Claude Diolosa Chiny,kuchnia....

, tajemnice medycyny

WPROWADZENIE Wikszo informacji zawartych w tej ksice pochodzi z dwch kilkugodzinnych wykadw znanego zachodniego specjalisty tradycyjnej medycyny chiskiej Claude'a Diolosy1, wygoszonych w studenckim klubie Rotunda w Krakowie wiosn 1988 roku. Majc przyjemno tumaczy te wykady, uczestniczy w kilku kursach medycyny chiskiej prowadzonych przez Claude'a Diolos i wreszcie asystowa licznym pacjentom zwracajcym si do niego o porad, zdecydowaem si opracowa zebrany materia w formie przystpnej dla wszystkich. Wykady z Rotundy zostay przeze mnie miejscami znacznie rozszerzone, uzupenione przypisami i tablicami, zakoczeniem oraz uwagami natury oglnej (dotyczcymi odbioru tradycji chiskiej w kulturze zachodniej). Zamieciem rwnie wybrane recepty i przepisy kulinarne, pozwalajce praktycznie stosowa zalecenia tradycyjnej medycyny chiskiej. Pragn bardzo gorco podzikowa Claude'owi Diolosie za bezinteresowne przyjazdy do Polski celem prowadzenia kursw tradycyjnej medycyny chiskiej i powicenie caego swego czasu na diagnozowanie pacjentw oraz odpowiadanie na liczne pytania uczniw. Jestem niezwykle wdziczny tym wszystkim, ktrzy przyczynili si do powstania tej ksieczki, a wic Robertowi Zawilakowi za cenne uwagi i merytoryczne przegldnicie tekstu, Magorzacie Knapik za spisanie z tamy mojego tumaczenia wykadw z Rotundy, co zainspirowao mnie do ich opracowania. Bardzo dzikuje przede wszystkim Michalinie powicajcej kad sw chwil medycynie chiskiej, Piotrowi Lisowskiemu i Robertowi Skawiskiemu ze Studenckiego Koa Homeopatycznego Akademii Medycznej w Krakowie za zapraszanie Claude'a Diolosy do Polski i trud organizowania kursw. Tekst ten powicony jest gwnie sztuce odywiania si i gotowania w sposb sucy zdrowiu i wzmocnieniu ciaa. Tematyka ta przedstawiona zostaa z punktu widzenia medycyny chiskiej, jednake z odniesieniami do naszej tradycji. Szersze omwienie niektrych zagadnie tradycyjnej medycyny chiskiej, szczeglnie w zakresie akupunktury znale mona w ksice J.R. Worsley'a Rozmowy o akupunkturze, wydanej przez KAW w 1986 r., przejrzycie i popularnie, a zarazem fachowo, wprowadzajcej w podstawy tego systemu. Bez wzgldu na kraj i miejsce tradycyjna wiedza na temat zdrowia i odywiania bya bardzo zbliona we wszystkich kulturach cho nie zawsze w rwnym stopniu usystematyzowana. Nie naley wic sdzi, e Chiczycy byli mdrzejsi ni np. Europejczycy, bowiem podobn tradycj mona odnale i w naszej historii. Zachowana do dzi we fragmentach jest bdnie rozumiana i niedoceniana. Dopiero w ostatnich latach obserwowa mona ponowne gwatownie rosnce zainteresowanie dawnymi tradycjami leczniczymi. Bierze si to z jednej strony z czsto spotykanej bezdusznoci wspczesnej medycyny leczcej jednostki chorobowe, a nie dostrzegajcej cierpicego czowieka. Dlatego mimo wielkich osigni technicznych i diagnostycznych w naszym cywilizowanym wiecie przybywa chorych. Leczy si bowiem objawy choroby, a nie jej przyczyny. Z drugiej strony zaawansowana nauka, przyspieszony rozwj cywilizacyjny i egoistyczna, bezmylna ch podporzdkowania sobie caego rodowiska przyrodniczego stwarzaj coraz wicej nowych problemw i niebezpieczestw. Technika i nauka nie s rwnie w stanie w sposb rzeczywisty upora si z dotychczasowymi kopotami i zagroeniami. Wszystko to zaczo wywoywa coraz wyraniejszy kryzys zaufania do dotychczasowego modelu rozwoju kultury i czowieka. Rozbudzio te potrzeb studiowania (rwnie wrd wielu lekarzy) dawnych metod, ktre cho moe nie tak spektakularnie, to jednak nieraz skuteczniej i bez dziaa ubocznych leczyy, a przede wszystkim uczyy2, jak y w dobrym zdrowiu i spokoju ducha, pokazujc czowiekowi jego nieoddzielno od wiata, w ktrym yje. Mam nadziej, e ksieczka ta zainspiruje czytelnika do zwrcenia wikszej uwagi na zwyczajne sprawy codziennego ycia. Nawet drobiazgi maj wpyw na samopoczucie i zdrowie. Informacje tu zawarte pozwol na zastosowanie ywienia jako skutecznego rodka profilaktycznego i terapeutycznego, nieraz o rwnie silnym dziaaniu, jak lekarstwa. 1 Claude Diolosa jest Francuzem zamieszkaym w RFN. Majc pitnacie lat zacz uczy si kuchni japoskiej pod
kierunkiem japoskiego mistrza. W pi lat pniej rozpocz studia u mistrza I. Lunga, specjalisty tradycyjnej medycyny chiskiej, uczc si gotowa wedug piciu przemian, stosowa zioa i akupunktur; studia te kontynuuje do dzisiaj. Od kilku lat dodatkowo ksztaci si we Francji w Europejskim Uniwerstecie Tradycyjnej Medycyny pod kierunkiem mistrza Leong Kok Juena, w ktrego rodzinie tradycja medyczna przekazywana jest nieprzerwanie od dwudziestu siedmiu pokole! Claude Diolosa prowadzi od kilkunastu lat samodzieln praktyk oraz wykada tradycyjn medycyn chisk na rnych kursach w RFN, Francji, Danii, a od kilku lat i w Polsce

2 W dawnych Chinach lekarzom pacono za to, by podopieczny by zdrowy, a przestawano paci, gdy zachorowa. Lekarz by wic rwnie profilaktykiem i nauczycielem.

WSTP Przez wiele wiekw w Europie, w naszej zachodniej tradycji, rozwijaa si bardzo gboka wiedza duchowa i medyczna. W wiekach rednich jej ostoj stay si klasztory. Jednake w wyniku rnych konfliktw i kolei losu mnisi zostali pozbawieni moliwoci leczenia ludzi i stosowania tradycyjnych terapii zioowych. W zwizku z tym zaistnia rozdzia midzy duchowoci a uzdrawianiem. Ostatnio w niektrych krajach usiuje si ponownie powrci do tej dawnej tradycji. Czasem wydaje si nawet ksiki zawierajce t bardzo star wiedz, sigajc swymi korzeniami m.in. do staroytnego Egiptu i Grecji, a rozwinit dalej w wiekach rednich. Studiujc takie teksty, mona zauway, e zawieraj one znaczny procent informacji, ktre rwnie wystpuj w ywych do dzi tradycjach wschodnich systemw medycznych, np. w medycynie chiskiej. Oczywicie europejskie rozprawy medyczne nie stanowiy kopii systemu chiskiego, ale nie zmienia to faktu, e reprezentoway system bardzo gboki i zbliony do wschodnich. S w Europie klasztory, w bibliotekach ktrych mona znale teksty zawierajce wiele informacji .dotyczcych koncepcji piciu ywiow13. Prezentowane tu pogldy nie bd wic czym cakowicie egzotycznym, lecz wiedz, ktra zostaa w naszej tradycji zagubiona, a niekiedy tylko popada w zapomnienie. yjcy przed wiekami wielcy lekarze, jak np. Hipokrates, Awicenna czy Paracelsus, leczyli skutecznie wykorzystujc znajomo piciu przemian, klasyfikujc jedzenie w zalenoci od rnych rodzajw energii. Hipokrates napisa wiele dzie, spord ktrych dwadziecia dziewi znanych jest do dzisiaj. Cztery z nich mwi tylko o poywieniu. Wszystkie zioa, wszystkie rodzaje jarzyn, ktre s w nich przedstawione, s sklasyfikowane w kategoriach czterech natur energii: 1) jako wywoujce gorco, 2) rozgrzewajce, 3) ochadzajce, 4) wywoujce zimno. Tylko wtedy, gdy rozumie si dany system, mona z du skutecznoci pracowa, wykorzystujc jego dane. Bez zdolnoci postawienia odpowiedniej diagnozy i bez znajomoci podstaw systemu tradycyjne leczenie nie ma sensu. Do dzisiaj jest wic dostpna ta mdro wiekw rednich, i staroytnoci europejskiej, jak rwnie tradycje chiska, indyjska (ajur-wedyczna) i tybetaska oparte na zblionych holistycznych modelach wiata i czowieka. Bazujc na nich, mona powrci do tradycyjnego diagnozowania i leczenia, istnieje dalej moliwo ich studiowania i wykorzystania na nowo. 4 Tak wic, by uzupeni informacje o alternatywnych moliwociach leczenia i utrzymania zdrowia poprzez poprawne odywianie si, zgodne z gbok natur czowieka i rodowiska, przedstawiamy tu pokrtce tradycyjn teori ywienia opart na systemie medycyny chiskiej. Jest to bardzo stara tradycja, sigajca swymi pocztkami a w trzecie tysiclecie p.n.e., w dalszym cigu skutecznie praktykowana do dzisiaj. Mona j stosowa rwnie i u nas. Medycyna chiska nie wyrnia jednostek chorobowych, tak jak zachodnia, lecz zawsze traktuje czowieka caociowo, uwzgldniajc rwnie jego rodowisko, klimat itp. Choroba to zakcenie rwnowagi w organizmie, brak pewnych skadnikw lub energii, albo niewaciwy jej obieg. Czsto 3 Koncepcj piciu ruchw, czyli piciu ywiow albo elementw (a niekiedy czterech, gdy pomija si najsubtelniejszy)
spotka mona we wszystkich staroytnych cywilizacjach. Od paru tysicy lat znana bya m.in. w Egipcie, Grecji, Indiach, Chinach. Nazewnictwo jest w rnych kulturach nieco odmiennie, ale po dokadniejszym porwnaniu zawsze okazuje si, e chodzi o t sam teori dotyczc najgbszej istoty rzeczywistoci. Samo sowo element jest niezbyt fortunne, gdy sugeruje, e chodzi o jakie skadniki mniej lub bardziej konkretne, materialne. Tymczasem waciwsze jest podejcie symboliczne, opisujce inny plan rzeczywistoci. ywioy nie s czym oddzielnym, lecz oddziaywuj na siebie, przechodz jedne w drugie, tworz nigdy nie koczcy si cykl piciu przemian, ruchw lecych u podstaw wszystkich praw naszego wiata. Szerzej o tym mwimy w dalszych rozdziaach, polecamy rwnie tablic 2 na kocu ksiki. Terminy: ruch, przemiana, ywio bd stosowane wymiennie 4 Wiele znanych zachodnich klinik i uczelni medycznych coraz czciej prowadzi powane interdyscyplinarne prace w tym kierunku i zaczyna zaprasza do wsppracy najwybitniejszych specjalistw reprezentujcych medycyn alternatywn oraz tradycje wschodnie. Niestety postawa znacznej czci polskiego rodowiska medycznego, z ministerstwem zdrowia na czele, poza nielicznymi wyjtkami jest tak konserwatywna, e nawet nie chce dopuci do wiadomoci istnienia innych systemw medycyny poza zachodni, traktujc je jako zabobon i zacofanie, bez chci rzetelnego poznania. O tym, e taki brak otwartoci jest sprzeczny z postulatami wspczesnej nauki (oczywicie tej prawdziwej, a nie pozornej zasaniajcej si przed kad niezrozumia nowoci sloganem nienaukowoci) dyskretnie si milczy.

takie same objawy wywoywane s przez bardzo rne przyczyny. Dlatego niezwyk wag przywizuje si do waciwej diagnozy i usunicia gboko nieraz lecych przyczyn, leczenie objawowe traktujc jako prymitywne, bo nie dajce rzeczywistego wyleczenia (nawet mimo widocznej pocztkowo poprawy). Poniewa medycyna chiska jest niezalenym caociowym systemem, bdem jest prba jej interpretacji przy mechanicznym zastosowaniu systemu pojciowego medycyny zachodniej. Na Zachodzie niemal co roku syszy si inn now teori na temat odywiania, zdrowia czy leczenia. Raz jest to teoria na temat witamin, pniej na temat biaek, nastpnie hormonw czy enzymw... a w kocu zwyczajny czowiek przestaje si orientowa, co jest naprawd suszne. Natomiast wschodnia medycyna (podobnie jak dawna medycyna europejska) opiera si na prawach kosmicznych, ktre s niezmienne. Dlaczego? Gdy zawsze po dniu nastpuje pora nocna i to jest jang i jin5, po wionie nastpuje lato, pne lato, a po nim jesie i wreszcie zima i to jest pi ruchw znanych te w tradycji chiskiej jako pi przemian. Tu nic nie wymaga zmiany, gdy wynika wprost z praw kosmicznych rozpoznanych dziki wnikliwej, rozumnej obserwacji natury. Spojrzenie takie czyni nasze dziaania bardzo prostymi. Gdy si tych praw raz nauczymy i waciwie je rozumiemy, widzimy, e maj one zastosowanie we wszystkich dziedzinach ycia. Wierz, e rzeczy mog by poyteczniejsze wtedy, gdy s bardzo proste, a nie dlatego, e s skomplikowane. Teoria jin jang oraz piciu ruchw jest wszechstronnie uyteczna i atwa do zrozumienia. KLASYFIKACJA ZI l POYWIENIA WEDUG MEDYCYNY CHISKIEJ Ze wzgldu na skrtowo tego tekstu, przedstawione zostan tylko najniezbdniejsze wiadomoci przydatne do utrzymania ciaa w harmonii i rwnowadze, co jest okrelane mianem zdrowia. Natomiast wiadomoci tu zawarte nie wystarczaj do stawiania diagnozy w przypadkach powaniejszych zaburze lub choroby w takich sytuacjach konieczny jest bezporedni kontakt ze specjalist medycyny chiskiej. Diagnoza medycyny zachodniej jest nieprzydatna dla osb pragncych stosowa terapi opart na tradycji chiskiej! W tradycyjnej medycynie chiskiej zioa i produkty ywnociowe s sklasyfikowane na kilka sposobw. Podzia ze wzgldu na smak Smak jest bardzo wan cech, gdy wie si z picioma ywioami stanowicymi podstaw systemu medycyny chiskiej. W terapii zioowej i sposobie odywiania wyrnia si pi gwnych smakw: kwany naley do ywiou drewna; zwizany jest z wtrob i pcherzykiem ciowym, gorzki naley do ywiou ognia; zwizany jest z sercem, jelitem cienkim, systemem krenia krwi oraz ukadem energetycznym ciaa zwanym potrjnym ogrzewaczem, sodki naley do ywiou ziemi; zwizany jest z odkiem i ledzion wraz z trzustk. Pojawia si tu od razu pytanie, dlaczego smak ten jest tak popularny, czemu ludzie tak lubi sodycze? Tradycje wschodnie wyjaniaj to bardzo prosto: ywio ziemi jest ywioem centralnym, a wic punktem odniesienia dla wszystkiego. ywio ziemi daje moliwo podstaw budowania, tworzenia substancji i energii, ostry naley do ywiou metalu; zwizany jest z pucami i jelitem grubym, sony naley do ywiou wody; zwizany jest z nerkami i pcherzem moczowym. Pierwsz rzecz wymagan przy stosowaniu zi i rnych rodzajw poywienia, jest rozeznanie do ktrego smaku nale. Rwnie zbierajc zioa winnimy zna ich smak. Znajc go bdziemy od razu wiedzieli, z ktr przemian ywioem wsppracowa. Wybierajc do jedzenia np. zioa sodkie, poza ca pozosta wiedz jak mamy, wiemy rwnie o ich oddziaywaniu na odek. I rzeczywicie tak jest. Pijc np. kaw (smak gorzki) wpywamy na serce i krenie krwi. Bardzo sony pokarm dziaa na nerki, a ostre dania lub przyprawy czy te alkohol na puca i ukad oddechowy (nadmiar moe wywoa kaszel lub potrzeb gbokiego oddechu). Gdy na odmian spoywamy ogrki w occie, to wpywamy tym samym na wtrob i pcherzyk ciowy. Wprawdzie na razie nie zostao wyjanione w jaki sposb zachodzi to oddziaywanie, jednak mona zorientowa si, do ktrej przemiany naley6. Jak wic wida, wschodnia medycyna stanowi system oparty na prostych 5 Patrz tablica 1 na kocu ksiki. 6 Charakterystyka poywienia i niektrych

zi w zalenoci od piciu ywiow i piciu

zalenociach, ktre naley zawsze uwzgldnia. Systematyk smakw mona przedstawi w nawizaniu do obiegu odywczego w cyklu piciu ruchw: drewno ogie ziemia metal woda drewno, itd. To niezwykle wany obieg. Kolejno przedstawienia ywiow i kierunek przechodzenia od jednego do drugiego symbolizuje wanie obieg odywczy. Oznacza to, e kady poprzedzajcy ruch ma za zadanie odywianie ruchu nastpujcego po nim. Tak wic, rozpatrujc to z punktu widzenia energetycznego, wtroba i woreczek ciowy maj za zadanie odywianie serca i ukadu krenia (osierdzia). Te znowu winny odywia ledzion i odek, itd.7 ywio odywiajcy nazywa si matk, a ywio odywiany to syn. Innym wanym cyklem to tzw. obieg kontrolny. Ukazuje on, w jaki sposb pi przemian kontroluje si nawzajem, zapobiegajc uzyskaniu nadmiernej dominacji jednej z nich. I tak: drewno przebija ziemi, ogie topi metal, ziemia zasypuje wod, metal cina drewno, woda gasi ogie. Temat ten nie bdzie tu dalej rozwijany, gdy wymaga szerszej znajomoci medycyny chiskiej i wykracza poza przeznaczenie tej ksieczki; oglnie omwiony jest we wzmiankowanej ju ksice Worsley'a Rozmowy o akupunkturze. Trzeba te wiedzie, e s i takie rodzaje zi oraz poywienia, ktre nie maj jednego smaku lecz przypisywane s do dwch lub wicej jakoci smakowych, np. cynamon majcy rwnoczenie smak sodki i ostry. Trzeba wic uwzgldnia i takie przypadki. Jak to zostanie pniej przedstawione na kilku przykadach, kombinowane smaki bywaj bardzo uyteczne w terapii, pozwalajc oddziaywa na kilka dolegliwoci rwnoczenie. Znajc ju smaki, naley pozna skutki ich dziaania, gdy kady ma charakterystyczny sposb oddziaywania na ciao. Tak wic: Smak kwany Kwany smak ma charakter cigajcy, wywouje skurcz. Na przykad jeli pacjent silnie si poci, to za pomoc poywienia o tym smaku mona zatrzyma pyny w organizmie, to samo dotyczy biegunki. Rwnie ma to zastosowanie w przypadku opadania albo wypadania narzdw (np. opadnicie macicy czy wypadnicie odbytu ) poniewa ten smak zwany skupiajcym scala lub trzyma narzdy razem, zwiera pory skry itp. Warto uwzgldnia t wiedz bdc w ciepych krajach lub te przebywajc dugo w miejscach gorcych. Wiemy, e w czasach Jezusa Rzymianie z Judei pijali specjaln mieszank czerwonego wina z octem Gdyby tego nie czynili, traciliby ogromne iloci pynw, co zawsze osabia organizm. Jeliby natomiast pili tylko czerwone wino (ruch ognia) to wydmuchaliby swj umys8 na zewntrz. Warto samemu zrobi nastpujce dowiadczenie: podczas upaiw napi si soku cytrynowego, zapobiegnie to nadmiernemu poceniu si. Tumaczy to rwnie popularno ogrkw kiszonych sprzedawanych latem na plaach w Polsce.

natur energetycznych przedstawiona jest w tablicach 3-7, zamieszczonych na kocu ksiki.

7 Nazwy narzdw stosowane w medycynie chiskiej nie powinny by odnoszone wycznie w sposb dosowny do anatomicznych narzdw (tak jak okrela je medycyna zachodnia). Chodzi tu raczej o szczeglny aspekt funkcjonalny dotyczcy caego ciaa; aczkolwiek zwizany z danym narzdem fizycznym, obejmuje te m.in. odpowiadajcy mu kana akupunkturowy. Chiski ideogram okrelajcy nazw kadego z dwunastu gwnych organw zawiera znak urzdnik , co symbolicznie podkrela rodzaj aktywnoci i wskazuje na dodatkowe znaczenia jak np. kontrolowanie pewnych innych narzdw czy stref ciaa, zwizanych z gwnym organem (tablica 2 na kocu ksiki). Rwnie wiele innych okrele tu stosowanych ma nieco odmienne znaczenia (np. szersze pola znaczeniowe) ni znana nam terminologia medyczna konieczna jest wic pewna doza otwartoci i wyobrani. 8 W tradycji chiskiej umys przypisany jest do ywiou ognia; bdzie to szerzej omawiane w

nastpnych rozdziaach.

Smak gorzki Smak gorzki osusza. Terapi opart na gorzkim smaku stosujemy w przypadku gromadzenia si wilgoci w ciele. Na przykad gdy pacjent ma nadmiar biaego (nie tego!) luzu w pucach lub oskrzelach, wtedy gotowana przez chwil kawa jest bardzo dobrym lekiem. W ten sposb mona te wyjani, dlaczego kobiety, majce tzw. zimne, wilgotne zaparcia (jelito grube te ruch metalu), nie mog rano uda si do toalety dopki nie wypij kawy lub nie wypal papierosa, nalecego podobnie jak kawa, do ruchu ognia. Zachodzi wtedy pobudzenie czynnoci jelita grubego poprzez rozgrzanie i osuszenie wilgoci, ktrej przejawem jest biay luz. Tak wykorzystuje si terapeutyczne oddziaywanie piciu przemian wedug ukadu kontrolnego. ywio ognia kontroluje ywio metalu (tu: osusza puca i aktywizuje perystaltyk jelit) Smak sodki Pierwszym dziaaniem sodyczy jest wzmacnianie. Najpierw konieczne jest jednak wyjanienie, co rozumie si pod pojciem sodki. Chodzi przede wszystkim o gotowane ziarna zb, ktre stanowi powinny okoo 50% caoci poywienia. Wanie taki sens ma chiskie twierdzenie o wzmacniajcym dziaaniu smaku sodkiego. Oznacza to dostarczanie ciau czi, czyli energii yciowej oraz harmonizowanie ciaa i umysu. Sodycz nie ma natomiast nic wsplnego z biaym rafinowanym cukrem, ktry z punktu widzenia chiskiej medycyny zaliczy raczej trzeba do trucizn. W tradycyjnej sztuce kulinarnej ruch ziemi odgrywa decydujc rol (co nie znaczy bynajmniej, e musi dominowa, ale zawsze jest on w jaki sposb istotny). Cae przygotowywanie jedzenia ma na celu doprowadzenie do punktu wielkiego zrwnowaenia. Tak wic, chiskie stwierdzenie: gotuj ziemi oznacza: po jedzeniu jestem w peni zaspokojony. Jest to bardzo wany objaw. Gdy po jedzeniu pojawia si ochota na co sodkiego, na alkohol lub co innego, oznacza to, e poywienie nie byo zrwnowaone. Smak ostry Potrawy, zioa o smaku ostrym maj dziaanie otwierajce. Stosuje si je gwnie w przypadku zastojw z nudnociami celem ich przeamania. Wymieni tu mona zaleganie jedzenia w odku, czego przyczyn moe by m.in, spoycie starego lub zego misa dajce objawy zatrucia. Chiczycy przeamuj t stagnacj w pierwszym rzdzie przez podanie imbiru z gorc wod, co powoduje zanik nudnoci i wymiotw. Gdyby natomiast w tej sytuacji zje co kwanego mogoby nastpi pogorszenie, zastj w odku ulegby wzmocnieniu. Smak sony Zadaniem smaku sonego jest kierowanie wszystkiego w d. Moe by zastosowany do wyeliminowania zapar wywoanych gorcem (stolec suchy, twardy). atwo zauway, e w tradycyjnej chiskiej sztuce kulinarnej bardzo mao mwi si o stosowaniu soli, gdy chiska medycyna uwaa, i zazwyczaj spoywa si jej zbyt. duo. Nadmiar soli i nadmiar sodyczy oznacza, e te dwa ywioy s cigle silniejsze ni pozostae. Jest to wspczenie grony problem dla naszego zachodniego spoeczestwa. Dlatego naley przyj sposb gotowania zgodny ze wszystkimi picioma przemianami, powodujc ich zrwnowaenie w organizmie. Podzia ze wzgldu na ruch energii Powyej przedstawione zostay fizyczne skutki piciu smakw odpowiadajcych piciu ywioom. Przeledzi teraz naley ruch energii yciowej czi w powizaniu z tymi smakami. Mog tu zachodzi cztery rodzaje ruchu: w d, w gr, do rodka, na zewntrz. Jest to bardzo wane rozrnienie, gdy choroby rozwijaj si i zanikaj rwnie w tych czterech

kierunkach wic na podstawie tego mona rokowa o pogorszeniu lub zdrowieniu. Ruchy jin Ruchy jin to przepywy energii w kierunkach z gry w d i od zewntrz do rodka. S trzy smaki mogce wytwarza tego typu ruch w organizmie: sony, kwany, gorzki. Te trzy smaki powoduj ruch ku doowi i ruch ku rodkowi. Tak wic, gdy u kogo wystpuje ruch energii w gr, np. wysokie cinienie krwi, mogce wywoywa np. ble gowy, albo nawet wylew krwi do mzgu mona zastosowa leki oraz poywienie o smaku, ktry wywouje ruch w d. Kto inny cierpi na suchy kaszel, co jest rwnie ruchem na zewntrz -powinien wic uwzgldni w terapii smak poruszajcy energi w d i do rodka. Jak wida, teoria ta jest bardzo wana tak w przypadku gotowania jak i w czasie leczenia. Ruchy jang Drug par s ruchy w gr i na zewntrz. Zale one od pozostaych dwch smakw: sodkiego i ostrego. Tak wic smaki te dziaaj ekspansywnie, rozszerzajce od rodka na zewntrz. Zaliczenie ich do ruchw jang oznacza, e dostarczaj energi na zewntrz ciaa, na jego powierzchni. Znaczenie tego jest bardzo proste. Gdy zapie si np. przezibienie, to najlepsz, terapi jest wywoanie potw. W tym celu naty spoy co, co czy w sobie smak sodki i ostry. Tradycyjne medycyny wszystkich kultur stosuj wanie zioa lub napoje o takim smaku. Nie ma znaczenia, czy bdzie to cebula z miodem, czy imbir z miodem, czy te imbir z cynamonem podstawowa zasada zawsze pozostaje taka sama. To rwnie tumaczy, dlaczego podczas chodw naley je zup zawierajc cebul, czosnek i pory gdy bdzie to chroni organizm przed przezibieniem. Jednake gdy choroba jest na zewntrz (tzn. w zewntrznych narzdach lub na powierzchni ciaa), a spoyje si co o nieodpowiednich do tej sytuacji smakach, np. kwanym cigajcym, to wtedy choroba poruszy si w kierunku np. przewodu pokarmowego. Moe to by nawet bardzo niebezpieczne, bo pojedynczy, wydawaoby si nieistotny, bd dietetyczny potrafi duo zmieni. Zamiast lekkiej grypy moe rozwin si grypa jelit. Dlatego oddziaywanie smakw na organizm jest wane, a z drugiej strony do kadego zachorowania trzeba podchodzi bardzo indywidualnie i uwanie, nie bagatelizujc niczego. Pi waciwoci Aby mc efektywnie stosowa zioa i produkty ywnociowe, naley wiedzie jakie waciwoci energii s z nimi zwizane. Trzeba cige pamita, e moe by to oddziaywanie: 1. gorce (re) np. kora cynamonowa; 2. ciepe, rozgrzewajce (wen) np. marchew, rodzynki; 3. neutralne (ping) np. ziemniaki, sezam; 4. ochadzajce i odwieajce (liang) np. biaa rzodkiewka, pomidor, bakaan, ogrek, cytryna, gruszka, jogurt; 5. zimne (han) np. korze rabarbaru, wodorosty, sl. Wszystko co spoywamy mona scharakteryzowa wedug przedstawionych waciwoci energetycznych czyli ich natury, oraz smaku nalecego do jednego z piciu ruchw. Bywaj te zioa czy produkty ywnociowe majce podwjn natur (np. biay ser: neutralny i ochadzajcy) albo dwa smaki (np. cynamon: sodki i ostry). Powinnimy dy do zrwnowaonego jedzenia opartego gwnie na produktach majcych natur ciep, ochadzajc i neutraln, a unika skrajnoci (natura gorca i zimna). Oglnie gorce i ciepe zwizane jest z aspektem jang, a ochadzajce i zimne z aspektem jin energii. Z powysz klasyfikacj wie si podzia wszystkich chorb na dwie wielkie grupy: choroby gorca i choroby chodu. W zalenoci od tego zaleca si odpowiedniego rodzaju poywienie i terapi. Powysz klasyfikacj i odpowiadajce jej leczenie stosowano w dawnej medycynie europejskiej, znana jest rwnie z wielu innych tradycyjnych systemw medycznych9. 9 Na przykad

w Afganistanie: J. Pstrusiska, Zabiegi Itczniczt w afyaskiej medycynie ludowej, D. Penkala-Gawcka, Medycyna tradycyjna w Afganistanie

Ruch energii w organizmie Medycyna chiska zwraca wielk uwag na energie yciow (czi) stanowic podstaw wszystkich procesw yciowych10. Organizm czerpie j z trzech rde: powietrza, pokarmu i z tzw, zapasu przedurodzeniowego energetycznego daru rodzicw otrzymanego od nich w chwili poczcia. Dwa pierwsze rda s odnawialne, natomiast trzecie wyczerpuje si stopniowo gdy go braknie, nastpuje mier. Energia yciowa manifestuje si jako jin lub jang, a te maj rwnie po dwa aspekty. Jin przejawia si poprzez substancj (rwnie okrelan terminem jin) i pyny wewntrzne (ksue). Natomiast jang okrelaj: ciepo (te nazywane jang) i ruch (czi11). Niezwyke osignicie medycyny chiskiej i jej istotny wyrnik od innych systemw stanowi odkrycie i opisanie tzw. kanaw energetycznych, zwanych te poudnikami, czyli mcrydianami. Miao to miejsce okoo pi tysicy lat temu i odtd wiedza o nich jest cigle doskonalona i stosowana z wielkim powodzeniem terapeutycznym. Wspczesne badania naukowe zaczynaj potwierdza suszno tej starej teorii, mimo e kanay nie istniej w tak materialny sposb jak np. yy czy nerwy. Uwaa si, e wystpuj one w tzw. ciele subtelnym (odpowiadajcym energetycznemu aspektowi kadej istoty) opisywanym dokadnie m.in. w tradycji jogicznej, a wzmiankowanym take i w niektrych dawnych systemach europejskich. Energia porusza si kanaami zwizanymi z rnymi narzdami i funkcjami ciaa. Dlatego te merydiany bior swe nazwy od tych narzdw i czynnoci, z ktrymi s najmocniej zwizane. Chiska wiedza na ten temat jest tak precyzyjna, e mona dokadnie okreli na co dany produkt po spoyciu bdzie oddziaywa i ktrym kanaem popynie jego energia. Imbir wpywa w szczeglny sposb na merydiany odka i jelita grubego. Charakteryzujc si ciep energi (wen) dziaa silnie rozgrzewajce oraz wywouje ruch rozpraszajcy, tote jest zalecany na niektre kopoty z trawieniem (wychodzony odek i zimne jelito grube} oraz w przypadku wilgotnego kaszlu albo przezibienia. Korze rabarbaru wpywa na odek, ledzion, wtrob i jelito grube. Przedstawi to mona na przykadzie zapalenia gruczou krokowego (prostatitis) poczonego z zaparciem, ktre wedug medycyny chiskiej klasyfikowane jest jako objaw zapalenia wtroby. Mwic dokadniej tzw. gorco wtroby (nalecej do ywiou drewna, odywianego przez ywio wody), wyczerpuje jin ywiou wody, co prowadzi do sztucznego nadmiaru jang12 w tym ywiole a gruczo krokowy naley do ywiou wody. Zimna energia (Aon) korzenia rabarbaru oddziaywuje na przegrzan wtrob, usuwajc gwn przyczyn choroby. W rezultacie zapalenie prostaty koczy si, bo usunite zostay dwie przyczyny: gwna, jak by ogie wtroby, i wtrna, czyli faszywy nadmiar jang w przemianie wody. Jeli rwnoczenie jeszcze wystpoway zaparcia, bdce niedoborem jin w jelicie grubym, w wyniku czego nastpowao wysuszenie kau przez jang i zwizane z tym kopoty z wydalaniem zostan one rwnie usunite przez korze rabarbaru. Czst przyczyn zapalenia gruczou krokowego (bez zaparcia) oraz hemoroidw jest nadmierne spoywanie ostrych, gorcych przypraw. W przypadku, gdy prostata nie jest obrzka, skutecznym lekiem moe by goryczka ta (Gentiana lutea) charakteryzujca si gorzkim smakiem i zimn energi (han). Dziaa na wtrob, pcherzyk ciowy i odek wydalajc z organizmu wilgotne gorco oraz uspokajajc ogie wtroby. Tak wic znajomo oddziaywania ywnoci i lekw na waciwe kanay energetyczne moe doprowadzi sztuk leczenia do wielkiej precyzji i skutecznoci wrcz na poziomie akupunkturowym. Z drugiej jednak strony naley postawi bezbdn diagnoz, bo nawet pozornie drobna pomyka w rozpoznaniu przyczyny, np. stanu zapalnego, powanie odbija si na zdrowiu, prowadzc do pogorszenia zamiast do poprawy. Zapalenie moe by bowiem wywoane przez faktyczny nadmiar 10 Wspkzesnym

odpowiednikiem koncepcji energii yciowej jest bioelek Ironiczna teoria profesora W. Sedlaka. Uwaa on bioplazme za podstawowy nonik energii i informacji, niezbdny, a zarazem charakterystyczny dla kadego organizmu. 11 Zaznaczy naley, e termin ten wystpuje w dwch kontekstach: po pierwsze jako oglne okrelenie caej energii yciowej (obejmujcej zarwno jang, jak i jin); w drugim przypadku dotyczy to wzmiankowanej tutaj waciwoci rozgrzewajcego i pobudzajcego, aktywnego aspektu energii. 12 Jest to tzw. choroba niedoboru (tu: jtra) w wyniku czego powstaje faszywy nadmiar energii dopeniajcej (tu: ]ang).

jang jak i przez niedobr jin. Leczenie w obu przypadkach jest diametralnie rne, pomimo e zewntrzne objawy mog wydawa si identyczne. Znajc smak, znamy zwizane z nim ruchy, oddziaywanie na organizm. Wiedzc, jaki rodzaj energii ma dane zioo lub np. jarzyna oraz na jakie kanay energetyczne oddziaywuje, a take znajc rodzaj choroby, moemy je z powodzeniem stosowa w terapii. Nie potrzeba wtedy dodatkowych bada czy analiz, wiadomo przeciwko czemu stosuje si np. imbir. Wystarczy wiedzie, e jest ostry, ma rozgrzewajc energi i odziaywuje na jelito grube i odek oraz dziaa rozpraszajce, rozszerzajco. Majc poprawn diagnoz (w tym przypadku wychodzony odek i jelito grube) moemy imbir z powodzeniem stosowa. Jak wida, to stosunkowo proste, co wcale nie upowania nas do wycigania wniosku, e caa medycyna chiska jest tak banalna. Najwaniejsz, a zarazem najtrudniejsz spraw jest umiejtno diagnozowania, co wymaga kilku lat intensywnych studiw i sporego talentu. Po kilku przyspieszonych kursach lub przeczytaniu paru ksiek nie staniemy si lekarzami tradycyjnej medycyny chiskiej, cho moemy wyrobi sobie pewne pojcie na jej temat oraz nauczy si niektrych prostych metod terapeutycznych. PODSTAWY MEDYCYNY CHISKIEJ Energia jin i jang Mwic na temat jin i jang powraca bdziemy do wczeniejszych informacji na temat smakw oraz sztuki ywienia i gotowania. Okoo trzy tysice lat przed Chrystusem legendarny chiski cesarz Huang Ti dokona podstawowego odkrycia, e wszystko we wszechwiecie moe by scharakteryzowane w jednej z dwch podstawowych kategorii, ktre nazwa jin i jang. Analizujc chiski ideogram jang dochodzi si do znaczenia: soce wiecce na mur Analizujc ideogram ,,jin otrzymuje si znaczenie: cie za murem. Tote jin i jang rozpatrywa mona w kontekcie wiata. Jang jest waciwoci wiata, a jin waciwoci ciemnoci. Mimo e stanowi przeciwiestwa, nie wolno ich traktowa jak oderwane od siebie pojcia czy byty s one zarazem nieodczne, jak soce i cie widoczne dopiero w kontracie do swego przeciwiestwa i wzajemnie si dopeniajce. Oczywicie zarwno jin jak i jang nie podlegaj wartociowaniu. Jang oznacza zewntrzno jako pooenie i jako kierunek. Rwnie, jak to byo ju wzmiankowane, do jang przynaley kady rodzaj ruchu w gr i na zewntrz oraz dwa smaki: sodki i ostry. Jang jest take ciepem i gorcem oraz suchoci. W aspekcie energetycznym jang oznacza rozpraszanie energii, jej ekspansj. Jin to ciemno cienia, ruchy skierowane na d i ku rodkowi oraz wntrze, centrum. Smaki kwany, gorzki i sony sklasyfikowane s jako jin, poniewa powoduj ruch energii ku doowi. Cechami jin s take chd i wilgo. Jest te biegunowym aspektem energii wzgldem jang koncentracj (a po najwiksze jej skupienie substancj). Jest to podstawowa klasyfikacja. Rozmawiajc z Chiczykami od razu wiemy, e mwic o jang mwi oni rwnoczenie na temat ciepa, wiata i rozprzestrzeniania si, natomiast w przypadku jin o skupianiu, ciemnoci i chodzie. I dlatego okrelajc co jako jin, rozumiej przez to chorob zimna, a mwic o jang myl o chorobie gorca. Naley je leczy przeciwiestwami; w przypadku zimna dostarcza ciepo i odwrotnie. Mimo, e jest to najbardziej elementarna wiedza, jej wyczne stosowanie nie zawsze wystarcza. Wida to wyranie na przykadzie makrobiotyki. Ten japoski system dietetyczny i leczniczy jest ostatnio do popularny na Zachodzie. Wielu ludzi yje zgodnie z zaleceniami makrobiotyki i diagnozuje schorzenia na podstawie kategorii jin i jang. Lecz nie daje to moliwoci penej charakterystyki zaburze chorobowych oraz indywidualizacji rozpoznania i dlatego system ten jest niewaciwy! Trzeba powiedzie wprost: makrobiotyczny system jin i jang nie jest w peni skuteczny, a w wielu przypadkach prowadzi do powanych bdw dietetycznych. Dla wyjanienia, przedstawimy rodowd makrobiotyki. Medycyn chisk sprowadzili do Japonii mnisi buddyjscy w IX i XI wieku. Podstaw przekazu byo dzieo Shan Han Lun, opisujce cz systemu znanego w Chinach. Od tego czasu stosowane s w Japonii leki zioowe zwane kampo. Makrobiotyka powstaa dopiero w 1870 roku. a jej twrc jest Ishizuka japoski lekarz wyksztacony i leczcy wedug prawide zachodniej medycyny. Odkry on bezporedni zaleno pomidzy zdrowiem, a rwnowag sodowo-potasow organizmu. Dziki temu uratowa wielu ludzi, wczenie uwaanych za nieuleczalnie chorych. Jednym z nich by Georges Oshawa, ktry zacz budowa

wasny system terapeutyczny, niezaleny od chiskiego oraz od zielarskiej tradycji kampo. Tak wic makrobiotyczna koncepcja jin i jang jest inna, a w niektrych przypadkach nawet przeciwna tradycyjnej13. Dlatego nie ma kompromisu midzy medycyn chisk a makrobiotyk! Coraz czciej w rnych krajach (take w Japonii) spotyka si ludzi, ktrzy zachorowali z powodu stosowania cisej diety makrobiotycznej. By temu zapobiec, znany wspczesny makrobiotyk Michio Ku-shi zacz zmienia klasyfikacj produktw ywnociowych, opierajc si na medycynie chiskiej. Jednak w dalszym cigu makrobiotyk bazuje wycznie na teorii jin i jang. Pomija np. ca koncepcj piciu przemian, gdzie te wystpuje jin i jang, tyle e wyjanione o wiele precyzyjniej i gbiej. Do dzisiaj makrobiotyk nie rozrnia take rzeczywistego od faszywego nadmiaru (lub niedoboru) jin albo jang14. Jest to niezwykle istotne, gdy nie uwzgldnianie tej rnicy prowadzi do powanych bdw dietetycznych majcych wpyw na zdrowie. Nie wystarcza wic wiedza o tym, e jest ciemno lub jasno, albo zimno czy gorco. Konieczne jest zapoznanie czytelnika z koncepcj piciu ywiow. Pi przemian Mwic o piciu przemianach, okrelanych te jako pi ruchw albo pi ywiow, rozpatrzymy ich rnorodne przejawy (cz z nich zestawiono w tablicy 2 na kocu ksiki). Oto przykad: wystarczy stan i spojrze w kierunku poudniowym. Po lewej ma si wschd, po prawej zachd, a za plecami pnoc. S to cztery niebiaskie kierunki, ale dla Chiczykw jest jeszcze kierunek pity: to miejsce, gdzie stoimy centrum. Odpowiadaj one piciu ywioom. Pory roku Wiosn nazywamy maym jang; ziemia jest jeszcze zimna, chodna i wilgotna po zimie, ale niebo staje si ciepe. Potem nastpuje lato, czyli wielkie jang; niebo i ziemia s ciepe. Jak wida, wystpuje nie tyko proste, zwyke jang, ale mae jang i wielkie jang wschd i poudnie. Chiczycy wi te wiosn z ruchem drewna, a lato to ruch ognia. Jesieni niebo staje si chodne, lecz ziemia jeszcze jest nagrzana. Pora ta odpowiada maemu jin. Zim niebo i ziemia s chodne i wilgotne to wielkie jin. Mae jin to ruch metalu, czemu odpowiada zachd. Wielkie jin to ruch wody, wicy si z pnoc. W ten sposb scharakteryzowa zostay cztery ruchy w zalenoci od pr roku i niebiaskich kierunkw stron wiata. Jak wida, charakterystyka ta jest bardzo naturalna i nie ma w niej adnej egzotyki. Nie trzeba udawa si a do Chin, aby j zrozumie. W tym systemie opisuje si strony wiata patrzc na poudnie; chiski kompas zawsze wskazuje kierunek poudniowy. Po lewej jest wschd, po prawej zachd, z tylu pnoc, a w centrum tu, gdzie si stoi to Ziemia. Chiczycy mwi: po lewej jest mae jang, z przodu wielkie jang, po prawej mae jin, a z tylu wielkie jin. I dlatego medycyna chiska wie lew cz ciaa z jang, poniewa ma ona mae i wielkie jang, natomiast prawa cz ciaa jest okrelana jako jin, Mwic o porach roku w tradycji chiskiej, naley by wiadomym, e nie s one tak samo rozumiane jak w naszej kulturze. Ma to bardzo due znaczenie. Wedug nas pocztkiem wiosny jest 21 dzie marca, natomiast zgodnie z tradycj chisk wiosna rozpoczyna si duo wczeniej marcowe zrwnanie dnia z noc przypada na rodek (czyli maksimum energetyczne) wiosny! Rwnonoc wiosenna i jesienna oraz przesilenia letnie i zimowe s rodkiem czterech pr roku. Kady sezon ma 72 dni, tote obliczajc wstecz wida, e pocztek wiosny wypada w lutym. Znajomo tego odmiennego systemu podziau pr roku warunkuje poprawno rozpoznania i pniejsze leczenie. Dotyczy to rwnie diagnozowania, leczenia i gotowania w Polsce. 13 Np.

mniszek lekarski jest wg Oshawy bardzo jang, natomiast medycyna chiska okrela jego waciwoci jako gorzkie, zimne i zaleca stosowa w leczeniu gorcej krwi. Imbir w makrobiotyce scharakteryzowany jako jin, stosowany jest w medycynie chiskiej w przypadku chorb wywoanych zimnem. 14 Faszywy nadmiar jang wynika z niedoboru jin, natomiast jang jest w normie. To samo dotyczy faszywego nadmiaru jm, gdy j&ng stao si zbyt sabe. Przy diagnozowaniu jest to bardzo istotne rozrnienie.

Skoro kada z czterech pr roku ma po 72 dni. to razem maj one 288 dni. Pozostaje wiec jeszcze 72 dni15, ktre podzielone przez cztery, daj osiemnastodniowe interway pomidzy kadym z czterech-sezonw. Te osiemnacie dni powtarzajce si cztery razy do roku to wanie ruch ziemi16. Oznacza to, e dla poprawnej diagnozy i leczenia wane jest uwzgldnianie pory przeomu zwanej dojo pojawiania si ruchu ziemi. Wiedzc, e odek i ledziona nale do ziemi, mona wyjani cykliczne nawroty choroby cztery razy w roku u niektrych ludzi chorych zawsze na przeomie sezonw. Std wanie nazwa choroby ziemi na tego typu schorzenia zwizane z odkiem i ledzion17. Dwanacie gwnych narzdw Pod tym okreleniem naley rozumie dziesi fizycznych narzdw, jednake pojmowanych szeroko, nie tylko materialnie czy fizjologicznie. Oprcz nich wystpuj dwie funkcje: krenie (okrelane nieraz jako osierdzie lub kiedy indziej jako krenie-seks) i potrjny ogrzewacz18. Tak wic do gwnych narzdw medycyna chiska zalicza: wtrob i pcherzyk ciowy (drewno); serce, jelito cienkie, osierdzie, potrjny ogrzewacz (ogie); odek i ledzion wraz z trzustk (ziemia); puca i jelito grube (metal); nerki i pcherz moczowy (woda). Nasuwa si pytanie, w jaki sposb Chiczycy doszli do takiego przyporzdkowania? Ot poprzez wnikliw analiz ttna19 odkryli, e kady z wymienionych wyej narzdw ma swj czas maksymalnego pobudzenia w konkretnej porze roku oraz maksimum i minimum energetyczne przypadajce na waciw por w cigu kadej doby. Dla wprawnego lekarza jest to wyranie wyczuwalne w ttnie. Jak ju mwilimy, waciwoci ttna i energia zmieniaj si w kadej porze roku. Oznacza to, e czowiek nie moe zawsze pozostawa taki sam w czasie swego ycia oprcz cyklicznych sezonowych zmian (pr roku) zmienia si jeszcze okoo osiem razy 20. W tym kontekcie jasny staje si 15 Chiski rok

liczy 360 dni, a kilka pozostaych to dni bez nazwy, .,zerowe, w zalenoci od oblicze astrologicznych i astronomicznych przypadajce w rnych momentach roku. Zaznaczy naley, e kalendarz chiski jest oparty na roku ksiycowym, a nie sonecznym. 16 W tradycji chiskiej istnieje jeszcze inny podzia pr roku. Rok mona podzieli na pi czci i wtedy pomidzy latem i jesieni wyrnia si pne lato odpowiadajce ywioowi ziemi. Jest to pora rwnowagi midzy jang i jin w przyrodzie, okres zbierania plonw. 17 Niekoniecznie musz to by objawy chorobowe bezporednio zwizane z tymi narzdami. Medycyna chiska wie z kadym z gwnych narzdw liczne inne im odpowiadajce. Z odkiem wie si m.in. jzyk, dzisa; ledziona wraz z trzustk wi si m.in. z pynami wewntrznymi, tkank podskrn, myleniem i pamici. 18 Medycyna chiska wyodrbnia wan yciowo funkcje, jak jest dostarczanie organizmowi energii i ciepa, nazywajc j potrjnym ogrzewaczem. Potrjny ogrzewacz, oczywicie przypisany jako cao do ywiou ognia, jak nazwa wskazuje, skada si z trzech czci: grnego ogrzewacza (serce i puca), rodkowego (odek, trzustka i ledziona, wtroba i pcherzyk ciowy) i dolnego (nerki, pcherz moczowy, jelito cienkie i grube). 19 Diagnozowanie przy pomocy analizy pulsu jest jednym ze szczytowych osigni medycyny chiskiej. Analizuje si dwadziecia osiem subtelnych rodzajw pulsu, odpowiadajcych wszystkim gwnym narzdom, rodzajom energii itd. Puls mierzy si na obu rkach w przebiegu ttnic promieniowych, trzema palcami, stosujc rne gbokoci i sposoby ucisku. Wymaga to wielkiego skupienia i wybitnych umiejtnoci nauka trwa minimum trzy lata, a zazwyczaj znacznie duej! 20 Chiczycy wyrniaj w yciu czowieka kilkuletnie cykle: u kobiet siedmio-, a u mczyzn omioletnie. Kady z cykli charakteryzuje si istotnymi zmianami fizycznymi i

pogld, e nie ma staej diety na cale ycie. Przyroda podlega przemianom, nasza energia zmienia si, a wic rwnie sposb odywiania i zachowania powinien si zmienia. Z ruchem drewna zwizana jest wtroba i pcherzyk ciowy, a ich aktywno przypada oczywicie wiosn. Szczeglnie wtroba ma w tym czasie bardzo duo energii. Niektrzy ludzie maj zawsze wiosn alergie i uczulenia pochodzenia wtrobowego. Do zdiagnozowania wtroby trzeba jednak wiedzie, kiedy zaczyna si wiosna. Nie znajc dokadnego terminu moemy sdzi, e nadmierna aktywno ttna wtroby pod koniec lutego jest oznak zaburzenia rwnowagi, chorob. Tymczasem to normalny stan w tym czasie i przez wszystkie siedemdziesit dwa dni wiosny. Wiele uwagi musimy powici rwnie jedzeniu, poniewa w cigu roku naley zmienia pi razy sposb odywiania si, szczeglnie dotyczy to rodzajw zb. I tak np. wiosn naley je o wiele wicej pszenicy. Nastpny jest ruch ognia; Chiczycy mwi: w lecie serce staje si cesarzem narzdw. Oznacza to. e najwiksza ilo energii mieci si w sercu przez siedemdziesit dwa dni lata. Jesieni podczas dominacji ruchu metalu -- przez kolejne siedemdziesit dwa dni energia skupiona jest w pucach i jelicie grubym, W zimie naszym najsilniejszym narzdem s nerki nalece do ruchu wody. Natomiast w okresach przejciowych midzy czterema porami roku pojawia si ruch ziemi. Wtedy przez osiemnacie dni najsilniejsze staj si ledziona i odek. Powyej przedstawione zostao krenie energii w organizmie w cyklu rocznym. S to istotne wskazania dla kadego, kto chce poprawnie diagnozowa i dobiera poywienie. Lekarze tradycyjnej medycyny chiskiej s przede wszystkim zainteresowani ludmi zdrowymi. Gdy czowiek choruje, jest ju zazwyczaj za pno. Wschodnia medycyna zajmuje si gwnie profilaktyk, a w przypadku choroby przypadkami ostrymi. Schorzenia chroniczne, przewleke i zaniedbane s niezwykle trudne do leczenia, gdy organizm zosta zbyt silnie rozregulowany, a choroba znajduje si gboko, co wymaga niekiedy nawet kilku lat drastycznej diety i skomplikowanej terapii. Narzuca to konieczno diagnozowania z takim wyprzedzeniem, by choroba nie zdya si rozwin i zaatakowa, a jeli si ju tak stanie aby si nie utrwalia i dalej nie rozprzestrzeniaa na nastpne narzdy i czynnoci. Wtedy szans wyleczenia s znacznie mniejsze. Chiczycy wypracowali system diagnostyczny pozwalajcy zaobserwowa nawet najsubtelniejsze zaburzenia, ktre w przyszoci (nawet niekiedy dopiero za kilka lat) mog rozwin si w chorob. Znajc potencjalne niebezpieczestwo wystarczajco wczenie, mona mu w por zapobiega, stosujc odpowiedni diet, harmonizujc zaburzenia energetyczne, ktre dziki temu nie przenios si na paszczyzn materialn, czyli nie stan si konkretn chorob. Jak wic wida, jest to diametralnie inne podejcie ni w medycynie zachodniej nastawionej na diagnozowanie dopiero wtedy, gdy konkretny narzd ju jest zaatakowany. Przede wszystkim wykorzystuje si tu znajomo koncepcji piciu przemian: ywio drewna wtroba Mwic o wtrobie nalecej do ruchu drewna, powinnimy wiedzie, e kontroluje ona i odziaywuje na rne czci ciaa. Wiedza o tym jest jednym z ciekawszych rozwiza diagnostycznych medycyny chiskiej. Mwi si: wtroba kontroluje oczy, napicie mini (tonus mini}, cigna, paznokcie, emocje i zy. Oznacza to po prostu, e zanim dojdzie do choroby wtroby, zmiany nastpuj w tych wymienionych czciach ciaa. Tak wic np. zapalenie spojwek, ktre dla nikogo na Zachodzie nie ma adnego zwizku z wtrob, dla lekarza chiskiego jest wanym sygnaem. Czste zapalenia oczu wskazuj na zbyt mocne waciwoci jang wtroby. Przyczyn tego moe by spoywanie nadmiernych iloci jedzenia o rozgrzewajcych waciwociach (re lub wen), zwaszcza nalecego do drewna albo kontrolujcego drewno metalu. Zarazem oznacza to konieczno podawania takiego poywienia, ktre osabi lub zmniejszy ilo tej gorcej energii. Rwnie oznakami kopotw z wtrob jest wiatowstrt albo trudnoci w prowadzeniu samochodu noc. W przypadku gdy wtroba nie posiada wystarczajcej iloci krwi, mog wystpowa skurcze w, rkach i nogach. Zbyt czste amanie si paznokci wiadczy o deficycie pynw zwizanych z wtrob. Mimo, e u kogo mog pojawia si takie objawy, to badanie wtroby przez lekarza zachodniego niczego moe w niej nie wykaza.

psychicznymi oraz energetycznymi.

Rwnie bardzo wan metod diagnostyczn s emocje. Zauwaamy, e niektrzy ludzie atwo denerwuj si i zoszcz. Nie majc powodu do gniewu, s cigle agresywnie nastawieni. Oznacza to, e co nie jest w porzdku w ich stosunku do ycia i zarazem... w wtrobie i pcherzyku ciowym. Nie bez powodu i w naszej tradycji jzykowej istnieje powiedzenie: wtrobowy charakter. Ludzie majcy niezrwnowaon wtrob bd rwnie niezrwnowaeni emocjonalnie. Bd si jakby huta pomidzy cakowit depresj, a niezwykym podnieceniem. Z systemu diagnostycznego wynika, e osoby cierpice na alergi wiosenn s rwnoczenie bardzo niestabilni emocjonalnie. Inny przykad dotyczy tylko kobiet. Jeli przed rozpoczciem menstruacji zaczynj zachowywa si histerycznie lub wszystko czyszcz stanowi to typowy objaw nadmiernie pobudzonej wtroby, ktrej wan cech jest oczyszczanie. w bardzo nieznaczny objaw moe by dla lekarza medycyny chiskiej bardzo przydatny do diagnozy. Lista podobnych przykadw jest interesujca i niezwykle duga. wiadczy to o licznych moliwociach diagnozowania. S np. ludzie majcy cakowicie suche oczy, ktre w ogle nie zawi. W takich przypadkach okulici zalecaj krople, natomiast lekarz medycyny chiskiej przepisze im leki na wtrob. ywio drewna wie si z kolorem zielonym i niebieskim. S ludzie lubicy nosi te kolory albo przebywa miejscach z du iloci zieleni co suy moe jako wskazwka diagnostyczna. ywio ognia serce Mwic o sercu naley wiedzie co jest jego zewntrznym obrazem, co ono kontroluje. Jego wyrazem jest twarz. Chiczycy mwi te: serce jest siedzib umysu21. Umys nazywaj szien. Patrzc na twarz czowieka widzimy waciwoci jego umysu; ktre nazywaj si szien czi. Spogldajc na twarz dostrzegamy moc umysu. Gdy twarz jest poyskliwa, a oczy spogldaj przenikliwie, oznacza to silny umys. Twarz symetryczna znamionuje umys zrwnowaony. Tak wic patrzc w twarz widzi si rwnoczenie serce. Mona nawet wrysowa serce w twarz: dzielc j pionowo na p otrzymujemy obraz przegrody serca, a na wysokoci policzkw pod oczami widzimy zastawki... Serce wie si te ze miechem i radoci. Chiczycy mwi: Nadmiar radoci i nadmiar miechu mog by niebezpieczne dla serca. Jak naley to rozumie, co by byo, gdybymy wicej nie mieli moliwoci cieszenia si i miania? Aby to wyjani, musimy koniecznie przeprowadzi rozrnienie midzy dwoma rodzajami radoci. Rado wzgldna, uzaleniona od sytuacji, nastrojw, samopoczucia itp. uwarunkowana i przemijajca jest inna ni rado ostateczna, absolutna a wic trwaa i nieuwarunkowana. Relatywna, uwarunkowana rado zalena od zmiennych warunkw nie zawsze jest zbyt zdrowa (np. stajemy si szczliwi po wypiciu filianki kawy, albo po pjciu do kina). atwo moe si ona przerodzi w al lub cierpienie np. wywoane brakiem tych przyjemnoci lub wiadomoci ich rychego skoczenia si. Natomiast ci, ktrzy osignli bardzo wysoki stopie rozwoju wiadomoci, posiadaj rado nieuwarunkowana, niezalen od zmian i przemijania. Cay czas s szczliwi, poniewa jest to przejaw ich prawdziwej natury, ktrej s w peni wiadomi. Ludzie tacy s szczliwi, gdy wieci soce i gdy pada deszcz, szczliwi gdy jedz ciastko i gdy go nie jedz... Maj niezakcony, spokojny umys, w ktrym wszystko przejawia si w swej peni i bogactwie. O takiej wanie radoci mwi wschodnie filozofie: buddyzm, taoizm, joga. Podsumowujc: diagnozujc serce przeprowadzamy rwnie rozpoznanie umysu. ywio ziemi odek i ledziona Do ruchu ziemi zalicza si dwa narzdy: odek i ledzion22. S one niezwykle wane, kluczowe dla zdrowia poniewa stanowi miejsce, gdzie jedzenie przemienia si w substancj ciaa oraz w energi. Dlatego odek i ledziona maj niezwykle silny wpyw na cay organizm i na poziom 21 W

kulturach orientalnych, a wic rwnie i chiskiej, umys rozumiany jest szerzej ni w tradycji europejskiej. Obejmuje on nie tylko racjonalny intelekt, rozum, ale take podwiadomo, emocje i uczucia, intuicj itp., czyli wanie to, co my zaliczamy do serca. 22 Chiczycy pod pojciem ledziony uwzgldniaj dwa fizyczne narzdy: ledzion i trzustk.

jego energii. To wanie chiska medycyna nazywa rodkowym ogrzewaczem. odek ma za zadanie wyciganie, ekstrahowanie czi, czyli energii z poywienia. Natomiast ledziona z teje energii ma produkowa substancje23 ciaa. Jest to wic podstawa energii naszego organizmu. W dawnych Chinach istniaa nawet szkoa medycyny skupiona gwnie na odku i ledzionie. Spogldajc na pi ruchw zauway mona pewien istotny fakt. Po pierwsze, ziemia wspiera wszystkie pozostae, harmonizujc je. Po drugie, ziemia jest niezwykle mocna w okresach przejciowych pomidzy czterema porami roku. Tak wic wzmocnienie energii odka i ledziony decyduje o naszym zdrowiu. Warto tu poda jedno wskazanie: poza bardzo nielicznymi przypadkami nie naley pi bardzo zimnych napojw (np. z lodem) ani je lodw. Jest to podstawowe zalecenie w tradycyjnej medycynie chiskiej. Dy naley do utrzymania ciepego odka, nawet gdy otrzymuje on zimne poywienie. Posiki winny koczy si gorcym napojem. Po przyjciu zimnych pynw, odek nie moe prawidowo pobiera energii z jedzenia. Popularny pogld o hartujcym organizm dziaaniu zimnych napojw i pokarmw jest bdny! Mona wyrni grup pacjentw bardzo trudnych do leczenia. S to ci wegetarianie, ktrzy stosuj jarsk diet bez wystarczajcej wiedzy. Niektrzy ludzie sdz, e wystarczy nie je misa, aby by zdrowym. Rzecz jednak polega na czym zupenie innym, abstrahujc od jedzenia misa co jest spraw osobistego wyboru. Na Zachodzie, podobnie i w Polsce, czsto mona zaobserwowa, e wegetarianie yj o chlebie i serze, jedz surowe saatki, a zbyt mao spoywaj potraw gotowanych. Przyczyn tego naley szuka czciowo w lenistwie, a w duym stopniu take w niedostatku waciwej wiedzy dietetycznej24. Ale to dopiero pocztek problemu. Kontynuowanie takiej diety rwnie w rodku zimy, szczeglnie przy znacznych ujemnych temperaturach, powoduje silne wychodzenie organizmu. Wegetarianie czsto czuj si wtedy przemarznici i atwo przezibiaj si. Dzieje si tak dlatego, e takie jedzenie ma energi ochadzajc (dobr w krajach o gorcym klimacie, ale szkodliw w chodnych), a wic i ciao nie moe by zrwnowaone energetyczni. Ludzie ci nie mog zrozumie, dlaczego ssiad codziennie je ros woowy i nie ma grypy, a oni, jedzc zdrowe jarzyny i owoce (zazwyczaj tropikalne), maj gryp cztery razy do roku. Tymczasem odpowied jest prosta: dzieje si tak, poniewa nie rozumiej oni istoty ludzkiego ycia. Podstawowa rnica midzy czowiekiem, a zwierztami to umiejtno gotowania. Gotowanie wie si z ogniem, a ogie to umys, czyli szien, co oznacza wzmacnianie nerek, oznacza interesowanie si yciem, interesowanie si mioci. Rwnie wane jest utrzymanie odka w cieple, bo tylko wtedy dobrze trawi. Powysze uwagi nie s krytyk wegetarianizmu. Chodzi jedynie o to, by wegetarianie chronili odek i ledzion. Musz wic gotowa jedzenie i stosowa odpowiednie przyprawy. Ma to szczeglne znaczenie w przypadku, gdy klimat kraju w ktrym yj jest chodny. Naprawd, w czasie ostrej zimy nie ma nic lepszego nad dobry ros woowy25. Wegetarianie powinni zim gotowa 23 Termin

substancja ma w medycynie chiskiej nieco inne znaczenie nie mwi si o przemianie materii, lecz materii w energie, a tej dalej w substnacj. I tak na przykad ledziona odpowiedzialna jest za jako krwi i innych pynw ustrojowych, nerki (szczeglnie lewa) zwizane s z komi, zbami, szpikiem i mzgiem, wtroba kontroluje cigna i minie, itd. Proces tworzenia substancji zachodzi w caym obiegu odywczym, jednake gwn rol odgrywaj ywioy ziemi i wody, Pierwszy ruch umoliwia przemian materii poywienia na energi, rwnoczenie zapocztkowujc w oparciu o t energi tworzenie substancji pynw ustrojowych, ktre umoliwiaj dalsz rozbudow organizmu. Drugi z wymienionych ruchw, wykorzystujc pyny ustrojowe oraz energi uzyskan z poywienia i powietrza, nadaje im wyszy stopie organizacji ju jako substancje ciaa. 24 Wspczenie panuje w naszej cywilizacji przesadny kult witamin- Wikszo ludzi daa sobie wmwi, e surowe jarzyny i owoce s zdrowsze od gotowanych. Tymczasem jest to pprawda, atwa do wyjanienia rwnie na gruncie medycyny zachodniej: tylko ludzie misoerni maj due zapotrzebowanie na witaminy oksydoredukcyjne (C i B), natomiast wegetarianie potrzebuj ich w minimalnej iloci. Poniewa jednak dieta misna przewaa, zapanowa stereotyp goszcy konieczno spoywania wysokowitarninowego poywienia. 25 Chodzi tu o odpowiedni sposb gotowania zgodny z nastpstwem ywiow. Przepis na

potrawy duej, szczeglnie ze zb i warzyw (przewaa winny wtedy produkty o naturze wen i zawierajce duo czi) oraz stosowa rozgrzewajce przyprawy i pi gorce, rozgrzewajce napoje. To o wiele zdrowsze ni sok pomaraczowy czy saatka z pomidorw, nawet jeli jest ona z serem biodynamicznym. Wegetarianie nie stosujcy si do powyszych zalece mog atwo zapa biodynamiczn gryp. ledziona i odek kontroluj przede wszystkim to, co nazywamy mas. mini (nie chodzi tu o ich moc, lecz fizyczn mas) i ich jako. Dlatego wanie ludzie majcy problemy z odkiem lub ledzion maj rwnoczenie problemy z nadwag lub trac wag. Oprcz tego ledziona i odek kontroluj tkank podskrn. Wiele kobiet ma zapalenie tkanki podskrnej odpowiada za to gwnie ledziona. Jeli w przypadku wtroby gwnymi emocjami byy agresja i gniew, a w odniesieniu do serca rado i miech, to zwizan z ruchem ziemi gwn cech psychiczn jest jako mylenia oraz w szczeglnoci zamartwianie si chwil obecn. Jak wiadomo, kada emocja moe poruszy energi wewntrz ciaa. Gdy kto jest zbyt zagniewany, energia porusza si w gr ku gowie to waciwo ruchu drewna, zwizana z wtrob; gdy mieje si bez powodu, wtedy energia rozprasza si z serca i traci on siy fizyczne spala si jak ogie. Jak mwi Chiczycy, gdy myli si zbyt wiele, wyczerpuje to krew, ale przede wszystkim blokuje energi. Osiga si taki moment, e zbyt wiele myli kbi si w gowie; nie mona poza nie wyj, w ostatecznoci potrafi to da nawet objawy charakterystyczne dla udaru mzgu. Tak wic s ludzie cierpicy na nadwag lub niedowag albo cierpicy na obsesyjne mylenie: w kko i w kko o tym samym. Wszystko to jest przejawem zaburzenia w ledzionie lub odku albo moe oddziaywa wtrnie na te wane narzdy. Tak daje o sobie zna zewntrznie ruch ziemi, ktrego najwaniejsz funkcj jest produkowanie substancji i energii w ciele. ywio metalu puca i jelito grube Puca26 i jelito grube kontroluj t sam cz ciaa skr. Medycyna chiska traktuje skr jak trzecie puco. Te trzy narzdy oddziaywuj na siebie. Jedn z czynnoci puc jest rozprowadzanie pynw w ciele. Poparzona skra naraa organizm na nag utrat pynw (wraz z zawartymi w nich elektrolitami, biakami itp.). Powstae w ten sposb zaburzenie moe prowadzi do mierci z powodu odwodnienia i wstrzsu. Na odmian wiele chorb skrnych jest spowodowanych nieprawidow czynnoci puc i jelita grubego. Na przykad nieregularne i niepene wyprnienia stanowi jedno z uwarunkowa trdziku. W tej sytuacji skra wspomaga niewydolne jelito grube substancje toksyczne dranic skr powoduj przetuszczenie, nieprzyjemny zapach, zmiany ropne, owrzodzenia. Skr take okrela si niekiedy jako dodatkow nerk, gdy przez ni ciao wydala to, czego z jakich przyczyn nie moe wydali z kaem albo usun z moczem. Innym przykadem jest astma oskrzelowa powstaa w wyniku leczenia rodkami zewntrznymi wysypki skrnej w okolicy klatki piersiowej. Powszechnie wiadomo, e skra oddycha porami i ma rwnie rol termoregulacyjn. Specyficznie chisk jest natomiast koncepcja energii ochronnej wei czi wytwarzanej gwnie przez puca i przepywajcej po caej zewntrznej powierzchni skry (ktra te stanowi najgrubszy, materialny aspekt tej energii). Gdy puca s zbyt sabe, a wic take ich energia jest saba, to wtedy skra nie ma wystarczajcej mocy ochronnej i bardzo atwo zachorowa np. na gryp. Zostao to naleycie zrozumiane w Niemczech przez ksidza Kneippa, ktry zauway bezporedni zwizek pomidzy zahartowaniem ciaa, a wzrostem odpornoci organizmu. Dlatego zaleca codziennie zimny prysznic, jako znakomit profilaktyk. Podobnie zaleca medycyna chiska: traktujc sw skr w sposb ostry zimn, wie wod wzmocni si waciwoci energetyczne puc, a to porednio wzmocni energi ochronn. Oczywicie naley traktowa to jako profilaktyk, a nie stosowa dopiero wtedy, gdy rozwinie si ju zapalenie puc i gorczka wzronie do czterdziestu stopni! To. e wedug tradycji medycyny chiskiej skra zwizana jest z pucami, znaczy rwnie, i na jej

tak zup podany jest w rozdziale Wybrane potrawy sporzdzane wg reguy piciu przemian. 26 Termin puca obejmuje cay ukad oddechowy.

podstawie mona diagnozowa puca. Na przykad, jeli kto ma bardzo blad twarz oznacza to, e ma sabe puca i rwnoczenie wskazuje na zwikszon moliwo zachorowania np. na gryp. Wszystko jest wzajemnie powizane. Puca s rwnie zwizane z nosem i nozdrzami. Dobry, mocny nos oznacza moliwo waciwego oddychania i pobierania, wycigania z powietrza bardzo duej iloci energii. Przegldajc wyniki bada antropologicznych dotyczcych starych kultur oraz spoecznoci tradycyjnych, mona wyranie dostrzec, e ich przedstawiciele maj wydatne nosy - wiadczy to o silnie zaznaczonym ywiole metalu. Zachodnia cywilizacja jest pod tym wzgldem coraz bardziej zdegenerowana. Nos staje si wski, co oznacza, e moemy w coraz mniejszym stopniu pobiera z powietrza energi yciow. Nie jest to dobry znak, tym bardziej, e skaone, zatrute pyami i chemikaliami powietrze robi si coraz bardziej martwe, majc coraz mniej energii yciowej. Organizm odnawia (uzupenia) energi na dwa sposoby. Jednym z nich jest wanie wzmiankowane wychwytywanie jej z powietrza. Drugi sposb uzyskiwanie energii z poywienia zwizany jest z ruchem ziemi (odek). Pobieranie energii z powietrza poprzez oddychanie jest rwnie wane jak jedzenie. Dlatego skaenie rodowiska, w znacznym stopniu zwizane z zanieczyszczeniem atmosfery, stanowi powane zagroenie nie tylko w aspekcie fizycznym, znanym nam z nauki zachodniej, ale rwnie i na poziomie energetycznym. W przypadku takiego skaenia, jakie wystpuje np. w Krakowie, trudno jest znale wystarczajco mocne antidota, jedynym skutecznym rozwizaniem wydaje si by... ucieczka. ywio wody nerki Przemianie wody odpowiadaj nerki i pcherz moczowy. Jest to bardzo wany yciowo ywio i dlatego zostanie omwiony nieco szerzej. Ruch wody, wyraajcy si w nerkach, jest zwizany z podstawow energi i z substancj ciaa. Chodzi tu o energi i substancj, otrzymywane od rodzicw- Tak wic nerki s odzwierciedleniem si yciowych ojca i matki w chwili poczcia. Nerki maj dwie waciwoci. Wedug systemu zachodniego rola nerek to filtrowanie krwi i wytwarzanie moczu (znaczcy jest take udzia nerek, a dokadniej nadnerczy, w procesach wydzielania wewntrznego). Natomiast medycyna chiska skupia si gwnie na dwch odrbnych zadaniach obu nerek. Prawa nerka nazywana maym ogniem ycia ma za zadanie utrzymywa odpowiedni temperatur ciaa, zachowywa w cieple ledzion i odek oraz oddziaywa na nasze libido. Jej funkcj jest rwnie wytwarzanie energii ochronnej, a take poruszanie wszystkich pynw wewntrznych. Ta nerka ognia ulega zawsze osabianiu, gdy spoywamy nadmierne iloci zimnego pokarmu. Jest bezporednio odpowiedzialna za si yciow. W tradycji chiskiej uwaa si, e zdrowy czowiek moe y sto dwadziecia lat, (taki wiek osiga np. wielu mieszkacw Hunzy w Karakorum). Jest to moliwe dziki energii ognia i dlatego Chiczycy nigdy nie mow o nadmiarze ognia w nerce27. Tak wic np. niemoc pciowa lub rnego rodzaju biegunki s wskazwkami saboci tej nerki. Cay system moczowo-pciowy zaleny jest od siy nerek. Lewa nerka zwizana jest z substancj ciaa. Odpowiada ona za budow i jako koci, szpiku, mzgu, wosw, zbw, brwi. Ma to wielk warto diagnostyczn. U pacjenta z zaburzeniami formowania koca, chiski lekarz natychmiast leczy nerk. Za kopoty z zbami rwnie odpowiada lewa nerka. Choroby takie jak zwapnienie albo zwyrodnienie staww (artroza) s take spowodowane energetyczn niewydolnoci nerki odpowiadajcej za substancj organizmu. W takim przypadku niewiele da lokalne leczenie objawowe naley usun rzeczywist przyczyn choroby, czyli wzmocni lew nerk dziki czemu zostanie wzmocniony system kostny. Obie nerki maj wpyw na uszy. (Uszy swym wygldem przypominaj nerki, mona na ich podstawie diagnozowa.) Starszym ludziom, ktrzy czsto maj kopoty ze suchem zaleca si teraz stosowanie aparatu suchowego. Jest to znowu leczenie objawowe nie sigajce do korzeni choroby, gdy tymczasem gwna przyczyna osabienia suchu tkwi w utracie energii przez nerki. Podobnie jest 27 Jest

to jedyny z narzdw, w ktrym nadmiar jang lub jin (jak wielki by nie by) nie powoduje negatywnych skutkw zaliczanych do szerokiej kategorii chorb z nadmiaru. Moliwy jest tu tylko niedobr, natomiast we wszystkich pozostaych narz dach moe wystpowa nadmiar lub niedobr.

w przypadku cigego dzwonienia w uszach wiadczcego o problemach z nerkami, a konkretnie o osabieniu nerki lewej, substancjalnej. Okrela si to mianem niedoboru jakoci jin nerek. Brwi s odbiciem stanu energetycznego nerek. Mocne brwi wiadcz wic o mocnej energii nerek. Jak wida, jest bardzo wiele moliwoci diagnozowania na podstawie obserwacji cech i oznak zewntrznych. Medycyna chiska zajmuje si nie tylko aspektem fizycznym organizmu. Niezwykle wany jest umys, ktry oddziaywuje na wszystkie narzdy, ale rwnie kondycja ciaa odbija si na waciwociach umysu. Wiele wiec mona powiedzie na podstawie obserwacji stanu umysu pacjenta. Nerki wie si z sil woli. Ludzie o mocnych nerkach maj siln wol i ch do podejmowania licznych dziaa. Tote brak woli i niech do robienia czegokolwiek s spowodowane saboci energii nerek. Jest to znak ostrzegawczy, e za kilka lat moe si pojawi proces chorobowy fizycznie dotykajcy nerek. Gwn destrukcyjn emocj zwizan z nerkami jest strach. Ludzie o mocnych nerkach s nieustraszeni, natomiast jeli kto cay czas obawia si czego, mona by pewnym, e ma nerki nie w porzdku. Uwzgldniajc powysze dane mona wycign istotne, interesujce wnioski. Emocje i narzdy s nierozdzielnie zwizane. Dlatego na przykad wychowywanie dziecka w strachu. ycie w lku odziaywuje wprost na nerki. Oznacza to, e by moe za pi, dziesi lat zacznie mie ono problemy z nerkami. Prawdopodobnie pierwszymi objawami bdzie moczenie nocne. Inny przykad: pozwalajc je dziecku nadmiern ilo cukru czy sodyczy osabia si jego zby. Jednake zby s tylko problemem miejscowym, w rzeczywistoci groniejsze jest pojawienie si kopotw z nerkami. Jako dalszy rezultat wywoa to nasilajce si obawy, stany lkowe. Zawsze naley uwzgldnia fakt nierozdzielnoci umysu i ciaa, wzajemnego ich wspoddziaywania. Jest to o wiele istotniejsze ni potocznie si sdzi. Jak wic mona pomc pacjentowi? W zachodniej medycynie panuje specjalizacja. Sprawami dotyczcymi umysu zajmuj si psycholodzy. Niestety jeszcze w dalszym cigu zachodni lekarze widz czowieka przez pryzmat wasnej specjalnoci, rozdzielaj ciao i umys traktujc je jakby byy niezalene od siebie. Na dodatek nie uwzgldnia si wielu innych aspektw jak np. energii niezwykle wanych dla zachowania zdrowia i ycia w harmonii ze wiatem oraz pozostaymi istotami. Psychologia zajmujc si gwnie zakcajcymi emocjami, uczuciami, nie zwraca uwagi na energetyczne stany narzdw i caego organizmu. Takie podejcie mona porwna do czerpania wody z odzi, w ktrej zapomniano wczeniej zatka dziur. Najlepszym rodzajem leczenia, jaki mona by zaleci z punktu widzenia medycyny chiskiej, jest podejcie caociowe, wielostronne. Z jednej strony naley wzmacnia nerki, a z drugiej strony wykonywa zalecenia natury psychologicznej, np. uprawia medytacje, uspokaja umys. Podchodzc do problemu w ten sposb, uzyska mona szybkie i skuteczne rezultaty. Nic natomiast nie przemawia za leczeniem jednostronnym. Istota ludzka jest jak mwi Chiczycy wyrazem Niebios i Ziemi. Jestemy jak maa antena spacerujca po Ziemi, lecz odbierajca niebywa ilo impulsw z caego wszechwiata. Nasze ciao, sposb ekspresji, zachowanie, s odbiciem obydwu aspektw: niebiaskiego i ziemskiego. Jak wic wida, diagnoza moe by przeprowadzana wielostronnie i bardzo gboko; dotyczy to te sposobw leczenia oraz profilaktyki. Najwaniejszym, ale zarazem najtrudniejszym sposobem diagnozowania jest badanie ttna. Zawsze powinna by sprawdzana i uzupeniana innym systemem diagnostycznym; zazwyczaj jest to analiza wygldu jzyka. Oprcz tego informacje o stanie zdrowia pacjenta uzyska mona poprzez umiejtne wypytywanie, analiz rysw twarzy, obserwacj skry, paznokci, wosw, zachowania si, sposobu mwienia, siedzenia, poruszania, itd. Uwzgldnia trzeba zawsze por roku, dnia, wiek pacjenta, klimat itp. Im wicej danych lekarz potrafi wykorzysta, tym diagnoza jest gbsza i pewniejsza. Emocje Jak mwilimy. Chiczycy wyrniaj pi podstawowych emocji (przypisanych piciu ruchom), mogcych dziaa destrukcyjnie na zdrowie. Ich przeciwiestwa emocjonalne stanowi dopenienie, umoliwiajce utrzymanie rwnowagi psychofizycznej s wic oznak dobrego zdrowia, tak jak emocje negatywne s sygnaem choroby. Czowiek w tradycyjnej medycynie chiskiej zawsze jest traktowany caociowo sfera psychiczna i duchowa s tak samo wane, jak i ciao. Choroba przejawiajca si objawowo na poziomie ciaa prawie zawsze ma wpyw na stan emocjonalny, umysowy itp. I odwrotnie zaburzony stan umysu przejawiajcy si np. poprzez emocje, zachowania

itp. zwykle jest pierwszym sygnaem choroby stopniowo wkraczajcej w ciao fizyczne. Moe j nawet wywoa. Poprzez waciwe rozpoznanie i odpowiednie zareagowanie na takie znaki mona nie dopuci do rozwinicia albo rozprzestrzenienia si choroby w organizmie. Rwnie usunicie przyczyn dolegliwoci fizycznych ma zdumiewajco istotny wpyw na samopoczucie pacjenta wszak rwnowaga ywiow dotyczy w jednakowym stopniu ciaa, jak i stanu umysu. Gniew i cierpliwo ruch drewna. Nadmiar gniewu porusza energi czi w gr. Zo i nienawi to charakterystyczne objawy charakteru wtrobowego. Agresywno natomiast wie si z gorcym woreczkiem ciowym. Do destrukcyjnych przey majcych zwizek z przemian drewna zalicza si te nadmierne rozpamitywanie przeszoci. Antidotum na gniew i agresj jest cierpliwo i tolerancja. Infantylny miech i rado ruch ognia. miech histeryczny, nadmierny28 rozprasza energi serca. Emocjonalne zaburzenie zwizane z przemian ognia moe si te przejawia w formie zachowa infantylnych. Natomiast brak radoci i miechu na co dzie wiadczy o wygasaniu wewntrznego ognia, a ogie to ycie. Ludzie dugowieczni zawsze przejawiaj pozytywne zainteresowanie swym otoczeniem, nauk, rozwojem. Rozkojarzenie, obsesja i uwano ruch ziemi. Rozkojarzenie i brak uwanoci zazwyczaj wi si z nadmiernym myleniem typu obsesyjnego, jak film mylowy wywietlany w kko. Nadmierne mylenie wie si z zaburzeniami odka i ledziony, a zamartwianie si zwizane z teraniejszoci to wynik choroby dotykajcej ledziony. Nierwnowag tych narzdw wida te na poziomie emocjonalnym jako potrzeb wzbudzania wspczucia i litoci. Przeciwwag powyszych emocji jest poczucie harmonii, umiejtno koncentracji i bardzo czysta, gboka uwano29. Smutek i altruizm ruch metalu. al, obawy i nadmierne mylenie dotyczce przyszoci czsto mog w jaki sposb wiza si z poczuciem ograniczenia (przestrzeni fizycznej lub duchowej, moliwoci dziaania itd.). Powoduje to poruszanie energii czi ku doowi i rozpraszanie jej. Dlatego gdy jestemy smutni, odczuwamy nasze ciao jako cikie, pojawia si uczucie przytoczenia, mamy tendencj do rozpaczania i ualania si nad sob, nad swymi problemami. Smutek dotyka puc, to jeden z objaww ludzi chorych na grulic. Antidotum na smutek to otwarto umysu, altruizm i wspczucie ukierunkowane na wszystkie istoty oraz uwiadamianie sobie moliwoci dziaania i doznania otwartej przestrzeni (fizycznej i duchowej). Strach i nieustraszono ruch wody. Strach porusza energi w d. Oznacza to, e np. w chwili bardzo silnego strachu mona odda mocz w sposb niekontrolowany. Przeciwiestwem lku jest silna wola i nieustraszono ale nie chodzi tu o cakowity brak lku, gdy to jest odstpstwem od stanu rwnowagi, lecz o odwag wewntrzn. Natomiast na podjcie decyzji wpywa te pcherzyk ciowy (drewno), tote odwaga poczona z rzeczywistym dziaaniem zaley od nerek i pcherzyka. Jak wic wida, emocje mog powodowa choroby oraz sygnalizowa je zanim jeszcze dany narzd jest fizycznie zaatakowany lub uszkodzony przez chorob. Dlatego s przydatne do stawiania diagnozy. Nie naley ich bagatelizowa, gdy w sposb istotny mog oddziaywa na ciao. W medycynie chiskiej silnie podkrela si wpyw emocji na zdrowie oraz ich zwizek z jedzeniem. Na przykad osoba o zrwnowaonym organizmie, nawet jeli odywiaaby si niewaciwie ale miaa zrwnowaony umys, pki nie bdzie przeywaa zakcajcych emocji, poty taki tryb ycia nie wpynie destrukcyjnie na zdrowie. I odwrotnie kto odywiajcy si w sposb najbardziej poprawny, uwzgldniajcy wszystkie reguy nastpstwa i wspoddziaywania piciu przemian, jin i jang itd., ale owadnity silnymi emocjami, atwo moe popa w chorob. Rwnie destruktywne moe by cige mylenie o waciwym odywianiu si, obawy w przypadku koniecznoci zjedzenia czego, co uwaamy za niezbyt wskazane (np. u kogo w gocinie) i wyobraanie sobie jak to nam zaszkodzi albo sztywne, wrcz obsesyjne podporzdkowywanie swego ycia przyjtej diecie. Medycyna chiska nie zaleca wiziennego rygoru. O wiele waniejsza jest zdrowa wyobrania i inteligencja oraz elastyczne i spontaniczne podejcie do wszystkiego. Wszak celem tak pojtej medycyny jest uczynienie ycia peniejszym i pikniejszym oraz ycie w sposb bardziej wiadomy. Ruch fizyczny 28 Nadmierny

w sensie: sztuczny, wymuszony, niepohamowany, bez powodu. Prawdziwego, czyli naturalnego i spontanicznego miechu nigdy nie jest za duo. 29 Uwano to dogbne i prawdziwe przeywanie kadego doznania, jednake bez uzaleniania si od emocji z tym zwizanych. Dziki temu ycie jest peniejsze, a zarazem pozbawione hutawki emocjonalnej.

Czowiek musi si rusza by mg y. Chorzy ludzie, lecy w szpitalach, bez wzgldu na to jak dobrze i zdrowo s odywiani, zaczynaj traci na wadze i sabn. Na tym przykadzie wida, jak wan rot odgrywa ruch. Pobudza krenie krwi i energii yciowej. Osoba nieporuszajca si jest jak ywio wody w zastoju. Energia ulega zablokowaniu i nie dociera do wszystkich narzdw. ywio wody odpowiada zimie, a zima to mier. Aktywny ruch pobudza ciao. Jest waciwoci ywiow ognia i drewna. Oznacza wzmoone krenie krwi odywiajcej ciao i waciwy przepyw czi docierajcej wszystkimi kanaami akupunkturowymi do kadego miejsca w organizmie. Chiska medycyna zawiera bardzo wany dzia wiczenia fizyczne. Wyrnia si dwa nurty wicze: wei kung zewntrzne, w ktrych najistotniejszy jest ruch ciaa w przestrzeni. S one dynamiczne, wymagaj duej siy i sprawnoci oglnej a rwnoczenie rozwijaj te cechy. Bardziej wskazane s dla ludzi modych i yjcych w chodnym klimacie. nei kung wewntrzne, ktrych istot jest ruch energii wewntrznej czi. Polegaj na opanowaniu umiejtnoci poruszania wasnej energii yciowej dziki skupieniu umysu i uwanemu, harmonijnemu oddychaniu. Przepywajca energia yciowa porusza minie i wyzwala pynny ruch, oparty na waciwym danej osobie przyrodzonym rytmie, Zalecane s dla osb starszych i sabszych. Skutkiem wicze obu nurtw kung jest sprawno i zdrowie (profilaktyka). Istniej te wiczenia specjalne, dziaajce wybirczo na okrelone narzdy wewntrzne (leczenie). Niektre z nich polegaj na rozciganiu lub masowaniu wybranych merydianw, poprzez odpowiedni prac i napicie mini. Inne wykorzystuj krtkotrway ucisk albo masa punktw akupunkturowych, przez co kieruj energie do waciwego narzdu. Cech charakterystyczn chiskiej gimnastyki jest harmonia ruchw. wiczcy stara si np. naladowa pynne poruszenia zwierzt, zjawiska przyrody co ma nie tylko fizyczne ale rwnie psychiczne i symboliczne znaczenie. Najbardziej znanym systemem gimnastyki zdrowotnej jest tai czi czuan. Opiera si na koncepcjach piciu przemian oraz jin i jang. Zawiera wielkie bogactwo wicze, wszystkie jednak sprowadzaj si do kilku zasad: waciwej postawy ciaa, koncentracji na poprawnym oddychaniu, zharmonizowanych z nim ruchw wynikajcych z naturalnego przepywu energii yciowej. Niezwykle istotnym jest utrzymywanie jzyka w cigym kontakcie z podniebieniem (przez co tworzy si zamknity obieg energii midzy wanymi merydianami biegncymi przez jzyk i podniebienie); dodatkowe warunki to proste plecy i zamknite usta. Tai czi czuan mimo e powsta jako system walki obronnej, zosta w caoci zaadaptowany przez medycyn chisk, jako niezwykle przydatny w profilaktyce i leczeniu wielu schorze. Do dzi jest powszechnie stosowany przez miliony Chiczykw oraz cieszy si wzrastajc popularnoci na caym wiecie. SZTUKA GOTOWANIA Regulowanie poziomu jin i jang Kuchnia chiska, podobnie jak inne sztuki w cywilizacji chiskiej, opiera si na koncepcjach piciu przemian oraz jin i jang. Chiczycy odwiedzajc inne kraje interesuj si kuchni, gdy na podstawie jej wygldu oraz tradycji kulinarnej potrafi wiele powiedzie na temat korzystajcych z niej wacicieli. W domach tradycyjnych spoeczestw najwiksza izba to zawsze kuchnia pomieszczenie pene ycia. Jest tam ywy ogie - oznaka ycia wzmacniajcy ogie nerek, czyli ich energi yciow. Gotowanie jest prawdziw sztuk (dawniej tak uwaano rwnie i w Europie), a o jej randze wiadczya pozycja kucharza na dworze cesarzy chiskich. By jedn z najwaniejszych osb w pastwie, gdy od jego umiejtnoci, zdrowia i dobrej kondycji zaleao zdrowie cesarza, a wic i pomylno pastwa. Chiczycy podkrelaj nie tylko znaczenie kwalifikacji kulinarnych, ale take rwnowagi duchowej kucharza. Nie bez znaczenia jest jako jego wasnej energii czi, gdy w jakim stopniu udziela si przygotowywanym przez niego potrawom. Warto chwil zastanowi si nad takim podejciem. Sami moemy atwo znale liczne przykady z wasnego otoczenia, potwierdzajce suszno powyszych twierdze. Czemu przypisa tak wysok pozycj spoeczn kucharza? Po pierwsze musi by

rwnoczenie zielarzem. Po drugie, winien doskonale opanowa diagnozowanie. Nieraz wystarczy, e spojrzy na twarz czowieka i od razu wie, czego mu potrzeba. Pozycj sw zawdzicza rwnie podtrzymywaniu ognia, przemieniajcego energi, a wiec odziaywujcego na waciwoci i moc poywienia. Do takich przemian ogie jest wrcz niezbdny (np. przez gotowanie, duszenie lub smaenie mona przemieni natur jarzyny liang w wen). Jeli dziecko jest stale wychadzane przez niewaciwe odywianie (sodycze, lody, owoce cytrusowe szczeglnie w zimie, brak lub niewiele gotowanych pokarmw) to ma chorob zimna przejawiajc si podatnoci na przezibienia, blad twarz, zmczeniem. Jedzc gruszki, ktre z punktu widzenia medycyny chiskiej maj ochadzajc energi, pogbiamy jeszcze objawy choroby. Majc przy tym rozwolnienie (zazwyczaj bdce jednym z symptomw chorb zimna) moemy dosta silniejszej biegunki. Aby tego unikn, naley przede wszystkim gotowa owoce i jarzyny w omawianym przypadku s to gruszki. Gotowanie oznacza, e dodano im ognia, czyli zwikszono energi. Jeli przecigniemy proces gotowania, to owoce zaczn traci soki, co nazywane jest jangizowaniem poywienie nabiera coraz wicej waciwoci jang. Od tego momentu staje si bardziej rozgrzewajce. Jeli dodamy do niego np. jeszcze troszk imbiru i cynamonu, wtedy wychadzajc gruszk przemienimy w peni w poywienie o waciwociach rozgrzewajcych. Na tym wanie polega obrbka ogniem zmieniajca waciwoci energetyczne. Tak przygotowana gruszka podana dziecku cierpicemu na chorob zimna, bdzie prawdziwym lekarstwem. Surowa wychodziaby je jeszcze bardziej, a gotowana mu pomoe. Tego typu metody stosuje si w przypadku ludzi majcych tzw. zimn konstytucj. Jangizowanie, czyli przemiana poywienia w bardziej rozgrzewajce ni wynika to z jego natury, polega przede wszystkim na wykorzystaniu mocy ognia. Mona wic dugo gotowa, gotowa we wasnych sosach, gotowa bez wody, gotowa pod cinieniem, mona smay, pray. Oprcz tego mona stosowa odpowiednie kombinacje zi i przypraw o cechach rozgrzewajcych przez co zwiksza si energi caego pokarmu. Warto wic wiadomie zmienia waciwoci jedzenia. Poprzez rne sposoby obrbki kulinarnej produktu rozszerzamy lub regulujemy jego waciwoci odywcze l lecznicze. Gotowanie jest gwnym rodkiem stosowanym w kuchni chiskiej do zrwnowaenia oraz przemiany jedzenia i dostosowania go do indywidualnych potrzeb konsumenta. Z drugiej strony jedzenie moe by zbyt gorce. Oczywicie nie chodzi o temperatur, lecz rodzaj energii. Gwny problem stanowi tutaj miso. Wspczesna kuchnia zachodnia zazwyczaj popenia istotne bdy. Miso bdce ze swej natury ciepe (wen), podlega obrbce ogniem poprzez smaenie czy duszenie; dodawane s ostre rozgrzewajce przyprawy (np. pieprz) oraz sl wysuszajca organizm. Takie danie staje si niezwykle rozgrzewajce, jest to jakby skondensowane jang. W rezultacie po jedzeniu odczuwa si wyran potrzeb spoycia czego sodkiego, co po pierwsze zharmonizuje, a po drugie ze wzgldu na zawarto biaego cukru jest silnie ochadzajce han. Poniewa miso ma tendencj do zalegania w odku i jelitach, czst potrzeb staje si ch wypicia alkoholu majcego waciwo poruszania zastojw. Jednake alkohol ma gorc natur, przez co dodatkowo rozgrzewa organizm. W tradycyjnej kuchni chiskiej stosuje si rwnie miso, ale po pierwsze w niewielkich ilociach (rzdu 10%), a po drugie niezwykle wany jest sposb jego przyrzdzenia. Stosuje si to, co mona by nazwa jinizacj albo przesuniciem natury misa z poziomu zwierzcego do rolinnego. Polega to na gotowaniu go z du iloci grzybw i owocw. Grzyby zawieraj biaka o naturze ochadzajcej liang, rwnowace tym samym biako zwierzce typu wen. Taka kombinacja oywia ciao, a nie powoduje zachwiania rwnowagi energetycznej. Gwne zalecenie wic brzmi: jeli jemy miso, to nie spoywajmy go zbyt wiele30 i czmy je z grzybami. Razem z nim jedzmy wiele 30 W kuchni

polskiej znajdujemy bardzo duo potraw opartych na misie i tuszczach wieprzowych. Jednak wieprzowina wieprzowinie nierwna. W tradycji chiskiej mona spotka si z zastosowaniem wieprzowiny w celach leczniczych lecz w takich przypadkach chodzi o miso pochodzce z czarnych wi. Zwierzta te s hodowane w wielu krajach, lecz nie w Polsce, a warunki ich ycia s znacznie blisze naturalnym, (wypas na polach, pasze przygotowywane indywidualnie, pozbawione sztucznych rodkw konserwujcych, unikanie nadmiernego zagszczenia zwierzt). Przemysowy chw zwierzt rzenych stosowany u nas (bez wzgldu na to, czy odbywa si w maym gospodarstwie, czy w wielkich chlewniach) nie spenia tych warunkw, co doprowadza do wynaturzenia zwierzt. Skutkiem tego ich miso staje si skondensowan trucizn zawiera powstae na tle przewlekego stresu,

gotowanych warzyw i minimaln ilo soli. Warto zmieni mit dotyczcy diety misnej. Powysze dziaanie grzybw wida jeszcze wyraniej na przykadzie zatrucia proteinowego wystpujcego wtedy, gdy miso stanowi podstaw diety, albo np. u osb z niewydolnoci, nerek, gdy zachodzi konieczno dializowania. Ludzie tacy maj wyranie brudno brzowy kolor twarzy co nie ma adnego zwizku z opalaniem. Po szeciu miesicach diety bezmisnej, zastpionej diet opart na grzybach albo specjalnej diety jarskiej, skra przybiera normalny kolor. Innym sposobem jinizowania poywienia jest gotowanie w duej iloci wody albo jedzenie surwek. Jeli jinizujemy to, co jest za gorce, a jangizujemy to, co jest zbyt zimne, wtedy powoli dochodzimy do zrwnowaenia poywienia. Co oznacza, e po zakoczeniu posiku nie mamy ochoty na inny rodzaj jedzenia. Najlepsza dieta to gotowane zboa (jako podstawa), dobrze ugotowane warzywa, niewiele misa i owoce. Wszystko musi by jednak inteligentnie przyrzdzone, odpowiednio do indywidualnych potrzeb. Nie wystarczy wiedzie, e powinnimy je np. marchew, rwnie wane jest to, w jaki sposb j przygotujemy. Ugotowana w jeden sposb bdzie rwnowaya energi ciaa, w inny uczyni ciao gorcym. Gotuje si wic nie tylko dla smaku, ale i dla uzyskania odpowiedniej energii. Odkrycie ognia to bardzo wany moment w dziejach ludzkoci. Od owego czasu czowiek posiada moliwo przemieniania natury poywienia moe uprawia alchemi kulinarn. Niestety, nie rozumie tego wielu ludzi na Zachodzie. Jedzc wiele surowych owocw przyswajaj sobie wprawdzie liczne witaminy, co jednake nie chroni ich bynajmniej przed chorob. Najwaniejsza bowiem jest energia31. Dlatego czasem zaleca si zupy gotowane bardzo dugo (nawet wiele godzin, poniewa w miar gotowania wzrasta energia), a wic im duej gotowana zupa, tym silniejszy jej wpyw na organizm. Gotowanie wedug piciu przemian Podrujc po wiecie mona spotka najrniejsze tradycje kulinarne. Kada z tych tradycji zaleca pewne rodzaje poywienia, a inne zdecydowanie odrzuca. Inaczej jest w tradycji chiskiej opierajcej si na koncepcji piciu przemian: nie mona tu powiedzie, e co jest szczeglnie wskazane, a czego innego je nie naley. Po pierwsze wszystko traktuje si bardzo indywidualnie, w zalenoci od osoby. Kady organizm ma waciw sobie budow, konstytucj, przeby inne choroby, ma charakterystyczn rwnowag (lub nierwnowag) jin i jang oraz piciu ywiow. Po drugie nie mona przyj sztywnego systemu odywiania ze wzgldu na zmieniajce si pory roku, pory dnia. zmiany pogody. Aby wic ciao i umys 32 byy utrzymywane w jak najlepszej rwnowadze, konieczne jest umiejtne przeciwdziaanie rnego rodzaju wpywom i oddziaywaniom. Skutecznym do tego rodkiem jest wanie szeroko rozumiane odywianie. Po trzecie, naley uwzgldnia rwnie miejsce swego zamieszkania, klimat i rodowisko w ktrym yjemy. Nie namawiamy czytelnikw, by jedli tak samo jak Chiczycy. Japoczycy czy Hindusi, lecz elastycznie dostosowali prezentowan tu chisk wiedz do sposobw odywiania waciwych dla naszego kraju. Rwnie istotne jest spoywanie przede wszystkim tego, co ronie w Polsce, produkty sprowadzane z innych stref klimatycznych stosujc w znacznie mniejszym stopniu. Mona wic np. spokojnie zastpi ry rnymi odmianami pszenicy, jczmienia czy prosa. Podstawow mdroci w

zmagazynowane gwnie w tkance tuszczowej produkty przemiany materii, ktre wprowadzone do organizmu ludzkiego wywieraj trujce dziaanie. Wynika to z biologicznego podobiestwa przemian metabolicznych u wini i czowieka (np. podobne hormony). W kociach tych zwierzt, zgromadzone zostaj w duych ilociach substancje chemiczne uywane do konserwacji pasz, rne leki, w tym antybiotyki, rodki ochrony rolin itp. Wysoka zawarto tuszczu w wieprzowinie, jak stwierdzono, ma znaczcy udzia w patogenezie wielu chorb. Wobec powyszych faktw susznym jest ograniczenie iloci spoywanego misa i denie do tego, aby pochodzio ze znanych rde oraz byo przygotowywane w sposb rwnowacy jego jednostronn natur. 31 Nie chodzi tu o negowanie wartoci witamin, bo przy poprawnym odywianiu ich ilo jest wystarczajca nawet w przypadku przewagi da gotowanych. 32 Sposb odywiania wpywa rwnie na stan umysu, na emocje i uczucia, pami i motywacje.

odywianiu jest wykorzystywanie produktw, ktre mamy pod rk. Oczywicie w szczeglnych przypadkach (np. w czasie choroby) mona stosowa specyficzne leki i zioa sprowadzane nawet z daleka33 nie powinno si jednak opiera na nich codziennej diety. Wikszo chorb mona bowiem skutecznie wyleczy przy pomocy zi i lekw naturalnych osigalnych na miejscu, w naszym kraju. Wystarczajcym tego dowodem bya medycyna ludowa, wspczenie zbyt pochopnie i bezmylnie odrzucana. Warto wic sign do wasnych korzeni i ponownie zapozna si z tym, co robiy nasze babki i prababki, a zobaczymy, e caej tej podstawowej wiedzy uywano i na naszym terenie. Stosowano jedynie inny system pojciowy wynikajcy z odrbnoci kulturowej idea jednak bya ta sama. Z drugiej strony nie warto poda owczym pdem za zachodnim modelem zunifikowanego odywiania proponowanym przez spoeczestwo konsumpcyjne i da sobie wmwi, e akurat hamburger Mac Donalda jest wanie najlepszym poywieniem. Tak wic najwaniejszy jest powrt do podstaw i uwane badanie wasnej tradycji oraz jej rozsdne wykorzystanie. Dylemat: zdrowe niezdrowe Do wszystkiego naley podchodzi spokojnie i bez przesdw. Nie mona powiedzie, e co jest samo z siebie ze. a co innego zawsze i dla wszystkich dobre. Taki pogld jest faszywy. Zawsze odgrywa rol stan organizmu, klimat, itp. Zanim zawyrokuje si na temat tego, czy co jest zdrowe czy nie, trzeba by wiadomym, e zawsze s jakie szczeglne sytuacje, w ktrych dany produkt, uwaany powszechnie za szkodliwy, moe by uznany za bardzo wskazany. Nic nie jest na zawsze utrwalone i ostateczne mwi o tym cay system filozofii chiskiej, oparty na przemianie jin w jang i znowu jang w jin, cyklu piciu ywiow oraz piciu energetycznych waciwociach. Medycyna chiska czy sztuka kulinarna s tylko jednymi z wielu aspektw tego uniwersalnego systemu. Palenie papierosw i picie kawy Nawet to, co normalnie jest szkodliwe, jak np. palenie tytoniu w sytuacjach szczeglnych moe by zalecane jako lekarstwo albo do celw profilaktycznych. I tak na przykad w Egipcie w zimie panuje bardzo wietrzna i sucha pogoda. Arabowie pal fajki wodne uywajc tytoniu, ktry na wiele dni wczeniej zosta nasczony miodem i wysuszony. Fajka wodna nawila puca, natomiast tak spreparowany tyto pobudza take wytwarzanie wilgoci w pucach dziki nawilajcemu oddziaywaniu miodu. W tej sytuacji tyto mona wrcz nazwa lekarstwem (tym bardziej, e konstrukcja fajki wodnej powoduje zatrzymywanie w wodzie wikszoci toksycznych produktw spalania tytoniu). Na tym przykadzie wida, e nie mona jednoznacznie palenia tytoniu uzna za co zego. Tak samo jak picia kawy czy alkoholu. Kad z tych rzeczy mona uy we waciwej sytuacji i odpowiednich ilociach jako leku. Nasuwa si tu od razu pytanie: dlaczego niektrzy pij nadmierne iloci kawy lub pal np. 40 papierosw dziennie? Kady z takich przypadkw ma swoj przyczyn. Nic nie pomaga nawoywanie do zaprzestania, potpianie, straszenie chorobami nowotworowymi czy zawaami. Zazwyczaj nie wystarczaj dobre chci samych naogowcw musi zosta rozpoznana i usunita rzeczywista przyczyna lgnicia lub wrcz zapotrzebowania organizmu na cige palenie papierosw czy picie kawy. Wedug chiskiej medycyny ludzie pij kaw i duo pal wtedy, gdy jest to uzasadnione medycznie nierwnowag organizmu brakuje im ywiou ognia. Palenie oraz picie kawy szczeglnie wzmacnia nerki, co pomaga rwnie osuszy nadmiar wilgoci (np. w pucach) albo rozgrza odek. Oczywicie jest wiele sposobw palenia tytoniu czy picia kawy. Jeli wrzucimy kaw do wrzcej wody i pozwolimy jej gotowa si przez chwilk, to bdzie ona znakomitym lekiem wzmacniajcym jang nerek, sucym rwnie do rozproszenia nadmiaru wilgoci zalegajcej w ciele. Kawa musi by jednak gotowana! Nic nowego: nasze babki gotoway kaw, gotuje si j w wielu krajach arabskich. Ostrzegamy czytelnikw przed kaw bezkofeinow: produkowana jest z zielonej kawy nawilanej na parze i traktowanej trjchloroetylenem (TRI) rozpuszczajcym i usuwajcym kofein. To samo dotyczy tytoniu. Prawdziwy tyto moe by znakomitym lekarstwem, ale nie moemy leczy si przez palenie papierosw czy ucie cygar! Wspczenie wikszo papierosw ma tyto tak przesycony rnymi chemikaliami, e w adnym przypadku zdrowy by nie moe. Oprcz tego 33 Te same

gatunki rolin leczniczych mog mie bardzo rn moc w zalenoci od szerokoci geograficznej czy wysokoci na jakiej rosn.

tyto nie dla kadego moe by lekarstwem nigdy nim nie bdzie dla ludzi majcych ..gorce puca34, natomiast dobry jest dla majcych chodne puca albo wilgo i chd w pucach35. Palenie tytoniu usuwa z ciaa zimny wiatr, chroni wic przed przezibieniem wywoanym przez zewntrzny chd i wiatr. U kobiet rozgrzewa macic (zaliczan do ywiou wody). Zachowajmy jednak ostrono i nie przesadzajmy z paleniem, bo tyto ma gorc, toksyczn energi. Przyczyn palenia nie s papierosy, przyczyn picia kawy wcale nie jest kawa. Rzeczywist powodem moe by natomiast ch wzmocnienia koncentracji (czsto nieuwiadomiona), ch rozgrzania odka albo jelita grubego, ch utrzymania ciepa w nerkach, itd. Bardzo czsto palaczami s ludzie majcy zimn ledzion i zimny odek. Poprzez palenie lub picie podnosi si ilo cukru, co powoduje zanik aknienia. W zwizku z tym trac wag ale nie dlatego, e pal czy pij, tylko dlatego, e nie s godni wic nie jedz. Jeli rzucimy palenie, zazwyczaj przybieramy na wadze; moemy nawet znacznie uty. Wszystko jest wic dozwolone, byle tylko wiedzie dla kogo i w jaki sposb. Nie naley akupunktur prbowa leczy naogu tytoniowego czy kawowego, bo nie chodzi o chwilowy rezultat moliwy oczywicie do osignicia w przypadku leczenia objawowego. To prymitywny sposb, mogcy w ostatecznym rozrachunku przynie wicej szkd ni poytku. Konieczna jest dobra diagnoza, aby pacjent sam zrozumia, dlaczego tak duo pali czy pije. Dziki temu bdzie mg aktywnie uczestniczy w swojej terapii, stosujc waciwy sposb odywiania, zioa itp. Leczy trzeba wic w takim przypadku chd i nadmiar wilgoci w ywiole metalu, osabienie nerek lub ledziony, a po zrwnowaeniu organizmu pacjent spontanicznie przestanie odczuwa nieodpart potrzeb palenia lub picia kawy i atwo odejdzie od nawyku. Alkohol i sl Z punktu widzenia medycyny chiskiej alkoholizm jako choroba nie istnieje. Raczej naleaoby mwi o chorobliwym uzalenieniu od soli i biaka zwierzcego, ktre wymuszaj picie alkoholu. Sl, w naszej diecie stosowana zawsze w nadmiarze, wysusza ciao i wywouje przykurcz36, a miso czsto wywouje zastj czi (popularnie zwany niestrawnoci) oraz prowadzi do rozgrzania pcherzyka ciowego. Nadmierne i stae odywianie si tymi produktami prowadzi do powstania silnego napicia, tak w ciele, jak i emocjonalnego. Skurczony, ..gorcy pcherzyk ciowy odpowiada te za postawy agresywne. Pojawia si potrzeba rozadowania napicia. Alkohol doskonale jej odpowiada, dziaa bowiem wybuchowo. Poniewa ma gorc natur (re) i naley do przemiany metalu, ma waciwo rozprzestrzeniania przeamuje zastoje, relaksuje i odsuwa wszystkie problemy tak dugo, jak si pije. Alkohol wpywa te nawilajco na organizm wysuszony przez sl. Jednak ta wewntrzna wilgo to tzw. luz wznoszcy si ku grze std uczucie pkania gowy. Wprawdzie alkohol rwnoway zimn natur soli i uatwia trawienie, jednake ciga potrzeba picia jest pochodn niewaciwej diety. Kady rodzaj alkoholu ma inne waciwoci. Powysze uwagi dotyczyy wdki i spirytusu. Tak silne alkohole odpowiednio stosowane, uatwiaj trawienie zalegajcego w odku misa i innych cikostrawnych da. Skutecznie rozgrzewaj ciao we wstpnej fazie przezibienia wypychajc chorob na zewntrz, Czerwone wino ma smak gorzki i ciep natur oddziaywuje na ledzion wzmacniajc krew, szczeglnie w poczeniu z pewnymi zioami. Piwo jest gorzkie, o naturze neutralnej. Gorzki smak piwa dziaa wydalajce, w d, jest wic moczopdne. Alkohol (ostry metal) w piwie jest kontrolowany przez chmiel (gorzki ogie), dlatego napj ten moe by stosowany w niezbyt duych ilociach nawet w kuracji odwykowej przy uzalenieniu alkoholowym. Alkoholikami s zazwyczaj ludzie majcy zbyt mocne jang; nigdy nie spotkamy ich wrd wegetarian odywiajcych si gwnie saatkami i wieymi owocami. Alkoholicy to ludzie jedzcy 34 Typowymi

przykadami na choroby wywoane przez gorco puc s: zapalenie puc, kaszel suchy lub z odpluwaniem tego luzu, grulica puc, nowotwory puc itp. 35 Wszystko to s okrelenia zwizane z diagnozowaniem wedug chiskiej medycyny; odpowiadaoby to w terminologii zachodniej medycyny m.in. kaszlowi z du iloci biaego luzu. 36 Sl naley do przemiany wody, ma smak sony i natur zimn (han), z czym jak wiadomo wie si ruch skupiajcy, dorodkowy. Makrobiotyczna klasyfikacja soli jako jang jest cakowicie faszywa i stal si jedn z gwnych przyczyn powstania alkoholizmu w Japonii!

duo misa, kiebas i soli. Im wicej ich jedz, tym alkohol jest im bardziej potrzebny, gdy takie poywienie jest zupenie niezrwnowaone. Dlatego kademu, kto chciaby zerwa z naogiem alkoholizmu mona zaleci dziewidziesiciodniow diet wegetariask bez uywania soli. Stosujcy te diet powinni pi duo piwa z pszenicy (w Polsce niestety jest ono trudno dostpne, na Zachodzie nie ma z jego nabyciem wikszych problemw). Piwo pszeniczne ma zdolno wydalania soli z organizmu oraz dziaa oczyszczajco. Powysza terapia antyalkoholowa jest niezwykle skuteczna, gdy usuwa przyczyny, atwiej wic pacjentowi powstrzyma si od picia. Cukier Podobny do wyej omawianych jest problem cukru. Oczyszczony biay cukier charakteryzuje si siln energi wychadzajc. Z punktu widzenia medycyny chiskiej trudno taki cukier nazwa produktem ywnociowym. Raczej naleaoby go okreli jako produkt chemiczny, w zdecydowanej wikszoci przypadkw bardzo szkodliwy dla organizmu, gdy silnie go zakwasza (a to obnia odporno) oraz powanie osabiajcy ywio ziemi, czyli trzustk i ledzion37. Ze swej natury biay cukier jest wyzibiajcy i wytwarzajcy wilgo przeksztacajc si luz. Jednym z nielicznych przypadkw uzasadniajcych uycie takiego cukru jest sodzenie mocnej mitowej herbaty w klimacie bardzo gorcym i ekstremalnie suchym. Tak wanie stosuj go Arabowie na pustyni. Tym, ktrzy jedz duo sodyczy, a z rnych przyczyn (zazwyczaj nie zdrowotnych, lecz raczej estetycznych) chcieliby ograniczy lub zaprzesta faszerowania si t ukochan bia trucizn, radzimy: na razie dalej jedzcie sodycze (starajc si zmniejszy ich ilo), lecz przestacie tyle soli! ograniczcie ilo misa, a szczeglnie kiebas i wieprzowiny (gdy te gatunki misa s najbardziej sone, a poza tym najbardziej niezdrowe); jedzcie wicej gotowanych zb w formie kasz (szczeglnie kasz jaglan), ujc je bardzo dokadnie; jedzcie pieczywo z penej mki. Stosujc te rady samoistnie zmniejszymy zapotrzebowanie organizmu na cukier38. Ciao zawsze przecie dy do uzyskania rwnowagi jin i jang. a nie mogc tego osign z powodu niezrwnowaonego poywienia lub stylu ycia, wytwarza aknienie sodyczy ruch ziemi ma przecie najsilniejsze dziaanie harmonizujce. Mwic tak negatywnie o cukrze, chiska medycyna nie odrzuca wszystkiego co sodkie. Poleca np. oczywicie w rozsdnych ilociach mid, melas39, syrop klonowy lub syrop trzcinowy, zaliczane do ruchu ziemi o naturze neutralnej (nie s wic tak silnie wychadzajce jak biay cukier). Na powyszych przykadach wida, e przyczyny dolegliwoci le. zazwyczaj zupenie gdzie indziej, ni mogoby to si wydawa. Zawsze jednak s jakie powody, czsto zwizane z codziennymi nawykami kulinarnymi czy zachowaniami. Wana jest wiec umiejtno postawienia odpowiedniej diagnozy i usunicie przyczyn. Konieczne jest zrozumienie powiza i oddziaywa wszystkiego, co si je i robi. Majc odpowiedni, rzeteln, popart dowiadczeniem wiedz, dostrzega si jasno jak dziaa poywienie, do jakich skutkw doprowadza, czym zagraa moe danemu organizmowi przy jego uwarunkowaniach wieku, czasu i rodowiska ycia. Wtedy nic nie jest bezwzgldnie zakazane i szkodliwe pod warunkiem, e rwnoczenie ma si wiadomo, i kade poywienie moe okaza si niewskazane w pewnych okolicznociach. Mleko

37 Do

prawdziwych nieporozumie naley zaliczy popularny w Polsce slogan cukier krzepi. O wiele prawdziwszym wydaje si by najnowszy pogld wspczesnej medycyny okrelajcy biay cukier jako bia trucizn. 38 Nie stanie si to oczywicie z dnia na dzie, trzeba troch czasu, by zauway zmiany. 39 Melasa, czyli sd jczmienny doskonale wzmacnia krew i czi ledziony oraz pobudza wytwarzanie pynw wewntrznych.

Medycyna chiska uwaa, e sodkie mleko krowie nie zawsze i nie dla kadego jest zdrowym napojem. Mog je pi mae dzieci i niemowlaki, gdy matka nie ma mleka. Ale nawet w tych przypadkach nadmiar moe by szkodliwy (skaza biakowa40). Po kilku latach nastpuje u modego czowieka zmiana rodzaju poywienia i mleko przestaje by konieczne dla organizmu. Sodkie mleko krowie wzmacnia i odywia czi ledziony, wzmacnia krew Jest wic wskazane dla osb osabionych. Jednak musimy uwaa, bo jeli ledziona ma niedobr energii, to mleko moe wzmaga wytwarzanie luzu atakujcego puca. Picie sodkiego mleka, szczeglnie zimnego, ma zwizek z patologi kotki. To czsty problem sportowcw. Zimne mleko ozibia odek osabiajc jego czi (charakterystycznym objawem jest biay nalot na jzyku). Chiczycy tumacz ten fakt nastpujco: przez kolana przebiega kana energetyczny odka. odek tracc energi pod wpywem zimna, le trawi biako, a zaburzenie energetyczne rozprzestrzeniajce si wzdu merydianu dotyka staww kolanowych przede wszystkim uszkadzajc kotki. Wytumaczy to mona take na gruncie zachodniej medycyny. Krowie mleko jest obfitym rdem wapnia i trudno przyswajalnej kazeiny. W wyniku trawienia obcia organizm du iloci zwizkw purynowych wytrcajcych si w stawach. To upoledza czynno staww i zmniejsza odporno na urazy (zmniejszenie elastycznoci ukadu wizadowego stawu kolanowego). Mleko, przede wszystkim zimne z cukrem41, to napj, ktrego naley unika w przypadkach typowych chorb zimna takich jak przezibienie, grypa, reumatyzm zwizany z zimnem i wilgoci. W takich sytuacjach picie mleka i spoywanie cukru powoduj nasilenie choroby i utrudnienie leczenia. Z drugiej strony mleko zalecane jest jako rodek leczniczy dostarczajcy wilgoci w przypadkach gorczki wywoanej przez nadmiar ciepa w sercu. Generalnie jednak naley odradzi codzienne picie sodkiego mleka, pozostawiajc je dla niemowlt (cho dla nich najlepsze jest oczywicie mleko matki). Do powszechnego uytku bardziej nadaje si mleko kozie, ktre ma skad zbliony do ludzkiego. Zawiera wicej fosforu ni krowie, rozgrzewa organizm i jest dobrze przyswajalne. Z punktu widzenia medycyny chiskiej kwane mleko jest czym zupenie innym od sodkiego. Uwaane jest za wspaniay lek odwieajcy wtrob42. Taoistyczni mistrzowie uznawali kwane mleko za napj niemiertelnoci przeduajcy ycie. Ceniono je za samoistn moc przemiany ywiow. Od sodkiego (ywio ziemi) przeszo bowiem przez metal i wod, do kwanego (w ywiole drewna). Chleb Naley dy do tego, by gwnym rodzajem pokarmu w caej diecie byy zboa i produkty na nich oparte. Powinno si je je regularnie, codziennie, przy kadym posiku. Zboa s tak wane, gdy z energetycznego punktu widzenia zawieraj cakowicie skondensowan energi yciow. Dziki nim korzysta mona z obfitych zasobw energetycznych niezbdnych do intensywnego ycia. Zboa s tak wane rwnie ze wzgldu na doskonae zrwnowaenie energii jin i jang. Ju najstarsze cywilizacje zawsze opieray si na zboach. Rwnie i teraz, w dalszym cigu ludzie powinni zboa uwaa za swoje gwne poywienie. Kada kultura miaa swoisty sposb przygotowywania produktw zboowych. Nasza cywilizacja jest cywilizacj chleba. Chleb to ywio ziemi; nawet jego ksztat przypomina gr. Ziemia, jak to ju byo wzmiankowane, harmonizuje i wspdziaa ze wszystkimi pozostaymi ruchami. Dlatego chleb mona je z kadym rodzajem smaku, z kadym rodzajem pokarmu. Mona powiedzie, e chleb to centrum poywienia. Sam zawiera ogromn ilo energii yciowej. Najlepszy jest chleb wypiekany w domu. Robienie chleba to prawie tak, jak czynienie ycia. Jest on rwnie doskonaym lekiem na serce i umys szien. 40 Pamietajmy,

e mleko matki-zawiera 0,7% biaka, natomiast krowie ma go okoo trzy razy wicej. 41 Zimne mleko z cukrem to popularny rodek najskuteczniej zmuszajcy organizm do produkcji luzu. luz natomiast jest przyczyn wielu powanych i trudnych do wyleczenia chorb. 42 Szczeglnie zaleca si kwane mleko osobom cierpicym na wszelkie choroby zwizane z gorc wtrob (m.in. nadcinienie). Jest te znakomitym napojem ochadzajcym w czasie upaw nalec do ruchu drewna (smak kwany) dziaa cigajce, a wiec przeciwdziaa poceniu si. Dziaa te orzewiajco ze wzgldu na ochadzajc natur (liang).

Oczywicie nie chodzi tu o biay chleb, wypiekany z biaej mki, gdy ta pozbawiona jest wielu niezbdnych skadnikw, a w zwizku z tym niezrwnowaona. Medycyna i kuchnia chiska preferuje zawsze chleb z penej mki oraz zboa nie pozbawione zewntrznej warstwy ziarna a wic wszelkie kasze, pen mk, itp. Prawdziwy chleb robiony domowym sposobem jest wspaniaym lekiem. Jeli doda si do niego orzechw woskich wzmocni nerki, jeli wypiecze si chleb z sezamem wzmocni to szczeglnie nerk lew, odpowiedzialn za wytwarzanie substancji w organizmie. Powinno si wic budowa swe posiki wok chleba i wok zb. GOTOWANIE A PORY ROKU Gotowanie wedug piciu ruchw oznacza, e sposb przygotowywania pokarmu zmienia si pi razy w cigu roku. Wykorzystuje si jarzyny i owoce, ktre wanie rosn i dojrzewaj w danej porze. Nic ma to nic wsplnego akurat z chisk tradycj, gdy stosowane jest wszdzie. Zboa i inne ziarna Z kadym z sezonw wie si jakie zboe lub inne zastpujce je ziarna. W zwizku z gotowaniem moemy te wszystkie zboa traktowa jako ywio ziemi, gdy zawsze wzmacniaj ledzion i odek. Omwimy tu wybrane przykady zb, co nie znaczy e inne s mniej wartociowe czy niewskazane. Wiosn gwnym spoywanym rodzajem zboa powinna by pszenica, naleca do ruchu drewna. Moe to by pszenica w kadej postaci: jako kasza albo gotowane pene ziarno, makaron czy chleb z mki pszennej (penej oczywicie), itp. Jest to bardzo potny lek znakomicie wzmacniajcy wtrob np. po taczce. Wspiera i uspokaja serce, wzmaga wytwarzanie pynw wewntrznych, dodaje czi nerkom i ledzionie oraz reguluje system trawienny. Szczeglnie polecamy j w przypadku wystpowania nocnych potw, przy bezsennoci, nierwnowadze emocjonalnej, moczeniu nocnym. Usuwa letnie gorco, ochrania puca (przez co uspokaja serce) oraz wzmacniajc ledzion pobudza wydalanie. Z latem niestety nie wie si bezporednio aden gatunek zboa. Po prostu nie istnieje zboe nalece do ruchu ognia. Pewnego typu odpowiednikiem zboa w tym elemencie jest jednak kasza gryczana majca natur ciep (wen), a wic wzmacniajca ogie. Poniewa nie naley ona do zb bdzie wzmacnia ruch ognia, lecz jako pokarm nie jest w zupenoci zrwnowaona. Z tego powodu nie mona robi np. letniej kuracji tylko w oparciu o kasz gryczan. Stosowa moemy j do wzmacniania ledziony (przy niedoborze jang i czi) oraz nerek (w poczeniu z owsem). Poprawia apetyt i uatwia wydalanie. Nie wolno natomiast jej je osobom cierpicym na zawroty gowy albo choroby klasyfikowane jako gorce z wiatrem. Do kaszy gryczanej powrcimy jeszcze przy omawianiu zimy. Niekiedy do ywiou ognia zalicza si yto. Usuwa ono wilgo z ciaa, wzmaga wydalanie moczu. Uwaane jest za doskonay lek w przypadku chorb serca dziaa przeciwzakrzepowo, zapobiega miadycy ttnic oraz zastojom krwi. W spoecznociach, ktrych dieta oparta bya na tym zbou, nie znano zawaw serca i arteriosklerozy. Na pne lato lub na kade osiemnacie dni pomidzy czterema gwnymi sezonami wypada ruch ziemi. Tej porze odpowiada najduej uprawiane zboe w historii ludzkoci proso43. Wielu ludzi sdzi, e w Chinach czy Japonii od niepamitnych czasw podstawowym zboem by ry. Tymczasem to nieprawda pierwszym bogiem w tradycji chiskiej byo proso, a dopiero pniej przyby bg ryu (ry zosta do Chin przywieziony z poudnia, z Indii). Proso ma jedn bardzo istotn cech jest zasadowe. Nawet jeli si go nie przeuje w sposb wystarczajcy, to ciao i tak przyjmie odczyn alkaliczny. Natomiast inne zboa niewystarczajco pogryzione, np. pszenica, powoduj zakwaszenie ciaa. Dopiero silnie przeute (zaleca si kady ks pogry minimum pidziesit razy) alkalizuj ciao. Proso jest w medycynie chiskiej jednym z najwaniejszych prostych lekw przeciwko nowotworom, gdy alkaliczny odczyn bardzo podnosi naturaln odporno organizmu. Generalnie 43 Mwic

tu o prosie mamy oczywicie na myli rne odmiany kaszy jaglanej, a nie nie surowe proso z usk, gdy to nadaje si gwnie na karm dla ptakw.

dziaanie prosa jest nastpujce: wzmacnia energi yciow oraz nerki i rodkowy ogrzewacz, odwiea krew, neutralizuje gorco lata, harmonizuje odek, wzmacnia oraz reguluje przewd pokarmowy (dziaajc cigajco). Zaleca si stosowanie prosa w przypadku ognia odka, wilgotnego gorca w jelicie grubym, fizycznego i umysowego wyczerpania oraz przy skonnoci do wymiotw w pocztkowym okresie ciy. Bywa uywane jako lek przeciw cukrzycy. Poniewa jest ono zasadowe, pomaga leczy zapalenie luzwki odka (gastritis). Proso troch wysusza, tote radzimy je gotowa z owocami bdzie wtedy lekko odwieajce. Z jesieni, czyli z ruchem metalu, wie si ry. Mwic o ryu. naley pamita, e chodzi tu o ry brzowy, a nie silnie omielony, a przez to bardzo niezrwnowaony energetycznie ry biay. Biay ry w rzeczywistoci nie rni si zbyt wiele od biaego rafinowanego cukru. Jest wic, podobnie jak i biay cukier, niewskazany (dziaa akwaszajco i ozibiajce na organizm oraz osabia ledzion trzustk). Brzowy ry wzmacnia czi ledziony i odka oraz jin puc, usuwa wilgotne gorco z jelita grubego i gorco z nerek, rwnoway nadmiar jang w pucach. W zwizku z powyszym, jedzenie ryu wskazane jest w leczeniu jelita grubego (np. gorcej biegunki z krwi), przy nadcinieniu pochodzenia nerkowego. Usuwa kwas moczowy (mocznica, reumatyzm wywoany gorcem). Skutecznie dziaa w przypadku chorb skrnych pochodzcych od puc i nerek (np. neodermitis). Do przemiany metalu zalicza si rwnie jczmie. Ze wzgldu na dziaanie odwieajce polecany jest w przypadku wielu chorb wywoanych gorcem. Usuwa on i oczyszcza gorco, ktre dosigno krwi i przewodu pokarmowego. Stosuje si przy wysokiej gorczce w katarze siennym, usuwa gorco lata. W zwizku z nerkami zalecany do leczenia zapalenia pcherza i nerek, mocznicy, zaburzenia oddawania moczu oraz przy siwieniu i niedoborze wapnia (osabienie jin nerek). Kolejne ziarno z ywiou metalu to owies. Wzmacnia cigna i daje sil fizyczn oraz energi yciow. Usuwa wilgo, wzmaga apetyt, dziaa przeciwbiegunkowe. Jest dobrym lekiem w przypadku kwasicy cukrzycowej. Zalecany przy niedoczynnoci tarczycy, impotencji i bezpodnoci. Gdy chory cierpi na niedobr czi nerek winien je owies, nigdy ry. W zimie mamy podobn sytuacj jak w lecie: brakuje zboa odpowiadajcego ruchowi wody. Jest natomiast fasola, ktra jednak nie moe zharmonizowa ciaa, gdy w jej naturze zdecydowanie przewaa jako jin. Z tego powodu zachodzi konieczno zamiany gwnych wypeniaczy dla lata i zimy. Latem, ktre jest silnym jang, nie zawsze wydaje si wskazane dodawa jeszcze wicej ognia wen (kasza gryczana) lepiej ochadza si np. saatkami z fasoli (woda liang). Natomiast zim, ktrej natur jest silne jin, naley rozgrzewa ciao, a szczeglnie nerki, jedzc kasz gryczan. Dlatego w Indiach jednym z podstawowych da jest dal (rozgotowana soczewica) oraz drobne fasolki, a w najchodniejszych rejonach Rosji czy Japonii ludzie w zimie jedz kasz gryczan. Cay wic sekret polega na odwrceniu rodzaju poywienia w dwch ekstremalnych porach roku. Oczywicie, w zimie te mona je od czasu do czasu fasol, tak samo jak i w lecie kasz gryczan, ale uzupenia sieje wtedy produktami o naturze przeciwnej, np. kwane mleko do kaszy gryczanej, miso do fasoli itp. (s to zreszt zestawienia bardzo tradycyjne). Dlatego wanie, chcc robi co takiego, co w medycynie chiskiej okrela si jako kuracj zboow44, ma si trzy moliwoci: bdzie to kuracja pszeniczna, z prosa lub ryu. natomiast nigdy nie z fasoli czy kaszy gryczanej. Mona je przez cay rok proso kasz jaglan; albo wiosn stosowa kuracj pszeniczna, a jesieni ryow. Ukryte waciwoci ognia Ogie to gorce lato, wielkie jang. Aby go zrwnoway, latem jemy ochadzajce potrawy wykorzystujc waciwoci gotowania zimowego, natomiast zim stosujemy waciwoci gotowania letniego (jak wspominalimy powyej), Wie si to bezporednio z faktem, e ogie utrzymuje przy yciu nasz nerk ognia, dostarcza jej niezbdnej energii. Wyranie da si to zaobserwowa u tych ludzi, ktrzy zaprzestali stosowania ognia do przygotowywania posikw. Pierwszym problemem, ktry pojawi si w zwizku z takim trybem ycia, bdzie nierwnowaga sigajca serca i nerek45, a typowa emocja to depresja. Depresja jest oznak opadania energii w d, spadku energii. Odpowiada to waciwoci wody dcej do zajcia jak najniszego miejsca oraz wiadczy o braku waciwoci 44 Omwione to bdzie na kocu ksiki. 45 Niekoniecznie musi si przejawi w sposb

widoczny, jednak gdy bdny tryb ycia potrwa duej pojawi si dolegliwoci zwizane z tymi narzdami.

ognia wznoszcego si ku grze. Gotujc wod do posikw wzmacniamy wewntrzny ogie ogie ycia w nerkach. Ale ogie to nie tylko pomie. To rwnie waciwo czasu. Im duej gotujemy, tym wicej ognia jest w poywieniu. Uwiadomienie sobie tej zalenoci stanowi klucz do zrozumienia mechanizmu powstawania wielu kopotw yciowych i zdrowotnych. Chiskie stwierdzenie mwice, e ogie ma waciwo czasu, ilustruje prosty przykad. Osobie bdcej pod presj czasu robi si gorco. Konieczno wykonania czego w konkretnym okresie intensyfikuje wewntrzny ogie tej osoby. Na przykad, gdy mamy wane spotkanie, a beznadziejnie tkwimy w wielkim korku ulicznym, to krtko przed tym terminem robi si nam gorco, mocniej zaczyna bi serce, czsto wpadamy w gniew, ogarnia nas zo. Ogie to czas. Ludzie majcy nadmiar ognia nigdy nie maj do czasu. To gwny problem np. tych, ktrzy cierpi na zapalenie pcherza moczowego zazwyczaj yj te w cigym popiechu. Rozwijajc dalej ten tok rozumowania dochodzimy do kolejnej istotnej obserwacji. Ogie kontroluje metal, a metal to przestrze. Im mniej posiadamy czasu tym mniej mamy rwnie przestrzeni46. Tak wyraa si presja czasu na przestrze. Gdy natomiast przybywa czasu, przestrze rwnie rozrasta si, nagle jej przybywa; pojawiaj si nowe moliwoci dziaania. Warto si nad tym gbiej zastanowi, tym bardziej, e atwo znale liczne przykady wok siebie. Jest to odpowied na nastpujcy fakt; ludzie z objawami gorca zawsze s w popiechu, nigdy nie maj czasu. Techniki przygotowania jedzenia Kada pora roku, a zarazem odpowiadajcy jej ruch, ma charakterystyczny sposb przyrzdzania i gotowania jedzenia. Chiczycy znaj np. okoo czterdziestu sposobw przekazywania energii ognia poywieniu. Nie bez znaczenia jest te metoda krojenia, rodzaj naczy czy sztucw, itd. Mona wic przetworzy pokarm w sposb najwaciwszy dla danej osoby, uwzgldniajc potrzeby zdrowotne i klimatyczne. Oznacza to, e nie zawsze np. wiosn konieczne jest gotowanie zgodne z przemian drewna, gdy moe wanie zaistnie potrzeba wzmocnienia narzdw zaliczanych do innego ruchu. Tote prezentowane tu zalecania trzeba traktowa jako oglny wzorzec, z ktrego korzystamy elastycznie i zgodnie z indywidualnymi potrzebami. Gotowanie a jako poywienia Konieczne jest w tym miejscu zwrcenie uwagi na pewn techniczn stron gotowania. Do atwo da si zauway, e np. chleb smakuje inaczej w zalenoci od tego czy by wypieczony na ogniu z drewna, w piecu gazowym, czy elektrycznym. Wikszo ludzi sdzi, e rodzaj ognia albo wytworzonego ciepa nie ma adnego wpywu na jako poywienia. Tymczasem waciwoci czi s rne, smakowe take. atwo si o tym przekona gotujc wod na herbat w tym samym naczyniu na piecu, grzak elektryczn lub w kuchence mikrofalowej. Naturalny ogie ma najsilniejsz energi czi. Natomiast elektryczno to nie ogie lecz wibracja. Jeszcze gorsze pod tym wzgldem s mikrofale, gdy drgania wytwarzajce ciepo s tu niezwyke szybkie47. Wszystkie te uatwiajce ycie udogodnienia kuchenne zostay wynalezione z jednego prozaicznego powodu, dajcego si streci w sentencji: czas to pienidz. Ludzie coraz mniej umiej przeywa swe ycie, coraz czciej je tylko zaliczaj, pdzc w nieustannej pogoni za szczciem wyimaginowanym w jakiej tam przyszoci, lub obiecywanym przez innych. Taki stosunek do ycia, dziki ktremu ono samo staje si niejako przeszkod w osigniciu cigle umykajcych celw, nie pozwala zaistnie sztuce, sztuce rozumianej jako gbokie zaangaowanie w kade dziaanie. Zamiast 46 Nie chodzi

tu tylko o przestrze fizyczn, ale, co jest rwnie, a moe nawet bardziej istotne, o przestrze umysu; moliwo dziaania, swobod i spontaniczno. 47 Najnowsze badania naukowe jednoznacznie wykazay destrukcyjne dziaanie tego typu urzdze na organizmy. Rwnie produkty ywnociowe poddane obrbce mikrofalowej ulegaj wyranym zmianom, polegajcym m.in. na rozbiciu acuchw biakowych, co ma czsto niekorzystny wpyw na zdrowie. Bardzo niekorzystne oddziaywanie na organizm ma rwnie przebywanie w zasigu promieniowania pracujcych radarw oraz linii przesyowych energii elektrycznej

tego pojawia si bylejako, popiech i ucieczka od teraniejszoci, niezauwaenie lub ignorowanie caego bogactwa dozna zwizanych z kad chwil. Dochodzi te brak osobistej odpowiedzialnoci za siebie i innych, gdy o wszystko dbaj rne mniej lub bardziej bezosobowe instytucje. Warto tu te zwrci uwag na integrujc rol wsplnego spoywania posikw. Jedzenie przez wszystkich domownikw razem przy wsplnym stole pozwala podtrzyma blisk wi, odpry si od spraw zawodowych. Niestety coraz czciej ludzie po pracy wracaj w popiechu do domu, wczaj piecyk mikrofalowy i wrzucaj do niego gboko zamroone pprodukty. Reklama wspierana przez wybitne autorytety uczonych ekspertw zapewnia, e winni si cieszy, gdy w tych pproduktach znajduje si wszystko co potrzeba: s witaminy, biaka, mikroelementy... Jednake nikt nie wie. e utracona zostaa tylko jedna rzecz ycie. Bez czi, bez energii yciowej ciao nie moe by utrzymane w rwnowadze. Mimo wspaniaego i zdawaoby si zdrowego odywiania oraz ciekawego ycia (bo np. penego przyjemnoci i rozrywek) wiele osb odczuwa depresj, popada w stresy, traci sens ycia. Na jako odywcz (w rozumieniu medycyny chiskiej, a nie dietetyki zachodniej) wpywa w sposb istotny gbokie zamraanie48, konserwowanie przy pomocy rodkw chemicznych i przez napromieniowanie. Poywienie oparte na bazie takich skadnikw pozbawione jest energii yciowej, mimo zachowania walorw smakowych, kalorycznych, witamin, itp. Potwierdzaj to niektre obserwacje psychologiczne49, z ktrych do jasno wynika zwizek pomidzy jakoci poywienia, a stanem umysu; o szkodliwym oddziaywaniu na ywy organizm ywnoci konserwowanej wyej wymienionymi metodami nie trzeba ju zbyt wielu ludzi przekonywa. Warto zwrci uwag na ilo napojw wypijanych w cigu dnia. Panuje przekonanie, e naley pi duo, nawet par litrw dziennie, co ma zapewnia przemywanie nerek i oczyszczanie organizmu. W tradycyjnej medycynie chiskiej mwi si: pij odpowiednio do swych potrzeb; jeli masz pragnienie pij, jeli nie masz nie pij. Jeli zmniejszy si ilo spoywanej soli, automatycznie zmniejszy si zapotrzebowanie na wod. Gwn ide jest picie odpowiadajce konstytucji danej osoby, nadmiar i niedobr pynw mog osabia nerki50 Rodzaje naczy Nie bez znaczenia jest rodzaj naczy uywanych do gotowania. Chodzi oczywicie o materia, z ktrego s one wykonane. Dla ruchu drewna nie ma adnego charakterystycznego naczynia, mona jednak poleci drewniane talerze i yki. Rwnie w elemencie ognia nie mamy niczego szczeglnego. Z ruchem ziemi natomiast zwizanych jest wiele surowcw dajcych doskonae naczynia: kamionka, porcelana, szko, emalie. Z ruchem metalu wi si oczywicie wszelkie naczynia elazne, stalowe i eliwne. Jest jeden rodzaj naczy i sztucw, ktrych pod adnym pozorem nie powinno si uywa: aluminiowe. Zarwno do przechowywania jak i gotowania. Szczeglnie naley unika kontaktu aluminium z warzywami, owocami i zioami. Aluminium jest bardzo toksyczne 51. Gotowanie w 48 Chodzi tu

o zamraanie produktw do bardzo niskich temperatur stosowanych w wielkich chodniach, a nie o przechowywanie jedzenia w lodwce utrzymujcej jak wiadomo temperatury zblione do zera lub nieco poniej. 49 W 1956 roku badano onierzy kanadyjskich odywiajcych si w ramach eksperymentu przez duszy czas wycznie jedzeniem wysterylizowanym energi promienist. Okazao si, e u wikszoci z nich nastpio pogorszenie samopoczucia, zmczenie, lki, a nawet stany depresyjne. 50 Na przykad u osb majcych zimna konstytucj nadmierne picie atakuje jang nerek. Ludzie o gorcej konstytucji dostarczajcy organizmowi zbyt mao pynw osabiaj tym samym jin nerek i pyny wewntrzne. 51 Badania wykazay jednoznacznie, e aluminium niszczy jako poywienia, a w kontakcie z wieloma produktami spoywczymi jest wyranie toksyczne. Czsto moe zupenie zniszczy waciwoci lecznicze zi. Ma tak silne jin, e potrafi nawet unicestwi dziaanie korzenia eszenia o bardzo mocnych waciwociach jang). W niektrych krajach zaprzestano wytwarzania z tego metalu czegokolwiek, co ma bezporedni kontakt z ywnoci.

naczyniach aluminiowych to w efekcie rozoone w czasie spoywanie aluminium. Aluminium bardzo atwo niszczy waciwoci energetyczne i odywcze zi oraz osabia energi yciow ciaa. Rwnie nie s wskazane naczynia teflonowe, poniewa przegrzany teflon wydziela trujcy tetrafluoroetylen. Powinno si rwnie unika gotowania zi w naczyniach elaznych, natomiast zalecane s od najdawniejszych czasw naczynia porcelanowe, szklane i emaliowane. Do gotowania (ale nie zi) ewentualnie mona stosowa te stalowe (ale musi to by stal najwyszej jakoci) i eliwne (ale lepiej by byy emaliowane). Do przygotowywania leczniczych herbat zioowych najlepsze jest szko. Trzeba zapomnie o aluminium! Niewykluczone, e wanie nagminne stosowanie w Europie aluminiowych garnuszkw do gotowania zi byo przyczyn maej skutecznoci tych lekw naturalnych i w jakim stopniu utorowao drog silniejszym lekom chemicznym. Tymczasem warto wiedzie, e i leki zioowe mog mie potne dziaanie. Lekarze chiscy zapisuj czasem due ich dawki i stenia (np. 150 g na jedn filiank herbaty!). Bymy mogli stosowa je bez obawy, winnimy postawi bezbdn diagnoz, sigajc rzeczywistych, gbokich przyczyn choroby. Leki naturalne bd wtedy dziaay z podobn moc jak antybiotyki, a bez skutkw ubocznych. Przygotowywanie posikw zgodnie z przemian drewna Technika krojenia. W spauperyzowanej i coraz bardziej prymitywnej kuchni naszych czasw (bo o sztuce kulinarnej prawie ju zapomniano) nie zwraca si prawie uwagi na sposb krojenia. Tymczasem jest to istotne, gdy jedzenie odywia nie tylko ciao, odywia te umys. Dziki wraeniom estetycznym i odpowiedniej atmosferze zwizanej ze spoywaniem pokarmu, cae ciao bierze w peni udzia w jedzeniu poprzez wszystkie zmysy (a nie tylko smaku). Warto wiedzie, e sposb krojenia wpywa te na walory smakowe potraw, a smaki, jak wiadomo, wi si z picioma ruchami oraz ich waciwociami. Tradycja chiska w nawizaniu do piciu ruchw wyrnia pi gwnych sposobw krojenia. Wiosn, czyli w okresie dominacji ruchu drewna, naley kroi tak mao, jak jest to tylko moliwe. Dzielc na przykad kalafiora, powinnimy dy do zachowania jego pierwotnej formy, a wic normalnego wygldu przypominajcego drzewo mae drzewo zwizane z waciwociami wiosny. Warto stara si, by gotowaniem nie zmienia tej naturalnej formy. Jest to wane nie tyle dla zdrowia, ile raczej dla wygldu. Technika gotowania. Element drewna to mae jang. A wic w czasie gotowania powinno si wszystko miesza drewnian yk. Mimo e w naszym powierzchownie sceptycznym spoeczestwie takie praktyki uwaa si za magiczne czy bezsensowne, sami moemy empirycznie przekona si o ich susznoci (z braku miejsca bardziej naukowe uzasadnianie nie bdzie tu przeprowadzane). Tradycja chiska wie z takim postpowaniem zwikszanie aktywnej energii jang. Oznacza to, e tak ugotowane jedzenie bdzie troch inaczej oddziaywao, a take nieco inaczej smakowao. Naley by jednak ostronym i nie przesadza z mieszaniem wiosna to tylko mae jang. Mwic o samym ogrzewaniu, musimy przypomnie, e wiosn energia wznosi si ku grze, latem rozprzestrzenia si, w porach przejciowych (ywio ziemi) energie s zrwnowaone, jesieni skoncentrowane, a zim schodz w d. Tak wic gotujc zgodnie z przemian drewna nie moemy przykrywa naczynia, by energia moga swobodnie unosi si ku grze. Pamitajc o maym jang, nie powinnimy zbyt podsyca ognia. Wiosn, gdy dominuje ruch drewna najlepszym materiaem opaowym jest oczywicie drewno. To wanie najwaniejsza technika gotowania wiosn: na niezbyt silnym ogniu, bez przykrycia, nieco mieszajc drewnian yk. Jeszcze inna technika, stosowna rwnie w tej porze roku, polega na bardzo krtkim wrzuceniu wszystkich jarzyn do wrzcej wody i natychmiastowym ich wyjciu. Ma to zwizek z zaleceniem utrzymywania odka w cieple; szczeglnie dotyczy to ludzi cierpicych na choroby zimna. Zgodnie z zaleceniami tradycyjnej medycyny nawet saat, w celu zrwnowaenia jej ochadzajcej energii, winnimy wrzuca na moment do gotujcej wody. To samo dotyczy np. kiekw. Jest to ju technika jangizacji. Poniewa wiosn dominuje mae jang, jedzenie naley doprowadzi do lekkiego podgrzania. Fermentacja. Typowym dla przemiany drewna procesem konserwowania jest fermentacja. Moe by to na przykad kiszenie kapusty czy ogrkw. Biorc sodkie wiee mleko krowie (ruch ziemi) i zostawiajc je na kilka dni w ciepym pomieszczeniu otrzymujemy kwane mleko (ruch drewna). Produkty uzyskane w wyniku fermentacji mog by dobrym lekiem na wtrob. Kwane mleko jest

bardzo cenione ze wzgldu na ochadzajce dziaanie oraz du ilo yciowej energii. Oczywicie musi to by prawdziwe mleko krowie, a nie pyn zazwyczaj sprzedawany pod t nazw w polskich sklepach. Wszystkie rodzaje kiekw s zaliczane do tego ruchu. S pocztkiem ycia. Zawieraj bardzo duo energii yciowej czi. Tak wic kwane mleko oraz inne tego typu produkty maj ogromny potencja yciowej energii. Naley jednak by ostronym mimo takiej iloci czi posiada ono natur silnie ochadzajc, tote spoycie go w nadmiarze, moe spowodowa wychodzenie organizmu. Dlatego te kwane mleko, kiszona kapusta czy kiszone ogrki zalecane s w przypadku chorb gorcej wtroby; a take w czasie upaw (cigajce dziaanie kwanego smaku, chronice przed nadmiern utrat pynw). Innym sposobem konserwowania ywnoci zgodnie z przemian drewna jest uycie octu. W naszej sytuacji nie jest to raczej zalecane, poniewa oferowany przez handel ocet niewiele rni si od kwasu. Chodzi o prawdziwy ocet winny, najlepiej z dobrego czerwonego wina, zmieszanego z zapraw octow. Trzeba pamita, e ocet ma bardzo silne dziaanie cigajce, co oznacza, e jego naduywanie52 moe doprowadzi (szczeglnie ludzi o osabionym jin drewna) do powstania kamieni w pcherzyku ciowym. Zewntrznym tego objawem moe by zaczerwienienie skry poniej brwi nad oczami wiadectwo bardzo silnego przegrzania pcherzyka ciowego. Przygotowywanie posikw zgodnie z przemian ognia Sposoby krojenia i gotowania. Charakterystycznym dla ruchu ognia rodzajem krojenia i siekania jarzyn jest przecinanie ich w kierunku wzrostu. Nie jest to wprost zwizane ze zdrowiem, a ma gwnie znaczenie estetyczne, niemniej jednak warte uwzgldnienia. Jak wspominalimy, Chiczycy znaj okoo czterdziestu sposobw przekazania energii ognia do przygotowywanych potraw. Omwionych tu bdzie tylko kilka. Mona smay, przypieka, pray, opieka, pola danie alkoholem i na moment podpali53. Wszystkie te metody zwikszaj ciep natur poywienia. Najwaniejsz jednak waciwoci zwizan z ruchem ognia to czas 54 gotowania. Gotowa naley powoli, tak zaleca tradycja. W naszym wspczesnym spoeczestwie czas gotowania zosta bardzo skrcony, dlatego konieczny (z wielu wzgldw) jest powrt do podstaw, do metod stosowanych w przeszoci gotowanie jedzenia duej. Gotujc zgodnie z reguami przemiany ognia naley szybko miesza, gdy garnek powinien by bardzo gorcy (wszak ogie to wielkie jang). Wrzucajc np. jarzyny do takiego gorcego naczynia, tylko dziki szybkiemu mieszaniu moemy zapobiec przypaleniu. Unikniemy przypalenia tuszczu zagotowujc na dnie naczynia nieco wody lub rzadkiego wywaru, po czym dopiero wlejemy oliw z oliwek (ten olej nie rozkada si pod wpywem wysokiej temperatury). Takie uycie tuszczu zalecane jest dla chorych na arterioskleroz, nowotwory, oraz dla ludzi majcych gorco w organizmie. Nie powinnimy te przykrywa garnka, gdy ekspansja jest waciwoci jang. Gotowanie w otwartym naczyniu, w poczeniu z szybkim mieszaniem, umoliwia atwe rozprzestrzenianie energii. Chcc jeszcze wzmocni w potrawie waciwo eksplodowania na zewntrz, moemy gotowa potrawy z alkoholem. Tak przyrzdzone danie, np. miso (Chiczycy stosuj do tego m.in. sake) daje doznanie jakby eksplozji energii w ciele. Jest to szczeglnie zalecane ludziom cierpicym na choroby zimna. Potrawy ugotowane na alkoholu zgodnie z przemian ognia powoduj wewntrzne rozgrzanie i wypchnicie zimna na zewntrz. Znakomita do tego moe by np. woowina gotowana z czerwonym winem przez 3-4 godziny na maym ogniu. Po jej spoyciu robi si bardzo gorco i wyranie odczu mona energi rozprzestrzeniajc si ku powierzchni ciaa. Jest to metoda stosowana w medycynie chiskiej w przypadku zbyt sabego czi. Gotowanie z alkoholem powoduje rwnie przeamywanie wszelkich zastojw energii yciowej oraz stagnacji krwi. Jednake potrawy tak przyrzdzane, mimo e bardzo smaczne, nie powinny by jedzone codziennie s zbyt mocne, wic wystarczy gotowa w ten sposb od czasu do czasu. 52 Nie mona

uoglni okrelenia naduywanie, gdy zalene to jest od indywidualnych waciwoci kadego czowieka. Dla jednych co moe by lekarstwem, lub neutraln przypraw, a dla innych ta sama ilo bdzie ju szkodliwa. 53 Istotne, by do gotowania zgodnie z przemian ognia uywa ognia ywego, a nie np. kuchenki elektrycznej. 54 Czas przypisany jest do ywiou ognia, a przestrze do ywiou metalu.

W kuchni chiskiej wyrni mona rwnie specjalny rodzaj zup wzmacniajcych (tang), bardzo energetycznych. Gotuje si je co najmniej przez cztery godziny, czasami cztery dni, a niekiedy nawet dwadziecia osiem dni! Niektrzy czytelnicy zauwa tu, e taka zupa utraci wszystkie witaminy, ale nie o to przecie chodzi. Gwnym celem zup typu wzmacniajcego jest zwikszenie czi, ktrej przybywa im duej gotujemy. Jak bardzo wzmaga si energia i waciwoci ognia wiadczy intensywne rozgrzanie ciaa po spoyciu takiej zupy nawet w zimie i to u osoby wychodzonej. Czsto czowiek zaczyna si momentalnie poci. Kilka przepisw na zupy lecznicze zostao zamieszczonych na stronie 77. Syszc o koniecznoci do dugiego gotowania, nie wpadajmy w przesad i nie gotujmy tak absolutnie wszystkiego (chyba, e mamy indywidualne zalecenie od lekarza). Cao codziennej diety obejmowa winna wszystkie pi ruchw i zwizane z nimi rodzaje jedzenia. Konieczne jest wic spoywanie wieych owocw, saatek itp., ktre w normalnej zrwnowaonej diecie powinny obejmowa okoo 20% oglnej iloci jedzonych potraw. Wdzenie. Wdzenie to najbardziej charakterystyczny rodzaj przyrzdzania produktw ywnociowych zgodnie z przemian ognia. Oczywicie musi to by wdzenie w naturalnym dymie, a nie przemysowe wdzenie polegajce na zastosowaniu zapachowych i konserwujcych rodkw chemicznych. Najczciej wdzi si ryby, sery i miso. Trzeba by jednak ostronym, poniewa miso czy kiebasa z natury charakteryzujce si siln energi typu jang po uwdzeniu staj si jeszcze gortsze. Nie bez powodu wic konserwowano tak dawniej jedzenie przeznaczone do spoycia w zimie. Przygotowywanie posikw zgodnie z przemian ziemi Po maym jang wiosny i wielkim jang lata przychodzi czas stabilizacji zwizany z ruchem ziemi pne lato. Jest to pora rwnowagi energii pomidzy minionym jang i nadchodzcym jin. Sposb gotowania zwizany z ruchem ziemi mona te stosowa w okresie przeomowym midzy tradycyjnymi sezonami przypada cztery razy do roku przez osiemnacie dni dojo55. Jest jeszcze jedna generalna uwaga: wprawdzie gotowanie charakterystyczne dla danego ruchu zalecane jest w czasie zwizanej z nim pory roku, jednake mona take przyrzdza posiki inaczej np. chcc wiosn wzmocni jin nerek, musimy gotowa zgodnie z przemian ziemi (wzmacniajc nerki poprzez ledzion) i w ywiole wody (kadc nacisk na jako liang i han); chcc latem leczy gorc wtrob (po taczce), trzeba j ochodzi. W tym celu winnimy przyrzdza poywienie zgodnie z przemian wody i o naturze liang oraz w ywiole metalu i o naturze liang albo zgodnie z przemian drewna i o naturze liang a nawet han. Jak wic wida, naley by elastycznym i uwzgldnia zmieniajce si sytuacje yciowe. Technika krojenia i gotowania. Warzywa i owoce kroi si na dugie, due i grube kawaki, wzdu osi i ukada jedne na drugich kolejne warstwy. Celem takiego krojenia ma by uzyskanie smaku bardziej sodkiego, ni w przypadku innych sposobw krojenia. Dziki temu jedzenie otrzymuje bardziej wyrane waciwoci ruchu ziemi. Poniewa pora panowania ruchu ziemi jest okresem rwnowagi, harmonii w czasie gotowania nie naley jedzenia miesza. Gotuje si pod przykryciem, we wasnych sosach. Mona te uywa cinienia i gotowa na parze. To ostatnie zalecamy szczeglnie dla przewlekle chorych, ludzi bardzo sabych oraz w leczeniu nowotworw. Wszystkie te metody przygotowania jedzenia pomagaj wzmocni odek i ledzion, a oglnie rzecz biorc zrwnoway cae ciao. Konserwowanie. Przemianie ziemi odpowiadaj rne metody konserwowania poywienia. Mona do tego procesu wykorzystywa moc miodu albo sodu. Jak wczeniej mwilimy, o biaym oczyszczonym cukrze w ogle nie ma co tu mwi, gdy nie jest on zaliczany do produktw spoywczych. Typowym przykadem takiego konserwowania s wszelkie demy i marmolady, owoce kandyzowane, syropy itp. Mona rwnie konserwowa przy pomocy oleju, najlepiej jeli bdzie to olej wyciskany mechanicznie na zimno, a nie ekstrahowany chemicznie. Ogie i ogrzewanie. O ile wiosn winnimy gotowa na ogniu uzyskanym przez spalanie drewna, latem istotny jest sam pomie jako taki (bez wzgldu na rodzaj paliwa), z ruchem ziemi wie si jako 55 Nie jest

istotne, wedug jakiej chiskiej tradycji okrela si czas panowania ruchu ziemi w cigu roku. Gotowa zgodnie z tym ruchem mona w obu wymienionych przypadkach.

paliwo wgiel kamienny. Piec opalany wglem daje najbardziej zrwnowaone ciepo, ktrego w aden sposb nie mona porwna z ciepem uzyskanym np. przy pomocy pieca elektrycznego czy kaloryferw. Ogrzewanie elektryczne lub centralne jest ciepem bardzo suchym i w zwizku z tym bardzo szybko oddziaywuje wysuszajce na puca oraz osabia energi ochronn wei czi. Ciepo otrzymane ze spalania wgla ma waciwo rwnowaenia wszystkiego i rwnoczenie zawiera wystarczajc ilo wilgoci. Dodatkow korzyci z posiadania takiego pieca jest moliwo postawienia na nim garnka z zup i pozostawienia go tam na dugie gotowanie bez obawy e wykipi. Szczeglnie przydatne jest to w przypadku przygotowywania zup typu wzmacniajcego mona zostawi je na takim piecu nawet i trzy dni... Przygotowywanie posikw zgodnie z przemian metalu Element metalu charakteryzuje si dorodkowym ruchem energii czi. Dlatego te sposb gotowania powinien by odbiciem natury metalu. Znakomicie ilustruje to rwnie jedna z dobrze znanych technik konserwacji gotowanie w podcinieniu z wykorzystaniem prni do pasteryzacji i dokadnego zamknicia produktw w soikach. Celem zwikszenia dorodkowego ruchu energii oraz dostarczenia wikszej iloci ciepa, stosuje si cinienie (np. w szybkowarach). Mona rwnie przygotowywa jedzenie ogrzewajc je w piekarniku. Obie te metody s dobre w porach chodnych szybkowar i piekarnik pozwalaj zwikszy natur wen poywienia. Inn stosowan metod typow dla ruchu metalu jest konserwacja w alkoholu. Mona w ten sposb dugo przechowywa owoce, ale nie jarzyny. Poniewa istota ludzka jest nieodczn czci natury, warto obserwowa, co dzieje si w przyrodzie i odpowiednio do tego postpowa rwnie w kuchni. Jesieni soki w drzewach poruszaj si ku rodkowi, zwierzta gromadz zapasy na zim, wszystko stopniowo si wychadza. Wszak jesie to mae jin, co oznacza, e wkraczajc w czas panowania metalu trzeba uwaa i utrzymywa ciao w cieple. Nawet jeli nie nadszed jeszcze oficjalny czas jesieni, lecz z drzew zaczynaj spada licie wiadomo, e temperatura spada i przysza pora, by zadba o zachowanie substancji, energii i ciepa. Trzeba wic dostosowa do tego sposb odywiania pozwalajcy utrzyma wntrze ciaa w cieple. Technika krojenia waciwa ruchowi metalu jest najtrudniejsza. Polega na obieraniu w kko bez przerwy, w dug i wsk spiraln wstg. Potrafi to robi tylko mistrzowie kuchni. Inna, nieco atwiejsza, technika to krojenie jarzyn tak, jakby strugao si owek. Przygotowywanie posikw zgodnie z przemian wody Mwic o elemencie wody naley uwzgldnia dwojak sytuacj: musimy pamita o dwch aspektach nerek o nerce ognia i nerce substancjalnej; albo inaczej o waciwoci jang i waciwoci jin nerek. Ochrona substancji nerek. Nerki substancjalnej (jin nerek) nie mona wzmocni wprost. Moemy to uczyni jedynie przy pomocy przemiany ziemi, kontrolujcej wod. Jak to ju byo wzmiankowane, w rodkowym ogrzewaczu poywienie zamienia si w energi (odek), a energia w pyny wewntrzne (ledziona). To, co nazywamy w terminologii medycyny chiskiej substancj, powstaje z pynw wewntrznych. Dlatego te, wzmacniajc odek i ledzion (poprzez odpowiednie gotowanie i dobr poywienia), wzmacnia si waciwoci nerki substancjalnej. W tym kontekcie atwiej zrozumie stwierdzenie hinduskich i tybetaskich lekarzy goszcych: jeli jesz sodkie ziemniaki (ruch ziemi), to bd one produkoway nasienie (sperm). Ot nasienie jest esencj i bezporednim przejawem dziaania nerki substancjalnej. Tak wic najszybsz i najprostsz drog prowadzc do wzmocnienia czy odbudowania substancji jest wykorzystanie ruchu ziemi. Rwnie zboa zawieraj ogromn ilo energii yciowej, nie ma wic lepszego sposobu na wzmocnienie jin nerek. By mie silne nerki naley wic chroni si przed wyczerpaniem lub zachwianiem rwnowagi energetycznej w ywiole ziemi. To bardzo wane zalecenie, a zgodne z nim postpowanie pozwoli zachowa siln konstytucj. S trzy moliwoci wyczerpania substancji nerek: 1) Przez nieodpowiednie jedzenie i ycie w skaonym rodowisku. Spoywajc pokarmy nie majce ycia, a wic pozbawione czi. Zaliczy do nich mona produkty gboko zamraane i konserwowane energi promienist oraz pochodzce z silne skaonego rodowiska. Wyczerpuje te

nerki samo przebywanie w takim rodowisku56. 2) Przez nadmierne emocje. Relacja jest taka: im wicej ma si stresw, tym mniej substancji. Stres jest wic bardzo niebezpieczny, bo wrcz wysysa energi yciow z nerek. W ten sposb moemy bardzo szybko osabi nerki. 3) Niezrwnowaone ycie pciowe nadmiar seksu. Dokadniej mwic, chodzi tu w przypadku mczyzn o utrat nasienia, a wic strat substancji, czyli osabienie jin nerek. Oczywicie zalene jest to od siy mczyzny. Gdy wyglda on jak niedoywiony Hindus musi by ostrony, gdy jest dobrze odywiony i mocny, nie powinno by specjalnych powodw do obaw. Wybitny mistrz chiski powiedzia, e bez adnej szkody dla zdrowia mczyzna moe mie wytrysk cztery razy wiosn, trzy razy latem, dwa razy jesieni, a tylko jeden raz zim. W przypadku kobiet sytuacja przedstawia si nieco inaczej. Kobiety nie trac substancji tak jak mczyni; przez mio mog one nawet absorbowa energi. Trac natomiast substancj w czasie ciy. Dlatego rodzenie duej iloci dzieci osabia nerk substancjaln. Szczeglnie niebezpieczne jest to w przypadku rodzenia dzieci w krtkich odstpach. Z punktu widzenia medycyny chiskiej mona wic wspy do woli, natomiast mczyni winni chroni si przed nadmiern utrat nasienia, a kobiety nie zachodzi czsto w ci. Ochrona ognia nerek. Nerka ognia, czyli jang nerek nazywane jest maym ogniem ycia. Nie ma adnej metody na wzmocnienie tego ognia. W miar upywu ycia wypala si on coraz bardziej, a jedno, co mona robi, to stara si gospodarowa tym zapasem energii jak najbardziej racjonalnie i chroni w kadej sytuacji. Jedynym czciowo skutecznym sposobem podtrzymywania ognia ycia jest po prostu gotowanie na ogniu, natomiast na poziomie emocjonalnym zachowanie otwartego, ywego umysu, zainteresowanego uczeniem si, jak umys dziecka. Gotowanie i konserwowanie. Technika gotowania jest bardzo prosta. Po pierwsze kroi si na bardzo drobne kawaki albo robi puree i gotuje z du iloci wody. Jedzenie rozdrabnia si maksymalnie, moe by ono jak krem czy papka. Gotowanie zgodne z przemian wody nie oznacza bynajmniej, e tak naley czyni w zimie. Jak to ju byo mwione, zim naley stosowa technik ognia, natomiast latem technik wody. W ten sposb harmonizuje si dwie skrajnoci: wielkie jang lata wod i wielkie jin zimy ogniem. Konserwowanie waciwe dla ruchu wody to zasolenie. Jednak nie naley zaleca tego sposobu dla wikszoci ludzi wychowanych w europejskiej czy amerykaskiej tradycji kulinarnej. Jestemy spoeczestwem cakowicie przesolonym. Jedzc duo cukru moemy w kadej chwili przerwa, gdy mamy go do; gdy jemy sl trudno nam przesta, gdy nie odczuwamy nadmiaru. A w rzeczywistoci mona by ograniczy spoycie soli do minimum. atwo to uzmysowi sobie np. po dziewidziesiciodniowej diecie bezsolnej gdy po takim czasie zjemy kawaek zwykego chleba, odczujemy wyranie jak bardzo jest on sony. WYBRANE RECEPTY l PRZEPISY LECZNICZE Herbaty zioowe Herbaty zioowe odgrywaj wielk rol w zapobieganiu chorobom oraz ich leczeniu. Moemy je rwnie pi wtedy, kiedy ma si tylko ochot. Przy okazji mona agodzi nimi wpywy klimatyczne, mona nimi modyfikowa wasne nastroje (np. pobudzajco, uspokajajco, odwieajco), dobiera odpowiednio do spoywanych posikw (np. wspomagajc trawienie, rwnowac nie w peni zharmonizowane dania). Bd wtedy dziaay jako wietny rodek profilaktyczny, pod warunkiem, e posidziemy umiejtno ich waciwego stosowania, zgodnie z potrzebami organizmu. Rwnoczenie trzeba pamita, e nie dla kadego ta sama herbata zioowa jest waciwym napojem. To, co jednemu pomaga, innej osobie moe zaszkodzi; to samo dotyczy iloci. Nieumiejtnie dobrane zioa mog wywoa nawet ostre objawy chorobowe. Zioa trzeba zestawia zawsze wedug nastpstwa piciu ruchw i oddziaywa nimi zgodnie z t zasad. W przeciwnym razie ich dziaanie nie bdzie si wiele rni od lekw chemicznych. Warto wiedzie, e istotna jest kolejno dodawania zi: 56 Jednoznacznie

na to wskazuje przebadanie przez Claude Diolos kilkuset polskich pacjentw. Bardzo wielu z nich (o wiele wyszy procent ni w Europie Zachodniej) miao silnie osabione jin nerek. Szczeglnie dotyczyo to ludzi yjcych w najbardziej skaonych rejonach Polski (Krakw, lsk) albo wykonujcych prac w warunkach szkodliwych dla zdrowia.

 pierwsze zioo, zwane cesarskim, powinno wykazywa najwiksz skuteczno dziaania w odniesieniu do danej choroby. Mona te uy 2 albo 3 zioa cesarskie; tu po nim wystpuje zioo ministra, ktrego zadaniem jest wzmocnienie cesarza. Niekiedy mona tu zastosowa nawet do 6 rodzajw zi; trzecie to asystent, oficer, wyznacza zakres dziaania cesarza, ograniczajc ewentualne skutki uboczne oraz leczy to, czym cesarz si nie zajmuje; ostatnim dodawanym skadnikiem jest ziele konsula, majce za zadanie uzgodnienie wsppracy wszystkich wczeniejszych zi i ukierunkowanie ich dziaania na dany narzd. Im wicej zi w skadzie mieszanki tym wolniejszy i bardziej zrwnowaony skutek dziaania. Tradycyjnie najlepsze zestawienia to trzy skadniki lub wicej. Gdy uywamy tylko jednego zioa, winnimy uwaa, bo moe dziaa bardzo gwatownie. Nie naley miesza herbat zioowych z innymi napojami, szczeglnie gdy pijemy co na rozgrzanie, a potem co dziaajcego wychadzajce. Sposb ycia winien wspiera, a nie przeszkadza temu, co dane zioo ma leczy. Przygotowujc herbat musimy zawsze wrzuca zioa na wrzc wod, chyba e zostanie wyranie zaznaczony inny sposb postpowania. Inaczej bowiem dziaaj zioa wrzucone do zimnej wody, a inaczej wrzucone na wrztek. Tak samo czym innym jest wlanie wody do czerwonego wina, a czym innym wina do wody. W naturze wszystko ma swj porzdek, wic nie trzeba temu przeszkadza, gdy nie uzyska si penego dziaania i nie wykorzysta wszystkich moliwoci leku. Jak pamitamy, nie wolno uywa naczy i yeczek aluminiowych. Gotujc zioa bardzo zwikszamy ich energi czi, przez co dziaaj skuteczniej. Zwykle gotujemy przez ok. 15 minut. Musimy jednak pamita w jakim celu mamy je stosowa: gdy do leczenia choroby i przyczyn pochodzcych z zewntrz (np. przezibienie nie wchodzce gboko w ciao) gotowa ok. l min; gdy choroba jest ju gboko (np. przezibienie zwizane z niewydolnoci jang nerek) gotowa od 20 min. do 4 godzin (im choroba gbiej, tym duej); gdy choroba dopiero si rozpoczyna gotowa krtko; gdy choroba jest chroniczna i bardzo gboko (np. zimna nerka czy ledziona) gotowa dugo; jeli tylko naparzamy zioa dziaaj powierzchownie. Herbaty oczyszczajce organizm Ponisze przepisy s godne polecenia m.in. w przypadku dolegliwoci zwizanych z chorobami gorcej wtroby, takimi jak np. taczka, malaria. Znakomicie pomagaj rekonwalescentom po taczce. Najskuteczniej dziaaj na wiosn, gdy sporzdzane s z modych lici. Herbaty te mog stanowi jedyny rodzaj napoju przez pewien czas. Herbata z naci pietruszki Na p litra wrzcej wody wrzuci gar wieej lub suszonej naci pietruszki; gotowa przez 10-20 minut; odcedzi i pi. Napj ten wzmacnia nerki i ogrzewa oraz oczyszcza organizm. Herbata z babki szerokolistnej Na p litra wrzcej wody wrzuci gar wieych lici babki szerokolistnej (Plantago major) lub 1-2 yeczek babki suszonej. Gotowa 10-20 minut; odcedzi i pi. Herbata odwiea i ochadza wtrob. Herbata na kamienie nerkowe Znakomite rezultaty uzyskuje si przy pomocy herbaty z znamion kukurydzy, usuwajcej bezbolenie w cigu kilku miesicy kamienie nerkowe nawet te, ktre przez urologw uwaane s za nierozpuszczalne57. Znamiona kukurydzy naley zbiera z kolb latem oraz suszy w cieniu i przewiewie. Konieczne jest zgromadzenie wystarczajcego zapasu na ca kuracj 6-tygodniow lub 3-miesiczn. W czasie kuracji herbata z znamion kukurydzy ma stanowi jedyny napj (pi mona bez ogranicze tyle ile pynu potrzebuje organizm). 57 Claude

Diolosa w Polsce wyleczy w ten sposb kilku pacjentw z kamic nerkow, ku wielkiemu zdziwieniu lekarzy.

Poniewa herbata ta ma rwnoczenie waciwo lekkiego obniania cinienia, konieczna jest w tej sprawie konsultacja z lekarzem i ewentualne okresowe badanie cinienia krwi. W niektrych przypadkach przy pomocy tej herbaty mona te usuwa kamienie ciowe. Na p litra wrzcej wody wrzuci gar wsw, gotowa przez 20 minut; odcedzi i pi. Herbaty rozgrzewajce Istnieje wiele rnych przepisw na herbaty rozgrzewajce. Zazwyczaj oparte s one na zioach nalecych do ruchu ognia (tymianek, suszony koper, rozmaryn) stosuje si je przede wszystkim do rozgrzania odka i ledziony. Rozgrzewajc ledzion mona porednio rozgrza marznce stopy i donie, bdce jednym z charakterystycznych objaww jej wychodzenia i osabienia. Czsto te uywa si do tego celu przyprawy i zioa nalece do ruchu ziemi (cynamon, korze lukrecji). Drugi rodzaj herbat rozgrzewajcych oparty jest na zioach i przyprawach nalecych do ruchu metalu (godziki, imbir) rozgrzewa si w ten sposb jelito grube (np. w przypadku zapar zwizanych z wychodzeniem jelita grubego) i ukad oddechowy (jak np. w przypadku przezibienia), a porednio oddziaywuje si rozgrzewajce na nerki i wtrob (osoby z gorc wtrob nie powinny wic takich herbat pi zbyt czsto). Mona te stosowa kombinacje tych dwch rodzajw herbat jak np. herbat z cynamonu, lukrecji i imbiru. Sposb przyrzdzania herbat jest typowy: na p litra wrzcej wody yeczka np. imbiru; gotowa raczej krtko 1-5 minut, chyba e zostanie przepisane inaczej. Herbata dla karmicych matek Na p litra wrzcej wody wrzuci po paskiej yeczce kopru woskiego, anyku, kminku i lukrecji. Gotowa 5-15 minut. Herbaty tej nie naley naduywa (nie pi wicej ni jedn filiank dziennie), gdy wprawdzie wymienione zioa wzmagaj laktacj, bo s rozgrzewajce to stosowane w nadmiarze mog doprowadzi do zapalenia piersi58 poczonego z wysok temperatur oraz ostrego zapalenia luzwki odka u kobiet o sabszej konstytucji. W przypadku wystpienia zapalenia piersi naley: natychmiast odstawi zalecan herbat rozgrzewajc, pi herbat z pszenicy, robi okady piersi z zielonych czci rolin, spoywa wiele zielonych jarzyn o waciwoci liang (np. saata), by uspokoi ogie. Zupy lecznicze Jak wiemy, wan rol w wielu kuracjach odgrywaj specjalne zupy wzmacniajce energi zwane tang. Najbardziej znanymi s zupy okrelane tu jako: woowa wzmacniajca energi ywiou ziemi i zupa z kury wzmacniajca substancj nerek i wtroby. Sowo zupa jest tu raczej umowne, gdy w rzeczywistoci chodzi o sam pyn, w ktrym przez wiele godzin gotowano bardzo niewielkie iloci kilku warzyw i misa. Istota owego leczniczego napoju to wanie czas i sposb gotowania oraz odpowiednia kolejno dodawania skadnikw. Szczeglnie wany jest ostatni skadnik, bo pobiera on energi z pozostaych i decyduje o sposobie i miejscu leczniczego oddziaywania. Wbrew pozorom, zupy takie s bardzo silnym rodkiem leczniczym, naley wic bardzo uwaa i obserwowa wszystkie objawy. Jeli np. po kilku dniach picia zupy typu tang ttno stanie si szybkie i wysokie, jzyk jasno czerwony, pacjent nadmiernie pobudzony naley przerwa kuracj, gdy oznacza to, e organizm ju wystarczajco nasyci si energi (szczeglnie w przypadku zupy z kurczaka). Ze wzgldu na dziaanie rozgrzewajce, zupy tang zalecamy gwnie w zimie. 58 odek

i ledziona kontroluj piersi kobiet. Merydian odka biegnie przez piersi. Gdy odek i ledziona s w rwnowadze kobieta ma wicej mleka. Powysze zioa stosuje si dlatego, gdy majc natur wen rozgrzewaj ywio ziemi i wzmacniaj organizm.

Zupa woowa Zup t zaleca si szczeglnie w przypadku koniecznoci wzmocnienia energii czi i poprawienia jakoci krwi (m.in. w anemii). Zupa ta naley do ruchu ziemi, ma wic dziaanie harmonizujce organizm, wzmacnia odek i ledzion (wraz z trzustk). Na dwa litry wrzcej wody wrzuci du yk tymianku, po chwili kilka (5-6) marchwi i niewielki kawaek wieej woowiny z koci (wraz ze szpikiem). Gotowa na maym ogniu minimum przez cztery godziny. Im duej si gotuje, tym bardziej od materii przechodzi si do energii czi; Chiczycy w niektrych przypadkach gotuj nawet do 28 dni! Od-cedzony pyn pi w iloci 3-4 filianek dziennie. Zup po zakoczeniu gotowania przechowywa mona najwyej przez dwa dni, za kadym razem podgrzewa tylko tak jej ilo, ktra ma by wypita, reszt trzyma w chodzie (albo cay czas delikatnie gotowa). Gdy chcemy jeszcze dodatkowo zwikszy odywcze dziaanie tej zupy, np. w przypadku bardzo duego wyczerpania organizmu albo silnego osabienia krwi, moemy od razu doda jedno tko na cay garnek zupy i duej gotowa. Zupa z kurczaka Zupa ta jest znakomitym rodkiem wzmacniajcym. Wzmacnia szpik, minie, cigna, stawy (szczeglnie przeguby i kolana), poprawia wzrok naley wic do przemiany drewna. Wskazana jest dla ludzi bardzo starych (ktrzy cierpi na nocne poty i niespokojny sen), w poczeniu z 1 filiank dziennie mleczka pszenicznego pitego przez 3-5 tygodni59. Zalecana jest te dla kobiet po urodzeniu dziecka szczeglnie gdy jest gotowana przez 3 dni z pewnymi przyprawami (m.in. biaym eszeniem w iloci 6-15 g dziennie), powoduje skurczenie macicy, likwiduje krwawienie i wzmacnia laktacj. Przeciwdziaa wypadaniu wosw i osabieniu zbw. Daje te wiele siy, dziki czemu matka nie mczy si wielokrotnym budzeniem w nocy. Musi si jednak pi tak zup regularnie przez dwa miesice. Na 3 litry wrzcej wody wrzuci przyprawy zaliczane do ywiou ognia (np. tymianek, majeranek, rozmaryn). Po 25-minutowej przerwie (koniecznej po dodaniu skadnikw nalecych do danego ruchu, a przed nastpnymi skadnikami zaliczanymi do ruchu nastpnego) kilka marchewek i ewentualnie inne jarzyny korzeniowe ruchu ziemi. Nastpnie cebula, por, imbir (ruch metalu), potem odrobina soli kamiennej (woda), ewentualnie jedna (lub wicej) yka fasoli60. Najlepsze do zupy s fasolki sojowe (w rnych kolorach). Mona te doda do wody jadalne wodorosty61. Po kolejnej krtkiej przerwie dorzuci may kawaek wieego kurczaka z koci i szpikiem (ruch drewna) wystarczy ok. 60 g. Garnek przykry i bardzo powoli gotowa na maym ogniu przez 3-4 godziny. Pi sam pyn po 3-4 filianki dziennie. Po ugotowaniu zdj pokrywk, przynajmniej do czasu zupenego wystygnicia zupy (to samo dotyczy m.in. zupy woowej). Reszt zupy przechowywa normalnie, np. w chodnym pomieszczeniu poza lodwk. Co dwa dni gotowa now zup. Zaparcia Wrzuci na p litra wrzcej wody 3 due yki pene zmielonych orzechw woskich oraz 3 yki suszonych kwanych moreli; gotowa przez 15 minut. Pi 3-4 filianki gorcego pynu. Przepis ten jest szczeglnie dobry dla ludzi jedzcych wiele mroonek. Polecany napj odbudowuje flor bakteryjn 59 Przepis podany jest w podrozdziale Kuracja zboowa. 60 Fasola powinna by moczona przez noc, a woda po moczeniu

wylana. Wedug tradycji chiskiej fasola w zalenoci od koloru ma rne oddziaywanie. Czarna fasola wzmacnia narzdy pciowe. (Uwaga: kobiety stosujce w diecie czarn fasol mog wic bardzo atwo zaj w tym czasie w ci, podobne waciwoci ma te woda spod takiej fasoli). Biaa fasola wzmacnia pcherz moczowy. Czerwona fasola wzmacnia nerki. 61 Maj one bardzo silne dziaanie ochronne, nawet przed skutkami radioaktywnoci, poniewa mocno alkalizuj organizm, przez co wzrasta jego odporno.

jelita grubego. Pasoyty Przepis jak w przypadku zapar, plus l yeczka do herbaty mielonego imbiru pasoyty nie wytrzymuj takiego zalkalizowania rodowiska. Przy robaczycy stosowa przez 12 dni, po czym dokona kontroli laboratoryjnej. Jeli pasoyty .dalej s, powtrzy kuracj. Mona te poleci imbir z lukrecj. UWAGA: Naley by ostronym ze stosowaniem imbiru (szczeglnie przy duszej kuracji) w przypadku chorb z nadmiaru jang metalu i drewna np. stanw zapalnych skry, oczu, drg oddechowych, migdakw, wtroby, itd. moe to nasili objawy tych chorb. Sok brzozowy wiey sok brzozowy dziaa oczyszczajce i dostarcza ogromne iloci yciowej energii. Mona go pi tylko przez 2-3 tygodnie bardzo wczesn wiosn, natomiast nie da si konserwowa, gdy po dwch dniach kwanieje. Ma on rewelacyjne zdolnoci oczyszczania wtroby, daje wspania elastyczn skr, leczy trdzik, poprawia wtrob i przyspiesza wzrost wosw. Do pielgnacji wosw stosuje si zewntrznie w proporcji 1:1 z alkoholem. Czas trwania kuracji opartej na soku brzozowym moe by dowolny przez cay okres puszczania soku lub tylko kilka dni. Nie ma obawy o przedawkowanie. Warto przypomnie chtnym do podjcia takiej kuracji, by nie niszczyli brzz przy pobieraniu soku. W nastpnych latach te warto bdzie si go napi. Kora brzozowa Paradentoza Popi ze spalonej kory brzozowej stosowa do bezporedniego czyszczenia zbw zamiast pasty. Mona te poczy kor brzozow z babk szerokolistn macerowan w alkoholu, tak jak proponuje to poniszy przepis rwnie zalecany do leczenia paradentozy. Wypeni butelk limi babki szerokolistnej (Plantago major) i zala na jeden miesic 40% alkoholem. Butelk zostawi zakorkowan, a po miesicu przefiltrowa. Mona przechowywa przez dugie lata uzyskuje si tym silniejszy efekt, im tynktura jest starsza. Pdzlowa szczoteczk do zbw usta i dzisa; mona te wciera w ciao np. w wiee blizny, przykada na rany. Guzki nowotworowe Popi z kory brzozowej (grubej) poczy w proporcji 1:1 z nie-rozwinitym caym kwiatem tego tulipana (wraz z cebulk, ale bez korzonkw bo te s trujce). Kwiat tulipana poci skonie i rozetrze na krem np. w mynku do kawy. Popi z kory brzozowej i krem z tego tulipana zala 40% alkoholem celem zakonserwowania. Alkoholu naley doda tyle, by uzyska konsystencj wilgotnej pasty. Tak przygotowany lek mona przechowywa dziesitki lat. Stosuje si zewntrznie przeciw guzkom nowotworowym w gbi ciaa, szczeglnie dla kobiet z guzkami piersi (bywa nieraz skuteczny nawet w przypadku nowotworw zoliwych). Lek ten uywany jest te od kilku tysicy lat przez onierzy chiskich do wycigania odamkw metalu z ciaa. Po posmarowaniu rany lub blizny po okoo 2 godzinach metal winien wyj sam. Leki na popraw krwi P litra czerwonego wina wytrawnego zmiesza z tkiem i pi kilka yek dziennie szczeglnie

wieczorem, gdy wtedy przypada minimum aktywnoci energetycznej ledziony odpowiedzialnej za produkcj i waciwoci krwi oraz innych pynw wewntrznych. Lek ten stosuje si przez 12 dni, przede wszystkim, gdy trzeba szybko dziaa, bo organizm potrzebuje natychmiastowego wsparcia (np. po silnej utracie krwi). Trudny do zdobycia w Polsce, osigalny jednak na Zachodzie jest niezwykle skuteczny i mocny lek korze Archangelica sinensis (koniecznie sinensis, czyli arcydzigiel chiski, a nie wystpujcy w naszym klimacie litwor arcydzigiel, czyli Archangelica officinalis jeli natomiast stosujemy litwor arcydzigiel, wtedy razem z lukrecj). Jest to bardzo mocny rodek wzmacniajcy nie tylko krew, ale wszystkie pyny wewntrzne wice si ze ledzion. Silnie pobudza te jang nerek. Archangelica sinensis w poczeniu z korzeniami lotosu daje rewelacyjny lek przeciwko bardzo silnej anemii (nawet takiej, ktra powoduje obnienie cinienia krwi). Uwaga: nie stosowa w przypadku krwawie wywoanych wewntrznym gorcem oraz podczas upaw. Godny polecenia jest nastpujcy przepis: Litrow butelk wytrawnego czerwonego wina wypeni do 1/4 daktylami. Zostawi zakorkowan na okres 10 dni, po czym przez 40 dni pi wieczorem kieliszek. Jest to bardzo silny rodek wzmacniajcy, dodajcy ducha, pobudzajcy apetyt. Podnosi ilo limfocytw we krwi, przez co wzmacnia ukad obronny organizmu. Skutecznie pomaga przy zaparciach porannych. Bardzo dobre rezultaty daje w leczeniu ylakw, szczeglnie u kobiet posiadajcych bkitne ylaki na nogach. Mona zrobi nalewk z dodatkiem arcydzigla litwora (Archangelica officinalis) do leczenia ylakw i wzmocnienia krenia krwi. Reumatyzm i kapusta Kapusta to bardzo stary rodek leczniczy znany w wielu cywilizacjach. Jej licie maj niezwyk zdolno wysysania z organizmu rnych toksyn: stosuje si j przy rnych zewntrznych stanach zapalnych oraz niektrych chorobach skrnych. Rwnie mocny skutek daje przyjmowanie wewntrzne. Kady rodzaj kapusty i sposb jej przygotowania zabezpiecza i odywia odek oraz wspiera wszystkie narzdy jin (serce, ledzion i trzustk, puca, nerki, wtrob). Dobre rezultaty uzyskuje si uywajc kapusty do leczenia reumatyzmu wywoanego zimnem i wilgoci62. Poszatkowa kapust, doda troszk sproszkowanej gliny i razem z niewielk iloci wody gotowa p godziny. Gdy kapusta zmiknie, naley j ugnie na krem i nakada na bolesne miejsca. Kapusta w poczeniu z glink daj dobre rezultaty w leczeniu reumatyzmu, trudno zrastajcych si koci, wizade i chorb koci oraz przy wysikowym zapaleniu staww. Zewntrznie mona przez 6 miesicy stosowa jako caonocne okady sam glink sproszkowan wymieszan z ciep wod. Przykleja j trzeba na bolce miejsce (szczeglnie skuteczne na krzye i krgosup) i od zewntrz przykry liciem kapusty, by okad nie wysycha. Oczyszczanie organizmu Celem oczyszczania i rwnowaenia organizmu stosuje si rnego rodzaju i rnej dugoci godwki oraz kuracje zboowe. Aby lepiej zrozumie sens takiego umartwiania si, naley wczeniej pozna prawo dziewidziesiciu dni wane w medycynie chiskiej. Mwi ono, e kada rzecz czyniona lub spoywana dzisiaj, da rezultat za dziewidziesit dni63. Jeli dzisiaj w jaki konkretny sposb 62 Reumatyzm

moe mie rne przyczyny, niekiedy diametralnie rne. Dlatego wana jest diagnoza pozwalajca zastosowa waciwe leczenie; pomyka w rozpoznaniu przyczyny moe wywoa nasilenie dolegliwoci. 63 Niekoniecznie musi by widoczny bezporedni zwizek skutku z przyczyn. Na przykad kobieta w ciy po zrobieniu trwaej czy farbowaniu wosw moe spodziewa si w trzy

bdziemy si zachowywa, to po dziewidziesiciu dniach powrci to jak bumerang. Prawo powysze dotyczy rwnie pr roku. Na przykad zbyt wiele chodu (dopuszczonego do ciaa) w zimie 90 dni pniej, na wiosn, dolega reumatyzm; nadmiar gorca w lecie 90 dni potem, jesieni, pojawia si gorczka. W szczeglnych przypadkach moliwe jest te wykorzystanie tego prawa do celw terapeutycznych. W yciu cigle popeniamy bdy, ktrych skutki pojawiaj si w cyklu dziewidziesiciodniowym. Na dodatek kady taki skutek staje si kolejnym zaburzeniem, wywoujcym now reakcj po kolejnych trzech miesicach... Cykl powtarza si wiec dalej, jak fale po wrzuceniu kamienia do wody (co 180, 270 dni itd.). Oczywicie kolejne rezultaty pierwotnego zaburzenia rwnowagi organizmu s coraz sabsze, niemniej jednak cigle obecne. Godwk lub kuracj zboow robimy, by przerwa i wygasi takie cykle. Trwa ona dwanacie dni i po niej zaczyna si nowy cykl tyle, e organizm jest ju oczyszczony i lepiej zharmonizowany. Dlaczego ma ona trwa dwanacie dni? Medycyna chiska uwaa, e cykl przemiany i wymiany krwi trwa sto dwadziecia dni. Tak wic w cigu dwunastu dni nastpi zmiana waciwoci 10% krwi, przez co uzyskuje si wystarczajc ilo energii i mocy do spowodowania odczuwalnej zmiany na lepsze. Zatrzymuje si w ten sposb rozwj i rozprzestrzenianie choroby, nie rusza si jednak jeszcze gbokich korzeni, czyli jej przyczyn. Porwna to mona do gbokiej akupunktury. Godwki Godwki nie mona robi byle jak. Naley przynajmniej kilka dni wczeniej przygotowa do niej ciao. Najpierw trzeba przesta je miso, potem sery, stopniowo przechodzi na poywienie rolinne, a tu przed rozpoczciem waciwej godwki je wycznie produkty zboowe (kasze, inne dania z penego ziarna). Po kilku dniach odywiania si zboami mona rozpocz godwk. Podczas godwki nie powinno si stosowa szczeglnych rodkw do oczyszczania i oprniania jelit, gdy mog one wywoa nerwoble, rw kulszow, ble krzyy, niepotrzebnie osabiaj organizm. Wany jest rodzaj herbaty pitej podczas godwki. Pi naley zawsze cieple napoje (szczeglnie w naszym klimacie). Najlepiej przygotowa rne owoce okrelone wzgldem piciu przemian, w odpowiedniej kolejnoci. Zgodnie z cyklem odywczym wrzucamy je na wrzc wod i gotujemy cztery godziny, nastpnie robimy z tego soki i pijemy w miar pragnienia. Warto na napoje dobiera takie rodzaje owocw czy jarzyn, ktre bd wzmacniay dany narzd wtedy godwka spenia rol nie tylko oczyszczajc, ale i terapeutyczn. Okres godwki warto wykorzysta na nauk i medytacj s one wtedy o wiele skuteczniejsze. Nigdy nie powinno si robi godwki w zimie. Wszystkie zwierzta otuszczaj si na zim, wic i dla ludzi jest to pora, kiedy naley przybra na wadze, zamiast j traci. Najlepiej zaczyna godwki wiosn najwczeniej o wiosennej rwnonocy; definitywnie zaprzesta godwek po jesiennym zrwnaniu dnia z noc. Godwka ma trwa przynajmniej trzy dni. Ciao potrzebuje przynajmniej 72 godziny na wydalenie gwnych toksyn. Po zakoczeniu godwki konieczne jest stopniowe przyzwyczajanie do normalnego poywienia. Objadanie si natychmiast po zakoczeniu postu jest bardzo szkodliwe, a niekiedy nawet moe by bardzo niebezpieczne. Kuracja zboowa Kuracja zboowa omwiona zostanie na przykadzie kuracji pszenicznej. Pszenica ma niezwyk zdolno oczyszczania wtroby. Wskazane jest raz w cigu roku zrobi tak dwunastodniow kuracj, a najlepsza pora przypada na rwnonoc wiosenn wszak wiosna to pora wzrostu, przebudzenia, zmiany. Z por t zwizana

miesice pniej komplikacji zwizanych z ci mimo pozornego braku zwizku midzy tymi zdarzeniami jest midzy nimi istotny punkt wsplny: wosy na gowie i ukad pciowy nale do ruchu wody. Chemiczna, obca naturze ingerencja moe wpyn w poredni sposb na zdrowie matki i podu.

jest rwnie energia wtroby oraz najsilniejsze oddziaywanie pszenicy. W czasie tych 12 dni je si gotowan bez soli pszenic (ziarno), bardzo dokadnie j ujc. Je moemy tyle, ile mamy ochot, a do tego winnimy pi herbat z gotowanej naci pietruszki lub sok brzozowy (cho nie jest to niezbdne). Pszenica i herbata z naci pietruszki oraz ewentualnie sok brzozowy musz by jedynym poywieniem przez cae dwanacie dni! Kuracj tak najlepiej przeprowadza na wsi; lepiej nie robi jej w skaonych i zatrutych miastach. Po takiej kuracji trzeba zacz normalnie gotowa wedug zasady piciu ruchw. Nie musimy si obawia, e jedzc przez dwanacie dni tylko pene ziarno nie bdziemy dostarcza organizmowi witamin, soli czy biaek. Natomiast trzeba przestrzec wszystkich pragncych rozpocz tak diet, e nie naley ona do atwych. W rzeczywistoci jest ona o wiele trudniejsza ni cakowita godwka przez 12 dni. Dodatkowo mona te pi tzw. mleczko pszeniczne majce rwnie bardzo silne waciwoci oczyszczajce. Zalecane bywa take w przypadku niedoboru jin serca (gwnymi objawami s nocne poty, nerwowy sen, koatania serca oraz gorce donie). Przyrzdzamy je nastpujco: do 14 czci gotujcej si wody wsypujemy 1 cz pszenicy i gotujemy cztery godziny. Nastpnie odsczamy rozgotowan pszenic i wyciskamy silnie przez gsty materia a do uzyskania biaego lepkiego mleczka, po czym pijemy cao otrzymanego w ten sposb pynu. Mleczko pszeniczne zawiera bardzo duo czi zalecane jest wic po godwkach oraz dla ludzi starych i wyczerpanych. WYBRANE POTRAWY SPORZDZANE WG REGUY PICIU PRZEMIAN Zaproponowane tu dania nie nale do jakich szczeglnych potraw chiskich. Intencj autora tego opracowania byo podanie kilku rnych przykadw, majcych uzmysowi kademu, e zdrowe poywienie wcale nie musi by trudne do przyrzdzenia lub niesmaczne. Gotowa i zestawia zgodnie z regu piciu ruchw mona kady rodzaj jedzenia, bez wzgldu na to, do jakiej tradycji kulinarnej naley. Wnikliwie analizujc stare przepisy naszych prababek, czsto zauwaamy uderzajce podobiestwa z przepisami kuchni picioruchowej. Taki sposb gotowania, wbrew pozorom wcale nie wymaga wiele wicej czasu. Wystarczy troch wyobrani oraz inteligentnego podejcia. Przyrzdzajc potrawy wedug piciu przemian naley zachowa kolejno dodawanych produktw odpowiadajc nastpstwu ywiow w cyklu odywczym. Energia ulega wtedy stopniowemu wzmacnianiu w miar ich dodawania. Dziki temu poywienie ma wiksz warto odywcz i moc lecznicz, wzmacnia, a take harmonizuje funkcjonowanie organizmu. Dodajc kolejne produkty, zachowa trzeba niewielkie przerwy (1-5 min.) midzy ruchami. Zawsze trzeba uywa moliwie wieych produktw, nie stosowa mroonek oraz produktw konserwowanych przy zastosowaniu energii promienistej. Uywa oliw z oliwek i inne dobre oleje (najlepiej wyciskane na zimno, a nie ekstrahowane chemicznie i na gorco). Dodawa soli kamiennej naturalnej, a nie warzonej zawiera ona liczne mikroelementy i niezbdne skadniki mineralne. Spoywa wiele zb w formie penej oraz grubo mielone mki i kasze. Unika produktw rafinowanych i silnie oczyszczonych, takich jak m.in. biay cukier, biaa mka i ry. Nie zawieraj one wielu potrzebnych skadnikw, s niezrwnowaone energetycznie i zakwaszaj organizm, przez co spada jego odporno na zachorowania. Kady ks poywienia naley dokadnie u (przynajmniej pidziesit razy). Uwalnia si wtedy wiele energii, nastpuje dokadne wymieszanie ze lin i rozdrobnienie, odek atwo trawi i nie jest przeciony. Gotujc, warto zachowa zawsze poczucie humoru i wyobrani. Nie wpadajmy od razu w panik lub zo, gdy nie wiemy ile to jest szczypta, miarka lub gar, albo skd zdoby sake czy fasolk azuki. Jedne skadniki mona przecie zastpowa innymi podobnymi i nalecymi do tego samego ruchu (uatwiaj to tablice 3, 4, 5, 6, 7). W kuchni trzeba te wykaza si inteligencj, troch poeksperymentowa. Coraz czciej zapominamy, e gotowanie to sztuka. Przy kuchni mona si naprawd wspaniale odpry, a gotowanie traktowa np. jako rozrywk, a najlepiej jako fascynujc gr i przygod, swoist alchemi: przemiany ywiow, przemieszczania energii, przetwarzania materii... Gdy mamy takie podejcie do problemw kulinarnych, jedzenie smakuje nam o wiele lepiej, jest zdrowsze, a stoownicy i kucharz s spokojniejsi i radoni. Ju po 2-3 miesicach takiego gotowania mona zaobserwowa korzystne efekty.

Kady z niej przedstawionych przepisw zestawiony zosta we waciwej kolejnoci dodawania skadnikw. Dua litera na pocztku kadej linijki oznacza jeden z piciu ywiow: D drewno, O ogie, Z ziemi, M metal, W wod. Dania zboowe Owsianka O do wrzcej wody Z dola mleka i ponownie doprowadzi do wrzenia Z wrzuci rodzynki, posiekane daktyle i morele Z pokrojonego w plasterki banana lub kostki jabka Z po yce wieego masa i miodu M cigle mieszajc, wsypa patki owsiane M ewentualnie doda cynamonu (szczeglnie wskazane podczas chodw) W troch zimnej wody W i szczypt soli kamiennej Cao gotowa na bardzo maym ogniu przez pi minut. Musli Z przygotowa oliw, olej sonecznikowy lub troch masa wiejskiego Z smay w nim drobno pocite sodkie jabka, rodzynki, cae lub siekane orzechy, sodkie migday, a jabka bd mikkie i zotobrzowe Z doda wanili, cynamon M patki owsiane M kardamon, kolendr, szczypt gaki muszkatoowej i zmielonych godzikw W szczypt soli kamiennej D patki pszeniczne O patki ytnie. Wszystko dobrze wysmay, a patki bd lekko chrupice i brunatnawe. Musli mona je na sucho lub z jogurtem czy kwanym mlekiem. Kluski malane D 2/3 mki pszennej O troch mki ytniej Z zmiesza z 2-3 jajkami M gak muszkatoow W doda nieco soli kamiennej W wymiesza wszystko z odpowiedni iloci wody a do uzyskania lepkiej masy, ktra bdzie si odrywa od yki D wkroi troch natki pietruszki i wieego koperku O oraz suchego tymianku. Cao gotowa we wrzcej wodzie, spuszczajc w tym czasie yk nastpne mae kawaki ciasta z brzegu miski. Kluski bd dobre, jeli natychmiast po wrzuceniu ich do wody bd wypyway na powierzchni. Gotowa okoo 20-25 min. w stale wrzcej wodzie, by si nie posklejay. Na koniec odla wod i zostawi kluski do obcieknicia. Nastpnie wrzuci je na krtko na patelni z rozgrzanym tuszczem i obraca lekko osmaajc. Dania jarskie

Naleniki D pen mk pszenn O odrobin czerwonego wytrawnego wina Z zmielon prawdziw wanili64, zmiesza z 2-3 jajkami Z oraz 1/2 litra moliwie wieego mleka krowiego M doda odrobin sake (wdki ryowej) W szczypt soli kamiennej W wymiesza wszystko z tak iloci zimnej wody, aby powstao pynne ciasto nalenikowe. Naleniczki trzeba smay moliwie cienkie, na patelni z ma iloci dobrego oleju. Lepiej, jeli zamiast mleka krowiego dodamy kozie. Panierowany kamember Z ubi 1-2 jajka M doda do nich odrobin pieprzu W troch soli kamiennej lub tamari D troch bardzo drobno posiekanej natki pietruszki O zmielonego kminku Z nieco przecieru pomidorowego lub sodkiej papryki M troch ostrej papryki W w tej mieszance namoczy ser kamember lub agodny brie (pocity na kawaki) D na koniec obtoczy w buce tartej O panierowane kawaki sera wrzuci na gorc oliw i piec tak dugo, a bd chrupice. Potrawy z warzyw Francuskie ciasto z cebul Kruche ciasto drodowe D 1/2 kg mki pszennej penej uformowa w stos z zagbieniem w rodku D na rodek da paczuszk wieych pokruszonych drody O zewntrzny brzeg posypa szczypt tymianku Z zmielonym koprem, anykiem i kminkiem Z na drode da yeczk miodu lub niesodzonego syropu M szczypt pieprzu W po brzegu posypa niewielk iloci soli kamiennej W drode zala ok. 1/81 ciepej wody. Pozostawi przykryte drode do wyronicia na ok. 20 min. Zagnie ciasto dodajc tyle ciepej wody, by stao si gadkie, rozcigliwe. Zostawi je jeszcze raz do podronicia na ok. 1/2 do 3/4 godz. Potem da na blach, rozcign i jeszcze raz zostawi do podronicia. W kocu na ciasto drodowe naoy nastpn warstw: Warstwa cebuli Z w niewielkiej iloci dobrego oleju (sonecznikowego, oliwy) M przyrumieni jedn do dwch cebul65 (w zalenoci od wielkoci ciasta) M doda troch pieprzu 64 Niestety

w naszym handlu spotykamy najczciej chemiczn wanilin zastpujc naturaln wanili. 65 Lekko przyrumieniona cebula zmienia smak na sodki i naley do przemiany ziemi; silnie przypalona staje si gorzka przechodzc tym samym do przemiany ognia.

W i nieco tamari lub sosu sojowego D gdy cebula przyrumieni si, wla do niej 2-3 kubki kwanej mietany D doda wieo posiekan natk pietruszki O wieego tymianku, suszonego kopru Z rozmaitych suszonych natek Z i kubek kremu (sodkiej tustej mietany). Wszystkie skadniki dobrze wymiesza ze sob i pooy na spd z ciasta drodowego. Nastpnie piec to ciasto z cebul w piekarniku jak pizz. Samo ciasto drodowe moe by stosowane do rnego rodzaju pizzy. Pizza jarzynowa Na pocztku przygotowa ciasto drodowe, jak do francuskiego ciasta z cebul i pooy go na blach do pieczenia. Sos D przegotowa kilka pomidorw O z tymiankiem, suszonym koprem Z z rozmaitymi suszonymi natkami M kminkiem, oregano, pieprzem M ostr papryk W dosypa troch soli kamiennej. Cao gotowa bardzo dugo, a bdzie zawiera tylko niewielk ilo pynu. Krem naoy na ciasto drodowe i cao oboy rozmaitymi przyprawami i warzywami zachowujc nastpstwo piciu ruchw, a wic: Z wieymi pieczarkami pocitymi na kawaki Z rozmaitymi suszonymi natkami M pieprzem, ostr papryk, oregano W doda nieco soli, sos tamari lub sojowy D kilka plasterkw wieych pomidorw O wiey tymianek, suchy koper Z duo pokrojonego, agodnego tego sera Z na to rozla 1-2 yek oleju. Pizz piec okoo 20 min. w piekarniku. Duszone ziemniaki z kapust O do niewielkiej iloci wrzcej wody Z wlewamy oliw z oliwek Z wrzucamy surowe ziemniaki pokrojone w drobn kostk i podduszamy je tak dugo, a stan si lekko przeroczyste Z doprawiamy kminkiem M dodajemy posiekanej kapusty M doprawiamy pieprzem, curry W oraz tamari lub sosem sojowym Cao dusimy a do mikkoci jarzyn. Saatka ziemniaczana Z dowoln ilo ugotowanych ziemniakw pokroi w grub kostk Z zmiesza z 2-3 jajkami ugotowanymi na twardo i posiekanymi Z doda troch oliwy z oliwek M gar drobno pokrojonej cebuli M przyprawi odrobin pieprzu

W i soli kamiennej W do tego doda ma ilo tamari lub sosu sojowego D i do smaku dobr miark kwasu chlebowego (zamiast niego moe by troch ogrka kiszonego pokrojonego w drobn kostk) D oraz duo drobno posiekanej naci pietruszki O nieco tymianku Z zmielonego kminku Z mona te doda do smaku troch zielonego groszku i ugotowanej, pokrojonej w kostk marchewki. Przed podaniem przyozdobi bukiecikami pietruszki i kawakami jajka. Zupy Zupa jarzynowa Podany niej przykad jest otwarty na wszelkie inne kombinacje skadnikw, naley tylko zachowa stosown kolejno. Zupa oddziaywa bdzie zawsze najsilniej na narzdy zaliczane do tego ywiou, na ktrym zostanie zakoczone dodawanie do niej skadnikw. Mona te kilkakrotnie przechodzi przez cay cykl piciu ruchw to dodatkowo harmonizuje, a zarazem wzmacnia energi zupy. Czas gotowania moe by dowolny, byle wszystkie skadniki stay si wystarczajco mikkie, jednake warto zawsze pamita, e wraz z jego wyduaniem dodaje si rwnoczenie czi, a wiec jangizuje. O na wrzc wod wrzuci nieco majeranku, tymianku, rozmarynu Z suszone grzyby szlachetne, troch kminku Z pokrojone stosownie do pory roku ziemniaki, buraka wikowego, marchew, korze pietruszki M seler, kapust, pora, cebul W drobn fasolk (wczeniej moczon przez ok. 12 godzin) W (jeli istnieje potrzeba to dola troch zimnej wody) przyprawi sosem sojowym, sol D doda posiekane natki selera i pietruszki O szczypt tymianku Z maso do smaku, ewentualnie sodkiej mietany. Zupa cebulowa Z w maej iloci oliwy z oliwek (lub oleju sonecznikowego) agodnie przyrumieni bardzo duo krkw cebuli Z doda rne suszone natki, zioa prowansalskie i inne M troch pieprzu W wla dowoln ilo wody i gotowa W nastpnie doda odrobin tamari lub sosu sojowego, po czym mona ju rozla zup do misek D do kadej miski naoy kromk przysmaonego chleba lub tosta (moe by te w kostkach) O posypa odrobin tymianku Z zmielonego kminku Z i pooy kawaek tego sera. Nastpnie zapiec zup w piekarniku. Dania misne Gulasz wgierski Z w maej iloci dobrego oleju lekko przyrumieni 4-5 duych cebul, pocitych w plasterki lub

krki Z doda do tego 300-400 g misa woowego na gulasz i przysmay Z nastpnie doda gar sodkich orzechw woskich M 1-2 roztartych zbkw czosnku M yeczk wieego, roztartego imbiru lub imbiru sproszkowanego M yeczk ostrej papryki M 2-3 strki surowej pikantnej papryki pocite w paski W oraz troch soli kamiennej W po czym wla 1/4 litra zimnej wody i zostawi, by si zagotowaa i wrzaa przez pewien czas D nastpnie doda 5-6 drobno pokrojonych pomidorw i cao jeszcze przez pewien czas pogotowa D na koniec wla kubek kwanej mietany i wymiesza. Miso woowe na czerwonym winie O do 1/4-1/2 l czerwonego wina (zalenie od iloci misa) Z wstawi na noc lub na kilka godzin miso woowe Z w maej iloci oliwy z oliwek Z tak przysmay miso, by powstaa na nim pikna skrka, po czym Z doda plasterki lub kawaki cebuli i agodnie je przyrumieni Z doda gar posiekanych orzechw woskich M 1-2 rozgniecione zbki czosnku M yeczk wieego lub zmielonego imbiru M i pieprzu do smaku W oraz troch soli kamiennej. W miso poddusi jeszcze troch (mona doda w tym celu niewielk ilo zimnej wody) D nastpnie dola jeszcze ma ilo kwasu chlebowego O i czerwonego wina (moe by to, ktre pozostao z moczenia misa). Przykryte miso woowe zostawi na maym ogniu i dusi a do mikkoci O przed podaniem przybra niesodzon galaretk z brusznic lub marmolad z brusznic Z i kilkoma przyrumienionymi krkami cebuli. UWAGA: miso gotowane na czerwonym winie ma silne waciwoci rozgrzewajce, lepiej wic nie odywia si w ten sposb zbyt czsto. Ciasta i pieczywo Paski chleb D 500 g mki pszennej z penego ziarna zmiesza O z odrobin mki ytniej Z 2-3 ykami oliwki lub dobrego oleju sojowego Z 1-2 garciami ziaren sezamu M i czarnuszki W oraz yeczk soli kamiennej W wszystko zmiesza z tak iloci letniej wody, aby powstao mikkie, rozrzedzone ciasto. Tym ciastem napeni posmarowan tuszczem blach i piec w piekarniku ok. 20-30 minut. Mona po jakim czasie odwrci chleb, ale najczciej nie jest to konieczne. Chleb ten mona rwnie przygotowa z mki kukurydzianej w stosunku 1:1 z mk pszenn.

Chleb sodki Ugotowa owsiank z drobnych patkw lub grubej mki owsianej Z 2-3 garcie rodzynek zmiesza Z z 2-3 ykami drobnej mki z orzechw woskich M i drobnymi patkami owsianymi W doda szczypt soli kamiennej. Skadniki te gotowa z moliwie ma iloci wody przez 10-15 minut, a do uzyskania gstej staej masy. Nastpnie owsiank t da do wysmarowanej pynnym masem formy, zostawi do wystygnicia i stwardnienia, po czym piec w piekarniku. Piernik Z 150-200 g masa utrze z: Z 5 tkami jaj Z wanili, kardamonem Z 5 ykami miodu lub syropu klonowego M cynamonem, kolendra i mielonymi godzikami W szczypt soli kamiennej D do tego doda 300-500 g mki pszennej z penego ziarna O i szczypt kawy. Ciasto dobrze wymiesza i na koniec doda: Z rodzynek i orzechw, ewentualnie rwnie wirek kokosowych Z sztywno ubit pian z biaek M szczypt sproszkowanego imbiru W i w razie potrzeby dobr miark wody mineralnej. Ciasto woy do wysmarowanej tuszczem formy i piec ok. 40-60 minut. Piana z biaek i woda mineralna powinny wystarczy, aby ciasto wyroso. W przeciwnym razie uy proszku do pieczenia. Sernik Przygotowa: Z 100 g masa i 4 tka Z nieco wanilii Z 5 yek miodu, sodu lub syropu klonowego M niewielk ilo drobno pocitego wieego imbiru (ostatecznie moe by i sproszkowany) W szczypt soli kamiennej D 500 g sera biaego, mietankowego, tustego D sok wycinity z jednej cytryny i pocitej z niej skrki (nie pryskanej chemikaliami!) D 500 g mki pszennej O szczypt kawy naturalnej Z cae lub grubo pocite orzechy laskowe Z 1-2 garci rodzynek Z wmiesza ostronie sztywno ubit pian. Mona doda miark wody mineralnej. Piec ok. 45-60 minut. Talary orzechowe Przygotowa: D 200 g maki pszennej z penego ziarna D 50-100 g buki tartej

O 1/2 yeczki kawy naturalnej Z nieco miodu lub syropu klonowego do smaku Z jedno jajko Z 100 g praonych orzeszkw Z 100 g zimnego, wieego masa Z cynamon M 2 yeczki proszku do pieczenia M szczypt gaki muszkatoowej W szczypt soli kamiennej. Skadniki te dobrze wymiesza i zagnie ciasto. Toczy waki o rednicy 3 cm i odstawi na noc do chodnego miejsca. Nastpnie ostrym noem poci na cienkie krki i piec na blasze do pieczenia. Rozgrza w garnku gorzk czekolad i do poowy zanurza w niej upieczone placuszki, odkada na foli do ostudzenia. UWAGI KOCOWE Na zakoczenie warto jeszcze zwrci uwag czytelnika na kilka do istotnych spraw. Pozwoli to unikn wielu niepotrzebnych nieporozumie, pomwie o szarlataneri czy goszenie pogldw sprzecznych ze wspczesnymi odkryciami naukowymi. Po pierwsze: nie naley traktowa dosownie (tzn. w zachodnim rozumieniu) pewnych okrele stosowanych w innych systemach i od razu uwaa ich za zacofane czy fantastyczne. Konieczne jest uwiadomienie sobie, e kada nazwa lub idea to symbol arbitralny nabyty, powstay w danej tradycji kulturowej, a utrwalony w wyniku procesu nauczania i przekazu spoecznego. Tak wic i terminy uwaane przez nas za prawdziwie opisujce wiat s rwnie konwencjonalne jak kade inne opisujce ten sam wiat, lecz w wyniku innych uwarunkowa kulturowych czynice to w odmienny sposb albo w odrbnym aspekcie. Dlatego bezsensowne jest lepe porwnywanie wyrwanych poj czy idei nalecych do obcych sobie systemw bez znajomoci przynajmniej podstaw kadego z nich. Tak samo dla zachodniego naukowca nieprawdziwe moe by chiskie pojcie merydian albo energia yciowa czi, jak niezrozumiae z punktu widzenia tradycji chiskiej s zachodnie spory na temat fizykochemicznej natury ycia. Tamten system interesuje si w wikszym stopniu energetycznym aspektem wszechwiata, a my materialnym; wszechwiat pozostaje jednak taki sam... Po drugie: medycyna chiska jest systemem, ktry zawsze wymaga traktowania czowieka caociowo. Niedopuszczalne jest diagnozowanie i leczenie tylko chorego narzdu, gdy rzeczywiste przyczyny choroby lee mog zupenie gdzie indziej i siga odlegej przeszoci (a po ycie podowe wcznie). Ignorowanie tego moe doprowadzi do powanego rozregulowania rwnowagi energetycznej organizmu, nawet do wywoania innych chorb mimo e zewntrznie bezporednia dolegliwo wydaje si usunita. Dlatego wane jest take czste ponawianie diagnozy w trakcie leczenia, gdy podczas niego zachodz istotne zmiany wpywajce na pozostae narzdy. Mimo e chiska tradycja medyczna liczy sobie par tysicy lat, pod wieloma wzgldami pozostaje dalej w peni aktualna, a nawet wyprzedza wspczesn nauk, w ktrej pogld o traktowaniu kadej istoty jako nierozdzielnej caoci yjcej w swym rodowisku, z trudem toruje sobie drog do wiadomoci wspczesnego spoeczestwa i jego lekarzy. Po trzecie: nie chodzi o przeciwstawianie sobie medycyny chiskiej i zachodniej. S to rne systemy oparte na odmiennych zaoeniach filozoficznych i kulturowych. Kady z nich ma swoje plusy i minusy, szczeglnie jaskrawo widoczne w zalenoci od osobowoci, wiedzy i etyki osoby lekarza. Najdoskonalszy system leczniczy moe by zniweczony przez ignoranta uwaajcego si za specjalist... Niewtpliwie medycyna zachodnia ma wspaniae rezultaty np. w przypadkach wymagajcych natychmiastowej interwencji chirurgicznej, ktrej prawie nie byo w medycynie chiskiej. Ta ostatnia znowu poszczyci si moe niezwykle skutecznym i nieszkodliwym dla pacjenta diagnozowaniem, wielkim bogactwem lekw naturalnych nie wywoujcych dziaa ubocznych co jest powanym grzechem farmakopei zachodniej. Jednak powoli obie te medycyny zaczynaj si coraz dokadniej poznawa i naley mie nadziej, e z takiego spotkania powstanie humanistyczna medycyna przyszoci korzystajca z najlepszych osigni kadego z systemw. Korzy z tego zawsze odnios zwykli cierpicy ludzie.

Po czwarte: trzeba wyranie podkreli, e medycyna chiska to w znacznym stopniu profilaktyka. Nie oferuje ona nikomu cudownych piguek o natychmiastowym dziaaniu, jak np. zachodnie antybiotyki czy leki kortyzonowe majce jednak, oprcz szybkich widocznych efektw, dugotrwae i niebezpieczne dziaania uboczne. Pacjent leczcy si zgodnie z zaleceniami medycyny chiskiej musi to robi sam, nieraz przez bardzo dugi czas. Rol lekarza jest zdiagnozowanie i podanie dokadnych zalece dietetycznych, przepisanie zi, ewentualnie danie rad dotyczcych zmiany trybu ycia itp. Moe on rwnie wykonywa nakucia (akupunktur), lub przypiekania (moks), cho wcale nie jest to w kadym przypadku konieczne. Po pite: Terapia winna by rozpoczta po dokadnym i penym zdiagnozowaniu66 pacjenta. Zawsze trzeba leczy rzeczywiste przyczyny choroby, a nie jej skutki. Objawowe leczenie zioami, diet czy nakuwaniem, mimo niejednokrotnie spektakularnych rezultatw, zawsze musi si skoczy pogorszeniem stanu zdrowia pacjenta choroba przeniesie si na inne narzdy lub przesunie gbiej (przez co bdzie trudniejsza do wyleczenia i bardziej niebezpieczna). Akupunktura polega na przemieszczaniu energii wzdu merydianw, albo z jednego do drugiego. Zawsze jednak musi by podstawowe minimum energii, ktre bdzie przemieszczane. Jeli jej nie ma, naley najpierw doprowadzi do odbudowania czi stosujc odpowiednie zioa i odywianie. W przypadku braku energii (np. wyczerpania korzenia jang albo oglnego braku czi) objawowe zastosowanie akupunktury, nie poprzedzone dogbn diagnoz stanu caoci organizmu, moe zakoczy si zapaci, a nawet w najgorszym przypadku mierci pacjenta. Akupunktura nie jest wic modn zabaw w egzotyczne uzdrawianie, lecz wymaga w peni kwalifikowanego lekarza znajcego podstawy tradycyjnej medycyny chiskiej i potraficego postawi zgodn z ni diagnoz. Tylko wtedy mona uzyska znakomite rezultaty terapeutyczne. W Polsce maj prawo nakuwa wycznie lekarze z odpowiednimi kwalifikacjami. Po szste: warto zwrci uwag na sposb odywiania i doceni go. Bowiem nasze zdrowie w pierwszym rzdzie zaley od niego, a dopiero w mniejszym stopniu od bakterii, wirusw itp. atakujcych wanie tych, ktrych rwnowaga organizmu zostaa zachwiana i przez to spada ich odporno. Zdrowy, zrwnowaony czowiek, yjcy w harmonii ze wiatem i sob samym, poradzi sobie bez adnych szczepionek czy lekw z kad, nawet najgroniejsz, chorob67. Rwnie istotny jest stan umysu, gdy emocje potrafi by rzeczywist przyczyn ponad stu chorb. Medycyna chiska ma na celu umoliwienie czowiekowi ycie zgodne z jego natur, oparte na naturalnych przemianach i niezakconym przepywie energii. Po przeczytaniu informacji tu zawartych nie musimy wpada w panik z powodu popenianych bdw dietetycznych. Nie trzeba niczego robi raptownie; warto stopniowo wprowadzi zmiany i obserwowa swe ciao i umys. Organizm posiada nabyte od lat przyzwyczajenia i ma wyksztacone swoiste reakcje mona je zmienia powoli, nawet w cigu lat. Naley wic da ciau czas na przyzwyczajanie si do nowego. Medycyna chiska uwaa, e czowiek w peni zmienia si co siedem lat, tyle czasu potrzebuje organizm na cakowite odnowienie.

66 Oczywicie ma to by diagnoza wedug tradycyjnej medycyny chiskiej, a nie zachodniej! 67 Niestety w zachodnim spoeczestwie coraz trudniej spotka takich ludzi, ze wzgldu na

wszechobecne skaenie rodowiska, nadmiar stresw, itp. Dlatego istotniejsze jest wspomaganie naturalnych sil organizmu waciw diet i sposobem ycia.

TABLICE Tablica l CHARAKTERYSTYKA JIN i JANG JIN ciemny zimny wilgotny zamknity wklsy agodny skupiony y opadajcy bierny spokojny powolny eski ksiycowy nocny wznoszcy aktywny gwatowny szybki Mski soneczny dzienny JANG jasny gorcy suchy otwarty wypuky stromy ekspansywn

Powysze okrelenia s najbardziej charakterystyczne, lecz bynajmniej nie wyczerpuj wszystkich moliwych waciwoci jin i jang. Zawsze naley pamita, e s to biegunowe pary, a nie przeciwiestwa wzajemnie si wykluczajce jin i jang istniej bowiem nieoddzielnie (nawet w przypadku maksymalnej dominacji jednego z nich, drugie jest zawsze obecne w swym minimum, bdcym zarazem maksimum potencji dcej do zamanifestowania si). Jin i jang nie dotyczy adne wartociowanie w kategoriach np.: jin ze, jang dobre. Tablica 2 PI PRZEMIAN DREWNO SEZON DOBA STRONY WIATA WPYW ZEWN. SMAK ZAPACH OGIE wiosna ranek wschd wiatr kwany kwany y KONSERW kiszenie OWANIE , fermentacja KOLOR zielony, bkitny turkus wdzenie kandyzacja, w konserw, w przyprawach cukrze ty, zloty ostrych solenie ZIEMIA METAL WODA lato poudnie poudnie ciepo gorzki spalenizn dojo pne popudnie centrum wilgo sodki przyjemny jesie zmierzch zachd sucho ostry ostry, przenikliwy zima noc pnoc chd sony nieprzyjemny

czerwony

biay, srebrny

czarny, granatowy czarny onyks

KAMIE

koral

bursztyn

kryszta grski

DZIAANIE

uspokaj inspirujc harmonizujc otwarto, ajce e, e, koncentrujce przestrze poznawcze, mdro gniew, nienawi narodzin y infantylny rozbiegane miech myli nauka praca smutek, al

odwaga wewntrzna, woli

sia

EMOCJE

lk, depresja

YCIE

odpoczynek

umieranie

ORGANY GWNE

wtroba, serce, ledziona woreczek jelito cienkie, trzustka, ciowy osierdzie, odek potrjny ogrzewacz

puca, jelito grube

nerki, pcherz moczowy

ORGANY INNE

paznokc jzyk, usta, lina, nos, luz, ie, oczy, ttnice, krew, tkanka wosy na ciele zy, cigna pot podskrna i minie

skra,

uszy, zby, mzg, szpik, narzdy pciowe

Tablica 3 PRZEMIANA DREWNA SMAK KWANY ZBOA, ZIARNA W E N pszenica P I N G pszenica L I A N G wiee i mode zielone warzywa, zarodki, kieki, saata, ogrki, cukinia, na pietruszki, pomidory szczaw kwane jabka i gruszki, agrest, porzeczki, cytryny, mandaryn ki, pomaracze, poziomki, kwany grejpfrut rabarbar estragon melisa lekarska, drode ie, winie, pigwa, kwane winogrona g, baant, gob, wtroba z drobiu, biay ser kaczka, zsiade mleko, kwana mietana, jogurt, biay ser hibiskus, babka zw., na pietruszki, cytryna, sok brzozowy, piwo pszeniczne, sok porzeczki, z krwawnik A Brzoskwin WARZYW OWOCE PRZYPRA ZWIERZ WY CE PROD. ocet winny kura ZIOA, NAPOJE

H A N

W tablicach 3-7 przedstawiono wybrane produkty ywnociowe, zaliczajc je do jednego z piciu ywiow oraz jednej z piciu waciwoci energii czyli wedug natury energetycznej (re gorca, wen ciepa, ping neutralna, liang ochadzajca, han zimna). Naley tu jednak uprzedzi czytelnika, e w niektrych przypadkach mona spotka nieco inne zaszeregowania, co jednake nie wpywa w sposb istotny na ostateczny rezultat dziaania danego produktu. Niniejsze tablice nie maj nic wsplnego z klasyfikacj makrobiotyczn, zupenie odmienn od stosowanej w medycynie chiskiej.

Tablica 4 PRZEMIANA OGNIA SMAK GORZKI ZBOA,ZIA RNA WARZYWA OWOCE PRZYPRA WY ZWIERZC E PROD. ZIOA, NAPOJE

R E

jagni

Kawa prawdziwa

Kasza gryczana W E N

orzechy woskie

kakao, bylica pioun, li wawrzynu, koper suszony, tymianek, szawia, rozmaryn, majeranek

baranina, koza,

Kawa: prawdziwa, ze sodu, lubczyk, tymianek, rozmaryn, czerwony esze, czerwone wino

Kasza Pgryczana, yto I N G

mirabele, czerwone czerw, winogrona, liwki, wdzone owoce korze gorzki grejpfrut

ser kozi, kozie mleko

wrzca woda

L I A N G

opianu, korze mniszka lekarsk., bowina, cykoria, karczoch, endywia, saata

kawa z korzenia opianu, herbata zielona, czarna, jaminowa, piwo, szawia, kw. gogu, goryczka, jesion, kozek lek., ziele ogrka

H A N

rabarbar (korze)

mniszek lekarski

Tablica 5 PRZEMIANA ZIEMI SMAK SODKI ZBOA, ZIARNA WARZYWA OWOCE Y PRZYPRAW ZWIERZC E PROD. ZIOA, NAPOJE

R E

cynamon

dynia, W E N marchew, korze pietruszki

czerenie, winie, morele, orzechy kokosowe, maliny, sodkie brzoskwinie, orzechy woskie

cynamon, kminek, siemi kopru woskiego, anyek, oliwa z oliwek, oleje: sezamowy, sojowy

maso wiee, ser ty agodny, mleko owcze

lawenda, anyek, biay esze,

proso P I N G (kasza jaglana), kukurydza

wiey rodzynki, groszek, bb, daktyle, fig', groch , sodki grejpfrut, ziemniaki, suszone owoce, sodka papryka, migday suszone jarzyny, rzepa

lukrecja, woowina, lukrecja, szafran, wanilia, cielcina, li maliny mid, syrop jaja kurze, li jeyny klonowy, sd tko jaja jcz., mleczko kurzego, biay esze, zboowe, wiee sezam znamiona maso i ser, sodka kukurydzy mietana mleko krowie i sok gruszek, z

L I A N G

buraki, pomidor, bakaan, grzyby szlach., wiee suszone, szpinak, szparagi, ogrek

Sodkie Mleczko jabka i gruszki, zboowe, banany, arbuz, siemi lniane ananas, mango, i sonecznik

kwiat lipy korze lotosu, rumianek, li babki

Tablica 6 PRZEMIANA METALU SMAK OSTRY ZBOA, ZIARNA R E WARZYWA Ostra papryka, czosnek, godziki W E N czosnek, cebula, szczypiorek, pory, zielona cebulka Imbir wiey, dzik, ziele ang., gaka baant muszkatoowa czarnuszka, curry, bazylia, kolendra cynamon, pieprz orzeszki ziemne Korze kuzu przepirka jele, wdka sake, wino ryowe arcydzigiel imbir, godziki, OWOCE Y Chili imbir suszony PRZYPRAW ZWIERZC E PROD. ZIOA NAPOJE wdka

ryz, P I N G Jczmie L I A N G owies

kapusty: biaa, zielona, wioska, brukselka rzepa kalafior, rzeucha, kapusta pekiska, rzodkiew, rzodkiewka, seler,

Mita pieprzowa oregano

zajc

biaa malwa

Tablica 7 PRZEMIANA WODY SMAK SONY ZBOA, ZIARNA W E N P I N czarna czarne G soja, ciemne grzyby fasole LIAN G H N A fasole, ta soja algi WARZYW A OWOCE PRZYPRA WY ZWIERZ CE PROD. wgorz, oso, krewetka, karp, sery pleniowe rak woda: rdlana mineralna ZIOA, NAPOJE

sl, miso, aby, woda tamari, ostrygi, kraby, rdlana sproszk. limaki Muszle ostryg