T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

METAL TEKNOLOJS

YZEY SERTLETRME1

ANKARA, 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER NDEKLER
NDEKLER..........................................................................................................................i AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3 1.1. Yzey Sertletirme........................................................................................................ 3 1.1.1. Yzey Sertletirmenin Endstrideki Yeri ve nemi ............................................. 4 1.1.2. Yzey Sertletirme Yntemleri ............................................................................. 4 1.2. Malzemenin Kimyasal Bileimini Deitirmeden Yaplan Yzey Setletirme ............ 5 1.2.1. Alevle Yzey Sertletirme..................................................................................... 5 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 10 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 12 RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 15 2.1. lem Srasnda Kullanlan Elektrik Akm Frekans .................................................. 15 2.2. Isy Yzeye Uygulama Prensibi ve Sresi................................................................. 16 2.3. Akm Kesip Ekipman Yzeyden Kaldrma ve Soutma Svs Uygulama............... 16 2.4. Endksiyon akm le Sertletirme Uygulanan Metaller ............................................. 17 2.5. Endksiyon Akm ile Sertletirmenin Avantaj ve Dezavantajlar ............................. 17 2.6. Endksiyon Akm ile Sertletirme Yapma................................................................. 18 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 22 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 25 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 26 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 27

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 521MMI234 Metal Teknolojisi Isl lemcilii Yzey Sertletirme1 Bu modl eliklere alevle, endksiyon akm ile yzey sertletirme ilemleri yapmay kapsayan renme materyalidir. 40/16 Isl lemler modln alm olmak elik yzeylerine blgesel sertletirme yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda, tekniine uygun olarak eliklere alevle ve endksiyon akm ile yzey sertletirme yapabileksiniz. MODLN AMACI Amalar Teknie uygun olarak eliklere alevle yzey sertletirme yapabileceksiniz. Teknie uygun olarak eliklere endksiyon akm ile yzey sertletirme yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Ortam Gerek alma ortam veya metal ileri atlyeleri. Donanm Oksi-gaz postas, tavlama ve soutma sistemi, endksiyon akm reteci, yzeyi sertletirilecek malzeme, temizleme aralar. Bu modl ierisinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda, kazandnz bilgi beceri ve tavrlarn llmesi iin retmeniniz tarafndan hazrlanan lme arac ile deerlendirileceksiniz.

SRE N KOUL YETERLK

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci Bildiiniz gibi elik, sanayinin en ok ihtiya duyduu malzemedir. retimin ve sanayinin hemen hemen her alannda kullanlr. elikler retildikleri i yaplar ile bir ite kullanlamaz. elik malzemelerin sertlii, kullanlacaklar yere gre farkllk gsterir. rnein, bir otomobilin teker hareketini salayan milin sertlii ile bir trenin raylarnn hareketini salayan milin sertlii farkldr. Bu basit rnekten elik malzemelerin kullanldklar yere gre sertliklerinin farkl olduu aka anlalyor. Her eyden nce bir ite kullanlacak elik malzemenin sert bir yapda, buna bal olarak da anmaya kar dayankl olmas istenir. Sizler bu modl sonunda ncelikle elik malzemelerin yzeylerini alevle ve endksiyon akm ile sertletirebileceksiniz. Bunun yannda eliklerin iyaplar ve eliklerin kullanm yerlerine gre yzey setlikleri hakknda bilgi sahibi olacaksnz. Bu edindiiniz bilgi ve beceriler dorultusunda sanayide, bu alan ierisinde rahatlkla i yapacak ve alma imkn bulacaksnz. Meslei iyi renin ve imknlar en doru ekilde deerlendirin.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET - 1

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun atlye ortam salandnda tekniine uygun olarak eliklere alevle yzey sertletirme yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Yzey sertletirmenin endstrideki yeri ve nemini aratrarak rapor olarak hazrlaynz. Bu aratrmalarnz snfta arkadalarnzla tartnz. Alevle yzey setletirmede ilem basamaklarn aratrarak not ediniz. Bu aratrmalar yapmak iin evrenizde, yzey sertletirme ile ilgili uygulamalar yapan iletmelerden, eitim kurumlarndan (niversite ve mesleki retim veren ortaretim kurumlar), ktphanelerden veya internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

1. ALEVLE YZEY SERTLETRME

1.1. Yzey Sertletirme
Sertletirme eliklerin daha nceden belirlenmi sertletirme scaklklarna kadar stlp ardndan soutulmas ve en son ilem olarak da sert yapnn istenilen dzeyde snek hale getirilmesi ilemidir. Sertlik, genellikle eliin karbon miktar ile tayin edilir.

ekil 1.1: Sertletirme sonucu demir ve karbon atomlarnn durumu

Yzey sertletirme elik paralarn ezilme ve anma mukavemetlerini, takmlarn ise kesme glerini daha ok artrmak amacyla sadece paralarn yzeylerinde yaplan sertletirme ilemidir. Yzey sertletirmede paralarn tamam stlmaz. Sadece sertlemesi gereken yzeyler(paralarn st yzeyleri) stlr ve hemen arkasndan i paras birden soutulur. Bu soutma ilemi ile malzemenin kristal yapsndaki deiikliin(atomlar) sabit kalmas salanr. Yzey sertletirme ileminde paralarn i yaplar korunmu olur.

1.1.1. Yzey Sertletirmenin Endstrideki Yeri ve nemi

Yzey sertletirme endstride elik malzemelerin i yaplarna dokunmadan, genellikle yzeysel olarak anmaya veya zorlanmaya maruz kalan malzemelere ve dier sertletirme yntemleri uygulandnda ekil bozulmalar oluabilecek paralara uygulanr. Yzey sertletirme yntemi ile ierisinde % 0,40 orannda karbon bulunan elikler sertletirilebilir. Dier yntemlerle bu kadar dk oranda karbonlu elikleri sertletirmek mmkn deildir. Bunun sebebi, stma esnasnda stlan elik ierisindeki karbonun bir miktar yanarak yok olumasdr.

1.1.2. Yzey Sertletirme Yntemleri

Genel olarak yzey sertletirme iki ana gruba ve bu ana gruplar da kendi ierisinde deiik yntemlere ayrlr. Yzey sertletirme yntemleri aadaki gibidir. Malzemenin(Yzeyin) Sertletirme lemi Alevle yzey sertletirme, Endksiyon akmyla yzey sertletirme. Malzemenin(Yzeyin) Kimyasal Yapsn Deitirerek Yaplan Yzey Sertletirme lemi Nitrrasyon Sementasyon Kat sementasyon Sv sementasyon Gaz sementasyon Kimyasal Yapsn Deitirmeden Yaplan Yzey

Sizler bu modl ile sadece malzemenin(yzeyin) kimyasal yapsn deitirmeden yaplan yzey sertletirme ilemlerini reneceksiniz. Malzemenin(yzeyin) kimyasal yapsn deitirerek yaplan yzey sertletirme ilemlerini ise bir sonraki modl ile reneceksiniz

1.2. Malzemenin Kimyasal Bileimini Deitirmeden Yaplan Yzey Setletirme

Malzemelerin kimyasal bileimini deitirmeden yaplan yzey sertletirme ilemi, genellikle iyaplarn yumuak kalmas, d yzeylerin ise sert olmas istenilen malzemeler iin uygulanr. yzeyin yumuakl nedeni ile basma dayanmlarna kar etkili olabilecek makine elemanlar bu yntemle sertletirilirler. Bu yntem uygulamada malzemelerin belli scaklklara kadar stlp hemen ardndan uygun soutucu ile soutulmas prensibine dayanr. Malzemelerim kimyasal bileimini deitirmeden yaplan yzey sertletirme iki yntemle yaplmaktadr. Bunlar; Alevle yzey sertletirme, Endksiyon akm ile yzey sertletirme yntemleridir.

Resim 1.1: Yzey sertletirme ilemi yaplm dili

1.2.1. Alevle Yzey Sertletirme

Alevle yzey sertletirme, gaz fleleri yardm ile sertletirilmesi istenilen yzeyin stlmas ve uygun soutma ortamlarnda ani soutulmas ilemidir. Burada yanc gaz olarak ou kez asetilen ve likit petrol gaz (LPG), bunlarn yannda hava gaz, doalgaz, metan ve propan gibi gazlar kullanlr. Yakc gaz olarak en yaygn olarak oksijen gaz kullanlr. Yakc gaz oksijen ve yanc gazlardan birinin beraber kullanlarak elde edilen alev fle aracl ile malzeme yzeyine tatbik edilerek stma ilemi salanr. Soutma ilemi ise genellikle su, suyun yan sra tuz zeltisi ve hava kullanlarak yaplr.

ekil 1.2: Alevle yzey sertletirmenin prensibi

Istma ve soutma ilemleri yzey sertletirme yaplacak elik malzemenin ebatlarna ve kimyasal zelliklerine gre farkllk gsterir. 1.2.1.1. lem Srasnda Kullanlan Makinenin zellikleri Yzey sertletirmede kullanlan s salayc makineler, alma prensibi asndan oksi-asetilen kaynanda kullanlan sistemle ile ayn zellie sahiptir. Yzey sertletirme ileminde bu i iin gelitirilmi fleler(zel sertletirme otomatlar) kullanlr. Yani flelerin ortaya kardklar s, i parasnn ok ksa sre iinde tavlanmasn salamaldr. Soutma aparat stma fleci ile yan yana hareket eder. Bir taraftan stma salanrken hemen ardndan soutma ilemi yaplr. 1.2.1.2. Para Kalnlna Gre Alev Ayar Alevle sertletirme ileminde ihtiya duyulan s oksi-asetilen alevinden saland gibi, alev baka bir cihaz yardmyla da elde edilebilir. Para yzeyine uygulanan alev para kalnlna gre uygun olmaldr. nce kesitli paralara uygulanacak alev, kaln kesitli paralara uygulanacak aleve gre daha az olmaldr. Sertleme derinlii, fle alevine ve parann kalnlna bal olarak deiir. Uygulanan fle alevine gre para kalnl dkse, stlan malzemenin ekirdeinde snma meydana gelebileceinden, sertleme derinlii daha byk olur. Buna gre para kalnl yaklak sertleme derinliinin en az 4 kat olmas gerekir.

Resim 1.2: Paraya gre alevin ayarlanarak stlmas

1.2.1.3. Alevi Yzeye Uygulama Mesafesi Alev, sertletirilecek malzeme yzeyine uygun mesafede uygulanmaldr. Malzeme kalnl da alevin uygulanma mesafesini deitirir. rnein, kaln kesitli bir malzemeye alev uzun mesafede tatbik edilirse malzeme yzeyi tam anlamyla tavlanmaz. Farkl bir ekilde, ok ince kesitli bir malzemeye alev, gereinden yakn tutularak tatbik edilirse ar tavlama meydana gelecektir. Bu sebeple alev para kalnlna ve malzeme zelliine gre normal

mesafede yzeye tatbik edilmelidir. Sertletirilecek malzemenin yzeyinde homojen bir (btn yzeyde ayn oranda) tavlama salamak iin alev, malzemenin btn yzeyine ayn mesafe ve oranda tatbik edilmelidir. Elle altrlan aletlerle yaplan stmada, paralarn ar snmasn nlemek iin beceri ve deneyim gerekir. Alevle sertletirmede alev yzeye hareketsiz, ileri hareketli, dnme hareketli ve dnme-ileri hareketli olmak zere drt deiik yntemle yaplabilir. Hareketsiz yntemde para ve fle hareketsizdir. Bu yntem vana sistemi ve akazl anahtarlar gibi kk paralarn baz noktalarnn sertletirilmesinde kullanlr. Hareketli yntemde, oksi-asetilen fleci hareketli, para hareketsizdir. fle, hareketsiz parann zerinde hareket eder. Bu yntem, torna tezgah paralar gibi byk paralarn yzeylerinin sertletirilmesinde uygulanr. Ayrca, byk dili arklarn dilerinin sertletirilmesinde de kullanlabilir. Dnme hareketli yntemde, oksi-asetilen fleci hareketsiz olup para dndrlr. Bu yntem, hassas dililer, kasnak ve makara gibi dairesel kesitli paralara uygulanr (Resim 1.5). Dnme-ileri hareketli yntemde hem fle, hem para hareketlidir. fle dnen parann zerinde hareket eder. Bu yntemle mil ve merdane gibi uzun silindirik paralarn yzeylerinin yzey sertlii yaplr.

Resim 1.3: Alevi yzeye uygulama mesafesi ayarlanarak yaplan stma ilemi

1.2.1.4. Tavlama ve lerleme Hz Bu ilem iin en nemli ey i parasnn fle ile tavlanabilecek bir biimde olmasdr. Para yzeyine uygulanacak tav dereceleri i parasnn yapsna gre farkllklar gsterir. Dolaysyla scaklk ayarlanrken sertletirilmesi istenilen gerecin kimyasal yaps bilinmelidir. Alev ile sertletirmede flecin oluturduu scaklk direkt olarak malzemenin st yzeyini str. Uygulamalarda elde edilen scaklk 30000Cye kadar kar. Bu da malzemelerin ksa srede tavlanmasna neden olur. Tavlama her zaman dnm scakl olan 7230Cnin zerinde olmaldr. nk bu scakln altndaki tavlama derecelerinde sertleme olumaz. Alevin ilerleme hz para kalnlna ve elde edilen alevin iddetine bal olarak deiir. rnein, sertletirme yaplacak bir i paras iin hazrlanan alev gereinden daha hzl bir ekilde yzeye tatbik edilirse malzeme yzeyinde normal snma (tavlama) olumayacandan, soutma esnasnda istenilen sertlemenin olumas mmkn olmayabilir.

Eer malzemeye uygulanan alevin ilerleme hz, malzeme kalnlna gre gereinden ok dk olursa durumunda malzemenin i yapsnda dorudan snma olacaktr. Soutma esnasnda bu i yaplarda da sertleme meydana gelir. Hlbuki daha ncede anlatld gibi yzey sertletirmede ama, malzeme i yapsnn ayn zellikte tutulup sadece yzeyinin sertletirilmesidir. Ani soutma ile ulalabilecek sertleme derinlii 3 ile 6mm arasnda bir deerde oluabilir. Bu orann daha dk olmas, fle hzna Resim 1.4: lerleme hzna bal olarak ve flele gere arasnda braklacak tavlanm millerdeki sertleme tabakalr mesafeye baldr. 1.2.1.5. Alevle Yzey Sertletirme Uygulanan Metaller Alevle yzey sertletirme uygulanan metalleri aadaki gibi sralamak mmkndr. Genellikle ierisinde %0,40 ile 0,80 orannda karbon bulunan eliklere uygulanr, Frnlarda ve ocaklarda yzey sertletirmesi mmkn olmayan malzemelere uygulanr, Ayrca krom-nikelli ve krom-molibdenli gibi katkl eliklere uygulanr, Bileiminde, bileik karbon oran %0,50den aa olmayan kr dkmlere de uygulanr, Yksek mukavemetli slah eliklerine ait malzemelere uygulanr. 1.2.1.6. Alevle Yzey Sertletirmenin Avantaj ve Dezavantajlar Alevle yzey setletirmenin avantaj ve dezavantajlarn aadaki gibi sralamak mmkndr. Avantajlar Byk lekli paralara rahatlkla uygulanabilir, Belirli artlar altnda olduka ekonomiktir, lem sonras malzeme yzeyinde karncalanmalar (przllk) olumaz, lem uygulanan malzemenin ekirdek ve kimyasal yaps korunmu olur, Malzemede arplma ve yamulmalar ok az olur.

Dezavantajlar ok sayda paralara uygulanrsa (seri i) pahal bir yntemdir, Yksek karbonlu ve kaba kesitli elik malzemelere yzeyde atlama oluabileceinden uygulanmaz, Baz paralarda btn yzeyi homojen olarak tavlamak g olabilir. 1.2.1.7. Alevle Yzey Sertletirme Yapma Alevle yzey setletirme ilemi, ncelikle elik gere i yap zelliine ve ebatlarna gre uygun stma aralar ve scaklk altnda tavlanr. Tavlamann hemen ardndan ani olarak uygun soutma ilemi yaplr. Malzemenin alevle sertletirilmesinden sonra para 1500C-2000C arasnda stlp havada soutulmak sureti ile gerilmeler giderilerek ilem tamamlanr. Uygulama faaliyetinde alevle yzey sertletirme yapma detayl olarak anlatlmtr.

Resim 1.5: Byk bir dilinin alevle sertletirme makinesinde tl ti il i

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Alevle yzey sertletirme ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz. ncelikle, almaya balamadan nce i nl giyiniz, eldiven ve gzlk taknz (Resim 1.7). fleci yakarak para kalnlna gre ntr alev ayar yapnz. Yaklak 30000C s verebilen oksi-gaz alevini malzeme yzeyine doru bir ekilde uygulaynz
Resim 1.6: Para kalnlna uygun alevi malzeme yzeyine doru bir ekilde uygulama

alma esnasnda dikkatli olunuz. Yanmalara kar tedbirlerinizi nceden alnz.

Resim 1.7: gvenlii tedbirlerini alarak alma

Malzeme yzeyini yaklak olarak 723-8770 C arasnda tavlaynz (Resim 1.8). NOT: Malzemenin yaklak olarak snma dereceleri renginden anlalr. Bu konuyu daha nce grdnz sl ilemler modlnden renebilirsiniz. Malzeme yzeyi sertleme scaklna geldiinde yzeye hemen soutma svs pskrtnz.
Resim 1.8: Malzeme yzeyini tavlama

NOT: Su pskrtmeli dzeneklerin bulunma imkn olmayan durumlarda sertletirme ilemini, tavlanan paray su ortamna yava yava daldrma yntemini uygulanabilir.

Resim 1.9: Istlan yzeye su uygulanarak sertletirme ileminin gerekletirilmesi

10

Yzey sertliini kontrol ediniz (Resim 1.10). Bu ilem iin nceki modllerde rendiiniz (sertlik lme yntemleri uygulamalar vb) bilgileri tekrarlayabilirsiniz.

almalarnzda Mesleinizle

emniyet etik

tedbirlerini uygulaynz. ilgili ilkelere uygun davrannz.

Uyar: Paraya sertletirme ilemi uygulandktan sonra i gerginliklerin giderilmesi iin paray 1500C-2000C arasnda stlp havada soutmay unutmaynz.

Resim 1.10: Yzeyi sertletirilmi malzemenin sertliin kontrol edilmesi

Resim 1.11: Alevle yzey sertletirme ilemi grm para

11

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

1. Aadakilerden hangisi malzemenin i yapsn deitirmeden yzey sertletirmeyi en doru ekilde ifade eder? A) Malzemenin btn yapsn starak ardndan soutma ile yaplan sl ilemdir. B) yapya dokunmadan malzemenin sadece d yzeyini sertletirmek iin yaplan ilemdir. C) Malzemenin kimyasal ve fiziksel bileimini deitirerek yaplan ilemdir. D) Malzemeye snek bir yap kazandrmak amacyla yaplan ilemdir. Aadakilerden hangisi malzemenin i yapsn deitirmeden yaplan yzey sertletirme yntemlerinden biridir? A) Nitrrasyon yntemi ile yzey setletirme B) Sementasyon ile yzey sertletirme C) Yakarak yzey sertletirme D) Alevle yzey sertletirme Aadakilerden hangisi alevle yzey sertletirmeyi en doru bir ekilde ifade eder? A) Gaz fleleri yardm ile malzemenin stlp ardndan hemen soutulmas ilemidir. B) Malzeme yzeyine toz tatbik edilerek yaplan ilemdir. C) Malzeme yzeyini basnl gaz altnda tutarak yaplan ilemdir. D) Hibiri. Aadakilerden hangisi alevle yzey sertletirme ileminde kullanlan yanc gazlardan biri deildir? A) Oksijen B) Asetilen C) LPG D) Doal gaz Malzeme kalnlna gre uygulanan alevle ilgili olarak aadakilerden hangisi yanltr? A) nce kesitli paralara, kaln kesitli paralara gre daha dk alev kullanlr. B) Sertleme derinlii fle alevi ve para kalnlna bal olarak deiir. C) Malzeme ekirdeine kadar yaplan stmalarda ok ince yapda (yzeysel) sertleme elde edilir. D) Para kalnl yaklak sertleme derinliinin 4 kat olmas gerekir.

2.

3.

4.

5.

12

6.

Alevle yzey sertletirme ileminde, alevi yzeye uygulama mesafesi olarak aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Alev, yzeye uygun mesafeden uygulanmaldr. B) ok ince kesitli paraya alev gereinden fazla tutulmamaldr. C) Malzemenin btn yzeyinde alev homojen bir ekilde uygulanmaldr. D) Yzeye tatbik edilecek alev sadece malzemenin kimyasal yapsna baklarak ayarlanmaldr. Alevle yzey sertletirme yaparken tavlama esnasnda aadaki ilemlerden hangisinin yaplmas, sertlemenin meydana gelmemesine sebep olur? A) Malzeme yapsna ve kalnlna uygun alev ile tavlama yaplmas B) Tavlamada alev yksekliinin malzeme yapsna ve kalnlna uygun ayarlanmas C) Tavlamann dnm scakl olan 7230Cnin altnda yaplmas D) Alevin ilerleme hznn, para kalnlna ve elde edilen alevin iddetine bal olarak uygulanmas Alevle yzey sertletirmesi uygulanan metaller aadaki seeneklerden hangisinde doru olarak verilmitir? A) Genellikle ierisinde % 0,2den dk karbon bulunduran malzemelere uygulanr. B) Genellikle ierisinde %0,40 ile 0,80 orannda karbon bulunduran eliklere uygulanr. C) erisinde % 1,7 ile 3.00 orannda karbon bulunduran eliklere uygulanr. D) Sadece frnda ve ocakta sertleebilen krom-nikelli eliklere uygulanr. Aadakilerden hangisi alevle yzey sertletirmenin avantajlarndan biri deildir? A) Byk lekli paralara rahatlkla uygulanr. B) Her ilem sonrasnda malzeme yzeyinde atlaklar meydana gelir. C) Belli artlar altnda olduka ekonomiktir. D) Malzemenin kimyasal yaps mmkn olduunca korunmu olur. Aadakilerden hangisi alevle yzey sertletirmenin dezavantajlarndan biri deildir? A) Fazla saydaki ilerde pahal bir yntemdir. B) Yksek karbonlu ve kaba kesitli paralara uygulanmaz C) Baz paralarda btn yzeyi homojen olarak tavlamak g olabilir. D) Homojen tavlanan paralarn yzeyinde sertlik oluumu gleir.

7.

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

13

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES
DEERLENDIRME KRITERLERI fleci yakarak para kalnlna gre ntr alev ayar yaptnz m? Yaklak 30000C s verebilen oksi-gaz alevini malzeme yzeyine doru bir ekilde uyguladnz m? Malzeme yzeyini yaklak olarak 723-8770C arasnda tavladnz m? Malzeme yzeyi ostenizasyon scaklna geldiinde yzeye hemen soutma svs pskrttnz m? Yzey sertliini kontrol ettiniz mi? almalarnzda i nl, gzlk ve eldiven kullandnz m? Uygulamada btn emniyet tedbirlerini aldnz m? Yanmalara kar tedbirlerinizi aldnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

14

RENME FAALYET2 RENME FAALYET - 2

AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun atlye ortam salandnda tekniine uygun olarak eliklere endksiyon akm ile yzey sertletirme yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Endksiyonla yzey sertletirmenin uygulama alanlarn aratrarak rapor olarak hazrlaynz. Bu aratrmalarnz snfta arkadalarnzla tartnz. Endksiyonla yzey setletirmede ilem basamaklarn aratrarak not ediniz. Bu aratrmalar yapmak iin evrenizde, yzey sertletirme ile ilgili uygulamalar yapan iletmelerden, eitim kurumlarndan (niversite ve mesleki retim veren ortaretim kurumlar), ktphanelerden veya internet ortamndan yararlanabilirsiniz.

2. ENDKSYON AKIMI LE YZEY SERTLETRME

Elektrik akmndan yararlanarak paralarn stlp ani olarak soutulmas endksiyon akm ile yzey sertletirme ilemi olarak adlandrlr. Bu yntemin, alevle yaplan yzey sertletirmeye gre fark, snn elektrik enerjisinin dnm ile para yzeyine tatbik edilmesidir.

Resim 2.1: Elektrik akm frekans ile para yzeyinin stlmas

2.1. lem Srasnda Kullanlan Elektrik Akm Frekans

Elektrik akm yksek frekans retebilen devreden alnan alternatif akm yk sargs(bobin) ile malzeme yzeyi stlr. Genel olarak uygulamalarda seilen frekans 10.000-500.000 Hz deerleri arasndadr. Para yzeyine uygulanan frekans ve buna bal olarak sertleme derinlii aadaki tabloda gsterilmitir.

15

Tablo 2.1: Para yzeyine uygulanan frekans ve buna bal olarak sertleme derinlikleri

Frekans (Hz) 1.000 3.000 10.000 120.000 500.000 1.000.000

Elektrik enerjisinin Girme derinlii (mm) 1,50 0,90 0,50 0,15 0,08 0,05

Sertleme derinlii mm 4,60-8,90 3,80-5,10 2,50-3,80 1,50-2,50 1,0-2,0 0,25-0,75

2.2. Isy Yzeye Uygulama Prensibi ve Sresi

Endksiyon akm ile yzey sertletirme ileminde alternatif akm yk sargs, stlacak yzeyi skca sarar. lem yaplacak paray saran bobinlerin ierisinden yksek frekansl alternatif akm geirilerek, yksek frekansl bir manyetik alan elde edilir. Oluan yksek frekansl akmlar metalin yzeyinde hareket eder. Metalin bu akmlara kar gsterdii diren nedeniyle para yzeyi snr. Burada elektrik direkt olarak paraya verilmez. Paray saran yk sargsna (bobine) verilir. Bu sayede indksiyon yolu ile parann yzeyinde elektrik akm meydana gelir ve yzey birka saniye ierisinde sertletirme(su verme) scaklna ular. Isnmann bu birka saniyeden fazla tutulmas, parann i yapsnn da snmasna sebebiyet verir. Bu sebeple stma sresi iyi ayarlanmaldr. Herhangi bir frekansta, stma sresi paraya gre uzatlarak sertleme derinlii artrlabilir.

Resim 2.2: Isy yzeye uygulama prensibi

2.3. Akm Kesip Ekipman Yzeyden Kaldrma ve Soutma Svs Uygulama

Endksiyon akm ile yzey sertletirme, genellikle bu ilem iin retilmi makineler aracl ile yaplmaktadr. Gnmzde kullanlan yeni teknolojik makinelerin ou paray aniden stp paray karmadan ayn anda ani olarak snan yzeye soutma svs

16

uyguluyor. Bu sayede sertletirme ilemi gerekletiriliyor. Bunun yannda snan para yerinden karlarak da soutma ilemine tabi tutulabiliyor. Endksiyonla stmadan sonra, ani soutma genellikle su ile yaplr. Gerilmeleri ve atlamalar engellemek iin 50-600C scaklnda su, tuz ya da ya banyosu kullanlabilir.

Resim 2.3: Soutma svs uygulama ekilleri

2.4. Endksiyon akm le Sertletirme Uygulanan Metaller

erisinde %0,35 ile 0,60 orannda karbon bulunan, orta karbonlu elikler, endksiyon akm yntemi ile yzey sertletirmeye tabi tutulur. Genellikle motor kranklarnn ana yatak muylusu, uzun miller, dililer, piton kolu ve kamalarn yzeyleri genelde bu yntemle sertletirilir.

Resim 2.4: Endksiyon akm ile yzeyi sertletirme ilemi grm elikler

2.5. Endksiyon Akm ile Sertletirmenin Avantaj ve Dezavantajlar

Avantajlar Endksiyonla yzey sertletirmede, malzemenin snma sresi ok dk olduundan evrenin snmas ok azdr. Bu yntem ile para ksa srede sndndan etrafa gaz yaylmaz ve daha temiz evre salanr, Kk tesislerde bile kullanlabilir, Srekli bir retim(seri retim) iin kullanlmaya ok uygundur,

17

Alevle sertletirmeye oranla daha yksek sl girdisi salanr, Elektrik ortamnda otomatik kontrol sayesinde stma daha iyi ayarlanr, Paralarn seri imalatnda zaman ayar, elektriksel olarak yzeye tatbik edilen scakln ve nfuz derinliinin otomatik olarak ayarlanmas olduka kolaydr. Dezavantajlar En nemli dezavantaj elektrik retimi ve ayarlama aletleri gerekli olan tesis olduka masrafldr. Sarglarn imal edilmesi ve gelitirilmesi olduka pahaldr, Komplike sarglarn gerektii durumlarda ve bunun yannda para says da ok az ise sertletirme maliyeti ok artar, Kalifiye (yetimi) iiye ihtiya duyulur, Bu yntem malzeme ynlerindendir, seimine snrlama getirmesi de iyi olmayan

Dk karbon miktarl paralarda dier yntemle ulaabilen sertlik deerlerine ulalamaz, yksek karbonlu eliklerde ise atlama tehlikesi meydana kar, Keskin kenar ve keli paralarn bu blgelerinde ar snmalar meydana gelecei iin glkler oluur.

2.6. Endksiyon Akm ile Sertletirme Yapma

Endksiyon akm ile sertletirmede, sertletirilecek malzeme makinedeki yerine taklarak zerinden elektrik akm geecek dzenek salanr. Malzeme elektrik akm verilerek stlr ve uygun soutma ortamnda soutularak ilem tamamlanr. Sertletirme ileminden sonra gerilmeleri gidermek iin 150-200 0C scaklnda menevileme ilemi yaplr. Aadaki uygulama faaliyetinde endksiyon akyla yzey sertletirme yapma detayl olarak anlatlmtr. Aada anlatlan ilem basamaklarna gre endksiyon akyla yzey sertletirme ilemini yapabilirsiniz.

18

Resim 2.5: Endksiyon akm ile yzey sertletirme ilemi

19

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Endksiyon akm ile yzey sertletirme ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz. ncelikle, almaya balamadan nce i nl giyiniz, eldiven ve gzlk taknz. Sertletirme uygulanacak yzeyi temizleyiniz. Endksiyon akm verilecek ekipman stlacak yzeye skca sarnz

Resim 2.6: Istlacak malzemenin makineye yerletirilmesi

alma esnasnda dikkatli olunuz. Yanmalara kar tedbirlerinizi nceden alnz. Yzeyi homojen olarak yaklak 3mm derinlikte 7800Cde stnz

Resim 2.7: Malzemenin stlmas

NOT: Malzemelerin yaklak olarak snma dereceleri renginden anlalr. Burada elektrik akmn salayan makine, stlacak malzeme zelliklerine gre ayarlanarak istenilen stma derinlii ve derecesine ulalr.

20

Akm keserek yzeye hemen soutma svs uygulaynz.

almalarnzda emniyet tedbirlerini uygulaynz.

Resim 2.8: Istlan yzeye soutma svs uygulama

Yzey sertliini kontrol ediniz. Bu ilem iin nceki modllerde rendiiniz (sertlik lme yntemleri uygulamalar vb) bilgileri tekrarlayabilirsiniz.

Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

Resim 2.9: Sertletirme ilemi grm malzemenin sertliinin kontrol edilmesi

Resim 2.10:Endksiyon akm ile yzeyi sertletirilmi elik

Resim 2.11: Endksiyon akm ile yzey sertletirme ileminden sonra malzeme yzeyinin temizlenmesi

21

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplandrarak belirleyiniz.

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

oktan Semeli Sorular
1. Aadakilerden hangi endksiyon akm ile yzey sertletirmeyi en doru biimde ifade eder? A) Gaz ortamndan yararlanlarak paralarn ani stlp soutulmas ilemidir. B) Alev ile paralarn ani stlarak yine hemen ardndan ani olarak soutulmas ilemidir. C) Elektrik akmndan yararlanarak paralarn ani stlmas ve soutulmas ilemidir. D) Hava artlarndan yararlanarak paralarn stlmas ve su verilmesi ilemidir. Endksiyon akm ile aadaki frekans deerlerinden hangileri kullanlr? A) 10 ile 100000 kHz B) 20- 200000 kHz C) 15 ile 150000 kHz D) 30- 300000 kHz Endksiyon akm ile yzey sertletirmede sy yzeye uygulama prensibi ve sresi asndan aadaki ifadelerden hangisi en dorudur? A) Parann stlmas, paray saran bobin aracl ile birka saniye ierisinde salanr. B) Elektrik akm direkt olarak para yzeyine verilir ve birka saniyede snma salanr. C) Parann stlmas, paray saran bobin aracl ile birka dakika ierisinde salanr. D) Elektrik akm direkt olarak para yzeyine verilir ve birka dakikada snma salanr. Aadakilerden hangisi endksiyon yntemi ile yzey sertletirmede kullanlan soutuculardan biri deildir? A) Su B) Tuz banyosu C) Ya banyolar D) Azot ortam

2.

3.

4.

22

5.

Aadakilerden hangisi endksiyon akm ile sertletirme uygulanan metallerden biridir? A) erisinde %3,5 ile 6,0 orannda karbon bulunan, orta karbonlu elikler, B) erisinde %0,35 ile 0,60 orannda karbon bulunan, orta karbonlu elikler, C) erisinde %1,7 den fazla oranda karbon bulunan, yksek karbonlu elikler, D) erisinde %3,5 ile 6,0 orannda karbon bulunan, dk karbonlu elikler. Aadakilerden hangisi endksiyon akm ile yzey sertletirmenin avantajlarndan biri deildir? A) Seri retim iin kullanlmaya olduka elverilidir. B) Otomatik kontrol sayesinde malzeme yzeyini stma ilemi daha iyi ayarlanr. C) Etrafa gaz yaylmas olmaz ve temiz evre salanr. D) Alevle sertletirmeye oranla daha fazla srede daha dk sl girdi salanr. Aadakilerden hangisi endksiyon akm ile yzey sertletirmenin dezavantajlarndan biri deildir? A) Makine asndan tesis kurumu olduka masrafldr. B) Kalifiye (yetimi) iiye ihtiya duyulur. C) lemin uygulanma zaman olduka yksektir. D) Keskin ve keli paralarn bu blgelerinde ar snmadan dolay glkler oluur.

6.

7.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

23

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES
DEERLENDIRME KRITERLERI Sertletirme uygulanacak yzeyi temizlediniz mi? Endksiyon akm verilecek ekipman (bobini) stlacak yzeye skca sardnz m? Yzeyi homojen olarak yaklak 3mm derinlikte 7800C de sttnz m? Akm keserek yzeye hemen soutma svs uyguladnz m? Yzey sertliini kontrol ettiniz mi? almalarnzda i nl, gzlk ve eldiven kullandnz m? Uygulamada btn emniyet tedbirlerini aldnz m? Yanmalara kar tedbirlerinizi aldnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

24

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS DEERLENDRME Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre lnz.

KONTROL LSTES
DEERLENDIRME KRITERLERI Alevle Yzey Sertletirme in Kriterler fleci yakarak para kalnlna gre ntr alev ayar yaptnz m? Yaklak 30000C s verebilen oksi-gaz alevini malzeme yzeyine doru bir ekilde uyguladnz m? Malzeme yzeyini yaklak olarak 723-8770 C arasnda tavladnz m? Malzeme yzeyi ostenizasyon scaklna geldiinde yzeye hemen soutma svs pskrttnz m? Yzey sertliini kontrol ettiniz mi? Endksiyon Akm ile Yzey Sertletirme in Kriterler Sertletirme uygulanacak yzeyi temizlediniz mi? Endksiyon akm verilecek ekipman stlacak yzeye skca sararak, yzeyi homojen olarak yaklak 3mm derinlikte 7800Cde sttnz m? Akm keserek yzeye hemen soutma svs uyguladnz m? Yzey sertliini kontrol ettiniz mi? Tavr ve Davranlar in Kriterler almalarnzda i nl, eldiven ve gzlk kullandnz m? Uygulama esnasnda emniyet tedbirlerini uyguladnz m? Yanmalara kar tedbirlerinizi aldnz m? Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrandnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

25

CEVAP ANAHTARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B D A A C D C B B D

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 C A A D B D C

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

26

KAYNAKA KAYNAKA
SERFEL. Y. Saip, Malzeme Bilgisi, Form Ofset, Ankara, 1998. SERFEL. Y. Saip, Malzeme Bilgisi, Milli Eitim Basmevi, stanbul,2000. SERFEL. Y. Saip, Metal leri Meslek Teknolojisi 1, Form Ofset, Ankara, 2003. SAVAKAN, Prf. Dr. Temel, Malzeme Bilgisi ve Muayenesi, ber Ofset, Trabzon, 2004. DEMRC, Prf. Dr. A. Halim, Malzeme Bilgisi ve Malzeme Muayenesi, Alfa, 2004. AHN, Sami, Malzeme Bilgisi, afak matbaas, Ankara, 1997. WOLFGANG, Weissbach, evirenler: Prf. Dr. Selahattin ANIK, Prf. Dr. E. Sabri-ANIK, Do. Dr. Murat VURAL, Malzeme Bilgisi ve Muayenesi, Birsen Yaynevi, stanbul, 2000. TOPBA, Prf. Dr. M. Ali, elik ve Isl lem El Kitab, Ekim ofset, stanbul,1998. www.akdagisil.com www.Almakisilislem.com www.batiisil.com www.birlesikmetal.com www.formmak.com www.tamcelik.com

27