SISTEMI ARSIMOR DHE BURIMET NATYRORE Nga Haki KOLA

14/10/2009 - 20:43

Paradigma e mbarshtrimit t qndrueshm t burimeve natyrore dhe sfidat pr sistemin arsimor

SISTEMI ARSIMOR DHE BURIMET NATYRORE

Paradigma e mbarshtrimit t qndrueshm t burimeve natyrore dhe sfidat pr sistemin arsimor
Nga Haki KOLA Nga inventarizimet e fundit rezulton q burimet natyrore si pyjet e kullotat zn mbi 60% t territorit shqiptar, dhe jan burim shum i rndsishm jetese pr zonat malore, pothuaj i neglizhuar n rolin aktual qe luan pothuaj n mnyre informale n t ardhurat kombtare. Pak njihen nga shoqeria e reflektohen nga mediat tona funksionet ekologjike t burimeve natyrore apo prfitime t shumta mjedisore dhe social-ekonomike qe i ofrojn shoqris. N heshtje sht kaluar ,si nga media ,ashtu edhe politika ,kriza e rnd mjedisore q kalon vendi apo reduktimi i aftsis s burimeve natyrore pr ti ofruar kto shrbime dhe prfitime pr shoqrin mbi nj baz t qndrueshme. Kriza aktuale mjedisore ,karakterizohet nga shkatrrimi dhe degradimi masiv i pyjeve, kullotave e shtretwerve twe lumenjve dhe shtimi i ritmeve t erozionit t toks. Duket se kjo kriz mjedisore sht tregues i vjetrimit t paradigmave tradicionale. Kjo bn t nevojshme zvndsimin e tyre me paradigma t reja , si instrumenta pr t prballuar sfidat dhe krizn aktuale mjedisore. N pylltari dhe menaxhimin e burimeve natyrore, ky model i ri prfaqsohet nga paradigma e menaxhimit t qndrueshm t pyjeve. Kjo paradigm nnkupton nj ndryshim n mnyrn q pylltart profesionist, tradicionalist shohin, mendojn, ose bjn n lidhje me pyjet, burimet natyrore dhe mjedisin. Kjo krkon jo vetm ndryshimet n politikat dhe programet, por edhe n qasjet e aftsive t institucioneve dhe individve t prfshir n menaxhimin e qndrueshm t pyjeve.Pyjet kullotat dhe mjedisi, megjithe hallet e tejskajshme q kan, duket se jan prdorur nga politika, si kusur apo dhurat pajtimi. Kjo ka br q institucionet t paguajn harac e t ndodhen n pritje se kujt do ti takojn m tej. N fakt prballe ksaj krize do institucion q merr prsipr menaxhimin e burimeve natyore duhet jet relevant dhe efektiv, ai duhet t jet n gjendje t bj t tijn paradigmn e re t menaxhimit t qndrueshm. Kjo bn t domosdoshm riprtritjen e programeve dhe procesve n prputhje me krkesat dhe sfidat e mbarshtrimit t qndrueshm. Kjo nuk mund t realizohet duke u mohuar malsoreve ato marrdhenie me vendin e tyre q e kan ushtruar n shekuj. Mbarshtrimi i qndrueshm sht sistem q ka pr qllim t plotsoje nevojat e shoqris pr t mira materiale dhe shrbime nprmjet aplikimit t parimeve ekologjike, sociale duke adoptuar metoda t kujdesshme e raciomale shfrytzimi q mundson , riprtritje dhe zhvillim t burimeve natyore, pa degradim apo cnim t kapacitetit t burimeve natyrore pr t siguruar n vazhdimsi kto shrbime. N kt kriz t thell e prball sfidave t , zhvillimit t ardhshm do t ishte e arsyeshme q rolin drejtues ta merrnin institucionet arsimore edukative. N prgjithsi nga natyra e tij arsimi pyjor duhet t jet n gjndje t kshilloje ndryshimet e sjelljes n termat e dijeve, qndrimeve,

vlerave dhe aftsive t krkuara pr te realizuar mbarshtrim t qndrueshm. Kto ndryshime t dshiruara t sjelljes mund t arrihen npmjet arsimit pyjor formal e jo formal. Jan tre prqajsje q arsimi pyjor shqiptar nuk po u krijon hapsire, e pr pasoje , kt boshllk po e mbushin donatort ndrkombtar duke bashkvepruar me shoqrine civile e komunitetet malore. Prgjithsisht si media e shkruar edhe ajo vizive dshmojn ndjeshmri t ult t publikut prkarshi krizs mjedisore. Drejtuesit e shtetit detyrohen q pr fjalimet publike t prgatisin sfonde t gjelbra artificiale, q i transportojn me mjete t posacme q nga Tirana, si pr t manipuluar ndjeshmrin fare t ulet t publikut. Pa at maske, sfondi i politikanit modern , do t rezultonte, pluhur, tym, grryerje apo beton. . Pr shkollat pyjore avokacia deri m tani mbetet pothuaj nj term i panjohur. Avokacia, apo roli i edukimit me njohuri pr burimet natyrore, ka pr qllim pikrisht ndrgjegjsimin e publikut. Avokacia synon t rris interesin dhe vlersimin e publikut pr t njohur dhe mbshtetur politikat, programet dhe strategjite pr menaxhimin e qndrueshm nprmjet nj plani t prgatitur sistematikisht dhe t zbatuar n mnyr agresive. Pr t qen efektiv, programet e avokacis duhet t prgatiten pr tiu prgjigjur nevojave apo sjelljeve aktuale mjedisore lidhur me mbarshtrimin e qndrueshm. Nprmjet hulumtimeve dhe krkimeve arsimi pyjor prodhon burimet njerzore t duhura pr mbarshtrimin e qndrueshm Aktualisht njohurit shkencore baz prfshijn vetm aspektet biofizike e teknike.. Gjuha dhe interpretimi jan n t shumtn e rasteve t importuara shpesh te vjetra e bjn kontrast me veccorite e traditat mesdhetare t vendit. Traditat historike t prdorimit t territorit, nvlersohen e prjashtohen si pasuri e trashgimi kombtare. Po kshtu mbetet akoma tabu e paprekeshme historia e t drejtave t prdorimit apo t pronsis mbi pyllin dhe kulloten. Terminologjia q prdoret eshte larg termave te jetes s prdtshm,e e t marrdhenieve te popullats me natyren sht me shum rndsi q ata t pranojn dhe t prfshijn edhe dimensionet sociale e humane pr t njohur e menaxhuar m mir marrdheniet e shoqris me natyrn. Prqasja e tret e cila mbetet jasht kurikulave, edhe pasi Shqipria ka arritur nj prvoje rreth 15 vjecare me pylltarin sociale, sht ndrtimi i kapaciteteve. Nprmjet ktij roli, arsimi pyjor prodhon burimet njerzore t nevojshme pr menaxhimin e qndrueshm t pyjeve dhe kullotave. Nprmjet arsimit formal, pylltart profesionist prfitojn kompetencat baz (njohurit, qndrimet, vlerat dhe aftsite) q krkohen pr t realizuar qndrueshmri. Nprmjet arsimit apo edukimit jo formal (trajnimeve-kualifikimeve), kapacitetet ekzistuese t pylltarve profesioniste mund t rigjallrohen, ashtu si edhe shum sjellje t trashguara nga ideologjia e shtetit komunist-pronar mund t zevendsohen. Zhvillimi i kurikulave dhe ndryshimet e realizuara prbjn nj strategji q mund t garantoj q arsimi pyjor realizon me efektivitet ndrtimin e kapaciteteve lidhur me nevojat pr mbarshtrim t qndrueshm. Flexibiliteti dhe zgjerimi i tematikave krkimore si pr diplomat ashtu edhe mikrotezat apo tezat pr doktoraturat bn t domosdoshme pranine e nn programeve q pasqyrojn lidhjet e pylltaris shoqrine traditat e me mjedisin, apo lidhjet e pylltaris me zbutjen e varfris, zhvillimin e turizmit etj. Pa mohuar fillimet do t ishte e arsyeshme t kishte prfshirje m t madhe n programet krkimore t temave pr ruajtjen e biodiversitetit, pylltarin mjedisore duke prfshire edhe ndryshimet klimatike apo potencialet n shtimin e rolit t pylltaris n fiksimin e gazit karbonik, teknikat e rehabilitimit te tokave t abandonuara e t degraduara, e drejta tradicionale pr tokn pyjore e kullotn, pylltaria urbane, pylltaria e bazuar tek komuniteti,

agropylltaria e silvopastoralizmi, analiza e politikave pyjore dhe ndikimi te degradimi i ekosistemve psh t jugut t shqiprise, roli dhe organizmi i shrbimit kshillimor etj Kjo jo vetm q do mundsonte fillimin e menaxhimit t qndrueshm, por do ta bnte shkolln shqiptare akoma m t krkuar e do i rriste asaj kredibilitetin.

KOMENTE RRETH STUDIMIT NGA Mehmet META Shkrimi sht shum i vlefshm , si i bn z. H. Kola shkrimet . Ai trajton problemin e lidhjes ( aleancave ) t shkollave dhe nxnsve me natyrn dhe pyjet , deri edhe n marrjen e njohurive elementare , jo thjesht semantike , por dhe praktike , n shkoll : far jan dhe si konservohen burimet natyrore (pyjet, kullotat, ujrat, biodiversiteti, bimt mjeksore, fauna, ekoturizmi etj) , ku t kultivohen njohuri pr burimet e integruara natyrore si baz e jets dhe prosperitetit ton. Ka vrtet nj paradigm t vjetr q ato ende shihen ose si pron e askujt ose si domain i shtetit . Pr shembull jepet prerja barbare e parkut kombtar t Lurs ku shkon edhe nj gazetar i Top-Channel , ndrsa vet komuniteti nuk reagon ende ?! Prof. Dr. Skender Sala Problemi kerkon trajtimin e duhur nga institucionet perkatese. Njoh diccka nga programet mjedisore ne shkolla. Nuk i mbeshtes nje pjese te mire te programeve te hartuara per kete teme mjaft tw rendwsishme pwr shekullin e 21. Edukimi mjedisor eshte kompleks dhe nuk nis ne nje cikel e perfundon aty: Ai nis kur njeriu lind dhe perfundon kur njeriu vdes. Ka arritje po te krahasohemi me para viteve'90, por nuk duhet te krahasohemi me ate periudhe, por te mundohemi te bejme krahasimin me komunitetin Europian ku po perpiqemi gjate per te shkuar. Ka pervoje te bollshme per kete problem, i cili dhe ne vendet e zhvilluara ka filluar relativisht vone. Dhe kjo ka arsyet e veta. Por ne kete periudhe me shume se cdo here tjeter njeriu pas se cfare pasoja kishte patur dhe nga analfabetizmi mjedisor jo vetem i komunitetti por dhe i politkberesve dhe vendimmarresve. Per fat te keq, jemi ende ne keto fillime ne Shqiperi, por kjo nuk duhet te na ul perpjekjet per te ecur me ritmin e me te mireve dhe me kohen e duhur. Ju pershendes dhe ju uroj pune te mbare ne detyren tuaj te veshtire, por fisnike edhe ne drjetim te ndihmeses per edukimin mjedisor.

Lavdosh FERRUNI N kt shkrim Haki Kola tregon edhe njher se nuk sht thjesht nj specialist i mir i pylltaris e gjithnj me plot ide t reja, por dhe nj vizionar i shqetsuar pr t ardhmen e vendit. Politika sht shum larg s kuptuari se vrtet votat jan n Tiran por e ardhmja e vndit sht pazgjidhmrisht e lidhur me zhvillimin n zonn kodrinore e malore t vendit, q prbn rreth 70% t territorit dhe ku lartsohen shumica e pyjeve. Edhe n planin historik pylli ka qn burim kryesor i t mirave materiale pr shqiptart. Ultsira perndimore e vendit , edhe pr shkak t rrjedhjes s fuqishme t lumenjve ka qn mjaft e knetizuar. N kushtet kur n dekadat e ardhshme priten ndryshime t klims dhe rritje t temperaturave n Tok, dhe ku Shqipria bn pjes n zon sensitive , vlera e pyllit shumfishohet. Natyrisht Hakiu e di mir se e vetmja

mnyr pr ta shptuar pyllin sht q t kuptohet ky shptim nga brezat e rinj, prandaj ai i mshon ides s prfshirjes serioze t lnds s pyllit n sistemit arsimor. Zamir PODA -Pwerfshirja e shkollave profesionale si pyjore, mekanike, etj do twe pwerbwente avantazh psh kur flitet pwer riciklim , rritje tw sipwrfaqeve twe gjelbra, mbrojten e pyjeve, sepse shpejt kweto do twe behen dhe janw aktorwe twe ccwshtjeve mjedisore . -Edukimi nwe shkolla "Mbroni mjedisin", Nuk wshtw shumwe i madh por as shumw i vogwel , megjithwse mwe kujtohet kur mwe thonin mwesuesit mos shkarravit bankat , mos gris letra ...etj , sepse weshtwe dashur shumwe pune pwer t'i prodhuar . -Pwerfshirja e komunitetve rurale weshtwe domosdoshmweri ,jo vetwem pwer identifikimin pronwe-tokwe e pylli , por edhe mbrojtje ,edukim, lobim, etj... -Kurriculat e shkollave duhet twe pwerfshijnwe shkurtimisht edhe objektivat apo standartet ndwerkombwetare twe BE apo Atlantikut , nwe mwenyrwe qwe twe freskohet medota e mwesimdhwenies dhe leksionet e studentweve nwe pwergjithwesi .