(YRC) - Khung Hoang Tai Chinh My Va Van de Giam Sat He Thong Tai Chinh Ngan Hang Tai Viet Nam

MC LC
DANH MC CC BNG, BIU, S DANH MC T VIT TT LI M U Chng I: L LUN V KHNG HONG TI CHNH M - H THNG GIM ST TI CHNH M HIN NAY 1. Tng quan v h thng Ti chnh Ngn hng ca M. 2. Phn tch nguyn nhn khng hong ti chnh M hin nay. 2.1. Nguyn nhn su xa theo phn tch ca nhm nghin cu. 2.1.1 Chng khon ho v cc cng c phi sinh im c sc ca cuc khng hong ti chnh M 2008. 3. Vai tr tt yu ca hot ng gim st h thng ti chnh ngn hng. Chng II: THC TRNG HOT NG GIM ST H THNG TI CHNH NGN HNG TI VIT NAM HIN NAY 1. Tng quan chung v h thng ti chnh ngn hng Vit Nam hin nay. 1.1. Gii thiu. 1.2. Mt vi c trng ca h thng ti chnh ngn hng Vit Nam. 1.2.1. c trng v mt hot ng v m ca h thng ti chnh ngn hng. 1.2.2. c trng trn bnh din ri ro h thng. 2. Thc trng hot ng gim st h thng ti chnh ngn hng Vit Nam hin nay. 2.1. Thc trng. 2.2. nh gi thc trng h thng gim st ti chnh ngn hng Vit Nam. 2.2.1. Kt qu t c. 2.2.2. Nhng mt hn ch. 3. Nhng din bin c th d on.
http://svnckh.com.vn
CHNG III: XUT CC GII PHP NNG CAO NNG LC HOT NG GIM ST H THNG TI CHNH NGN HNG TI VIT NAM 1. nh hng ca hot ng gim st h thng Ti chnh Ngn hng ti Vit Nam. 2. xut cc gii php. KT LUN TI LIU THAM KHO
ii
DANH MC HNH V
cho thun tin, nhm nghin cu gi cc bng biu, s l hnh v.
Hnh 1. T chc ca H thng d tr Lin bang Hnh 2: CPI v li nhun trc thu ca doanh nghip phi ti chnh trong phn trm GDP Hnh 3: Mt cch n gin m hnh ha cuc khng hong M Hnh 4: Li sut ti M Hnh 5: Li sut cho vay th chp Hnh 6: T l tit kim ti M Hnh 7: Cho vay di chun v cht lng cc khon tn dng Hnh 8: Quy trnh ca hot ng chng khon ho Hnh 9: S phn nhnh cc CDO t MBS, ABS Hnh 10: M hnh bng pht khng hong do cn kit ni sinh ca chu trnh ti chnh
iii
DANH MC T VIT TT NHTW: Ngn hng Trung ng NHQG: Ngn hng Quc gia NHNN: Ngn hng Nh nc TTCK: Th trng chng khon CK: Chng khon TCNH: Ti chnh Ngn hng HOSE: S Giao dch chng khon TP HCM HNX: S Giao dch chng khon H Ni OTC: Th trng chng khon phi tp trung BHTG: Bo him tin gi BH: Bo him QTDND: Qu tn dng nhn dn NHTM: Ngn hng thng mi IMF: Qu tin t quc t
iv
LI M U 1. S cn thit ca ti nghin cu: Nn kinh t ca M ang tri qua cuc khng hong ti chnh ti t nht k t nm 1930, cuc khng hong ny ln hn mi cuc khng hong ti chnh chu k din ra trong lch s, n khng ch khin cho nn kinh t ca M m kinh t ca c th gii cng lm vo tnh trng suy thoi trm trng. H thng Ti chnh Ngn hng ca M phi chng kin nhiu cuc sp , thm ch l s ph sn ca nhng nh ch ti chnh go ci c lch s hot ng hn mt trm nm. Mt nguyn nhn c bn dn n vic xy ra cuc khng hong ny chnh l nhng bt cp trong vn gim st h thng Ti chnh Ngn hng ti M. M hnh gim st c nh gi vo bc tin tin v vng mnh nht th gii cng khng th lng trc v ngn nga c ri ro h thng. Ti Vit Nam, nn kinh t ni chung v h thng Ti chnh Ngn hng ni ring cng hng chu t nhiu nhng tc ng tiu cc theo xu th suy thoi kinh t ca M v ton cu. Tuy vy, cuc khng hong ti chnh M t ra mt c hi nhng nh hoch nh chnh sch trong nc nh gi li v rt ra c nhiu bi hc kinh nghim qu gi trong vn gim st h thng Ti chnh Ngn hng ti Vit Nam. Vic nghin cu cuc khng hong ti chnh M t gc gim st h thng Ti chnh Ngn hng xy dng mt m hnh gim st vng mnh cho h thng Ti chnh Ngn hng trong nc, gp phn vo s pht trin n nh ca nn kinh t l mt yu cu cp thit ang t ra tng ngy. Nhn thc r c vai tr v tm quan trng ca vn ny, nhm nghin cu chn ti Khng hong ti chnh M v vn gim st h thng Ti chnh Ngn hng ti Vit Nam lm ti nghin cu. 2. i tng, phm vi, mc tiu nghin cu ca ti:
i tng nghin cu ca ti l cuc khng hong ti chnh M nm 2008 v vn gim st h thng Ti chnh Ngn Hng ti M v Vit Nam. ti c tm bao qut v xem xt li nhiu vn trong qu kh lu di v trc, tuy nhin phm vi nghin cu tp trung vo khong thi gian t nm 1999 n nay, trc khi xy ra hai s kin l bong bng dot.com v khng b 11/9 ti M. ti t mc tiu nghin cu nhng bi hc kinh nghim v rt ra gii php cho vn gim st h thng TCNH ti Vit Nam t cuc khng hong ti chnh M. 3. Phng php nghin cu ca ti. Phng php nghin cu ch yu l phng php phn tch, tng hp, thng k, so snh, s dng cc s liu nghin cu th cp. Bn cnh cc phng php m hnh ha s dng bng biu, th s gii thch c im v nguyn nhn khng hong mt cch sinh ng. 4. Kt cu ca ti: Ngoi phn li m u, kt lun v ph lc, bi vit c kt cu nh sau: Chng I: L lun chung v khng hong ti chnh M v vn gim st h thng TCNH. Chng II: Thc trng hot ng gim st h thng TCNH ti Vit Nam hin nay. Chng III: xut cc gii php nhm nng cao nng lc hot ng gim st h thng TCNH ti Vit Nam. 5. Kt qu nghin cu d kin. ng gp ch yu ca ti l: i, Khi qut ha c s l lun v khng hong ti chnh M v kinh nghim trong hot ng gim st h thng TCNH ti M; ii, Phn tch nng lc ca hot ng gim st ti Vit Nam hin nay; iii, xut cc gii php nhm nng cao nng lc cho hot ng gim st h thng TCNH ti Vit nam.
Do y l mt lnh vc c tnh v m rt cao, cng vi trnh ngi vit cn hn ch nn bi vit chc chn khng trnh khi nhng thiu st. Rt mong cc thy, c gio v cc bn ng gp, ch bo ti ca nhm nghin cu c hon chnh hn.
Chng I: L LUN V KHNG HONG TI CHNH M - H THNG GIM ST TI CHNH M HIN NAY 1. Tng quan v h thng Ti chnh Ngn hng ca M. H thng ti chnh M c cho l mt h thng phc tp v cu trc v chc nng. C nhiu loi hnh t chc khc nhau: ngn hng, cng ty bo him, qu tng tr, th trng c phiu, th trng tri phiutt c nhng t chc ny u c chnh ph gim st. H thng ti chnh ny chuyn nhiu t la mi nm t nhng ni tha vn n nhng ni thiu vn u t. M, cc ngn hng hot ng trong mt h thng qun l ngn hng kp (dual banking system) ngha l c chnh quyn lin bang v tiu bang u c quyn kim sot i vi ngn hng. H thng ny c thit lp nhm gip chnh quyn tiu bang kim sot cht ch hn hot ng ngn hng trong phm vi lnh th ca mnh, ng thi m bo cho cc ngn hng c chnh quyn tiu bang v cng ng a phng i x cng bng khi m rng hot ng sang cc bang khc nhau. Cc c quan qun l h thng ti chnh quan trng ca chnh ph M l H thng d tr lin bang (FED), Cc kim sot tin t, Cng ty bo him tin gi lin bang (FDIC), B T php, y ban chng khon v hi oi cng c vai tr qun l ngn hng nhng km quan trng hn, trong khi Hi ng ngn hng bang l c quan qun l cp bang cao nht ca cc ngn hng M. Khi cc ngn hng trong h thng ti chnh thc hin nghip v nhn tin gi vay v cung cp cc dch v ti chnh khc cho khch hng, h phi tin hnh nhng cng vic trong mt khung php l cht ch c xy dng ch yu bo v li ch ca ton x hi. Cc nh ngn hng thng ni vi nhau rng nhng k t FDIC (Federal Deposit Insurance Corporation) C quan bo him tin gi lin bang thc s ngha l "Yu cu tng vn
khng ngng" Forever Demanding Increase Capital. FDIC v cc c quan qun l ngn hng khc dng nh khng ngng yu cu (t nht l i vi cc ngn hng ca M) phi tng vn nhiu hn, tng cng cung cp cc bo co, m rng hn na cc dch v cng cng M cng nh hu ht cc quc gia khc, khng mt ngn hng mi no c th thnh lp nu khng c Chnh ph chp thun. Vic ngn hng cung cp dch v nhn tin gi v cc cng c ti chnh khc cho cng chng huy ng vn u i hi phi c s cho php ca cc c quan qun l ngn hng. Cht lng danh mc cho vay u t cng nh s hp l v vn ch s hu ca ngn hng lun c cc thanh tra ngn hng xem xt cn thn. Khi mt ngn hng mun m rng hot ng bng cch xy dng mt ta nh mi, sp nhp vi mt ngn hng khc, thip lp vn phng chi nhnh hoc tip nhn hay bt u mt hot ng kinh doanh phi ngn hng, trc ht n phi nhn c s ng ca c quan qun l. Sau cng, ch s hu ca mt ngn hng khng th a quyn ng ca v rt lui khi ngnh nu h khng c s chp thun r rng bng vn bn t chnh c quan qun l, ni cp quyt nh thnh lp ngn hng. Cc c quan qun l ngn hng ti M v chc nng ca chng H thng d tr lin bang Federal Reserve System Gim st v qun l thng xuyn tt c cc ngn hng c chnh quyn tiu bang cp giy php (ngn hng bang) v cc cng ty s hu ngn hng hot ng ti M. Quy nh t l d tr bt buc trn tin gi. Thng qua cc n v sp nhp, thit lp chi nhnh, hoc thc hin chc nng tn thc. Quyt nh cng nhn, gim st v kim tra cc cng ty quc t hot ng trong lnh vc ngn hng ti M. Cc qun l tin t - Controller of Currency
Ban hnh quyt nh thnh lp cho cc ngn hng ni a mi. Gim st v kim tra thng xuyn tt c cc ngn hng ni a. Thng qua tt c cc n v sp nhp, thit lp chi nhnh, thc hin chc nng tn thc. Cng ty bo him tin gi lin bang Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC) Bo him cc khon tin gi cho ngn hng tun th cc quy nh ca cng ty. Thng qua tt c cc n v st nhp, thit lp chi nhnh, thc hin chc nng tn thc ca nhng ngn hng c bo him. Yu cu mi ngn hng c bo him tp hp cc bo co v tnh trng ti chnh ca h. B T php Department of Justice Xem xt v thng qua cc ngh sp nhp ca ngn hng v cng ty s hu ngn hng. Nghin cu tc ng ca chng i vi cnh tranh v chn chnh kp thi nu ngh ny tc ng tiu cc ng k ti mc cnh tranh trn th trng. y ban hi oi v chng khon Thng qua cc ngh v vic pht hnh chng khon ca ngn hng v ca cng ty s hu ngn hng. Hi ng ngn hng bang State Banking Board or Commission Ban hnh giy php thnh lp ngn hng mi. Gim st v kim tra thng xuyn tt c cc ngn hng c cp giy php ca bang. C quyn thng qua tt c n yu cu ca cc ngn hng hot ng trong phm vi bang v vic thnh lp cng ty con, tip qun cc chi nhnh, hoc thnh lp vn phng chi nhnh mi.
Bn v s c lp ca Fed Nhng quy nh v ngn hng v qun l ngn hng ti M c kim sot bi Cc d tr lin bang (Fed). Cng ging nh mi NHTW trn khp th gii, Fed tc ng ti hot ng hng ngy ca cc ngn hng nhiu hn bt k c quan no khc ca Chnh ph. Cng vic ch yu l thc hin chnh sch tin t, bao gm vic m bo s vn hnh thng sut ca h thng ti chnh ngn hng, m bo s tng hp ca qu trnh cung ng tin t v tn dng vi cc mc tiu kinh t quc gia. Bng cch kim sot tc tng trng ca mc cung tin t v tn dng (bao gm cc khon cho vay v u t chng khon ca ngn hng), Fed c gng m bo s tng trng kinh t mt tc thch hp, tht nghip c gi mc thp, duy tr lm pht hp l v m bo gi tr ng USD trn th trng quc t c gi vng. Mt im khc bit r rt ca Fed so vi cc NHTW khc trn th gii l Fed tng i t do trong vic theo ui nhng mc tiu ny bi n khng ph thuc vo ngun ti tr ca Chnh ph. Thay vo , Fed c th tng vn ca mnh t vic bn cc dch v v mua bn chng khon. Hng nm, Fed chuyn phn ln li nhun vo Kho bc M sau khi b sung vn v tr li cho cc ngn hng nm gi c phn ca Qu d tr lin bang. Ngc li, cc NHTW ca Nht, Anh, Php, Italy, Ty Ban Nha v cc nc khc dng nh c t di s kim sot cht ch hn ca Chnh ph, v cc nc ny ni chung u tri qua nhng giai on lm pht cao vi nhiu vn kinh t trong nhng nm gn y, im ny ni ln rng s c lp ca Fed lm cho n c th t c cc mc tiu kinh t di hn d dng hn (c bit l kim ch lm pht) do t phi chu p lc chnh tr. Fed c mt cu trc t chc rt ln, phc tp vi nhiu b phn gn ging nh b my hnh chnh ca Chnh ph (xem s ). Trung tm ra quyt nh v ng thi c quyn lc ln nht trong h thng d tr lin bang l Hi ng thng c (Board of Governors) ti Washington, DC. Tt c cc
ngn hng do Cc qun l tin t cp giy php v mt s ngn hng thnh vin bang sn sng tun th s gim st v qun l ca Fed c xem l ngn hng thnh vin. Cc t chc thnh vin phi mua c phiu (ti a l 6% vn v thng d vn) ca ngn hng d tr lin bang khu vc v phi chu s kim tra hot ng ton din ca Fed. Cc ngn hng thnh vin ca h thng d tr lin bang ch c mt s t c quyn bi v cc dch v ca Fed c cung cp cho tt c cc t chc nhn tin gi t d tr ti Fed.
Hnh 1. T chc ca H thng d tr Lin bang

B phn chnh ca Hi ng thng c Washington, DC (7 thnh vin) U ban th trng m Lin bang (FOMC), gm 7 thnh vin Hi ng thng c v 5 trong s 12 ch tch ca cc ngn hng D tr lin bang)
Ch nh thng qua ban lnh o v gim st hot ng ca Ch tch ca cc ngn hng D tr c mt trong 12 Ngn hng D tr lin bang (DTLB) khu vc
Chnh sch cho hot ng hng ngy ca Fed trn th trng m c thc hin bi
Gim st v qun l 25 chi nhnh ca cc ngn hng DTLB cc thnh ph
Phng giao dch ti ngn hng D tr lin bang New York (ch o bi mt ph ch tch ca NHDTLB New York, ngi ng thi qun l danh mc chng khon ca ton b H thng DTLB)
Gim st v kim tra Mua bn chng khon vi Cc ngn hng thnh vin ca H thng DTLB (gm tt c cc ngn hng Quc gia v cc ngn hng bang c tham gia H thng)
Nhng ngi kinh doanh chng khon trn th trng s cp, i din cho cc nh u t trn th trng vn v th trng tin t
2. Phn tch nguyn nhn khng hong ti chnh M hin nay. n thi im ny, chng ta c th chnh thc coi thng 8 nm 2007 l im bng n ca cuc khng hong ti chnh hin ti. l khi cc NHTW phi can thip cp thanh khon cho h thng ngn hng. Vy u l nguyn nhn chnh gy ra cuc khng hong hin ti, v nhng nt c trng ca cuc khng hong hin ti so vi nhng cuc khng hong trc . Cho n nay, trn th gii phn ln cc chuyn gia kinh t, ti chnh u cho rng c ba nguyn nhn khng t th nhiu gy nn cuc khng hong ti chnh hin ti l. 1. Tit kim d tha Saving glut: Trong Trung Quc, cc nc mi ni, cc nc xut khu du th c thng d mu dch ln trong vi nm trc khi khng khong xy ra v dn s tin ny vo M. 2. Fed gia li sut qu thp qu lu sau v v bong bng chng khon cng ty cng ngh thng tin dot.com nm 2001. 3. Nhiu sn phm ti chnh mi ra i to ra s ch quan gi to v nhiu nh u t cho rng h phn tn c ri ro. Ngoi ra nhng sn phm ti chnh mi ny (CDO, CDS) cng lm cc nh ch ti chnh ph thuc ln nhau nhiu hn. Nhng theo nhm nghin cu, ba c cho l nguyn nhn trn ch l mi trng cho cuc khng hong hin ti. Nguyn nhn cn bn su xa l vn t h thng gim st hin ti ca nc M. C th hn l cu trc hin ti ca h thng ti chnh M ang c vn trc s pht trin ca cng nghip Ngn hng - Ti chnh. Vi lp lun th nht cho rng Trung Quc v cc nc mi ni c thng d thng mi ln vi M v u t ngc li s tin ln ny vo M.
10
Theo nhm nghin cu lp lun ny cha thuyt phc. Bi v dng vn t Trung Quc v cc nc mi ni vo M ch chim 5% GDP(1). Nn nu ni dng vn ny lm mo m cc quyt nh ti chnh th rt thiu thuyt phc. Trong khi tng dng vn vo v ra ca M ln hn nhiu, do vy nu ni dng vn vo l nguyn nhn th phi chng phi cm hon ton dng vn vo v ra ch khng ch l phn thng d 5%. ng l dng vn t Trung Quc v cc nc mi ni vo M trong thp k gn y lm li sut thc gim xung thp, dn n bong bng gi ti sn trong c nh t. Tuy nhin bong bng ti sn v bong bng nh t ch l ngi n ca khng hong ch khng phi ci cn gc ca vn . Vn li sut thp cng ch l thp so vi lch s ch hin ti th cha khng nh c mc li sut l thp. Cuc khng hong tit kim v cho vay (S&L) nhng nm 80 sy ra vi mc li sut cao, tri ngc vi hon cnh hin ti. ng ra vi li sut thc thp s tt cho nn kinh t v h thng ti chnh ch khng phi l iu cn phi loi b. Vi l do th hai cho rng Fed duy tr mc li sut qu thp sau giai on bong bng chng khon ngnh cng ngh thng tin dotcom cui nm 2000. Theo nhm nghin cu, khng th trch ti Fed, khng th buc ti Alan Greespan ch tch ca Fed lc by gi gi li sut thp qu lu. Hy nhn vo CPI v GDP ca M trong giai on 2002 2004.
(1)
M thc mi cho th trng ti chnh_George Soros_Nh xut bn tri thc nm 2008.
11
Hnh 2: CPI v li nhun trc thu ca doanh nghip phi ti chnh trong phn trm GDP
(Ngun: Finance and Economics Discussion Series: 2008-06 Screen Reader version Challenges in macro-finance modeling)
(Ngun: Monetary Policy Report to the Congress, july 20, 2003)
Gi s trong giai on ny Fed tng li sut ngn chn bong bng ti sn v bong bng nh t, th ly g m bo nn kinh t M khng b gim
12
pht, thm ch l suy thoi t thi im ? Mt hon cnh kh khn cho Fed khi m nc M phi hng chu thm v khng b lch s 11/9. Theo nhm nghin cu, Fed khng c s la chn no khc cho nn kinh t M thot khi suy thoi. Trong hon cnh nh vy, nhm nghin cu tin rng cc nh kinh t v th trng s khng chp nhn tng Fed s thay i mc tiu lm pht bng mc tiu gi ti sn. Vi tng th 3 cho rng Nhiu sn phm ti chnh mi ra i to ra s ch quan gi to v nhiu nh u t cho rng h phn tn c ri ro. Ngoi ra nhng sn phm ti chnh mi ny (CDO, CDS) cng lm cc nh ch ti chnh ph thuc ln nhau nhiu hn. tng ny cng cha lm nhm nghin cu thuyt phc, nhm nghin cu ng vi kin cho rng nhng sn phm ti chnh mi lm cc nh ch ti chnh ph thuc ln nhau nhiu hn. Trc tin v vn cc sn phm ti chnh mi c to ra n thuc phm tr v s i mi ti chnh. Theo quan im kinh t v s sut hin cc sn phm ti chnh mi ny ng tnh rng s i mi ny c to ra bi v cc c nhn v doanh nghip mun lm cc i li nhun; ni khc i, s i mi iu c th v cng c li cho nn kinh t - c iu khin bng mun lm giu hoc dy tr s giu c. Quan im ny a n mt kt lun n gin nh sau Mt thay i trong mi trng kinh t s kch thch mt cuc tm kim cc i mi c th sinh li. Cc sn phm ti chnh mi c tm ra tm kim li nhun khi mi trng kinh t thay i. Trong , cc sn phm ti chnh mi trong vay th chp bt ng sn l mt s i mi. Vy mi trng kinh t thay i ra sao khin cc sn phm ti chnh mi ra i. chnh l l do 1 v l do 2 c nu ln trn, vi dng vn sn chy vo M t Trung Quc, cc quc gia mi ni cng vi n lc cu nn kinh t thot khi suy thoi sau v v bong bng chng khon ngnh cng ngh thng tin dotcom v v khng b 11/9. Li sut thc M duy
13
tr mc thp trong mt thi gian kh di. Vi ngun tin di do nh vy s ra i ca cc sn phm ti chnh mi gip cc nh ch ti chnh c li nhun v li ch ca x hi c ti a ha l mt s sng to tuyt vi. Thng qua cc sn phm ti chnh mi to iu kin quay vng vn cho cc t chc cho vay v pht trin cng ng, vo nm 1997 cc khon vay ny to cho 2/3 ngi dn M c nh ring* - mt con s k lc Nh vy nhm nghin cu i n kt lun rng 3 l do m hin ti m phn ln mi ngi cho rng l nguyn nhn ca cuc khng hong hin ti ch l mi trng to iu kin cho cuc khng hong din ra v lan rng, vn cn bn quan trng nht to nn cuc khng hong ny l vn n t h thng gim st ca M. Chng ta s i phn tch mt cch k cng ngay iu ny. Trc tin chng ta tm hiu cn k hn v nghip v cho vay th chp bt ng sn ca cc ngn hng ti M. c im ca cho vay th chp bt ng sn. Cho vay th chp bt ng sn, mt khu vc nng ng nht trong ngn hng trong nhng nm tr li y. Vic mua cc bt ng sn di hnh thc nh ca hoc khu cn h cho nhiu gia nh (bao gm khu nh vi 2, 3 cn h hoc ta nh c nhiu cn h) thng lm tng nhu cu vn vay di hn (thng thng l 15 nm n 30 nm) v cc khon vay ny s c m bo chnh bng bt ng sn . Nhng khon vay bao gm c loi mang li sut c nh hoc loi mang li sut th ni (tr nn ph bin trong nhng nm gn y) c iu chnh nh k theo mt mc li sut c s (nh li sut trn th trng tri phiu chnh ph M) hoc theo li sut cho vay mua nh quc gia (v d nh ca ngn hng cho vay mua nh Lin bang). Mt mc ph cam kt (thng 1% n 2% gi tr danh ngha ca khon vay) s c
*
Dng 14 trang 774 Qun tr Ngn hng thng mi_Peter S. Rose_nh xut bn ti chnh nm 2000
14
ng trc m bo rng ngi vay c s dng khon tn dng trong thi k n nh trc. Cc ngn hng s tin hnh cho vay th chp bt ng sn nhng xu hng pht trin cho thy cc khon vay loi ny u c thc hin thng qua mng li cng ty thnh vin ca mt cng ty s hu ngn hng. Trong vi thp k qua, d vi bt c k hn no th cho vay th chp bt ng sn vn l lnh vc pht trin nhanh chng, vi tc pht trin hai con s. Khon mc ny chim gn 1/3 tng ti sn ca ngn hng cho ti gia thp k 90. Tht khng may, hnh thc cho vay th chp bt ng sn li l mt trong nhng hnh thc ri ro nht trong hot ng tn dng ngn hng. V d, u nm 90, cc khon cho vay th chp bt ng sn khng c thanh ton chim mt na s ti sn c vn do cc ngn hng M nm gi. S khc nhau gia cho vay th chp bt ng sn v cc hnh thc cho vay khc: Cho vay th chp bt ng sn khc vi phn ln cc hnh thc cho vay khc trn mt s kha cnh ch yu. Th nht, quy m cho vay bt ng sn thng ln hn nhiu so vi quy m trung bnh ca cc mn vay thng thng c bit l cho vay tiu dng v cho vay kinh doanh nh. Th hai, mt khon vay mua bt ng sn th chp, ch yu l cho cc ngi nh c mt gia nh thng c k hn di nht (khong t 15 nm n 30 nm) trong danh mc cho vay ca ngn hng. Nhn chung cho vay di hn loi ny cha ng nhng nguy c ri ro tn dng ng k bi v nhiu vn c th sy ra bao gm c nhng thay i tiu cc trong iu kin kinh t, trong li sut, trong sc khe ngi i vay - trong sut k hn ca mn vay. i vi cc hnh thc cho vay khc, chnh dng tin mt d tnh hoc thu nhp ngi i chi vay l yu t quan trng nht ngn hng quyt nh cho vay hay khng cho vay. Trong cho vay th chp bt ng sn, gi tr v tnh trng ca ti sn l trng tm ca mn vay, chng c tm quan trng tng ng vi thu nhp ca ngi i vay. Trong cho vay bt ng sn, s nh gi chnh xc
15
ti sn l iu ti quan trng i vi quyt nh cho vay. S nh gi gi ny phi tun theo tiu chun ca ngnh v chnh ph, c bit nu vt th chp c bn li trn th trng th cp. 2.1. Nguyn nhn su xa theo phn tch ca nhm nghin cu. Hnh 3: Mt cch n gin m hnh ha cuc khng hong M
Dng vn t bn ngoi S kin dotcom & 11/9
Th trng bt ng sn
IBs
IBs
Nh th chp
CDO II
CDO
Tn dng
Cc nh Ch
Li sut trong nc mc thp
Chi ph vn thp
Cung cp tn dng cho vay mua nh th chp
Cc sn phm mi
Chng khon ha
CDO
IB s
(IBs: cc ngn hng u t trn ton th gii) Nh chng ti cp trn, mc li sut thp m Fed duy tr trong giai on 2000 2004 v cc cng c ti chnh mi (CDO) ch l iu kin cho cuc khng hong n ra. Vn ct li m theo chng ti gy nn cuc khng hong ny n t h thng gim st. H thng gim st lng lo khu th I v khu th II ca m hnh trn. Nhng lng lo cht ngi t h thng gim st cc khu ny lm cho ri ro o c- Moral hazard tung honh. mi l nguyn nhn ch o ca khng hong ln ny theo chng ti.
16
Vi dng vn t Trung Quc v mt s quc gia mi ni vo M kt hp vi n lc ca Fed nm 2001 lm li sut thc trong nc M mc c cho l thp so vi lch s. Hnh 4: Li sut ti M
(Ngun: Monetary Policy Report to the Congress Submitted pursuant to section 2B of the Federal Reserve Act July 20, 2004)
i ph vi c v bong bng chng khon cng ngh cao Internet (dotcom) vo cui nm 2000, cc D tr Lin bang (Fed) ct gim li sut Lin bang t 6.5% xung 3.5% ch trong vng vi thng. Tip sau l v tn cng khng b ngy 11 thng 9 nm 2001. chng li s v ca nn kinh t, Fed tip tc h li sut xung hn mc 1% vo thng 7 nm 2003, mc li sut thp nht trong vng na th k qua, v li sut ng yn mc sut mt nm trn. Sut ba mi mt thng lin tc, li sut ngn hn iu chnh cho lm pht b m. V theo chng ti y l mt s thay i v iu kin nn kinh t, li sut thp, ngun vn di do dn n chi ph s dng vn thp, v tt yu mt dng tn dng ln c vo th trng bt ng sn. trong khu th I, ngn hng cp tn dng cho th trng bt ng sn thng qua hai gi tn dng th nht vi gi c li sut c nh trong sut thi gian vay (Fixed rate mortgages_FRMs), th hai l gi tn dng c li sut
17
iu chnh theo thi gian (Adjustabe rate mortgages_ARMs) mt i mi trong ti chnh ca cc ngn hng tit kim v cho vay California nm 1975. Ngn hng cung cp tn dng mua nh th chp trong giai on ny vi li sut tng i thp. Hnh 5: Li sut cho vay th chp
Ngun:
18
Tuy nhin y l giai on kinh t kh khn, mc tng thu nhp bnh qun trong giai on ny rt km. Hnh 6: T l tit kim ti M
(Ngun: Monetary Policy Report to the Congress Submitted pursuant to section 2B of the Federal Reserve Act July 20, 2004)
i mt vi hon cnh ny, cc hng cho vay tr ti cho nh hp vi ti tin hn. Cng c ph bin nht trong giai on ny l khon vay th chp mua nh vi li sut iu chnh _ARMs. H a ra mi nh bng cch n nh li sut trong hai nm u thp hn c li sut th trng. H ngh rng, sau hai nm khi li sut cao c hiu lc, th ti sn th chp s c em ra o n, li dng gi ti sn cao hn v sinh ra mt lot ph mi cho ngi cho vay. Nhng chun mc tn dng b sp , v ngi ta lm sao cho ngay c nhng ngi c mc xp hng tn dng km cng d dng mua nh ( gi l khon vay di chun). Ph bin l loi Alt A (cho ngi ni di vay) vi t hoc hon ton khng c giy t chng minh thu nhp, trong s mc cc oan l khon vay Ninja (con n khng c ngh nghip, khng thu nhp, khng ti sn), thng l c s ng la ca c ngi mi gii v ngi cho vay tin mua nh.
19
Hnh 7: Cho vay di chun v cht lng cc khon tn dng
(Ngun: Finance and Economics Discussion Series: 2008-63 Screen Reader version,The Past, Present, and Future of Subprime Mortgages)
Cht lng thm nh tn dng ti t n mc k lc nm 2006 c ti hn 88% cc con n khng iu kin h s tn dng. Cc khon vay c cht lng ti tng nhanh lin tc
(Ngun: Finance and Economics Discussion Series: 2008-63 Screen Reader version,The Past, Present, and Future of Subprime Mortgages)
20
y, h thng gim st lng lo trong vic gim st cc khon tn dng ca ngn hng cho cc tiu chun tn dng b sp v ri ro o c tung honh. Mt cu hi c t ra lc ny, cc ngn hng l ngi thm nh cht lng tn dng, ti sao h vn cung cp nhng khon tn dng y ri ro kia? Cu tr li l cc ngn hng s bn ht nhng khon vay th chp nhiu ri ro nht ca mnh i bng cch ng gi chng li trong nhng chng khon c tn gi giy ni c th chp (Collateralized Debt Obligation _CDO). Nhng giy n ny chuyn dng tin t hng ngn khon th chp thnh nhng l tri phiu c khoanh, hay c xp hng vi mc ri ro v li nhun ph hp vi cc khu v u t khc nhau. Nhng khoanh c xp hng cao nht, c l chim n 80% cc tri phiu, c ngun tin chy vo kh chc chn nn c xp hng AAA. Nhng tri phiu c xp hng thp hn l tri phiu phi chi ri ro nu c g sy ra nhng phn li cao hn. Trn thc t, cc ch nh bng v cc hng xp hng tn dng nh gi qu thp nhng ri ro hm cha trong nhng th thm ch v l nh khon vay Ninja ni trn. Chng khon ha c d tnh l s gip gim thiu ri ro thng qua phn hng ri ro v a dng ha trn c s v tr a l. Nhng thc ra nhng bin php trn li lm gia tng ri ro do chng chuyn quyn s hu ca nhng khon vay th chp t nhng ngn hng bit r khch hng ca mnh l ai sang nhng nh u t khng bit ai vi ai _ mt s bt cn xng thng tin. Thay v mt ngn hng hay mt c s tit kim chp thun cp mt khon tn dng ri lu n li trn s sch ca mnh th nay cc khon vay li c nhng tay mi gi lng kim ra, tm thi lu kho bi nhng ngn hng cho vay th chp on vn; ri c bn c m cho nhng ngn hng u t, t y chng c ch bin thnh cc CDOs, ri c ng du phn loi bi
21
t chc xp hng tn dng v cui cng c bn cho cc t chc u t trn ton cu. 2.1.1 Chng khon ho v cc cng c phi sinh im c sc ca cuc khng hong ti chnh M 2008. Chng khon ha v cc cng c phi sinh gp phn ln vo vic tng trng GDP mnh m ca M trong nhng nm 2002 2004. Chng khon ho l cht xc tc mnh m cho th trng cho vay th chp bt ng sn, vai tr ln nht ca qu trnh l lm khi thng dng vn vo th trng bt ng sn, gip cho nhng khon cho vay th chp ca cc ngn hng khng phi nm im trn bng cn i ti sn m c lun chuyn tip tc to vn cho ngn hng. tung ra mc li sut hp dn cho mi nhng ngi mua nh th cc cng ty ti tr a c M dng nhiu th thut ti chnh v tung ra nhng sn phm vay tr gp mi m thng dng nht l ci gi l khon cho vay th chp vi li sut th ni - ARM. i km vi quy trnh chng khon ho l cng c phi sinh CDS, nh ngha ca n nh ni trong phn trn. Nhiu nh kinh t ln ting gay gt v CDS v thm ch coi n nh mt th cng c ma qu, c sc ph hoi mnh m th trng ti chnh, nhng cng rt nhiu chuyn gia khng th ph nhn s thng minh v tinh vi ca n. Nhm nghin cu s gii thch chi tit quy trnh chng khon ho v ngha ca cc cng c phi sinh bng nhng minh ho sinh ng di y:
22
Hnh 8: Quy trnh ca hot ng chng khon ho
Bt u t vic nhng ngi dn i vay mua nh v ngi mi gii ca nhng t chc chuyn cho vay th chp Mortgage Lender (ch yu l cc ngn hng) tm n nhau thc hin giao dch. Ngi dn i vay mua nh c phn loi thnh di chun (subprime), cn chun (Alt-A), chun (prime), v c nh nc bo m (v d c Fannie Mae hay Freddie Mac bo m). T tng s tn dng ny, cc t chc trn "chng khon ha" (securitize) khong 1200 t thnh mt loi cng c ti chnh c th mua bn c gi l MBS (mortgage backed securities). Cc nh u t khi mua MBS s c bo m v tr li bng chnh ngun thu t cc khon cho vay mua nh ni trn. S MBS ny c gp vi cc loi chng khon tn dng khc nh cho vay
23
bt ng sn thng mi, vay th tn dng, vay mua xe hi, vay tin hc i hc, tr thnh mt loi chng khon c ti sn th chp ni chung ABS (asset backed securities). Sau nhng khon cho vay th chp ny c cc t chc trn bn li ch yu cho cc ngn hng u t Investment Banker (IB). Ti y, nhng t chc cho vay th chp bn li ri ro cho cc IB, ri ro ca cc IB s xut hin khi nhng ngi mua nh khng c kh nng thanh ton. Sau , cc cng ty ti chnh ch to ra mt loi cng c ti chnh mi gi l CDO (collateralized debt obligations) bng cch kt hp cc ABS vo thnh cc danh mc u t (portfolio) ri chia nh cc danh mc ny theo cc mc ri ro t cao n thp: senior, mezzanine and equity. V d, ngi ta b 100 ABS c ngun gc t cc khon cho vay th chp di chun, cc khon n th tn dng v.v. vo mt danh mc. Sau ngi ta bn 100 CDO c m bo bng danh mc ny v phn thnh cc nhm (gi l tranches). Nhm CDO u tin c mc ri ro thp nht s c gi cao nht v c tc thp nht (senior), sau n nhm CDO th hai (mezzanine), v cui cng l CDO thuc hng equity c ri ro cao nht v gi thp nht. Nhm an ton nht thng c mua bi cc qu hu tr (pension funds), cc cng ty bo him, qu tng h (mutual funds), qu nc ngoi (sovereign funds). Nhm th hai mua bi cc ngn hng v nhm ri ro nht c i tng u t chnh l nhng qu u t mo him (hedge funds). Trc khi n vi cc CDO, ta hy tm hiu th thut m nhng t chc cho vay th chp khuyn d ngi mua nh. Thng thng mun vay n ngn hng tr gp mua nh th ngi i vay cn c mt s vn tr trc mt phn tr gi cn nh v ng thi phi chng t l mnh c kh nng ti chnh tr n u n trong sut thi gian i vay. Chnh sch cho vay ca ngn hng thay i ty tnh hnh th trng, tuy nhin ngn hng thng buc ngi vay phi c t nht 10% - ngha l ch cho vay ti a 90% - tr gi
24
cn nh. S tin tr gp hng thng th khng nn vt qu mc an ton l mt phn ba mc thu nhp trc khi tnh thu. i su vo chi tit hn th khi xt n xin vay tin, cc ngn hng M thng dng mt cng thc gi l t l 28 : 36 da vo mc thu nhp hng thng - 28% l t l trc (front ratio) v 36% l t l sau (back ratio). Ngn hng thng ch cho vay nu s tin tr gp hng thng (k c thu v tin bo him ngi nh) khng vt qu 28% (t l trc) thu nhp hng thng. Cng thm cc khon n khc (nh tin tr n th tn dng, mua xe, n tr hc ph cho con ci...) th tt c khng c qu 36% (t l sau) ca s thu nhp hng thng. Khi xt n vay n th cc ngn hng M li cn cn c vo im tn dng (credit score) ca ngi i vay. y l thang im do Cng ty Fair Isaac Corp. thit lp, gi tt l im s FICO, t 300 - 900 im. im tn dng ny c thit lp cho mi c nhn da trn nm yu t m quan trng nht l tiu s tn dng - h ngi no xa nay cng tr n tr hn bao nhiu th im tn dng ca ngi y cng thp by nhiu. im cng cao th cng d vay v ngi i vay li cn c cho vay vi li sut nh hn. Thng thng th ngi vay s gp kh khn vi im tn dng thp hn 620. Tm gc im tn dng ly mt th d c th. Mt ngi lnh lng 5.000 USD mi thng th tt nht l c th dnh ra 1.400 USD (5.000 x 28%) tr n mua nh. Khng k thu v tin bo him nh ca, nu dng s tin ny tr u mi thng th ngi y c th vay tr gp theo hnh thc chit khu (amortization) trong 30 nm vi li sut 7,25%, mt mn n l 205.000 USD (dng hm PMT trong excel tnh ra). V cn ng ra 10% nn ngi y c th mua mt ngi nh tr gi 228.000 USD (205.000/90%) v cn t cc 23.000 USD. Vay tr gp mua nh th cn bn ch n gin nh vy, th nhng trong nhng nm va qua, khuyn d nhiu ngi mua nh th cc cng ty ti tr a c M dng nhiu th thut ti chnh v tung ra nhng sn
25
phm vay tr gp mi m thng dng nht l ci gi l Option ARM. ARM l ch vit tt ca Adjustable Rate Mortgage (li sut th ni). Theo th d trn, khi vay 205.000 USD theo Option ARM th mi thng ngi i vay s nhn c mt phiu i n, cho php h chn mt trong bn phng cch tr n nh sau: a. Tr theo tiu chun chit khu 30 nm l 1.398 USD b. Tr tin li l 1.239 USD (205.000 x 7,25% / 12) c. Tr mc ti thiu l... 762 USD Con s 762 USD ti thiu ny c tnh da trn mt phn li cho mi (introductory rate) mc rt thp, chng hn nh 2% (vay 205.000 USD chit khu trong 30 nm vi phn li 2% th phi tr mi thng 762 USD). y ch l phn li qung co li ko khch hng, thng c hiu lc rt ngn - trong mt hay hai thng u - v thc s ch dng tnh s tin tr gp ti thiu hng thng trong nm u tin. S tin ny sau s tng ln, nhng khng qu 7,25% mi nm. Nm u tin tr mi thng 762 USD th sang nm th nh s tr 817 (762 x 1.0725) USD, v nm th ba 876 USD... Ngi vay c cho bit l h c th tr gp ti thiu theo cch ny trong nm nm v bc sang nm th su th mn n s c tnh li (recast). Tuy nhin ci mu cht ca vn m rt t ngi i vay n l nh sau: v li sut chnh vn l 7,25% nn ch ring phn tin li mi thng l 1.239 USD. Tuy nhin ngi vay ch tr c 762 USD (tnh trn li sut cho mi 2% v trong thi gian u th hu ht l tr tin li) nn mi thng s ht i khong 477 USD. S tin thiu ht ny s c a vo s n gc v s n c th m tng dn (thay v s gim i nu tr n theo hai hnh thc chit khu u tin ni trn). Tuy bo l sau nm nm s tnh li, nhng thc s th khi s tin vay vt qu mt mc hn nh - nh 110% ca s n gc ban u th ngn hng s... tnh li ngay lp tc.
26
Nu im tnh li xy ra vo cui nm th ba th lc y s n s l 225.500 USD v thi gian cn li tr n s l 27 nm. Nu li sut lc y vn l 7,25% th ngi vay s phi tr 1.604 USD mi thng. Nn nh rng ngay vo cui nm th ba, ngi i vay ch tr mi thng 876 USD. Bc sang u nm th t, ngi y phi chu mt c sc ln khi s tin tr n hng thng, sau khi b tnh li nhy vt ln n 1.604 USD ngha l tng 83%! Tr li th d trn, nu chn Option ARM th ch cn tr 758 USD (thay v 1.400 USD) mi thng l c th vay c 205.000 USD vi li sut 7.5% mt cch nh nhng. Nh vy, ngi c kh nng tr 1.400 USD, thay v an phn vi ngi nh nh th nay li c th dng Option ARM vay c gn 380.000 USD (dng hm PV vi li sut cho mi = 2%/ nm, s nm = 30, khon pmt = 1400/thng) m mua mt ngi nh ln hn. S d nhiu ngi i vay chn Option ARM v cc nh ti tr cng mnh dn cho vay cng v tt c u ngh rng gi nh ca s tip tc gia tng v khi phi tnh li th mn n y c th ti ti tr d dng.Vi gi nh lin tc gia tng v li sut cho vay thp cng vi s cnh tranh khc lit trn th trng, nhiu cng ty ti tr a c sn sng cho vay khng cn tin t cc, cng chng i hi ngi i vay phi chng t r rng v kh nng tr n, v li khng h quan tm n im tn dng. Vi cch cho vay qu d dng ny th nhng ngi trc y b ngn hng... ch l khng t tiu chun, nay c th vay tr gp thoi mi. Th l v s nhng khch hng cha h c l lch vay mn, hoc c l lch yu v tng chm tr n, hoc khng kh nng tr gp hng thng cho n nhng ngi b ph sn... cng nghim nhin tr thnh ch nhn nhng ngi nh to ln, khang trang. Tt c nhng mn n cho cc khch hng ny u c xp vo ci gi l n di chun.
27
Tip theo quy trnh to ra CDO trn, nh u t mua CDO khng cn bit ng sau ci CDO mnh nm gi l ti sn g thc s v ai l ngi n tin mnh, h ch bit nu mt phn danh mc to ra CDO ca mnh b mt gi (v d ngi i vay th chp khng tr c n) th s c bao nhiu CDO khc cng xut pht t danh mc chu l trc khi n lt mnh b nh hng. Trong v d trn, nu nh u t gi senior CDO th ch sau khi nhng ngi nm gi equity v mezzanine CDO b l th mi n lt mnh chu thit hi. C hai im cn lu y: Th nht, mc ri ro tng i ca cc nhm CDO trong mt danh mc hon ton l kt qu tnh ton trn l thuyt ca cc cng ty ti chnh pht hnh CDO da vo s liu thng k ca cc ABS trong danh mc. Vic tnh ton da trn nhiu gi nh v ph thuc vo m hnh ri ro cc nh phn tch s dng. Hai danh mc ca hai cng ty khc nhau, mc d c th c thnh phn ABS ging ht nhau nhng hon ton c th c cu trc CDO khc nhau. V d portfolio 1 to ra 20% senior CDO, 50% mezzanine, 30% equity, trong khi portfolio 2 c th l 30%/60%/10%. Tt nhin gi v c tc ca tng loi CDO ny s khc nhau. Th hai, v nguyn tc bn thn gi ca CDO c cng mc ri ro nu do hai cng ty ti chnh khc nhau phat hnh cng c th khc nhau ty thuc vo uy tn ca cng ty pht hnh. Tuy nhin cc nh pht hnh CDO c th "nh bng" CDO ca mnh bng cch mua bo him cho cc ABS cu thnh danh mc u t t cc cng ty bo him uy tn (y l mt trong nhiu hnh thc cng c tn dng ca cc cng ty pht hnh CDS). Nu cng ty bo him c xp hng tn dng cao (v d AAA) th cc ABS vo ko theo l CDO cng s c xp hng tn dng cao, tt nhin s bn c gi hn. Nhng cng ty bo him ln trong th trng ny l MBIA, Ambac, v tt nhin l AIG. Mt hnh thc bo him tuyt vi cho CDO c pht minh ra trc kh lu: Credit Default Swap (CDS). Trc CDS c dng bo
28
him cho tri phiu, ngha l khi cc nh u t mua tri phiu h c th bo him cho vic nh pht hnh tri phiu b ph sn bng cch mua CDS cho tri phiu . Nu nh pht hnh tri phiu b ph sn, ngi bn CDS s c trch nhim bi thng mnh gi ca tri phiu cho ngi mua CDS. Khi CDO pht trin, lc u CDS cng pht trin theo nh mt cng c phng nga ri ro cho n khi ngi ta pht hin ra mt c tnh "tuyt vi" ca CDS. n mt lc no nhu cu CDO tr nn qu ln v ai cng ngh rng y l mt hnh thc u t tt t ri ro. Nhng ABS th c hn d cc ngn hng v cc nh mi gii cho vay th chp tm mi cch ngi M tr thnh "con n" (subprime, ninja chng hn) tng lng ABS. Th ri ngi ta quyt nh thay ABS trong cc danh mc to ra CDO bng chnh cc CDO, ngha l CDO ca CDO. Ri sau l CDO ca CDO ca CDO. Nhng loi CDO c xy dng t cc danh mc cu thnh t cc CDO khc ny gi l Synthetic CDO (CDO tng hp), phn bit vi Cash CDO l cc CDO truyn thng cu thnh t ABS. Nhng pht hnh CDO theo hng ny cng ch c gii hn, mt phn v cng chng CDO ln nhau kh nng nh gi ri ro cng kh, phn khc v trch nhim tr ph cng ngy cng ngn dn vo c tc ca CDO lm cho n bt hp dn. Th l ngi ta i tm mt loi cng c ti chnh khc thay th ABS v CDO cho cc danh mc CDO mi, v CDS bng tr thnh mt ng c vin rt thch hp. CDS bn cht l mt hp ng bo him (counterparty risk) cho mt cng c ti chnh, ngha l ri ro khi nh pht hnh cng c b ph sn. Tuy nhin c im tuyt vi ca CDS l n hon ton khng b qun l bi bt k c quan chc nng no cho nn ai cng c th bn sn phm ny, ngha l bo him cho mt ti sn no m khng cn phi tun th theo nhng qui nh ngt ngho ca ngnh bo him. Thm vo , ai cng c th mua CDS m khng cn thit phi s hu ti sn cn bo him.
29
iu ny gip cho cc bn tham gia vo th trng CDS c th s dng n by - leverage ln n v hn. Ni r thm v vn n by. Theo nh trong s bn di, tng cng gi tr danh ngha ca th trng CDS l 62 nghn t USD (nhiu hn GDP ton th gii) trong khi gi tr rng ch l 2 nghn t USD. iu ny c ngha l cho 1$ ti sn c tht, c 31 ngi mua hp ng bo him cho 1$ . Nu ri ro xy ra i vi ti sn c bo him th ngi bn bo him phi tr trung bnh 32$ cho 1$ gi tr ti sn. H li liu lnh nh vy v n gin cch y ch mt nm th trng cho rng xc sut Lehman Brothers ph sn gn nh bng khng. Bi vy nu mt cng ty, AIG chng hn bn bo him cho 31 cng ty khc m bo 1 t USD tri phiu ca Lehman th AIG c th thu v 31 ln s ph bo him thng thng cho 1 t USD bond . Nhng AIG s khng gi 31 hp ng bo him m gom chng li vo mt danh mc v bin chng thnh CDO bn li. y cng l mt loi synthetic CDO.
30
Hnh 9: S phn nhnh cc CDO t MBS, ABS
Cc CDO cha y bn trong l ri ro, m sao nhng nh u t chuyn nghip hng u trn ton th gii vn u t vo?. Ngoi s hp dn ca li nhun theo ti cn mt nguyn nhn na, l lng tin vo cc t chc xp hng tn nhim vn rt uy tn nh Moody hay Standart & Poor. ng nh ngi ta vn ni S trung thnh trn th trng ti chnh thng khng c n p. Trong v vic ny, cc t chc xp hng tn nhim rng lng qu mc, c th h chy theo mc ch li nhun?. Kt qu l h mc vo mt sai lm cht ngi. Do cc t chc nh gi tn nhim nh gi da trn thit hi trong qu kh m thit hi ny c ci thin trong giai on ny khi gi nh tng vi hai con s - Mt s ng nhn lm cho cc khon tn dng tt dc.
31
y h thng gim st t ra v tc dng khi nhng lt CDO Gic thi c hi lan ra ton th gii ti chnh. H thng gim st khng c hnh ng kp thi no cho chng khon ha pht trin chng cht vi s la bp tinh vi. V thc t hot ng chng khon ha, cc khon CDOs v CDSs cha phi chi s hn ch cng nh tiu chun c th no. Ngoi im yu hin ti ca h thng gim st ti chnh M hung th trc tip gy nn cuc khng hong ny, theo nghin cu ca chng ti nn ti chnh M ang tn ti nhng im yu cn phi iu chnh ngay - mt iu kin thun li cho cuc khng hong n ra l. Th nht, s tch bit ngn hng thng mi v ngn hng u t. Trc nm 1933, hot ng ngn hng u t v ngn hng thng mi thng do cng mt t chc ti chnh thc hin. S kt hp hot ng ngn hng u t v ngn hng thng mi dn n cc cuc xung t li ch tim n, bi v ch cc ngn hng u t c th bn cc chng khon (loi khng cn cch no khc bn c) cho cc qu y thc m do ngn hng h s hu c th ang qun l cho mt chng trnh tr cp cng ty hoc c nhn ring l. Do , cc hot ng c tnh cht ngn hng u t ca mt ngn hng c th thu c li nhun da vo ph tn ca cc qu y thc . V nu cc chng khon khng th bn c ny c bn thn cc ngn hng mua, nhng ngi gi tin c th b t trc mt ri ro ln hn v s v n ca ngn hng . Sau cc v v n ngn hng nm 1930 1933 v s no ng ca cng chng i vi cc v kin c chng c v s lm dng ca cc b phn y thc ca ngn hng. khc phc iu ny, Quc hi ban hnh o lut v hot ng ngn hng nm 1933, gi l o lut Glass Steagall. o lut ny tch cc hot ng ngn hng thng mi vi ngn hng u t. Tuy nhin, vi s vn ng hng lang mnh m ca cc t chc ti th o lut ny c tng thng Binclinton k d b nm 1999, s ph b o lut ny lm nhng ri ro nh va nu trn honh hnh.
32
Th hai l chnh sch qu ln khng v n_ to big to fail. Ri ro v n do vic bo him tin gi gy ra v mun ngn nga cc v v n ngn hng khin cho nhng ngi iu hnh ngn hng vo mt tnh hung kh x. Bi v mt v v n ngn hng ln khin d c th l mt v ti chnh quan trng s xut hin. Thng 5 -1984 mt trong 10 ngn hng ln nht nc M lc l Continental Illinois lm vo tnh cnh khng tr c n, lc FDIC khng nhng khng bo m cho nhng ngi gi tin ti hn l 100.000 la m cn c nhng mn tin trn 100.000 la. Sau , c quan Kim tra tin xc nhn vi Quc hi rng FDIC c mt chnh sch l xp 11 ngn hng ln nht vo loi qu ln khng v n, tc l FDIC s bo lnh cho cc ngn hng ny khng khng c ngi gi tin hay ch n no phi chi tn tht. FDIC s lm iu ny bng phng php mua v nm quyn kim sot sau khi cp cho ngn hng ny mt s vn ln tip sc. Tuy nhin chnh sch ny dn b lm dng v p dng cho c nhng ngn hng ln khc k c chng khng nm trong 11 ngn hng ln nht nc M. Vn vi chnh sch qu ln khng v n l ch n s lm tng mun ca cc ngn hng ln i vi ri ro o c. Nu FDIC sn lng ng ca mt ngn hng bng phng php thanh ton ht tc l thanh ton cho ngi gi tin ti hn 100.000 la cn nhng ngi gi tin ln hn 100.000 la s chi tn tht nu ngn hng v n. Nu nh vy, nhng ngi gi tin ln s phn gim st ngn hng ny v h s rt tin ra ngay khi c qu nhiu ri ro. iu ny lm cc ngn hng s gim bt mun hot ng ri ro hn. Mt vn nghim trng khc ca chnh sch qu ln khng v n ch v c bn khng cng bng. Cc ngn hng nh b t vo th bt li v cnh tranh bi v h c v n, gy ra cc tn tht tim n cho nhng ngi gi tin c ln ca h, trong khi nhng ngn hng ln c li th l nhng ngi gi tin c ln ca h l ngi c min tr khi bt c tn
33
tht no. Chnh sch qu ln khng v n i n mt khng hong v cch s l khc nhau ca FDIC v hai ngn hng khng tr c n vo cui nm 1990 v u nm 1991, Bank of New England v Freedom Nation Bank. 3. Vai tr tt yu ca hot ng gim st h thng ti chnh ngn hng. Cuc khng hong ti chnh M nm 2008 li nhng hu qu nng n khng ch i vi nn kinh t M m cn nh hng n kinh t ca nhiu quc gia trn th gii. Nh phn tch trn, nguyn nhn chnh dn n cuc khng hong ti chnh M l s khng hiu qu ca hot ng gim st trong h thng ti chnh - ngn hng, chnh s khng hiu qu ny l mi trng thun li cho cc hnh vi khng lnh mnh v gy ra nhng nh hng tiu cc nghim trng n h thng ti chnh ngn hng M. Theo quan im ca nhm nghin cu, vai tr tt yu ca hot ng gim st h thng ti chnh ngn hng c th hin cc mt sau: Th nht, lnh vc ti chnh l thnh phn quan trng i vi s pht trin ca mt nn kinh t. Vic gim st tt s gip n nh hot ng v gp phn pht trin bn vng, lnh mnh cho h thng ti chnh ngn hng. iu ny c l khng cn phi ni nhiu, n chc chn l mt mc tiu kinh in m tt c cc quc gia trn th gii mun t n trn con ng pht trin.Vai tr ca n i vi h thng ti chnh ngn hng ni ring v nn kinh t ni chung c th hin r rt trn nhiu mt nh: tng thu v gim chi cho ngn sch nh nc, nng cao hiu qu ng vn trong nn kinh t, thc y hot ng kinh t ca mt quc gia vn xa ra ton cu .v.v Th hai, nng cao nng lc hot ng cho cc nh ch ti chnh. Tng cng tnh thn trng v hiu lc ca cc c quan gim st s gip cc nh ch ti chnh thun li trong vic xc nh r nhng vn tiu cc trn mi hot ng ca mnh, v d nh an ton vn, qun l thanh khon, qun l ri ro. Ngoi ra, vic tip nhn kp thi nhng kin nh gi ca cc c quan
34
gim st cng gip cc nh ch ti chnh thch ng nhanh chng v d dng hn vi nhng bin ng s gp phi trong hot ng ca mnh. Th ba, pht hin sm v ngn nga xy ra khng hong trong h thng ti chnh ngn hng. Nh chng ti phn tch "th phm" chnh gy ra khng hong hin nay khng g khc chnh l tnh trng bung lng qun l h thng ti chnh, cng vi vic khng tun th k lut th trng. Vic tng cng gim st s lng trc c nhng cch thc cc t chc ti chnh s dng qua mt cc c quan chc nng m ch sau khi xy ra khng hong mi ngi mi nhn ra. Hot ng ca khu vc ti chnh ngn hng lun gn vi ri ro, xut pht t tnh cht c bit ca sn phm dch v trong lnh vc ny. C th ni, hot ng gim st thc s l mt cht chn an ton th cn phi m bo chc chn ton din h thng gim st c v t chc v phng thc thc hin. iu ny s gp phn ng vai tr l "cht chn an ton cho h thng ti chnh - ngn hng". Kt lun chng I Nhng bt cp trong hot ng gim st ti M l nguyn nhn chnh gy ra s sp ca h thng TCNH. Cuc khng hong ln ny cho chng ta thy c nhng bi hc kinh nghim qu gi cho vn gim st h thng TCNH ti Vit Nam, khng nh vai tr quyt nh v tm chin lc quan trng ca hot ng gim st h thng TCNH i vi s pht trin n nh ca nn kinh t quc gia. H thng TCNH ca Vit Nam vn ang trong giai on pht trin v cha ng nhiu ri ro tim n trong . nh gi li nhiu mt cn hn ch v ng dng nhng bi hc kinh nghim t M nhm nng cao nng lc hot ng gim st trong h thng TCNH l iu kin tin quyt ca chin lc pht trin kinh t quc gia.
35
Chng II: THC TRNG HOT NG GIM ST H THNG TI CHNH NGN HNG TI VIT NAM HIN NAY 1. Tng quan chung v h thng ti chnh ngn hng Vit Nam hin nay. 1.1. Gii thiu. Trong nhng nm 80, h thng ngn hng ca Vit Nam c t chc theo m hnh ngn hng n cp (one-tier system) trong Ngn hng Nh nc l ngn hng duy nht ca t nc, ng vai tr kim sot c v khi lng, chi ph v hot ng phn b tn dng cho cc lnh vc. Vn l c trng ca h thng ngn hng hon ton c t di s ch huy bng mnh lnh hnh chnh ca cc nn kinh t x hi ch ngha, m hnh ny bt u c ci cch k t nm 1990 vi s hnh thnh ca mt h thng ngn hng hai cp (two-tier system). iu ny lm thay i hon ton c cu t chc ca lnh vc ngn hng. Theo phng thc t chc mi, ngn hng trung ng c nhim v iu tit h thng ti chnh trong khi cc ngn hng cp 2 c vai tr xc nh khi lng v phn b tn dng cho cc lnh vc khc nhau. Cc ngn hng thng mi c thnh lp trong khun kh h thng hai cp bao gm cc ngn hng thng mi quc doanh ln (State Owned Commercial Banks hay SOCB), ang chim v tr ch o trn th trng, ngoi ra cn c cc ngn hng do t nhn nm mt phn vn (Ngn hng c phn) v rt nhiu qu tn dng nhn dn (Peoples Credit Funds). K t u nhng nm 2000, Hip nh thng mi Vit M (2001) v sau l vic gia nhp vo WTO (bt u c hiu lc t nm 2007) cho php bc sang mt giai on mi trong qu trnh ci cch. Thc vy, t do ha h thng ngn hng ti nm 2010 l mt cam kt do chnh ph Vit Nam a ra trong khun kh Hip nh thng mi Vit M, cam kt ny sau c p dng i vi tt c cc quc gia thnh vin ca WTO theo qui nh
36
ca iu khon ti hu quc. Nh vy, giai on ci cch mi ny c th s to iu kin cho cc ngn hng quc t c mc tham gia mnh hn trong c cu vn ca cc ngn hng Vit Nam (cc ngn hng nc ngoi hin c kh nng - theo qui nh ca hip nh - m cc chi nhnh vi 100% vn do mnh kim sot ngay t nm 2007). Giai on ci cch mi c vn bn ha trong mt vn kin khung vn kin ny cn c gi l l trnh do Th tng k ngy 24 thng 5 nm 2006. D kin s cn nhiu thay i ln t nay ti nm 2010: ci cch ngn hng Nh nc Vit Nam v cng tc gim st ngn hng (vi vic tng bc trin khai cc tiu ch cn trng ca Hip nh Basel I v sau l Basel II); c phn ha mt phn ngn hng thng mi Nh nc SOCB (equitization); sau , m ca lnh vc ngn hng mt mc ln hn cho cc ngn hng nc ngoi tham gia (hin nay ngn hng nc ngoi c tham gia vo vn ca cc ngn hng c c phn ha mc 30% i vi nhm ngn hng v 15% i vi mt ngn hng nc ngoi). Cuc ci cch ny c nhng h qu rt ln i vi cc ngn hng thng mi quc doanh bi Nh nc ang thu ht cc ngn hng quc t tham gia gp vn vo cc ngn hng trn nhm cn i bng tng kt ti sn cng nh tng cng phng php qun l ca cc ngn hng ny (m hnh ci cch ny tng i ging vi ci cch c thc hin Trung Quc t vi nm nay). Trong khun kh , Nh nc ang n lc lm sch bng tng kt ti sn ca cc ngn hng quc doanh nhm tin ti t nhn ha tng bc. Nhiu t bm vn c thc hin t u nhng nm 2000 trong khi cc nghip v chuyn i n (defeasance structure) c s dng nhm a ra ngoi bng tng kt ti sn cc khon n xu. Song song vi vic hnh thnh ca mt h thng ngn hng hai cp, mc tiu l to iu kin tng vn t nhn trong c cu vn ca khu vc ngn hng. Vic t do ha li sut v quyt tm pht trin th trng ti chnh cho thy tinh thn ca cc cuc ci
37
cch c trin khai t khong 15 nm nay l on tuyt vi c ch p ch ti chnh. p ch ti chnh l mt khi nim l thuyt dng ch tt c cc hnh thc kim sot trc tip hoc gin tip m Nh nc tin hnh i vi h thng ti chnh. Cc hot ng kim sot ny c th c thc hin di cc hnh thc khc nhau: t trng p o ca vn Nh nc trong c cu vn ca h thng ngn hng; n nh li sut theo c ch mnh lnh hnh chnh (iu ny nhn chung dn ti tnh trng li sut thc thng rt thp hoc xung mc m); qui nh hn mc tn dng; v trong mt s trng hp qui nh duy tr d tr bt buc mc cao nhm ti tr cho thm ht ngn sch Nh nc. V phng din ny, hng i ca Vit Nam hin nay cng tng t nh xu hng ci cch ca nhiu nc ang pht trin trong nhng nm 80 v 90 sau nhiu li ch trch rt mnh i vi cc nguyn tc ca c ch p ch ti chnh. Vic t chc h thng ti chnh theo mnh lnh hnh chnh s lm cho h thng ny c nhiu cu phn khng pht huy c hiu qu ti u: cc knh huy ng tit kim thng km pht trin v tit kim c hiu sut sinh li thp, thm ch l m; khi lng u t gim do ngun vn kh dng khng di do (ni cch khc, cc ngn hng ch c vai tr trung gian ti chnh mc rt thp); cht lng u t b nh hng do mc chp nhn ri ro thp hn (trong mt mi trng m ngun vn b hn ch v do khng c kh nng chp nhn y chi ph ri ro, cc ngn hng thng u tin cho cc doanh nghip chc chn nht vay vn). Tri li, cc m hnh t do ha ti chnh s cho php tng tit kim ni a v lng tn dng trn c s a dng ha cc d n c vay vn. Trn thc t, ci cch ngn hng Vit Nam hin dn ti tnh hnh tn dng ngn hng pht trin rt nhanh. Tnh hnh trn cho thy nhng thch thc m h thng ngn hng phi i mt: l duy tr c kh nng kim sot ci cch khi tin hnh t do ha ti chnh, ng thi xy dng cc c ch cng c chnh cho cng tc iu tit qu trnh huy ng ti chnh cho mt nn
38
kinh t th trng, trong khi tn dng li c tc tng trng cc k nhanh. Trong trng hp ny, ri ro tim tng s l t do ha s lm c cu ti chnh thay i nhanh hn kh nng thch ng ca chnh sch cng v vn cn trng, c trn cp thng qua cc vn bn c tnh rng buc hn ln vic trin khai cc vn bn trn thc t. Xt t kinh nghim lch s ti chnh ca cc nc ang pht trin, thc s l mt ri ro ln. Thc vy, qu trnh qu t c ch p ch sang t do ha ti chnh l mt giai on c nhiu nguy c tim tng v i khi dn ti khng hong ti chnh ti mt s nc ang pht trin k t nhng nm 80. Ni cch khc, s pht trin nhanh ca h thng ngn hng vn c phng thc t chc ang trong qu trnh chuyn i i hi ta cng phi xy dng mt h thng iu tit ph hp vi yu cu ca mt nn kinh t mi ni c tc tng trng mnh v ang trong qu trnh hi nhp tng bc vo nn ti chnh th gii Sau hn 20 nm tin hnh ci cch, h thng TCNH VN c th c phn thnh 2 giai on pht trin ng lu : (i) Giai on u 1990 - 1996 l s tng ln nhanh chng v s lng v loi hnh cc TCTD nhm p ng s tng vt ca cu v dch v TCNH trong giai on u bung ra ca thi k chuyn i; (ii) Giai on tip theo t 1997 ti nay l cng c, chn chnh h thng ngn hng. Trong s pht trin chung ca khu vc TCNH ti VN, cho ti khong cui nm 1994, cc th trng tin gi, th trng ni t v ngoi t lin ngn hng, th trng tn phiu kho bc, th trng tri phiu, ln lt ra i. Trong nhng nm gn y, cc th trng ny, nhng mc khc nhau, c nhng bc pht trin rt ng ghi nhn. NHNN, vi t cch l ngi t chc, qun l v l thnh vin tham gia th trng, to lp nn nhng cng c cn thit v ph hp nhm thc thi c hiu qu CSTT quc gia. Tnh n nay, c 5 NHTMNN, 1 NH Chnh sch, 1 NH Pht trin, 39 NHTMCP, 5 NHLD, 5 ngn hng 100% vn nc ngoi, 40 chi nhnh NH nc ngoi hot
39
ng ti VN, cha k mt s lng ng k cc t chc ti chnh phi ngn hng v mt h thng gn ngn QTDND cng tham gia vo vic cung cp dch v, sn phm TCNH. Trong lnh vc CK, TTCK c manh nha hnh thnh vo khong cui thp k 90, c bc khi sc vt bc. Gp mt trn TTCK n nay c ti hn 400 cng ty nim yt v khong 100 cng ty CK ang hot ng. Bn cnh th trng nim yt, l TTCK khng chnh thc - th trng OTC, m hot ng ca n cng ang din ra khng km phn si ng. Theo nh gi ca cc chuyn gia, th trng OTC bt u hnh thnh t pht khng c s qun l mt vi nm trc khi Trung tm Giao dch CK Tp. HCM (nay l S GDCK Tp. HCM - HOSE) i vo hot ng nm 2000. Ngun c phiu chnh c giao dch trn th trng ny l ca cc doanh nghip nh nc c c phn ha trc y v cc cng ty c phn do cc t chc kinh doanh v u t t nhn thnh lp. Theo c tnh, khi lng giao dch c phiu ca th trng ny ln gp khong 3 n 6 ln so vi lng giao dch ti HOSE v HNX, v gi tr giao dch c phiu bnh qun mi ngy cng ln hn 3 ln. Tuy nhin, mc ri ro trong thanh ton trn TTCK OTC l kh cao. Vic thanh ton cc giao dch khng chnh thc khng c bo v bi lut php hay t chc no, v hon ton ph thuc vo uy tn c nhn ca nhng nh mi gii CK khng c giy php. Trong lnh vc BH, cc cng ty BH mi bt u c thnh lp v thc s i vo hot ng t nm nay, v ng nhin, vn cn chim mt th phn ht sc khim tn trong ton b khu vc TCNH ni chung. Tnh n ht nm 2008, th trng BH VN c s gp mt ca khong 40 doanh nghip BH phi nhn th, nhn th, ti BH v mi gii BH. Ngoi ra, vn cn mt khi lng khng xc nh cc giao dch ti chnh ang din ra trong cc khu vc ti chnh phi chnh thc v bn chnh
40
thc, lin quan mt thit n cc hot ng kinh t ngm, nh bun lu, sn xut-kinh doanh bt hp php, ra tin ... 1.2. Mt vi c trng ca h thng ti chnh ngn hng Vit Nam. 1.2.1. c trng v mt hot ng v m ca h thng ti chnh ngn hng. Th nht, mc d gn y hot ng ca TTCK, cc cng ty CK c nhng s tng trng nht nh nhng khu vc TCNH VN vn tip tc chu chi phi rt ln bi hot ng ngn hng. Do , tnh n nh v cht lng hot ng ca h thng NH s nh hng quyt nh n s vng mnh ca khu vc ny v t , tc ng ti s n nh ca kinh t v m;. Th hai, nhiu NHTM ang c xu hng m rng hot ng sang cc lnh vc khng truyn thng nh BH, CK. ng thi, cng c mt s cng ty BH, cng ty CK cng ang tm cch thm nhp lnh vc hot ng NHTM. Tuy nhin, do quy nh cht ch ca php lut ngn hng v cc lut l khc c lin quan, gia cc hot ng ny vn c s tch bit r rng; Th ba, cc NHTM VN ni chung cn nh b so vi NH cc nc trong khu vc v cn yu km v nhiu mt, c bit l trong lnh vc nng lc TC, trnh cng ngh, nng lc qun l ri ro, qun tr NH. Uy tn ca cc NHTM, c bit l cc NHTMCP trong cng chng cn hn ch, do nguy c v NH do cc thng tin lch lc cn ln, dn ti nguy c v ly lan, hay kh nng ri ro h thng l kh cao. Th t, th ch th trng ti VN mi c hnh thnh; cc quy lut vn c ca n cha thc s pht huy tc dng y . H tng ti chnh v khun kh php l ti chnh cn yu, thiu, lc hu. Tnh cng khai minh bch v hot ng ca cc tc nhn tham gia trn th trng ti chnh cn thp; cc chun mc, thng l quc t tt v qun tr iu hnh, trn thc t, vn cha c p dng ph bin, iu ny gy cn tr ln khng nhng
41
cho cng tc gim st v vic p dng tng bc k lut th trng m cn nh hng ti cht lng nh gi, d bo din bin th trng. Th nm, mc d c nhng bc tin ln trong vic thc thi cam kt v m ca khu vc TCNH, do cn c s khc bit ln v vn ha v s tn ti ca nhiu loi ro cn v hnh khc, cng vi s yu km, lc hu tng i v h tng ti chnh v khun kh php l ti chnh, v kh nng hp th thp ca khu vc ni a, mc hi nhp ca th trng ti chnh Vit Nam vo vi phn cn li ca th gii (v ngc li) cha th din ra mnh m nh nhiu ngi k vng. 1.2.2. c trng trn bnh din ri ro h thng. Di sn ca c ch p ch ti chnh m l trnh ang tin hnh ci cch, tnh minh bch ca h thng ti chnh Vit Nam hin cn rt nhiu hn ch. Thc vy, hin khng th nh gi y v tnh hnh ti sn ca khu vc ngn hng do thiu thng tin v cc ch s cho php phn tch c ri ro h thng nh : mc vn ha, cht lng ti sn c, d phng, thanh khon, cn bng bng tng kt ti sn bng ngoi t, t sut sinh li. Vic thiu thng tin chc chn v mc vn ha v cht lng ca ti sn hin l mt tr ngi cho vic tin hnh nh gi tnh hnh mt cch y do hai yu t phn tch trn cho php nh gi c tnh hnh cng thng c th xy ra i vi h thng ngn hng ca cc nc mi ni. 1.2.2.1. Khng c thng tin chc chn v mc vn ha Cc thng tin hin c khng cho php nh gi chnh xc h s vn ca h thng ngn hng. Tuy nhin, cc chuyn gia u nht tr cho rng cc ngn hng Vit Nam nhn chung hin cha vn, bn thn Ngn hng Nh nc cng c mc tiu tng lng vn ti thiu. Nm 2004, b phn chuyn mn ca IMF nh gi rng nhu cu vn ca khu vc ngn hng s vo khong t 15% ti 25% GDP. Vic Nh nc ti cp vn cho cc ngn hng quc doanh, nhm tin ti t nhn ha mt phn (c phn ha) cc ngn hng
42
ny, cng nh vic vn nc ngoi tng mnh trong mt s ngn hng c phn c th cho php nng cao mc vn ha ca khu vc ngn hng song mc vn ha ny hin vn cn thp nu xt ti tc tng trng nhanh ca tn dng v nguy c mt n nh gn lin vi cc nn kinh t ang ni c tc tng trng cao. Theo nh gi do Fitch thc hin vo nm 2006, h s vn (Capital Adequacy Ratio) ca Vit Nam mc trung bnh khong 5%, mc ny thp hn rt nhiu so vi mc ca cc nc chu mi ni khc (14% Thi Lan, 13% Malaixia, 22% Innxia). Do vn cn chu tc ng ca chnh sch tn dng theo mnh lnh hnh chnh v c ch p ch ti chnh trc y, k t nhng nm 90, cc ngn hng thng mi quc doanh tri qua nhiu giai on cng thng v thiu vn v iu ny buc chnh ph Vit Nam phi nhiu ln ti cp vn. 1.2.2.2. Khng c thng tin chc chn v cht lng ti sn v d phng Tnh cht mnh lnh trong quan h tn dng trc y (c bit l hot ng cho vay chnh sch) cn tr s pht trin ca vn ha ri ro trong cc t chc tn dng v c bit l trong cc ngn hng quc doanh. Kt qu l, cc ngn hng quc doanh hin tp trung phn ln cc khon n xu theo thng tin ca Ngn hng Nh nc. C l tnh hnh ny ang tng bc c khc phc cp ton h thng v hai l do sau: cc ngn hng c phn ang pht trin mnh trong c cu ngn hng vi mt phng thc qun tr gn vi cc tiu chun quc t hn nu ta so snh cc ngn hng c phn vi cc ngn hng quc doanh v k t nm 2004, hot ng cho vay chnh sch ca cc ngn hng quc doanh c chuyn cho cc nh ch ti chnh chuyn bit (Qu h tr pht trin v Ngn hng chnh sch x hi). D c th no, vn ha ri ro vn cn trong thi k u pht trin ca mnh trong khi tn dng vn pht vi mt tc rt cao. Trong bi cnh , vic khng th c c mt hnh nh r rng v cht lng danh mc n v d phng khin ta khng th a ra mt nh gi y v cht lng ti sn ngn hng : nu
43
tnh theo chun k ton trong nc, t l n xu vo khong 3% theo ngn hng Nh nc ; v con s ny s vo khong 15% theo nh gi ca Fitch trn c s chun mc IAS (International Accounting Standards). 2. Thc trng hot ng gim st h thng ti chnh ngn hng Vit Nam hin nay. 2.1. Thc trng. Hin ti, th trng ti chnh Vit Nam hnh thnh y c 3 b phn l th trng tn dng - ngn hng, th trng bo him v th trng chng khon. V vy, gim st th trng ti chnh Vit Nam bao hm hot ng gim st c 3 th trng ny. Gim st ngn hng c thc hin trong qu trnh hnh thnh v vn ng cc ngun tn dng v trong qu trnh u t xy dng, kim tra vic tun th cc k lut ti chnh ca cc nh ch ngn hng. NHNN chu trch nhim qun l, thanh tra gim st hot ng NH v h thng cc TCTD, BTC chu trch nhim v lnh vc CK v BH. Ngoi ra, cn c Bo him tin gi VN v mt vi c quan khc cng c tham gia vo hot ng thanh tra, gim st NH, t chc ti chnh nhng nhng mc khc nhau. Sau ngy thnh lp NHQG VN, Ban Thanh tra NH trc thuc NHQG (tin thn ca Thanh tra NHNN ngy nay) cng c thnh lp bi mt Ngh nh ca Chnh ph. Tri qua hn 5 thp k xy dng v trng thnh, h thng Thanh tra NH ln mnh khng ngng c v t chc b my, nhn s, quy m v cht lng hot ng. S ln mnh ny phn nh tc pht trin nhanh chng ca mt h thng ngn hng - tr ct ca khu vc TCNH, m Thanh tra NH chu trch nhim thanh tra gim st. Mc d cn nhiu hn ch, bt cp trong t chc, hot ng v cc ngun lc, c mt iu khng th ph nhn c: y l mt c quan thanh tra gim st c b my hon chnh nht (t Trung ng ti khp 64 tnh, thnh), quy m bin ch ln nht (khong 600 ngi) v ngun lc hot ng s nht, vi phng thc, quy
44
trnh, cc cng c, k nng, nng lc thanh tra gim st c th ni l pht trin nht so vi cc c quan, n v khc thuc h thng gim st khu vc TCNH. UBCKNN trc thuc B Ti chnh: Cng vi qu trnh ci cch h thng NH, ch trng xy dng v pht trin TTCK ti VN c t nhng nm u thp k 90. Mt trong nhng bc i khi u nhm thc hin ch trng ny l vic thnh lp Ban Nghin cu xy dng v pht trin th trng vn thuc NHNN nm 1993. Sau mt thi gian chun b, UBCKNN chnh thc c thnh lp vo ngy 28/11/1996 theo Ngh nh s 75/CP ca Chnh ph, l c quan thuc Chnh ph thc hin chc nng qun l nh nc v CK v TTCK. Mt trong nhng nhim v, quyn hn quan trng ca UBCKNN l qun l, thanh tra, kim tra v gim st cc t chc v c nhn tham gia hot ng ti TTCK v x l cc vi phm v CK v TTCK theo quy nh ca php lut (ch yu do Thanh tra UBCK thc hin). Sau hn 5 nm hot ng, UBCKNN c Chnh ph quyt nh chuyn vo BTC nhm tng cng hiu qu iu phi hot ng ca cc B ngnh chc nng trong vic thc y TTCK pht trin. S pht trin bng pht ca TTCK t cui nm 2006 n nay dng nh vt qu nng lc qun l ca UBCKNN. Thc t l c quan ny (bao gm Thanh tra UBCKNN) cn qu non tr, cha th c cc iu kin cn thit qun l v gim st c hiu qu trc ht l TCCK c t chc. Ngoi ra, th trng OTC cng ang hot ng t pht, cha c qun l v bo v, khng c c ch hot ng hiu qu, cng bng v trt t, cng khng c c s minh bch nh S/TTGDCK. Cc quy nh v TTCK khng c p dng bn ngoi SGDCK c t chc. Do vy, UBCKNN cha c kh nng qun l TTCK khng chnh thc. Thiu mt h thng bo co v cng b thng tin giao dch minh bch, vn gi c tr nn khng r rng. Nng lc TC, chuyn mn v nng lc hot ng ca cc nh mi gii khng c
45
kim chng cng khng c gim st, v thng tin v t chc pht hnh khng c xc minh, v.v.. Trc tnh hnh nh vy, Chnh ph mi y yu cu BTC v UBCKNN phi tng cng qun l, theo di, thanh tra, kim tra bo m cho th trng pht trin theo ng nh hng t ra, pht huy nhng mt tch cc, s dng cc bin php ph hp, hu hiu, hn ch ti a nhng mt tiu cc i vi th trng, tuyt i khng xy ra nhng bin ng t bin vt ra ngoi tm kim sot. Trong qu trnh qun l TTCK, cn c bit lu : (i) Phi kim sot bng c lung vn u t vo TTCK (thng qua cc bin php: ng k, lu k tp trung, u t y thc qua cng ty qun l qu, kim sot ngoi hi, thu thu nhp ...); (ii) Tng cng tnh cng khai, minh bch trn TTCK, ngn chn c hiu qu cc hin tng la o, u c v cc biu hin tiu cc trong vic pht hnh c phiu ca cc doanh nghip; (iii) Tng cng cng tc thanh tra, kim tra, kim sot, gim st cc hot ng ca cc Cng ty CK, Cng ty qun l qu, Cng ty nim yt v cc qu u t CK m bo cc hot ng ny ng php lut, cng khai, minh bch. Chnh ph cng yu cu: - NHNN c trch nhim kim sot cht ch hot ng ca cc NHTM c nh hng n TTCK, c bit l kim sot i vi vic s dng ngun vn NH u t chng khon cng nh hot ng cho vay cm c; - B Ti chnh ch tr phi hp vi NHNN v cc c quan lin quan xy dng trnh cp c thm quyn cc bin php kim sot TTCK trong tnh hnh c bit, khi c cc bin ng ln; Cc c quan gim st NH-TC khc: V BH trc thuc B Ti chnh mi c tch ra t V Ti chnh cc NH v t chc ti chnh, v thnh lp mi t thng 7 nm 2003. V c chc nng gip B trng BTC thng nht qun l nh nc v kinh doanh BH
46
trong phm vi c nc, trong c nhim v Kim tra, gim st hot ng ca doanh nghip BH v doanh nghip mi gii BH VN, vn phng i din ca doanh nghip BH nc ngoi v doanh nghip mi gii BH nc ngoi ti VN; Phi hp vi Thanh tra B trong vic xy dng k hoch v thc hin thanh tra hot ng ca cc doanh nghip kinh doanh BH. V BH, vi bin ch khong trn 20 cn b, vi mt th trng BH m ca ang t ra nhiu c hi ln thch thc, chc chn C quan qun l ngnh BH ny s cn phi c tng cng, cng c nhiu v nng lc th mi c th hon thnh tt chc nng, nhim v c giao. BH Tin gi VN (DIV) c thnh lp v i vo hot ng t nm 2000. Sau 7 nm hot ng, DIV hnh thnh c mt mng li cc chi nhnh, m rng a bn hot ng, pht trin cc nghip v, nng cao mt bc v nng lc TC v ci thin cng tc qun tr iu hnh. Tuy nhin, so vi qu trnh ci cch, m ca v hi nhp ca nn kinh t ni chung, h thng NH-TC ni ring, th s pht trin ca DIV thi gian qua cn chm v hn ch. V vy, mt yu cu c Chnh ph t ra i vi DIV l lm th no gp phn tch cc thc y th trng TC - tin t VN pht trin theo hng nhanh, an ton, bn vng v bo v c quyn li hp php ca nhng ngi gi tin v ca cc nh u t. Trong thi gian ti, DIV phi tr thnh mt trong nhng mt xch ca dy chuyn gim st an ton h thng NH - TC. Trong khu vc NH-TC ca VN, hnh thnh nhng c s ca mt h thng gim st an ton hot ng NH-TC, trong NHNN gi vai tr quan trng nht vi nng ct l Thanh tra ngn hng. Nng lc thanh tra gim st cc nh ch ti chnh khc cn non yu, bt cp so vi yu cu. Trn thc t, hot ng thanh tra gim st ngn hng l pht trin nht v c t chc c h thng nht so vi hot ng gim st cc t chc ti chnh phi ngn hng.
47
2.2. nh gi thc trng h thng gim st ti chnh ngn hng Vit Nam. 2.2.1. Kt qu t c. Sau gn 20 nm i mi, Thanh tra NHNN c nhiu chuyn bin tch cc, gp phn quan trng vo qu trnh pht trin ca ngnh Ngn hng Vit Nam v an ton h thng ti chnh ngn hng. Tng bc hon thin c cu t chc v h thng cc quy ch, c ch thanh tra, cc vn bn hng dn nghip v thanh tra. Thanh tra NHNN ch ng xy dng cc c ch, chnh sch v son tho ban hnh cc vn bn quy phm php lut v qun l nh nc v thanh tra hot ng ngn hng. Ni dung ca cc vn bn quy phm php lut ca Vit Nam lin quan n hot ng ngn hng ca NHTM, hot ng gim st ca NHNN i vi NHTM v c bn c nh gi l ngy cng tin st li gn hn vi thng l v chun mc quc t. Hon thin h thng thng tin qun l ca NHNN (thng tin qua gim st t xa ca Thanh tra ngn hng, thng tin qua bo co thng k, thng tin t Trung tm thng tin phng chng ra tin thuc Thanh tra ngn hng, Trung tm thng tin tn dng - CIC, Bo him tin gi Vit Nam ). Thng qua vic quy nh v thc hin cc quy nh v cung cp, thu thp, phn tch, x l thng tin lin quan n hot ng ca cc NHTM, ngun cung cp thng tin cho NHNN ngy cng tr nn phong ph hn, a dng hn, cc thng tin m NHNN c c lin quan n t chc v hot ng ca NHTM ngy cng cp nht, c cht lng, gip NHNN ch ng trong iu hnh v m ca NHNN cng nh x l vi phm c th st thc, kp thi; phc v c lc vic gim st ri ro hot ng NHTM. n nay, NHNN thc hin c mt s bin php phng khng hong i vi h thng ngn hng. Hot ng thanh tra, gim st ngn hng tng bc c i mi trn c s xy dng v ban hnh cc quy nh an ton ph hp dn vi cc nguyn
48
tc v chun mc quc t. Phng php gim st t xa da trn h thng ch tiu CAMELS c xy dng nhm thit lp h thng thng tin bo co phc v gim st t xa. Chng trnh v ni dung thanh tra ti ch cng c ci tin mt bc, cc kt qu kim ton ni b v kim ton c lp c Thanh tra NHNN s dng nh cng c h tr cho hot ng thanh tra ngn hng. Thanh tra NHNN thc hin thanh tra vic chp hnh php lut v tin t v hot ng ngn hng trn c s pht hin, ngn chn v x pht vi phm hnh chnh theo thm quyn m bo s tun th lut php, hot ng lnh mnh ca cc TCTD. Trong nhng nm va qua, hot ng thanh tra cng gp phn vo vic chn chnh v sp xp li cc TCTD c phn. Cng tc o to v o to li cn b thanh tra cng c ch trng. Bn cnh vic tng cng s lng cn b t trung ng ti cc a phng, Thanh tra NHNN coi trng vic nng cao cht lng cn b v cng tc ny l mt trong nhng yu cu cp bch ca qu trnh i mi Thanh tra NHNN. 2.2.2. Nhng mt hn ch. Trong h thng ti chnh ca Vit Nam, cng c iu tit v gim st ch yu l cp php. Theo , cc t chc ti chnh phi c cp php v hot ng theo giy php. Cp php em li mt s ro cn trong vic tham gia th trng ca cc nh ch ti chnh ti Vit Nam thng qua cc yu cu v vn, thm nh ch s hu v qun l kim tra tnh ph hp. Vic cp php cn c thc hin chi tit n cc sn phm ca cc t chc ti chnh. Sau cp php, vic gim st c thc hin ch yu trn qu trnh kim tra giy t v thanh tra ti ch, cng nh qu trnh thanh tra thu. Cuc khng hong ti chnh hin ny v cc giai on kh khn ca h thng ngn hng Vit Nam cho thy nhng yu km trong h thng hin hnh. Th nht, cc quy nh an ton hot ng ngn hng v cc bin php thn trng khc cn nhiu bt cp. V mt hnh thc php l, nhiu quy nh
49
ph hp vi chun mc Basel I v thng l quc t nhng trn thc t v c bn cha ph hp. Mt s thng l, chun mc quc t v gim st ngn hng c p dng Vit Nam, song cha ng b v khng trit dn n cch nhn nhn, nh gi h thng ngn hng cha phn nh y thc cht trng tnh hnh, k c vic phn loi n, trch lp d phng ri ro v cc t l an ton khc. Ngoi ra, cc quy nh v t chc, hot ng NHTM, c bit l cc dch v ngn hng mi, cng c phi sinh, cn thiu hoc c ni dung cn phi sa i, b sung cho ph hp vi thng l, chun mc quc t v iu kin ca Vit Nam. cc NHTM Vit Nam c quc doanh v ngoi quc doanh (tr Chi nhnh Ngn hng nc ngoi v NHLD) u tnh trng khng an ton, khng p ng cc chun mc v an ton khng ch ca quc t m ngay c chun mc (qui nh) ca Vit Nam, c bit ng lo ngi l cc ch tiu v vn v n qu hn. Nu trong mt vi nm ti khng c nhng gii php kin quyt th h thng NHTM ca chng ta kh c th trnh khi nguy c chu tc ng v nh hng xu ca khng hong ngn hng. Th hai, NHNN vn ch yu thc hin phng php gim st tun th, cha thc s thc hin gim st trn c s ri ro. Mc d s khi thc hin gim st trn c s ri ro, nhng xt v phng din php l v so vi thng l v chun mc quc t th c th nh gi: NHNN vn ch yu thc hin phng php gim st tun th i vi hot ng ca cc NHTM. Gim st tun th bc l nhng hn ch nh: Kh nng pht hin, cnh bo sm, phng nga, ngn chn ri ro trong hot ng ngn hng ca NHNN cng yu. NHNN ch yu ch c kh nng pht hin cc vi phm php lut v tp trung x l cc vi phm pht hin c, cc ri ro (bin c) xy ra trong thc t nh vi phm cc quy nh v cc t l bo m an ton trong hot ng ca cc NHTM cha nh gi c ri ro tng th ca NHTM.
50
Cha nh gi c tng th ri ro ca tng TCTD (trong c NHTM) v ton h thng TCTD. NHTM lun phi i mt vi nhiu loi ri ro trong sut qu trnh hot ng, tt c cc khu, cc lnh vc. D NHTM c nh gi l tun th nghim tc cc quy nh ca php lut khng c ngha l n s khng phi ng u vi ri ro, nu NHTM khng c kh nng nhn bit, pht hin, o lng v c cc bin php kim sot ri ro hu hiu th vn c th b v khi ri ro xut hin. Khng m bo ngun lc ca NHNN c phn b mt cch hp l v hiu qu theo nguyn tc tp trung cho nhng lnh vc, nhng NHTM b nh gi c tim n ri ro cao hn i vi s an ton h thng. Th ba, NHNN cn yu v lng lo trong vic gim st da trn c s gim st hp nht tt c cc lnh vc hot ng ca cc NHTM. Hin nay, khng t NHTM c hot ng trn th trng chng khon, th trng bo him nhng NHNN (Thanh tra ngn hng) khng th tip cn v gim st c cc hot ng ny, mc d cc hot ng ny c th em li nhng ri ro khng nh cho cc NHTM ni ring v h thng ngn hng ni chung. Th t, gim st th trng ti chnh Vit Nam hin c thc hin theo m hnh phn tn: cc t chc tn dng do Ngn hng Nh nc (NHNN), B Ti chnh v Bo him tin gi Vit Nam c trch nhim thanh tra, gim st; lnh vc bo him, chng khon chu s kim tra, gim st ca B Ti chnh. Ngoi ra, cc doanh nghip nh nc (DNNN) trong lnh vc bo him, cc cng ty chng khon trc thuc ngn hng thng mi (NHTM) Nh nc cng chu s gim st ca c quan Kim ton Nh nc. Ti B Ti chnh v NHNN, cng tc gim st cng c thc hin bi nhiu v, cc. iu ny ng ngha, m hnh t chc, c ch gim st ca Vit Nam l phn tn nhng rt chng cho, nn chng vn theo m hnh gim st theo lnh vc nhng c tnh tp trung trong tng lnh vc trnh s chng cho,
51
lm gim hiu qu cng tc gim st, gy kh khn cho cc nh ch ti chnh. Ngoi Thanh tra NHNN ti tr s chnh, b phn thanh tra ngn hng cng c thit lp ti cc chi nhnh NHNN tnh, thnh ph, ngha l Thanh tra NHNN ti cc chi nhnh NHNN chu s qun l ca Gim c chi nhnh, ng thi chu s qun l ca Chnh Thanh tra NHNN. Thanh tra NHNN cn chu s iu chnh ng thi ca Lut NHNN v Lut Thanh tra, ngha l khng c s khc bit ng k gia bn cht thanh tra chuyn ngnh ngn hng vi c quan thanh tra ca cc b, ngnh khc. V c bn, Thanh tra ngn hng khng tham gia vo qui trnh qun l dch v ngn hng v c cu li h thng ngn hng. Thanh tra ngn hng khng c thm quyn xy dng quy ch an ton hot ng ngn hng; cp, thu hi giy php thnh lp NHTM v hot ng ngn hng. H thng thng tin tn dng tch ri khi h thng gim st ngn hng. Trong khi , thiu mt c ch phi hp, chia s thng tin hu hiu gia cc n v tham gia vo thc thi nhim v, qun l, gim st hot ng ngn hng. Xt trong ni b NHNN, vic phn cng nhim v gia cc V, Cc ca NHNN nh hin nay gy ra trng lp, hn ch hiu lc ca hot ng thanh tra, gim st. Thc t l khng mt n v no NHNN, ngay c Thanh tra ngn hng c c mt ci nhn ton din v hot ng v tnh trng ca mt NHTM v i khi xy ra s lch pha hoc c tr trong thc hin cc bin php gim st i vi cc NHTM. Tm li rng, c ch gim st vn cn nhiu bt cp: phng php gim st hin i v hnh thc, song ni dung gim st b hn ch do cc ch tiu gim st cha p ng c yu cu ca chun mc quc t, i ng cn b mng v kh nng phn tch, nh gi cng nh d bo cn hn ch; gim st t xa cha gn cht vi phn tch, x l thng tin; cng khai ti chnh cn xa vi chun mc quc t; h thng thng tin cha p ng c yu cu gim st; kim ton ni b cha pht huy c vai tr, trong nhiu trng
52
hp ch l hnh thc hp l ha; vic gim st cc lnh vc mi (ra tin, thanh ton in t...) cha c thc hin; s phi hp ng b gia 3 b phn gim st (t xa, ti ch, x pht) cha t c s ng b, c bit l cha bo m c s c lp ca c quan gim st. V vy, ci cch quan trng nht trong bi cnh hi nhp l chuyn sang mt c ch gim st hiu qu i vi cc nh ch ti chnh, nht l i vi cc nh ch ti chnh Nh nc. y l cc nh ch ti chnh c v tr chi phi trong h thng ti chnh. Vic Chnh ph thnh lp y ban Gim st ti chnh quc gia c tc dng h tr, nh hng hot ng v chun ha cc quy tc v cng c gim st ti chnh cho cc c quan gim st chuyn ngnh, nhng c quan ny mi c thnh lp nn cha th nh gi mt cch y . 3. Nhng din bin c th d on. Ti Vit Nam, c s h tng ca th trng ti chnh cn ang trong giai on pht trin vi nhiu bt cp. Nhng vn ni cm ln trong cuc khng hong ti chnh M nh cho vay th chp di chun, chng khon ho, cc cng c phi sinh, hot ng ca khu vc ti chnh phi ngn hng (ngn hng u t, qu u t, t chc cho vay th chp) u l nhng khi nim cn mi m v ang trong giai on phi thai Vit Nam. d on mt cuc khng hong tng t nh M s xy ra Vit Nam th rt kh xc nh chc chn, tuy nhin trong thc trng hin nay ti Vit Nam, nhm nghin cu cho rng Vit Nam c th xy ra mt m hnh khng hong c nghin cu bi cc chuyn gia ca Ngn hng Nh nc, m t nhiu trong c nhng nt ging M. Tt nhin l m hnh khng hong ny c xy dng da trn c im ring bit ca cc nc ang pht trin, nhng n cng phng pht ba c im m nhm nghin cu cho rng ging nh cuc khng hong ti chnh M l: Cc bc trnh t dn ti khng hong thng tng i c lp vi din bin ca cc ch s c bn v kinh t v m.
53
Ri ro ti chnh tng cao bt ngun t hin tng c mt dng vn t chy vo trong h thng c nhiu bt cp v thng tin v cn trng, dn dn lm gim kh nng sinh li ca ng vn (gim hiu sut bin). Khng hong bng tng kt ti sn ca cc nh ch ti chnh. y l m hnh nghin cu v cng thng ti chnh c xy dng k t cui nhng nm 90 nhm thut li cc ng thi ni tip nhau dn ti khng hong ti cc nc mi ni. Cc m hnh ny kt hp tnh ng nng ca cc lung lun chuyn vn quc t vi din bin thay i ca cc c cu ti chnh trong nc, c bit cp kinh t vi m. Chnh v vy, cc bc trnh t dn ti khng hong thng tng i c lp vi din bin ca cc ch s c bn v kinh t v m. Xt trn gc thc nghim, cc m hnh ny c tnh chnh xc cao i vi trng hp ca cc nn kinh t mi ni ang c tc tng trng kinh t cao v ang tng bc hi nhp vo nn ti chnh quc t. Trong loi m hnh ny, tnh trng ri ro ti chnh vi m tng cao bt ngun t hin tng cc ngun vn u vo tng tc vo h thng ti chnh trong nc vn c nhiu bt cp v mt thng tin v cn trng. Trong giai on u, ngay c khi cho php cng c tng trng, cc ngun vn nc ngoi u vo vn l mt trong nhng yu t gy ra tnh trng mt cn i cho bng tng kt ti sn. iu ny c bit ng vi cc h thng ngn hng m s tip cn d dng vi cc ngun vn nc ngoi to iu kin cho vay n bng ngoi t nhm ti tr cho cc khon tn dng bng ni t (do li sut i vay bng ngoi t thp hn so vi li sut cho vay bng ng ni t, nn bin trung gian chnh lch l ln). Trong giai on u ny, tng trng i km vi tnh trng mt cn i v ti chnh v th trng ch nhn nhn c mt cch ht sc phin din trc tc ng ca khng kh hng phn ni chung. Trong giai on th hai, ngc li li l trng thi trm ut: thc vy, trong mt bu khng kh ngy cng mt lng tin khin
54
cc nh u t v c bit l cc ngn hng nc ngoi gim dn thi gian o hn ca cc cc khon cho vay, tnh trng mt cn i ca bng tng kt ti sn bng ngoi t (ti sn c bng ng bn t c ti tr bi cc ti sn n bng ngoi t) s i lin vi tnh trng mt cn i v k hn (ti sn c tc l cc khon cho vay th mang tnh di hn trong khi cc khon ny li c ti tr bi cc khon i vay tc ti sn n vi thi hn o n ngy cng b rt ngn). Tnh trng ngy cng cng thng i vi tnh thanh khon ca h thng ti chnh cng chnh l tnh trng n nc ngoi ngn hn mc rt cao (h s n nc ngoi ngn hn trn d tr ngoi hi tng). Thanh khon ngn hng nh vy nm v tr trung tm trong cc bc trnh t do loi m hnh ny miu t. Nh vy khng hong xy ra do mt c sc ngoi sinh hoc do s cn kit ni sinh ca chu trnh ti chnh : i. Cc m hnh c s dng c sc ngoi sinh nhn mnh ti tc ng ca k vng. i vi cc ch n quc t, do tnh hnh bng tng kt ti sn ngy mt xu i, ch cn mt s kin tng i nh l lm thay i t ngt v d bo i vi tnh bn vng ca vic huy ng ti chnh phc v nn kinh t. Mt c sc nh vy c th lm khng hong xy ra nhanh hn: cc ngn hng trong nc khng cn kh nng o n bng ngoi t d dng nh trc y, iu ny dn ti vic cc lung vn thun nc ngoi b rt khi thi hn tr n n. Tnh trng cng thng v thanh khon ngoi t lm st gim t gi hi oi v yu t ny n lt mnh li lm cho cc ngn hng mt kh nng thanh ton do hin tng chnh lch tin t (currency mismatch). Thu nhp t ti sn c bng ng ni t khng cn chi tr cho cc khon n bng ng ngoi t n k thanh ton khi t gi hi oi st gim gy mt gi i vi ng bn t. Tnh trng mt kh nng thanh ton cng nghim trng hn khi khng hong lan sang cc lnh vc ca nn kinh t thc, lm gim st cht lng ca ti sn ngn hng do tnh trng n xu tng v do s st gim ca gi chng khon v bt ng sn.
55
ii. Cc m hnh m phng tnh trng cn kit ni sinh c xy dng trn c s l thuyt ca Mishkin v chu trnh ti chnh. Theo chng ti, cc m hnh ny cho php ta bit c mt cch rt hon chnh v tnh hnh cng thng ti chnh c th xy ra trong mt nn kinh t mi ni nng ng v c sc hp dn cao trong mt cc nh u t nc ngoi. Tng trng GDP mnh trong mt thi gian di s thu ht vn nc ngoi v iu ny y gi chng khon ln cao. Nh vy, cc doanh nghip s thun li khi huy ng vn, c t th trng (tng vn, pht hnh tri phiu) v t cc ngn hng (gi tr chng khon ca cc ngun vn t c ca cc ngn hng tng l mt tc ng). Tuy nhin, gi chng khon tng mnh, khi thi phng gi tr th trng ca ti sn vn t c ca doanh nghip, dn dn c th dn ti tnh trng chnh gia khu vc ti chnh v khu vc thc : h s n/vn t c c xu hng gim trong khi h s n/thu nhp li tng. iu ny c gii thch bng vic song song vi vic khc phc hn ch v thanh khon v tng u t v khi lng, tn dng tng trng cng vi hin tng vn nc ngoi t vo dn dn s dn ti tnh trng kh nng sinh li ca ng vn dn dn gim (tng tch tr vn s lm gim nng sut bin). Xt v mt thc nghim, c th c ba giai on: trong giai on u, ch s c phiu v tn dng ngn hng tng nhanh hn c gi tr gia tng song gi tr gia tng vn tip tc c xu hng tng u. Giai on ny tng ng vi tnh trng hng phn trn th trng, iu ny lm cng tc nh gi ng ri ro tr nn phc tp. Tuy nhin, chnh trong giai on tng trng ny tnh hnh c nguy c dn dn xu i; trong giai on th hai, hiu ng ca vic u t qu mc bt u c tc ng r rt trong mt s lnh vc (bt ng sn, xy dng) v tng trng GDP b chm li. Cht lng ti sn ngn hng b suy gim (t l n xu tng). Song song vi , tnh trng nghi ng gia tng ca cc nh u t, c bit l nh u t nc ngoi, s gy sc p i vi thanh khon bng ngoi t. Tnh trng kinh t tng trng chm li s
56
lm tng p lc n; trong giai on th ba, tnh trng mt lng tin ngy cng lan rng gy ra tnh trng rt vn thun, lm gim gi chng khon v st t gi. y chnh l giai on trong chu trnh ti chnh sau mt giai on nh cao bt u i vo giai on tt dc trc sc p ca tnh trng n ca nn kinh t thc. Trc y, tnh trng ny b che du khi thanh khon cn d tha: tnh trng tng ca h s n/thu nhp bt u xut hin trong giai on trc s ngy cng gia tng v h s n/vn t c cng tng theo do gi gim trn th trng ti chnh. Cng thng v thanh khon s gy cng thng v kh nng thanh ton v tnh hnh ny s gy khan him thanh khon theo c ch chu trnh tng tc. Nn kinh t s lm vo khng hong ti chnh v m. Trong bt c trng hp no (c sc ngoi sinh hay cn kit ni sinh), cc lung vn u vo s t ngt gim (sudden stop) v ko theo tnh trng mt kh nng thanh khon ca h thng ngn hng v tip , mt cuc khng hong ngoi hi s dn ti tnh trng mt kh nng thanh ton ca h thng ngn hng. Tnh hnh trn c th c nh gi l mt cuc khng hong kp. Nu nh cc ch s c bn v kinh t v m khng phi l nguyn nhn gy khng hong, th cuc khng hong ny cng gy ra mt cn i kinh t v m mc nghim trng (t gi st gim, lm pht tng cao, bng n n chnh ph v c bit l GDP gim). Mt s yu t mt cn bng c th nh hng lu di ti tnh hiu qu ca chnh sch kinh t v m: cng tc thc hin ngn sch s gp kh khn do tnh trng n cng tng cao v Nh nc phi ti cp vn cho cc ngn hng v do t gi hi oi b mt gi; chnh sch tin t s c tht cht nhm thit lp li tnh trng cn bng vi bn ngoi v kim ch lm pht. V vy, kh nng tng trng c th chu tc ng tiu cc t kiu khng hong ny.
57
Hnh 10: M hnh bng pht khng hong do cn kit ni sinh ca chu trnh ti chnh
Giai on 1: Giai on 2: Giai on 3: H s (N/Vn t c H s (N/Thu nhp) bt H s (N/Vn t c) tng v cc theo gi th trng) gim u tng, tng t nh h s (N/Thu nhp) v (Chi ph do gi tng vy vi h s (chi ph ti ti chnh/Thu nhp) cng tng chnh/Thu nhp) theo. Khng hong y l khng hong bng tng kt ti sn
Lung vn quc t t vo Chnh lch tin t trong bng tng kt ti sn u t thi qu/D tha nng lc sn xut Cc nh u t quc t mt lng tin trc tnh trng h s n/thu nhp tng cao
Tng trng tn dng > tng trng GDP
H s n ngn hn/d tr ngoi hi tng Rt vn Kh nng sinh li ca vn gim trong khu vc thc
Mt cn i k hn ti sn trong ngn hng
Gi ti sn ti chnh tng
D tr v t gi st gim
Gi ti sn gim
Ngn hng b khng hong thanh khon ngoi t
GDP tng trng chm li
Ngn hng khng hong kh nng thanh ton lm gim lng tn dng cp cho doanh nghip
GDP gim + mt kh nng chi tr cc cam kt vi bn ngoi
Trn y l mt kch bn m trong nhiu kch bn c th xy n vi nn kinh t Vit Nam, im hay ca n l c nhng nt gn vi thc ti v
58
gn gi vi th trng ti chnh Vit Nam. M hnh khng hong ny cng cho chng ta thy c vai tr ni bt ca hot ng gim st trong h thng ngn hng, vic gim st tt v cht ch s sm gip hn ch ri ro v iu chnh tch cc mi hot ng cc ngn hng trn th trng. Cc gii php cho nhng vn thit yu v cp bch ny s c xut trong chng III di y. Kt lun chng II Chng II tp trung phn tch nhng c im hin ti ca h thng TCNH Vit Nam, thc trng trong hot ng gim st v d on mt cuc khng hong t nhng vn ring ca Vit Nam nhng li c vi nt phng pht ging nh M hin nay. Cc phn tch cho thy, vai tr ca hot ng gim st c ngha quan trng i vi s pht trin n nh ca h thng TCNH ni ring v nn kinh t Vit Nam ni chung t sau giai on i mi n nay. Tuy nhin, trong vn cn nhiu mt hn ch ca cc nh qun l do nhng yu km trong trnh pht trin. ci t v nng cao nng lc cho hot ng gim st h thng TCNH th cn hon thin cc iu kin cn thit nh: xy dng nh hng hot ng gim st trong s pht trin n nh ca h thng TCNH, nng cao nng lc qun l Nh nc, hon thin mi trng php l, ng dng nhng tiu chun hin ti ca Basel v gim st trn th gii nng cao cht lng hot ng cho cc nh ch ti chnh.
59
CHNG III: XUT CC GII PHP NNG CAO NNG LC HOT NG GIM ST H THNG TI CHNH NGN HNG TI VIT NAM 1. nh hng ca hot ng gim st h thng Ti chnh Ngn hng ti Vit Nam. S pht trin mnh m ca lc lng sn xut v s gia tng hot ng ca cc cng ty xuyn quc gia thc y qu trnh ton cu ha, hi nhp kinh t to ra xu hng tt yu ca thi i. Qu trnh ny v ang c nh hng ln ti tt c cc kha cnh ca hot ng kinh t ca cc nc, nht l cc nc ang pht trin v ti chnh - ngn hng l mt hot ng dch v c hm lng cht xm cao s c bit chu tc ng. nh hng ca hi nhp kinh t v ton cu ho mang li cho h thng ngn hng nhiu li ch, nhng cng khng t nhng thch thc. Thch thc r nht l cnh tranh trn th trng ngy cng gay gt hn, vi nhiu i th hn, trn bnh din rng hn, su hn, i hi cc ngn hng phi khng ngng to v nng cao nng lc cnh tranh tn ti v ng vng trn th trng. ng thi, ri ro ca th trng i vi cc hot ng ngn hng ngy cng tng, bi mi quan h nhy cm ca th trng trong nc vi nhng c sc ngoi mun ca th trng quc t ngy cng tng. Vit Nam chnh thc gia nhp WTO - nh cao ca hi nhp kinh t quc t, nhng thch thc nu trn l khng trnh khi i vi nn kinh t Vit Nam ni chung v h thng ngn hng Vit Nam ni ring. Trong tnh hnh ny, vn t ra i vi cc nh qun l l lm th no cho cc NHTM Vit Nam vi qui m, mc pht trin cn nhiu hn ch v cn khong cch xa vi cc NH trong khu vc ng vng v pht trin trong bi cnh hi nhp. Nhng thay i v mi trng hot ng ti chnh tt yu dn ti yu cu cn i mi c quan gim st h thng ti chnh - ngn hng theo kp
60
s pht trin ca h thng ti chnh - ngn hng v bo m qun l, gim st hu hiu cc nh ch ti chnh. Nm 2006, Th tng Chnh ph ra Quyt nh s 112/2006/Q-TTg ph duyt n pht trin ngnh ngn hng Vit Nam n nm 2010 v nh hng n nm 2020, trong nu r: Ngn hng Nh nc c trch nhim v quyn hn ch cht trong vic qun l, gim st hot ng ca cc t chc tn dng v cc t chc khc c hot ng ngn hng, ng thi phi hp cht ch vi b Ti chnh trong vic qun l, gim st ton b h thng ti chnh Trn c s b my Thanh tra Ngn hng Nh nc hin c, xy dng h thng gim st ngn hng hin i v hu hiu (v th ch, m hnh t chc, con ngi v phng php) nhm p ng yu cu thc tin pht trin h thng ngn hng Vit Nam v thc hin ng cc nguyn tc, chun mc quc t v gim st ngn hng. Thnh lp C quan Gim st an ton hot ng ngn hng thuc Ngn hng Nh nc trn c s b my Thanh tra Ngn hng Nh nc hin nay Mc tiu v trch nhim chnh ca C quan Gim st an ton hot ng ngn hng ca Ngn hng Nh nc l gp phn bo m s an ton, n nh ca h thng cc t chc tn dng v chp hnh nghim minh php lut v tin t, hot ng ngn hng, bo v li ch ca cng chng Tu chung li, nh hng ca hot ng gim st h thng ti chnh ngn hng l ci t v hon thin b my gim st, m bo cc iu kin v h tng k thut, mi trng v m, c cu nh ch lut php v th trng chng vi cc c sc bn trong (nh s thay i khng mong mun v cu tin, u t v tit kim trong dn chng, s v h thng ngn hng), cng nh nhng c sc bn ngoi (khng hong kinh t, chin tranh..). C quan gim st phi cp nht tt thng tin v ri ro v c kh nng hnh ng nhanh gii quyt cc s kin e da n s n nh ca h thng v mc tiu tng cng n nh ti chnh trong di hn. 2. xut cc gii php.
61
Ci cch quan trng nht v cng tc gim st hot ng ngn hng trong bi cnh hi nhp l chuyn sang mt c ch gim st hiu qu i vi cc nh ch ti chnh, nht l i vi cc NHTM Nh nc - l cc ngn hng c v tr chi phi trong h thng ngn hng. Cc gii php c lun gii di y nhm khc phc nhng nguyn nhn dn n hn ch ca hot ng gim st h thng ti chnh ngn hng nc ta hin nay: Th nht, mc tiu hot ng gim st ngn hng cn phi c nu r, kh thi v cng khai minh bch. C th, mc tiu ca gim st ngn hng l nhm: m bo th trng ti chnh hiu qu, n nh v c kh nng cnh tranh; to ra h thng qun tr ri ro hiu qu i vi cc ri ro nh: Ri ro hot ng, ri ro tn dng, ri ro thanh khon, ri ro php l, ri ro th trng, ri ro uy tn v ri ro chin lc. Quyn lc ca c quan gim st ngn hng (Thanh tra NHNN) cn phi c qui nh r trong lut, cho php c quan gim st hot ng ngn hng thc hin cc chc nng ca h c hiu qu. ng thi, c quan gim st ngn hng cn phi c ngun lc v v tr tng i c lp v mt chnh tr m bo hot ng c hiu qu. Mt khc, c quan gim st ngn hng phi c c ch cng khai minh bch v chu trch nhim r rng, cc c quan gim st c th ra c cc quyt nh cng bng hiu qu v cht lng cao. Th hai, cc thanh tra vin cn phi c kin thc y v cc ri ro trong hot ng ngn hng v cc cng c qun l ri ro, hiu r mi trng hot ng ngn hng v cc knh chuyn ti cc ri ro. Do vy, NHNN cn i mi phng php o to thanh tra vin. Kin thc v hot ng NH ca thanh tra vin phi ton din, v d, i vi NHTW Thi Lan, tr thnh thanh tra vin, cc cn b thanh tra iu phi qua chng trnh o to thanh tra vin 6 nm. Th ba, hot ng gim st ca NHNN i vi cc nh ch ti chnh phi chuyn t c ch gim st vic chp hnh nh hin nay sang c ch gim
62
st ri ro da vo c ch th trng gin tip. C ch ny s gip nng cao cc k nng v cng c qun l ri ro. Phng php qun l theo ri ro l yu cu khng th thiu i vi hot ng kinh doanh hng ngy ca cc TCTD, n i hi vic phn tch tn dng mt cch cht ch hn, yu cu vic thu thp v x l thng tin mt cch c h thng hn. Th t, vic thc hin cc chun mc ca Basel I phi tr thnh mt s bt buc i vi tt c cc ngn hng trong nc cng nh nc ngoi. iu ny, trc mt s to ra nhng thch thc cho cc NHTM, nhng li l bc quan trng c th cnh tranh hiu qu trong trung hn v s to ra s bnh ng trn sn chi y cnh tranh. ng thi to nhng nn tng c bn tin ti p dng Basel II trong tng lai. Ngoi vic qui nh cc t l an ton cho hot ng ca cc TCTD nh t l vn, t l thanh khon... NHNN cn c cc chnh sch gim st i vi cc ri ro th trng, ri ro li sut, ri ro tn dng, ri ro hot ng, chnh sch v duy tr trng thi ngoi hi, duy tr cc ti sn c tnh thanh khon, chnh sch qun l v dch v ngn hng in t. Trong cc chnh sch ny phi qui nh r quyn hn v trnh nhim ca ban iu hnh, qui nh qui trnh qun l ri ro, hng dn nh gi, kim sot v gim st ri ro. Bn cnh , NHNN phi c cc qui nh v cc cng c ti chnh phi sinh, nh giao dch phi sinh ngoi hi, li sut, hng ho, hon i c phiu v tri phiu... Th nm, hi nhp kinh t, tt yu s hnh thnh cc tp on ti chnh ti Vit Nam, v vy NHNN cn sm xy dng chnh sch gim st tng hp, tc l gim st ton b cc n v ph thuc, nhm m bo an ton v nng lc, s n nh c v s lng v cht lng ca tp on ti chnh. Gim st tng hp tp trung vo cc ri ro trong ni b tp on ti chnh v bn thn mi n v ph thuc. Th su, pht trin h thng Bo him tin gi hin ti theo hng gp phn gii quyt c cc yu km ca c ch gim st v nhng yu km v
63
th ch khc. Do vy, im mu cht ca Bo him tin gi l phi xc nh c nhng yu km ca ngn hng v c bin php iu chnh kp thi. Hin nay Bo him tin gi Vit Nam sau hn 7 nm hot ng c nhng ng gp nht nh vo vic bo m an ton h thng, song vi xu th hi nhp kinh t quc t, nhiu ri ro tim n m h thng ngn hng phi i mt. iu cng i hi Bo him tin gi Vit Nam phi c nhng i mi mnh theo hng hnh thnh mt t chc BHTG a nng, vi cc chc nng nhim v a dng, gn vi mc ri ro ca t chc tham gia bo him, nhm thc hin tt chc nng gim st, kim tra, thc hin cnh bo sm gim thiu ri ro, h tr ti chnh, chi tr... c th lm c iu ny, trc ht BHTGVN phi c mt khung php l tm thc hin nhim v ny, theo cn sm nng tm Ngh nh thnh Lut cho hot ng ca BHTG. ng thi, NHNN cn sm c kin v trnh Chnh ph ph duyt chin lc pht trin BHTGVN theo hng mt t chc BHTG a nng. Bn cnh , vic tng cng ngun lc v ti chnh v con ngi l vn mang tnh rt cp thit: nng lc v ti chnh phi mnh, ngun nhn lc phi c cht lng cao, c o o bi bn, c nh vy mi p ng c yu cu ca vic chuyn i m hnh BHTG a nng v yu cu hi nhp ca nn kinh t. Kt lun chng III Gim st l hot ng thit yu c vai tr v cng quan trng i vi h thng TCNH. Vic gim st cht ch s l nn mng vng chc cho s pht trin ca h thng TCNH, ngn nga v gim thiu ri ro khi xy ra khng hong, nng cao kh nng hot ng cho cc nh ch ti chnh. H thng TCNH l tr ct chnh cho nn kinh t quc gia, chnh v vy, rt cn phi c mt hot ng gim st mnh m v su rng, thc hin c nhng iu ny s l c s phc v cho vic pht trin kinh t theo hng cng nghip ho, hin i ho t nc v thc hin cc mc tiu kinh t theo Chin lc pht trin kinh t - x hi do ng v Chnh ph ra.
64
nng cao nng lc hot ng gim st h thng TCNH trong nc, cc gii php ca nhm nghin cu c lun gii t nhng bi hc kinh nghim ca cuc khng hong ti chnh M v hn ch ca hot ng gim st hin nay. Vic thc hin ng b cc gii php l iu kin quan trng trong vic thc hin cc mc tiu ca ti nghin cu.
65
KT LUN Cuc khng hong ti chnh M nm 2008 l ti c m x phn tch ca nhiu chuyn gia kinh t trn th gii cng nh ti Vit Nam. Cuc khng hong ln ny c nhiu tnh cht khc bit, vic tm hiu r ngun gc v nguyn nhn ca n s gi m ra nhng bi hc c tnh ng dng cao cho hot ng ca h thng TCNH. y chc chn s cn l vn c quan tm nghin cu c bit, ti nhiu quc gia trong tng lai hng trm nm sau ny. p dng nhng bi hc kinh nghim t hot ng gim st ca M s gp phn tng cng mnh m cho hot ng gim st ti Vit Nam trong cng cuc pht trin h thng TCNH. Bng vic vn dng tng hp cc phng php nghin cu, nhm nghin cu thc hin c cc mc tiu nghin cu t ra: Th nht, h thng ho cc vn l lun v cuc khng hong ti chnh M v vn gim st h thng TCNH. Th hai, phn tch c im ca h thng TCNH Vit Nam v thc trng ca hot ng gim st, t nh gi cc iu kin v im mnh, yu ca m hnh gim st hin ti. Th ba, xut h thng cc gii php nhm nng cao nng lc hot ng gim st h thng TCNH ti Vit Nam. Ni dung nghin cu ca ti nghin cu khoa hc ny l mt vn phc tp v c tnh v m cao Vit Nam trn phng din l lun v thc tin, v vy chc chn trong ti nghin cu khoa hc ny cn rt nhiu hn ch. Tuy nhin, vi mong mun c tm ti nghin cu v by t quan im v tm quan trng ca hot ng gim st h thng TCNH, nhm nghin cu hy vng s nhn c nhiu s quan tm, ng gp kin ca cc thy, c gio v cc bn c th lnh hi v hiu bit su sc hn v lnh vc ny.
66
TI LIU THAM KHO I. Ti liu tham kho ting Vit. 1. Cc bi bo trong www.vneconomy.com.vn 2. Cc bi bo trong www.vnexpress.net 3. Cc bi nghin cu v s liu trong website ca Ngn hng nh nc Vit Nam, b Ti Chnh. 4. Quyt nh s 112/2006/Q-TTg ph duyt n pht trin ngnh ngn hng Vit Nam n nm 2010 v nh hng n nm 2020. 6. Bo co ca World Bank v tnh hnh pht trin kinh t Vit Nam 6 thng u nm 2009 www.worldbank.org.vn 7. Cc bi vit ca TS Nguyn Th Kim Thanh, ThS Nguyn Lnh Nam, ThS V Th Ngc Lin thuc Ngn hng nh nc. 8. Blog ca TS L Hng Giang II. Ti liu ting Anh. 1. www.bis.org 2. www.imf.org 3. www.federalreserve.gov
67

(YRC) - Khung Hoang Tai Chinh My Va Van de Giam Sat He Thong Tai Chinh Ngan Hang Tai Viet Nam

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(YRC) - Khung Hoang Tai Chinh My Va Van de Giam Sat He Thong Tai Chinh Ngan Hang Tai Viet Nam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MC LC

Hnh 1. T chc ca H thng d tr Lin bang

Gim st v qun l 25 chi nhnh ca cc ngn hng DTLB cc thnh ph

M thc mi cho th trng ti chnh_George Soros_Nh xut bn tri thc nm 2008.

(Ngun: Monetary Policy Report to the Congress, july 20, 2003)

Li sut trong nc mc thp

Cung cp tn dng cho vay mua nh th chp

Hnh 7: Cho vay di chun v cht lng cc khon tn dng

Hnh 8: Quy trnh ca hot ng chng khon ho

Hnh 9: S phn nhnh cc CDO t MBS, ABS

Tng trng tn dng > tng trng GDP

Mt cn i k hn ti sn trong ngn hng

Ngn hng b khng hong thanh khon ngoi t

GDP tng trng chm li

GDP gim + mt kh nng chi tr cc cam kt vi bn ngoi

You might also like