Matis Zbirka Za Prijemni

\URI[I] DU[AN
BRKI] NADA
ZBIRKA
ZADATAKA IZ MATEMATIKE
za prijemni ispit na Vojnoj akademiji
MINISTARSTVO ODBRANE
SEKTOR ZA QUDSKE RESURSE UPRAVA ZA [KOLSTVO VOJNA AKADEMIJA
AUTORI
Du{an \uri{i}, profesor Nada Brki}, profesor
UREDNIK
mr Slavi{a Savi}, pukovnik, dipl.in`.
RECENZENTI
van. prof. dr Nikola Toma{evi} mr Ne|eqko Jankovi}
JEZI^KI REDAKTOR
Gordana Bawac, profesor
TEHNI^KI UREDNIK
@eqko Hr~ek, potpukovnik
DU[AN \URI[I] % NADA BRKI]
ZBIRKA ZADATAKA
IZ MATEMATIKE ZA PRIJEMNI ISPIT NA VOJNOJ AKADEMIJI
Beograd, 2005.
SADR@AJ
Predgovor .......................................................................................................11 Gr~ki alfabet...............................................................................................12
Prvi deo Teorijski podsetnik iz elementarne matematike

1. Logika i skupovi. Relacije i funkcije................................................15 1.1. Iskazi i logi~ke operacije ............................................................15 1.2. Skupovi................................................................................................16 1.3. Relacije ...............................................................................................17 1.4. Funkcije .............................................................................................18 2. Skupovi brojeva. Proporcionalnost ................................................. 21 2.1. Realni brojevi ....................................................................................21 2.2. Kompleksni brojevi ..........................................................................25 2.3. Proporcionalnost ............................................................................27 3. Polinomi. Racionalni algebarski izrazi ........................................ 29 3.1. Polinomi.............................................................................................29 3.2. Racionalni algebarski izrazi....................................................... 32 4. Linearne jedna~ine i sistemi linearnih jedna~ina. Linearne nejedna~ine ................................................................................................33 4.1. Linearna jedna~ina ......................................................................... 33 4.2. Sistemi linearnih jedna~ina .........................................................33 4.3. Linearne nejedna~ine .......................................................................35 5. Kvadratne jedna~ine i nejedna~ine ......................................................36 5.1. Kvadratne jedna~ine..........................................................................36 5.2. Kvadratne nejedna~ine .....................................................................38 6. Linearna i kvadratna funkcija.............................................................40 6.1. Linearna funkcija ............................................................................40 6.2. Kvadratna funkcija...........................................................................41 7. Eksponencijalna funkcija. Eksponencijalne jedna~ine i nejedna~ine..............................................................................................45 7.1. Eksponencijalna funkcija ..............................................................45 7.2. Eksponencijalne jedna~ine..............................................................45 7.3. Eksponencijalne nejedna~ine .........................................................46 8. Logaritam. Logaritamska funkcija. Logaritamske jedna~ine i nejedna~ine..............................................................................................46 5
8.1. Logaritam ............................................................................................46 8.2. Logaritamska funkcija ....................................................................48 8.3. Logaritamske jedna~ine ...................................................................48 8.4. Logaritamske nejedna~ine ...............................................................49 9. Osnovni pojmovi u trigonometriji i osnovni trigonometrijski identiteti ..................................................................................................50 9.1. Ugao.......................................................................................................50 9.2. Uop{tewe pojma ugla i merewe ugla .............................................52 9.3. Trigonometrijske funkcije o{trog ugla.....................................54 9.4. Definicija trigonometrijskih funkcija proizvoqnog ugla ..55 9.5. Svo|ewe trigonometrijskih funkcija proizvoqnog ugla na funkcije o{trog ugla ..................................................................57 9.6. Osnovni trigonometrijski identiteti ........................................59 9.7. Adicione formule ............................................................................59 9.8. Transformacija zbira trigonometrijskih funkcija u proizvod ............................................................................................61 9.9. Transformacija proizvoda trigonometrijskih funkcija u zbir ....................................................................................................61 9.10. Grafici osnovnih trigonometrijskih funkcija......................61 9.11. Inverzne trigonometrijske funkcije ........................................64 10. Trigonometrijske jedna~ine i nejedna~ine ......................................68 10.1. Osnovne trigonometrijske jedna~ine..........................................68 10.2. Osnovne trigonometrijske nejedna~ine .....................................69 11. Primena trigonometrije u planimetriji i stereometriji...........77 11.1. Povr{ina trougla ...........................................................................77 11.2. Sinusna i kosinusna teorema ........................................................77 11.3. Trigonometrijski oblik kompleksnog broja .............................77 11.4. Primena trigonometrije u stereometriji .................................79 12. Vektori. Podudarnost. Homotetija i sli~nost ...............................80 12.1.Vektori ...............................................................................................80 12.2. Podudarnost ......................................................................................81 12.3. Homotetija i sli~nost....................................................................84 13. Geometrija trougla, ~etvorougla i mnogougla. Krug ......................85 13.1. Trougao...............................................................................................85 13.2. êtvorougao ......................................................................................88 13.3. Mnogougao..........................................................................................90 13.4. Krug.....................................................................................................91 14. Poliedri...................................................................................................94 14.1. Prizma................................................................................................94 14.2. Piramida ...........................................................................................95 14.3. Zarubqena piramida .......................................................................97 6
15. Obrtna tela..............................................................................................98 15.1. Vaqak..................................................................................................98 15.2. Kupa.....................................................................................................99 15.3. Zarubqena kupa ..............................................................................101 15.4. Sfera i lopta .................................................................................102 16. Analiti~ka geometrija u ravni.........................................................104 16.1. Rastojawe izme|u ta~aka. Podela duì u datom odnosu ........104 Povr{ina trougla .........................................................................104 16.2. Prava u ravni..................................................................................104 16.3. Kru`nica (kru`na linija, krug) ................................................106 16.4. Elipsa...............................................................................................107 16.5. Hiperbola........................................................................................109 16.6. Parabola..........................................................................................111 17. Binomni obrazac. Elementi kombinatorike .................................113 17.1. Binomni koeficijenti i binomni obrazac .............................113 17.2. Elementi kombinatorike ............................................................114 18. Realni nizovi. Aritmeti~ka i geometrijska progresija.............117 18.1. Realni nizovi .................................................................................117 18.2. Aritmeti~ka progresija ..............................................................118 18.3. Geometrijska progresija...............................................................119 19. Grani~na vrednost i neprekidnost funkcije .................................121 20. Izvod funkcije i wegova primena ....................................................123 20.1. Izvod i pravila diferencirawa ...............................................123 20.2. Tabli~ni izvodi.............................................................................125 20.3. Primena izvoda ..............................................................................126
Drugi deo Re{eni zadaci sa prijemnih ispita iz matematike

1. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................131 1. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................132 2. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................137 2. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................138 3. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................145 3. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................146 4. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................153 4. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................154 5. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................161 5. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................162 6. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................168 7
6. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................169 7. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................178 7. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................179 8. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................185 8. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................186 9. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ..........................................................192 9. grupa 2000. god. (re{ewa) ......................................................................193 10. grupa 2000. god. (tekst zadataka) ........................................................203 10. grupa 2000. god. (re{ewa) ....................................................................204 1. grupa 2001. god. (tekst zadataka) ..........................................................210 1. grupa 2001. god. (re{ewa) ......................................................................211 2. grupa 2001. god. (tekst zadataka) ..........................................................218 2. grupa 2001. god. (re{ewa) ......................................................................219 3. grupa 2001. god. (tekst zadataka) ..........................................................225 3. grupa 2001. god. (re{ewa) ......................................................................226 4. grupa 2001. god. (tekst zadataka) ..........................................................233 4. grupa 2001. god. (re{ewa) ......................................................................234 5. grupa 2001. god. (tekst zadataka) ..........................................................243 5. grupa 2001. god. (re{ewa) ......................................................................244
Tre}i deo Zadaci sa prijemnih ispita iz matematike

(sa kona~nim re{ewima i uputstvima) 1. grupa 1997. god. ........................................................................................253 2. grupa 1997. god. ........................................................................................255 3. grupa 1997. god. ........................................................................................257 4. grupa 1997. god. ........................................................................................259 5. grupa1997. god. ........................................................................................261 6. grupa 1997. god..........................................................................................263 7. grupa 1997. god. ........................................................................................265 1. grupa 1998. god..........................................................................................267 2. grupa 1988. god..........................................................................................269 3. grupa 1998. god..........................................................................................271 4. grupa 1998. god..........................................................................................273 1. grupa 1999. god..........................................................................................275 2. grupa 1999. god..........................................................................................277 3. grupa 1999. god..........................................................................................279 4. grupa 1999. god..........................................................................................281 1. grupa 2002. god..........................................................................................283 8
2. grupa 2002. god..........................................................................................285 3. grupa 2002. god..........................................................................................287 4. grupa 2002. god..........................................................................................289 5. grupa 2002. god..........................................................................................291 6. grupa 2002. god..........................................................................................293 7. grupa 2002. god .........................................................................................295 8. grupa 2002. god..........................................................................................297 9. grupa 2002. god .........................................................................................299 10. grupa 2002. god........................................................................................301 1. grupa 2003. god .........................................................................................303 2. grupa 2003. god..........................................................................................305 3. grupa 2003. god..........................................................................................307 4. grupa 2003. god..........................................................................................309 5. grupa 2003. god..........................................................................................311 6. grupa 2003. god..........................................................................................313 7. grupa 2003. god..........................................................................................315 8. grupa 2003. god..........................................................................................317 9. grupa 2003. god .........................................................................................319 10. grupa 2003. god .......................................................................................321 Literatura. ..................................................................................................323
PREDGOVOR
Osnovna namena ove zbirke je da se kandidati za Vojnu akademiju {to uspe{nije pripreme za prijemni ispit iz matematike. Zbirka se sastoji iz tri dela. U prvom delu dat je teorijski podsetnik iz elementarne matematike. Tu se moè na}i pregled osnovnih pojmova, stavova i formula, ~ije je poznavawe neophodno pri izradi zadataka na prijemnom ispitu. Istovremeno, sadràj ovog podsetnika ukazuje i na to kojim matemati~kim oblastima je pridat ve}i zna~aj. U drugom delu nalazi se 150 kompletno re{enih zadataka, koji su raspore|eni u 15 grupa. Tre}i deo ~ine zadaci za koje su data kona~na re{ewa ili uputstva za wihovo re{avawe. Zadaci u drugom i tre}em delu su sa prijemnih ispita za Vojnu akademiju koji su odràni u periodu od 1997. do 2003. godine. Zbirka obiluje velikim brojem slika, koje ilustruju odre|ene pojmove, postupke u re{avawu zadataka ili kona~na re{ewa. Ovom prilikom se posebno zahvaqujemo recenzentima dr Nikoli Toma{evi}u i mr Ne|eqku Jankovi}u, koji su detaqno pregledali tekst zbirke, ukazali na izvesne propuste i dali niz korisnih saveta. Autori
11
GR^KI ALFABET
alfa beta gama delta epsilon zeta eta teta jota kapa lambda mi
ni ksi omikron pi ro sigma tau ipsilon fi hi psi omega
12
Prvi deo
TEORIJSKI PODSETNIK IZ ELEMENTARNE MATEMATIKE
1. LOGIKA I SKUPOVI. RELACIJE I FUNKCIJE 1.1. Iskazi i logi~ke operacije

Iskazi su re~enice koje su ili ta~ne ili neta~ne. Ozna~avamo ih iskaznim slovima p,q,r,... . Ako je iskaz p ta~an, onda je wegova istinitosna vrednost ("te") i pi{emo ( p ) =
istinitosna vrednost neta~nog iskaza q je ('' '') i pi{emo
( q ) = .
Osnovne logi~ke operacije su: negacija ( ne), konjunkcija ( i), disjunkcija( ili), implikacija( povla~i, implicira, ako...onda) i ekvivalencija ( ekvivalentno, ako i samo ako). Definicije logi~kih operacija date su slede}im istinitosnim tablicama:
pq
pq

p q
pq
pq
Polaze}i od iskaznih slova i primewuju}i kona~an broj puta logi~ke operacije, dobijaju se iskazne formule. Tautologija je iskazna formula koja je ta~na za sve vrednosti iskaznih slova koja u woj u~estvuju. Simboli i zovu se univerzalni i egzistencijalni kvantifikator (kvantor). Zapis
( x ) ( x )
15
~itamo "za svaki x vaì ( x ) ", a kao "postoji x
( x ) ( x ) za koji vaì ( x ) ".

naj~e{}e ozna~avamo velikim slovima
1.2. Skupovi
A, B, C ,..., X , Y , Z ,... . Uobi~ajeni su slede}i zapisi u vezi sa skupovima: Skupove
x X element x pripada skupu X , x X element x ne pripada skupu X ,
X = x ( x ) X je skup svih elemenata x za koje vaì
( x),
prazan skup, tj. skup koji nema elemenata. Dva skupa su jednaka ako imaju iste elemente. Skup A je podskup skupa B , u oznaci A B, ako je svaki element skupa A istovremeno i element skupa B . Vaì
A = B A B B A. Za skupove A i B defini{u se unija A B, presek A B i razlika A \ B na slede}i na~in: A B = { x x A x B} , A B = { x x A x B} , A \ B = { x x A x B} .
Ako je A B = , onda za skupove A i B kaèmo da su disjunktni. Partitivni skup skupa X je skup svih wegovih podskupova. Ozna~ava se sa P ( X ) . Ako se razmatraju samo podskupovi odre|enog skupa X , onda se X ~esto zove univerzalni skup. U tom slu~aju se za skup A P ( X ) defini{e wegov komplement sa
Ac = A = X \ A.
16
U op{tem slu~aju, skupove obi~no predstavqamo takozvanim Venovim dijagramima (sl. 1).
A B A B A B A X
A B
A B
Sl. 1
A\ B
Ac
Ure|eni par
{a, b}
( a, b )
dobijamo ako elemente dvo~lanog skupa
pore|amo u niz i pri tome preciziramo da je a prvi, a b
drugi element tog niza. Sli~no se formiraju ure|ene trojke, ~etvorke ili, uop{te, n -torke. Dekartov proizvod skupova A i B, u oznaci A B, defini{e se sa:
A B = {( a, b ) a A b B} .
Uop{te, Dekartov proizvod skupova A1 , A2 ,..., An dat je sa
A1 A2
An = {( a1 , a2 ,..., an ) a1 A1 a2 A2 ... an An } .
1.3. Relacije
Relacija sa jednog skupa u neki drugi skup je svaki podskup Dekartovog proizvoda tih skupova. Dakle, je relacija sa skupa A u skup B ako je A B. Ako je A A = A2 , onda kaèmo da je
(binarna) relacija na A. Umesto ( a, b ) pi{emo a b i kaèmo da je element a u relaciji sa elementom b. Neka je A2 . Tada za kaèmo da je: ( R ) refleksivna ako ( a A)( a a ) ,
( S ) simetri~na ako ( a, b A)( a b b a ) , ( A) antisimetri~na ako ( a, b A)( a b b a a = b ) , (T ) tranzitivna ako ( a, b, c A)( a b b c a c ) .

17
Za relaciju kaèmo da je relacija ekvivalencije ako je refleksivna, simetri~na i tranzitivna (skra}eno: RST ). Ako je relacija ekvivalencije na skupu A , onda se skup
Ca = { x A a x}
zove klasa ekvivalencije elementa a. Svake dve klase ekvivalencije su ili disjunktne ili se poklapaju. Skup svih klasa ekvivalencije odre|enih nekom relacijom na skupu A zove se koli~ni~ki skup i ozna~ava sa A / . Relacija koja je refleksivna, antisimetri~na i tranzitivna zove se relacija poretka (skra}eno: RAST ).
1.4. Funkcije
Funkcija (preslikavawe) f sa skupa A u skup B , u oznaci f : A B, je takva relacija f A B kod koje je svaki element skupa A u relaciji sa ta~no jednim elementom skupa B . Dakle, funkcija f : A B je okarakterisana slede}im svojstvima:
( x A)( y B ) ( ( x, y ) f ) , ( x A)( y, z B ) ( ( x, y ) f ( x, z ) f
y = z ).
Skup A se zove domen (oblast definisanosti) funkcije f i ~esto ga ozna~avamo sa D f . Skup B je kodomen funkcije
f . Ako
( x, y ) f , ( f , A, B )
onda pi{emo y = f ( x ) i x nazivamo originalom, a y
wegovom slikom pri preslikavawu f . Preslikavawe f : A B moèmo smatrati ure|enom trojkom pri ~emu je f pravilo tog preslikavawa koje se obi~no zadaje analti~ki (formulom), tabli~no ili grafi~ki. Funkcije f : A B i g : C D su jednake ako imaju iste domene, iste kodomene i isto pravilo preslikavawa, tj.
f = g A = C B = D ( x ) f ( x ) = g ( x ) .
18
Preslikavawe f : A B je 1 1 (injekcija) ako razli~itim originalima odgovaraju razli~ite slike, tj.
f 1 1 ( x1 , x2 A ) ( x1 x2 f ( x1 ) f ( x2 ) )
( x1 , x2 A ) ( f ( x1 ) = f ( x2 ) x1 = x2 ) .
Preslikavawe f : A B je na (surjekcija) ako svaki element kodomena ima svoj original , tj.
f ( y B )( x A ) ( y = f ( x ) ) .
Funkcija je bijekcija ako je i 1 1 i na. Skup vrednosti funkcije f : A B je skup
R f = { f ( x ) x A} = f ( A ) .
Identi~no preslikavawe skupa A je funkcija iA : A A za koju je
( x A) iA ( x ) = x.
f :A B
i
Kompozicija (sloèna funkcija) funkcija g : B C je funkcija h , u oznaci h = g f , takva da je
( x A) ( ( g
f )( x ) = g ( f ( x ) ) .
Inverzna
funkcija
funkcije
f :A B
je
funkcija
: B A (ako postoji) za koju je f 1 f = iA i f
f 1 = iB .
Funkcija ima inverznu ako i samo ako je bijekcija. . Graf (grafik ) funkcije f : A B je skup
Gf =
{( x, f ( x )) x A}.
Ako su A i B podskupovi skupa realnih brojeva R , onda za funkciju f : A B kaèmo da je realna funkcija realne promenqive. Za wu se defini{u pojmovi nadgrafa ( G f ) i podgrafa ( G f ) (sl. 2):
19
Gf = Gf
{( x, y ) R = {( x, y ) R
} y < f ( x )} .
y > f ( x) ,
Gf
Gf
Rf
Df Gf
Sl. 2 Preslikavawe f : A2 A zove se binarna operacija na skupu A. operacije su +, , ,:, , ,... . Umesto c = f ( a, b ) obi~no pi{emo c = afb . Naj~e{}e oznake za
20
2. SKUPOVI BROJEVA. PROPORCIONALNOST 2.1. Realni brojevi

Skup (poqe) realnih brojeva ozna~avamo sa R . Wegovi va`niji podskupovi su:
Z = N 0 {..., 3, 2, 1} skup celih brojeva,
N 0 = N {0} skup nenegativnih celih brojeva,
N = {1, 2 ,3,...} skup prirodnih brojeva,
m Q = m Z n N skup racionalnih brojeva, n Ir = R\ Q skup iracionalnih brojeva, tj. brojeva koji

se ne mogu predstaviti u obliku razlomka. Za a,b R ( a < b ) defini{u se intervali:
[ a,b ] = { x R a x b} (), ( a,b ) = { x R a < x < b} , [ a,b ) = { x R a x < b} () , ( a,b] = { x R a < x b} () , ( ,a ] = { x R x a} , ( ,a ) = { x R x < a} , [ a , + ) = { x R x a} , ( a, + ) = { x R x > a} , ( , + ) = R.
Za svaki m Z i n N postoje jednozna~no odre|eni brojevi k ,r Z za koje vaì
m = kn + r, 0 r n 1. Broj k zove se koli~nik, a broj r ostatak pri deqewu broja m sa n. Ako je r = 0 , onda je m deqiv sa n , tj. n se sadrì u m (u oznaci n m ).
21
Broj oblika
a1a2 ...am ,b1b2 ...bn c1c2 ...c p c1c2 ...c p ... = a1a2 ...am ,b1b2 ...bn c1c2 ...c p ,
( a ,b ,c
i j
{0,1, ,9}
zove se beskona~ni periodi~ni decimalni broj sa periodom c1c2 ...c p . Broj je racionalan ako i samo ako se moè predstaviti u obliku beskona~nog periodi~nog decimalnog broja. Beskona~ni neperiodi~ni decimalni brojevi su iracionalni brojevi. Jednakost razlomaka je data sa:
a = c a d = b c, ( b,d 0 ) . b d
Za operacije sa razlomcima vaì:
a b ab = ( c 0) , c c c a c a c = ( b,d 0 ) , b d bd ac a = ( b,c 0 ) , bc b
a c ad bc = ( b,d 0 ) , b d bd a c a d ad : = = ( b,c,d 0 ) , b d b c bc a a a = = (b 0) . b b b
Apsolutna vrednost broja x R je
x, x 0 x = x, x < 0.
Za apsolutnu vrednost vaè slede}e osobine:
( a 0) , x a x a x a ( a 0 ) ,
x a a x a x y x+ y x + y .
x = x , x x ,
22
Signum broja x R je
1, sgn x = 0 , 1, Vaì da je x = x sgn x.

i sl. 4)
y
x>0 x=0 . x<0
Grafici funkcija y = x i y = sgn x dati su na slikama (sl. 3

y
y= x
0
y = sgn x
x
Sl. 3
Sl. 4
Stepenovawe celobrojnim izloìocem je definisano sa:
a n = a a a ( R, n N ) ,
n
1 ( a 0) . an Za a R, n N svako re{ewe jedna~ine po x a 0 = 1 ( a 0 ) , a1 = a, a n = xn = a

(ako postoji) je n -ti koren broja a . Ako je n neparan broj, onda za svaki a R postoji ta~no jedno re{ewe i ozna~ava se sa
a . Za parno n i a < 0 jedna~ina nema re{ewa u R ; za parno n i a = 0 jedino re{ewe je 0 , tj. n 0 = 0. Ako je n paran broj i a > 0 , tada jedna~ina ima dva re{ewa, i pozitivno re{ewe ozna~avamo sa n a . Drugo re{ewe je n a . Prema tome, u
ovom slu~aju vaì
23
xn = a x = n a .
Za korenovawe vaè slede}e osobine:
n
a n b = n a b ,
n m
a : n b = n a :b , a = nm a , x2 = x
n
( a)
= n am ,
2n
n m
am =
np
a mp ,
x 2n = x ,
( x R) ,
( a,b > 0;
m
m,n, p N ) .
Stepenovawe racionalnim izloìocem uvodi se sa:
a n = n am
Osnovne osobine stepenovawa su:
(n N ,
m Z , a > 0) .
a x a y = a x+ y ,
(a )
x x
y x
= a xy ,
(a b)
= a b ,
ax a = x b b
( a,b > 0; x, y R )
Pribliàn broj (pribli`na vrednost) nekog ta~nog broja je broj koji se od wega "neznatno" (malo, zanemarqivo) razlikuje. Ako je
x*
pribli`na vrednost broja

*
x , onda kaèmo da je
aproksimiran brojem x . Broj
x* = x x*
naziva se apsolutna gre{ka broja x* . Bilo koji nenegativan broj Ax* koji nije mawi od apsolutne gre{ke broja x* , tj. za koji je
( )
24
x* = x x* Ax* ,
`nog broja x* defini{e se sa
( )
zove se granica apsolutne gre{ke. Relativna gre{ka x*
( ) pribli-
(x ) =
*
x* x
( )
( x 0) .
Svaki nenegativan broj Rx* koji nije mawi od relativne gre{ke, tj. za koji je
( x* ) Rx ,
*
zove se granica relativne gre{ke broja x* . Pri odre|ivawu pribli`nog broja za dati decimalni broj obavqa se operacija zaokrugqivawa. Zaokrugqivawe decimalnih brojeva na n decimala vr{i se po slede}im pravilima: (1) Ako je n + 1 -va decimala mawa od 5, onda prvih n decimala ostaje nepromeweno; (2) Ako je n + 1 -va decimala ve}a od 5, onda se n -ta decimala uve}ava za 1, a prvih n 1 ili ostaje nepromeweno (ako je n -ta decimala bila mawa od 9) ili se mewaju na odgovaraju}i na~in (ako je n -ta decimala jednaka 9); (3) Ako je n + 1 -va decimala jednaka 5 i bar jedna cifra posle we nije jednaka nuli, onda se n -ta decimala uve}ava za 1; (4) Ako je n + 1 -va decimala jednaka 5 i sve cifre posle we su jednake nuli, onda se n -ta decimala ne mewa ako je parna, a uve}ava se za 1 ako je neparna (pravilo parne cifre). U svim ovim slu~ajevima izostavqa se n + 1 -va decimala i sve cifre desno od we.
2.2. Kompleksni brojevi

Skup (poqe) kompleksnih brojeva ozana~avamo sa C. Algebarski oblik kompleksnog broja z je
z = ( a,b ) = a + bi , a,b R, i 2 = 1 ,
pri ~emu je:
25
i = ( 0,1) imaginarna jedinica, a = Re z realni deo kompleksnog broja z , b = Im z imaginarni deo kompleksnog broja z , bi ~isto imaginaran broj (za b 0 ).
y
Kompleksne brojeve predstavqamo u kompleksnoj (Gausovoj) ravni (sl. 5). Konjugovano kompleksni broj broja z = a + bi je broj z = a bi. Moduo kompleksnog broja
z = a + bi
z a z
x
z = a + bi je = z = a 2 + b 2 .
b
Sl. 5
z = a bi
Po{to su kompleksni brojevi definisani kao ure|eni parovi, to je jednakost kompleksnih brojeva data sa: z1 = z2 Re z1 = Re z2 Im z1 = Im z2 . Za operacije nad kompleksnim brojevima
z1 = a + bi
z2 = c + di vaì:
z1 + z2 = ( a + c ) + ( b + d ) i, z1 z2 = ( a c ) + ( b d ) i, z1 z2 z1 z2 = ( a + bi ) ( c + di ) = ( ac bd ) + ( ad + bc ) i, = a + bi a + bi c di ac + bd bc ad i ,( c,d ) ( 0 ,0 ) = = + c + di c + di c di c 2 + d 2 c 2 + d 2
Celobrojni stepeni imaginarne jedinice odre|eni su sa:
i 4 k = 1,
i 4 k +1 = i,
i 4 k + 2 = 1, i 4 k +3 = i
(k Z ) .
Za konjugovawe i moduo kompleksnih brojeva z1 i z2 vaì:
26
z1 z2 = z1 z2 , z1 z1 = , ( z2 0 ) , z z 2 2 z = z , z1 z2 = z1 z2 ,
z1 z2 = z1 z2
(z ) = (z )
n
, zz = z ;
z1 z2
z1 z2
, ( z2 0 ) ,
z1 z2 z1 + z2 z1 + z2 .
2.3. Proporcionalnost
Koli~nik realnih brojeva a i b ( b 0 ) , tj. broj
a :b = a , b zove se razmera brojeva a i b .

Jednakost dveju razmera, tj. jednakost oblika a :b = c : d , zove se proporcija. Proporcija a : b = c : d lentna svakoj od slede}ih jednakosti:
( a,b,c,d 0 )
je ekviva-
(1) a d = b c, ( 2) a :c = b:d , ( 3) b : a = d : c, ( 4 ) ak :bk = c : d ( k 0 ) , ( 5) ak :b = ck :d .
Za brojeve a1 ,a2 ,...,an ,b1 ,b2 ,...,bn 0 defini{e se pro{irena proporcija:
a1: b1 = a2 : b2 =
= an : bn .
Zapisujemo je i u obliku
27
a1: a2 : ... :an = b1: b2 : ... :bn .

Za pro{irenu proporciju vaì:
a1: b1 = a2 : b2 =
= an : bn ( a1 +
+ an ) : ( b1 +
+ bn ) = a1 : b1 .
Jedan posto broja a R je broj
U procentnom ra~unu osnovne veli~ine su: glavnica G, procentna stopa p i procentni iznos P. Vaì proporcija
a = 0 ,01a 100 i ozna~avamo ga sa 1% od a.
G : P = 100: p,
pa se pojedine veli~ine ra~unaju po formulama:
G p G = 100 P , P = , 100 p
p = 100 P G
Neka su m i n dati fiksirani brojevi ( m,n 0 ) , a x i y nepoznati brojevi. Za x i y kaèmo da su direktno proporcionalni ako je x:m = y:n ; u slu~aju da je
x:m = n: y
kaè se da su x i y obrnuto proporcionalni. proporcionalne veli~ine x i y odre|uju funkciju
Direktno
y = kx ( k 0 ) ,
y = a ( a 0) . x
a obrnuto proporcionalne funkciju
Grafici funkcija direktne i obrnute proporcionalnosti dati su na slici (sl. 6).
28
y = kx k >0
y = kx
k<0
x
(a)
(b)
y=a x
( a > 0)
x
y=a x
0
( a < 0)
x
(v) Sl. 6
(g)
3. POLINOMI I RACIONALNI ALGEBARSKI IZRAZI 3.1. Polinomi Pn : R R takva da je

Polinom (polinomna funkcija) stepena n je svaka funkcija
( n N 0 , an ,an1 ,...,a1 ,a0 R; an 0 ) .

Pri tome su:
Pn ( x ) = an x n + an 1 x n 1 +
+ a1 x + a0 ,
an ,an 1 ,...,a1 ,a0 koeficijenti polinoma, an najstariji (vode}i) koeficijent,
29
an x n najstariji (vode}i) ~lan, a0 slobodan ~lan,
n = stPn stepen polinoma Pn . Za nulti polinom P 0 ne defini{e se stepen.

Dva polinoma su jednaka ako su istog stepena i ako su im odgovaraju}i koeficijenti (tj. koeficijenti uz iste stepene od x ) jednaki. Drugim re~ima, ako je Qm ( x ) = bm x m + bm 1 x m 1 +
+ b1 x + b0 , tada
vaì:
Pn ( x ) = Qm ( x ) n = m ( i ) ai = bi . st ( Pn + Qm ) max {n,m} .
Polinomi se sabiraju tako {to im se odgovaraju}i koeficijenti saberu i pri tome je Mnoèwe dva polinoma obavqa se primenom distributivnosti realnih brojeva, tj. tako {to se svaki ~lan jednog polinoma pomnoì svakim ~lanom drugog polinoma. Vaì da je Broj x = a C je nula (koren) polinoma P ako je P ( a ) = 0. Pri tome je
st ( Pn Qm ) = m + n.
P ( x) = ( x a)Q ( x) ,
za neki polinom Q , za koji je stQ = stP 1 . Broj x = a C je nula (koren) k -tog reda ( k N ) polinoma P ako je
P ( x) = ( x a) Q ( x) ,
k
(Q ( a ) 0) ,
za neki polinom Q za koji je stQ = stP k. Faktorisani oblik polinoma Pn je
Pn ( x ) = an ( x 1 ) 1 ( x 2 )
k
k2
( x s )
ks
pri ~emu su 1 , 2 ,..., s sve razli~ite nule tog polinoma vi{estrukosti k1 ,k2 ,...,k s ,
( k1 + k2 + ... + ks = n ) .
30
Kompleksan broj z = + i je nula polinoma Pn (sa realnim koeficijentima) ako i samo ako je nula tog polinoma i wegov konjugovano kompleksan broj z = i. Prema tome,
Pn ( z ) = 0 Pn ( z ) = 0.
Za polinome P i Q postoje jednozna~no odre|eni polinomi S (wihov koli~nik) i R (ostatak) takvi da je
P = Q S + R, ( stR < stQ R 0 ) .
Prethodnu relaciju moèmo zapisati u obliku
P R =S+ , Q Q i ona vaì za sve x za koje je Q ( x ) 0. Q je sadràn u P.
Ako je R ( x ) 0 , tada je polinom P deqiv polinomom Q , tj.
Deqewe polinoma obi~no se obavqa tako {to se postupno dele wihovi najstariji ~lanovi, i sam postupak je sli~an deqewu vi{ecifrenih brojeva. (Bezuov stav) Ostatak pri deqewu polinoma P = P ( x ) sa
x a je P ( a ) . Specijalno, ako je P ( a ) = 0 , tada je P deqiv sa x a.
Najve}i zajedni~ki delilac polinoma P i Q , tj. NZD ( P,Q ) ,
je polinom koji ima najvi{i stepen me|u svim polinomima koji su sadràni i P i u Q . Najmawi zajedni~ki sadràlac polinoma P i Q tj.
NZS ( P,Q ) ,
je polinom koji ima najniì stepen me|u svim
polinomima koji su deqivi i sa P i sa Q .
Polinomi P i Q su uzajamno prosti ako je NZD ( P,Q ) =1.
Ako kod polinoma jedne promenqive u izrazima za neki stepen od x oblika x x x promenqivu x zamenimo na k pozicija
(1 k r )
nekom drugom promenqivom y, z ,... , dobijamo polinome
vi{e promenqivih.
31
3.2 Racionalni algebarski izrazi

Racionalni algebarski izrazi su izrazi u kojima u~estvuju konstante (realni brojevi), promenqive ( x, y , z ,..., a, b, c,...) i operacije sabirawa, oduzimawa, mnoèwa, deqewa i stepenovawa promenqivih celobrojnim izloìocem. Srediti racionalni algebarski izraz zna~i svesti ga na oblik
P , pri ~emu su P i Q uzajamno prosti. Q Za izraze A,B,C i D vaì:

A ( B C ) = A B A C,
( A + B ) ( C + D ) = A C + B C + A D + B D, ( A B ) ( A + B ) = A2 B 2 , 2 ( A B ) = A2 2 AB + B 2 , ( A B )3 = A3 3 A2 B + 3 AB 2 B3 , A3 B3 = ( A B ) ( A2 A B + B 2 ) ,
A AC = B B C
( B,C 0 ) ,
A C A D B C = ( B,D 0 ) , B D BD A C AC = ( B,D 0 ) , B D BD A C A D A D : = = ( B,C,D 0 ) . B D B C B C
32
4. LINEARNE JEDNAÎNE I SISTEMI LINEARNIH JEDNAÎNA. LINEARNE NEJEDNAÎNE 4.1. Linearna jedna~ina
Osnovni oblik linearne jedna~ine po nepoznatoj x je
ax = b
Pri tome vaì:
( a,b R ).
1 jedna~ina nema re{ewa ako je a = 0 i b 0 ; 2 jedna~ina ima beskona~no mnogo re{ewa (svako x R je re{ewe) ako je a = b = 0 ; b 3 jedna~ina ima jedinstveno re{ewe x = ako je a 0. a
4.2. Sistemi linearnih jedna~ina

Sistem od dve linearne jedna~ine sa dve nepoznate je konjunkcija jedna~ina oblika
( )
a1 x + b1 y = c1 a2 x + b2 y = c2 ,
Ure|eni par realnih brojeva ( , ) je re{ewe sistema ako zamenom x sa i y sa svaka jedna~ina sistema postaje numeri~ki identitet. Sistem od tri linearne jedna~ine sa tri nepoznate je konjunkcija jedna~ina oblika
( a1 ,b1 ,a2 ,b2 ,c1 ,c2 R; x, y ) .
a x + b y + c z = d 1 1 1 1 a2 x + b2 y + c2 z = d 2 a3 x + b3 y + c3 z = d3 , ( ai ,bi ,ci ,di R, ( i = 1, 2 ,3) ; x, y,z ) .
33
Ure|ena trojka realnih brojeva ( , , ) je re{ewe sistema ako zamenom x sa , y sa i z sa svaka od jedna~ina sistema postaje numeri~ki identitet. Sistem od m linearnih jedna~ina sa n nepoznatih ( m, n N ) je konjunkcija jedna~ina oblika
a11 x1 + a12 x2 + ... + a1n xn = b1 a21 x1 + a22 x2 + ... + a2 n xn = b2 ... a x + a x + ... + a x = b , mn n m m1 1 m 2 2

pri ~emu su:
ij R ( i = 1, 2 ,...m; j = 1, 2,...,n ) , x1 ,x2 ,...,xn .
b j R ( j = 1, 2 ,...,n ) ,
Re{ewe sistema je svaka ure|ena n -torka realnih brojeva takva da zamenom x1 sa 1 , x2 sa 2 , ... , xn sa n
( 1 , 2 ,..., n )
svaka od jedna~ina sistema postaje numeri~ki identitet. Re{iti sistem linearnih jedna~ina zna~i na}i skup svih wegovih re{ewa. Razmatraju}i skup re{ewa, sistem linearnih jedna~ina moè biti: saglasan (mogu}) ako ima bar jedno re{ewe, odre|en ako ima samo jedno (jedinstveno) re{ewe tj. po jednu vrednost za svaku nepoznatu, neodre|en ako ima beskona~no mnogo re{ewa, nesaglasan (nemogu}, protivre~an) ako nema re{ewa. Elementarne transformacije sistema linearnih jedna~ina su: (1) zamena mesta bilo kojim dvema jedna~inama sistema, (2) mnoèwe bilo koje jedna~ine sistema realnim brojem razli~itim od nule,
34
(3) dodavawe proizvoqnoj jedna~ini sistema bilo koje druge jedna~ine prethodno pomnoène nekim realnim brojem. Primenom elementarnih transformacija sistem linearnih jedna~ina ne mewa skup re{ewa. Neka je za sistem ( ) od dve linearne jedna~ine sa dve nepoznate
D= Dx =
a1 a2 c1 c2
b1 b2 b1 b2
= a1b2 a2b1 (determinanta sistema), = c1b2 c2b1 i Dy = a1 a2 c1 c2 = a1c2 a2 c1 .
Tada vaì: (1) ako je D 0 , sistem ima jedinstveno re{ewe koje se dobija formulama
D D (2) ako je D = 0 i bar jedna od determinanti Dx ,Dy razli~ita

od nule, sistem je nemogu}; (3) ako je D = Dx = Dy = 0 , tada je sistem ili neodre|en, tj. ima beskona~no mnogo re{ewa, ili je nemogu}. 4.3 Linearne nejedna~ine Osnovni oblici linearnih nejedna~ina po nepoznatoj x su:
x=
Dx
, y=
Dy
(Kramerove formule);
ax b, ax < b, ax b,
ax > b ( a, b R ) . Za nejedna~inu ax b vaì: 1 za a > 0 re{ewe je svaki realan broj x za koji je x 2 za a = 0 i b 0 re{ewe je svaki realni broj, 3 za a = 0 i b < 0 nejedna~ina nema re{ewa,
b , a
35
4 za a < 0 re{ewe je svaki realan broj x za koji je x

Sli~no se re{avaju i nejedna~ine ax < b, ax b i ax > b.
b a
Pri re{avawu nejedna~ina koristimo se osnovnim svojstvima relacija , <, i > . Tako, na primer, za relacije i vaì:
a a, a b b a a = b, a b b c a c, a b a + c b + c, a b c > 0 ac bc, a b c < 0 ac bc, ab 0 ( a 0 b 0 ) ( a 0 b 0 ) , ab 0 ( a 0 b 0 ) ( a 0 b 0 ) , a 0 ( a 0 b > 0) ( a 0 b < 0) , b a 0 ( a 0 b < 0) ( a 0 b > 0) , b
( a,b,c R ) .
5. KVADRATNE JEDNAÎNE I NEJEDNAÎNE 5.1. Kvadratne jedna~ine

Osnovni oblik kvadratne jedna~ine po nepoznatoj x je
ax 2 + bx + c = 0 , ( a,b,c R, a 0 ) .
Re{ewa jedna~ine dobijamo po formuli
x1,2 =
b b 2 4ac 2a
36
U specijalnim slu~ajevima imamo:
b ax 2 + bx = 0 x ( ax + b ) = 0 x = 0 x = , a c c ax 2 + c = 0 x = 0 , a a ax 2 + c = 0 x = i c c > 0. a a
2 Izraz D = b 4ac zove se diskriminanta kvadratne jedna~i-
ne. U zavisnosti od znaka diskriminante razlikujemo slede}e slu~ajeve: (1) ako je D > 0 , re{ewa su realna i razli~ita, (2) ako je D = 0 , re{ewa su realna i jednaka, tj. imamo jedno dvostruko realno re{ewe, (3) ako je D < 0 , re{ewa su konjugovano kompleksni brojevi x1,2 = i. Za re{ewa kvadratne jedna~ine vaè Vietove formule:
b x1 + x2 = , a c x1 x2 = a
Znak re{ewa kvadratne jedna~ine odre|en je sa:
b c > 0 > 0, a a b c x1 < 0 x2 < 0 D 0 < 0 > 0, a a c x1 R x2 R x1 x2 < 0 D > 0 < 0 , a c x1 R x2 R x1 x2 > 0 D 0 > 0. a x1 > 0 x2 > 0 D 0
37
Trinomna jedna~ina je jedna~ina oblika
ax 2 n + bx n + c = 0 , ( a,b,c R, a 0, n N ) , at 2 + bt + c = 0.
i ona se smenom t = x n svodi na kvadratnu jedna~inu Za n = 2 trinomna jedna~ina postaje bikvadratna jedna~ina
ax 4 + bx 2 + c = 0.
5.2. Kvadratne nejedna~ine

Osnovni oblici kvadratnih nejedna~ina su:
ax 2 + bx + c 0 , ax 2 + bx + c > 0 , ax 2 + bx + c 0 ,
Ako jedna~ine
( a 0)
ax 2 + bx + c < 0. su x1 i x2 realna i razli~ita re{ewa kvadratne
ax 2 + bx + c = 0 ,
onda odgovaraju}u kvadratnu nejedna~inu re{avamo kori{}ewem faktorisanog oblika kvadratnog trinoma, tj. oblika
ax 2 + bx + c = a ( x x1 )( x x2 )
i analizom znaka dobijenog proizvoda. U ostalim slu~ajevima vaì:
( x R ) ( ax 2 + bx + c > 0 ) a > 0 D < 0, ( x R ) ( ax 2 + bx + c 0 ) a > 0 D 0, ( x R ) ( ax 2 + bx + c < 0 ) a < 0 D < 0, ( x R ) ( ax 2 + bx + c 0 ) a < 0 D 0.

38
Ako je
a > 0 i D > 0 i ako su x1 i x2 ( x1 < x2 ) realni i
razli~iti koreni kvadratnog trinoma ax 2 + bx + c , tada vaì:
ax 2 + bx + c 0 a ( x x1 )( x x2 ) 0
( x x1 x x2 ) ( x x1 x x2 ) x ( ,x1 x2 , + ) . x x2 x x1
(x x1 0 x x2 0) ( x x1 0 x x2 0 )
Sli~no se re{avaju i ostali slu~ajevi kvadratnih nejedna~ina. Slu~aj a < 0 svodimo na slu~aj a > 0 mnoèwem kvadratne nejedna~ine sa 1 i vode}i ra~una da se pri tome mewa smer nejednakosti. Ipak, kvadratnu jedna~inu je najjednostavnije re{avati skicirawem odgovaraju}eg grafika kvadratne funkcije.
39
6. LINEARNA I KVADRATNA FUNKCIJA 6.1. Linearna funkcija

Op{ti oblik linearne funkcije je
y = f ( x ) = kx + n,
R f = R za k 0 i R f = {n} za k = 0.
Grafik svake linearne funkcije je prava (sl. 7). Broj k = tg je koeficijent pravca prave tj. tangens ugla koji prava zaklapa sa pozitivnim smerom x -ose. Veli~ina n je odse~ak na y -osi, tj. ordinata prese~ne ta~ke prave sa y -osom.
Domen funkcije je D f
( k ,n R ) . = R = ( , + ) , a skup wenih vrednosti
n za k 0. Za k = 0 i n 0 k funkcija nema nula. Ako je k = n = 0 , funkcija se svodi na y = 0 i wen grafik je x -osa. Funkcija je striktno rastu}a za k > 0 , striktno opadaju}a za k < 0 i konstantna za k = 0.
Nula linearne funkcije je x = Nije svaka prava grafik neke linearne funkcije. Prave paralelne sa y -osom, tj. prave sa jedna~inom x = a ( a R ) ne predstavqaju grafik nijedne linearne funkcije
y n 0 y
y = kx + n k >0
x
y = kx + n k <0
n 0
n k
(a)
y n
(b)
y
n k
x=a
y=n
k =0
0
a x 0
(v)
(g) x
Sl. 7
40
6.2. Kvadratna funkcija Op{ti oblik kvadratne funkcije je
y = f ( x ) = ax 2 + bx + c,
( a,b,c R, a 0 ) . = ( , + ) , a skup wenih vrednosti
4ac b 2 4ac b 2 Rf = , + za a > 0 i R f = , za a < 0. 4a 4a

Grafik svake kvadratne funkcije je parabola (sl. 8). Teme
b 4ac b 2 parabole je wena ta~ka T , . 4a 2a

y c T 0
a>0
y c
a<0
b 2a
b 2a
Sl. 8 Ako je a > 0 , funkcija je konveksna, opada za x , raste za x
b , 2a
b 4ac b 2 b ima minimum ymin = , + i za x = 4a 2a 2a b , 2a
Teme parabole je wena najnià ta~ka. Ako je a < 0 , funkcija je konkavna, raste za x ,
b 4ac b 2 b opada za x ima maksimum ymax = , + i za x = 4a 2a 2a

Teme parabole je wena najvi{a ta~ka. Ordinata prese~ne ta~ke parabole sa y -osom je y = f ( 0 ) = c.
41
Skicirawe grafika kvadratne funkcije omogu}uje jednostavno re{avawe odgovaraju}e kvadratnie nejedna~ine. Pri tome su od zna~aja samo broj realnih nula funkcije i znak koeficijenta . Broj realnih nula kvadratne funkcije, tj. broj realnih re{ewa jedna~ine
ax 2 + bx + c = 0 , zavisi od znaka diskriminante
Ako je D > 0 , funkcija ima dve razli~ite realne nule i parabola u dvema ta~kama se~e x -osu (sl. 9).
y
D = b 2 4ac.
a>0
y T
a<0
x2
x
x1
T
x2
x1
Sl. 9 U ovom slu~aju (pod pretpostavkom da je x1 < x2 ) vaì:
ax 2 + bx + c 0 x ( ,x1 x2 , + ) , ax 2 + bx + c > 0 x ( ,x1 ) ( x2 , + ) , (za a > 0 ) 2 ax + bx + c 0 x x1 ,x2 , ax 2 + bx + c < 0 x ( x1 ,x2 ) ,

i
ax 2 + bx + c 0 x ( ,x1 x2 , + ) , 2 ax + bx + c < 0 x ( ,x1 ) ( x2 , + ) , (za a < 0 ) ax 2 + bx + c 0 x x1 ,x2 , ax 2 + bx + c > 0 x ( x1 ,x2 ) .
42
Za D = 0 (sl. 10) kvadratna funkcija ima jednu dvostruku realnu nulu, parabola svojim temenom dodiruje x -osu i vaì:
ax 2 + bx + c 0 x ( , + ) ,
b b 2 ax + bx + c > 0 x , , + , 2a 2a (za a > 0 ) b ax 2 + bx + c 0 x = , 2a 2 ax + bx + c < 0 x ( ) ,

i
b , 2a ax 2 + bx + c > 0 x ( ) , (za a < 0 ) b b 2 ax + bx + c < 0 x , , + , 2 a 2a ax 2 + bx + c 0 x ( , + ) . ax 2 + bx + c 0 x =

y
a>0
y x 0
a<0
b 2a
T x
T 0
b 2a
Sl. 10 Ako je D < 0 (sl. 11), kvadratna funkcija nema realnih nula i parabola se nalazi ili iznad (za a > 0 ) ili ispod (za a < 0 ) x -ose i vaì:
43
ax 2 + bx + c 0 x ( , + ) ,
ax 2 + bx + c > 0 x ( , + ) , (za a > 0 ) ax 2 + bx + c < 0 x ( ) , ax 2 + bx + c 0 x ( ) ,

i
ax 2 + bx + c 0 x ( ) , ax 2 + bx + c > 0 x ( ) , (za a < 0 ) 2 ax + bx + c < 0 x ( , + ) , 2 ax + bx + c 0 x ( , + ) .

y
a>0
y T
a<0
x T
Sl. 11
Kanonski oblik kvadratne funkcije je
y = a ( x ) + ,
2
pri ~emu je =
b 4ac b 2 a = 2a 4a 2
44
7. EKSPONENCIJALNA FUNKCIJA. EKSPONENCIJALNE JEDNAÎNE I NEJEDNAÎNE 7.1. Eksponencijalna funkcija

Eksponencijalna funkcija je funkcija oblika
y = f ( x) = ax ,
funkcije R f = ( 0 , + ) .
( > 0, a 1) . = R = ( , + ) , a skup
vrednosti
Za a > 1 funkcija je strogo rastu}a, a za 0 < a < 1 strogo opadaju}a. Grafici eksponencijalnih funkcija dati su na slici (sl. 12).
a >1 a
x
0 < a <1
a 1 0 1 x a 0 1 1 x
Sl. 12
7.2. Eksponencijalne jedna~ine

Eksponencijalne jedna~ine su jedna~ine kod kojih se nepoznata nalazi u izloìocu (eksponentu) stepena. Pri re{avawu eksponencijalnih jedna~ina koristimo se svojstvom injektivnosti eksponencijalne funkcije:
a 1 = a 2 x1 = x2 .
45
Za date funkcije g i h , re{ewe eksponencijalne jedna~ine

g x h x a ( ) =a ( )
je x R x Dg Dh
0 < a 1.
} za a = 1 i {x R x D
Dh g ( x ) = h ( x ) za
7.3. Eksponencijalne nejedna~ine

Eksponencijalne nejedna~ine su nejedna~ine kod kojih se nepoznata nalazi u izloìocu (eksponentu) stepena. Pri re{avawu eksponencijalnih nejedna~ina koristimo se svojstvom stroge monotonosti eksponencijalne funkcije y = a x : ra{}ewa za a > 1 i opadawa za 0 < a < 1 . Za date funkcije g i h vaì: g( x) h( x )
x Dg Dh g ( x ) < h ( x ) , ( a > 1) g x h x a ( ) > a ( ) x Dg Dh g ( x ) > h ( x ) , a <a
g x h x a ( ) < a ( ) x Dg Dh g ( x ) > h ( x ) , ( 0 < a < 1) g( x) h( x ) a >a x Dg Dh g ( x ) < h ( x ) .
Sli~no se postupa u slu~aju nejedna~ina sa , odnosno .
8 . LOGARITAM I LOGARITAMSKA FUNKCIJA. LOGARITAMSKE JEDNAÎNE I NEJEDNAÎNE 8.1. Logaritam

Logaritam broja b > 0 za datu osnovu (bazu) a dobio broj b . Broj b se zove numerus logaritma.
( a > 0, a 1) , u
oznaci log a b , je broj kojim treba stepenovati osnovu a da bi se
46
Prema tome, imamo da je
c = log a b a c = b ,
odnosno
( a > 0,a 1, b > 0 ) ,
log a b
=b .
Osnovne osobine logaritma su:
log a 1 = 0, log a a = 1, log a ( b c ) = log a b + log a c, b = log a b log a c, c log a b x = x log a b, log a log a b = log a b = logc b logc a ,
1 , logb a 1 log a b. k
log a k b =
(U svim navedenim relacijama pretpostavqamo da su osnove logaritama iz ( 0 ,1) (1, + ) , da su svi numerusi pozitivni i da su imenioci razlomaka razli~iti od nule). Dekadni logaritmi su logaritmi sa osnovom 10. Po dogovoru pi{emo
log10 x = log x.
logaritmi su logaritmi e ( e = 2, 7182818...) . Uobi~ajeno je pisati
Prirodni
sa
osnovom
log e x = ln x.
47
8.2. Logaritamska funkcija
( a > 0, a 1) . Domen logaritamske funkcije je D f = ( 0 , + ) , vrednosti funkcije R f = ( , + ) .

0 < a < 1.
Logaritamska funkcija je funkcija oblika
y = f ( x ) = log a x,
a skup
Funkcija je strogo rastu}a za a > 1, a strogo opadaju}a za
Grafici tipi~nih logaritamskih funkcija dati su na slici (sl. 13).

y y
y = log a x
1 1a x 0 a
0 < a <1
1 0
a >1
y = log a x
Sl. 13
Nula svake logaritamske funkcije je x = 1 , tj. grafik logaritamske funkcije se~e x -osu u ta~ki sa apscisom x = 1. Logaritamska funkcija y = log a x je inverzna eksponencijalnoj funkciji y = a x , i zato su wihovi grafici simetri~ni u odnosu na pravu y = x.
8.3. Logaritamske jedna~ine

Logaritamske jedna~ine su jedna~ine kod kojih se nepoznata javqa u numerusu, odnosno pod znakom logaritma. Pri re{avawu logaritamskih jedna~ina koristimo se svojstvom injektivnosti logaritamske funkcije, kao i ~iwenicom da nu-
48
merus svake logaritamske funkcije mora biti pozitivan realan broj. Prema tome, za a > 0 , a 1 i za date funkcije g i h , vaì
log a g ( x ) = log a h ( x ) g ( x ) = h ( x ) g ( x ) > 0 h ( x ) > 0.
8.4. Logaritamske nejedna~ine

Logaritamske nejedna~ine su nejedna~ine kod kojih se nepoznata javqa u numerusu, odnosno pod znakom logaritma. Pri re{avawu logaritamskih nejedna~ina koristimo se svojstvom stroge monotonosti logaritamske funkcije (ra{}ewa za a > 1 i opadawa za 0 < a < 1 ), kao i ~iwenicom da numerus svake logaritamske funkcije mora biti pozitivan realan broj. Ako su g i h date funkcije, onda vaì:
log a g ( x ) < log a h ( x ) g ( x ) < h ( x ) g ( x ) > 0 , (za a > 1 ) log a g ( x ) > log a h ( x ) g ( x ) > h ( x ) h ( x ) > 0 ,
i
log a g ( x ) < log a h ( x ) g ( x ) > h ( x ) h ( x ) > 0 , (za 0 < a < 1 ) log a g ( x ) > log a h ( x ) g ( x ) < h ( x ) g ( x ) > 0.
Sli~no se postupa u slu~aju nejedna~ina sa , odnosno .
49
9. OSNOVNI POJMOVI U TRIGONOMETRIJI I OSNOVNI TRIGONOMETRIJSKI IDENTITETI 9.1. Ugao

Ugao je unija dve poluprave sa zajedni~kim po~etkom i jedne od dve oblasti na koje te dve poluprave dele ravan (sl. 14).
q B
Sl. 14 Zajedni~ki po~etak O je teme ugla, a poluprave Op i Oq su kraci ugla. Oznaka ugla je , pOq ili AOB , pri ~emu je A p , a B q . Oznaka za teme ugla pi{e se izme|u p i q , odnosno , izme|u A i B , dok redosled oznaka p i q , odnosno A i B nije bitan. Da bi smo naglasili koja od dve oblsti ravni je oblast ugla, ako je to potrebno, moèmo to u~initi navo|ewem bilo koje ta~ke iz unutra{wosti te oblasti. Ako se poluprave Op i Oq poklapaju i ako je oblast ugla ravan bez poluprave Op, onda se dobijeni ugao naziva pun ugao, a ako je oblast ugla prazan skup, onda se dobijeni ugao naziva nula-ugao. Ako je unija polupravih Op i Oq prava, a oblast ugla poluravan, onda se dobijeni ugao naziva opruèn ugao. Dva ugla u ravni, pOr i rOq , sa zajedni~kim krakom Or nazivaju se susednim uglovima (sl.15), ako osim ta~aka zajedni~kog kraka nemaju drugih zajedni~kih ta~aka.
q
r
O
p
Sl. 15
q
O
p
Sl. 16 Sl. 17
50
Ugao pOr je mawi od ugla pOq, ako se krak Or ugla pOr nalazi u oblasti ugla pOq, a oblast ugla pOr je podskup oblasti ugla pOq . Ako je unija krakova, koji nisu zajedni~ki, prava, za uglove kaèmo da su naporedni (sl. 16). Ugao je prav ako je podudaran svom naporednom uglu (sl. 17), a o{tar ili tup ako je mawi ili ve}i od svog naporednog ugla. Neka je AB du` u ravni ugla pOq , takva da je A Op i B Oq . Ugao pOq je konveksan (ispup~en) ako je AB pOq (sl.18; sl.20), a nekonveksan (udubqen) ako je AB pOq = {A, B} (sl.19; sl.21).
q
B
q p
A
Sl. 18
Sl. 19
q
B
O A O
Sl. 20
Sl. 21
Dva ugla su jednaka ako se izometrijskim transformacijama mogu dovesti do poklapawa. Uglovi sa paralelnim kracima su jednaki ako su oba o{tra ili oba tupa, ili su takve wihove dopune do punog ugla (sl. 22).
Sl. 22
51
Uglovi sa normalnim kracima su jednaki ako su oba o{tra ili oba tupa, ili su takve wihove dopune do punog ugla (sl. 23).
Sl. 23
9.2. Uop{tewe pojma ugla i merewe ugla

da je ugao pOq orijentisan i ozna~ava se sa ( Op,Oq ) . Ako se prvi Ako kraci ugla pOq ~ine ure|en par (Op, Oq ) , onda se kaè
krak rotira oko temena O do poklapawa sa drugim krakom u smeru suprotnom od kretawa kazaqki na ~asovniku (pozitivni smer), ugao je pozitivan ; ina~e je negativan . Ako se posle rotacije od punog ugla nastavi rotacija u pozitivnom smeru do poklapawa sa drugim krakom, dobija se ugao ve}i od punog ugla. Ako se prvo izvr{i k ( k N ) rotacija za pun ugao i nastavi rotacija do poklapawa sa drugim krakom, dobija se proizvoqno veliki pozitivni ugao. Ako se rotacije vr{e u negativnom smeru, dobijaju se negativni uglovi. Mawe merne jedinice su jedan minut (1) i jedan sekund (1) , pri ~emu je: Ugao koji je 90 -ti deo pravog ugla ima meru jedan stepen 1 .
( )
1 = 60
1 = 60 ,
odakle
sledi
da
je
1 1 1 1 = = . 60 60 60
1 1 = 60
52
Prema tome, pun ugao ima 360 stepeni ( 360 ), a opruèn ugao ima
180 stepeni ( 180 ).

q
r2
O
l1
l2
p
r1
Neka je pOq centralni ugao kruga k1 (O, r1 ) i neka je k 2 (O, r2 ) bilo koji, wemu koncentri~an krug (sl. 24). Odnos kru`nog luka u oblasti ugla i odgovaraju}eg polupre~nika kruga je stalan
Sl. 24
, pa se moè uzeti za meru ugla. Ova mera se naziva l radijanska mera ugla. Ako je = 1 , odgovaraju}i ugao ima meru jedan r
radijan (1 rad ili samo 1). Za kru`ni luk koji odgovara punom uglu vaì l = 2r , pa pun ugao ima 2 radijana, a opruèn ugao ima radijana. Ako je polupre~nik kruga r = 1 , onda se radijanska mera ugla svodi na merni broj duìne odgovaraju}eg kru`nog luka u oblasti ugla. U narednoj tablici navedene su radijanske i odgovaraju}e stepene mere nekih uglova:
l1 l 2 = r 1 r2
radijanska mera ugla stepena mera ugla

.
0 0 30
6 45
4 60
3 90
2 180
270
3 2
2 360
53
9.3. Trigonometrijske funkcije o{trog ugla

Neka je o{tar ugao pravouglog trougla ABC sa pravim uglom kod temena C , katetom a naspram ugla , katetom b koja je krak ugla i hipotenuzom c (sl. 25). Tada je:
sin =
a c
naspramna kateta , hipotenuza nalegla kateta hipotenuza ,
B c a
b cos = c a tg = b ctg = b a
b
Sl. 25
naspramna kateta , nalegla kateta

nalegla kateta naspramna kateta .
Vrednosti trigonometrijskih funkcija nekih o{trih uglova date su u narednoj tablici, a s tim u vezi treba obratiti pa`wu na slike 26 i 27.
30 sin cos tg ctg 1 2 3 2 3 3 3
45 2 2 2 2 1 1
60 3 2 1 2 3 3 3
30
3 2
45
60
1 2
45
1
Sl. 27
Sl. 26
54
9.4. Definicija trigonometrijskih funkcija proizvoqnog ugla Neka je k jedini~ni krug sa centrom u koordinatnom po~etku i (O p , Oq ) orijentisani ugao, gde je prvi krak O p pozitivni deo x -ose, a drugi krak Oq se dobija rotacijom kraka O p za ugao
oko temena O . Neka je Oq k = {M } i neka su x M y M koordinate ta~ke M ( sl. 28). Ako je radijanska mera ugla svako R po definiciji:
(O p , Oq ) , tada je za
ctg = xM , yM 0 . yM
sin = yM ;
cos = xM ;
tg =
yM , xM 0 ; xM
Poloàj drugog kraka Oq ne}e se promeniti posle rotacije od punog ugla , a odnos
xM y , kao ni odnos M , kada su definisani, yM xM
ne}e se promeniti posle rotacije od polovine punog ugla, pa na osnovu prethodne definicije sledi da su trigonometrijske funkcije proizvoqnog ugla periodi~ne. Za funkcije y = sin x, x R i y = cos x, x R osnovni period je 2 , a za funkcije
y = tgx, x
je .
+ k , k Z i y = ctgx , x k , k Z osnovni period
y
1
q M
yM
xM
p 1 x
Sl. 28
55
Za funkcije y = sin ( x + ) i y = cos(x + ), x R i 0 osnovni period je
T=
x +
je T =
, a
za
funkcije
y = tg ( x + ) ,
+ k i y = ctg (x + ) , x +
+ k osnovni period
Vrednosti trigonometrijskih funkcija nekih uglova date su u narednoj tablici (oznaka zna~i da funkcija nije definisana za odre|eni ugao).
sin cos
tg ctg
4 2 2 2 2 1 1
3 3 2 1 2 3 3 3
6 1 2 3 2 3 3 3
0 0 1 0
2 1 0 0
0 1 0
3 2 1 0 0
2 0 1 0
56
9.5. Svo|ewe trigonometrijskih funkcija proizvoqnog ugla na funkcije o{trog ugla

Kako su trigonometrijske funkcije periodi~ne, to se vrednosti ovih funkcija za proizvoqan ugao mogu izraziti pomo}u vrednosti trigonometrijskih funkcija za o{tar ugao :
Sl. 29
Sl. 30
sin = sin (2k + ) = sin , k Z ; cos = cos (2k + ) = cos , k Z ;

q
sin = sin = cos ; 2 cos = cos = sin ; 2

q
0
p
Sl. 31
Sl. 32
sin = sin + = cos ; 2 cos = cos + = sin ; 2
sin = sin ( ) = sin ; cos = cos ( ) = cos ;
57
p q
Sl. 33
Sl. 34
sin = sin ( + ) = sin ; cos = cos ( + ) = cos ;
3 sin = sin = cos 2 3 cos = cos = sin ; 2
0
q
Sl. 36
Sl. 35
3 sin = sin + = cos ; 2 3 cos = cos + = sin ; 2

Za ugao vaì :
sin = sin (2 ) = sin ; cos = cos (2 ) = cos .
sin = sin (0 ) = sin ; cos = cos(0 ) = cos .
Sl. 37
58
Za ostale trigonometrijske funkcije svo|ewe se vr{i na osnovu prethodno navedenih formula i trigonometrijskih identiteta.
9.6. Osnovni trigonometrijski identiteti 1. 2. 3. 4. 5. sin 2 + cos 2 = 1 sin tg = , + k , k Z cos 2 cos ctg = , k , k Z sin k tg ctg = 1 , 2 2 cos cos 2 1 2 cos = , = = 2 2 2 1 sin + cos tg + 1
6.
+ k , k Z sin 2 sin 2 tg 2 , = = 2 1 sin 2 + cos 2 tg + 1
sin 2 =
+ k , k Z 2 9.7. Adicione formule
1. 1.) 2. 3. 3.) 4.
sin ( + ) = sin cos + cos sin sin 2 = 2 sin cos sin ( ) = sin cos cos sin cos( + ) = cos cos sin sin cos 2 = cos 2 sin 2 cos( ) = cos cos + sin sin tg + tg 5. tg ( + ) = , , , + + k , k Z 1 tg tg 2 2tg 5.) tg 2 = 1 tg 2
59
tg tg , , , 1 + tg tg ctg ctg 1 7. ctg ( + ) = , , , + ctg + ctg ctg 2 1 7.) ctg 2 = 2ctg ctg ctg + 1 8. ctg ( ) = , , , ctg ctg 9. cos 2 = cos 2 sin 2 = 2 cos 2 1 1 + cos 2 cos 2 = . 2 cos 2 = cos 2 sin 2 = 1 2 sin 2 1 cos 2 sin 2 = . 2
6.
tg ( ) =
+ k , k Z
k , k Z
k , k Z
tg 2 =
1 cos 2 1 + cos 2
2 sin
ctg 2 =
2tg
1 + cos 2 . 1 cos 2
10. sin =
cos
2 +1
sin cos =
+ cos
cos 2 sin
sin 2 + cos
2 = 2
tg
1 tg 2 1 + tg
2 . 2

tg = 2tg 1 tg
ctg =
1 tg 2 2tg
2 .
60
9.8. Transformacija zbira trigonometrijskih funkcija u proizvod + cos 1. sin + sin = 2 sin 2 2 + 2. sin sin = 2 cos sin 2 2 + 3. cos + cos = 2 cos cos 2 2 + 4. cos cos = 2 sin sin 2 2 sin ( ) 5. tg tg = , , + k , k Z cos cos 2 sin ( ) 6. ctg ctg = , , k , k Z sin sin 9.9. Transformacija proizvoda trigonometrijskih funkcija u zbir 1 1. sin cos = [sin ( + ) + sin ( )] 2 1 2. cos cos = [cos( + ) + cos( )] 2 1 3. sin sin = [cos( + ) cos( )] 2 9.10. Grafici osnovnih trigonometrijskih funkcija 1. y = sinx
y
1 0 -1
y = sinx 2 . 61
Sl. 38
2.
y = cosx
1 0 -1
Sl. 39
y = cosx 2 .
sin x = cosx 2
1 0 -1
Sl. 40
3. y=tgx
y
3 2
2
0
3 2
2
5 2
x
Sl. 41
y=tgx . 62
4. y=ctgx
y
3 2
2
0
3 2
2
5 2
3
x
Sl.42
y=ctgx .
63
9.11. Inverzne trigonometrijske funkcije 1. y = arcsinx

y 1
2
0 -1 y 2
f : [ 2, 2] [ 1,1] f (x ) = sinx e ( ).
Sl. 43
f
-1 0 1 x
f 1 : [ 1,1] [ 2, 2] f 1 ( x ) = arcsinx .
Sl. 44
y 2 1
-1
0 -1
2
1 2 x
f f y = x .
Sl. 45
64
2. y = arccosx
y 1
0 1
f : [0, ] [ 1,1] f ( x ) = cosx e ( ).
Sl. 46
y
f f f
1 1
: [ 1,1] [0, ] (x ) = arccosx .
1 y
x 1 Sl. 47
2
1
0 1
f f 1 y = x .
Sl. 48
65
3. y = arctgx
y
f : ( 2 , 2 ) ( , ) f ( x ) = tgx e ( ).
Sl. 49
y
2
x
f f 1 : ( , ) ( 2 , 2 ) f 1 ( x ) = arctgx .
Sl. 50
y
2
2
0
2
f f 1 y = x .
Sl. 51
66
4. y = arcctgx
y
f : ( 2 , 2) ( , ) f (x ) = ctgx
e ( ).
Sl. 52
f
f 1 : ( , ) ( 0, )
x
(x ) = arcctgx .
Sl. 53
y
f f 1 y = x .
Sl. 54
67
10. TRIGONOMETRIJSKE JEDNAÎNE I NEJEDNAÎNE 10.1. Osnovne trigonometrijske jedna~ine 1 2 3 4 5 6

sinx = a , a 1
cosx = a , a 1 tgx = a , a R ctgx = a , a R x = arcsina + 2k , ili x = arcsina + 2k , k Z x = arccosa + 2k , k Z x = arctga + k , k Z x = arcctga + k , k Z
Pn (t ) = 0 t {sinx,cosx,tgx,ctgx} sinax sinbx = 0 cosax cosbx = 0 tgax tgbx = 0 ctgax ctgbx = 0
. 1,2,3,4. x
+ k , k Z 2 asinx + bcosx = 0, a 0 , b 0 cosx , 3.

asinx + bcosx = c , a 0, b 0, c 0
c < a2 + b2
a 2 + b 2 1.
a 0 deqewem sa
2
10
asin x + bsinxcosx + ccos x = 0 cos 2 x 0 atg 2 x + btgx + c = 0 ( 5) asin 2 x + bsinxcosx + ccos 2 x = d d sin 2 x + cos 2 x , 9.
2
68
10.2. Osnovne trigonometrijske nejedna~ine

Nejedna~ine sin x a i cos x a za a < 1 nemaju re{ewa, dok su za a > 1 re{ewa ovih nejedna~ina svi realni brojevi. Nejedna~ine sin x a i cos x a za a > 1 nemaju re{ewa, dok su za a < 1 re{ewa ovih nejedna~ina svi realni brojevi. Nejedna~ine sin x a , cos x a , sin x a i cos x a za a 1 , zbog periodi~nosti trigonometrijskih funkcija, moèmo re{avati prvo u bilo kom intervalu duìne 2 , a zatim odrediti skup svih re{ewa. Osnovni interval treba pogodno izabrati, tako da skup re{ewa iz tog intervala opet bude jedan interval. 1.Nejedna~inu sin x a , a 1 prvo re{avamo u intervalu
3 2 , 2 , (sl. 55). Ako je skup re{ewa ove nejedna~ine interval [ , ] 3 , , pri ~emu je = arcsina i = arcsina , onda 2 2
re{ewa date nejedna~ine unija intervala [ + 2k , + 2k ], k Z . Ako u nejedna~ini stoji znak stroge nejednakosti, onda je skup re{ewa unija otvorenih intervala ( + 2k , + 2k ), k Z .
y a 1 0 -1
je
skup
svih
3 2
Sl. 55 Pri re{avawu trigonometrijskih nejedna~ina, osim grafika trigonometrijskih funkcija pogodno je koristiti i trigonometrijski krug.
69
3 2
a
Sl. 56 Na slici 56 oznake , , 2. Nejedna~inu
3 su radijanske mere uglova. 2

prvo re{avamo u intervalu
sin x a , a 1
3 2 , 2 ,(sl. 57). Ako je skup re{ewa ove nejedna~ine interval [ , ] , 3 , pri ~emu je = arcsina i = arcsina , onda je 2 2
skup
[ + 2k , + 2k ], k Z .
svih
re{ewa
date
nejedna~ine
unija
intervala
Ako u nejedna~ini stoji znak stroge nejednakosti, onda je skup re{ewa unija otvorenih intervala ( + 2k , + 2k ), k Z .
y a 0 1
-1
3 2
Sl. 57
70
a 0
3 2 2
Sl. 58 Na slici 58 oznake , ,
[ , ] ,(sl. 59). Ako je skup re{ewa ove nejedna~ine interval [ , ] [ , ], pri ~emu je = arccosa i = arccosa , onda je skup
date nejedna~ine unija intervala [ + 2k , + 2k ], k Z . Ako u nejedna~ini stoji znak stroge nejednakosti, onda je skup re{ewa unija otvorenih intervala ( + 2k , + 2k ), k Z . svih re{ewa
, su radijanske mere uglova. 2 2 3. Nejedna~ina cos x a , a 1 prvo se re{ava u intervalu
y 1
a 0 -1
Sl. 59
71
Sl. 60 Na slici 60 oznake , , , su radijanske mere uglova. 4. Nejedna~inu cos x a , a 1 prvo re{avamo u intervalu je skup re{ewa ove nejedna~ine interval
[0,2 ] ,(sl. 61). Ako [ , ] [0,2 ], gde je

svih re{ewa
= arccosa i = 2 arccosa , onda je skup
date nejedna~ine unija intervala [ + 2k , + 2k ], k Z . Ako u nejedna~ini stoji znak stroge nejednakosti, onda je skup re{ewa unija otvorenih intervala ( + 2k , + 2k ), k Z .
y
1 a 0 -1
Sl. 61
72
y 1
a 0 0
2 x
Sl. 62 Na slici 62 oznake , , 0 2 su radijanske mere uglova. Nejedna~ine tgx a , ctgx a , tgx a i ctgx a imaju re{ewa za svako realno a . Ove nejedna~ine prvo se re{avaju u nekom (pogodnom) intervalu duìne , a zatim se nalaze i sva ostala re{ewa. 5. Nejedna~ina
tgx a , a R
prvo
se
re{ava
intervalu
, , (sl. 63). Ako je skup re{ewa ove nejedna~ine 2 2 interval , , , pri ~emu je = arctga , onda je skup 2 2 2
svih intervala
re{ewa
date
nejedna~ine
unija
+ k , + k , k Z . 2 + k , + k , k Z . 2
Ako u nejedna~ini stoji znak stroge nejednakosti, onda je skup re{ewa unija otvorenih intervala
73
a
3 2
2
0
y=a
3 2
2
5 2
x
Sl. 63
y a
0 1
Sl. 64
74
Na slici 64 oznake ,
2 2 6. Nejedna~ina tgx a , a R
su radijanske mere uglova. prvo se re{ava u interva-
, , (sl. 63). Ako je skup re{ewa ove nejedna~ine interval 2 2 , 2 2 , 2 , pri ~emu je = arctga ,onda je skup svih re{ewa date nejedna~ine unija intervala + k , + k , k Z . 2
lu re{ewa unija otvorenih intervala + k ,
+ k , k Z . 2 7. Nejedna~ina ctgx a , a R prvo se re{ava u intervalu (0, ) , (sl. 65). Ako je skup re{ewa ove nejedna~ine interval [ , ) , pri ~emu je = arcctga , onda je skup svih re{ewa date nejedna~ine unija intervala [ + k , + k ) , k Z .
Ako u nejdna~ini stoji znak stroge nejednakosti, onda je skup
Ako u nejdna~ini stoji znak stroge nejednakosti, onda je skup re{ewa unija otvorenih intervala ( + k , + k ), k Z .
y
y=a
3 2
2
3 2
2
5 2
Sl. 65
75
-1
0 1
Sl. 66
Na slici 66 oznake , 0 su radijanske mere uglova.
(0, ) . Ako je skup re{ewa ove nejedna~ine interval (0, ], pri ~emu je = arcctga , onda je skup svih re{ewa date nejedna~ine unija
intervala (k , + k ] , k Z . Ako u nejdna~ini stoji znak stroge nejednakosti, onda je skup re{ewa unija otvorenih intervala (k , + k ), k Z .
8. Nejedna~ina ctgx a , a R prvo se re{ava u intervalu
76
11. PRIMENA TRIGONOMETRIJE U PLANIMETRIJI I STEREOMETRIJI 11.1. Povr{ina trougla

Kako je
(sl. 67). Sli~no se dobija da je

PABC = PABC chc cb sin = i 2 2 bh ba sin = b = . 2 2
ha ah ac sin = sin , to je ha = c sin , pa je PABC = a = 2 2 c

A b
ha
a C
Sl. 67
11.2. Sinusna i kosinusna teorema
Ako su a, b i c naspramne stranice uglova , i proizvoqnog trougla ABC , a R polupre~nik opisanog kruga oko tog trougla (sl. 68) , onda vaì :
a b c a) = = = 2R sin sin sin

(sinusna teorema) b) a 2 = b 2 + c 2 2bc cos
2 2 2
b A R c O
b = a + c 2ac cos c 2 = a 2 + b 2 2ab cos
(kosinusna teorema).
Sl. 68
11.3. Trigonometrijski oblik kompleksnog broja

Kompleksni broj z = a + bi , kao ta~ka u Gausovoj ravni (sl.69), odre|en je realnim brojevima a i b , a za (a, b ) (0,0 ) moèmo ga odrediti i pomo}u rastojawa ta~ke z od koordinatnog po~etka i ugla koji radijus-vektor ta~ke z gradi sa pozitivnim delom x -ose :
77
= z = a 2 + b2
tg = b , a 0 , [0,2 ) a
y b
( moduo kompleksnog broja),
( argument kompleksnog broja).
z = a + bi
0 a x
Sl. 69
= cos sledi da je a = cos , to je z = cos + i sin , tj. z = ( cos + i sin ) {to

Kako iz predstavqa trigonometrijski oblik kompleksnog broja z. Za a = 0 i b > 0 je =
= sin sledi da je b = sin , a iz
(sl. 70), a za a = 0 i b < 0 je =
3 (sl. 71). 2
z = bi
z = bi
Sl. 70 Sl. 71 Ako je z1 = 1 (cos 1 + i sin 2 ) i z 2 = 2 (cos 2 + sin 2 ) , tada je:
1. 2. 3. 4.
z1 z 2 = 1 2 (cos(1 + 2 ) + i sin ( 2 + 2 )) , z1 1 (cos(1 2 ) + sin (1 2 )), 2 0 , = z2 2 z n = n (cos n + i sin n ), n N , (Muavrova formula) + 2k + 2k n z = n cos + sin , k {0,1,2,..., n 1} . n n
78
11.4. Primena trigonometrije u stereometriji

Ako je H visina, h apotema, r polupre~nik upisanog, a R polupre~nik opisanog kruga osnove pravilne piramide, i nagibni ugao bo~ne strane piramide (sl. 72), onda vaì: H r H r sin = ; cos = ; tg = ; ctg = . h h H r
s
H
a
2
h
r
d 2
R
O
a
Sl. 72
Sl. 73 Ako je s bo~na ivica piramide (sl. 73), a nagibni ugao bo~ne ivice prema ravni osnove, onda je : H R H R sin = ; cos = ; tg = ; ctg = . s s H R Ako je r polupre~nik osnove kupe (sl.74), H visina kupe, s izvodnica, a nagibni ugao izvodnice prave kupe prema ravni osnove, onda je:
sin =
H r H r ; cos = ; tg = ; ctg = . s s H r
Sl. 74
79
12. VEKTORI, PODUDARNOST, HOMOTETIJA I SLI^NOST 12.1. Vektori

Za du` AB kaèmo da je usmerena (orijentisana) ako je precizirano {ta je wena po~etna, odnosno krajwa ta~ka. Ako je A wena po~etna a B krajwa ta~ka, tada se ta usmerena du` ozna~ava sa
AB i zove se vektor.
Svaki vektor karakteri{u pravac, smer i intenzitet. Pravac vektora je odre|en pravom (nosa~em) kojoj vektor pripada. Za vektore koji leè na istoj pravoj ili na paralelnim pravima, kaè se da imaju isti pravac ili da su kolinearni. Smer vektora je odre|en izborom po~etne, odnosno krajwe ta~ke vektora. Za dati pravac postoje dva me|usobno razli~ita (suprotna) smera. Intenzitet (duìna) vektora je rastojawe izme|u wegovih krajwih ta~aka. Intenzitet vektora a = AB ozna~ava se sa a = AB . Dva vektora su jednaka ako imaju isti pravac, smer i intenzitet. Jednakost vektora je relacija ekvivalencije u skupu svih vektora u prostoru. Zbog toga, vektor AB moèmo poistovetiti sa wegovom klasom ekvivalencije, tj. sa skupom svih vektora koji su sa wim jednaki. Iz definicije jednakosti proizlazi da se radi o slobodnim vektorima, odnosno o vektorima koji se ne mewaju ako se paralelno pomeraju kroz prostor. Suprotan vektor vektoru AB , u oznaci AB = BA , je vektor koji ima isti pravac i intenzitet kao vektor AB , ali suprotan smer. Nula vektor, u oznaci 0 , je vektor ~ija se po~etna ta~ka poklapa sa krajwom. Nula vektor nema odre|en ni pravac ni smer i wegov intenzitet je nula. Jedini~ni vektor (ort) je vektor intenziteta jedan. Tri ili vi{e vektora su komplanarni ako leè u istoj ravni. Zbir vektora a i b , u oznaci a + b , je vektor koji se od vektora a i b dobija po pravilu nadovezivawa ili po pravilu paralelograma (sl. 75).
80
a +b
b
a
Sl. 75
a +b
Po pravilu nadovezivawa na kraj vektora a stavqa se po~etak vektora b , pa vektor a + b ima po~etak u po~etku vektora a a kraj u kraju vektora b . Po pravilu paralelograma vektor a + b je odre|en dijagonalom paralelograma koji obrazuju vektori a i b . Proizvod skalara (broja) k R i vektora a je vektor, u oznaci ka , odre|en sa: (1) ka i a su kolinearni, (2) ka = k a , (3) za k > 0 vektori a i ka su istosmerni, a za k < 0 suprotnih smerova, (4) 0 a = 0.
12.2. Podudarnost
Duì AB i CD su podudarne (jednake), u oznaci AB = CD , ako su wihove duìne (rastojawa izme|u krajwih ta~aka) jednake. Izometrijsko preslikavawe (izometrija) je svako bijektivno preslikavawe figure F u figuru F koje duì preslikava u wima 1 podudarne duì. Ako postoji izometrija koja figuru F prevodi u figuru F , kaè se da je figura F podudarna figuri F i pi{e se 1 1
F F1 .
81
Dva ugla i su podudarna (jednaka), u oznaci = , ako su im jednake wihove mere (npr. u stepenima). Za podudarnost trouglova (sl. 76) vaè slede}a pravila: (1) (Pravilo SSS) Dva trougla su podudarna ako i samo ako imaju odgovaraju}e stranice jednake, tj.
ABC ABC a = a b = b c = c.
(2) (Pravilo SUS) Dva trougla su podudarna ako i samo ako imaju jednake po dve odgovaraju}e stranice i ugao zahva}en wima, tj.
ABC ABC b = b c = c = .
(3) (Pravilo USU) Dva trougla su podudarna ako i samo ako imaju jednaku po jednu stranicu i oba odgovaraju}a ugla nalegla na tu stranicu, tj.
ABC ABC c = c = = .
(4) (Pravilo SSU) Dva trougla su podudarna ako i samo ako imaju jednake po dve odgovaraju}e stranice i ugao naspram jedne od wih, a uglovi naspram druge stranice u oba trougla su ili oba o{tra ili oba prava ili oba tupa. Prema tome,
ABC ABC a = a b = b = .
b a
b a
A c
Sl. 76 Dva mnogougla su podudarna ako su im sve odgovaraju}e stranice jednake i svi odgovaraju}i uglovi jednaki. Dva kruga su podudarna ako imaju jednake polupre~nike.
82
Osna simetrija (sl. 77a) u odnosu na pravu (osu) s je preslikavawe ravni koje svaku ta~ku A te ravni preslikava u ta~ku A koja je simetri~na sa A u odnosu na pravu s. Centralna simetrija (sl. 77b) ravni sa centrom S je preslikavawe koje svaku ta~ku A ravni preslikava u ta~ku A koja je simetri~na sa A u odnosu na ta~ku S. Rotacija (sl. 77v) sa centrom u ta~ki S za orijentisani ugao je preslikavawe koje svaku ta~ku A ravni preslikava u ta~ku A iste ravni, tako da je SA = SA i ASA = . Translacija (sl. 77g) ravni za vektor v je preslikavawe te ravni kojim se svaka ta~ka A te ravni preslikava u ta~ku A tako da je AA = v.
A
A
s A S
(a)
(b)
v
A A
(v) Sl. 77
(g)
Osna simetrija, centralna simetrija, rotacija i translacija su izometrije.
83
12.3. Homotetija i sli~nost

Homotetija sa centrom S i koeficijentom k 0 je preslikavawe ravni koje svaku wenu ta~ku A prevodi u ta~ku A iste
ravni, tako da je SA = k SA. Sli~nost (transformacija sli~nosti) sa koeficijentom k > 0 je preslikavawe ravni koje svake dve wene ta~ke A i B prevodi u ta~ke A i B iste ravni, tako da je AB = kAB. Figure F i F su sli~ne, u oznaci F F , ako postoji tran1 1
sformacija sli~nosti koja figuru F prevodi u figuru F . 1 Za sli~nost trouglova (sl. 78) vaè slede}a pravila: (1) Dva trougla su sli~na ako i samo ako su im po dve odgovaraju}e stranice proporcionalne, a uglovi zahva}eni tim stranicama jednaki, tj.
ABC ABC b : c = b: c = . ABC ABC a : b : c = a: b: c.
(2) Dva trougla su sli~na ako i samo ako su im odgovaraju}e stranice proporcionalne, tj. (3) Dva trougla su sli~na ako i samo ako imaju jednaka po dva odgovaraju}a ugla, tj.
ABC ABC = = .
(4) Dva trougla su sli~na ako i samo ako su im po dve odgovaraju}e stranice proporcionalne, uglovi naspram dveju od tih odgovaraju}ih stranica jednaki, a uglovi naspram drugih dveju stranica u oba trougla su ili oba o{tra ili oba prava ili oba tupa. Prema tome,
ABC ABC a : b = a: b = .
C
b
a
A c
A
Sl. 78
84
13. GEOMETRIJA TROUGLA, ÊTVOROUGLA I MNOGOUGLA. KRUG 13.1. Trougao

Navodimo neke osnovne elemente trougla. Sredwa linija trougla je du` koja spaja sredi{ta dveju stranica trougla. Ona je paralelna tre}oj stranici i upola je kra}a od we. Teì{na du` je du` koja spaja teme trougla sa sredi{tem naspramne stranice. Sve teì{ne duì se seku u ta~ki koja se zove teì{te trougla. Teì{te deli svaku teì{nu du` u odnosu 2:1 (ra~unaju}i od temena). Visina trougla je du` koja spaja teme trougla sa podno`jem normale iz tog temena na naspramnu stranicu. Sve visine se seku u ta~ki koja se zove ortocentar trougla. êsto se termin visina koristi i za duìnu visine. Presek simetrala stranica trougla je centar opisanog kruga trougla. Centar upisanog kruga trougla nalazi se u preseku simetrala (bisektrisa, raspolovnica) unutra{wih uglova trougla. Zbir unutr{wih uglova trougla je 180 , a zbir spoqa{wih
360 . Svaki spoqa{wi ugao trougla jednak je zbiru dva unutra{wa

wemu nesusedna ugla. Naspram ve}e stranice trougla leì ve}i ugao i obrnuto, naspram ve}eg ugla leì ve}a stranica trougla. Svaka stranica trougla mawa je od zbira a ve}a od razlike druge dve stranice trougla. Jednakokraki trougao je trougao koji ima dve stranice jednake. Jednake stranice zovu se kraci, a tre}a stranica je osnovica trougla. Jednakostrani~ni trougao ima sve stranice i sve unutra{we i spoqa{we uglove jednake. Svaki unutra{wi ugao jednakostrani~nog trougla ima 60 . Kod jednakostrani~nog trougla se poklapaju centar opisanog kruga, centar upisanog kruga, teì{te i ortocentar. Pravougli trougao je trougao koji ima jedan unutra{wi ugao prav. Najduà stranica pravouglog trougla, koja se nalazi naspram pravog ugla, zove se hipotenuza, dok su preostale dve katete. Obim trougla je zbir duìna wegovih stranica.
85
Uobi~ajene su slede}e oznake za elemente trougla (sl. 79): a,b,c duìne stranica, , , unutra{wi uglovi,
1 ,1 , 1 spoqa{wi uglovi, ha ,hb ,hc visine (duìne visina), s , r ,
R .
A
1
ha
b
1
B a
1
C
Sl. 79 Za obim i povr{inu trougla vaè slede}e formule:
= a + b + c = 2s, a ha b hb c hc P= , = = 2 2 2 P = s ( s a )( s b )( s c ) P=
( ) ,
a b c = r s, 4R 1 1 1 P = a b sin = a c sin = b c sin . 2 2 2
86
Za pravougli trougao (sl. 80) sa katetama i b i hipotenuzom c vaì da je:
a +b = c ,
2 2 2
(Pitagorina teorema)
a 2 = c p, b 2 = c q,
hc2 = p q R= c 2
hc
C a B
Sl. 80 U slu~aju jednakostrani~nog trougla stranice a imamo:
O = 3a, h = r=
a 3 , 2
a 3 a 3 , R = 2r = , 6 3 a2 3 P= . 4
Za sli~ne trouglove vaì da se obimi odnose kao duìne wihovih odgovaraju}ih stranica, a povr{ine kao kvadrati tih duìna (i kao kvadrati visina). Prema tome, ako su a,b,c i h , odnosno a1 ,b1 ,c1 i h1 odgovaraju}i elementi sli~nih trouglova, tada je:
O a b c = = = O1 a1 b1 c1 P a 2 b2 c 2 h2 = 2 = = 2 = P a1 b12 c1 h12 1
87
13.2. êtvorougao
Navodimo neke osnovne pojmove i ~iwenice u vezi ~etvorouglova. Zbir unutra{wih uglova svakog ~etvorougla je 360 . Zbir spoqa{wih uglova konveksnog ~etvorougla je 360 . Paralelogram (sl. 81) je ~etvorougao ~ije su naspramne stranice paralelne. I svaki od slede}ih uslova moè se uzeti za definiciju paralelograma: naspramne stranice ~etvorougla su jednake, naspramni uglovi ~etvorougla su jednaki, dve naspramne stranice ~etvorougla su jednake i dva naspramna ugla su jednaka, dijagonale ~etvorougla se me|usobno polove. Romb je paralelogram ~ije su sve stranice jednake. Dijagonale romba se me|usobno polove pod pravim uglom. Pravougaonik je paralelogram ~iji su svi unutra{wi uglovi pravi. Kvadrat je pravougaonik sa jednakim stranicama.
A
ha
B a
hb
C
b A
ha
d1
a
d2
a B
b a a
Sl. 81 Trapez (sl. 82a) je ~etvorougao sa jednim parom paralelnih stranica. Paralelne stranice su osnovice, a ostale dve su kraci trapeza. Trapez je jednakokrak ako ima jednake krake. Sredwa linija
88
trapeza je du` koja spaja sredi{ta krakova. Ona je paralelna osnovicama i jednaka wihovom poluzbiru. Deltoid (sl. 82b) je ~etvorougao koji ima dva para jednakih susednih stranica. Dijagonale deltoida su me|usobno normalne.
D
a D c h A a B b b m C d A
d2
d1
(b)
B
(a) Sl. 82
Tangentni ~etvorougao (sl. 83a) je ~etvorougao u koji se moè upisati krug. êtvorougao je tangentan ako i samo ako su mu zbirovi naspramnih stranica jednaki. Tetivni ~etvorougao (sl. 83b) je ~etvorougao oko koga se moè opisati krug. êtvorougao je tetivan ako i samo ako su mu zbirovi naspramnih uglova jednaki.
c D r d O a B b D C C
R O
(a) Sl. 83
(b)
varaju}e visine i jedan wegov unutra{wi ugao. Tada za obim i povr{inu paralelograma vaè slede}e formule:
Neka su a i b duìne stranica paralelograma, ha i hb odgo-
89
O = 2a + 2b, P = a ha = b hb = a b sin .
U specijalnim slu~ajevima vaì: za romb
O = 4a,
P = a ha = za pravougaonik
d1 d 2 2
( d1 ,d2 ) ;
O = 2a + 2b, P = a b; O = 4a, P = a2 .
za kvadrat
Ako su a i b duìne osnovica trapeza, m duìna sredwe linije i h visina (rastojawe izme|u osnovica), tada je
m=
a+b a+b , P = mh = h. 2 2
Povr{ina deltoida, ~ije su duìne dijagonala d1 i d 2 , ra~una se po formuli
P=
d1 d 2 2
13.3. Mnogougao
Zbir unutra{wih uglova n -tougla je ( n 2 ) 180 . Zbir spoqa{wih uglova konveksnog n -tougla je 360 . Broj dijagonala konveksnog n -tougla je
n ( n 3)
Mnogougao je pravilan ako su mu sve stranice i svi unutra{wi uglovi jednaki. Tangentni mnogougao je mnogougao u koji se moè upisati krug. Tetivni mnogougao je mnogougao oko kojeg se moè opisati krug.
90
Svaki pravilni mnogougao je i tangentan i tetivan. Kod wega se poklapaju centri upisanog i opisanog kruga. Ako je a duìna stranice pravilnog n -tougla i r polupre~nik upisanog kruga, tada se wegov obim i povr{ina ra~unaju po formulama:
O = na,
P=n
13.4. Krug
ar 2
Krug (kru`nica, kru`na linija) (sl. 84) je skup svih ta~aka u ravni koje se nalaze na podjednakom odstojawu od jedne fiksirane ta~ke. Kru`na povr{ (ili jednostavno krug) je deo ravni ograni~en kru`nom linijom. Fiksirana ta~ka je centar kruga, a du` koja spaja centar sa nekom ta~kom na krugu je polupre~nik kruga. Termin polupre~nik ~esto koristimo i za duìnu polupre~nika. Du` koja spaja dve razli~ite ta~ke na krugu je tetiva. Simetrala svake tetive sadrì centar kruga. Najduà tetiva, tj. tetiva koja sadrì centar je pre~nik kruga . Prava koja se~e krug u dvema razli~itim ta~kama je se~ica kruga. Tangenta kruga je prava koja sa krugom ima samo jednu zajedni~ku ta~ku. Polupre~nik koji odgovara dodirnoj ta~ki tangente je normalan na tu tangentu. Kroz svaku ta~ku van kruga moèmo povu}i dve tangente. Tangentna du` je odse~ak tangente od ta~ke iz koje je ona konstruisana na dati krug do ta~ke dodira. Tangentne duì konstruisane iz iste ta~ke van datog kruga su jednake.
s
C1
r
B A C M
MA=MB
Sl. 84
Kru`ni luk je deo kru`ne linije izme|u dve wene razli~ite ta~ke. Deo kru`ne povr{i ograni~en tetivom i odgovaraju}im
91
kru`nim lukom je kru`ni odse~ak (sl. 85a). Dva razli~ita polupre~nika i odgovaraju}i kru`ni luk odre|uju kru`ni ise~ak (sl. 85b).
r O
r O
(a)
(b)
Sl. 85 Ugao pod kojim se iz centra kruga vidi neki luk (tetiva) je centralni ugao koji odgovara tom luku (tetivi). Ugao pod kojim se iz neke ta~ke na krugu vidi luk, kojem ne pripada ta ta~ka, zove se periferijski ugao nad tim lukom. Svi periferijski uglovi nad istim lukom su jednaki. Svakoj tetivi odgovaraju dva periferijska ugla koji su suplementni (u zbiru daju opruèn ugao) (sl. 86a). Centralni ugao je dva puta ve}i od odgovaraju}eg (nad istim lukom) periferijskog ugla. Periferijski ugao nad pre~nikom je prav. O{tar (tup) ugao koji je odre|en tetivom i tangentom u krajwoj ta~ki tetive kruga jednak je o{trom (tupom) periferijskom uglu nad tom tetivom (sl. 86b).
2 180
(a) Sl. 86
(b)
92
Krugovi neke ravni su koncentri~ni ili ekscentri~ni u zavisnosti od toga da li im se centri poklapaju ili ne. Deo ravni izme|u dva nejednaka koncentri~na kruga (kru`ne linije) zove se kru`ni prsten (sl. 87) .
r2
O
r1
Sl. 87 Obim i povr{ina kruga polupre~nika r ra~unaju se po formulama
O = 2r , P = r 2 .
Neka kru`nom luku odgovara centralni ugao ~ija mera u stepenima iznosi , a u radijanima . Tada je duìna luka data sa
l=
r , l = r , 180 r 2 1 , P = r 2 . 360 2
a povr{ina odgovaraju}eg kru`nog ise~ka je
P=
Povr{ina
kru`nog
polupre~nika r1 i r2 r1 > r2 jednaka je
P = r12 r22 .
prstena
odre|enog
krugovima
93
14. POLIEDRI 14.1. Prizma

Svaka prizma (sl. 88) ima dve osnove (baze) i omota~. Osnove ~ine dva podudarna mnogougla koji se nalaze u paralelnim ravnima, a omota~ je skup bo~nih strana prizme, pri ~emu je svaka bo~na strana paralelogram. Ako su osnove neke prizme n -touglovi, onda je re~ o n -tostranoj prizmi. Stranice osnova su osnovne ivice, dok su ostale ivice bo~ne ivice prizme. Dijagonala prizme je du` koja spaja teme jedne osnove prizme sa nesusednim temenom druge osnove. Prizma je prava ako su bo~ne ivice normalne na ravni osnova; u protivnom je prizma kosa.
Sl. 88 Pravilna prizma je prava prizma ~ije su osnove pravilni mnogouglovi. Ako su osnove prizme paralelogrami, onda se ta prizma zove paralelepiped. Kvadar (sl. 89) je pravi paralelepiped ~ije su osnove pravougaonici. Kocka (pravilni heksaedar) (sl. 90) je kvadar ~ije su sve ivice jednake.
a c
a a b a
Sl. 89
Sl. 90
94
Koristimo se standardnim oznakama: B povr{ina baze prizme, M povr{ina omota~a prizme, H visina prizme (rastojawe izme|u osnova). Povr{ina i zapremina prizme ra~unaju se po formulama:
P = 2B + M , V = BH.
Ako su a, b i c duìne ivica kvadra, onda su povr{ina i zapremina kvadra date sa:
P = 2(a b + a c + b c) , V = a b c.
Za kocku, ~ija je duìna ivice a , vaì:
P = 6a2 i V = a3 .
14.2. Piramida
Svaka piramida (sl. 91) ima jednu osnovu (bazu) i omota~. Osnova piramide je mnogougao, a omota~ je skup bo~nih strana piramide. Svaka bo~na strana je neki trougao. Ako je osnova piramide n -tougao, onda je re~ o n -tostranoj piramidi. Stranice osnove su osnovne ivice, dok su ostale ivice bo~ne ivice piramide. Zajedni~ka ta~ka svih bo~nih strana je vrh piramide.
Sl. 91
95
Piramida je pravilna ako joj je osnova pravilan mnogougao i ako se podno`je normale kroz wen vrh na ravan osnove poklapa sa sredi{tem osnove. Sve bo~ne ivice pravilne piramide su jednake. Visine bo~nih strana pravilne piramide zovu se apoteme. Trostrana piramida zove se i tetraedar. Pravilni tetraedar je tetraedar ograni~en sa ~etiri jednakostrani~na trougla. Koristimo se slede}im standardnim oznakama: B povr{ina baze piramide, M povr{ina omota~a piramide, H visina piramide (odstojawe vrha piramide od ravni osnove), s duìna bo~ne ivice pravilne piramide, h apotema pravilne piramide. Povr{ina i zapremina piramide ra~unaju se po formulama:
P = B+M, V = BH 3
B = n a r , M = n a h , s2 = H 2 + R2 , 2 2 pri ~emu su r i R polupre~nici upisane, odnosno opisane

kru`nice osnove piramide. Za pravilni tetraedar (sl. 93) ivice a imamo da je:
Za pravilnu n -tostranu piramidu (sl. 92) vaì:
P = a2 3 i V = a
12
s H R a a a h a
Sl. 92
Sl. 93
96
14.3. Zarubqena piramida (sl. 94)

Ako piramidu prese~emo nekom ravni paralelnom sa ravni osnove i koja ne sadrì vrh piramide, onda se deo piramide sa one strane ravni sa koje nije vrh zove zarubqena piramida. Svaka zarubqena piramida ima dve osnove (baze) i omota~. Osnove (dowa i gorwa) su sli~ni mnogouglovi koji se nalaze u paralelnim ravnima. Omota~ je skup bo~nih strana, pri ~emu je svaka od wih neki trapez. Stranice osnova su osnovne ivice, a ostale su bo~ne ivice zarubqene piramide. Zarubqena piramida je n -tostrana ako su joj osnove n -touglovi.
Sl. 94 Zarubqena piramida je pravilna ako je takva piramida od koje je ona nastala. Za zarubqenu piramidu obi~no se koriste slede}e oznake: B1 povr{ina dowe baze,
B2 povr{ina gorwe baze, M povr{ina omota~a, H visina (rastojawe izme|u osnova).

Povr{ina i zapremina zarubqene piramide ra~unaju se po slede}im formulama:
P = B1 + B2 + M , V = H B1 + B1B2 + B2 . 3
97
15. OBRTNA TELA

15.1. Vaqak Svaki (kru`ni) vaqak (sl. 95) ima dve osnove (baze) i omota~. Osnove vaqka su podudarni krugovi koji leè u paralelnim ravnima, a izvodnice su mu ili normalne na ravan osnove (pravi vaqak) ili nisu (kosi vaqak). Omota~ pravog vaqka (u razvijenom obliku) je pravougaonik ~ije su dimenzije odre|ene obimom osnove i duìnom izvodnice (visine). Uobi~ajene su slede}e oznake: R polupre~nik osnove (baze) vaqka, H visina vaqka, B povr{ina baze vaqka, M povr{ina omota~a vaqka.
Sl. 95 Za svaki vaqak je
B = R2 ,
a za pravi vaqak
M = 2 R H . Povr{ina i zapremina vaqka ra~unaju se po formulama:
P = 2B + M ,
V = B H = R2 H .
Ako je vaqak prav, onda je
P = 2 R 2 + 2 R H = 2 R ( R + H ) .
98
Pravi vaqak je pravilan (sl. 96) ako je 2 R = H , tj. ako je wegov osni presek kvadrat.
2R
H=2R
Sl. 96
15.2. Kupa
Svaka (kru`na) kupa (sl. 97) ima jednu osnovu (bazu) i omota~. Osnova kupe je krug, a wene izvodnice zaklapaju sa ravni osnove ili konstantan ugao (prava kupa) ili ne (kosa kupa). Omota~ prave kupe (u razvijenom obliku) je kru`ni ise~ak ~iji je polupre~nik odgovaraju}eg kruga jednak duìni izvodnice, a duìna luka jednaka obimu osnove. Kod prave kupe se podno`je normale kroz vrh kupe na ravan osnove poklapa sa centrom osnove. Koristimo se slede}im standardnim oznakama: R polupre~nik osnove (baze) kupe, H visina kupe, s duìna izvodnice prave kupe, B povr{ina baze kupe, M povr{ina omota~a kupe.
99
R R
Sl. 97 Za svaku kupu je
B = R2 ,
a za pravu kupu
M = R s .
Povr{ina i zapremina kupe ra~unaju se po formulama:
P = B+M, V=
Ako je kupa prava, onda je
B H R2 H = 3 3
P = R 2 + R s = R ( R + s ) .
s=2R s
Prava kupa je pravilna (sl. 98) ako je 2R = s , tj. ako je wen osni presek jednakostrani~ni trougao.
2R
Sl. 98
100
15.3. Zarubqena kupa

Zarubqena (kru`na) kupa (sl. 99) nastaje presecawem (kru`ne) kupe nekom ravni koja je paralelna sa osnovom kupe. Ima dve osnove (baze) i omota~. Osnove su krugovi koji se nalaze u paralelnim ravnima. Zarubqena kupa moè biti prava ili kosa, u zavisnosti od toga da li je nastala presecawem prave ili kose kupe. Obi~no se koristimo slede}im oznakama za zarubqenu kupu:
B1 povr{ina dowe baze, B2 M R r H s

povr{ina gorwe baze, povr{ina omota~a, polupre~nik dowe osnove, polupre~nik gorwe osnove, visina zarubqene kupe (rastojawe izme|u osnova), duìna izvodnica prave zarubqene kupe.
r
H R R
r s
H
Sl. 99 Za svaku zarubqenu kupu je
B1 = R 2 , B2 = r 2 ,
a za pravu zarubqenu kupu
M = s ( R + r ) .
Povr{ina i zapremina zarubqene kupe ra~unaju se po formulama:
101
P = B1 + B2 + M , V= H 2 1 B1 + B1B2 + B2 = R + Rr + r 2 3 3
Ako je zarubqena kupa prava, onda je
P = R 2 + r 2 + s ( R + r ) .
5.4. Sfera i lopta

Sfera (sferna povr{) je skup svih ta~aka u prostoru koje su na podjednakom odstojawu od jedne fiksirane ta~ke. Fiksirana ta~ka je centar sfere, a pomenuto odstojawe je polupre~nik sfere. Deo prostora ograni~en sferom zove se lopta (kugla) (sl. 100). Neka je R polupre~nik lopte. Tada su wena povr{ina i zapremina date formulama:
P = 4 R 2, V= 4 3 R . 3
Sl. 100 Ako loptu preseca neka ravan, onda se deo lopte sa jedne strane ravni zove loptin odse~ak, a odgovaraju}i deo sferne povr{i je kapica ili kalota (sl. 101). Neka je h visina kalote. Tada je povr{ina kalote
h r O
R
P = 2 R h,
a zapremina loptinog odse~ka

2
V = h ( 3R h ) = h 3r 2 + h2 , 3 6 pri ~emu je r polupre~nik osnove (prese~nog kruga) loptinog odse~ka.
. 101 102
Ako se lopta prese~e sa dve paralelne ravni, onda se deo lopte izme|u tih ravni naziva loptin sloj, a odgovaraju}i deo sferne povr{i je loptin (sferni) pojas (sl. 102). Neka je h visina sloja i neka su r i r2 polupre~nici 1 prese~nih krugova. Tada je povr{ina sfernog pojasa
r
R
P = 2 R h,
a zapremina loptinog sloja
V = h 3r + 3r2 + h2 . 1 6
2 2
Sl. 102
103
16. ANALITI^KA GEOMETRIJA U RAVNI 16.1. Rastojawe izme|u ta~aka. Podela duì u datom odnosu. Povr{ina trougla
Rastojawe izme|u ta~aka A x1 , y1 i B x2 , y2 dato je sa
d ( A,B ) = AB =
( x2 x1 ) + ( y2 y1 )
2
Ako ta~ka C ( x, y ) deli du` AB u odnosu , tj. ako je je
AC = , tada BC
1+ 1+ U specijalnom slu~aju, za =1, tj. ako je C sredi{te duì AB, vaì
x=
x1 + x2
, y=
y1 + y2
x=
x1 + x2 2
, y=
y1 + y2
Povr{ina trougla sa temenima A x1 , y1 , B x2 , y2 , C x3 , y3 ra~una se po formuli
) (
) (
P=
1 x ( y y3 ) + x2 ( y3 y1 ) + x3 ( y1 y2 ) . 2 1 2
16.2. Prava u ravni

Op{ti (implicitni) oblik jedna~ine prave je
Ax + By + C = 0, y = kx + n,
(A
+ B2 > 0 .
Eksplicitni (glavni) oblik jedna~ine prave je pri ~emu je k koficijent pravca prave, a n odse~ak na y -osi. Jedna~ina prave koja prolazi kroz ta~ku M 1 x1 , y1 i ~iji je koeficijent pravca k data je sa
y y1 = k ( x x1 ) .
104
M 2 ( x2 , y2 ) je
Jedna~ina prave koja prolazi kroz ta~ke M 1 x1 , y1
y y1 =
y2 y1 x2 x1
( x x1 ) , ( x2 x1 0 ) .
x y + = 1, ( m,n 0 ) , m n pri ~emu su m i n odse~ci koje prava ~ini na koordinatnim osama. Odstojawe ta~ke M ( x0 , y0 ) od prave Ax + By + C = 0
ra~unamo po formuli
Segmentni oblik jedna~ine prave je
d=
Ax0 + By0 + C A2 + B 2
Neka su A1 x + B1 y + C1 = 0 i A2 x + B2 y + C2 = 0 jedna~ine dve prave koje se seku u ta~ki S. Sve prave koje prolaze kroz S date su jedna~inom oblika
( A1 x + B1 y + C1 ) + ( A2 x + B2 y + C2 ) = 0 ,
( , ) ( 0,0 ) .
To je jedna~ina pramena pravih sa centrom u ta~ki S. Jedna~inu pramena moèmo zapisati i u obliku
A1 x + B1 y + C + ( A2 x + B2 y + C2 ) = 0 A2 x + B2 y + C2 = 0 , R.
Za prave l1 : y = k1 x + n1 i l 2 : y = k 2 x + n 2 vaì:
1 tg
1 ( l1 ,l2 ) = tg = 1 + k k2
k k
1 2
2 l1 l2 k1 = k2 , ( ) 3 l1 l2 k1k2 = 1, ( ) .
105
16.3. Kru`nica (kru`na linija, krug)

Jedna~ina kru`nice sa centrom
2
ta~ki
C ( a,b )
polupre~nikom r data je sa
( x a)
+ ( y b) = r2 .
Specijalno, kru`nica sa centrom u koordinatnom po~etku i polupre~nikom r ima jedna~inu
x2 + y2 = r 2 .
Sve ta~ke unutar kru`nice x 2 + y 2 = r 2 zadovoqavaju relaciju
x2 + y2 < r 2 , dok za ta~ke van te kru`nice vaì da je x2 + y2 > r 2 .

Jedna~ina oblika
x 2 + y 2 + mx + ny + p = 0
predstavqa jedna~inu kru`nice u ravni ako je m 2 + n 2 4 p > 0. Uslov dodira prave y = kx + n i kru`nice
( x a)
+ ( y b ) = r 2 je
2
r 2 1 + k 2 = ( ka b + n ) .
2
Specijalno, ako je re~ o kru`nici x 2 + y 2 = r 2 , taj uslov glasi
r 2 1 + k 2 = n2 .
Ako je M x0 , y0
ta~ka kru`nice
( x a)
+ ( y b ) = r 2 , tada je
2
jedna~ina tangente kru`nice u toj ta~ki
( x a ) ( x0 a ) + ( y b ) ( y0 b ) = r 2 ,
koja u slu~aju kru`nice x 2 + y 2 = r 2 postaje
xx0 + yy0 = r 2 .
106
16.4. Elipsa
Elipsa (sl. 103) je skup svih ta~aka u ravni ~iji je zbir odstojawa od dve fiksirane ta~ke konstantan. Fiksirane ta~ke zovu se ìè ili fokusi elipse. Ako je taj zbir odstojawa 2a i ako su ìè F1 ( c, 0 ) i F2 ( c, 0 ) , ( 0 < c < a ) , tada je jedna~ina elipse
b 2 x 2 + a 2 y 2 = a 2b 2 ili
x2 y2 + =1, a 2 b2
pri ~emu je b 2 = a 2 c 2 . To je tzv. kanonski oblik jedna~ine elipse. Sve ta~ke unutar elipse
x2 y2 + =1 a 2 b2
zadovoqavaju
relaciju
x2 y2 x2 y2 + 2 < 1, dok za ta~ke van te elipse vaì da je 2 + 2 > 1. a2 b a b
y b M d r
r<d
r
0
x=
x=
Sl. 103
107
Parametri a i b su duìne velike, odnosno male poluose elipse. Duìne potega (fokalni radijusi) ta~ke M ( x, y ) na elipsi su:
r1 = a +
c c x, r2 = a x, a a
( r1 + r2 = 2a ) .
Linearni ekscentricitet (rastojawe ìè od centra elipse) je parametar c = a 2 b 2 .
c a 2 b2 = < 1. a a a a a2 a2 Direktrise elipse su prave x = i x = , tj. x = i x= c c r Osnovno svojstvo direktrisa je da vaì = < 1, pri ~emu je r d fokalni radijus proizvoqne ta~ke elipse, a d odstojawe te ta~ke
Numeri~ki ekscentricitet je parametar = od odgovaraju}e (istostrane) direktrise.
x2 y2 Uslov dodira prave y = kx + n i elipse 2 + 2 = 1 je a b a 2 k 2 + b2 = n2 .

Jedna~ina tangente elipse u wenoj ta~ki M x0 , y0 je
xx0 a
2
yy0 b2
= 1. x2 y2 + = 1 je a 2 b2
Povr{ina dela ravni ograni~enog elipsom
P = ab .
Ako je centar elipse u ta~ki S x0 , y0 i ako su wene poluose (duìna a i b ) paralelne koordinatnim osama, onda je wena jedna~ina
( x x0 ) + ( y y0 )
2
a2
b2
= 1.
108
16.5. Hiperbola
Hiperbola (sl. 104) je skup svih ta~aka u ravni ~ija je apsolutna vrednost razlike odstojawa od dve fiksirane ta~ke konstantna. Fiksirane ta~ke zovu se ìè ili fokusi hiperbole. Ako je apsolutna vrednost razlike odstojawa 2a i ako su ìè F1 ( c, 0 ) i
F2 ( c,0 ) ,
( 0 < a < c ) , tada je jedna~ina hiperbole

2 2 2 2 2 2
x2 y2 b x a y = a b ili 2 2 = 1 , a b 2 2 2 pri ~emu je b = c a . To je tzv. kanonski oblik jedna~ine

hiperbole.
y M d
r r
r>d
b r
Sl. 104 Parametri a i b su duìne realne, odnosno imaginarne poluose hiperbole. Duìne potega (fokalni radijusi) ta~ke M ( x, y ) na hiperboli su:
109
c c x + a, r2 = x a, ( r1 r2 = 2a ) (za desnu granu), a a c c r1 = x a, r2 = x + a, r1 r2 = 2a (za levu granu). a a r1 =
Linearni ekscentricitet
(rastojawe ìè
od
centra
hiperbole) je parametar c = a 2 + b 2 .
c a2 + b2 = > 1. a a a a a2 Direktrise hiperbole su prave x = i x = , tj. x = i c r a2 x = Osnovno svojstvo direktrisa je da vaì = > 1, pri ~emu d c je r fokalni radijus proizvoqne ta~ke hiperbole, a d odstojawe
Numeri~ki ekscentricitet je parametar = te ta~ke od odgovaraju}e (istostrane) direktrise.
b b x i y = x. a a 2 2 x y Uslov dodira prave y = kx + n i hiperbole 2 2 = 1 je a b

Jedna~ine asimptota hiperbole su: y =
a 2 k 2 b2 = n2 .
Jedna~ina tangente hiperbole u wenoj ta~ki M x0 , y0 je
xx0 a
2
yy0 b2
= 1.
Ako je centar hiperbole u ta~ki S x0 , y0
i ako su wene
poluose (duìna a i b ) paralelne koordinatnim osama, onda je wena jedna~ina
( x x0 ) ( y y0 )
2
a2
b2
= 1.
110
16.6. Parabola
Parabola (sl. 105) je skup svih ta~aka u ravni koje su podjednako udaqene od jedne fiksirane ta~ke i fiksirane prave koja ne sadrì tu ta~ku. Fiksirana ta~ka je ìà (fokus), a fiksirana prava direktrisa parabole. Ako je ìà parabole u ta~ki F
x=
p , tada je jedna~ina parabole 2 y2 = 2 px.
p ,0 , a direktrisa prava 2
To je tzv. kanonski oblik jedna~ine parabole sa parametrom
p R\ {0} .
Ekscentricitet parabole je = r = 1.
r=d p>0
d M r F p 2 F x 0
p<0
x=
p 2
x=
p 2
Sl. 105
111
Uslov dodira prave y = kx + n i parabole y 2 = 2 px je
p = 2kn .
Jedna~ina tangente parabole y 2 = 2 px u wenoj ta~ki M x0 , y0 je
yy0 = p ( x x0 ) .

Parabola, ~ija je ìà u ta~ki F 0, i direktrisa prava 2
y=
p , ima jedna~inu x2 = 2 py (sl. 106). 2

y
p<0
p>0 0
Sl. 106
y D
112
17. BINOMNI OBRAZAC. ELEMENTI KOMBINATORIKE 17.1. Binomni koeficijenti i binomni obrazac
Faktorijel prirodnog broja n , u oznaci n! , je proizvod svih uzastopnih prirodnih brojeva od 1 do n . Dakle,
n! = 1 2 3 n .
Po definiciji je 0!=1. Binomni koeficijenti se defini{u sa:
n ( n 1) ( n k + 1) n n! = ( n,k N0 , n k ) , = k! k k!( n k ) ! ( 1) ( k + 1) ( R, k N ) . = 1, = k! 0 k
Za binomne koeficijente vaè slede}e osobine:
Za stepenovawe izraza a + b ( a,b C ) prirodnim brojem n vaì tzv. binomni obrazac (Wutnova binomna formula):
n n n n = = 1, = = n, 0 n 1 n 1 n n = , k nk n n n + 1 + = . k k + 1 k + 1
(a + b)
n n n 1 n1 n 0 n = a nb0 + a n 1b1 + ... + a b + a b 0 1 n 1 n n nk k = a b . k k =0
113
U specijalnim slu~ajevima dobijamo:

1
( a + b ) = a + b, 2 ( a + b ) = a 2 + 2ab + b2 , 3 ( a + b ) = a3 + 3a 2b + 3ab2 + b3 , 4 ( a + b ) = a 4 + 4a3b + 6a 2b2 + 4ab3 + b4 .
17.2. Elementi kombinatorike

Neprazan skup A je kona~an ako za neko n N postoji bijektivno preslikavawe f :{1,2,...,n} A. U tom slu~aju skup A ima n elemenata, tj. wegov kardinalni broj je n . Kaèmo i da je A jedan n -skup. Kardinalni broj skupa A ozna~ava se sa A . Prazan skup je kona~an i vaì = 0. (Formula ukqu~ivawa-iskqu~ivawa) Za kona~ne skupove A1 , A2 ,..., An vaì da je
A1 A2 ... An =
A A A + A A A
i i j i j i =1 i< j i< j <k n 1
...
... + ( 1)
A1 A2 ... An .
U specijalnim slu~ajevima (za n = 2 i n = 3 ) imamo:
A B = A + B A B A B C = A + B + C A B AC B C + A B C .
(Pravilo zbira) Ako su A1 , A2 ,..., An me|usobno disjunktni
skupovi , tj. ako je Ai A j ( i j ) , tada je
A1 A2 ... An = A1 + A2 + ... + An .
114
(Pravilo proizvoda) Za kona~ne skupove A1 , A2 ,..., An vaì da je
A1 A2 An = A1 A2 An .
Partitivni skup skupa A je skup svih wegovih podskupova i ozna~avamo ga sa P ( A ) . Vaì
A = n P ( A) = 2n . Multiskup veli~ine m ( m -multiskup ), ~iji je nosa~ u skupu A = {a1 ,a2 ,...,an } , je kolekcija a1 ,...,a1;2 ,..., 2 ;...;n ,...,an ,
pri ~emu se ai javqa ki puta, ( i = 1,...,n; ki N 0 ; k1 +
+ kn = m ).
k k k Za multiskup kaèmo da ima specifikaciju a1 1 a2 2 ...an n .
Dva multiskupa su jednaka ako imaju istu specifikaciju. Kombinacija bez ponavqawa k -te klase nekog n -skupa je svaki wegov podskup od k elemenata. Wihov ukupan broj je
n k Cn = . k
Kombinacija sa ponavqawem k -te klase nekog n -skupa je svaki k -multiskup ~iji je nosa~ u tom n -skupu. Ukupan broj kombinacija bez ponavqawa k -te klase n -skupa je
k Cn =
n + k 1 . k
Varijacija bez ponavqawa k -te klase nekog n -skupa je svaka ure|ena k -torka (ure|eni niz duìne k ) razli~itih elemenata iz tog skupa. Wihov ukupan broj je
Vnk =
( n k )!
n!
= n ( n 1) ( n k + 1) .
115
Varijacija sa ponavqawem k -te klase nekog n - skupa je svaka ure|ena k -torka (ne obavezno razli~itih) elemenata iz tog skupa. Wihov ukupan broj je
Vnk = nk .
Permutacija n -skupa je svaka wegova varijacija bez ponavqawa n -te klase. Zato je wihov ukupan broj
Pn = Vnn = n ( n 1) 2 1 = n! .
Permutacija sa ponavqawem je permutacija m -multiskupa sa
k k k specifikacijom a1 1 a2 2 ...an n . Wihov ukupan broj je
P ( k1 ,k2 ,...,kn ) = m
m! k1!k2! ...kn!
( k1 + k2 + ... + kn = m ) .
Isak Wutn 16431727
116
18. REALNI NIZOVI. ARITMETI^KA I GEOMETRIJSKA PROGRESIJA 18.1. Realni nizovi

Realni (beskona~ni) niz je svako preslikavawe a : N R. Slika broja n N ozna~ava se sa an i zove se op{ti ili n -ti ~lan niza. Prirodan broj n je indeks ~lana an . Niz se ozna~ava sa
( an )nN
ili an , smatraju}i da su wegovi ~lanovi a1 ,a2 ,...,an ,... .
( )
Niz an je:
( )
strogo rastu}i ako ( n N ) an +1 > an , opadaju}i ako ( n N ) an +1 an , strogo opadaju}i ako ( n N ) an +1 < an . Niz je monoton ako je rastu}i ili opadaju}i, a strogo monoton ako je strogo rastu}i ili strogo opadaju}i. Niz an da je
rastu}i ako ( n N ) an +1 an ,
( ) je konstantan ( an )
ako postoji takav realan broj c R
( n N ) an = c.
je ograni~en ako postoje takvi realni brojevi
Niz
m,M R da je
( n N ) m an M .
Realan broj a je grani~na vrednost niza

n n
lim a = a ili an a ( n ) , ako se skoro svi ~lanovi niza ( an )
( an ) ,
u oznaci
nalaze u proizvoqno zadatoj okolini broja a . Preciznije:

n n
lim a = a ( > 0 ) ( n0 N ) ( n ) n n0 an a < .
117
Ako je
konvergira ka broju a. Ako niz ne konvergira nijednom realnom broju, onda se kaè da je divergentan. Pojam beskona~ne grani~ne vrednosti niza an defini{e se na slede}i na~in:
n n
n n
lim a = a , tada se kaè da je niz ( an ) konvergentan i da
( )
lim an = + ( K > 0 ) ( n0 N ) ( n ) ( n n0 an K ) ,
lim an = ( K > 0 ) ( n0 N ) ( n ) ( n n0 an K ) .
n n
U slu~aju da je lim an = + ili lim an = , za niz an da odre|eno divergira.
( ) kaè se i
Neka su an i bn konvergentni nizovi. Tada vaì:
( ) ( )
n n n
lim ( an bn ) = lim an lim bn ,

n
lim can = c lim an

n n
(c R ) ,
n
lim ( an bn ) = lim an lim bn , lim an bn =

n
lim an lim bn
( bn , b 0 ) .
18.2. Aritmeti~ka progresija

Kona~an ili beskona~an niz an
( )
je aritmeti~ka progresija
(ili aritmeti~ki niz) ako se svaki ~lan tog niza (osim prvog) dobija tako {to se prethodnom ~lanu doda uvek isti broj. Taj broj se zove razlika aritmeti~ke progresije. Razlika aritmeti~ke progresije obi~no se ozna~ava sa d . Aritmeti~ka progresija je jednozna~no odre|ena svojim prvim ~lanom a1 i razlikom d .
118
Za aritmeti~ki niz an vaì:
( )
an = a1 + ( n 1) d ,
( an )
an an 1 = d ( n 2 ) , an = an 1 + an+1 2
( n 2) .
(Svaki ~lan aritmeti~kog niza (osim prvog) je aritmeti~ka sredina svojih susednih ~lanova). Zbir prvih n ~lanova aritmeti~kog niza an , u oznaci Sn , ra~una se po formuli
( )
n ( a1 + an ) = n ( 2a1 + ( n 1) d ) . 2 2 Aritmeti~ki niz je rastu}i za d > 0 , opadaju}i za d < 0 i konstantan za d = 0. Sn =
18.3. Geometrijska progresija

Kona~an ili beskona~an niz an
( ) je geometrijska progresija
(ili geometrijski niz) ako se svaki ~lan tog niza (osim prvog) dobija tako {to se prethodni ~lan pomnoì uvek istim brojem. Taj broj se zove koli~nik geometrijske progresije. Koli~nik geometrijske progresije obi~no ozna~avamo sa q . Dakle, geometrijska progresija je jednozna~no odre|ena svojim prvim ~lanom a1 i koli~nikom q. Za geometrijski niz an vaì:
( )
an = a1 q n 1 ,
( an )
an = q an 1 ( n 2 ) ,
119
an = an 1 an+1 ( n 2 ) ,
2
an = an 1 an+1
( an 0 ) . ( )
(Svaki ~lan geometrijskog niza (osim prvog) je geometrijska sredina svojih susednih ~lanova). Zbir prvih n ~lanova geometrijskog niza an , u oznaci Sn , ra~una se po formuli
Sn = a1
1 qn 1 q
( q 1) , ( q = 1) .
n
Sn = n a1
Ako je 1 < q < 1, onda postoji lim S n , tj. zbir svih ~lanova geometrijskog niza je (kona~an) realan broj. Ozna~avaju}i ga sa S , imamo da je
S = lim Sn = a1 + a1 q + a1 q 2 +
n
+ a1 q n 1 +
1 q
a1
( 1 < q < 1) .
120
19. GRANI^NA VREDNOST I NEPREKIDNOST FUNKCIJE

terval oblika ( a , a + ) . Ta~ka a R je ta~ka nagomilavawa skupa Pod -okolinom ( > 0 ) ta~ke a R podrazumeva se svaki in-
D R ako postoji ( a , a + ) {a} D .
-okolina
te
ta~ke
za
koju
je
Neka f : D R i neka je a ta~ka nagomilavawa skupa D. Broj A R je grani~na vrednost (limes) funkcije f kad x teì a ako vaì
( > 0 )( > 0 )( x D ) 0 <

xa
x a < f ( x) A <
i pi{emo
lim f ( x ) = A ili f ( x ) A (kad x a ).
Neka je lim f ( x ) = A i lim g ( x ) = B. Tada vaì:

x a x a
lim ( c f ( x ) ) = c A,
x a x a x a
(c R)
lim ( f ( x ) g ( x ) ) = A B, lim ( f ( x ) g ( x ) ) = A B, lim

x a
g ( x)
f ( x)
A ( g ( x ) 0,B 0 ) . B
Funkcija f : D R je neprekidna u ta~ki a D ako je
lim f ( x ) = f ( a ) .
x a
Funkcija f : D R je neprekidna na D ako je neprekidna u svim ta~kama iz D. Sve elementarne funkcije su neprekidne u svim ta~kama svojih domena.
121
Navodimo osnovne (tabli~ne) grani~ne vrednosti:
1 = 0, x x lim
1 = , x 0 x lim
lim
sin x 1 cos x 1 = 1, lim = , x 0 x x 0 2 x2
lim an x n + an 1 x n 1 + ... + a1 x + a0 = lim an x n ,

x
( an 0 ) ( an ,bm 0 )
lim
bm x m + bm1 x m1 + ... + b1 x + b0
x
an x n + an 1 x n 1 + ... + a1 x + a0
= lim
an x n bm x m
1 1 lim 1 + = lim (1 + x ) x = e, x x 0 x
lim
log a (1 + x ) x
x 0
= log a e, lim
ln (1 + x ) x
x 0
= 1,
lim
a x 1 ex 1 = ln a , lim = 1. x 0 x 0 x x
122
20. IZVOD FUNKCIJE I WEGOVA PRIMENA 20.1. Izvod i pravila diferencirawa

Neka je data funkcija f : ( a,b ) R i neka x0 ( a,b ) . Grani~na vrednost (ako postoji)
x 0
lim
f ( x0 + x ) f ( x0 ) x
= lim
y x 0 x
je prvi izvod ili izvod funkcije f u ta~ki x0 i ozna~ava se sa Funkcija f je diferencijabilna u intervalu ( a,b ) ako je diferencijabilna u svakoj ta~ki tog intervala. Izvod (sl. 107). funkcije f u ta~ki x0 geometrijski predstavqa
f ( x0 ) . Za funkciju f kaèmo da je diferencijabilna u ta~ki x0 .
koeficijent pravca tangente grafika funkcije f u ta~ki za x = x0
y
f ( x0 + x )
M
y
f ( x0 )
M0
x
x0
x0 + x
Sl. 107
Postupak nalaèwa izvoda naziva se diferencirawe.
123
Ako su funkcije f i g diferencijabilne u ta~ki x , tada vaè slede}a pravila diferencirawa:
( f ( x ) g ( x ) ) = f ( x ) g ( x ) , ( c f ( x ) ) = c f ( x ) ( c = const.) , ( f ( x ) g ( x ) ) = f ( x ) g ( x ) + f ( x ) g ( x ) ,
f ( x ) f ( x ) g ( x ) f ( x ) g ( x ) = g ( x) g 2 ( x)
( g ( x ) 0) .
diferencijabilna u ta~ki x ( a,b ) , a funkcija f : ( c,d ) R u tajabilna u ta~ki x i vaì
(Izvod sloène funkcije) Neka je funkcija u : ( a,b ) ( c,d )
~ki y = u ( x ) . Tada je sloèna funkcija f u : ( a,b ) R diferenci-
(f
u ) ( x ) = f ( u ( x ) ) = f ( u ( x ) ) u ( x ) .
(Izvod inverzne funkcije) Neka je funkcija f neprekidna i strogo monotona u nekoj okolini ta~ke x0 . Ako
f ima izvod
y0 = f ( x0 ) i vaì
f ( x0 ) 0 , tada wena inverzna funkcija f 1 ima izvod u ta~ki
( f ( y )) = f (1x )
1 0 0
Izvodi proizvoqnog reda defini{u se sa:
0 n n 1 f ( ) ( x ) = f ( x ) , f ( x ) = ( f ( x ) ) ,..., f ( ) ( x ) = f ( ) ( x ) .
124
20.2. Tabli~ni izvodi

dy y = f ( x ) , y = f ( x ) = dx = 0 ( c = const ) (c ) du u = u (x ) , u = u(x ) = dx
( x ) = x
( R )
( u ) = u
u ( R )
( x )
( )
( a ) = a ( e ) = e
x x
1 1 = 1; = 2 x x 1 x = 2 x
x
1 u
( )
( a ) = a ( e ) = e
u u u u
1 = 2 u u 1 u = u 2 u u ln a u 1 u u ln a
ln a
( 0 < a 1) (0 < a 1)
( 0 < a 1) (0 < a 1)
( log a x ) ( ln x )
= 1 x
1 x ln a
( log a u ) ( ln u )
=
1 u u = u cos u
( sin x ) ( cos x ) ( tgx )

=
= cos x = sin x
( sin u ) ( tgu )
=
( cos u ) = u sin u
1 u cos 2 u 1 ( ctgu ) = 2 u sin u 1 u ( arcsin u ) = 1 u2 1 u ( arccos u ) = 1 u2 1 u ( arctgu ) = 1+ u2 1 u ( arcctgu ) = 1+ u2
1 cos 2 x 1 ( ctgx ) = 2 sin x 1 ( arcsin x ) = 1 x2 1 ( arccos x ) = 1 x2 1 ( arctgx ) = 1 + x2 1 ( arcctgx ) = 1 + x2
125
20.3. Primena izvoda
( a,b ) , onda je
Ako funkcija f ima pozitivan (negativan) izvod u intervalu
f strogo rastu}a (strogo opadaju}a) u ( a,b ) .
Funkcija f : ( a,b ) R u ta~ki
x0 ( a,b ) postiè lokalni
maksimum (lokalni minimum) ako postoji okolina oko x0 u kojoj je
f ( x0 ) najve}a (najmawa) vrednost funkcije f . Lokalni maksimum i
lokalni minimum zovu se lokalni ekstremumi funkcije (sl. 108). .

y
f ( x0 )
f ( x0 )
max
min
x0 -
x0 - x0 x0 +
x0 x0 +
Sl. 108 (Fermaova teorema) Ako f : ( a,b ) R u ta~ki x0 ( a,b ) ima lokalni ekstremum i ako je diferencijabilna u toj ta~ki, tada je
f ( x0 ) = 0.
Ta~ke u kojima je izvod funkcije jednak nuli nazivaju se stacionarne ta~ke te funkcije. Neka je x0 stacionarna ta~ka funkcije
f . Ako je f ( x0 ) > 0, tada funkcija f u x0 postiè lokalni mini-
mum; ako je f x0 < 0 , tada f u x0 ima lokalni maksimum. U slu~aju da je
( ) f ( x0 ) = 0 , ispitivawe prirode ta~ke
x0 vr{i se pomo}u
izvoda vi{eg reda ili ispitivawem monotonosti funkcije f .
126
diferencijabilne i neka je g ( x ) 0 za sve x ( a,b ) . Ako je
Za odre|ivawe grani~nih vrednosti funkcija ~esto se koristi slede}a teorema. (Lopitalova teorema) Neka su funkcije f ,g: ( a,b ) R
lim f ( x ) = lim g ( x ) = 0 (ili lim f ( x ) = lim g ( x ) = ) i ako postoji f ( x) lim , tada je x a g ( x ) lim
xa xa xa xa
x a
f ( x) 0 f ( x) lim , = xa g ( x) 0 g ( x)
(Lopitalova pravila)
127
Drugi deo
RE[ENI ZADACI SA PRIJEMNIH ISPITA IZ MATEMATIKE
1. grupa 2000. god.

1 3 9 7 + : :1 + log 2 0 ,0625. 5 4 5 30
x y(x y ) 4 . 2 2 x +y x y4
2
2
1. a) Izra~unati b) Uprostiti
2. Re{iti jedna~ine: 2 x + 1 x + 2 5x + 2 a) = 2 x, 5 4 3 b) ( f (x )) + f (x ) = 0, ako je f ( x ) =

2
x + 1, x < 2 x 1, x 2.
cos 2 x 3 sin x cos x = 1 .
3. Re{iti trigonometrijsku jedan~inu

2
4. Re{iti nejedna~inu
xlog2 x 3log2 x +1 < 8 .
5. Na}i jedna~ine zajedni~kih tangenti parabole y 2 = 8 x i kru`nice
x2 + y2 = 2 .
6. Izra~unati obim i povr{inu jednakokrakog trapeza opisanog oko kruga ako je duìna ve}e osnovice 3cm, a jedan wegov unutra{i ugao je 60 . 7. Povr{ina prave kupe je 96 cm 2 , a duìna izvodnice je 10cm. Izra~unati zapreminu kupe. 8. Zbir svih ~lanove beskona~ne geometrijske progresije je 16, a zbir kvadrata ~lanova te iste progresije je 153,6. Na}i peti ~lan i koli~nik te progresije. 9. Izra~unati
cos 20 cos 40 cos 60 cos 80 .
10. Od 5 oficira, 4 podoficira i 10 vojnika treba formirati grupu od 4 osobe u kojoj }e biti bar po jedan oficir i podoficir. Na koliko na~ina je to mogu}e u~initi?
131
1. grupa 2000. god. (re{ewa)

1 3 9 7 1.a) + : : 1 + log 2 0 , 0625 = 5 4 5 30 1 3 5 30 2 12 + 25 30 = + + log 2 ( 0, 25 ) = + 2 log 2 0,52 = 37 60 5 4 9 37
2 2
37 30 = + 2 2 log 2 21 = 60 37
b)
1 + 4 ( 1) = 4 4 = 0 . 2
y ( x y )2 y ( x y )2 x x = 4 = 2 2 x2 + y2 x y4 x + y2 x y2 x2 + y2 y ( x y) x = 2 = x + y2 ( x + y ) x2 + y2
)(
2.a) Ako se data jedna~ina pomnoì sa NZS ( 3, 4,5 ) , tj. sa 60 , dobija se:
uz uslov x y x y .
x ( x + y ) y ( x y ) x + xy xy + y 2 1 , = = 2 = 2 2 2 (x + y ) ( x + y ) ( x + y ) ( x + y ) x + y
2
2x + 1 x + 2 5x + 2 = 2 x 12 ( 2 x + 1) 15 ( x + 2 ) = 20 ( 5 x + 2 ) 120 x 5 4 3 9 x 18 = 20 x + 40 x = 2.
b) Ako je x < 2 , jedna~ina glasi (x + 1) + (x + 1) = 0 . Tada je
2
(x + 1)2 + (x + 1) = 0 x < 2 x 2 + 3x + 1 = 0 x < 2 ( x = 1 x = 2) x < 2

x = 1 x = 2 .
2
(x 1)2 + (x 1) = 0 x 2 x 2 x = 0 x 2 ( x = 0 x = 1) x 2
132
Ako je x 2 , jedna~ina glasi (x 1) + x 1 = 0 . Tada je
x .(jedna~ina nema re{ewa)
Re{ewa jedna~ine su x = 1 ili x = 2 . 3. Za cos x = 0 ili sin x = 0 , tj. za x = k
, k Z jedna~ina je
nemogu}a. Daqe, data jedna~ina je ekvivalentna sa:
cos 2 x 3 sin x cos x = 1
cos 2 x + 1 3 sin x cos x = 0 cos 2 x + sin 2 x + cos 2 x 3 sin x cos x = 0 2 cos 2 x + sin 2 x 3 sin x cos x = 0
2
( cos
x0
2 + tg 2 x 3tgx = 0 tgx = t t 2 3t + 2 = 0 tgx = t ( t = 2 t = 1) tgx = 2 tgx = 1 x = arctg 2 + k , k Z x =

2
+ l , l Z .
4. Nejedna~ina xlog2 x 3log2 x +1 < 8 ima smisla za x > 0 . Ako uvedemo smenu log 2 x = t , onda je x = 2 t , pa dobijamo:
(2 )
t
t 2 3t +1
<8
2t
3t 2 + t
< 23
t 3 3t 2 + t < 3 t 3 3t 2 + t 3 < 0 t 2 ( t 3) + ( t 3) < 0 ( t 3) t 2 + 1 < 0 t < 3. Prema tome, log 2 x < 3 , tj. log 2 x < log 2 23 , odakle sledi da je x < 8 i,
kako je x > 0 , skup re{ewa nejedna~ine je interval (0,8) .
133
5. Uslov dodira prave
(1 + k )r
2
y = kx + n
i kru`nice
x2 + y2 = r 2
je
= n 2 . Uslov dodira prave y = kx + n i parabole y 2 = 2 px je

Kako
2
dobija se da je 4 = 2kn n = 2 i k = 1 ili n = 2 i k = 1 . Prema tome, jedna~ine traènih zajedni~kih tangenti su:
2
(1 + k ) 2 = n
p = 2kn .
je
r2 = 2
p = 4,
re{avawem
y
sistema
t2 t1
t1: y = x + 2
0
-2
t 2 : y = x 2.
Sl.1 6.
D r h c r a F x B b C
Neka je E podno`je visine h iz temena D (sl. 2). Tada je
AE = x = c cos 60 = x=
c . 2
Trapez je jednakokraki, pa je
ab c ab , odnosno = , a 2 2 2
Sl.2 Dakle, 2c = a + b ,
kako je trapez tangentni, to je 2c = a + b .
c a b = i a = 3 , odakle je 2 2
2c = 3 + b 6 2b = 3 + b 3 = 3b b = 1 . c = 3b c = 3 b c = 3 b c = 2
Visinu h dobijamo iz pravouglog trougla AED c 3 2 3 h = c sin 60 = = = 3 . To zna~i da je obim trapeza 2 2 O = 2c + a + b = 2 2 + 3 + 1 = 8 cm, a povr{ina trapeza
P=
a+b 3 +1 h = 3 = 2 3 cm 2 . 2 2
134
7. Na osnovu formule za povr{inu kupe
P = B + M = r 2 + rs dobijamo da je 96 = r (r + 10 ) , odnosno, da je r 2 + 10r 96 = 0 i r = 6cm . Kako je H 2 = s 2 r 2 , to je H = 8cm .
H r
Zapreminu kupe izra~unavamo po formuli 1 1 V = B H , pa je V = 6 2 8 , tj. V = 96 cm3 . 3 3 8. Prema uslovu zadatka je a1 + a1 q + a1 q 2 + = 16
Sl.3 i
q < 1 , jer
progresija ima sumu. Kvadrati ~lanova geometrijske progresije obrazuju, tako|e, geometrijsku progresiju sa koli~nikom
q2 , 0 < q2 < 1
a12 + a12 q 2 + a12 q 4
prvim
~lanom
a1
za
koju
je
+ = 153,6 . Zbir svih ~lanova progresije izra~unava
2 a1 a1 a1 se po formuli S = , pa iz = 16 = 153, 6 sledi: 1 q 1 q2 1 q a1 = 16(1 q ) a1 = 16(1 q ) 2 256(1 q ) 256(1 q ) = 153,6(1 + q ) = 153,6 1 q2
a1 = 12 a1 = 16(1 q ) 1 . 102,4 = 409,6q q= 4 1 12 3 1 = . Dakle, q = i a 5 = a1 q 4 = 12 = 256 64 4 4

9. Znaju}i da je cos = je
4
sin 2 i sin (180 ) = sin , dobijamo da 2 sin
cos 20 cos 40 cos 60 cos 80 =
135
sin 40 sin 80 sin120 sin160 = 2 sin 20 2 sin 40 2 sin 60 2 sin 80
1 sin 180 60 sin 180 20 1 sin120 sin160 = 16 sin 60 sin 20 16 sin 60 sin 20
)=
1 . 16
10. Mogu}e sastave grupa prikaìmo pomo}u skupova (jer redosled nije bitan):
{O, O, O, P}, {O, O, P, P}, {O, P, P, P}, {O, P,V ,V }, {O, P, P,V }, {O, O, P,V } ,
5 oficira moèmo izabrati 3 oficira na =
gde O ozna~ava oficira, P podoficira i V vojnika. Od
5 3
5 43 = 10 1 2 3
na~ina. êtvrti ~lan grupe mora biti podoficir, za ~iji izbor imamo =
4 1
4 = 4 mogu}nosti. Svakom izboru tri oficira od pet 1
oficira odgovaraju ~etiri izbora podoficira, pa za ovu kombinaciju imamo 10 4 = 40 mogu}a na~na formirawa grupe.. Sli~no rasu|ivawe primewuje se i u ostalim slu~ajevima. Ukupan broj traènih na~ina je
5 4 5 4 5 4 5 4 10 5 4 10 + + + + + 3 1 2 2 1 3 1 1 2 1 2 1 5 4 10 + = 40 + 60 + 20 + 900 + 300 + 400 = 1720 . 2 1 1
136
1. a) Izra~unati
b) Uprostiti
2. grupa 2000. god. 4 12 1 15 . + : 6 2 3 6 6 + 11 6 +1 a 2 + b2 a2 b2 + 2 . ab ab b 2 a ab

b) x 2 4 x + 12 = 7 4 x x 2
2. Re{iti jedna~ine: x 1 3x 1 2 x 4 x + 1 + = + a) , 2 4 3 6 3.Re{iti trigonometrijsku jedna~inu
cos 6 x + sin6 x =
15 1 cos 2 x . 8 2
log3 ( 3 x ) < log 1

3
x +1 . 4
5. Ta~ka A(3,0) polovi tetivu kru`nice x 2 + y 2 4 x + 2 y + 1 = 0 . Odrediti jedna~inu prave kojoj pripada tetiva navedene kru`nice. 6. Stranice trougla su a = 13, b = 14 i c = 15 . Dve od wih (a i b) su tangente kruga ~iji je centar na tre}oj stranici. Odrediti polupre~nik kruga. 7. Izvodnica prave zarubqene kupe je s = 5cm, a polupre~nici osnova su R = 5cm i r = 2cm. U kupu je upisana pravilna zarubqena ~etvorostrana piramida tako da je dowa osnova piramide upisana u dowu osnovu kupe, a gorwa osnova piramide u gorwu osnovu kupe. Izra~unati zapreminu zarubqene piramide. 8. Odrediti duìne stranica trougla ako se zna da one obrazuju aritmeti~ku progresiju sa razlikom d = 4 i ako jedan unutra{wi ugao trougla ima 120 .
x2 1 , 9. Data je funkcija f ( x ) = 1 2 ln x , 2
x ( 1,1) x ( , 1] [1, ) .
a) Skicirati grafik funkcije f. b) U zavisnosti od realnog parametra a, odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine f ( x ) = a .
137
10. Izra~unati grani~ne vrednosti: a) lim
log 2 2 + log 2 4 + n + n2
+ log 2 2n
b) lim
x 0
1 + x2 1 . x2

1. a)
4 12 1 15 + = : 6 2 3 6 6 + 11 6 +1
=
15 6 1 4 6 + 2 12 3 + 6 6 1 + 6 4 9 6 6 + 11 = = 3 6 1 + 2 6 + 2 4 3 + 6 6 + 11 =
) (
) (
) (
) (
) (
(
2
6 11
)(
6 + 11 = 6 121 = 115 .
b)
+ b 2 (a b ) a 3 + b 3 a 3 + ab 2 a 2 b b 3 a 3 + b 3 = = ab (a b ) ab (a b ) ab (b a ) = 1 , uz uslov a 0, b 0 i a b . = ab (a b ) 2. a) Ako datu jedna~inu pomnoìmo sa NZS (2,3,4,6 ) ,tj. sa 12 ,

= dobijamo:
a2 + b2 a2 b2 a2 + b2 a2 b2 + 2 = + = ab ab b (a b ) a (a b ) ab b 2 a ab
(a
x 1 3x 1 2 x 4 x + 1 + = + 2 4 3 6 6 ( x 1) + 3 ( 3 x 1) = 4 ( 2 x 4 ) + 2 ( x + 1)
15x 9 = 10 x 14 5 x = 5 x = 1 .
b) Ako uvedemo smenu x 2 4 x = t , dobijamo da je
138
x 2 4 x = t (t = 3 t = 4) x 2 4 x = 3 x 2 4 x = 4 x2 4 x + 3 = 0 x2 4 x + 4 = 0 x = 3 x = 1 x = 2 .
3. Koriste}i identitete:
(x
4 x + 12 = 7 4 x x 2 x 2 4 x = t t 2 + 7t + 12 = 0
a 3 + b 3 = (a + b ) a 2 ab + b 2 ,
2 a 4 a 2b 2 + b 4 +b 2 sin x cos x = sin 2 x i sin 2 x = 1 cos 2 x , 2 2
( = (a
3a 2 b 2 ,
transformi{imo levu stranu jedna~ine na slede}i na~in:
= cos 2 x + sin 2 x cos 4 x cos 2 x sin 2 x + sin 4 x =

2 4 sin 2 x cos 2 x = 1 cos 2 x + sin 2 x 3 cos 2 x sin 2 x = 1 3 = 4 3 3 = 1 sin 2 2 x = 1 1 cos 2 2 x . 4 4
cos 6 x + sin6 x = ( cos 2 x ) + ( sin 2 x ) =

3 3
)(
Data jedna~ina sada ima oblik
3 15 1 1 cos 2 2 x = cos 2 x , 4 8 2
odakle se sre|ivawem dobija ekvivalentna jedna~ina, odnosno 2 cos 2 2 x 5 cos 2 x + 2 = 0 . Uvo|ewem smene cos 2 x = t dobija se jedna~ina 2t 2 5t + 2 = 0 , ~ija su re{ewa t = 2 ili t =
1 . Jedna~ina 2
ima re{ewa
cos 2 x = 2
je nemogu}a, a jedna~ina
cos 2 x =
x=
1 2
+ 2k , k Z .
139
4. i
Nejedna~ina log 3 ( 3 x ) < log 1

3
x +1 ima smisla ako je 3 x > 0 4

bi}e
x +1 > 0, odnosno ako je x ( 1,3) . Kako je log 1 a = log n a 4 n
x +1 x +1 x +1 log 1 = log3 = log3 4 4 4 3

a nejedna~ina log3 ( 3 x ) < log 3
= log3
4 . x +1
Osnova logaritma je ve}a od 1 , pa je logaritamska funkcija rastu}a ,
4 se x +1
svodi na nejedna~inu
4 4 . Odavde dobijamo da je 3 x < 0 , odnosno x +1 x +1 (x 1)2 > 0 . Re{ewa posledwe nejedna~ine su x 2 2x + 1 > 0 ili x +1 x +1 svi brojevi ve}i od 1 i razli~iti od 1 . Ako uzmemo u obzir da je x ( 1,3) , kona~no re{ewe date nejedna~ine je x ( 1,1) (1, 3) . 3 x <
5. Kanonski oblik jedna~ine kruga je kruga je ta~ka C (2,1) , a polupre~nik je r=2. Jedna~ina prave l, odre|ene ta~kama A i C, prema formuli y y1 = glasi y 0 =
(x 2)2 + ( y + 1)2 = 4. Centar

y 2 y1 (x x1 ) , x 2 x1
1 0 (x 3) , odnosno y = x 3 . Prava l i prava p, 23
kojoj pripada tetiva, su ortogonalne {to sledi iz podudarnosti trouglova PAC i QAC (sl. 4). l p Koeficijent pravca prave l je kl=1, P a prave p je kp. Iz uslova ortogonalnosti A pravih k p kl = 1 sledi da je k p = 1 . r Jedna~ina prave p kojoj pripada ta~ka A(3,0 ) , sa koeficijentom pravca k p = 1 je
C r Q
y 0 = 1 ( x 3) , odnosno y = x + 3 .
Sl.4 6. Kako su poznate sve tri stranice trougla, wegovu povr{inu moèmo izra~unati pomo}u Heronovog obrasca
140
PABC = 21(21 13)(21 14)(21 15) = 84 . Na osnovu uslova zadatka , povr{inu trougla ABC moèmo dobiti i kao zbir povr{ina trouglova AOC i BOC , gde je O centar upisanog polukruga(sl.5). Dakle, PABC = PAOC + PBOC , C br ar odnosno PABC = + , 2 2 b a r (13 + 14) = 84 , odakle je r 2 r 56 pa je r = . B 9 A c O
Sl.5 7. Na osnovu Pitagorine teoreme (sl. 6) dobijamo da je
2
a+b+c poluobim 2 trougla ~ije su stranice a , b i c . U ovom zadatku je s = 21 , pa je P = s(s a )(s b )(s c ) , pri ~emu je s=
H = s 2 (R r ) , tj. H = 4 . Pre~nik dowe osnove zarubqene kupe je 2 R , a kako je i dijagonala D dowe osnove upisane zarubqene piramide tako|e jednaka 2 R (sl. 7), to }e biti D = 2 R = 10 = a 2 , pa je a = 5 2 . Sli~no se iz d = 2r = 4 = b 2 dobija da je b = 2 2 .
2
Povr{ine baza zarubqene piramide su :
B1 = a 2 = 50 cm 2 i B2 = b 2 = 8 cm 2 , pa je zapremina zarubqene H 4 B1 + B1 B2 + B2 = 50 + 50 8 + 8 = 104 cm 3 . piramide V = 3 3
) (
r H s R-r R
D R a
a
60 120
a+4
a4
Sl.6
Sl.7
Sl.8
141
8.
Neka su stranice trougla a, b = a 4 i c = a + 4 . Sa slike 8 vidi
se da je
2
x=
a 3 i 2
2
y=
2
a . Prema Pitagorinoj teorimi 2

2
je
2 a 3 a + + a 4 = (a + 4)2 , x + ( y + a 4) = (a + 4 ) , pa je 2 2 odakle se sre|ivawem dobija jedna~ina 2a 2 20a = 0 , ~ija su re{ewa a = 0 ili a = 10 . Dakle, stranice trougla su a = 10 , b = 6 i c = 14 .
Do jedna~ine 2a 2 20a = 0 smo mogli do}i i na drugi na~in. Na osnovu kosinusne teoreme vaì (sl. 9):
(a + 4)2 = a 2 + (a 4)2 2a (a 4) cos120
. Kako
120
1 2
1 (sl. 6), sre|ivawem prethodne 2 jedna~ine dobija se jedna~ina 2a 2 20a = 0 .

je cos 120 =
Sl. 9
1 9. Kako je ln x 2 = ln x 2 2
( )
1 2
= ln x 2 = ln x
x, x 0 x = , x , x < 0
funkcija f bi}e zadata formulom
ln ( x ) , x 1 f ( x ) = x 2 1, x ( 1,1) ln x, x 1
Grafik funkcije f je prikazan na slici 10.
142
y 1 -e -1 0 -1 1 e x
Sl. 10 U istom koordinatnom sistemu, su grafici funkcija na slici 11, predstavqeni
g ( x ) = a, a R i
ln ( x ) , x 1 f ( x ) = x 2 1 , x ( 1,1) . ln x, x 1
y A a
1
-e
-1
0
-1
Sl. 11 Apscise zajedni~kih ta~aka grafika funkcija f i g predstavqa}e re{ewa date jedna~ine. Na slici 8 to su ta~ke A i B . To zna~i, za a < 0 jedna~ina nema re{ewa, za a (1, ) {0} ima 2 re{ewa,
za a = 1 jedna~ina ima 3 re{ewa, za a (0,1) jedna~ina ima 4 re{ewa.
143
log 2 2 4 8 ....2n log 2 2 + log 2 4 + ... + log 2 2n 10. a) lim = lim = n2 n2 n n = lim log 2 21+ 2+ ...+ n
n2 n2 n n ( n + 1) 1 1+ n2 + n n = 1. 2 = lim = lim = lim 2 2 2 n n n 2n n 2

n
)=
lim
(1 + 2 + ... + n ) log 2 2 =
3 x2 + 1 3 1 + x2 1 1 + x2 1 b) lim = lim x2 x2 x 0 x 0 3 x2 + 1
= lim
(
2
( (
x 2 + 1 13
) )
+ 3 x2 + 1 + 1 + x +1 +1
3 2
x 3 x2 + 1
+ x + 1 + 1
3 2
= lim
x2 x2 3 x2 + 1
x 0
+ 3 x 2 + 1 + 1
1 3
144
3. grupa 2000. god.

1. a) [ta je ve}e: 13% od 200 ili 30% od 90? b) Uprostiti izraz
a 2 + b 2 a 1 + b 1 a2 + b2 ab
1
a 1 b 1 . a2 b2
2. Re{iti jedna~ine: 2 3 x 1+ x 5 x 3 3 = 4 + 2; a) x 4 3 4 3. Dokazati identitet 4. Re{iti nejedna~inu
b) log 1 x 2 + 2 x = 1 .
3
3 + 4cos 2 + cos 4 = 8cos 4 .

2 +1
6 x 6 x +1
2 1
2
5. Odrediti jedna~ine tangenti elipse x + 4 y 2 = 100 povu~enih iz ta~ke A(2,7) . 6. Dijagonale jednakokrakog trapeza su uzajamno normalne. Izra~unati wegovu povr{inu ako je krak c = 2 5cm , a odnos osnovica je 3:1. 7. Osnova piramide je trougao ~ije su stranice a = 12 cm, b = 16 cm c = 20 cm, a bo~ne ivice su jednake i imaju duìnu 26 cm . Izra~unati zapreminu piramide. 8. Deveti ~lan aritmeti~ke progresije je pet puta ve}i od drugog ~lana, a pri deqewu trinaestog ~lana sa {estim ~lanom dobija se koli~nik 2 i ostatak 5. O kojoj progresiji je re~? 9. Odrediti najmawu i najve}u vrednost funkcije
2x , x 0 f (x ) = 2 x + 8 x + 1, x > 0
10. Skicirati grafike funkcija: a) y = 2 sinx ; b) y = cos
na segmentu [ 1,8] .
x ; 2
v) y = log 2 2 x ;
g) y =
1 . x
145

1.a) 200
2
13 30 = 26 < 27 = 90 . 100 100

2
b)
a +b a 1 + b 1
a2 + b2 ab
a b a2 b2
1 1 + 2 2 2 2 b ab a b = = a 1 1 a2 + b2 1 1 + a b a b
b2 + a 2 2 2 ( a b )( a + b ) = b2 + a 2 ab ( a b )( a + b ) = ab = ab 2 a + b a + b2 ba ab ( a + b ) a 2 + b 2 (a b) ab ab = ab , uz uslov ab 0, a b, a b .
2 3 x x 5 x 3 3 = 4 + 2 2. a) Ako jedna~inu x pomnoìmo 4 4 3 NZS (3,4 ) , tj. sa 12 , dobijamo ekvivalentnu jedna~inu 1+ sa
2 x 3 12 x 31 + x + 3 5 x 4 3 = 0 3 2 4 39 odakle sre|ivawem dobijamo da je x = 0 , odnosno da je x = 0 . 4 b) Jedna~ina ima smisla za x 2 + 2 x > 0 , tj. za x 0 i, kako je
x, x 0 , bi}e x = x , x < 0
log 1
3
1 x + 2 x = 1 x + 2 x = 3
2
x 2 + 2x 3 = 0 x > 0 x 2 2x 3 = 0 x < 0 (( x = 1 x = 3) x > 0 ) ( x = 3 x = 1) x < 0 x = 1 x = 1 . 3. Koriste}i formule cos 2 = cos 2 sin 2 , sin 2 = 2 sin cos , sin 2 + cos 2 = 1 i a4 + b4 = a2 + b2
) (
2a 2 b 2 , dobijamo da je
146
( ) = 3 + 4 ( cos sin ) + ( cos sin ) ( 2 sin cos ) = 3 ( sin + cos ) + 4 ( cos sin ) + cos + sin 6 sin cos = 7 cos sin + ( cos + sin ) 2 cos sin 6 sin cos
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 4 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
3 + 4 cos 2 + cos 4 = = 3 + 4 cos 2 sin 2 + cos 2 2 sin 2 2
= 7 cos 2 sin 2 + 1 8 sin 2 cos 2 = 7 cos 2 sin 2 + sin 2 + cos 2 8 sin 2 cos 2 = 8 cos 2 8 sin 2 cos 2 = 8 cos 2 1 sin 2
= 8cos 2 cos 2
= 8cos 4 . 4. Zadatak ima smisla ako je x 1 . Tada je :
2 +1
6 x 6 x +1
2 1
2 +1
x
6 x 6 x +1
1 2 1
2 +1
2 +1
6 x 6 x +1
1 2 + 1 2 1 2 + 1
6 x 6 x +1
2 +1
( osnova eksponencijalne funkcije je ve}a od jedan )
6x 6 6x 6 x 2 x 0 x x +1 x +1
y 6
( x + 2 )( x + 3) 0 x2 5x + 6 0 x +1 x +1
0 1 2 3 x
(videti slike 12 i 13 i tablicu)
Sl. 12
147
x ( 1, 2] [3, + ) .
x x2 5x + 6 x +1 x2 5x + 6 x +1
y
1 -1
( , 1) ( 1, 2 ) ( 2,3) ( 3, + )
+ + + + + + + +
Sl. 13
5. Neka je y = kx + n jedna~ina tangente elipse x 2 + 4 y 2 = 100 ,
~iji je kanonski oblik
x2 y2 + 2 = 1 . Uslov dodira ove elipse i 10 2 5
prave y = kx + n je 100k 2 + 25 = n 2 . Ta~ka A (2,7 ) pripada pravoj
y = kx + n , pa je 7 = 2k + n . Re{avawem sistema jedna~ina 100k 2 + 25 = n 2 7 = 2k + n dobijamo da je k = k= 3 25 i n= , ili da je 8 4
2 25 i n= , pa su jedna~ine traènih tangenti: 3 3 t1 : 3 x 8 y + 50 = 0 i t 2 : 2 x + 3 y 25 = 0 .
6. Trouglovi ABO i CDO su sli~ni jer su im svi odgovaraju}i uglovi jednaki, pa su im parovi odgovaraju}ih stranica proporcionalni. Kako je
AB : CD = OB : OC ,
tj.
3 : 1 = OB : OC ,bi}e
OB = 3OC . Ozna~imo duì OB , OC i BC redom sa y, x i c. (sl. 14)
148
b O x y
C c
Sl. 14 Trougao BOC je pravougli, pa je:
c2 = x2 + y2 2 5
iz ~ega sledi da je x =
( )
= x 2 + (3 x ) x 2 = 2 ,
2
2 . Dijagonale jednakokrakog trapeza su
uzajamno normalne i jednake, pa , ako ozna~imo dijagonale AC i BD sa d , sledi da je
PABCD
d 2 (x + y ) = = = 2 2
2
2 +3 2 2
) = (4 2 )
2
= 16cm 2.
7. Iz podudarnosti trouglova VOB , VOC i VOA (sl. 15; podudarne su

po dve odgovaraju}e stranice i ugao naspram ve}e od wih) zakqu~ujemo da se podno`je visine piramide nalazi u centru opisanog kruga oko trougla ABC . Povr{ina baze moè se
izra~unati pomo}u Heronovog obrasca:
B = PABC = s (s a )(s b )(s c ) = 24 12 8 4 = 96 cm 2 . Kako je P = abc abc 12 16 20 , to je R = = 10cm. = 4 P 4 96 4R
149
d d B R a C O H c b
d d A B R O H
Sl. 15
Sl. 16
Visinu piramide (sl. 16) izra~unavamo pomo}u Pitagorine teoreme:
H = d 2 R 2 = 26 2 10 2 =
(26 10)(26 + 10) = 4 6 = 24 .
Sada moèmo izra~unati zapreminu piramide:
1 1 V = BH = 96 24 = 768cm3 . 3 3
Napomena: Ako uo~imo da je bazni trougao pravougli, jer je
122 + 162 = 202 , moèmo koristiti formulu R =
c . 2
8. Neka je a1 prvi ~lan, a d razlika date aritmeti~ke progresije. Prema uslovu zadatka sledi da je
a1 + 8d = 5(a1 + d ) 3d = 4a1 a13 = 2a 6 + 5 a1 + 12d = 2a1 + 10d + 5 2d 5 = a1 a9 = 5 a 2
150
3d = 4(2d 5) d = 4 a1 = 2d 5 a1 = 3 .
Prvih nekoliko ~lanova progresije je 3, 7, 11, 15, 19, ... .
y 17
x 2 + 8x + 1
9. Funkcija y = 2 x je rastu}a i
1 f ( 1) = , f (0) = 1 . Koordinate 2
temena parabole y = x 2 + 8 x + 1
1 -1 0
2x
b D su : xT = = 4 i yT = = 17 . 2a 4a
Sl. 17
Grafik funkcije prikazan je na slici 17. Najmawa vrednost funkcije je
1 i postiè se u ta~ki x = 1 , a najve}a vrednost date funkci2
je je 17 i postiè se u ta~ki x = 4. 10. a) y = 2
2 sin x, sin x 0 sin x = 2 sin x, sin x < 0

y
2 1 0
2 sinx
sinx
-1 -2
sinx 2sinx
2sinx
Sl. 18
151
b) Osnovni period funkcije y = cos
x je T = 2 = 2 = 4 . 2 12
4 2 1
x x 2 y
0 0 1
3 3 2 0
2 0
Grafik funkcije prikazan je na slici 19.

y 1
0
-1
Sl. 19
v) y = log 2 2 x, x > 0
y 2 1 0 1 1 2 x
1 1 1 2 4 4 2 y 1 0 1 2 3
Sl. 20
y
g)
1 , x>0 y= x 1 , x < 0 x
1 x
1 x
1 0 1 x
Sl. 21
152
1. a) Izra~unati: 2
2 2
:2
2 2
4. grupa 2000. god.

.
b) Za a = 0,003 i b = 5,994 odrediti vrednost izraza 1 6b b(2a + b ) 1 I (a, b ) = . + 2 : 2 2 2 a 3b a + 3b a 9b a 9b 2. Re{iti jedna~ine: 2 x + 1 3x 2 4 x + 5 1 a) = ; 7 3 21 3 b) ( f ( x )) + f ( x ) = 0 ako je f ( x ) =
2
log 2 x, x 1 . x 1, x < 1
3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu
sin 2 2 x + sin 2 3x = 1 .
4. Za koje vrednosti realnog parametra k jedna~ina (k 2)x 2 2kx + k 1 = 0 ima pozitivna re{ewa? 5. Na krivoj 3 x 2 4 y 2 = 72 odrediti ta~ku najbliù pravoj 3x + 2 y + 1 = 0 . 6. U trouglu ABC je BC = 5, AC = 8, BAC = 30 i ABC < 90. Odrediti AB. 7. Izra~unati zapreminu prave zarubqene kupe ako su povr{ine wenih osnova 25 cm 2 i 4 cm 2 , a povr{ina omota~a 35 cm 2 .
8. Hipotenuza jednakokrakog pravouglog trougla je 1. Nad wegovom katetom, kao nad hipotenuzom, konstruisan je novi jednakokraki pravougli trougao. Nad katetom novog trougla, kao nad hipotenuzom, konstruisan je, opet, jednakokraki pravougli trougao, itd. do beskraja. Koliki je zbir povr{ina svih tako dobijenih trouglova (ukqu~uju}i i polazni)? 9. Re{iti sistem jedna~ina
log y x + log x y = 2 . x 2 y = 2
10. U xOy -ravni za k R skicirati linije odre|ene jedna~inama: a) y = x + k , b) x 2 + y y = 1 , v) y = kx 2 2kx + k + 1 .
153

1. a) 2 2 : 2 2
= 24 : 2 4 = 24 24 = 22 = 2 . a + 3b ( a 3b ) + 6b a 2 9b 2 12b b) I ( a, b ) = = = 2 2 b ( 2a + b ) b ( 2a + b ) a 9b
12 b , a , b 0. 2a + b 2 12 12 I (0,003 ; 5,994) = = = 2. 2 0,003 + 5,994 6

= 2.a) Ako jedna~inu
NZS (7,3) ,tj. sa 3(2 x + 1) 7(3 x 2) = 4 x + 5 7 , koja se sre|ivawem jedna~inu 19 x + 19 = 0 , a weno re{ewe je x = 1 .
b) 1 Za x 1 je f ( x ) = log 2 x .
2 log 2 x + log 2 x = 0 log 2 x ( log 2 x + 1) = 0
2 x + 1 3x 2 4 x + 5 1 = pomnoìmo sa 7 3 21 3 21 , dobijamo ekvivalentnu jedna~inu

svodi na
pa je , zbog uslova x 1 , jedino re{ewe ove jedna~ine x = 1 . 2 Za x < 1 je f ( x ) = x 1 .
log 2 x = 0 log 2 x = 1 1 x = 1 x = , 2
(x 1)2 + (x 1) = 0
( x 1) ( ( x 1) + 1) = 0
x 1 = 0 x = 0 x = 1 x = 0 ,
pa je, zbog uslova x < 1 , jedino re{ewe ove jedna~ine x = 0. Dakle, skup re{ewa date jedna~ine je {0,1} . 3. Koriste}i identitete:
154
sin 2 x =
1 cos 2 x 2
cos + cos = 2 cos
+
2
cos
dobija se:
sin 2 2 x + sin 2 3x = 1
1 cos 4 x 1 cos 6 x + =1 2 2 cos 4 x + cos 6 x = 0 2 cos 5 x cos x = 0 cos 5 x = 0 cos x = 0 5x = x=
+ k , k Z x = +k
+ l , l Z + l , l Z .
10
, kZ x =
4.Da bi re{ewa x1 i x2 jedna~ine ax 2 + bx + c = 0 bila pozitivna, treba da budu ispuweni slede}i uslovi: x1 + x2 > 0 , x1 x2 > 0 i D 0 .
(1) x1 + x2 = b =
( 3) D = b2 4ac = 4k 2 4 ( k 2 ) ( k 1) 0 ,
2k > 0 ,tj. 2k (k 2 ) > 0 , a k 2 pa je k ( ,0 ) (2, ) . (2) x1 x2 = c = k 1 > 0 ,tj. (k 1)(k 2) > 0 , a k 2 pa je k ( ,1) (2, ) .
4k 2 4k 2 + 12k 8 0 2 4(3k 2) 0 k , . 3
2 3
Presek skupova re{ewa uslova (1),(2) i (3) je traèno re{ewe i nalazimo ga koriste}i sliku 22:
0
2 3
Sl. 22
155
Prema tome,
2 k , k ( ,0 ) (2, ) k ( ,1) (2, ) k (2, ) . 3

5. Data kriva je hiperbola ~iji je kanonski oblik
x2 y2 = 1. 24 18 3 2
Dodirna ta~ka hiperbole i wene tangente, paralelene datoj pravoj bi}e traèna ta~ka. Data prava ima koeficijent pravca k p = . Tangenta mora biti paralelna sa pravom p , pa je kt = dodira prave y = kx + n i hiperbole
2
3 . Uslov 2
x2 y 2 2 = 1 je a 2 k 2 b 2 = n 2 . Iz 2 a b
3 jedna~ine 24 18 = n 2 dobija se da je n = 6 ili n = 6 . 2 Tangente hiperbole, paralelne pravoj p , imaju jedna~ine: t1 : 3x + 2 y 12 = 0 i t 2 : 3x + 2 y + 12 = 0 . 3 x 2 4 y 2 = 72 3 x 2 4 y 2 = 72 i 3 x + 2 y 12 = 0 3 x + 2 y + 12 = 0 dobijaju se ta~ke P (6,3) i P2 ( 6,3) . Prema formuli za rastojawe 1
Re{avawem sistema ta~ke od prave sledi da je
3 6 2 3 +1 13 3 6 + 2 3 + 1 11 = = i d ( P2 , p ) = . 9+4 13 9+4 13 Dakle, ta~ka P2 ( 6,3) je traèna ta~ka. d ( P , p) = 1 a b 5 8 = , tj. = 1 sin sin sin 2
6. Na osnovu sinusne teoreme vaì
(sl. 23). Na osnovu implikacije
156
sin =
4 16 3 0 < < cos = 1 = 5 2 25 5

30
A
C 8 c 5
i na osnovu kosinusne teoreme vaì b 2 = a 2 + c 2 2ac cos , odnosno
kvadratne jedna~ine i uzimaju}i u obzir da je c > 0 , proisti~e da je
3 64 = 25 + c 2 2 5 c , 5
Sl. 23
odakle
je
c 2 6c 39 = 0 .
Re{avawem
c = 3+ 4 3 .
7. Kako je poznato da je B1 = 4 cm 2 i B2 = 25 cm 2 , to se mogu odrediti polupre~nici baza: r12 = 4 r1 = 2cm ,
r22 = 25 r2 = 5cm .
Sada, iz M = 35 cm 2 moè se odrediti izvodnica zarubqene kupe:
(r1 + r2 )s = 35 s = 5cm .
Pomo}u Pitagorine teoreme (sl.2) nalazi se visina zarubqene kupe:
H = s 2 (r2 r1 ) = 25 9 = 4cm .
2
Na osnovu poznatog obrasca za zapreminu zarubqene kupe sledi da je V =
H 4 B1 + B1 B2 + B2 = 25 + 25 4 + 4 = 52 cm 3 3 3 a12 + a12 = 1 a1 = 1 a2 1 , pa je P = 1 = . 1 2 4 2
) (
8.
2 2 a2 + a2 = a12 a2 =
1 a1 1 a2 1 = , pa je P2 = 2 = = P . 1 2 8 2 2 2
157
1 a a2 1 1 a + a = a a3 = 2 = , pa je P3 = 3 = = P . 1 2 16 2 2 2 2
2 3 2 3 2 2
Indukcijom se moè dokazati da je niz P , P2 , P3 ,.......Pn ,....... 1 geometrijski niz sa koli~nikom q =

n
1 . Kako je 2
a1 a1 a2
1 1 1 1 1 2 S n = P + P2 + .....Pn = = 1 n , 1 2 2 4 1 1 2
a2 a3
Sl. 24 prelaskom na grani~nu vrednost, kada se n neograni~eno uve}ava, dobijamo da je
lim Sn = lim
1 1 1 1 n = . n 2 2 2
9. Sistem ima smisla za x > 0, y > 0, x 1 i y 1 .
1 log y x + = 2 log y x + log x y = 2 log 2 x + 1 = 2 log y y log y x 2 2 x y=2 x 2 = y x2 2 = y

2 log y x = 1 x= y x 1) = 0 2 . 2 2 x x 2 = 0 x 2 = y x 2= y y
( log
Iz druge jedna~ine se dobija da je x = 2 ili x = 1 . Prema uslovu zadatka, jedino re{ewe sistema je x = 2, y = 2 .
158
10. a) Linije u xOy ravni odre|ene jedna~inama y = x + k , k R su prave paralelne sa pravom y = x , (sl. 25).
y
1
0
Sl.25 b) Jedna~inu y = kx 2kx + k + 1 napi{imo u obliku

2
y = k x 2 2 x + 1 + 1 , odnosno u obliku y = k ( x 1) + 1 . Sada se vidi

2
da su linije odre|ene ovim jedna~inama parabole koje prolaze kroz ta~ku M (1,1) za k 0 , i prava y = 1 , za k = 0 , (sl.26).
k>0
y 2
y 1
k=0
1 0 1 2
-1
0 -1
k<0
Sl. 26 v) Kako je y =
Sl. 27
y, y 0 , to jedna~ina x 2 + y y = 1 za y 0 y , y < 0
glasi x 2 + y 2 = 1 , a linija koja joj odgovara je deo kru`nice u
159
prvom i drugom kvadrantu (sl. 27). Za y < 0 dobija se deo hiperbole x 2 y 2 = 1 u tre}em i ~etvrtom kvadrantu.
160
1. a) [ta je ve}e: 64500 ili 32000?

5 4 1 176 4 1: 0,3 : 5 3 . 2 1 2 1 + 5 7 11 3
5. grupa 2000. god.
b) Izra~unati
2. Re{iti jedna~ine: 5 x 2 13 x + 1 x 5 a) = + x, 3 7 2
b)
x+2 = x 1. 2
3. Za koje vrednosti realnog parametra a jedna~ina sin 6 x + cos 6 x = a ima realna re{ewa? 4. Re{iti nejedna~inu
5 x 3 x +1 > 2 5 x 1 3 x 2 .
5. Odredtiti koordinate ta~ke B simetri~ne ta~ki A(1,2) u odnosu na pravu koja prolazi kroz ta~ke C (5,0) i D(8,1). 6. Oko kruga polupre~nika 2cm opisan je jednakokraki trapez povr{ine 20cm2. Odrediti duìne stranica tog trapeza. 7. Izvodnice prave kupe grade sa ravni osnove ugao od 60. U kupu je upisana lopta polupre~nika r. Izra~unati povr{inu i zapreminu kupe. 8. Re{iti jedna~inu
cosx + cos 2 x + cos 3 x +
= 1.
9. Re{iti sistem jedna~ina
x 4 + x 2 y 2 + y 4 = 481 . x 2 + xy + y 2 = 37
b) y = sin x x 2 , v) y = ln x .
10. Skicirati grafike funkcija: a) y = x 2 x ,
161

1. a) 64 500 = 8 2
( )
500
= 81000 < 91000 = 3 2

3 4
( )
1000
= 3 2000 .
3 4
5 1 176 4 1: 0,3 : 5 3 b) 2 1 2 1 + 5 7 11
13 10 5 5 3 3 176 = 7 25 5 77
3 = 16 4
5 = 176 5 11
3 4
11 = 176
3 4
1 = 16
3 4
1 = 16 4 = 24
( )
1 3 4
= 23 = 8 .
2. a) Ako jedna~inu
NZS (2,3,7 ) , tj. sa 42, dobijamo da je 5 x 2 13x + 1 x 5 = +x 3 7 2 14(5 x 2) 6(13x + 1) = 21( x 5) + 42 x 70 x 28 78 x 6 21x + 105 42 x = 0 71x + 71 = 0 x =1. b) Jedna~ina ima smisla za x + 2 0 i x 1 0 , tj. za x 1 . x+2 x+2 = x 1 = x 2 2x + 1 2 4 4x2 9x + 2 = 0 1 x = 2 x = . 4 Re{ewe jedna~ine je x = 2 .
3. Koristi}emo identitete:
5 x 2 13x + 1 x 5 = + x pomnoìmo sa 3 7 2
a 3 + b 3 = (a + b ) a 2 ab + b 2 , a 4 + b 4 = a 2 + b 2 sin 2 x = 2 sin x cos x .
2a 2 b 2 i
162
Kako je
sin6 x + cos 6 x = sin 2 x + cos 2 x =
) (
3
= sin 2 x + cos 2 x sin 4 x sin 2 x cos 2 x + cos 4 x =

2 =1 sin 2 x + cos 2 x 3 sin 2 x cos 2 x = 2 = 1 3 ( 2 sin x cos x ) = 1 3 sin 2 2 x , 4 4
)(
to se data jedna~ina svodi na jedna~inu 1 jedna~inu
3 sin 2 2 x = a , tj. na 4
4 1 a = sin 2 2 x , ~ija su re{ewa realna, ako je ( ) 3 4 4 4 0 (1 a ) 1 . Iz 0 (1 a ) dobijamo da je a 1 , a iz (1 a ) 1 3 3 3 3 1 1 dobijamo da je 1 a , odnosno da je a . Dakle, a 1 i a , 4 4 4 1 pa je a ,1 . 4

4. Deqewem nejedna~ine dobijamo da je 3 >
x
5 x 3 x +1 > 2 5 x 1 3 x 2
x
sa 3 x ( 3 x >0)
x x
5 3
2 5 2 25 2 5 , odnosno > 3 , 5 3 9 5 3 9 3
x 3
25 5 5 5 5 odakle je > , ili > . 9 3 3 3 3

Osnova eksponencijalne funkcije j e ve}a od 1, pa je funkcija rastu}a, iz ~ega proisti~e da je x > 3 . 5. Jedna~ina prave p , odre|ene dvema ta~kama je
y 2 y1 (x x1 ) , x 2 x1 pa je za ta~ke C (5,0 ) i D(8,1) jedna~ina odgovaraju}e prave 1 0 ( x 5) , y0 = 85 y y1 =
163
odnosno x + 3 y 5 = 0 . Koeficijent pravca prave p je k p = . Prava n koja prolazi kroz ta~ku A(1,2 ) i normalna je na pravu p ima jedna~inu y ( 2 ) = k n ( x 1) , pri ~emu je k n =
1 3
1 = 3 , pa kp
A S B p n
jedna~ina prave n glasi: y + 2 = 3 ( x 1) , odnosno y 3 x + 5 = 0 . Re{avawem sistema
Sl. 28 dobija se ta~ka S (2,1) koja je presek pravih n i p . Koordinate ta~ke B dobijaju se iz uslova da je S sredi{te duì AB (sl. 28). Dakle, iz
x + 3 y 5 = 0 3x y 5 = 0
x A + xB = x s dobija se da je 2
x B = 4 1 = 3 , a iz
ta~ka je ta~ka B(3,4 ) . 6.
y A + yB = y s da je y B = 2 + 2 = 4 . Traèna 2
Neka su a i b osnovice, c krak i h visina trapeza, a r polupre~nik kruga. Krug je upisan u trapez (sl. 29), pa je h = 2r . Kako je r = 2cm , to je h = 4cm . Iz formule za povr{inu trapeza a+b a+b P= h dobijamo da je 20 = 4 , tj. da je a + b = 10. Trapez je 2 2 tangentni , pa je 2c = a + b . Na osnovu prethodnog zakqu~ujemo da je c = 5cm . Kako je trapez jednakokraki, b a b D C to je AE = , gde je E podno`je 2 r visine spu{tene iz temena D na c h osnovicu AB . Prema Pitagorinoj c teoremi , za trougao AED vaì: r
2
ab 2 2 = c h = 25 16 = 9 , 2 odnosno a b = 6.
ab 2
Sl. 29
164
Re{avawem sistema
a + b = 10 dobija se da je a = 8cm i b = 2cm . ab = 6
7. Iz podudarnosti trouglova ADO i AEO (sl. 30) zakqu~ujemo da je: DAO = 30 i AOD = 60 , pa je AO = 2r
=r 3. 2 Trougao ACB je jednakokraki sa uglom na osnovici od 60 , pa je 2R 3 s = AC = AB = BC = 2 R = 2r 3 i H = = R 3 = 3r . Dakle, 2 P = B + M = R 2 + Rs = R(R + s ) = r 3 r 3 + 2r 3 = 9 r 2 cm 2 i 1 1 V = BH = r 2 3 3 r = 3 r 3 cm 3 . 3 3
i R=
(2r )
Napomena:
tg 30 =
r R=r 3 R
H s r O r
30
60
Sl. 30 8. Jedna~ina cos x + cos 2 x + cos 3 x + .... = 1 ima smisla za x k , k Z . Leva strana jedna~ine predstavqa zbir ~lanova beskona~ne geometrijske progresije za koju je a1 = cos x i q = cos x . Kako je q < 1 , bi}e 3 cos x . 2 3 cos x + cos x + cos x + .... =
1 cos x cos x = 1 dobijamo da Iz jedna~ine 1 cos x je cos x = 1 cos x , odnosno 2 cos x = 1 , 1 ili cos x = . Re{avawem posledwe jedna~ine 2
12
Sl. 31
165
b) Kako je
y = sin x x 2 = sin ( x x ) = sin ( x x ) = sin 0 = 0 , dok

imamo da je
x, x 0 x2 = x , a x = , to }e za x 0 biti x , x < 0
za x < 0
y = sin x x 2 = sin ( x x ) = sin ( x ( x ) ) = sin 2 x .
Grafik funkcije je prikazan na slici 33.

y
3 2
1 0 -1 x
Sl. 33 v) Funkcija y = ln x ima smisla za x 0 . Kako
ln x, x > 0 ln x 0 za ln x = , to }e biti ln ( x ) , x < 0 x ( ,1] [1, ) , a za x ( 1,0 ) (0,1) }e biti ln x < 0 (vidi
je
sliku 34).Sada moèmo detaqno zadati funkciju y = ln x . Dakle,

y
ln x, x 1 ln x, 0 < x <1 y = ln x = ln ( x ) , 1 < x < 0 ln ( x ) , x 1
-e
-1 0
Sl.34 Grafik funkcije je prikazan na slici 34.
167
1. a) [ta je ve}e:
25500 ili 22000? 3 5 5 5 13 7 8 1 6 2 : 0,7 : 13 7 32 b)

3 4
6. grupa 2000. god.
b) Izra~unati
2. Re{iti jedna~ine: 7 x + 3 2x 1 7 x 1 = +1 , a) 12 4 2 3
2 x + 1 = x 1.
3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu cos 4 x + sin 4 x = cos 4 x. 4. Za koje vrednosti realnog parametra p jedna~ina 3 x 2 6 x 2 log 4 p = 0 ima oba pozitivna re{ewa? 5. Odrediti jedna~inu kru`nice koja prolazi kroz ta~ke A(2,6), B (7,1), C (5,5). 6. U trapsez sa kracima c = 13 i d = 15 upisan je krug polupre~nika 6. Izra~unati duìne onovica tog trapeza. 7. Ta~kasti izvor svetlosti udaqen je 4m od centra lopte polupre~nika 2m. Izra~unati povr{inu neosvetqenog dela lopte. 8. Zbir svih ~lanova beskona~ne geometrijske progresije je zbir kvadrata ~lanova iste progresije je
2001
2 , a 3
4 . Koja je to progresija? 3
2001
a) ( x y )( y + 2 x 4 ) 0 , v) y x x 2 + y 1 0 .
1 1 3 3 (i je imaginarna 9. Izra~unati + i + i 2 2 2 2 jedinica). 10. U xOy -ravni predstaviti skupove ta~aka odre|ene relacijama:
)(
b) ( y 1) y e x 0 ,
168

1. a) 25500 = 52 b)
( )
500
= 51000 > 41000 = 22

3 4
( )
1000
= 22000 .
3 4
39 25 5 5 13 7 13 2 10 8 32 7 13 7
2. a) Ako jedna~inu
14 1 = 13 7 ( 1)8 32 13
1 = 16
3 4
= 2 4
( )
3 4
= 8.
NZS (2,3,4,12) , tj. sa 12, dobijamo ekvivalentnu jedna~inu 3( x + 3) 6(2 x 1) = 4(7 x 1) + 19 . Sre|ivawem ove jedna~in dobija se da je 37 x = 0 , odnosno x = 0 .
x + 3 2x 1 7x 1 7 = +1 pomnoìmo sa 4 2 3 12
b) Jedna~ina
2 x + 1 = x 1 ima smisla ako je 2 x + 1 0 i x 1 0 , 1 tj. ako je x i x 1 . Dakle, re{ewa traìmo za sve x 1 . 2 2x + 1 = x 1 2x + 1 = x 2 2x + 1 x 1 x2 4x = 0 x 1 x( x 4 ) = 0 x 1 (x = 0 x = 4) x 1 x=4 .
cos 4 x + sin 4 x = cos 4 x
cos 2 x + sin 2 x
3.
2 cos 2 x sin 2 x = cos 2 2 x sin 2 2 x
1 3 1 sin 2 2 x = 1 2 sin 2 2 x sin 2 2 x = 0 sin 2 x = 0 2 2 k 2 x = k , k Z x = , k Z . 2
169
4. Jedna~ina 3 x 2 6 x 2 log 4 p = 0 ima smisla za p > 0 . Prema Vietovim formulama je x1 + x 2 =
c 2 log 4 p b 6 = , a x1 x2 = = . 3 a 3 a
Zadatak se svodi na re{avawe sistema nejedna~ina x1 + x2 > 0 , x1 x2 > 0 , D 0 i p > 0 , tj.
6 > 0 log 4 p < 0 0 < p < 1 0 < p < 1 3 3 2 log 4 p 3 1 > 0 log 4 p p 4 2 p . 3 2 8 p>0 36 + 24 log 4 p 0 p>0 p>0 p>0
Dakle, p , 1 . 5. Koordinate ta~aka A, B i C zadovoqavaju jedna~inu kruga
1 8
(x p )2 + ( y q )2 = r 2 , pa je:
Re{avawem ovog sistema dobijamo da je p = 2, q = 1, r = 5 . Jedna~ina kruga je ( x 2 ) + ( y 1) = 52 .

2 2
(2 p) + (6 q) = r2 2 2 7 p ) + (1 q ) = r 2 ( 2 2 (5 p ) + (5 q ) = r 2
2 2
II na~in (sl. 35) Odrediti jedna~ine simetrala s1 i s2 tetiva AC i BC . Presek simetrala je ta~ka O - centar kruga. Polupre~nik kruga je rastojawe
ta~ke O od ta~ke A . Jedna~ina prave AC je: y 6 = odnosno y 6 =
56 (x 2) , 52
1 (x 2) . Koeficijent pravca prave AC je 3
k AC =
1 , pa }e koeficijent pravca prave s1 ( s1 je normalna na 3 AC ) biti 3 . Jedna~ina prave CB je:
170
1 5 (x 5) , odnosno y 5 = 2 (x 5) . Koeficijent pravca 75 prave CB je k CB = 2 , pa }e koeficijent pravca prave s 2 ( s 2 je 1 normalna na CB ) biti . Prava s1 prolazi kroz sredi{te duì 2 s1 2 +5 6+ 5 AC , tj. kroz ta~ku M , , A 2 2 C M s2 7 11 N odnosno M , , a prava s 2 2 2 B O prolazi kroz sredi{te duì CB , 5 + 7 5 +1 tj. kroz ta~ku N , , 2 2 odnosno N (6,3) . Jedna~ine pravih s1 i s 2 su :
y 5 =
Sl. 35
s1 : y
11 7 = 3 x ; 2 2
s2 :
y 3=
1 (x 6) . 2
Presek pravih s1 : y = 3 x 5 i s2 : y = sistema
x dobijamo re{avawem 2
3x y = 5 . Iz druge jedna~ine je x = 2 y , pa se zamenom u x 2 y = 0 prvu jedna~inu, dobija da je 3 2 y y = 5 , odnosno da je y = 1 . Dakle, koordinate ta~ke O su x = 2 i y = 1 . Duìna duì OA je
polupre~nik kruga, pa je r = traènog kruga je
(2 2)2 + (6 1)2 (x 2)2 + ( y 1)2 = 52 .
= 5 , a jedna~ina
b
6. Kako je trapez tangentni , to }e zbir osnovica biti jednak zbiru krakova, tj. a + b = c + d = 28 , a visina trapeza h bi}e jednaka 2r (sl. 36). Duìne osnovica nalazimo re{avawem sistema:
r
c d
r
x a y
Sl. 36
171
a+b =c+d
2 2
a + b = 28 a + b = 28 x = c (2r ) x = 5 a = 21 . 2 2 2 y=9 y = d (2r ) a b = 14 b = 7 x + y + b = a 14 + b = a

2
7. Neka je R polupre~nik lopte, a h visina loptinog odse~ka i
x = R h . Povr{ina lopte je PL = 4 R 2 . Povr{ina loptinog odse~ka je Pod = 2 R h . Kako je OBC ~ OAB (trouglovi OBC i OAB su pravougli i uglovi kod temena O su im jednaki , OC OB x 2 sl. 37), to je , pa je = , = B OB OA 2 4 odnosno x = 1 m . Iz h = R x R x h sledi da je h = 1 m .
O C D
Sada moèmo izra~unati povr{inu neosvetqenog dela lopte:
Sl. 37
PNO = 4 R 2 2 Rh = 16 4 = 12 m 2 .
8. Zbir svih ~lanova geometrijske progresije postoji ako je q < 1 . Kvadrati ~lanova takve geometrijske progresije tako|e ~ine geometrijsku progresiju ~iji je koli~nik q = q 2 , a prvi ~lan
2 a1 = a1 i zbir svih ~lanova te progresije je isto kona~an. Zato je
2 a1 2 = a1 = 3 (1 q ) 1 q 3 2 4 2 1 q) ( 4 a1 4 4 a12 + a12 q 2 + a12 q 4 + ... = 9 = = 2 3 1 q 2 3 3 1 q 2 a1 + a1q + a1q + ... = 3

2
172
a1 =
2 (1 q ) 3
1 1 2q + q 2 3
2 a1 = (1 q ) 3 . 2 2 = 1 q 4q 2q 2 = 0
Iz druge jedna~ine dobijamo da je q = 1 ili q =
1 . Prema uslovu 2 1 zadatka , q mora biti mawe od 1, pa je re{ewe zadatka q = i 2 1 1 1 a1 = 1 . Prvih nekoliko ~lanova progresije je 1, , , ,... . 2 4 8
9. Odredimo trigonometrijski oblik kompleksnih brojeva
1 3 1 3 z1 = + i i z2 = i (sl. 38). 2 2 2 2 3 2 2 2 = 3 , < < , = 2 , r = 1 + 3 = 1 tg1 = 1 1 1 1 2 3 2 2 2 3 2 2 2 = 3, < < 3 , = 4 , r = 1 + 3 = 1 tg 2 = 2 2 2 1 2 3 2 2 2

Primenom Muavrove formule dobija se:
2 2 + i sin cos 3 3
2001
4 + cos 3
4 + i sin 3
2001
=
2001
2 2 2 2 = cos + i sin + cos + i sin = 3 3 3 3 2 2001 2 2001 2 2001 2 2001 = cos + i sin i sin + cos 3 3 3 3 = 2 cos ( 2 667 ) = 2 cos ( 667 2 ) = 2 1 = 2 .
2001
173
z1
4 3
0
2 3
z2
Sl. 38 10. a)
(x y )( y + 2 x 4) 0 (x y 0 y + 2 x 4 0) (x y 0 y + 2 x 4 0) ( y x y 2 x + 4 ) ( y x y 2 x + 4 )
y y y
4 3 2 1
0 1 2
4 3 2 1
4 3 2 1
0 1 2
0 1 2
Sl. 39
Sl. 40
Sl. 41
Na slici 39 predstavqen je skup ta~aka za ~ije koordinate vaì y x y 2 x + 4 , a na slici 40 je predstavqen skup ta~aka za ~ije koordinate vaì y x y 2 x + 4 . Skup ta~aka koji zadovoqavaju datu relaciju predstavqen je na slici 41.
b)
( y 1) (y e x ) 0 (y 1 0 y e x 0) (y 1 0 y e x 0)
y 1 y ex y 1 y ex
) (
174
y e 1 -1 0 1 x
y e 1 -1 0 1 x
y e 1 -1 0 1 x
Sl. 42
Sl. 43
Sl.44
Skup ta~aka za koje je y 1 predstavqen je na slici 42, skup ta~aka za koje je y e x predstavqen je na slici 43, a wihov presek na slici 44.
y e 1 -1 0 1 x y e 1 -1 0 1 x y e 1 -1 0 1 x
Sl. 45
Sl. 46
Sl. 47
Skup ta~aka za koje je y 1 predstavqen je na slici 45, skup ta~aka za koje je y e x predstavqen je na slici 46, a wihov presek na slici 47.
y e 1 -1 0 1 x
Sl.48 Unija skupova sa slika 44 i 47, tj. traèno re{ewe, prikazano je na
175
slici 48. v)
( y x )(x 2 + y 1) 0
y x 0 x2 + y 1 0 y x 0 x2 + y 1 0 y x y 1 x2 y x y 1 x2 .
y 1 x y 1 y
) (
) (
1 1
-1
-1
-1
y x
Sl.49
y 1 x2
Sl.50
y x y 1 x2
Sl.51
Na slici 51 predstavqen je presek skupova prikazanih na slikama 49 i 50.
y 1 -1
y 1 1 x
y 1
-1
-1
y x
Sl.52
y 1 x2
Sl.53
y x y 1 x2
Sl.54
176
Na slici 54 predstavqen je presek skupova prikazanih na slikama 52 i 53.

y 1
-1
( y x )(x 2 + y 1) 0
Sl. 55 Na slici 55 prikazana je unija skupova predstavqenih na slikama 54 i 51, {to je i re{ewe zadatka.
17
1. a) [ta je ve}e
49500 ili 23000 ?
7. grupa 2000. god.

2 3
b) Izra~unati
1 3 10 + 5 7 11 4 2 2 1 : 0,6 : 7 3 108
2. Re{iti jedna~ine: a)
3x 2 2 x 9 3 2 x 1 = 6 , 2 13 2 2
b)
x 1 = x 3 .
3. Dokazati identitet 4. Re{iti nejedna~inu
sin 4 + 2 sin cos cos 4 = cos 2 . tg 2 1
log3 2 x x 2 < 1 .
5. Odrediti ta~ku krive 3 x 2 y 2 = 2 koja je najblià pravoj y = 3x 1 . 6. U jednakostrani~ni trougao stranice a tri podudarna kruga su upisana tako da se me|usobno dodiruju i da svaki od wih dodiruje dve stranice tog trougla. Odrediti polupre~nike tih krugova. 7. Prava kru`na kupa je opisana oko pravilne ~etvorostrane piramide. Visina piramide je 7 cm , a zapremina 70 cm3 . Izra~unati povr{inu i zapreminu kupe. 8. Odrediti zbir svih ~lanova beskona~ne opadaju}e geometrijske progresije ako je zbir prvog i ~etvrtog ~lana 54, a zbir drugog i tre}eg 36. 9. U zavisnosti od realnog parametra a odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine 2 x 3 9 x 2 = a . 10. Ne koriste}i se izvodima, izra~unati slede}e grani~e vrednosti: a) lim
x 0
x +1 1 , sin 3 x
b) lim
x 0
cos x cos 2 x , x2
v) lim x 1
1 3 . 1 x 1 x3
178

1. a)
49 500 < 2 3000 , jer je
49500 = 7 2
( )
500
= 71000 < 81000 = 23
( )
2 3
1000
= 23000 .
2 3
1 3 10 + 5 7 11 b) 4 2 2 1 : 0,6 : 7 3 108
22 10 35 11 = 4 8 5 108 3 3 7
4 = 7 108 7
2 3
3x 2 2 x 9 3 2 x 1 = 6 pomnoì sa 2 13 2 2 NZS (2,13) , tj. sa 26 , sledi da je 3x 2 2 x 9 3 2 x 1 = 6 2 13 2 2

2. a) Ako se jedna~ina
1 = 27
2 3
= 3
( )
3
2 3
= 32 = 9 .
13 (3 x 2 ) 2 (2 x 9) = 13 (3 2 x ) 13 13 61x = 122 x = 2 . b) Jedna~ina x 1 = x 3 ima smisla za x 1 0 i x 3 0 , tj. za x 3 . Tada je x 1 = x 3 x 1 = x 2 6x + 9 x 3 x 2 7 x + 10 = 0 x 3 (x = 5 x = 2) x 3 x=5 .
3.
( sin =
sin 4 + 2 sin cos cos 4 = tg 2 1

2
cos 2 )( sin 2 + cos 2 ) + 2 sin cos = tg 2 1
179
2 2 sin 2 + cos 2 = = sin cos + sin 2 = cos 2 + sin 2 = tg 2 1 tg 2 1 sin 2 1 cos 2 ( sin 2 + cos 2 ) cos 2 = cos 2 . = cos 2 sin 2
4.
Nejedna~ina log3 2 x x 2 < 1 ima smisla , ako je x 0, 3 2 x 1 i
3 3 2 x > 0 tj. ako je x ( ,0 ) (0,1) 1, . 2 1) Za x ( ,0) (0,1) osnova logaritma je ve}a od 1, pa je

logaritamska funkcija rastu}a. Prema tome,
x 2 < 3 2 x x ( ,0) (0,1) x 2 + 2 x 3 < 0 x ( ,0) (0,1) ( x 1)( x + 3) < 0 x ( ,0) (0,1) -3 1 x ( 3,1) x ( ,0) (0,1) x ( 3,0) (0,1) . 3 2) Za x 1, osnova logaritma je pozitivna i mawa od 1, pa je 2
logaritamska funkcija opadaju}a. Dakle, u ovom slu~aju je
log 3 2 x x 2 < log 3 2 x ( 3 2 x ) x ( , 0 )
log 3 2 x x 2 < 1 x ( , 0 ) ( 0,1)
3 log3 2 x x 2 < 1 x 1, log3 2 x x 2 < log3 2 x ( 3 2 x ) x 1, 3 2 2 3 x 2 > 3 2 x x 1, 2 3 x 2 + 2 x 3 > 0 x 1, 2 3 ( x 1)( x + 3) > 0 x 1, 2 -3
( )
180
3 x ( ,3) (1, ) x 1, 2 3 x 1, 2 3 Skup re{ewa nejedna~ine je ( 3,0 ) (0,1) 1, . 2

5. Kanonski oblik hiperbole
3x 2 y 2 = 2
je
x2 y2 = 1. 2 2 3
Koeficijent pravca date prave p je k p = 3 . Tangenta krive koja je paralelna datoj pravoj dodiriva}e krivu u traènoj ta~ki. Zna~i,
kt = 3 . Uslov dodira prave t : y = kx + n i hiperbole h :

a 2 k 2 b 2 = n 2 , odakle sledi da je
x2 y2 = 1 je a2 b2
2 2 3 2 = n 2 , tj. n = 2 ili 3 n = 2 . Jedna~ine tangenti su: t1 : y = 3x 2, i t 2 : y = 3x + 2, a odgovaraju}e dodirne ta~ke su P (1,1) i P1 ( 1,1) . 1
Primenom formule za rastojawe ta~ke od prave dobija se da je
d (P , p ) = 1
3 1 1 1 9 +1
3 ( 1) + 1 1 1 3 < d (P2 , p ) = = . 10 9 +1 10
Traèna ta~ka je P (1,1) . 1 6. Neka je x rastojawe od temena ugla trougla do dodirne ta~ke kruga upisanog u taj ugao . Tada je a = 2r + 2 x (vidi
x sliku 56) . Kako je = ctg 30 , to je r x = r 3 , pa je a = 2r 1 + 3 , odakle
a r x
30
a 3 1 a , odnosno r = . je r = 4 2 3 +1
r x
r 2r
r x
Sl. 56
181
7. Neka je H p visina i a osnovna ivica piramide, a H k visina i
r polupre~nik osnove kupe. Prema uslovu zadatka je H p = H k = 7cm , a kvadrat stranice a je upisan u krug polupre~nika r (sl.57). Iz 1 1 formule za zapreminu piramide V p = B p H p = a 2 H p sledi da je 3 3 3 3V p 3 70 cm = 30 cm 2 . , tj. a 2 = a2 = 7cm Hp
H D r r
Sl. 57 Pre~nik kruga 2r
Sl. 58 je dijagonala kvadrata stranice a , pa je
2r = a 2 , iz ~ega se kvadrirawem dobija da je 4r 2 = 2a 2 . Kako je a 2 = 30 , to je r 2 = 15 , pa je zapremina kupe 1 1 1 Vk = Bk H k = r 2 H k = 15 7 = 35 cm3 . Prema Pitagorinoj 3 3 3 2 2 2 teoremi je s = r + H (sl. 58), odakle dobijamo da je s = 8cm .
Povr{ina kupe je
Pk = r ( r + s ) = 15
15 + 8
cm2 .
8. Prema uslovu zadatka vaì:
a1 1 + q = 54 a1 + a1q = 54 2 a1q + a1q = 36 a1q (1 + q ) = 36

3 3
a1 (1 + q ) 1 q + q 2 a1q (1 + q ) a1 1 + q 3
) = 54 )
36 = 54
182
36q 2 90q + 36 = 0 . Iz prve jedna~ine dobijamo da je q = 2 ili 3 a1 1 + q = 54 1 1 q = . Progresija je opadaju}a, pa je q = . Tada je a1 = 48 i 2 2 a1 48 S = = = 96 . 1 q 1 1 2
9. Analizira}emo krivu f ( x ) = x 2 (2 x 9 ) . 1) D f = R ,
y
f ( x ) = x2 ( 2 x 9)
9 , 2 9 3) lim f ( x ) = lim x3 2 = , x x x 9 lim f ( x ) = lim x3 2 = , x x x

4) f ( x ) = 6 x 2 18 x = 6 x ( x 3) ,
2) f ( x ) = 0 x = 0 x =
3 9/2 x
g ( x) = a
f ( x) = 0 x = 0 x = 3 .
-27
x f ( x) f ( x)
( , 0 ) ( 0,3) ( 3, )
+ +
Sl. 59
5) f ( x ) = 12 x 18
f ( 3) = 18 , pa f ima lokalni minimum f ( 3) = 27 . Grafik funkcije f prikazan je na slici 59.

Neka je g ( x ) = a . Grafik funkcije g je prava paralelna sa x -osom. Apscise prese~nih ta~aka grafika funkcija f i g su re{ewa jedna~ine. Prema tome,
f ( 0 ) = 18 , pa f ima lokalni maksimum f ( 0 ) = 0 .
183
1) za a > 0 ili a < 27 jedna~ina f ( x ) = g ( x ) ima jedno re{ewe, 2) za a = 0 ili a = 27 jedna~ina ima dva re{ewa, 3) za 27 < a < 0 jedna~ina ima tri re{ewa.
10. a)
lim
x 0
x +1 1 = lim x 0 sin 3x sin 3x
(
)
x +1 1 sin 3 x
)(
x +1 +1 x +1 +1
) = lim
x +11 sin 3 x
x 0
x +1 +1
= lim
x 0
3x = 1 = 1, x +1 +1 3 2 3 6
jer je
lim 3x = lim 1 = 1 = 1 . x 0 sin 3 x x 0 sin 3 x 1 3x x 2x x + 2x 2 sin sin cos x cos 2 x 2 2 = b) lim = lim 2 2 x 0 x 0 x x
3x x 2 sin sin 2 sin x sin 3x 2 2 2 2 = lim = lim = 2 =3. 2 x 0 x 3x 2 x 0 x 2 2 2 2 2 2 3 3

v) lim x 1 = lim
1 3 = lim x 2 + x + 1 3 = lim x 2 + x 2 = x 1 1 x3 1 x3 1 x 1 x3 x 1
( x 1)( x + 2 ) = 3 = 1 . x 1 1 x 1 + x + x 2 ( )( ) 3
184
8. grupa 2000. god.

7 3 1 : 2,7 + 2,7 : 1,35 + 4,2 1 0,4 : 2 . 20 40 2 2 (a b ) a b a3 b3 + 3 : 2 2 . ab b a a b

b) f ( f ( x )) = 3 ako je f ( x ) = x 2 2 x .
2. Re{iti jedna~ine: a) x + 2 2 x 1 = 1 ;
4. Za koje vrednosti realnog parametra p nejednakost
5 sin 2 x 4 sin x cos x cos 2 x = 4.
vaì za svaki realni x ?
x 2 + px 2 <2 x2 x +1
5. Odrediti ta~ku krive y 2 = 8 x koja je na najkra}em odstojawu od prave y = x + 4 . Koliko iznosi to odstojawe? 6. Duìna osnovice jednakokrakog trougla je 60cm, a polupre~nik upisanog kruga 15cm. Izra~unati povr{inu ovog trougla. 7. Na}i visinu trostrane jednakoivi~ne piramide zapremine V. 8. Zbir prvog i sedmog ~lana aritmeti~ke progresije je 2, a razlika izme|u {estog i drugog ~lana je 8. Koliko ~lanova progresije treba sabrati da bi wihov zbir bio 16?
3x 2 y = 576 . log 2 ( y x ) = 4
v) y = kx 2 + 2kx + k + 1 .
10. U xOy -ravni za k R skicirati linije odre|ene jedna~inama: a) y = kx 1 , b) x 2 y y = 1 ,
185

1.a)
7 3 1 : 2, 7 + 2, 7 :1,35 + 4, 2 1 0, 4 : 2 = 20 40 2 27 10 270 100 42 43 4 2 1 168 43 4 = + + = + 2 + = 20 27 100 135 10 40 10 5 2 40 25 5 125 4 5 1 = + = + =3 . 2 40 25 2 2 1
(a b )2 a b a3 b3 b) + 3 : 2 2 = ab b a a b
(a =
a 2 2ab + b 2 + 3ab a 2 b 2 a 2b 2 = = ab ab ( a b ) a 2 + ab + b2
2
(a
+ ab + b 2 ( a b )( a + b )
2
+ ab + b 2 ( a b )
= a + b , uz uslov da je a b, ab 0 .
2. a) Kako je
x + 2, x 2 x+2 = ( x + 2 ), x < 2
2 x 1, x 2x 1 = (2 x 1), x <
1 2 , 1 2
jedna~inu x + 2 2 x 1 = 1 }emo re{avati u svakom od tri intervala: ( , 2 ) , 2, i , + . Dakle, 2 2
1) x < 2 ( ( x + 2)) ( (2 x 1)) = 1 x ( ,2) x 4 = 0
x ( ,2) x = 4 x , 1 1 2) 2 x < x + 2 + 2 x 1 = 1 x 2, x = 0 x = 0 , 2 2 1 1 3) x x + 2 2 x + 1 = 1 x , x = 2 x = 2 . 2 2 Skup re{ewa jedna~ine je {0,2} .

186
b)
Kako je f ( x ) = x 2 2 x , to je f ( f ( x )) = f 2 ( x ) 2 f ( x ) , pa je
f 2 (x ) 2 f (x ) = 3 f
f (x ) =
(x ) 2 f (x ) 3 = 0
2 + 4 + 12 2 4 + 12 f (x ) = 2 2 f ( x ) = 3 f ( x ) = 1 x 2 2x 3 = 0 x 2 2x + 1 = 0 2 + 4 + 12 2 4 + 12 ( x 1)2 = 0 x = x= 2 2 x = 3 x = 1 x = 1 Skup re{ewa jedna~ine f ( f ( x )) = 3 je { 1,1,3} .

3. 5 sin 2 x 4 sin x cos x cos 2 x = 4
2 2
5 sin 2 x 4 sin x cos x cos 2 x = 4 sin 2 x + cos 2 x

sin x 4 sin x cos x 5 cos x = 0 tg x 4tgx 5 = 0
2
tgx =
4 + 16 + 20 4 16 + 20 tgx = 2 2 tgx = 5 tgx = 1 x = arctg 5 + k , k Z x = + l , l Z . 4
4. Trinom x 2 x + 1 je pozitivan za svako x R , jer je a = 1 > 0 i D = 1 4 < 0 , pa je
x2 + ( p + 2) x 4 x 2 + px 2 <2 < 0 x2 + ( p + 2) x 4 < 0 2 2 x x +1 x x +1 2 x ( p + 2) x + 4 > 0 .

6
mora biti D = ( p + 2 ) 16 < 0 ,

2
Da bi kvadratni trinom x 2 ( p + 2 ) x + 4 bio pozitivan za svaki realni broj,
Sl. 60
odnosno p 2 + 4 p 12 < 0 , tj. ( p + 6 )( p 2 ) < 0 (sl. 60).
187
Re{ewa ove nejedna~ine su svi brojevi iz intervala ( 6,2 ) . 5.

y
4 2 4 2 l t P
Traèna ta~ka je dodirna ta~ka parabole y 2 = 8 x i tangente te parabole koja je paralelna datoj pravoj l (sl. 61).
l : y = x + 4 kl = 1 t : y = kx + n k = 1
Uslov dodira parabole y 2 = 2 px i prave y = kx + n je p = 2kn . Sl. 61 Jedna~ina tangente je y = x + 2 . Dakle, n =
p 4 = =2. 2k 2 1
y = x + 2 dobijaju se koordinate x = 2 , y = 4 y 2 = 8x dodirne ta~ke P. Rastojawe ta~ke P(2,4) od prave l : x y + 4 = 0 je,

Re{avawem sistema prema
d=
1 2 + ( 1) 4 + 4 12 + ( 1)
2
formuli
za
rastojawe
ta~ke
od
prave,
24+4 1+1
2 = 2. 2
6. Kako je, prema slici 62, tg
r 15 1 = = , a 30 2 2
h b r
2
to je prema formuli za tangens
1 2 2tg 2 = 4. 2 = dvostrukog ugla tg = 1 3 1 1 tg 2 4 2
Sl. 62
188
Iz
h ah 60 40 = tg sledi da je h = 40cm , pa je P = = = 1200cm 2 . a 2 2 2
II na~in Neka je AB=a osnovica, AC=BC=b krak i CD=h visina koja odgovara osnovici (sl. 63) i neka je O centar upisanog kruga.Iz sli~nosti trouglova OCE i BCD sledi da je
b 30 h a , pa je 2(b 30) = h . = x : r = h : , odnosno 2 15 30 Povr{inu trougla ABC izra~una}emo na dva na~ina:
ra br 15 60 +2 = + b 15 = 450 + 15b 2 2 2 (II )P = ah = 60 2(b 30) = 60(b 30) 2 2 Re{avawem jedna~ine 450 + 15b = 60(b 30) dobijamo da je 45b = 2250 , odnosno b = 50cm , A pa je P = 450 + 15 50 = 1200cm 2 .
( I ) P =
h b O r a r
x E 30 D
2
30
Sl. 63 7. Neka je a ivica date piramide (sl. 64). Kako je h =

2 2 2
a 3 i 2
8 8 a 2 3 2a 2 a 2 1 = H = h h , to je H 2 = h 2 = . , odnosno H = 9 9 4 3 3 3
Na osnovu formule za zapreminu piramide dobijamo da je
12V 1 1 a 2 3 2a 2 3 , tj. V = BH = = a , iz ~ega sledi da je a 3 = 3 3 4 12 2 3

a=3 12V 3 = 6 2V . 2
h H
a h a H a a
Sada se moè izraziti visina H preko zapremine V :

1 h 3
Sl. 64
189
H=
a 2 3
2 3
3 6 2V = 3
24V 3 3
= 23
V 3.
8. Prema uslovu zadatka vaì:
a1 + a7 = 2 a1 + a1 + 6d = 2 2a1 + 6d = 2 a1 = 5 . a6 a2 = 8 a1 + 5d a1 d = 8 4d = 8 d =2
n 2a1 + ( n 1) d , n N , 2 n to je 16 = 10 + ( n 1) 2 , iz ~ega sledi da je n 2 6n 16 = 0 , 2 odnosno n = 8 ili n = 2 . Dakle, treba sabrati osam ~lanova date Sn =
progresije da bi wihov zbir bio 16. 9. Zadatak ima smisla ako je y x > 0 . Tada je Kako je zbir prvih
~lanova
aritmeti~ke
progresije
3x 2 y = 576
x y 3 2 = 576 3x 24+ x = 576 4 log 2 ( y x ) = 4 y x = 2 y = 4 + x
( )
6 x 16 = 576 6 x = 36 x = 2 3x 2 x 24 = 576 . y = 4 + x y = 4 + x y = 6 y = 4+ x
10.a) Grafici funkcija y = kx 1, k R su prave ravni xOy koje prolaze kroz ta~ku A ( 0, 1) , pri ~emu y-osa ne pripada ovom pramenu pravih (sl. 65).
k<0 y 0 k>0
k=0
A
1
190
b) Kako je
y, y 0 y = , to je y, y < 0 x2 y y = 1 y 0 x2 y2 = 1 y 0 , i
x2 y y = 1 y < 0 x2 + y 2 = 1 y < 0 .
Odgovaraju}a linija je prikazana na slici 66.
y
0 1
Sl. 66 v) Jedna~inu
y = kx 2 + 2kx + k + 1, k R
y = k ( x + 1) + 1 .
2
napi{imo
obliku
Grafici ovih linija su parabole koje imaju teme u ta~ki T ( 1,1) , kada je k 0 , a za k = 0 , to je prava y = 1 (sl. 67).
k>0
k=0
k<0
1 0
Sl. 67
191
9. grupa 2000. god.

1. a) Izra~unati b) Uprostiti 2. Re{iti jedna~ine: a) 3x 1 2 x = 1 , b)
( 2 )
+9
1 2
812 + 3
1 log 2 3
2 3 (a + b ) ab
b a a3 + b3 : . a b a 2b 2
1 1 + x + x + x3 +
2
4x 1 . 2
3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu 4. Re{iti nejedna~inu
cos 2 x + sin 2 x = cos x .
1 2x > . x + 1 2x 1
5. Odrediti ta~ku krive 2 x 2 + y 2 = 3 koja je na najkra}em odstojawu od prave 2 x y + 4 = 0 . 6. Kroz proizvoqnu ta~ku u datom trouglu povu~ene su prave paralelne stranicama i tako dobijena tri mawa trougla ~ije su povr{ine P1, P2 i P3. Kolika je povr{ina datog trougla? 7. U pravu kru`nu kupu sa polupre~nikom osnove r = 4cm i visinom H = 6 cm upisan je vaqak maksimalne zapremine. Izra~unati tu zapreminu. 8. Tre}i ~lan aritmeti~ke progresije je 9, a razlika izme|u sedmog i drugog ~lana je 20. Koliko ~lanova progresije treba sabrati da bi wihova suma bila 91?
x + xy + y = 14 . x 2 + xy + y 2 = 84
10. U xOy-ravni predstaviti skupove odre|ene relacijama: a) x 2 + y ( y x + 1) 0 , b) ( y ln x ) ( x 1) 0 ,
( v) (x
+ y 2 1 (y + x ) 0 .
192

1. a)
( 2 ) + 9
2
1 2
812 + 3
2
1 34 4 3 ( a + b )2 b a a3 + b3 b) 3 = : ab a b a2b2 2 2 2 2 2 2 = 3ab a 2ab b b a a b 3 = ab ab a3 + b

=2+
( )
1 log 2 = 2 + 1 81 4 + 3 = 9 +2 = 2+ 1 1 +2 = 4. 3 3
3
1 log 2 3
a 2 ab + b 2 ( b a )( b + a )
( a + b ) ( a 2 ab + b2 )
= a b , uz uslov ab 0, a b .
2. a) Kako je
1 3x 1, x 2 x, x 2 3 3x 1 = , i 2 x = , ( 2 x ) , x > 2 ( 3x 1) , x < 1 3
3 x 1 2 x = 1 }emo re{avati posebno u slede}im
jedna~inu
intervalima: , , , 2 i ( 2, + ) . 3 3
1 1
1 1 x < 3 ( 3 x + 1 2 + x = 1) x < 3 2 x = 2 x = 1 1 1 II) x 2 (3 x 1 2 + x = 1) x 2 4 x = 4 x = 1 3 3

I) III) [x > 2 (3x 1 ( 2 + x ) = 1)] [x > 2 2 x = 0] x Prema tome, skup re{ewa date jedna~ine je {1,1} .
193
b) Kako zbir ~lanova beskona~ne geometrijske progresije postoji samo za q < 1 , a kvadratni koren postoji za nenegativne brojeve, to }e, s obzirom na to da leva strana ne moè biti 0 , jedna~ina 1 4x 1 = imati smisla za 4 x 1 > 0 i x < 1 , tj. 2 3 2 1+ x + x + x +
1 1 < x < 1 . Kako je q = x pozitivno, to }e biti S = , pa vaì: 4 1 x 1 4x 1 1 4x 1 2 = = 4(1 x ) = 4 x 1 2 3 1 2 2 1 + x + x + x + ..... 1 x 5 1 4 x 2 12 x + 5 = 0 x = x = . 2 2 1 Prema uslovu zadatka, re{ewe jedna~ine je samo x = . 2 2 2 2 2 3. cos 2 x + sin x = cos x cos x sin x + sin x = cos x cos 2 x cos x = 0 cos x ( cos x 1) = 0
za
cos x = 0 cos x = 1 x = + k, k Z x = 2l, l Z . 2

4. Nejedna~ina
1 1 2x > ima smisla za x 1 i x . x + 1 2x 1 2
1 2x 1 2x 2 x 2 1 > >0 >0 x +1 2x 1 x +1 2x 1 ( x + 1)( 2 x 1)
1 > 0 ( x + 1)( 2 x 1) < 0 x 1, . 2 ( x + 1)( 2 x 1)
2 x2 + 1
5. Traèna ta~ka je dodirna ta~ka elipse 2 x 2 + y 2 = 3 i wene tangente koja je paralelna datoj pravoj p : 2 x y + 4 = 0 .
194
Koeficijent pravca tangente jednak je koeficijentu pravca prave p . Eksplicitni oblik jedna~ine prave p je y = 2 x + 4 , iz ~ega sledi da je k p = 2 , pa je i kt = 2 . Iz kanonskog oblika jedna~ine elipse e :
x2 y2 3 + = 1 nalazimo da je a 2 = i b 2 = 3 , pa iz uslova 3 3 2 2 x2 y2 dodira n 2 = a 2 k 2 + b 2 prave y = kx + n i elipse 2 + 2 = 1 , gde je a b 2 k = 2 , dobijamo da je n = 9 . Jedna~ine tangenti su:
t1 : y = 2 x + 3 i
t2 : y = 2x 3 .
2 x 2 + y 2 = 3 2 x 2 + y 2 = 3 Re{avawem sistema i dobijamo 2 x y = 3 2 x y = 3 dodirne ta~ke P1 ( 1,1) i P2 (1,1) . Rastojawa ovih ta~aka do prave p : 2 x y + 4 = 0 su:
d (P1 , p ) = 2 ( 1) 1 + 4 4 +1 = 1 5
i d (P2 , p ) =
2 1 + 1 + 4 4 +1
7 5
Dakle, ta~ka P ( 1,1) je ta~ka elipse koja je najblià datoj pravoj p 1 6.

C
B2 B1 A2
A1
C1
C2
Sl. 68
195
Trouglovi MB1 B2 , A1 MA2 i C 2 C1 M su sli~ni trouglu ABC (sl. 68), jer su im svi odgovaraju}i uglovi jednaki kao uglovi sa paralelnim kracima. Ako je CB = a , B2 M = a1 , A2 A1 = a2 i A1B = a3 , prema uslovu zadatka sledi da je a1 + a 2 + a3 = a . Povr{ine sli~nih trouglova se odnose kao kvadrati odgovaraju}ih stranica, pa je
P a12 P a12 a 1 = 2 P = P = 1 P 1 1 2 P a a a P2 a2 2 P a2 2 a = 2 P2 = P2 = 2 2 P a a a
P3 a32 P a32 a = 2 P3 = P3 = 3 P a a a2
Iz (1), (2) i (3) se dobija da je iz ~ega sledi da je P =
(1)
(2)
(3)
a + a 2 + a3 P1 + P2 + P3 = P 1 , a
P1 + P2 + P3 .
7. Neka je H1 visina vaqka upisanog u kupu (sl. 69). Prema uslovu zadatka, visina kupe je H = 6 cm , a polupre~nik osnove kupe je r = 4 cm. Na osnovu sli~nosti trouglova osen~enih na slici 69, sledi da je
H1 6 H1 24 6r1 = H1 = . Zapremina vaqka je r1 4 r1 4 funkcija od r1 , tj. V = f (r1 ) i

3 3 Vv = B1H1 = r12 H1 = r12 6 r1 = r13 + 6 r12 . 2 2 9 8 f ( r1 ) = r12 + 12 r1 i f ( r1 ) = 0 r1 = 0 r1 = 2 3 64 128 2 = cm3 . 9 9 8 , 3
Iz
sledi da funkcija f prima svoju maksimalnu vrednost za r1 = pa je Vmax =
196
6 H1
r1 H1
r
Sl. 69
4 r1
8. Zbir prvih n ~lanova aritmeti~ke progresije izra~unava se po formuli S n =
n [2a1 + (n 1)d ], n N . Kako je po uslovu zadatka 2
a7 a 2 = 20 a1 + 6d a1 d = 20 5d = 20 d = 4 , a3 = 9 a1 + 2d = 9 a1 + 2d = 9 a1 = 1 n to je 91 = 2 1 + ( n 1) 4 , odnosno 2n 2 n 91 = 0 . Re{ewa 2 27 . Dakle, treba uzeti 7 ~lanova jedna~ine su n = 7 ili n = 4

progresije da bi wihov zbir bio 91. 9. Sistem ima smisla za xy 0 . Kako je
(14 x y )
= 142 + x 2 + y 2 2 14 x 2 14 y + 2 xy = 196 + x 2 + y 2 28 x 28 y + 2 xy ,
to je
xy = 14 x y xy = 196 + x 2 + y 2 28 x 28 y + 2 xy 2 2 2 2 x + xy + y = 84 x + xy + y = 84
197
28 ( x + y ) = 196 + 84 x 2 + xy + y 2 = 28 ( x + y ) 196 2 2 2 2 x + xy + y = 84 x + xy + y = 84
x = 10 y x + y = 10 2 2 2 2 x + xy + y = 84 (10 y ) + y + (10 y ) y = 84 x = 10 y
. y 10 y + 16 = 0
2
Re{avawem druge jedna~ine sistema dobijamo da je y = 8 ili y = 2 . Skup re{ewa sistema je II na~in: Kako je
{(8,2), (2,8)} .
2
x 2 + xy + y 2 = ( x + y ) xy , to }e dati sistem biti

sistemu:
ekvivalentan
x + y + xy = 14 . Uvo|ewem smene 2 (x + y ) xy = 84
a = x + y , b = xy dobija se da je
a + b = 14 a = 10 a + b = 14 . 2 2 a b = 84 ( a b )( a + b ) = 84 a b = 6 b = 4 a + b = 14
Prelaskom na stare promenqive , jednostavno se dolazi do re{ewa sistema.
10.a)
x2 + y 0 y x + 1 0 x2 + y 0 y x + 1 0 y x2 y x 1 y x2 y x 1 .
( (
(x
+y
) ( y x + 1) 0
) (
) (
198
1 x
1 x
1 x -1
y=x
-1
y = x 1
-1
y x2
Sl. 70
y x 1
Sl. 71
y x2 y x 1
Sl. 72
Presek skupova prikazanih na slikama 70 i 71 predstavqen je na slici 72.
y 0 1 x -1
-1
1 x -1
0 -1
1 x
y x2
Sl. 73
y x 1
Sl. 74
y x2 y x 1
Sl. 75
199
y 0 1 x -1
( y x
y x 1 y x2 y x 1
) (
Sl. 76 Unija skupova prikazanih na slikama 72 i 75 ,tj. kona~no re{ewe, prikazano je na slici 76. b)
( y ln x )( x 1) 0 ( y ln x 0 x 1 0 ) ( y ln x 0 x 1 0 ) ( y ln x x 1) ( y ln x x 1)
y 1 0 1 e y
x =1
1 e x
y 1 0 1 e x
y = ln x
x
1 0
y ln x
Sl. 77
x 1
Sl. 78
y ln x x 1
Sl. 79

y 1 0 1 e x y 1 0 1 e x y 1 0 1 e x
x 1
Sl. 80
y ln x
Sl. 81
y ln x x 1
Sl. 82
200

y 1 0 1 e x
( y ln x x 1) ( y ln x x 1)
Sl. 83 Unija skupova prikazanih na slikama 79 i 82 predstavqena je na slici 83, {to je i kona~no re{ewe zadatka. v)
(x
( (
+ y2 1 ( y + x ) 0
x2 + y 2 1 0 y + x 0 x2 + y 2 1 0 y + x 0 x2 + y 2 1 y x x2 + y 2 1 y x
y
) (
) (
)
y
x2 + y2 = 1
0 1 x
1 x
1 x 1
y = x
y=x
x2 + y2 1
Sl. 84
y x
Sl. 85
x2 + y2 1 y x
Sl. 86
201
x 1
1 x
1 x
-1
-1
-1
x2 + y2 1
Sl. 87
y x
Sl. 88
x2 + y2 1 y x
Sl. 89

y
1 x
(x
-1
2
+ y 2 1 y x x2 + y2 1 y x
Sl. 90
) (
Unija skupova prikazanih na slikama 86 i 89 predstavqena je na slici 90, {to je i kona~no re{ewe zadatka.
202
(sl. 31) dobija se da je x =
+ 2k , k Z ili x =
+ 2l , l Z .
9. Koristi}emo identitet x 4 + y 4 = x 2 + y 2
2x 2 y 2 .
2 x 4 + x 2 y 2 + y 4 = 481 x 2 + y 2 x 2 y 2 = 481 2 2 2 2 x + xy + y = 37 x + y + xy = 37
(37 xy )2 x 2 y 2 = 481
x 2 + y 2 = 37 xy
xy = 12
1369 74 xy + x 2 y 2 x 2 y 2 = 481 2 2 x + y = 37 xy
12 x2 y= 2 x x + y 2 = 25 4 2 x + 144 25 x = 0
( )
25 x 2 + 144 = 0 12 . y= x
Iz prve jedna~ine, uvo|ewem smene x 2 = t , dobijamo se jedna~ina
t 2 25t + 144 = 0 ~ija su re{ewa t1 = 16 i t 2 = 9 , odakle sledi da je 12 x {4,4,3,3}. Kako je y = , to }e skup re{ewa datog sistema biti x {(4,3), ( 4,3), (3,4), ( 3,4)} .
x, x 0 , to je x , x < 0
y
10. a) Kako je x =
y = x 2 x = x 2 x = x( x 1) , za x 0 , i y = x 2 x = x 2 ( x ) = x 2 + x = x( x + 1) , za x < 0 . Grafik je prikazan na slici 32.
-1
Sl. 32
166
10. grupa 2000. god.

1 3 1 1 7 2 1 1. a) Izra~unati 2% broja + : + : 7 2 2 3 18
b) Uprostiti
1 2
1 1 a +1 . : 1 + + a 1 a a 1 a + a +1
2 1 3
2. Re{iti jedna~ine: log ( x + x ) 6 x = 0,121212 , b) 3 a) = 2. 11 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu cos x cos 6 x + cos 5 x = 1 . 4. Za koje vrednosti parametra a R realni koreni x1 i x2 jedna~ine x x x 2 + ax + 1 = 0 zadovoqavaju uslov 1 + 2 < 7 . x 2 x1 5. Odrediti ta~ku krive 2 x 2 + y 2 = 3 koja je najvi{e udaqena od prave y = 2 x + 4 . 6. Tri kruga polupre~nika r me|usobno se dodiruju u ta~kama M, N i P. Izra~unati povr{inu krivolinijskog trogula MNP. 7. Izra~unati povr{inu i zapreminu kupe upisane u jednakoivi~nu ~etvorostranu piramidu duìne ivice 2 cm . 8. Zbir prva tri ~lana aritmeti~ke progresije je 18, a zbir slede}a tri ~lana je 0. Odrediti zbir prvih dvadeset ~lanova te progresije. 9. Date su realne funkcije: x2 x2 f1 (x ) = x , f 2 (x ) = , f 3 (x ) = , x x
f 4 ( x ) = 2log2 x i
f 5 ( x) = x 2 .
Ispitati da li me|u datim funkcijama ima jednakih, a zatim skicirati grafik funkcije f (x ) = f 3 (x ) f 1 (x ) . 10. Odrediti sve prirodne brojeve koji su deqivi brojem 8, ~iji je zbir cifara jednak 7, a proizvod cifara jednak 6.
203
1 3 1 1 7 1 1.a) + : + 2 : 7 2 2 3 18 1 2 1 = = 0,01 . 2 100 100
1 2
2 1 3 = + 2 + 18 7 6 7
1 2
1 1 = 4 2 = 21 = . 2
b) Zadatak ima smisla za a > 0, a + 1 > 0 a 1 > 0 tj. za a > 1 .
1 1 a +1 = + : 1 + a 1 a a 1 a + a +1 a a +1 a + a 1 a 1 + a +1 = : = + a (a + 1) a (a 1) a 1
a +1 a + a + a 1
a 1 = a 1 . a 1 + a +1
2. a)
6 600 600 x = 0,121212... x = 12,1212... x = 12 + 0,1212... 11 11 11 600 6 594 12 11 600 6 x = 12 + x x = 12 x = = 12 x 11 594 11 11 11 11 2 x= . 9 6 12 12 12 x = 2 + 4 + 6 + ... 11 10 10 10
II na~in
Na desnoj strani jedna~ine je beskona~na geometrijska progresija, za
koju je:
12 2 a 12 1 a1 = 2 , q = 2 < 1 i S = 1 = 10 , pa je 1 q 1 1 10 10 102
204
2 x = l , l Z (naime, za l = 5k , k Z dobijaju se svi brojevi iz skupa 5 x = 2s , s Z ).

4. Koreni x1 i x2 kvadratne jedna~ine x 2 + ax + 1 = 0 su realni, ako je
a ( ,2] [2, ) (sl. 91).
D = a 2 4 1 1 0
tj.
ako
je
( a 2 )( a + 2 ) 0 ,
odnosno
Prema Vietovim formulama je x1 + x2 = a i x1 x2 = 1 .
-2
(x + x2 ) 2 x1 x2 < 7 , to je x1 x2 Kako je + <7 1 x1 x2 x2 x1

2
Sl. 91
a 2 2 1 < 7 , odnosno a 2 9 < 0 , tj. ( a 3)( a + 3) < 0 , 1 pa je a ( 3,3) (sl. 92).
-3
Sl. 92
Dakle, a (( ,2] [2, )) ( 3,3) , odnosno, a ( 3,2] [2,3) .

3 2 0
5. Videti 5. zadatak 9. grupe 2000. godine.
1 5 7 t 2 : y = 2 x 3 , P2 ( 1,1) , d 2 (P2 , p ) = 5 Najudaqenija ta~ka elipse od date prave je ta~ka P2 ( 1,1) .

Re{ewe: t1 :
y = 2 x + 3 ,
P (1,1) , 1
d1 (P , p ) = 1
6. Centri krugova su temena jednakostrani~nog trougla stranice 2r (sl. 93). Povr{inu krivolinijskog trougla MNP dobijamo kada od povr{ine trougla O1O2O3 oduzmemo povr{ine podudarnih kru`nih ise~aka O1MN , O2 NP i O3 PM . Prema tome,
206
PMNP = PO1O2 O3 3PO1 MN =
( 2r )
r 2 60
360
=
M
O3
P
4r 2 3 r 2 = = 4 2 r2 = r2 3 = r2 3 . 2 2
O1
O2
Sl. 93 7. Baza piramide je kvadrat stranice a = 2 cm , a baza upisane kupe je krug upisan u taj kvadrat, pa je polupre~nik r =
a = 1 cm (sl. 96). 2
Visina piramide H i visina kupe se poklapaju. Kako je piramida jednakoivi~na, wene bo~ne ivice su jednake osnovnim. Iz pravouglog trougla (sl. 94 i sl. 95) ~ija je jedna kateta visina piramide, druga kateta polovina dijagonale baze i hipotenuza bo~na ivica piramide, na osnovu Pitagorine teoreme, nalazimo da je
a 2 a 2 a2 , tj. H 2 = , odnosno H = = 2 . Visina h H = a 2 2 2 bo~ne strane piramide je izvodnica s kupe ,pa, kako je bo~na strana a 3 2 3 = = 3 . Sada moèmo jednakostrani~ni trougao, to je h = 2 2
2 2
da izra~unamo povr{inu i zapreminu kupe:
B = r 2 = cm 2 ; M = r s = 1 3 = 3 cm 2 1 1 V = BH = 2 cm3 . P = B + M = 1 + 3 cm2 , 3 3
a a
r
hh
a 2 2
a
a 2 2
a
Sl. 94
a
Sl. 96
Sl. 95
207
8. Neka je a1 prvi ~lan , a d razlika date aritmeti~ke progresije. Prema uslovu zadatka je
a1 + ( a1 + d ) + ( a1 + 2d ) = 18 a1 + a2 + a3 = 18 a4 + a5 + a6 = 0 ( a1 + 3d ) + ( a1 + 4d ) + ( a1 + 5d ) = 0
3a1 + 3d = 18 3a1 + 3d = 18 a1 = 8 3a1 + 12d = 0 = 18 9d d =2
208
f4 ( x ) = 2
log 2 x
= x, x > 0.
Grafik funkcije f 4 prikazan na slici 100.
Sl. 100
y
f5 (x ) = x 2 = x , x R .
Grafik funkcije f5 prikazan na slici 101.
0 x
Sl. 101 Me|u datim funkcijama nema jednakih.
y
0, x > 0 f (x ) = f 3 (x ) f1 (x ) = . 2 x, x < 0
Grafik funkcije f dat je na slici 102.
-1 2
Sl. 102 10. Posledwa cifra traènog prirodnog broja n mora biti parna, jer je n = 8 k , k N paran broj. Posledwa cifra ne moè biti 8, jer je zbir cifara 7, a ne moè biti ni 0, jer je proizvod cifara 6. Jedine mogu}nosti su: 16, 1132, 1312 i 3112. Kako 1132 nije deqiv sa 8, re{ewe zadatka su brojevi : 16, 1312 i 3112.
209
1. grupa 2001. god.

1. Izra~unati:
1
3 1 1 1 2 a) 3 : 7 5,25 : 10 + : 0,2 , b) 4 2 2 2 5
( 2 )2
+8
2 3
1 2
+2
log 1 4
2
2 x + 3 5 x 2 7 3x , + = 5 3 2
b) 3
log 1 ( x 2 + x )
3
= 1 6
3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu: tgx + ctgx =
4 3
()
3 5
log 0 ,2 2 x 1 x+2
> 1.
ta~ku najbliù pravoj
5.
Na
x2 + 2y2 = 9 x 4 y 10 = 0 .
krivoj
odrediti
6. Izra~unati povr{inu paralelograma ~iji je obim 20cm , o{tar ugao 30 , a visine se odnose kao 2 : 3 . 7. Visina H i izvodnica s prave kupe odnose se kao 3 : 5 , a wena zapremina je 128 cm3 . Izra~unati povr{inu kupe. 8. Re{iti jedna~inu sin x sin 2 x + sin 3 x ... =
1. 3
9. U zavisnosti od realnog parametra k odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine x 3 3 x 2 = k .
10. Izra~unati grani~ne vrednosti: a) lim

x 1
1 3 , 1 x 1 x3
b) lim
x 5
x 1 2 , x5
v) lim
x 0
tgx sin x x3
210

3 1 1 1 2 1. a) 3 : 7 5, 25 :10 + : 0, 2 = 2 2 5 4 2
1
15 15 21 21 1 2 = : : + : = 4 2 4 2 10 10
1 10 15 2 21 2 = + 4 15 4 21 10 2
b)
1
1 1 1 = + 2 2 2
= 2.
( 2 )
+8
2 3
1 2
+2
log 1 4
2
= 2 + 2
( )
2 3 3
( )
1 2 2
+2
log 1 1 2 2
()
= 2 + 2 2 2 1 + 2 2 = 2 +
1 1 1 + = 2. 4 2 4
2.a) Pomnoìmo levu i desnu stranu jedna~ine sa NZS ( 2,3,5 ) = 30 .
2 x + 3 5 x 2 7 3x + = 6 (2 x + 3) + 10 (5 x 2 ) = 15 (7 3 x ) 5 3 2 12 x + 18 + 50 x 20 = 105 45x 107 x 107 = 0 x = 1. b) Jedna~ina ima smisla za x 0 . Tada je

3
log 1 ( x 2 + x )
3
= 1 1 6 3
( ) (1) 3
2
2 1 log 1 ( x + x ) 3
=1 6
log 1 ( x 2 + x )
3
=1 6
1 1 = x + x 6
211
x2 + x = 6 x + x 6 = 0 t2 + t 6 = 0 t = x (t = 2 t = 3) t = x x = 2 x = 2 x = 2 .
3.Jedna~ina ima smisla za x k , k Z x
(t = 2 t = x ) (t = 3 t = x x > 0 )
+ l , l Z .Tada je:
tgx + ctgx =
1 4 = tgx 3 3 4 tg 2 x + 1 tgx = 0 3 4 tgx = t t 2 t +1 = 0 3 tgx = t 3t 2 4t + 3 = 0 tgx +

3 tgx = t t = 3 t = 3
tgx = 3 tgx = 3 3
x=
+ l , l Z x =
+ s , s Z .
4. Nejedna~ina
ima
smisla
za
( 2 x 1)( x + 2 ) > 0 ,
tj. za x ( ,2 ) , , (sl. 103).
2x 1 > 0, x+2
odnosno
za
1 2
-2
1/2
Sl. 103
212
()
3 5
log 0 ,2 2 x 1 x+2
>1 3 5
()
log 0 ,2 2 x 1 x+2
> 3 (osnova eksponencijalne 5

funkcije je iz intervala ( 0,1) )
()
log 0 ,2 2 x 1 < 0 (osnova logaritamske funkcije x+2 je iz intervala ( 0,1) )

2x 1 >1 x+2 2x 1 1 > 0 x+2 x3 >0 x+2 ( x 3)( x + 2) > 0 x ( ,2) (3, ) .
Re{ewe nejedna~ine je presek skupova
-2
Sl. 104
( ,2) 1 , i ( ,2) (3, ) .

2
-2 0
1 2
Dakle, skup re{ewa date nejedna~ine je skup 5. Kanonski oblik elipse x 2 + 2 y 2 = 9 je
( , 2 ) ( 3, + ) .
x2 y2 + = 1 . Dodirna ta~ka 9 9 2
1 . Tangenta 4
elipse i wene tangente, paralelne datoj pravoj bi}e traèna ta~ka. Data prava x 4 y 10 = 0 ima koeficijent pravca k p = je paralelna sa pravom
p , pa je k t =
1 . Uslov dodira prave 4

a2k 2 + b2 = n2 .
Dakle,
y = kx + n
elipse
x2 y2 + =1 a2 b2 213
je
1 9 9 9 + = n 2 , pa je n = ili n = . Jedna~ine tangenti elipse, 4 4 16 2 t1 : y =
paralelnih datoj pravoj su:
1 9 ili x 4 y + 9 = 0 x+ 4 4 1 9 ili x 4 y 9 = 0 . t2 : y = x 4 4 x 2 + 2 y 2 = 9 x 2 + 2 y 2 = 9 Re{avawem sistema i dobijaju se x 4 y + 9 = 0 x 4 y 9 = 0 dodirne ta~ke P ( 1, 2 ) i P2 (1,2 ) , a na osnovu formula za pastojawe 1
ta~ke od prave sledi da je
1 + 16 1 + 16 17 Ta~ka P2 (1,2) date elipse je najblià pravoj p .
d (P1 , p ) =
1 8 10
19
d (P2 , p ) =
1 + 8 10
1 17
6. Kako je O = 2a + 2b , to je 2(a + b ) = 20 , pa je a + b = 10 .
ha hb 1 1 = sin 30 ha = b = cos 60 hb = a i , (sl. 105) b a 2 2 b a dobija se da je ha : hb = : = b : a = 2 : 3 ili 3b = 2a . 2 2 a + b = 10 Re{avawem sistema dobija se da je a = 6 i b = 4 , pa je 2a 3b = 0 a ha = 2 i hb = 3 .

Iz
b
ha
Povr{ina paraleloggrama je :
30
60
P = a ha = b hb = 12 cm 2 .
hb
Sl. 105
214
7. Kako je H : s = 3 : 5 , to je H =
3s pa 5
}e na osnovu Pitagorine teoreme biti
r 2 = s 2 H 2 , odnosno
tj. r 2 = s 2 kupe V =
r2 = s2
9s 2 , 25
H r
16 . Iz formule za zapreminu 25
1 2 Sl. 106 r H , prema datim podacima 3 1 128 = r 2 H , odnosno 3 128 = r 2 H , dobija se da je 3 3 s 16 16 3s ili 128 = , iz ~ega sledi da je s 3 = 8 125 , tj. 3 128 = s 2 25 5 125 tj. s = 10 . Sada nalazimo da je H = 6 i r = 8 . Povr{ina kupe je P = B + M = r (r + s ) = 8 18 = 144 cm 2 .
8. Leva strana jedna~ine predstavqa zbir svih ~lanova beskona~ne geometrijske progresije ( an ) za koju je a1 = sin x i
q = sin x . Ako je q = sin x < 1 , onda je taj zbir kona~an, pa }e na

osnovu formule S =
a1 biti sin x sin 2 x + sin3 x 1 q sin x = 1 , odakle Prema uslovu zadatka je 1 + sin x 3 1 dobijamo da je sin x = , a re{ewa ove 2 5 x = + 2k , k Z ili x = + 2l , l Z . 6 6
jedna~ine (sl. 107) su svi brojevi oblika
= sin x 1 + sin x
1/2 1
Sl. 107
215
9.Analizira}emo krivu f ( x ) = x 3 3x 2 . 1) D f = R 2) f ( x ) = 0 x ( x 3) = 0
2
3) lim f ( x ) = lim x 3 1
x + x +
3
( 3x ) = + lim f ( x ) = lim x (1 3 ) = x
x
x = 0 x = 3
3 x
f ( x ) = x 3 3x 2
-4
4) f ( x ) = 3 x 2 6 x
f ( x ) = 0 3 x ( x 2 ) = 0
Prvi izvod funkcije je pozitivan za x ( ,0 ) (2,+ ) , a negativan za x (0,2 ) , pa je funkcija rastu}a u intervalima
x = 0 x = 2
Sl. 108
( ,0) i (2,+ ) , a opadaju}a u intervalu (0,2). (sl. 108)

f ( x ) = 6 x 6 f ( 0 ) = 6 f max ( 0 ) = 0 f ( 2 ) = 6 f min ( 2 ) = 4
y
f ( x ) = x 3 3x 2
2 3
5)
g (x ) = k
-4
Prava g ( x ) = k je paralelna sa x -osom. Apscise prese~nih ta~aka grafika funkcija jedna~ine.
Sl. 109
f i g su re{ewa
Sada je jasno (sl. 109) da jedna~ina x 3 3 x 2 = k , k R ima:
216
1) jedno re{ewe, ako je k ( , 4 ) ( 0, ) , 2) dva re{ewa, ako je k { 4,0}, 3) tri re{ewa, ako je k ( 4,0) .
10. a) 1 , (videti VII grupu iz 2000. god.) b) lim
x 5
x 1 2 = lim x 5 x5
( x 5) (
x 1 2
)(
x 1 + 2
x 1 + 2
)=
= lim
x 1 4
x 5
( x 5)
x 1 + 2
sin x 1 1 tgx sin x cos x ) lim = lim = lim sin x 1 cos x = 3 2 x 0 x 0 x 0 x x 2 cos x x xx 2 sin 2 x 2 sin x sin x sin x sin x 2 = lim 2 2 = = lim x 0 x x 2 cos x x0 x 2 x 2 x cos x 2 2 sin x sin x lim 2 lim 1 = 111 1 = 1 = lim x 0 2 2 x x 0 x x0 2 cos x 2 lim sin x = 1 x 0 x
1 4
217
2. grupa 2001. god.

1. a) Koje su od slede}ih jednakosti ta~ne:
( i ) sin1
(iv )
= sin1 ,
( ii ) ( 2)2
=2 ,
(iii ) (v )
2
2 2 = 16 ,
log ( 2 ) + log ( 3) = log 6 ,
arcsin1 =
b) Izra~unati 2. Re{iti jedna~ine: a)
72 6 7+2 6 .
b)
3 x2
5x 4 x + 2 3x 4 , = 3 4 2
x2 3 + x2 = 5.
2 sin x sin 3 x = 1 .
x +1
5. Odrediti ta~ku B simetri~nu ta~ki A( 2,3) u odnosu na pravu x + 2y 1 = 0 . 6. Oko kruga polupre~nika 2cm opisan je jednakokraki trapez povr{ine 20 cm 2 . Odrediti duìne stranica trapeza. 7. Povr{ina omota~a prave pravilne trostrane piramide i povr{ina wene osnove odnose se kao 3 : 1 . Odrediti kosinus ugla pod kojim je strana piramide nagnuta prema osnovi. 8. Zbir prva 4 ~lana rastu}eg aritmeti~kog niza je 26, a proizvod drugog i tre}eg ~lana je 40. O kojem nizu je re~? 9. Izra~unati 10. Date su funkcije:
1 4
1 2
cos
2 4 + cos 5 5
1
x2 x x2 1 2 ln x , f 2 (x ) = x , f3 ( x ) = e , f 4 (x ) = , f 5 (x ) = . f1 (x ) = x x 1 x
Ispitati da li me|u wima ima jednakih , a zatim skicirati grafike za f 1 + f 5 i f 1 f 5 .
218

1.a) (i) Data jednakost nije ta~na, jer sin 1 = sin (ii) Jednakost
2 = sin sin1 . 360 180

= 2 = 2.
1
( 2)2
2
= 2 je ta~na, jer
( 2)2
2
(iii) Jednakost 2 2 = 16 nije ta~na, jer 2 2 = 2 4 2 4 = 16 . (iv) Jednakost log( 2 ) + log( 3 ) = log 6 nije ta~na, jer izraz na levoj strani nije definisan. (v) Jednakost arcsin1 = b)
(
=
72 6 7+2 6
72 6
)=
2
je ta~na, jer je sin
= 1 arcsin 1 =
2 72 6 7+2 6 +
7+2 6
)=
2
= 7 2 6 2 49 4 6 + 7 + 2 6 = 14 2 25 = 4 .
2.a) Ako se data jedna~ina pomnoì sa NZS (3,4,2 ) ,tj. sa 12 , dobija se:
4(5 x 4 ) 3( x + 2) = 6(3x 4) 20 x 16 3x 6 18 x + 24 = 0 x + 2 = 0 x = 2.
b) x 2 3 + x 2 = 5 x 2 3 0 x 2 5 0
x 2 3 = 25 10 x 2 + x 4 3 x 2 5 x 4 11x 2 + 28 = 0 3 x 2 5 t 2 11t + 28 = 0 t = x 2 3 x 2 5 x2 = 4 x = 2 x = 2 .
3. 2 sin x sin 3 x = 1 2
1 ( cos ( 2 x ) cos 4 x ) = 1 2 cos 2 x cos 4 x = 1 cos 2 x = 1 + cos 4 x cos 2 x = 2 cos 2 2 x
219
cos 2 x(1 2 cos 2 x ) = 0 1 cos 2 x = 0 cos 2 x = 2 2 x = + k , k Z 2 x = + 2l , l Z 2 3

x=
12
1 x
Sl. 110 + l , l Z . 6 x + 1, x 1 4.Uzimaju}i u obzir da je x + 1 = i da je osnova x 1, x < 1 eksponencijalne funkcije iz intervala (0,1) , pa je ona opadaju}a
+k
,k Z x =
(sl. 111), sledi da je
1 4
3 x2
1 2
x +1
1 2
6 x4
1 2
x +1
y 1 0
0 < a <1
ax
x
6x 4 x + 1
-1
(6 x 4 x + 1 x 1) (6 x 4 x 1 x < 1) (5 x 5 0 x 1) (7 x 3 0 x < 1) 3 ( x 1 x 1) x x < 1 7 -1 0

3/7
Sl. 111
x [1, ) x x [1, ) .
5. Ta~ka B bi}e na pravoj n koja je normalna na datu pravu p , prolazi kroz ta~ku A , a presek prave p i prave n je sredi{te duì
1 1 AB (sl. 112). Eksplicitni oblik prave p je y = x + , iz ~ega 2 2 1 se dobija da je k p = . Koeficijent pravca normale n na datu 2
220
pravu je k n =
jedna~ina prave n bi}e y + 3 = 2 ( x 2 ) ili 2 x y 7 = 0 . Presek pravih p i n nalazimo re{avawem sistema jedna~ina:
1 = 2 . Kako prava n prolazi kroz ta~ku A , kp
S B p n
x + 2y 1 = 0 x + 2 y 1 = 0 x=3 2 x y 7 = 0 5y 5 = 0 y = 1
Sl. 112 Sredi{te duì AB je ta~ka S (3,1) . Ako sa x i y ozna~imo koordinate ta~ke B , bi}e prema formulama za sredi{te duì:
2+ x 3+ y =3 i = 1 , iz ~ega sledi da je x = 4 i y = 1 . 2 2 Dakle, traèna ta~ka je ta~ka B(4,1) .

V
6. Videti 6. zadatak iz 2000-te godine. 7. U pravouglom trouglu VOS (sl.113) je:
cos =
OS 1 a 3 , OS = , VS = h. 3 2 VS a2 3 ah i M =3 , 4 2
S
2
Kako za bazu i omota~ date piramide vaè formule B = prema
uslovu zadatka }e biti
3ah a 3 : = 3 :1 . 2 4 3ah a 2 3 a Odavde dobijamo da je = , tj. h = . 2 4 2 a 3 3 . Dakle, cos = 6 = a 3 2
M : B = 3 : 1 , odnosno
Sl. 113
221
8. Neka je a1 prvi ~lan , a d > 0 razlika rastu}eg aritmeti~kog niza. Prema uslovu zadatka bi}e
a1 + a 2 + a3 + a 4 = 26
niza vaì da
i je
an = a1 + ( n 1) d , n N , na osnovu ~ega iz prethodnih jedna~ina

dobijamo sistem
a 2 a3 = 40 .
Za
~lanove
aritmeti~kog
a1 + a1 + d + a1 + 2d + a1 + 3d = 26 , koji je a1 + d a1 + 2d = 40 4a1 + 6d = 26 ekvivalentan sistemu . Iz prve jedna~ine je 2 a1 + 3a1d + d 2 = 40
) (
) ( )(
) )
13 3d , {to ,zamenom u drugu, daje jedna~inu 9 d 2 = 0. Kako je 2 d > 0 , jedino re{ewe sistema je d = 3, a1 = 2 . Dakle, a1 = 2, a 2 = 5, a3 = 8 , itd. a1 =
9. Koriste se formule: 1) cos + cos = 2 cos
+
2
cos
6 = sin + = sin (sl. 114), 5 5 5 3 2 2 = sin (sl. 115). 4) sin = sin 5 5 5

3) sin Dakle, dobijamo da je
2) 2 sin cos = sin 2 ,
0
6 5
Sl.114
3 5
2 4 2 4 + 2 4 5 cos 5 5 = + cos = 2 cos 5 cos 5 5 2 2 3 3 = 2 cos cos = 2 cos cos = 5 5 5 5
Sl. 115
222
3 3 sin 2 cos sin 5 5 5 5 = =2 3 sin 2 sin 5 5 2 6 2 sin sin sin sin 1 5 5 5 5 = 1 = = . 2 3 2 2 2 sin sin sin sin 5 5 5 5 cos
10. Funkcije f : A B i g : C D su jednake ako i samo ako je
( f , A, B ) = (g , C , D ) .
x2 f1 ( x ) = = x x x
2
= x , x 0 , odnosno
Grafik funkcije f1 prikazan je na slici 116.
x, x > 0 f1 ( x ) = . x, x < 0
Sl. 116
f 2 ( x ) = x 2 = x , x R , odnosno
x, x 0 f2 ( x ) = . x, x < 0 Grafik funkcije f 2 prikazan je na slici 117.
Sl. 117
f3 ( x ) = eln x = x, x > 0 .
Sl. 118
223
x 2 x x( x 1) f 4 (x ) = = x, x 1 . = x 1 x 1
Grafik funkcije f 4 prikazan je na slici 119.
1
y 1 0 1 x
Sl. 119
1 f 5 (x ) = x
= x, x 0 .

0 x
Me|u datim funkcijama nema jednakih.
Sl. 120
( f1 + f 5 )(x ) = f1 (x ) + f 5 (x ) =
odnosno
x + x, x 0 ,
(f
+ f5
0, x < 0 ) ( x ) = 2 x, x > 0
2 0 1 x
Grafik funkcije f1 + f5 prikazan je na slici 121.
Sl.121
y
( f1 f 5 )(x ) = f1 (x ) f 5 (x ) = x x ,
odnosno
x 0,
x2 , x > 0 f 5 )( x ) = 2 x , x < 0 Grafik funkcije f1 f5 prikazan je na
(f
-2
slici 122.
-4
Sl. 122
224
3. grupa 2001. god.

1. Izra~unati:
2 2 4 1 3 3 1 2 a) : : ; 3 5 2 2 8 8 5 1 4 v) ( 0 ,5 ) + log 2 . 2
b)
7 5 7+ 5
7+ 5 7 5
2x + 5 2 5x x + 1 ; = 3 7 6
b)
x3 + x = 9.
3.Re{iti trigonometrijsku jedna~inu
cos 2 x + 3 sin 2 x + 2 3 sin x cos x = 1 .

log 1 x 2 4 log 1 ( 2 x 1) .
3 3
5. Na pravoj x + y + 2 = 0 odrediti ta~ku podjednako udaqenu od ta~aka A(1,2) i B(3,6) .
6. Podno`je visine koja odgovara hipotenuzi pravouglog trougla deli tu hipotenuzu na odse~ke duìna 25,6cm i 14,4cm . Izra~unati povr{inu kruga upisanog u taj trougao. 7. U sferu polupre~nika R upisan je vaqak maksimalne zapremine. Koliki je polupre~nik osnove tog vaqka? 8. Odrediti opadaju}i aritmeti~ki niz kod kojeg je zbir drugog i petog ~lana 1 , a proizvod ~etvrtog i {estog ~lana 16 .
9. Re{iti sistem jedna~ina 3 2 = 7 .

x
y 2
32 x 2 y = 77
10. U xOy - ravni skicirati linije ~ije su jedna~ine: a) y = kx + k + 1 , k R ; b) y = 2

x
v) y = e
ln x 2 2 x
225
3. grupa 2001. god. ( re{ewa)

2 2 4 1 3 3 1 2 1. a) : : = 3 5 2 2 8 8 5 2 3 4 1 3 8 5 16 = : = 2 5 2 2 3 40 40 9 4 1 11 45 16 10 80 40 = 4 : = + = 40 20 20 20 20 11 4 5 2 99 40 = = 18 . 20 11 7 5 7+ 5 7 5 7 5 7+ 5 7+ 5 b) + = + = 7+ 5 7+ 5 7 5 7 5 7+ 5 7 5
=
( 7 ) ( 5) ( 7 ) ( 5)
2 2 2
7 5
7+ 5
7 2 35 + 5 7 + 2 35 + 5 + = 12. 2 2
v) ( 0 ,5 )
2. a)Ako datu jedna~inu pomnoìmo sa NZS (3,7,6) = 42 , dobijamo da je
= ( 2 ) log 2 2 = 24 1 = 16 1 = 15 .
4
1 1 + log 2 = + log 2 21 = 2 2
2x + 5 2 5x x + 1 = 14(2 x + 5) 6(2 5 x ) = 7( x + 1) 3 7 6 28x + 70 12 + 30 x = 7 x + 7 51x + 51 = 0 x = 1 . b) Jedna~ina ima smisla za x 3 0 i 9 x 0 , tj. za 3 x 9 . x 3 + x = 9 x 3 = 9 x x 3 x 9 x 3 = 81 18 x + x 2 3 x 9 x 2 19 x + 84 = 0 3 x 9 ( x = 12 x = 7 ) 3 x 9 x =7.
226
3. cos 2 x + 3 sin 2 x + 2 3 sin x cos x = 1
cos 2 x + sin 2 x + 2 sin 2 x + 2 3 sin x cos x sin 2 x + cos 2 x = 0

2 sin x sin x + 3 cos x = 0
sin x = 0 sin x + 3 cos x = 0

sin x = 0 tgx = 3 cos x 0
2 x = k , k Z x = + l , l Z x + s , s Z 3 2 2 x = k , k Z x = ,l Z . 3
Za cos x = 0 data jedna~ina bila bi nemogu}a. Na primer, za x =
1 dobili bismo da je sin = , {to je neta~no. 2 3

4. Logaritamska funkcija sa osnovom
log 1 x 2 4 log 1 ( 2 x 1)
3 3
1 je opadaju}a. Dakle, 3
x 4 2 x 1 x2 4 > 0 2 x 1 > 0
2
1 1 2 x 2 x 3 0 x ( ,2 ) (2, ) x , , 2 2 1 x 3 x ( ,2) (2, )
x [ 3,3] x ( ,2) (2, )

-3 -2 -1 0 1
x [ 3,2) (2,3] .
Napomena: 1) x
2 2
= x2, x R ,
2) x 2 x 3 0 x = t t 2 2t 3 0
227
x = t ( t + 1)( t 3) 0
x = t t [ 1,3]
f (t )
(sl. 123)
-1 0 3 t
1 x 3 x 1 x 3 x ( , ) x [ 3,3] x [ 3,3] .
Sl. 123
5. I na~in: (Vidi sliku 124.) Traèna ta~ka M je presek simetrale s duì AB i date prave p .
6 ( 2 ) 1 dobijamo da je k s = . Dakle, 3 1 4 1 jedna~ina prave s je y 2 = ( x 2 ) , odnosno x + 4 y 10 = 0 . 4 x + 4 y 10 = 0 Re{avawem sistema jedna~ina dobijamo koordinate x + y + 2 = 0 M : x = 6, y = 4 . ta~ke
Iz uslova k l k s = 1 i k l = II na~in: (Vidi sliku 125.) Proizvoqna ta~ka P na pravoj
Sredi{te duì AB je ta~ka S (2,2 ) ~ije koordinate dobijamo kao poluzbirove odgovaraju}ih koordinata krajwih ta~aka duì A i B . Simetrala s sadrì ta~ku S i normalna je na pravoj l koja je odre|ena ta~kama A i B .
y P = 2 x .
Iz
uslova
p ima koordinate x P = x i d (P, A) = d (P, B ) dobijamo da je:

odakle sledi da je
(x 1)2 + ( 2 x + 2)2
p M
(x 3)2 + ( 2 x 6)2
p
x = 6 . Dakle, ta~ka P ima koordinate: x = 6 , y = 4 .

y x
0 l A S B
2 x
Sl. 124 Sl. 125
P( x,2 x )
228
6. Neka je D podno`je visine iz temena B (sl. 126) na hipotenuzu AC, AD = 14,4 cm i DC = 25,6 cm i neka je r polupre~nik upisanog kruga datog trougla. Tada iz sli~nosti trouglova ADB i ABC sledi da je AB : AD = AC : AB , odnosno AB 2 = AD AC , a iz sli~nosti trouglova BCD i ABC sledi da je BC : DC = AC : BC , odnosno BC 2 = DC AC .
B
AC = AD + DC = 40cm , AB = AD AC = 24cm i BC = DC AC = 32cm , AB + BC + AC to je s = = 48cm . 2
Kako je
r x A x r h
r r r y C y
D E
Sl. 126
AB BC 2 2 tj. P = 384cm ili P = r s . Iz toga proisti~e da je r = 8cm , a

Povr{inu trougla moèmo izra~unati na dva na~ina: P = povr{ina kruga je P = r 2 , odnosno P = 64 cm 2 . II na~in: Iz sli~nosti trouglova ABD i BCD sledi da je BD : AD = DC : BD , odakle dobijamo da je odnosno BD 2 = AD DC , 2 2 2 2 2 BD = AD + DC = 19, 2cm. Kako je BC = BD + DC i AB = AD + BD 2 , to je BC = 32cm i AB = 24 cm. III na~in: Kada se odrede stranice AB i BC , prema oznakama sa slike ( AE = x, EC = y ) bi}e:
x + r = 24 x + r = 24 y + r = 32 x + y + 2r = 56 r = 8cm x + y = 40 x + y = 40
229
7. Neka je r polupre~nik osnove vaqka, a H visina vaqka upisanog u sferu polupre~nika R ( R je konstanta). Primenom Pitagorine teoreme izrazimo H u funkciji od r (sl. 127) .
H 2 2 = R r 2 H = R 2 r 2 (jer je H > 0 ) 2
H = 2 R2 r2
Zapremina vaqka je funkcija od r, tj.
r
H
Sl. 127
V = V (r ) = B H = r 2 2 R 2 r 2 .
2 r r3 2 2 ( r ) = 2 2r R 2 r 2 + r 2 V = 2 2r R r 2 R2 r R2 r 2
2r
R2 r 2 R 6 V ( r ) = 0 za r = . 3
= 2
R2 r 2
) r
2
= 2
2rR 2 3r 3 R2 r 2
4 R 2 r 6r 3 V ( r ) = R2 r 2
=
( 4R 18r )
2 2
R 2 r 2 4 R 2 r 6r 3
2 r 2 R2 r 2
vaqak }e imati
R2 r 2 R 6 Budu}i da je V 3 < 0 , za
maksimalnu zapreminu.
r=
R 6 3
230
8. Neka je a1 prvi ~lan i d < 0 razlika opadaju}eg aritmeti~kog niza. Tada vaì:
2a1 + 5d = 1 a 2 + a5 = 1 a1 + d + a1 + 4d = 1 2 (a1 + 3d )(a1 + 5d ) = 16 a 4 a 6 = 16 a1 + 8a1 d + 15d 2 = 16

2 1 5d 1 5d 2 d + 15d = 16 +8 2 2 a1 = 7 . d = 3 Traèni opadaju}i niz je: 7,4,1,2,5,... . a1 =
y
1 5d 2
1 5d 2 2 5d 6d 63 = 0 a1 =
9. Uvedimo smene: 3 x = u i 2 2 = v .Tada }e biti:
uv = 7
2 2
uv = 7 u v = 7 u v = 7 u + v = 11 2u = 18 u v = 77 (u v )(u + v ) = 77
v = 2 . u = 9
y k>0
Dakle,
3x = 9 3 x = 32 x = 2 y y . y = 2 1 2 2 2 = 2 2 =2
10. a) Jedna~inu y = kx + k + 1, k R napi{imo u obliku
M -1
1 0
k=0 x k<0
y 1 = k ( x + 1), k R
Sve prave ovog skupa prolaze kroz ta~ku M (1,1) . Prava x = 1 je jedina prava date ravni koja prolazi kroz ta~ku M , ali nije iz zadatog skupa(sl. 128).
Sl. 128
231
b)
2x
2x
Grafik funkcije
2 1 -2 -1 0 1 2 x
y=2
2 x , x 0 = x 2 , x< 0
prikazan je na slici 129.
Sl. 129
v)
Sl. 130 Funkcija y = e

ln( x 2 2 x )
y=e
ln x 2 2 x
) = x2 2 x = x ( x 2) , x ( x 2) > 0
definisana je za x 2 2 x > 0 i vaì: .
Grafik funkcije prikazan je na slici 130.
232
1. a) Izra~unati 5% broja A , ako je
4. grupa 2001. god.

1
1 2 5 : : . (256 ) 5 3 3 3 3 3 3 a b a +b b) Uprostiti . ab ab a+b a b+ a+b a b 1 A= 2

0 , 25
7 2 + 2 9
5x 3 7 x 4 x 1 ; = 2 3 4
b) 2 x
3 x 2 4
= 1 ( x R) .
3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu: 4. Re{iti nejedna~inu
cos 2 x cos 8 x + cos 6 x = 1 .
log 1 x 2 4 x + 3 3 .
2
5. Odrediti jedna~ine tangenti krive 2 x 2 + y 2 = 6 konstruisanih iz ta~ke A( 4,1) . 6. Izra~unati povr{inu trapeza ako su duìne wegovih osnovica 44cm i 16cm a krakova 25cm i 17cm . 7. Izra~unati zapreminu prave zarubqene kupe ako su povr{ine wenih osnova 64 cm 2 i 4 cm 2 , a povr{ina omota~a 100 cm 2 .
8. Na}i rastu}i aritmeti~ki niz u kome je zbir prva tri ~lana 27, a zbir wihovih kvadrata 275 .
(x
+ y 2 yx = 1
2
10. U xOy - ravni predstaviti skupove odre|ene relacijama: v) ( x 4 )( y 1)( y ln x ) > 0 . a) (x 2 y )( x y + 1) 0 ; b) (x 2 + y 2 4 ) y x < 0 ;
. 2 9 x2 + y = 6x y
233

1. a) Ozna~imo dati broj sa A . Tada je :
4
1 A= 2
4
(256 )
1 2 4
1 4
25 2 + 9
2 1 2
1 2 5 : : 5 3 3
1
= 2 16
( )
5 + 3
1
1 2 3 : + = 5 3 5
5 3 5 5 = 16 4 + : = 12 + : = 12 + 1 = 13 3 5 3 3 5 65 5 A 5% = A = 13 = = 0,65 . 100 100 100

b)
a 3 b3 a 3 + b3 = ab ab a+b ab+ a+b a b
( a b ) ( a 2 + ab + b2 ) ( a + b ) ( a 2 ab + b2 ) = = 2 2 ( a + b ) ab ( a b ) + ab
a+b ab + ab + b 2
2
(a =
b2
) (a
2
a + ab + b
) (a
b2
) (a
2
ab + b 2
2
a ab + b
)=
2. a) Ako datu jedna~inu pomnoìmo sa NZS (2,3,4) = 12 , dobijamo da je
= a 2 b2 a 2 + b2 = 0 pod uslovom da je a b .
5x 3 7 x 4 x 1 6(5 x 3) 4(7 x 4 ) = 3( x 1) = 2 3 4 30 x 18 28x + 16 = 3x 3 x + 1 = 0 x = 1.
234
x b) 2
3 x 2 4
= 1 2 x 3 x 4 = 2 0 x 4 3x 2 4 = 0 t 2 3t 4 = 0 t = x 2 3 + 9 + 16 3 9 + 16 t = x2 t = t = 2 2 2 (t = 4 t = 1) t = x (jer je x R ) x2 = 4 x = 2 x = 2 .
4 2
3. cos 2 x cos 8 x + cos 6 x = 1 cos 2 x + cos 6 x (1 + cos 8 x ) = 0
2 cos 4 x ( 2 sin 3x sin x ) = 0 cos 4 x = 0 sin 3 x = 0 sin x = 0 4 x = + k 3 x = l x = s , k , l , s Z 2 k l x= + , kZ x = , lZ . 8 4 3 l (Re{ewa oblika x = s , s Z ukqu~ena su u skup x = , l Z za 3 l = 3s, s Z .)
4.
2 cos 4 x cos 2 x 2 cos 2 4 x = 0 2 cos 4 x ( cos 2 x cos 4 x ) = 0
x 2 4 x + 3, x 0 2 f (x ) = x 4 x + 3 = 2 x + 4 x + 3, x < 0
-3
-1
235
2 Data nejedna~ina ima smisla ako je x 4 x + 3 > 0 .
( x 0 x ( ,1) (3, )) ( x < 0 x ( ,3) ( 1, )) x [0,1) (3, ) x ( ,3) ( 1,0) x ( ,3) ( 1,1) (3, ) Neka je ( ,3) ( 1,1) (3, ) = D
1 log 1 x 2 4 x + 3 3 log 1 x 2 4 x + 3 log 1 x D 2 2 2 2
x 2 4 x + 3 > 0 x 0 x 2 4x + 3 > 0 x < 0 x 2 + 4x + 3 > 0
[(
) (
)]
(osnova logaritma mawa od 1)
1 x 4x +3 xD 2 x 2 4x + 3 8 x 0 x 2 + 4x + 3 8 x < 0 x D
2
((
) (
))
x 2 4x 5 0 x 0 x 2 + 4x 5 0 x < 0 x D
0 5 -5 1
((
) (
))
0 -1
( x [ 1,5] x D x 0) ( x [ 5,+1] x D x < 0) x [0,1) (3,5] x [ 5,3) ( 1,0) x [ 5,3) ( 1,1) (3,5] .
5.
2 2
Kanonski
oblik
jedna~ine
elipse 2 x 2 + y 2 = 6
2 2
je
x y x y + = 1 . Uslov dodira prave y = kx + n i elipse 2 + 2 = 1 je 3 6 a b 2 2 2 2 2 2 a k + b = n , pa je 3k + 6 = n . Ta~ka A(4,1) pripada pravoj

y = kx + n , pa je 1 = 4k + n . Re{avawem sistema
3k 2 + 6 = n 2 1 4k = n
236
dobijamo da je
(k1 , n1 ) = 5 , 33
traènih tangenti su:
i (k 2 , n2 ) = ( 1,3) . Jedna~ine 13 13 t1 : 5 x + 13 y + 33 = 0 i t 2 : x + y 3 = 0 .
6.
Neka je AB = 44cm, DC = 16cm, AD = 17cm, CB = 25cm , F podno`je visine h iz temena D i E ta~ka osnovice AB takva da je DE || CB (sl.131). Tada je DE = 25cm i AE = 28cm . Kako su poznate sve tri stranice trougla AED , wegovu povr{inu nalazimo primenom Heronovog obrasca. Poluobim trougla AED je 35cm , pa je
PAED = 35 (35 17 ) (35 25) (35 28) = 35 18 10 7 = 210cm 2 .

S druge strane je PAED =
AE DF , iz ~ega sledi da je 2
D h C
DF = h = 15cm . Povr{ina trapeza je
PABCD =
a+b 44 + 16 h = 15 = 450cm 2 . 2 2
Sl. 131
7. Neka je r polupre~nik gorwe baze B2 , a R polupre~nik dowe baze B1 zarubqene kupe (sl. 132). Tada iz B1 = R 2 i B1 = 64 dobijamo da je R = 8cm , a iz B2 = r 2 i B2 = 4 dobijamo da je r = 2cm . Povr{ina omota~a zarubqene kupe izra~unava se po formuli M = s ( r + R ) , pa, kako je M = 100 , odavde dobijamo da je
s = 10 cm . Visinu zarubqene kupe izra~unavamo primenom Pitago-
rine teoreme. Prema podacima sa slike imamo da je

2 H 2 = s 2 (R r ) , odnosno H = 8cm .
Sada moèmo izra~unati zapreminu zarubqene kupe:
237
r H R s R-r
V = V=
H B1 + B1 B2 + B2 , tj. 3 8 64 + 64 4 + 4 = 224 cm3 . 3
Sl. 132 8. Neka je d > 0 (jer je niz rastu}i) i a1 = a d , a 2 = a i a 3 = a + d . Tada:
a d + a + a + d = 27 a1 + a 2 + a3 = 27 2 2 2 a1 + a 2 + a3 = 275 (a d )2 + a 2 + (a + d )2 = 275
3a = 27 a=9 a=9 2 . 2 2 d = 16 3a + 2d = 275 3 81 + 2d = 275

2
Kako je d > 0 , bi}e a = 9 i d = 4 . Prvih nekoliko ~lanova niza glasi: 5,9,13,17,21,... 9.
(x
9
+y
2 y x = 1 2 x2 + y = 6x y
2
x2 + y = 2x 9 2x
2
y y
= 2x
x2 + y = 2x y 2 2 32 = 3 x y 3x y
2
x2 + y = 2x x2 y = 2
2y
x 2 + y = 4 2x 2 = 6 x 2 = 3 2 2 . x y = 2 x y = 2 y =1
Re{ewa sistema su ure|eni parovi 10. a)
(x (x
2 2
y x2 y x + 1 y x2 y x + 1 238
y )( x y + 1) 0 y 0 x y + 1 0 ) (x 2 y 0 x y + 1 0 )
( 3,1) i (
)
3 ,1 .
) (
1 -1 0
2
1 1 x -1 0 1 x
yx
y x +1
Sl. 134
y x2 y x +1
Sl. 135
-1
Sl. 133
Na slici 133 osen~en je skup ta~aka ravni xOy za ~ije koordinate vaì y x 2 .Ovaj skup se naziva podgraf grafa (ili grafika ) funkcije y = x 2 . Na slici 134 je prikazan podgraf grafa funkcije y = x + 1 , a na slici 135 je prikazan presek ova dva skupa.
y y y
1 -1 0 1 x -1
1 0 1 x -1
1 0 1 x
y x2
Sl. 136
y x +1
Sl. 137
y x2 y x +1
Sl. 138
Na slici 136 osen~en je skup ta~aka ravni xOy za ~ije koordinate vaì y x 2 . Ovaj skup se naziva nadgraf grafa (ili grafika) funkcije y = x 2 . Na slici 137 je prikazan nadgraf grafa funkcije y = x + 1 , a na slici 138 je prikazan presek ova dva skupa. Kona~no re{ewe, unija skupova prikazanih na slikama 135 i 138, je prikazano na slici 139.
239
1 -1 0 1 x
(y x
b)
y x + 1) ( y x 2 y x + 1)
Sl. 139
(x (x
+ y 2 4 )( y x ) < 0
+ y 2 4 < 0 y x > 0 ) (x 2 + y 2 4 > 0 y x < 0 )
(x 2 + y 2 < 22 y > x ) (x 2 + y 2 > 22 y < x )

Na slici 142 prikazan je presek skupova osen~enih na slikama 140 i 141, a na slici 145 prikazan je presek skupova osen~enih na slikama 143 i 144. Kona~no re{ewe, unija skupova prikazanih na slikama 142 i 145, prikazan je na slici 146.
y y y
2 x
x 2 + y 2 < 22
Sl. 140
y> x
Sl. 141
x 2 + y 2 < 22 y > x
Sl. 142
240
2 x
x 2 + y 2 > 22
Sl. 143
y< x
Sl. 144
y
x 2 + y 2 > 22 y < x
Sl. 145
2 x
(x
+ y 2 < 2 2 y > x ) (x 2 + y 2 > 2 2 y < x

Sl. 146
Granice osen~ene oblasti ozna~ene su isprekidanom linijom i ne pripadaju traènoj oblasti, jer relacija kojom je opisan traèni skup sadrì znak stroge nejednakosti. v) Funkcija y = ln x je definisana za x > 0 . ( ( x 4 )
( x 4 ) ( y 1) ( y ln x ) > 0
( ( x > 4 y > 1) ( x < 4 y < 1) ) y > ln x ( ( x < 4 y > 1) ( x > 4 y < 1) ) y < ln x
( y 1) > 0 y ln x > 0 ) ( ( x 4 ) ( y 1) < 0 y ln x < 0 )
241
1 0 1 e 4 x
1 0 1 e 4 x
1 0 1 e 4 x
(x < 4 y < 1) (x > 4 y > 1)

Sl. 147
y y
y > ln x
Sl. 148
y
Sl. 149
1 0 1 e 4 x
1 0 1 e 4 x
1 0 1 e 4 x
(x > 4 y < 1) (x < 4 y > 1)

Sl. 150
y < ln x
Sl. 151 Sl. 15 2
Na slici 149 prikazan je presek skupova osen~enih na slikama 147 i 148, a na slici 152 prikazan je presek skupova osen~enih na slikama 150 i 151. Kona~no re{ewe, unija skupova prikazanih na slikama 149 i 152, prikazan je na slici 153.
y
1 0 1 e 4 x
Sl. 153
242
5. grupa 2001. god.

1. a) Izra~unati
3 od razlike kvadrata brojeva A i B , ako je 4

1
2 3 2 1 3 1 A = 1 + : : i B= 5 5 2 10 b) Uporediti brojeve (i ) 49100 i

1 2
4 5 5 1 + : ; 3 3
2 600 ;
(ii )
8 33 i 4 50 .
2 3x 1 3x x + 2 ; = 8 7 4
b) x 2 x
+ 12 + 8 x = 8 x 2 .
sin x + cos x =
1 . sin x
1 4. Re{iti nejedna~inu 2
x +3
1 4
2 x 3
5. Odrediti jedna~inu tetive parabole y 2 = 20 x koja prolazi kroz ta~ku A(2,5) i podeqena je tom ta~kom na dva jednaka dela.
6. Stranice trougla ABC su AB = 28 , BC = 25 i AC = 17 . Odrediti polupre~nike opisanog i upisanog kruga tog trougla. 7. Izra~unati zapreminu prave zarubqene kupe ~ija je povr{ina omota~a jednaka zbiru povr{ina baza, a polupre~nici baza su r = 3 cm i R = 6 cm . 8. Re{iti jedna~inu
2 3 log 4 x log 4 x + log 4 x
1 . 3
9. U zavisnosti od realnog parametra k odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine x 3 + 3 x 2 4 = k . 10. Razmatramo ~etvorocifrene brojeve u dekadnom zapisu. a) Koliko ih ukupno ima? b) Koliko wih u zapisu ima samo jednu cifru 1? v) Koliko ih je deqivo sa 25?
243
5. grupa 2001. god.(re{ewa)

1. a) Kako je
1 3 1 3
2 3 2 1 A = 1 + : 5 5 2
2
2 1 7 3 + 2 = : 10 5 5
10 = 8
1 3
10 =
1 10 = 5 i 2
4 5 1 1 4 3 1 4 B = 5 1 + : = 4 + = 4 + = 3 , to je 3 3 2 5 3 5 5 5 3 2 (A B 2 ) = 3 (5 2 32 ) = 3 (25 9) = 3 16 = 12 . 4 4 4 4
b) (i ) 49100 = 7 2
(ii )
833
( ) < (8 ) = (2 ) = 2 < 2
100 3 33 99
2 100
= 8 200 = 2 3 = 2 250
100
( ) =2 = (2 ) = 4
200 2 50
600 50
; .
2. a) Ako datu jedna~inu pomnoìmo sa NZS (8,7,4 ) ,odnosno sa 56 , dobijamo da je
2 3x 1 3x x + 2 7(2 3x ) 8(1 3x ) = 14( x + 2) = 8 7 4 11x 22 = 0 x = 2 .
b) x 2 x
+ 12 + 8 x = 8 x 2 x 2 x 8 x 2 x + 12 = 0 x 2 x = t t 2 8t + 12 = 0 x 2 x = t (t = 6 t = 2) x2 x = 6 x2 x = 2 x2 x 6 = 0 x2 x 2 = 0 x = 3 x = 2 x = 2 x = 1 . 3. Jedna~ina ima smisla za sin x 0 , odnosno za x k , k Z . 1 sin 2 x + sin x cos x = 1 sin x + cos x = sin x sin 2 x + sin x cos x = sin 2 x + cos 2 x ( sin x cos x ) cos x = 0
sin x sin x = 0 cos x = 0 2
244
2 cos
x x=
sin x = 0 cos x = 0 4 4
= k , k Z x = + k , k Z x =
+ l , l Z . 2 x + 3, x 3 4.Uzimaju}i u obzir da je x + 3 = i da je osnova ( x + 3), x < 3 eksponencijalne funkcije iz intervala (0,1) , pa je funkcija
+ l , l Z
opadaju}a(sl. 154), sledi da je
y
2(2 x 3 )
0 < a <1
1 2
x +3
1 4
2 x 3
1 1 2 2 x + 3 4x 6
x +3
1 0
ax
x
Sl. 154
( x + 3 4 x 6 x 3) ( ( x + 3) 4 x 6 x < 3) ( 3x 9 x 3) ( 5 x 3 x < 3) 3 ( x 3 x 3) x x < 3 5

-3 0 3 3 0
35
x [ 3,3] x ( ,3) x ( ,3] .

5. Neka su M ( x1 , y1 ) i N ( x 2 , y 2 ) prese~ne ta~ke prave l ~ija je jedna~ina y=kx+n, i parabole p, ~ija je jedna~ina y 2 = 20 x . Sredi{te duì MN je ta~ka A ( 2 ,5 ) , pa je mo kvadratnu jedna~inu y 2
y1 + y 2 = 5 (sl. 155). Ako izrazimo x iz 2

20 20n = 0 . Prema Vietovim fory+ k k
jedna~ine prave i tu vrednost uvrstimo u jedna~inu parabole, dobija-
245
mulama, za re{ewa y1 i y 2 ove jedna~ine vaì y1 + y 2 =
20 . Dakle, k
20 = 10 , tj. k=2. Kako ta~ka A(2,5) pripada pravoj y=2x+n, bi}e k 2 2 + n = 5 , tj. n=1. Jedna~ina traène prave je y=2x+1.
l y N A M 0 x A c b r C
a R B
Sl. 155
Sl. 156
6. Poluobim trougla je
a+b+c = 35 . Povr{inu trougla 2 moèmo na}i pomo}u Heronovog obrasca P = s(s a )(s b )(s c ) . s=
Dakle,
P = 35 ( 35 17 ) ( 35 25) ( 35 28 ) = 210 , pa iz P = rs
abc sledi 4R
(sl. 156) sledi da je 210 = 35r, odnosno r = 6, a iz P = da je R =
85 6
7. Povr{inu omota~a zarubqene kupe dobijamo prema obrascu M = s ( r + R ) .Prema uslovu zadatka je M = B1 + B2 , odnosno
M = r 2 + R 2 . Dakle, r 2 + R 2 = s ( r + R ) , iz ~ega dobijamo da
246
je s = 5cm . Primenom visinu : H =

2
Pitagorine teoreme (sl. 157) nalazimo
s 2 (R r ) = 4cm . Zapremina zarubqene kupe je

r
V =
H B1 + B1 B2 + B2 , odnosno 3
H R
s R-r
V =
4 9 + 9 36 + 36 = 84 cm 3 . 3
Sl. 157
8. Leva strana jedna~ine je zbir beskona~no mnogo ~lanova geometrijskog niza za koji je a1 = log 4 x i q1 = log 4 x , pri ~emu je
x 0.
Za log 4 x < 1 zbir svih ~lanova niza postoji i S = Prema uslovu zadatka vaì:
log 4 x 1 + log 4 x
log 4 x 1 + log 4 x
1 1 log 4 x = x = 4 2 x = 2 x = 2 . 3 2
y
9. Neka je f ( x ) = x 3 + 3 x 2 4 . Analizirajmo ovu funkciju i skicirajmo wen grafik. 1) D f = R . 2) f (1) = 0 ( x 1) f ( x ) .

-2
f (x ) = x3 + 3x 2 4
f ( x ) = ( x 1)( x + 2 ) ;
2
-4
Sl. 158
f ( x ) = 0 x = 1 x = 2 .
247
3) lim x 3 + 3 x 2 4 = lim x3 1 +
x x
3 4 = . x x3
3 4 lim x3 + 3 x 2 4 = lim x3 1 + 3 = . x x x x
4) f ( x ) = 3 x 2 + 6 x = 3 x( x + 2 ) ;
f ( x ) = 0 x = 0 x = 2 .
Prvi izvod funkcije f pozitivan je za x ( ,2 ) (0, ) , a negativan za x ( 2,0 ) , pa je funkcija f rastu}a u intervalima
( ,2) i (0, ) , a opadaju}a u intervalu ( 2,0) . 5) f ( x ) = 6 x + 6

f ( 0 ) = 6 f min ( 0 ) = 4 . f ( 2 ) = 6 f max ( 2 ) = 0 .
Grafik funkcije f je prikazan na slici 158. Neka je g ( x ) = k , k R . Grafik funkcije g je prava paralelna sa Ox -osom, a apscise prese~nih ta~aka grafika funkcija f i g su re{ewa jedna~ine f ( x ) = k , k R (sl. 159). Prema tome, jedna~ina
f ( x ) = k ima:
1) jedno re{ewe, ako je k ( ,4 ) (0, ) , 2) dva re{ewa, ako je k {0,4}, 3) tri re{ewa, ako je k ( 4,0) .
f (x ) = x 3 + 3 x 2 4
-2 0 1 x g (x ) = k
-4
Sl. 159
248
10. a) êtvorocifreni brojevi na mestu hiqada mogu imati bilo koju 1 cifru iz skupa { ,2,3,4,5,6,7,8,9}, a na mestu stotina, desetica ili
jedinica bilo koju cifru iz skupa {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9} . Dakle, razli~itih ~etvorocifrenih brojeva ima 9 10 10 10 = 9000 . b) Cifra 1 moè biti samo na jednom od ~etiri dekadna mesta, a ostale tri cifre mogu biti iz skupa {2,3,4,5,6,7,8,9} ili iz skupa
{0,2,3,4,5,6,7,8,9}. Dakle, ~etvorocifrenih brojeva koji u dekadnom

imaju samo jednu 1
zapisu
cifru 1 9 9 9 + 8 1 9 9 + 8 9 1 9 + 8 9 9 1 = 2673 .
ima
v) Neka je abcd ~etvorocifren broj sa dekadnim ciframa a,b,c i d, pri ~emu a nije 0.
abcd = a 1000 + b 100 + c 10 + d

= (a 10 + b ) 100 + c 10 + d = (a 10 + b ) 4 25 + c 10 + d
Broj abcd bi}e deqiv sa 25 ako je c 10 + d jedan od brojeva 100, 75, 50 ili 25, tj. ako se broj abcd zavr{ava sa 00, 25, 50 ili 75. Za svaku od te ~etiri mogu}nosti cifra a moè uzeti vrednosti iz skupa {1,2,3,4,5,6,7,8,9} a cifra b iz skupa {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9}. Dakle, ~etvorocifrenih brojeva koji su deqivi sa 25 ima 4 9 10 = 360 .
249
Tre}i deo
ZADACI SA PRIJEMNIH ISPITA IZ MATEMATIKE

(sa kona~nim re{ewima i uputstvima)
1. grupa 1997. god.

2 1 7 1,75 : 1,75 1 : 3 8 12 1. Izra~unati: : (6,79 : 0,7 + 0,3) . 17 0,0325 : 400 80
2. Re{iti jedna~inu 3. Dokazati jednakost
2 x + 14 x 7 = x + 5 .
sin 160 = 2. sin 100 cos 4 40 sin 4 40
4. Re{iti sistem jedna~ina:
log x 2 + y 2 = 1 + log 13 log ( x + y ) = log ( x y ) + 3 log 2.
( log x = log10 x )
5. Odrediti ta~ku parabole y 2 = 4 x koja je najblià pravoj x y +3 = 0. 6. Izra~unati povr{inu paralelograma ako su mu stranice 15cm i 34cm i jedna dijagonala 35cm. 7. Osnovne ivice pravilne trostrane zarubqene piramide su a i b, (a > b), a bo~ne ivice zaklapaju sa ve}om osnovom ugao . Izra~unati zapreminu te zarubqene piramide. 8. Aritmeti~ka progresija ima 20 ~lanova. Suma ~lanova na parnim mestima je 250, a na neparnim mestima 220. Odrediti dva sredwa ~lana progresije. 9. U sferu polupre~nika R upisan je vaqak maksimalne zapremine. Koliki je polupre~nik osnove tog vaqka? 10. Ne koriste}i se izvodima, izra~unati: a) lim
x3 + x 2 , x 1 x 3 x 2 x + 1
b) lim
sin 5 x x 0 sin 3 x
253

1. 250 2. x = 11 3. sin 160 = sin 20 = 2 sin 10 cos 10
sin 100 = cos 10 cos 2 40 sin 2 40 = cos 80 = sin 10

4. x = 9, y = 7 5. M (1,2) 6. P = 504cm 2 7. V =
1 3 (a b 3 )tg 12
8. a10 = 22, a11 = 25 9. r = R
6 3
x 1
10. a) lim f ( x ) = + , +
x 1
lim f ( x ) =
b) L =
5 3
254
2. grupa 1997. god.

7 5 7 7 9 40 30 38 12 :10 ,9 + 8 30 111 4 , 2 0 , 08
1. Izra~unati
2. Re{iti nejedna~inu x 2 x + x > 1 . 3. Odrediti realne brojeve x i y tako da vaì ( 4 + 3i ) x ( 2 i ) y 10i = 0 .
sin x + cos x + tgx =
1 cos x
5. Odrediti ta~ku elipse x 2 + 4 y 2 = 20 koja je najblià pravoj x+ y 7 = 0. 6. Zbir kateta pravouglog trougla je 32cm. Ako se mawa kateta uve}a za 4cm, a ve}a umawi za 5cm, tada se povr{ina trougla ne mewa. Odrediti stranice tog trougla. 7. Metalnu {upqu loptu, ~iji je spoqa{wi pre~nik 2r = 18cm , a debqina d = 2cm , treba pretopiti u masivnu loptu. Koliki je wen polupre~nik? 8. Re{iti jedna~inu log3 (3 2 3x +1 ) = 2 + 2 x . 9. Odrediti geometrijski niz a1 , a 2 , a 3 , za koji vaì:
a1 + a2 + a3 + a4 + a5 = 31 a2 + a3 + a4 + a5 + a6 = 62.
10. Skicirati grafike funkcija: a) f ( x) = kx + 1, (k R ) , b) f ( x ) = x x 1 ,
2 v) f (x ) = log 2 x .
255

1. 70 3. x = 2 , y = 4 5. A(4,1) 7. r = 3 386 9. a1 = 1 , q = 2 10. (sl. 1) a)
y k>0
2. 4. 6. 8.
x ( ,1) (1, )
x = k , k Z a = 12cm , b = 20cm , c = 4 34cm x = 1
b)
k=0
1 0 k<0
1 0 1
(y-osa ne pripada skupu traènih pravih)

v)
y
2 1 0 1 2 3
Sl. 1
256
3. grupa 1997. god.

3 1 7 : 2,7 + 2,7 : 1,35 + (0,4 : 2 ) ( 4,2 1 ) 40 2 20 9 1 22 b) + 5 7 7 + 5 7+ 5
1. Izra~unati:
a) 1
2. Re{iti jedna~inu
2x 4 + x + 2 = 3 .
tako da re{ewa jedna~ine
3. Odrediti realni parametar k
(k 1)x 2 + (k 5)x (k + 2) = 0 zadovoqavaju uslov
1 1 + > 2. x1 x 2
4. Ako su , i unutr{wi uglovi nekog trougla, onda je:
sin 2 + sin 2 + sin 2 2 cos cos cos = 2 . Dokazati!

x2 y2 5. Odrediti jedna~ine tangenti hiperbole = 1 , koje su 15 6 paralelne pravoj x + y 7 = 0 .
6. Oko kruga polupre~nika 2cm opisan je jednakokraki trapez povr{ine 20cm 2 . Odrediti stranice tog trapeza. 7. Na odstojawu d od centra lopte polupre~nika R (R < d ) , nalazi se svetla ta~ka S . Koliki deo povr{ine lopte osvetqava ta~ka S ? 8. Re{iti jedna~inu
3 log x 4 + 2 log 4 x 4 + 3 log16 x 4 = 0 .
9. Duìne ivica kvadra ~ija je dijagonala D = 6 m , a povr{ina
P = 72m 2 , obrazuju geometrijski niz. Odrediti duìne ivica.

10. Skicirati grafike slede}ih funkcija: a) f ( x ) = x 2 x ,
2 b) f ( x ) = x x ,
v) f ( x ) =
1 log 2 x 2 . 2
257

1. a) 3
1 2
b) 6
2. Data jedna~ina nema re{ewa. 3. k ( 9,2) 4. 5. y = x + 3, y = x 3 6. a = 8cm, b = 2cm, c = 5cm 7. Po = 8. x1 =
d R Pl 2d
1 1 i x2 = 2 8
9. a = b = c = 2 3 m 10. (sl. 2) a)
y 2 1 1 0 2 1 2 x
b)
1
y
v)
2 1 4 2 2 4 x
Sl. 2
258
4. grupa 1997. god.

3 5 3 6 3 5 5 14 6 1. Izra~unati: a) (21 1,25) : 2,5
2. Odrediti realni parametar a
b)
(0,6)0 (0,1)1
3 3 1 3 + 2 2 3
1 3 1
tako da re{ewa jedna~ine
x 2 + ax + 1 = 0 zadovoqavaju uslov
x1 x2 + < 7 , ( x1 , x 2 R ) . x 2 x1
3x 5 y 225 = 0
log1997 ( x y + 1) = 0.
4. Ako su , i unutra{wi uglovi nekog trougla, onda je:
cos 2 + cos 2 + cos 2 + 2 cos cos cos = 1 . Dokazati!

5. Odrediti jedna~ine tangenti hiperbole paralelene pravoj x y = 0 .
x2 y2 = 1 koje su 15 6
6. Stranice trougla su 25cm , 24cm i 7cm . Izra~unati polupre~nik upisanog i opisanog kruga tog trougla. 7. Na kojoj udaqenosti od centra neprozirne lopte polupre~nika
4m treba da bude svetlosni izvor koji osvetqava

8. Dokazati jednakost
cos
+ cos
3 1 = 5 2
1 povr{i lopte? 3
9. Zbir prva tri ~lana geometrijskog niza je 91. Ako tim ~lanovima dodamo redom 25, 27 i 1 dobi}emo tri broja koji obrazuju aritmeti~ki niz. Odrediti sedmi ~lan datog geometrijskog niza. 10. Ne koriste}i se izvodima, izra~unati: a)
lim
2
8 x3 1 ; 2 1 x 6 x 5 x + 1
b) lim
x 0
2 1 + cos x sin 2 x
259

1. a) 2,5 b) 1,5
2. Videti re{ewe 4. zadatka 10. grupe iz 2000. g. 3. x = 2, y = 2 4. 5. y = x + 3, y = x 3 6. r = 3cm, R = 12,5cm 7. 12m
2 4 2 sin 2 sin sin 2 2 5 cos 5 = 5 =1 8. 2 cos cos = 2 cos 5 5 5 2 sin 2 5 2 sin 2 sin 2 5 5 5
9. 1o g 7 = 5103 za g1 = 7 i q = 3 2o g 7 =
7 1 za g1 = 63 i q = 81 3
10. a) 6
b)
2 8
260
5. grupa 1997. god.

1. Izra~unati:
3 1 a) 1 0,25 : 1 1,125 , 2 4
b) 2 + 3
+ 1
+ 2 3
+ 1 .
x+3 x+2 . < x + 2 x +1
1 3. Odrediti funkciju f ako je f ( x) + 3 f = x 2 , ( x 0) . x
4. Dokazati identitet
sin + cos 1 + 2 cos 2 2 = 2 2 sin cos cos tg 1 1 + tg
5. Odrediti jedna~ine onih tangenti kru`nice 2 2 x + y 10 x 4 y + 25 = 0 koje prolaze kroz koordinatni po~etak (slika!). 6. Uglovi trougla ~ine aritmeti~ku progresiju. Koliki su ti uglovi 3 +1 ako je zbir wihovih kosinusa jednak ? 2 7. Kanal za vodu duga~ak je 5m i moè prihvatiti 1440l vode. Popre~ni presek kanala je jednakokraki trapez (sa kra}om osnovicom pri dnu) ~iji je krak 52cm, a visina 48cm. Koliko litara vode prihvata kanal do polovine svoje visine? 8. Re{iti sistem jedna~ina
log 4 x log 2 y = 0 x 2 5 y 2 + 4 = 0.
9. U numerisani red od 12 sedi{ta treba da sedne {est devojaka i {est mladi}a. Na koliko razli~itih na~ina oni mogu da se rasporede tako da nikoje dve osobe istog pola ne sede jedna pored druge? 10. U Oxy - ravni skicirati linije ~ije su jedna~ine: a) x + y = 1 , b) x 2 y 2 = k , (k R ) .
261

1. a) 9 b) 1 2. x ( ,2 ) (1, ) 4. 6.
3 x4 3. f ( x ) = 8x 2 20 5. y = 0, y = x 21 7. 600l
8. (4,2 ) i (1,1)
2
, , 6 3 2
9. 2 (6!) = 1036800 10. (sl. 3) a)

y = x 1
y 1
b) 1)
y = x+1
y
1
y= x
0
1
y = x + 1
y = x
k=0
y = x 1
b) 2)
y k
b) 3)
y
x
0 k 0
x
k
k>0
k<0
Sl. 3
262
6. grupa 1997. god.

1. Izra~unati: a) 225
2 2
): (225 ),
( 2 ) 2
3+2 1 3+2 1 . b) + 3 +1 3 + 3 3 + 3 3 +1
1 x2 > . x + 3x 4 3
2
1 3. Odrediti funkciju f ako je f ( x) + 2 f = x, ( x 0) . x

5. Date su prave p1 : 2 x 3 y 3 = 0 i p 2 : 2 x + 3 y 9 = 0 . a) Izra~unati povr{inu trougla koji odre|uju prave p1 i p2 i y-osa. b) Odrediti jedna~inu prave p koja prolazi kroz presek pravih p1 i p2 i normalna je na pravoj p1. 6. Izra~unati povr{inu trapeza ako su mu osnovice a = 8 i b = 4 , a unutra{wi uglovi na ve}oj osnovici 450 i 300. 7. Ako su a, b i c duìne ivica, a P povr{ina kvadra, tada vaì 2k 2 implikacija a + b + c = k P . Dokazati! 3 8. Re{iti jedna~inu 2 ( log 2 1) + log 5
sin 4 + cos 4 1 = 2 sin 6 + cos 6 1 3
( log x = log x )
10
+ 1 = log 51
+5 .
9. Tri broja obrazuju aritmeti~ki niz i wihov zbir je 15. Ako prvom dodamo 1, drugom 4 i tre}em 19, onda se dobijaju brojevi koji ~ine geometrijsku progresiju. Odrediti te brojeve. 10. Skicirati linije u ravni ~ije su jedna~ine:
( log x = log x )
10
a) 4 x 2 y 2 = k , (k R ) ,
b) y = x 2 1 ,
v) y = 10 log x .
263

1. a)
1 15
b) 1
2. x ( 4,1) 4.
2 x2 3. f ( x ) = 3x
5. a) P = 6 b) y = 1, x = 3
2 3
6. P = 12 3 1 8. x = 9
7. P = 2(ab + ac + bc )
( a b) + ( a c ) + (b c ) 0 2 ( a + b + c ) = a 2 + b2 + c 2 + 2 ( ab + ac + bc )
2 2 2
9. a1 = 2, a 2 = 5, a 3 = 8 za d = 3
a1 = 26, a 2 = 5, a3 = 16 za d = 21
10. (sl. 4) a)
y = 2x
y 2
y = 2x
y
k
k 2
k 2
1 0 k=0
x
k>0 k<0
y
b)
y 1
v)
4 3
x
1 0 1 1
1 0 1
2
4 x
Sl. 4
264
7. grupa 1997. god.

1.a) Odrediti broj ~ijih je 12% jednako 4,2% broja
1 2 (2) + 9 2
3 + 4 , 2 : 0 ,1 7 0 ,125 1 : 0 ,3 3
b) Izra~unati 2. Za koje
16 2 .
vrednosti realnog 3 x 6 x 2 log 4 k = 0 ima: a) realna re{ewa, b) oba pozitivna re{ewa?

2
parametra
jedna~ina
3. Re{iti jedina~inu
4 3
log1997 x
4 + 3
log
1 1997
25 12
4. Odrediti ona re{ewa jedna~ine cos x sin 7 x = cos 3 x sin 5 x koja se nalaze u [0, ] . 5. Date su ta~ke A(2,5), B (2,3) i prava l : 3 x + 4 y 19 = 0 . Odrediti jedna~inu kruga koji sadrì ta~ke A i B i dodiruje pravu l, a zatim odrediti koordinate zajedni~ke ta~ke prave l i traènog kruga. 6. Duìna osnovice jednakokrakog trougla je 30cm, a polupre~nik upisanog kruga 7,5cm. Izra~unati povr{inu ovog trogula. 7. Izra~unati zapreminu prave zarubqene kupe ako su povr{ine wenih osnova 25 cm 2 i 4 cm 2 i povr{ina omota~a 35 cm 2 .
x 4 + x 2 y 2 + y 4 = 481 . 2 2 x + xy + y = 37
+n
9. Odrediti prirodan broj n ako se zna da je zbir 1 + 2 + 3 + trocifren broj ~ije su sve cifre jednake.
265
10. Date su realne funkcije:
1 1 f1( x ) = log x , f 2 ( x ) = log x 2 , f3 ( x ) = , f 4 ( x ) = log 2 x , 2 log x 10 log 2 x f5 ( x ) = log 2 10

a) Ispitati da li me|u datim funkcijama ima jednakih. Odgovor obrazloìti. b) Skicirati grafike funkcija f2 i f4 ( log x = log10 x ) .

1. a) 126 b)
11 6
1 1997
2. a) k
1 b) k 1 ,1 8 8
3. x1 = 1997, x 2 = 4. x1 = 0, x 2 =
2
, x3 = , x 4 =
, x5 =
7 5 3 , x7 = , x6 = 8 8 8
5. ( x + 2 ) + y 2 = 25 ili
P(1,4) 6. 300cm 2
(x + 22)2 + ( y + 10)2 = 625 P( 7,9 )

7. V = 52 cm 3 9. n = 36
8. Rs = {(3,4 ), ( 3,4 ), (4,3), ( 4,3)} 10. (sl. 5) a)
f1 = f 5
y
b)
y 1
10
x
1
10
1 0 1
10
1 0
Sl. 5
266
1. grupa 1998. god.

1 5 5 2 1 : 1, 7: : 3,75 12 2 9 8
1. a) Izra~unati
b) Uprostiti 2. Re{iti jedna~ine: a)
2+ 3
) (2 3 )
1
14 2+ x 3 5 = ; 3x 12 x 4 8 2 x 6
b) log 1 x 2 + x = 1 .
2
sin 2 tg 2 = tg 6 . 3. Dokazati identitet 2 2 cos ctg

1 3
4 x 6
1 9
3 x4
5. Kvadrat i jednakostrani~ni trougao imaju jednake obime. Povr{ina trougla je 4 3 . Kolika je dijagonala kvadrata? 6. Na}i povr{inu prave kru`ne kupe koja je opisana oko lopte pre~nika 2 R , a ~ija je visina dva puta ve}a od pre~nika lopte. 7. Na krivoj 3 x 2 4 y 2 = 72 3x + 2 y + 1 = 0 . odrediti ta~ku najbliù pravoj
8. Zbir prvih pet ~lanova aritmeti~kog niza je 25, a wegov drugi ~lan je 3. Koliki je zbir prvih dvadeset ~lanova tog niza? 9. Re{iti sistem jedna~ina
x 4 + x 2 y 2 + y 4 = 481 x 2 + xy + y 2 = 37.
10. U xy -ravni predstaviti skupove ta~aka odre|ene relacijama: a) (x 2 + y 2 1)( x y ) 0 ; b) ( y 1)( y ln x ) 0 ; v) x + y = 1 .
267

1. a) A = 3 2. a) x = 5 b) B =
1 16
b) x1 = 1, x2 = 1
1 sin 2 sin 2 sin tg sin cos 2 = tg 2 = tg 6 3. = 2 2 2 2 2 cos 1 1 cos ctg cos cos sin 2 7 4. x ,+ 5 5. b = 4, d = 3 2
2 2
2
( (
) )
6. P = 8 R 2 7. P( 6,3) 8. S 20 = 400 9. Rs = {(3,4 ), ( 3,4 ), (4,3), ( 4,3)} 10. (sl. 6) a)

y
1
b)
y
1
lnx
v)
y 1 x
0 1
1 x
1 2 e
x
1
Sl. 6
268
2. grupa 1998. god.

1. Izra~unati: a) 5,81 : 2
3 7 8 + 1 1,4 3 , 40 8 25
log 1 1 5 b) 3 3 +
4 2 ( 11) .
3 2 8 + 9x , b) x 2 + x 2 = 0 . = 1 6 x 6 x + 1 36 x 2 1 1 sin 3. Dokazati identitet tg + =1. 4 2 cos 3x 1 4. Re{iti nejedna~inu log log x = log10 x <0. 2x +1
a)
2. Re{iti jedna~ine:
5. Odrediti ta~ku B simetri~nu ta~ki A(1,2) u odnosu na pravu 2x y + 5 = 0 . 6. Stranice trougla su 5 cm, 6 cm i 9 cm . Izra~unati polupre~nike upisanog i opisanog kruga tog trougla. 7. Pravougli trapez sa osnovicama a = 10cm i b = 2cm rotira oko maweg kraka. Izra~unati povr{inu i zapreminu nastalog tela ako je visina trapeza h = 15cm . 8. Odrediti sumu svih ~lanova beskona~ne opadaju}e geometrijske progresije ako je poznato da je suma prvog i ~etvrtog ~lana 54, a suma drugog i tre}eg 36. 9. U zavisnosti od realnog parametara a odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine x 3 6 x 2 + a = 0 . 10. Ispitati da li me|u funkcijama :
f1 ( x ) = eln x , f 2 ( x ) = x 2 , f3 ( x ) = ln e x , f 4 ( x ) =
ima a zatim skicirati f ( x ) = f 2 ( x ) + f 3 ( x ) i g ( x ) = f 2 ( x ) f 3 ( x ). jednakih,
x2 x x2 , f5 ( x ) = , x 1 x
grafike funkcija
269

1. a)
4 5
b)
1 2
2. a) x =
sin cos + cos sin 1 sin 1 sin 4 2 4 2 3. tg + = = 2 2 4 2 cos cos cos sin sin cos sin 4 2 4 2 2 2 2 cos + sin 1 sin 1 sin 2 2 2 = = = 1. 2 cos sin cos + sin 1 sin cos sin 2 2 2 2 2 2 2 1 4. x ,2 5. B( 3,4 ) 3
6. r = 2cm, R = 8. S = 96
1 b) x1 = 1, x2 = 1 3
27 2 cm 8
7. P = 780 cm 2 , V = 1650 cm 3 9. Jedna~ina ima: 1) jedno re{ewe za a > 0 2) dva re{ewa za a { 32,0}
3) tri re{ewa za a ( 32,0 ) 4) nema re{ewa za ostale vrednosti a 10. (sl. 7) Me|u datim funkcijama nema jednakih.
2 x, x 0 f 2 ( x ) + f3 ( x ) = 0, x < 0
y 2
x2 , x 0 f 2 ( x ) f3 ( x ) = 2 x , x < 0
y
x
1 0 1 0 1 1
x Sl. 7
270
3. grupa 1998. god.

1. a) Izra~unati
5 1 1 1 3 2 4 1 1 + : 1 4 ; 2 3 2 4 5 15 10 9
b) Uprostiti 2. Re{iti jedna~ine:
( a + b ) 2 ( a + b )2 a 3 b3 4 1 : ab ab ab
x 5 x 1 x 3 x 4 x2 x ; b) 2 = 4. + = + 2 8 4 3 3. Odrediti ona re{ewa jedna~ine sin x + cos x = 1 + sin 2 x koja se nalaze u intervalu , . 2 2
a)
log 1
2x x3
< 1.
5. Na krivoj x 2 + 4 y 2 = 20 odrediti ta~ku najbliù pravoj x + y = 7 . 6. Oko kruga polupre~nika 2 cm opisan je jednakokraki trapez povr{ine 20 cm 2 . Odrediti duìne stranica trapeza. 7. U sferu polupre~nika R upisan je vaqak maksimalne zapremine. Koliki je polupre~nik osnove tog vaqka? 8. Re{iti jedna~inu x 3 x 3 x 3 x = 8 .
9. Izra~unati
cos
cos
2 5 cos 9 9
10. Skicirati grafike funkcija: a) f (x) =
1 log 2 x 2 ; 2
b) f ( x) = e
v) f (x) = 2 log2 x .
271

1. a) 0 2. a) x = 13 3. x = b)
ab ab
b) x = 2 x = 2
, x = 0, x =
4. x ( ,3) (3,+ ) 5. P(4,1) 6. Osnovice su a = 8 cm, b = 2 cm, a krak c = 5 cm . 7. r =
R 6 3
a)
8. x = 4
9.
1 8
10. (sl. 8)
f ( x ) = log 2 x
y 1 1 0 1 2
log 2 x
log 2
( x)
2
b) f ( x ) = e
v) f ( x ) =
1 x
(x > 0)
e x
ex
1 0
x Sl. 8
272
4. grupa 1998. god.

3 1 a) 5% broja 1 0,25 : 1 1,125 : (0,03) ; 4 2
b) 2. Re{iti jedna~ine:
1. Izra~unati:
( 3 )
+4
1 2
162 + 2
log 1 4
2
1 2( x + 3) 3x 2( x 7) = a) 14 ; 2 5 2 3
b) x 2 x 2 = 0
cos x 2 = 1 1 koja se nalaze 3. Na}i ona re{ewa jedna~ine x 1 + cos x cos 2 2 u intervalu [0,3 ] .
log x x + 12 > 1 .
5. Na krugu x 2 + y 2 2 x 4 y = 20 na}i ta~ku A najbliù pravoj 3 x + 4 y + 34 = 0 i izra~unati odstojawe ta~ke A od te prave. 6. Izra~unati povr{inu jednakokrakog trapeza ako su mu duìne osnovica 39 cm i 21cm a kraka 41cm . 7. Odrediti prostornu dijagonalu zarubqene pravilne ~etvorostrane piramide ako su povr{ine wenih osnova B1 = 8, B2 = 2 i zapremina V = 28 . 8. U zavisnosti od realnog parametra a odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine
x 2 = a.
9. Ako brojevi a1 0, a 2 0, , a n 0 obrazuju aritmeti~ku progresin 1 1 1 1 ju, tada je + ++ = . Dokazati! a1a 2 a 2 a3 a n 1 a n a1a n 10. Ne koriste}i se izvodima, izra~unati slede}e grani~ne vrednosti: a) lim
x 0
sin 5 x ; x +1 1
b) lim
tgx sin x x 0 x3
273

1. a) A = 300, 5% A = 15 2. a) x = 7 3. x = 0, x = 4. x (1,4) 6. P = 1200cm 2 7. D = 3 5 8. (sl. 9) Jedna~ina ima: 0 re{ewa za a < 0 2 re{ewa za a = 0 a > 2 4 re{ewa za a (0,2 ) 3 re{ewa za a = 2 b)
13 4
b) x = 2 x = 2
, x = 2 , x =
5 2
5. A( 2,2 ), d = 4
y
2
y=a
2
0
2
Sl. 9 9.
1 1 1 a a a a2 a an 1 2 1+ 3 + ... + n = a2 a1 a2 a1 a3 a2 a3 a2 an an 1 an an 1 1 1 1 1 1 1 1 1 a a n 1 + + ... + = n 1 = d a1 a2 a2 a3 an 1 an d a1an a1an

b)
10. a) 10
1 2
274
1. grupa 1999. god.

1. Izra~unati:
1 3 1 1 a) 1 : 0,4 ; 2 2 2 3
1 1 9 2 16 2 b) 1 + 1 . 16 25 1
2x 3 2 x x + 1 ; + = 5 3 10
b) log 4 x 2 + x =
1 2
3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu sin x + 3 cos x = 1 .

3 x 2 x 1
1 4. Re{iti nejedna~inu 2
>
1 4
5. Na pravoj 2 x y 2 = 0 odrediti ta~ku podjednako udaqenu od ta~aka A(1,6) i B (3,4) . 6. Na}i obim jednakokrakog trapeza opisanog oko kruga ako je ve}a osnovica 12cm i o{tar ugao 60 . 7. Trougao sa temenima A(0,1) , B (0,4) i C (2,2) rotira oko y-ose. Izra~unati povr{inu i zapreminu tako nastalog tela. 8. Tri broja obrazuju geometrijski niz ~iji je zbir 65. Ako se sredwi ~lan uve}a za 10, niz postaje aritmeti~ki. Odrediti niz. 9. Ispitati da li me|u realnim funkcijama
f1 ( x ) =
1 x 1 1 1 , f2 ( x ) = 2 , f3 ( x ) = e ln x , f 4 ( x ) = , f5 ( x ) = log2 x x x x 2 x2
ima jednakih. 10. Odrediti najmawi prirodan broj deqiv brojem 7 koji prilikom deqewa brojevima 2, 3, 4, 5 i 6 daje ostatak 1.
275

1. a)
1 3
b)
15 13
2. a) x = 1 3. x =
b) x = 1
+ 2k , k Z x = + 2l , l Z
6 2 4 5
4. x 0, 5. M (5,8) 6. O = 32cm 7. P = 2 2 10 + 13 , 8. (5,15, 45) ili (45,15, 5) 9. f 3 = f 5 10. n = 301
V = 4
276
2. grupa 1999. god.

81 2 1 2 1. a) Izra~unati + + ; 4 2 300 200 b) [ta je ve}e: 2 ili 3 ? Obrazloìti.
1 16 2 1 27 3 1 1
1 b) 2 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu 3 cos 2 x sin 2 x sin 2 x = 0 .

x + 1 x 2x 1 1 a) = ; 3 2 6 2
x x 2
= 64 .
x( log x )
3 log x +1
> 1000 .
( log x = log x )
10
5. Odrediti jedna~ine tangenti konstruisanih iz ta~ke A(2,0) na hiperbolu
x2 y2 =1. 8 9 6. Zbir kateta pravouglog trougla je 17, a duìna wegove hipotenuze je 13. Kolika je povr{ina trougla?
7. Prava x + y 1 = 0 gradi sa koordinantnim osama trougao. Na}i povr{inu i zapreminu tela koje nastaje rotacijom trougla oko date prave. 8. Izra~unati
2 +1
2 1 2 2 9. Skicirati grafike funkcija:

a) f ( x) = x + 3 x ;
1 1 + + . 2 4+2 2
x
b) f ( x) = e ;
v) f ( x ) =
1 ln x 2 . 2
10. Ne koriste}i se Lopitalovim pravilom, izra~unati:
x2 4 x + 3 ; a) lim 3 x 3 x 5 x 2 + 7 x 3
b) lim
x 0
1 + sin x 1 sin x tgx
277

1. a) 3 2. a) x = 2 b) 3 200 b) x = 3
3. x = arctg ( 3) + l , l Z x = 4. x > 1000 5. y =
+ k , k Z
3 3 x 3, y = x + 3 2 2
6. P = 30 7. P = 2 , V = 8. S = 3 2 + 4 9. (sl. 10) a)
y 5 3 0
2 6
b)
v)
e x
ex
y 1
1 0
3 4
x Sl. 10
10. a)
1 2
b) 1
278
3. grupa 1999. god.

1. a) Izra~unati
4 3 3 4 : + ; 9 4 2
1 2
b) Cigla je te{ka kilogram i pola cigle. Koliko je te{ko pet cigala? 2. Re{iti jedna~ine: a)
5x + 3 7 x 6 x + 1 5x + 2 + = ; 2 4 7 14
b) log 1 x 2 x = 1 .
2
sin x + cos x =
1 sin x
x2 + 7x 7 < 1. 2x 1 na elipsi
5. Odrediti ta~ku 2 x 3 y + 30 = 0 .
x2 + 4y2 = 4
najbliù
pravoj
6. Izra~unati povr{inu trapeza ~ije su paralelne stranice 44cm i 16cm, a neparalelne 17cm i 25cm. 7. Trougao sa temenima A(1,0), B (4,0) i C (2,2) rotira oko x-ose. Na}i povr{inu i zapreminu tako nastalog tela.
x x x x = 4 .
8. Re{iti jedna~inu
9. U sferu polupre~nika R upisan je vaqak maksimalne zapremine. Odrediti polupre~nik osnove vaqka u funkciji od R. 10. U xy-ravni predstaviti skupove ta~aka odre|ene relacijama: a) x 2 + y 2 4 ( y x 2 ) 0 ;
b) y e x ( y 1) 0 .
279

1. a)
9 8
b) 10kg b) x = 2
2. a) x = 0
3. Videti re{ewe 3. zadatka 5. grupe 2001. godine. 4. x
1 , 2 ( 3, + ) 2
5. P , 6. P = 450 cm 2 7. P = 2 2 10 + 13 , V = 4 8. x = 2 9. r =
8 3 5 5
R 6 3
10. (sl. 11) a)

y 2
b)
y
ex
e
1 0 2 x 0 1
Sl. 11
280
4. grupa 1999. god.

1. a) Izra~unati 16 ( 2) : 16 2 ; b) [ta je ve}e: 25% od 200 ili 30% od 180? 2. Re{iti jedna~ine: a)
2 2
3x 2 x + 1 2 x 2 + = ; 4 2 3 3
b) 3
x2 x
= 9.
cos x cos 2 x = sin 3 x .
x2
x 3x + 2
2
2.
5. Na}i jedna~ine tangenti kruga x 2 + y 2 6 x 8 y + 15 = 0 koje su normalne na pravu y = 3 x . 6. Osnovica jednakokrakog trougla je 30cm, a polupre~nik upisanog kruga 7,5cm. Kolika je povr{ina ovog trougla? 7. Izra~unati zapreminu prave zarubqene kupe ~ija je povr{ina omota~a jednaka zbiru povr{ina baza, a polupre~nici baza su r = 3 i R = 6. 8. Re{iti jedina~inu
2 3 log 2 x + log 2 x + log 2 x + = 1 .
9. U zavisnosti od realnog parametra a odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine x 3 3 x + a = 0 . 10. Od 5 inèwera, 4 matemati~ara i 3 tehni~ara treba formirati ekspertski tim od 4 ~lana u kojem }e biti bar po jedan inèwer i matemati~ar. Na koliko na~ina je to mogu}e u~initi?
281

1. a) 4 2. a) x = 0 3. x = b) 30% od 180 b) x = 2
2k , k Z x = + 2l , l Z x = + s , s Z 3 2 4
4. x ,1 5. x + 3 y = 25, x + 3 y = 5 6. P = 300 cm 2 7. H = 4cm, V = 84 cm3 8. x =
1 2
9. (sl. 12)
2
Jedna~ina ima: 1) tri re{ewa, ako je a ( 2,2) 2) dva re{ewa, ako je a = 2 a = 2
3) jedno re{ewe, ako je a > 2 a < 2
Sl. 12 10. Na 390 na~ina
282
1. grupa 2002. god.

1 2
4 1 0,8 : 5 1 4 1 2 1 1 : : : 0, 4 1. a) Izra~unati 0, 64 1 2 3 2 3 25 3 b) Uporediti brojeve 2 i 3 .

log3 x 2 + x
2+ x 3 14 5 a) + = , x 4 8 2 x 3x 12 6
1 b) 3
1 2
3. Ako su , unutra{wi uglovi trougla, tada je
tg + tg + tg = tg tg tg , ( , , 90) . Dokazati!
3x 2 17 x + 18 2 . x 2 5x + 4 5. Odrediti ta~ku B simetri~nu ta~ki A ( 5, 1) u odnosu na pravu

koja prolazi kroz ta~ke M 1 (1, 2 ) i M 2 ( 1, 6 ) . 6. Duìna mawe katete pravouglog trougla je 30 cm , a nad ve}om katetom kao nad pre~nikom konstruisan je krug ~ija je prese~na ta~ka sa hipotenuzom (a koja nije teme trougla) udaqena od temena pravog ugla 24 cm . Izra~unati obim tog kruga. 7. Oko lopte opisana je prava kupa ~ija je izvodnica jednaka pre~niku osnove. Odrediti odnos povr{ina lopte i kupe. 8. Tri broja ~iji je zbir 19 ~ine gemetrijski niz. Ako se posledwi broj smawi za 1 , dobija se aritmeti~ki niz. Koji su to brojevi? 9. Odrediti sve kompleksne brojeve z = x + iy za koje je
( 5 3i )( 2 + i ) = z ( z + 1)
( z je konjugat od z ).
10. U xy -ravni predstaviti skupove ta~aka odre|ene relacijama:
a) x + y 1 ; b) ( y sin x )(1 y ) 0 ; v) ( y x 2 )( x 2 + 4 y 2 4) 0 .
283
1. grupa 2002. god. (re{ewa) 1. )

1 ) 2 < 3 3 2 2. ) x = 5 ) x {1,1}
3. tg + tg + tg = tg + tg tg ( + ) = tg + tg
= tg tg (
tg + tg ) = tg tg tg 1 tgtg
tg + tg = 1 tgtg
4. x (1,2] (4,5] 5. B(1,3) 6. O = 40 cm 7. PL : PK = 4 : 9 8. a = 4, b = 6, c = 9 a = 9, b = 6, c = 4 9. z1 = 4 i, z2 = 3 i 10. (.13) )

y 1 0
)
1
1 1 1
)
x 2
y 1 2 0 1
0 1
. 13
284
2. grupa 2002. god.

2 4 1, 08 25 : 7 17 : . 1. a) Izra~unati 6 5 3 1 1 2 7 9 4 7 10 7 b) Uporediti brojeve 32 i 128 . 2. a) Odrediti parametar a tako da jedna~ina 2( x + a ) x x 2 4a = + 2 x+2 x2 x 4
ima beskona~no mnogo re{ewa i na}i ta re{ewa. b) Re{iti jedna~inu 3. Dokazati identitet 4. Re{iti nejedna~ine: a) x 4
1 2
x + 1 + 2 x + 3 = 1.
1 + cos + cos 2 + cos 3 = 2 cos . cos + 2 cos 2 1
b) log 1 ( x 2 ) > 1 .
2
2 , 1 x
5. Odrediti ta~ku na krugu x 2 + y 2 2 x + 4 y 5 = 0 najbliù ta~ki
A ( 3, 4 ) . Kako glasi jedna~ina tangente kruga u traènoj ta~ki?
6. Osnovica jednakokrakog trougla je 48cm , a polupre~nik upisanog kruga 8cm . Izra~unati obim i povr{inu tog trougla. 7. U sferu polupre~nika 6 upisan je vaqak maksimalne zapremine. Izra~unati povr{inu i zapreminu tog vaqka. 8. Odrediti rastu}i geometrijski niz a1 , a 2 , a 3 ,... za koji je
a1 a 2 + a 3 = 14 i a 2 + a5 = 168 .
9. Re{iti sistem jedna~ina:
3 y 2 2 x = 17
y
10. U xy -ravni predstaviti skupove odre|ene relacijama:

2 a) x ( y 1)( y e x ) 0 , b) ( y 1)( y x ) 0 ,
2 x + 3 2 = 17 .
v) x 2 2 xy + y 2 < 1 .
285
2. grupa 2002. god. (re{ewa) 1. a)

17 b) 3210 > 128 7 7 2. a) a = 3 ; x R \ {2, 2} = ( , 2 ) ( 2, 2 ) ( 2, + )
) x = 1 .
3. 2 cos 2 + cos + cos 3 2 cos 2 + 2 cos cos 2 = = cos + cos 2 cos + cos 2 2 cos ( cos + cos 2 ) = = 2 cos . cos + cos 2
4. ) x ( ,1) [2,3] , ) 2 < x < 4 5.

M (2,1) , 1 5 y = x+ . 3 3
6. O = a + 2b = 108 cm , P = ah = 432 cm 2 . 2 7. P = 8 (1 + 2 ) , 8. 2,6,18,54,... 9. x = 3 , y = 4 . 10. (. 14) . )

y 1 0 x
V = 8 2 .
)
y 1 0 1 x
)
y 1 1 0 1 1 x
. 14 286
1.a) Izra~unati b) Uprostiti
( 3 )
1 a+ 1 b+
+8
:
1 3
162
) + log
3. grupa 2002. god.

1 2
8.
1 1 a+ b
1 . b( abc + a + c )
1 c
2 x 3 x + 2 3x x 4 , + = 2 6 4 3
b) 20 ( x 2 3x ) 2 = 8(3x x 2 ) .
3.Re{iti trigonometrijsku jedna~inu
sin x cos 3 x sin3 x cos x =
2 8
x2 4 4. Re{iti nejedna~inu 2. x 2 3x + 2
5.Odrediti konstruisanih iz ta~ke M (1, 2 ) . jedna~ine tangenti hiperbole
x2 2 y2 = 7
6. Osnovice trapeza su 5cm i 3cm , a uglovi na ve}oj osnovici 30 i 45 . Izra~unati povr{inu trapeza. 7. U poluloptu polupre~nika R = 5 cm upisana je pravilna trostrana prizma ~ija je visina H = 3 cm (jedna baza prizme je u osnovi polulopte). Izra~unati povr{inu i zapreminu te prizme. 8. Re{iti jedna~inu 2 x + 4 x + 8 x + ... = 1 + 2 . 9. Cifre jednog trocifrenog broja obrazuju rastu}i aritmeti~ki niz. Ako se ovaj broj podeli zbirom svojih cifara, dobija se koli~nik 30 i ostatak 6. Ako se broju doda 198 , dobija se broj napisan istim ciframa, ali obrnutim redom. O kom broju je re~? 10. Skicirati grafike slede}ih funkcija: a) f ( x ) = b) f ( x ) = kx 2 + 2kx + k 1 ( k R ) , v) f (x ) = sin 2 x 2 .
x2 2x + 1 ,
287
1. ) 1 ) 1
2. ) x = 2 ) x { 2,1,2, 5} 3. x =
16
k , 2
x=
3 l , (k , l Z ) + 16 2
4. x (1,2) (2,4] 5. (t1 ) : 3 x 2 y 7 = 0 , 6. P = 4( 3 1) cm 2 7. P = 60 3 cm 2 , V = 36 3 cm3 9. 456 )

y 1 1 0 1 x 0 1
(t 2 ) : 5 x + 6 y + 7 = 0
8. x =
1 2
10. (. 15) )
y k>0 x k=0 k<0
y 1
0 1
. 15 288
4. grupa 2002. god.

1.a) Izra~unati
b) Uprostiti
1 1 7 5 + 25 1 + : 20 5 2 3+ 5 5 5 3 3 2ab a b 2b + 1 : 3 2 2 a + b 3 a b + 1 . a ab + b
, b)
2.Re{iti jedna~ine: a)
5 x + 7 5 x + 3 11x + 17 = x +1 x 2 2 + x x2
x 4 13 x 2 + 36 = 0. log x 2 3
3. Za koje vrednosti realnog parametra a jedna~ina ima re{ewa? Za najve}u dozvoqenu vrednost parametra a re{iti jedna~inu. 4. Re{iti nejedna~inu 2 < 4. 5. Odrediti ta~ku hiperbole 4 x 2 y 2 = 15 najbliù pravoj 8x y 1 = 0 . 6. Katete pravouglog trougla su 3cm i 4 cm . Odrediti polupre~nike upisanog i opisanog kruga tog trougla. 7. Izra~unati povr{inu i zapreminu prave zarubqene kupe ako je wena visina H = 8 cm i ako se izvodnica s i polupre~nici osnova R i r odnose kao 5:4:1. 8. Pedeset brojeva ~ini aritmeti~ku progresiju. Zbir ~lanova na neparnim mestima je 50, a na parnim 25. Odrediti prvi i drugi ~lan progresije. 9. Re{iti sistem jedna~ina
2
sin 4 x + cos 4 x = a
log 1
x 1 x+2
x + xy + y = 7 ,
x 2 + xy + y 2 = 21 .
10. Ispitati da li me|u realnim funkcijama: f1 ( x ) =
x3 , x
ln x x2 x , f 3 ( x ) = e 2 , f 4 ( x ) = 4 x 2 , f 5 ( x ) = x ima x 1 jednakih i skicirati grafik funkcije f 4 .
f 2 ( x) =
289
4. grupa 2002. god. (re{ewa) 1. ) 2 ) 1
2. ) x R \ {1, 2} = ( , 1) (1, 2 ) ( 2, + ) , ) x {3,3} 3.

1 k a 1 ; re{ewe za a = 1 je x = ,k Z 2 2
2 4. x ( , 2 ) 2, ( 2, + ) 5
5. M (2,1) 6. R = 2,5cm , r = 1cm 7. P = 168 cm 2 , V = 224 cm3 8. a1 = 26, a2 = 25 9. 10.
{(1,4), (4,1)}
f1 ( x) = f 3 ( x) ;
f4 ( x ) = 4 x2 =
y
(.16)
2 1
1 0
. 16
290
5. grupa 2002. god.

270 1 70 4 1 ( 2 ) + ( 0 , 5 ) + 35 2 +1 2 2 x 1 3 x 2 + 2 : 1 x x 1 x 2x + 1 x + 1
b)
log 2 1 2
2. Re{iti jedna~ine: a) 2 x 1 x + 2 = x 3 ,
4+ x +2 = x.
3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu 2 sin 2 x sinxcosx cos 2 x = 1 .
5+2
1 x x +1
5 2
x 6
5. Na elipsi x 2 + 4 y 2 = 20 odrediti ta~ku najvi{e udaqenu od prave x + y 7 = 0 . 6. Oko kruga polupre~nika 6 cm opisan je jednakokraki trapez ~ija je duìna kraka 13cm . Izra~unati duìne osnovica tog trapeza. 7. Osnova prave prizme je paralelogram ~ije su stranice 9 cm i 10 cm , a jedna dijagonala 17cm . Izra~unati zapreminu prizme ako je wena povr{ina 334 cm 2 . 8. Tri broja ~iji je zbir 15 ~ine aritmeti~ku progresiju. Ako prvom dodamo 4, od drugog oduzmemo 1 i tre}em dodamo 3, dobijamo geometrijsku progresiju. Koji su to brojevi? 9. Odrediti vrednost realnog parametra
tako da sistem
x + y + 2x 1 x y+a =0
2 2
ima jedinstveno re{ewe. 10. Za okruglim stolom sedi 12 qudi, pri ~emu niko od wih ne govori sa susednim osobama. Na koliko na~ina moèmo odabrati 5 osoba, a da me|u wima ne bude onih koji me|usobno ne govore?
291
5. grupa 2002. god. (re{ewa) ) ( x 1) ) x = 5

2
1. a) 17 2. x {0,1} 3. x = arctg 2 + k x = 4. x ( , 1) [ 2,3] 5. M ( 4, 1) 6. a = 18cm, b = 10cm 7. V = 360 cm3 8. 3,5,13 ili 12,5, -2 9. a {1,3} 10. Na 36 na~ina
+ l , ( k , l Z )
292
6. grupa 2002. god.

3 1 5 : 0,1 3 : 7 : 7 2 1.a) Izra~unati 7 2 144 9 5 17 2 3
b) Uporediti brojeve 2. Re{iti jedna~ine:
1002 1001 i
1001 1000 .
x 2( x + 3) x2 a) = 2 , x2 x+2 x 4
b) 2
2 log 1 x x 2
1 20
1 8cos 2 cos 4 = 2. sin 2 2 + 4sin 2 4 2x 3 3 2x < . x x ( x + 1)
5. Ta~ka P ( 5, 2 ) je sredi{te tetive parabole y 2 = 8 x . Odrediti jedna~inu prave kojoj pripada ta tetiva. 6. Izra~unati povr{inu jednakokrakog trapeza ~ije su osnovice 10 cm i 6 cm , a ugao na ve}oj osnovici 75 0 . 7. Jednakostrani~ni trougao stranice a rotira oko prave koja sadrì jedno wegovo teme i paralelna je naspramnoj stranici trougla. Izra~unati povr{inu i zapreminu nastalog obrtnog tela. 8. Za koje vrednosti realnog parametra a jedna~ina
2 x 4 x + 8 x 16 x + ... = a
ima re{ewa? 9. Izra~unati cos
cos
2 5 cos 9 9
cos3 x cos5 x x2
10. Ne koriste}i se izvodima, izra~unati slede}e grani~ne vrednosti: a) lim

x +
x 2 3x + 2 x + x x , b) lim 3 , x 1 x x 2 3 x + 3
2
v) lim
x 0
293

1. a) 4 2. a) x (nema re{ewa) b) 1002 1001 < 1001 1000 b) x {5, 5}
3.
1 8cos 2 cos 4 1 cos 4 8cos 2 = = sin 2 2 + 4 sin 2 4 4sin 2 cos 2 + 4 sin 2 4 2 sin 2 2 8cos 2 8sin 2 cos 2 8cos 2 = = =2 4sin 2 cos 2 4cos 2 4sin 2 cos 2 + 4 sin 2 1
4. x ( 2,1) 0, 5. y = 2 x + 8 6. P = 16 2 + 3 cm 2 7. P = 2a 2 3 ,
3 2
V =
a 3 2
8. a 0,
1 2
4 10 2 sin sin sin 9 9 = 1 9 = 1 9 9. A = 2 5 8 8 2sin 2sin 2sin sin 9 9 9 9 sin

10. a)
1 2
b)
1 2
v) 8
294
7. grupa 2002. god.

5 1 14 7 6 23 2 1 1 1 3 : 0, 2 + : 9 2 9
1 3
1. a) Izra~unati
b) [ta je ve}e : 5% od 300 ili 4% od 400? 2. a) Odrediti parametar a R tako da jedna~ina
x x2 2( x + a ) = x+2 x 2 x2 4
nema re{ewa.
= 0,25 . b) Re{iti jedna~inu 2 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu sin x cos6 x sin5x = 1 . 4. Odrediti realni parametar k tako da je (x R ) kx 2 + ( k 1) x 1 + k > 0 .
5. Odrediti jedna~ine tangenti elipse x 2 + 4 y 2 = 16 normalnih na pravu 3x 2 y + 18 = 0 . 6. Duìne stranica trougla su 27cm , 29cm i 52cm . Izra~unati polupre~nike upisanog i opisanog kruga tog trougla. 7. Na kom odstojawu od centra lopte polupre~nika R treba da bude ta~kasti svetlosni izvor koji osvetqava jednu ~etvrtinu povr{ine lopte? 8. Odrediti opadaju}i aritmeti~ki niz a1 , a 2 , a 3 ,... za koji je
( x + 2 )2 3 x + 2
a1 + a 2 + a3 + a 4 + a5 = 5 i a 4 a5 = 28 . 9. U xy -ravni skicirati linije odre|ene jedna~inama:

a) y = sinx , b) 2 x ln y 2 = 0 , v) x 2 2kx + y 2 = 0 ( k R ) .
10. Razmatramo petocifrene brojeve (u dekadnom zapisu). a) Koliko je me|u wima parnih u ~ijem zapisu nema ponavqawa cifara? b) Koliko je onih ~ije nikoje dve susedne cifre nisu jednake? v) Koliko ih je deqivo sa 25?
295
7. grupa 2002. god. (re{ewa) 1. ) 3 )

4 5 300 = 15 < 400 = 16 100 100
3 2. ) a ,3 2 k 3. x = + , 6 3
4. k (1,+ )
) x { 4,3,1, 0}
x=
+ 2l ,
x=
3 2m ; k , l, m Z + 10 5
5. 2 x + 3 y 10 = 0 , 2 x + 3 y + 10 = 0 7. d = 2 R
6. r = 5cm , R = 37,7cm 8. 5,2,1,4,7 9. (.17) a)

y
0 1
2
k<0
y
1 0 1 x
k>0
. 17 10. ) 9 8 7 6 + 4 8 8 7 6 = 13776 ) 9 9 9 9 9 = 59049 ) 4 9 10 10 = 3600 296
k=0
8. grupa 2002. god.

3 1 7 1 1 5 18 : + + : 3 5 4 10 2 3 7 29
1 x2 +1 1 1 : 3 : 2 1 x + x 2 + 1 x 2 1 x 1 1 1 2
1.a) Izra~unati
b) Uprostiti
2. Re{iti jedna~ine: a) x 1 3 x = 3x 13 ,
b) 8 (2 x 1) + 7(2 x 1) 1 = 0 .
6 3
4 5sinx 2cos 2 x = 0 . 1 x 2 5x + 6 < 1. 9 x 2 5x + 4
4. Re{iti dvostruku nejedna~inu
5. Odrediti ta~ku krive x 2 + y 2 = 5 najvi{e udaqenu od prave x + 2 y 10 = 0 . 6. Centar upisanog kruga jedanakokrakog trougla deli visinu koja odgovara osnovici tog trougla na odse~ke duìne 5cm i 3cm , ra~unaju}i od temena. Izra~unati obim i povr{inu tog trougla. 7. Pravilna trostrana prizma upisana je u vaqak. Polupre~nik osnove vaqka je R = 6cm , a dijagonala osnog preseka vaqka je D = 13cm . Izra~unati povr{inu i zapreminu prizme. 8. Re{iti jedna~inu
2 x 4 x + 8 x 16 x + ... = 2 1 .
1 2 log 9 x = log3 9 y
2 x 1 8 y = 2 .
10. Na polici je pore|ano 12 kwiga. Na koliko na~ina moèmo odabrati 5 kwiga, tako da me|u wima ne budu nikoje dve koje su bile jedna do druge?
297

1 2
1. a)
b) x + 1
2. a) x = 5 3. x =
b) x ,0
6 5 2
+ 2k , x =
5 + 2l ; 6
3 4
(k , l Z )
4. x =
5. M ( 1,2 ) 6. O = 32cm,
P = 48cm 2
7. P = 144 3 cm 2 , V = 135 3 cm3 8. x =
1 2 1 6
9. x = 2, y =
10. Na 56 na~ina
298
9. grupa 2002. god.

1. Koji su od slede}ih iskaza ta~ni:
( i ) cos13
> cos12 , ( ii ) ( 2)( 3) = 2 3 , ( iii ) log 1 6 > log 1 5 ,

4
( iv ) log ( 3)
= 2 log 9 , ( v ) arcsin
je realan broj?
Odgovore ukratko obrazloìti. b) Izra~unati 2. Re{iti jedana~ine: a)
8+2 7
2 7 8 .
b) 56 x 2 5 x
7 x 6 3x + 6 6 7x , + = 5x + 3 2 6
= 10(5 x x 2 ) .
sin 2 x (1 + tgx ) = 3 sin x ( cos x sin x ) + 3 . 4. Odrediti realni parametar k tako da kvadratna funkcija f ( x ) = (k + 2 )x 2 + 2 x + k + 2 bude negativna za sve vrednosti x R . 5. Na pravoj x + 2 y + 6 = 0 odrediti ta~ku podjednako udaqenu od ta~aka A ( 3, 1) i B ( 5, 3) .
6. Povr{ina jednakokrakog tangentnog trapeza je 156 cm 2 , a visina 12cm . Odrediti duìne stranica tog trapeza. 7. Izra~unati zapreminu prave zarubqene kru`ne kupe ako su povr{ine wenih osnova
3. Re{iti trigonometrijsku jedan~inu
64 cm 2 i 9 cm 2 i povr{ina omota~a
143 cm 2 .
8. Odrediti aritmeti~ki niz ~iji je zbir prvih ~lanova uvek jednak trostrukom kvadratu broja tih ~lanova. 9. U zavisnosti od realnog parametra a odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine x 5 5x = a . 10. Koliko ima ~etvorocifrenih brojeva kod kojih se samo jedna cifra pojavquje 2 puta?
299
9. grupa 2002. god. (re{ewa) 1. ) ( i ) , ( ii ) , ( iii ) , ( iv ) 2. ) x R = ( , + ) 3. x = , (v) ; ) 4 ) x { 2,1,4,7}

+ l ;
+ k , x =
(k , l Z )
4. k ( ,3) 5. M (2,4 ) 6. a = 18cm, b = 8cm, c = 13cm 7. 388 cm3 8. 3, 9, 15, 21,... 9. : 1) a > 4 a < 4 ; 2) a { 4,4} ; 3) a ( 4,4 )
10. 3888
300

1 4a 1 a a . 1.a) Uprostiti 6a + : 4 : 3 a 2 a + 2 a 2a + 8a 16 a + 2 1
b) Bazen se napuni vodom iz 4 cevi za 21 sat. Za koliko sati se napuni tre}ina bazena vodom iz 7 cevi? 2. Re{iti jedna~ine:
1 2 3x 7 a) , + = 2 x 3 x 1 x 4x + 3
x 4 10 x 2 + 9 b) =0. x2
2sin 2 x 3sinxcosx + cos 2 x = 1 .

log 1 9 2 x > x 3 .
2
5. Na
elipsi
2 x 2 + y 2 = 22
odrediti
ta~ku
najbliù
pravoj
3x + y + 15 = 0 .
6. U kvadratu stranice a sme{tena su 4 podudarna kruga. Svaki od wih dodiruje dve susedne stranice kvadrata i dva od tri preostala kruga. Izra~unati povr{inu krivolinijskog ~etvorougla odre|enog lukovima sva ~etiri kruga. 7. Izra~unati zapreminu kose kru`ne kupe ~ija je najduà izvodnica
s1 = 6 3 cm , najkra}a s2 = 6 cm , a ugao koje one zaklapaju je 30 . 8. Odrediti rastu}i aritmeti~ki niz a1 , a 2 , a 3 ,... za koji je
a 2 + a5 = 14 i a3 a 4 = 45 .
9. Za koje vrednosti realnog parametra a jedna~ina
x2 x = a
ima maksimalan broj re{ewa? 10. Od 5 u~enika, 6 studenata i 3 profesora treba izabrati peto~lanu delegaciju u kojoj }e biti bar po jedan student i profesor. Na koliko na~ina je to mogu}e u~initi?
301
10. grupa 2002. god. (re{ewa) 1. ) a + 2 2. ) x R \ {1,3} = ( ,1) (1,3) ( 3, ) ; 3. x = k , x = ) Za ~etiri ) x = 3
+ l ;
(k , l Z )
4. x ( , 0 ) 3,log 2 9 5. M ( 3,2) 6. (sl. 18)
)
a 4
a2 (4 ) P= 16
3
Sl. 18
7. V = 9 3 cm 8. 3,1,5,9,13,...
1 9.(sl. 1 9) a 0, 4
y
1 4
y=a
Sl. 19
10. Na 1485 na~ina 302
1. grupa 2003. god.

7+ 2 1 1 57 1 1. a) Izra~unati . : 40 7 + 2 20 5 3 3 2 7 3
b) Uporediti brojeve 2.
1 124 i log 1 3 + :3 . 2 3
Re{iti jedna~ine : 6 3 3x 5 5 x 8 x 1 3 2 x + = ; b) ( x + 1) + 7 ( x + 1) 8 = 0 . a) 4 3 6 4 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu
cos x + sin x ctgx =
1 sin x
4. Za koje su vrednosti realnog parametra m re{ewa jedna~ine
mx 2 2 ( m 2 ) x + m 3 = 0
istog znaka ? 5. Na pravoj x + y 4 = 0 odrediti ta~ku podjednako udaqenu od
ta~aka A (1,3) i B ( 3,7 ) . 6. Duìna dijagonale jednakokrakog trapeza je 12 cm , a ugao izme|u dijagonale i osnovice tog trapeza je 30 . Izra~unati povr{inu trapeza . 7. Sfera sa centrom u vrhu kupe i polupre~nika jednakog visini kupe deli omota~ kupe na dva dela jednakih povr{ina. Odrediti ugao izme|u izvodnice i visine kupe. 8. Odrediti rastu}i aritmeti~ki niz a1 , a2 , a3 , za koji je
a1 + a2 + a3 + a4 + a5 = 5 i a2 a4 = 8.
9. Uspravni stub, koji se nalazi na horizontalnom terenu, posmatra se iz ta~ke na povr{ini zemqe. Sa rastojawa od 8m vidi se pod dva puta ve}im uglom nego sa rastojawa od 25m . Kolika je visina stuba? 10. U xOy - ravni predstaviti skupove odre|ene relacijama: a) 4 x 2 + y 2 2 ( x + y ) ; b) ( x + y )( y log 2 x ) 0.
303
1. grupa 2003. god. (re{ewa) 1. a) 2 2. a) x = 2 3. x =

1 b) 124 < log 1 3 + : 3 = 5 = 3 125 2 3 b) x { 3,0}
3 1
+ k , k Z 2 4. m ( ,0] (3,4]
5. M ( 4,8) 7. = 45
6. P = 36 3cm 2 8.
( 5,2,1,4,7,...)
9. (. 20)
x = tg 25 2tg x = tg 2 = 8 1 tg 2
x
x = 15m
25
2
8
. 20 10. (. 21) a)
2
b)
y 1
2 0 1 2 x
. 21 304
2. grupa 2003. god.
1. a) Izra~unati
( 2)
+ log 1
2
1 16 125 3
+ 3:42 .
1
b) Uprostiti
2. a) Odrediti parametar a R tako da jedna~ina x+a x 1 = 2 x 1 x 2 x 3x + 2 nema re{ewa. b) Re{iti jedna~inu 5 x 7 = x . 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu
2 b b+3 2 2 . 2 ab 2a b + b 2ab 2a b + 4b + 3
cos 2 x cos 4 x + cos 6 x = 0.

log x 1
2 2 x+2 > 1. 3 5. Odrediti jedna~ine tangenti krive x 2 2 y 2 = 8 paralelnih pravoj x y 4 = 0 . Skicirati odgovaraju}u sliku. 6. Izra~unati povr{inu trougla ako duìne wegovih stranica obrazuju aritmeti~ku progresiju sa razlikom d = 2 i ako je jedan unutra{wi ugao trougla 120 . 7. Pravougli trapez sa osnovicama 10cm i 2cm i povr{ine 90cm2 rotira oko ve}e osnovice Izra~unati povr{inu i zapreminu nastalog tela. 8. Odrediti opadaju}u geometrijsku progresiju kod koje je zbir prvog i ~etvrtog ~lana 35 , a drugog i tre}eg 30. 9. Data je funkcija 4 x 2 + x , x 0 8 2 f ( x) = x 3x , 0 < x 3 93 x, x > 3. Skicirati grafik funkcije f i koriste}i se wim, odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine f ( x ) = a ( a R ) .
( (
305
10. Ne koriste}i se izvodima, izra~unati slede}e grani~ne vrednosti: a) lim
x 1 ; b) lim cos x cos 7 x ; x 1 x + 3 x 4 x 0 x2

2
3 v) lim 1 + x 1 x x 0

1. a) 5, b) 1 a a 0, b 1, b 3 b 2a 2. a) a = 1 a = 2 , b) x = 4 3. x =
k x = + l 8 4 6 4. x (1, + )
+
(k , l Z )
5.
t1 : x y 2 = 0 t2 : x y + 2 = 0
2
6. (sl. 22)
( a + 2)
= a 2 + ( a 2 ) 2a ( a 2 ) cos120
2
a+2 a2
120
a=5 P = 1 a ( a 2 ) sin120 = 15 3 2 4
2
Sl. 22
R 2 8 7. VT = VV + VK = R 2 + = 1050 cm3 3 P = PBV + PM V + PM K = 540 cm 2

8. 27, 18, 12, 8, ...
y 1
9. Jedna~ina ima(sl.23): 4 re{ewa za 2 < a < 0 3 re{ewa za a = 0 a = 2 2 re{ewa za a < 2 0 < a < 1 1 re{ewe za a = 1 0 re{ewa za a > 1 10. a)
x y=a
0 2
Sl. 23
1 , 10
b) 24,
v)
5 6
306
3. grupa 2003. god.

350 4 325 + 2
( 3)
50
+ ( 0 ,125 )
1 log 1 1 33 . 3 +
1 3 + : x 2 10 x x 2 x x+2 x2 4 x2 4 x + 4 2. a) Odrediti parametar a tako da jedna~ina x + a 2 x = 8 + x2 x 1 x + 2 2 x x2

ima beskona~no mnogo re{ewa i navesti ta re{ewa. b) Re{iti jedna~inu x + 4 x = 12. 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu 4. Re{iti nejedna~inu
sin 2 x + sin 4 x = 2 cos x ( 2 sin 2 3 x 1) .

x 2 4 x 3 1. x2 + x + 1
iz ta~ke M ( 9 , 0 ) . 6. Tetiva kruga je za 2 mawa od pre~nika, a odstojawe centra kruga od tetive je za 2 mawe od polupre~nika kruga. Odrediti duìnu tetive, obim i povr{inu kruga. 7. U pravilnu trostranu prizmu upisana je lopta koja dodiruje sve bo~ne strane i osnove prizme. Na}i odnos povr{ina lopte prizme. 8. Re{iti jedna~inu
5. Odrediti jedna~ine tangenti elipse x 2 + 2 y 2 = 9 konstruisanih
3x 9 x + 27 x
=1 2
3 1 .
9. Ispitati da li me|u funkcijama: f1 ( x ) = x + 1, f 2 ( x ) = 1 + x 2 ,
x2 2x 3 , f4 ( x ) = 2log2 ( x +1) , f5 ( x ) = x2 + 2 x + 1 ima jednakih, x 3 a zatim skicirati grafik funkcije f ( x ) = f 2 ( x ) f 5 ( x ) . 10. Koliko se ~etvorocifrenih brojeva deqivih sa 3 moè formirati od cifara 0,1,2,3,4 i 5, ako nijedan broj nema jednakih cifara? f3 ( x ) =
307

1. a) 3 b)
2. a) za a = 4 skup re{ewa je R \ { 2,1} 3. x
x (x 2)
b) x = 81
2l 2m 7 2n , + , , k , l , m, n Z + k , + + 6 3 18 3 18 3 2 1 1 4 1 4. x , [2, ) 5. t1 : y = ( x 9 ) , t 2 : y = ( x 9 ) 4 4 5 2
P = 25
7. PL : PPR = 2 : 9 3
6. t = 8, O = 10 , 8.
1 2
9. (sl. 24)
f 3 ( x ) = x + 1 , x R \ {3} f 4 ( x ) = x + 1 , x > 1 f 5 (x ) = x + 1 , x R
Me|u datim funkcijama nema jednakih.
f1 ( x ) = x + 1 , x R f 2 (x ) = 1 + x , x R
1 1 0 1 x
Sl. 24
x 2 1, x 1 2 f ( x ) = (1 + x ) x + 1 = 1 x , 1 < x 0 2 ( x + 1) , x > 0 (vidi sliku 24)

10. Zbir cifara mora biti deqiv sa 3. êtvorocifrenih brojeva formiranih od cifara skupa { ,2,4,5} bez ponavqawa cifara 1 ima 4!=24. êtvorocifrenih brojeva formiranih od cifara skupova {0,1,2,3} , {0,1,3,5}, {0,2,3,4} {0,3,4,5} bez ponavqawa cifara ima 4 (3 3 2 1) = 72 . Dakle, traènih brojeva ima 24 + 18 4 = 96 .
308
4. grupa 2003. god.

1. a) Ispitati ta~nost slede}ih iskaza: ( i ) Ako je svaki pravougaonik kvadrat, onda je 3<2;
( ii ) {2} {1,{2}} , ( iii ) tg

b) Izra~unati
<1, ( iv )
3 3 = , ( v ) log 2 3 < log 4 8 . 2 2
Odgovore ukratko obrazloìti.
6+2 5
2 56
).
2
x 2 x 1 = 2 + 2 x x2 , x 2 x +1 x2 x 2
4 2 b) x 10 x + 9 = 0.
log ( 2 x )
3. Re{iti jedna~inu
9cos 2 x + 9cos
= 4.
x 2 2 x 3 < 3x 3 .
5. Na}i jedna~inu kruga ~iji je centar u ta~ki A ( 5, 4 ) i koji spoqa dodiruje krug x 2 + y 2 4 x 5 = 0 . 6. Jedan ugao trougla je 120 , a stranica naspram tog ugla ima duìnu 2 7cm. Odrediti duìne preostale dve stranice ako je povr{ina trougla 2 3 cm 2 . 7. Ta~kasti svetlosni izvor udaqen je 8m od centra lopte polupre~nika 4m . Na}i odnos povr{ina osvetqenog i neosvetqenog dela lopte. 8. Tri broja ~iji je zbir 38 ~ine opadaju}u geometrijsku progresiju. Ako se od prvog broja oduzme 2, dobija se aritmeti~ka progresija. Koji su to brojevi? 9. Re{iti sistem jedna~ina
log x y 4 log y x = 3 xy = 32 .
10. Ukrotiteq zveri treba da izvede na cirkusnu arenu u koloni 5 lavova i 4 tigra, a da pritom nikoja dva tigra ne budu jedan za drugim. Na koliko na~ina on to moè u~initi?
309
4. grupa 2003. god. (re{ewa) 1. ) (i ) 2. ) x = 1 3. x =
(ii ) (iii )
) x { 3,1}
k 2
(iv )
(v ) ;
) 4
(k Z )
4. x (2,5) 5. ( x 5) + ( y 4) = 4
2 2
6. a = 4cm, b = 2cm 7. (. 25) x R = , x = 2, h = R x = 2 R d Posv = 2 Rh = 16

Pneosv = 4 R Posv = 48
2
R O
h d
Posv : Pneosv = 1 : 3 . 25 8. 18,12,8
9.
{ (2,16) }
6 10. Ukupan broj na~ina je 5! 4! = 120 15 24 = 43200 4
310
5. grupa 2003. god.

2 3 3 5 2 1 : 0,7 160 7 1. a) Izra~unati . 1 2 4 7 1 : 25 3 9 b)Tri radnika su zaradila 3780 dinara. Prvi radnik je radio 5 sati, drugi radnik 6 sati, a tre}i radnik 7 sati. Kako treba da podele zaradu? 2. Re{iti jedna~ine 3
1 b) 2 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu
a) 2 1 = 2 x + 6 ; x 4 x + 1 x 3x 4
log 2 x 2 2
1 = 3
4. Odrediti vrednosti realnog parametra m tako da re{ewa jedna~ine
cos x + cos 5 x + cos 9 x = 0.
mx 2 2 ( m + 2 ) x + m 1 = 0
budu pozitivna. 5. Na elipsi 2 x 2 + 3 y 2 = 14 odrediti ta~ku najvi{e udaqenu od prave x + 3 y 8 = 0. 6. U trapez sa kracima 15cm i 13cm i ve}om osnovicom 21cm upisan je krug. Izra~unati povr{inu trapeza. 7. Izra~unati povr{inu i zapreminu kru`nog vaqka upisanog u pravu trostranu prizmu ~ije su osnovne ivice a = 9 cm, b = 10cm i c = 17 cm, a visina H = 10 cm. 8. Odrediti beskona~nu opadaju}u geometrijsku progresiju kod koje je drugi ~lan 4, a suma svih wenih ~lanova je 3 sume kvadrata
16
tih ~lanova. 9. Re{iti sistem jedna~ina
x xy + y = 6 x 2 + xy + y 2 = 84.
10. U xOy -ravni predstaviti skupove odre|ene relacijama a)
( 9 x 2 + y 2 9 )( x2 + y 2 4 ) 0;
311
b) x y e x
) ( x + y 1) 0.
5. grupa 2003. god. (re{ewa) 1. ) 8 2. ) x R \ { 1,4} 3. x = ) 1050, 1260, 1470 ) x { 3, 3}

x= l 2 6
10
k 5
(k , l Z )
4. m (1, ) 6. P = 168 cm 2
1 1 8. 8, 4, 2,1, , , 2 4
5. M ( 1, 2 ) 7. P = 48 cm 2 , V = 40 cm 3

9.
(x, y ) {(2,8), (8,2)}

)
10.(. 26) )
3 2 y e 2 x 0
1 0 1 2 3
1 1 x
. 26
312
6. grupa 2003. god.

1 1 3 4 + 5 : 8 2 5 1:1,4 5 2 7 5
3 2
1. a) Izra~unati
b) Koliki su unutra{wi uglovi trougla ako se odnose kao 7:14 :15 ? 2. Re{iti jedna~ine a)
3 x = 5 + 8 x x 2 ; b) x 5 x + 2 x 2 3 x 10
x 1 + 3x 2 = 1 .
sin 2 x + sin 2 x + 5 cos 2 x = 2 .

5. Ta~ka A ( 2 ,1) je sredi{te tetive parabole y 2 = 4 x . Odrediti jedna~inu prave kojoj pripada ta tetiva. 6. Duìne stranica trougla su 13 cm, 14 cm i 15 cm. Odrediti polupre~nike upisanog i opisanog kruga tog trougla. 7. Izra~unati zapreminu zarubqene kupe ako je wena povr{ina
1 2
log 2
x2 x +1
< 3.
216 cm 2 , razlika polupre~nika osnova 5 cm , a izvodnica 13 cm.
8. Ako tri broja istovremeno obrazuju aritmeti~ku i geometrijsku progresiju, onda su oni jednaki. Dokazati! 9. Dokazati jednakost
tg 5 tg 55 tg 65 = 2 3.
10. U xOy -ravni predstaviti skupove odre|ene relacijama a) xy x 2 + y 1 0 ; b) v)
( 2 sin x + 3)( y + ln x )( y x ) 0 .
( x 2 + y 2 2 y ) ( x + y 1) 0 ;
313
6. grupa 2003. god. (re{ewa) 1. ) 27 2. ) Nema re{ewa 3. x = arctg 3 + k x = ) = 35 , = 70 , = 75 ) x = 1
+ l (k , l Z ) 4 5 7 4. x ( , 1) 1, , + 4 2 5. y = 2 x 3 6. R = 8,125 cm
3
7. (sl. 27) V = 388 cm Rr a+c 2 8. b = b = ac a = b = c 2 Sl. 27 sin5 sin55 sin65 9. tg 5 tg 55 tg 65 = = cos5 cos55 cos 65 1 1 sin5 ( cos10 cos120 ) sin5 cos10 + 2 2 = = = 1 1 cos5 ( cos10 + cos120 ) cos5 cos10 2 2 1 1 sin5 cos10 + sin5 ( sin15 sin5 ) + 1 sin5 2 2 = 2 = tg15 = 2 3 1 1 1 cos5 cos10 cos5 ( cos15 + cos5 ) 2 cos5 2 2 10.(. 28) a) ) )
y 1 1 0 1 x 1 y 1 0 1 x 0 1 1 y
Sl. 28
314
7. grupa 2003. god.

2 1 7 1 3 + : 4 7 2 8 2 1. a) Izra~unati . 5 1 7 3 1:0 , 4 : 2 8 b) Koliki su spoqa{wi uglovi trougla ako se oni odnose kao 7:11:12 ? 2. a) Odrediti parametar a tako da jedna~ina
1
2 x x + a = x 2 + 21 x + 3 x 2 x2 + x 6
ima beskona~no mnogo re{ewa i na}i ta re{ewa. b) Re{iti jedna~inu 2 x + x + 3 = 3. 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu 4. Re{iti nejedna~inu
5 ( sin 6 x sin 4 x ) = 4 sin x ( cos 2 5 x + 1) .

log 1 ( x 2 4 ) log 1 3 x .
2 2
5. Na krivoj y = 8 x odrediti ta~ku najbliù pravoj x y + 4 = 0 . Skicirati odgovaraju}u sliku. 6. Duìna sredwe linije trapeza je 10 cm . Ona deli trapez na delove ~ije se povr{ine odnose kao 5 : 3. Odrediti duìne osnovica trapeza . 7. Izra~unati povr{inu i zapreminu pravilne ~etvorostrane piramide ~ija je visina 8 cm, a povr{ina dijagonalnog preseka
2
48 2 cm 2 .
8. Nenulti brojevi a1 ,a2 ,a3 , obrazuju aritmeti~ku
1 + 1 + + 1 = n a1a2 a2 a3 an an+1 a1an+1 9. Odrediti sve kompleksne brojeve z = x + y i za koje je ( 2 3 i )( 3 + 11i ) = 13z ( z 1) , ( z je konjugat od z ).
progresiju. Dokazati da je Za x > 0 izra~unati i
( 2 z )2003 .
10. U xOy -ravni skicirati linije odre|ene jedna~inama:
315
a) y = cos 2 x ;
b) xe y = 1 ; v) y = k x 2 + 1 2 ( kx 1) ,
(k R).
7. grupa 2003. god. (re{ewa) 1. ) 2. 3. 5. 8.

2 3 ) a = 7, x R \ { 3,2} 2l x = k x = + (k,l Z ) 15 5 P (2,4 ) 6. a = 15 cm, b = 5 cm 1 1 1 a2 a1 1 + + = + a1a2 an an +1 d a1a2 d
) 1 = 84 , 1 = 132 , 1 = 144 ) x = 1 x = 2 4. x [ 4,2) (2,4] 7. V = 384 cm 3 , P = 384 cm 2 a3 a2 1 an +1 an + + = a2 a3 d an an +1
1 1 1 1 + d a1 a2 a2
1 1 1 1 1 a1 + nd a1 n = = = an +1 d a1 an +1 d a1an +1 a1an +1
9. z1 = 2 i , z 2 = 1 i , 10.(sl. 29) a)
(2 z )2003 = i
y
0
2
2
y
k>0
k=0 2 0 1 1
x
0 1 k<0 x
Sl. 29
316
8. grupa 2003. god.
1. a) Izra~unati
b) Uporediti brojeve 2. Re{iti jedna~ine
3 2 45 5 7 11 1:0 ,3 1 1 : 7 3 36 log 27 3 log4 2 i 3 . 2
2 3
b) 3 + x + 1 = 3x . a) 2 x 1 2 x = x + 1 ; 3. Re{iti trigonometrijsku jedna~inu
8 sin 2 x 5 sin 2 x + 14 cos 2 x = 6 .

3+ 2
6 x +1
3 2
.
x2 + y2 2 x + 4 y = 0
5. Odrediti jedna~ine tangenti kruga
konstruisanih iz ta~ke M ( 4 ,3) . 6. Visina koja odgovara hipotenuzi pravouglog trougla deli tu hipotenuzu na odse~ke duìna 16 cm i 9 cm . Na}i povr{inu kruga upisanog u taj trougao. 7. Bo~ne ivice pravilne zarubqene trostrane piramide nagnute
su prema ravni osnove pod uglom od 45 . Izra~unati zapreminu te piramide ako su wene osnovne ivice a = 4 cm i b = 2 cm . 8. Tri broja ~ine rastu}u geometrijsku progresiju. Uve}avawem drugog ~lana za 8, data progresija postaje aritmeti~ka. Ako u novoj progresiji tre}i ~lan uve}amo za 64, dobijamo geometrijsku progresiju. Koji su to brojevi? 9. U zavisnosti od realnog parametra a , odrediti broj realnih re{ewa jedna~ine
ax3 3ax 1 = 0 .
10. Koliko ~etvorocifrenih brojeva deqivih sa 5 moèmo formirati od cifara 0, 1, 2, 5, 6 i 7, a da nijedan od tih brojeva nema istih cifara?
317
8. grupa 2003. god. (re{ewa) 1. ) 4 ) 2 log 4 2 = 2 = 6 8 < 6 9 = 3 3 = 3log 27 3 2. ) x {1} [ 2, + ) ) x = 1

+ k x = arctg 4 + l 4 2 x + y + 5 = 0 5. x + 2 y 2 = 0 14 cm 3 7. V = 3 9.(sl. 30) :
3. x =
(k, l Z ) ;
4. x [ 3, 1) [ 2, + ) 6. P = 25 cm 2 8. 4, 12, 36
1) 2) 3) 4)
1 = 2 a
2< 1 <2 a
1 a = 2
1 1 a , , 2 2
1 1 > 2 < 2 a a
a=0
1 1 a ,0 0, 2 2
y = x 3 3x
y 2
y=
1 , a0 a
0
2
Sl. 30
10.
5 3!= 60 3
( 0 )
4 3!= 24 (5 , 0 ) 3 4 (3! 2) = 24 (5 0 ) 2 108 .
318
9. grupa 2003. god.

5 1 7 2 1 1 : + 0, 25 1 + : ( -1:0,5 ) . 4 2 8 2 6 1 2x x x : 4 3 3x + x 1 x +1 x x + x 1 x +1
b)
1
1.
a) Izra~unati b) Uprostiti
2. Re{iti jedna~ine: a) 3 x 1 2 x = x + 5 ; 3. Dokazati identitet
(x
)
2x
3 = 2x ( x 2) .
8 sin6 x + cos 6 x 3 cos 4 x = 5 .

4. Odrediti vrednosti realnog parametra m tako da je
5.
( x R) ( 2m 1) x2 + ( m + 2) x + m 1< 0 . Odrediti ta~ku B simetri~nu ta~ki A ( 3,5 )

2x + y 6 = 0 .
u odnosu na pravu
6. U trapez sa kracima 6 cm i 10 cm upisan je krug. Sredwa linija trapeza deli trapez na dva dela ~ije se povr{ine odnose kao 11: 5. Odrediti duìne osnovica trapeza. 7. Izra~unati povr{inu i zapreminu kupe ako je wena izvodnica za 1cm duà od visine, a pre~nik osnove je 1 dm . 8. Re{iti jedna~inu
2 x + 4 x + 8 x + 16 x +
1 15
log 2 ( x + y ) log3 ( x y ) = 1 x2 y2 = 2 .
10. Igra~ igra 5 razli~itih igara, pri ~emu u svakoj igri obavezno osvaja tri, ~etiri ili pet poena. Na koliko na~ina on moè osvojiti ukupno 20 poena?
319
9. grupa 2003. (re{ewa) 1. ) 2 2. ) x { 2 , 4} ) x + 1 ) x { 1,1, 3}
3. 8 sin 6 x + cos 6 x 3cos 4 x =

3 = 8 sin 2 x + cos 2 x 3sin 4 x cos 2 x 3sin 2 x cos 4 x 3cos 4 x =
3 3 = 8 1 sin 2 2 x 3cos 4 x = 8 1 (1 cos 4 x ) 3cos 4 x = 5 4 8
4. m ( ,0 ) 5. B( 1,3) 6. a = 14 cm, b = 2 cm 7. P = 90 cm 2 , 8. x = 4
3 1 9. , 2 2
V = 100 cm3
10. Ukupan broj na~ina je 1 +
5! 5! + = 1 + 20 + 30 = 51 3! 2!2!
320

4 11 1 7 5 2 : 0 ,8 1 ( 0,9 ) . 3 9 5 5 x 1 x 6x b) Uprostiti + 9x : 4 3 x 3 x + 3 x 3x + 27 x 81 x+3 2. a) Odrediti sve vrednosti parametra a R za koje jedna~ina x 2 x + a 3 x2 = 2 x 1 x x x
1. a) Izra~unati nema re{ewa. b) Re{iti jedna~inu
1 2
( x 1) 2 ( x 1) 4 = 2 .
4 ( sin 4 x sin 2 x ) = sin x 4 cos 2 3x + 3

2
xlog
x +log x + 2
< 0,01
( log x = log10 x ) .
5. Na krivoj x 2 + y 2 = 10 odrediti ta~ku najvi{e udaqenu od prave x + 3 y 12 = 0 i izra~unati tu udaqenost. Skicirati odgovaraju}u sliku. 6. Izra~unati povr{inu jednakokrakog trougla ~ija je osnovica duìne 30 cm , a polupre~nik upisanog kruga 10 cm. 7. Izra~unati zapreminu pravilne ~etvorostrane zarubqene piramide ~ija je dijagonala D = 9 cm , a osnovne ivice a = 7 cm i
b = 5 cm.
8. Tri broja ~iji je zbir 6 obrazuju rastu}u aritmeti~ku progresiju. Ako se prvom broju doda 5, a drugom i tre}em po 1, dobija se geometrijska progresija. Koji su to brojevi? 9. Oko sfere polupre~nika R opisana je prava kupa minimalne zapremine. Odrediti wenu visinu. 10. U xOy - ravni skicirati linije odre|ene jedna~inama: a) y = cos x, b)
y=e
ln x x 2
),
v)
kx 2 + y 2 = k
(k R) .
321
10. grupa 2003. god. (re{ewa) 1. ) 3 ) x + 3
3. x = k x =
5. M ( 1,3) , d =
3
2 m 3 22 10
(k , m Z )
2. ) a {2,3} ; 1 4. x 0, 10 6. P = 540 cm 2 8. 4 , 2 , 8
) 17
7. V = 109 cm 9. Vmin = V ( 4 R ) , H = 4 R 10. (. 31) )

5 2 3 2
0 1
3 2
5 2
)
1
y 1 0 x
y
k
)
1
1 0 1
k
y
k
x
1
1 1 0 1
k
k>0 y 0 k=0 x
k<0
. 31 322
LITERATURA
[1] [ 2] [3] [ 4] [ 5] [ 6] [7] [8 ] [9]
@. Ivanovi} , S. Ogwanovi}: Matematika 1, Zbirka re{enih zadataka za I razred gimnazija i tehni~kih {kola, "Krug", Beograd 1995. @. Ivanovi}, S. Ogwanovi}: Matematika 2, Zbirka re{enih zadataka za II razred gimnazija i tehni~kih {kola, "Krug", Beograd 1997. S. Ogwanovi}, @. Ivanovi}, L. Milin: Matematika 3, Zbirka re{enih zadataka za III razred gimnazija i tehni~kih {kola, "Krug", Beograd 1992. S. Ogwanovi}, @. Ivanovi}: Matematika 4, Zbirka zadataka i testova za IV razred gimnazija i tehni~kih {kola, Krug, Beograd 1999. Vene T. Bogoslavov: Zbirka re{enih zadataka za IV razred gimnazija i tehni~kih {kola, Zavod za uxbenike i nastavna sredstva, Beograd 1999. S. Ogwanovi}: Matematika 4+, Re{eni zadaci sa prijemnih ispita na univerzitetima u Srbiji 19952000, "Krug", Beograd 2001. \. Dugo{ija, @. Ivanovi}: Matematika 5, Re{eni zadaci iz matematike sa prijemnih ispita na univerzitetima u Srbiji, Dru{tvo matemati~ara Srbije, Beograd 1991. \. Vukomanovi}, D. Georgijevi}, A.Zoli} i dr.: Zbirka zadataka i testova iz matematike za pripremawe prijemnog ispita za upis na tehni~ke i prirodno-matemati~ke fakultete, Zavod za uxbenike i nastavna sredstva, Beograd 2000. V. T. Vodnev, A. F. Naumovi~, N. F. Naumovi~: Osnovne maemai~eskie formul , Minsk V{e{a {kola 1988.
[10] N. P.Antonov, M.. Vgodski, V. V. Nikitin, A. I. Sankin:

Sbornik zada~ o lemenarno maemaike, Moskva, 1962.
323
LIKOVNO RE[EWE KORICA
Hr~ek @eqko
KOREKTOR
Milena Pavlovi}
OBRADA TEKSTA NA RAÛNARU

Sneàna Aran|elovi}-Radmanovi}
[tampa: VIZ Sekcija za {tampawe i umnoàvawe Beograd

Matis Zbirka Za Prijemni

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matis Zbirka Za Prijemni

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

\URI[I] DU[AN

Du{an \uri{i}, profesor Nada Brki}, profesor

mr Slavi{a Savi}, pukovnik, dipl.in`.

van. prof. dr Nikola Toma{evi} mr Ne|eqko Jankovi}

Gordana Bawac, profesor

@eqko Hr~ek, potpukovnik

DU[AN \URI[I] % NADA BRKI]

Predgovor .......................................................................................................11 Gr~ki alfabet...............................................................................................12

Prvi deo Teorijski podsetnik iz elementarne matematike

Drugi deo Re{eni zadaci sa prijemnih ispita iz matematike

Tre}i deo Zadaci sa prijemnih ispita iz matematike

ni ksi omikron pi ro sigma tau ipsilon fi hi psi omega

TEORIJSKI PODSETNIK IZ ELEMENTARNE MATEMATIKE

1. LOGIKA I SKUPOVI. RELACIJE I FUNKCIJE 1.1. Iskazi i logi~ke operacije

istinitosna vrednost neta~nog iskaza q je ('' '') i pi{emo

~itamo "za svaki x va`i ( x ) ", a kao "postoji x

( x ) ( x ) za koji va`i ( x ) ".

x X element x pripada skupu X , x X element x ne pripada skupu X ,

X = x ( x ) X je skup svih elemenata x za koje va`i

A = B A B B A. Za skupove A i B defini{u se unija A B, presek A B i razlika A \ B na slede}i na~in: A B = { x x A x B} , A B = { x x A x B} , A \ B = { x x A x B} .

dobijamo ako elemente dvo~lanog skupa

pore|amo u niz i pri tome preciziramo da je a prvi, a b

Uop{te, Dekartov proizvod skupova A1 , A2 ,..., An dat je sa

( S ) simetri~na ako ( a, b A)( a b b a ) , ( A) antisimetri~na ako ( a, b A)( a b b a a = b ) , (T ) tranzitivna ako ( a, b, c A)( a b b c a c ) .

onda pi{emo y = f ( x ) i x nazivamo originalom, a y

Preslikavawe f : A B je 1 1 (injekcija) ako razli~itim originalima odgovaraju razli~ite slike, tj.

Funkcija je bijekcija ako je i 1 1 i na. Skup vrednosti funkcije f : A B je skup

Identi~no preslikavawe skupa A je funkcija iA : A A za koju je

Kompozicija (slo`ena funkcija) funkcija g : B C je funkcija h , u oznaci h = g f , takva da je

: B A (ako postoji) za koju je f 1 f = iA i f

2. SKUPOVI BROJEVA. PROPORCIONALNOST 2.1. Realni brojevi

Z = N 0 {..., 3, 2, 1} skup celih brojeva,

N 0 = N {0} skup nenegativnih celih brojeva,

N = {1, 2 ,3,...} skup prirodnih brojeva,

m Q = m Z n N skup racionalnih brojeva, n Ir = R\ Q skup iracionalnih brojeva, tj. brojeva koji

Apsolutna vrednost broja x R je

1, sgn x = 0 , 1, Va`i da je x = x sgn x.

x>0 x=0 . x<0

Grafici funkcija y = x i y = sgn x dati su na slikama (sl. 3

Stepenovawe celobrojnim izlo`iocem je definisano sa:

1 ( a 0) . an Za a R, n N svako re{ewe jedna~ine po x a 0 = 1 ( a 0 ) , a1 = a, a n = xn = a

Stepenovawe racionalnim izlo`iocem uvodi se sa:

pribli`na vrednost broja

aproksimiran brojem x . Broj

zove se granica apsolutne gre{ke. Relativna gre{ka x*

2.2. Kompleksni brojevi

pri ~emu je:

Celobrojni stepeni imaginarne jedinice odre|eni su sa:

Za konjugovawe i moduo kompleksnih brojeva z1 i z2 va`i:

a :b = a , b zove se razmera brojeva a i b .

(1) a d = b c, ( 2) a :c = b:d , ( 3) b : a = d : c, ( 4 ) ak :bk = c : d ( k 0 ) , ( 5) ak :b = ck :d .

Za brojeve a1 ,a2 ,...,an ,b1 ,b2 ,...,bn 0 defini{e se pro{irena proporcija:

a1: a2 : ... :an = b1: b2 : ... :bn .

Jedan posto broja a R je broj

a = 0 ,01a 100 i ozna~avamo ga sa 1% od a.

ka`e se da su x i y obrnuto proporcionalni. proporcionalne veli~ine x i y odre|uju funkciju

a obrnuto proporcionalne funkciju

Grafici funkcija direktne i obrnute proporcionalnosti dati su na slici (sl. 6).

3. POLINOMI I RACIONALNI ALGEBARSKI IZRAZI 3.1. Polinomi Pn : R R takva da je

( n N 0 , an ,an1 ,...,a1 ,a0 R; an 0 ) .

an ,an 1 ,...,a1 ,a0 koeficijenti polinoma, an najstariji (vode}i) koeficijent,

an x n najstariji (vode}i) ~lan, a0 slobodan ~lan,

n = stPn stepen polinoma Pn . Za nulti polinom P 0 ne defini{e se stepen.

za neki polinom Q za koji je stQ = stP k. Faktorisani oblik polinoma Pn je