Definicja mniejszoci narodowych bya przygotowana i przyjta przez Zgromadzenie Rady Europy w 1994 roku (ktrej celem z kolei

byo przygotowanie Konwencji Ramowej o ochronie mniejszoci narodowych). Mniejszoci narodow, wedug tej definicji jest grupa mniejszociowa, ktra jest liczebnie mniejsza od reszty mieszkacw danego pastwa, ktrej: - czonkowie zamieszkujcy terytorium pastwa s, lub nie jego obywatelami, posiadaj dugotrwae i silne wizi z tym pastwem, - posiadaj etniczne, kulturowe, religijne i jzykowe cechy wyrniajce ich od reszty ludnoci, - wyraaj swoje pragnienie uznania ich za mniejszo. Do tego mona rwnie doda kryterium obiektywne (pochodzenie, jzyk, wyznanie, miejsce urodzenia) z kolei w nim moe si rwnie zawiera kryterium historyczne, geograficzne czy ilociowe. Natomiast do kryteriw subiektywnych zaliczy mona poczucie wsplnoty, odrbnoci czy poczucie solidarnoci. Wszystkie wyej wymienione kryteria cile wi si z poczuciem identyfikacji. Mona zauway, kade pastwo uznajc mniejszoci narodowe kieruje si jednak wasnymi regulacjami, w zalenoci od tego, jaki procent stanowi mniejszoci. Przykadem s Wgry albo Estonia, pastwa ktre skupiaj w swoich granicach wiele mniejszoci narodowych. Ich polityka rzdowa musi zatem powici wicej uwagi na kwestie zwizane z ustalaniem i respektowaniem praw mniejszoci A zatem wane jest zarwno samo zdefiniowanie pojcia jak i wewntrzpastwowe ich regulacje, ktre przestrzegane gwarantuj integracj spoeczn. W wielu krajach nadal jednym z waniejszych problemw s kwestie zwizane z integracj. Przykadem s Rosjanie w Estonii, Baskowie w Hiszpanii, Niemcy w Grnej Adydze (pnocne Wochy), mniejszo wgierska na Sowacji czy Polacy na Litwie. W kadym pastwie sytuacja ta wyglda zupenie inaczej. W ostatnich latach troska o ochron mniejszoci narodowych nabiera coraz wikszego rozpdu. W zwizku z rozszerzeniem si wpyww Unii Europejskiej, prawo wci si zmienia. Pastwa kandydujce musz zatem zmieni swoje prawo i dy do ulepszenia systemu prawnego, ktry zniwelowaby w ten sposb wiele niepotrzebnych konfliktw i nie zagraaby europejskiej stabilnoci. 1

Midzynarodowe regulacje prawne ochrony praw mniejszoci narodowych, www.eesti.pl

Ludno Francji wynosi okoo 60 milionw ludzi, z czego wikszo to rodowici Francuzi (87%). Do znaczcych mniejszoci narodowych i etnicznych zalicza si Arabw (3%), Niemcw (2%) i Bretoczykw (1%). Sporo rwnie we Francji mieszka Wochw, Hiszpanw, a take Polakw. Gwne wyznania to: katolicyzm (76,3%), islam (5%), protestantyzm (3,6%) i judaizm (1%). Ponad 10% Francuzw nie wiey w nic. We Francji po Rewolucji cae zagadnienie ludu jako suwerena zostao utosamiane z pastwem jako gwarantem Praw Czowieka i Obywatela. Tylko, e pastwo, w interesujcym nas zakresie, skadao si z narodu panujcego i pomniejszych ludw, wic gwarantami Praw Czowieka i Obywatela staway si elity narodu panujcego. Dla narodu panujcego w pastwie jest spraw oczywist, e to wanie ten nard tworzy pastwo, wic rwnie prawa zostay pomylane w sposb taki, jakby oczywistym zapleczem miaa by kultura i jzyk tego narodu. Natomiast, jeli inne narody nie deklaroway tych praw uniwersalnych mylano- e to dlatego, e byy na niszym poziomie rozwoju, a jeli nie, to wwczas mylano, e zasuguj na taki los. Poniewa deklarujc, e w Republice nie mona byo dowie wprost wyszoci narodu francuskiego nad innymi, jedynym wyjciem z tej sytuacji byo podniesienie kultury i jzyka francuskiego do wymiarw uniwersalnych. Wtedy nawet grupy narodowociowe niewadajce jzykiem francuskim, byy oficjalnie uznawane za francuskie, ale zaliczano ich do zych Francuzw. W tej sytuacji byo rzecz zrozumia, e do zada pastwa naleao przeksztacenie ich w dobrych Francuzw i doprowadzenie ich przez asymilacj pastwow do asymilacji narodowej. 2 Francja jest jedynym pastwem demokratycznym wiata, ktre nie tylko nie prowadzi adnych statystyk narodowociowych, jakiejkolwiek ochrony mniejszoci, ale oficjalnie zaprzecza ich istnieniu na swoim terytorium, uywa czsto rodkw nie licujcych z oglnymi midzynarodowymi i europejskimi standardami prawnymi, a jeli z ewidentnych powodw nie jest w stanie zaprzeczy, e istniej na jej terytorium ludy, ktre same deklaruj si jako Bretoczycy, Baskowie, Kataloczycy, Okcytaczycyto wwczas sprowadza to zagadnienie do folklorystyki rodem z Ancien Rgime.

W. elazny, Mniejszoci narodowe we Francji, Tyczyn 2000, s. 12-13.

Mona by postawi pytanie, dlaczego wanie Francja miaaby stanowi wyjtek wrd pastw Europy Zachodniej w problematyce mniejszoci narodowych? Przecie we Francji wystpuj problemy mniejszociowe niczym nie odbiegajce od pozostaych pastw zachodnich. Na terytorium Republiki mwi si wci kilkoma jzykami terytorialnymi, ktre pastwo prbuj unicestwi, a ktre cz obywateli nie uwaajcych si za Francuzw stara si za wszelk cen ocali. daj oni uznania Francji za pastwo wielonarodowe oraz podpisania przez ni licznych konwencji midzynarodowych dotyczcych ochrony mniejszoci narodowych. Regiony wystpuj z wasnymi inicjatywami toponicznymi odwoujcymi si do tradycji i wasnej tosamoci. da si dla mniejszoci dostpu do rodkw masowego przekazu. Nie ustaj w skrajnych przypadkach zamachy terrorystyczne, kierowane przeciw pastwu. Opozycja parlamentarna co do francuskiej etnopolityki skupia ponad pidziesiciu deputowanych na 560, zawsze przegosowanych w kluczowych zagadnieniach mniejszociowych. 3 Jeli w caociowych geograficznych ramach pastwa francuskiego moemy mwi o istnieniu narodu autochtonicznego, bez pastwa to jest to z pewnoci celtycki nard bretoski ze swoimi jzykami bretoskim i gallo, z istniejc we wczesnym redniowieczu wasn pastwowoci. Po mierci Anny Bretoskiej, na mocy traktatu unijnego z Francj z 1532r. Bretania bya prowincj cieszc si a do czasw Rewolucji szerok autonomi. Jest krajem o wyjtkowo specyficznej kulturze i niepowtarzalnym folklorze, jak na Europ kontynentaln. Nard bretoski zosta poddany przez jakobinw cakowitej francyzacji i frankofonizacji, ale nie wida koca by dzieo to kiedykolwiek mogo zosta zakoczone przez Pary, a tym bardziej, by kiedykolwiek Bretoczycy stali czy zdeklarowali si Francuzami. Ostatnimi czasy podczas gosowania za eurokonstytucj Bretoczycy dali si pozna jako najbardziej proeuropejscy we Francji tutaj odnotowano najwicej gosw za jej przyjciem. Mieszkacy Bretanii znani s rwnie z braku entuzjazmu dla populistycznego dyskursu Le Pena, cho lider nacjonalistw ma korzenie bretoskie, w kadych wyborach zbiera tu najnisz liczb gosw. Teraz wzywa on do odrzucenia eurokonstytucji i antylepenowskie nastawienie Bretoczykw miao zapewne wpyw na wynik gosowania. Wanie z Europ wi oni bowiem nadzieje na lepsze ycie i szybszy rozwj gospodarczy. I to przekonanie wydaje si by tu dobrze zakorzenione.

Tame, s. 20-21.

A do koca II wojny wiatowej Bretania pozostawaa biedn, odsunit na bok i zapomnian enklaw. Pwysep otoczony z trzech stron wodami (od pnocy Kanaem La Manche, od zachodu i poudnia Atlantykiem) nie mia wygodnych pocze drogowych czy kolejowych z reszt Francji. Poza tym do koca lat 50. krlowaa swego rodzaju kolonialna polityka administracji centralnej wobec Bretoczykw. Wszelkie przejawy autonomii, jak posugiwanie si jzykiem bretoskim czy noszenie tradycyjnego stroju, skutkoway represjami. Biedni Bretoczycy emigrowali wic za chlebem - gwnie do stolicy. Przybywali tu na dworzec Montparnasse i osiadali zwykle w ssiadujcej z nim dzielnicy. Do dzi Montparnasse jest Ma Bretani, gdzie mona zje prawdziwe bretoskie naleniki i popi je cydrem (jabecznikiem z bretoskich jabek). W drug stron wyprawiali si jedynie poszukiwacze przygd, wczdzy i artyci. Te historyczne uwarunkowania sprawiy, e Bretoczycy i dzi pozostaj szczeglnie uparci i niepodatni na wpywy i namowy obcych. Tak wanie odebrano tu - w wikszym stopniu ni gdzie indziej kampani na nie przed referendum konstytucyjnym. Dopiero w latach 70. i 80. XX w. wybudowanie nowoczesnych (i darmowych, co jest ewenementem we Francji) autostrad w Bretanii oraz poczenie ich z Paryem sprawio, e region otworzy si na reszt kraju. A poczenie Rennes, Vannes, Quimper, Brestu i Morlaix dwiema liniami szybkiej kolei TGV z Paryem jeszcze bardziej przybliyo Bretani do stolicy. Dzi podr ParyRennes trwa dwie godziny. Wanie dziki tym nowoczesnym poczeniom od koca lat 80 strumie emigracyjny odwrci si. Obecnie przenosz si tutaj paryanie, szukajcy spokoju i odpoczynku od zgieku metropolii, a Bretania przyjmuje ich z otwartymi ramionami i korzysta ze zmian demograficznych.Za otwarciem poszed przyspieszony rozwj gospodarczy. Z regionu typowo rolniczego, syncego z uprawy kalafiorw i hodowli trzody chlewnej, staa si Bretania jednym z wanych orodkw przemysu nie tylko spoywczego, ale i samochodowego (fabryka Citrona w Rennes), telekomunikacyjnego i elektronicznego. Powstao te wiele nowych szk wyszych i uniwersytetw. W rozwoju gospodarczym pomaga wspzawodnictwo z ssiednim regionemrywalem Pays de la Loire. Jego stolica Nantes (historyczna stolica dawnej Bretanii) rywalizuje skutecznie z Rennes o miano regionalnej metropolii. Prawdziwi Bretoczycy ucieka si musz do fortelu, nie uznajc po prostu Nantes za miasto bretoskie, tym samym zmniejszajc jego rang. Ptainowski podzia administracyjny

sankcjonuje

separacj,

podsycajc

spr

o bretoski

charakter

Nantes.

Wspzawodnictwo to mogoby uchodzi za mao znaczcy przyczynek do dziejw Bretanii gdyby nie fakt, e m.in. to ono sprawia, e Bretoczycy wicz si cigle w obronie wasnych interesw. Porednio dziki temu, miesznemu w sumie sporowi mieszkacy Bretanii s rwnie bardziej ni pozostali Francuzi oswojeni i pogodzeni z liberaln gr rynkow. Wspzawodnictwo w unijnej ekonomii, ktre przeraa wikszo Francuzw, dla licznych Bretoczykw stao si naturalnym stanem rzeczy. Wszystkie te uwarunkowania sprawiaj, e Bretania uchodzi za jeden z regionw najbardziej francuskich i rwnoczenie najbardziej odrbnych - z wasnym, cigle ywym jzykiem, zwyczajami i kultur. Miasta bretoskie maj podwjne nazwy, podobnie jak ich ulice i place. Utrzymanie bretoskiej odrbnoci wymaga cigej czujnoci i wysiku ze strony Bretoczykw, zagroonych rozpyniciem si we francuskim ywiole. Wiedz oni z dowiadczenia, e opr ten ma sens, a za gwnego gwaranta swej autonomii uwaaj Uni Europejsk. To Unia jest naturalnym przyjacielem Bretanii i Bretoczycy potrafi, jak wida, jej si odwdziczy. 4 Najbardziej problematyczn grup mniejszociow poudniowej Francji s Okcytaczycy. Zamieszkuj terytorium okoo 30 ze 100 departamentw Francji i 5 z 22 regionw. Oficjalnie Okcytanina nie istnieje, ale pod tym pojciem rozumiemy cae poudnie Francji z jego historyczn i jzykow specyfik, a przede wszystkim specyficzny anty- jakobiski prd umysowy. D oni do tego by silniejszy respektowa ich jako oddzielny etnos. Dbaj o rozwj swej kultury, a przynajmniej zmniejszenie strat, wyczekuj nadarzajcej si okazji by zdj ciar obcej sobie administracji polityczno-kulturalnej, ewentualnie proklamowa autonomi. Okcytaczycy s wiadomi swej odrbnoci i nawizuj do wasnych tradycji. Walcz oni by uznano ich jzyki za narodowe a ich samych za nard czy lud. Od Rewolucji Francuskiej tworz oni pewien nurt ideowy kwestionujcy podzia administracyjny na departamenty. Wystpuj przeciw machinie administracyjno szkolnej, nonsensownej i kosztownej akulturacji francuskiej, ktra w istocie pozbawia wielu ludzi swoich lingwistycznych, a nawet etnicznych korzeni, ale nie uczu i sympatii.5 Okcytaczycy s najmniejsz mniejszoci narodow i w Italii, i we Francji, ale s o wiele aktywniejsi od innych, wikszych mniejszoci, przy tym s najbiedniejsz
4 5

J. Kubiak, Bretoska Zagadka, Tygodnik Powszechny, Nr 24 (2918), 12 czerwca 2005 W. elazny, Mniejszoci narodowe we Francji, Tyczyn 2000, s. 201-202.

mniejszoci, nie majc wsparcia finansowego wrd przemysowcw, poniewa na terytorium Tera Brigasca nie ma zakadw przemysowych, a ludno w wikszoci trudni si grskim pasterstwem. Narody bez pastw podzielone obcymi sobie granicami pastwowymi to Baskowie i Kataloczycy. Nie s uznawani ani za nard ani za mniejszo we Francji. Baskowie nard bez pastwa. Enklawa narodowa we Francji w i w Hiszpanii w . Mona powiedzie, e wicej czy emocjonalnie Baskw francuskich z hiszpaskimi, ni z sam Francj . Baskijscy terroryci z obu stron granicy szukaj schronienia, co implikuj wspprace francusko-hiszpask. Celem Baskw jest zjednoczy si i proklamowa wasn pastwowo choby w ramach Unii Europejskiej, ale jak na razie Baskowie we Francji nie osignli nic w swej sprawie. Wedug statystyk Arabowie stanowi spoecznoci wewntrznie jednolit, 3% mieszkacw Francji. sprawnie Wsplnota zarzdzan muzumaska we Francji, obecnie najliczniejsza w Europie, wydaje si by uporzdkowan, i niesprawiajc, za wyjtkiem incydentu z chustami muzumaskimi, wikszych problemw administracji pastwowej. By moe dla pozostaych krajw europejskich, posiadajcych do liczn mniejszo muzumask, francuski model integracji i koegzystencji z wyznawcami Allaha moe wydawa si modelowy. We Francji nie wybuchaj bomby, pasaerowie metra francuskiego nie obawiaj si bojownikwsamobjcw, osoby wygaszajce kontrowersyjne pogldy na temat islamu nie gin w zamachach na ulicy, jednake spokj, w jakim yj francuscy muzumanie jest w duej mierze zudzeniem. Francuska mniejszo muzumaska nie jest obojtna na wydarzenia midzynarodowe, nie jest te jednolita i, co moe okaza si do istotn kwesti, wci podlega wpywom pastw muzumaskich, co moe w przyszoci rnie wry spoeczestwu francuskiemu. Zoono socjokulturowa liczcej blisko 6 mln. osb mniejszoci muzumaskiej we Francji, to w duej mierze spucizna okresu kolonizacji. Obecni francuscy muzumanie, to w wikszoci potomkowie imigrantw z Algierii, krlestwa Maroka, Tunezji, Afryki Zachodniej, a w cigu ostatnich trzydziestu lat take z Turcji, przybywajcy do Francji w poszukiwaniu pracy i lepszych warunkw ycia. Religia, ktra przywieli ze sob, bya przede wszystkim praktyk, obrzdami i rytuaami odziedziczonymi po przodkach czsto przemieszanymi i zronitymi ze zwyczajami lokalnymi. Formalizacja teologiczna islamu francuskiego podjta zostaa dopiero w ostatnich latach, by zrwna islam z innymi wyznaniami,

a przede wszystkim dostosowa go do wymogw francuskiego prawodawstwa. Przejawem tej tendencji byo wypracowanie La Charte du Culte musulman w 1995r. Karta, przygotowana pod przewodnictwem Meczetu Paryskiego, wyraaa bezpieczn, zgodn z oczekiwaniami rzdu postaw muzumanw wobec prawodawstwa Republiki, szczeglnie tego, dotyczcego rozdziau pastwa od religii i laickoci w sferze publicznej. Cho karta staa w sprzecznoci z prawem kanonicznym stosujcym si tak do sfery prywatnej, jak i publicznej ycia ludzkiego, to wielu przedstawicieli poszczeglnych odamw teologicznych podpisao j, pragnc zapewni swej religii prawa, jakie miay tradycyjne wyznania, z jednej strony, a z drugiej strony zdajc sobie spraw z faktu, i Francja nie jest ziemi islamu, wic dotycz jej zupenie inne prawa. Problem zgodnoci prawa francuskiego z prawem religijnym i zwyczajowym muzumanw coraz wyraniej zaznacza si, w wyniku dziaa zmierzajcych do uwidocznienia wyznawcw islamu w spoeczestwie francuskim. Do gosu coraz czciej zaczli dochodzi przedstawiciele radykalnych i konserwatywnych ugrupowa muzumaskich, ktrzy mimo swej niewielkiej liczebnoci stanowi zaledwie kilka procent wsplnoty francuskiej, s najbardziej zauwaalni. Te dziaania, ktrych celem bya, midzy innymi, poprawa sytuacji islamu we Francji, spoecznego odbioru jej wyznawcw, a take wyonienie przedstawicieli, ktrzy w imieniu wsplnoty podjliby dialog z wadcami francuskimi, paradoksalnie jeszcze silniej uwypukliy rnice i niegodno midzy przedstawicielami poszczeglnych ruchw i stowarzysze. Byy to rnice przede wszystkim polityczne, ale te ideologiczne i zwyczajowe. Znakomita wikszo muzumanw francuskich to sunnici, szyici stanowi jedynie 2% spoecznoci muzumaskiej, s prawie niewidoczni tym bardziej, i staraj si ukry swoj przynaleno. Z pord francuskich organizacji muzumaskich mona wyrni: Szko malikick wywodzca swoja nazw od imama Malika Ibn Anasa, salfitw bardziej radykalny odam islamu, wahabitw i Braci Muzumanw.6 W listopadzie 2005 roku Francj dowiadczya rewolty ze strony swoich zdeklasowanych obywateli, trwajcej okoo dwch tygodni. W caym kraju modzi ludzie pochodzcy gwnie z krajw Afryki podpalali samochody i rzucali kamieniami w policj. Rewolta bya spowodowana mierci dwch modych mieszkacw francuskich gett, uciekajcych przed policj. Zamieszki byy skierowane przeciw

A. Kowalewska, Organizacje i stowarzyszenia muzumaskie we Francji, d 2002, s.55-58.

biedzie, bezrobociu i rasistowskiemu nastawieniu policji a przede wszystkim braku uznania obywatelstwa i statusu mniejszoci kulturowej w przypadku osb, ktre w wikszoci maj do tego prawo. Francja okrela si krajem uniwersalnych wartoci, w ktrym dyskryminacja nie moe wystpowa, poniewa wszyscy maj prawo do stania si Francuzami, jeli tylko gotowi s do penej integracji spoecznej. Prawda jest taka, e Francja od zawsze bya krajem imigrantw.7 Francja jest jednak krajem wielokulturowym z samej definicji, wci jednak udzi si snem o jednoci. Liczba praktykujcych tu katolikw topnieje, a ilo imigrantw i biedoty we wyznawcw islamu ronie, co powoduj narastajce sprzeciwy, wobec uzewntrzniania kultury muzumaskiej we Francji. Patrzc na sytuacj Francji, nie wydaj si, aby rzd francuski zamierza powici wiksz ilo rodkw czy wysikw na likwidacj tych nierwnoci. yjemy w czasach nasilania si, a nie znoszenia nierwnoci i ilo buntw bdzie wzrastaa. Kwestia rwnouprawnienia w sferze prawa jest wstpem do procesu asymilacji, gdy prawa obywatelskie umoliwiaj aktywne uczestnictwo w yciu spoecznym. W wikszoci krajw europejskich imigranci (legalni) nie mieli trudnoci z uzyskaniem obywatelstwa. Istnienie szk wyznaniowych czy uywanie symboli religijnych czsto wywouje konflikty prawne na przykad wok noszenia kwefu we Francji. Konflikty z prawem pojawiaj si te, gdy rodziny chc przestrzega tradycyjnych zasad, na przykad aranowania maestw, czemu sprzeciwia si mode pokolenie. Konkludujc Francja jak i inne pastwa ma wiele problemw z mniejszociami, cho nie przyznaje si do tego i stara si zapobiega uzewntrznianiu tego co si dzieje w jej granicach.

I. Wallerstein, Zamieszki we Francji: bunt wykltych klas, Recykling idei, nr 8 (lato/jesie 2006)

Mniejszoci Narodowe we Francji

Karol Szklarz Politologia / Integracja Europejska Studia niestacjonarne drugiego stopnia Rok II Sem. III