POLITECHNIKA DZKA

Katedra Techniki Cieplnej i Chodnictwa

LABORATORIUM Z TERMODYNAMIKI

wiczenie nr T-12
Temat: BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO

O ZAPONIE ISKROWYM.

Opracowa: dr in. Andrzej Zawadzki

d - 2007

Katedra Techniki Cieplnej i Chodnictwa

90-924 d; ul. Stefanowskiego 1/15 tel. 042 631 23 12; 042 631 23 11; fax 042 636 74 81; e-mail: k15@p.lodz.pl

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

1.CEL WICZENIA Najczciej celem badania silnika samochodowego jest: opracowanie charakterystyk silnika, sporzdzenie bilansu energetycznego, pomiar niektrych, szczeglnie interesujcych wielkoci, np. : jednostkowego zuycia paliwa, zuywania si czci silnika, badanie przecialnoci silnika w wyjtkowo trudnych warunkach pracy, itp. Aby wykona tak postawione zadanie, naley zmierzy pewne wielkoci charakterystyczne i ustali zwizki, jakie midzy nimi zachodz. W przypadku opracowywania charakterystyk silnika i sporzdzania jego bilansu energetycznego, mierzonymi lub wyznaczanymi wielkociami s: moc uyteczna (ewentualnie indykowana), prdko obrotowa wau napdowego, moment obrotowy, zuycie paliwa, zuycie jednostkowe paliwa, straty (chodzenia, odlotowa i inne), ustawienie kta zaponu, skad paliwa, skad spalin. Niektre z wymienionych wielkoci mierzy si bezporednio, inne oblicza si podstawiajc do odpowiednich wzorw inne wielkoci, ktre naley zmierzy. Celem wiczenia jest wic przeprowadzenie pomiarw koniecznych do wyznaczenia podstawowych charakterystyk silnika spalinowego i sporzdzenia jego bilansu energetycznego. 2.WIADOMOCI PODSTAWOWE 2.1. WSTP Silnik jest to maszyna przetwarzajca rne rodzaje energii na prac mechaniczn w sposb cigy lub okresowy. Silnik wykonujcy prac kosztem energii cieplnej doprowadzonej z zewntrz lub uwolnionej w czasie procesu spalania wewntrz komory silnika nazywany jest silnikiem cieplnym. Silniki cieplne spalinowe s to silniki cieplne o spalaniu wewntrznym, do ktrych doprowadzane jest paliwo i powietrze, z ktrych w wyniku spalania wewntrz silnika powstaj spaliny usuwane nastpnie do otoczenia. W cieplnym silniku spalinowym nie jest realizowany obieg termodynamiczny, ale zmiany stanu czynnika mog by porwnywane ze zmianami zachodzcymi w teoretycznym obiegu porwnawczym. W silniku cieplnym tokowym ruch toka spowodowany jest zmiennym naciskiem czynnika roboczego na denko toka, co wywouje na og ruch posuwisto-zwrotny toka lub wyjtkowo ruch obrotowy. Przedmiotem bada jest w tym wiczeniu tokowy silnik spalinowy. W silnikach tego typu ciepo wydzielane wskutek spalenia mieszanki paliwowo-powietrznej powoduje wzrost energii wewntrznej czynnika termodynamicznego zamknitego w cylindrze pod tokiem. Czynnik ten rozprajc si dziaa na tok, przesuwajc go i wprawiajc w ruch ukad korbowy powodujc ruch obrotowy wau korbowego. Energia kinetyczna tego ruchu moe by wykorzystana do celw napdowych. Tokowy silnik spalinowy jest urzdzeniem znanym, produkowanym i stosowanym ju od ponad 100 lat, czyli jest to dojrzaa i sprawdzona konstrukcja, dopracowana technologicznie. Jednak prace konstrukcyjno-badawcze prowadzone s w dalszym cigu, aby sprosta rosncym wymaganiom dotyczcym zmniejszenia zuycia paliwa, poprawy trwaoci i niezawodnoci. Badania silnikw spalinowych maj przede wszystkim na celu sprawdzenie czy silnik w rzeczywistoci zachowuje si tak, jak przewidywa to konstruktor w fazie projektowej. Czy silnik przy okrelonych prdkociach obrotowych rozwija przewidzian moc, czy towarzyszy temu odpowiedni moment obrotowy na wale napdowym i czy zuycie paliwa nie przekracza ustalonych granic. Pomiary suce do sprawdzania wyej wymienionych wasnoci prowadzone s na stanowiskach badawczych zwanych hamowniami. Wyniki otrzymane podczas bada su do sporzdzenia charakterystyk oglnych (zewntrznych) badanego silnika. Charakterystyki te wykorzystywane s do porwnywania rnych silnikw, uzyskania informacji o jakoci danej konstrukcji silnika, czy te sprawdzania jakoci przeprowadzonych remontw i napraw. 2.2. SILNIKOWE OBIEGI PORWNAWCZE Tokowe silniki spalinowe s silnikami cieplnymi, wewntrz ktrych nastpuje spalanie mieszanki paliwowopowietrznej, w wyniku czego czynnik roboczy wywiera zmienny nacisk na denko toka wywoujc jego ruch. Tego typu silniki mog by realizowane tylko jako silniki o spalaniu niecigym, w ktrych objto roboczego czynnika termodynamicznego zmienia si okresowo w czasie. Z silnika spalinowego wypywaj spaliny o skadzie chemicznym i

Str.2/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

stanie termodynamicznym cakowicie rnym od skadu chemicznego i stanu termodynamicznego mieszanki zasysanej do silnika. Zbir kolejnych nastpujcych po sobie stanw czynnika roboczego w silniku spalinowym nie stanowi zatem obiegu, lecz moe zosta porwnany z obiegiem teoretycznym, zwanym obiegiem porwnawczym. Poniewa obiegi porwnawcze nie s przeznaczone do dokadnych oblicze silnikw, a jedynie do wycigania wnioskw oglnych, celowe jest przyjcie w nich daleko idcych zaoe upraszczajcych w odniesieniu do przebiegw rzeczywistych. Zakadamy, e w obiegu porwnawczym silnika spalinowego mamy sta ilo czynnika termodynamicznego o staym skadzie chemicznym. Czynnikiem roboczym jest gaz doskonay o staym cieple waciwym. Obieg porwnawczy zbudowany jest wycznie z typowych przemian odwracalnych. W obiegach tych nie uwzgldnia si rozpraszania pracy, co wystpuje w rzeczywistych przemianach. Nieodwracalny proces spalania zastpiony zostaje doprowadzeniem ciepa z zewntrz do obiegu podczas przemiany izobarycznej lub izochorycznej, przy zaoeniu tego samego przyrostu temperatury co przy spalaniu. Punkty przeci przemian tworzcych obieg porwnawczy nazywane s punktami wzowymi obiegu i s numerowane poczwszy od pocztku sprania, dla obiegu silnikowego zgodnie z ruchem wskazwek zegara. 2.2.1. OBIEG OTTO W obiegu Otto (rys. 1) ciepo jest doprowadzane i odprowadzane przy staej objtoci (izochorycznie - przemiany 2-3 i 4-1). Spranie i rozpranie odbywa si adiabatycznie, tzn. bez wymiany ciepa z otoczeniem, przy staej entropii. Praca jest wykonywana jedynie podczas przemiany rozprania (linia 3-4). Sprawno termiczna obiegu Otto, czyli stosunek pracy teoretycznie uzyskanej do ciepa doprowadzonego, mona wyrazi zalenoci 1 tO = 1 1 (1) gdzie : tO - sprawno termiczna obiegu Otto; - wykadnik izentropy.

= (V0 + VS)/VS - geometryczny stopie sprania;

Rys. 1. Obieg Otto w ukadach p-V i T-s. Sprawno termiczna obiegu Otto ronie wraz ze wzrostem (stopie kompresji, = V1/V2) oraz stosunku ciepe waciwych , nie zaley natomiast od iloci doprowadzonego i odprowadzonego ciepa, czyli od obcienia silnika. Obieg Otto suy jako obieg porwnawczy dla silnikw spalinowych o zaponie iskrowym, zasilanych paliwem gazowym lub lekkim paliwem ciekym, najczciej benzyn silnikow, przy stopniach kompresji nie przekraczajcych 8,5. Przy wyszych wystpuje spalanie detonacyjne, szkodliwe dla silnika ze wzgldu na zwikszone obcienia cieplne i mechaniczne silnika. 2.2.2. OBIEG DIESLA W obiegu Diesla (rys. 2) ciepo jest doprowadzane przy staym cinieniu (izobarycznie - przemiana 2-3), za odprowadzane przy staej objtoci (izochorycznie, przemiana 4-1). Spranie i rozpranie odbywa si adiabatycznie (izentropowo, przemiany 1-2 i 3-4). Praca zewntrzna jest wykonywana podczas przemiany izobarycznej 2-3 i adiabatycznej 3-4, za sprawno termiczn mona wyrazi zalenoci

tD = 1
gdzie:

1 1

(2)

tD - sprawno termiczna obiegu Diesla; = (V0 + VS)/VS - geometryczny stopie sprania ; - wykadnik izentropy; = V3/V2 - stopie obcienia.

Str. 3/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Rys. 2. Obieg Diesla w ukadach p-V i T-s. Dla obiegu Diesla sprawno termiczna ronie ze wzrostem stopnia kompresji oraz stosunku ciepe waciwych , maleje natomiast ze wzrostem stopnia obcienia . Sprawno tego obiegu jest nisza od sprawnoci termicznej obiegu Otto zrealizowanego przy tym samym stopniu kompresji . Jednak poniewa w silnikach o zaponie samoczynnym wykorzystywane s zazwyczaj znacznie wysze stopnie kompresji = 1422 ni w silnikach o zaponie iskrowym = 6,58,5 , wic sprawnoci termiczne obiegu Diesla odpowiadajcego rzeczywistym konstrukcjom s wysze od sprawnoci obiegu Otto, za sprawnoci silnikw o zaponie samoczynnym s wysze od sprawnoci silnikw o zaponie iskrowym. Obieg Diesla suy jako obieg porwnawczy dla pierwszych silnikw o zaponie samoczynnym z wtryskiem paliwa za pomoc spronego powietrza, ktre wynalaz Diesel, jest jednak mniej odpowiedni jako obieg porwnawczy dla wspczesnych silnikw o zaponie samoczynnym. 2.2.3. OBIEG SABATH-SEILIGERA Obieg Sabath-Seiligera (rys. 3) jest najbardziej ogln postaci obiegu porwnawczego dla tokowych silnikw spalinowych. Cech charakterystyczn tego obiegu jest doprowadzanie ciepa czciowo przy staej objtoci (izochorycznie, przemiana 2-3) i czciowo przy staym cinieniu (izobarycznie, przemiana 3-4). Odprowadzanie ciepa nastpuje przy staej objtoci (izochorycznie, przemiana 5-1), za spranie i rozpranie jest adiabatyczne (przemiany odpowiednio 1-2 i 4-5). Praca wykonywana jest podczas izobarycznego doprowadzania ciepa (przemiana 3-4) i adiabatycznego rozprania (przemiana 4-5). Sprawno termiczna obiegu Sabath-Seiligera wynosi

1 1 ( 1) + ( 1) gdzie : tS - sprawno termiczna obiegu Sabath-Seiligera; = (V0 + VS)/VS - geometryczny stopie sprania; - wykadnik izentropy ; = V4/V3 - stopie obcienia; = p3/p2 - stopie izochorycznego wzrostu cinienia. tS = 1
1

(3)

Rys. 3. Obieg Sabath-Seiligera w ukadach p-V i T-s. Sprawno termiczna obiegu Sabath-Seiligera ronie ze wzrostem stopnia kompresji , stopnia izochorycznego wzrostu cinienia i stosunku ciepe waciwych , natomiast maleje ze stopniem obcienia . Gdy dla omawianego obiegu 1, to jego sprawno staje si sprawnoci obiegu Diesla i uzyskujemy obieg Diesla. Gdy 1, to obieg ten staje si obiegiem Otto. Obieg Sabath-Seiligera jest obiegiem porwnawczym dla silnikw spalinowych tokowych o zaponie samoczynnym, wynikajcym z wysokiej temperatury powietrza, i wtryskiem paliwa za pomoc pompy wtryskowej [8]. 2.3. OBIEG RZECZYWISTEGO SILNIKA SPALINOWEGO W rzeczywistych silnikach spalinowych zachodz procesy temodynamiczne znacznie odbiegajce od wymienionych powyej teoretycznych obiegw porwnawczych. Wykres bdcy obrazem takiego obiegu uzyskuje si przez indykacj silnika we wsprzdnych cinienie - objto lub czas cinienie. Na rys. 4 przedstawiono obieg rzeczywisty (indykatorowy - linia gruba) oraz naniesiony lini cienk ukad wsprzdnych p-V i teoretyczny obieg SabathSeiligera 0-1-2-3-4-5-0, najbliszy obiegowi rzeczywistemu. Str.4/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Rys. 4. Wykres indykatorowy tokowego silnika spalinowego w ukadzie p-V. Rnice pomidzy obiegami porwnawczymi (teoretycznymi) i obiegami rzeczywistym wynikaj z wielu nastpujcych przyczyn : - procesy spalania w rzeczywistoci nie maj ani charakteru izochorycznego, ani izobarycznego, lecz przebiegaj w sposb skomplikowany, powodujcy, e natenie wydzielania si ciepa i zmiany parametrw termodynamicznych maj inny przebieg od wynikajcego z teorii, - cigy ruch toka i czynniki na wpywajce narzucaj rzeczywisty charakter przemian odmienny od teoretycznej idealizacji, - proces odprowadzania ciepa nie jest izochoryczny, chocia nie zachodzi tu reakcja chemiczna, to gwatowne otwarcie zaworu wylotowego powoduje szybki wypyw gazw z cylindra, a zmiany parametrw termodynamicznych temu towarzyszce nie s izochoryczne, - procesy zasysania wieej mieszanki i wytaczania spalin odbywaj si przy cinieniach rnych od cinienia atmosferycznego i rnicych si midzy sob, - przebieg procesw sprania i rozprania w silniku rzeczywistym odbiega od przebiegu izentropowych procesw odwracalnych ze wzgldu na wymian ciepa midzy czynnikiem, a ciank cylindra oraz na wystpowanie zjawisk nieodwracalnych takich jak tarcie, dyfuzja, czy wtrne reakcje chemiczne. Naley stwierdzi, e rzeczywisty obieg silnika spalinowego jest inny ni obieg teoretyczny i mona go otrzyma jedynie przez indykacj istniejcego silnika. 2.4. KLASYFIKACJA SILNIKW SPALINOWYCH Do klasyfikacji silnikw spalinowych, poza kryterium teoretycznym jakim jest obieg, wykorzystuje si wiele innych kryteriw majcych charakter konstrukcyjny bd te eksploatacyjny. Ze wzgldu na liczb suww toka przypadajc na jeden cykl pracy silnika dzielimy je na dwusuwowe (dwa suwy toka, czyli jeden obrt wau korbowego na jeden cykl pracy) i czterosuwowe (cztery suwy toka , czyli dwa obroty wau korbowego na jeden cykl pracy). Z uwagi na liczb i ukad cylindrw silniki dzieli si na jedno- i wielocylindrowe. Ukad geometryczny cylindrw w stosunku do wau korbowego w silnikach wielocylindrowych jest przy tym bardzo zrnicowany. Mog one by usytuowane w jednym rzdzie wzdu wau (silnik rzdowy), w dwu lub wicej rzdach uoonych w ksztat liter V, W, X, mog to by silniki z przeciwbienymi tokami, czy te silniki gwiadziste, gdzie cylindry ustawione s promieniowo w paszczyznie prostopadej do osi wau. Moliwoci rnych konfiguracji jest bardzo duo. Ze wzgldu na rodzaj paliwa rozrniamy silniki na paliwo cieke i na paliwo gazowe. Silniki mog by ganikowe lub z wtryskiem paliwa w zalenoci od sposobu wytwarzania mieszanki paliwowo-powietrznej. Rozrniamy silniki zasysajce gotow mieszank, wytworzon na zewntrz silnika, np. w ganiku, i silniki, w ktre zasysaj z otoczenia powietrze, a mieszanka powstaje wewntrz silnika, np. przez wtrynicie paliwa do cylindra. Zapon mieszanki paliwowo-powietrznej w silniku mona wywoa od czynnika zewntrznego, np. od iskry elektrycznej przeskakujcej (w odpowiednim momencie cyklu) midzy elektrodami wiecy zaponowej, co realizowane jest w silnikach z zaponem iskrowym. Zapon moe te nastpi samoistnie po rozpoczciu wytwarzania mieszanki w cylindrze i uzyskaniu odpowiednich warunkw cinienia i temperatury, czyli po rozpoczciu wtrysku, w silnikach z zaponem samoczynnym. Silnik moe by chodzony ciecz (np. wod, glikolem etylenowym, itp.), ktra omywa cylindry w specjalnych kanaach, przy czym jej ruch moe zosta wymuszony przy pomocy pompy lub wynika z jej naturalnego ruchu konwekcyjnego. Chodzenie silnika moe te odbywa si poprzez strumie powietrza omywajcy z zewntrz cylindry, wywoany naturalnym lub wymuszonym ruchem powietrza wzgldem silnika. Ze wzgldu na sposb smarowania silniki dzielimy na silniki z otwartym ukadem olejowym i silniki z zamknitym ukadem olejowym. W pierwszym przypadku, pompa olejowa zasysa olej z miski olejowej znajdujcej si pod waem korbowym i toczy go do ukadu smarujcego, z ktrego spywa on ponownie do miski. W obiegu zamknitym dziaaj dwie pompy, jedna toczy olej do ukadu smarowania, a druga wysysa gorcy olej z ukadu i wtacza go do chodnicy oleju. W misce olejowej nie ma wtedy oleju, czyli mamy tu ukad z tzw. such misk olejow. Str. 5/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

System regulacji obcienia umoliwia dopasowanie parametrw pracy silnika, szczeglnie prdkoci obrotowej, do warunkw obcienia. Regulacj obejmuje si skad i ilo mieszanki paliwowo-powietrznej podawanej do silnika. W silnikach ganikowych ukadem regulacyjnym jest przepustnica ganika i zwizany z nim system automatyki. W silnikach z wtryskiem paliwa regulacja skadu mieszanki i jej iloci realizowana jest przez kontrolowanie iloci dostarczanego paliwa oraz iloci zasysanego powietrza. Regulacja moe by jedno- lub wielozakresowa, tzn. regulator utrzymuje zawsze takie same stae obroty silnika, lub przy regulacji wielozakresowej, regulator utrzymuje prdko obrotow na poziomie nastawionym, np. przez obsug. Ze wzgldu na ukad rozrzdu, czyli na system doprowadzenia czynnika roboczego do cylindra i odprowadzenia spalin silniki dzielimy na silniki z rozrzdem zaworowym, suwakowym i szczelinowym. Silniki spalinowe, ze wzgldu na rodzaj napdu, dzieli si na trzy podstawowe grupy: 1. Silniki pracujce ze sta prdkoci obrotow niezalen od obcienia; czyli silniki stosowane do napdu generatorw prdu przemiennego, sprarek gazowych, statkw morskich, niektrych maszyn roboczych, maszyn rolniczych, mynw. 2. Silniki pracujce ze zmienn prdkoci obrotow niezalen od obcienia; zaliczamy tu przede wszystkim silniki trakcyjne do napdu samochodw, lokomotyw spalinowych, sprztu rolniczego, itp. 3. Silniki pracujce z prdkoci obrotow regulowan w zalenoci od obcienia; np. silniki lotnicze wsppracujce ze migem o zmiennym skoku lub wirnikiem migowca. Przedstawiona tutaj systematyka silnikw spalinowych jest pomocna przy wyborze metod pomiarw i przyrzdw stosowanych w ich badaniach. Niektre wielkoci maj charakter uniwersalny i mierzy si je niezalenie od rodzaju silnika, s nimi np. wszystkie parametry niezbdne do sporzdzenia charakterystyk oglnych. Wolnobiene silniki duej mocy, przeznaczone do napdu statkw potrzebuj innych stanowisk badawczych ni mae silniki motocyklowe. Mimo to stanowisko badawcze dla grupy silnikw o podobnych wasnociach powinno charakteryzowa si pewn uniwersalnoci pomiarow i oprzyrzdowania. 2.5. CHARAKTERYSTYKI SILNIKA Charakterystyk silnika nazywa si graficzne przedstawienie (wykres) wzajemnej zalenoci midzy podstawowymi wielkociami charakteryzujcymi prac silnika, takimi jak : moc uyteczna, moment obrotowy, rednie cinienie uyteczne, jednostkowe zuycie paliwa i prdko obrotowa lub te zaleno tych parametrw od wielkoci charakteryzujcych regulacje ukadu zasilania i ukadu zaponowego silnika. Oprcz parametrw podstawowych na wykresach tych mog by naniesione rwnie, zalenie od potrzeb, godzinowe zuycie paliwa, temperatura spalin, wspczynnik skadu mieszanki i inne. Niektre z tych zalenoci mona okreli teoretycznie otrzymujc charakterystyk teoretyczn, ktr mona nastpnie porwna z odpowiedni charakterystyk uzyskan na drodze eksperymentu, co moe stanowi podstaw do ulepsze konstrukcji silnika. Zalenie od tego, ktre parametry przyjmuje si jako zmienne niezalene, wykonuje si nastpujce charakterystyki: prdkociowe (w funkcji prdkoci obrotowej wau korbowego silnika), obcieniowe (w funkcji obcienia silnika). regulacyjne ( funkcji parametrw charakteryzujcych regulacj silnika), oglne. Wszystkie omawiane dalej charakterystyki silnika dotycz warunkw ustalonych jego pracy. Oznacza to, e w czasie wykonywania pomiarw wszystkie parametry mierzone charakteryzujce jego prac, takie jak: prdko obrotowa, moment obrotowy, skad mieszanki (wzgldnie dawka paliwa), kt wyprzedzenia zaponu i inne, zachowuj wartoci niezmienne w czasie (stae). Poza tym stan cieplny silnika nie moe ulega zmianom, czyli temperatura wody chodzcej wypywajcej z gowicy silnika musi by staa, niezmienna musi by rednia temperatura spalin i rednia temperatura gniazd wiec zaponowych, a take temperatura oleju w misce olejowej. 2.5.1. CHARAKTERYSTYKI PRDKOCIOWE Charakterystyka prdkociowa przedstawia zaleno mocy uytecznej Nu , momentu obrotowego Mo i jednostkowego zuycia paliwa gu od prdkoci obrotowej wau silnika n . Niekiedy nanosi si ponadto na wykres charakterystyki prdkociowej takie wielkoci jak : krzywe godzinowego zuycia paliwa Gu , temperatury spalin Ts , redniego cinienia uytecznego pu i ewentualnie inne. Najpopularniejsze z tej grupy s tzw. charakterystyki zewntrzne, sporzdzane dla silnikw pracujcych w zmiennych warunkach obcienia i przy zmiennej prdkoci obrotowej. S to charakterystyki : Nu = f (n) , gdzie gu = Gu/Nu. Mo = f (n) , gu = f (n) , Gu = f (n) , pu = f (n) ,

Charakterystyki te zdejmowane s przy maksymalnym otwarciu przepustnicy ganika lub maksymalnej dawce wtryskiwanego paliwa. Przez maksymalne rozumie si takie pooenie organw regulacyjnych, przy ktrym silnik moe pracowa bez szkody dla jego elementw. Podobne wykresy mona uzyska przy mniejszym otwarciu przepustnicy, np. Str.6/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

3/4 lub 1/2 otwarcia, otrzymujc tzw. charakterystyki czciowe (dawione). Na rys. 5 przedstawiono takie przykadowe charakterystyki prdkociowe silnika z zaponem iskrowym, zwane inaczej charakterystykami dynamicznymi.

Rys. 5. Charakterystyki dynamiczne silnika z zaponem iskrowym 1 - przy penym otwarciu przepustnicy; 2, 3, 4 - charakterystyki czciowych otwar przepustnicy (tzw. charakterystyki dawione) Charakterystyczne prdkoci obrotowe wau korbowego silnika spalinowego przyjto oznacza si w nastpujcy sposb (patrz rys. 6): nmin - minimalna prdko obrotowa, przy ktrej silnik pracuje prawidowo, nM - prdko obrotowa, przy ktrej silnik osiga maksymalny moment obrotowy, ng- prdko obrotowa, przy ktrej jednostkowe zuycie paliwa przez silnik jest najmniejsze, nN- prdko obrotowa, przy ktrej silnik osiga maksimum mocy uytecznej, ndop - najwiksza dopuszczalna prdko obrotowa, nmax - prdko obrotowa, przy ktrej uyteczna moc silnika rwna jest zeru.

Rys. 6. Schemat oznacze na charakterystyce prdkociowej 2.5.2. CHARAKTERYSTYKI OBCIENIOWE Charakterystyka obcieniowa przedstawia graficznie zaleno godzinowego i jednostkowego zuycia paliwa od momentu obrotowego, redniego cinienia uytecznego lub mocy uytecznej przy staej prdkoci obrotowej. Charakterystyki takie pokazano w sposb schematyczny na rys. 7. Kolejne wartoci prdkoci obrotowej daj kolejne charakterystyki tworzce rodzin krzywych. Takie wykresy pozwalaj na porwnanie silnikw o podobnych cechach konstrukcyjnych, ale rnej mocy i o rnej liczbie cylindrw.

Str. 7/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Rys. 7. Charakterystyka obcieniowa silnika ganikowego. rednie cinienie uyteczne pu liczymy z nastpujcego wzoru

pu =

1000 N u Vs n i

(4)

gdzie : pu - rednie cinienie uyteczne, Pa; Nu - moc uyteczna, kW; Vs - objto suwowa jednego cylindra, m3; n - prdko obrotowa silnika, s-1; - liczba obrotw wau korbowego na jeden suw pracy ( = 1 - silniki dwusuwowe, = 2 - silniki czterosuwowe); i - liczba cylindrw. W celu otrzymania takiej charakterystyki wykonuje si pomiary godzinowego zuycia paliwa i momentu obrotowego przy rnych pooeniach elementw regulujcych dopyw paliwa i przy staej prdkoci obrotowej. Dla silnikw z zasilaniem ganikowym charakterystyka ta nosi nazw przesonowej. 2.5.3. CHARAKTERYSTYKI REGULACYJNE S to charakterystyki przedstawiajce zaleno podstawowych parametrw pracy silnika od nastawienia parametrw regulacji ukadu zaponowego i zasilania. Charakteryzuj one zuycie jednostkowe paliwa i moc uyteczn silnika w funkcji zuycia godzinowego. W zwizku rozrnia si: charakterystyk regulacyjn rozrzdu, charakterystyk regulacyjn kta wyprzedzenia zaponu, charakterystyk regulacyjn skadu mieszanki. Przykadowo, charakterystyka regulacyjna skadu mieszanki (rys. 8) przedstawia zaleno mocy uytecznej Nu (ewentualnie Mo lub pu) i jednostkowego zuycia paliwa ge od godzinowego zuycia paliwa Gu dla staej prdkoci obrotowej, optymalnego kta wyprzedzenia zaponu i staego otwarcia przepustnicy ganika.

Rys. 8. Schemat charakterystyki regulacyjnej skadu mieszanki Na wykresie charakterystyki, pokazanym na rys. 8, wystpuj dwa punkty szczeglne, a mianowicie A odpowiadajcy gu min i B - odpowiadajcy Nu max. Wynika z tego, e punkt regulacji na moc maksymaln i punkt regulacji na tzw. regulacj ekonomiczn, nie pokrywaj si. 2.5.4. CHARAKTERYSTYKA OGLNA Jest to charakterystyka, zwana take warstwicow, przedstawiajca w sposb parametryczny cinienia uyteczne, moment obrotowy, moc uyteczn i jednostkowe zuycie paliwa - w funkcji prdkoci obrotowej. Na rys. 9 przedstawiono przykad takiej charakterystyki dla silnika z zaponem samoczynnym.

Str.8/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Rys. 9. Charakterystyka oglna silnika z zaponem samoczynnym 2.6. BILANS ENERGETYCZNY SILNIKA SPALINOWEGO Bilans energetyczny silnika spalinowego jest algebraiczn sum energii doprowadzonej do silnika i energii odprowadzonej. S to wartoci tych rodzajw energii, ktre bior udzia w procesie zamiany energii zawartej w paliwie (energii chemicznej paliwa) na prac uyteczn silnika. Aby okreli poszczeglne skadniki bilansu, naley zmierzy te parametry, ktre s potrzebne do ich obliczenia. Jednak w praktyce nie jest moliwe wykonanie takich pomiarw, w oparciu o ktre mona by obliczy lub ustali w inny sposb wszystkie pozycje bilansu. W zwizku z tym, pewne wielkoci wystpujce w bilansie przyjmuje si umownie, np. jako dopenienie do 100%. Bilans energetyczny silnika spalinowego skada si w zasadzie z trzech gwnych pozycji, a mianowicie: ciepo doprowadzone z paliwem, praca uyteczna, straty: wewntrzna, niezupenego spalania, wylotowa, mechaniczna, tarcia i napdw pomocniczych, chodzenia i inne. Cay bilans mona odnie do jednostki czasu, czyli podzieli wszystkie pozycje wystpujce w bilansie przez czas wykonania bilansu. Uzyskamy wwczas bilans strumieni energii, a jeeli czas pomiaru dy do zera to bdzie to bilans mocy. Najczciej jednak bilans odnosi si do energii doprowadzonej z paliwem, ktr przyjmuje si za 100%, wyraajc nastpnie poszczeglne pozycje bilansu jako procentowe skadniki. Wwczas stosunek pracy uytecznej do ciepa doprowadzonego daje sprawno ogln silnika. Bilans energetyczny silnikw pojazdw mechanicznych, ktre pracuj przy zmiennym obcieniu i zmiennej prdkoci obrotowej, wykonuje si w ten sposb, e ustala si prdko obrotow, a potem przy staym obcieniu wykonuje si pomiary. Zmieniajc obcienia, cigle przy staej prdkoci obrotowej, wykonuje si kolejne pomiary, co pozwala zestawi seri bilansw dla jednej prdkoci obrotowej. Wykonujc nastpnie podobne serie pomiarowe dla innych prdkoci obrotowych, mona zestawi bilanse energetyczne silnika dla caego zakresu zmian prdkoci i obcienia. Umoliwia to wybranie optymalnych warunkw pracy silnika oraz okrelenie wielkoci strat energetycznych, a przez porwnanie z analogicznymi wielkociami innych silnikw, ustalenie sposobw zmniejszenia tych strat. Zasadnicze zestawienie bilansowe mona przedstawi rwnaniem: & & Q0 = Qu + S (5)

lub

& & Q0 = Qu + S chl + S odl + S CO + S m +

gdzie :

str

(6)

& Q0 & Q

- strumie energii cieplnej dostarczonej z paliwem, kW, - strumie energii uytecznej, moc uyteczna, zmierzona, kW, - suma strat, kW, - strumie cieplny chodzenia, strata chodzenia, kW, - strumie cieplny odprowadzonych spalin, strata odlotowa, kW, - strumie cieplny niezupenego spalania, strata niezupenego spalania, kW, - strumie strat mechanicznych, straty mechaniczne, kW, - inne straty, kW.

S
Schl Sodl SCO Sm

str

Str. 9/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Moc ciepln uzyskiwan ze spalenia paliwa, czyli strumie ciepa dostarczony przez paliwo, obliczamy ze wzoru:

G Q & Q0 = u w 3600
gdzie : Gu Qw - godzinowe zuycie paliwa, kg/h, - warto opaowa paliwa, kJ/kg.

(7)

Pomiar mocy uytecznej, czyli uytecznego strumienia ciepa, jest wykonywany na stanowiskach badawczych zwanych hamowniami za pomoc hamulca obcieniowego. Hamulcem obcieniowym mierzy si waciwie moment obrotowy, a do okrelenia mocy uytecznej trzeba wykona rwnie pomiar prdkoci obrotowej. Moc uyteczn liczymy z zalenoci & Qu = N u = P n K (8) gdzie : Nu - moc uyteczna, kW, P - sia zmierzona na hamulcu, N, n - prdko obrotowa silnika, s-1, K - staa hamulca, wielko charakterystyczna dla danego hamulca, m. Strat chodzenia, czyli strumie ciepa unoszony przez czynnik chodzcy (np. powietrze lub wod), oblicza si na podstawie pomiarw temperatury chodziwa i strumienia jego masy przepywajcego przez ukad chodzenia z zalenoci

& S chl = m w c w (Tw2 Tw1 )

gdzie :

(9)

& mw cw Tw1 Tw2

- strumie masy pynu chodzcego, kg/s, - rednie ciepo waciwe pynu chodzcego, kJ/kgK, - temperatura pynu dopywajcego do ukadu chodzenia, K, - temperatura pynu wypywajcego z ukadu chodzenia, K.

Strata odlotowa zwana te strat wylotow fizyczn - Ewf spowodowana jest tym, e temperatura produktw reakcji spalania Ts jest wysza od temperatury otoczenia Tot , a wic spaliny odprowadzaj ze sob strumie ciepa wikszy od strumienia ciepa teoretycznie koniecznego do odprowadzenia. Strat odlotow oblicza si mnoc masy poszczeglnych skadnikw spalin przez ich ciepo waciwe przy staym cinieniu, sumuje te wartoci i mnoy przez rnic temperatur, np.[8] " " " " (10) S odl = Ewf = (m" 2 c pN2 + mO2 c pO2 + mCO2 c pCO2 + mCO c pCO + mH2O c pH2O )(Ts Tot ) N
gdzie: Ts Tot mi cp i - temperatura produktw spalania (spalin), K, - temperatura otoczenia, K, - masa i-tego skadnika spalin, kg i-tego skadnika/kg paliwa, - ciepo waciwe przy staym cinieniu i-tego skadnika [10], kJ/kg K, (patrz Tablica 1).

W praktyce czsto wygodnie jest wprowadzi do takiego wzoru entalpi molow poszczeglnych skadnikw spalin i ich udziay molowe. Wartoci entalpii molowych znajdujemy w tablicach (patrz Tablica 2). Wzr na strat odlotow przyjmuje wtedy posta

Str.10/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Tablica 1. Ciepo waciwe cp wybranych gazw [10].

Temperatura t C 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 T K 273,15 373,15 473,15 573,15 673,15 773,15 873,15 973,15 1073,15 1173,15 0,9148 0,9337 0,9630 0,9948 1,0237 1,0484 1,0689 1,0856 1,0999 1,1120 14,1949 14,4482 14,5043 14,5332 14,5809 14,6622 14,7786 14,9301 15,1148 15,3120 0,9990 0,9969 1,0107 1,0350 1,0609 1,0861 1,1087 1,1283 1,1455 1,1597 1,8594 1,8903 1,9406 2,0005 2,0645 2,1319 2,2014 2,2730 2,3450 2,4154 kJ/kg K 1,0392 1,0421 1,0517 1,0693 1,0915 1,1154 1,1392 1,1614 1,1815 1,1991 1,0036 1,0103 1,0245 1,0446 1,0685 1,0923 1,1149 1,1355 1,1539 1,1702 1,0396 1,0446 1,0584 1,0802 1,1057 1,1321 1,1568 1,1790 1,1987 1,2158 0,8148 0,9136 0,9927 1,0567 1,1103 1,1547 1,1920 1,2230 1,2493 1,2715 0,8508 0,9500 1,0283 1,0932 1,1472 1,1928 1,2313 1,2632 1,2912 1,3151 2,1654 2,4484 2,8068 3,1753 3,5295 3,8560 4,1529 4,4213 4,6595 4,8726 O2 H2 NO H2O N2 Powietrze suche CO CO2 N2O CH4

1000

1273,15

1,1229

15,5175

1,1719

2,4824

1,2150

1,1844

1,2305 1,2900

1,3352

5,0614

Tablica 2. Wartoci entalpii molowej (Mh), liczonej od temperatury 20C, dla poszczeglnych skadnikw spalin

( Mh) 103 kJ / kmol

temperatura powietrze C suche M = 29 kg/kmol 0 20 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600 650 700 750 800 850 900 950 1000 -0,58 0 0,87 2,32 3,78 5,24 6,73 8,22 9,73 11,24 12,79 14,35 15,94 17,53 19,16 20,79 22,43 24,07 25,75 27,44 29,12 30,81 azot N2 M = 28 kg/kmol -0,58 0 0,87 2,33 3,80 5,26 6,75 8,23 9,74 11,24 12,78 14,32 15,91 17,50 19,11 20,72 22,36 24,00 25,68 27,36 29,04 30,72 tlen O2 M = 32 kg/kmol -0,59 0 0,89 2,36 3,88 5,39 6,96 8,53 10,15 11,76 13,42 15,07 16,78 18,48 20,20 21,92 23,66 25,39 27,15 28,91 30,71 32,50 tlenek wgla CO M = 28 kg/kmol -0,58 0 0,88 2,34 3,83 5,30 6,82 8,34 9,89 11,44 13,04 14,64 16,24 17,84 19,55 21,26 22,92 24,57 26,29 28,00 29,76 31,51 dwutlenek wgla CO2 M = 44 kg/kmol -0,75 0 1,12 2,99 5,13 7,26 9,51 11,76 14,15 16,54 19,03 21,51 24,10 26,68 29,36 32,03 34,72 37,40 40,20 42,99 45,83 48,66 wodr H2 M=2 kg/kmol -0,57 0 0,86 2,29 3,75 5,20 6,69 8,18 9,60 11,02 12,48 13,94 15,42 16,89 18,38 19,86 21,35 22,83 24,35 25,87 27,42 28,96 metan CH4 M = 16 kg/kmol -0,77 0 1,15 3,06 5,08 7,09 9,49 11,88 14,57 17,25 20,22 23,18 26,36 29,53 32,97 36,40 39,76 43,12 47,35 51,58 55,59 59,60 woda H 2O M = 18 kg/kmol -0,67 0 1,00 2,68 4,50 6,84 8,64 10,44 12,24 14,04 16,02 18,00 19,81 21,61 23,68 25,74 27,90 30,06 32,39 34,72 36,85 38,98

Przykad : entalpia molowa tlenu w temperaturze 700C wynosi: (Mh )O 2 = 21,92 10 3 kJ/kmol std entalpia waciwa wynosi: hO2 =

21,92 10 3 kJ/kg 32
Str. 11/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

S odl =

Gu nss [N 2 ]s (Mh )N 2 + [O 2 ]s (Mh )O 2 + [CO ]s (Mh )CO + [CO 2 ]s (Mh )CO 2 + 3600

G + u nH 2O (Mh )H 2O 3600
gdzie : Gu nss - godzinowe zuycie paliwa, kg/h, - jednostkowa ilo spalin suchych, kmol/kg paliwa, - jednostkowa ilo pary wodnej w spalinach, kmol/kg paliwa,

(11)

nH 2O

[N2]s, [O2]s, [CO]s, [CO2]s - udziay molowe skadnikw w spalinach suchych, (Mh)i - entalpia molowa skadnika spalin liczona od temperatury otoczenia, kJ/kmol. Znajc masowy udzia wgla w paliwie C i masowy udzia palnego wodoru w paliwie H (wyraane w kg/kg paliwa) mona obliczy jednostkow ilo spalin suchych nss i jednostkow ilo wody n H 2 O w spalinach mokrych. Jednostkowa ilo spalin mokrych wynosi n s = n ss + n H 2O gdzie: ns nss - jednostkowa ilo spalin mokrych, kmol/kg paliwa, - jednostkowa ilo spalin suchych, kmol/kg paliwa, - jednostkowa ilo pary wodnej w spalinach, kmol/kg paliwa. (12)

nH 2O

Pomiar skadu spalin uproszczonym aparatem Orsata pozwala na uzyskanie zawartoci w spalinach suchych dwutlenku wgla [CO2]s i tlenu [O2]s . Wtedy z wykresu Ostwalda dla danego paliwa mona odczyta zawarto tlenku wgla w spalinach suchych [CO]s i wtedy [N2]s = 1 - ( [CO2]s + [O2]s + [CO]s ) (13)

n ss =

C 1 12 [CO 2 ]s + [CO ]s

(14)

n H 2O =
gdzie: C, H

H 2

(15)

- udziay masowe w paliwie, odpowiednio wgla i wodoru w kg/kg paliwa.

Strata niezupenego spalania (strumie cieplny niezupenego spalania), zwana te chemiczn wylotow strat energii, wynika z faktu, e spaliny zawieraj gazy palne. Strat t oblicza si jako iloczyn danego skadnika palnego przez jego warto opaow, a nastpnie sumuje si te iloczyny dla wszystkich skadnikw palnych spalin. Zazwyczaj zawartoci w spalinach metanu CH4 i wodoru H2 s znikome i wystarczy uwzgldni jedynie obecno tlenku wgla CO. W odniesieniu do jednostki iloci paliwa otrzymuje si wzr

S CO =
gdzie:

Gu n ss [CO] s ( MQ w ) CO 3600

(16)

Gu - godzinowe zuycie paliwa, kg/h, nss - jednostkowa ilo spalin suchych, kmol/kg paliwa, [CO]s - udzia molowy skadnika - tlenku wgla - w spalinach suchych, (MQw)CO - molowe ciepo spalania tlenku wgla CO, kJ/kmol, (MQw)CO = 28.300 kJ/kmol.

Straty mechaniczne (strumie strat mechanicznych) wynikaj z koniecznoci pokonania oporw tarcia w mechanizmach silnika oraz koniecznoci napdu mechanizmw pomocniczych, takich jak: mechanizm rozrzdu, pompa zasilajca, wodna i olejowa, wentylator, prdnica, itp. Straty te mona obliczyc jako rnic midzy moc indykowan i moc uyteczn Sm = Ni N u (17)

Ni =
gdzie:

p i Vs n i

(18)

Sm - strumie strat mechanicznych, kW, Ni - moc indykowana silnika, kW, Nu - moc uyteczna, kW, pi - rednie cinienie indykowane, kPa, Vs - objto suwowa jednego cylindra, m3, n - prdko obrotowa silnika, s-1, - liczba obrotw wau korbowego na jeden suw pracy ( = 1 - silniki dwusuwowe, = 2 - silniki czterosuwowe), i - liczba cylindrw.

Str.12/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

rednie cinienie indykowane wyznacza si przez planimetrowanie wykresu indykatorowego i oblicza ze wzoru A (19) pi = l gdzie: A - pole powierzchni wykresu indykatorowego, mm2, l - dugo podstawy wykresu, mm, - podziaka wykresu, mm/kPa. Rwnanie bilansowe (6) mona rwnie przedstawi w innej postaci, odnoszc wszystkie skadniki bilansu do energii doprowadzonej z paliwem, wyraajc nastpnie poszczeglne pozycje bilansu jako procentowe skadniki. Wwczas stosunek pracy uytecznej do ciepa doprowadzonego daje sprawno ogln silnika.

& Qu S chl S odl S CO S m S st Q + Q + Q + Q + Q + Q & & & & & & o o o o o o

100% = 100%

(20)

2.7. WSKANIKI I PARAMETRY PRACY SILNIKA SPALINOWEGO Moment obrotowy silnika spalinowego, Mo, jest redni wartoci momentu obrotowego przenoszonego z wau korbowego silnika do odbiornika w czasie jednego cyklu pracy. Wyraany jest w Nm, J lub kJ. redni uyteczny moment obrotowy oblicza si z zalenoci

Mo = Mo =
gdzie: Nu pu Vs n

Nu

Nu 2 n

(21)

pu Vs n i Vs i = pu 2 n 2

(22)

- moc uyteczna, kW, - rednie cinienie uyteczne, kPa, - objto suwowa jednego cylindra, m3, - prdko obrotowa silnika, s-1, - liczba obrotw wau korbowego na jeden suw pracy ( = 1 - silniki dwusuwowe, = 2 - silniki czterosuwowe), i - liczba cylindrw. rednie cinienie uyteczne, pu , charakteryzuje rzeczywist zdolno silnika do wykonania pracy uytecznej i wynosi pu = m pi (23) gdzie: pi - rednie cinienie indykowane, kPa, m - sprawno mechaniczna silnika. atwo zauway, e dla danego silnika, gdy Vs i s stae, moment obrotowy silnika jest wprost proporcjonalny do redniego cinienia uytecznego, a wic i zmiany momentu zale od redniego cinienia uytecznego. Rozrnia si pojcia momentu obrotowego znamionowego rozwijanego przez silnik przy mocy znamionowej i znamionowej prdkoci obrotowej oraz momentu obrotowego maksymalnego, czyli najwikszego momentu obrotowego rozwijanego przez silnik wystpujcego zwykle przy prdkociach obrotowych znacznie niszych od prdkoci znamionowej silnika. Jednostkowe zuycie paliwa, gu , jest to ilo zuywanego przez silnik paliwa w jednostce czasu, przypadajca na jednostk mocy i wyraane jest w g/kWh lub kg/kWh. G gu = u (24) Nu gdzie: Gu - godzinowe zuycie paliwa, g/h lub kg/h, Nu - moc uyteczna, kW. Godzinowe zuycie paliwa, Gu , okrela mas paliwa zuytego w jednostce czasu i jest wyraane w kg/h. V pal Gu = (25) t V - objto pomiarowej dozy paliwa, m3, pal - gsto paliwa, kg/m3, t - czas zuycia dozy pomiarowej, h.

gdzie:

Sprawno teoretyczna, t, zwana te sprawnoci termiczn obiegu porwnawczego Otto, wyraa si wzorem podanym ju wczeniej (1)

Str. 13/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

t = tO = 1
gdzie:

Jednak w rzeczywistoci sprawno teoretyczna jest funkcj wspczynnika nadmiaru powietrza (zmienne , zalene od skadu spalin). W praktyce, a zakresie tych wspczynnikw , przy ktrych pracuje silnik, sprawno teoretyczna jest bliska sprawnoci maksymalnej, patrz rys. 10.

tO - sprawno termiczna obiegu Otto; = (V0 + VS)/VS - geometryczny stopie sprania; - wykadnik izentropy.

(26)

Rys. 10. Wykres zalenoci sprawnoci teoretycznej t od wspczynnika nadmiaru powietrza . Moc teoretyczna, Nt , jest moc, ktr uzyskiwaby silnik, gdyby realizowa teoretyczny obieg porwnawczy silnika spalinowego z zaponem iskrowym.

& & N t = t Q0 = t mpal Qw

gdzie:

(27) dostarczony przez paliwo,

& Q0 & mpal

Qw

- moc ciepln uzyskiwan ze spalenia paliwa, czyli strumie ciepa - masa paliwa zuyta w jednostce czasu, kg/s, - warto opaowa paliwa, kJ/kg.

Sprawno indykowana, i , jest stosunkiem mocy indykowanej Ni do mocy teoretycznej Nt N Ni i = i = & N Q

t t o

(28)

Sprawno mechaniczna, m , jest miar strat mechanicznych spowodowanych tarciem i napdem urzdze pomocniczych N m = u (29) Ni Sprawno oglna, o , jest miar wykorzystania energii zawartej w paliwie. Wyraa j stosunek mocy uytecznej do energii doprowadzonej do silnika N o = i m t = & u (30) Q
o

3. TYPOWA APARATURA POMIAROWA Pomiar mocy uytecznej silnikw stanowi zasadniczy element w ocenie ich dziaania i przy sporzdzaniu bilansw cieplnych. Pomiary te s w zasadzie proste i wykazuj znaczn dokadno. Znane s dwie podstawowe metody wykonania pomiarw mocu uytecznej. Pierwsza z nich polega na przeksztaceniu wytworzonej przez silnik pracy mechanicznej na inny rodzaj energii stosunkowo atwy do zmierzenia. Druga metoda opiera si na pomiarze momentu obrotowego powstajacego na wale silnika. Podstaw drugiej metody jest zaleno midzy moc i momentem obrotowym przy danej prdkoci obrotowej. Jeeli moc silnika potraktujemy jako wielko niezmienn w czasie, to mona przej od mocy chwilowej & dL N= (31) dt tj. rniczki pracy wzgldem czasu, do wartoci mocy urednionej definiowanej jako ilo pracy wykonanej przez silnik w jednostce czasu. Jeeli sia P (rys. 11) dziaa na obwodzie koa o promieniu r, obracajcego si z prdkoci ktow

Str.14/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

[rad/s], to mona stwierdzi, e przy obrocie o 1 radian wykonana zostanie praca Pr, a w cigu 1 sekundy razy wicej, tj. N = P r (32)

Rys. 11. Praca siy P na obwodzie koa o promieniu r i prdkoci ktowej . Poniewa iloczyn Pr rwny jest momentowi obrotowemu M M = Pr (33) to mamy N = M (34) gdzie: M - moment obrotowy, Nm/rad, - prdko ktowa, rad/s. Wida std, e w celu okrelenia mocy wywizanej przez badany silnik naley zna moment panujcy na wale silnika oraz prdko ktow wau. Za pomoc wzoru (34) moc mona okreli wtedy, gdy znany jest moment obrotowy M i prdko ktowa , przy ktrej zosta on zmierzony. Wystarczy badany silnik obciy w pewien sposb, zapewniajc jednoczenie moliwo jednoczesnego pomiaru momentu obrotowego i prdkoci ktowej wau. Do wywoania obcienia silnika uywa si specjalnych hamulcw. 3.1. HAMULCE SILNIKOWE Podstawowym urzdzeniem, w ktre musi by wyposaone stanowisko do bada silnika jest hamulec obcieniowy do pomiaru mocy. Powinien on spenia nastpujce wymagania: obcia badany silnik momentem oporowym, czyli zrwnoway moment silnika, umoliwia odprowadzenie wytworzonego przez silnik ciepa lub energii w innej postaci, umoliwia nastawienie i utrzymanie staej prdkoci obrotowej silnika, zapewni pomiar momentu obrotowego na wale silnika, zapewni szybk zmian obcienia i szybkie osiganie stanu rwnowagi, umoliwi cig prac, zapewni moliwie najwiksz dokadno odczytw wielkoci siy i prdkoci obrotowej. Ze wzgldu na przedstawione tu wymagania i rnice w programach bada rnych silnikw powstay odmienne rozwizania hamulcw obcieniowych. Z uwagi na sposb wywoywania obcienia mona je podzieli na hamulce: - mechaniczne, - powietrzne, - hydrauliczne (wodne), - elektryczne, - elektrowirowe, - urzdzenia specjalne. Hamulce mechaniczne nale do najstarszych urzdze do badania mocy silnikw. Ze wzgldu na rodzaj konstrukcji rozrnia si hamulce mechaniczne klockowe, zwane hamulcami Pronyego, tamowe i linowe. Dla wszystkich wymienionych typw wsplna jest zasada dziaania polegajca na zamianie wytwarzanej przez silnik mocy na ciepo tarcia, przylegajcych do siebie elementw. Wad tych urzdze jest ich szybkie nagrzewanie si, co utrudnia zastosowanie do silnikw duej mocy i uniemoliwia dugotrwa prac [2, 4, 5]. Hamulce powietrzne dziaaj na zasadzie poredniego pomiaru reakcyjnego momentu obrotowego silnika umieszczonego wahliwie w specjalnej obudowie i napdzajcego migo lub odpowiednio uksztatowane opatki [2, 4, 5]. Hamulce hydrauliczne s obecnie bardzo czsto wykorzystywane w badaniach silnikw. Istniej rne rozwizania konstrukcyjne tych urzdze, ale ich wspln cech jest to, e moment hamujcy jest wywoywany na skutek tarcia o wod specjalnie uksztatowanego elementu wirujcego, za praca silnika zamieniona zostaje na ciepo odprowadzane przez wod. Hamulce tego typu mona oglnie podzieli na nastpujce trzy grupy: hamulce niecakowicie napenione (z piercieniem wodnym), hamulce cakowicie napenione, hamulce przepywowe. Przedstawicielem grupy hamulcw niecakowicie napenionych jest hamulec palcowy, czsto zwany hamulcem Junkersa. Badany silnik poprzez sprzgo napdza wa hamulca, na ktrym osadzony jest wirnik z palcami o

Str. 15/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

kwadratowym przekroju poprzecznym. Wa obraca si w oyskach umieszczonych w pokrywach obudowy majcej podobne palce jak wirnik. Obudowa hamulca zawieszona jest wahliwie. Obracajcy si wirnik z umieszczonymi na nim rzdami palcw rozrzuca wod na obudow, przez co tworzy si piercie o gruboci zalenej od iloci wody dopywajcej i odpywajcej. Wielko obcienia wywoywanego przez hamulec zaley od gruboci tego piercienia wodnego. Obudowa dy do obrotu czemu przeszkadza cigno poczone z wahliw dwigni.

Rys. 12. opatkowy hamulec wodny typu Frouda. 1 - wirnik z opatkami; 2 - obudowa; 3 - opatki obudowy; 4 - przesony regulacyjne; regulacyjne.

5 - stojaki hamulca; 6 - ruby

Typowym przedstawicielem grupy hamulcw cakowicie napenionych wod jest hamulec opatkowy typu Frouda, pokazany na rys. 12. Na wale hamulca osadzono wirnik majcy po obu stronach eliptyczne skone opatki rozmieszczone symetrycznie (rys. 13). W obu powkach obudowy (rys.14) umieszczone s takie same nieruchome wiece opatkowe, przy czym odlego od wirnika wynosi tylko kilka milimetrw. Do wntrza obudowy doprowadzana jest woda wypeniajca cakowicie hamulec. Dopywajca do wntrza woda zostaje zawirowana przez opatki wirnika i skierowana na przeciwnie ustawione opatki w obudowie, tworzc poczenie hydrauliczne wirnika i obudowy. Efektem zewntrznym tego jest moment obrotowy usiujcy wychyli wahliwie zawieszon obudow hamulca. opatki wirnika i wieca s nachylone wzgldem siebie tak, aby opr stawiany przez wod obracajcemu si wirnikowi by najwikszy. Opr ten mona regulowa dziki gadkim przesonom wsuwanym midzy wirnik i wiece opatkowe obudowy (patrz rys. 13 i rys. 15). Najwikszy opr odpowiada cakowitemu odsoniciu czynnych powierzchni, najmniejszy za opr powstaje przy cakowitym przesoniciu.

Rys. 13. Wirnik i przesony regulacyjne hamulca hydraulicznego typu Frouda.

Rys. 14. Powki obudowy hamulca hydraulicznego typu Frouda.

Str.16/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Rys. 15. Nowy ukad regulacji przeson. 1 - wirnik; 2 - wa; 3 - przesona zaklinowana na waku; 4 - przesona zaklinowana na tulei; 6 - tuleja. Woda wypeniajca kadub hamulca stwarza opr hydrodynamiczny, ktry przenosi si w postaci momentu oporowego na kadub hamulca. Na ramieniu hamulca powstaje sia P, ktra przez popychacz przenosi si na ukad dwigni dziaajcych na mechanizm dynamometru. Na wyskalowanej tarczy dynamometru pojawia si wskazanie siy P w kG. Jednoczenie mierzy si obroty wirnika hamulca. Te dwie wielkoci oraz znana dugo ramienia L w metrach (patrz rys. 16), umoliwiaj obliczenie chwilowej mocy uytecznej zgodnie z zalenoci (8). Korzystajc z praw hydromechaniki mona wykaza, e moc uyteczna Nu (na wale) hamulca wodnego jest proporcjonalna do prdkoci obrotowej w trzeciej potdze N u = K1 n 3 (35) gdzie K1 jest wspczynnikiem proporcjonalnoci charakteryzujcym stopie wypenienia hamulca wod, gsto oraz lepko wody, wpyw ksztatu i wymiarw elementw wirujcych wytwarzajcych ciepo tarcia.

Rys. 16. Schemat pomiaru momentu oporowego hamulca przy uyciu wagi

Rys. 17. Charakterystyka hamulca hydraulicznego W rzeczywistoci krzywa hydrauliczna hamulca (czyli linia O-C-B na rys. 17) jest tylko fragmentem jego charakterystyki. Ograniczenie wynikajce z dopuszczalnej wartoci siy obciajcej ukad dynamometru Pmax powoduje, e moc uyteczn hamulca mona wyrazi zalenoci Nu = C n (36) Na wykresie jest to prosta przechodzca przez pocztek ukadu wsprzdnych, czyli linia O-C-D na rys. 17. Moc hamowania jest ograniczona do wartoci Nu max ze wzgldu na dopuszczalny przyrost temperatury wody przepywajcej przez hamulec. Dla zaoonego przyrostu temperatury wody T = constans i maksymalnego strumienia masy wody & mmax moc hamowania & N u max = m max c T (37) i nie zaley od prdkoci obrotowej (linia D-E na rys. 17). Uwzgldniajc dokadno wywaenia wirnika hamulca i wystpujce siy odrodkowe, konieczne jest ograniczenie maksymalnej prdkoci obrotowej. Ograniczenie to obrazuje na rysunku charakterystyki hamulca odcinek E-G. Ostatnie ograniczenie lini O-G powstaje std, e nawet w przypadku zupenego oprnienia hamulca z wody, jego opr nie znika cakowicie ( tarcie wirujcych elementw o powietrze oraz

Str. 17/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

opory tarcia wau w dawnicach i oyskach). Linia O-G jest wykresem minimalnej mocy hamowania przy pracy hamulca na sucho. Pole zakreskowane na rys. 17 jest obszarem pracy hamulca. Hamulec tego typu zainstalowano na stanowisku badawczym w laboratorium Katedry Techniki Cieplnej i Chodnictwa P. Oprcz omwionych tutaj dwch typw hamulcw hydraulicznych wyrni jeszcze naley hamulce przepywowe. Przypominaj one konstrukcj sprzga hydrokinetyczne, z tym e wirnik hamulca odpowiada pompie sprzga, a wieniec opatkowy z obudow - unieruchomionej turbinie. Krca w urzdzeniu ciecz (zwykle jest to woda) pobiera ciepo wywizywane wewntrz hamulca i wypywa do obiegu zewntrznego, gdzie w chodnicy zostaje ono odprowadzone na zewntrz. Regulacj obcienia uzyskuje si poprzez zmian natenia przepywu cieczy, czyli zmian iloci wody w obiegu. Rwnie cinienie cieczy wewntrz hamulca bdzie mie pewien wpyw na warto obcienia. Wicej informacji na temat hamulca tego typu mona znale w literaturze [4, 5, 7]. Hamulce obcieniowe elektryczne mona podzieli na trzy grupy: hamulce-prdnice, silniko-prdnice oraz hamulce elektrowirowe. We wszystkich przypadkach moment hamujcy powstaje na skutek dziaania pola magnetycznego, a jego pomiar wraz ze znajomoci prdkoci obrotowej prowadzi do okrelenia badanej mocy. Rozwj tego typu urzdze jest podyktowany chci odzyskania mocy traconej przy hamowaniu [4, 5]. Hamulce elektrowirowe wykorzystuj zjawisko wydzielania si ciepa, jako efektu pracy prdw wirowych, powstajcych w wyniku przecinania sztucznie wytworzonego pola magnetycznego specjalnie uksztatowanym wirnikiem zbatym. Woda spenia tu tylko rol czynnika transportujcego ciepo. Std obcienie wytwarzane przez tego typu hamulce zaley od natenia prdu pyncego w cewce. O powszechnym zastosowaniu tych hamulcw zadecydoway ich zalety, takie jak do znaczny moment hamowania przy maych prdkociach obrotowych, charakterystyka o bardzo maych mocach minimalnych, maa bezwadno mas wirujcych, cichy i rwnomierny bieg, itd. Wicej informacji znajduje si w [5, 7]. Do okrelania mocy uytecznej silnikw oprcz omwionych ju hamulcw stosuje si te w specjalnych przypadkach dynamometry sprzgowe i torsjometry [5, 7]. 3.2. URZDZENIA DO POMIARU PRDKOCI OBROTOWEJ Prdko ktowa ciaa, mwic oglnie, jest to pochodna kta obrotu wzgldem czasu. Wyrazi mona j rwnie, jako stosunek prdkoci liniowej v pewnego punktu do promienia krzywizny toru, po ktrym ten punkt si porusza. W ukadzie SI podstawow jednostk prdkoci ktowej jest 1 radian na sekund (rad/s). Jest to taka prdko, przy ktrej obrt o kt odpowiadajcy 1 radianowi, czyli 1/(2) kta penego, dokonuje si w cigu 1 sekundy. Technika pomiarowa w praktyce posuguje si legalnymi jednostkami pochodnymi: obr/s (2 rad/s) lub obr/min (2/60 rad/s). Prdko ktow mona zmierzy dwoma sposobami. Pierwsza metoda, porednia, polega na zliczaniu liczby obrotw za pomoc licznika i jednoczesnym pomiarze czasu. T metod mona uzyska redni prdko obrotow, jako iloraz zliczonej liczby obrotw przez zmierzony czas ich realizacji. Bezporedni sposb pomiaru polega na uyciu obrotomierzy (tachometrw) dajcych moliwo odczytania chwilowej prdkoci ktowej w dowolnych jednostkach. Jest to metoda mniej dokadna, a dokadno wskaza zaley od typu i jakoci wykonania samego przyrzdu. Obrotomierze mona podzieli na: mechaniczne, magnetyczne, elektryczne-elektroniczne, impulsowe, wibracyjne i stroboskopowe. Obrotomierze mechaniczne odrodkowe dziaaj na zasadzie wychylania si wirujcych mas pod wpywem siy odrodkowej. Masy te s przytwierdzone do elementw sprystych sprowadzajcych je do pooenia wyjciowego. Obrotomierze magnetyczne dziaaj w ten sposb, e waek o badanej prdkoci obrotowej wprawia w ruch magnes trway, ktrego pole magnetyczne powoduje powstanie prdw wirowych w aluminiowej obudowie, co z kolei powoduje powstanie momentu obrotowego na waku z osadzon wskazwk. Moment ten jest rwnowaony spryn. Powstay moment obrotowy jest proporcjonalny do prdkoci wirowania magnesu, a wic do mierzonej prdkoci obrotowej. Obrotomierze elektryczne skadaj si z dwch gwnych czci, czyli: nadajnika (prdniczka tachometryczna) i wskanika, ktrym jest miernik napicia, odpowiednio wzorcowany. Nadajnikiem jest prdniczka prdu staego dobrana w ten sposb, aby speniona bya proporcjonalno wzrostu napicia przy wzrocie prdkoci obrotowej. Obrotomierze impulsowe dziaaj w ten sposb, e element, ktrego prdko obrotow mierzymy uywany jest jako element wywoujcy impulsy np. wietlne lub magnetyczne. Impulsy te wywouj odpowiednie efekty w czujnikach. Czujnik indukcyjny reaguje bezdotykowo na przemieszczajce si w jego strefie czuoci metalowe przesony, zby, a jego dziaanie polega na pomiarze okresu czstotliwoci impulsw wejciowych, proporcjonalnych do kontrolowanej prdkoci. Czujnik fotoelektryczny reaguje na obiekty wykonane z dowolnego materiau majce na powierzchni kontrastowe znaczniki. Impulsy po wzmocnieniu i uksztatowaniu s prowadzone do licznika cyfrowego. Obrotomierze wibracyjne (rezonansowe) zbudowane s jako zestaw paskich metalowych sprynek przymocowanych do wsplnej ramy. Sprynki przez nalutowanie cyny s tak wykonane, e maj kolejno coraz to wiksz liczb drga wasnych. Po przyoeniu przyrzdu do wirujcej maszyny, zaczyna drga na skutek rezonansu ta sprynka, ktrej drgania wasne odpowiadaj prdkoci obrotowej wirnika maszyny.

Str.18/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Obrotomierze stroboskopowe s oparte na zasadzie dziaania stroboskopu. Lamp byskow z moliwoci wywoywania byskw o zmiennej czstotliwoci owietla si wirujcy przedmiot z namalowan plamk. Moment, gdy ustanie pozorny ruch plamki, przy zmianie iloci byskw, oznacza, e prdko wirowania jest taka sama, jak ilo byskw. Wicej informacji na temat urzdze do pomiaru prdkoci obrotowej mona znale w literaturze [5,7]. 3.3. UKADY DO POMIARU ZUYCIA PALIWA Pomiar zuycie paliwa w badaniach silnikw spalinowych polega na zmierzeniu natenia przepywu paliwa do silnika. Pomiar zuycia paliw gazowych jest wykonywany gazomierzami. Do pomiaru zuycia paliw ciekych uywa si tzw. miernic. Zazwyczaj zuycie wyznacza si mierzc czas spalania okrelonej objtoci lub masy paliwa. Std mamy miernice objtociowe i masowe. Najprostsz miernic objtociow jest naczynie skadajce si z jednej lub kilku szklanych kul, o dokadnie znanej objtoci, poczonych cienk rurk szklan, patrz rys.18. Zbiornik paliwa musi si wwczas znajdowa powyej miernicy lub trzeba zastosowa pomp podajc paliwo. Naczynie napenia si paliwem i uruchamia silnik, a w momencie gdy poziom paliwa pokrywa si z lini skali objtoci pomiarowej rozpoczyna si pomiar czasu, ktry koczy si w chwili osignicia dolnego wskanika poziomu paliwa. W ten sposb mierzy si czas zuycia okrelonej objtoci paliwa (np. 25 ml, 100 ml).

Rys. 18. Schematy ukadw do pomiarw zuycia paliwa metod objtociow; a- ukad otwarty; b- ukad zamknity; 1 - naczynie pomiarowe (miernica); 2 - zawr trjdrogowy, 3- zbiornik wyrwnawczy, 4 - zawr odpowietrzajcy. Ukad otwarty przedstawiony na rys.18a jest bardzo prosty, ale posiada szereg wad. Przeczenie zasilania zaworem trdrogowym na naczynie pomiarowe z odciciem dopywu ze zbiornika, powoduje obnienie cinienia paliwa dopywajcego do ganika, w wyniku czego obnia si poziom paliwa w komorze pywakowej ganika. Tym samym w czasie pomiaru silnik zuywa oprcz paliwa dostarczanego z miernicy pewn ilo paliwa z komory pywakowej, co moe spowodowa powstanie bdw. Ukad przedstawiony na rys. 18b, jako ukad zamknity pozbawiony jest tej wady. Tutaj cinienie nad powierzchni paliwa w miernicy, wywierane przez powietrze, jest stae. Taki ukad zapobiega rwnie parowaniu paliwa z miernicy i zabezpiecza przed przelaniem podczas napeniania miernicy. Jednak rczne uruchamianie sekundomierza jest powodem licznych niedokadnoci. Dlatego te obecnie coraz czciej stosowane s rne ukady pautomatyczne i automatyczne. Na rys. 19 przedstawiono przyrzd do pomiaru masowego zuycia paliwa. Na szalce wagi umieszczony jest zbiornik pomiarowy 8, poczony przewodem paliwowym 7 z silnikiem. Paliwo dopywa do zbiornika 8 ze zbiornikw 3 lub 4 przez filtry i zawory trjdrogowe 5 i 6. Pomiar rozpoczyna si od napenienia zbiornika 8, nastpnie doprowadza si wag do rwnowagi i zdejmuje jeden odwanik np. 100 g. Aby ponownie uzyska stan rwnowagi ze zbiornika musi uby 100 g paliwa, co nastpuje po czasie t zmierzonym sekundomierzem 11 wczanym i wyczanym automatycznie.

Str. 19/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Rys.19. Przyrzd do pomiaru masowego zuycia paliwa; 1 - rdo prdu staego, 2 - prt kontaktowy, 3, 4 - zbiorniki paliwa, 5, 6 - zawory trjdrogowe, 7 - przewd paliwowy, 8 naczynie pomiarowe z paliwem, 9 - waga, 10 - kotwiczka elektromagnesu, 11 - stoper, 12 - cewka elektromagnesu [5] Do bezporedniego pomiaru zuycia paliwa mona stosowa przepywomierze i rotametry, jednak ze wzgldu na ich ma dokadno nie stosuje si ich w badaniach laboratoryjnych. 3.4. ANALIZATORY SKADU CHEMICZNEGO SPALIN Okrelenie skadu chemicznego spalin jest czsto konieczne podczas bada silnikw w celu: prawidowej regulacji ganika w silnikach z zaponem iskrowym, kontroli przebiegu procesu spalania w silnikach z zaponem iskrowym i z zaponem samoczynnym, do oceny toksycznoci spalin. Stosowane w badaniach skadu chemicznego spalin metody chemiczne, polegajce na pochanianiu i wizaniu poszczeglnych skadnikw spalin przez odpowiednio dobrane substancje (jak np. w aparacie Orsata) lub te metody kolorymetryczne, gdzie odpowiednie zwizki zmieniay swe zabarwienie przy reakcji ze skadnikami spalin, straciy ju swe znaczenie i wyszy z powszechnego uytku ze wzgldu na ma dokadno, kopotliwe stosowanie oraz praco- i czasochonno. Zastpiy je analizatory oparte na metodach fizycznych, gdzie wykorzystuje si okrelon cech fizyczn danego skadnika spalin i okrela jego stenie w spalinach. Umoliwiaj one okrelenie stenia tylko jednego skadnika w spalinach, a wic czsto konieczne jest zastosowanie zespou rnych analizatorw i zbudowanie wykresu Ostwalda dla spalania okrelonego paliwa. Zasad budowy wykresu Ostwalda opisuje Winiewski [8], a przykadowe obliczenia dla wybranych paliw mona znale w pracy [9]. Wasnoci fizyczne poszczeglnych skadnikw spalin wykorzystywane w budowie rnych typw analizatorw obejmuj przewodnictwo cieplne, absorpcj promieniowania podczerwonego, jonizacj, magnetyzm, chemoluminescencj i inne. Rnic przewodnictwa cieplnego wykorzystano w analizatorach sucych do okrelania w spalinach zawartoci CO2 lub cznej zawartoci CO i H2. Zasadniczymi elementami analizatora s cztery druty oporowe, platynowe tworzce mostek, umieszczone w ten sposb, e dwa oporniki omywane s powietrzem, a dwa spalinami o tej samej temperaturze i cinieniu. Ze wzgldu na to, e przewodnictwo cieplne CO2 jest mniejsze od przewodnictwa cieplnego powietrza, to oporniki omywane przez spaliny bd miay wysz temperatur w zalenoci od zawartoci CO2 w spalinach. Spowoduje to zachwianie rwnowagi mostka i wychylenie wskazwki galwanometru wyskalowanego w % zawartoci CO2. Taka sama zasada pomiaru wykorzystana jest w analizatorach cznej zawartoci CO i H2 w spalinach. Tutaj jeden z opornikw omywanych przez spaliny pokryty jest katalizatorem, co umoliwia dopalanie nie spalonych czstek CO i H2. W wyniku dopalania zmienia si temperatura spalin, a przez co i oporno jednej z gazi mostka co powoduje wychylenie wskazwki miernika. Analizatory oparte na zjawisku absorpcji promieniowania podczerwonego stosuje si zazwyczaj do oznaczania zawartoci w spalinach CO, CO2 lub SO2 . Zjawisko jonizacji gazw wykorzystuje si w analizatorach do oznaczania sumarycznej iloci niespalonych wglowodorw. W takim detektorze pomieniowo - jonizacyjnym (FID - Flame Ionisation Detector) spaliny wraz z czystym wodorem spalane s w palniku z doprowadzeniem powietrza. Pomie wodorotlenowy jest niezjonizowany, natomiast wprowadzenie wglowodorw powoduje jego siln jonizacj proporcjonaln do iloci atomw wgla wprowadzonych do pomienia. W wyniku jonizacji orodka zmienia si jego przewodno elektryczna, a wic natenie prdu pyncego w specjalnym obwodzie, co mierzy si mikroamperomierzem. Mierniki wykorzystujce magnetyzm stosuje si do oznaczania zawartoci tlenu w spalinach. Oznaczenie takie jest potrzebne do kontroli procesu spalania, okrelenia wspczynnika nadmiaru powietrza, itp. Analizatory dziaajce w oparciu o zjawisko chemoluminescencji zostay specjalnie opracowane do oznaczania zawartoci tlenkw azotu w spalinach.

Str.20/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Oprcz omwionych tu analizatorw rnych typw, okrelanie skadu chemicznego spalin moliwe jest przy zastosowaniu chromatografii gazowej. Posiada ona szereg zalet, takich jak oznaczanie ladowych iloci czynnika, okrelania poszczeglnych wglowodorw lub ich grup, itp., lecz znalaza ona zastosowanie tylko do specjalistycznych bada wymagajcych duej dokadnoci. 3.5. POMIAR NATENIA PRZEPYWU CIECZY

W celu okrelenia straty chodzenia dla silnika spalinowego konieczna jest znajomo strumienia masy pynu przepywajcego przez chodnic. Do pomiarw przepyww ustalonych lub niewiele zmieniajcych si w czasie bardzo dobrze nadaj si danaidy i naczynia Poncleta. Zapewniaj one dokadny pomiar i s powszechnie uywane w laboratoriach i w przemyle przy badaniach odbiorczych takich urzdze jak pompy i maszyny cieplne.

Rys. 20. Danaida; 1 - otwr wylewowy, 2- przegroda z penej blachy, 3 - przegrody z blach dziurkowanych, 4 - pynowskaz, 5 skala. Danaida jest urzdzeniem do pomiaru strumienia objtoci wypywajcej cieczy skadajcym si z naczynia o przekroju koowym lub prostoktnym, o sztywnych ciankach, w dnie ktrego umieszczono otwr lub otwory wypywowe oraz z pynowskazu umoliwiajcego pomiar wysokoci supa cieczy h nad tymi otworami (rys.20). W celu uspokojenia powierzchni cieczy w czci pomiarowej danaida posiada szereg przegrd wykonanych z blachy penej lub z blachy z otworami. Otwr wypywowy jest typu kryzy lub dyszy. Pomiar strumienia objtoci przepywajcej cieczy danaid opiera si o zaleno tego strumienia od spitrzenia (cinienia) cieczy, pod dziaaniem ktrego nastpuje wypyw. Opisuje to rwnanie

qv = A 2 g h
gdzie: qv

(38)

A h g

- strumie wypywajcej cieczy, m /s, - wspczynnik wypywu, - pole przekroju otworu, m2, - wysoko supa cieczy nad otworem, m, - przyspieszenie ziemskie, m/s2.

Wspczynnik dla otworu typu kryza wynosi 0,60,65, za dla dyszy 0,920,99. Wielkoci te su do obliczenia rednicy otworu przy projektowaniu danaidy. Wzorcowanie danaidy polega na dowiadczalnym ustaleniu zalenoci midzy strumieniem objtoci lub masy wypywajcej cieczy a wysokoci spitrzenia, czyli qv = f (h) lub q m = f (h) . Odczyt wysokoci supa cieczy w danaidzie naley wykona po ustaleniu stanu rwnowagi (h = const), ktry powinien trwa minimum 3 minuty. Poziom cieczy nad otworem nie powinien by niszy od 300 mm, najwiksza prdko przepywu cieczy przez przekrj danaidy nie moe by wiksza od 0,1 m/s. Identycznie zbudowane naczynie, ale z otworem wypywowym w cianie bocznej nazywa si naczyniem Poncleta. Wysoko supa cieczy h w danaidzie mierzy si od poziomu najwszego otworu wypywowego, za w naczyniu Poncleta od rodka otworu. Moliwe jest wykorzystanie do tego typu pomiarw innego typu urzdze, ktrych budow i parametry robocze opisano w literaturze [6]. 4. STANOWISKO BADAWCZE Na rys. 21 przedstawiono schemat stanowiska pomiarowego do badania silnika spalinowego z zaponem iskrowym, na ktrym przeprowadza si wiczenia w Laboratorium Termodynamiki Katedry Techniki Cieplnej i Chodnictwa Politechniki dzkiej.

Str. 21/30

22

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Rys. 21. Schemat stanowiska pomiarowego do badania silnika spalinowego 1 - badany silnik, 2 - sprzgo, 3 - skrzynia biegw, 4 - wa przegubowy, 5 - hamulec hydrauliczny, 6 - waga sprynowa (dynamometr), 7 - prdnica tachometryczna, 8 - wskanik obrotw, 9 zbiornik paliwa, 10 - zawr trjdrogowy, 11 - miernica zuycia paliwa, 12 - ganik, 13 - analizator Orsata, 14 - zbiornik wody chodzcej, 15 - danaida ze wskanikiem, 16 - wymiennik ciepa, 17 - wskanik grny danaidy

Str.22/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Badany obiekt, czyli silnik spalinowy 1 zawieszony jest sprycie na czterech apach umocowanych sztywno na pycie. Do zawieszenia zastosowano te same elementy spryste, ktre stosuje si przy mocowaniu silnika w samochodzie. Silnik poprzez sprzgo 2, skrzyni biegw 3 i wa dwuprzegubowy 4 poczony jest z hamulcem hydraulicznym 5. Takie poczenie umoliwia prawidow prac stanowiska nawet wwczas, gdy o wau korbowego silnika jest przesunita lub nachylona w stosunku do osi hamulca. Zainstalowano tu hamulec hydrauliczny typu Froudea, wykonany w Instytucie Techniki Cieplnej i Chodnictwa P i oznaczony HH - 1. Jest on przeznaczony do badania silnikw o mocy do 75 kW i prdkoci obrotowej do 6000 obr/min. Dugo ramienia pomiarowego dynamometru wynosi 238,5 mm, a maksymalna dopuszczalna sia na tym ramieniu to 75 kG. Maksymalne dopuszczalne cinienie wody w kadubie hamulca (mierzone na dopywie) wynosi 0,4 MPa. Maksymalny strumie przepywu wody przy wzrocie jej temperatury o 25 K rwny jest 2,5 m3/h. Zasad dziaania i budow hamulca omwiono w rozdziale 3.1. Hamulec jest zasilany wod pod staym cinieniem hydrostatycznym. Cinienie wody mona dopywajcej do hamulca mona regulowa zaworem, a jego warto odczyta na manometrze. Zmian obcienia hamulca przeprowadza si obracajc pokrtem ukadu regulacji pooenia przeson hamulca (patrz rys. 15 i opis w rozdziale 3.1). Prdko obrotowa silnika mierzona jest przy pomocy prdnicy tachometrycznej 7, wsppracujcej z miernikiem elektrycznym 8 wyskalowanym w obr/min. Chodzenie samego silnika zrealizowane jest na stanowisku w sposb podobny jak w samochodzie, tzn. w obiegu zamknitym. Jednak do odbioru ciepa z chodnicy 16 wykorzystuje si wod zamiast powietrza. Chodnica zatopiona jest w zbiorniku, przez ktry przepywa woda w obiegu otwartym. Strumie objtoci wypywajcej cieczy mierzony jest przy pomocy danaidy 15, ze wskanikiem grnym 17 poziomu spitrzenia cieczy. Z wykresu cechowania danaidy (rys. 22) odczytujemy masowe natenie strumienia przepywajcej wody chodzcej. Mierzymy take temperatur wody na wejciu do wymiennika 16 i na wyjciu z tego wymiennika dziki miernikom temperatury, dla ktrych odczyt nastpuje z tablicy rozdzielczej. Ukad wydechowy badanego silnika zbudowany jest z tych samych elementw, ktre stosowane s w normalnej eksploatacji. Z tumika wydechu spaliny odprowadzane s do komina, a stamtd do atmosfery. Bezporednio za kolektorem wylotowym zabudowana jest termopara, za odczyt temperatury spalin realizowany jest z pulpitu sterowniczego. W ukadzie wydechowym umieszczona jest kocwka umoliwiajca pobr spalin do analizy. Analiz skadu chemicznego spalin wykonuje si przy pomocy uproszczonego aparatu Orsata 13, a pozostae skadniki odczytuje z wykresu Ostwalda (rys. 23), opracowanego specjalnie dla spalania paliwa o okrelonym skadzie chemicznym. Poniewa wykorzystanie analizatora Orsata jest kopotliwe w praktycznym stosowaniu i bardzo pracochonne i czasochonne, to na stanowisku wykorzystuje si miernik wskazujcy prawidowo skadu spalin, a pomiary wykonuje si tylko co jaki czas. Ukad paliwowy stanowiska jest ukadem otwartym skadajcym si ze zbiornika paliwa 9, pompy sucej do jego napeniania, miernicy zuytego paliwa 11 i ukadu zaworw sterujcych 10 oraz przewodw paliwowych prowadzcych do ganika 12. Zawory ustawiane s rcznie, take pomiar czasu zuycia okrelonej objtoci paliwa (25 cm3) mierzony jest rcznie. Opisane tu stanowisko ma charakter uniwersalny i suy do zdejmowania podstawowych charakterystyk silnika i wykonania jego bilansu energetycznego. Przy badaniach specjalistycznych musi zosta ono dodatkowo wyposaone w szereg zestaww aparatury pomiarowej.

Str. 23/30

Rys. 22. Wykres cechowania danaidy, dla kryzy = 7,5 mm.

Str.24/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Rys. 23. Wykres Ostwalda dla spalania benzyny o skadzie C= 85%, H = 15%.

Str. 25/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

OBIEKT BADA Obiektem bada jest spalinowy silnik samochodowy o zaponie iskrowym, sucy do napdu samochodu osobowego FSO 1300 (Polski FIAT). Silnik zamontowany jest na stanowisku pomiarowym (rys. 21). Charakterystyka techniczna silnika FIAT 1160.076 Rodzaj silnika - czterosuwowy. Liczba cylindrw - cztery w ukadzie rzdowym. rednica cylindra - 72 mm. Skok toka - 79,5 mm. Pojemno skokowa - 1295 cm3. Stopie sprania - = 9. Moc maksymalna (DIN) 5% - 65 KM (47,8 kW). Moc maksymalna (SAE) 5% - 75 KM (55,2 kW). Prdko obrotowa przy mocy maksymalnej 5300 obr/min. Moment maksymalny (DIN) 5% - 9,5 kGm (93,2 Nm). Moment maksymalny (SAE) 5% - 10,5 kGm (103 Nm). Prdko obrotowa przy momencie maksymalnym - 4000 obr/min. Rozrzd - grnozaworowy, wa rozrzdu w kadubie silnika. Ganik - dwugardzielowy typu WEBER - 34DCHD-1. Instalacja zaponowa - 12 V. Paliwo - Benzyna wysokooktanowa (U - 95) o waciwociach: skad chemiczny C = 85%, H = 15%, gsto = 720 kg/m3, warto opaowa Qw = 43,50 MJ/kg.

6. POMIARY
UWAGA! Do pomiarw przystpujemy po dokadnym zapoznaniu si z poniszym rozdziaem instrukcji. 6.1. CHARAKTERYSTYKI SILNIKA 6.1.1. SPOSB WYKONANIA NIEZBDNYCH POMIARW 1 - Otwarcie przepustnicy ganika reguluje si link zakoczona cechowanym suwakiem. Na suwaku zaznaczone s kreskami pooenia odpowiadajce 25%, 50%, 75% i 100% otwarcia przepustnicy. 2 - Pomiary zuycia paliwa wykonuje si przy pomocy szklanej miernicy i stopera. Mierzony jest czas zuycia 25 cm3 paliwa. 3 - Prdko obrotowa silnika mierzona jest na wale przy uyciu obrotomierza elektrycznego wsppracujcego z przekanikiem tachometrycznym (prdniczka). 4 - Pomiar mocy uytecznej silnika spalinowego oparty jest na pomiarze momentu obrotowego na wale napdowym. Do pomiaru zastosowano hamulec hydrauliczny typu Frouda. 6.1.2. TOK POMIARW Po przekrceniu kluczyka w prawo na pulpicie sterowniczym uruchomiony zostaje silnik. Naley poczeka na ustalenie si warunkw cieplnych pracy silnika, a nastpnie, sterujc stopniem otwarcia przepustnicy ganika, ustali prdko obrotow na zdanym poziomie. Przy 25% otwarcia przepustnicy, silnik obcia si hamulcem w ten sposb, aby prdko obrotowa na wale silnika ustalia si na poziomie 2400 obr/min. Odpowiada to dolnej wartoci mierzonej mocy. Po ustaleniu parametrw roboczych na tym poziomie naley odczyta wskazanie dynamometru hamulca (sia P) i jednoczenie zmierzy czas zuycia 25 cm3 paliwa (zuycie paliwa Gu). Uzyskane wyniki pomiarowe naley zapisa w Tabeli Pomiarowej. Uzyskane dane umoliwiaj ustalenie jednego punktu pomiarowego na wykresach Nu= f(n), Mo = f(n) i gu = f(n). Dalsze punkty charakterystyk uzyskuje si wykonujc pomiary przy coraz to wyszych prdkociach obrotowych, zmienianych o 200 obr/min a do osignicia 4000 obr/min. Drug seri pomiarow wykonuje si w identyczny sposb przy 50% otwarciu przepustnicy ganika.

Str.26/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

6.2. BILANS ENERGETYCZNY SILNIKA SPALINOWEGO 6.2.1. SPOSB WYKONANIA NIEZBDNYCH POMIARW Oprcz pomiarw omwionych w punkcie 6.1.1 dodatkowo wykonuje si pomiary: 1 - W celu obliczenia strumienia cieplnego odprowadzanego przez wod chodzc silnik, czyli straty chodzenia, mierzy si termoparami temperatur wody chodzcej na wlocie i wylocie z wymiennika ciepa oraz spitrzenie wody w danaidzie. Masowe natenie przepywu wody ustala si na podstawie wykresu cechowania danaidy (rys.22); 2 - Okrelenie strumienia ciepa odprowadzonego ze spalinami wymaga wykonania analizy spalin (aparatem Orsata lub innym analizatorem). Wyniki wykorzystuje si rwnie do obliczenia straty niezupenego spalania. Brakujce udziay odczytuje si z wykresu Ostwalda (rys.23). Ponadto mierzy si temperatur spalin przy pomocy termoelementu umieszczonego w kolektorze wydechowym silnika. Temperatur otoczenia mierzy si termometrem rtciowym. 3 - Do wyznaczenia strat mechanicznych konieczna jest znajomo mocy indykowanej silnika. W przypadku, gdy wykres indykatorowy nie jest zdejmowany, straty mechaniczne nie s wyznaczane. 6.2.2. TOK POMIARW W czasie wykonywania wiczenia, pomiary niezbdne do zestawienia bilansu energetycznego realizowane s, gdy silnik pracuje przy przepustnicy otwartej w 50% i z prdkoci obrotow 3000 obr/min. W celu sprawdzenia stabilnoci warunkw pomiarw i poprawy dokadnoci bilansu energetycznego wykonuje si kilka pomiarw wymienionych wartoci (np. 5 w odstpach minutowych). Prbk spalin do analizy pobiera si raz. Wyniki pomiarw zapisuje si w Tabeli Pomiarowej, w czci dotyczcej bilansu energetycznego. 7. OPRACOWANIE WYNIKW POMIARW Wyniki pomiarw zostay zapisane w Tabeli Pomiarowej. Obliczenia przeprowadza si z zalenociami podanymi w rozdziale 2 tej instrukcji i zapisuje w Tabeli Wielkoci Obliczonych. Na podstawie tych wynikw wykrela si nastpujce charakterystyki:

Nu = f(n),

Mo = f(n),

gu = f(n),

Gu = f(Nu),

gu = f(Nu);

Przykadowe charakterystyki prdkociowe dla innego silnika spalinowego o zaponie iskrowym, przy czterech rnych otwarciach przepustnicy ganika, przedstawione zostay na rys. 5. Wyniki obliczonego bilansu energetycznego silnika spalinowego mona przedstawi w formie wykresu pasmowego (wstkowego) Sankeya. Posta graficzna jest wygodna do analizy i porwnania pracy danego silnika z innymi silnikami.

LITERATURA 1. Bernhardt M. : Badania trakcyjnych silnikw spalinowych. WKi, Warszawa 1970. 2. Bernhardt M., Dobrzyski S., Loth E. : Silniki samochodowe. WKi, Warszawa 1978. 3. Werner J., Wajand J.A. : Silniki spalinowe maej i redniej mocy. WNT, Warszawa 1983. 4. Pomiary w technice cieplnej. Praca zbiorowa pod redakcj F. Kotlewskiego i M. Mieszkowskiego. WNT, Warszawa 1974. 5. Pomiary cieplne i energetyczne. Praca zbiorowa pod redakcj M. Mieszkowskiego. WNT, Warszawa 1981 i 1985. 6. Pomiary cieplne. Cz I. Podstawowe pomiary cieplne. Praca zbiorowa pod redakcj T.R. Fodemskiego. WNT, Warszawa 1993, 2001. 7. Pomiary cieplne. Cz II. Badania cieplne maszyn i urzdze. Praca zbiorowa pod redakcj T.R. Fodemskiego. WNT, Warszawa 1993, 2001. 8. Winiewski S. : Termodynamika techniczna. WNT, Warszawa 1980 i 1987. 9. Zbir zada z termodynamiki. Praca zbiorowa pod redakcj T.R. Fodemskiego. Wyd. Politechniki dzkiej, d 1996 i 1999. 10. Ranievic K. : Tablice cieplne z wykresami. WNT, Warszawa 1966.

Str. 27/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

PYTANIA SPRAWDZAJCE

= 726 kg/m3 i wartoci opaowej Qw = 43,5 MJ/kg. Powietrze dostarczane jest z 15% nadmiarem ( = 1,15).

1. Silnik samochodu osobowego zuywa 6 l/h paliwa o skadzie: C = 0,855; H = 0,1445; S = 0,0005; o gstoci

Temperatura mieszanki paliwowo - powietrznej przed spaleniem wynosi tp = 20C, a temperatura spalin ts = 520C. Gsto powietrza w temperaturze 20C wynosi pow. = 1,205 kg/m3, a ciepa waciwe gazw spalinowych s nastpujce: cCO 2 = 115 kJ / kg K; cSO 2 = 0,808 kJ / kg K; c H 2 O = 2,13 kJ / kg K; ,

c N = 112 kJ / kg K; ,
2

cO = 1,05 kJ / kg K.
2

Obliczy moc ciepln uzyskiwan ze spalenia paliwa, ilo spalin suchych i mokrych oraz ich skad masowy, a take zapotrzebowanie powietrza do spalenia paliwa. Okreli rwnie strat odlotow, czyli ilo ciepa unoszon przez spaliny. 2. Wykona bilans energetyczny silnika spalinowego czterosuwowego z zaponem samoczynnym o objtoci skokowej 9 litrw, mocy uytecznej Nu = 40,4 kW przy n = 1000 obr/min. Przyj wspczynnik zasysania (stosunek objtoci rzeczywicie zasysanej do objtoci skokowej silnika) rwny 0,95. Powietrze osiga na kocu procesu zasysania parametry: cinienie 0,96 bar i temperatur 67C. Silnik zuywa, przy staym obcieniu, 10 kg/h paliwa o Qw = 42.000 kJ/kg. Temperatura spalin wylotowych wynosi 410C. Silnik pracuje w otoczeniu o temperaturze 20C. Natenie przepywu wody chodzcej wynosi 10 l/min, przy czym woda podgrzewa si od 20C na wlocie do 78C na wylocie z silnika. rednie ciepo waciwe spalin naley przyj jako rwne cps = 1,05 kJ/kg K, a powietrza cpp = 1,00 kJ/kg K. W bilansie okreli (w kW i procentach) prac uyteczn, strat odlotow, strat chodzenia i pozostae straty. 3. Wyprowadzi wzr na sprawno termiczn obiegu: a) Otto; b) Diesla; c) Sabathea. 4. Zasada dziaania i konstrukcja silnika : a) czterosuwowego z zaponem iskrowym, b) dwusuwowego z zaponem iskrowym, c) wysokoprnego. 5. Zbudowa wykres Ostwalda dla spalania benzyny o skadzie masowym: a) C - 87%; H -13%; b) C - 84%; H - 16%. 6. Do czego suy karburator, jak jest zbudowany i jak dziaa? 7. Charakterystyki silnika spalinowego: a) prdkociowe, b) obcieniowe, c) regulacyjne. 8. Bilans energetyczny silnika spalinowego. 9. Budowa i zasada dziaania hamulca wodnego typu Frouda. 10. Obliczy parametry stanu p, v, T w wzowych punktach obiegu Otto, prac odniesion do 1 kg czynnika roboczego i sprawno termiczn obiegu przy danych: temperatura T1 = 343 K i cinienie p1 = 0,1 MPa pocztku kompresji, stopie kompresji = 8, ciepo doprowadzone do czynnika wykonujcego obieg qd = 250 kJ/kg, czynnik roboczy ma waciwoci powietrza.

Str.28/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

wiczenie T12
Data
DZIE MIESIC ROK

TABELA POMIAROWA
silnik FIAT 116C.046 Grupa nr silnika 315836

Otwarcie przepustnicy ganika 25%

Obroty silnika n, obr/min Sia na hamulcu P, kG Czas zuycia 25 cm3 paliwa , s

2400

2600

2800

3000

3200

3400

3600

3800

4000

Otwarcie przepustnicy ganika 50%

Obroty silnika n, obr/min Sia na hamulcu P, kG Czas zuycia 25 cm3 paliwa , s Temp. wody dopywajcej tw1 , C Temp. wody dopywajcej tw2 , C Spitrzenie danaidy h , mm Temperatura spalin ts , C Udzia objtociowy CO2 w spalinach % Udzia objtociowy O2 w spalinach %

2400

2600

2800

3000

3000

3000

3000

3000

3200

3400

3600

3800

4000

BILANS

temperatura otoczenia cinienie barometryczne

t0 = pb =

C mm Hg

...........................................
Podpis prowadzcego wiczenie

Str. 29/30

T-12.

BADANIE SILNIKA SPALINOWEGO O ZAPONIE ISKROWYM

Data
DZIE MIESIC ROK

Grupa

TABELA WIELKOCI OBLICZONYCH

L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 24 n obr/min Nu kW Gu kg/h gu kg/kWh Mo Nm Q0 kW Qu kW Sch kW Sodl kW SCO kW Sm kW

S
kW

i
%

m
%

o
% %

Charakterystyka 2400 2600 2800 3000 3200 3400 3600 3800 4000 2400 2600 2800 3000 3000 3000 3000 3000 3200 3400 3600 3800 4000

Bilans energetyczny

25

50

Str.30/30