ANALISIS PEMBENTUKAN KATA YANG TERDAPAT DALAM RENCANA ILMIAH

Dalam bahasa Melayu terdapat empat bentuk kata, iaitu kata tunggal, kata terbitan, kata majmuk, dan kata ganda.

Kata tunggal tidak melibatkan apa-apa proses pembentukan, tetapi tiga bentuk kata lain melibatkan proses-proses tertentu. Proses-proses ini ialah pengimbuhan. pemajmukan, penggandaan dan akronim.

Proses Pembentukan Kata

Pengimbuhan

Pemajmukan

Penggandaan

Akronim

Rajah 1: Proses pembentukan kata.

1. BENTUK KATA TUNGGAL

Kata tunggal merupakan kata akar atau kata dasar yang mendirikan perkataan itu sendiri. Bentuk kata tunggal merujuk kepada perkataan-perkataan yang tidak mengalami sebarang proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan

Bentuk kata tunggal terbahagi kepada :

Kata tunggal satu suku kata

BIL 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

PERKATAAN yang dan hal ke pun cik wan

PENERANGAN Pola KVKK Pola KVK Pola KVK Pola KV Pola KVK Pola KVK Pola KVK

Mengikut artiket yang dianalisis, hanya tujuh kata tunggal satu sukukata yang dijumpai iaitu berpola KVKK, KV dan KVK.

Kata tunggal dua suku kata Sebahagian besar daripada perkataan dalam bahasa Melayu terdiri daripada dua suku kata.

BIL 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

PERKATAAN seni bagi amat dalam Islam riak diri lebih bagus serta serba kena pula insaf

PENERANGAN Pola KV + KV Pola KV + KV Pola V + KVK Pola KV + KVK Pola VK + KVK Pola KV + VK Pola KV + KV Pola KV + KVK Pola KV + KVK Pola KVK + KV Pola KVK + KV Pola KV + KV Pola KV + KV Pola VK + KVK

15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

dengan lapang dada tanpa luka jiwa Allah surah ayat nabi tanpa telah tidak orang buta datang untuk

Pola KVK + KVK Pola KV + KVKK Pola KV + KV Pola KVK + KV Pola KV + KV Pola KV + KV Pola VK + KVK Pola KV + KVK Pola V + KVK Pola KV + KV Pola KVK + KV Pola KV + KVK Pola KV + KVK Pola V + KVKK Pola KV + KV Pola KV + KVKK Pola VK + KVK

32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48.

pada saat sedang musyrik Mekah dia ini jangan lagi itu Al Quran resam Melayu sopan segan serta silu

Pola KV + KV Pola KV + VK Pola KV + KVKK Pola KVK + KKVK Pola KV + KVK Pola KV + V Pola V + KV Pola KV + KKVK Pola KV + KV Pola V + KV Pola VK + KV + KVK Pola KV + KVK Pola KV + KV + KV Pola KV + KVK Pola KV + KVK Pola KVK + KV Pola KV + KV

49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65.

mahu kurang mesti cara atur tutur jarum benang biar molek anak bangsa agar pandai diri mana pergi

Pola KV + KV Pola KV + KVKK Pola KVK + KV Pola KV + KV Pola V + KVK Pola KV + KVK Pola KV + KVK Pola KV + KVKK Pola KV + VK Pola KV + KVK Pola V + KVK Pola KVKK + KV Pola K + KVK Pola KVK + KVK Pola KV + KV Pola KV + KV Pola KVK + KV

66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82.

peri seri hemah hikmah nenek moyang kita solok lada pedas panas telah satu namun lunak citra isi

Pola KV + KV Pola KV + KV Pola KV + KVK Pola KVK + KVK Pola KV + KVK Pola KV + KVKK Pola KV + KV Pola KV + KVK Pola KV + KV Pola KV + KVK Pola KV + KVK Pola KV + KVK Pola KV + KV Pola KV + KVK Pola KV + KVK Pola KVK + KV Pola V + KV

83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99.

ikan garam gula rasa bersih biji hijau tengah awas putus dua suhu waktu molek bonda nenda menu

Pola V + KVK Pola KV + KVK Pola KV + KV Pola KV + KV Pola KVK + KVK Pola KV + KV Pola KV + KVV Pola KV + KKVK Pola V + KVK Pola KV + KVK Pola KV + V Pola KV + KV Pola KVK + KV Pola KV + KVK Pola KVK + KV Pola KVK + KV Pola KV + KV

100. rapi 101. siti

Pola KV + KV Pola KV + KV

Kata tunggal tiga suku kata Dibandingkan dengan kata tunggal dua suku kata, jumlah kata tunggal dengan tiga suku kata agak kecil. Namun, demikian pola-pola susunan konsonan- vokalnya agak banyak. Kebanyakkan perkataan tiga suku kata ini terdiri daripada kata-kata pinjaman.

BIL 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

PERKATAAN kepada supaya takabur lantaran Abasa Muhammad sengaja belajar kerana adalah bicara bahasa begitu mulia resepi

PENERANGAN Pola KV + KV + KV Pola KV + KV + KV Pola KV + KV + KVK Pola KVK + KV + KVK Pola V + KV + KV Pola KV + KVK + KVK Pola KV + KKV + KV Pola KV + KV + KVK Pola KV + KV + KV Pola V + KV + KVK Pola KV + KV + KV Pola KV + KV + KV Pola KV + KV + KV Pola KV + KV + V Pola KV + KV + KV

16. 17. 18. 19. 20. 21.

amaran teguran sempurna resepi simbolik tradisi

Pola V + KV + KVK Pola KV + KV + KVK Pola KVK + KVK + KV Pola KV + KV + KV Pola KVK + KV + KVK Pola KKV + KV + KV

Kata tunggal empat suku kata dan lebih Terdapat sebilangan kecil kata tunggal yang terdiri daripada empat suku kata dan lebih. Kebanyakkan perkataan ini ialah kata pinjaman.

BIL 1.

PERKATAAN rasulullah

PENERANGAN Pola KV + KV + KVK + KVK

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

sesuatu intonasi sentiasa apabila dominasi kemudian seketika tradisional

Pola KV + KV + V + KV Pola VK + KV + KV + KV Pola KVK + KV + V + KV Pola V + KV + KV + KV Pola KV + KV + KV + KV Pola KV + KV + KV + VK Pola KV + KV + KV + KV Pola KKV + KV + KV + V + VK

10.

generasi

Pola KV + KV + KV + KV

2. BENTUK KATA TERBITAN Proses pengimbuhan ialah proses yang menggandingkan imbuhan pada kata dasar untuk membentuk kata terbitan. Terdapat empat jenis imbuhan, iaitu awalan, akhiran, apitan, dan sisipan. Imbuhan-imbuhan ini, apabila digandingkan dengan kata dasar membentuk kata terbitan daripada pelbagai golongan kata iaitu kata kerja, dan kata adjektif.

Bentuk kata terbitan terbahagi kepada :

Kata terbitan berawalan

Awalan dapat wujud dalam kata nama terbitan, kata kerja terbitan dan kata adjektif terbitan seperti yang dibawah.

BIL 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

PERKATAAN menegur berasa ditegur bermuhasabah meminta berpaling sepuluh berbumbu berhemah

PENERANGAN Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata adjektif Awalam kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja

10. berhikmah 11. beralas 12. berjelujur 13. mendidik 14. bersahsiah 15. membawa 16. menegur

17. mencipta 18. dialas 19. secukup 20. bermula 21. membasuh 22. dibelah 23. secara 24. memanjang 25. direndam 26. bercerita 27. diadun 28. mendidik 29. berhemah 30. berhikmak

Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata adjektif Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata adjektif Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja Awalan kata kerja

Kata terbitan berakhiran

Akhiran dapat wujud dalam kata nama terbitan dan kata kerja terbitan sahaja, seperti yang berikut.

BIL 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

PERKATAAN tujuan perhatikan teguran rangkaian tusukan torehan masakan bumbuan

PENERANGAN Akhiran kata nama Akhiran kata kerja Akhiran kata nama Akhiran kata nama Akhiran kata kerja Akhiran kata nama Akhiran kata kerja Akhiran kata nama

Kata terbitan berapitan

Apitan dapat wujud dalam kata nama terbitan, kata kerja terbitan dan kata adjektif terbitan seperti yang dibawah.

BIL 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

PERKATAAN memperbaiki kesilapan dijauhi melayani melakukan perbicaraan dikemukakan peringatan mencukupi

PENERANGAN Apitan kata kerja Apitan kata kerja Apitan kata kerja Apitan kata kerja Apitan kata kerja Apitan kata nama Apitan kata kerja Apitan kata nama Apitan kata kerja Apitan kata nama Apitan kata kerja Apitan kata kerja Apitan kata kerja Apitan kata nama Apitan kata kerja Apitan kata kerja Apitan kata kerja Apitan kata kerja

10. perbuatan 11. menyedari 12. diasosiasikan 13. berlakunya 14. kesilapan 15. dibauri 16. menyediakan 17. mengetahui 18. melalui

3. BENTUK KATA MAJMUK

Bentuk kata yang dihasilkan melalui proses yang merangkaikan dua kata dasar atau lebih yang membawa makna tertentu. Kata majmuk bertindak sebagai satu unit dan dieja terpisah.

Terdapat empat jenis kata majmuk iaitu:

ANALISIS KATA MAJMUK DALAM PETIKAN

BIL 1. 2. 3. 4. 5.

PERKATAAN Sopan santun dititikberatkan bermasanmuka Anak cucu Pantai timur

PENERANGAN Kata majmuk rangaki kata bebas Kata majmuk berimbuhan Kata majmuk berimbuhan Kata majmuk rangaki kata bebas Kata majmuk rangaki kata bebas

4. BENTUK KATA GANDA Semua bentuk kata nama, iaitu kata nama tunggal, kata nama terbitan dan kata nama majmuk boleh digandakan. Penggandaan ialah proses pengulangan kata dasar sepenuhnya, atau sebahagian sahaja

Terdapat empat jenis kata ganda iaitu:

ANALISIS KATA GANDA DALAM PETIKAN

BIL 1. 2. 3. 4. 5.

PERKATAAN Melayu- Islam Tokoh-tokoh Ayat-ayat Tua-tua Selok - belok

PENERANGAN Kata ganda berentak bebas Kata ganda penuh Kata ganda penuh Kata ganda penuh Kata ganda berentak

KESIMPULAN

Bidang pembentukan kata (morfologi) merupakan subsistem dalam sistem bahasa. Dalamkonteks Bahasa Melayu, pembentukan kata dipandang sebagai proses mengolah unsur-unsur bahasa tersebut sehingga menjadi pekataan yang boleh diujarkan dan difahami oleh penuturnya. Menurut Tatabahasa Dewan (1995), terdapat empat bentuk kata asas dalam bahasa Melayu iaitu: (i) bentuk kata tunggal, (ii) bentuk kata terbitan, (iii) bentuk katamajmuk, dan (iv) bentuk kata ganda. Pembentukan kata lazimnya dihuraikan daripadasudut prosesnya. Selalunya kita membicarakan pembentukan satu-satu perkataan itumelalui proses-proses pengimbuhan, penggandaan, atau pemajmukan. Kata tunggal ialah perkataan yang paling dasar, yang tidak mengalami sebarang proses pembentukan. Contoh kata tunggal: cuaca, gred, seluar, teks, masyarakat dan yu.Daripada segi persukuan kata, kata-kata tersebut terdiri daripada pelbagai bentuk.Perkataan-perkataan dalam bahasa Melayu boleh mengandungi satu suku kata atau beberapa suku kata.Kata akronim juga tergolong ke dalam jenis kata tunggal. Akronim ialah katasingkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf awal, suku kata, dan gabunganawal huruf dan suku kata perkataan atau rangkai kata yang ditulis dan dilafazkan sebagai perkataan tersendiri. Contohnya: cerpen (daripada cerita pendek), Gapena (daripadaGabungan Penulis Nasional), dan kugiran (kumpulan gitar rancak). Kata terbitan ialah perkataan yang terbentuk melalui proses pengimbuhan, iaitu dengan menggandingkan imbuhan pada kata dasar. Merujuk kepada kedudukannya dengan kata dasar, imbuhan terbahagi kepada empat jenis iaitu (i) awalan, yang hadir sebelum kata dasar, (ii) akhiran, yang hadir sesudah kata dasar, (iii) apitan yang hadir secara mengapit kata dasar, iaitu di awal dan akhir kata dasar, dan (iv) sisipan, yang hadir di celahan kata dasar.Imbuhan-imbuhan tersebut membentuk pelbagai jenis kata terbitan, iaitu kata nama terbitan dan kata adjektif terbitan.

Setiap jenis kata terbitan ini dibentuk oleh imbuhan-imbuhan tertentu. Awalanawalan peN-, peR-, pe-, ke-, juru-, maha-, dan tata-contohnya, membentuk kata nama terbitan. Akhiran imbuhan yang membentuk kata nama, iaitu an, -wan, -wati, dan sebagainya. Antara imbuhan yang membentuk kata kerja pula ialah awalanawalan meN-, beR-, ter- dan di- serta akhiran kan dan i. Jumlah apitan juga banyak dalam bahasa Melayu, misalnya peN--an, ke--an, pe-an, dan peR-an yang membentuk kata nama; dan meN--kan, beR-..-kan, meN--kan,meN--i, dan mempeR--kan yang membentuk kata kerja. Kata majmuk ialah perkataan yang dibentuk dengan merangkaikan beberapa katadasar, dan bentuk yang terhasil membawa makna tertentu, dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit, misalnya: kapal terbang, gambar rajah dan terima kasih. Bentuk kata yang terakhir ialah kata ganda. Kata ganda ialah perkataan yang mengalami pengulangan pada kata dasarnya, sama ada secara sepenuh, separa atau berentak. Penggandaan penuh bermaksud pengulangan sepenuh sesuatu kata dasar,contohnya cantik-cantik dan mata-mata. Penggandaan separa bermakna pengulangansebahagian daripada kata dasar sahaja, yang boleh terdiri daripada kata tunggal atau kataterbitan. Penggandaan separa yang berlaku pada kata dasar tunggal biasanya melibatkan pengulangan suku kata pertamanya, dan letak gandanya pada bahagian hadapan kata dasar. Vokal dalam bentuk gandaan itu mengalami proses pelemahan, menjadikannya vocal e pepet. Misalnya, lakilalakilelaki.Penggandaan separa yang berlaku pada kata dasar yang berimbuhan hanyamenggandakan kata dasar dan tidak melibatkan imbuhan, dan berlaku hanya pada katakerja dan kata adjektif tertentu. Bentuk gandaan separa boleh terletak di bahagian belakang kata dasar, misalnya berturut-turut dan mencari-cari atau bahagian kata dasar,contohnya bantumembantu dan cinta-mencintai.Penggadaan berentak pula ialah proses yang menggandakan kata dasar mengikutrentak bunyi yang tertentu dalam kata dasar. Dalam penggandaan berentak, seluruh katadasar digandakan dan bunyi-bunyi tertentu diulang atau diubah. Penggandaan ini berlakusama ada melalui

pengulangan vokal, contohnya kuih-muih, tungkus-lumus; melalui pengulangan konsonan misalnya simpang-siur dan mandi-manda.

DISEDIAKAN OLEH : SABRINI BINTI ABDUL NASIR

Assalamualaikum w.b.t. Bersyukur ke hadrat Ilahi kerana dengan limpah kurnia-Nya dapat juga saya menyiapkan kerja kursus Morfologi Bahasa Melayu ( BMM 3109 ) ini. Pertama sekali saya ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada Institut Pendidikan Guru Malaysia Kampus Kota Bharu kerana telah memilih saya dan memberikan peluang kepada saya untuk melanjutkan pengajian di institut ini. Seterusnya saya ingin mengucapkan terima kasih yang tidak terhingga kepada Encik Mohammad Shamsudin bin Jamiran selaku pensyarah pembimbing bagi subjek ini kerana telah banyak memberikan panduan kepada saya dalam menyiapkan kerja kursus pada masa yang telah ditetapkan. Kalau tak dipecahkan ruyung, manakan dapat sagunya. Demikian jugalah halnya dengan kerja kursus berasaskan ilmu (KKBI) untuk mata pelajaran Morfologi Bahasa Melayu yang diberikan kepada kami sebagai pelajar kursus persediaan Program Ijazah Sarjana Muda Pendidikan (PISMP). Saya menanganinya dengan sepenuh hati dan bersungguh-sungguh. Natijahnya, banyak manfaat yang saya peroleh sepanjang menyelesaikan KKBI itu. Salah satunya ialah saya kini lebih mengerti bahawa Morfologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur, bentuk dan penggolong kata. Struktur kata bermaksud susunan bunyi ujaran atau lambang yang menjadi unit tatabahasa yang bermakna. Bentuk kata pula ialah rupa unit tatabahasa sama ada bentuk tunggal atau hasil daripada proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan. Penggolongan kata pula ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan bentuk dan latar fungsi dengan anggota lain dalam golongan yang sama. Melalui tugasan ini kini saya mengerti bahawa proses pembentukan kata menerangkan bagaimana sesuatu kata itu dibina dan dibentuk sehingga dapat menghasilkan ayat dan ujaran dalam sesuatu bahasa. Ada perkataan yang

berbentuk tunggal, misalnya perkataan satu, baik, sekolah dan panjat. Terdapat perkataan yang terbentuk hasil daripada proses pengimbuhan, misalnya perkataan berkawan, terjunam dan disarankan. Ada juga perkataan yang terbentuk hasil daripada pemajmukan dan penggandaan, misalnya buku tulis, gambar rajah, kertas kerja, bahan-bahan, bukit-bukau dan bantu membantu.

Bahasa Melayu merupakan salah satu bahasa di dunia yang bersifat aglutinatif, iaitu jenis bahasa dan kebanyakan perkataannya terbentuk melalui proses pengimbuhan, iaitu penggabungan morfem kata dasar dengan morfem imbuhan. Proses pembentukan yang bersifat derivatif ini dapat menerbitkan banyak perkataan, iaitu melalui pencantuman kata dasar dengan pelbagai imbuhan yang terdapat dalam bahasa Melayu. Kaedah pembentukan kata seperti yang terdapat dalam bahasa Melayu ini tidak sama dengan pembentukan perkataan dalam bahasa yang bersifat fleksi seperti bahasa Arab. Cara membentuk dan mewujudkan perkataan dalam bahasa tersebut adalah melalui kejadian perubahan fonem atau bunyi kata dasar bahasa itu sendiri, iaitu berdasarkan golongan kata atau kasusnya. Secara umumnya , perkataan-perkataan dalam bahasa Melayu itu wujud melalui dua sumber, iaitu melalui asal-usul bahasa Melayu itu sendiri. Bahasa Melayu berasal daripada rumpun bahasa Austronesia dan melalui sumber yang diwarisi itu, sejumlah perkataan yang terdapat dalam bahasa Melayu telah diwujudkan sehingga hari ini. Manfaat yang sangat jelas ialah, saya dapat mengukuhkan ilmu pengetahuan saya, khususnya dari ilmu morfologi. Saya memperoleh banyak perkataan baharu daripada rencana yang telah dipilih. Seterusnya, saya memperoleh pengalaman baharu semasa menganalisis perkataan-perkataan itu dari segi semantik dan morfologi. Sesungguhnya, melalui tugasan ini telah berjaya meluaskan pandangan saya terhadap cara untuk menganalis pembetukan kata. Selain itu, saya dapat mengaplikasikan ilmu-ilmu yang saya pelajari dalam kuliah morfologi. Selama pembelajaran di dalam kuliah, saya hanya mengetahui teorinya sahaja tetapi dengan adanya kerja kursus ini saya dapat mempraktikkan apa-apa yang telah dipelajari selama ini. Mempraktikkan teori, walaupun sukar, merupakan satu cara mengukuhkan ilmu dan saya berasa seronok

melaksanakannya. Seterusnya, semasa melaksanakan kerja kursus ini saya juga dapat meningkatkan kemahiran sosial sesama kami. Oleh sebab kerja kursus ini dilakukan secara berkumpulan, kerjasama antara ahli kumpulan adalah sangat penting. Saya sangat bersyukur kerana kerjasama itu dapat dilihat dalam setiap ahli kumpulan kami. Kami sama-sama bekerja, memerah otak dan menyumbangkan idea demi menyempurnakan tugasan yang diamanahkan.

Setakat ini, alhamdulillah, saya berpuas hati dengan kerja kursus yang telah saya siapkan ini walaupun kemungkinan terdapat kekurangan dari mana-mana sudut yang tidak saya sedari. Saya amat mengharapkan teguran dan maklum balas dari mana-mana pihak agar dapat saya menghasilkan kerja kursus yang lebih baik pada masa akan datang. Sesungguhnya hidup atau matinya suatu ilmu itu bergantung generasi yang memilikinya.

Akhir kata dari saya, guru yang berwawasan bertindak sebagai mualim, muaddib, murabbi, mursyid, dan dalam masa yang sama sebagai fasilitator, pembimbing dan kaunselor yang sentiasa komited dengan kerjayanya iaitu menumpukan perhatian dengan bersungguh-sungguh melaksanakan tugas. Sabda Rasulullah SAW bermaksud, sesungguhnya Allah suka apabila seseorang itu melakukan pekerjaan dengan tekun. (Riwayat Baihaqi).

Sekian Terima Kasih