Fitofarmacija je nauna disciplina koja prouava zatitu bilja, a prvenstveno hemijska sredstava za zatitu bilja (pesticide).

Fiton biljka Farmakon - lijek, otrov, arobno sredstvo Pesticidi (lat. pestis = zaraza, boletina, kuga i cedere = ubiti) zajedniki naziv za sva hemijska jedinjenja, organskog, neorganskog i prirodnog porjekla, koja se primenjuju u poljoprivredi, umarstvu, veterinarstvu, prehrambenoj industriji i komunalnoj higijeni radi suzbijanja fitopatogenih organizama, insekata, grinja, nematoda, pueva, ptica, korovskih biljaka i drugih biolokih agenasa. Fitofarmacija prouava: oblike proizvodnje pesticida, fiziko hemijska svojstva pesticida, kao i pesticidnih i nepesticidnih komponenti koje ulaze u sastav preparata za zatitu bilja; nain i mehanizam djelovanja insekticida na insekte, fungicida na mikroorganizme, herbicida na korove, a pesticida uopte na gajene biljke, ovjeka, ivotinje; kompatibilnost pesticida; ponaanje i razgradnju pesticida u zemljistu, vodi, vazduhu i gajenim biljkama; poslednje rokove primene pesticida, maksimalno dozvoljene koliine pesticida u poljoprivrednim kulturama, ivotnim namimicama, djeijoj hrani, stonoj hrani, pijaoj vodi, vodi za navodnjavanje, povrinskim vodama vodotokova, vazduhu radnih prostorija atmosferskom vazduhu, zemljitu; radne karence za Ijude, karence za klanje stoke, fitotoksinost; uticaj pesticida na biocenozu. Pesticidi se najvi e koriste u: 1
3 3 3 3
poljoprivreda umarstvo

vodoprivreda

sto arstvo i veterina

komunalna higijena

prehrambena industrija

90

S obzirom na to da se pesticidi najvie koriste u poljoprivredi (90%), a samo po 3% u umarstvu, vodoprivredi, stoarstvu i veterini i 1% u komunalnoj higijeni oni se nazivaju sredstva za zatitu bilja. Prema zakonu o sredstvima zatiti bilja Sredstva za zatitu bilja su aktivne materije i preparati koji sadre jednu ili vie aktivnih materija date u obliku u kojem se isporuuju krajnjem korisniku, namijenjeni za: zatitu bilja ili biljnih proizvoda od svih tetnih organizama ili za sprjeavanje dejstva takvih organizama osim ako takve materije ili preparati nijesu drugaije definisani ovim zakonom; vrenje uticaja na ivotne procese bilja, osim ishrane (npr. regulisanje rasta); uvanje biljnih proizvoda, u mjeri u kojoj takve materije ili preparati nisu predmet propisa kojima se ureuju konzervansi; unitavanje nepoeljnog bilja; ili unitavanje djelova bilja ili sprjeavanje nepoeljnog rasta bilja. Aktivne materije su materije ili mikro-organizmi, ukljuujui viruse, koje imaju opte ili posebno dejstvo: - protiv tetnih organizama ili - na bilje, biljne djelove ili biljne proizvode; Preparati su smjee ili rastvori sastavljeni od dviju ili vie materija od kojih je najmanje jedna aktivna materija, a namijenjeni su za upotrebu kao sredstva za zatitu bilja; Potronja pesticida u svijetu (milioni $) - 2003. godina
14000 12000 10000

milion

8000 6000 4000 2000 0

Insekticidi

Fungicidi

Herbicidi

Ostali

Globalna potronja pesticida u svijetu po regionima - 2003. godina

35 30 25 20

%
15 10 5 0

Zapadna Evropa

Sjeverna Amerika

Latinska Amerika

Isto na Azija

Isto na Evropa

Ostatak svijeta

Korienje fungicida u Evropi

Korienje herbicida u Evropi

Korienje insekticida u Evropi

Porast broja stanovnika u svijetu. Broj Porast miliona stanovnika Prosjean godinji stanovnika u vremenskom periodu u prirataj u milionima u milionima godinama 170 70 50 13 10 8 5 Godina

1630. 400 3 1800. 900 7 1900. 1600 10 1940. 2000 40 1950. 2400 50 1960. 2900 60 1970. 3500 100 2000. 6500 Potrebe za poveanjem hrane su oko 35% godinje.

"Sada u svijetu ima vie gladnih ljudi nego u bilo kojem dosadanjem periodu svijetske istorije, a njihov broj se stalno uveava" (FAO, 2004). tete od tetoina, bolesti i korova u razliitim geografskim oblastima (%) Geografska oblast tetone bolesti korovi Ukupno Sjeverna i Centralna Amerika Juna Amerika Evropa Afrika Azija Okeanija 9.4 10.0 5.1 13.0 20.7 7.0 11.3 15.2 13.1 12.9 11.3 12.6 8.0 7.8 6.87 15.7 11.3 8.3 28.7 33.0 25.0 41.6 43.3 27.9

U itavom svjetu smatra se da oko 67 000 vrsta tetnih organizama napada gajene biljke. Od tog broja oko 900 vrsta pripada insektima i grinjama, 50 000 vrsta patogenim mikroorganizmima i oko 8 000 vrsta korovskim biljkama (1995). Svjetski gubici prinosa razliitih kultura od tetocina, bolesti i korova u % od vrjednosti potencijalnog prinosa Kultura Od tetocina Od bolesti Od korova Ukupno Penica 5,0 9,1 9,8 23,9 Kukuruz 12,4 9,4 13,0 34,8 Pirina 26,7 8,9 10,8 46,4 Proso 9,6 10,6 17,8 38,0 Krompir 6,5 21,8 4,0 32,3 erna repa 8,3 10,4 5,8 24,5 eerna trska 20,1 19,2 15,7 55,0 Povre 8,7 10,1 8,9 27,7 Voe 7,8 12,6 3,0 23,4 Citrusi 8,3 9,5 3,8 21,6 Vinova loza 3,2 23,4 10,1 36,7 U poveanju prinosa i proizvodnje hrane znaajnu ulogu ima: - Genetika i selekcija - Mineralna ishrana - Zatita biljaka od prouzrokovaa biljnih bolesti, tetoina i korova. INJENICE O PESTICIDIMA KOJE BI TREBALI ZNATI Znaaj primjene pesticida ogleda se u sljedeim o stavkama: 1. Zatita Pesticidi su irok termin koji obuhvata sve hemijske supstance koje se koriste za zatitu biljaka, ivotinja i javnog zdravlja od insekata, bolesti, korova, i drugih tetnih organizama. Fungicidi, herbicidi, insekticidi, regulatori rasta, rodenticidi, akaricidi i dr. spadaju u kategoriju pesticida ili sredstava za zatitu bilja. 2. Javno zdravlje Pesticidi uvaju javno zdravlje suzbijajui ili eliminiui prouzrokovae bolesti i posljedice nastale od njih. Oni smanjuju bolesti koje se prenose insektima kao to su malarija, Lajmska bolest, virus zapadnog Nila i dr. 3. Potroai Bezbjednost pesticida za potroae i ivotnu sredinu se zasniva na rigoroznim testovima odreenim za dobro definisane svrhe.

4. Poljoprivredni proizvoai Pesticidi poljoprivrednim proizvoaima omoguavaju poveanje prinosa imeu 20-50% i predstavljaju vano i neophodno sredstvo za odrivu proizvodnju visokokvalitetne hrane za ovjeka i hrane za ishranu stoke. 5. Produktivnost Pesticidi su osnova za postizanje visokih ekonomskih dobiti u modernoj poljoprivrednoj proizvodnji. U odsustvu pesticida , visokokvalitetno sjeme ili sadni materijal, ubrivo i sistemi za navodnjavanje ne mogu dovesti do oekivanog prinosa. 6. ivotna sredina Pesticidi omoguavaju poljoprivrednim proizvoaima poveanje prinosa uz manju primjenu mehanizacije odnosno obrade zemljita. Ovo utie na stabilizovanje postojeih zemljinih resursa, smanjenja erozije i sl. Koriste se i u suzbijanju invanzivnih vrsta korova. 7. Sigurnost Istraivanje, razvoj i registracija pesticida kota izmeu US$150 to 200 milliona. Samo jedana od 20 000 hemikalija izie iz laboratorija i nae se na polju gdje je koristi poljoprivredni proizvoa. Pesticidi spadaju spadaju u najrigoroznije regulisane hemikalije na svijetu i registracioni proces osigurava da se njihova bezbjednost redovno postie na bazi najnovijih naunih dostignua. 8. Bolja ishrana i poveanje proizvodnje hrane Pesticidi osiguravaju da korisnici imaju pristup hrani koja je zdravstveno ispravna, koja sadri sve neophodne hranljive materije i koje je mnogo lake doi nego u prolosti. Utiu na smanjenje neuhranjenosti i gladi. PREDNOSTI PRIMJENE PESTICIDA Pravilna i pravovremena primjena, kao i odgovarajui izbor preparata, obezbjeuju: - sigurnu zatitu od tetnih organizama, - visoke prinose, - zdrav usev, - visok kvalitativni sastav, - optimalnu nutritivnu vrijednost poljoprivrednih proizvoda i ivotnih namimica, - utedu u radnoj snazi pri obradi zemljita i kulture, bolju ouvanost tokom skladitenja.

NEELJENE POSLJEDICE PRIMJENE PESTICIDA !!! Iako se pesticidi ne primenjuju u velikim koliinama (u poreenju s mineralnim ubrivima ili gorivima), kao zagaivai ivotne sredine oni zauzimaju posebno mijesto. Svuda su prisutni, a mnogi od njih su visoko perzistentni (imaju sposobnost zadravanja u zemljitu i ivotnoj sredini), imaju sposobnost nagomilavanja posebno u masnom tkivu ljudi i ivotinja, a lancem ishrane ove koliine se potenciraju. Neeljene posljedice su: kod biljaka: Prisustvo ostataka pesticida, fitotoksinost (sposobnost izazivanja oteenja, usporenog rasta ili uginua biljaka), promene sastava biljaka (sadraja mineralnih i hranljivih materija, ulja, belanevina, eterinih ulja, vitamina, nitrata), promjene zastupljenosti pojedinih korova, otpomost korova prema herbicidima, mikroorganizama prema fungicidima, tetnih insekata prema insekticidima (pojava rezistentnosti); kod ivotinja: Prisustvo ostataka pesticida u masnom tkivu i organima, poviena smrtnost izvesne divljai, smanjena otpomost prema bolestima, skraenje ivotnog ciklusa, smanjena oplodna sposobnost (fertilnost), snienje (redukcija) brojnosti pojedinih vrsta u tretiranom podruju, izmjena ponaanja, promjena rasta, pojava sekundamih tetoina i drugo; u hrani: Prisustvo ostataka pesticida, naroito u ivotnim namimicama ivotinjskog porijekla, izmjena kvalitativnog i kvantitativnog sastava, izmjena organoleptickih svojstava (boja, izgled, miris, ukus); u vodi: Zagadenost povrinskih i podzemnih voda pesticidima i njihovim razgradnim proizvodima; izmena boje, mirisa, ukusa, pojava zamuenosti, izmena kiselosti i drugih biolokih i hemijskih pokazatelja ispravnosti i kvaliteta vode; pomor ribe, snienje sadraja kiseonika i drugo; u zemljitu: Prisustvo ostataka pesticida zaostalih od prethodnih godina, koji mogu da izazovu snienje prinosa naredne kulture (herbicidi) ili nagomilavanje ostataka u gajenim kulturama, naroito u korjenastokrtolastom povru (insekticidi); kod oveka: Prisustvo ostataka pesticida u masnom tkivu, organima i krvi; izluivanje pesticida majinim mlekom; smanjena otpomost prema bolestima;

pojave alergija, nepovoljni efekti na reprodukcione sposobnosti, nepovoljni efekti na fiziki i psihiki razvoj novoroenadi majki izloenih djelovanju pesticida; uticaj na ponaanje, neuroloke i psihike smetnje; bolesti bubrega, jetre i krvotvomih organa, naroito su izrazeni prilikom profesionalne izlozenosti (ekspozicije) osoba koje direktno rade s pesticidima u proizvodnji, prometu, prodaji, primeni u polju i skladitima; indirektno i u manjoj mjeri (intenzitetu) je izloeno cjelokupno stanovnistvo preko hrane koja sadri ostatke pesticida, pijui vodu i pia i udiui vazduh zagaen ostacima pesticida. Pored svega navedenog, broj aktivnih materija i preparata u svetu i kod nas raste, a razlozi su viestruki: Agronomski - da se rijee problemi koji do sada nisu bili savladani. Pojava novih i/ili rezistentnih tetoina, glodara, mikroorganizama ili korova. Zahtev za specificnim delovanjem ili veom selektivnou, uz ciljanu otrovnost i ouvanost predatora i korisnih organizama. Potrebe zamjene profilaktickih za kurativna sredstva (prvenstveno fungicida) da bi se izbjegli nepotrebni izdaci uestalih tretiranja i ouvala ivotna sredina. Toksikoloki zahtjevi - zamjena visoko otrovnih, sporo razgradivih (prvenstveno insekticida) za manje otrovna, koja se bre razgrauju i ne nagomilavaju u tkivima i organima. Genotoksikoloki zahtevi - primenjivani pesticidi ne bi smeli biti mutageni, teratogeni, karcinogeni, niti imati negativan uticaj na reprodukciju. Ekotoksikoloki zahtevi - da pesticidi ne pokazuju nepovoljne efekte ili otrovnost za neciljane organizme (ribe, pele i druge korisne insekte, divlja, korisnu mikrofloru); biogenost zemljita i ivotnu sredinu uopte. ISTORIJA RAZVOJA PESTICIDA Pesticidi nisu savremeni izum, imaju dugu istoriju u suzbijanju tetoina i bolesti u poljoprivredi. Sumerci su 2500 p.n.e. koristili jedinjenja sumpora za suzbijanje insekata. U predbiblisko doba Kinezi i Egipani su koristili insekticide formulisane iz biljaka i ulja za tretiranje sjemena i uskladitenih itarica. Kinezi su takoe koristili razliite prirodne organske supstance u cilju zatite od insekata, mieva i ptica, dok su neorganska jedinjenja arsena koriena u suzbijanju ljudskih vai. Grki i Rimski pisci Aristotel, Homer i Kato opisivali su vrste fumigacije, korienje ulja za tretitanje i sumpornih masti koje su koristili poljoprvrevnici, a Plinije preporuuje upotrebu arsena kao insekticida. Kinezi su 300-ih godina p.n.e. koristili prirodne neprijatelje u suzbijanju

insekata. Oni su upotreblavali mrave na citrusima da bi smanjili populaciju tetnih insekata. U prvom vijeku nove ere Plinije stariji govori o suzbijanju bolesti penice. On preporuuje potapanje sjemena penice u maslininu kominu. Nekoliko razvojnih ciklusa u zatiti od insekata zabiljeeno je u srednjem vijeku (od kraja Rimskog Carstva pa do 1000. godine). 1101. godine Kinezi su otkrili upotrebu sapuna u suzbijanju insekata. Meutim, prirodni pesticidi nisu se primjenjivali sve do poljoprivredne revolucije u XVII i XVIII vijeku u Evropi. U ovom periodu korieni su ekstrakti duvana (nikotin) i drugih biljaka. Ovo je praeno otkriem arsenika (kraj 17. vijeka), merkur oksida tokom ranih godina 18. vijeka koji se koristio u zatiti drveta i fungicidnih osobina bakarnog sulfata poetkom 19. vijeka (1807) koji se poeo koristiti za suzbijanje glavnice penice (Tilletia tritici). Razvojem poljoprivrede tokom 18. vijeka utvren je znaaj sume temperatura u opisivanju fenologije insekata. Ovo je imalo znaaja u predvianju pojave insekata i njihovog suzbijanja. U 18. i 19. vijeku za suzbijanje korova preporuivan je otpadak iz topionica, a 1896. god. u Francuskoj, Njemakoj i Americi otkriveno je dejstvo sulfata bakra na dikotiledone korove. U Francuskoj (ampanj) je sluajno otkriveno da Bordovska orba unitava korovsku vrstu Avena silvatica (divlji ovas) ali ne i penicu sa kojom je bila pomjeana. Godine 1897. poela je upotreba sumporne kiseline i sulfatnog gvoa u zatiti strnih ita od korova. Sredinom 19. vijeka otkriveni su rotenon (1895. god.) iz korjena tropskih biljke Derris i piretrini iz cijetova biljke Hrizantemum, a oni su praeni brzim razvojem i upotrebom neorganskih jedinjenja, naroito arsena. Parisko zeleno (bakar arsenite) prvi put je upotrebljeno 1867, i kao takav se upotrebljava u prvom dijelu 20. vijeka. Bordovska orba (bakarni sulfat i kre) je otkrivena 1882. god. i pokazala je efikasnost prema plamenjai. Ovo dejstvo je sluajno otkriveno jer je vinogradar u Francuskoj tretirao lozu koja se nalazila blizu puta sa ciljem da je zatiti od krae i primjetio je da ta loza nema ovog oboljenja. Nedugo zatim utvreno je da je efikasna i u suzbijanju plamenjae krompira. Poetkom 20. vijeka poelo se sa primjenom arsenit natrijuma i kuhinjske soli za odstranjivanje korova iz kanala i tako je poela praksa soljenja zemljita da bi se sprijeilo irenje korova. U prvom dijelu XX vijeka uvean je broj derivata arsena, cianida. Vei dio je iroko upotrebljavan za suzbijanje bolesti i tetoina. Kalcijum arsenit je zamjenio Parisko zeleno, i imao je iroku primjenu u ovom periodu. On je

izazvao prilinu javnu zabrinutost zbog rezidua koje su se nalazile u vou i povru. 1932 patentiran je DNOC (dinitroortokrezol) koji je imao primjenu u strnim itima kao herbicid. Pored ovog svojstva imao je veoma jako fungicidno i insekticidno djelovanje. Zbog ove toksinosti i rezidua tokom 30-ih godina XX vijeka poelo se sa erom sintetikih organskih proizvoda. Prije svega insekticida DDT (dihlor-difeniltrihloretan) koga je otkrio Paul Muller 1939 i koji je za ovo otkrie dobio Nobelovu nagradu. Prvi put je proizveden 1943, u poetku bio je dragocijen u preventivi irenja tifusa i u suzbijanju komarca malariara. Muller je dobio nobelovu nagradu za medicinu 1948. god. za dobrobit koju je DDT uinio ovjeanstvu tokom II svijetsog rata. Kada je utvreno da ovaj organohlorni insekticid perzistira i bioakumulira u ivotnoj sredini, okarakterisan je kao opti zagaiva ivotne sredine. Zabrana primjene u poljoprivredi je uvedena 1972. godine uz ogranienu primjenu u drugim oblastima. - Jedinjenje sintetizovano 1873. god. u Njemakoj ali nisu otkrivena njegova insekticidna svojstva. - Tokom drugog svjetskog rata korien je za suzbijanje ektoparazita ljudi ljudske vai koje prenose tifus pjegavac - za suzbijanje komarca malariara (Anopheles vrste) - Veoma perzistentan pesticid. Bioloki poluvijek razgradnje je 2,8 godina, a za 95% potrebno je 30 godina. - ivotinje: reproduktivna toksinost, rak, imuni i reproduktivni sistem - Ljudi: rak, defekti kod roenja, problem plodnosti, poveana osjetljivost na bolesti i ak smanjenje inteligencije - Najugroeniji su fetus i bebe kada su izloene kroz placentu, majino mlijeko i druge Smatralo se da nije toksian prema ljudima i ivotinjama Koristio se protiv niza najznaajnijih tetoina u poljoprivredi, umarstvu, skladine tetoine, komunalnoj higijeni.

10

Naslovi iz novina o ponovnom uvodenju DDT-a u upotrebu u zemljama Afrike (problem sa malariom u Africi)
Banned pesticide backed for malaria control W orld Health Organisation urges DDT's reintroduction Environmentalists warn of long-term cancer concerns Sarah Boseley, health editor Saturday September 16, 2006 The Guardian DDT, a pesticide banned in the developed world, should be used to spray houses in all countries where people suffer from malaria, the W orld Health Organisation said yesterday, 30 years after it phased the practice out.
Friday, 15 September 2006, 15:37 GMT 16:37 UK

WHO backs DDT for malaria control The World Health Organization (WHO) has reversed a 30-year policy by endorsing the use of DDT for malaria control. The chemical is sprayed inside houses to kill malaria-carrying mosquitoes. DDT has been banned globally for every use except fighting disease because of its environmental impacts and fears for human health.
Malaria, carried by the mosquito, kills more than a million each year

WHO Urges Use of DDT in Africa Call for Applications of Pesticide Changes 30Year Policy By David Brown Washington Post Staff Writer Saturday, September 16, 2006; Page A09 The World Health Organization reversed a 30year-old policy yesterday and declared its support for indoor use of the pesticide DDT to control mosquitoes in regions where malaria is a major health problem.

W.H.O. Supports Wider Use of DDT vs. Malaria Published: September 16, 2006 WASHINGTON, Sept. 15 The W orld Health Organization on Friday forcefully endorsed wider use of the insecticide DDT across Africa to exterminate and repel the mosquitoes that cause malaria. The disease kills more than a million people a year, 800,000 of them young children in Africa. DDT presents no health risk when used properly Anarfi Asamoa-Baah, W HO assistant director-general for HIV/AIDS, TB and Malaria.

Period znaajnijeg razvoja fungicida poeo je 1934. godine i trajao je oko 30ak godina. Ovaj period je poeo otkriem organskih sintetikih fungicida. Najprije su otkriveni ditiokarbamati. U Americi je 1944. god. je pronaen hormonski preparat 2,4-D, a u Engleskoj MCPA. Prvi formulisani herbicid je napravljen 1945. god. na bazi 2,4-D koji je primjenjivan u strnim itima. Novo razdoblje u razvoju fungicida poelo je 1966. godine kada su otkriveni organski fungicidi koji imaju specifino dejstvo, koji mogu da se apsorbuju u biljku gdje se translocira u sve djelove i koji mogu da zatite biljku od ve nastale infekcije. Ovi su nazvani sistemini fungicidi. (karboksin, oksikarboksin, benomil i dr., zatim antibiotici).

Preeni put u zatiti bilja se djeli na tri etape (Me Nell Jeremy, 1983) Period optimizma (1944 do 1962) Primjenjuje se veliki broj pesticida koji imaju iroku upotrebu i veliki je uspjeh u suzbijanju. Period skepticizma (1962 do 1976) Dolazi do uoavanja negativnih posljedica primjene pesticida.

11

Period integralne zatite bilja (od 1976) Vodi se rauna o pragu tetnosti, korisnim organizmima i primjenjuju se integralne mjere zatite. Meunarodna organizacija za bioloku borbu (OILB) preeni put u zatiti bilja razvrstava u pet faza: Etapa slijepe zatite (1946 1954) Od pesticida se traila samo efikasnost Etapa savjetodavne hemijske zatite (1955 1966) Izbor pesticida se preputao preporukama prognozne slube Etapa dirigovane zatite (1967 1974) Uzima se u obzir prag tetnosti Etapa integralne zatite bilja (1975 1978) Dolazi do primjene agrotehnikih i biolokih mjera borbe uz minimalno smanjenje primjene pesticida Etapa integralne proizvodnje (od 1979) Skladnu primjenu svih prethodnih etapa uz angaovanje veeg broja strunjaka iz raznih oblasti INTEGRALNE MJERE ZATITE AGROTEHNIKE MJERE Nain obrade zemljita i navodnjavanje Uklanjanje i unitavanje otpadaka Mehaniko unitavanje tetnih organizama Vrijeme sjetve ili sadnje plodored BIOLOKE MJERE ZATITE Mikrobioloki i viroloki parazitoidi Dejstvo prirodnih neprijatelja i insekata predatora Sterilizacija insekata HEMIJSKE MJERE ZATITE Primjena sredstava za zatitu bilja KLASIFIKACIJA PESTICIDA Klasifikacija pesticida prema biolokoj aktivnosti: 1. Insekticidi (insecta-insekti) - hemijska sredstva koja se primenjuju za suzbijanje tetnih insekata i vektora prenosioca prouzrokovaa bolesti biljaka, insekata, ptica, ljudi;

12

2. Akaricidi - hemijska sredstva koja se primjenjuju za suzbijanje tetnih grinja (Acarina) i onih koji parazitiraju ivotinje; 3. Nematocidi- hemijska sredstva koja se primenjuju za suzbijanje tetnih nematoda (valjkastih glista) (Nematoda); 4. Rodenticidi - hemijska sredstva koja se primenjuju za suzbijanje glodara (Rodentia), kao tetoina ili vektora (prenosioca) bolesti ivotinja i ljudi. 5. Limacidi (moluscidi), sredstva namenjena za suzbijanje tetnih pueva. 6. Puevi bez ljuture - puevi golai-Limax i sa ljusturom-Helix, te akvatine i amfibijske vrste pueva znaajne za humanu i veterinarsku medicinu) 7. Korvicidi ili avicidi - sredstva namenjena za suzbijanje tetnih ptica (Corvus-vrana, Aves-ptice) 8. Fungicidi - sredstva za suzbijanje fitopatogenih i saprofitnih gljiva, prouzrokovaa oboljenja gajenih biljaka ili uskladitenih biljnih proizvoda 9. Baktericidi - sredstva za suzbijanje prouzrokovaa bakterijskih oboljenja gajenih biljaka, 10. Herbicidi - sredstva koja se primenjuju za suzbijanje ili unitavanje korova, zeljastih i drvenastih korova, parazitnih cvjetnica i drugih biljaka, koje rastu na neeljenim mjestima. 11. Fiziotropi ili regulatori rasta biljaka - utiu na metabolizam gajenih biljaka ubrzavanjem, usporavanjem ili modifikovanjem pojedinih fiziolokih procesa (stimulatori, inhibitori, retardanti) Sprjeavanje klijanja crnog luka u skladitima Zaustavlja porast zaperaka kod duvana 12. Atraktanti - sredstva koja privlae izvesne tetoine, te se primenjuju za primamljivanje odredenih organizama, na primjer, za odlaganje jaja, ishranu ili privlaenje suprotnog pola, radi suzbijanja tetnih vrsta insekata (feromoni) 13. Repelenti ili repulzivna sredstva - sredstva koja odbijaju izvjesne tetoine (insekte, ptice, glodare), te se primenjuju za zatitu Ijudi, stoke ili biljnih proizvoda od njihovog napada, 14. Antibiotici proizvodi metabolizma ivih organizama, ili proizvodi sinteza, koji djeluju antagonistiki na neke mikroorganizme, prouzrokovae oboljenja biljaka, ivotinja ili Ijudi.

13

Insekticidi prema podruju primjene mogu da se podjele na: poljoprivredne, veterinarske (za suzbijanje ektoparazita - spoljnih insekata, koji parazitiraju ivotinje) u komunalnoj higijeni insekticidi za suzbijanje insekata vektora humanih oboljenja skladine insekticide. Poljoprivredni insekticidi zatim mogu da se podjele prema nainu primjene: insekticidi za folijarnu primjenu - koji mogu da se usvoje putem nadzemnih djelova biljke. zemljini insekticidi - koji se usvajaju posredstvom korjenovog sistema. Prema nainu unoenja u organizam insekticid moe biti: kontaktni - koji djeluje na mjestu dodira odnosno, kontakta s insektom ili biljkom (piretroidi, organofosfati ne svi , zimska ulja i dr.) utrobni ili digestivni - insekticidi koji nakon dospjevanja u probavne organe (insekta, ivotinje ili oveka) manifestuju svoje djelovanje. gasoviti, inhalacioni ili fumigantni - insekticid koji deluje svojom gasovitom fazom nakon udisanja. To su visokootrovna jedinjenja (metilbromid, cijanovodonik, fosfor-vodonik), visoko isparljiva i rad s ovim sredstvima je naroito opasan u ljetnjem periodu i zatvorenom prostoru. sistemini insekticid - (a takoe i sistemini fungicid ili herbicid) ima sposobnost prodora u kutikulu insekta, odnosno da se usvoji i translocira floemom ili ksilemom, te primenjen folijamo nalazie se u korenu, a primenjen i usvojen putem podzemnih djelova biljke nalazie se u nadzemnim delovima. Ovi sistemini pesticidi nakon translokacije mogu biti prisutni u originalnom, ishodnom obliku ili se metaboliu, a metaboliti su iste toksinosti ili toksiniji od ishodne supstance (insekticidi iz grupe demetona, aldikarba; fungicid benomil, herbicidi triazini i hlorfenoksi karbonske kiseline). Veliki broj novih pesticida posjeduje polivalentnost, tj. djelovanje je na insekte istovremeno i digestivno i kontaktno, a u nekim sluajevima ak i inhalaciono. Izvjesne podjele imaju za osnovu razvojni stadijum tetoine, te se insekticidi grupiu na: ovicide (za suzbijanje insekata u stadijumu jaja), larvicide (insekti za suzbijanje insekata u stadijumu larvi) adulticidi (za suzbijanje tetoina u stadijumu imaga).

14

Pojedine kategorije pesticida dobile su nazive prema grupama tetoina ili parazita za ije suzbijanje se primjenjuju. meu insekticidima: aficide - sredstva namjenjena za suzbijanje lisnih vai, formicidi - (sredstva za suzbijanje mrava) Pojedine kategorije pesticida dobile su nazive prema grupama tetoina ili parazita za ije suzbijanje se primjenjuju. meu rodenticidima: raticidi (sredstva namjenjena za suzbijanje pacova /Rattus), muricidi (sredstva namjenjena za suzbijanje mieva /Muridae), Pojedine kategorije pesticida dobile su nazive prema grupama tetoina ili parazita za ije suzbijanje se primenjuju. meu fungicidima: Tileticidi (koji se primjenjuju za suzbijanje gljiva, prouzrokovaa glavnice - Tilletia spp. strnih ita), Venturicidi fungicidi koji se primjenjuju za suzbijanje gljiva prouzrokovaa aave krastavosti jabuka i kruaka (Venturia spp.), itd. Botricidi fungicidi koji se primjenjuju za suzbijanje gljiva prouzrokovaa trulei (Botrytis sp.) Herbicidi se djele: a. prema vremenu upotrebe: primjena prije sjetve, ili sadnje, poslije sjetve (sadnje), a prije nicanja korova i poslije nicanja korova, poslije presaivanja ili poslije razreivanja gajene biljke.

b. prema nainu usvajanja: - herbicidi koji se usvajaju korjenovim sistemom iz tretiranog zemljita (zemljini herbicidi), - i herbicidi koji djeluju na nadzemne djelove (folijarni herbicidi); c. prema nainu djelovanja: na kontaktne, translokacione rezidualne (perzistentne);

d. prema selektivnosti: - neselektivne ili totalne - i selektivne (za kukuruz, za penicu i dr);

15

e. -

prema perzistentnosti lako razgradive, umjereno stabilne i izrazito stabilne u zemljitu.

16