlerini, 2008 ylnda beklentilerin zerinde gerekleen

faiz, cret artlarnn etkisiyle kurumlar ve gelir vergisi tahsilatndaki art ile ithalattaki
arta bal olarak ithalde alnan katma deer vergisi (KDV) tahsilatndaki art olumlu
ynde etkilerken, ekonomideki yavalama nedeniyle vergi gelirlerindeki artn snrl dzeyde kalmas, tketimdeki daralmaya bal olarak zel tketim vergisi (TV)
tahsiltnn hedeflerin altnda gereklemesi olumsuz olarak etkilemitir. Ylsonunda
merkezi ynetim bte gelirleri % 9,7lik artla 208.898 milyon YTLye ykselirken,
ngrlen hedefin 4.342 milyon YTL zerinde gereklemitir.
2008 ylnda da giderleri kontrol altna almaya ynelik mali disiplin uygulamalarna
devam edilmitir. Ancak kresel krizin ekonomi zerindeki muhtemel etkileri dikkate
alnarak yln ikinci yarsndan itibaren bata yatrm harcamalar olmak zere kamu
harcamalar artrlmtr. Bunun yannda kamu personelinin zlk haklarna ilikin dengesizliklerin azaltlmas amacyla yaplan maa iyiletirmeleri, Gneydou Anadolu
Projesi (GAP) Eylem Plan erevesinde GAP blgesine yaplan yatrmlar, igc maliyetlerinin drlmesi amacyla yaplan kaynak aktarmlar ve yaklaan yerel seimler harcamalarn artmasnda byk lde etkili olmutur.
2008 ylnda merkezi ynetim bte giderleri 2007 ylna gre % 10,7lik artla
225.967 milyon YTL dzeyine ykselirken bte hedefinin 3.414 milyon YTL zerinde gereklemitir. Faiz d giderler % 12,9luk artla 175.306 milyon YTL olurken,
bte deneinin 8.753 milyon YTL zerine kmtr.
2008 ylnda merkezi ynetim btesinin harcamalar taraf biraz sklatrlrken, gelirlerdeki iyileme devam etmitir. Merkezi ynetim btesi faiz d fazlas % 4,1lik dle 33.592 milyon YTLye gerilerken, toplam bte a % 24,5lik artla 17.069
milyon YTLye ykselmitir. 2007 ylnda % 93,3 olan bte gelirlerinin giderleri karlama oran, 2008 ylnda % 92,5e gerilemitir
2008 ylnda da borlanma politikas 2004 ylndan itibaren srdrlmekte olan stratejik lt uygulamas kapsamnda yrtlmtr. Borlanmann makul risk seviyesinde en dk maliyetle karlanmas ve daha etkin ikincil piyasalarn oluumunu
hedefleyen, para ve maliye politikalar ile uyumlu, srdrlebilir, saydam ve hesap
verilebilir bir borlanma politikas uygulamasna devam edilmitir.
Borlanma politikasnn temel erevesini, faiz riskini azaltmak, dviz cinsi borlarn bor stoku iindeki paynda gzlenen azalma eilimini devam ettirmek amacyla
arlkl olarak sabit faizli ve YTL cinsinden senetlerle borlanmaya gidilmesi, dvize
endeksli borlanma yaplmamas, i borlanmada ortalama vadenin piyasa koullarnn imkn tand lde uzatlmas, bor ynetiminde oluabilecek likidite riskinin
azaltlmas amacyla yeterli dzeyde rezerv tutulmas oluturmutur.
2008 ylnda merkezi ynetim bor stoku 2007 ylna gre % 14 byyerek 380.140
milyon YTL dzeyinde gereklemitir. Merkezi ynetim i bor stoku % 7,6lk ar20
tla 274.827 milyon YTLye ykselirken, d bor stoku % 34,7lik artla 105.313
milyon YTLye ykselmitir. Merkezi ynetim bor stoku iinde i bor stokunun pay
% 76,6dan % 72,3e gerilerken, d bor stokunun pay % 23,4den % 27,7ye
ykselmitir.
2007 ylnda % 7,6 olan yllk bileik reel faiz 2008 ylnda % 6,5 olarak gereklemitir. bor stokunun vade yapsnda 2005 ylnda balayan iyileme eilimi 2008
ylnda tersine dnmtr. 2005 ylnda 23,5 ay olan i bor stokunun vadesi, 2006
ylnda 24 aya, 2007 ylnda 25,7 aya ykselirken, 2008 ylnda 23,9 aya gerilemitir.
Kresel krizin etkisiyle zellikle son eyrekte oluan olumsuz talep ve arz koullarna
ramen yln dokuz aynda ihracatta yaanan yksek artlar, toplamda 2008 ylnn
d ticaretimiz asndan olumlu bir yl olmasna neden olmutur.
hracattaki yksek performans Ekim ayna kadar devam ederken, yln son eyreinde d eilimine girmitir. Kresel dzeyde yaanan kriz nedeniyle ana ticaret ortaklarmzn ekonomilerindeki yavalama nedeniyle d talepteki daralma ile birlikte i
talepteki daralma ihracat olumsuz etkilerken, ihracat fiyatlarnn yksek seyretmesi,
ihracatmzn yardan fazlasnn AB lkelerine euro cinsinden yaplmas ve euro/dolar
paritesinin euro lehine gelimesi olumlu etkilemi ve ihracat gelirleri % 23lk artla
131.966 milyon dolara ykselmitir.
thalat 2008 ylnda % 18,8lik artla 201.960 milyon dolar seviyesine kmtr. hracatn ithalat kaynakl artn srdrmesi, yln ilk yarsnda bata petrol fiyatlar olmak
zere ithalat birim deerlerindeki art, YTLnin gl konumunu korumas toplam
ithalat artnda etkili olmutur. Yln son dneminde uluslararas ekonomik piyasalardaki krizin etkisiyle i ve d talebin belirgin bir ekilde daralmas, YTLnin deer kaybetmeye balamas ve enerji fiyatlarndaki gerileme ithalatn dmeye balamasna
neden olmutur.
Merkez Bankas 2002 ylndan itibaren, ilan edilen yllk para ve kur politikalar kapsamnda 2008 ylnda da dalgal dviz kuru rejimi uygulamasna devam etmitir. Piyasadaki arz ve talep koullar tarafndan belirlenen dalgal dviz kuru uygulamasnda,
uygulanan para ve maliye politikalar, uluslararas gelimeler, ekonomik temeller ve
bekleyiler etkili olmutur.
Dviz almlar 1 Nisan 2002 tarihinden itibaren kurallar nceden aklanan, 2005
ylndan itibaren yllk ihale programlarnda belirlenen ihaleler erevesinde yaplmaktadr. halelerin aklanan program erevesinde yrtlmesi hedeflenmekte, ancak
dviz arzna ilikin ngrlerin dnda gelimeler olduunda ihale programlarnda
her iki ynde deiikliklerin yaplmasna ve ihtiya duyulursa ihalelere ara verilebilmesine imkan tannmaktadr.
21
2008 yl para ve kur politikasnda gnlk dviz alm ihalelerinde 30 milyon dolar ihale
ve 60 milyon dolar opsiyon olmak zere en fazla 90 milyon dolarlk alm yaplmas
planland aklanmtr. Ancak, gelimi lke ekonomilerinde durgunluk yaanabileceine ilikin beklentilerin artmasyla, dviz piyasalarnda oynaklk artm, 10 Mart
2008 tarihinden itibaren ihalelerde alm yaplacak tutar gnlk 15 milyon dolar ihale
ve 30 milyon dolar opsiyon olmak zere en fazla 45 milyon dolar olarak drlmtr.
2008 yl banda uluslararas piyasalardaki gelimeler ve lkemizde yaanan siyasi
belirsizlik sonucunda dviz kurunda Nisan ay ikinci yarsna kadar ykselme grlmtr. Nisan aynn ikinci yarsndan sonra ise dviz kuru Austos aynn sonuna
kadar deer kaybetmeye devam etmitir. Eyll ve Ekim aylarnda kresel finansal
krizin derinlemesiyle dviz kurlarnda belirgin artlar grlmtr.
2008 ylnda yllk ortalama deerlere gre nominal olarak Yeni Trk Liras karsnda ABD Dolar % 0,3 deer kaybederek 1,29789 YTLye, ngiliz Sterlini % 8,3 deer kaybederek 2,38318 YTLye, gerilerken, Japon Yeni % 14,7 deer kazanarak
1,26394 YTLye, Euro % 6,8 deer kazanarak 1,89864 YTLye ykselmitir. Reel
olarak tketici fiyatlar endeksine gre Yeni Trk Liras karsnda ABD Dolar % 9,7,
Euro % 3,3 deer kaybetmitir.
2008 ylnda cari ilemler a 2007 ylna gre % 8,9 artarak 38.219 milyon dolardan
41.623 milyon dolara ykselmitir. Cari an genilemesine en nemli katky d
ticaret a ve gelir hesab andaki art yapmtr. Kresel krizin derinletii 2008
ylnn Ekim ayna kadar olan ihracattaki olumlu performans ve turizm gelirlerindeki
toparlanma bile cari ilemler an finanse etmeye yeterli olmamtr. 2008 ylnda
da dorudan yatrm girileri, zel sektrn kulland uzun vadeli krediler cari an
finansman ve srdrlebilirliine nemli katk yapmaya devam etmitir.
Yeni Trk Lirasnn reel olarak deerlenmesi, ihracatn ithalata baml olarak artmas
ve buna paralel olarak ithalatta meydana gelen art ve yln ilk yarsnda meydana
gelen petrol fiyatlarndaki artn etkisiyle, 2008 ylnda da d ticaret a genilemesini srdrmtr.
Turizm gelirleri 2008 ylnda % 18,5lik artla 21.910 milyon dolara ykselirken, faiz
gelirleri % 6,3lk dle 2.022 milyon dolara dmtr. Turizm giderleri % 7,5lik
artla 3.506 milyon dolar, faiz giderleri de % 13,2lik artla 8.469 milyon dolar olmutur. i gelirleri % 9,5 artarak 1.324 milyon dolara ykselmitir.
2007 ylnda 48.637 milyon dolar olan net sermaye girii, 2008 ylnda 34.294 milyon
dolara gerilemitir. Dorudan yatrmlarda (net) 15.400 milyon dolar, dier yatrmlarda (net) 23.672 milyon dolar giri olurken portfy yatrmlarnda (net) 4.778 milyon
dolar k olmutur. Kresel piyasalardaki dalgalanmann yaratt belirsizlik dorudan yatrmlarda yavalamaya yol aarken, Austos ayndan itibaren uluslararas kre22
di piyasalarnda risk alglamalarnn artmas, portfy kaynakl sermaye kna neden

olmutur.
2005 ylndan itibaren yksek oranda artan uluslararas dorudan sermaye girii,
2008 ylnda nemli oranda azalmtr. 2007 ylnda 19.136 milyon dolar olan uluslararas dorudan sermaye girii 2008 ylnda kresel krizin etkisiyle yatrmclarn risk
almaktan kanmalar ve ekonomiye olan gvenlerinin azalmas nedeniyle % 23,1lik
dle 14.709 milyon dolara gerilerken, 35 milyon dolarlk sermaye k olmutur.
Bylece 14.674 milyon dolarlk net sermaye girii, uluslararas sermayeli firmalarn
yabanc ortaklarndan aldklar 374 milyon dolarlk net kredi ve 2.937 milyon dolarlk
net gayrimenkul sat ile birlikte 2008 ylnda toplam 17.985 milyon dolarlk uluslararas dorudan sermaye girii gereklemitir.
2007 ylnda % 20,1 artan toplam d bor stoku 2008 ylnda hz keserek % 11,2lik
artla 276.834 milyon dolara ykselmitir. Ancak d bor stoku art hznda iyileme kaydedilirken borcun vade yapsnda bozulma olmu, ksa vadeli borlarn pay
artarken uzun vadeli borlarn pay azalmtr Ksa vadeli d borlar % 17,4lk artla
50.714 milyon dolara, uzun vadeli d borlar da % 9,9luk artla 226.120 milyon
dolara ykselmitir.
zel sektrn uzun vadeli kredi borcu 2002 ylnda 29,1 milyar dolar iken 2008 ylnda % 379,4 artarak 139,5 milyar dolara ykselmitir. 2008 ylnn ilk yarsna kadar
olan dnemde Trkiye ekonomisinin olumlu yne gitmesiyle kredibilitesinin artmas sermaye girilerini hzlandrm, dardan borlanma da daha ucuz ve kolay hale
gelmitir. Bylece zel sektr retim, yatrm ve dier faaliyetlerin finansman iin
dardan borlanmaya balamtr. Ancak, bu borlanma kur riskini de beraberinde
getirmitir.
2008 yl Eyll aynda ortaya kan kresel krizden sonra ise zel sektrn borlar
daha nemli hale gelmitir. Hem kurlarn ykselmesi hem de dardan salanan bor
imkanlarnn azalmas zel sektr borlanmas zerinde etki yapmtr.
Adrese dayal nfus kayt sistemi 2008 nfus saym sonularna gre lkemiz nfusu
31 Aralk 2008 tarihi itibariyle, 35.901 bini erkek, 35.616 bini kadn olmak zere toplam 71.517 bin kii olarak tespit edilmitir.
2008 ylnda istihdam art, alma andaki nfusun zerinde, igc artnn gerisinde kalmtr. Kurumsal olmayan alma andaki nfus % 1,6lk artla 49.982
bin kiiye, igc % 2,6lk artla 24.129 bin kiiye, istihdam edilenlerin says %
1,8lik artla 21.571 bin kiiye ykselmitir. Kresel krizin etkisiyle 2008 ylnn son
eyreinde bymenin yavalamas, tarm sektr istihdamndaki daralma istihdam
art zerinde bask oluturmutur. siz says % 9,6lk artla 2.558 bin kii olmutur. 2007 ylnda % 9,9 olan isizlik oran, 2008 ylnda 0,7 puan artarak % 10,6
seviyesine ykselmitir. Tarm d isizlik oran 2008 ylnda 0,9 puan artarak % 13,5,
gen nfusta isizlik oran ise 0,5 puan artarak % 20,1 olmutur.
23
stihdamn yapsna baktmzda daha nceki yllarda ekonomik ve sosyal alandaki

yapsal dnm srecine bal olarak tarm sektr istihdamnda yaanmakta olan
d 2008 ylnda tersine dnm ve kresel krizin etkisiyle Trkiye ekonomisindeki
daralmann istihdama yansmasyla tarm sektrnde istihdam artmtr. Tarm sektrnde istihdam edilenlerin says % 0,8lik artla 5.647 bin kiiye, sanayi sektrnde
istihdam edilenlerin says % 2,7lik artla 4.300 bin kiiye, hizmetler sektrnde
istihdam edilenlerin says % 1,9luk artla 11.624 bin kiiye ykselmitir. Toplam
istihdam iinde tarm sektrnn pay % 26,2, sanayi sektrnn pay % 19,9, hizmetler sektrnn pay % 53,9 olmutur.
Aylk brt asgari cret de 1 Ocak 2008-30 Haziran 2008 dneminde, 16 yan dolduranlar iin 608,40 YTL, 16 yan doldurmayanlar iin 515,40 YTL, 1 Temmuz
2008-31 Aralk 2008 dneminde 16 yan dolduranlar iin 638,70 YTL, 16 yan
doldurmayanlar iin 540,60 YTL olarak belirlenmitir.
24
II. RAKAMLARLA
TRKYE
EKONOMS
26
II. RAKAMLARLA TRKYE EKONOMS

A. MLL GELR
1. Gayri Safi Yurtii Hasla
Trkiye ekonomisinde Cumhuriyet tarihinin en ar krizi olan 2001 ylnda yaanan
% 5,7lik klmenin ardndan uygulanan ekonomik program ve yapsal reformlarn
etkisiyle byme hz artmaya balamtr. 2002 ylnda % 6,2, 2003 ylnda % 5,3,
2004 ylnda % 9,4, 2005 ylnda % 8,4, 2006 ylnda % 6,9 olan byme hz 2007
ylnda yavalayarak % 4,7ye gerilemitir.
2008 ylnda yaanan kresel mali krizin Trkiye ekonomisi zerindeki etkilerinin reel
sektre yansmas sonucunda i ve d talep daralm, sanayi retiminde byk dler gereklemitir. ktisadi faaliyetlerdeki bu daralmaya paralel olarak 2008 ylnda byme hz % 1,1 olarak gereklemitir. Bu oran 2001 krizinden sonra gerekleen, son yedi yln en dk byme oran olmutur. 2002-2007 dneminde ylda
ortalama % 6,8 byyen Trkiye ekonomisi, 2008 ylnda kt bir performans sergilemitir. 2008 yl iin hedeflenen % 4lk byme hznda 2,9 puanlk sapma olmu,
2007 ylndan sonra byme ikinci kez hedefinin altnda gereklemitir.
Ana sektrlere gre, byme hzlarndaki tek art tarm sektrnde gereklemitir.
2008 ylnda tarm sektr, mevsim artlar 2007 ylna gre daha iyi olduu iin baz
etkisiyle bymtr, ancak tarmn milli gelir iindeki pay dktr ve bu sebeple
bymeye katks fazla olmamtr. Milli gelir iinde en byk arla sahip olan sanayi ve hizmetler sektrlerinin byme hz, 2008 ylnda byk d gstermi, buna
inaat sektrndeki yksek oranl klmede eklenince GSYH byme hz % 1,1
gibi dk bir dzeyde kalmtr.
Harcamalar ynnden ise byme hznn klmesinde, krizin etkisiyle zel kesim
sabit sermaye yatrmlarndaki d etkili olurken, kamu kesimi sabit sermaye yatrmlar ve stok deiimi GSYH artnda olumlu etki yapmtr.
2007 ylnn ilk yarsnda balayan yavalama 2008 ylnn birinci aylk dneminde
canlla dnm, % 7,3 dzeyinde gerekleen GSYH byme hz ikinci aylk
% 2,8e gerilemi, kresel piyasalardaki dalgalanmalarn ekonomimize yansmasyla
i ve d talep dm, nc eyrekte byme hz % 1,2 ile durma noktasna gelmitir. Kresel ekonomik konjonktre ilikin belirsizliklerin artmasyla talep daralmas
daha da artarak, imalat sanayi, inaat ve ticaretteki gerilemenin etkisiyle GSYH drdnc aylk dnemde % 6,2 klmtr. Bylece Trkiye ekonomisinde 2002
ylnn birinci aylk dneminde balayan ve 27 dnemdir kesintisiz olarak devam
eden byme sreci 2008 yl son dneminde yerini klmeye brakmtr. 2008 yl
genelinde GSYH 1998 temel fiyatlarna gre % 1,1lik artla 102.328 milyon YTLye
ykselmitir (Tablo 6).
27
TABLO 6: SABT FYATLARLA GAYR SAF YURT HASILA

(ktisadi Faaliyet Kollarna ve 1998 Temel Fiyatlarna Gre)
Deer (Bin YTL)
ktisadi Faaliyet Kollar
Deiim (%)
2006
2007
2008
2006
2007
2008
2007
2008
9.393.296
8.736.944
9.094.538
9,7
8,6
8,9
-7,0
4,1
Balklk
307.647
309.779
321.026
0,3
0,3
0,3
0,7
3,6
Madencilik ve Taocakl
714.046
771.983
813.954
0,7
0,8
0,8
8,1
5,4
23.033.310
24.326.791
24.509.830
23,8
24,0
24,0
5,6
0,8
Elektrik, Gaz, Buhar ve Scak Su

retimi ve Datm
1.902.611
2.031.737
2.108.213
2,0
2,0
2,1
6,8
3,8
naat
6.220.955
6.573.647
6.072.357
6,4
6,5
5,9
5,7
-7,6
12.708.356
13.436.516
13.319.636
13,1
13,3
13,0
5,7
-0,9
1.880.824
1.921.011
1.925.648
1,9
1,9
1,9
2,1
0,2
13.830.467
14.811.164
15.047.959
14,3
14,6
14,7
7,1
1,6
Mali Arac Kurulularn Faaliyetleri
9.023.176
9.906.091
10.806.058
9,3
9,8
10,6
9,8
9,1
Konut Sahiplii
4.679.756
4.779.268
4.889.749
4,8
4,7
4,8
2,1
2,3
Gayrimenkul, Kiralama ve
Faaliyetleri
2.859.058
3.256.471
3.477.452
3,0
3,2
3,4
13,9
6,8
Kamu Ynetimi ve Savunma,

Zorunlu Sosyal Gvenlik
3.061.672
3.097.712
3.124.122
3,2
3,1
3,1
1,2
0,9
Eitim
1.892.693
1.983.797
1.996.843
2,0
2,0
2,0
4,8
0,7
Salk leri ve Sosyal Hizmetler
1.170.868
1.190.962
1.227.227
1,2
1,2
1,2
1,7
3,0
Dier Sosyal, Toplumsal ve Kiisel

Hizmet Faaliyetleri
1.502.719
1.583.443
1.610.914
1,6
1,6
1,6
5,4
1,7
131.482
147.480
155.859
0,1
0,1
0,2
12,2
5,7
Tarm, Avclk ve Ormanclk
malat Sanayi
Toptan ve Perakende Ticaret

Oteller ve Lokantalar
Ulatrma, Depolama ve
Haberleme
Evii Personel altran

Hanehalklar
Sektrler Toplam
94.312.936
98.864.796
100.501.383
97,5
97,6
98,2
4,8
1,7
Dolayl llen Mali Araclk

Hizmetleri
5.729.267
6.245.647
6.773.149
5,9
6,2
6,6
9,0
8,4
Vergi-Sbvansiyon
8.154.651
8.635.476
8.599.864
8,4
8,5
8,4
5,9
-0,4
96.738.320
101.254.625
102.328.098
100,0
100,0
100,0
4,7
1,1
Gayri Safi Yurtii Hasla (Alc

Fiyatlaryla)
Kaynak: TK
28
Pay (%)
29
-10
-8
-6
-4
-2
10
12
14
16
18
20
8,8
2002
2,7
13,9
6,5 6,2
-2,0
2003
7,8 7,8
5,5 5,3
2,8
Tarm
2004
11,3
14,1
Sanayi
9,3 9,4
7,2
9,3
naat
2005
8,6
1,4
Hizmetler
8,4 8,4
GRAFK 4: GAYR SAF YURT HASILA BYME HIZLARI (1998 Temel Fiyatlarna Gre)
6,1
6,9
GSYH
2006
8,3
18,5
-6,7
2007
5,8 5,7 6,0

4,7
4,1
-7,6
2008
1,1
1,5 1,1
2008 ylnda iklim koullarnn geen yla gre daha iyi olmas tarm sektrn olumlu
etkilemitir. Tarm sektrnn alt sektrlerinden tarm, avclk ve ormanclk sektr
% 4,1 ve balklk sektr % 3,6 bymtr. Bylece 2007 ylnda % 6,7 klen
toplam tarm sektr katma deeri, 2008 ylnda % 4,1 bymtr.
Kresel mali krizin iktisadi faaliyetleri yavalatmas sonucu sanayi sektr alt dallarnn tmnde byme hz bir nceki yla gre gerilemitir. Sanayi sektr katma
deer art hz, imalat sanayi ve enerji sektrleri katma deer art hzlarndaki gerilemeye bal olarak 4,7 puanlk dle % 1,1 dzeyinde gereklemitir. Madencilik
ve taocakl sektr katma deeri % 5,4, imalat sanayi sektr katma deeri %
0,8 ve enerji sektr katma deeri % 3,8 artmtr.
naat sektr katma deer art hz 2007 ylnda % 5,7 artarken, talep daralmasna bal olarak 2008 ylnda % 7,6 klm ve en byk gerileme grlen sektr
olmutur.
2008 ylnda byme bakmndan sanayi ve inaat sektrlerinde olduu gibi hizmetler
sektrnde de olumsuz bir yl yaanmtr. Hizmetler sektr katma deer art hz
4,5 puanlk dle % 1,5e gerilemitir. Bu deiimde 2008 ylnn drdnc dnemindeki ticaret, ulatrma, depolama ve haberleme sektrlerinin katma deer art
hzndaki dler belirleyici olmutur. Ticaret sektr katma deeri 2007 ylnda %
5,7 artarken 2008 ylnda % 0,9 azalm, ulatrma, depolama ve haberleme sektr katma deer art hz % 7,1den % 1,6ya gerilemi ve 2007 ylna gre byme
hzlarnda belirgin olarak azalma yaanan sektrler olarak dikkat ekmitir. 2008 ylnda bu sektrlerin yan sra oteller ve lokantalar, mali arac kurulularn faaliyetleri,
gayrimenkul, kiralama ve i faaliyetleri, kamu ynetimi ve savunma, zorunlu sosyal
gvenlik, eitim, dier sosyal, toplumsal ve kiisel hizmet faaliyetleri ile evii personel
altran hanehalklar alt sektrlerinin katma deer art hznda yavalama yaanmtr. Konut sahiplii ile salk ileri ve sosyal hizmetler sektrlerinin katma deer
art hznda ykseli kaydedilmitir. Sektrel bazda en yksek byme ise % 9,1 ile
mali arac kurulularn faaliyetlerinde gereklemitir.
2008 ylnda GSYH cari fiyatlarla % 12,7 byyerek 950.144 milyon YTL olmutur. Bunun 73.748 milyon YTLlik ksm tarm, 185.627 milyon YTLlik ksm sanayi,
44.792 milyon YTLlik ksm inaat, 645.977 milyon YTLlik ksm da hizmetler sektr
tarafndan salanmtr (Tablo 7).
30
TABLO 7: CAR FYATLARLA GAYR SAF YURT HASILA

(ktisadi Faaliyet Kollarna Gre Temel Fiyatlarla
Deer (Bin YTL)

Pay (%)
2006
2007
2008
2006
2007
Deiim (%)
2008
2007
2008
15,1
60.819.444
62.567.776
72.019.160
8,0
7,4
7,6
2,9
Balklk
1.843.310
1.763.941
1.729.294
0,2
0,2
0,2
-4,3
-2,0
8.952.359
10.530.738
13.029.626
1,2
1,2
1,4
17,6
23,7
130.393.077
141.853.309
153.085.160
17,2
16,8
16,1
8,8
7,9
malat Sanayi
Elektrik, Gaz, Buhar ve Scak Su
retimi ve Datm
13.452.105
16.117.886
19.511.868
1,8
1,9
2,1
19,8
21,1
naat
35.849.263
41.013.267
44.792.362
4,7
4,9
4,7
14,4
9,2
94.856.320
103.129.169
116.206.799
12,5
12,2
12,2
8,7
12,7
17.041.942
19.074.202
21.433.891
2,2
2,3
2,3
11,9
12,4
Ulatrma, Depolama ve Haberleme
104.123.045
117.583.068
134.838.450
13,7
13,9
14,2
12,9
14,7
21.860.640
27.392.508
33.070.289
2,9
3,2
3,5
25,3
20,7
Konut Sahiplii
74.467.156
91.070.060
106.383.624
9,8
10,8
11,2
22,3
16,8
Gayrimenkul, Kiralama ve
Faaliyetleri
27.822.912
34.598.696
40.756.846
3,7
4,1
4,3
24,4
17,8
Kamu Ynetimi ve Savunma, Zorunlu

Sosyal Gvenlik
29.620.624
32.998.021
36.342.253
3,9
3,9
3,8
11,4
10,1
Eitim
21.241.900
24.633.641
27.881.295
2,8
2,9
2,9
16,0
13,2
12.061.082
13.910.296
15.604.806
1,6
1,6
1,6
15,3
12,2
Dier Sosyal, Toplumsal ve Kiisel

Hizmet Faaliyetleri
12.784.022
14.653.776
15.802.031
1,7
1,7
1,7
14,6
7,8
1.229.064
1.494.186
1.707.464
0,2
0,2
0,2
21,6
14,3
668.418.265
754.384.542
854.195.218
88,1
89,5
89,9
12,9
13,2
10.490.121
12.928.697
14.927.534
1,4
1,5
1,6
23,2
15,5
Vergi-Sbvansiyon
100.462.642
101.722.577
110.876.571
13,2
12,1
11,7
1,3
9,0
Gayri Safi Yurtii Hasla (Alc

Fiyatlaryla)
758.390.785
843.178.421
950.144.254
100,0
100,0
100,0
11,2
12,7
Evii Personel altran Hanehalklar

Sektrler Toplam
Dolayl llen Mali Araclk Hizmetleri
Kaynak: TK
2008 ylnda % 1,1 oranndaki GSYH bymesine tarm sektrnn katks 0,4 puan
olurken, sanayi sektrnn alt sektrlerinden madencilik ve taocakl sektrnn
katks 0,04 puan, imalat sanayi sektrnn katks 0,2 puan, enerji sektrnn katks 0,1 puan olmutur. GSYH bymesine inaat sektr negatif 0,5 puan katk yapmtr. Ticaret sektr negatif 0,1 puan katk yaparken, ulatrma sektr 0,2 puan,
mali arac kurulu faaliyetleri sektr 0,9 puan, konut sahiplii sektr 0,1 puan,
gayrimenkul, kiralama ve i faaliyetleri sektr 0,2 puan katk yapmtr (Tablo 8).
31
TABLO 8: GAYR SAF YURT HASILA SEKTR KATKILARI

(ktisadi Faaliyet Kollarna ve 1998 Temel Fiyatlarna Gre, Puan)
2006
2007
2008
0,13
-0,68
0,35
Balklk
0,01
0,00
0,01
0,04
0,06
0,04
malat Sanayi
1,97
1,34
0,18
Elektrik, Gaz, Buhar ve Scak Su retimi ve Datm
0,17
0,13
0,08
naat
1,07
0,36
-0,50
0,83
0,75
-0,12
0,05
0,04
0,00
Ulatrma, Depolama ve Haberleme
0,97
1,01
0,23
1,22
0,91
0,89
Konut Sahiplii
0,14
0,10
0,11
Gayrimenkul, Kiralama ve Faaliyetleri
0,35
0,41
0,22
Kamu Ynetimi ve Savunma, Zorunlu Sosyal Gvenlik
0,00
0,04
0,03
Eitim
0,10
0,09
0,01
0,05
0,02
0,04
Dier Sosyal, Toplumsal ve Kiisel Hizmet Faaliyetleri
0,14
0,08
0,03
Evii Personel altran Hanehalklar
0,02
0,02
0,01
Sektrler Toplam
7,27
4,71
1,62
Dolayl llen Mali Araclk Hizmetleri
0,94
0,53
0,52
Vergi-Sbvansiyon
0,56
0,50
-0,04
Gayri Safi Yurtii Hasla (Alc Fiyatlaryla)
6,89
4,67
1,06
Kaynak: TK
2008 yl gayri safi yurtii haslas iinde tarm sektrnn pay % 7,8, sanayi sektrnn pay % 19,5, inaat sektrnn pay % 4,7, hizmetler sektrnn pay da %
68 olmutur (Tablo 9).
TABLO 9: SEKTRLERN GAYR SAF YURT HASILA NDEK PAYLARI (1)
(Cari Fiyatlarla)
Sektrler
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Tarm
10,3
9,9
9,5
9,4
8,3
7,6
7,8
Sanayi
21,0
20,9
20,3
20,3
20,1
20,0
19,5
naat
4,2
4,0
4,4
4,4
4,7
4,9
4,7
64,5
65,1
65,8
65,9
66,9
67,5
68,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Hizmetler
GSYH
Kaynak: TK
(1): Dolayl llen mali araclk hizmetleri ve vergi-sbvansiyonlar hizmetlere dahil edilmitir.
32
GRAFK 5: GAYR SAF YURT HASILANIN SEKTREL DAILIMI
2004
2003
Tarm
% 9,9
2005
2006
Tarm
% 9,4
Tarm
% 8,3
Sanayi
% 20,3
naat
% 4,4
Hizmetler
% 65,9
Hizmetler
% 67,5
Sanayi
% 20,1
naat
% 4,7
Hizmetler
% 66,9
2008
2007
Tarm
% 7,6
Sanayi
% 20,3
naat
% 4,4
Hizmetler
% 65,8
naat
4,0%
Hizmetler
65,1%
Tarm
% 9,5
Sanayi
% 20,9
Tarm
% 7,8
Sanayi
% 20,0
naat
% 4,9
Hizmetler
% 68,0
Sanayi
% 19,5
naat
% 4,7
33
2008 ylnda kamu tketim harcamalar % 1,8 artarken, GSYHnin en byk bileeni
olan yerleik hanehalklarnn tketim harcamalar % 0,3 artmtr. Bylece toplam
tketim harcamalarnda % 0,5 art olmutur (Tablo 10).
TABLO 10: HARCAMALAR YNTEMYLE GAYR SAF YURT HASILA
(1998 Fiyatlaryla)
Deer (Bin YTL)
Harcama Bileenleri
Pay (%)
Deiim (%)
2006
2007
2008
2006
2007
2008
2007
2008
96.738.320
101.254.625
102.328.098
100,0
100,0
100,0
4,7
1,1
Yerleik Hanehalklarnn Tketimi
66.749.821
69.843.829
70.042.266
69,0
69,0
68,4
4,6
0,3
Yerleik ve Yerleik Olmayan

Hanehalklarnn Yurtii Tketimi
70.792.710
73.528.828
73.637.355
73,2
72,6
72,0
3,9
0,1
(Eksi) Yerleik Olmayan

4.555.409
4.232.771
4.081.112
4,7
4,2
4,0
-7,1
-3,6
Yerleik Hanehalklarnn Yurtd

Tketimi
512.520
547.772
486.023
0,5
0,5
0,5
6,9
-11,3
9.506.407
10.127.098
10.313.778
9,8
10,0
10,1
6,5
1,8
5.006.997
5.060.735
5.042.711
5,2
5,0
4,9
1,1
-0,4
5,0
5,2
12,6
4,0
Devletin Nihai Tketim Harcamalar

Maa, cret
Mal ve Hizmet Almlar
Gayri Safi Sabit Sermaye Oluumu
Kamu Sektr
Makine-Tehizat
naat
zel Sektr
4.499.411
5.066.363
5.271.068
4,7
24.714.467
26.051.528
24.843.266
25,5
25,7
24,3
5,4
-4,6
3.154.521
3.354.609
3.794.726
3,3
3,3
3,7
6,3
13,1
673.013
760.392
930.521
0,7
0,8
0,9
13,0
22,4
2.481.508
2.594.217
2.864.205
2,6
2,6
2,8
4,5
10,4
21.559.946
22.696.918
21.048.540
22,3
22,4
20,6
5,3
-7,3
13.747.899
14.400.042
13.765.406
14,2
14,2
13,5
4,7
-4,4
naat
7.812.047
8.296.877
7.283.134
8,1
8,2
7,1
6,2
-12,2
Stok Deimeleri (1)
-764.038
-109.952
196.565
-0,8
-0,1
0,2
Mal ve Hizmet hracat
23.563.374
25.274.941
25.940.926
24,4
25,0
25,4
7,3
2,6
(Eksi) Mal ve Hizmet thalat
27.031.712
29.932.817
29.008.705
27,9
29,6
28,3
10,7
-3,1
Makine-Tehizat
Kaynak: TK
(1): Stok deimeleri kalnt yntemiyle hesaplanm olup istatistiki hatay da iermektedir.
Kamu sektr sabit sermaye yatrmlar, makine-tehizat yatrmlarndaki % 22,4lk

ve inaat yatrmlarndaki % 10,4lk artn etkisiyle % 13,1 byrken, zel sektr
sabit sermaye yatrmlar makine-tehizat yatrmlarndaki % 4,4lk ve bina inaatndaki % 12,2lik dn etkisiyle % 7,3 klm, bylece toplam sabit sermaye
yatrmlarnda % 4,6 d meydana gelmitir.
2008 ylnda tketim harcamalarnn GSYHye oran % 82,5, sabit sermaye yatrmlarnn GSYHye oran ise % 20,3 olmutur (Tablo 11).
34
TABLO 11: HARCAMALAR YNTEMYLE GAYR SAF YURT HASILA

(Cari Fiyatlarla)
Deer (Bin YTL)
Harcama Bileenleri
Pay (%)
Deiim (%)
2006
2007
2008
2006
2007
2008
2007
2008
758.390.785
843.178.421
950.144.254
100,0
100,0
100,0
11,2
12,7
534.849.206
597.721.802
662.155.442
70,5
70,9
69,7
11,8
10,8
Yerleik ve Yerleik Olmayan

564.897.493
625.216.695
693.831.050
74,5
74,1
73,0
10,7
11,0
(Eksi) Yerleik Olmayan

34.025.134
31.742.044
36.240.886
4,5
3,8
3,8
-6,7
14,2
Yerleik Hanehalklarnn Yurtd

Tketimi
3.976.846
4.247.151
4.565.279
0,5
0,5
0,5
6,8
7,5
93.525.263
107.815.962
121.813.443
12,3
12,8
12,8
15,3
13,0
Maa, cret
52.756.008
59.601.255
66.919.475
7,0
7,1
7,0
13,0
12,3
40.769.255
48.214.707
54.893.968
5,4
5,7
5,8
18,3
13,9
169.044.693
184.118.185
192.831.194
22,3
21,8
20,3
8,9
4,7
25.745.598
28.674.618
36.586.918
3,4
3,4
3,9
11,4
27,6

Kamu Sektr
Makine-Tehizat
4.551.924
4.969.576
6.574.052
0,6
0,6
0,7
9,2
32,3
naat
21.193.674
23.705.042
30.012.866
2,8
2,8
3,2
11,8
26,6
zel Sektr
143.299.095
155.443.568
156.244.276
18,9
18,4
16,4
8,5
0,5
Makine-Tehizat
92.179.719
96.486.659
95.684.476
12,2
11,4
10,1
4,7
-0,8
naat
51.119.375
58.956.909
60.559.800
6,7
7,0
6,4
15,3
2,7
Stok Deimeleri (1)
-1.782.719
-2.964.201
16.923.969
-0,2
-0,4
1,8
171.926.483
188.224.755
227.353.137
22,7
22,3
23,9
9,5
20,8
209.172.139
231.738.081
270.932.932
27,6
27,5
28,5
10,8
16,9
Kaynak: TK
(1): Stok deimeleri kalnt yntemiyle hesaplanm olup istatistiki hatay da iermektedir.
Harcamalar yntemiyle GSYH bymesine yerleik hanehalklarnn tketimi (zel tketim) ve devletin nihai tketim harcamalar (kamu tketimi) 0,2 puan, kamu sektr
gayri safi sabit sermaye oluumu (kamu yatrmlar) 0,4 puan katk yaparken, zel
sektr gayri safi sabit sermaye oluumu (zel yatrm) negatif olarak 1,6 puan katk
yapmtr. Talep, retim yerine stoklarla karlannca stok deiimi 0,3 puan katk
yapmtr. hracat 0,7 puan katk yaparken, ithalatn katks pozitif 0,9 puan olmutur.
Bylece net ihracat bymeyi pozitif 1,6 puanlk katk ile olumlu ynde etkilemitir
(Tablo 12).
35
TABLO 12: HARCAMALAR YNTEMYLE GAYR SAF YURT HASILAYA KATKILAR

(1998 Fiyatlaryla, Puan)
Harcama Bileenleri
2006
2007
2008
6,89
4,67
1,06
3,27
3,20
0,20
3,41
2,83
0,11
Yerleik ve Yerleik Olmayan Hanehalklarnn Yurtii Tketimi

(Eksi) Yerleik Olmayan Hanehalklarnn Yurtii Tketimi
Yerleik Hanehalklarnn Yurtd Tketimi
0,05
-0,33
-0,15
-0,09
0,04
-0,06
0,82
0,64
0,18
Maa, cret
0,02
0,06
-0,02
0,79
0,59
0,20
3,20
1,38
-1,19

Kamu Sektr
0,09
0,21
0,43
-0,17
0,09
0,17
naat
0,26
0,12
0,27
zel Sektr
3,11
1,18
-1,63
1,65
0,67
-0,63
1,46
0,50
-1,00
-0,09
0,68
0,30
Makine-Tehizat
Makine-Tehizat
naat
Stok Deimeleri
1,62
1,77
0,66
1,92
3,00
-0,91
Kaynak: TK
2. Sektrel Gelimeler
a. Tarm
Uygun iklim koullarna bal olarak retimde yaanan artlardan dolay tarm sektr katma deeri, 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 7,9 art, ikinci aylk
dneminde % 1,2 d, nc aylk dneminde % 5,3 ve drdnc aylk
dneminde % 4,2 art gstermitir. Bylece 2008 ylnda tarm sektr katma deerinde % 4,1 byme meydana gelmitir.
Kurakln etkisiyle 2007 ylnda bir nceki yla gre tahl, sebze ve meyve retiminde
dler gerekleirken, iklim koullarnn geen yla gre daha iyi olmas sebebiyle
2008 ylnda tahl, sebze ve meyve retim miktarlarnda artlar gereklemitir.
2008 ylnda tahllar ve dier bitkisel rnlerin retim miktar % 4,9 art gstermitir. Tahl rnlerinde retim miktar % 0,1 artmtr. Gneydou Anadolu Blgesinde
yaanan ar kuraklk ve Dou Anadolu Blgesindeki retim kayplar nedeniyle seilmi tahllardan arpa retimi % 18,9 azalrken, geen sene yaanan kurakln etkilerinin kalkmas ve bu sene lke genelinde yalarn rn verimi zerinde olumlu etki
yapmasna bal olarak en fazla art % 20,9 ile msr retimi, % 16,3 ile eltik retimi
ve % 3,2 ile buday retiminde olmutur (Tablo 13).
36
TABLO 13: TAHILLAR VE DER BTKSEL RNLERN RETM MKTARLARI (1)

(Ton)
Deiim (%)
2006
2007
2008
2006
retim
2007
2008
34.642.986
20.010.000
9.551.000
3.811.000
696.000
574.986
29.256.990
17.234.000
7.306.800
3.535.000
648.000
533.190
29.287.281
17.782.000
5.923.000
4.274.000
753.325
554.956
-5,0
-6,9
0,5
-9,3
16,0
-14,4
-15,5
-13,9
-23,5
-7,2
-6,9
-7,3
0,1
3,2
-18,9
20,9
16,3
4,1
Patates, Kuru Baklagiller, Yenilebilir Kk ve Yumrular

Patates
Nohut
Fasulye
Mercimek (Krmz)
Mercimek (Yeil)
Tatl patates
Dier
5.828.124
4.366.180
551.746
195.970
580.298
42.326
31.125
60.479
5.511.082
4.227.726
505.366
154.243
508.378
26.803
18.481
70.085
5.080.662
4.196.522
518.026
154.630
106.361
24.827
28.646
51.650
5,5
7,5
-8,0
-6,7
11,6
-15,3
3,8
13,2
-5,4
-3,2
-8,4
-21,3
-12,4
-36,7
-40,6
15,9
-7,8
-0,7
2,5
0,3
-79,1
-7,4
55,0
-26,3
Yal Tohumlar
Ayiei
Yerfst
Kolza (Kanola)
Soya
Susam
Dier
1.312.593
1.118.000
77.454
12.615
47.300
26.545
30.679
1.031.552
854.407
86.409
28.727
30.666
20.010
11.333
1.234.158
992.000
85.274
83.965
34.461
20.338
18.120
16,1
14,7
-8,9
951,3
63,1
2,1
119,8
-21,4
-23,6
11,6
127,7
-35,2
-24,6
-63,1
19,6
16,1
-1,3
192,3
12,4
1,6
59,9
Tahllar ve Dier Bitkisel rnler

Tahllar
Buday
Arpa
Msr (Dane)
eltik
Dier
Ttn
eker pancar
Dier Yem Bitkileri (Tahl Saman ve Kabuklar Hari)
Hayvan Pancar
Tekstilde Kullanlan Ham Bitkiler
Pamuk (Ktl)
Dier
Parfmeri, Eczaclk ve Benzeri Alanlarda Kullanlan
Bitkiler, Hayvan Yemi Bitkilerinin Tohumlar
Fi
Haha (Kapsl)
Dier
Toplam
98.137
74.584
100.000
-27,4
-24,0
34,1
14.452.162
12.414.715
15.488.332
-4,8
-14,1
24,8
158.771
158.771
151.611
151.611
157.541
157.541
-3,8
-3,8
-4,5
-4,5
3,9
3,9
2.550.068
2.550.000
68
2.275.044
2.275.000
44
1.820.022
1.820.000
22
13,8
13,8
11,5
-10,8
-10,8
-35,3
-20,0
-20,0
-50,0
204.831
100.556
116.667
40,1
-50,9
16,0
175.522
27.443
1.866
90.568
8.164
1.824
104.974
9.849
1.844
33,0
121,3
5,4
-48,4
-70,3
-2,3
15,9
20,6
1,1
59.247.672
50.816.134
53.284.663
-2,9
-14,2
4,9
Kaynak: TK
(1): 2008 yl deerlerine gre sralanmtr.
Patates, kuru baklagiller, yenilebilir kk ve yumrularn retim miktar % 7,8 azalmtr.

Gneydou Anadolu Blgesinde yaanan kuraklk kuru baklagillerin retim miktarlarn olumsuz etkilemitir bu sebeple seilmi rnler iinde en yksek retimi d
% 79,1 ile krmz mercimek retiminde gerekleirken onu, % 0,7 ile patates retimi
izlemitir. En yksek art ise ekim alanlarnn genilemesi nedeniyle yumru bitkilerden
% 55 ile tatl patates retiminde olmu, % 2,5 ile nohut retimi ve % 0,3 ile fasulye
retimi onu takip etmitir.
2008 ylnda yalarn olumlu etkisiyle yal tohumlarn retimi % 19,6 artmtr. Seilmi yal tohumlardan yerfst retimi % 1,3 azalrken, en yksek art % 192,3
ile kolza (kanola) retiminde grlmtr. Kolza retimindeki bu yksek oranl art
biodizel retimi iin prim destei verilmesi sebebiyle ekim alanlarnn artmasndan
kaynaklanmtr. Yalarn verimlilii artrmasyla ayiei retimi % 16,1, soya retimi % 12,4 artmtr.
Ayrca ttn retimi % 34,1, eker pancar retimi % 24,8 ve dier yem bitkilerinden
hayvan pancar retimi % 3,9 artmtr. Tekstilde kullanlan ham bitkilerin en nemli
blmn oluturan ktl pamuk retimi ekim alannn baka rnlere kaymas sebebiyle % 20 azalmtr. Parfmeri, eczaclk ve benzeri alanlarda kullanlan bitkiler,
hayvan yemi bitkilerinin tohumlar ise % 16 art gstermitir.
37
38
-18
-16
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
10
(%)
-2,9
2006
-2,3
-14,2
Tahllar ve Dier Bitkisel rnler
1,9
GRAFK 6: BTKSEL RETM DEM ORANLARI
2007
Sebzeler
-0,7
-4,3
2008
6,0
Meyveler, ecek ve Baharat Bitkileri
4,9
8,8
2008 ylnda sebze rnleri retim miktar % 6 art gstermitir. Yumru ve kk sebzelerin retimi % 2,8 artmtr. Seilmi yumru ve kk sebzeler iinde yer alan taze
soan retiminde % 9,1, ekim alanlarnn azalmasyla havu retiminde % 7,9 d
grlrken, en fazla art % 7,9 ile kuru soan retiminde olmutur (Tablo 14).
TABLO 14: SEBZE RNLER RETM MKTARLARI (1)
(Ton)
Sebzeler
Yumru ve Kk Sebzeler
Soan (Kuru)
Havu
Prasa
Soan (Taze)
Turp (Krmz)
Dier
Meyvesi in Yetitirilen Sebzeler
Domates
Karpuz
Kavun
Hyar
Biber (Sivri)
Biber (Salalk)
Biber (Dolmalk)
Patlcan
Fasulye
Dier
Baka Yerde Snflandrlmam Dier Sebzeler
Lahana (Ba)
Ispanak
Marul (Gbekli)
Karnbahar
Marul (Kvrck)
Lahana (Krmz)
Lahana (Yaprak)
Maydanoz
Mantar (Kltr)
Dier
Toplam
Kaynak: TK
2006
2.978.659
1.765.396
394.725
320.091
200.875
149.527
148.045
21.211.268
9.854.877
3.805.306
1.765.605
1.799.613
775.577
673.981
392.617
924.165
563.763
655.764
1.661.685
502.081
242.231
239.495
136.098
151.164
103.137
80.981
53.189
21.833
131.476
25.851.612
retim
2007
3.222.478
1.859.442
641.953
256.397
185.140
138.615
140.931
20.854.683
9.945.043
3.796.680
1.661.130
1.674.580
727.190
674.788
357.246
863.737
519.968
634.321
1.598.587
464.645
235.731
226.723
135.145
140.808
101.649
79.990
48.972
23.426
141.498
25.675.748
2008
3.312.533
2.007.118
591.538
252.286
168.223
144.878
148.490
22.245.467
10.985.355
4.002.285
1.749.935
1.678.774
734.596
690.531
371.050
813.686
563.056
656.199
1.657.317
487.744
225.746
233.424
150.843
144.498
104.583
80.825
52.346
26.526
150.782
27.215.317
Deiim (%)
2006
2007
-9,5
8,2
-14,7
5,3
1,7
62,6
-1,8
-19,9
0,4
-7,8
-1,6
-7,3
-5,3
-4,8
-1,7
-1,7
-1,9
0,9
-4,1
-0,2
-3,3
-5,9
3,1
-6,9
4,2
-6,2
-1,6
0,1
-1,8
-9,0
-0,6
-6,5
1,6
-7,8
-3,2
-3,3
4,0
-3,8
2,0
-7,5
1,8
-2,7
17,4
-5,3
16,3
-0,7
-10,0
-6,9
13,3
-1,4
-12,0
-1,2
-6,7
-7,9
28,4
7,3
7,4
7,6
-2,3
-0,7
2008
2,8
7,9
-7,9
-1,6
-9,1
4,5
5,4
6,7
10,5
5,4
5,3
0,3
1,0
2,3
3,9
-5,8
8,3
3,4
3,7
5,0
-4,2
3,0
11,6
2,6
2,9
1,0
6,9
13,2
6,6
6,0
Meyvesi iin yetitirilen sebzelerin retim miktar % 6,7 art gstermitir. Meyvesi iin
yetitirilen sebzeler iinde patlcan retiminde % 5,8 d grlrken, en yksek
retim art ekim alanlarnn ve verimliliin artmasna bal olarak % 10,5 ile domates retiminde gereklemi onu, % 8,3 ile fasulye ve % 5,4 ile karpuz retimi takip
etmitir.
Baka yerde snflandrlmam dier sebzelerin retim miktarnda % 3,7 art olmutur. Seilmi sebzelerden spanak retiminde % 4,2 d grlrken, en yksek
retim art % 13,2 ile kltr mantar retiminde olmu, % 11,6 ile karnbahar ve %
6,9 ile maydanoz retimi onu izlemitir.
2008 ylnda meyve rnleri retim miktar % 8,8 art gstermitir. Meyveler iinde
nemli paya sahip olan zm retim miktar % 8,5 ve meyveler ve sert kabuklular
retim miktar % 9 artmtr. Muz, incir, avokado ve kivinin toplam retimi % 2,7,
turungillerin retimi % 1,3, dier meyvelerin retimi % 4 art gstermitir. Seilmi meyveler iinde ieklenme dnemindeki ar scakln etkisiyle kiraz retimi %
39
15,5, kuraklk ve ekim alanlarnn kaymasnn etkisiyle incir retimi % 2,4 ve verimlilikteki dn etkisiyle armut retimi % 0,2 d gstermitir. En yksek retim
art hava artlarnn uygun olmas ve verimlilik art sebebiyle % 28,5 artan kays
retiminde olurken onu, kayt gncellemesi ile meyve veren aa says ve meyve veren aaca geilerdeki art ile % 19,9 nar ve % 6,3 muz retimi izlemitir (Tablo 15).
TABLO 15: MEYVE RNLER RETM MKTARLARI (1)
Meyveler, ecek ve Baharat Bitkileri

zm
Dier Meyveler ve Sert Kabuklular
Muz, ncir, Avakado, Kivi (Toplam)
Muz
ncir
Dier
Turungiller (Toplam)
Portakal
Mandalina
Limon
Dier
Dier meyveler (Toplam)
Elma
Kays
eftali
Armut
Kiraz
ilek
Erik
Vine
Nar
Dier
Zeytin ve Dier Sert Kabuklular (Toplam)
Zeytin
Fndk
Ceviz
Antep Fst
Dier
Baharat Bitkileri
Krmz Biber
Kekik
Dier
ay (2)
(Ton)
Deiim (%)
2006
2007
2008
2006
retim
2007
2008
4.000.063
3.612.781
3.918.442
3,9
-9,7
8,5
10.990.607
479 810
178.205
290.151
11.454
3 220 435
1.535.806
791.255
710.401
182.973
4.525.900
2.002.033
460.182
552.775
317.750
310.254
211.127
214.416
121.499
90.737
245.127
2.764.462
1.766.749
661.000
129.614
110.000
97.099
10.707.163
415 432
189.107
210.152
16.173
2 988 664
1.426.965
744.339
651.767
165.593
5.345.372
2.457.845
557.572
539.435
356.281
398.141
250.316
240.874
180.917
106.560
257.431
1.957.695
1.075.854
530.000
172.572
73.416
105.853
11.675.569
426 670
201.115
205.067
20.488
3 026 936
1.427.156
756.473
672.452
170.855
5.557.745
2.504.494
716.415
551.906
355.476
338.361
261.078
248.736
185.435
127.760
268.084
2.664.218
1.464.248
800.791
170.897
120.113
108.169
1,2
8,2
18,8
1,8
35,2
10,6
6,3
10,7
18,4
19,6
-17,3
-22,1
-46,5
8,4
-11,7
10,8
5,6
-2,5
-13,2
13,4
-3,5
35,8
47,2
24,7
-13,6
83,3
2,2
-2,6
-13,4
6,1
-27,6
41,2
-7,2
-7,1
-5,9
-8,3
-9,5
18,1
22,8
21,2
-2,4
12,1
28,3
18,6
12,3
48,9
17,4
5,0
-29,2
-39,1
-19,8
33,1
-33,3
9,0
9,0
2,7
6,3
-2,4
26,7
1,3
0,0
1,6
3,2
3,2
4,0
1,9
28,5
2,3
-0,2
-15,0
4,3
3,3
2,5
19,9
4,1
36,1
36,1
51,1
-1,0
63,6
2,2
74.317
45.861
7.979
20.477
89.728
67.213
5.350
17.165
87.555
60.000
10.082
17.473
-1,2
1,9
24,7
-14,0
20,7
46,6
-32,9
-16,2
-2,4
-10,7
88,4
1,8
1.121.206
1.145.321
1.100.257
-5,9
2,2
-3,9
Toplam
15.064.987
Kaynak: TK
(2): Yeil ya ay yapra, meyve retimi toplamna dahil deildir.
14.409.672
15.681.566
1,9
-4,3
8,8
Zeytin ve dier sert kabuklularn retim miktar % 36,1 artmtr. Ekim alanlarnn
artmas ve var yl olmas sebebiyle seilmi sert kabuklulardan Antep fst retim
miktar % 63,6 ile en yksek art gsteren rn olurken onu uygun hava artlar nedeniyle retimi % 51,1 artan fndk izlemitir. Geen ylki kuraklk ve ar scaklktan
etkilenen zeytinde ise bu yl var yl olmas sebebiyle % 36,1lik retim art kaydedilmitir.
Baharat bitkilerinin retim miktar % 2,4 d gstermitir. Seilmi baharat bitkilerinden Gneydou Anadolu Blgesindeki kurakln etkisiyle krmzbiber retiminde
% 10,7 d grlrken, kekik retiminde % 88,4 art olmutur. ayn retim miktar ise % 3,9 azalmtr.
40
Tarmsal destekleme demeleri 2008 ylnda bir nceki yla gre % 6,4 artarak 5.911
milyon YTLye ykselmitir. Tarmsal destekleme demelerinde en yksek oranl art
% 101,1 ile kuraklk desteinde olmutur. Dorudan gelir destei demelerinde %
30,5 ve arz a olan rnlere yaplan demelerde % 10,8 d olmutur (Tablo
16).
TABLO 16: TARIMSAL DESTEKLEME DEMELER (1)
Deer (Milyon YTL)
Alan Bazl Tarmsal Destekleme demeleri
DGD
(Cari Fiyatlarla)
Pay (%)
Deiim (%)
2006
2007 2008 (2)
2006
2007
2008
2006
2007
2.653
2.525
2.063
12,7
-4,8
-18,3
55,9
45,5
34,9
2.653
1.640
1.140
58,6
-38,2
-30,5
55,9
29,5
19,3
Alan Bazl Ek deme (Org. Tarm, yi Tarm,
10
2008
0,2
Toprak Analizi) (3)

Mazot
480
492
2,5
0,0
8,6
8,3
Gbre
345
352
2,0
0,0
6,2
6,0
50
79
1.292
1.797
1.848
1.085
1.273
1.135
120
435
610
Sertifikal Tohum ve Fidan Kullanm

Fark demesi Destekleme Hizmetleri
Arz A Olan rnlere demeler (4)
Hububat
ay
Hayvanclk Destek demeleri
58,0
44,0
0,9
1,3
31,3
39,1
2,8
27,2
32,4
74,4
17,3
-10,8
22,9
22,9
19,2
-41,5
262,5
40,2
2,5
7,8
10,3
87
89
103
24,3
2,3
15,7
1,8
1,6
1,7
661
741
1.158
91,6
12,1
56,3
13,9
13,3
19,6
Krsal Kalknma Amal Tarmsal Destekler
80
128
60,0
0,0
1,4
2,2
Tarm Sigortas Destekleme Hizmetleri
40
55
37,5
0,0
0,7
0,9
1,4
Telafi Edici demeler

Kuraklk Destei
Dier
TOPLAM
67
79
80
19,6
17,9
1,3
1,4
1,4
266
535
101,1
0,0
4,8
9,1
72
26
44
26,3
-63,9
69,2
1,5
0,5
0,7
4.747
5.554
5.911
28,0
17,0
6,4
100,0
100,0
100,0
Kaynak: DPT
(1): 2004, 2005 ve 2006-2007 yllar Tarm ve Kyileri Bakanl btesi kesin hesap verileridir.
(2): Geici.
(3): 2005 ve 2006 yllarnda DGD demelerine dahildir. 2007 ve 2008 yllarnda alan bazl demelerde "iyi tarm uygulamalar" destei yoktur.
(4): Ktl pamuk, zeytinya, ayiei, soya fasulyesi, kanola ve dane msra verilmektedir.
Tarmsal destekleme demeleri iinde en yksek paylar 2.063 milyon YTL (% 34,9) ile
alan bazl tarmsal destekleme demeleri, 1.848 milyon YTL (% 31,3) ile fark demesi
destekleme hizmetleri demeleri, 1.158 milyon YTL (% 19,6) ile hayvanclk destek
demeleri ve 535 milyon YTL (% 9,1) ile kuraklk destei demelerinin olmutur.
b. Sanayi
Sanayi sektr katma deeri 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 8,8, ikinci
aylk dnemde % 5 artarken, uluslararas piyasalardaki dalgalanmann reel sektre
yansmasyla nc aylk dnemde ancak % 0,9 dzeyinde artm, sanayi durma noktasna gelmitir. Drdnc aylk dnemde sanayi sektr katma deeri krizin etkilerinin derinlemesiyle % 9,6 azalmtr. Bylece 2008 ylnda 2007 ylna gre
sanayi sektr katma deerinde % 1,1 art gereklemitir. Alt sektrler itibariyle
madencilik ve taocakl sektr katma deerinde % 5,4, enerji sektr katma
deerinde % 3,8 ve imalat sanayi sektr katma deerinde % 0,8 art meydana
gelmitir (Tablo 17).
41
TABLO 17: SANAY SEKTR KATMA DEER DEM ORANLARI

(1998 Temel Fiyatlara Gre, %)
Sektrler
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
-2,4
-2,2
3,4
9,0
5,2
8,1
5,4
malat Sanayi
2,9
8,4
11,9
8,2
8,4
5,6
0,8
Elektrik, Gaz ve Su
3,3
4,9
7,1
14,1
8,6
6,8
3,8
Toplam Sanayi
2,7
7,8
11,3
8,6
8,3
5,8
1,1
Madencilik
Kaynak: TK
Sanayi sektrnn GSYH iindeki pay 2007 ylnda % 20 iken, 2008 ylnda % 19,5e
gerilemitir. Alt sektrler itibariyle madencilik ve taocakl sektrnn pay % 1,4,
imalat sanayi sektrnn pay % 16,1 ve enerji sektrnn pay % 2,1 olmutur
(Tablo 18).
TABLO 18: SANAY SEKTR KATMA DEERNN GSYH ERSNDEK PAYI
(Cari Fiyatlarla, %)
Sektrler
Madencilik
malat Sanayi
Elektrik, Gaz ve Su
Toplam Sanayi
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
0,9
1,0
1,1
1,2
1,2
1,2
1,4
17,8
17,7
17,4
17,3
17,2
16,8
16,1
2,3
2,2
1,9
1,8
1,8
1,9
2,1
21,0
20,9
20,3
20,3
20,1
20,0
19,5
Kaynak: TK
Sanayi sektr retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 7,3, ikinci aylk
dneminde % 4,2 artarken, kresel krizin etkisiyle nc aylk dneminde % 1,4
ve krizin yol at talep daralmasnn etkisinin artmasyla drdnc aylk dneminde % 12,6 d gstermitir. Yllk olarak 2007 ylnda % 6,9 artan sanayi retimi,
2008 ylnda % 0,9 azalmtr (Tablo 19).
TABLO 19: SEKTRLERE GRE SANAY RETM ENDEKS VE DEM ORANLARI
(2005=100)
Deiim (%)
retim Endeksi
Sektrler
2006
2007
2008
2006
2007
2008
Toplam Sanayi
107,8
115,3
114,3
7,8
6,9
-0,9
108,3
117,2
126,2
8,3
8,3
7,6
malat Sanayi
107,7
114,8
112,7
7,7
6,6
-1,8
Elektrik, Gaz ve Su
108,6
118,1
122,6
8,6
8,7
3,8
Kaynak: TK
2008 ylnda madencilik ve taocakl sektr retimi % 7,6, elektrik, gaz ve su

sektr retimi % 3,8 artarken, imalat sanayi sektr retimi % 1,8 gerilemitir.
42
43
-3
-2
-1
10
(%)
7,8
7,7
Toplam Sanayi
2006
8,3
8,6
6,9
2007
8,3
GRAFK 7: SANAY RETM ENDEKS DEM ORANLARI
6,6
malat Sanayi
8,7
2008
-1,8
Elektrik, Gaz ve Su
-0,9
7,6
3,8
Ana sanayi gruplar snflamasna gre, 2008 ylnda kresel krizin etkisiyle hem i
hem de d talebin daralmasyla birlikte ara mal imalatnda % 3,7, dayanksz tketim
mal imalatnda % 1,5, dayankl tketim mal imalatnda % 0,5, d olurken, enerjide % 4,1 ve sermaye mal imalatnda % 2,2 art olmutur (Tablo 20).
TABLO 20: ANA SANAY GRUPLARINA (MIGs) GRE ENDEKSLER VE DEM ORANLARI
(2005=100)
retim Endeksi
Deiim (%)
2006
2007
2008
2006
2007
107,8
115,3
114,3
7,8
6,9
-0,9
Aramal malat
109,8
117,1
112,7
9,8
6,7
-3,7
Dayankl Tketim Mal malat
108,8
112,5
112,0
8,8
3,4
-0,5
Dayanksz Tketim Mal malat
104,5
109,1
107,5
4,5
4,4
-1,5
Enerji
107,1
114,9
119,6
7,1
7,3
4,1
Sermaye Mal malat
109,1
123,0
125,7
9,1
12,8
2,2
Toplam Sanayi
2008
Kaynak: TK
b. 1. Madencilik ve Taocakl
Madencilik ve taocakl sektr katma deeri birinci aylk dnemde % 8,4,
ikinci aylk dnemde % 7,7, nc aylk dnemde % 3,9, son aylk dnemde ise % 2,7 art gstermitir. 2008 ylnda toplam olarak sektrn katma deerinde % 5,4lk byme gereklemitir.
Madencilik sektr retimi 2008 ylnn ilk aylk dneminde % 15,3, ikinci aylk
dneminde % 9,1, nc aylk dneminde % 4,9, drdnc aylk dneminde
% 2,5 art gstermitir. Ylsonu itibariyle 2007 ylnda % 8,3 olan toplam madencilik
sektr retimi art hz 2008 ylnda % 7,6ya gerilemitir (Tablo 21).
TABLO 21: MADENCLK VE TAOCAKILII RETM ENDEKS VE DEM ORANLARI
(2005 =100)
retim Endeksi
Alt Sektrler
Deiim (%)
2006
2007
2008
2006
2007
2008
108,3
117,2
126,2
8,3
8,3
7,6
106,9
119,8
137,1
6,9
12,1
14,4
96,7
93,3
97,6
-3,3
-3,5
4,6
Metal Cevherler Madencilii
125,6
169,7
172,6
25,6
35,1
1,7
Dier Madencilik ve Taocakl
112,5
114,3
120,1
12,5
1,5
5,1
Kmr Madencilii
Ham Petrol ve Doalgaz karm
Kaynak: TK
Kmr madencilii retimi % 14,4, ham petrol ve doalgaz karm retimi % 4,6,
metal cevherler madencilii retiminde % 1,7 art kaydedilmitir. Bunlarn dnda
kalan madenlerin retiminde ise % 5,1 art gereklemitir.
44
b. 2. malat Sanayi
malat sanayi katma deeri birinci aylk dnemde % 8,8, ikinci aylk dnemde
% 4,8, nc aylk dnemde % 0,5 artarken, kresel mali krizin ekonomimize
etkisinin artmasyla drdnc aylk dnemde % 10,8 azalmtr. Yl sonu itibariyle
imalat sanayi katma deerinde % 0,8 art olmutur.
malat sanayi retiminde 2008 ylnn ilk aylk dneminde % 6,6, ikinci aylk
dneminde % 3,8 art olurken, nc aylk dneminde % 2,3, son aylk
dneminde de % 14,3 d meydana gelmitir. Bylece 2007 ylnda toplam imalat
sanayi retimi % 6,6 artarken, kresel mali krizin Trkiye ekonomisi zerindeki etkilerinin reel sektre yansmasyla 2008 ylnda % 1,8 dmtr (Tablo 22).
TABLO 22: MALAT SANAY RETM ENDEKS VE DEM ORANLARI
(2005=100)
retim Endeksi
Deiim (%)
Alt Sektrler
2006
2007
2008
2006
2007
2008
malat Sanayi
107,7
114,8
112,7
7,7
6,6
-1,8
Gda rnleri ve ecek malat
105,5
108,7
113,2
5,5
3,0
4,1
Ttn rnleri malat
109,8
110,1
117,8
9,8
0,2
7,0
Tekstil rnleri malat
102,3
103,0
92,0
2,3
0,6
-10,7
-12,0
Giyim Eyas malat
96,4
102,8
90,4
-3,6
6,6
Derinin Tabaklanmas ve lenmesi
118,1
111,2
105,3
18,1
-5,9
-5,3
Aa ve Aa Mantar rnleri malat (Mobilya Hari)
131,1
143,7
158,9
31,1
9,6
10,6
Kat Hamuru, Kat ve Kat rnleri malat
108,0
115,0
118,4
8,0
6,5
3,0
Basm ve Yaym
109,2
115,5
113,2
9,2
5,7
-2,0
Kok Kmr, Rafine Edilmi Petrol rnleri
103,8
104,1
101,6
3,8
0,3
-2,4
Kimyasal Madde ve rnleri malat
111,2
120,8
120,5
11,2
8,7
-0,3
Plastik ve Kauuk rnleri malat
105,3
113,8
110,1
5,3
8,1
-3,3
Metalik Olmayan Dier Mineral rnleri malat
110,4
112,7
110,6
10,4
2,1
-1,8
Ana Metal Sanayi
113,9
126,1
123,6
13,9
10,7
-2,0
Makine ve Tehizat Hari; Metal rnleri malat
111,6
121,2
113,0
11,6
8,6
-6,8
B.y.s. Makine ve Tehizat malat
113,8
120,9
115,0
13,8
6,2
-4,8
Bro Makineleri ve Bilgisayar malat
160,2
129,0
137,9
60,2
-19,5
6,9
B.y.s. Elektrikli Makine ve Cihazlarn malat
113,4
132,8
133,5
13,4
17,1
0,5
Radyo, TV, Haberleme Tehizat ve Cihazlar malat
76,4
61,1
45,2
-23,6
-20,0
-26,1
Tbbi, Hassas ve Optik Aletler, ile Saat malat
110,2
121,3
132,0
10,2
10,1
8,8
Motorlu Kara Tat, Rmork ve Yar Rmork malat
108,8
119,1
126,2
8,8
9,5
5,9
Dier Ulam Aralarnn malat
121,0
198,6
207,5
21,0
64,1
4,5
Mobilya malat, B.y.s. Dier malat
111,2
126,7
135,9
11,2
13,9
7,3
Kaynak: TK
2008 ylnda imalat sanayi retimi alt sektrlerinde en yksek art % 10,6 ile aa
ve aa mantar rnleri (mob. hari) retiminde gerekleirken, en byk d %
26,1 ile radyo, TV, haberleme tehizat ve cihazlar retiminde gereklemitir.
2007 ylnda % 81,8 olan imalat sanayi kapasite kullanm oran, 2008 ylnda 3,7
puanlk dle % 78,1e gerilemitir. Kapasite kullanm oran kamu kesiminde 1,7
puanlk dle % 86,7, zel kesimde 3,7 puanlk dle % 77 olmutur (Tablo 23).
45
TABLO 23: MALAT SANAY KAPASTE KULLANIM ORANLARI

(retim Deeri Arlkl, %)
2006
2007
2008
Alt Sektrler
Devlet
zel
Toplam
Devlet
zel
Toplam
Devlet
zel
malat Sanayi
89,4
79,6
81,0
88,4
80,7
81,8
86,7
77,0
78,1
77,9
70,7
71,2
79,0
72,3
72,6
82,5
71,0
71,5
Toplam
Ttn rnleri malat
58,8
70,5
67,4
61,4
78,7
74,0
28,6
78,2
75,7
74,9
80,5
80,5
70,8
81,5
81,5
66,5
75,5
75,5
Giyim Eyas malat
0,0
82,5
82,5
0,0
83,5
83,5
0,0
80,3
80,3
Derinin Tabaklanmas ve lenmesi
0,0
67,8
67,8
0,0
68,0
68,0
0,0
65,8
65,8
0,0
85,9
85,9
0,0
85,8
85,8
0,0
84,9
84,9
44,3
83,3
83,3
84,2
85,4
85,5
65,8
82,6
82,6

Basm ve Yaym
90,6
72,4
74,0
72,9
75,3
75,1
75,8
70,9
71,2
93,0
65,8
91,5
89,7
68,0
88,6
88,1
61,3
86,7
89,0
74,9
76,9
90,3
74,7
77,1
88,8
73,5
75,4
0,0
80,3
80,3
0,0
81,1
81,1
0,0
80,1
80,1
74,1
83,2
83,0
74,3
82,2
82,1
60,7
78,4
78,2

Ana Metal Sanayi
86,4
82,8
83,6
91,4
84,6
85,7
85,2
81,6
82,2
80,0
76,2
76,2
76,7
78,8
78,8
0,0
72,9
72,9
53,0
78,9
78,2
63,7
76,7
76,5
63,9
75,2
75,0
0,0
83,3
83,3
0,0
76,0
76,0
0,0
61,5
61,5
56,4
79,9
79,9
37,5
82,8
82,7
55,0
82,0
82,0
83,7
79,2
85,0
84,9
80,0
83,8
83,7
80,0
83,7
Tbbi, Hassas ve Optik Aletler, ile Saat malat
0,0
80,2
80,2
0,0
79,8
79,8
0,0
79,8
79,8
0,0
85,4
85,4
0,0
88,0
88,0
0,0
77,6
77,6
73,3
82,6
79,8
79,9
89,2
87,1
84,1
88,0
86,7
Mobilya malat, B.y.s. Dier malat
94,5
83,9
84,2
95,7
80,4
80,7
93,9
76,2
76,5
Kaynak: TK
2008 ylnda imalat sanayi alt sektrlerinde en yksek kapasite kullanm % 86,7 ile
dier ulam aralar ile kok kmr, rafine edilmi petrol rnleri imalatnda gerekleirken, % 61,5 ile bro, muhasebe bilgi ilem makineleri imalat en dk kapasite
kullanmnn grld sektr olmutur.

Gda rnleri ve iecek retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 3,5, ikinci
aylk dneminde % 7 art, nc aylk dneminde % 0,6 d gsterirken,
drdnc aylk dneminde % 6,4 art gstermitir. 2007 ylnda % 3 olan gda
rnleri ve iecek retimi art 2008 ylnda % 4,1 olarak gereklemitir. 2007 ylnda % 72,6 olan kapasite kullanm oran, 2008 ylnda % 71,5e gerilemitir.
Ttn rnleri malat

Ttn rnleri retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 7,2 d gsterirken, ikinci aylk dneminde % 9,6, nc aylk dneminde % 19,8, drdnc
aylk dneminde % 7,2 art gstermitir. 2007 ylnda % 0,2 artan ttn rnleri
retimi, 2008 ylnda % 7 artmtr. 2007 ylnda % 74 olan kapasite kullanm oran,
2008 ylnda % 75,7ye ykselmitir.
46

Tekstil rnleri retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 4,6, ikinci aylk
dneminde % 9,8, nc aylk dneminde % 11,1, drdnc aylk dneminde % 16,8 d gstermitir. 2007 ylnda % 0,6 artan tekstil rnleri retimi, 2008
ylnda % 10,7 azalmtr. 2007 ylnda % 81,5 olan kapasite kullanm oran, 2007
ylnda % 75,5e gerilemitir.
Giyim Eyas malat

Giyim eyas retimi, 2008 ylnn ilk aylk dneminde % 2,5, ikinci aylk dneminde % 15,9, nc ve son aylk dneminde ise % 14,7 d gstermitir. Bu
deiiklikler sonucu 2007 ylnda % 6,6 artan giyim eyas retimi, 2008 ylnda % 12
azalmtr. Kapasite kullanm oran 2007 ylnda % 83,5 iken 2008 ylnda % 80,3e
gerilemitir.
Derinin Tabaklanmas ve lenmesi malat

Derinin tabaklanmas ve ilenmesi retimi, 2008 ylnn ilk aylk dneminde % 8,3,
ikinci aylk dneminde % 5,3, nc aylk dneminde % 3,2, son aylk dneminde % 4,3 azalmtr. Bylece 2007 ylnda % 5,9 azalan derinin tabaklanmas
ve ilenmesi retimi, 2008 ylnda % 5,3 azalmtr. 2007 ylnda % 68 olan kapasite
kullanm oran 2008 ylnda % 65,8e gerilemitir.

Aa ve aa mantar rnleri retiminde 2008 ylnn birinci aylk dneminde
% 12,7, ikinci aylk dneminde % 14,4, nc aylk dneminde % 14,1,
drdnc aylk dneminde % 0,8 orannda art kaydedilmitir. Bu gelimeler sonucu 2007 ylnda % 9,6 artan aa ve mantar rnleri retimi, 2008 ylnda % 10,6
artmtr. 2007 ylnda % 85,8 olan kapasite kullanm oran, 2008 ylnda % 84,9a
gerilemitir.
Kt Hamuru, Kt ve Kt rnleri malat

Kt hamuru, kat ve kt rnleri retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde %
8,4, ikinci aylk dneminde % 7,3, nc aylk dneminde % 0,8 art gsterirken, drdnc aylk dneminde % 4,5 d gstermitir. 2007 ylnda % 6,5
byyen kt hamuru, kat ve kt rnleri retimi, 2008 ylnda % 3 bymtr.
2007 ylnda % 85,5 olan kapasite kullanm oran, 2008 ylnda % 82,6ya gerilemitir.
Basm ve Yaym
Basm ve Yaym retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 5,3, ikinci aylk
dneminde % 3 artarken, nc aylk dneminde % 5,2, drdnc aylk
47
dneminde % 9,3 d gstermitir. 2007 ylnda % 5,7 byyen basm ve yaym

retimi, 2008 ylnda % 2 klmtr. 2007 ylnda % 75,1 olan kapasite kullanm
oran, 2008 ylnda % 71,2ye gerilemitir.

Kok kmr, rafine edilmi petrol rnleri retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 0,7, ikinci aylk dneminde % 4,7, nc aylk dneminde % 5,1
art gsterirken, drdnc aylk dneminde % 19,7 d gstermitir. 2007
ylnda % 0,3 byyen kok kmr, rafine edilmi petrol rnleri retimi, 2008 ylnda
% 2,4 klmtr. 2007 ylnda % 88,6 olan kapasite kullanm oran, 2008 ylnda
% 86,7ye gerilemitir.

Kimyasal madde ve rnleri retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 10,1,
ikinci aylk dneminde % 3,8 artarken, nc aylk dneminde % 0,1, drdnc aylk dneminde % 13,9 azalmtr. 2007 ylnda % 8,7 byyen kimyasal
madde ve rnleri retimi, 2007 ylnda % 0,3 klmtr. Kimya sanayinde 2007
ylnda % 77,1 olan kapasite kullanm oran, 2008 ylnda % 75,4e gerilemitir.

Plastik ve kauuk rnleri retimi, 2008 ylnn ilk aylk dneminde % 4,5, ikinci
aylk dneminde % 1,3 art olurken, nc aylk dneminde % 2,5, drdnc
aylk dneminde de % 16,2 d olmutur. 2007 ylnda % 8,1 artan plastik ve
kauuk rnleri retimi, 2008 ylnda % 3,3 azalmtr. 2007 ylnda % 81,1 olan kapasite kullanm oran, 2008 ylnda % 80,1e gerilemitir.

Metalik olmayan dier mineral rnleri retimi, 2008 ylnn ilk aylk dneminde
% 2,9, ikinci aylk dneminde % 1,8 art olurken, nc aylk dneminde
% 2,7, drdnc aylk dneminde de % 9,4 d olmutur. 2008 ylnda % 2,1
artan metalik olmayan dier mineral rnleri retimi, 2008 ylnda % 1,8 azalmtr.
2007 ylnda % 82,1 olan kapasite kullanm oran, 2008 ylnda % 78,2ye gerilemitir.
Ana Metal Sanayi

Ana metal sanayi retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 7,9, ikinci aylk
dneminde % 6,4, nc aylk dneminde % 1,1 artarken, drdnc aylk
dneminde % 23,8 azalmtr. Bu gelimeler sonucu 2007 ylnda % 10,7 byyen
ana metal sanayi retiminde, 2008 ylnda % 2lik klme kaydedilmitir. 2007 ylnda % 85,7 olan kapasite kullanm oran 2008 ylnda % 82,2ye gerilemitir.
48

Makine ve tehizat hari; metal rnleri retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde
% 4,9 artarken, ikinci aylk dneminde % 0,4, nc aylk dneminde % 5,1,
drdnc aylk dneminde % 24,8 azalmtr. Bu gelimeler sonucu 2007 ylnda
% 8,6 byyen makine ve tehizat hari; metal rnleri retiminde, 2008 ylnda %
6,8lik klme olmutur. 2007 ylnda % 78,8 olan kapasite kullanm oran 2008
ylnda % 72,9a gerilemitir.

B.y.s. makine ve tehizat rnleri retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde %
3,3, ikinci aylk dneminde % 1,1, nc aylk dneminde % 2,9, drdnc
aylk dneminde % 12,2 azalmtr. Bu gelimeler sonucu 2007 ylnda % 6,2
byyen b.y.s. makine ve tehizat rnleri retiminde, 2008 ylnda % 4,8lik klme olmutur. 2007 ylnda % 76,5 olan kapasite kullanm oran 2008 ylnda % 75e
gerilemitir.

Bro makineleri ve bilgisayar rnleri retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 45,9, ikinci aylk dneminde % 18,4 art gsterirken, nc aylk
dneminde % 12,7, drdnc aylk dneminde % 8,5 d gstermitir. Bu
gelimeler sonucu 2007 ylnda % 19,5 klen bro makineleri ve bilgisayar rnleri
retiminde, 2008 ylnda % 6,9luk byme gereklemitir. 2007 ylnda % 76 olan
kapasite kullanm oran 2008 ylnda % 61,5e gerilemitir.

B.y.s. elektrikli makine ve cihazlarn retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde %
11,7, ikinci aylk dneminde % 9 artarken, nc aylk dneminde % 3,3,
drdnc aylk dneminde % 13,3 klmtr. Bu gelimeler sonucu 2007 ylnda % 17,1 byyen b.y.s. elektrikli makine ve cihazlarn retiminde, 2008 ylnda
% 0,5lik byme olmutur. 2007 ylnda % 82,7 olan kapasite kullanm oran 2008
ylnda % 82ye gerilemitir.

Radyo, TV, haberleme tehizat ve cihazlar retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 20,3, ikinci aylk dneminde % 16,8, nc aylk dneminde %
15,2, drdnc aylk dneminde % 40,6 azalmtr. Bu gelimeler sonucu 2007
ylnda % 20 klen radyo, TV, haberleme tehizat ve cihazlar retiminde, 2008
ylnda % 26,1lik klme olmutur. 2007 ylnda % 83,7 olan kapasite kullanm oran
2008 ylnda ayn dzeyde kalmtr.
49
Tbbi Hassas ve Optik Aletler ile Saat malat

Tbbi hassas ve optik aletler ile saat retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde
% 30,7, ikinci aylk dneminde % 30,8, nc aylk dneminde % 8,4 artarken, drdnc aylk dneminde % 20,4 azalmtr. Bu gelimeler sonucu 2007
ylnda % 10,1 byyen tbbi hassas ve optik aletler ile saat retiminde, 2008 ylnda
% 8,8lik byme olmutur. 2007 ylnda % 79,8 olan kapasite kullanm oran 2008
ylnda deimemitir.

Motorlu kara tat, rmork ve yar rmork retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 34,4, ikinci aylk dneminde % 30,9, nc aylk dneminde % 1,9
art gsterirken, drdnc aylk dneminde % 37,5 d gstermitir. Bu gelimeler sonucu 2007 ylnda % 9,5 byyen motorlu kara tat, rmork ve yar rmork
retimi, 2008 ylnda % 5,9 orannda bymtr. 2007 ylnda % 88 olan kapasite
kullanm oran 2007 ylnda % 77,6ya gerilemitir.

Dier ulam aralarnn retimi, 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 0,3, ikinci
aylk dneminde % 2 azalrken, nc aylk dneminde % 10,9, drdnc
aylk dneminde % 9,6 artmtr. Bu gelimeler sonucu 2007 ylnda % 64,1 byyen
dier ulam aralar retiminde, 2008 ylnda % 4,5lik byme kaydedilmitir. 2007
ylnda % 87,1 olan kapasite kullanm oran 2008 ylnda % 86,7ye gerilemitir.
Mobilya malat B.y.s. Dier malatlar

Mobilya imalat b.y.s. retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 24,2, ikinci
aylk dneminde % 6,6, nc aylk dneminde % 2,8 artarken, drdnc
aylk dneminde % 2,7 azalmtr. Bu gelimeler sonucu 2007 ylnda % 13,9 byyen mobilya imalat b.y.s. retiminde, 2008 ylnda % 7,3lk byme kaydedilmitir.
2007 ylnda % 80,7 olan kapasite kullanm oran 2008 ylnda % 76,5e gerilemitir.
b. 3. Enerji
Enerji sektr katma deeri birinci aylk dnemde % 8,3, ikinci aylk dnemde
% 6, nc aylk dnemde % 4,1 artarken, drdnc aylk dnemde % 1,2
azalmtr. 2008 ylnda enerji sektr katma deerinde % 3,8 art olmutur.
Enerji sektr retimi 2008 ylnn birinci aylk dneminde % 10,2, ikinci aylk
dneminde % 5,5, nc aylk dneminde % 3,2 artarken, drdnc aylk
dneminde % 3,2 azalmtr. 2007 ylnda % 8,7 olan enerji sektr retimi art hz
2008 ylnda % 3,8e gerilemitir (Tablo 24).
50
TABLO 24: ENERJ RETM ENDEKS VE DEM ORANLARI

(2005=100)
Yllar
retim Endeksi
Deiim Oranlar (%)
2006
108,6
8,6
2007
118,1
8,7
2008
122,6
3,8
Kaynak: TK
2008 ylnda elektrik retiminin % 47,3 doal gaz yaktl santrallerden, % 20,7si
linyit yaktl santrallerden, % 18,2si hidrolik santrallerden, % 7,6s ta kmr yaktl
santrallerden, % 5,2si akaryakt yaktl santrallerden, % 0,9u jeotermal-rzgar enerji
santrallerinden ve % 0,1i biyogaz-atk yaktl santrallerden salanmtr. Toplam enerji
retimi % 6 artarak 191.568 GWhden 203.000 GWhye ykselmitir (Tablo 25).
Elektrik enerjisi tketimi (brt), 2008 ylnda bir nceki yla gre % 6,7 artarak 190.010
GWhden, 202.700 GWhye ykselmitir. Bunun % 38,5i sanayide, % 18,9u konutlarda, % 13 ticarethanelerde, % 3,7si resmi dairelerde, % 2si genel aydnlatmada ve % 5,5i dier kesimlerde tketilmitir. Toplam tketimin % 18,4n kayplar
oluturmutur. Toplam elektrik enerjisi tketimi iinde kayplarn pay deimezken,
ticarethaneler ve resmi dairelerde kullanlan elektrik enerjisi tketiminin pay artm,
konutlar, genel aydnlatma ve sanayide kullanlan elektrik enerjisi tketiminin pay
azalmtr (Tablo 26).
51
52
8.663
11.998
12.100
14.217
15.136
15.400
2003
2004
2005
2006
2007
2008 (1)
7,6
7,9
8,1
7,4
8,0
6,2
3,2
Pay (%)
42.000
38.294
32.433
28.600
22.449
23.590
28.056
Miktar
20,7
20,0
18,4
17,6
14,9
16,8
21,7
Pay (%)
Linyit
10.590
6.537
4.340
8.000
7.670
9.196
10.744
Miktar
5,2
3,4
2,5
4,9
5,1
6,5
8,3
Pay (%)
Akaryakt
96.000
95.025
80.691
72.700
62.242
63.536
52.496
Miktar
ve Dier
Biyogaz-Atk
47,3
49,6
45,8
44,7
41,3
45,2
40,6
210
214
154
150
104
116
174
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Pay (%) Miktar Pay (%)
Doal Gaz
19,2
29.400
27.619
30.000
34.800
36.476
38.400
2003
2004
2005
2006
2007
2008 (1)
(1): Geici
Kaynak: DPT
19,9
26.500
2002
18,9
18,7
18,4
20,8
20,0
Miktar Pay (%)
Yllar
Konutlar
26.300
23.141
21.100
18.200
15.656
11.200
10.200
Miktar
13,0
12,2
12,1
11,3
10,4
7,9
7,7
Pay (%)
Ticarethaneler
7.500
6.933
6.000
4.600
4.531
5.000
4.600
Miktar
3,7
3,6
3,4
2,9
3,0
3,5
3,5
Pay (%)
Resmi Daireler
4.100
4.053
3.900
4.500
4.433
5.600
5.200
Miktar
2,0
2,1
2,2
2,8
3,0
4,0
3,9
Pay (%)
Genel Aydnlatma
78.000
73.795
67.000
63.700
59.566
54.500
49.200
95.563
164.200
155.206
131.835
121.550
104.463
105.101
38,5
38,8
38,4
39,6
39,7
38,6
37,1
Pay (%)
Sanayi
Miktar
Toplam
Miktar
TABLO 26: ELEKTRK ENERJS TKETMNN KULLANICI GRUPLARINA GRE DAILIMI
(1): Geici
Kaynak: DPT
4.093
Miktar
2002
Yllar
Ta Kmr
Termik
TABLO 25: ELEKTRK ENERJS RETMNN ENERJ KAYNAKLARINA GRE DAILIMI
11.100
10.738
10.200
9.700
9.337
8.400
7.900
Miktar
37.000
35.851
44.244
40.800
46.084
35.329
33.684
5,5
5,7
5,8
6,0
6,2
6,0
6,0
Jeotermal-Rzgar
1800
511
221
150
151
150
153
37.300
34.874
31.637
30.094
28.876
27.051
28.953
0,9
0,3
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
18,4
18,4
18,1
18,7
19,2
19,2
21,8
Pay (%)
Kayplar
Miktar
18,2
18,7
25,1
25,1
30,6
25,1
26,0
203.000
191.568
176.300
162.500
150.698
140.580
129.400
(GWh
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Pay (%)
Genel Toplam
Miktar
202.700
190.010
174.637
160.794
150.018
141.151
132.553
Miktar
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Pay (%)
Toplam Brt Tketim
Pay (%) Miktar Pay (%)
Hidrolik
Miktar
Pay (%)
Dier
80,9
81,0
74,8
74,8
69,3
74,8
73,9
Pay (%)
(GWh)
53
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
40.000
45.000
50.000
55.000
60.000
65.000
70.000
75.000
80.000
85.000
90.000
95.000
100.000
105.000
(GWh)
174
10.744
52.496
2002
116
9.196
63.536
2003
11.998
150
35.329
Takmr
7.670
62.242
Linyit
151
46.084
Akaryakt
104
2004
8.000
72.700
12.100
28.600
Doalgaz
154
80.691
44.244
Hidrolik
2006
4.340
14.217
32.433
150
40.800
Biyogaz-Atk ve Dier
2005
150
22.449
8.663
23.590
153
33.684
4.093
28.056
GRAFK 8: ELEKTRK ENERJS RETMNN ENERJ KAYNAKLARINA GRE DAILIMI
214
6.537
95.025
15.136
38.294
Jeotermal-Rzgar
2007
210
10.590
96.000
2008
1800
37.000
15.400
42.000
511
35.851
221
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
40.000
45.000
50.000
55.000
60.000
65.000
70.000
75.000
80.000
85.000
(GWh)
5.200
4.600
2002
5.000
5.600
2003
27.619
27.051
Konutlar
4.531
4.433
9.337
28.876
59.566
15.656
Ticarethaneler
2004
4.600
4.500
18.200
30.000
Resmi Daireler
2005
10.200
67.000
Sanayi
2006
6.000
3.900
21.100
34.800
Genel Aydnlatma
30.094
63.700
8.400
54.500
11.200
29.400
7.900
28.953
49.200
10.200
26.500
GRAFK 9: ELEKTRK ENERJS TKETMNN KULLANICI GRUPLARINA GRE DAILIMI
9.700
54
36.476
Dier
4.053
6.933
73.795
23.141
Kayplar
2007
4.100
7.500
2008
11.100
37.300
78.000
26.300
38.400
10.738
34.874
31.637
b. 4. Sanayi Ciro ve Sipari Endeksleri

Avrupa Birliine uyum srecinde sanayi ciro ve sipari endeksleri ilk defa 2008 yl
Ekim aynda yaynlanmtr. Sanayi ciro endeksi, madencilik ve taocakl ile imalat
sanayi sektrlerinde yer alan ve sanayi retim anketinin kapsamna giren iyerlerinden, sipari endeksi, imalat sanayide sipari ile alan faaliyetlerde bulunan ve
sanayi retim anketinin kapsamna giren iyerlerinden oluturulmutur.
b. 4. 1. Ciro Endeksleri
Sanayi retiminde faaliyet gsteren iyerleri iin pazarn geliimini gstermek amacyla hesaplanan ksa dnemli deer endeksi olan sanayi ciro endeksi 2008 ylnda
% 14,6 artmtr. Sanayi ciro endeksi, madencilik ve taocakl sektrnde % 36,8
ve imalat sanayi sektrnde % 14,1 artmtr (Tablo 27 ).
TABLO 27: SEKTRLERE GRE SANAY CRO ENDEKS VE DEM ORANLARI
(2005=100)
Endeks
Deiim (%)
Sektrler
2006
2007
2008
2006
2007
Toplam Sanayi
119,5
138,2
158,4
19,5
15,7
2008
14,6
133,5
144,3
197,5
33,5
8,2
36,8
malat Sanayi
119,2
138,1
157,5
19,2
15,9
14,1
Kaynak: TK
b. 4. 2. Sipari Endeksleri
Gelecekteki retimin ynn gstermek zere hesaplanan sanayi sipari endeksi
2008 ylnda % 8,8 art gstermitir. En yksek art % 39,7 ile dier ulam aralar
imalatnda gerekleirken, en yksek d % 43,9 ile tbbi hassas ve optik aletler
ile saat imalatnda gereklemitir (Tablo 28).
TABLO 28: SEKTRLERE GRE SANAY SPAR ENDEKS VE DEM ORANLARI
(2005=100)
Endeks
Deiim (%)
Alt Sektrler
2006
2007
2008
2006
2007
malat Sanayi
123,1
146,6
159,4
23,1
19,0
8,8
115,1
130,1
131,1
15,1
13,0
0,8
2008
Giyim Eyas malat
109,4
129,3
133,9
9,4
18,2
3,6
126,3
143,9
150,8
26,3
14,0
4,8
117,9
129,5
153,8
17,9
9,8
18,8
Ana Metal Sanayi
160,7
207,5
229,9
60,7
29,1
10,8
121,8
165,9
200,4
21,8
36,2
20,8
123,2
151,7
169,8
23,2
23,1
12,0
279,0
293,9
281,0
179,0
5,3
-4,4
138,2
177,3
201,2
38,2
28,3
13,5
95,4
81,9
72,7
-4,6
-14,1
-11,2
Tbbi, Hassas ve Optik Aletler ile Saat malat
186,1
287,3
161,3
86,1
54,3
-43,9
114,3
131,7
141,8
14,3
15,2
7,6
68,6
95,2
133,0
-31,4
38,7
39,7

Kaynak: TK
55
56
10
15
20
25
(%)
2006
19,5
23,1
Ciro
2007
15,7
GRAFK 10: MALAT SANAY CRO VE SPAR ENDEKS DEM ORANLARI
Sipari
19,0
2008
14,6
8,8
b.5. Sanayide gc Girdi Gstergeleri

b.5.1. stihdam
2008 ylnda sanayi istihdam endeksi % 0,4 azalmtr. stihdam endeksi, madencilik
ve taocakl sektrnde % 1,7 artarken, imalat sanayi sektrnde % 0,4, elektrik,
gaz ve su sektrnde % 2,3 azalmtr (Tablo 29).
TABLO 29: SEKTRLERE GRE SANAY STHDAM ENDEKS VE DEM ORANLARI
(2005=100)
Endeks
Deiim (%)
Sektrler
2006
2007
2008
2006
2007
2008
Toplam Sanayi
102,6
106,7
106,3
2,6
4,0
-0,4
111,8
122,9
125,0
11,8
9,9
1,7
malat Sanayi
102,2
106,3
105,9
2,2
4,0
-0,4
Elektrik, Gaz ve Su
102,5
102,9
100,6
2,5
0,4
-2,3
Kaynak: TK
b.5.2. allan Saat

2008 ylnda sanayide allan saat endeksi % 0,9 azalmtr. allan saat endeksi,
madencilik ve taocakl sektrnde % 1,2 artarken, imalat sanayi sektrnde %
0,9, elektrik, gaz ve su sektrnde % 3,5 azalmtr (Tablo 30).
TABLO 30: SEKTRLERE GRE SANAYDE ALIILAN SAAT ENDEKS VE DEM ORANLARI
(2005=100)
Endeks
Deiim (%)
Sektrler
2006
2007
2008
2006
2007
2008
Toplam Sanayi
102,1
106,9
105,9
2,1
4,6
-0,9
115,4
124,9
126,4
15,4
8,2
1,2
malat Sanayi
101,8
106,4
105,5
1,8
4,5
-0,9
98,2
102,3
98,7
-1,8
4,2
-3,5
Elektrik, Gaz ve Su
Kaynak: TK
2008 ylnda sanayide allan saat bana verimlilik % 0,1 artmtr. Verimlilik, imalat
sanayi sektrnde % 1 azalrken, madencilik ve taocakl sektrnde % 6,4,
elektrik, gaz ve su sektrnde % 7,6 artmtr (Tablo 31).
57
TABLO 31: SEKTRLERE GRE ALIILAN SAAT BAINA VERMLLK

Verimlilik Endeksi (2005=100)
Sektrler
Toplam Sanayi
Deiim (%)
2006
2007
2008
2006
2007
2008
105,6
107,9
107,9
5,6
2,2
0,1
93,8
93,8
99,8
-6,2
0,0
6,4
malat Sanayi
105,8
107,9
106,8
5,8
2,0
-1,0
Elektrik, Gaz ve Su
110,6
115,4
124,2
10,6
4,4
7,6
Kaynak: TK verilerinden hesaplanmtr.
b.5.3. Brt cret-Maa

2008 ylnda sanayide brt cret-maa endeksi % 10,3 artmtr. Brt cret-maa
endeksi, madencilik ve taocakl sektrnde % 13,3, imalat sanayi sektrnde
% 10,1, elektrik, gaz ve su sektrnde % 9,8 artmtr (Tablo 32).
TABLO 32: SEKTRLERE GRE SANAYDE BRT CRET-MAA ENDEKS VE DEM ORANLARI
(2005=100)
Endeks
2006
2007
2008
2006
2007
2008
Toplam Sanayi
113,3
130,1
143,5
13,3
14,8
10,3
120,4
150,0
169,9
20,4
24,5
13,3
malat Sanayi
113,0
129,3
142,4
13,0
14,3
10,1
Elektrik, Gaz ve Su
112,1
126,7
139,1
12,1
13,1
9,8
Kaynak: TK
58
Deiim (%)
Sektrler
59
-4
-2
10
12
14
16
(%)
2,6
2006
2,1
13,3
stihdam
2007
4,6
allan Saat
4,0
GRAFK 11: SANAYDE GC GRD GSTERGELERNN DEM ORANLARI
14,8
Brt cret-Maa
-0,4
2008
-0,9
10,3
b. 6. Sektr Gelimeleri
malat sanayinde baz sektrler yksek oranlarda byrken baz sektrler ise imalat
sanayi sektr ortalamasnn altnda kalmaktadr. zellikle ortalamann altnda kalan
sektrler tekstil, giyim ve deri imalat gibi igc youn sektrler olarak ortaya kmaktadr. 2008 ylnda tekstil, giyim ve deri imalat gibi igc youn alan sektrler ile radyo-televizyon-haberleme aralar, makine, metal eya, plastik ve basm
rnleri reten teknoloji youn imalat sanayi sektrlerinde ortalamann altnda retim
dleri gereklemitir. 2008 yl iin bu sektrlerin ihracatlarna bakldnda retim d yaamasna ramen sadece metal eya sektr ortalamann stnde
ihracatn artrrken, dier sektrlerin retim dlerine paralel olarak ihracatlar da
toplam ihracat artnn altnda kalmtr (Tablo 33).
TABLO 33: SEKTRLERE GRE RETM VE DI TCARET GSTERGELER (1)
Deiim (%)
Milli Gelir
Sanayi retim Endeksi
hracat
2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007
6,9
4,7
1,1
1,4
-6,7
4,1
4,1
7,5
8,3
5,8
1,1
7,8
6,9
-0,9
16,9
26,2
5,2
8,1
5,4
8,3
8,3
7,6
41,5
44,9
8,4
5,6
0,8
7,7
6,6
-1,8
16,6
26,0
8,6
6,8
3,8
8,6
8,7
3,8
19,5
36,6
18,5
5,7
-7,6
6,1
6,0
1,5
31,1
9,6 10,6
34,4
35,5
11,2
13,9
7,3
5,3
31,6
9,8
0,2
7,0
49,0
7,3
5,5
3,0
4,1
1,6
19,0
8,0
6,5
3,0
7,6
39,0
10,4
2,1
-1,8
4,2
21,4
13,9
10,7
-2,0
35,5
32,3
18,1
-5,9
-5,3
17,9
28,0
2,3
0,6 -10,7
6,0
16,6
-3,6
6,6 -12,0
2,5
15,9
10,2
10,1
8,8
23,5
38,2
60,2 -19,5
6,9
27,8
46,1
8,8
9,5
5,9
24,0
34,2
21,0
64,1
4,5
25,4
28,4
13,4
17,1
0,5
46,0
45,5
11,2
8,7
-0,3
23,5
16,5
9,2
5,7
-2,0
2,5
21,0
3,8
0,3
-2,4
35,0
44,7
5,3
8,1
-3,3
21,3
30,3
13,8
6,2
-4,8
23,4
33,7
11,6
8,6
-6,8
24,8
26,9
- -23,6 -20,0 -26,1
-2,0 -10,4
Teknoloji Youn malat
gc Youn malat
GSYH
Tarm, Avclk, Ormanclk ve Balklk
Toplam Sanayi
malat Sanayi
Elektrik, gaz, su
naat
Hizmetler
AaveMantarrnlerimalat
Mobilyamalat ve Dier malat
Ttnrnlerimalat
Gdarnleriveecekmalat
KatVeKatrnlerimalat
MetalikOlm.DierMineralrn.malat
AnaMetalSanayii
DerininTabaklanmas lenmesi
Tekstilrnlerimalat
GiyimEyasmalat
TbbiAle.Has.OptikAlet.veSaatmalat
BroMuh.veBilgilemMak.malat
MotorluKaraTatlar
DierUlamAralarnnmalat
ElektrikliMakineveCihazlarnmalat
Kimyasalrnlerinmalat
BasmveYaym
KokKmr,RafineEdilmiPetrol
PlastikveKauukrnlerimalat
MakineveTehizatmalat
MetalEyaSanayii
RadyoTele.Haber.Cihazlarmalat
Kaynak: TK
(1): Sektrler 2008 yl sanayi retim endeksi deiim oranna gre sralanmtr.
2008
7,4
23,8
29,7
23,8
-56,6
17,3
12,9
42,1
25,4
25,9
27,1
82,8
8,6
4,8
-2,5
19,9
4,2
13,6
21,5
21,1
23,1
11,3
48,8
20,9
21,6
30,1
-17,7
2006
3,9
19,8
35,0
17,2
0,0
16,0
33,8
-10,0
16,0
16,7
40,7
24,9
25,7
6,4
38,7
10,2
14,1
7,8
25,3
18,5
12,1
-7,2
38,6
20,5
17,2
25,9
6,4
thalat
2007
59,2
20,3
14,9
21,3
18,2
28,3
29,5
-2,4
8,5
20,7
8,6
35,1
19,5
25,8
41,1
16,9
4,4
13,6
-7,6
26,9
20,5
59,0
24,4
20,8
19,4
15,1
19,4
2008
37,7
16,7
40,8
12,2
-28,0
5,4
10,1
26,6
41,4
6,4
0,5
14,8
9,7
-4,2
40,1
14,4
-3,5
2,8
39,6
16,3
14,3
0,5
45,7
10,8
-0,5
23,8
-8,6
2008 ylnda ortalamann stnde byyen imalat sanayi sektrleri ise gda, kat,
mobilya, ttn ve aa rnleri reten igc youn sektrler ile elektrikli makine,
ulam ve kara tatlar, bilgi ilem makineleri ve tbbi aralar reten teknoloji youn
sektrlerdir. Gda, ttn ve kat imalat yapan sektrler ayn zamanda 2008 yl iinde ortalamann stnde ihracatlarn artrmlardr. retimleri artan dier sektrlerin
ise ihracatlar ortalama toplam ihracatn altnda yer almtr.
2008 ylndaki bu deerler zerinde kresel krizin etkisinin yannda zellikle ihracat
yapan sektrler asndan uluslararas rekabet koullarnn artmas da etkili olmutur.
60
Ana Metal Sanayii
Kok Km. Raf. Petrol
Ttn rnleri
Metal Eya
Mineral rnler
Kat rnleri
Gda rnleri ve ecek
Kimyasal rnler
Makine ve Tehizat
Dier Ulam Aralar
Elektrikli Makine ve Cihazlar
Plastik Ve Kauuk
30
Aa ve Mantar rnleri
Tbbi Ale.Has. Optik Alet.ve Saat
Mobilya ve Dier malat
Ttn rnleri
Bro Muh.ve Bilgi lem Mak.
Motorlu Kara Tatlar
Dier Ulam Aralar
Gda rnleri ve ecek
Kat rnleri
Elektrikli Makine ve Cihazlar
Kimyasal rnler
Mineral rnler
Basm ve Yaym
Ana Metal Sanayii
Kok Km. Raf. Petrol
Plastik ve Kauuk
Makine ve Tehizat
Derinin Tabaklanmas
Metal Eya
Tekstil rnleri
Giyim Eyas
Radyo Tele. Haber.
-10
Tbbi Ale.Has. Optik Alet.ve Saat
Aa ve Mantar rnleri
Motorlu Kara Tatlar
Mobilya ve Dier malat
Basm ve Yaym
Derinin Tabaklanmas
Tekstil rnleri
Bro Muh.ve Bilgi lem Mak.
Giyim Eyas
Radyo Tele. Haber.
15
GRAFK 12: 2008 YILI SEKTR RETMLERNN DEM ORANLARI (%)
10
-5
Toplam malat Sanayi
-15
-20
-25
-30
90
GRAFK 13: 2008 YILI SEKTR HRACATLARININ DEM ORANLARI (%)
80
70
60
50
40
Toplam malat Sanayi
20
10
-10
-20
c. Hizmetler
c. 1. Ticaret
Ticaret borsalar ilem hacmi 2008 ylnda geen yla gre % 11,3 artarak 62.031,9
milyon YTLden 69.032,9 milyon YTLye ykselmitir. Reel olarak ise ticaret borsalar
ilem hacminde % 1,1lik art meydana gelmitir (Tablo 34).
61
TABLO 34: TCARET BORSALARI LEM HACM

TFE (2003=100)
lem Hacmi
Deiim (%)
lem Hacmi
Yllar
(Bin YTL)
Deiim (%)
Reel Deiim (%)
2004
41.573.499
2005
48.431.036
16,5
7,7
8,1
2006
53.243.986
9,9
9,7
0,3
2007
62.031.924
16,5
8,4
7,5
2008
69.032.917
11,3
10,1
1,1
9,4
Kaynak: TOBB
Seilmi borsalar itibariyle 2008 ylnda ilem hacminin en yksek olduu borsa
9.799,6 milyon YTL ile stanbul Ticaret Borsas olurken, onu 4.067,4 milyon YTL ile
zmir, 2.525,7 milyon YTL ile Adana ve 2.476,9 milyon YTL ile Konya Ticaret Borsalar takip etmitir. lem hacmi geen yla oranla en ok % 100,9 ile Rize, % 71,1
ile Antakya, % 36,8 ile Tekirda ve % 30,5 ile stanbul Ticaret Borsalarnda artmtr
(Tablo 35).
TABLO 35: SELM TCARET BORSALARI LEM HACMLER
(Bin YTL)
lem Hacmi
Borsalar
2004
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
Adana
1.712.592
1.676.316
2.134.482
2.292.948
2.525.718
-2,1
27,3
7,4
10,2
Adapazar
1.439.470
1.529.273
1.354.525
1.594.255
1.778.619
6,2
-11,4
17,7
11,6
502.241
642.736
925.702
1.054.300
1.167.130
28,0
44,0
13,9
10,7
1.100.340
1.404.365
1.373.092
1.627.984
1.767.991
27,6
-2,2
18,6
8,6
677.708
656.349
711.771
680.099
1.163.382
-3,2
8,4
-4,4
71,1
Afyonkarahisar
Ankara
Antakya
Antalya
371.207
431.040
480.139
592.455
622.739
16,1
11,4
23,4
5,1
Aydn
537.523
753.132
647.415
872.393
803.323
40,1
-14,0
34,8
-7,9
Balkesir
488.119
921.305
909.796
968.511
1.253.054
88,7
-1,2
6,5
29,4
Bursa
475.717
496.147
779.191
642.379
690.265
4,3
57,0
-17,6
7,5
Denizli
321.133
310.718
423.010
483.967
508.355
-3,2
36,1
14,4
5,0
Diyarbakr
622.816
805.675
1.009.100
1.583.374
1.013.778
29,4
25,2
56,9
-36,0
Edirne
562.973
551.960
554.590
591.237
717.631
-2,0
0,5
6,6
21,4
Eskiehir
362.880
476.317
557.402
519.852
607.073
31,3
17,0
-6,7
16,8
Gaziantep
1.118.685
1.138.300
1.622.706
2.124.600
1.880.000
1,8
42,6
30,9
-11,5
Giresun
1.329.162
1.095.327
1.205.184
1.327.506
1.224.283
-17,6
10,0
10,1
-7,8
stanbul
6.427.194
5.625.983
6.257.608
7.511.821
9.799.578
-12,5
11,2
20,0
30,5
zmir
2.668.059
2.867.372
3.138.479
3.335.595
4.067.437
7,5
9,5
6,3
21,9
381.453
387.665
432.842
521.891
634.119
1,6
11,7
20,6
21,5
17,9
Kahramanmara
Kayseri
Konya
Malatya
328.735
443.340
479.864
585.566
690.348
34,9
8,2
22,0
1.430.593
1.453.210
1.965.449
2.320.213
2.476.845
1,6
35,2
18,1
6,8
965.289
1.345.837
640.966
800.978
918.638
39,4
-52,4
25,0
14,7
14,4
Mersin
941.072
1.061.420
1.234.939
1.463.320
1.674.478
12,8
16,3
18,5
Ordu
770.155
1.369.536
1.394.165
1.462.071
1.394.457
77,8
1,8
4,9
-4,6
Rize
428.620
517.278
562.955
644.503
1.295.034
20,7
8,8
14,5
100,9
Samsun
307.930
464.469
486.599
579.178
753.513
50,8
4,8
19,0
30,1
Tekirda
441.850
487.906
557.039
710.220
971.386
10,4
14,2
27,5
36,8
Trabzon
566.374
696.394
738.064
779.084
657.652
23,0
6,0
5,6
-15,6
Dierleri
14.293.608
18.821.665
20.666.912
24.361.624
25.976.091
31,7
9,8
17,9
6,6
Toplam
41.573.499
48.431.036
53.243.986
62.031.924
69.032.917
16,5
9,9
16,5
11,3
Kaynak: TOBB
62
Deiim (%)
63
5.000.000
10.000.000
15.000.000
20.000.000
25.000.000
30.000.000
35.000.000
40.000.000
45.000.000
50.000.000
55.000.000
60.000.000
65.000.000
70.000.000
(Bin YTL)
2004
41.573.499
GRAFK 14: TCARET BORSALARI LEM HACM
2005
48.431.036
2006
53.243.986
2007
62.031.924
2008
69.032.917
2008 ylnda 16s kolektif irket, 1i komandit irket, 45.569u limited irket, 2.413
anonim irket, 1.004 kooperatif olmak zere toplam sermayesi 12.338,2 milyon
YTL olan 49.003 irket kurulmutur. 2007 ylna gre kurulan irket saysnda %
11,5lik, sermaye miktarnda da % 2,1lik d olmutur (Tablo 36).
TABLO 36: YEN KURULAN RKET VE KOOPERATFLER
Yllar
Kolektif irket
Komandit irket
Sermaye
Sermaye
Say
YTL Say
YTL
Limited irket
Sermaye
Say
YTL
Anonim irket
Sermaye
Say
YTL
Kooperatif
Sermaye
Say
YTL
Toplam
2002
117
7.359.281
120.070 27.929
874.570.414
1.973
1.235.217.023
2003
171
12.232.001
185.500 29.095
1.175.453.955
2.282
1.683.777.244
2004
98
5.811.453
175.000 36.647
2.451.303.768
2.767
2005
22
1.143.500
22.000 42.671
4.408.119.411
3.041
2006
22
1.169.012
990.000 48.012
5.846.801.944
2.918
2007
1.635.507
1.000.000 50.658
7.552.340.710
3.381
5.041.644.691 1.301
9.252.278 55.350
12.605.873.186
2008
16
2.422.500
10.000 45.569
8.119.654.293
2.413
4.194.519.293 1.004
21.610.657 49.003
12.338.216.743
Say
Sermaye
YTL
820
1.233.123 30.842
2.118.499.911
708
1.303.745 32.259
2.872.952.445
2.362.499.853 1.405
1.183.327 40.919
4.820.973.401
3.286.431.220 1.665
21.556.409 47.401
7.717.272.540
3.660.011.051 1.746
25.753.840 52.699
9.534.725.847
Kaynak: TK
2008 ylnda 88i kolektif irket, 6s komandit irket, 8.416s limited irket, 836s
anonim irket, 232si kooperatif olmak zere toplam 9.578 irket kapanmtr. Geen
yla gre kapanan irket saysnda % 3,8 d, sermaye miktarnda da % 4,2 art
olmutur (Tablo 37).
TABLO 37: KAPANAN RKET VE KOOPERATFLER
Yllar
Kolektif irket
Komandit irket
Sermaye
Sermaye
Say
YTL Say
YTL
Limited irket
Sermaye
Say
YTL
Anonim irket
Sermaye
Say
YTL
Kooperatif
Sermaye
Say
YTL
Toplam
2002
168
127.211
17
17
2.742
3.077.282
568
3.108.870
172
171
3.667
6.313.551
2003
198
101.388
14
14
4.110
2.628.791
850
11.228.927
264
11.269
5.436
13.970.389
2004
195
39.197
21
3.119
6.132
4.253.932
953
14.641.352
359
458
7.660
18.938.058
2005
152
125.351
13
17
7.258
4.511.570
1.065
36.138.098
398
404
8.886
40.775.440
2006
178
365.177
7.898
1.770.247
1.008
29.538.765
378
378
9.471
31.674.576
2007
118
375.126
100.006
8.385
3.778.906
1.126
54.384.204
318
318
9.954
58.638.560
2008
88
35.209
8.416
1.910.100
836
59.165.531
232
412
9.578
61.111.258
Say
Sermaye
YTL
Kaynak: TK
Gerek kiilerde tescil says 2007 ylna gre % 4,3 azalarak 49.720den 47.582ye
gerilerken, ticareti terk eden kii says da % 51,2 artarak 25.343ten 38.331e ykselmitir (Tablo 38).
TABLO 38: GEREK KLERDE TESCL VE TERKNLER
Tescil
Yllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Say Deiim (%)

25.634
33.337
30,0
41.671
25,0
49.526
18,9
53.568
8,2
49.720
-7,2
47.582
-4,3
Kaynak: TOBB
64
Terkin
Say Deiim (%)
16.752
15.259
-8,9
17.868
17,1
17.774
-0,5
22.719
27,8
25.343
11,5
38.331
51,2
Terkin/Tescil
Oran
0,7
0,5
0,4
0,4
0,4
0,5
0,8
65
GRAFK 15: PROTESTO EDLEN SENETLER VE KARILIKSIZ EKLER
2008 ylnda protesto edilen senet says % 33,6 artarak 1.574 bine ykselirken, protestolu senetlerin tutar da % 66,7 artarak 6.760,2 milyon YTL olmutur. Karlksz
kan eklerin says da % 33,1 artarak 1.614 bine ykselmitir (Tablo 39).
TABLO 39: PROTESTO EDLEN SENETLER VE KARILIKSIZ EKLER
Yllar
Adet (Bin)
2002
499
2003
480
2004
590
2005
921
2006
1.178
2007
1.471
2008
1.574
Kaynak: TCMB
Protesto Edilen Senetler

Tutar
Deiim (%)
Bin YTL Deiim (%)
816.175
-3,8
907.941
11,2
22,9
1.652.306
82,0
56,1
2.803.142
69,7
27,9
4.054.905
44,7
59,7
5.732.371
104,5
33,6
6.760.228
66,7
Karlksz ekler
Adet (Bin) Deiim (%)
748
850
13,6
965
13,5
1.103
14,3
1.213
10,0
1.397
26,7
1.614
33,1
c. 2. Turizm
2008 ylnda bir nceki yla gre lkemizden kan yabanclar % 14,8 artarak 26.431
bin kiiye ykselirken, giri yapan vatandalar % 0,9 azalarak 4.912 bin kiiye gerilemitir (Tablo 40).
TABLO 40: IKAN YABANCI VE GR YAPAN VATANDA SAYISI
(Bin Kii)
Giri Yapan Vatanda
Deiim (%)
2003
Yllar kan Yabanc Deiim (%)

13.701
3,4
3.415
27,1
2004
17.203
25,6
3.844
12,6
2005
20.523
19,3
4.125
7,3
2006
19.276
-6,1
4.063
-1,5
2007
23.017
19,4
4.956
22,0
2008
26.431
14,8
4.912
-0,9
Kaynak:TCMB, TK
lkemize gelen toplam 26.431 bin yabancnn milliyetlerine gre sralamasnda ilk
srada 5.702 bin kii ile Birleik Devletler Topluluundan gelen yabanclar yer alrken,
onu 4.397 bin kii ile Almanya, 2.190 bin kii ile ngiltere, 1.512 bin kii ile Bulgaristan, 1.166 bin kii ile Hollandadan gelen yabanclar izlemitir (Tablo 41).
66
TABLO 41: MLLYETLERE GRE IKAN YABANCI SAYISI (2008 Yl Sralamasna Gre lk 20 lke)
lkeler
2002
B.D.T.
1.586
Almanya
3.552
ngiltere
1.016
Bulgaristan
853
Hollanda
846
ran
427
Fransa
496
A.B.D.
247
talya
194
Belika
303
Yunanistan
246
srail
259
Avusturya
368
Romanya
167
sve
200
Suriye
129
Polonya
127
spanya
79
Danimarka
163
svire
151
2003
2.085
3.312
1.093
1.041
974
412
451
226
232
274
383
308
385
180
196
146
90
91
147
172
2004
2.741
3.979
1.413
1.324
1.188
469
542
294
310
408
470
283
459
167
286
192
120
115
213
267
2005
3.411
4.121
1.763
1.623
1.252
679
679
439
387
474
566
388
484
198
402
275
180
199
305
297
2006
3.662
3.729
1.704
1.197
1.004
636
619
543
386
423
408
359
424
242
327
272
178
225
243
205
2007
4.639
4.191
1.940
1.348
1.082
855
739
666
505
550
433
504
473
383
339
322
275
285
267
223
(Bin Kii)
2008
5.702
4.397
2.190
1.512
1.166
1.030
877
693
597
579
562
560
506
449
408
398
396
335
278
256
Kaynak: TCMB
2008 ylnda turizm gelirleri geen yla oranla % 18,5 artarak 18.487 milyon dolardan
21.910 milyon dolara, turizm giderleri % 7,5 artarak 3.260 milyon dolardan 3.506
milyon dolara ykselmi, bylece net turizm gelirleri de % 20,9 artarak 15.227 milyon dolardan 18.404 milyon dolara kmtr. Yabanc bana ortalama harcama %
3,2 artarak 829 dolara, vatanda bana ortalama harcama da % 8,5 artarak 714
dolara ykselmitir (Tablo 42).
TABLO 42: TURZM GELR-GDER DENGES VE ORTALAMA HARCAMALAR
Yabanc Bana Vatanda Bana
Net
Gelir
Gider
Ortalama
Ortalama
Gelir
Yllar
(Milyon $)
(Milyon $)
Harcama ($)
Harcama ($)
(Milyon $)
2003
13.203
2.113
964
619
11.090
2004
15.888
2.524
924
657
13.364
2005
18.152
2.872
884
696
15.280
2006
16.853
2.743
874
675
14.110
2007
18.487
3.260
803
658
15.227
2008
21.910
3.506
829
714
18.404
Kaynak: TCMB, TK
67
68
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
10.000
11.000
12.000
13.000
14.000
15.000
16.000
17.000
18.000
19.000
20.000
21.000
22.000
23.000
(Milyon Dolar)
11.090
2003
2.113
13.203
GRAFK 16: TURZM GELR VE GDERLER
13.364
2004
2.524
15.888
Gelir
2005
Gider
15.280
2.872
18.152
14.110
Net Gelir
2006
2.743
16.853
15.227
2007
3.260
18.487
18.404
2008
3.506
21.910
Trkiye Kalknma Bankas tarafndan turizm sektrne tahsis edilen krediler 2008
ylnda bir nceki yla gre % 12,8lik dle 68.824 bin YTLden 60.012 bin YTLye,
yaplan demeler % 3,5lik dle 63.147 bin YTLden 60.918 bin YTLye gerilemitir (Tablo 43).
TABLO 43: TRKYE KALKINMA BANKASINCA TURZM SEKTRNE TAHSS EDLEN VE
KULLANDIRILAN KREDLER
(Bin YTL)
Yllar
Toplam
Yaplan
Tahsis Tutar
deme
2002
22.076
4.861
2003
168.609
21.007
2004
92.065
24.273
2005
12.686
59.623
2006
83.694
47.305
2007
68.824
63.147
2008
60.012
60.918
Kaynak: TKB
c. 3. Ulatrma
2008 ylnda 2007 ylna gre yurt ii yolcu tamada % 3, yurt d yolcu tamada %
9,7 art olurken, yurt ii yk tamada % 5,6, yurt d yk tamada da boru hatt ile
BOTA tarafndan ithalat yaplan doal gaz tamalar hari % 17,3 art kaydedilmitir (Tablo 44).
TABLO 44: ULATIRMA STATSTKLER
ALT SEKTR
(Milyon Yolcu-Km)
2006
2007
YOLCU TAIMA
Deiim (%)
2008 (1)
2007
2008
2006
Pay (%)
2007
2008
YURT
Karayolu (2)
Demiryolu
Havayolu (3)
TOPLAM
187.593
3.802
5.265
196.660
209.115
3.999
6.177
219.291
215.388
3.600
6.862
225.850
11,5
5,2
17,3
11,5
3,0
-9,9
11,1
3,0
95,4
1,9
2,7
100,0
95,4
1,8
2,8
100,0
95,4
1,6
3,0
100,0
YURT DII
Havayolu (3)
TOPLAM
20.099
20.099
24.124
24.124
26.464
26.464
20,0
20,0
9,7
9,7
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
YK TAIMA
Deiim (%)
2007
2008
2006
Pay (%)
2007
2008
ALT SEKTR
YURT
Karayolu (2)
Demiryolu
Denizyolu (4)
Boruhatt
Ham Petrol (5)
TOPLAM
(Milyon Ton-Km)
2006
2007
2008 (1)
177.399
8.227
5.518
181.330
8.439
6.140
190.397
9.400
7.050
2,2
2,6
11,3
5,0
11,4
14,8
91,4
4,2
2,8
91,6
4,3
3,1
91,1
4,5
3,4
2.842
193.986
2.130
198.039
2.265
209.112
-25,0
2,1
6,3
5,6
1,5
100,0
1,1
100,0
1,1
100,0
YURTDII
Demiryolu
1.318
1.316
1.480
-0,2
12,5
0,2
0,1
0,1
Denizyolu (4)
775.500
896.400 1.033.000
15,6
15,2
98,7
96,4
94,7
Boruhatt
Ham Petrol (Transit) (5)
9.118
32.591
56.787
257,4
74,2
1,2
3,5
5,2
TOPLAM
785.936
930.307 1.091.267
18,4
17,3
100,0
100,0
100,0
Doal Gaz (Milyon Sm) (6)
30.308
35.882
38.387
18,3
7,0
Kaynak: DPT
(1): Geici
(2): Karayollar Genel Mdrl'nn sorumluluu altndaki yol anda yaplan tamalardr.
(3): Yalnz THY tarafndan yaplan tamalardr.
(4): Denizyoluyla yaplan tamalarn tmn kapsayan hesaplanm tahmini tama miktarlardr.
(5): Yalnz hampetrol tamalardr.
(6): Rusya Federasyonu, Nijerya, Cezayir, Azerbaycan ve ran'dan BOTA tarafndan ithalat yaplan toplam doalgaz tamalardr.
69
lkemizde yllardr sregelen yurtii yolcu ve yk tamalarnda karayolu, yurtd yolcu tamalarnda havayolu, yurtd yk tamalarnda denizyolunun arlklar 2008
ylnda da devam etmitir.
2008 ylnda yurtii yolcu tamalarnn % 95,4 karayolu, % 1,6s demiryolu, % 3
de havayolu ile yaplrken yurtd yolcu tamalarnn tamam havayolu ile yaplmtr.
Yurtii yk tamalarnda karayolu % 91,1, demiryolu % 4,5, denizyolu % 3,4, boru
hatt % 1,1 pay almtr. Yurtd yk tamalarnn % 94,7si denizyolu, % 0,1i demiryolu, % 5,2si de boru hatt (BOTA tarafndan ithalat yaplan doalgaz tamalar
hari) ile yaplmtr.
B. YATIRIMLAR
2008 ylnda sabit sermaye yatrmlar art hznda bir nceki yla gre yavalama
olmutur. Kamu kesimi sabit sermaye yatrmlar % 0,2lik dle 33.435 milyon
YTLden 33.371 milyon YTLye gerilerken, zel sektr sabit sermaye yatrmlar %
14lk artla 106.855 milyon YTLden 121.783 milyon YTLye, toplam sabit sermaye
yatrmlar % 10,6lk artla 140.290 milyon YTLden 155.153 milyon YTLye ykselmitir (Tablo 45).
TABLO 45: SABT SERMAYE YATIRIMLARI
(Cari Fiyatlarla, Milyon YTL)
Deiim (%)
Konsolide Bte
KT
letmeci
zelletirme Kapsamndaki Kurulular
ller Bankas
Mahalli dareler
Pay (%)
2006
2007
2008 (1)
2007
2008
2006
2007
2008
13.952
14.209
14.468
1,8
1,8
45,9
42,5
43,4
3.672
4.054
4.000
10,4
-1,3
12,1
12,1
12,0
2.785
3.028
3.249
8,7
7,3
9,2
9,1
9,7
887
1.025
751
15,6
-26,7
2,9
3,1
2,3
540
660
740
22,2
12,1
1,8
2,0
2,2
11.940
13.841
13.401
15,9
-3,2
39,3
41,4
40,2
Dner Sermayeli Kurulular
283
597
583
111,0
-2,3
0,9
1,8
1,7
Sosyal Gvenlik Kurulular
17
74
178
335,3
140,5
0,1
0,2
0,5
0,0
0,0
0,0
30.410
33.435
33.371
9,9
-0,2
100,0
100,0
100,0
Fonlar
Toplam Kamu Sektr
Toplam Sabit Sermaye Yatrmlar
123.569
140.290
155.154
13,5
10,6
100,0
100,0
100,0
Kamu Sektr
30.410
33.435
33.371
9,9
-0,2
24,6
23,8
21,5
zel Sektr
93.159
106.855
121.783
14,7
14,0
75,4
76,2
78,5
Kaynak: DPT
(1): Geici
Tketici fiyatlar endeksine gre reel olarak hesaplanan kamu kesimi sabit sermaye
yatrmlarnda % 9,3lk d olurken, zel kesim sabit sermaye yatrmlarnda %
3,6lk, toplam sabit sermaye yatrmlarnda da % 0,5lik art gereklemitir.
Toplam sabit sermaye yatrmlar iinde kamu sektr sabit sermaye yatrmlarnn
pay % 21,5, zel sektr sabit sermaye yatrmlarnn pay % 78,5 olmutur.
70
71
Mahalli dareler
% 40,2
Dner Sermayeli
Kurulular
%1,7
KT
% 12,0
GRAFK 17: KAMU KESM SABT SERMAYE YATIRIMLARI (2008)

% 0,5
ller Bankas
% 2,2
Konsolide Bte
% 43,4
Kamu kesimi sabit sermaye yatrmlarnn % 43,4 genel ve katma bteli kurulular, % 12si KTler, % 2,2si ller Bankas, % 40,2si mahalli idareler, % 1,7si dner
sermayeli kurulular, % 0,5i sosyal gvenlik kurulular tarafndan gerekletirilmitir.
2008 ylnda zel sektr sabit sermaye yatrmlar iinde enerji, ulatrma, turizm, eitim ve salk sektrlerinin pay artarken, tarm, imalat ve konut sektrlerinin pay azalm, madencilik sektrlerinin pay deimemitir (Tablo 46).
TABLO 46: SEKTRLER TBARYLE SABT SERMAYE YATIRIMLARI
(Cari Fiyatlarla, Yzde Dalm)
Sektrler
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008 (1)
2,1
2,7
4,0
3,1
3,4
3,2
3,0
zel Sektr
Tarm
Madencilik
malat
Enerji
1,8
2,2
2,0
1,9
1,7
1,6
1,6
35,6
39,2
42,2
42,0
42,2
45,3
45,0
4,5
3,1
1,7
2,1
2,7
3,2
3,3
18,4
16,8
18,8
17,4
16,3
17,4
17,6
6,9
8,5
7,6
7,9
7,4
6,7
6,8
Konut
17,2
15,1
13,3
15,2
15,6
12,7
12,6
Eitim
1,5
1,6
1,2
1,1
1,0
1,0
1,1
Salk
4,0
4,0
4,1
5,0
5,7
4,5
4,6
Dier Hizmetler
8,1
6,8
5,2
4,4
4,0
4,3
4,3
9,2
7,9
9,2
8,0
6,8
8,9
8,5
Ulatrma
Turizm
Kamu Sektr
Tarm
Madencilik
0,7
1,0
1,5
1,5
1,8
2,0
2,3
malat
3,2
2,6
2,7
1,7
2,0
1,0
1,1
Enerji
20,8
16,7
13,4
12,4
9,7
10,3
9,4
Ulatrma
27,4
27,2
33,7
34,4
34,1
29,1
30,0
0,8
0,8
0,7
0,4
0,4
0,4
0,3
Turizm
Konut
0,8
1,0
1,0
1,7
1,5
1,5
1,7
Eitim
12,3
14,2
13,5
11,4
10,7
12,2
13,0
Salk
5,1
5,7
5,0
5,8
5,7
6,7
6,9
19,7
23,0
19,4
22,7
27,2
27,8
26,9
Tarm
4,7
4,2
5,2
4,3
4,2
4,2
4,0
Madencilik
1,4
1,8
1,9
1,8
1,7
1,7
1,7
23,8
28,2
33,2
31,9
32,3
37,6
37,4
Dier Hizmetler
Toplam
malat
Enerji
10,4
7,2
4,3
4,7
4,4
4,4
4,4
Ulatrma
21,7
19,9
22,2
21,7
20,7
19,5
19,8
Turizm
4,6
6,2
6,0
6,0
5,7
5,6
5,7
Konut
11,2
10,9
10,5
11,8
12,1
10,7
10,7
Eitim
5,4
5,4
4,0
3,7
3,4
3,0
3,1
Salk
Dier Hizmetler
Kaynak: DPT
(1): Geici
72
4,4
4,5
4,3
5,2
5,7
4,9
5,0
12,3
11,7
8,4
9,0
9,7
8,4
8,2
zel sektr sabit sermaye yatrmlar iinde en arlkl sektr % 45lik pay ile imalat
sektr olurken onu % 17,6lk pay ile ulatrma sektr, % 12,6lk pay ile konut
sektr izlemitir. Eitim sektr % 1,1, madencilik sektr % 1,6 ve enerji sektr
% 3,3lk pay ile zel sektrn en az yatrm yapt alanlar olmutur.
Kamu sektr sabit sermaye yatrmlar iinde madencilik, imalat, ulatrma, konut,
eitim ve salk sektrlerinin pay artarken, tarm, enerji ve turizm sektrlerinin pay
azalmtr.
Ulatrma sektr % 30luk, eitim sektr % 13lk ve enerji sektr % 9,4lk pay
ile kamu sektr sabit sermaye yatrmlar iinde en arlkl sektrler olurken, turizm
sektr % 0,3lk, imalat sektr % 1,1lik ve konut sektr % 1,7lik pay ile kamu
tarafndan en az yatrm yaplan sektrler olmutur.
Toplam sabit sermaye yatrmlar iinde ulatrma, turizm, eitim ve salk sektrlerinin pay artarken, tarm ve imalat sektrlerinin pay azalm, madencilik, enerji ve
konut sektrlerinin pay ayn kalmtr.
Kresel ekonomiden kaynaklanan dalgalanmalar ve talep daralmasyla birlikte inaat
sektr 2007 ylndan itibaren durgunlua girmitir. 2008 ylnda inaat sektrnde
yaanan bu durgunluk yerini klmeye brakmtr. Bu klmede, kresel mali krizin Trkiye ekonomisine yansyarak tketim ve yatrm harcamalarn azaltmas etkili
olmutur. Bu sebeple Belediyeler tarafndan yap ruhsat verilen yaplarn yzlmlerinde nemli lde d gereklemitir.
2007 ylnda % 1,8 artan belediyeler tarafndan yap ruhsat verilen yaplarn toplam
2
inaat alan 2008 ylnda % 17lik dle 103.846 bin m ye gerilemitir. Yap ruhsat
verilen yaplarn toplam inaat alannda en yksek oranl d % 34,1 ile sanayi
binalar ve depolarn inaat alannda olurken onu, % 27,3 ile otel vb. binalarn inaat
alan, % 17,8 ile iki ve daha fazla daireli ikametgh amal binalarn inaat alan ve %
14,1 ile ofis (iyeri) binalarnn inaat alanlarndaki dler takip etmitir. Yap ruhsat
verilen yaplarn toplam inaat alan iinde en yksek pay % 67,6 ile iki ve daha fazla
daireli ikametgah amal binalarn olurken, onu % 7 ile toptan ve perakende ticaret
binalar, % 6,7 ile sanayi binalar ve depolar, % 4 ile ofis (iyeri) binalar ve bir daireli
ikamet amal binalar ve % 2,3 ile oteller vb. binalar takip etmitir (Tablo 47-48).
73
TABLO 47: YAPI RUHSATINA GRE BNA NAATI
(Yzlm, m)
Kullanm Amalar
2006
2007
2008
5.792.310
4.492.882
4.185.174
87.149.466
85.314.318
70.155.633
Otel vb. Binalar
2.149.512
3.218.292
2.339.043
Ofis (iyeri) Binalar
4.574.876
4.788.842
4.115.098
Toptan ve Perakende Ticaret Binalar
7.030.834
7.596.872
7.320.543
Sanayi Binalar ve Depolar
8.721.263
10.608.756
6.992.750
Dierleri
7.491.625
9.047.061
8.737.992
Toplam
122.909.886
125.067.023
103.846.233
Bir Daireli kamet Amal Binalar

ki ve Daha Fazla Daireli kamet Amal Binalar
Kaynak: TK
TABLO 48: YAPI RUHSATINA GRE BNA NAATI DEM ORANLARI VE PAYI
Kullanm Amalar
Deiim (%)
2007
2008
Pay (%)
2006 2007 2008
-22,4
-6,8
4,7
3,6
4,0
-2,1
-17,8
70,9
68,2
67,6
Otel vb. Binalar
49,7
-27,3
1,7
2,6
2,3
4,7
-14,1
3,7
3,8
4,0
8,1
-3,6
5,7
6,1
7,0
21,6
-34,1
7,1
8,5
6,7
Dierleri
20,8
-3,4
6,1
7,2
8,4
Toplam
1,8
-17,0
100,0 100,0 100,0
Kaynak: TK
2008 ylnda belediyeler tarafndan yap kullanma izin belgesi verilen yaplarn toplam
2
inaat alan art hz % 10,8den % 11,9a ykselirken, 70.957 bin m lik yapya yap
kullanma izin belgesi verilmitir. Yap kullanma izin belgesi verilen sanayi binalar ve
depolarn inaat alan % 7,6 ve ofis (iyeri) binalarnn inaat alan % 3,9 d gsterirken dier binalarn inaat alan artmtr. En yksek oranl art % 51,2 ile otel vb.
binalarn inaat alannda grlrken, onu % 46,3 ile toptan ve perakende ticaret binalarnn inaat alan ve % 10,5 ile iki ve daha fazla daireli ikametgah amal binalarn
inaat alanndaki artlar izlemitir (Tablo 49-50).
74
75
10.000.000
20.000.000
30.000.000
40.000.000
50.000.000
60.000.000
70.000.000
80.000.000
90.000.000
100.000.000
110.000.000
120.000.000
130.000.000
(m)
2006
122.909.886
57.207.320
Yap Ruhsat
2007
63.403.212
Yap Kullanma zin Belgesi
125.067.023
GRAFK 18: YAPI RUHSATI VE YAPI KULLANMA ZN BELGESNE GRE BNA NAATI
2008
103.846.233
70.957.036
TABLO 49: YAPI KULLANMA ZN BELGESNE GRE BNA NAATI

Kullanm Amalar
Otel vb. Binalar
Dierleri
Toplam
Kaynak: TK
(Yzlm, m)
2007
2008
2.987.410
3.235.585
44.080.436 48.695.229
1.115.863
1.686.684
2.171.081
2.087.271
3.931.552
5.750.947
5.640.863
5.211.994
3.476.007
4.289.326
63.403.212 70.957.036
2006
3.721.305
38.776.662
928.768
2.219.454
3.582.127
5.440.646
2.538.358
57.207.320
TABLO 50: YAPI KULLANMA ZN BELGESNE GRE BNA NAATI DEM VE PAYI
Deiim (%)
Kullanm Amalar
Otel vb. Binalar
Dierleri
Toplam
Kaynak: TK
2007
-19,7
13,7
20,1
-2,2
9,8
3,7
36,9
10,8
2008
8,3
10,5
51,2
-3,9
46,3
-7,6
23,4
11,9
Pay (%)
2006
6,5
67,8
1,6
3,9
6,3
9,5
4,4
100,0
2007
4,7
69,5
1,8
3,4
6,2
8,9
5,5
100,0
2008
4,6
68,6
2,4
2,9
8,1
7,3
6,0
100,0
Yap kullanma izin belgesi verilen yaplarn toplam inaat alan iinde en yksek pay
% 68,6 ile iki ve daha fazla daireli ikametgh amal binalarn olurken, onu % 8,1 ile
toptan ve perakende ticaret binalar, % 7,3 ile sanayi binalar ve depolar, % 4,6 ile
bir daireli ikametgh amal binalar, % 2,9 ile ofis (iyeri) binalar ve % 2,4 ile otel vb.
binalar izlemitir.
2008 ylnda tevik belgesine balanan yatrm tutar, 2007 ylna gre % 7,2 artarak
26.333,6 milyon YTLden 28.229,2 milyon YTLye ykselmitir. Tevik belgesine balanan yatrmlarda tketici fiyatlar endeksine gre reel olarak % 2,7 d olmutur
(Tablo 51).
TABLO 51: YATIRIM TEVK BELGELERNN SEKTREL DAILIMI
Belge Says
Sektrler
2007
2008
64
73
Tarm
Madencilik
malat Sanayi
347.118
1,3
2008 Pay (%) Deiim (%)

359.937
1,3
3,7
2007
2008
2.360
2.590
131
136
639.353
2,4
714.238
2,5
11,7
4.052
4.673
1.424
1.476
12.368.412
47,0
10.210.985
36,2
-17,4
69.246
47.249
Enerji
102
144
4.158.252
15,8
8.600.160
30,5
106,8
4.928
5.142
Hizmetler
645
619
8.820.480
33,5
8.343.832
29,6
-5,4
52.572
38.723
2.366
2.448
26.333.615
100,0
28.229.153
100,0
7,2
133.158
98.377
Toplam
Kaynak: HM
76
stihdam (Kii)
Toplam Yatrm (Bin YTL)

2007 Pay (%)
77
Hizmetler
% 29,6
Enerji
% 30,5
GRAFK 19: YATIRIM TEVKLERNN SEKTREL DAILIMI (2008)
Tarm Madencilik
% 2,5
% 1,3
malat Sanayi
% 36,2
malat sanayi sektrne verilen tevikler % 17,4 azalarak 10.211 milyon YTLye, hizmetler sektrne verilen tevikler % 5,4 azalarak 8.343,8 milyon YTLye gerilerken,
enerji sektrne verilen tevikler % 106,8 artarak 8.600,2 milyon YTLye, madencilik
sektrne verilen tevikler % 11,7 artarak 714,2 milyon YTLye, tarm sektrne verilen tevikler % 3,7 artarak 359,9 milyon YTLye ykselmitir.
2008 ylnda tevik belgesine balanan yatrmlar iinde % 36,2lik pay ile imalat sanayi sektr ilk srada yer alrken, enerji sektrnn pay % 30,5, hizmetler sektrnn pay % 29,6, madencilik sektrnn pay % 2,5 ve tarm sektrnn pay % 1,3
olmutur. 2007 ylna gre tarm sektrnn pay deimezken, madencilik ve enerji
sektrlerinin pay artm, imalat sanayi ve hizmetler sektrlerinin pay azalmtr.
2008 ylnda toplam 2.448 adet tevik belgeli yatrm ile 98.377 kiiye istihdam salanmas amalanmtr. Bunlarn 47.249unun imalat sanayi, 38.723nn hizmetler,
5.142sinin enerji, 4.673nn madencilik ve 2.590nn tarm sektrnde istihdam
edilmesi hedeflenmitir.
Tevik belgesine balanan yatrmlarn % 76,9luk ksmn komple yeni yatrmlar olutururken, onu % 11,6 ile tevsi yatrmlar, % 2,9 ile finansal kiralama yatrmlar ve %
2,7 ile tamamlama yatrmlar izlemitir. Komple yeni yatrmlar iin verilen 1.258 adet
tevik belgesinin tutar 21.706,1 milyon YTL olurken, tevsi yatrmlarna 449 adet
toplam 3.278,4 milyon YTL tutarnda, finansal kiralama yatrmlarna 535 adet toplam
832,7 milyon YTL tutarnda, tamamlama yatrmlarna 81 adet toplam 764,4 milyon
YTL tutarnda tevik belgesi verilmitir. 2007 ylna gre darboaz giderme, kalite dzeltme ve tevsi yatrmlarna verilen tevik belgeleri tutarnda d olurken, komple
yeni yatrm, tamamlama, yenileme, modernizasyon, entegrasyon, finansal kiralama
ve rn eitlendirme yatrmlarna verilen tevik belgelerinin tutarlarnda art olmutur (Tablo 52).
TABLO 52: YATIRIM TEVK BELGELERNN MAHYETLERNE GRE DAILIMI
Belge Says
Yatrmn Mahiyeti
2007
2008
Komple Yeni Yatrm
1.435
1.258
18.923.412
Tevsi
stihdam (Kii)
2008
Pay (%)
Deiim (%)
2007
2008
71,9
21.706.132
76,9
14,7
105.531
66.403
445
449
5.407.603
20,5
3.278.406
11,6
-39,4
20.422
21.229
Tamamlama
47
81
481.676
1,8
764.375
2,7
58,7
2.252
4.563
Yenileme
30
41
174.533
0,7
676.346
2,4
287,5
2.129
3.007
Kalite Dzeltme
10
13
91.916
0,3
39.429
0,1
-57,1
89
393
Darboaz Giderme
10
25.492
0,1
20.033
0,1
-21,4
221
131
Modernizasyon
35
42
441.034
1,7
637.876
2,3
44,6
1.074
1.590
10.030
0,0
147.006
0,5
1.365,7
72
505
340
535
682.227
2,6
832.723
2,9
22,1
12
95.691
0,4
126.826
0,4
32,5
1.368
556
2.366
2.448
26.333.615
100,0
28.229.153
100,0
7,2
133.158
98.377
Entegrasyon
Finansal Kiralama
rn eitlendirme
Toplam
Kaynak: HM
78
2007 Pay (%)
2008 ylnda verilen toplam 28.229,2 milyon YTL tutarndaki yatrm tevik belgeleri
iinde ilk sray 11.559 milyon YTL ile (% 40,9) Marmara Blgesi, 3.534,6 milyon
YTL ile (% 12,5) Akdeniz Blgesi ve 3.420,2 milyon YTL ile (% 12,1) Anadolu Blgesi almtr. Tevik belgesine balanan yatrmlarn en az olduu blge ise 1.336,2
milyon YTL ile (% 4,7) Dou Anadolu Blgesi olmutur (Tablo 53).
TABLO 53: YATIRIM TEVK BELGELERNN BLGESEL DAILIMI
Belge Says

2007 Pay (%)
stihdam (Kii)
Blgeler
2007
2008
2008 Pay (%) Deiim (%)
2007
2008
Marmara
774
930
7.967.136
30,3
11.558.970
40,9
45,1
52.948
38.014
Anadolu
358
349
3.816.770
14,5
3.420.153
12,1
-10,4
16.527
14.308
Ege
316
295
2.082.047
7,9
2.902.046
10,3
39,4
13.100
15.044
Akdeniz
336
288
4.100.199
15,6
3.534.641
12,5
-13,8
22.490
12.817
7.779
Karadeniz
280
235
3.494.448
13,3
2.953.597
10,5
-15,5
15.420
Dou Anadolu
114
135
1.080.060
4,1
1.336.203
4,7
23,7
4.741
4.167
Gneydou Anadolu
175
207
1.276.760
4,8
1.618.114
5,7
26,7
7.235
5.590
13
2.516.195
9,6
905.429
3,2
-64,0
697
658
TOPLAM
2.366 2.448
Kaynak: HM
(1): Birden fazla ili kapsayan yatrm.
26.333.615
100,0
28.229.153
100,0
7,2
133.158
98.377
Muhtelif Blge (1)
GRAFK 20: YATIRIM TEVKLERNN BLGESEL DAILIMI (2008)

Gneydou Anadolu Blgesi
% 5,7
Dou Anadolu Blgesi
% 4,7
Muhtelif Blge (1)

% 3,2
Marmara Blgesi
% 40,9
Karadeniz Blgesi
% 10,5
Akdeniz Blgesi
% 12,5
Ege Blgesi
% 10,3
Anadolu Blgesi
% 12,1
(1): Birden fazla ili kapsayan yatrm.
79
C. PARASAL VE MAL GELMELER

1. Fiyat Hareketleri ve Enflasyon
Merkez Bankas, 2002-2005 dneminde rtk enflasyon hedeflemesi rejimini uygulam, yllk olarak aklanan TFE enflasyonunun 2002, 2003, 2004 ve 2005 yllar
iin srasyla % 35, % 20, % 12 ve % 8 seviyelerinin altna ekilmesi hedeflenmitir.
Bu srede enflasyon oranlar hedeflerin altnda gerekleerek 2002 ylndaki % 29,7
seviyesinden, 2005 yl sonu itibariyle % 7,7 seviyesine kadar gerilemitir.
2006 ylndan itibaren fiyat istikrarna ulamak iin ak enflasyon hedeflemesi rejimine geildiini ilan eden Merkez Bankas, enflasyon hedeflerini yl kapsayacak
nokta hedef eklinde 2006 yl iin % 5, 2007 ve 2008 yllar iin % 4 olarak belirlemitir. Merkez Bankas hedeften belirgin sapma veya sapma olma olaslnda, bu sapmann nedenleri ve alnmas gereken tedbirleri yazl olarak Hkmete ve kamuoyuna
bildireceini aklamtr. Bu hesap verme mekanizmasnn uygulamasna ynelik olarak, er aylk dnemlerin sonu iin hedefle uyumlu patika ve bu patikann etrafnda
oluturulacak 2 puanlk belirsizlik aral alt ve st snrlar belirlenmitir.
GRAFK 21: ENFLASYON HEDEFLER VE GEREKLEMELER (2002-2008)
(%)
40
35
35
29,7
30
25
20
18,4
20
15
12
10,06
9,65
9,35
10
8,39
7,72
5
4
0
2002
2003
2004
2005
Hedef
2006
2007
2008
Gerekleme
2006 ylnda enflasyon, hedefin 4,65 puan stne karak % 9,65 ve 2007 ylnda
4,39 puan stne karak % 8,39 olarak gereklemitir. Hedeflerin iki yl st ste
almas ile 2008 ylnda enflasyon hedeflerinin nominal pa zelliini yitirmesi ve
beklentiler iin referans tekil etme fonksiyonunun zayflamas hedeflerin alaca
beklentisini getirmitir. Merkez Bankas 2008 yl Haziran aynda Hkmete hitaben
yazd ak mektupla orta vade iin yeni hedefler belirlenmesini nermitir. Hkme80
tin de kabul ettii bu hedefler 2009-2011 yllar iin srasyla % 7,5, % 6,5 ve % 5,5
olarak belirlenmi, hesap verme ykmlne sadk kalmak amacyla 2008 yl hedefi
deitirilmemitir. 2008 ylnda enflasyon hedefin 6,06 puan stne karak % 10,06
olarak gereklemi, bylece her ylda hedefler almtr.
2008 ylnn er aylk dnemlerinde kresel ekonomideki gelimeler enflasyon zerinde belirleyici olmutur. Enflasyon oranlar para politikasnn kontrol dndaki dsal nedenlerle er aylk drt dnemde de hedef ve hedefle uyumlu patikann st
snrn amtr. Merkez Bankas Hkmete hedeften sapmalar ve politika tedbirlerini
aklayan ak mektuplar yazm ve hesap verebilirlik ilkesini kesintisiz uygulamtr.
Yln ilk eyreinde yllk enflasyon gda ve enerji fiyatlarnn etkisiyle % 9,15 dzeyinde
gereklemitir. Bylece % 9,10 olan belirsizlik aral st snrnn 0,05 puan zerine
kmtr. Kresel piyasalardaki dalgalanmaya yurtii siyasi belirsizliklerin eklenmesiyle Yeni Trk Lirasnda deer kayb grlm bu da enflasyon zerinde ksmen etkili
olmutur.
Yln ikinci eyreinde, gda ve enerji fiyatlarndaki hzl artlarn hem dorudan etkileri
hem de hizmet fiyatlar zerindeki dolayl yansmalar yllk enflasyondaki artn temel
belirleyicisi olmay srdrm ve yllk enflasyon % 10,61e ykselerek % 8,50 olan
belirsizlik aral st snrnn 2,11 puan zerinde gereklemitir.
Gda ve enerji fiyatlarna ilikin gelimeler dier iki dnemde olduu gibi nc dnemde de enflasyon zerinde etkili olmutur. TFE art oran % 11,13 dzeyinde
gerekleirken % 8,30 olan belirsizlik aral st snr 2,83 puan almtr.
Yln son eyreinde kresel finansal krizin reel sektre yansmasyla hem i hem de
d talepte yavalama balamtr. Ayrca kresel finans piyasalarnda gven kaybnn
artmasyla dolar likiditesine talep artm, Yeni Trk Liras deer kaybetmitir. Yurtii
enerji ve ilenmi gda fiyatlarnn art hznda nemli lde gerileme ve emtia fiyatlarnda belirgin bir d gereklemitir. Bu gelimeler enflasyonu olumlu etkilese
de 2008 yl Aralk ay sonu itibariyle TFE yllk art oran % 10,06 olarak gerekleirken, % 6 olarak belirlenmi olan belirsizlik aral st snr 4,06 puan almtr.
Bylece 2007 ylnda % 8,39 olan TFE enflasyonu 2008 ylnda 1,67 puanlk artla
% 10,06ya ykselmekle birlikte % 4 olan ylsonu hedefinin 6,06 puan stnde gereklemitir. Oniki aylk ortalamalara gre de 2007 ylnda % 8,75 olan TFE art hz
2008 ylnda % 10,45e ykselmitir (Tablo 54).
81
TABLO 54: TKETC FYATLARI ENDEKS
Ana Harcama Gruplar

Genel
Gda ve Alkolsz ecekler
Alkoll ecekler ve Ttn
Giyim ve Ayakkab
Konut
Ev Eyas
Salk
Ulatrma
Haberleme
Elence ve Kltr
Eitim
Lokanta ve Oteller
eitli Mal ve Hizmetler
Ana Harcama Gruplar
Genel
Gda ve Alkolsz ecekler
Giyim ve Ayakkab
Konut
Ev Eyas
Salk
Ulatrma
Haberleme
Elence ve Kltr
Eitim
Lokanta ve Oteller
Kaynak: TK
2006
Deiim (%)
128,76
122,95
163,54
110,35
135,18
120,01
116,95
136,44
107,61
122,88
145,65
152,08
137,05
9,60
9,70
20,98
-0,08
12,65
5,61
3,83
10,27
2,59
4,97
7,76
13,93
16,43
134,49
129,05
163,82
118,74
143,76
125,13
120,61
140,27
107,30
128,41
151,56
160,42
140,87
9,65
11,17
5,06
1,91
14,04
7,31
7,93
10,15
1,34
8,25
7,73
13,54
12,33
2007 Deiim (%)

Oniki Aylk Ortalama
140,03
8,75
138,21
12,41
179,77
9,92
115,33
4,51
150,34
11,21
129,13
7,60
122,53
4,77
144,09
5,61
106,71
-0,84
127,38
3,66
156,14
7,20
169,10
11,19
144,66
5,55
Yl Sonu
145,77
144,57
192,00
123,59
160,26
130,35
121,63
147,65
105,39
126,79
160,60
177,85
148,02
8,39
12,03
17,20
4,08
11,48
4,17
0,85
5,26
-1,78
-1,26
5,96
10,87
5,08
2008
(2003=100)
Deiim (%)
154,66
155,88
192,47
118,20
179,87
138,03
123,04
155,57
108,64
129,87
166,70
191,72
158,59
10,45
12,78
7,06
2,49
19,64
6,89
0,42
7,97
1,81
1,95
6,76
13,38
9,63
160,44
161,78
192,61
121,69
196,92
143,87
124,08
151,15
111,44
135,64
172,36
201,75
165,28
10,06
11,90
0,32
-1,54
22,88
10,37
2,01
2,37
5,74
6,98
7,32
13,44
11,66
Ylsonu itibariyle alkoll iecekler ve ttn, giyim ve ayakkab, salk, ulatrma, haberleme, elence ve kltr, eitim alt sektrlerindeki fiyat artlar TFE genel endeks art hznn altnda kalmtr. Gda ve alkolsz iecekler, konut, ev eyas, lokanta ve oteller ile eitli mal ve hizmetler alt sektrlerindeki fiyat art hzlar ise TFE
genel endeks art hznn zerinde gereklemitir. Giyim ve ayakkab fiyatlarnda %
1,54 d olmu, dier harcama gruplar fiyatlar ise artmtr. En dk fiyat artlar
% 0,32 ile alkoll iecekler ve ttn, % 2,01 ile salk fiyatlarnda gerekleirken, en
yksek fiyat artlar % 22,88 ile konut, % 13,44 ile lokanta ve oteller, % 11,90 ile gda
ve alkolsz iecekler, % 11,66 ile eitli mal ve hizmetler ve % 10,37 ile ev eyas
harcama grubu fiyatlarnda kaydedilmitir.
2008 ylnda zel kapsaml TFE iinde yer alan H ekirdek fiyat gstergesinde (ilenmemi gda rnleri, enerji, alkoll ikiler, ttn rnleri ve altn hari) % 8,84, I
fiyat gstergesinde (enerji, gda ve alkolsz iecekler, alkoll ikiler ile ttn rnleri
ve altn hari) % 6,97 art olmutur. Endekste gzlenen en yksek yllk art % 12 ile
mevsimlik rnlerin hari tutulduu A endeksinde grlmtr (Tablo 55).
82
83
-4
-2
10
12
14
16
18
20
22
24
26
(%)
17,20
0,32
-1,54
4,08
11,48
14,04
22,88
2006
4,17
10,37
2007
5,26
2,37
2008
1,34
-1,78
5,74
-1,26
6,98
GRAFK 22: ANA HARCAMA GRUPLARI TBARYLE TKETC FYATLARI ENDEKS DEM ORANLARI (Yl Sonuna Gre)
9,65
8,39
10,06
Genel
11,17
12,03
11,90
Gda ve Alkolsz
ecekler
5,06
1,91
Giyim ve Ayakkab
Konut
7,31
Ev Eyas
7,93
Salk
0,85
2,01
10,15
Ulatrma
Haberleme
8,25
Elence ve Kltr
7,73
5,96
7,32
Eitim
13,54
Lokanta ve Oteller
10,87
13,44
12,33
5,08
11,66
TABLO 55: ZEL KAPSAMLI TKETC FYATLARI ENDEKS

(2003=100)
2006
Deiim (%)
2007
Deiim (%)
2008
Deiim (%)
Oniki Aylk Ortalama
Grup/Kapsam
A
Mevsimlik rnler hari
131,02
9,70
142,03
8,40
159,01
11,96
lenmemi gda rnleri hari
129,30
8,98
139,46
7,86
155,10
11,21
Enerji hari
128,64
9,46
140,19
8,98
152,31
8,65
(B) ve (C)
129,30
8,70
139,57
7,94
152,40
9,19
E
F
(C) ve alkoll ikiler ile ttn rnleri hari

(E) ve fiyatlar ynetilen/ynlendirilen dier
rnler, dolayl vergiler hari
126,71
128,97
8,74
10,12
138,03
141,76
8,93
9,92
150,07
154,99
8,72
9,33
(F) ve (B)
129,64
9,35
141,24
8,95
155,59
10,16
H
I
(D) ve alkoll ikiler, ttn rnleri ile altn hari

(C), gda ve alkolsz iecekler, alkoll ikiler ile
ttn rnleri ve altn hari
126,40
7,06
136,35
7,87
148,83
9,15
128,26
7,36
137,38
7,11
145,92
6,22
Yl Sonu
A
Mevsimlik rnler hari
136,24
10,04
147,38
8,18
165,07
12,00
lenmemi gda rnleri hari
134,97
9,21
145,71
7,96
160,83
10,38
Enerji hari
134,53
9,51
145,17
7,91
157,47
8,47
(B) ve (C)
135,14
8,95
145,01
7,30
157,36
8,52
E
F
(C) ve alkoll ikiler ile ttn rnleri hari

(E) ve fiyatlar ynetilen/ynlendirilen dier
rnler, dolayl vergiler hari
132,90
135,70
9,82
11,25
142,64
147,18
7,33
8,46
155,43
160,66
8,97
9,16
(F) ve (B)
136,53
10,99
147,32
7,90
161,17
9,40
132,62
8,89
141,36
6,59
153,86
8,84
134,52
8,61
140,97
4,79
150,79
6,97
H
I
(D) ve alkoll ikiler, ttn rnleri ile altn hari

(C), gda ve alkolsz iecekler, alkoll ikiler ile
ttn rnleri ve altn hari
Kaynak: TK
FE art hz bir nceki yla gre 2,17 puanlk artla % 5,94ten % 8,11e ykselmitir. Oniki aylk ortalamalara gre de 2007 ylnda % 6,31 olan FE art hz, 2008
ylnda 6,41 puanlk artla % 12,72ye ykselmitir (Tablo 56).
TABLO 56: RETC FYATLARI ENDEKS
Sektrler
Genel Endeks
Tarm Sektr
Sanayi Sektr
Madencilik Sektr
malat Sanayi Sektr
Enerji Sektr
Sektrler
Genel Endeks
Tarm Sektr
Sanayi Sektr
Madencilik Sektr
malat Sanayi Sektr
Enerji Sektr
Kaynak: TK
2008
(2003=100)
Deiim (%)
9,33
7,29
9,74
14,57
9,34
13,35
2007
Deiim (%)
Oniki Aylk Ortalama
141,01
6,31
145,36
7,58
139,75
6,02
155,43
9,34
140,50
5,58
124,81
10,93
158,94
162,23
157,89
190,95
157,01
157,52
12,72
11,61
12,98
22,85
11,75
26,21
11,58
2,53
13,81
13,57
12,33
36,90
Yl Sonu
144,57
5,94
154,15
15,70
142,11
3,78
168,24
15,49
143,48
4,27
117,59
-5,59
156,29
154,39
156,42
196,73
152,60
188,47
8,11
0,16
10,07
16,93
6,36
60,28
2006
Deiim (%)
132,64
135,11
131,82
142,15
133,07
112,51
136,46
133,23
136,94
145,67
137,60
124,55
Ylsonu itibariyle FEnin ana alt kalemleri olan tarm sektr fiyatlar % 0,16, sanayi
sektr fiyatlar % 10,07 artmtr. Sanayi sektr ana alt kalemlerini oluturan madencilik sektrnde % 16,93, imalat sanayi sektrnde % 6,36, enerji sektrnde %
60,28 orannda fiyatlar artmtr.
84
85
10
12
14
(%)
8,39
10,06
9,65
Genel Endeks
8,18
7,96
7,91
7,30
8,52
2006
7,33
9,82
2007
11,25
2008
8,46
8,97
8,95
8,47
9,51
10,38
9,21
12,00
10,04
GRAFK 23: ZEL KAPSAMLI TKETC FYATLARI ENDEKS DEM ORANLARI (Yl Sonuna Gre)
7,90
6,59
4,79
6,97
8,61
8,84
8,89
9,40
10,99
9,16
86
-12
-8
-4
12
16
20
24
28
32
36
40
44
48
52
56
60
(%)
5,94
Genel Endeks
11,58
8,11
Tarm Sektr
2,53
15,70
0,16
3,78
10,07
2006
Sanayi Sektr
13,81
2007
15,49 16,93
2008
Madencilik Sektr
13,57
4,27
6,36
malat Sanayi Sektr
12,33
GRAFK 24: SEKTRLER TBARYLE RETC FYATLARI ENDEKS DEM ORANLARI (Yl Sonuna Gre)
-5,59
Enerji Sektr
36,9
60,28
Oniki aylk ortalamalara gre ise tarm sektr fiyatlar % 11,61, sanayi sektr fiyatlar % 12,98, madencilik sektr fiyatlar % 22,85, imalat sanayi sektr fiyatlar %
11,75 ve enerji sektr fiyatlar % 26,21 artmtr.
2. Para, Banka ve Sermaye Piyasas

Para, Banka
Merkez Bankas, 2002-2005 yllar arasnda para politikas stratejisinde, ksa vadeli
faiz oranlarnn temel politika arac olarak kullanld rtk enflasyon hedeflemesi rejimini uygulamtr. Enflasyonla mcadelede salanan baar sonrasnda 2006 ylndan
itibaren ak enflasyon hedeflemesi rejimine geilmitir. 2008 ylnda da para politikas
uygulamalar bu erevede yrtlmtr.
2007 ylnda olduu gibi 2003 temel yll tketici fiyatlar endeksinin yllk yzde deiimi ile hesaplanan enflasyon hedefleri, bte uygulamasna paralel olarak 3 yllk
hedef ufkunda belirlenmitir. Ekonomideki yapsal dnm, gelimi lkelere yaknsama sreci ve yksek enflasyon dneminden kalma fiyatlama davranlar gz
nne alnarak daha nce % 4 olarak aklanan 2008 ve 2009 yl enflasyon hedefinin
2010 ylnda da ayn kalmas ngrlmt.
Ancak, 2007 ylnn yaz aylarndan itibaren kresel piyasalarda yaanan dalgalanma
ve 2008 ylnn banda yurtiinde ortaya kan siyasi belirsizler sonucu enflasyonu % 4lk hedefle uyumlu dzeye indirmek zorlamtr. Merkez Bankas enflasyon
beklentilerini kontrol altna almak ve uygulanmakta olan rejimin itibarn salamak
amacyla 3 Haziran 2008 tarihinde Hkmete sunduu mektupla, para politikasnn
temkinli duruu altnda dahi % 4 enflasyon hedefine ulamann uzun bir sre alabileceine iaret ederek orta vade iin yeni hedefler belirlenmesini nermitir. Bu hedefler 2009-2011 dnemini kapsayan Orta Vadeli Programda da kullanlmtr. Merkez
Bankas hedefleri deitirmenin enflasyon beklentilerinde ksa vadede bozulmaya
neden olabileceini gz nne alarak hedef deiikliini parasal sktrmayla birlikte
uygulayacan aklamtr.
Enflasyon hedeflemesi rejimi erevesinde 2007 yl iin er aylk dnem sonlar
itibariyle yl sonu hedefi ile uyumlu enflasyon patikas ve patika etrafnda belirsizlik
aralklar oluturan Merkez Bankas, bu uygulamann 2008 ylnda da para ve kur
politikas altnda devam ettirilmesini kararlatrmtr. Bu erevede hedefle uyumlu
patika Mart ay sonu iin % 7,1, Haziran ay sonu iin % 6,5, Eyll ay sonu iin % 6,3
ve Aralk ay sonu iin % 4 olarak tespit edilirken, belirsizlik aral da hedefle uyumlu
patikann her iki ynnde 2 puan olarak belirlenmitir (Tablo 57).
87
TABLO 57: 2008 YILI HEDEFLE UYUMLU ENFLASYON PATKASI VE BELRSZLK ARALII
Belirsizlik Aral st Snr

Hedefle Uyumlu Patika
Belirsizlik Aral Alt Snr
Gerekleme
Mart
Haziran
Eyll
(%)
Aralk
9,10
7,10
5,10
9,15
8,50
6,50
4,50
10,61
8,30
6,30
4,30
11,13
6,00
4,00
2,00
10,06
Kaynak: TCMB, TK
Enflasyon oranlarndaki ykseli eilimi, para politikasndaki sk durua ramen byk lde para politikasnn dndaki dsal nedenlerle 2008 ylnda da devam etmitir. Mart ay sonunda yllk bazda % 9,15, Haziran ay sonunda % 10,61, Eyll ay
sonunda % 11,13 dzeyine ykselen enflasyon, dnemde de hedefle uyumlu
patika etrafnda oluturulan belirsizlik aral st snrlarnn zerinde gereklemitir.
Enflasyon yln son aylk dneminde de ykseliini srdrm ve yllk enflasyon
% 10,06lk dzeyi ile belirsizlik aral st snr olan % 6y olduka yksek oranda
amtr.
Merkez Bankas hesap verme ykmll kapsamnda 30 Nisan 2008, 28 Temmuz 2008 ve 31 Ekim 2008 ve 26 Ocak 2009 tarihlerinde Hkmete yazd ak
mektuplarla hedeften sapma nedenlerini ve enflasyonun tekrar hedefe ulamas iin
alnan tedbirleri kamuoyuna aklamtr.
Merkez Bankas 2008 ylnda enflasyon hedeflemesi rejimi esaslar erevesinde,
beklentileri ynlendirmek ve nihai hedefi olan fiyat istikrarn salamak amacyla ksa
vadeli faiz oranlarn temel politika arac olarak etkin bir ekilde kullanmtr.
Para Politikas Kurulu aylk olarak toplanmaya devam etmi ve faiz kararlarn alrken
enflasyon tahminlerinin hedefle tutarlln gz nnde bulundurmu ve enflasyonun
orta vadeli grnmne odaklanmaya devam etmitir.
Para Politikas Kurulu, 2008 ylnn ilk aylarnda ekonomideki lml bymenin devam
ettii, kresel kredi piyasalarndaki sorunlarn i talebi snrlad ve dnya ekonomisindeki yavalamann talep koullarn daralttna iaret ederek, toplam talep koullarnn enflasyondaki d eilimine destek vermeyi srdrecei deerlendirmesini
yapm ve gecelik borlanma faiz orannda ll bir indirime gitmitir. Bu erevede
gecelik borlanma faiz orann Ocak aynda % 15,50, ubat aynda 15,25 dzeyine
indirmitir. Mart ve Nisan aylarnda ksa vadeli faiz oranlarnn mevcut seviyesinin
enflasyondaki d destekledii grnden hareketle sabit tutulmasna karar
vermitir. Takip eden dnemde kresel finans piyasalarndaki sorunlarn devam etmesi, gda ve enerji fiyatlarndaki ykseli, enflasyondaki bozulma eilimini artrmtr.
Merkez Bankas Mays ayndan itibaren ksa vadeli faiz oranlarnn ykseltilmesini kararlatrm ve gecelik borlanma faiz orann Mays aynda % 15,75, Haziran aynda
88
% 16,25 ve Temmuz aynda 16,75 dzeyine ykseltmitir. Austos, Eyll ve Ekim

aylarnda ise ksa vadeli faiz oranlarn 16,75 dzeyinde sabit tutmutur.
2008 ylnn son eyreinde kresel mali krizin iddetini artrmasyla dnya genelinde
finansal koullar para politikas duruunun, gerektirdiinin tesinde ek bir sklatrmaya maruz kalmasna neden olmutur. Merkez Bankas finansal koullardaki bu ek
sklamay bertaraf etmek amacyla gecelik borlanma faiz orann Kasm aynda 50
baz puan, Aralk aynda da 125 baz puan indirmitir. Bylece 2007 yl Aralk aynda
15,75 seviyesinde olan gecelik borlanma faiz oran toplamda 75 baz puan indirilerek, 2008 ylnn Aralk aynda % 15 seviyesine drlmtr (Tablo 58).
TABLO 58: PARA POLTKASI KURULU FAZ KARARLARI (2008)
Para Politikas Kurulu

Toplant Tarihleri
17 Ocak 2008
14 ubat 2008
19 Mart 2008
17 Nisan 2008
15 Mays 2008
16 Haziran 2008
17 Temmuz 2008
14 Austos 2008
18 Eyll 2008
22 Ekim 2008
19 Kasm 2008
18 Aralk 2008
Kaynak: TCMB
Faiz Karar
-0,25
-0,25
Deiiklik yaplmad
Deiiklik yaplmad
+0,50
+0,50
+0,50
Deiiklik yaplmad
Deiiklik yaplmad
Deiiklik yaplmad
-0,50
-1,25
(%)
Gecelik Borlanma
Faiz Oran
15,50
15,25
15,25
15,25
15,75
16,25
16,75
16,75
16,75
16,75
16,25
15,00
Yl iinde gerekletirilen para politikas uygulamalar erevesinde, M1 para arz

art 2007 ylna gre daha dk oranda gerekleirken, M2 ve M3 para arz artlar daha yksek oranl olmutur. 2008 ylnda dolamdaki para geen yla gre
% 16,9luk artla 30.468 milyon YTLye, vadesiz YTL mevduat % 3,3lk artla
30.403,7 milyon YTLye, vadesiz yabanc para cinsinden mevduat (YP) % 1,5lik
artla 22.509,2 milyon YTLye ykselmitir. TFEnin 2008 ylnda % 10,06 artt
dikkate alndnda reel olarak dolamdaki para % 6,2 artarken, vadesiz YTL mevduat % 6,1, vadesiz yabanc para mevduat % 7,8 d gstermitir. Bylece dar
tanml para arz M1 % 7,3lk artla 83.380,9 milyon YTLye ykselirken, reel olarak
% 2,5 klmtr (Tablo 59).
89
TABLO 59: PARA ARZLARI (1)

(Bin YTL)
Deiim (%)
2007
2008
2006
2007
2008
72.162.564
77.674.822
83.380.932
7,6
7,3
Dolamdaki Para
24.589.947
26.072.505
30.468.001
6,0
16,9
Vadesiz Mevduat (YTL)
23.967.479
29.427.691
30.403.738
22,8
3,3
Vadesiz Mevduat (YP)
23.605.138
22.174.626
22.509.194
-6,1
1,5
297.481.073
345.028.428
434.205.424
16,0
25,8
141.744.828
178.863.316
238.494.346
26,2
33,3
M1
M2
Vadeli Mevduat (YTL)
Vadeli Mevduat (YP)
M3
Repo
Para Piyasas Fonlar
83.573.682
88.490.290
112.330.146
5,9
26,9
319.835.684
370.077.665
458.383.776
15,7
23,9
3.538.510
4.293.366
3.442.654
21,3
-19,8
18.816.101
20.755.872
20.735.698
10,3
-0,1
Kaynak: TCMB
(1): Yeni sunum, veriler yln son Cuma gn itibariyledir.
M2 para arznn alt kalemi olan YTL cinsinden vadeli mevduat % 33,3lk artla 238.494,3 milyon YTLye, yabanc para cinsinden mevduat % 26,9luk artla
112.330,1 milyon YTLye ykselmitir. M2 para arz vadeli YTL mevduattaki yksek
oranl artn etkisiyle % 25,8lik artla 434.205,4 milyon YTL olmutur. M2 para arznda reel olarak % 14,3lk art meydana gelmitir. M3 para arz % 23,9luk artla
458.383,8 milyon YTLye ykselirken, reel olarak da % 12,6 artmtr.
Bankalardaki Yeni Trk Liras cinsinden toplam mevduat % 28,1lik artla 268.802,5
milyon YTLye, yabanc para cinsinden mevduat (DTH) % 22,7lik artla 127.822,6
milyon YTLye ykselmitir. Bylece mevduat bankalarndaki toplam mevduat %
26,3lk artla 396.625 milyon YTL olmutur. Reel olarak Yeni Trk Liras cinsinden
mevduatlarda % 16,4, dviz tevdiat hesaplarnda % 11,5, bylece toplam mevduatta % 14,8 art olmutur (Tablo 60).
90
91
50.000.000
100.000.000
150.000.000
200.000.000
250.000.000
300.000.000
350.000.000
400.000.000
450.000.000
500.000.000
(Bin YTL)
GRAFK 25: PARA ARZLARI
72.162.564
2006
297.481.073
319.835.684
M1
77.674.822
M2
2007
345.028.428
M3
370.077.665
83.380.932
2008
434.205.424
458.383.776
TABLO 60: MEVDUAT BANKALARINDAK MEVDUAT (1) (2)

(Bin YTL)
Deiim (%)
YTL Mevduat
Tasarruf Mevduat
Vadeli
Vadesiz
Ticari Mevduat
Vadeli
Vadesiz
Resmi Mevduat
Vadeli
Vadesiz
Dier Mevduat
Vadeli
Vadesiz
Yabanc Para (DTH) Mevduat
Vadeli
2005
2006
2007
2008
2006
2007
2008
145.191.416
170.474.497
209.845.693
268.802.517
17,4
23,1
28,1
86.813.210
109.295.339
136.403.291
179.739.211
25,9
24,8
31,8
78.526.030
100.125.894
125.478.394
167.315.185
27,5
25,3
33,3
13,7
8.287.180
9.169.445
10.924.897
12.424.026
10,6
19,1
31.520.227
31.654.960
40.196.901
51.205.165
0,4
27,0
27,4
19.548.113
21.538.607
27.046.729
39.693.690
10,2
25,6
46,8
-12,5
11.972.114
10.116.353
13.150.172
11.511.475
-15,5
30,0
10.322.484
10.007.716
12.121.030
17.511.807
-3,0
21,1
44,5
5.116.959
4.614.344
7.077.819
9.457.020
-9,8
53,4
33,6
59,7
5.205.525
5.393.372
5.043.211
8.054.787
3,6
-6,5
16.535.495
19.516.482
21.124.471
20.346.334
18,0
8,2
-3,7
13.313.131
15.989.548
18.546.712
17.177.353
20,1
16,0
-7,4
22,9
3.222.364
3.526.934
2.577.759
3.168.981
9,5
-26,9
76.440.440
101.399.060
104.196.142
127.822.562
32,7
2,8
22,7
58.267.391
79.167.638
83.004.649
106.373.067
35,9
4,8
28,2
Vadesiz
18.173.049
22.231.422
21.191.493
21.449.495
22,3
-4,7
1,2
Toplam Mevduat
221.631.856
271.873.557
314.041.835
396.625.079
22,7
15,5
26,3
Kaynak: TCMB
(1): Yurtii Yerleikler Toplam YTL ve Yabanc Para Mevduat.
(2): Veriler yln son Cuma gn itibariyledir.
Toplam mevduat iinde en yksek paya sahip olan vadeli tasarruf mevduat %
33,3lk artla 167.315,2 milyon YTLye, vadesiz tasarruf mevduat % 13,7lik artla
12.424 milyon YTLye ykselmi, bylece toplam tasarruf mevduat % 31,8lik artla
179.739,2 milyon YTL olmutur. Ticari mevduat % 27,4lk artla 51.205,2 milyon
YTL, resmi mevduat % 44,5lik artla 17.511,8 milyon YTLye ykselirken, bunlarn
dnda kalan mevduatlar % 3,7lik dle 20.346,3 milyon YTL olmutur.
2007 ylna gre mevduat bankalarndaki mevduat iinde YTL cinsinden mevduatn
pay % 66,8den % 67,8e ykselirken, dviz tevdiat hesaplarnn pay % 33,2den %
32,2ye gerilemitir (Tablo 61).
TABLO 61: YTL VE YABANCI PARA MEVDUATIN TOPLAM MEVDUAT NDEK PAYI
Mevduat Bankalarndaki Mevduat
Yabanc Para
Yllar
YTL Mevduat
Mevduat (DTH)
Toplam
YTL
DTH
2005
145.191.416
76.440.440
221.631.856
65,5
34,5
2006
170.474.497
101.399.060
271.873.557
62,7
37,3
2007
209.845.693
104.196.142
314.041.835
66,8
33,2
2008
268.802.517
127.822.562
396.625.079
67,8
32,2
Kaynak: TCMB
92
Pay (%)
93
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
(%)
2005
65,5
34,5
YTL Mevduat
2006
62,7
37,3
33,2
Yabanc Para Mevduat (DTH)
2007
66,8
GRAFK 26: MEVDUAT BANKALARINDAK YTL MEVDUAT VE YABANCI PARA MEVDUAT ORANI
2008
67,8
32,2
Mevduat bankalar kredileri % 24,6lk artla 267.667,1 milyon YTLye ykselirken, reel olarak da % 13,2 artmtr. Bunun iinde yer alan ticari ve bireysel krediler
% 24,8lik artla 250.458,7 milyon YTLye, ihtisas kredileri de % 21,3lk artla
17.208,4 milyon YTLye ykselmitir. htisas kredileri iinde yer alan tarmsal krediler
% 24,5lik artla 7.684,9 milyon YTL, kk esnaf ve sanatkr kredileri % 17,9luk
artla 6.908,8 milyon YTL, konut kredileri % 1,6lk dle 1.196,7 milyon YTL,
bunlarn dnda kalan ihtisas kredileri % 50,4lk artla 1.418 milyon YTL olmutur
(Tablo 62).
TABLO 62: BANKA KREDLER (1) (2)
(Bin YTL)
Deiim (%)
Mevduat Bankalar Kredileri

Ticari ve Bireysel Krediler
htisas Kredileri
2005
2006
2007
2008
2006
2007
2008
120.994.175
170.578.290
214.829.745
267.667.082
41,0
25,9
24,6
111.238.954
158.719.297
200.640.461
250.458.694
42,7
26,4
24,8
9.755.221
11.858.993
14.189.284
17.208.388
21,6
19,6
21,3
Tarmsal Krediler
5.083.920
5.194.385
6.171.350
7.684.922
2,2
18,8
24,5
Kk Esnaf ve Sanatkar Kredileri
3.280.726
4.902.961
5.858.298
6.908.771
49,4
19,5
17,9
Konut Kredileri
1.068.083
1.124.159
1.216.616
1.196.682
5,3
8,2
-1,6
50,4
Dier
Kalknma ve Yatrm Bankalar Kredileri
Trkiye hracat Kredi Bankas
Dier
Yurtii Net Kredi Hacmi
322.492
637.488
943.020
1.418.013
97,7
47,9
5.479.884
6.699.149
8.002.851
10.728.441
22,2
19,5
34,1
1.284.244
1.206.703
1.184.774
1.437.938
-6,0
-1,8
21,4
4.195.640
5.492.446
6.818.077
9.290.503
30,9
24,1
36,3
126.474.059
177.277.439
222.832.596
278.395.523
40,2
25,7
24,9
Kaynak: TCMB
(1): Yurtii Krediler.
(2): Veriler yln son Cuma gn itibariyledir.
Kalknma ve yatrm bankalar kredileri % 34,1lik artla 10.728,4 milyon YTLye ykselmitir. Bunun iinde yer alan Trkiye hracat Kredi Bankas kredileri % 21,4lk
artla 1.437,9 milyon YTLye, dier kalknma ve yatrm bankalar kredileri % 36,3lk
artla 9.290,5 milyon YTLye ykselmitir.
Bu gelimelere bal olarak 2008 ylnda yurtii net kredi hacmi % 24,9luk artla
278.395,5 milyon YTLye ykselirken, reel olarak da % 13,5 artmtr.
2008 ylnda Merkez Bankas dviz rezervleri % 3,2 azalarak 70.976 milyon dolara
gerilerken, altn rezervi % 3,4 artarak 3.229 milyon dolara, bankalar muhabir mevcudu % 26,9 artarak 40.372 milyon dolara ykselmitir. Bu deiikliklere bal olarak
brt uluslararas rezervler % 5,8 artarak 114.577 milyon dolar olmutur (Tablo 63).
94
TABLO 63: ULUSLARARASI REZERVLER

(Milyon $)
Brt Dviz Rezervleri
Brt
Merkez Bankalar Muhabir Mevcudu
Uluslararas
Muhabir Net Uluslararas
Yllar
Altn
Bankas
ve Efektif Kasas
Toplam
Rezervler
Aklar
Rezervler
2002
1.279
26.807
9.980
36.787
38.066
15
38.051
2003
1.558
33.616
9.795
43.411
44.969
11
44.958
2004
1.635
36.009
16.143
52.152
53.787
53.786
2005
1.915
50.515
16.314
66.829
68.744
68.743
2006
2.373
60.912
27.536
88.448
90.821
90.820
2007
3.123
73.317
31.818 105.135
108.258
108.257
2008
3.229
70.976
40.372 111.348
114.577
114.576
Kaynak: TCMB
2005, 2006 ve 2007 yllarnda 5,2 ay olan Merkez Bankas dviz rezervlerinin ithalat
karlama oran, 2008 ylnda 4,2 ay dzeyine gerilemitir (Tablo 64).
TABLO 64: MERKEZ BANKASI REZERVLER VE THALATI KARILAMA ORANI
(Milyon $)
T. C. Merkez Bankas
thalat Karlama
Yllar
Dviz Mevcudu
thalat
Oran (Ay)
2002
26.807
51.554
6,2
2003
33.616
69.340
5,8
2004
36.009
97.540
4,4
2005
50.515
116.774
5,2
2006
60.912
139.576
5,2
2007
73.317
170.063
5,2
2008
70.976
201.960
4,2
Kaynak: TCMB, TK
Mevduat bankacl arlkl olan Trk bankaclk sektrnde 2008 ylnda 32si mevduat, 13 de kalknma ve yatrm bankas olmak zere toplam 45 banka faaliyet
gstermitir. Mevduat bankalarnn 3 kamu, 11i zel, 17si yabanc ve 1i Tasarruf
Mevduat Sigorta Fonu kapsamnda bulunan bankalardan oluurken, kalknma ve
yatrm bankalarnn 3 kamu, 6s zel ve 4 yabanc sermayeli bankalardan olumutur (Tablo 65).
95
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
40.000
45.000
50.000
55.000
60.000
65.000
70.000
75.000
80.000
85.000
90.000
95.000
100.000
105.000
110.000
115.000
120.000
125.000
9.980
26.807
2002
38.066
1.279
Altn
GRAFK 27: ULUSLARARASI REZERVLER
1.558
96
33.616
2003
1.635
9.795
44.969
Merkez Bankas
36.009
2004
16.314
50.515
60.912
2006
27.536
2.373
68.744
1.915
53.787
Bankalar Muhabir Mevcudu ve Efektif Kasas
2005
31.818
73.317
108.258
3.123
Toplam Brt Rezervler
2007
70.976
2008
40.372
114.577
3.229
90.821
16.143
TABLO 65: TRK BANKACILIK SSTEMNDE BANKA, UBE VE PERSONEL BLGLER

Banka Says
2006 2007 2008
Mevduat Bankalar
Kamu Sermayeli Bankalar
zel Sermayeli Bankalar
ube Says
2006 2007 2008
33
33
32
2.149 2.203 2.417
6.804 7.570 8.742 138.570 153.212

39.223
41.056
43.333
3.582 3.625 4.290
82.158
14
11
11
TMSF'ye Devredilen Bankalar
Yabanc Sermayeli Bankalar
15
18
17
Kalknma ve Yatrm Bankalar
13
13
13
45
48
22
23
Kamu Sermayeli Bankalar
Personel Says
2006
2007
2008
166.325
73.220
75.124
333
325
267
1.072 1.741 2.034
25.794
36.707
40.567
49
4.573
5.322
5.271
23
3.728
4.273
4.146
zel Sermayeli Bankalar
11
12
12
596
687
792
Yabanc Sermayeli Bankalar
12
13
14
249
362
333
46
46
45
6.849 7.618 8.791 143.143 158.534
171.596
Toplam
Kaynak: TBB
Bankaclk sektrndeki toplam ube says 2008 ylnda 1.173 adet artarak 8.791e
ykselmitir. Kamu sermayeli mevduat bankalarnn ube says 214 adet, zel sermayeli mevduat bankalarnn ube says 665 adet, yabanc sermayeli mevduat bankalarnn ube says 293 adet artarken, Fon kapsamndaki bankann ube says
deimemitir. Yabanc sermayeli kalknma ve yatrm bankalarnn ube saylarnda
bir adet art olmutur.
Bankalarn ube saysndaki artlara paralel olarak personel saylar da art gstermitir. 2007 ylnda 158.534 kii olan bankaclk sisteminde alan says, 2008
ylnda 13.062 kii artarak 171.596 kiiye ykselmitir. alan says, kamu sermayeli mevduat bankalarnda 2.277 kii, zel sermayeli mevduat bankalarnda 7.034
kii, yabanc sermayeli mevduat bankalarnda 3.860 kii artarken, Fon kapsamndaki
bankada 58 kii azalmtr. Kamu sermayeli kalknma ve yatrm bankalarnn alan
says 127 kii, yabanc sermayeli kalknma ve yatrm bankalarnn alan says 29
kii azalrken, zel sermayeli kalknma ve yatrm bankalarnn alan says 105 kii,
artmtr.
Sermaye Piyasas
2008 ylnda ihra edilen toplam menkul kymet tutar 2007 ylna gre % 9,4 artarak 128.774,7 milyon YTLden 140.896,9 milyon YTLye ykselmitir. hra edilen
menkul kymetlerin 113.547,2 milyon YTLlik ksm (% 80,6) kamu kesimi, 27.349,7
milyon YTLlik ksm (% 19,4) zel kesim menkul kymet ihralarndan olumutur
(Tablo 66).
97
98
25.000.000
50.000.000
75.000.000
100.000.000
125.000.000
150.000.000
175.000.000
(Bin YTL)
2003
7.881.726
159.855.754
2004
10.696.891
165.612.295
GRAFK 28: MENKUL KIYMET HRA ZNLER
Kamu Kesimi
2005
7.384.712
157.019.860
zel Kesim
2006
20.304.112
125.576.280
2007
10.542.283
118.232.410
2008
27.349.685
113.547.170
TABLO 66: MENKUL KIYMET HRA ZNLER

(Bin YTL)
Deer
2006
Kamu Kesimi
Pay (%)
2007
2008
2006
2007
Deiim (%)
2008 2007
118.232.410 113.547.170 100,0
107.046.700
102.129.410
94.940.870
85,2
86,4
83,6
18.529.580
15.903.000
18.606.300
14,8
13,5
200.000
0,0
0,2
20.304.112
10.542.283
10.880.574
7.863.768
11.696.190
53,6
74,6
150.000
150.210
200.000
0,7
1,4
0,7
0,1
230.000
50.000
0,0
2,2
0,2
MKYF Katlma Belgesi
3.356.209
1.848.305
2.370.162
16,5
17,5
8,7 -44,9
28,2
Emeklilik YF Katlma Belgesi
5.900.000
450.000
12.639.377
29,1
4,3
46,2 -92,4
2708,8
17.329
393.956
0,1
0,0
128.774.693 140.896.855
Devlet Tahvili
Hazine Bonolar
zelletirme Tahvili
zel Kesim
Hisse Senedi
Tahvil
Finansman Bonosu
Yabanc Yatrm Fonu Katlma Belgeleri

Toplam
145.880.392
27.349.685 100,0
100,0 100,0
2008
125.576.280
-5,8
-4,0
-4,6
-7,0
16,4 -14,2
17,0
0,0
100,0 100,0 -48,1
159,4
42,8 -27,7
1,4
48,7
33,1
- -11,7
9,4
Kaynak: SPK
Kamu kesimi devlet tahvili ihralar % 7 d gsterirken, hazine bonosu ihralarnda % 17 art olmutur. 2007 ylnda olduu gibi 2008 ylnda da zelletirme tahvili
ihra edilmemitir. Bu gelimelere bal olarak kamu kesimi menkul kymet ihralar
toplam % 4lk dle 113.547,2 milyon YTLye gerilemitir. Bunun 94.940,9 milyon YTLlik ksm (% 83,6) devlet tahvili, 18.606,3 milyon YTLlik ksm (% 16,4) hazine bonosu ihralarndan olumutur.
2007 ylnda d gsteren zel kesim menkul kymet ihralar, 2008 ylnda %
159,4 gibi yksek bir oranda artarak 27.349,7 milyon YTLye ykselmitir. Bu gelimede hisse senedi, tahvil ve emeklilik yatrm fonu katlma belgesi ihralarndaki artlar etkili olmutur. zel kesim menkul kymet ihracnn 11.696,2 milyon YTLlik ksmn
(% 42,8) hisse senedi, 200 milyon YTLlik ksmn (% 0,7) tahvil, 50 milyon YTLlik
ksmn (% 0,2) finansman bonosu, 2.370,2 milyon YTLlik ksmn (% 8,7) menkul
kymet yatrm fonu katlma belgesi, 12.639,4 milyon YTLlik ksmn (% 46,2) emeklilik
yatrm fonu katlma belgesi, 394 milyon YTLlik ksmn (% 1,4) yabanc yatrm fonu
katlma belgesi oluturmutur.
Aylar itibariyle zel kesim menkul kymet ihrac en ok 8.226,2 milyon YTL ile ubat
aynda yaplrken, onu 7.494,1 milyon YTL ile Mays aynda, 3.416,3 milyon YTL ile
de Nisan aynda yaplan ihralar izlemitir. Hisse senedi ihralarnn en youn olduu
aylar Mays, Temmuz, Ocak ve Haziran, menkul kymet yatrm fonu katlma belgeleri
ihralarnn en youn olduu aylar Temmuz, Ocak, ubat ve Mart, emeklilik yatrm
fonu katlma belgesi ihralarnn en youn olduu aylar ubat, Nisan ve Ekim aylar
olmutur. Ayrca Mart ve Eyll aylarnda tahvil, Kasm aynda finansman bonosu ve
yabanc yatrm fonu katlma belgesi ihrac yaplmtr (Tablo 67).
99
TABLO 67: ZEL KESM MENKUL KIYMET HRA ZNLER

Hisse
Senedi
Finansman
Bonosu
Tahvil
MKYF
Katlma
Belgeleri
(Bin YTL)
Emeklilik
Yabanc YF
Yatrm Fonu
Katlma
Katlma Belgeleri Belgeleri
Genel Toplam
Yllar
Aylar
2006
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Toplam
85.355
342.533
93.638
1.822.308
431.290
141.287
285.432
113.422
3.331.025
58.474
1.943.147
2.232.663
10.880.574
100.000
50.000
150.000
1.346.409
54.078
192.928
118.161
134.498
24.808
50.000
293.252
447.886
510.000
184.190
3.356.209
600.000
3.900.000
400.000
1.000.000
5.900.000
17.329
17.329
1.431.764
996.611
286.566
5.840.469
565.788
541.287
410.240
163.422
4.691.606
506.360
2.453.147
2.416.853
20.304.112
2007
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Toplam
12.800
830.750
29.296
2.582.717
190.536
1.136.678
118.462
346.444
338.066
1.194.822
985.790
97.406
7.863.768
130.210
20.000
150.210
60.000
65.000
105.000
230.000
5.000
153.606
40.313
82.552
160.705
7.483
104.887
505.550
788.210
1.848.305
300.000
150.000
450.000
17.800
1.130.750
182.902
2.773.030
273.088
1.136.678
308.672
507.149
410.550
1.299.709
1.491.340
1.010.616
10.542.283
2008
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Toplam
778.898
1.000
247.374
62.000
7.494.063
645.000
1.467.392
570.639
137.678
26.107
8.750
257.289
11.696.190
50.000
150.000
200.000
50.000
50.000
851.988
289.852
167.880
54.287
120
5.035
1.000.000
150
100
650
100
2.370.162
7.935.376
3.300.000
4.000
150.000
1.250.000
12.639.376
393.957
-
1.630.886
8.226.228
465.254
3.416.287
7.494.183
650.035
2.467.392
574.639
437.828
1.276.207
453.357
257.389
27.349.685
Kaynak: SPK
Menkul kymetler ikinci el piyasa ilem hacmi 2008 ylnda % 18,8 azalarak 991.700,4
milyon YTLden 804.823,2 milyon YTLye gerilemitir (Tablo 68).
TABLO 68: KNC EL PYASALARDA LEM HACM
(Bin YTL)
Deer
Kamu Kesimi
Devlet Tahvili
Hazine Bonosu
zel Kesim
Hisse Senedi
Toplam
Kaynak: SPK
Pay (%)
2006
2007
2008
637.830.771
603.924.292
472.209.095
2006
586.922.206
561.183.234
447.099.185
92,0
94,7
50.908.565
42.741.058
25.109.910
8,0
5,3
326.578.222
387.776.132
332.614.149
326.578.222
387.776.132
332.614.149
964.408.993
991.700.424
804.823.244
Deiim (%)
2007
2008
2007
2008
100,0 100,0
100,0
-5,3
-21,8
92,0
-4,4
-20,3
8,0
-16,0
-41,3
100,0 100,0
100,0
18,7
-14,2
100,0 100,0
100,0
18,7
-14,2
2,8
-18,8
Kamu kesimi menkul kymetlerinin ikinci el sat % 21,8lik dle 603.924,3 milyon
YTLden 472.209,1 milyon YTLye, zel sektr menkul kymetlerinin ikinci el sat
% 14,2lik dle 387.776,1 milyon YTLden 332.614,1 milyon YTLye gerilemitir.
100
2008 ylnda da ikinci el piyasada hisse senedi dnda hi bir zel sektr menkul
kymet yatrm arac ilem grmemitir.
Toplam ikinci el piyasa ilemleri iinde bir nceki yla gre kamu kesimi menkul kymetlerinin pay % 60,9dan % 58,7ye derken, zel kesim menkul kymetlerinin
pay ise % 39,1den % 41,3e ykselmitir.
stanbul Menkul Kymetler Borsas (MKB) endeksi 2007 yln % 42lik artla 55.538,1
seviyesinde kapatmtr. Ancak uluslararas piyasalarda 2007 ylnn son dneminde
balayan krizin 2008 ylnda derinlemesi ve ABD ekonomisine ilikin resesyon kayglarnn etkisiyle MKB endeksi Ocak aynda 42.697,6 seviyesine gerilemitir. 14 Mart
2008 tarihinde iktidar partisi iin Anayasa Mahkemesinde alan kapatma davas
ve srece ilikin belirsizlik ekonomiyi olumsuz etkilemi borsa endeksi Mart ayn
39.015,4 seviyesinde kapatmtr. Nisan aynda 43.468,1 seviyesine ykselen borsa
endeksi dalgal seyrini ylsonuna kadar srdrmtr. Btn dnyada yaylmaya devam eden kresel kriz dnya borsalarn olduu gibi, zellikle yln son aylarnda stanbul Menkul Kymetler Borsasn da etkilemitir. MKB endeksi Ekim aynda 27.832,9,
Kasm aynda 25.715 seviyelerine kadar gerilemitir. Bylece MKB endeksi 2008
yln 2007 yl sonuna gre % 51,6lk kaypla 26.864 puan seviyesinde kapatmtr
(Tablo 69).
TABLO 69: STANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI
Yl
2007
2008
Ay
lem Hacmi
MKB Endeksi
(Bin YTL)
(1986 Ocak=1)
Tketici Fiyatlar Endeksi

2003=100
Deiim (%)
lem Hacmi
Nominal Deiim (%) Reel Deiim (%)
27.836.926
41.182,6
135,84
1,0
31,5
30,2
II
30.812.419
41.431,0
136,42
0,4
10,7
10,2
-7,1
III
28.881.853
43.661,1
137,67
0,9
-6,3
IV
31.382.353
44.984,5
139,33
1,2
8,7
7,4
31.435.064
47.081,5
140,03
0,5
0,2
-0,3
VI
22.014.016
47.093,7
139,69
-0,2
-30,0
-29,8
VII
45.103.019
52.824,9
138,67
-0,7
104,9
106,4
VIII
36.130.324
50.198,6
138,70
0,0
-19,9
-19,9
IX
33.762.645
54.044,2
140,13
1,0
-6,6
-7,5
42.802.461
57.615,7
142,67
1,8
26,8
24,5
XI
36.072.223
54.213,8
145,45
1,9
-15,7
-17,3
XII
21.544.118
55.538,1
145,77
0,2
-40,3
-40,4
60,0
34.737.773
42.697,6
146,94
0,8
61,2
II
32.453.914
44.776,9
148,84
1,3
-6,6
-7,8
III
29.460.533
39.015,4
150,27
1,0
-9,2
-10,1
IV
30.243.074
43.468,1
152,79
1,7
2,7
1,0
26.469.101
39.969,6
155,07
1,5
-12,5
-13,8
-13,5
VI
22.818.685
35.089,5
154,51
-0,4
-13,8
VII
31.350.432
42.200,8
155,40
0,6
37,4
36,6
VIII
23.668.066
39.844,5
155,02
-0,2
-24,5
-24,3
IX
28.543.514
36.051,3
155,72
0,5
20,6
20,1
29.782.448
27.832,9
159,77
2,6
4,3
1,7
XI
25.723.900
25.715,0
161,10
0,8
-13,6
-14,3
XII
17.353.245
26.864,0
160,44
-0,4
-32,5
-32,3
Kaynak: MKB, SPK, TK
101
stanbul Menkul Kymetler Borsas toplam ilem hacmi 2007 ylna gre % 14,2 orannda azalarak 387.777,4 milyon YTLden 332.604,7 milyon YTLye gerilemitir. En
yksek ilem hacmi 34.737,8 milyon YTL ile Ocak aynda, en dk ilem hacmi ise
17.353,2 milyon YTL ile Aralk aynda gereklemitir.
3. Kamu Maliyesi
2008 yl kamu maliyesinin hedef ve ncelikleri Dokuzuncu Kalknma Plan, Orta
Vadeli Program ve Orta Vadeli Mali Planda yer alan temel byklkler ve esaslar
erevesinde, kamu maliyesindeki iyiletirmeyi devam ettirerek yksek oranda faiz
d fazla vermek, kamu bor stokunun srdrlebilirliini salamak hedefine ynelik
olarak hazrlanmtr. Bu kapsamda 2008 ylnda GSYHnn % 3,5i orannda faiz d
fazla vermek ngrlmtr.
Kamu kesimi, merkezi ynetim btesi kapsamndaki kurum ve kurulular, mahalli
idareler, fonlar, sosyal gvenlik kurulular, dner sermayeler, sizlik Sigortas Fonu
ve KTlerden olumaktadr. Kamu kesimi kapsamndan KTler kartlarak genel devlet tanmna ulalmaktadr. Genel devlet gelir ve harcamalar genel devlet kapsamndaki birimlerin gelir ve harcamalar toplamndan olumaktadr.
Genel devlet gelirlerindeki art 2008 ylnda da devam etmitir. 2007 ylnda % 7,4
artan genel devlet gelirleri 2008 ylnda % 14,1lik artla 322.501 milyon YTLye ykselmitir (Tablo 70).
TABLO 70: GENEL DEVLET GELRLER
Deiim (%)
Pay (%)
GSYH'ye Oranlar (%)
Gelirler
2006
2007
2008 (1)
2007
2008
2006
2007
2008
2006
2007
2008
Vergiler
142.353
156.815
179.210
10,2
14,3
54,1
55,5
55,6
18,8
18,6
18,9
Vastasz
39.541
46.829
56.470
18,4
20,6
15,0
16,6
17,5
5,2
5,6
5,9
Vastal
98.660
105.256
117.434
6,7
11,6
37,5
37,2
36,4
13,0
12,5
12,4
4.151
4.730
5.306
13,9
12,2
1,6
1,7
1,6
0,5
0,6
0,6
Vergi D Normal Gelirler
Servet
18.991
17.697
19.182
-6,8
8,4
7,2
6,3
5,9
2,5
2,1
2,0
Faktr Gelirleri
45.567
48.077
50.716
5,5
5,5
17,3
17,0
15,7
6,0
5,7
5,3
Sosyal Fonlar
44.399
48.319
62.454
8,8
29,3
16,9
17,1
19,4
5,9
5,7
6,6
251.310
270.907
311.562
7,8
15,0
95,5
95,8
96,6
33,1
32,1
32,8
4,5
4,2
3,4
1,6
1,4
1,2
100,0 100,0
100,0
34,7
33,5
33,9
Toplam
zelletirme Gelirleri
Toplam Gelir
11.958
11.795
10.940
-1,4
-7,2
263.268
282.701
322.501
7,4
14,1
Kaynak: DPT, TK
(1): Geici
Genel devlet gelirlerinin yardan fazlasn oluturan vergi gelirleri 2008 ylnda %
14,3lk artla 179.210 milyon YTL olmutur. Vergi d normal gelirler % 8,4lk
artla 19.182 milyon YTLye, faktr gelirleri % 5,5lik artla 50.716 milyon YTLye,
sosyal fonlar % 29,3lk artla 62.454 milyon YTLye ykselmitir.
Genel devlet gelirleri iinde vergilerin pay % 55,5den % 55,6ya, sosyal fonlarn pay
% 17,1den % 19,4e ykselirken, faktr gelirlerinin pay % 17den % 15,7ye, vergi
d normal gelirlerin pay % 6,3den % 5,9a dmtr.
102
Genel devlet gelirlerinin GSYHye oran bir nceki yla gre 0,4 puanlk artla %
33,9a ykselmitir. Vergi gelirlerinin oran 0,3 puanlk artla % 18,9a, sosyal fonlarn
oran 0,9 puanlk artla % 6,6ya ykselirken, vergi d normal gelirlerin oran 0,1
puanlk dle % 2ye, faktr gelirlerinin oran 0,4 puanlk dle % 5,3e, zelletirme gelirlerinin oran 0,2 puanlk dle % 1,2ye gerilemitir.
2007 ylnda % 12,9 artan genel devlet harcamalar, 2008 ylnda % 15,9luk artla
329.713 milyon YTLye ykselmitir. Cari harcamalar % 17,2lik artla 147.671 milyon YTL olmutur. 2007 ylnda % 17,4 artan genel devlet sabit sermaye yatrmlar,
2008 ylnda % 15,3lk artla 30.214 milyon YTLye ykselmitir. Kamu stoklarnda
96 milyon YTLlik art olmutur. Bylece 2007 ylnda % 16,8 artan genel devlet yatrm harcamalar, 2008 ylnda % 15,2lik artla 30.310 milyon YTLye ulamtr. 2007
ylnda % 9,8 artan genel devlet transfer harcamalar 2008 ylnda % 14,7lik artla
151.732 milyon YTLye ykselmitir. Transfer harcamalarnn byk bir ksmn oluturan cari transferler % 13,9luk artla 144.540 milyon YTL olmutur. 2007 ylnda
% 28,5 d gsteren sermaye transferleri ise 2008 ylnda % 31,8lik artla 7.192
milyon YTLye ykselmitir (Tablo 71).
TABLO 71: GENEL DEVLET HARCAMALARI
Deiim (%)
Harcamalar
Cari Harcamalar
2006
Pay (%)
GSYH'ye Oranlar (%)
2007
2008 (1)
2007
2008
2006
2007
2008
2006 2007
2008
108.938 125.970
147.671
15,6
17,2
43,2
44,3
44,8
14,4
14,9
15,5
Yatrm Harcamalar
22.523
26.302
30.310
16,8
15,2
8,9
9,2
9,2
3,0
3,1
3,2
Sabit Sermaye
22.316
26.199
30.214
17,4
15,3
8,9
9,2
9,2
2,9
3,1
3,2
206
104
96
-49,5
-7,7
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Transfer Harcamalar
120.556 132.326
151.732
9,8
14,7
47,8
46,5
46,0
15,9
15,7
16,0
Cari Transferler
112.929 126.870
Stok Deimesi
Sermaye Transferleri
Stok Deiim Fonu
Toplam Harcama
144.540
12,3
13,9
44,8
44,6
43,8
14,9
15,0
15,2
5.456
7.192
-28,5
31,8
3,0
1,9
2,2
1,0
0,6
0,8
0
0
252.017 284.598
0
329.713
12,9
15,9
0,0
100,0
0,0
0,0
100,0 100,0
0,0
33,2
0,0
33,8
0,0
34,7
7.627
Kaynak: DPT, TK
(1): Geici
Genel devlet harcamalar iinde cari harcamalarn pay 2007 ylnda % 44,3den
2008 ylnda % 44,8e ykselirken, transfer harcamalarnn pay % 46,5den % 46ya
gerilemi, yatrm harcamalarnn % 9,2 olan pay deimemitir.
Genel devlet harcamalarnn GSYHye oran bir nceki yla gre 0,9 puanlk artla %
34,7 olmutur. Cari harcamalarn oran 0,6 puanlk artla % 15,5e, yatrm harcamalarnn oran 0,1 puanlk artla % 3,2ye, transfer harcamalarnn oran 0,3 puanlk
artla % 16ya ykselmitir.
a. Merkezi Ynetim Btesi

Ekonomik programn en nemli politika arac olan merkezi ynetim btesi, kamu
kesimi gelirleri ve harcamalar ierisinde en byk paya sahiptir. 2008 ylndan itibaren zelletirme gelirlerinin ve sizlik Sigortas Fonu nema gelirlerinin belirli bir ora-
103
nnn GAP Eylem Plan erevesinde kullanlmak zere bteye aktarlmas merkezi
ynetim btesinin arlnn daha da artmasn salamtr.
2008 ylnda merkezi ynetim bte harcamalarnn 222.553 milyon YTL, bte gelirlerinin 204.556 milyon YTL olmas hedeflenmitir. Bylece bte dengesinin 17.997
milyon YTL ak vermesi, faiz d dengenin ise 38.003 milyon YTL olmas ngrlmtr.
2008 yl mali disiplinin byk lde srdrld bir yl olmutur. Merkezi ynetim
btesinin harcamalar taraf biraz sklatrlrken, gelirlerdeki iyileme devam etmitir.
Yl sonunda merkezi ynetim bte gelirleri % 9,7lik artla 208.898 milyon YTLye,
bte harcamalar % 10,7lik artla 225.967 milyon YTLye ykselmitir. Merkezi
ynetim btesi faiz d fazlas % 4,1lik dle 33.592 milyon YTLye gerilerken,
toplam bte a % 24,5lik artla 17.069 milyon YTLye ykselmitir. 2007 ylnda
% 93,3 olan bte gelirlerinin giderleri karlama oran, 2008 ylnda % 92,5e gerilemitir (Tablo 72).
TABLO 72: MERKEZ YNETM BTE GEREKLEMELER
(Milyon YTL)
Deiim (%)
GSYH'ye Oranlar (%)
2006
2007
2008
2007
2008
2006
2007
2008
178.126
204.068
225.967
14,6
10,7
23,5
24,2
23,8
132.163
155.315
175.306
17,5
12,9
17,4
18,4
18,5
45.963
48.753
50.661
6,1
3,9
6,1
5,8
5,3
173.483
190.360
208.898
9,7
9,7
22,9
22,6
22,0
Bte Dengesi
-4.643
-13.708
-17.069
195,2
24,5
-0,6
-1,6
-1,8
Faiz D Denge
41.320
35.045
33.592
-15,2
-4,1
5,4
4,2
3,5
Bte Giderleri
Faiz Hari Giderler
Faiz Harcamalar
Bte Gelirleri
Kaynak: MB, TK
Harcamalar hedefin 3.414 milyon YTL, gelirler ise 4.342 milyon YTL zerinde gereklemitir. Merkezi ynetim bte a hedeflenen deerin 928 milyon YTL altnda
kalrken, faiz d denge de hedefin 4.411 milyon YTL altnda gereklemitir. Faiz d
denge hedefine ulalamamasnda zellikle yln son eyreinde i talepteki daralmann etkisiyle vergi performansndaki d ve bte giderlerindeki art etkili olmutur.
Merkezi ynetim bte gelirlerinin GSYHye oran % 22,6dan % 22ye, merkezi ynetim bte giderlerinin GSYHye oran % 24,2den % 23,8e gerilemitir. Merkezi
ynetim bte ann GSYHye oran % 1,6dan % 1,8e ykselirken, faiz d merkezi ynetim bte fazlasnn GSYHye oran % 4,2den % 3,5e gerilemitir.
104
105
-40.000
-20.000
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
120.000
140.000
160.000
180.000
200.000
220.000
240.000
(Milyon YTL)
173.483
2006
178.126
-4.643
Gelirler
41.320
GRAFK 29: MERKEZ YNETM BTE GEREKLEMELER
Giderler
190.360
-13.708
Bte Dengesi
2007
204.068
Faiz D Denge
35.045
208.898
2008
225.967
-17.069
33.592
Gelirler
Merkezi ynetim bte gelirlerini, 2008 ylnda beklentilerin zerinde gerekleen
faiz, cret artlarnn etkisiyle kurumlar ve gelir vergisi tahsilatndaki art ile ithalattaki
arta bal olarak ithalde alnan katma deer vergisi (KDV) tahsilatndaki art olumlu
ynde etkilerken, ekonomideki yavalama nedeniyle vergi gelirlerindeki artn snrl dzeyde kalmas, tketimdeki daralmaya bal olarak zel tketim vergisi (TV)
tahsiltnn hedeflerin altnda gereklemesi olumsuz olarak etkilemitir.
Ylsonunda merkezi ynetim bte gelirleri % 9,7lik artla 208.898 milyon YTLye
ykselirken, ngrlen hedefin 4.342 milyon YTL zerinde gereklemitir (Tablo 73).
TABLO 73: MERKEZ YNETM BTE GELRLER
Merkezi Ynetim Bte Gelirleri

A- Genel Bte Gelirleri
1- Vergi Gelirleri
Gelir ve Kazan zerinden Alnan Vergiler
Gelir Vergisi
Kurumlar Vergisi
Mlkiyet zerinden Alnan Vergiler
Veraset ve ntikal Vergisi
Motorlu Tatlar Vergisi
Dahilde Alnan Mal ve Hizmet Vergileri
Dahilde Alnan Katma Deer Vergisi
zel Tketim Vergisi
Dierleri
Uluslararas Ticaret ve Muamelelerden Alnan Vergiler
thalde Alnan Katma Deer Vergisi
Dierleri
Damga Vergisi
Harlar
Baka Yerde Snflandrmayan Dier Vergiler
2- Teebbs ve Mlkiyet Gelirleri
3- Alnan Balar ve Yardmlar ile zel Gelirler
4- Faizler, Paylar ve Cezalar
5- Sermaye Gelirleri
6- Alacaklardan Tahsilat
B- zel Bteli darelerin Gelirleri
C- Dzenleyici ve Denetleyici Kurumlarn Gelirleri
Kaynak: MB
2007
190.360
184.803
152.835
48.198
34.447
13.751
3.645
125
3.521
63.590
16.793
39.111
7.686
28.970
26.493
2.477
3.642
4.744
46
8.239
1.845
15.706
6.080
97
3.972
1.585
2008
208.898
202.790
168.087
54.933
38.028
16.905
4.088
144
3.944
67.253
16.799
41.832
8.622
32.775
29.968
2.807
3.945
5.043
51
7.297
869
17.026
9.105
405
4.369
1.740
Deiim (%)
9,7
9,7
10,0
14,0
10,4
22,9
12,2
15,2
12,0
5,8
0,0
7,0
12,2
13,1
13,1
13,3
8,3
6,3
10,9
-11,4
-52,9
8,4
49,8
317,5
10,0
9,8
(Milyon YTL)
Pay (%)
2007
2008
100,0
100,0
97,1
97,1
80,3
80,5
25,3
26,3
18,1
18,2
7,2
8,1
1,9
2,0
0,1
0,1
1,8
1,9
33,4
32,2
8,8
8,0
20,5
20,0
4,0
4,1
15,2
15,7
13,9
14,3
1,3
1,3
1,9
1,9
2,5
2,4
0,0
0,0
4,3
3,5
1,0
0,4
8,3
8,2
3,2
4,4
0,1
0,2
2,1
2,1
0,8
0,8
Merkezi ynetim bte gelirleri iinde en byk paya sahip olan vergi gelirleri %
10luk artla 168.087 milyon YTLye ykselmitir. Bununla birlikte vergi gelirleri hedeflenen dzeyin 3.119 milyon YTL altnda gereklemitir. Ekonomideki durgunluun etkisiyle i talepteki daralma vergi gelirlerindeki art snrlandrmtr.
Vergi gelirleri iinde gelir ve kazan zerinden alnan vergiler ile mlkiyet zerinden
alnan vergilerin toplamndan oluan dolaysz vergiler % 13,8lik artla 59.021 milyon YTLye ykselirken, dahilde alnan mal ve hizmet vergileri ile uluslararas ticaret
ve muamelelerden alnan vergilerden oluan dolayl vergiler % 8lik artla 100.028
milyon YTLye ykselmitir.
106
Vergi d gelirler % 8,6lk artla 34.703 milyon YTLye ykselmitir. Vergi d gelirlerin iinde yer alan teebbs ve mlkiyet gelirleri % 11,4lk dle 7.297 milyon
YTLye, alnan ba ve yardmlar ile zel gelirler % 52,9luk dle 869 milyon
YTLye gerilerken, faizler, paylar ve cezalar % 8,4lk artla 17.026 milyon YTLye,
sermaye gelirleri % 49,8lik artla 9.105 milyon YTLye, alacaklardan tahsilat %
317,5lik artla 405 milyon YTLye ykselmitir.
2008 ylnda zel bteli idarelerin gelirleri % 10luk artla 4.369 milyon YTLye, dzenleyici ve denetleyici kurumlarn gelirleri % 9,8lik artla 1.740 milyon YTLye ykselmitir.
Toplam vergi gelirlerinin gayri safi yurtii haslaya oran olarak tanmlanan toplam vergi yk 2008 ylnda % 17,7 olmutur (Tablo 74).
TABLO 74: VERG YK
Toplam Vergi Yk
2003
2004
2005
2006
2007
2008
18,1
17,9
18,4
18,1
18,1
17,7
Kaynak: MB, TK
Vergi gelirlerinin gayri safi yurtii hasladaki deimelere kar duyarlln gsteren
vergi esneklii katsays % 0,79 olmutur (Tablo 75).
TABLO 75: VERG ESNEKL KATSAYILARI
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Toplam Vergi Esneklii
1,24
0,94
1,20
0,88
1,00
0,79
Gelir+Kurumlar Vergisi Esneklii
1,01
0,90
0,93
0,58
1,80
1,10
Kaynak: MB, TK
Giderler
2008 ylnda da giderleri kontrol altna almaya ynelik mali disiplin uygulamalarna
devam edilmitir. Ancak kresel krizin ekonomi zerindeki muhtemel etkileri dikkate
alnarak yln ikinci yarsndan itibaren bata yatrm harcamalar olmak zere kamu
harcamalar artrlmtr. Bunun yannda kamu personelinin zlk haklarna ilikin dengesizliklerin azaltlmas amacyla yaplan maa iyiletirmeleri, Gneydou Anadolu
Projesi (GAP) Eylem Plan erevesinde GAP blgesine yaplan yatrmlar, igc maliyetlerinin drlmesi amacyla yaplan kaynak aktarmlar ve yaklaan yerel seimler harcamalarn artmasnda byk lde etkili olmutur.
107
108
10
12
14
16
18
20
(%)
2003
18,1
GRAFK 30: VERG YK
2004
17,9
2005
18,4
2006
18,1
2007
18,1
2008
17,7
109
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
1,8
2,0
(%)
2003
1,01
1,24
2004
0,90
GRAFK 31: VERG ESNEKL KATSAYILARI
0,94
Gelir+Kurumlar Vergisi Esneklii
2005
0,93
1,20
2006
0,58
Toplam Vergi Esneklii
0,88
2007
1,80
1,00
2008
1,10
0,79
2008 ylnda merkezi ynetim bte giderleri 2007 ylna gre % 10,7lik artla
225.967 milyon YTL dzeyine ykselirken bte hedefinin 3.414 milyon YTL zerinde gereklemitir. Faiz d giderler % 12,9luk artla 175.306 milyon YTL olurken,
bte deneinin 8.753 milyon YTL zerine kmtr. Faiz d giderlerin alt harcama
kalemlerini oluturan personel giderleri % 12,1lik artla 48.825 milyon YTL, sosyal
gvenlik kurumlarna devlet primi giderleri % 10,3lk artla 6.402 milyon YTL, mal
ve hizmet almlar % 7,6lk artla 23.941 milyon YTL, cari transferler % 10,8lik artla 70.116 milyon YTL, sermaye giderleri % 41,8lik artla 18.441 milyon YTLye
ykselirken sermaye transferleri % 10,4lk dle 3.173 milyon YTL olmutur. Faiz
giderleri % 3,9luk artla 50.661 milyon YTLye ykselirken, bte deneinin 5.339
milyon YTL altnda kalmtr. Bylece 2008 ylnda merkezi ynetim faiz giderlerinde
bte deneinin % 90,5i kullanlmtr (Tablo 76).
TABLO 76: MERKEZ YNETM BTE GDERLER
Merkezi Ynetim Bte Giderleri

Faiz Hari Giderler
Personel Giderleri
Sosyal Gvenlik Kurumlarna Devlet Primi Giderleri
Mal ve Hizmet Alm Giderleri
Savunma ve Gvenlik
Salk Giderleri
Devlet Borlar Genel Giderleri
Dier Mal ve Hizmet Alm Giderleri
Cari Transferler
Grev Zararlar
Hazine Yardmlar
Sosyal Gvenlik Kurulularna Hazine Yardmlar
Salk, Emeklilik ve Sosyal Yardm Giderleri
Mahalli darelere Hazine Yardmlar
Dier Hazine Yardmlar
Kar Amac Gtmeyen Kurululara Yaplan Transferler
Hane Halkna Yaplan Transferler
Tarmsal Amal Transferler
Hane Halkna Yaplan Dier Transferler
Sosyal Amal Transferler
Yurtdna Yaplan Transferler
Gelirden Ayrlan Paylar
Sermaye Giderleri
Sermaye Transferleri
Bor Verme
Yedek denekler
Faiz Giderleri
Kaynak: MB
2007
204.068
155.315
43.569
5.805
22.258
7.599
6.625
59
7.974
63.292
1.401
36.273
808
33.063
1.706
696
682
996
5.555
618
67
507
17.192
13.003
3.542
3.846
0
48.753
2008
225.967
175.306
48.825
6.402
23.941
8.188
6.764
88
8.901
70.116
2.041
38.769
1.022
35.133
1.918
696
444
1.092
5.809
884
442
609
20.028
18.441
3.173
4.411
0
50.661
Deiim (%)
10,7
12,9
12,1
10,3
7,6
7,8
2,1
49,2
11,6
10,8
45,7
6,9
26,5
6,3
12,4
0,0
-34,9
9,6
4,6
43,0
559,7
20,1
16,5
41,8
-10,4
14,7
3,9
(Milyon YTL)
Pay (%)
2007 2008
100,0 100,0
76,1
77,6
21,4
21,6
2,8
2,8
10,9
10,6
3,7
3,6
3,2
3,0
0,0
0,0
3,9
3,9
31,0
31,0
0,7
0,9
17,8
17,2
0,4
0,5
16,2
15,5
0,8
0,8
0,3
0,3
0,3
0,2
0,5
0,5
2,7
2,6
0,3
0,4
0,0
0,2
0,2
0,3
8,4
8,9
6,4
8,2
1,7
1,4
1,9
2,0
0,0
0,0
23,9
22,4
Merkezi ynetim bte giderleri iinde bir nceki yla gre faiz d giderlerin pay %
76,1den % 77,6ya ykselirken, faiz giderlerinin pay % 23,9dan % 22,4e gerilemitir.
110
b. Fonlar
2008 ylnda da fon dengesi kapsamnda bte ii Destekleme ve Fiyat stikrar Fonu
ile bte d Sosyal Yardmlama ve Dayanmay Tevik Fonu, Savunma Sanayii
Destekleme Fonu ve zelletirme Fonu olmak zere 4 fonun takip edilmesine devam
edilmitir. Kamu kesimi genel dengesinde yer alan fonlarn gelirleri, vergi d normal
gelirler ve net sermaye transferlerindeki azalmann devam etmesiyle 2007 ylna gre
% 42 azalarak 5.533 milyon YTLye derken, giderleri de byk lde net cari
transferlerdeki artn etkisiyle % 12,1 artarak 2.627 milyon YTLye ykselmitir (Tablo
77).
TABLO 77: FON DENGES (1)
GSYH'ye Oranlar (%)
2006
2007
2008 (2)
2006
2007
2008
11.881
9.594
5.533
1,57
1,14
0,58
2.632
3.125
3.773
0,35
0,37
0,40
498
523
140
0,07
0,06
0,01
Faktr Gelirleri (Net)
0,00
0,00
0,00
Cari Transferler (Net)
0,00
0,00
0,00
Sermaye Transferleri (Net)
8.752
5.946
1.615
1,15
0,70
0,17
FON GDERLER
2.680
2.343
2.627
0,35
0,28
0,28
Cari Giderler
1.357
1.405
1.557
0,18
0,17
0,16
225
156
0,03
0,02
0,00
FON GELRLER
Vergi Gelirleri
Vergi D Normal Gelirler
Faktr Giderleri (Net)

Sabit Sermaye Yatrmlar
Cari Transferler (Net)
Sermaye Transferleri (Net)
0,00
0,00
0,00
1.070
0,14
0,09
0,11
0,00
0,00
0,00
7.251
2.906
1,21
0,86
0,31
-9.201
-7.251
-2.906
-1,21
-0,86
-0,31
150
298
94
0,02
0,04
0,01
D Bor Kullanm
D Bor demesi
Bor-Alacak likisi (Net)
0
782
9.201
GELR-GDER FARKI
FNANSMAN
5
1.092
-103
-79
-50
-0,01
-0,01
-0,01
-8.351
-5.292
-1,10
-0,63
0,00
-897
-2.178
-2.954
-0,12
-0,26
-0,31
Kasa-Banka Deiimi
Kaynak: DPT
(1): sizlik Sigortas Fonu haritir.
(2): Geici.
c. Kamu ktisadi Teebbsleri

2008 ylnda iletmeci kamu iktisadi teebbslerinin gelirleri % 32,2lik artla 73.243
milyon YTLye, giderleri de % 37,6lk artla 74.127 milyon YTLye ykselmitir. Gelirlerin nemli ksmn iletme gelirleri altnda yer alan mal ve hizmet sat haslat,
giderlerin nemli ksmn da iletme giderleri altnda toplanan mal ve hizmet sat
maliyetleri oluturmutur (Tablo 78).
111
TABLO 78: LETMEC KT FNANSMAN DENGES

A. Toplam Gelirler
I. letme Gelirleri
2006
2007
2008 (1)
51.090
55.392
73.243
45.062
49.819
66.093
40.696
44.512
60.792
4.367
5.307
5.302
3.403
2.991
4.277
2.497
2.737
2.845
906
254
1.432
2.624
2.582
2.872
IV. Dier Gelirler
B. Toplam Giderler
49.763
53.889
74.127
45.244
48.703
66.116
37.629
38.607
55.895
2. Dier Giderler
7.615
10.096
10.222
II. Yatrm Harcamalar
2.785
2.547
3.056
III. Stok Art
268
318
2.301
IV. Sabit Kymet Art
631
1.276
850
V. Dolaysz Vergiler
533
430
895
VI. Temett demeleri
288
607
892
12
16
1.327
1.503
-884
-1.327
-1.503
884
-72
-685
758
-1.194
-1.134
-73
-61
315
199
1. Mal ve Hizmet Sat Haslat

2. Dier Gelirler
II. Kurum Bnyesinde Kalan Fonlar
1. Amortismanlar
2. Enflasyon Dzeltme Kar/Zarar
3. Karlklar
III. Bte ve Fonlar
I. letme Giderleri
1. Mal ve Hizmet Sat Maliyeti
VII. Dier Giderler

C. Borlanma Gerei
D. Finansman
I. Kasa Banka Deiimi
II. Borlanma (Net)
III. D Borlanma (Net)
Kaynak: DPT
(1): Geici
d. Kamu Finansman A
2007 ylnda 870 milyon YTL olan kamu finansman a, 2008 ylnda 8.295 milyon
YTLye ykselirken, 2007 ylnda 47.883 milyon YTL olan bte faiz demeleri hari
kamu kesimi finansman fazlas, 2008 ylnda % 11,5 azalarak 42.366 milyon YTLye
gerilemitir. Merkezi ynetim bte a ile iletmeci KTler ve sosyal gvenlik kurulular finansman dengelerinde kaydedilen olumsuz gelimeler, kamu kesimi borlanma gereindeki bozulmada belirleyici olmutur (Tablo 79).
112
TABLO 79: KAMU KESM BORLANMA GERE
Merkezi Ynetim Btesi

KT
letmeci
zelletirme Kap. Kur.
Mahalli dareler
Dner Sermaye
sizlik Sigortas Fonu
Fonlar
Borlanma Gerei
Bte Faiz demeleri
Faiz D Borlanma Gerei
Kaynak: DPT, Maliye Bakanl
(1): Geici
2006
4.643
-3.725
-1.327
-2.398
1.015
-1.102
-889
-5.717
-9.202
-14.977
45.963
-60.940
2007
13.708
-1.027
-1.503
477
3.848
-640
-783
-6.986
-7.251
870
48.753
-47.883
2008 (1)
14.140
1.083
884
199
3.028
-904
1.158
-7.304
-2.906
8.295
50.661
-42.366

GSYH'ye Oranlar ( % )
2006
2007
2008
0,6
1,6
1,5
-0,5
-0,1
0,1
-0,2
-0,2
0,1
-0,3
0,1
0,0
0,1
0,5
0,3
-0,1
-0,1
-0,1
-0,1
-0,1
0,1
-0,8
-0,8
-0,8
-1,2
-0,9
-0,3
-2,0
0,1
0,9
6,1
5,8
5,3
-8,0
-5,7
-4,5
Kamu kesimi a iinde en yksek paya sahip olan merkezi ynetim bte a 14.140 milyon YTL iletmeci KTler 884 milyon YTL, zelletirme kapsamndaki KTler 199 milyon YTL, sosyal gvenlik kurulular 1.158 milyon YTL ve mahalli
idareler 3.028 milyon YTL ak verirken, dner sermayeler 904 milyon YTL, sizlik
Sigortas Fonu 7.304 milyon YTL, fonlar 2.906 milyon YTL fazla vermitir.
2008 ylnda kamu finansman borlanma gereinin GSYHya oran % 0,9 olarak gereklemitir. Merkezi ynetim btesi finansman dengesi GSYHnin % 1,5i, sosyal
gvenlik kurulularnn finansman dengesi GSYHnin % 0,1i orannda ak verirken,
dner sermayelerin finansman dengesi GSYHnin % 0,1i, sizlik Sigortas Fonunun
finansman dengesi GSYHnn % 0,8i, fonlarn finansman dengesi GSYHnin % 0,3
orannda fazla vermitir.
e. zelletirme
1984 ylnda kamuya ait yarm kalm tesislerin tamamlanmas veya yerine yeni bir
tesis kurulmas amacyla zel sektre devri uygulamas ile balatlan zelletirme uygulamalar 2005 ylndan itibaren hz kazanmtr.
zelletirme uygulamalar ile 1985 ylndan itibaren 246 kurulutaki kamu hisseleri,
22 yarm kalm tesis, 394 tanmaz, 8 otoyol, 2 boaz kprs, 103 tesis, 6 liman,
ans oyunlar lisans hakk ile ara muayene istasyonlar zelletirme kapsamna alnmtr. 23 kurulutaki kamu pay ile 4 tanmaz daha sonra zelletirme ilemine tabi
tutulmakszn zelletirme kapsamndan karlmtr.
Tamam kamuya ait veya kamu itiraki olan kurululardaki kamu paylarnn zelletirme kapsamna alnmas yoluyla yrtlen program erevesinde, 199 kuruluta
hisse senedi veya varlk sat/devir ilemi yaplm ve bu kurululardan 188inde hi
113
kamu pay kalmamtr. Halen zelletirme kapsamnda 2, kapsam ve programda

15 olmak zere toplam 17 kurulu bulunmaktadr. Bu kurulularn 12 tanesinde %
50nin zerinde kamu pay vardr. Ayrca, zelletirme kapsamnda 62 tanmaz, 77
tesis, 5 liman, 8 otoyol, 2 boaz kprs ve ans oyunlar lisans hakk yer almaktadr.
2007 ylnda gerileyen zelletirme gelirlerinde 2008 ylnda art olmutur. 2006 ylnda 8.096 milyon dolarlk, 2007 ylnda da 4.259 milyon dolarlk zelletirme gerekletirilirken 2008 ylnda 6.296 milyon dolarlk zelletirme gerekletirilmitir. Bunun
2.040 milyon dolar blok sat 2.256 milyon dolar tesis/varlk sat, 1.911 milyon
dolar halka arz, 89,2 milyon dolar bedelli devir yntemiyle yaplmtr. 1986-2008
yllarnda gerekletirilen zelletirme uygulamalar tutar 36.338 milyon dolar olmutur (Tablo 80).
TABLO 80: ZELLETRME LEMLER
(Bin $)
1986-2007
2008
1986-2008
18.159.167
2.040.000
20.199.167
Tesis/Varlk Sat
4.821.224
2.255.541
7.076.764
Halka Arz
5.180.203
1.911.000
7.091.203
MKB'de Sat
1.261.054
1.261.054
4.369
4.369
Blok Sat
Yarm Kalm Tesis Sat

Bedelli Devirler
Toplam
615.730
89.245
704.976
30.041.745
6.295.786
36.337.532
Kaynak: B
f. Merkezi Ynetim Bor Stoku

2008 ylnda da borlanma politikas 2004 ylndan itibaren srdrlmekte olan stratejik lt uygulamas kapsamnda yrtlmtr. Borlanmann makul risk seviyesinde en dk maliyetle karlanmas ve daha etkin ikincil piyasalarn oluumunu
hedefleyen, para ve maliye politikalar ile uyumlu, srdrlebilir, saydam ve hesap
verilebilir bir borlanma politikas uygulamasna devam edilmitir.
Borlanma politikasnn temel erevesini, faiz riskini azaltmak, dviz cinsi borlarn bor stoku iindeki paynda gzlenen azalma eilimini devam ettirmek amacyla
arlkl olarak sabit faizli ve YTL cinsinden senetlerle borlanmaya gidilmesi, dvize
endeksli borlanma yaplmamas, i borlanmada ortalama vadenin piyasa koullarnn imkn tand lde uzatlmas, bor ynetiminde oluabilecek likidite riskinin
azaltlmas amacyla yeterli dzeyde rezerv tutulmas oluturmutur.
2007 ylnda ABD konut piyasasndaki sorunlarla balayan kresel kriz 2008 yl sonlarndan itibaren etkisini artrm, gelimekte olan lke ekonomilerini de etkisi altna
almtr. Dier lkelerde olduu gibi Trkiye piyasalar da krizden etkilenmi, borlanma maliyetleri artarken, borlanma vadeleri uzamtr.
114
2008 ylnda merkezi ynetim bor stoku 2007 ylna gre % 14 byyerek 380.140
milyon YTL dzeyinde gereklemitir. Merkezi ynetim i bor stoku % 7,6lk artla 274.827 milyon YTLye ykselirken, d bor stoku % 34,7lik artla 105.313
milyon YTLye ykselmitir. Merkezi ynetim bor stoku iinde i bor stokunun pay
% 76,6dan % 72,3e gerilerken, d bor stokunun pay % 23,4den % 27,7ye
ykselmitir. 2008 ylnda merkezi ynetim bor stokunun GSYHye oran % 40 dzeyinde gerekleirken, i bor stokunun GSYHye oran % 28,9, d bor stokunun
GSYHye oran % 11,1 olmutur (Tablo 81).
TABLO 81: MERKEZ YNETM TOPLAM BOR STOKU
2004
2005
2006
2007
2008
Milyon YTL
Bor Stoku
D Bor Stoku
Toplam Bor Stoku
224.483
244.782
251.470
255.310
274.827
92.046
86.738
93.580
78.175
105.313
316.529
331.520
345.050
333.485
380.140
Milyon Dolar
Bor Stoku
D Bor Stoku
Toplam Bor Stoku
167.262
182.428
178.906
219.207
181.728
68.583
64.643
66.576
67.120
69.638
235.845
247.071
245.482
286.327
251.366
Pay (%)
Bor Stoku
70,9
73,8
72,9
76,6
72,3
D Bor Stoku
29,1
26,2
27,1
23,4
27,7
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Toplam Bor Stoku
GSYH'ye Oran (%)

Bor Stoku
40,2
37,7
33,2
30,3
28,9
D Bor Stoku
16,5
13,4
12,3
9,3
11,1
Toplam Bor Stoku
56,6
51,1
45,5
39,6
40,0
Kaynak: HM
bor stoku art hznda 2004 ylnda balayan d eilimi 2008 ylnda tersine
dnmtr. 2007 ylnda da % 1,5e gerileyen i bor stoku art hz 2008 ylnda %
7,6ya ykselmitir. Toplam i bor stoku 19.517 milyon YTLlik artla 274.827 milyon YTLye ykselmitir. Bunun 260.849 milyon YTLsi (% 94,9) tahvil, 13.978 milyon
YTLsi (% 5,1) bonolardan olumutur (Tablo 82).
115
116
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
120.000
140.000
160.000
180.000
200.000
220.000
240.000
260.000
280.000
300.000
320.000
340.000
360.000
380.000
400.000
(Milyon YTL)
92.046
2004
224.483
316.529
86.738
331.520
Bor Stoku
2005
244.782
GRAFK 32: MERKEZ YNETM TOPLAM BOR STOKU
D Bor Stoku
2006
93.580
251.470
333.485
2007
78.175
255.310
Toplam Bor Stoku
345.050
2008
105.313
274.827
380.140
TABLO 82: BOR STOKU

(Milyon YTL)
demeler
Yllar
Borcun Tr
Anapara
Faiz
Toplam
Borlanma
Bor Stoku
2002
Devlet Tahvili
48.178
30.991
79.169
58.900
112.850
Hazine Bonosu
49.413
12.477
61.890
66.403
37.020
Toplam
97.591
43.469
141.059
125.303
149.870
Devlet Tahvili
45.653
35.495
81.149
101.777
168.974
Hazine Bonosu
68.068
17.141
85.209
56.461
25.413
113.721
52.636
166.357
158.238
194.387
Devlet Tahvili
76.803
39.171
115.973
102.040
194.211
Hazine Bonosu
56.698
10.882
67.580
61.557
30.272
133.500
50.053
183.553
163.596
224.483
Devlet Tahvili
82.651
33.088
115.739
115.404
226.964
Hazine Bonosu
52.571
6.181
58.752
40.116
17.818
135.222
39.269
174.491
155.520
244.782
Devlet Tahvili
92.139
36.207
128.347
107.052
241.876
Hazine Bonosu
26.754
2.451
29.205
18.530
9.594
118.893
38.659
157.552
125.581
251.470
Devlet Tahvili
94.831
39.693
134.524
102.130
249.176
Hazine Bonosu
19.363
1.846
21.209
15.903
6.134
114.194
41.539
155.733
118.033
255.310
Devlet Tahvili
83.268
43.736
127.004
94.941
260.849
Hazine Bonosu
10.762
780
11.542
18.606
13.978
Toplam
94.030
44.516
138.546
113.547
274.827
2003
Toplam
2004
Toplam
2005
Toplam
2006
Toplam
2007
Toplam
2008 (1)
Kaynak: HM
(1): Geici
2008 ylnda 94.941 milyon YTLlik ksm tahvil, 18.606 milyon YTLlik ksm bono
satndan olmak zere 113.547 milyon YTLlik borlanma yaplmtr. Buna karlk 83.268 milyon YTLsi anapara, 43.736 milyon YTLsi faiz olmak zere toplam
127.004 milyon YTLlik tahvil, 10.762 milyon YTLsi anapara, 780 milyon YTLsi faiz
olmak zere toplam 11.542 milyon YTLlik bono demesi yaplmtr. Bylece 2008
ylnda 94.030 milyon YTLsi anapara, 44.516 milyon YTLsi faiz olmak zere toplam
138.546 milyon YTL tutarnda i bor demesi gerekletirilmitir.
2007 ylnda % 7,6 olan yllk bileik reel faiz 2008 ylnda % 6,5 olarak gereklemitir. bor stokunun vade yapsnda 2005 ylnda balayan iyileme eilimi 2008
117
ylnda tersine dnmtr. 2005 ylnda 23,5 ay olan i bor stokunun vadesi, 2006
ylnda 24 aya, 2007 ylnda 25,7 aya ykselirken, 2008 ylnda 23,9 aya gerilemitir
(Tablo 83).
TABLO 83: BOR STOKUNUN VADES VE YILLIK BLEK REEL FAZ
Vade (Ay)
Faiz (%)
Kaynak: HM
(1): Geici
2004
20,6
2005
23,5
2006
24,0
2007
25,7
2008 (1)
23,9
9,5
8,0
7,8
7,6
6,5
2008 ylnda nakit i bor stoku % 12,7lik artla 248.691 milyon YTLye ykselirken,
nakit d i bor stoku % 24,7lik dle 26.136 milyon YTLye gerilemitir. Toplam
i bor stoku iinde nakit i bor stokunun pay % 86,4den % 90,5e ykselmi,
nakit d i bor stokunun pay % 13,6dan % 9,5e dmtr (Tablo 84).
TABLO 84: BOR STOKU DVZ/FAZ YAPISI
2007
Miktar Pay (%)
(Milyon YTL)
2008 (1)
Miktar
Pay (%)
2006
Miktar
Pay (%)
Nakit
YTL-Sabit Getirili
YTL- Deiken Faizli
Dviz Cinsinden
Dvize Endeksli
208.377
111.457
63.993
32.927
-
82,9
44,3
25,4
13,1
-
220.582
116.793
78.858
24.931
-
86,4
45,7
30,9
9,8
-
248.691
125.835
100.629
22.227
-
90,5
45,8
36,6
8,1
-
Nakit D
YTL-Sabit Getirili
YTL- Deiken Faizli
Dviz Cinsinden
Dvize Endeksli
43.094
41.350
1.744
17,1
16,4
0,7
34.728
200
33.317
1.211
13,6
0,2
13,0
0,5
26.136
435
24.937
764
9,5
0,3
9,1
0,3
Toplam Stok
YTL-Sabit Getirili
YTL- Deiken Faizli
Dviz Cinsinden
Dvize Endeksli
Kaynak: HM
(1): Geici
251.471
111.457
105.343
32.927
1.744
100,0
44,3
41,9
13,1
0,7
255.310
116.993
112.175
24.931
1.211
100,0
45,8
43,9
9,8
0,5
274.827
126.270
125.566
22.227
764
100,0
45,9
45,7
8,1
0,3
bor stoku ierisinde YTL cinsi sabit getirili ve deiken faizli bor senetlerinin pay
artarken, dviz cinsi ve dvize endeksli borlanma aralarnn pay azalmtr. 2007
ylnda i bor stokunun % 45,8i sabit faizli, % 43,9u deiken faizli, % 9,8i dviz
cinsinden ve % 0,5i dvize endeksli senetlerden oluurken, 2008 ylnda % 45,9u
sabit faizli, % 45,7si deiken faizli, % 8,1i dviz cinsinden ve % 0,3 dvize endeksli senetlerden olumutur.
bor stokunun alclara gre dalmnda piyasa pay % 73,8den % 76,1e ykselirken, kamunun pay % 26,2den % 23,9a gerilemitir (Tablo 85).
118
TABLO 85: BOR STOKUNUN ALICILARA GRE DAILIMI
YTL
2006
Dolar
Pay (%)
251.470
178,9
100,0
71.410
50,8
Merkez Bankas
17.778
Kamu Bankalar (2)
19.865
Genel Toplam
Kamu
TMSF
YTL
Pay (%)
255.310
219,2
100,0
274.827
181,7
100,0
28,4
66.876
57,4
26,2
65.751
43,5
23,9
12,6
7,1
16.028
13,8
6,3
13.028
8,6
4,7
14,1
7,9
15.765
13,5
6,2
10.053
6,6
3,7
4.499
3,2
1,8
3.757
3,2
1,5
3.105
2,1
1,1
29.267
20,8
11,6
31.326
26,9
12,3
39.566
26,2
14,4
180.060
128,1
71,6
188.434
161,8
73,8
209.076
138,3
76,1
Dier Kamu (3)

Piyasa (4)
Kaynak: HM
(Milyon YTL, Milyar $)

2008(1)
YTL
Dolar Pay (%)
2007
Dolar
(1): Geici
(2): Sadece kamu bankalarna yaplan nakit d ihralar ve bu ihralardan yaplan faiz demeleri yerine verilen senetleri iermektedir.
(3): Kamuya yaplan ortalama satlar dahildir.
(4): mar Bankas mevduatlar iin TMSF'ye ihra edilen senetler (6,7 katrilyon TL), 2004 yl Ocak ayndan itibaren piyasa ierisinde
gsterilmitir.
D. DI EKONOMK GELMELER
1. D Ticaret
Kresel krizin etkisiyle zellikle son eyrekte oluan olumsuz talep ve arz koullarna
ramen yln dokuz aynda ihracatta yaanan yksek artlar, toplamda 2008 ylnn
d ticaretimiz asndan olumlu bir yl olmasna neden olmutur.
hracattaki yksek performans Ekim ayna kadar devam ederken, yln son eyreinde d eilimine girmitir. Kresel dzeyde yaanan kriz nedeniyle ana ticaret ortaklarmzn ekonomilerindeki yavalama nedeniyle d talepteki daralma ile birlikte i
talepteki daralma ihracat olumsuz etkilerken, ihracat fiyatlarnn yksek seyretmesi,
ihracatmzn yardan fazlasnn AB lkelerine euro cinsinden yaplmas ve euro/dolar
paritesinin euro lehine gelimesi olumlu etkilemi ve ihracat gelirleri % 23lk artla
131.966 milyon dolara ykselmitir (Tablo 86).
TABLO 86: DI TCARET GSTERGELER
(Milyon $)
2002
2003
2004
hracat
36.059
47.253
63.167
thalat
51.554
69.340
97.540
D Ticaret Hacmi
87.613
116.593
160.707
D Ticaret A
2005
2006
2007
2008
73.476
85.535
107.272
131.966
116.774
139.576
170.063
201.960
190.250
225.111
277.335
333.926
15.495
22.087
34.373
43.298
54.041
62.791
69.994
hracatn thalat Karlama Oran (%)
69,9
68,1
64,8
62,9
61,3
63,1
65,3
D Ticaret A/hracat (%)
43,0
46,7
54,4
58,9
63,2
58,5
53,0
Kaynak: TK
thalat 2008 ylnda % 18,8lik artla 201.960 milyon dolar seviyesine kmtr. hracatn ithalat kaynakl artn srdrmesi, yln ilk yarsnda bata petrol fiyatlar olmak
zere ithalat birim deerlerindeki art, YTLnin gl konumunu korumas toplam
119
-90.000
-70.000
-50.000
-30.000
-10.000
10.000
30.000
50.000
70.000
90.000
110.000
130.000
150.000
170.000
190.000
210.000
230.000
250.000
270.000
290.000
310.000
330.000
350.000
370.000
390.000
(Milyon Dolar)
51.554
2002
-15.495
87.613
36.059
GRAFK 33: DI TCARET GSTERGELER
47.253
120
69.340
2003
-22.087
63.167
97.540
2004
hracat
160.707
-34.373
thalat
190.250
116.774
2005
85.535
225.111
2006
-54.041
139.576
D Ticaret Dengesi
-43.298
277.335
170.063
107.272
D Ticaret Hacmi
2007
-62.791
201.960
2008
-69.995
333.926
131.966
73.476
116.593
121
55
60
65
70
75
80
(%)
2002
69,9
2003
68,1
GRAFK 34: HRACATIN THALATI KARILAMA ORANI
2004
64,8
2005
62,9
2006
61,3
2007
63,1
2008
65,3
ithalat artnda etkili olmutur. Yln son dneminde uluslararas ekonomik piyasalardaki krizin etkisiyle i ve d talebin belirgin bir ekilde daralmas, YTLnin deer kaybetmeye balamas ve enerji fiyatlarndaki gerileme ithalatn dmeye balamasna
neden olmutur.
hracat art hznn ithalat art hzndan yksek olmas d ticaret a zerinde
olumlu etki yapmtr. 2007 ylnda % 16,2 olan d ticaret a art hz 2008 ylnda
% 11,5e gerilerken d ticaret 69.994 milyon dolar ak vermitir. hracatn ithalat
karlama oran % 63,1den % 65,3e ykselmitir. D ticaret hacmi % 20,4 artarak
333.926 milyon dolar olmutur.
a. hracat
hracat 2008 ylnda 2007 ylna gre % 23lk artla 107.272 milyon dolardan
131.966 milyon dolara ykselmitir. Balklk rnleri ihracat % 51,9luk artla 240
milyon dolara, madencilik ve taocakl rnleri ihracat % 29,7lik artla 2.155
milyon dolara, imalat sanayi rnleri ihracat % 23,8lik artla 125.134 milyon dolara,
tarm ve ormanclk rnleri ihracat % 5,5lik artla 3.930 milyon dolara ykselmitir
(Tablo 87).
TABLO 87: SEKTRLERE GRE HRACAT
Sektrler
2005
Tarm ve Ormanclk
3.329
3.481
3.725
3.930
4,5
4,1
3,5
3,0
4,6
7,0
5,5
140
131
158
240
0,2
0,2
0,1
0,2
-6,4
20,6
51,9
1.146
1.661
2.155
1,1
1,3
1,5
1,6
41,5
44,9
29,7
80.246 101.082
125.134
93,7
93,8
94,2
94,8
16,6
26,0
23,8
0,5
0,6
0,6
0,4
38,3
21,7 -21,5
100,0 100,0 100,0 100,0
16,4
25,4
Balklk
malat
Dier
Toplam
810
68.813
384
73.476
531
2008
646
507
85.535 107.272
131.966
2005
Pay (% )
2006 2007
(Milyon $)
Deiim (%)
2008 2006 2007 2008
Deer
2006
2007
23,0
Kaynak: TK
Toplam ihracat iinde balklk, madencilik ve taocakl ile imalat sanayi rnlerinin pay artarken, tarm ve ormanclk rnlerinin pay azalmtr. Toplam ihracat iinde
tarm ve ormanclk rnlerinin pay % 3,5den % 3e gerilerken, balklk rnlerinin
pay % 0,1den % 0,2ye, imalat sanayi rnlerinin pay % 94,2den % 94,8e, madencilik ve taocakl rnlerinin pay % 1,5den % 1,6ya ykselmitir.
Ana mal gruplar itibariyle 2008 ylnda sermaye (yatrm) mallar ihracat % 21,4lk
artla 16.697 milyon dolara, ara (hammadde) mallar ihracat % 37,1lik artla
67.707 milyon dolara, tketim mallar ihracat % 7,7lik artla 47.071 milyon dolara
ykselmitir (Tablo 88).
122
TABLO 88: ANA MAL GRUPLARINA GRE HRACAT

(Milyon $)
Deer
Pay (%)
Deiim (%)
Mal Gruplar
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
2006
2007
2008
Sermaye (Yatrm) Mallar
7.998
9.423
13.755
16.697
10,9
11,0
12,8
12,7
17,8
46,0
21,4
Ara (Hammadde) Mallar
30.290
37.788
49.403
67.707
41,2
44,2
46,1
51,3
24,8
30,7
37,1
Tketim Mallar
34.835
37.790
43.696
47.071
47,4
44,2
40,7
35,7
8,5
15,6
7,7
353
533
418
491
0,5
0,6
0,4
0,4
51,0
-21,6
17,5
73.476
85.535
107.272
131.966
100,0
100,0 100,0
100,0
16,4
25,4
23,0
Dierleri
Toplam
Kaynak: TK
Toplam ihracat iinde sermaye (yatrm) mallar ve tketim mallarnn pay azalrken,
ara (hammadde) mallarnn pay artmtr. 2008 ylnda toplam ihracat iinde sermaye
mallarnn pay % 12,8den % 12,7ye, tketim mallarnn pay % 40,7den % 35,7ye
gerilerken, ara mallarnn pay % 46,1den % 51,3e ykselmitir.
2008 ylnda ihracata mal gruplar itibariyle en byk katky srasyla kara tatlar ve
bunlarn aksam ve paralar, demir ve elik, makineler-mekanik cihazlar-kazanlar ve
aksam, elektrikli makine ve cihazlar ile rme giyim eyas ihracat yapmtr.
Fasllara gre yaplan ihracat sralamasnda, 18.297 milyon dolar ile kara tatlar ve
bunlarn aksam ve paralar ihracat ilk srada yer alrken, onu 14.946 milyon dolar ile
demir ve elik, 10.260 milyon dolar ile makineler- mekanik cihazlar-kazanlar ve aksam, 7.970 milyon dolar ile elektrikli makine ve cihazlar, 7.829 milyon dolar ile rme
giyim eyas ve aksesuarlar ihracat takip etmitir. Toplam ihracat iinde bu fasllarn
paylar srasyla % 13,9, % 11,3, % 7,8, % 6 ve % 5,9 olmutur (Tablo 89).
TABLO 89: HRACATIMIZDA LK ON FASIL (2008 Yl Deer Sralamasna Gre)
Fasllar
Kara tatlar ve bunlarn aksam ve paralar
Demir ve elik
Makinalar,mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam
Elektrikli makine ve cihazlar
rme giyim eyas
Mineral yaktlar, mineral yalar
Demir veya elikten eya
nci, kymetli ta ve metal mamlleri, madeni para
rlmemi giyim eyas
Plastik ve mamlleri
Kaynak: TK
2006
11.886
6.273
6.517
6.328
6.938
3.567
3.336
1.824
4.711
2.214
Deer
2007
15.904
8.372
8.781
7.423
8.022
5.148
4.130
2.624
5.445
2.822
2008
18.297
14.946
10.260
7.970
7.829
7.532
5.742
5.383
5.327
3.563
2006
13,9
7,3
7,6
7,4
8,1
4,2
3,9
2,1
5,5
2,6
(Milyon $)
Deiim (%)
Pay (%)
2007 2008 2007 2008
14,8 13,9 33,8 15,0
7,8 11,3 33,5 78,5
8,2
7,8 34,7 16,8
6,9
6,0 17,3
7,4
7,5
5,9 15,6
-2,4
4,8
5,7 44,3 46,3
3,9
4,4 23,8 39,0
2,4
4,1 43,9 105,1
5,1
4,0 15,6
-2,2
2,6
2,7 27,5 26,3
b. thalat
2008 ylnda ithalat 2007 ylna gre % 18,8lik artla 170.063 milyon dolardan
201.960 milyon dolara ykselmitir. Madencilik ve taocakl rnleri ithalat %
40,8lik artla 35.650 milyon dolara, tarm ve ormanclk rnleri ithalat % 37,7lik
artla 6.392 milyon dolara, balklk rnleri ithalat % 32,9luk artla 41 milyon
dolara, imalat sanayi rnleri ithalat % 12,2lik artla 150.249 milyon dolara, ykselmitir (Tablo 90).
123
TABLO 90: SEKTRLERE GRE THALAT

(Milyon $)
Deer
Pay (%)
Sektrler
2005
2006
2007
2008
Tarm ve Ormanclk
2.801
2.902
4.641
6.392
2,4
2,1
2,7
3,2
3,6
59,9
37,7
24
33
31
41
0,0
0,0
0,0
0,0
37,5
-6,1
32,9
Balklk
2005
2006
Deiim (%)
2007
2008
2006 2007
2008
16.321
22.034
25.314
35.650
14,0
15,8
14,9
17,7
35,0
14,9
40,8
malat
94.208
110.379
133.938
150.249
80,7
79,1
78,8
74,4
17,2
21,3
12,2
3,6
4,8
23,7
45,2
56,8
100,0 100,0
19,5
21,8
18,8
Dier
Toplam
3.419
4.228
6.139
9.628
2,9
3,0
116.774
139.576
170.063
201.960
100,0
100,0
Kaynak: TK
Toplam ithalat iinde tarm ve ormanclk rnleri ile madencilik ve taocakl rnlerinin pay artarken, imalat sanayi rnlerinin pay azalmtr. 2008 ylnda toplam
ithalat iinde tarm ve ormanclk rnlerinin pay % 2,7den % 3,2ye, madencilik ve
taocakl rnlerinin pay % 14,9dan % 17,7ye ykselirken, imalat sanayi rnlerinin pay % 78,8den % 74,4e dmtr.
Ana mal gruplar itibariyle bir nceki yla gre ara (hammadde) mallar ithalat, toplam ithalatn belirleyicisi olma konumunu 2008 ylnda da srdrmtr. 2007 ylnda
123.640 milyon dolar olan ara (hammadde) mallar ithalat % 22,7lik artla 151.744
milyon dolara, tketim mallar ithalat % 15lik artla 21.489 milyon dolara, sermaye
(yatrm) mallar ithalat % 3,6lk artla 28.020 milyon dolara ykselmitir (Tablo 91).
TABLO 91: ANA MAL GRUPLARINA GRE THALAT
(Milyon $)
Deer
Mal Gruplar
Pay (%)
Deiim (%)
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
2006
2007
Sermaye (Yatrm) Mallar
20.363
23.348
27.054
28.020
17,4
16,7
15,9
13,9
14,7
15,9
2008
3,6
Ara (Hammadde) Mallar
81.868
99.605
123.640
151.744
70,1
71,4
72,7
75,1
21,7
24,1
22,7
Tketim Mallar
15,0
13.975
16.116
18.694
21.489
12,0
11,5
11,0
10,6
15,3
16,0
Dierleri
568
507
675
707
0,5
0,4
0,4
0,4
-10,7
33,1
4,7
Toplam
116.774
139.576
170.063
201.960
100,0
100,0 100,0 100,0
19,5
21,8
18,8
Kaynak: TK
Toplam ithalat iinde sermaye (yatrm) mallar ve tketim mallarnn pay azalrken,
ara (hammadde) mallarnn pay artmtr. 2008 ylnda toplam ithalat iinde sermaye
mallarnn pay % 15,9dan % 13,9a, tketim mallarnn pay % 11den % 10,6ya
derken, ara mallarnn pay % 72,7den % 75,1e ykselmitir.
2008 ylnda mal gruplar itibariyle ithalat en ok mineral yaktlar-mineral yalar, demir
ve elik, makineler-mekanik cihazlar-kazanlar ve aksam, elektrikli makine ve cihazlar
ile kara tatlar ve bunlarn aksam ve paralar ithalat art etkilemitir.
Fasllara gre yaplan ithalat sralamasnda, 48.281 milyon dolar ile mineral yaktlarmineral yalar ilk srada yer alrken, onu 23.158 milyon dolar ile demir ve elik, 22.539
124
milyon dolar ile makineler-mekanik cihazlar-kazanlar ve aksam, 13.892 milyon dolar

ile elektrikli makine ve cihazlar, 12.789 milyon dolar ile kara tatlar ve bunlarn aksam ve paralar ithalat izlemitir. Toplam ithalat iinde bu fasllarn paylar srasyla %
23,9, % 11,5, % 11,2, % 6,9 ve % 6,3 olmutur (Tablo 92).
TABLO 92: THALATIMIZDA LK ON FASIL (2008 Yl Deer Sralamasna Gre)
Fasllar
Mineral yaktlar, mineral yalar
Demir ve elik
Makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam
Elektrikli makine ve cihazlar
Kara tatlar ve bunlarn aksam ve paralar
Plastik ve mamlleri
nciler, kymetli ta ve metal mamulleri, madeni paralar
Organik kimyasal mstahsallar
Eczaclk rnleri
Optik, fotoraf, sinema vb. cihazlar
Kaynak: TK
2006
28.859
11.525
18.999
10.881
11.408
6.918
4.406
3.642
3.036
2.723
Deer
2007
33.883
16.182
22.570
13.295
12.397
8.688
5.906
3.995
3.524
3.012
2008 2006
48.281 20,7
23.158
8,3
22.539 13,6
13.892
7,8
12.789
8,2
9.386
5,0
5.654
3,2
4.421
2,6
4.361
2,2
3.445
2,0
Pay (%)
2007
19,9
9,5
13,3
7,8
7,3
5,1
3,5
2,3
2,1
1,8
2008
23,9
11,5
11,2
6,9
6,3
4,6
2,8
2,2
2,2
1,7
(Milyon $)
Deiim (%)
2007 2008
17,4 42,5
40,4 43,1
18,8 -0,1
22,2
4,5
8,7
3,2
25,6
8,0
34,0 -4,3
9,7 10,7
16,1 23,8
10,6 14,4
c. lke Gruplarna Gre D Ticaret

2008 ylnda bir nceki yla gre Avrupa Birlii (AB) lkelerine yaplan ihracat % 4,9
Trkiye Serbest Blgelerine yaplan ihracat % 2,2, dier lkeler grubu altnda yer
alan lkelere yaplan ihracat % 49,3 art gstermitir. Toplam 131.966 milyon dolarlk ihracatn 63.367 milyon dolarlk ksm AB lkelerine, 3.008 milyon dolarlk ksm
Trkiye Serbest Blgelerine, 65.584 milyon dolarlk ksm dier lkeler grubu altnda
yer alan lkelere yaplmtr. Toplam ihracat iinde AB lkelerinin pay % 48, Trkiye
Serbest Blgelerinin pay % 2,3, dier lkeler grubu altnda yer alan lkelerin pay %
49,7 olmutur (Tablo 93).
TABLO 93: LKE GRUPLARINA GRE HRACAT VE THALAT
(Milyon $)
HRACAT
2007
LKE GRUPLARI
Deer
GENEL TOPLAM
107.272
A- AVRUPA BRL LKELER (AB 27)

B- TRKYE SERBEST BLGELER
C- DER LKELER
1- Dier Avrupa (AB Hari)
2- Afrika lkeleri
THALAT
Deiim
2008
Pay (%)
Deer Pay (%)
100,0 131.966
(%)
2007
Deiim
2008
Deer Pay (%)
Deer Pay (%)
100,0
23,0
170.063
100,0
201.960
100,0
(%)
18,8
60.399
56,3
63.367
48,0
4,9
68.612
40,3
74.801
37,0
9,0
2.943
2,7
3.008
2,3
2,2
1.224
0,7
1.334
0,7
9,0
43.930
41,0
65.584
49,7
49,3
100.227
58,9
125.825
62,3
25,5
10.843
10,1
15.665
11,9
44,5
34.254
20,1
44.196
21,9
29,0
5.976
5,6
9.062
6,9
51,6
6.784
4,0
7.770
3,8
14,5
Kuzey Afrika
4.030
3,8
5.849
4,4
45,1
3.616
2,1
5.267
2,6
45,7
Dier Afrika
1.946
1,8
3.212
2,4
65,1
3.168
1,9
2.503
1,2
-21,0
3- Amerika lkeleri
Kuzey Amerika
5.603
5,2
6.521
4,9
16,4
12.152
7,1
17.224
8,5
41,7
4.540
4,2
4.791
3,6
5,5
9.033
5,3
13.404
6,6
48,4
Orta Amerika ve Karayipler
549
0,5
829
0,6
51,0
448
0,3
560
0,3
25,0
Gney Amerika
514
0,5
901
0,7
75,3
2.671
1,6
3.260
1,6
22,1
4- Asya lkeleri
Yakn ve Orta Dou
Dier Asya
20.308
18,9
32.491
24,6
60,0
46.299
27,2
55.714
27,6
20,3
15.081
14,1
25.417
19,3
68,5
12.641
7,4
17.627
8,7
39,4
13,2
5.227
4,9
7.074
5,4
35,3
33.658
19,8
38.087
18,9
5- Avustralya ve Yeni Zelanda
343
0,3
435
0,3
26,8
672
0,4
876
0,4
30,4
6- Dier lke ve Blgeler
857
0,8
1.410
1,1
64,5
66
0,0
45
0,0
-31,8
Kaynak: TK
125
Dier lkeler grubu altnda yer alan lkelere yaplan ihracatn 15.665 milyon dolarlk
ksmn AB dndaki Avrupa lkelerine, 9.062 milyon dolarlk ksmn Afrika lkelerine,
6.521 milyon dolarlk ksmn Amerika lkelerine, 32.491 milyon dolarlk ksmn Asya
lkelerine, 435 milyon dolarlk ksmn Avustralya ve Yeni Zelandaya yaplan ihracat
oluturmutur. Toplam ihracat iinde AB dndaki Avrupa lkelerinin pay % 11,9,
Afrika lkelerinin pay % 6,9, Amerika lkelerinin pay % 4,9, Asya lkelerinin pay %
24,6, Avustralya ve Yeni Zelandann pay % 0,3 dzeyinde gereklemitir.
Seilmi lke gruplar iinde yer alan Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD)
lkelerine 70.439 milyon dolarlk, Avrupa Serbest Ticaret Birlii (EFTA) lkelerine
3.262 milyon dolarlk, Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat lkelerine 20.845 milyon
dolarlk, Ekonomik birlii Tekilat lkelerine 6.245 milyon dolarlk, Bamsz Devletler Topluluu lkelerine 13.925 milyon dolarlk, Trk Cumhuriyetlerine 3.748 milyon
dolarlk, slam Konferans Tekilat lkelerine 32.583 milyon dolarlk ihracat yaplmtr.
Toplam ihracat iinde OECD lkelerine yaplan ihracatn pay % 53,4, EFTA lkelerine
yaplan ihracatn pay % 2,5, Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat lkelerine yaplan
ihracatn pay % 15,8, Ekonomik birlii Tekilat lkelerine yaplan ihracatn pay
% 4,7, Bamsz Devletler Topluluu lkelerine yaplan ihracatn pay % 10,6, Trk
Cumhuriyetlerine yaplan ihracatn pay % 2,8, slam Konferans Tekilat lkelerine
yaplan ihracatn pay da % 24,7 olmutur (Tablo 94).
TABLO 94: SELM LKE GRUPLARINA GRE HRACAT VE THALAT
(Milyon $)
HRACAT
2007
LKE GRUPLARI
Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD)
Avrupa Serbest Ticaret Birlii (EFTA)
Karadeniz Ekonomik birlii (KE)
Ekonomik birlii Tekilat (ET)
Bamsz Devletler Topluluu (BDT)
Trk Cumhuriyetleri
slam Konferans Tekilat (KT)
THALAT
Deiim
2008
Deer Pay (%)
Deer Pay (%)
(%)
2007
Deiim
2008
Deer Pay (%)
Deer Pay (%)
(%)
65.675
61,2
70.439
53,4
7,3
91.857
54,0
102.899
51,0
1.328
1,2
3.262
2,5
145,6
5.775
3,4
6.218
3,1
12,0
7,7
16.784
15,6
20.845
15,8
24,2
34.809
20,5
45.632
22,6
31,1
4.700
4,4
6.245
4,7
32,9
9.972
5,9
13.221
6,5
32,6
10.088
9,4
13.925
10,6
38,0
31.263
18,4
42.613
21,1
36,3
2.874
2,7
3.748
2,8
30,4
2.669
1,6
4.279
2,1
60,3
20.311
18,9
32.583
24,7
60,4
21.524
12,7
29.179
14,4
35,6
Kaynak: TK
2008 ylnda AB lkelerinden yaplan ithalat % 9, Trkiye Serbest Blgelerinden yaplan ithalat % 9 dier lkeler grubu altnda yer alan lkelerden yaplan ithalat % 25,5
art gstermitir. Toplam 201.960 milyon dolarlk ithalatn 74.801 milyon dolarlk
ksm AB lkelerinden, 1.334 milyon dolarlk ksm Trkiye Serbest Blgelerinden,
125.825 milyon dolarlk ksm dier lkeler grubu altnda yer alan lkelerden yaplmtr. Toplam ithalat iinde AB lkelerinin pay % 37, Trkiye Serbest Blgelerinin pay %
0,7, dier lkeler grubu altnda yer alan lkelerin pay % 62,3 olmutur.
Dier lkeler grubu altnda yer alan lkelerden yaplan ithalatn 44.196 milyon dolarlk
ksmn AB dndaki Avrupa lkelerinden, 7.770 milyon dolarlk ksmn Afrika lkelerinden, 17.224 milyon dolarlk ksmn Amerika lkelerinden, 55.714 milyon dolarlk
ksmn Asya lkelerinden, 876 milyon dolarlk ksmn Avustralya ve Yeni Zelandadan
126
yaplan ithalat oluturmutur. Toplam ithalat iinde AB dndaki Avrupa lkelerinin

pay % 21,9, Afrika lkelerinin pay % 3,8, Amerika lkelerinin pay % 8,5, Asya lkelerinin pay % 27,6, Avustralya ve Yeni Zelandann pay % 0,4 olmutur.
Trkiyenin ticaret avantaj olan lke gruplar ise Afrika lkeleri, Orta Amerika ve Karayip lkeleri ile Yakn ve Orta Dou lkeleridir.
Seilmi lke gruplar iinde yer alan OECD lkelerinden 102.899 milyon dolarlk,
EFTA lkelerinden 6.218 milyon dolarlk, Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat lkelerinden 45.632 milyon dolarlk, Ekonomik birlii Tekilat lkelerinden 13.221 milyon dolarlk, Bamsz Devletler Topluluu lkelerinden 42.613 milyon dolarlk, Trk
Cumhuriyetlerinden 4.279 milyon dolarlk, slam Konferans Tekilat lkelerinden
29.179 milyon dolarlk ithalat yaplmtr. Toplam ithalat iinde OECD lkelerinden
yaplan ithalatn pay % 51, EFTA lkelerinden yaplan ithalatn pay % 3,1, Karadeniz
Ekonomik birlii Tekilat lkelerinden yaplan ithalatn pay % 22,6, Ekonomik birlii Tekilat lkelerinden yaplan ithalatn pay % 6,5, Bamsz Devletler Topluluu
lkelerinden yaplan ithalatn pay % 21,1, Trk Cumhuriyetlerinden yaplan ithalatn
pay % 2,1, slam Konferans Tekilat lkelerinden yaplan ithalatn pay da % 14,4
olmutur.
2008 ylnda 333.926 milyon dolarlk d ticaret hacminin 138.168 milyon dolarlk ksm AB lkeleriyle, 4.342 milyon dolarlk ksm Trkiye Serbest Blgeleriyle, 191.409
milyon dolarlk ksm dier lkeler grubu altnda yer alan lkelerle yaplmtr. Toplam
d ticaret hacmi iinde AB lkelerinin pay % 41,4, Trkiye Serbest Blgelerinin pay
% 1,3, dier lkeler grubu altnda yer alan lkelerin pay % 57,3 olarak gereklemitir (Tablo 95).
TABLO 95: LKE GRUPLARINA GRE DI TCARET HACM
(Milyon $)
2007
Deiim
2008
LKE GRUPLARI
Deer
Pay (%)
Deer
Pay (%)
GENEL TOPLAM
277.335
100,0
333.926
100,0
A- AVRUPA BRL LKELER (AB 27)
129.011
46,5
138.168
41,4
7,1
4.167
1,5
4.342
1,3
4,2
32,8
B- TRKYE SERBEST BLGELER

C- DER LKELER
(%)
20,4
144.157
52,0
191.409
57,3
1- Dier Avrupa (AB Hari)
45.097
16,3
59.861
17,9
32,7
2- Afrika lkeleri
12.760
4,6
16.832
5,0
31,9
Kuzey Afrika
7.646
2,8
11.116
3,3
45,4
Dier Afrika
5.114
1,8
5.715
1,7
11,8
17.755
6,4
23.745
7,1
33,7
13.573
4,9
18.195
5,4
34,1
3- Amerika lkeleri
Kuzey Amerika
Orta Amerika ve Karayipler
Gney Amerika
4- Asya lkeleri
997
0,4
1.389
0,4
39,3
3.185
1,1
4.161
1,2
30,6
66.607
24,0
88.205
26,4
32,4
Yakn ve Orta Dou
27.722
10,0
43.044
12,9
55,3
Dier Asya
38.885
14,0
45.161
13,5
16,1
1.015
0,4
1.311
0,4
29,2
923
0,3
1.455
0,4
57,6
5- Avustralya ve Yeni Zelanda

6- Dier lkeler
Kaynak: TK
127
Dier lkeler grubu altnda yer alan AB dndaki Avrupa lkeleriyle 59.861 milyon
dolarlk, Afrika lkeleriyle 16.832 milyon dolarlk, Amerika lkeleriyle 23.745 milyon
dolarlk, Asya lkeleriyle 88.205 milyon dolarlk, Avustralya ve Yeni Zelandayla 1.311
milyon dolarlk d ticaret yaplmtr. Bu lke gruplarnn toplam d ticaret hacmi iindeki paylar srasyla % 17,9, % 5, % 7,1, % 26,4 ve % 0,4 olmutur.
Seilmi lke gruplarndan OECD lkeleriyle 173.338 milyon dolarlk, EFTA lkeleriyle
9.480 milyon dolarlk, Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat lkeleriyle 66.477 milyon dolarlk, Ekonomik birlii Tekilat lkeleriyle 19.466 milyon dolarlk, Bamsz
Devletler Topluluu lkeleriyle 56.538 milyon dolarlk, Trk Cumhuriyetleriyle 8.027
milyon dolarlk, slam Konferans Tekilat lkeleriyle 61.762 milyon dolarlk d ticaret
gerekletirilmitir. Bu lke gruplarnn toplam d ticaret hacmi iindeki paylar srasyla % 51,9, % 2,8, % 19,9, % 5,8, % 16,9, % 2,4 ve % 18,5 olmutur (Tablo 96).
TABLO 96: SELM LKE GRUPLARINA GRE DI TCARET HACM
(Milyon $)
2007
LKE GRUPLARI
2008
Deiim
Deer
Pay (%)
Deer
Pay (%)
157.532
56,8
173.338
51,9
10,0
7.103
2,6
9.480
2,8
33,5
Karadeniz Ekonomik birlii (KE)
51.593
18,6
66.477
19,9
28,8
Ekonomik birlii Tekilat (ET)
14.672
5,3
19.466
5,8
32,7
Bamsz Devletler Topluluu (BDT)
41.351
14,9
56.538
16,9
36,7
5.543
2,0
8.027
2,4
44,8
41.835
15,1
61.762
18,5
47,6
Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat (OECD)

Avrupa Serbest Ticaret Birlii (EFTA)
Trk Cumhuriyetleri
slam Konferans Tekilat (KT)
(%)
Kaynak: TK
hracat deerleri itibariyle lkeler arasnda yaplan sralamada 12.949 milyon dolar ile
(% 9,8) Almanya ilk srada yer alrken, 8.161 milyon dolar ile (% 6,2) ngiltere ikinci,
7.975 milyon dolar ile Birleik Arap Emirlikleri (% 6) nc srada yer almtr. En ok
ihracat yaplan 10 lke iinde 2007 ylna gre en yksek oranl ihracat art geen yl
olduu gibi % 146,1 ile Birleik Arap Emirliklerine yaplan ihracatta olurken onu % 37,6
ile Irak ve % 37 ile Rusya Federasyonuna yaplan ihracat takip etmitir (Tablo 97).
TABLO 97: EN OK HRACAT YAPILAN ON LKE (2008 Yl Deer Sralamasna Gre)
(Milyon $)
lkeler
Almanya
ngiltere
Birleik Arap Emirlikleri
talya
Fransa
Rusya Federasyonu
ABD
spanya
Romanya
Irak
Kaynak: TK
128
2007
Deer Pay (%)
11.993
11,2
8.627
8,0
3.241
3,0
7.480
7,0
5.974
5,6
4.727
4,4
4.171
3,9
4.580
4,3
3.644
3,4
2.845
2,7
2008
Deer Pay (%)
12.949
9,8
8.161
6,2
7.975
6,0
7.814
5,9
6.615
5,0
6.477
4,9
4.289
3,3
4.044
3,1
3.980
3,0
3.915
3,0
Deiim (%)
8,0
-5,4
146,1
4,5
10,7
37,0
2,8
-11,7
9,2
37,6
En ok ihracat yaplan ilk on lke arasnda Romanya, Irak ve Birleik Arap Emirliklerine
yaplan ticarette fazla verilmitir.
thalat deerleri itibariyle lkeler arasndan yaplan sralamada Rusya Federasyonu
31.365 milyon dolar ile (% 15,5) ilk srada yer alrken, Almanya 18.687 milyon dolar
ile (% 9,3) ikinci, in 15.658 milyon dolar ile (% 7,8) nc srada yer almtr. En
ok ithalat yaplan 10 lke iinde 2007 ylna gre en yksek oranl ithalat art %
46,7 ile ABD, % 35,1 ile Ukrayna ve % 33,4 ile Rusya Federasyonundan yaplan
ithalatta grlmtr (Tablo 98).
TABLO 98: EN OK THALAT YAPILAN ON LKE (2008 Yl Deer Sralamasna Gre)
(Milyon $)
lkeler
Rusya Federasyonu
Almanya
in
ABD
talya
Fransa
ran
Ukrayna
svire
ngiltere
Kaynak: TK
2007
Deer Pay (%)
23.508
13,8
17.540
10,3
13.234
7,8
8.166
4,8
9.968
5,9
7.850
4,6
6.615
3,9
4.519
2,7
5.269
3,1
5.477
3,2
2008
Deer Pay (%)
31.365
15,5
18.687
9,3
15.658
7,8
11.976
5,9
11.011
5,5
9.022
4,5
8.200
4,1
6.106
3,0
5.588
2,8
5.324
2,6
Deiim (%)
33,4
6,5
18,3
46,7
10,5
14,9
24,0
35,1
6,1
-2,8
d. Komu lkelerle D Ticaret

2008 ylnda komu lkelere yaplan ihracat % 28,8 artarak 14.299 milyon dolara
ykselmitir. En yksek oranl art % 59 ile Azerbaycan, % 54,3 ile Grcistan ve %
40,8 ile rana yaplan ihracatta kaydedilmitir. 2008 ylnda toplam ihracatn % 10,8i
komu lkelere yaplmtr (Tablo 99).
TABLO 99: KOMU LKELERLE HRACAT VE THALAT
2007
lkeler
Deer Pay (%)
Azerbaycan
1.048
1,0
2.060
1,9
Bulgaristan
Grcistan
646
0,6
Irak
2.845
2,7
ran
1.441
1,3
Suriye
798
0,7
Yunanistan
2.263
2,1
10,3
Komu lkeler Toplam 11.101
Genel Toplam
107.272 100,0
Kaynak: TK
HRACAT
2008
Deiim
Deer Pay (%) (%)
1.666
1,3
59,0
2.149
1,6
4,3
997
0,8
54,3
3.915
3,0
37,6
2.029
1,5
40,8
1.113
0,8
39,5
2.430
1,8
7,4
14.299
10,8
28,8
23,0
131.966 100,0
2007
Deer Pay (%)
330
0,2
1.952
1,1
290
0,2
645
0,4
6.615
3,9
377
0,2
950
0,6
11.159
6,6
170.063 100,0
(Milyon $)
THALAT
2008
Deiim
Deer Pay (%) (%)
928
0,5 181,2
1.840
0,9
-5,7
524
0,3
80,7
1.321
0,7 104,8
8.200
4,1
24,0
639
0,3
69,5
1.151
0,6
21,2
14.603
7,2
30,9
201.960 100,0
18,8
129
Komu lkelerden yaplan ithalat % 30,9 artarak 14.603 milyon dolara ykselmitir.
Bulgaristandan yaplan ithalat % 5,7 derken, dier komu lkelerden yaplan ithalat artmtr. En yksek oranl art % 181,2 ile Azerbaycandan, % 104,8 ile Iraktan,
% 80,7 ile de Grcistandan yaplan ithalatta grlmtr. 2008 ylnda toplam ithalatn % 7,2si komu lkelerden yaplmtr.
2008 ylnda komu lkelerle yaplan d ticaret hacmi % 29,8 artarak 28.902 milyon
dolara ykselirken, toplam d ticaret hacmi iindeki pay % 8,7 olmutur. D ticaret
hacminde en yksek oranl art % 88,2 ile Azerbaycan, % 62,5 ile Grcistan, % 50
ile Irakla yaplan ticarette gereklemitir (Tablo 100).
TABLO 100: KOMU LKELERLE DI TCARET HACM
(Milyon $)
lkeler
Azerbaycan
Bulgaristan
Grcistan
Irak
ran
Suriye
Yunanistan
Komu lkeler Toplam
Genel Toplam
Kaynak: TK
2007
Deer
Pay (%)
1.378
0,5
4.012
1,4
936
0,3
3.490
1,3
8.056
2,9
1.175
0,4
3.213
1,2
22.260
8,0
277.335
100,0
2008
Deer
Pay (%)
2.594
0,8
3.989
1,2
1.521
0,5
5.236
1,6
10.229
3,1
1.752
0,5
3.581
1,1
28.902
8,7
333.926
100,0
Deiim
(%)
88,2
-0,6
62,5
50,0
27,0
49,1
11,5
29,8
20,4
2. Dviz Kurlar
Merkez Bankas ubat 2001 krizi sonrasnda uygulamaya koyduu dalgal kur rejimine, ilan edilen yllk para ve kur politikalar kapsamnda 2008 ylnda da devam
etmitir. Dviz kurlarnn piyasadaki arz ve talep koullar tarafndan belirlendii dalgal
dviz kuru uygulamasnda, uygulanan para ve maliye politikalar, uluslararas gelimeler, ekonomik temeller ve bekleyiler etkili olmutur.
Dalgal dviz kuru uygulamasnda korunmas gereken bir kur seviyesi olmamasna
ramen, gl dviz rezerv pozisyonuna sahip olmak, karlalabilecek i ve d oklarn olumsuz etkilerinin giderilmesinde ve ekonomimize duyulan gvenin artrlmasnda nem tamaktadr. Bunun yan sra d bor demelerinin gerekletirilebilmesi
ve ii dvizi hesaplarnn uzun vadede aamal olarak azaltlmas gerekmektedir. Bu
sebeple dviz likidite gelimeleri takip edilerek dviz arznn dviz talebine kyasla
artt dnemlerde rezerv biriktirme amal dviz alm ihaleleri gerekletirilmektedir.
Dviz almlar 1 Nisan 2002 tarihinden itibaren kurallar nceden aklanan, 2005
ylndan itibaren yllk ihale programlarnda belirlenen ihaleler erevesinde yaplmaktadr. halelerin aklanan program erevesinde yrtlmesi hedeflenmekte, ancak
130
dviz arzna ilikin ngrlerin dnda gelimeler olduunda ihale programlarnda

her iki ynde deiikliklerin yaplmasna ve ihtiya duyulursa ihalelere ara verilebilmesine imkan tannmaktadr.
2008 yl para ve kur politikasnda gnlk dviz alm ihalelerinde 30 milyon dolar ihale
ve 60 milyon dolar opsiyon olmak zere en fazla 90 milyon dolarlk alm yaplmas
planland aklanmtr. Ancak, gelimi lke ekonomilerinde durgunluk yaanabileceine ilikin beklentilerin artmasyla, dviz piyasalarnda oynaklk artm, 10 Mart
2008 tarihinden itibaren ihalelerde alm yaplacak tutar gnlk 15 milyon dolar ihale
ve 30 milyon dolar opsiyon olmak zere en fazla 45 milyon dolar olarak drlmtr.
Uluslararas kredi piyasalarda yaanan sorunlarn finansal sistemin gvenilirliine ilikin kayglar artrmasyla ortaya kan kriz, Eyll aynn ikinci yarsndan itibaren derinleerek kresel piyasalarda likidite sorunlarna sebep olmutur. Merkez Bankas 16
Ekim 2008 tarihinden itibaren finansal krizin piyasalarda yarataca sorunlar azaltmak, Trk bankalarnn likiditelerini daha da glendirmek amacyla dviz alm ihalelerine ara vermitir. Bylece dviz piyasasndan ekilen likiditenin sistemde kalmas
hedeflenmitir.
Dviz piyasalarndaki dalgalanma nedeniyle piyasaya dviz likiditesi salamak zere
24 Ekim 2008 tarihinden itibaren Merkez Bankas dviz satm ihalelerine balamtr.
halelerde gnlk dviz satm 50 milyon dolar olarak belirlenmi, gerekli grlrse
deiiklik yaplabilecei ve ihalenin durdurulabilecei aklanmtr. Kresel piyasalardaki olumlu gelimenin etkisiyle 30 Ekim 2008 tarihinde dviz satm ihaleleri durdurulmutur. Gerek grlmesi halinde dviz satm ihalelerine tekrar balanabilecei
aklanmtr.
Merkez Bankas 2008 ylnda ihaleler yoluyla Ocak aynda 1.233 milyon dolar, ubat
aynda 1.174 milyon dolar, Mart aynda 884 milyon dolar, Nisan aynda 650 milyon
dolar, Mays aynda 664 milyon dolar, Haziran aynda 656 milyon dolar, Temmuz
aynda 724 milyon dolar, Austos aynda 699 milyon dolar, Eyll aynda 589 milyon
dolar, Ekim aynda 312 milyon dolar olmak zere toplam 7.584 milyon dolarlk alm
yapmtr. Dviz piyasasna dorudan mdahale yaplmazken, 24 ve 27 Ekim 2008
tarihlerinde yaplan iki ihalede toplam 100 milyon dolar dviz satlmtr. (Tablo 101).
131
TABLO 101: MERKEZ BANKASINCA YAPILAN DVZ ALIM-SATIM TUTARLARI

Dviz Alm
Yllar
haleleri
2002
795
2003
5.652
2004
4.104
2005
7.442
2006
4.296
2007
9.906
2008
7.584
Toplam
39.779
Kaynak: TCMB
Dviz Satm
haleleri
Dviz Alm
Mdahaleleri
16
4.229
1.283
14.565
5.441
25.534
1.000
100
1.100
Dviz Satm
Mdahaleleri
12
9
2.105
2.126
(Milyon $)
Toplam Net
Dviz Almlar
799
9.881
5.378
22.007
6.632
9.906
7.484
62.087
Kriz gelimi lke piyasalarnda skmaya neden olmu, belirsizlik ortamyla lkemizde dviz likiditesinin akkanlnda azalma grlmtr. Merkez Bankas dviz piyasasnn etkin almas ve likidite sorunlarnn olumamas iin bankaclk sisteminin
dviz likiditesini glendirmek zere dzenlemeler yapmtr. Merkez Bankas Dviz
ve Efektif Piyasalar nezdinde bulunan Dviz Depo Piyasasnda araclk faaliyetlerine
9 Ekim 2008 tarihinden itibaren yeniden balam, bankalarn ilem yapma limitlerini
14 Ekim 2008 tarihinden itibaren geerli olacak ekilde gncellemi, 21 Kasm 2008
tarihinde bankalarn euro ve dolar cinsinden Merkez Bankasndan alabilecekleri dviz depolarnn vadesini ykseltilmi, sz konusu piyasada bor verme faiz oranlarn
drm ve 5 Aralk 2008 tarihinde yabanc para karlk oranlarn indirmitir.
2008 yl banda uluslararas piyasalardaki gelimeler ve lkemizde yaanan siyasi
belirsizlik sonucunda dviz kurunda Nisan aynn ikinci yarsna kadar ykselme grlmtr. Nisan aynn ikinci yarsndan sonra ise dviz kuru Austos aynn sonuna
kadar deer kaybetmeye devam etmitir. Eyll ve Ekim aylarnda kresel finansal
krizin derinlemesiyle dviz kurlarnda belirgin artlar grlmtr.
2008 ylnda yllk ortalama deerlere gre nominal olarak Yeni Trk Liras karsnda
ABD Dolar % 0,3 deer kaybederek 1,29789 YTLye, ngiliz Sterlini % 8,3 deer kaybederek 2,38318 YTLye, gerilerken, Japon Yeni % 14,7 deer kazanarak 1,26394
YTLye, Euro % 6,8 deer kazanarak 1,89864 YTLye ykselmitir (Tablo 102).
TABLO 102: YILLAR TBARYLE DVZ KURLARI
(Dviz Al Kuru, Yllk Ortalama)
ABD
Yllar
Dolar
2002
2003
Deiim (%)
Sterlini
1,50412
1,49671
-0,5
2004
1,42184
-5,0
2005
1,34105
-5,7
2006
1,42943
6,6
2007
1,30126
-9,0
2008
1,29789
-0,3
Kaynak: TCMB
132
ngiliz
Japon
Deiim (%)
Yeni
Deiim (%)
Euro
2,26527
2,44121
7,8
2,60320
6,6
2,44025
-6,3
2,63442
8,0
2,60022
-1,3
2,38318
-8,3
Deiim (%)
1,20484
1,42727
1,28873
7,0
1,68771
18,2
1,31179
1,8
1,76712
4,7
1,21837
-7,1
1,67043
-5,5
1,22696
0,7
1,79683
7,6
1,10229
-10,2
1,77790
-1,1
1,26394
14,7
1,89864
6,8
Reel olarak tketici fiyatlar endeksine gre Yeni Trk Liras karsnda ABD Dolar %
9,7, Euro % 3,3 deer kaybetmitir (Tablo 103).
TABLO 103: DVZ KURLARI
(Dviz Al Kuru, Aylk Ortalama)
TFE
ABD Dolar
Euro
($)
()
2003=100
Deiim
2007 Ocak
1,41980
1,84402
135,84
1,0
-0,5
-2,1
-1,5
-3,1
ubat
1,39025
1,81553
136,42
0,4
-2,1
-1,5
-2,5
-2,0
Mart
1,40287
1,85669
137,67
0,9
0,9
2,3
0,0
1,3
Nisan
1,35528
1,82777
139,33
1,2
-3,4
-1,6
-4,5
-2,7
Mays
1,33186
1,80132
140,03
0,5
-1,7
-1,4
-2,2
-1,9
Haziran
1,31520
1,76409
139,69
-0,2
-1,3
-2,1
-1,0
-1,8
Temmuz
1,27597
1,74863
138,67
-0,7
-3,0
-0,9
-2,3
-0,1
Austos
1,30828
1,78174
138,70
0,0
2,5
1,9
2,5
1,9
Eyll
1,26131
1,74874
140,13
1,0
-3,6
-1,9
-4,6
-2,9
Ekim
1,19659
1,69965
142,67
1,8
-5,1
-2,8
-6,8
-4,5
Kasm
1,18475
1,73728
145,45
1,9
-1,0
2,2
-2,9
0,3
Aralk
1,17296
1,70931
145,77
0,2
-1,0
-1,6
-1,2
-1,8
Yllk
1,30126
1,77790
140,03
8,8
-9,0
-1,1
-16,3
-9,0
2008 Ocak
1,17044
1,72065
146,94
0,8
-0,2
0,7
-1,0
-0,1
ubat
1,18817
1,75022
148,84
1,3
1,5
1,7
0,2
0,4
Mart
1,23238
1,90962
150,27
1,0
3,7
9,1
2,7
8,1
Nisan
1,29671
2,04412
152,79
1,7
5,2
7,0
3,5
5,3
Mays
1,24700
1,94032
155,07
1,5
-3,8
-5,1
-5,2
-6,5
Haziran
1,22780
1,90801
154,51
-0,4
-1,5
-1,7
-1,2
-1,3
Temmuz
1,20995
1,90970
155,40
0,6
-1,5
0,1
-2,0
-0,5
Austos
1,17267
1,76110
155,02
-0,2
-3,1
-7,8
-2,8
-7,6
Eyll
1,22964
1,76928
155,72
0,5
4,9
0,5
4,4
0,0
Ekim
1,47327
1,96267
159,77
2,6
19,8
10,9
16,8
8,1
Kasm
1,58785
2,02144
161,10
0,8
7,8
3,0
6,9
2,1
Aralk
1,53881
2,08651
160,44
-0,4
-3,1
3,2
-2,7
3,6
Yllk
1,29789
1,89864
154,66
10,4
-0,3
6,8
-9,7
-3,3
Yllar
Aylar
Nominal Deiim
Reel Deiim
Kaynak: TCMB, TK
Dviz kurlarnda meydana gelen deimeler sonucunda 2008 yl sonu itibariyle

TFE bazl reel efektif kur endeksi 166,8, FE bazl reel efektif kur endeksi 134,6 olmutur. Bylece 2008 ylnda TFE baznda % 12,3, FE baznda da % 15,7 deer
kaybetmitir (Tablo 104).
133
TABLO 104: REEL EFEKTF DVZ KURU ENDEKSLER
(1995=100)
Yllar
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Aylar
2007
125,4
140,6
143,2
171,4
160,1
190,3
117,1
126,2
131,3
147,2
139,3
159,7
166,8
134,6
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
165,0
167,9
165,6
170,4
173,5
176,0
176,9
172,9
178,3
187,2
187,1
190,3
141,8
144,9
142,8
146,1
148,5
150,9
152,4
150,4
154,7
159,3
156,7
159,7
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
Kaynak: TCMB
191,0
189,3
176,0
168,0
178,2
179,8
181,0
193,9
191,9
174,0
169,4
166,8
158,3
158,3
149,8
146,1
154,9
156,7
156,9
165,7
162,3
146,0
140,9
134,6
2008
134
TFE Bazl Reel Efektif FE Bazl Reel Efektif

Kur Endeksi
Kur Endeksi
135
100
105
110
115
120
125
130
135
140
145
150
155
160
165
170
175
180
185
190
195
200
2002
117,1
125,4
2003
126,2
140,6
2005
147,2
171,4
TFE Bazl Reel Efektif Kur Endeksi
2004
131,3
143,2
GRAFK 35: REEL EFEKTF DVZ KURU ENDEKSLER (1995=100)
FE Bazl Reel Efektif Kur Endeksi
2006
139,3
160,1
2007
159,7
190,3
2008
134,6
166,8
3. demeler Dengesi
2008 ylnda cari ilemler a 2007 ylna gre % 8,9 artarak 38.219 milyon dolardan
41.623 milyon dolara ykselmitir. Cari an genilemesine en nemli katky d
ticaret a ve gelir hesab andaki art yapmtr. Kresel krizin derinletii 2008
ylnn Ekim ayna kadar olan ihracattaki olumlu performans ve turizm gelirlerindeki
toparlanma bile cari ilemler an finanse etmeye yeterli olmamtr. 2008 ylnda
da dorudan yatrm girileri, zel sektrn kulland uzun vadeli krediler cari an
finansman ve srdrlebilirliine nemli katk yapmaya devam etmitir (Tablo 105).
TABLO 105: DEMELER DENGES
(Milyon $)
CAR LEMLER HESABI
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
-626
-7.515
-14.431
-22.088
-32.051
-38.219
-41.623
hracat f.o.b.
40.719
52.394
68.535
78.365
93.611
115.364
140.748
thalat f.o.b.
-47.109
-65.883
-91.271
-111.366
-134.573
-162.041
-193.922
-53.174
-6.390
-13.489
-22.736
-33.001
-40.962
-46.677
Hizmet Gelirleri
Mal Dengesi
14.031
17.952
22.941
26.757
25.407
28.615
34.778
Turizm Geliri
8.479
13.203
15.888
18.152
16.853
18.487
21.910
Dier Gelirler
5.552
4.749
7.053
8.605
8.554
10.128
12.868
Hizmet Giderleri
-6.146
-7.441
-10.144
-11.423
-11.713
-15.292
-17.321
Turizm Gideri
-1.880
-2.113
-2.524
-2.872
-2.743
-3.260
-3.506
Dier Giderler
-4.266
-5.328
-7.620
-8.551
-8.970
-12.032
-13.815
1.495
-2.978
-9.939
-17.667
-27.268
-33.354
-35.717
2.486
2.246
2.651
3.608
4.383
6.420
6.860
784
634
697
1.005
1.453
2.158
2.022
Mal ve Hizmet Dengesi

Gelir Dengesi: Gelir
Faiz Geliri
Dier Gelirler
1.702
1.612
1.954
2.603
2.930
4.262
4.838
Gelir Dengesi: Gider
-7.040
-7.803
-8.260
-9.483
-11.074
-13.528
-14.784
Faiz Gideri
Dier Giderler
-4.395
-2.645
-4.544
-3.259
-4.312
-3.948
-5.010
-4.473
-6.322
-4.752
-7.479
-6.049
-8.469
-6.315
2.433
1.020
1.117
1.454
1.908
2.243
2.018
1.936
729
804
851
1.111
1.209
1.324
497
291
313
603
797
1.034
694
34.294
Cari Transferler
i Gelirleri
Dier Transferler
SERMAYE HESABI
FNANS HESABI
1.172
7.162
17.702
42.660
42.689
48.637
Yurtdnda Dorudan Yatrm
-143
-480
-780
-1.064
-924
-2.106
-2.585
Yurtiinde Dorudan Yatrm
1.082
1.702
2.785
10.031
20.185
22.046
17.985
-2.096
-1.386
-1.388
-1.233
-4.029
-2.063
-1.276
1.503
3.851
9.411
14.670
11.402
2.780
-3.502
Portfy Hesab-Varlklar
Portfy Hesab-Ykmllkler
Hisse Senetleri
Bor Senetleri
Dier Yatrmlar-Varlklar
905
1.427
5.669
1.939
5.138
716
2.946
7.984
9.001
9.463
-2.358
-4.218
-7.425
-777
-986
-6.983
-578
-13.437
-4.858
Merkez Bankas
-30
-28
-24
-16
Bankalar
643
348
-5.324
-149
-11.018
-3.394
-9.117
-1.390
-1.306
-1.635
-413
-2.419
-1.466
1.690
1.603
4.461
14.657
20.834
29.492
32.838
31.097
-1.791
Dier Sektrler
Dier Yatrmlar-Ykmllkler
Merkez Bankas
1.336
497
-209
-787
-1.268
-1.450
Genel Hkumet
-669
-2.194
-1.163
-2.165
-712
82
-959
-2.016
2.846
6.564
10.524
11.704
3.735
8.086
2.952
3.312
9.465
13.262
19.768
30.471
25.761
546
-353
3.271
20.572
10.638
10.418
-7.329
-758
4.450
1.071
2.628
-13
1.597
4.571
Bankalar
Dier Sektrler
Cari, Sermaye ve Finansal Hesaplar
NET HATA VE NOKSAN
GENEL DENGE
REZERV VARLIKLAR
Resmi Rezervler
Uluslararas Para Fonu Kredileri
demeler Dengesi Finansman
Kaynak: TCMB
136
-16
1.519
-212
4.097
4.342
23.200
10.625
12.015
-2.758
212
-4.097
-4.342
-23.200
-10.625
-12.015
2.758
-6.153
-4.047
-824
-17.847
-6.114
-8.032
1.057
6.365
-50
-3.518
-5.353
-4.511
-3.983
1.701
137
-43.000
-41.000
-39.000
-37.000
-35.000
-33.000
-31.000
-29.000
-27.000
-25.000
-23.000
-21.000
-19.000
-17.000
-15.000
-13.000
-11.000
-9.000
-7.000
-5.000
-3.000
-1.000
1.000
3.000
5.000
(Milyon Dolar)
2002
-626
-7.515
2003
GRAFK 36: CAR LEMLER DENGES
2004
-14.431
2005
-22.088
2006
-32.051
2007
-38.219
2008
-41.623
138
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
18.000
20.000
22.000
24.000
(Milyon Dolar)
2002
8.479
1.936
GRAFK 37: TURZM VE GELRLER
2003
13.203
729
2004
15.888
804
Turizm Gelirleri
2005
18.152
851
i Gelirleri
2006
16.853
1.111
2007
18.487
1.209
2008
21.910
1.324
D ticaret a, Yeni Trk Lirasnn reel olarak deerlenmesi, ihracatn ithalata baml artmasna paralel olarak ithalattaki ve yln ilk yarsndaki petrol fiyatlarnda meydana gelen artlarn etkisiyle 2008 ylnda da genilemesini srdrmtr. demeler
dengesi tablosunda yer ald ekliyle 2007 ylnda 46.677 milyon dolar olan d ticaret a, 2008 ylnda % 13,9 artarak 53.174 milyon dolara ykselmitir. Hizmetler
hesab olduka byk lde turizm gelirlerindeki artn katksyla 2007 ylna gre %
31 artarak 17.457 milyon dolara ykselmitir. Gelir hesab a zel sektrn uzun
vadeli borlanmasna paralel olarak faiz demeleri ve yurt dna kr transferlerindeki
artn etkisiyle % 11,5 artarak 7.924 milyon dolara ykselmitir. i gelirleri ve resmi
transferlerden oluan cari transferler % 10 azalarak 2.018 milyon dolara gerilemitir.
Turizm gelirleri 2008 ylnda % 18,5lik artla 21.910 milyon dolara ykselirken, faiz
gelirleri % 6,3lk dle 2.022 milyon dolara dmtr. Turizm giderleri % 7,5lik
artla 3.506 milyon dolar, faiz giderleri de % 13,2lik artla 8.469 milyon dolar olmutur. i gelirleri % 9,5 artarak 1.324 milyon dolara ykselmitir.
2007 ylnda 48.637 milyon dolar olan net sermaye girii, 2008 ylnda 34.294 milyon
dolara gerilemitir. Dorudan yatrmlarda (net) 15.400 milyon dolar, dier yatrmlarda (net) 23.672 milyon dolar giri olurken portfy yatrmlarnda (net) 4.778 milyon
dolar k olmutur. Kresel piyasalardaki dalgalanmann yaratt belirsizlik dorudan yatrmlarda yavalamaya yol aarken, Austos ayndan itibaren uluslararas kredi piyasalarnda risk alglamalarnn artmas, portfy kaynakl sermaye kna neden
olmutur.
2007 ylnda 8.032 milyon dolar azalan resmi rezervler 2008 ylnda 1.057 milyon
dolar artmtr.
Cari ilemler ile net hata ve noksan kalemleri toplam olarak tanmlanan d finansman
ihtiyac, 2007 ylna gre 430 milyon dolar artarak 37.052 milyon dolara ykselmitir.
4. Uluslararas Dorudan Yatrm

2005 ylndan itibaren yksek oranda artan uluslararas dorudan sermaye girii,
2008 ylnda nemli oranda azalmtr. 2007 ylnda 19.136 milyon dolar olan uluslararas dorudan sermaye girii 2008 ylnda kresel krizin etkisiyle yatrmclarn risk
almaktan kanmalar ve ekonomiye olan gvenlerinin azalmas nedeniyle % 23,1lik
dle 14.709 milyon dolara gerilerken, 35 milyon dolarlk sermaye k olmutur.
Bylece 14.674 milyon dolarlk net sermaye girii, uluslararas sermayeli firmalarn
yabanc ortaklarndan aldklar 374 milyon dolarlk net kredi ve 2.937 milyon dolarlk
net gayrimenkul sat ile birlikte 2008 ylnda toplam 17.985 milyon dolarlk uluslararas dorudan sermaye girii gereklemitir (Tablo 106).
139
TABLO 106: ULUSLARARASI DORUDAN YATIRIM GRLER (Fiili Giriler)
(Milyon $)
Uluslararas Dorudan Sermaye
Sermaye
Dier Sermaye (1)
Toplam Gayrimenkul Toplam
Yllar
Giri
Net
Net
Net
Net
Net
2002
622
-5
617
516
1.133
1.133
2003
745
-8
737
17
754
998
1.752
2004
1.190
-98
1.092
350
1.442
1.343
2.785
2005
8.535
-401
8.134
56
8.190
1.841
10.031
2006
17.639
-657
16.982
281
17.263
2.922
20.185
2007
19.136
-743
18.393
727
19.120
2.926
22.046
2008 (2) 14.709
-35
14.674
374
15.048
2.937
17.985
Kaynak: HM
(1): Uluslararas sermayeli firmalarn yabanc ortaklarndan aldklar kredi.
(2): Geici
2008 ylnda uluslararas sermayeli firmalarn yabanc ortaklarndan aldklar kredi miktarlar (dier sermaye) ve gayrimenkul satlar hari 14.709 milyon dolarlk dorudan
yabanc sermaye giriinin 44 milyon dolar (% 0,3) tarm sektrnde, 5.024 milyon
dolar (% 34,2) sanayi sektrnde, 9.641 milyon dolar (% 65,5) hizmetler sektrnde
olmutur (Tablo 107).
TABLO 107: DORUDAN ULUSLARARASI YATIRIM GRLERNN SEKTREL DAILIMI

Balklk
malat Sanayii
B.Y.S. Makine ve Tehizat malat
Elektrikli Optik Aletler malat
Motorlu Kara Tat, Rmork ve Yar-Rmork
Dier malat
Elektrik, Gaz ve Su
naat
Ulatrma, Haberleme ve Depolama Hizmetleri
Gayrimenkul Kiralama ve Faaliyetleri
Dier Toplumsal, Sosyal ve Kiisel Hizmet
Toplam
Kaynak: HM
(1): Geici
140
2004
4
2
73
190
78
9
38
6
2
27
30
66
3
72
1
639
69
3
35
33
1.190
2005
5
2
40
785
68
180
174
13
13
106
231
4
80
68
42
3.285
4.018
29
74
103
8.535
2006
5
1
122
1.866
608
26
601
54
53
63
461
112
222
1.166
23
6.696
6.957
99
265
105
17.639
(Milyon $)
2007 2008 (1)
5
25
3
19
336
168
4.210
3.820
766
1.279
232
190
1.109
196
48
220
117
243
70
67
1.868
1.625
567
1.036
285
764
169
2.064
33
27
1.116
169
11.662
5.756
560
652
177
150
13
59
19.136 14.709
Alt sektrler itibariyle mali arac kurulu faaliyetleri 5.756 milyon dolar, toptan ve perakende ticaret 2.064 milyon dolar, gda rnleri ve iecek imalat 1.279 milyon dolar,
elektrik gaz ve su 1.036 milyon dolar ile yabanc sermaye girilerinin en youn olduu
sektrler olmutur.
Dorudan uluslararas sermaye girilerinin 11.103 milyon dolarlk ksm (% 75,5) AB
lkeleri, 2.290 milyon dolarlk ksm (% 15,6) Asya lkeleri, 943 milyon dolarlk ksm
(% 6,4) Amerika lkeleri, 373 milyon dolarlk ksm da (% 2,5) bunlarn dnda kalan
dier lkeler kaynakl sermayeden olumutur (Tablo 108).
TABLO 108: DORUDAN ULUSLARARASI YATIRIM GRLERNN LKE
GRUPLARINA GRE DAILIMI
AB lkeleri
Almanya
Fransa
Hollanda
ngiltere
talya
Dier AB lkeleri
Dier Avrupa lkeleri (AB Hari)
Afrika lkeleri
ABD
Kanada
Orta-Gney Amerika ve Karayipler
Asya lkeleri
Krfez lkeleri
Yakn ve Orta Dou lkeleri
Dier Asya lkeleri
Dier lkeler
Toplam
Kaynak: HM
(1): Geici
2004
1.027
73
34
568
126
14
212
6
0
36
61
0
60
43
11
6
0
1.190
2005
5.006
391
2.107
383
166
692
1.267
1.646
3
88
26
8
1.755
1.675
2
78
2
8.534
2006
14.489
357
439
5.069
628
189
7.807
85
21
848
121
33
1.927
1.783
3
17
115
17.639
2007
12.600
954
368
5.443
702
74
5.059
373
5
4.212
11
494
1.405
311
196
797
36
19.136
(Milyon $)
2008 (1)
11.103
1.050
682
1.778
2.281
218
5.094
290
82
859
24
60
2.290
1.909
96
160
1
14.709
5. D Borlar
2007 ylnda % 20,1 artan toplam d bor stoku 2008 ylnda hz keserek % 11,2lik
artla 276.834 milyon dolara ykselmitir. Ancak d bor stoku art hznda iyileme kaydedilirken borcun vade yapsnda bozulma olmu, ksa vadeli borlarn
pay artarken uzun vadeli borlarn pay azalmtr Ksa vadeli d borlar % 17,4lk
artla 50.714 milyon dolara, uzun vadeli d borlar da % 9,9luk artla 226.120
milyon dolara ykselmitir. Toplam d bor stoku iinde ksa vadeli borlarn pay
% 17,3den % 18,3e ykselirken, uzun vadeli borlarn pay % 82,7den % 81,7ye
gerilemitir (Tablo 109).
141
142
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
10.000
11.000
12.000
13.000
14.000
15.000
16.000
17.000
18.000
19.000
20.000
(Milyon Dolar)
2003
548
196
745
855
2004
6 329
1.190
2005
829
Tarm
7.699
Sanayi
8.535
GRAFK 38: DORUDAN ULUSLARARASI YATIRIM GRLERNN SEKTREL DAILIMI
2006
Hizmetler
2.100
15.533
Toplam
17.639
2007
5.113
14.015
19.136
44
2008
5.024
9.641
14.709
143
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
10.000
11.000
12.000
13.000
14.000
15.000
16.000
17.000
18.000
19.000
20.000
(Milyon Dolar)
1.027
60
2004
97
1.190
5.006
AB lkeleri
2005
122
1.755 1.651
221
Asya lkeleri
2006
1.002
1.927
Amerika lkeleri
8.534
14.489
17.639
19.136
414
Toplam
2007
1.405
4.717
12.600
Dier lkeler
GRAFK 39: DORUDAN ULUSLARARASI YATIRIM GRLERNN LKE GRUPLARINA GRE DAILIMI
11.103
2008
943
373
2.290
14.709
TABLO 109: DI BOR STOKU

(Milyon $)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
D Bor Stoku
129.527
144.095
160.918
169.503
207.325
248.958
276.834
Deiim (%)
11,2
11,7
5,3
22,3
20,1
11,2
16.424
23.013
32.209
38.288
42.648
43.192
50.714
17,4
Ksa Vade
Deiim (%)
40,1
40,0
18,9
11,4
1,3
Pay (%)
12,7
16,0
20,0
22,6
20,6
17,3
18,3
Uzun Vade
113.103
121.082
128.709
131.215
164.677
205.766
226.120
Deiim (%)
7,1
6,3
1,9
25,5
25,0
9,9
87,3
84,0
80,0
77,4
79,4
82,7
81,7
Ksa Vade
16.424
23.013
32.209
38.288
42.648
43.192
50.714
Kamu
915
1.341
1.840
2.133
1.750
2.163
3.248
TCMB
1.655
2.860
3.287
2.763
2.563
2.282
1.856
zel
13.854
18.812
27.082
33.392
38.335
38.747
45.610
Uzun Vade
Pay (%)
Borlulara Gre
113.103
121.082
128.709
131.215
164.677
205.766
226.120
Kamu
63.619
69.503
73.828
68.278
69.832
71.321
74.917
TCMB
20.348
21.513
18.123
12.662
13.115
13.519
11.664
zel
29.137
30.066
36.758
50.274
81.730
120.926
139.539
64.534
70.844
75.668
70.411
71.582
73.484
78.165
49,8
49,2
47,0
41,5
34,5
29,5
28,2
22.003
24.373
21.410
15.425
15.678
15.801
13.520
Kamu Toplam
Pay (%)
TCMB Toplam
Pay (%)
zel Toplam
Pay (%)
17,0
16,9
13,3
9,1
7,6
6,3
4,9
42.991
33,2
48.878
33,9
63.840
39,7
83.666
49,4
120.065
57,9
159.673
64,1
185.149
66,9
Kaynak: HM
2008 ylnda kamu kesimi d borlar % 6,4lk artla 78.165 milyon dolara, zel
sektr d borlar % 16lk artla 185.149 milyon dolara ykselirken, Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas borlar % 14,4lk dle 13.520 milyon dolar olmutur.
Kamu kesimi d borlarnn 74.917 milyon dolarlk ksm uzun vadeli, 3.248 milyon
dolarlk ksm ksa vadeli borlardan, zel sektr d borlarnn 139.539 milyon dolarlk ksm uzun vadeli, 45.610 milyon dolarlk ksm ksa vadeli borlardan olumutur.
Toplam d bor stoku iinde 2008 ylnda kamu kesiminin pay % 29,5den %
28,2ye, TCMBnin pay % 6,3den % 4,9a gerilerken, zel kesimin pay % 64,1den
% 66,9a ykselmitir.
144
145
290.000
280.000
270.000
260.000
250.000
240.000
230.000
220.000
210.000
200.000
190.000
180.000
170.000
160.000
150.000
140.000
130.000
120.000
110.000
100.000
90.000
80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
(Milyon Dolar)
2002
16.424
113.103
129.527
GRAFK 40: DI BOR STOKU
2003
23.013
121.082
144.095
Ksa Vade
2004
32.209
128.709
160.918
169.503
Uzun Vade
2005
38.288
131.215
Toplam
2006
42.648
164.677
207.325
2007
43.192
205.766
248.958
2008
50.714
226.120
276.834
146
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
(%)
33,2
2002
49,8
17,0
16,9
33,9
2003
49,2
39,7
2004
47,0
13,3
GRAFK 41: DI BOR STOKUNUN BORLULARA GRE DAILIMI
Kamu
2005
41,5
9,1
zel
49,4
TCMB
2006
34,5
57,9
7,6
2007
29,5
6,3
64,1
2008
28,2
66,9
4,9
zel Sektrn Yurtdndan Salad Uzun Vadeli Kredi

Borcu
zel sektrn uzun vadeli kredi borcu 2002 ylnda 29,1 milyar dolar iken 2008 ylnda % 379,4 artarak 139,5 milyar dolara ykselmitir. 2008 ylnn ilk yarsna kadar
olan dnemde Trkiye ekonomisinin olumlu yne gitmesiyle kredibilitesinin artmas
sermaye girilerini hzlandrm, dardan borlanma da daha ucuz ve kolay hale gel
mitir. Bylece zel sektr retim, yatrm ve dier faaliyetlerin finansman iin arlkl
olarak dardan borlanmaya balamtr. Ancak, bu borlanma kur riskini de beraberinde getirmitir.
2008 yl Eyll aynda ortaya kan kresel krizden sonra ise zel sektrn borlar
daha nemli hale gelmitir. Hem kurlarn ykselmesi hem de dardan salanan bor
imkanlarnn azalmas zel sektr borlanmas zerinde etki yapmtr.
2007 ylnda 120.926 milyon dolar olan zel sektrn yurt dndan salad uzun
vadeli kredi borcu, 2008 ylnda bir nceki yla gre % 15,4 artarak 139.539 milyon
dolar olmutur. Bunun % 29,3lk pay ile 40.859 milyon dolar finans kesimine, %
70,7lik pay ile 98.680 milyon dolar da finansal olmayan zel sektre ait bulunmaktadr (Tablo 110).
TABLO 110: ZEL SEKTRN YURTDIINDAN SALADII UZUN VADEL KRED BORCUNUN
SEKTREL DAILIMI
147
zel sektr finans kesiminin uzun vadeli borcunun 40.353 milyon dolar kredilerden, 506 milyon dolar da yabanc sermaye saylan kredilerden olumutur. Finansal
olmayan zel sektr borcunun ise 95.504 milyon dolar kredilerden, 2.522 milyon
dolarlk ksm yabanc sermaye saylan kredilerden ve 654 milyon dolarlk ksm ticari
kredilerden olumutur.
2007 ylnda % 65,5 olan finansal olmayan zel sektrn toplam bor iindeki pay,
2008 ylnda 70,7ye ykselmitir. Sektrel bazda reel sektrn yurtdndan salad uzun vadeli kredi borcunda ilk sray 2002 ylnda % 43,7lik pay ile sanayi sektr
alrken, 2008 ylnda % 41,1lik pay ile hizmetler sektr alm onu, % 29,4 ile sanayi
sektr ve % 0,2 ile tarm sektr izlemitir.
2008 ylnda alt sektrler baznda en fazla bor arlna sahip olan sektr % 21,3 ile
imalat sanayi sektr olurken onu, % 13,3 ile gayrimenkul kiralama ve i faaliyetleri
ve % 11,2 ile ulatrma, depolama ve haberleme faaliyetleri izlemitir.
zel sektrn yurtdndan salad kredi borcunda 2008 ylnda bir nceki yla gre
en fazla art % 66,6 ile elektrik, gaz ve su sektrnde olurken, en fazla d ise
% 80,2 ile kamu ynetimi ve savunma, zorunlu sosyal gvenlik sektr borcunda
olmutur.
148
III. SOSYAL
GELMELER
150
III. SOSYAL GELMELER

1. Nfus
lkemizde ilki 1927 ylnda sonuncusu ise 2000 ylnda olmak zere 14 genel nfus saym yaplmtr. Bu saymlarda kiiler, sokaa kma yasa uygulanarak saym gn bulunduklar yerde saylmlardr. 2006 ylnda 5490 sayl Nfus Hizmetleri Kanunu karlarak nfus saymlarnn veri kaynan oluturacak yeni bir sistem
kurulmutur. Yeni sistem erevesinde ncelikle Trkiyedeki tm adres bilgilerinin
kaydedildii ulusal adres veri taban oluturulmutur. Ardndan bu adreslerde ikamet
etmekte olan vatandalar T.C. kimlik numaralar, yabanc uyruklu kiiler ise pasaport
numaralar vastasyla adresle ilikilendirilerek kayt altna alnmlardr. Bylece, 5490
sayl Kanun erevesinde adrese dayal nfus kayt sistemi (ADNKS) oluturularak
lkemizin nfusuna ilikin bilgilerin, belirli yllarda yaplan nfus saymlar yerine, her
yl ikamet adresine dayal yaynlanmasna imkan tannmtr. Yeni sistemle elde edilen
ilk nfus saym sonular Trkiye statistik Kurumu (TK) tarafndan 21 Ocak 2008
tarihinde kamuoyuna duyurulmutur.
Adrese dayal nfus kayt sistemi 2008 nfus saym sonularna gre lkemiz nfusu
31 Aralk 2008 tarihi itibariyle, 35.901 bini erkek, 35.616 bini kadn olmak zere toplam 71.517 bin kii olarak tespit edilmitir (Tablo 111).
TABLO 111: TRKYE TOPLAM NFUSU, YILLIK NFUS ARTI HIZI VE NFUS YOUNLUU
Nfus (Bin Kii)
Yllk Nfus Art
Nfus Younluu
Yllar
Erkek
Kadn
Toplam
Hz (%)
(Kii/km)
1980 (1)
22.695
22.042
44.737
2,1
58
1985 (1)
25.672
24.992
50.664
2,5
65
1990 (1)
28.607
27.866
56.473
2,2
73
2000 (1)
34.347
33.457
67.804
1,8
88
2007 (2)
35.377
35.210
70.586
0,6
92
2008 (2)
Kaynak: TK
35.901
35.616
71.517
1,3
93
(1): Genel nfus saym sonulardr.

(2): Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi kapsamnda belirlenmitir.
ADNKS 2008 nfus saym sonularna gre lkemizde ikamet eden toplam 71.517
bin kiinin 53.612 bini (% 75) ehirlerde (il ve ile merkezlerinde), 17.905 bini (% 25)
kylerde yaamaktadr (Tablo 112).
151
TABLO 112: EHR-KY NFUSLARI VE YILLIK NFUS ARTI HIZLARI

(Bin Kii)
ehir
Ky
ehir Nfusu Yllk Art

Toplam
Yllar
Oran
Hz
(%)
(%)
Nfus
Nfus
Nfus
1980 (1)
44.737
19.645
43,9
3,0
1985 (1)
50.664
26.866
53,0
1990 (1)
56.473
33.326
59,0
2000 (1)
67.804
44.006
2007 (2)
70.586
2008 (2)
71.517
Ky Nfusu
Yllk Art
Oran
Hz
(%)
(%)
25.092
56,1
1,3
6,3
23.799
47,0
-1,1
4,3
23.147
41,0
-0,6
64,9
2,8
23.798
35,1
0,3
49.748
70,5
1,8
20.838
29,5
-1,9
53.612
75,0
7,5
17.905
25,0
-15,2
Kaynak: TK
(1): Genel nfus saym sonulardr.
(2): Adrese dayal nfus kayt sistemi kapsamnda belirlenmitir.
2. stihdam
2008 ylnda istihdam art, alma andaki nfusun zerinde, igc artnn gerisinde kalmtr. Kurumsal olmayan alma andaki nfus % 1,6lk artla 49.982
bin kiiye, igc % 2,6lk artla 24.129 bin kiiye, istihdam edilenlerin says %
1,8lik artla 21.571 bin kiiye ykselmitir. Kresel krizin etkisiyle 2008 ylnn son
eyreinde bymenin yavalamas, istihdam art zerinde bask oluturmutur.
siz says % 9,6lk artla 2.558 bin kii olmutur. 2007 ylnda % 9,9 olan isizlik
oran, 2008 ylnda 0,7 puan artarak % 10,6 seviyesine ykselmitir. Tarm d isizlik
oran 2008 ylnda 0,9 puan artarak % 13,5, gen nfusta isizlik oran ise 0,5 puan
artarak % 20,1 olmutur (Tablo 113).
TABLO 113: YURT GC PYASASI
(15+Ya, Bin Kii)
2003
2004
2005
2006
2007
2008 (1)
Kurumsal Olmayan alma

andaki Nfus
48.912
49.906
50.826
48.485
49.215
49.982
gc
23.640
24.289
24.565
23.250
23.523
24.129
stihdam
21.147
21.791
22.046
20.954
21.189
21.571
2.493
2.498
2.520
2.295
2.333
2.558
gcne Katlma Oran (%)
48,3
48,7
48,3
48,0
47,8
48,3
stihdam Oran (%)
43,2
43,7
43,4
43,2
43,1
43,2
sizlik Oran (%)
10,5
10,3
10,3
9,9
9,9
10,6
Tarm D sizlik Oran (%)
13,8
14,3
13,6
12,6
12,6
13,5
Gen Nfusta sizlik Oran (%) (2)
20,5
19,7
19,3
18,7
19,6
20,1
siz Says
Kaynak: TK
(1): 2008 yl verileri 12 ayn ortalamas alnarak hesaplanmtr.
(2): 15-24 ya grubundaki nfus.
152
153
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
40.000
45.000
50.000
55.000
60.000
65.000
70.000
75.000
(Bin Kii)
19.645
1980
25.092
44.737
50.664
23.799
1985
26.866
GRAFK 42: EHR VE KY NFUSLARI
ehir Nfusu
1990
23.147
33.326
56.473
Ky Nfusu
2000
23.798
44.006
70.586
20.838
2007
49.748
Toplam Nfus
67.804
17.905
2008
53.612
71.517
154
10
12
14
16
18
20
22
(%)
2003
10,5
13,8
20,5
GRAFK 43: SZLK ORANLARI
2004
10,3
14,3
19,7
sizlik Oran
Gen Nfusta sizlik Oran
2005
10,3
13,6
19,3
2006
9,9
12,6
Tarm D sizlik Oran
18,7
2007
9,9
12,6
19,6
2008
10,6
13,5
20,1
stihdamn yapsna baktmzda daha nceki yllarda ekonomik ve sosyal alandaki

yapsal dnm srecine bal olarak tarm sektr istihdamnda yaanmakta olan
d 2008 ylnda tersine dnm ve kresel krizin etkisiyle Trkiye ekonomisindeki
daralmann istihdama yansmasyla tarm sektrnde istihdam artmtr. Tarm sektrnde istihdam edilenlerin says % 0,8lik artla 5.647 bin kiiye, sanayi sektrnde
istihdam edilenlerin says % 2,7lik artla 4.300 bin kiiye, hizmetler sektrnde
istihdam edilenlerin says % 1,9luk artla 11.624 bin kiiye ykselmitir. Toplam
istihdam iinde tarm sektrnn pay % 26,2, sanayi sektrnn pay % 19,9, hizmetler sektrnn pay % 53,9 olmutur (Tablo 114).
TABLO 114: STHDAMIN SEKTREL DAILIMI
(15+Ya, Bin Kii)

Pay (%)
Sektrler
2005
2006
2007
2008 (1)
2005
2006
2007
2008
Tarm
6.493
5.713
5.601
5.647
29,5
27,3
26,4
26,2
Sanayi
4.284
4.136
4.185
4.300
19,4
19,7
19,7
19,9
11.269
11.107
11.404
11.624
51,1
53,0
53,8
53,9
1.173
1.189
1.224
1.242
5,3
5,7
5,8
5,8
22.046
20.956
21.190
21.571
100,0
100,0
100,0
100,0
Hizmetler
naat
Toplam
Kaynak: TK
(1): 2008 yl verileri 12 ayn ortalamas alnarak hesaplanmtr.
GRAFK 44: STHDAMIN SEKTREL DAILIMI (15+Ya)
(Bin Kii)
24.000
22.046
20.956
21.571
21.190
22.000
20.000
18.000
16.000
14.000
11.269
11.624
11.404
11.107
12.000
10.000
8.000
6.493
5.713
6.000
5.647
5.601
4.284
4.136
4.185
4.300
2005
2006
2007
2008
4.000
2.000
0
Tarm
Sanayi
Hizmetler
Toplam
155
3. alma Hayat
2008 yl Ocak aynda 5.349.828 olan ii says Temmuz aynda 5.414.423e, sendikal ii says da 3.137.819dan 3.179.510a ykselmitir. Buna gre Ocak aynda %
58,7 olan sendikalama oran Temmuz aynda da ayn dzeyde kalmtr (Tablo 115).
TABLO 115: SAYISI VE SENDKALAMA ORANLARI
Yaym Dnemi
Toplam
i Says
Sendikal i Sendikalama
Says
Oran (%)
Ocak 2002
4.564.164
2.648.847
58,0
Temmuz 2002
4.572.841
2.680.966
58,6
Ocak 2003
4.686.618
2.717.326
58,0
Temmuz 2003
4.781.958
2.755.191
57,6
Ocak 2004
4.857.792
2.806.927
57,8
Temmuz 2004
4.916.421
2.854.059
58,1
Ocak 2005
4.970.784
2.901.943
58,4
Temmuz 2005
5.022.584
2.945.929
58,7
Ocak 2006
5.088.515
2.987.431
58,7
Temmuz 2006
5.154.948
3.001.027
58,2
Ocak 2007
5.210.046
3.043.732
58,4
Temmuz 2007
5.154.948
3.001.027
58,2
Ocak 2008
5.349.828
3.137.819
58,7
Temmuz 2008
5.414.423
3.179.510
58,7
Kaynak: SGB
2008 ylnda 9.623 iyerinde 1.704 toplu i szlemesi imzalanmtr. Toplu i szlemelerinin kapsad toplam 262.786 iinin 107.258i kamu kesiminde, 155.528i
zel sektrde almaktadr (Tablo 116).
TABLO 116: TOPLU SZLEMELERNN KAPSADII YER VE SAYISI
Yaplan
Szleme
i Says
Yllar
Says
Says
Kamu
zel
Toplam
2002
1.773
7.453
131.852
123.207
255.059
2003
1.607
7.806
391.526
237.714
629.240
2004
1.482
7.922
122.018
203.368
325.386
2005
3.977
14.388
382.992
204.464
587.456
2006
1.704
5.456
117.377
187.015
304.392
2007
1.975
9.738
122.031
344.398
466.429
2008
1.704
9.623
107.258
155.528
262.786
Kaynak: SGB
156
yeri
2008 ylnda 1i kamu kesiminde, 14 de zel sektrde olmak zere toplam 15 grev
yaplmtr. Bu grevlere 610u kamu kesiminde, 4.430u zel sektrde olmak zere
toplam 5.040 ii katlmtr. Bunun sonucunda 610u kamu kesiminde, 145.115i
zel sektrde olmak zere toplam 145.725 ign kayb olmutur (Tablo 117).
TABLO 117: GREV UYGULAMALARI
Uygulanan
Greve Katlan
Kaybolan
Grev Says
i Says
gn Says
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
437
948
268
610
874
2.394
4.246
610
Kamu
zel
33
22
13
14
3.092
1.113
25.652
4.430
175.950
163.272 1.349.312
145.115
Toplam
34
26
15
15
3.529
2.061
25.920
5.040
176.824
165.666 1.353.558
145.725
Kaynak: SGB
2008 ylnda kamu sektrnde lokavt uygulanmazken, zel sektrde 1 lokavt uygulanm, 1.256 ii lokavta uram, 16.328 ign kayb olmutur (Tablo 118).
TABLO 118: LOKAVT UYGULAMALARI
Uygulanan
Lokavt Says
Lokavta Urayan
i Says
Kaybolan
gn Says
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
Kamu
zel
118
66
1.256
590
3.894
16.328
118
66
1.256
590
3.894
16.328
Toplam
1
Kaynak: SGB
4. cretler
Toplu i szlemesi kapsamndaki ii cretleri kamu kesiminde (net ele geen) 2008
ylnda % 8,3lk artla 1.999,23 YTL/aya, igc maliyeti % 6lk artla 3.629,89
YTL/aya ykselmitir. Reel olarak ise aylk ii cretinde % 1,9, igc maliyetinde
de % 6 d olmutur (Tablo 119).
Kanuni gnlk brt asgari cret, 1 Ocak 2008-30 Haziran 2008 dneminde 16 yan dolduranlar iin 20,28 YTL, 16 yan doldurmayanlar iin 17,18 YTL, 1 Temmuz
2008-31 Aralk 2008 dneminde ise 16 yan dolduranlar iin 21,29 YTL, 16 yan
doldurmayanlar iin 18,02 YTL olarak belirlenmitir. Aylk brt asgari cret de 1 Ocak
2008-30 Haziran 2008 dneminde, 16 yan dolduranlar iin 608,40 YTL, 16 yan
doldurmayanlar iin 515,40 YTL, 1 Temmuz 2008-31 Aralk 2008 dneminde 16
yan dolduranlar iin 638,70 YTL, 16 yan doldurmayanlar iin 540,60 YTL olarak
belirlenmitir (Tablo 120).
157
TABLO 119: TOPLU SZLEMES KAPSAMINDAK CRETLERNDE GELMELER
Net
Ele Geen
cret
Nominal
Art
(%)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008 (4)
1.012,40
1.234,21
1.387,97
1.512,70
1.645,27
1.845,72
1.999,23
21,9
12,5
9,0
8,8
12,2
8,3
2002
2003
2004
2005
2006
2007
692,67
864,55
989,05
1.075,69
1.170,31
1.304,45
24,8
14,4
8,8
8,8
11,5
Yllar
Reel
Art (1)
(%)
gc
Maliyeti
Nominal
Art
(%)
(YTL/Ay)
Reel
Art (2)
(%)
29,0
14,5
7,9
6,3
14,0
6,0
-14,0
2,7
3,1
1,9
-2,8
7,2
-6,0
22,7
16,1
9,8
8,2
10,4
-6,1
-2,3
4,5
3,7
-0,8
3,8
KAMU KESM (3)

-9,2
1.773,21
-2,7
2.287,87
1,7
2.620,67
2,7
2.826,92
-2,7
3.004,93
3,2
3.424,64
-1,9
3.629,89
ZEL KESM
-1,0
1.309,76
-0,4
1.607,12
3,4
1.865,32
0,6
2.047,96
-0,7
2.215,47
2,5
2.444,99
Kaynak: Kamu veren Sendikalar , TSK, TK, DPT

(1): Net ele geen cretteki reel artn hesaplanmasnda 2001-2004 yllar iin TK'in 1994
temel yll Tketici Fiyatlar Endeksi, 2005 ylndan itibaren ise 2003 temel yll Tketici
Fiyatlar Endeksi kullanlmtr.
(2): gc maliyetindeki reel artlarn hesaplanmasnda 2001-2004 yllar iin TK'in 1994
temel yll Toptan Eya Fiyatlar Endeksi, 2005 ylndan itibaren ise 2003 temel yll retici
Fiyatlar Endeksi kullanlmtr.
(3): Belediyeler haritir.
(4): Net ele geen cret rakamnn iine asgari geim indirimi dahildir (Bekar alan iin)
TABLO 120: YILLAR TBARYLE GNLK VE AYLIK BRT ASGAR CRETLER

(YTL)
16 Yan Dolduranlar Deiim 16 Yan Doldurmayanlar Deiim
Yrrlk Tarihleri
Gnlk
Aylk
Gnlk
Aylk
7,40
222,00
6,29
188,70
01.07.2002 - 31.12.2002
8,36
01.01.2003 - 31.12.2003
10,20
250,88
13,0
7,11
213,21
13,0
306,00
22,0
8,55
256,50
20,3
01.01.2004 - 30.06.2004
14,10
423,00
38,2
12,00
360,00
40,4
01.07.2004 - 31.12.2004
14,81
444,15
5,0
12,60
378,00
5,0
01.01.2005 - 31.12.2005
16,29
488,70
10,0
13,86
415,80
10,0
01.01.2006 - 31.12.2006
17,70
531,00
8,7
15,00
450,00
8,2
01.01.2007 - 30.06.2007
18,75
562,50
5,9
15,89
476,70
5,9
01.07.2007 - 31.12.2007
19,50
585,00
4,0
16,38
491,40
3,1
01.01.2008 - 30.06.2008
20,28
608,40
4,0
17,18
515,40
4,9
01.07.2008 - 31.12.2008
Kaynak: SGB
21,29
638,70
5,0
18,02
540,60
4,9
01.01.2002 - 30.06.2002
158
(%)
(%)
2008 ylnda ortalama memur maa (net ele geen) % 17,7lik artla 1.205,31 YTL/
aya, maa maliyeti % 11,7lik artla 1.634,98 YTL/aya ykselmitir. Net maa reel
olarak % 6,5 artarken, maa maliyeti de % 0,9 azalmtr (Tablo 121).
TABLO 121: MEMUR MAALARINDA GELMELER (1)
(YTL/Ay)
Net Maa
Maa Maliyeti
Ortalama
Ortalama Nominal Reel Art (2)
Maa
Nominal
Reel Art (3)
Yllar
Maa
Art (%)
(%)
Maliyeti
Art (%)
(%)
2001
324,74
447,95
2002
497,85
53,3
5,7
691,16
54,3
2,8
2003
618,32
24,2
-0,9
884,72
28,0
1,9
2004
701,48
13,4
2,5
1.024,72
15,8
4,2
2005
778,86
11,0
2,6
1.141,79
11,4
5,2
2006
906,73
16,4
6,2
1.301,34
14,0
4,3
2007
1.024,37
13,0
3,9
1.464,24
12,5
5,8
2008 (4)
1.205,31
17,7
6,5
1.634,98
11,7
-0,9
Kaynak: MB, TK, DPT
(1): Aile yardm, olaanst hal tazminat, Kalknmada ncelikli Yrelerde denen ek
tazminat, en yksek devlet memuru ayl zerinden denen maktu fazla alma
cretleri ve Gelir daresi Gelitirme Fonu'ndan yaplan demeler hari, lojman tazminat
dahildir. Tm snflarn arlkl ortalamas alnmtr.
(2): Bir nceki yla gre reel geliimi gstermektedir. Reel artlarn hesaplanmasnda
2001-2004 yllar iin TK'in 1994 temel yll Tketici Fiyatlar Endeksi, 2005 ylndan
itibaren ise 2003 temel yll Tketici Fiyatlar Endeksi kullanlmtr.
(3): Bir nceki yla gre reel geliimi gstermektedir. Reel artlarn hesaplanmasnda
2001-2004 yllar iin TK'in 1994 temel yll Toptan Eya Fiyatlar Endeksi,
2005 ylndan itibaren ise 2003 temel yll retici Fiyatlar Endeksi kullanlmtr.
(4): Ortalama net maa rakamnn iine asgari geim indirimi dahildir (Bekar alan iin).
159
160
IV. TRKYE
EKONOMSNDE
HEDEFLER VE
GEREKLEMELER
162
IV. TRKYE EKONOMSNDE HEDEFLER

VE GEREKLEMELER
Ekonomide salanan gven ve istikrar srdrmek, d talep ve zel sektr kaynakl
bir byme srecini devam ettirmek, salam ve kurall bir mali yap oluturarak mali
disiplini srdrmek, enflasyonu makul dzeylere ekmek, istihdam artrmak, srdrlebilir ve salam kaynaklarla finanse edilebilir bir cari ak seviyesine ulamak ve
ngrlebilir bir ekonomik ereve oluturmak 2008 ylnda temel makroekonomik
ama olarak belirlenmitir. Yl iinde ekonomi politikalar bu temel amalara paralel
olarak uygulanmtr. Ancak tm dnya ekonomilerini etkileyen kresel krizin etkisi
ile 27 eyrektir byyen Trkiye ekonomisi son eyrekte % 6,2 daralm, enflasyon
oran yl sonu hedefinin zerinde gereklemi, bor stoku artmaya devam etmitir.
2008 ylnda GSYHde % 5,5 art hedeflenirken alt sektrler itibariyle tarm sektrnde % 3, sanayi sektrnde % 5,7, hizmetler sektrnde % 5,9 byme hedeflenmitir. Ylsonunda GSYH byme hz hedeflenen deerin altnda kalarak % 1,1
olmutur. Tarm sektrnde byme hz hedeflenen deerin stnde gerekleirken,
sanayi ve hizmetler sektr byme hzlar hedeflenen deerlerin olduka altnda
gereklemitir. Tarm sektrnde % 4,1, sanayi sektrnde % 1,1, hizmetler sektrnde % 1,5 byme gereklemitir. GSYH deerleri hedeflenen deerin zerine
karak 950.144 milyon YTL (742 milyar dolar) seviyesine ulamtr (Tablo 122).
TABLO 122: GSYH VE SEKTREL BYME
(%)
2008
2009
Program Hedefi
Gerekleme
Program Hedefi
Tarm
3,0
4,1
3,6
Sanayi
5,7
1,1
3,9
Hizmetler
5,9
1,5
4,2
GSYH
GSYH (Cari Fiyatlarla, Milyon YTL)
GSYH (Cari Fiyatlarla, Milyar Dolar)
Kaynak: TK, DPT
4,0
1,1
4,0
717.266
950.144
1.111.438
521
742
788
2009 ylnda tarm sektrnde % 3,6, sanayi sektrnde % 3,9, hizmetler sektrnde % 4,2 byme olaca kaydedilerek, GSYHde % 4lk byme hedeflenmitir.
GSYHnin 2009 ylnda cari fiyatlarla 1.111.438 milyon YTL (788 milyar dolar) olmas
ngrlmtr.
GSYH iinde 2008 ylnda tarm sektrnn paynn % 10, sanayi sektrnn paynn
% 29,7, hizmetler sektrnn paynn % 60,3 olmas ngrlmtr. Yl sonunda
GSYH iinde hizmetler sektrnn pay ngrlenin zerinde gerekleirken, tarm
sektr ve sanayi sektrnn pay hedeflenen deerin altnda kalmtr. GSYHnin %
7,8i tarm sektr, % 19,5i sanayi sektr, % 72,7si hizmetler sektrnce gerekletirilmitir (Tablo 123).
163
TABLO 123: SEKTRLERN GSYH NDEK PAYLARI

(%)
2008
2009
Program Hedefi
Gerekleme
Program Hedefi
Tarm
10,0
7,8
7,5
Sanayi
29,7
19,5
20,0
Hizmetler
60,3
72,7
72,5
100,0
100,0
100,0
GSYH
Kaynak: TK, DPT
2009 ylnda GSYH iinde tarm sektrnn paynn % 7,5, sanayi sektrnn paynn
% 20, hizmetler sektrnn paynn % 72,6 olmas ngrlmtr.
2008 ylnda TFE enflasyonunun ylsonu itibariyle % 4 olmas ngrlmtr. Ancak
kresel piyasalarda yaanan dalgalanma ve 2008 ylnn banda yurtiinde ortaya
kan siyasi belirsizler sonucu enflasyonu % 4lk hedefle uyumlu dzeye indirmek
zorlamtr. Merkez Bankas enflasyon beklentilerini kontrol altna almak ve uygulanmakta olan rejimin itibarn salamak amacyla 3 Haziran 2008 tarihinde Hkmete
sunduu mektupla, para politikasnn temkinli duruu altnda dahi % 4 enflasyon
hedefine ulamann uzun bir sre alabileceine iaret ederek orta vade iin yeni hedefler belirlenmesini nermitir. Buna gre hesap verme ykmlne sadk kalmak
amacyla 2008 yl hedefi deitirilmezken, 2009 yl iin % 4 olan enflasyon hedefi
% 7,5 olarak revize edilmitir. 2008 ylsonunda TFE enflasyonu hedeflenen deeri
6,06 puan aarak % 10,06 dzeyinde gereklemitir (Tablo 124).
TABLO 124: ENFLASYON
(Deiim, %)
2008
2009
Program Hedefi Gerekleme Program Hedefi

TFE Yl Sonu
4,0
10,06
4,0
Gncellenmi Hedef
7,5
Kaynak: TCMB, TK
2008 ylnda merkezi ynetim bte gelirlerinin 204.556 milyon YTL, harcamalarnn
da 222.553 milyon YTL olmas ngrlmtr. Ylsonunda merkezi ynetim bte gelirleri hedeflenen deerleri aarken, giderlerde bte deneklerinin bir miktar
zerinde gereklemitir. Merkezi ynetim btesi altnda 208.898 milyon YTL gelir
elde edilirken, 225.967 milyon YTL harcama yaplmtr. Bylece 17.997 milyon YTL
olmas hedeflenen bte a 17.069 milyon YTL dzeyinde gerekleirken, 38.003
milyon YTL olmas hedeflenen faiz d bte dengesi ise 33.592 milyon YTL olmutur (Tablo 125).
164
TABLO 125: MERKEZ YNETM BTES

(Milyon YTL)
2008
Bte Hedefi
Gelirler
2009
Gerekleme
Bte Hedefi (1)
204.556
208.898
248.758
Genel Bte Gelirleri
199.411
202.790
242.957
Vergi Gelirleri
171.206
168.087
202.090
3.417
4.369
3.878
zel Bteli darelerin z Gelirleri

Dzenleyici ve Denetleyici Kurumlarn Gelirleri
Harcamalar
Faiz Hari Harcama
1.728
1.740
1.924
222.553
225.967
259.156
166.553
175.306
201.656
Personel Giderleri
48.672
48.825
57.211
Cari Transferler
69.207
70.116
87.956
56.000
50.661
57.500
Bte Dengesi
-17.997
-17.069
-10.398
Faiz D Denge
38.003
33.592
47.102
Faiz Harcamalar
Kaynak: MB
(1): 2009 yl Bte Kanunu A cetvelinde verilen denek ve B cetvelinde tahmin edilen gelir hedefleridir.
2009 ylnda merkezi ynetim bte gelirlerinin 248.758 milyon YTL, bte harcamalarnn ise 259.156 milyon YTL olmas, bylece btenin 10.398 milyon YTL ak
vermesi, faiz d fazlann ise 47.102 milyon YTL olmas ngrlmtr.
2008 ylnda ihracatn 124,7 milyar dolar, ithalatn 167,7 milyar dolar, demeler dengesi tablosunda yer ald ekliyle d ticaret ann 46,9 milyar dolar, cari ilemler
ann 39,2 milyar dolar, turizm gelirlerinin 19,6 milyar dolar olmas hedeflenmitir.
Ylsonunda ihracat 137,1 milyar dolar, ithalat 187,8 milyar dolar, demeler dengesi
tablosunda yer ald ekliyle d ticaret a 53,2 milyar dolar olurken, cari ilemler
dengesi 41,6 milyar dolar ak vermi, turizm gelirleri 21,9 milyar dolar olmutur
(Tablo 126).
2009 ylnda ihracatn 155 milyar dolar, ithalatn ise 217,1 milyar dolar olmas hedeflenirken, d ticaret dengesinin 64,5 milyar dolar, cari ilemler dengesinin 50,4 milyar
dolar ak verecei ngrlmtr.
2008 ylnda dorudan yabanc yatrmlarda net 1,8 milyar dolarlk, portfy yatrmlarnda net 0,2 milyar dolarlk k olmas ngrlmtr. Yl sonunda dorudan yabanc yatrmlarda net 2,4 milyar dolar k, portfy yatrmlarnda net 1 milyar dolar
giri gereklemitir.
2009 ylnda dorudan yatrmlarda net 3,3 milyar dolar k, portfy yatrmlarnda
da net 2,2 milyar dolar net giri olaca tahmin edilmektedir.
165
TABLO 126: CAR LEMLER DENGES
(Milyar $)
2009
2008
Program Hedefi Gerekleme Program Hedefi

Cari lemler Dengesi
-39,2
-41,6
-50,4
D Ticaret Dengesi
-46,9
-53,2
-64,5
hracat (FOB)
124,7
137,1
155,0
thalat (FOB)
-167,7
-187,8
-217,1
Hizmetler Dengesi
15,2
17,5
20,1
Turizm Geliri
19,6
21,9
24,9
-9,2
-7,8
-7,9
Dorudan Yatrmlar (Net)
-1,8
-2,4
-3,3
Portfy Yatrmlar (Net)
-0,2
1,0
2,2
Dier Yatrmlar (Net)
-7,2
-6,4
-6,8
1,8
2,0
2,2
Yatrm Geliri Dengesi
Cari Transferler
Kaynak: DPT, TCMB
166
V. EKONOMK
VE
SOSYAL
GSTERGELER
168
V. EKONOMK VE SOSYAL GSTERGELER

I. EKONOMK GSTERGELER
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
350.476
230.494
72.520
454.781
304.901
76.338
559.033
390.387
83.486
648.932
481.497
90.500
758.391
526.429
96.738
843.178
648.754
101.255
950.144
741.792
102.328
8,8
2,7
13,9
6,5
6,2
-2,0
7,8
7,8
5,5
5,3
2,8
11,3
14,1
9,3
9,4
7,2
8,6
9,3
8,4
8,4
1,4
8,3
18,5
6,1
6,9
-6,7
5,8
5,7
6,0
4,7
4,1
1,1
-7,6
1,5
1,1
10,3
21,0
4,2
64,5
9,9
20,9
4,0
65,1
9,5
20,3
4,4
65,8
9,4
20,3
4,4
65,9
8,3
20,1
4,7
66,9
7,6
20,0
4,9
67,5
7,8
19,5
4,7
68,0
8.861
18.175
102,5
76,2
8.684
19.588
112,0
78,5
8.929
21.803
123,6
81,5
9.571
23.680
129,6
80,3
9.701
25.650
107,7
81,0
9.047
27.131
114,8
81,8
9.416
27.432
112,7
78,1
47.483
17.308
30.175
57.424
17.288
40.136
78.782
17.977
60.805
97.647
24.578
73.069
123.569
30.410
93.159
140.290
33.435
106.855
155.154
33.371
121.783
14.912
134
9.659
5.118
23.012
288
12.139
10.585
19.825
374
14.196
5.255
24.108
516
15.630
7.962
22.738
524
14.364
7.849
26.331
347
17.166
8.820
28.229
360
19.525
8.344
50,1
45,0
25,6
25,3
14,56
8,60
5,89
8,18
9,34
9,60
6,31
8,76
12,72
10,44
30,8
29,7
13,9
18,4
15,35
9,35
2,66
7,72
11,58
9,65
5,94
8,39
8,11
10,06
14.259
61.195
63.506
34.909
128.549
21.564
80.923
85.807
51.749
144.609
29.469
109.344
115.689
82.832
179.314
61.937
237.949
260.614
126.474
221.632
72.163
297.481
319.836
177.277
271.874
77.675
345.028
370.078
222.833
314.042
83.381
434.205
458.384
278.396
396.625
106.309
10.370
146.645
18.625
208.423
24.972
269.931
39.778
325.131
39.118
387.777
55.538
332.605
26.864
79.420
119.604
-40.184
11.543
101.037
141.248
-40.211
18.317
122.919
152.093
-29.174
27.318
152.784
159.687
-6.903
38.777
173.483
178.126
-4.643
41.320
190.360
204.068
-13.708
35.045
208.898
225.967
-17.069
33.592
GAYR SAF YURT HASILA

Cari Fiyatlarla (Milyon YTL)
Cari Fiyatlarla (Milyon Dolar)
Sabit Fiyatlarla (Milyon YTL)
BYME HIZI (1998 Temel Fiyatlarna Gre, %)
Tarm
Sanayi
naat
Hizmetler
GSYH
GSYH-SEKTREL DAILIM (Cari Fiyatlarla, %)
Tarm
Sanayi
naat
Hizmetler
RETM
Tarm Katma Deeri (1998 Temel Fiyatlarna Gre, Milyar YTL)
Sanayi Katma Deeri (1998 Temel Fiyatlarna Gre, Milyar YTL)
malat Sanayii retim Endeksi (1)
malat Sanayii Kapasite Kullanm Oran (%)
YATIRIM (Cari Fiyatlarla, Milyon YTL)
Sabit Sermaye Yatrmlar
Kamu
zel
Yatrm Tevik Belgeleri
Tarm
Sanayi
Hizmetler
FYAT HAREKETLER
Yllk Ortalama
FE Yzde Deiim (2)
TFE Yzde Deiim (3)
Yl Sonu
FE Yzde Deiim (2)
TFE Yzde Deiim (3)
PARA-BANKA (Milyon YTL)
M1
M2
M3
Kredi Stoku
Mevduat
SERMAYE PYASASI
lem Hacmi (Milyon YTL)
MKB Endeksi
KAMU FNANSMANI
Merkezi Ynetim Btesi (Milyon YTL)
Gelirler
Giderler
Bte Dengesi
Faiz D Denge
(1): 2002-2005 yllar iin 1997 temel yll, 2006-2008 yllar iin 2005 temelli yll endeks alnmtr.
(2): 2002-2003 yllar iin 1994 temel yll TEFE, 2004-2007 yllar iin 2003 temel yll FE deiimleri alnmtr.
(3): 2002-2003 yllar iin 1994 temel yll, 2004-2007 yllar iin 2003 temel yll TFE deiimleri alnmtr.
169
Merkezi Ynetim Bor Stoku

Bor Stoku (Milyon YTL)
D Bor Stoku (Milyon YTL)
Bor Stoku (Milyon YTL)
Tahviller
Bonolar
zelletirme lemleri (Milyon $)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
242.665
149.870
92.795
282.807
194.387
88.420
316.529
224.483
92.046
331.520
244.782
86.738
345.050
251.470
93.580
333.485
255.310
78.175
380.140
274.827
105.313
149.870
112.850
37.020
194.387
168.974
25.413
224.483
194.211
30.272
244.782
226.964
17.818
251.470
241.876
9.594
255.310
249.176
6.134
274.827
260.849
13.978
537
187
1.283
8.222
8.096
4.259
6.296
1,50412
1,42727
1,49671
1,68771
1,42184
1,76712
1,34105
1,67043
1,42943
1,79683
1,30126
1,77790
1,29789
1,89864
-6.390
40.719
47.109
-626
1.936
8.479
-13.489
52.394
65.883
-7.515
729
13.203
-22.736
68.535
91.271
-14.431
804
15.888
-33.001
78.365
111.366
-22.088
851
18.152
-40.962
93.611
134.573
-32.051
1.111
16.853
-46.677
115.364
162.041
-38.219
1.209
18.487
-53.174
140.748
193.922
-41.623
1.324
21.910
38.066
44.969
53.787
68.744
90.821
108.258
114.577
617
516
1.133
737
17
998
1.752
1.092
350
1.343
2.785
8.134
56
1.841
10.031
16.982
281
2.922
20.185
18.393
727
2.926
22.046
14.674
374
2.937
17.985
129.527
16.424
113.103
144.095
23.013
121.082
160.918
32.209
128.709
169.503
38.288
131.215
207.325
42.648
164.677
248.958
43.192
205.766
276.834
50.714
226.120
64.534
22.003
42.991
70.844
24.373
48.878
75.668
21.410
63.840
70.411
15.425
83.666
71.582
15.678
120.065
73.484
15.801
159.673
78.165
13.520
185.149
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
23.818
21.354
7.458
3.954
9.942
23.640
21.147
7.165
3.846
10.136
24.289
21.791
7.400
3.987
10.404
24.565
22.046
6.493
4.284
11.269
23.250
20.954
5.713
4.136
11.107
23.523
21.189
5.601
4.185
11.404
24.129
21.571
5.647
4.300
11.624
100,0
34,9
18,5
46,6
100,0
33,9
18,2
47,9
100,0
34,0
18,3
47,7
100,0
29,5
19,4
51,1
100,0
27,3
19,7
53,0
100,0
26,4
19,7
53,8
100
26,2
19,9
53,9
10,3
10,5
10,3
10,3
9,9
9,9
10,6
DVZ KURLARI (Yllk Ortalama)

YTL/Dolar (Al)
YTL/Euro (Al)
DEMELER DENGES (Milyon $)
Mal Dengesi
hracat (FOB)
thalat (FOB)
Cari lemler Dengesi
i Gelirleri
Turizm Gelirleri
ULUSLARARASI REZERVLER (Brt, Milyon $)
DORUDAN YABANCI SERMAYE (Milyon $)
Sermaye (Net)
Dier Sermaye (Net) (4)
Gayrimenkul (Net)
Toplam (Net)
D Bor Stoku (Milyon $)
Ksa Vade
Uzun Vade
Kamu
TCMB
zel
II. SOSYAL GSTERGELER
STHDAM
Sivil gc (Bin kii)
Sivil stihdam (Bin kii)
Tarm
Sanayi
Hizmetler
Sivil stihdam (Pay, %)
Tarm
Sanayi
Hizmetler
sizlik Oran (%)
(4): Yabanc sermayeli firmalarn yabanc ortaklarndan aldklar kredi.
170

Ekonomik Rapor

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ekonomik Rapor

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SUNU

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TOBB YNETM KURULU

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

EKONOMK RAPORU NCELEME KOMSYONU

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

ktisadi Raporlama ve statistik Mdr

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

D. DI EKONOMK GELMELER ..................................................................... 119

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

Tablo 2: Dnya Ticaret Hacmi ..................................................................................... 6

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

Tablo 56: retici Fiyatlar Endeksi .............................................................................. 84

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

Tablo 85: Bor Stokunun Alclara Gre Dalm .................................................. 119

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

Tablo 113: Yurtii gc Piyasas ........................................................................... 152

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

Grafik 25: Para Arzlar ............................................................................................... 91

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

Amerika Birleik Devletleri

Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi

Gneydou Asya Milletler Birlii

Bamsz Devletler Topluluu

Boru Hatlar ile Petrol Tama A..

Baka Yerde Snflandrlmayan

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

Dorudan Gelir Destei

Devlet Planlama Tekilat

Dviz Tevdiat Hesab

Avrupa Serbest Ticaret Birlii

Ekonomik birlii Tekilat

Gayri Safi Yurtii Hasla

Uluslararas Finans Enstits

Uluslaras alma rgt

Uluslararas Para Fonu

slam Konferans Tekilat

stanbul Menkul Kymetler Borsas

Karadeniz Ekonomik birlii

Kamu ktisadi Teebbs

Kk ve Orta Byklkteki letmeler

Menkul Kymet Yatrm Fonu

Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat

TRKYE ODALAR ve BORSALAR BRL

zelletirme daresi Bakanl

zel ekme Haklar

Sermaye Piyasas Kurulu

Trkiye Bankalar Birlii

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas

Toptan Eya Fiyatlar Endeksi

Trk Hava Yollar

Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu

Trkiye Kalknma Bankas

Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii

Tketici Fiyatlar Endeksi