DREJT NJË SHOQËRIE DASHURIE.

VIZIONI DHE PËRPJEKJA E KRISHTERË

Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe i gjithë Shqipërisë

Fortlumturia e Tij Anastasi
Përkthyer nga Kostandin N. Xhuba
Globalizmi dhe Orthodhoksia, Tiranë 2004.

Në kushtet e sotme të qytetërimit teknologjik botëror, shfaqet një krizë e

tmerrshme lidhur me autenticitetin e njeriut, një krizë identiteti. Fetë, me qëllim që të
ofrojnë fjalën thelbësore në këtë çështje, kanë për detyrë që t’i japin përgjigje pyetjes
“ç’është njeriu?”, që në njëfarë mënyre e tejkalon përshkrimin biologjik dhe mekanik.
Kontributi vendimtar i Krishtërimit në këtë pikë kryesore është se ai zbulon personin
dhe nevojën e integrimit të tij në një shoqëri dashurie.
Me tmerr konstatojmë se në rrugë, në punë, në familje, shtohen “maskat” dhe
zhduken “fytyrat”; njerëzit kanë role, zakonisht të pashpirt. Ata ngjajnë me pajisje
makinerish, nuk janë “persona”. Shpesh të krijohet përshtypja se gjendesh në një
ballo me maska, ku pjesëmarrësit fshehin identitetin e tyre; por me një dukuri
origjinale: sa herë që hiqet një maskë, zbulohet një maskë tjetër. Në një krizë
autenticiteti të një lloji të tillë të njeriut, bashkëjetesa nuk mund të bëhet “shoqëri”
[gr. koinonia= pjesëmarrje, kungatë, shoqërim].
Sipas pikëpamjes së krishterë, ndonëse njeriu është krijuar “sipas ikonës”, u
degjenerua (sipas thënies së Shën Grigorit të Nisës) në një “maskë të shëmtuar”1 kur
refuzoi të pranonte një shoqëri dashurie me Perëndinë dhe shpërdoroi natyrën e vet.
Por, për të kuptuar pikëpamjen e Krishterimit mbi njeriun, historinë dhe shoqërinë,
do të duhet që t’u referohemi sistematikisht rrënjëve theologjike të besimit. Vetëm
atëherë do të zbulohet plotësisht se si i krishteri, duke marrë nga kuintesenca e
besimit të tij fetar, i kupton premisat dhe rrënjët shpirtërore të unitetit njerëzor dhe
se si frymëzohet nga ato në vizionin dhe përpjekjet e tij për bashkësinë
mbarëbotërore.
a) Në këtë pikë do të duhet të bëhen dy sqarime: Në botën e krishterë, si dhe në
grupet e tjera të mëdha fetare, ekzistojnë teza të ndryshme me emfazë të veçantë dhe
nuk është e mundur që në këtë manual të shprehet i gjithë konsensusi i tezave të

1Grigor i Nisës, Mbi bërjen e njeriut, PG 44,193C: “Për këtë, mjerimi ynë shpeshherë bën që të injorohet
dhurata hyjnore, duke vënë pasionet e trupit mbi bukurinë e ikonës si një maskë e neveritshme”. I të
njëjtit, Për Lumurimet, PG 44, 1197BC: “...ndotja e mëkatit ka shëmtuar bukurinë e ikonës”. Gjithashtu,
shih: K. Skuteris, Mbi pasojat e rënies dhe Ujin e rilindjes: Nga antropologjia e Shën Grigorit të Nisës, Athinë
1973, fq. 51-61.

1 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
krishtera; tezat që përshkruhen më poshtë janë kryesisht të një theologu orthodhoks,
i cili përpiqet që ta ketë të hapur horizontin e tij ndaj shqetësimit mbarënjerëzor.
b) Qëllimi ynë nuk është të adoptojmë formulime neutrale nga ana doktrinale ose
të përdorim një gjuhë që nga pikëpamja fetare është pa ngjyrë - sepse një gjuhë e këtij
lloji nuk është as e vërtetë dhe as nuk reflekton pikëpamjen e një grupi fetar
ekzistues. Sigurisht, disa parime të krishtera, si ato për Trininë e Shenjtë, Kryqin,
Ngjalljen, përbëjnë skandal për njerëz të feve të tjera. Por, për besimtarin e krishterë
ato përbëjnë fuqinë mistike për mposhtjen e egoizmit të vet dhe për përpjekjen e
mundimshme për një shoqëri dashurie. Në këtë fazë mirëkuptimi reciprok, fjalën e
parë e ka analiza e frymëzimeve tona më të thella fetare dhe jo kërkimi i një emëruesi
të përbashkët artificial. Problemi nuk është që, si individë, të tejkalojmë në të folur
qarkun tonë të mbyllur fetar për t’u takuar me të tjerët, por të hapin dyert e dritaret e
sistemeve tona fetare nga brenda, për të lehtësuar shoqërinë e vërtetë me të gjithë
njerëzit.

Shoqëria supreme e Perëndisë Triadik: pikënisja për një shoqëri në tokë.

1. Siguria e krishterë zë fill nga një Shoqëri supreme. Kemi të bëjmë me shprehjen
më të lartë të shoqërisë, dhe është realiteti i sigurt: Perëndia, Perëndia Triadik, i
pakapshëm dhe i pafund, i konceptuar kryesisht si një “shoqëri” e përkryer, si një
unitet i pafund dhe i përsosur; ekzistencë e qenies unike me pjesëmarrje personash;
njësi në Trini dhe Trini në njësi. Përfundimisht, kjo gjë do të thotë kapërcim i
kategorive aritmetike, dalje nga pështjellimi i shumanshmërisë, por dhe të izolimit të
njëshit; as statizëm dhe as dinamizëm i thjeshtë, por kapërcim edhe i njërit edhe i
tjetrit: shoqëri dashurie2. Kjo siguri, edhe pse ka qenë kryq për mënyrat njerëzore të
të menduarit, mbetet një pikë bazë e meditimit të krishterë e, rrjedhimisht, edhe për
sa i përket çështjes “drejt një shoqërie mbarëbotërore”.

“Sipas ikonës së Perëndisë”, baza për unitetin e natyrës njerëzore.

2. Perëndia Triadik ka krijuar dhe mirëmban “botën dhe të gjitha sa janë në të”
(Vep. 17:24); Ai mbetet “Zoti i qiellit dhe i tokës”, por edhe Atë i të gjithë njerëzve.
“Një Perëndi dhe At’ i të gjithëve, që është përmbi të gjithë, edhe me anë të të

2“Uniteti më Trininë e Shenjtë nuk është as statik, as thjesht funksional: është hipostatik; d.m.th. secili
prej personave ruan karakteristikat e Tij të veçanta në një bashkim jokonfuz, dhe uniteti ua
“transmeton” këto karakteristika njerëzve, me qëllim që të vendoset shoqëria me anën e Shpirtit të
Shenjtë, me hirin e Birit dhe me dashurinë e Atit”. N. A. Nissiotis, “The Importance of the Doctrine of
the Trinity for Church Life and Theology”, A.J. Philippou, ed., The Orthodox Ethos, Oxford 1964, fq. 43.

2 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
gjithëve, dhe ndër të gjithë ne” (Efes. 4:6). Njerëzimi paraqet një larmi dhe
shumanshmëri të madhe, por natyra e tij e vërtetë përqendrohet tek uniteti. Jo thjesht
sepse “bëri prej një gjaku mbarë gjininë njerëzore (Perëndia)” (Vepr. 17:26), por
kryesisht sepse “krijoi njeriun sipas ikonës së Perëndisë” (Gjen. 5:1)3, me
karakteristikën thelbësore që të përbëjë një “shoqëri dashurie” sipas modelit të
Trinisë së Shenjtë, në harmoni me tërë krijesën dhe me burimin e dashurisë,
Perëndinë. Kështu, të gjithë njerëzit, pavarësisht nga raca, ngjyra, gjuha, kultura,
mbartin ikonën e perëndishme4, pra kanë mendje, vullnet të lirë dhe dashuri.
Pjesëmarrja e të gjithë qenies njerëzore në ikonën e perëndishme, e bën natyrën
njerëzore një unitet “të pandarë”.
Rrjedhimisht, gjendja fizike e njeriut është të jetojë në bashkësi - më saktë në
shoqëri. Por, për fat të keq me fillimin e historisë ndodhi një përçarje, një “tjetërsim”
thelbësor, kur njeriu i ngjitur pas egos së tij personale, kërkoi të përcaktojë rrugën e
tij të mëtejshme duke vënë në dyshim shoqërinë me Perëndinë - bazën e unitetit dhe
të “shoqërisë” me njerëzit e tjerë dhe me mjedisin natyror.
Pas krisjes së marrëdhënieve të njeriut me Perëndinë, kjo tendencë dramatike ka
shkaktuar një lëvizje të vazhdueshme ndarjeje nga njerëzit e tjerë, të bërë “sipas
ikonës së Perëndisë”, dhe nga natyra - lëvizje, e cila arrin kulmin në çarjen e vetë
unit. Ky vrull nga ana e mendimit orthodhoks u quajt degjenerim, “mëkat”,
“tjetërsim” i thelbit të natyrës njerëzore; ndërsa për shkak të karakterit unik të brumit

3 Një analizë të këtij vargu përcaktues të Shkrimit të Shenjtë shih: P. Bratsiotis “Zn 1:26 në theologjinë
orthodhokse”, Orthodhoksia 27 (1952), fq. 359-372, dhe në gjermanisht në Revistën Evangelische
Theologie 11 (1951-52)m fq. 289-297). Gjithashtu të të njëjtit autor, Njeriu në Dhiatën e Re, Athinë 1955. N.
Bratsiotou, Antropologjia e Dhiatës së Vjetër, I, Njeriu si Krijim Hyjnor, Athinë 1967. I. Karavidopoulou,
“Ikona e Perëndisë” dhe “Sipas Ikonës” së Perëndisë tek Apostull Pavli, Bazat kristologjike të antropologjisë
së Ap. Pavlit, Selanik 1964.
4 Shën Grigori i Nisës në mënyrë karakteristike analizon: “Duke thënë Fjala, se Perëndia bëri njeriun,

me kuptim të papërcaktuar, tregon mbarë gjininë njerëzore... Ndaj, me emërtimin e përgjithshëm të

natyrës na rekomandohet që të nënkuptojmë atë, që me prognozën dhe fuqinë hyjnore në ndërtimin e
parë përfshihet mbarë njerëzimi... mendoj se tërë plotësia e njerëzimit është përfshirë nga Perëndia i të
gjithëve, si një trup i vetëm me anën e fuqisë prognostike, dhe se këtë gjë predikon fjala që thotë se
edhe Perëndia e bëri njeriun, por dhe e krijoi sipas ikonës së Tij. Në të vërtetë ikona nuk është në një
pjesë të natyrës dhe hiri nuk ndodhet vetëm në një nga mjetet brenda saj; por kjo fuqi përshkon mbarë
gjininë në mënyrë të njëjtë... Me të njëjtën mënyrë ekzistojnë njeriu i shfaqur së bashku me ndërtimin e
parë edhe ai që do të bëhet gjatë fundit të botës; ata mbartin njëlloj ikonën hyjnore... Ndaj, e tërë
natyra njerëzore që nga të parat arrin tek të fundit, është një ikonë e qenies; ndërsa ndryshimi i gjinisë
ndërmjet mashkullit dhe femrës iu shtua më vonë krijesës, mendoj për këtë shkak”. Grigor i Nisës,
Mbi ndërtimin e njeriut. PG 44, 185 BD. Krahas theksimit të unitetit të gjinisë njerëzore shënohet edhe
dallimi ndërmjet substancës (së mbarë njerëzimit) dhe qenieve (të çdo njeriu). Më shumë për
pikëpamjet e Grigorit të Nisës në këtë pikë, shih: I. Moutsoulas, Mishërimi i Fjalës dhe hyjnizimi i njeriut
sipas doktrinës së Grigorit të Nisës, Athinë 1965. K. Skouteris, Uniteti i natyrës njerëzore si një parakusht real
i Shpëtimit. (Nga antropologjia e Shën Grigorit të Nisës), Athinë 1969.

3 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
njerëzor, u bë invaliditet mbarënjerëzor. Ndaj, si në madhështinë, ashtu dhe në
rënien e saj, natyra njerëzore gjendet e bashkuar dhe pozicioni i të gjithë njerëzve nën
gjykimin e Perëndisë mbetet i përbashkët; “sepse të gjithë kanë mëkatuar dhe janë të
privuar nga lavdia e Perëndisë” (Rom. 3:22-23)5. Që atëherë, historinë njerëzore e
përcakton tendenca e dyfishtë: drejt unitetit, karakteristikë e “ikonës së
perëndishme”, dhe drejt përçarjes, pasojë e rënies në mëkat.
Në këto kushte, nuk mund të flitej më për “shoqërinë” në kuptimin e saj fillestar.
Por, kërkohej që të ruhej të paktën një mundësi bashkekzistence, një mundësi
bashkëjetese, deri në rivendosjen e shoqërisë së parë të dashurisë. Detyra elementare
e drejtësisë dhe e ndihmës reciproke përsëritet vazhdimisht në faqet e Dhiatës së
Vjetër si porosi e Perëndisë, për të arritur kulmin me mënyrën më tronditëse në faqet
e Dhiatës së Re.

Trupëzimi i Fjalës së Perëndisë, fuqi e re e “shoqërisë”.

3. Por, që të krishterët të japin kontributin e tyre thelbësor për unitetin e

njerëzimit, ata janë të detyruar të flasin haptas për një ngjarje; për ngjarjen kryesore,
për të cilën besojnë se u ka dhënë thellësi dhe përmbajtje të re marrëdhënieve
ndërmjet Perëndisë dhe njerëzve dhe se kjo është qendra bazë e unitetit të gjithësisë,
faktori vendimtar i rivendosjes së shoqërisë së perëndishme të dashurisë. Në mënyrë
përmbledhëse, është fjala për faktin që “Fjala u bë mish dhe qëndroi tek ne, plot me
hir dhe të vërtetë” (Jn. 1:14). Trupëzimi i Fjalës së Perëndisë përbën një impuls
vendimtar drejt “shoqërisë” të çdo personi njerëzor me njerëzit e tjerë dhe me mbarë
botën natyrore. Me marrjen e natyrës njerëzore, “zbrazjen” e Tij (Filip. 2:7), Krishti u
bashkua me të gjithë brumin njerëzor. “Trupi i Tij (i Krishtit), siç është thënë
shpeshherë, është e gjithë natyra njerëzore me të cilën u bashkua”6. Prania e Fjalës së

5 Fakti që të gjithë njerëzit janë mëkatarë dhe kanë nevojë për falje dhe pajtim ndriçon një aspekt të
veçantë të unitetit njerëzor. Duke e konceptuar me përulësi të qenit tonë mëkatarë, këtë tragjedi reale
mbarënjerëzore, ndërgjegjësohemi për natyrën tonë të përbashkët. Shih gjithashtu: Ch. W. Forman, A
Faith for the Nations, Philadelphia 1967, fq. 42-45.
6 Shën Grigor i Nisës. Fjalimi në “Kur atij do t’i nënshtrohet çdo gjë...”. PG 44 1320B. Gjithashtu, i të njëjtit:

Në Paraqitjen e Zotit, PG 46,1165AB: “I kushton Perëndisë dhe Atit jo vetëm të paralindurat e njerëzve,
por tanimë mbarë gjininë njerëzore me fillimin brenda tij të brumit tonë... që rimbrujti në një farë
mënyre tërë këtë amalgamë të qenies njerëzore”. Dhe në Replikë ndaj Apolinarit, PG 45, 1152C, shton:
“... u bashkua me njeriun dhe pranoi në veten e tij tërë natyrën tonë, në mënyrë që duke u bashkuar
me hyjnoren të bashkëhyjnizohet elementi njerëzor, pasi me këtë fillim bashkëshenjtërohet i gjithë
brumi i natyrës sonë”. Idenë e “përmbylljes” më Jisu Krishtin të të gjithë gjinisë njerëzore e thekson
Irineu që gjatë shek. II pas Kr. (Contra Haereses, III, 18,1 - PG 7, 952B: “sed quando incarnatus est, et
homo factus, longam hominum expositionem in seipso recapitulavit, in compendio nobis salutem
praestans...”. Shih gjithashtu po aty, III, 22,3, PG 7, 958A: “...et generationem hominum cum ipso
Adam in semetipso recapitulaus est”. Për më tepër shih: A. Theodorou, Mësimi i Irineut rreth

4 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
Perëndisë sjell një fuqi ontologjikisht të re për pastrimin e “ikonës së perëndishme”,
rivendosjen e dashurisë, lartësimin e natyrës unike njerëzore në sferën e Hyjnores7.
Njerëzimi dikur “i tjetërsuar”, rivjen më Krishtin në “shoqëri” me Trininë e Shenjtë.
Për arsye të karakterit unik të natyrës njerëzore, pasojat e Trupëzimit, e Pësimit, e
Ngjalljes së Krishtit, bëhen mbarëbotërore brenda hapësirës dhe kohës, dhe prania e
Tij e shpëton botën me veprimin e vazhdueshëm të Shpirtit të Shenjtë. Gjinia
njerëzore merr forcë të re mirëkuptimi dhe afrimi me Perëndinë, forcë e cila është
njëherësh edhe burimi i unitetit të njerëzve.
Kryhet një pajtim më Krishtin, një “miqësim” me përmasa mbarëbotërore, “se i
pëlqeu të rrijë në Të e gjithë plotësia, dhe me anën e Tij t’i pajtojë të gjitha me veten e
Tij” (Kolos. 1:20)8. Pas pajtimit të plotë të qenieve me Perëndinë, realizohet edhe
miqësimi ndërmjet tyre. I krishteri është i detyruar që ta ruajë të gjallë ndjesinë e
përçarjes tragjike mbarënjerëzore dhe, duke pasur si rreze pamjeje dhe veprimi tërë
rruzullin, të vazhdojë “shërbesën e të pajtuarit” (II Korint. 5:18-21). Nuk i lejohet që
të mbyllet në asnjë lloj autarkie dhe as ta konceptojë shpëtimin më Krishtin si një
shpëtim vetëm për egon e vet të vogël. Mbretëria e Perëndisë, të cilën e shpalli Jisui,
është e hapur për të gjithë.

Përmbledhjes, Athinë 1972. (Ribotim i Vjetarit Shkencor të Fakultetit Theologjik të Universitetit të Athinës,
vol. 18). Kjo siguri përshkon mendimin e shumë Etërve të Kishës Lindore. Shih: Cirili i Aleksandrisë,
Për Ungjillin sipas Joanit, PG 74, 432D: Krishti “na vendos ne para Atit, se është fillim i njerëzimit...”. Po
aty, PG 73, 753: “sepse është bërë njeri, kishte brenda vetes tërë natyrën [njerëzore], që ta korrigjojë të
tërën, pasi ta rindërtojë në gjendjen e parë”. Gjithashtu shih: Joan Damaskinoi, Kapituj Dogmatikë, PG
94, 985C, kap. 45,: “mish i inspiruar me shpirt logjik dhe mendor, përderisa mori më të mirën nga
brumi njerëzor, duke u bërë vetë Fjala qenie me anën e mishit “.
7 Në theologjinë e Etërve të Shenjtë pëlqehet Mësimi i hyjnizimit më Krishtin i natyrës njerëzore, i

lartësimit të qenies sonë në lavdinë e shoqërisë me Perëndinë: “E tërë historia e Prognozës së

Perëndishme, sipas Shën Maksimit, ndahet në dy periudha të mëdha”, vëren at George Florovski
(Shih: “Kuptimi i krijimit tek Shën Athanasi”, përkth. S. Papaleksandropoulou, Tema të Theologjisë
Orthodhokse, Athinë 1973, fq.38). “E para arrin kulmin me Mishërimin e Fjalës, është historia e zbritjes
së perëndishme (“duke u bërë njeri”). E dyta është historia e lartësimit njerëzor tek lavdia e
Hyjnizimit, një përzgjatje, do të thoshim, e Trupëzimit në tërë Krijimin. “Le të ndajmë me mendje
shekujt. Një pjesë me misterin e Trupëzimit Hyjnor, tjetra me hirin e Hyjnizimit njerëzor...
shkurtimisht, njëra pjesë e shekujve ka të bëjë me zbritjen e Perëndisë tek njerëzit, ndërsa pjesa tjetër
me ngjitjen e njerëzve drejt Perëndisë. Ose, më mirë, edhe fillimi, edhe mesi, edhe fundi i të gjithë
shekujve, atyre të kaluar, dhe të tanishëm, edhe atyre që do të vijnë, është Zoti ynë, Jisu Krishti”.
(Shën Maksim Konfesori, Thalasit rreth paqartësive të ndryshme të Shkrimit të Shenjtë, 22, PG 90,317; si
dhe Rreth paqartësive të ndryshme, PG 91,1308 e më pas). Për pikëpamjet e mëtejshme nga theologjia e
Etërve të Shenjtë, shih: Doktrina mbi Hyjnizimin e njeriut e Etërve të Shenjtë të Kishës deri te Joan
Damaskinoi, Athinë 1956. G.I. Mantzaridou, Doktrina mbi hyjnizimin e njeriut e Grigor Pallamait, Selanik
1963. D. G. Tsamis, Përsosja e njeriut sipas Nikita Stathatos, Selanik 1971. N.E. Mitsopoulou, Lavdia e
njeriut më Jisu Krishtin, Athinë 1972.
8 Shih gjithashtu: S. Agouridou, Mësimi i Dhiatës së Re mbi Pajtimin, sipas traditës orthodhokse,

Athinë 1964.

5 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
 Kisha si një lëvizje e unitetit mbarënjerëzor.

4. Me këtë ngjarje, e cila përbën besimin themelor të bashkësive të ndërgjegjshme

kristiane, fillon një lëvizje e re drejt unitetit brenda historisë njerëzore, një “shoqëri” e
një rangu dhe cilësie tjetër. Për këtë qëllim, Kisha më Krishtin thirret, me anën e
Shpirtit të Shenjtë, “në një shoqëri dashurie”, duke hequr të gjithë kufijtë: midis
racave, gjuhëve, sekseve, klasave dhe premisave kulturore. Megjithatë, Kisha e
vërtetë e krishterë nuk konceptohet si një bashkësi e re, e mbyllur në vetvete, si një
shoqëri që kërkon rritjen e saj për fuqizimin e forcave, por si një simbol, si një pikë e
unitetit botëror të dëshiruar. Kisha vepron si “mister”, si një bërthamë jetike e
Mbretërisë së Perëndisë, e cila shtrihet tej limiteve shqisorë të bashkësive kishtare.
Çdo gjë që zotëron, çdo gjë që kryen, i përket mbarë botës; bëhet dhe duhet të bëhet -
për hir të të gjithë rruzullit.
Gjithashtu, është fjala për një unitet që nuk mbështetet në rrafshim dhe nuk çon
në krijimin e një mase, të një amalgame. Eshtë uniteti i një organizmi dhe jo i një
shkëmbi. Besimtari është qeliza e gjallë e trupit të Kishës. Çdo person dhe çdo grup
personash ftohet që ta realizojë veten e tij të veçantë, të zhvillojë forcat që ka brenda
vetes në harmoni me të tërën, me dashuri, e cila përbën karakteristikën bazë të
“ikonës së perëndishme”. Universalitet i Kishës nuk do të thotë ekskluzivitet, por
gjithëpërfshirje 9.

Frymë njësuese.

5. Një nga pikat më kritike për kuptimin theologjik të unitetit mbarëbotëror është,
sigurisht, ndërgjegjja orthodhokse mbi veprimin e Shpirtit të Shenjtë. Që nga fillimi i
krijimit, Shpirti “endej” (Gjen. 1:2) mbi kaos, derisa ky i fundit u formua si “botë”. Po
ky Shpirt vazhdoi të vepronte brenda historisë, duke frymëzuar profetët dhe duke
udhëhequr me shumë mënyra njerëzit nga kaosi i errët deri në zonën e krijimtarisë
shpirtërore. Ai ka kontribuar drejtpërdrejt në trupëzimin e Shpëtimtarit dhe në
lindjen e Kishës. “I kudondodhur dhe duke i përmbushur të gjitha”, siç thotë lutja,
me të cilën fillojnë zakonisht Shërbesat orthodhokse, ai vazhdon të veprojë për
shenjtërimin e njerëzve, për përmbushjen dhe përfundimin e shpëtimit të të gjithë
botës.

9 Lidhur me çështjen e Universalitetit të Kishës sipas pikëpamjes orthodhokse, janë tepër interesante
referatet dhe vërejtjet që u bënë në Konferencën e Dytë Ndërkombëtare të Theologjisë Orthodhokse
(The Second International Conference of Orthodox Theology, St. Vladimir’s Seminary), 25-29 shtator
1972, nga J. Meyendorff, S.S. Verhovskoy, T. Hopko, R. Stephanopoulos. T. Istavridis, T. Dobzhansky,
N. Chitescu, D. Sahas, L. Milin, J. Klinger, G. Mantzarides, J. Boojamra, të botuara në: St. Vladimir’s
Theological Quarterly 17 (1973, Nos 1-2, fq 1-186.

6 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
 Disa theologë parapëlqejnë ta shohin veprimin e Shpirtit të Shenjtë të kushtëzuar
në strukturat e njohura kishtare. Por, ndërgjegjja më e thellë e krishterë e ndjen në
mënyrë konstante se “Fryma ku të dojë fryn” (Jn. 3:8), se është fuqia vepruese e
dashurisë, gjithkund, dhe me ngazëllim psal: “Shpirti i Shenjtë i përfshin të gjitha, të
dukshme si edhe të padukshme” (Shkallesat e së Dielës, ting. tërth.I). Theologjisë së
Kishës Lindore i përgjigjet rrjedhshëm siguria se Shpirti i Shenjtë punon për arritjen e
unitetit të të gjitha qenieve, me mënyra që e tejkalojnë mendimin dhe imagjinatën
njerëzore dhe, si pasojë, nuk mund të mbyllen në skema dhe përshkrime theologjike.
Materialet kryesore strukturore të një bashkëjetese harmonike, si “dashuria, gëzimi,
paqja, zemërgjerësia, ndershmëria, mirësia, besa, butësia, vetëpërmbajtja”, janë
“fryte” të Tij (Gal. 5:22). Nga ky konfirmim i Apostull Pavlit kemi të drejtë, besoj, që
të nxjerrim përfundimin se, kudo ku është prania e këtyre elementeve - dhe, pa
kundërshtim, kjo konstatohet në jo pak mjedise “jashtëkristiane” - bëhet e mundur të
dallojmë gjurmë të veprimit të Shpirtit të Shenjtë.

Vula e fundit të botës; uniteti eskatologjik.

6. Vizioni i unitetit final vulos historinë dhe aspiratën e krishterë. Vepra e

mbledhjes së njerëzve në një unitet, vazhdon me anën e Shpirtit të Shenjtë deri në
fund të shekujve. Por, kjo rrugë kalon përmes krizash tronditëse, personale dhe
mbarëbotërore. Kryqi vazhdon të dominojë në jetën tonë me dhembje të njëjtë dhe
me pikëpyetjet e tij dramatike, si vuajtje, si dështim, si anullim të ëndërrimeve dhe
përpjekjeve fisnike. Fuqitë e së keqes dhe të mëkatit vazhdojnë të mbrohen, të
kundërsulmojnë, të imponojnë urrejtjen dhe përçarjen ndërmjet njerëzve. Megjithatë,
me autokritikë të vazhdueshme, me pendesën që na frymëzon Ungjilli dhe me
praninë e hirit të Perëndisë, orientimi drejt shoqërisë së dashurisë nuk humbet.
Fundi në mënyrë simbolike paraqitet si një grumbullim në një qytet të ri, të një
lloji tjetër, qiellor, në “Jerusalemin e ri”, që formohet në “qiell të ri dhe tokë të re”
(Apok. 21:1). Qyteti “i sipërm” është dhuratë që i jepet mbarë njerëzimit;
grumbullimi është i përgjithshëm10. Nuk është fjala për një grumbullim shoqëror, por
për një shoqëri personash të lirë më Perëndinë, për metamorfozën e njeriut dhe
kthimin e tij pranë qendrës së vetme të historisë dhe të botës, Perëndisë Triadik, i Cili
është “Alfa dhe Omega”, fillimi dhe fundi i gjithësisë. Kështu, e gjithë pamja e
historisë së njerëzimit fillon me vizionin e Shoqërisë hyjnore të Dashurisë dhe
përfundon te po ky vizion.

10 Kthimi “është ekumenik, përderisa ka të bëjë me të gjithë njerëzit, si mbartës të ikonës së

perëndishme dhe me njeriun e tërë, si një unitet shpirti dhe trupi”. D.G. Tsamis, Natyra dialektike e
doktrinës së Grigor Theologut, Selanik 1969, fq. 44.

7 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
 Pjesëmarrja aktive.

7. Në të gjithë këtë proces, njerëzit nuk janë spektatorë, por pjesëmarrës. Çdo njeri
e rëndon përgjegjësia personale për ecurinë e botës, qoftë edhe kur kjo ka marrë
tashmë një rrjedhë dhe drejtim të qartë. Përgjegjësia është në raport me mundësitë e
secilit, por nuk përjashtohet askush11. Eshtë fjala për një lloj demokracie të
përgjegjësisë, të një “internacionaleje” të përgjegjësisë. Kjo nuk duhet kuptuar thjesht
dhe vetëm nga ana deontologjike, pra nga ana etike. Nuk është fjala aq për një
urdhërore të tipit të etikës kantiane, se sa për një ngjarje, në të cilën i krishteri merr
pjesë realisht. Ngjarjet që u përshkruan më sipër kanë vënë tashmë në lëvizje një
proces, në të cilin merr pjesë organikisht besimtari. Sepse çdo qelizë e trupit jo vetëm
shijon jetën e organizmit, por dhe kontribuon në të12.
Bashkimi si një trup i vetëm në Kishë, shoqëri me Krishtin, do të thotë të marrësh
“mendje Krishti” (I Korint. 2:16), të imitosh Krishtin në kushtet personale, të jetosh
sot më Krishtin. Dëshira e krishterë për një shoqëri dashurie nuk është ikje drejt një
vizioni, i cili përbëhet nga aspirata të bukura; ajo shprehet në kushtet e së tashmes si
një shërbesë konkrete: si një kontribut i përditshëm dhe i vazhdueshëm ndaj të gjithë
njerëzve, qoftë atyre që kemi afër, qoftë atyre larg, pavarësisht nga besimi fetar,
morali, gjendja e tyre shpirtërore apo kulturore; sipas modelit të Jisuit, të shërbëtorit
më të spikatur të njerëzimit, i cili “nuk erdhi që t’i shërbejnë, por që të shërbejë dhe të
japë jetën e tij si shpërblim për shumë veta” (Matt. 20:28). Këndvështrimi qendror
nga ku i krishteri sheh përgjegjësinë e vet për bashkësinë mbarëbotërore, burimi
qendror i frymëzimit dhe i energjisë mbetet DASHURIA, me thellësinë dhe gjerësinë,
që i dha asaj theologjia dhe jeta e krishterë. Krahas arsyes dhe lirisë, kjo Dashuri
është element bazë i “ikonës së perëndishme” tek njeriu. Me të, njeriu kapërcen
kufijtë e vetvetes dhe realizon riardhjen përfundimtare, “rikthimin” në bashkimin
me Qenien e Qenësishme.

11 Shoqëria me Perëndinë dhe pjesëmarrja aktive në dominimin e “drejtësisë së Tij” (Matt. 6:33) janë në
vartësi reciproke. “Bashkëpunëtori i Perëndisë është dhe shoqërues i Perëndisë” A. P. Hastoupis,
Vështrimi i ndryshëm i hebrenjve dhe grekëve të lashtë i problemeve të filozofisë dhe të fesë, Athinë 1968, fq. 27.
12 I krishterë dhe indiferent ndaj mbarë botës dhe rrugës historike janë kontradiktore. Marrëdhëniet

midis personit dhe grupit zgjerohen sipas shtrirjes së hapësirës dhe të kohës. Besimtari bën pjesë si në
të kaluarën, ashtu dhe në të ardhmen. Ndjenja e përgjegjësisë për grupin përbën një stimul bazë për
ecjen përpara të bashkësisë mbarëbotërore, sepse mobilizon të gjitha forcat individuale. Indiferenca
ndaj nevojave të njerëzve të tjerë, konsiderohet nga Shkrimi i Shenjtë si një mëkat vdekjeprurës,
përbuzje ndaj vetë Perëndisë. Më se një herë, në parabolat e Jisuit kjo indiferencë stigmatizohet ashpër
(parabola e të pasurit të marrë - Luk. 12:16-21); ajo e të pasurit dhe Lazarit - Luk. 16:19-31) dhe në
gjykimin e fundit priten ndëshkime të rrepta (Matt. 25:3146). Krishterimi kërkon një qëndrim aktiv
ndaj jetës dhe thekson përgjegjësinë e secilit për zhvillimin e botës. “Ai që mbetet apatik para
historisë, nuk mund të jetë kurrë një i krishterë i mirë”, G. Florovsky, “Rruga e Theologjisë Ruse”,
Theologjia, e vërteta dhe jeta, Simpozium Shpirtëror, Athinë 1962, fq. 29.

8 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
 Liria e dashurisë nuk kushtëzohet nga qëndrimi i tjetrit. Krishti i donte njerëzit
pavarësisht nga kundërpërgjigjja e tyre; shpeshherë pa E dashur ata ose pa qenë të
denjë për dashurinë e Tij (I Jn. 4:1), vetëm e vetëm sepse Ai ishte Dashuria. Për të
krishterin, dashuri nuk do të thotë thjesht një disponim i përgjithshëm për mirësjellje
dhe akte të veçuara humanizmi. Ajo buron nga Perëndia13 dhe gjen zbatimin e saj më
të lartë në ngjarjen e Trupëzimit dhe të Kryqëzimit të Krishtit; kur ajo përjetohet,
atëherë të çon në marrëdhënie të reja me qeniet e tjera. Dashuria e transformon
njeriun dhe me hirin e mistereve e çon atë - sipas terminologjisë orthodhokse - drejt
“hyjnizimit”, e integron përfundimisht në shoqërinë e lumur të dashurisë së Trinisë
së Shenjtë, e cila përbën finishin e udhës njerëzore dhe të destinacionit njerëzor.
“Perëndia është dashuri, dhe ai që qëndron tek dashuria, qëndron tek Perëndia, dhe
Perëndia tek ai” (I Jn. 4:16).

Shoqëria e perëndishme; në dobi të mbarë botës.

8. Frymëmarrja dhe frymënxjerrja “më Krishtin” nuk kryhet në mënyrë

automatike; por ndiqet një procedurë, e cila është caktuar me shumë mënyra nga
tradita e krishterë. Përjetimi i shoqërisë më Perëndinë me të gjithë njerëzit dhe me
krijesën, presupozon një besim të thellë. Në shprehjen e tij praktike ky përjetim do të
thotë ndërgjegje asketike, vetëkufizim, meditim mbi të vërtetat e mëdha kristiane,
“qetësi”, përmendje e pandërprerë e qendrës së botës, Perëndisë, dialog i
vazhdueshëm lutjeje me Të.
Jeta adhuruese arrin kulmin në mbledhjen shpirtërore të besimtarëve, sidomos në
misterin e Eukaristisë së Perëndishme, mister i cili quhet kryesisht “Kungata e
Perëndishme”. Në këtë mister, përzgjatet ngjarja e Trupëzimit dhe e Kryqëzimit, pra
misteri i dashurisë së perëndishme në kohë, dhe kështu për besimtarin bëhen

13 “Përsëri Perëndia është dashuri dhe burim dashurie. Sepse këtë thotë Joani i Madh se ‘dashuria
është nga Perëndia’ dhe ‘Perëndia është dashuri’; këtë Krijuesi i natyrës e bëri edhe karakteristikë për
ne. Sepse, thotë, ‘nga kjo do ta dinë të gjithë se ju jeni nxënës të mi, nëse do të doni njëri-tjetrin’. Pra,
nëse nuk do të ekzistojë ajo, i tërë karakteri i ikonës është shpërfytyruar”. Grigori i Nisës, Mbi
ndërtimin e njeriut, PG 44,137C. Gjithashtu, në personin e “vëllait më të vogël” (Matt. 25:45), qoftë edhe
kur ky është i shpërfytyruar nga dobësitë, bindje të rreme fetare, gabime, besimtari e sheh vëllain, për
të cilin Krishti dha jetën e vet, si bashkëpunëtor të Perëndisë, të destinuar për të qenë një kishë e gjallë
e Shpirtit të Shenjtë, trashëgimtar të jetës së përjetshme, pjesëmarrës i natyrës së perëndishme; tek ai
dallon personin e Krishtit. Parakusht i komunikimit me Perëndinë mbetet dashuria për personin
konkret. Rruga drejt Tij kalon përmes njerëzve: “nëse dikush thotë që e dua Perëndinë e nga ana tjetër
urren të vëllanë, është gënjeshtar; sepse ai që nuk do të vëllanë që e ka parë, si mund të dojë Perëndinë
që s’e ka parë?” (I Jn. 4:20). Dashuria ka karakter universal, sepse të gjithë, të mëdhenj e të vegjël, të
shquar ose të thjeshtë, të ditur ose të pashkolluar, njerëz të çdo race, janë në gjendje ta ofrojnë atë në
çdo vend dhe në çdo çast. Dashuria transformon marrëdhëniet e njerëzve si në barthamën më të vogël,
familjen, ashtu edhe në atë më të gjerë, njerëzimin.

9 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
ekzistencialisht të ndjeshme të gjitha të vërtetat e mëdha të shoqërisë që përmendëm
më parë. Përjetohet dashuria e Perëndisë, që njeriu të ngarkohet me energji të reja, në
mënyrë që, duke mbartur frytet e Shpirtit të Shenjtë (Gal. 5:22) në jetën e përditshme,
të kontribuojë në vazhdimin e veprës së Krishtit, pra në pajtimin dhe në bashkimin e
mbarë njerëzimit me Perëndinë.
Adhurimi i krishterë nuk është një riprodhim ose përkujtim i thjeshtë, por një
ngjarje dinamike e vazhdueshme, shoqëri në jetën e Trinisë së Shenjtë për mbarë
botën. Duke marrë pjesë në adhurim - sidomos në Kungatën e Perëndishme -
besimtari ngazëllohet nga mirënjohja, i kapërcen kufijtë e vet individualë; duke u
kunguar me “Trupin e Krishtit” bëhet një me Të dhe bëhet “mbarëbotëror”;
bashkohet me të gjithë ata që Krishti i ka përfshirë në dashurinë e Tij pa kushte.
“Tenton që të sjellë brenda vetes të gjithë njerëzimin”14. Mandej, ai miqësohet dhe
harmonizohet me botën, me të gjithë krijesën.
Kjo përvojë është një vështrim real, eskatologjik, ose më mirë, një parashijim i
“shoqërisë” së plotë të njerëzimit me Perëndinë, e cila mbaron në tronditjen e njeriut;
që të kthehet më pas në jetën e përditshme me shpresë për realizimin e dashurisë, për
çuarjen përpara të shoqërisë mbarënjerëzore. Adhurimi i këtij lloji ka qenë një faktor
bazë ngarkese shpirtërore, qëndrese dhe vetëflijimi për të krishterët e çdo epoke dhe
të çdo vendi, madje edhe brenda mjediseve më ateiste.

“Vizioni” dhe “historia”.

9. Analiza e mësipërme e tezave bazë të krishtera lidhur me shoqërinë

mbarëbotërore të dashurisë mund të tërheqë vërejtjen se ajo është një grupim i
mbyllur, një ëndërr ose ideal i ndërtuar me dogma. Për këtë kufizohemi të vëmë në
dukje se, të paktën tek Kisha Orthodhokse Lindore, jeta dhe dogma janë të lidhura në
mënyrë të pandarë. Dogmat nuk janë ide arbitrare të formuara nga nebula teorike, që
shërbejnë për polemika theologjike; por ato përcaktojnë jetën, mbrojnë përjetimin,
orientojnë dhe zbulojnë kuptimin e saj. Ato u ngjajnë ekuacioneve dhe teoremave
matematikore që përmbledhin ligjet bazë të universit dhe kanë një rëndësi shumë të
madhe për kuptimin e tij dhe për zgjidhjen e shumë problemeve praktike.
Natyrisht, jeta, siç e përshkruan historia botërore, paraqet një sërë shkeljesh të
Ungjillit. Por kjo nuk do të thotë që disa porosi të krishtera që nuk respektohen, si

14O. Clement, Questions sur l’ homme, Paris 1972, fq. 56: “[besimtari i krishterë] nuk është më i veçuar -
as në hapësirë dhe as në kohë. Ai e shtrin veten që të sjellë brenda tij të gjithë njerëzimin”. Kjo siguri u
jep përgjigje gjerësisht teksteve të theologëve të sotëm. P.sh. “Duke u kunguar me Trupin e Krishtit,
ne bashkohemi me të gjithë njerëzit, të cilët i ka përfshirë Zoti në dashurinë e Tij jetësjellëse”. G.
Khodre, “The Economy of Christ and the Economy of the Holy Spirit” S.J. Samartha (ed.), Living Faiths
and the Ecumenical Movement, Geneva 1971, fq. 140.

10 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org
p.sh. Predikimi në Mal, pushojnë së qeni burime të pastra frymëzimi për një jetë
sëbashku. Dhe tema jonë nuk është konsekuenca ose jo e të krishterëve, por burimet
e frymëzimit dhe përgjegjësitë për një jetë harmonike, siç gufojnë ato nga rezervat më
të thella të besimit, që ruhen në Shkrimin e Shenjtë dhe në Traditën e Hirshme. Për
më tepër, autokritika e rreptë që bëhet sot nëpër rrethet e krishtera, tregon
mundësinë e Krishterimit për ta mbajtur të ndjeshme ndërgjegjen e pasuesve të tij
dhe të përtëritet nga energjitë e veta.
Nga ana tjetër, veç “historisë” së njohur të Krishterimit që përshkruan shkeljet e
episkopëve, të mbretërve, të kombeve dhe të qeverive gjoja të krishtera,
përgjithësisht të regjimeve të çdo kohe, ekziston edhe historia e pashkruar e popullit
të thjeshtë, i cili ka rrojtur dhe rron pa zhurmë, me besnikëri ndaj parimeve të
krishtera, edhe pse nuk është marrë me të historia botërore. Janë ruajtur shumë
aspekte në jetën e shenjtorëve të Kishës, që zbulojnë një histori tjetër, normalisht të
panjohur, të Krishterimit, e cila është më shumë “histori e Kishës” se sa skandalet
dhe moskorrektesa e primatëve kishtarë. Përfaqësues autentikë të Krishtërimit
mbeten shenjtorët, të cilët i kanë përdorur drejt burimet e pashtershme të frymëzimit
dhe të fuqisë së Fjalës, dhe të Hirit të Perëndisë.

11 Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë

www.orthodoxalbania.org