KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

BLM 3 KARMA MALZEMELER (KOMPOZT MALZEMELER) *Karma malzemeler ya da kompozit malzemeler, birbirinden az ya da ok farkl yapdaki malzemelerin bir araya getirilmesi ile olumu malzemelere denir. *Baz metal alamlar ve polimerler atomsal dzeyde biribirinden farkl atom gruplarndan olutuklar iin de karma malzeme olarak adlandrlabilir. *Mikroyap dzeyinde (yaklak 10-4 ile 10-2 cm) mikroskop ile grlebilen ya da Makroyap dzeyinde (yaklak 10-2 cm ya da daha byk) gzle grlebilen malzemeler karma malzeme olarak tanmlanabilir. *Mhendislik tasarmndaki karma malzemeler, genellikle mikro-makro boyut aralnda, daha ok makro boyutlarda eleri olan malzemelerdir. **Karma malzeme, birbirinden biimleri ve kimyasal bileimleri ile ayrlm ve temel olarak birbiri iinde znmeyen, iki ya da daha ok mikro ya da makro bileenin karm ya da bileimiyle oluan malzemedir. Bu tr malzemeler, malzemeyi oluturan elerin zelliklerinden daha stn zellik gstermektedir. Belirli bir amaca ynelik olarak tasarlanrlar. Bu nedenle, ok bileenli malzeme, ok fazl malzeme ve pekitirilmi malzeme gibi isimlerle de anlr. Liflerle glendirilmi plastikler, beton, asfalt ve odun bu tr malzemelere en tannm rneklerdir. Bu genel tanma gre, karma malzemelerde drt koul nem tar. nsan yaps olmas, doal malzeme olmamas, Kimyasal bileimleri biribirinden farkl ve belirli arayzeylerle ayrlm en az iki malzemenin bir araya getirilmesi, Farkl malzemelerin boyutlu (fiziksel anlamda bir araya getirmeyi tanmlar) olarak bir araya getirilmesi, Bileenlerin hibirinin tek bana sahip olmad zellikleri tamas, dolaysyla bu amala retilmi olmas. Genel olarak, makroskobik adan homojen grnml olan karma malzeme, mikroskobik adan heterojen grnmldr.
PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Beton grnm olarak beton zellii gsterir, ancak her noktas farkl zellikte maddelerden oluur. Buna karn, ahap, kemik, boya, galvaniz, metal alamlar karma malzeme snfna girmezler. Karma malzemeler deiik biimlerde snflandrlabilir, Genel olarak, teknikte, drt alt grupta snflandrlmas daha uygundur ; 1) 2) 3) 4) Taneciklerle glendirilmi karma malzemeler, Tanelerle donatl karma malzemeler(beton), Liflerle donatl karma malzemeler(fiberglass), Tabakal karma malzemeler(kontraplak).

1. ve 2. Grup malzemeler homojen grnml ise, izotropik ; 2. Grup malzemeler liflerin dizilimine gre, izotropik ya da anizotropik ; tabakal kompozitler ise anizotropik davran gsterirler.

Erdoan s.458 ek.16-1

Ya da, ayn gruplar, olanakldr. 1) 2) 3) 4) 5) 6)

allagelmi malzeme isimleri ile de snflamak

Liflerle glendirilmi plastik karma malzemeler, Beton Asfalt ve karmlar Ahap Katmer (sandvi) yaplar Metal anafazl ve seramik anafazl karma malzemeler.

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Uygulamada, karma malzeme retiminde genellikle aadaki zelliklerin bir ya da birkann gelitirilmesi amalanmaktadr; Bu durumlarda, genel olarak, maliyette de azalma olmaktadr. a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. Mekanik dayanm, basn, ekme, eilme, arpma dayanm Yorulma dayanm, anma direnci, Korozyon direnci, Krlma tokluu, Yksek scakla dayanm, Is iletkenlii ya da sl diren, Elektrik iletkenlii ya da elektriksel diren, Akustik iletkenlik, ses tutuculuu ya da ses yutuculuu, Rijitlik, Arlk, Grnm.

Bunlarn ounda, genellikle tabakal karma malzemeler hari, srekli bir matris faz iinde dal bir ikinci faz (ana faz dalan faz) bulunmaktadr. 1)Taneciklerle glendirilmi karma malzemeler(TKM); Makina mhendislii alannda kullanlan bir malzeme trdr. Yap alannda kullanm son derece snrldr. Baz kaynaklarda dispersiyonla glendirilmi karma malzeme(DKM) olarak da bilinmektedir. Asl yk tayc faz anafaz malzemesidir. Anafazda dalan tanecik boyutu 0.01-0.1 m dolaylarndadr. Bir ya da birden ok malzemenin kat aslt(sspansiyon) halinde farkl bir malzemeden oluan matris ierisinde yer ald malzemelerdir. Belirgin olarak uniform dalm sert, gevrek malzeme yumuak daha snek bir matrisle kuatlmtr. Matris ve paracklar metalik ya da metalik olmayan trdendir. Bu tr malzemeler drt grupta toplanr ; Metalik olmayan tanecik ve metalik olmayan matris karma malzemeleri, Metalik tanecik ve metalik olmayan matris karma malzemeleri, Metalik tanecik ve metalik matris karma malzemeleri, Metalik olmayan tanecik ve metalik matris karma malzemeleri.
3

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Bu tr malzemelerde * parack boyutu ok kk * miktarlar de ok az Aadaki izelgede baz rnekler verilmitir. Sistem Ag-CdO Al-Al2O3 Be-BeO Co-ThO2 , Y2O3 Ni-% 20 Cr-ThO2 Pb-PbO Pt-ThO2 W-ThO2, ZrO2 Uygulamalar Elektrik kontakt malzemeleri Nkleer reaktrler Uzay ve nkleer reaktrler Srnme direnli manyetik malzemeler Trbin motor elemanlar Batarya zgaralar Flamanlar, elektrik elemanlar Flamanlar, stclar

2) Tanelerle donatl karma malzemeler ; Bir matris iinde mm ve zerindeki boyutlarda, kaba saylabilecek tanelerin yer ald bir karma malzeme trdr. Yap alannda ayr bir neme sahiptir. Dayanm iyiletirmeden daha ok allmn dnda zellik kombinasyonlar oluturmada nem tamaktadr. Beton da bu tr bir malzemedir. Hatta, geni anlamyla beton malzeme ad, taneli karma malzemeleri tanmlamaktadr denebilir. Taneli karma malzeme, eitli kaynaklardan elde edilen paralarn, bunlar balayc nitelikteki bir malzeme iinde dal olarak yer aldklar malzeme grubudur. Burada, anafaz malzemesi genelde yardmc yk tayc niteliindedir. Dank faz ise ekil deiimine engelleyici grev yapar. Asfalt(yol yapmnda kullanlan) gibi. Taneli karma malzeme retiminde kullanlan malzemeler, taneler, balayc ve katk maddeleri olarak grupta incelenir. Bunlara gerektiinde zel katk maddeleri de katlmaktadr.

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Taneli malzeme, agregalar, doal ve yapay nitelikli deiik zellikteki talardan, seramiklerden, metallerden, organik maddelerden elde edilir. Genel olarak karmdaki taneli malzemeler hemen hemen ayn boyutta olmaldr. Elde ediliine ve kaynana bal olarak iki grupta incelenirler. Doal agregalar; denizlerden ve akarsulardan elde edilen kum, akl gibi talar Yapay agregalar, istenen boyutlarda ve nitelikte malzeme elde etmek amacyla agregay oluturacak malzemenin zel makinalarda krlmasyla elde edilen, doal ta, yksek frn curufu, tula kr, ahap ve metal paracklar gibi. Yapay olarak elde edilen iri taneli agregaya mcr denir. Balayc malzemeler olarak, asfalt, bitm gibi organik maddeler, al, imento, kire gibi inorganik kalsiyum temelli balayclar, puzolanlar ve sentetik reineler kullanlmaktadr. Katk maddeleri ise farkl malzemelerdir. Beton iin; a. b. c. d. e. zellik vermek iin ortama katlan

Taze betonun reolojik(akbilim) zeliklerini deitirenler, Priz ve sertlemeyi etkileyenler, Betonun hava ieriini deitirenler, Betonun fiziksel ve mekanik niteliklerini arttranlar, Betonlarn kimyasal etkilere dayanm etkileyen maddeler,

olarak sralanabilir. Bu tr katklar ok az miktarlarda kullanlmaktadr. Bu maddeler beton iinde bulunan destek malzemelerine etki etmemelidir. Betonarmede elie gibi. zellikler, karma malzemeyi oluturan elemanlarn oransal miktarlarna ve zelliklerine baldr. Metalik anafaz iinde sert seramik paracklar ieren semente karbrler bu tre uygun bir rnektir. WC (Tungsten karbr) en sert semente karbrdr. elikleri kesmede etkindir. Kesmede WC yannda, Co, TaC, TiC de kullanlarak daha iyi kesme rnleri elde edilebilmektedir. Andrc ve kesici diskler alumina (Al2O3), SiC, BN ve elmastan olumaktadr. Dolgu ieren pek ok mhendislik polimeri tanelerle donatl karma malzemedir. ABS ve oto lastikleri tipik rneklerdir.
PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

BETON Yap tasarmnda kullanlan ana malzemelerden biridir. Dklerek ekillendirilebilmesinin tasarmda salad kolaylk, ucuzluk, uzun mr, bulunduu yerde retilebilme, grn gzellii gibi nedenlerle beton, inaat malzemesi olarak birok stnle sahiptir. Mhendislik asndan kt taraflar dk ekme dayanm, dk sneklii ve az da olsa bzlmesidir. Beton, gemellikle portland imentosu ve sudan oluan sert imento hamuru anafaz (balayc) iinde, iri taneli dolgunun (agrega)(krmata, akl, kum karm) yer ald bir karma malzemedir. Bileimi deiken olmakla birlikte, ounlukla ve hacimce, % 7-15 portland imentosu, % 14-21 su, % -8 hava, % 24-30 ince dolgu ve % 31-51 kaln dolgudan oluur. Bu karmda imento hamuru, dolgu paralarn birarada tutan tutkal etkisi yapmaktadr. Portland imentosu Kire(CaO), silika (SiO2), almina (Al2O3) ve demiroksit(Fe2O3) ieren hammaddelerin uygun olarak kartrlmas, tlmesi ve dner frnlarda 1400-1650 oC de piirilmesi ile retilir. Elde edilen karm klinker olarak isimlendirilir. Az miktarda al (CaSO4.2H2O) katlarak sertleme zaman denetlenir. Pratik olarak portland imentosunun aadak drt ana bileenden olutuu kabul edilir. Bileik Trikalsiyum silikat Dikalsiyumsilikat Trikalsiyum alminat Tetrakalsiyum alminoferrit Kimyasal forml 3CaO.SiO2 2CaO.SiO2 3CaO.Al2O3 4CaO.Al2O3.Fe2O3 Ksaltma C3S C2S C3A C4AF

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

imento sertlemesi Sulu tepkime denilen tepkimelerle sertleme olay tamamlanr. Mekanizmas tam olarak anlalamamtr. Aadaki tepkimelerle kristalize malzeme olutuu varsaylmaktadr; 6C3S + 6H2O C3S2.3H2O + 3Ca(OH)2 hzl s 2C2S + 4H2O C3S2.3H2O + Ca(OH)2 yava Bu tepkimelerde, su ile, C3S hzl sertleerek ilk dayanm salar. ki gnde tepkimenin ou tamamlanr. C2S ise, daha yava tepkimeye girer. Birinci haftadan sonra dayanm artndan sorumludur.C3A s kararak hzla sulu tepkir. C4AF ise imento retimi srasnda frnlardaki scakln drmede etkilidir. Sulu tepkimenin tamamlanma derecesi imentonun dayanmn ve kalcln belirler. Taze beton yerine konduktan sonraki birka gn iinde sulu tepkime hzldr. Erken olgunlama sresi iinde imentonun suyunu tutmas gerekir. Buharlama nlenmeli ya da azaltlmaldr. (Beton neden sulanr ?) 28. Gnde basma dayanm salanmakla birlikte, betonun sertlemesi yllarca srer. ilebilir sular beton yapmna da uygundur. Suda yabanc madde miktar arttka, beton iin uyguluk azalr ve genelde de kullanlmaz. Beton hacminin % 60-80 i dolgudur. nce dolgularan tane boyutu 6 mm altnda iken, kaln dolgular 16 nolu elek (1.18 mm) zerinde kalan tanelerdir. Boyutlar biraz akmaktadr. Bu durumda, akl ya da krmata(kaba) ile kum (ince) oran ayarlanarak bu denge kurulmaktadr. Beton iinde biraz hava kabarc bulunmaldr. Bu durum, donmaya ve zlmeye kar diren salar. Baz durumlarda ilenebilirlik iin de gereklidir. Baz tr imentolarda bu amala katklar kullanlr. Eer bu amala bir katk kullanlm ise A harfi ile belirtme yaplr. Bu tr durumda betonda kalmas gereken hava hacimce % 4-8 olmaldr. Betonun basma dayanm, ekme dayanmndan daha yksektir. Bu nedenle beton basmaya yklenecek ekilde yaplarda kullanlr. Beton iine konulan elik ise, ekme dayanmn arttrr. Betonarme tanm buradan gelmektedir. Betonarme(destekli beton) : Betonun ekme dayanm basma dayanmndan 1015 kat dktr. Beton iine belirli dzende ubuklar, teller ya da elik
PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

rgler konursa betonun ekme dayanm ok artar. Byle betona destekli beton(donatl beton, betonarme) denir. Germeli beton: Tendon ad verilen elik desteklere nceden ya da sonradan ekme uygulanarak betonda basma kuvvetleri yaratlabilir. Bylece basma dayanm daha da arttrlabilir. Tendon elik ubuk ya da kablo olabilir. ngermeli beton: ounlukla elik tel halindeki tendonlar bir utan sabitlenerek, dier utan bir mengene ile gerilir. Beton gerilmi haldeki tendonlar zerine dklr. Beton istenen dayanma ulatnda mengene alr. Esnek olarak ksalmaya alan, betona bal elik tendonlar kslamadklar iin beton zerinde bask gerilmesi yaratr. ekil 13.34 s.756 Son germeli beton: ine elik tendonlar yerletirilmi bir boru, betonu dkmeden nce kiri iine yerletirilir. Tendonlar, elik halat, paralel yerletirilmi teller ya da elik ubuklar olabilir. Beton dklp yeterli dayanma ulatktan sonra, tendomlar bir ularndan ieri kamayacak ekilde kirie tutturulup dier utan ekilerek gerilir. ekme gerilmesi yeterli dzeye ulatktan sonra bu utan da balanan tendonlar ekme kuvvetleri altnda kalr. Tendonlar ve boru arasnda kalan boluk bir utan basnla verilen imento bulamacyla doldurulur. Bylece, kiriin eilme dayanm artar. 3)Liflerle donatl karma malzemeler ; Genellikle yeterli basn dayanmna >>>>> oranla ekme, eilme, arpma dayanmlar ok dk dzeyde kalan ya da zayf yapl, krlgan malzemelerin zayf olan ynlerinin iyiletirilmesi, krlganln giderilmesi, malzemenin snekletirilmesi gibi amalarla bu zellikleri iyiletirecek ekilde liflerle donatlmasyla retilen malzemelerdir. Burada lifler denilince bir boyutu dier boyutlarna gre ok byk olan her trl malzeme anlalmaldr. Bu lifler mekanik dayanm daha iyi malzeme retimine olanak salamaldr. Bu tanma lifler, teller, ubuklar ya da deiik yapda rg malzeme akla gelmektedir. Bu tr karma malzemeler, matris fazn oluturan malzeme ile fazn zelliklerine bal olarak,
8

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

krlgan matris ve snek lifli karma malzemeler snek matris ve krlgan lifli karma malzemeler olarak iki grupta toplanan iki fazl malzemelerdir.

ve

Snek matris ve krlgan lifli karma malzemelerde, anafaz epoksi, polyester, fenolik reine, melamin reinesi gibi organik maddelerden oluur. Krlgan lifli malzemeler ise, cam ve seramik temelli lifler, asbest lifleri, yksek dayanml elik tellerdir. Lifler hacmin % 20-80 ini oluturur. Fiberglass(cam lifi donatl polyester reinesi; CTP[cam takviyeli plastik] olarak da bilinir) bu tr bir malzemedir. Krlgan matris ve snek lifli karma malzemelerde, imento, al gibi anafaz malzemeleri; organik ya da inorganik temelli lifler, zellikle de metal ve cam lifler kullanlmaktadr. Bu tr malzemelerde lif oran tm malzemenin % 0,5 - 5,0 i kadardr. Snek matris ierisine gl, bklmez, krlgan liflerin eklenmesi ile elde edilen malzemelerin dayanm, yorulma direnci ve arla gre dayanm oran iyilemektedir. Lifler, uygulanan ykn byk bir ksmn tarken matris malzeme ykn liflere aktarlmasn salamakta, sneklik ve tokluk salamaktadr. Kerpi evlerde kullanlan kerpi tulalarn dayanm iindeki samanla; betonun dayanm iine konan inaat demirleri ile ve asbest lifleri ile imentonun zellikleri arttrlmtr. Polimer trleri iine konan cam lifler, oto ve hava-uzay sanayinde kullanlmaktadr. Bor, Karbon ve polimer karma malzemeleri ok iyi dayanm salamaktadr. Tek kristal yaplar ok ince seramik malzemelerde kullanlmaktadr. Lifler, kuma gibi dokunarak, ya da eritler biiminde retilerek karma malzemeler iine konur. *Anafaz malzemesi olarak, metaller, polimerler ve har ve beton gibi seramik malzemeler kullanlmaktadr. -Metallerin anafaz malzemesin olmasnda, metal ok ince liflerin(whisker) retimi ile balamtr. Bu amala Al2O3 lifleri nemlidir. Metal olarak, bakr, alminyum, titan, nikel ve gm bata gelmektedir. Bunlar ergimi halde, molekler yapda, levha ya da folyo(incetabaka) eklinde olmakta ve kullanlan retim teknolojisine bal olarak dkme,
9

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

kartrma, presleme, elektroliz yoluyla kaplama, haddeleme yntemleriyle liflerle birletirilmektedir. En yaygn kullanlan anafaz ise alminyum dur. Fazlar arasnda elektrokimyasal iletiim olmas korozyon olasln glendirmektedir. rnein, alminyum iinse C elyaf kullanlrsa, galvanik korozyon ortaya kar. Bu durum C yzeyi nikel ya da gmle kaplanarak nlenebilir. -Termoset plastiklerden, fenolik reineler, polyester, silikon, alkid ve epoksi trleri; termoplastiklerden akrilikler, flurokarbo temelli plastikler, poliamidler, PVC gibi malzemeler anafaz olarak ok kullanlmaktadr. Bu malzemelerin her biri deiik zellikleri ile karakterize edilirler. -Seramiklerden, Harlar ve betonlar da bu anafaz malzeme grubuna girmektedir. imento ve al en ok kullanlmaktadr. elik teller, cam lifi ve propilen ve asbest lifleri tercih edilir. *En kolay kullanlabilen elyaf ise, nadir ve pahal bir tr olan bor ve borsic(yzeyi SiC kapl bor) elyaftr. Lifli malzemeler, boylarna ve L/d oranlarna gre, tel, lif ya da elyaf ve kl ya da visker(tek kristal) olarak snflandrlmaktadr. Cam, asbest lifleri, elik teller, organik temelli yapay lifler, bitkisel lifler ve dierleri kullanlmaktadr. Cam lifi retiminde kullanlan camn cinsi, ilem scakl, camn viskozitesi ve ekme hz gibi etkenler deitirilerek, farkl aplarda cam lifleri retilmektedir. Asbest, lifli yapl doal bir mineraldir. Magnezyum silikat temelli olan asbest, yanmaz zellii nedeniyle nem tamaktadr. Kimyasal dayanm nedeniyle, zellikle alkali ortamlar, imento ile ok kullanlmaktadr. Belli bal olarak, levha, basnl boru ve atee dayankl levha yapmnda kullanlmaktadr. 400 oC ye kadar dayanmas, rmemesi, korozyona dayanmas yannda krlgan olmas dezantajdr. Ancak asbest ieren malzemelerin, kanserojen etkileri nedeniyle, salk asndan sakncalar bulunmaktadr. elik teller, betonarme bina yapmnda nem tar. Dk karbonlu elik trdr. Yapsal, ekilsel, boyutsal trleri oktur. Yapay organik liflerin balcalar, polipropilen, naylon, perlon, polietilen ve aramid lifleridir.
PROF.DR.M.EROL

10

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Bitkisel temelli lifler, yerel kaynaklara ve koullara bal olarak, daha ok al, kire ve imento ile birlikte kullanlmaktadr. Selloz lifleri, hindistan cevizi lifleri, akwara ve sisal lifleri gibi. Bunlarn yannda, zel olarak, C lifleri, ta yn, bor lifleri, bazalt lifleri de kullanlmaktadr. Liflerle donatl karma malzemeler, yaplarda kullanmn yannda deme betonu ve dkme deme kaplamalar, yaltm malzemeleri, at ve cephe kaplamalar, prekast yap elemanlar, i mimari alanndaki uygulamalar ve mobilya retimi, ehircilik ve altyap uygulamalar gibi alanlarda yaygn olarak kullanlmaktadr. Mhendislik uygulamalar naat Mhendislii alannda younlamtr. Tnel, kpr, viyadk, dalgakran, baraj gibi yaplarda n plandadr. Pskrtme beton da bu gruba girer. LFL MALZEMELER Glendirilmi plastik karma malzemelerde kullanlan lifler Plastik malzemeleri glendirmek iin tr lif kullanlr; 1) Cam; en ok kullanlan ve ucuz olandr. 2) Aramid(aromatik poliamid polimeri); dk younluk ve yksek dayanm nedeniyle hava-uzay sanayinde nemli yer tutar. 3) Karbon; dk younluk ve yksek dayanm nedeniyle hava-uzay sanayinde nemli yer tutar. Cam lifler Yap elemanlar ve kalplama bileikleri retiminde ok kullanlr. Cam lifler kullanlarak glendirilmi karma malzemelerde aadaki zellikler gzlenir ; yksek dayanm arlk oran, iyi boyutsal kararllk, neme ve korozyona iyi dayanm, iyi elektriksel yaltm, kolay retim ve ekillendirme, dk maliyet.
11

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Bu amala iki tr cam lifi nemlidir : E(elektriksel) ve S(yksek dayanm)tipi. E tipi, srekli lif retimine en uygun olandr. Sfr ya da ok az potasyum ieren kire-alminyum-borosilikat camdr. Temel bileimi % 52-56 SiO2, % 12-16 Al2O3, % 16-25 CaO ve % 8-13 B2O3 dir. S tipi, daha yksek bir dayanm-arlk oranna sahiptir. E camndan daha pahaldr. ounlukla askeri amalarla ve hava-uzay sanayinde kullanlr. rneksel bileim % 65 SiO2, % 25 Al2O3, % 10 MgO eklindedir. Cam lifler dierlerine gre, daha fazla uzama gsterir. Younluu fazladr. Maliyetleri dktr. eitli yerlerde kullanm olanaklar genitir. Karbon lifler Hafiflik, yksek dayanm ve yksek eilmezlik gibi zellikleri ile n plana karlar. Bu nedenle hava-uzay sanayinde nemli yer tutarlar. Maliyetleri yksek olduundan, oto ve dier tr sanayilerde kullanmn snrldr. nc denilen iki hammadesi ok nemlidir: poliakrilonitril(PA) ve katran. Aramid lifleri Aramid lifi, aromatik poliamid lif ailesine verilen genel bir addr. 1972 de DuPont firmas tarafndan Kevlar ad altnda piyasaya srlmtr. Kevlar 29 ve Kevlar 49 en ok kullanlanlardr. Dk younlukta, yksek dayanmdaki Kevlar 29, mermi arpmasna kar koruyucularda, ip ve kablo yapmnda kullanlmaktadr. Kevlar 49 ise dk younlukta olup, yksek dayanm ve modle sahiptir. Hava-uzay sanayinde, denizcilikte, oto ve dier sanayi dallarnda kullanlr. Kevlar polimer zincirinin tekrar eden kimyasal birimi aadadr.

s.729 ek.13-7
PROF.DR.M.EROL

12

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

H ba polimer zincirinin apraz balanmasn salar. Bu durumda, uzunlamasna gl, enlemesine zayf bir yap oluur. Aromatik yap yksek kaskatlk salar. Karbon ve aramid lifler, elik ve alminyumdan daha stn dayanm/arlk ve eilmezlik/arlk oranna sahiptir. Liflerle glendirilmi plastik karma malzemeler ki nemli anafaz plastik reinesi doymam polyester ve epoksi reineleridir. Bu slsert (termosetting) reineler apraz balar olutururlar. Doymam polyesterler en ok kullanlanlardr. Tekne gvdeleri, bina panelleri, oto yap panelleri, uaklar ve eitli ev eyalar yapmnda yaygn kullanlr. Dierlerine gre, epoksi reineler, daha pahal, daha dayankl, az bzlen bir zellik gsterirler. Epoksi reineler karbon ve aramidle glendirilmi karma malzemelerde ok kullanlan anafaz maddeleridir. Cam liflerle glendirilmi polyester reineleri Elde edilen plastik malzemelerin dayanm, cam miktarna ve cam liflerin dizilimine baldr. Genel olarak cam iktar arttka dayanm da artar. Liflerin birbirine paralel olduu durumda cam lif miktar % 80 e kadar kabilir ve ok yksek dayanml malzeme retilir. Cam liflerin paralel dizilimden uzaklamas durumunda cam lifli karma malzemenin dayanm der. Cam lifleriyle rlm kumalar bu trdr. Karbon liflerle glendirilmi epoksi reineleri Bu tr karma malzemelerde, karbon lifler dayanm ve kaskatl, tayc anafaz ise liflerin dizilimini salar ve darbe dayanmna katkda bulunur. Epoksi reineler karbon lifler iin en ok kullanlan anafaz malzemeleridir, fakat baz zel uygulamalarda poliamidler, polifenilen slfrler ya da polislfonlar da kullanlr. Karbon liflerin balca stnlkleri dk younluk, ok yksek dayanm ve esneklik modlne sahip olmalardr.
13

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Bu nedenle arln sorun olduu, hava-uzay uygulamalar gibi, yerlerde kullanm nemli yer tutar. Baz trlerin(hacimce % 62 karbon lifi ieren bir tr karbon lifli epoksi karma malzemesi) yorulma zellikleri de metallere gre daha iyidir. Mhendislik tasarml paralarda kullanlan karbon lifli epoksi malzemeler katmanl olduundan, istee bal olarak farkl ynlerde farkl dayanmlar elde edilebilmektedir. ekil 13.12 s.734 Oto lastiklerinde kullanlan elik teller ya da lifli polimerik malzemeler dayanm arttrmada etkili birer malzemedir. Fibercam(fiberglass) polyester tr anafaz iinde cam lifleri ieren karma bir malzemedir. Lifler ou kez ksa ve sreksizdir. Genellikle cam lifleri kaplayan bir organik malzeme ile ba ve neme kar diren iyiletirilir. Cam lifler polimer anafazn bklmezliini ve dayanmn iyiletirir. Metal ya da alamlarndan daha iyi bir dayanm ortaya kar. 4)Tabakal karma malzemeler ; En az iki adet olan farkl fazlar tabakalar eklinde karma malzeme iinde yer almaktadr. Burada, srekli bir fazla, balayc faz bulunmaktadr. Deiik zelliklere sahip birden ok malzemenin bir yaptrcyla birletirilmesiyle oluan karma malzemelerdir. Lamine karma malzeme olarak da bilinirler. Genelde levha malzeme zelliindedir. Yapsal zellikleri dier tr karma malzemelere gre ok fakldr. Kullanlan malzemeler arasndaki farkllk, dayanm, s iletimi, gzeneklilik, arlk, yzey sertlii, suya ya da d etkilere diren gsterme gibi deiik zellikler olabilir. Malzeme seimi kullanlacak yere ve ie gre yaplr. KATMER(L) (SANDV) YAPILAR (Laminar Karma Malzemeler) En basit tipi oluklu mukavvadr. Bir ekirdek metali ince iki tabaka arasna yerletirilerek yaplan katmer yapl malzemeler mhendislik tasarmlarnda yaygn olarak kullanlr. Ya da ok ince kaplamalar, kaln koruyucu yzeyler, giydirmeler, ikili metaller gibi oluumlar kapsar. Ama, dk maliyet,
14

PROF.DR.M.EROL

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

dayanm ve hafiflik etmenlerini birlikte salamaktr. ok anizotropik malzemelerdir. 1) Petekli katmer ve 2) Giydirmeli katmer olmak zere iki tr yap vardr. 1) Petekli katmer yap Bu tr yaplarda her iki katman tek bana yetersiz dayanma sahip iken, birlikte dayanmlar ve kaskatlklar ok artar. Petekli katmer yap son yllarda hava-uzay sanayinde ana yap eleman olarak kullanlmaktadr. Gnmz uaklarnn ou bu tr yapya sahiptir. Petek katmerler, alminyum alamlarndan, camla glendirilmi fenoliklerden, camla glendirilmi polyesterden, aramid lifleriyle glendirilmi malzemelerden olumaktadr. Alminyum petek yaplar, alminyum alamndan yzey salar, alminyum alamndan peteklere yaptrlarak yaplmaktadr. Bu yap, eilmez, kaskat, kuvvetli ve hafif bir katmer panel elde edilmesine olanak vermektedir. ek.13.44 s.766 2) Giydirmeli metal yaplar Bir metal ekirdek etrafnda baka metal ya da metallerden ince bir tabaka oluturularak elde edilirler. ekil 13.45s.767 Genellikle, ince d metal tabakas iteki ekirdek metale, atom yaynmyla her iki tabaka arasnda ba oluturan scak haddelemeyle balanr. Sanayide uygulamas oktur. Korozyona dayankl alminyum alamlar bu yntemle yaplmaktadr. Bazen de nispeten pahal bir metalle(korozyona dayanm iin) daha ucuz bir ekirdek metal korunabilmektedir. ABD nin bakr temelli 10 ve 25 centlik metal paralar bakrn korozyona direnli Cu- % 25 Ni alam ile kaplanmaktadr. SMEN ?????
PROF.DR.M.EROL

15

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Kontraplak, fenolik ya da amine reineler ile yaptrlm aa katmanlarda oluur. Byk boyutta ucuz, atlamaya ve arplmaya direnli bir rndr. Emniyet gzlkleri, iki cam arasnda polivinil butiral gibi bir yaptrc ierir. Cam krldnda dalma yaptrc sayesinde nlenmi olur. Yaptrc maddeler, hafiflik, alevlenmeyi geciktirici, darbe dayanm, korozyon direnci, kolay ekillendirme ve ileme, srtnme ssnn datlmas ve iyi yaltm zelliklerini bnyesinde toplamaldr. Alclad isimli ticari malzeme ticari saflktaki Al, yksek dayanml alminyum alam ile giydirilmitir. Giydirilen madde toplam kalnln % 1- 1,5 u kadardr. Bu yap uak gvdelerinin temel yap malzemesidir. Ayrca, s dntrclerde, binalarda ve depolama tanklarnda da ok kullanlr. Hafif ve korozyona dayankl bir malzemedir. Termoiftler(slifler) de iki farkl metalin birlikte olduu bir karma malzemedir. Isl genleme fark ile geri dnebilir ve tekrarlanabilir genleme zellii yardmyla scaklk lmne uygundur. Ayrca yksek elastikiyet modlne sahip olmaldr. Termostatlar da bu tr metallerden yaplr. Pirin, mangan-nikel-bakr, monel, nikel-krom-demir, saf nikel, demir-nikel bu amala ok kullanlanlardr. ASFALT VE ASFALT KARIIMLARI Asfalt temel olarak biraz oksijen, kkrt ve dier katklar ieren bir hidrokarbondur ve slyoruk polimer maddelerin mekanik zelliklerine sahiptir. ounlukla petrol artlmasyla elde edilmekle birlikte, dorudan bitml kayalardan ve yzey maden yataklarndan da elde edilebilirler. Ham petrol % 10-60 asfalt ierir. Asfaltn ou yol yapmnda, kalan izolasyon ve at malzemeleri yapmnda kullanlr. Kimyasal olarak % 80-85 C, % 9-10 H, % 2-8 O, % 0,5-7 S ve N ile eser elementlerden olumaktadr. Asfalt bileikleri birbirinden ok farkl ve karmaktr. Zincir hidrokarbonlar, halkal yaplar ve ok halkal aromatik yaplardan olumaktadr. Youma rn olan polimerik ve deiken molekl arlkl bir rndr. Yol yapmnda, bitml balayc olarak dolgu malzemesiyle(kum, ince akl) birlikte kullanlr. Belli boyutta elekten geen dolgu oranna bal olarak deiik yol kaplamalar retilmektedir. Asfalt ierii arttka kayma direnci artar. Scak
PROF.DR.M.EROL

16

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

havalarda bu nedenle asfalt erir. Dolgunun asfaltla, asfalttan ayrlmayacak kadar iyi ba yapmas nemlidir. AHAP (ODUN) Ahap(kereste), ok kullanlan bir inaat malzemesidir. Ev, bina, kpr v.b. yapmnda kalas olarak kullanlmas yannda, kontrplak, sunta gibi karma malzemelerin yapmnda, kat retiminde de kullanlr. Olduka anizotropiktir. Ahap, lignin denilen polimer madde ve dier organik bileiklerle glendirilmi karmak dizilimli selloz hcrelerinden oluan bir lif destekli bir karma malzemedir. OKU ******** Ahabn Makroyaps Ahap karmak yapl bir doal rn olduundan, mhendislik tasarmnda kullanacamz yapsnn, alaml bir elik ya da enjeksiyonla kalplamal slyoruk bir polimer gibi homogen olmas beklenmemelidir. Aa gvdesine paralel ynde ekme dayanm ok daha yksek olan ahabn dayanm byk lde ynne baldr. Bir aa gvdesinin enine kesiti incelendiinde, dtan ie doru, 6 katmann olduu gzlenir. ekil 16-34 s.494 erdoan D kabuk katman l, kuru doku olup aac d etkilerden korur. kabuk(kambiyum) katman ya ve yumuak olup yapraklardan aacn tm byyen ksmlarna besin tar. Bytgen katman(diri odun) kabukla odun arasndaki doku olup odun ve kabuk hcrelerini yapar. D odun katman aa gvdesinin d ksmn meydana getiren ak renkli odundur. D odun besin biriktiren ve zsuyunu kklerden yapraklara tayan canl hcreler tar. odun katman aa gvdesinin artk yaamayan i ksmn oluturur. odun d odundan daha koyu renkli olup, aacn dayanmn salar. z, aacn merkezinde yer alan, etrafndan aacn ilk bymesinin meydana geldii yumuak dokudur. Katmanlar zden kabua kadar besin biriktirmede ve tanmasnda rol oynayan z nlar(bir cins hcre topluluu; kanal oluturur) da ierir.
PROF.DR.M.EROL

17

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Yumuak/sert odun: Aalar iki grup altnda toplanr. Botanik temele gre snflamada aa, tohumu akta ise yumuak odunlu tre, tohumu kapal ise sert odunlu tre girmektedir. Birka istisna dnda, yumuak odunlu aalar yapraklarn dkmez, sert odunlular her yl dker diyebiliriz. Yine baz istisnalar ile, yumuak odunlu aalarn ou fiziksel olarak yumuak, sert odunlularn ou da serttir. am, kknar, ladin(alaam) ve sedir yumuak odunlu, mee, karaaa, akaaa, hu aac ve kiraz ise sert odunlu snfna girer. Scakln deitii lkelerde her byme mevsiminde aacn gvdesi etrafnda her yl yeni bir kat oluur. Ya halkalar diye adlandrlan bu katlar zellikle yumuak odunlu aalarn kesitlerinde akca grlr. Her halkann iki alt halkas vardr: ilkbahar halkas ve yaz halkas. Bir aata, ynn mikroyap ile ilikisini kurabilmek nemlidir. Aadaki ekilde grld gibi, lif ynne gre, bir eksenler dizisi seilir. ekil 13.37 s.759 + ekil 16-35 s.495 erdoan Aa gvdesine paralel eksen boylamasna eksen(B), aacn yllk byme halkalarna dik olan eksen radyal eksen(R), hem radyal hem de boy eksenine dik ve yllk halkalara paralel olan teet eksenidir(T). Hcre duvarlar, balca, birbirlerine lignin polimerleriyle bal mikroliflerden oluur. Mikroliflerin kendisi ise, amorf yarselloz ve ligninle sarlm kristal ekirdekli sellozdur. Mikroliflerin dizilimi ve ynleri hcre duvarlarnn katlar arasnda birbirinden farkldr. Lignin, hcre duvarlarnn kaskatln ve basma kuvvetlerine direncini salar. Odun hcreleri, arlklarnn % 30 una kadar su emebilir.

METAL ANAFAZLI ve SERAMK ANAFAZLI MALZEMELER Metal anafazl karma malzemeler(MAKM) Son yllarda, zerinde en ok aratrma yaplan konularda biridir. Dayanm/arlk oran yksek birok yeni malzeme kefedilmitir. Bunlar
PROF.DR.M.EROL

18

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

zellikle hava-uzay sanayinde, ksmen de oto sanayinde kullanlmaktadr. tr malzeme vardr. Srekli lifler, sreksiz lifler ve parackla glendirilenler. Srekli liflerle glendirilen MAKM ler Srekli lifler bu tr malzemelere en yksek eilmezlik(ekme modl) ve dayanm salar. lk gelitirilen tr bor lifleriyle glendirilmi alminyum alamlardr. Bor lifleri, volfram telden altlk zerine bor kimyasal buharnn ylmasyla elde edilir. Daha sonra, aralarna B lifleri yerletirilmi Al varaklar scakta sktrlmakta, biim deitiren bor lifleri arasndaki varaklar s ve basn etkisiyle birbirine kaynamaktadr. Hacimce % 51 B katmakla Al alamnn ekme dayanm 310 MPa dan 1417 MPa a, esneklik modl ise 69 MPa dan 231 GPa a ykselmektedir. Uzay mekii gvde yapsnda bu tr malzemeler kullanlmaktadr. Bu tr karma malzemelerde kullanlan srekli glendirici malzeme olarak silisyum karbr, grafit, almina ve volfram lifleri de kullanlmaktadr. SiC ile glendirilmi Al alamlar sava uaklarnn dikme kuyruunda kullanlmaktadr. Ses st uaklar iin gelitirilen bir tr de SiC liflerle glendirilmi titanyum alminr alamdr. izelge 13.7 s.768 Paracklarla ve sreksiz liflerle glendirilmi MAKM ler Bu amala gelitirilmi ok eitli malzemeler vardr. Bu malzemeler glendirilmemi malzemelere gre yksek dayanm, daha yksek eilmezlik ve daha iyi boyutsal kararlla sahiptir. Bu konuda alminyum alamlar ba ekmektedir. Paracklarla glendirilmi MAKM ler, yaklak 3-200 m apnda dzensiz ekilli almina ve silisyum karbr paracklar katlarak yaplan dk maliyetli alminyum alamlar en ok kullanlanlardr. Bazen n kaplama yaplan paracklar, erimi Al alamyla kartrlarak daha sonra ki retim iin ktkler halinde dklmektedir. Spor aletlerinde ve motor paralarnda kullanlmaktadr.

PROF.DR.M.EROL

19

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Sreksiz liflerle glendirilen MAKM ler, byk apta, toz metallurjisi ya da eriyik emdirme yntemiyle retilmektedir. Toz metallurjisinde, 1-3 m apnda ve 50-200 m uzunluunda ine biimindeki SiC zlifleri metal tozlar ile kartrlmakta, scak preslemeyle sktrldktan sonra istenen ekle enjeksiyonla kalplanmakta ya da dvlmektedir. retim yntemleri pahaldr. Bu nedenle zel amalarla kullanm tercih edilmektedir. Fze klavuz paralar, yksek gl oto motor pistonlar gibi. Seramik anafazl karma malzemeler(SAKM) Genel olarak leri karma malzemeler olarak da adlandrlrlar. Hafifilik, dayanm ve bklmezlik en nemli zellikleridir. Son yllarn rn olan malzemelerdir. Seramik anafazn dayanm ve tokluk gibi mekanik zelliklerini iyiletirmektedir. Lif olarak Si, B, C(grafit) en ok kullanlanlardr. Anafaz olarak da Al, Ti, Ni en ok tercih edilmektedir. Genelde bu anafaz ve lif malzemeleri arasndaki uyum ok iyidir. tr halinde retilirler; srekli lifler, sreksiz lifler ve parackla glendirilenler. Srekli liflerle glendirilen SAKM ler Bu amala en ok SiC ve Al2O3 lifleri kullanlmaktadr. SiC hasr halinde rlmekte, daha sonra kimyasal buhar yma suretiyle anafaz lifli hasrn gzenekleri doldurulmaktadr. Ya da SiC lifleri cam-seramik malzemeyle sarlmaktadr. Bu tr malzemeler s deitirme tpkeri, sya kar koruyucularda ve yksek scaklktaki korozif ortamlarda alan paralarda kullanlmaktadr.

Paracklarla ve sreksiz liflerle glendirilmi SAKM ler

PROF.DR.M.EROL

20

KYM 345 2007-2008 DERS NOTLARI BL 3

Seramik zlifler tek fazl seramiklerin krlma tokluunu nemli lde arttrr. Alminaya % 20 SiC zlifi katlmas, almina seramiinin krlma tokluunu yaklak iki kat arttrr. Ksa liflerle ve paracklar ile glendirilmi seramik malzemeler, scak ebasnl presleme gibi, bilinen seramik ekillendirme yntemiyle retilir. Seramik anafazl karma malzemelerin ana mekanizmayla toklatna inanlmakta olup, bunlarn nde de glendiriciler atlak ilerlemesini engellemektedir. Bu mekanizmalar yle zetlenebilir; 1) atlak saptrma : atlak birglendiriciye rastaladnda yn deitirerek, ilerlemesi zorlamaktadr. atlan ilerlemesi iin daha yksek gerilimler gerekmektedir. 2) Kpr oluturma : Lifler ve zlifler atlak zerinde bir kpr oluturarak, malzemenin bir arada kalmasna yardmc olmaktadr. Bu durumda da, atlan ilerlemesi iin daha yksek gerilimler gerekmektedir 3) Lif kmas : Liflerin ve zliflerin atlayan anafazdan dar ekilmesi iin gereken srtnme enerjisi enerji yutmakta ve atlan ilerlemesi daha fazla gerilem gerektirmektedir. Dolaysyla, yksek dayanmlar iin, anafazla liflerarasnda iyi bir arayzey ba gerekmektedir. ok yksek scaklklarda kullanm iin anafaz ve liflerin genleme katsaylar birbirine ok yakn olmaldr.

PROF.DR.M.EROL

21