Rapor No Hazrlayan mza

: : : :

09

Tarih : 11 / 01 / 2013 Kontrol Eden : mza :

METALOGRAFK MUAYENE VE SERTLK DENEY

ALIMANIN AMACI:
Mikroskobik muayene uygulanabilmesi amacyla gerekli numunenin parlatma ve dalama ilemlerinden geirilerek hazr hale getirilmesi ve malzeme dokusunun tespit edilip malzemenin zellikleri hakknda bilgi edinmek.

ALIMANIN KONUSU:
Metalografik muayene ile malzemelerin iyapsn inceleyerek zellikleri belirlenmesidir. Yani malzemelerin gemite gd ilemleri, sahip olduu i yapsna bal olan zellikleri ve bu veriler dorultusunda zelliklerini deitirmek iin yaplmas gereken ilemleri metalografik muayene ile belirlenir.Bu muayene yntemi ile malzemelerin mr, alma koullar gibi kullanm artlar ve yeri asndan ok nemli olan zellikleri nceden tahmin edilebilir. Kalite kontroln nemli olduu orta ve byk lekli imalathanelerde bu muayene yntemi nemlidir.

DENEYDE KULLANILAN CHAZLAR:

-Kesme

(Sulu kesme) cihaz alma cihaz

2-Bakalite

3-Parlatma Tezgah

4-Stereo Mikroskop 5-Metal mikroskobu

DENEYN NEM :
Metalografik muayene yntemi malzemenin i yapsn incelemeye ynelik bir muayene yntemidir.Bu yntemle malzeme zellikleri belirlenerek,malzemenin gemite ne gibi ilemlere tabi tutulduu belirlenir ve malzemenin sahip olduu zellikleri deitirmek iin gerekli yntemler hakknda bilgi edinilir.retim srasnda hemen her aama bu yntem ile control edilerek belirli bir yol izlenebilir.Ayrca malzemenin mr,alma art gibi zellikleri de nceden tahmin edilebilr.Bu yntem kalite kontrol aamasnda imalat ileminin en nemli aamasdr.

TEORK BLG
Metal atomlar dzgn geometrik yaplar oluturarak dizilirler. Ayn dorultudaki geometrik yaplar tane ad verilen gruplar halinde bir araya gelirler. Atmosferik artlar altnda metal yzeyinde kir, pas ve nem tabakalar oluur. Bu tabakalar gerek yzeyin grlmesini engellerler. Bu yzden muayene parasnn bir yz dzeltilir ve parlatlr. Dzleme ilemi SiC su zmparas ile zmparalanarak gerekletirilir. Daha sonra ok kk boyutlardaki (0,01-1m) almina tozu (Al2O3) andrc olarak kee zerine dklerek numune parlatlr. Parlatma ileminden sonra malzeme yzeyine kimyasal enerji verilerek, ki buna dalama ilemi denir, tane snrlarndaki yksek enerjili atomlar koparlarak malzeme ierisi oluturulan bu renk farkllndan dolay grnr hale getirilmi olur.Malzemelerin i yapsn incelemede genellikle be kademeli olarak allr.Bu aamalar numunenin alnmas,hazrlanmas,dalama,numunenin incelenmesi ve sonularn rapor olarak hazrlanmas olarak adlandrlabilir.

NUMUNE ALINMASI :
Metalografik muayene iin seilen malzemenin muayene sonucunda doru sonular elde edebilmemiz amacyla fiziksel zellik ve kimyasal bileim bakmndan esas malzemeyi tam olarak temsil etmesi gerekir.Numune

almndan sabit kurallar yoktur ve kii tecrbesi ve bilgisine gvenerek bu ii yapabilir.Mesela dvlm ve hadddeleme yaplm bir malzemede inceleme enine ve boyuna kesitler olmak zere iki trl yaplmaldr.Numunenin nereden alnaca da kesinletikten sonra artk uygun bir alet ile kesim ilemine geilir.Bu ilemde kk numuneler iin direk numune kesme tezgahlar kullanlrken,numune ebat bydke farkl kesim yntemlerinden faydalanlr.Prensip olarak numune kesilirken yzeyde en az plastik ekil deitiren ve en az s meydana getiren kesme yntemi tercih edilir.

NUMUNENN KALIPLANMASI :
Zmparalama srasnda kk ve dzgn ekilli olmayan paralarn elle daha rahat tutulabilir bir hale getirmek amacyla kalplama ilemi yaplr.Kalplama ilemi scakta ve basn altnda kalplama ya da souk olarak kalplama eklinde olabilir.Asl ama malzemenin i yapsn incelemek olduu iin scaktan ve bastan i yaps bozulabilecek olan malzemelerde souk kalplama ilemi yaplr.Ayrca kalplama sayesinde zmparalama ve parlatma kademelerinde numunenin temizlii daha kolay yaplr.Numune genel olarak bakalite veya polyester ile kalplanr.Bakalite ile kalplamada bakalite alma cihaz kullanlr.

NUMUNENN HAZIRLANMASI :
Numune yzeyinin kaliteli bir yzeye sahip olmas muayene ileminde olduka nemlidir.Mikroskobik inceleme srasnda numune zerine etkiyen nlarn dzgn bir ekilde yansyabilmeleri amacyla numunenin incelenecek olan yzeyinin zmparalama ve parlatma ilemlerinden geirilmesi gerekir.Aksi takdirde mikroskobik inceleme srasnda malzeme zerinden yansyan nlar przl bir yzeyden yansdklar iin dzgn olarak yansmazlar.Bu amala numune yzeyi eitli zmparalar kullanlarak dzgn hale getirilir ve przllk en aza indirilir ve ardndan numune yzeyi parlatlr.Bu ilemler parlatma tezgahlar denilen tezgahlarda yaplr.

DALAMA :
Dalama Parlatlm yzeye kimyasal enerji vererek metalin mikro yapsn mikroskopta grnr hale getirme ilemidir.Parlatlan numunelerin mikroskopta incelenmesiyle nadir de olsa yap detaylar ortaya kabilir.Parlatmadan sonra numune zerinde metalik olmayan kalntlar,przler,atlaklar da grlebilir.Ancak gerek i yapnn zelliklerini ortaya karmak iin numuneyi uygun bir kimyasal kullanarak reaktifle dalarz.Dalama ile yap ierisinde bulunan baz fazlarn dalayc etkisiyle parlaklklarnn bozulduu,ukurlat grlr bylece bunlar optic metalurji mikroskobuna koyulduklarnda daha koyu renkli grlrler.Dalama ileminde sre ve miktar kavramlar olduka nemlidir.Numune iin gerekli enerji miktarn ayarlamada sre ve miktar arasndaki iliki iyi kurulmaldr.Malzemeye verilmesi gereken belli miktardaki enerji iki ekilde verilebilir bunlar ; 1- Dalayc miktar az alnp dalama sresi uzun tutularak,2-Dalayc miktar ok alnp dalama sresi ksa tutularak.Eer bu ayarlama yaplamaz ve numune gereinden fazla dalama ilemine maruz kalrsa yzey tamamen kararabilir.Ar dalama olmas durumunda dalama etkisini ortadan kaldrana kadar tekrar zmparalama ve parlatma ilemlerine dnlr.

NUMUNENN NCELENMES :
Metalografik muayenede iki tip optik mikroskop kullanlmaktadr. Bunlardan birincisi 50 bytme oranna kadar bytme yapabilen Stereo mikroskoplardr. Stereo mikroskop ile tane yapsndan ziyade belirli bir blge makro olarak incelenir. zellikle kaynakl imalat yaplm paralar Stereo mikroskop ile incelenir. kinci optik mikroskop ise gnmzde 2500 bytme oranna kadar kabilen metal mikroskoplardr. Metal mikroskoplar ile bir numunenin belirli bir blgesinin i yaps mikroskobik olarak incelenir. Burada temel ama o incelenen blgenin dokusu hakknda bilgi edinmektir.

DENEYN YAPILII :
Metalografik muayene iin deneyin yaplnda belli bir sra izlenmektedir.Srasyla ilenmesi gereken sra u ekildedir : Kesme Zmpara Parlatma Dalama Muayene Kesme ileminde ilk olarak incelemesi ve muayenesi yaplacak olan malzemeden numune kesme ilemi yaplr.Bu ilem yaplrken dikkat edilmesi gereken tedbirler alnr.ncelemenin ieriine gre malzemenin kenar ve ortasndan,ince ve kaln yerlerinden,bozuk ve salam ksmlarndan ayr ayr numune alnmaldr. Uygun ebatlara sahip bir numune elle kolayca tutulabilir ve yzey genilii zmparaya oturacak kadardr. ncelenecek para boyutlar msait olduu takdirde kalnl 1020mm arasnda, ykseklii 10mm olan numune metalografik muayene iin idealdir.Elle tutulmas zor olan ve biimsiz numuneler ise bakalite veya polyester ile ounlukla dairesel ve kare biiminde kalplanr. Zmparalama ilemi gerekli tedbirleri alarak elde ettiimiz numuneye uygulamamz gereken ikinci admdr.Kaba ve ince zmparalama olarak ikiye ayrlabilir.Kaba zmparalamann amac,ince zmparalama ve parlatma ilemi iin gereken ilk dz yzeyi elde etmektir. Zmparalar zerindeki birim alana den andrcn miktarna gre adlandrlr mesela zerinde birim alanda 80 tane andrc partikl varsa 80 numara, 1200 adet andrc partikl varsa 1200 numara zmpara olarak tanmlanr. Dolaysyla 1200 numaral zmpara ok daha ince zmparadr ve ilemin sonlarnda kullanlr.Kaba zmparalama aamasnda 80 ve 150 nolu zmparalar kullanlrken ince zmparalamada 320, 400, 600, 800, 1200 nolu zmparalar kullanlr.Zmparalama ilemi srasnda su da kullanlr.Bylece numune yzeyinden ayrlan

paracklar ortamdan kolayca uzaklar ve numune yzeyini tekrar bozma riski ortadan kalkar.Ayrca her zmparalama aamasnda bir nceki zmparalama ynnn 90 derece dnm haldeki ynde zmparalama yaplr ve bylece bir nceki zmparalamaya ait izler yok edilir. Parlatma ileminde ise zmparas yaplm olan numune yzeyinin przlln azaltmak suretiyle daha iyi yanstan bir yzey elde edilir.Parlatma ilemi ile son yaplan zmparalama ilemine ait olan izlerin yok edilmesi amalanr.Bu yzden bu ilem srasnda ok ince (0,01-1m) almina tozu (Al2O3) andrclar kullanlmaktadr. En son ince zmparadan sonra kee zerine dklen andrc (ounlukla elmas olarak adlandrlr) ile numune parlatlr. Parlatmada sert paralarda yksek devir, yumuak paralarda dk devir seilmelidir. Dalama ilemi parlatma yaplan ve bir ayna gibi parlatlan numune yzeyine uygulanmas gereken bir sonraki ilemdir.Metalin mikro yapsn mikroskopta grebilmek iin incelenecek numunenin malzemesine gre alkol, saf su, gliserin, asit gibi malzemelerin karmlarndan elde edilen dalayclar kullanlr.Sre ve miktar unsurlarna dikkat ederek dalama ilemi yaplr ve malzeme hemen kurutulur.Bunun nedeni belli bir sre yzeye uygulanan dalaycnn yzeyden bir an nce uzaklatrlmasdr.Aksi takdirde dalama ilemi devam eder.Mikroskopta istenilen detaylarn grnmemesi halinde belli bir miktar daha dalama ilemi yaplr. Muayene aamamz ise son aamamzdr.Uygulanmas gereken ilemlerin uyguland numune yzeyi optik mikroskop kullanlarak incelenir. Malzeme iyapsnn incelenmesinde optik mikroskop kullanlr. Bir optik mikroskop objektif, okler ve aydnlatma sisteminden oluur. Bytme miktar objektif ve oklerin bytme deerlerinin arpm ile bulunur. Metal mikroskop ile numunedeki fazlarn zellikleri, dalmlar, tane snrlar, porozite, kalnt ve atlaklar gibi eitli yaplar incelenir. Stereomikroskop ile numunenin bir blgesi veya tamam daha dk bytme oranlar ile incelenerek numunede imalat yntemi ile meydana gelmi (s tesiri blgeleri, ynlenmeler, katmerler) olan yapsal deiiklikler, eitli makro hatalar (atlak, gzenek, boluk, cruf kalnts vs.) incelenir.

SERTLK DENEY ALIMANIN AMACI:

Deneyin basit ve dier deneylere oranla numuneyi daha az tahrip etmesi amacyla sertlik deneyi en kullanl deney yntemlerinden biridir. Deneyin dier bir avantaj ise, bir malzemenin sertlii ile dier mekanik zellikleri arasnda paralel bir ilikinin bulunmasdr.almann amac malzeme zerinde sertlik deneyi yaparak malzemenin mukavemeti hakknda da bilgi edinmek.

ALIMANIN KONUSU:
Vickers sertlii ls, her ebattaki ve trdeki malzemeye uygulanabilir. Sertlik lm deneyinin uygulanmas basit ve bu lm dier tahribatl muayene yntemlerine gre malzemeyi ok daha az tahrip eder.Ayrca malzemenin mukavemet gibi dier mekanik zellikleri hakknda fikir sahibi olabiliriz. Sertliin llebilmesi iin,numunenin alt ve st yzeyi dz,numunenin kalnl ise piramit dalc ucun numunenin dier yzeyinde knt meydana getirmeyecek derecede kaln olmaldr.

DENEYDE KULLANILAN CHAZLAR:

1- Makro-sertlik cihaz (digital type vickers hardness tester HVS-50) 2- Mikro-sertlik cihaz (microhardness tester HVS-1000)

Makro-sertlik Test Cihaz

Mikro-sertlik Test Cihaz

DENEYN NEM :
Vickers sertlik deneyi geni ubuklardan salara kadar her ebattaki ve trdeki malzemeye rahata uygulanabilir.Bu da malzemelerin mekanik zelliklerini belirlemede nemli bir durumdur.Kullanl ve basit bir yntem olan Vickers sertlik deneyi malzemelerin mukavemet zelliklerini elde etmede nemlidir.

TEORK BLG :
Makro-sertlik Deneyi : Vickers sertlik deneyi ynteminde taban kare olan piramit eklindeki bir u,sertlik deneyi uygulanacak olan malzemeye belli bir kuvvetle daldrlr.Kuvvet kaldrldktan sonra oluan izin kegenlerin llmesiyle de deney tamamlanr.Vickers sertlik deeri ise kare tabanl piramit ucun malzemeye belli bir ykle daldrldktan sonra oluan izin byklyle ilgili bir deerdir. Vickers sertlik deeri, kg olarak ifade edilen deney yknn (mm) olarak ifade edilen iz alanna blmdr.Kare piramidin taban kegeni d , tepe as 136 dir.Bu ayn zamanda malzemede oluan izin de tepe asdr. Vickers sertlik deeri iareti ile beraber bazen uygulanan yk ve ykn uygulama zamann belirten saysal iaretlerde ilave edilir. rnein; VSD /30 /20, /30 kg.'lk ykn 20 saniye sre ile uygulanmas sonucu elde edilen Vickers sertlik deerini gsterir. Deney yapldktan sonra malzeme zerinde oluan iz her bir kesinden ok hassas bir ekilde okunmas gerekir.Bu hassas lm metalrji mikroskobu sayesinde lme ekran zerinden yaparz.Metalurji mikroskobu sayesinde lme ekranna aktarlan izin grnts lme ekranndaki hareketli iki cetvel yardmyla kegenlerin uzunluklar hassas bir ekilde ayr ayr llp ortalamas alnr.

DENEYN YAPILII :
Makineye yerletirilen numune zerinde sertlii llecek olan nokta,makine altrlnca devreye giren mercek zerindeki n altna denk gelecek ekilde yerletirilir.Cihazn klavyesi ve ekran yardmyla uygulanacak olan yk ve uygulanaca sre deerleri girilir.Ykmz 9.807 N , sre ise 10 s olarak ayarlanr.Mercek ve elmas ucun zerinde bulunduu para ile elmas u numune zerinde evrilir ve klavye yardmyla yk uygulanr.10s sonra yk kendiliinden kalkar ve mercek tekrar uygulama noktasna

evirilerek oluan iz grlr.zin kegenleri cihaz zerindeki lme aparatlaryla iki nokta aras olacak ekilde llr ve elde edilen deerler hesaplanarak ekranda gzkr. Kullanlan numunenin farkl yerinden yaplan lmlerde ; dolgu zeri sertlik deeri 183, s tesiri altnda kalan blgenin sertlik deeri 137, ana malzeme iin sertlik deeri ise 124 km, net sertlik deeri ise 148 olarak llmtr.