Lek

12
Funk iïg ²injilj grafik baïguulax

• Ulamjlalyn tuslamjtaïgaar funk iïn ösölt buuraltyg ²injläx

• Muruïn ²ürgägq ba normaliïn täg²itgäl, däd ²ürgägq ba däd normaliïn

urt

1
 Funk iïn grafikiïg ulamjlalyn tuslamjtaïgaar baïguulax
1. Funk iïn todorxoïlogdox mujiïg olox.

2. Funk iïn, koordinatyn tänxlägüüdtäï ogtlol ox ägüüdiïg olj, ug funk

täg², sondgoï üetäï äsäxiïg n´ mädäx

3. Ösöx buurax zawsar, äkstremumyn ägüüdiïg olox (y ′)

′′
4. Xotgor, güdgär baïx zawsar bolon nugaraltyn ägiïg olox (y )
5. Muruïn asimpotot olox

2
 Ji²ää f (x) =
(x − 2)2
x−3
funk iïn grafikiïg baïguul´¶.

a).
x 6= 3. D ∈] − ∞, 3[∪]3, ∞[.

b
x=3 n´ tögsgölgüï tasrax äg.

).
(−2)2 4
x = 0 : =⇒ y = =−
−3 3
2
(x − 2)
y = 0 : =⇒ 0 = =⇒ (x − 2)2 = 0 =⇒ x = 2
x−3
4
Ox tänxlägiïg (2; 0) Oy tänxlägiïg 0; − 3 ägäär ogtlono.

w).
Täg² q bi², sondgoï q bi².

2(x − 2)(x − 3) − (x − 2)2 (x − 2)(x − 4)

′
y = 2
=
(x − 3) (x − 3)2
y ′ = 0 =⇒ x1 = 2, x2 = 4
y ′ = ∞ =⇒ x3 = 3
äkstremumyn säjigtäï ägüüd.

3
 (x − 2)(x − 4)
′
y = >0
(x − 3)2
=⇒
3 +/
y′ : + ◦
2 − − 4 x
(2 − 2)2
ymax = f (2) = = 0.
2−3
(4 − 2)2
ymin = f (4) = = 4.

g
4−3
′′ (2x − 6)(x − 3)2 − 2(x − 3)(x2 − 6x + 8) 2
). y = =
(x − 3)4 (x − 3)3
′′
y =0 2
=⇒ >0
y ′′ = ∞ (x − 3)3
=⇒
◦ +/
− 3 x
] − ∞; 3[-t güdgär, ]3; ∞[-t xotgor

4
d).
Bosoo asimptot n´: x=3
Naluu asimptotyg n´:

2 (x−2)2
f (x) (x − 2) x2
k = lim = lim = =1 x(x−3)
x→∞ x x→∞ x(x − 3)
x2
2
   
(x − 2) 1
b = lim (f (x) − k · x) = lim − x = lim −1 + = −1
x→∞ x→∞ x−3 x→∞ x−3
y =k·x−b=x−1
Oy




4 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
 


  y =x−1
 
 

 
 
 
 

 
 
 
 /
O 

2 4 x

 4

− 3 x=3


5
 Ji²ää f (x) = x · e−x funk iïn grafikiïg baïguul.

D ∈] − ∞, ∞[
x=0: =⇒ y = 0 · e0 = 0
y=0: =⇒ 0 = x · e−x (e−x 6= 0) =⇒ x = 0
Ox, Oy tänxlägiïg zöwxön O(0, 0) ägäär l ogtlono

Täg² q bi², sondgoï q bi².

y ′ = e−x + x · e−x · (−1) = e−x(1 − x).

y ′ = 0 =⇒ x = 1
y ′ = ∞ =⇒ x ∈6 R

y ′ = e−x(1 − x) > 0
=⇒
y′ : + x/
1 −
] − ∞; 1[-t ösnö. ]1; ∞[-t buurna.

6
 x=1 äg däär funk todorxoïlogdood, ulamjlal n´ äerägääs sörögt tämdägää

sol´j buï uqraas maksimumyn äg baïna.

−1 1
ymax = f (1) = 1 · e =
e
′′
y = e−x · (x − 1 − 1) = e−x · (x − 2)
′′
y = 0 =⇒ x = 2, =⇒
′′
y : − + /
2 x
] − ∞; 2[ güdgär.
]2; ∞[ xotgor.
−x

f (x) x·e 0 x → +∞
k = lim = lim = lim e−x =
x→∞ x x→∞ x x→∞ ∞ x → −∞
b = lim (f (x) − k · x) = lim (x · e−x − 0 · x) = 0
x→∞ x→∞


k=0 ⇒ y=b=0
y = kx + b
k=∞ ⇒ x=0

7
 O y
1 _ _ _ _ _
e 


/
1 2 y=0 x
x=0

8
 Ji²ää f (x) =
4 + x2
4 − x2
funk iïn grafikiïg baïguul.

D ∈] − ∞; −2[∪] − 2; 2[∪]2; ∞[

x = 0 : =⇒ y = 1 , OY tänxlägiïg (0; 1) ägäär ogtlono.;

y=0: x∈R , OX tänxlägiïg ogtloxgüï.
Täg² funk .

′ 2x · (4 − x2) − (−2x) · (4 + x2) 2x(4 − x2 + 4 + x2)

y = =
(4 − x2)2 (2 − x)2(2 + x)2

y′ : − + /
0 x
] − ∞; 0[-t ösnö. ]0; ∞[-t buurna.

x=0 minimumyn äg
4
ymin = f (0) = = 1
4

9
 ′
16(3x2 + 4)

′′ 16x
y = =
(4 − x2)2 (2 − x)3(2 + x)3

y : −−2 0 −
′′ /
+ 2 x
] − ∞; −2[∪]2; ∞[, güdgär
] − 2; 2[, xotgor

x = −2 n´ güdgärääs xotgort, x = 2 n´ xotgoroos güdgärt ²iljix nöx-

öliïg xangaj baïgaa xädiï q ädgäär ägüüd däär funk todorxoïlogdoogüï uqir

nugaraltyn äg n´ boloxgüï.

4 + x2
k = lim =0
x→∞ x(4 − x2 )
4+x2
b = lim (f (x) − kx) = lim 2 = −1
x→∞ x→∞ 4−x
y = −1 xäwtää asimptot.

x = ±2 bosoo asimptot bolno.

10
 O y

x = −2 x=2
·1
· x/
O y = −1

11
Ji²ää f (x) = −3x · e − x2
2
funk iïn grafikiïg baïguul.

D : ] − ∞; ∞[

x=0 üed y=0

y=0 üed x=0
Sondgoï funk .

′ 2
− x2
y = 3(x − 1)(x + 1) · e .

′ + 0 +
y : −1 − 1
/
x

− 12 3
ymax = f (−1) = 3 · e =√
e
1 3
ymin = f (1) = −3 · e− 2 = −√
e
12
 ′′ 2
2 − x2
y = −3 · (x − 3) · e

′′ −√ + − √ +/
y : − 3 0 3 x

√ √
] − 3; 0[∪]
√ 3; ∞[,
√ zawsart xotgor

] − ∞; − 3[∪]0; 3[, zawsart güdgär.

√ ′′
x = 0, x = ± 3 äg däär y tämdägää sol´j buï uqir ädgäär n´ nugaraltyn

ägüüd bolno.

3
√ √ −
y(− 3) = 3 3 · e 2
y(0) = −3 · 0 · e0 = 0
3
√ √ −
y( 3) = −3 3 · e 2

13
 2
− x2
−3· 6 x · e
k = lim =0
x→∞ 6x
2
− x2
b = lim (−3x · e − 0) = 0
x→∞
y = kx + b = 0
O y
_ _ _ _ _ 3
√

 e



 √
√ ·  1  3 x/
− 3 −1 





− √3e _ _ _ _ _


14
 Ji²ää 
f (x) =
x
ln x
funk iïn grafikiïg baïguul.


ln x 6= 0 x 6= 1
D: =⇒ =⇒ x ∈]0; 1[∪]1; ∞[
x>0 x>0
Täg² q bi², sondgoï q bi².

ln x = 0 ⇐⇒ x = e0 = 1
tasraltyn äg buµu bosoo asimptot.

6x
k = lim = 0.
x→∞ 6 x · ln x
x x 1


b = lim ln x − 0 · x = lim = lim 1 = lim x = ∞.
x→∞ x→∞ ln x x→∞ x x→∞

xäwtää, naluu asimptotgüï.

1 · ln x − 6x1 · 6 x ln x − 1
y′ = =
(ln x)2 (ln x)2
x = e ]0; e[, zawsart funk buurna
]e; ∞[, zawsart funk ösnö

15
 e e
ymin(e) = = = e.
ln e 1
1
′′ x · (ln x)2 − 2 ln x · x1 · (ln x − 1) −2(ln x − 2)
y = 4
=
(ln x) x · (ln x)3
′′
y = 0 =⇒ ln x = 2 =⇒ x = e2
′′ x=0 x=0
y = ∞ =⇒ =⇒ =⇒
ln x = 0 x = e0 = 1
x = e2 äg däär funk todorxoïlogdson.

Xarin x = 0, x = 1 ägüüd däär funk todorxoïlogdoogüï.

2 e2
Iïmd, x = e , y = koordinattaï äg n´ funk iïn nugaraltyn äg bolno.
2
′′ − + −/
y : 0 1 2 x
e

16
 O y

e2 ·
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
2 
e ·
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 

 
x=1 



 
 
 
·   x/
O e e2

17
 Muruïn ²ürgägq ba normaliïn täg²itgäl
däd ²ürgägq ba däd normaliïn urt
y = f (x) muruï däärM (x0, y0) äg awq änä äg däär ögögdsön muruïd tatsan
²ürgägqiïn täg²itgäl zoxioë. M ägiïg daïrsan k ön giïn koäffi ient
büxiï ²uluuny täg²itgäl y − y0 = k · (x − x0 ) baïdag ba ²ürgägqiïn xuw´d

k = tgα = f ′(x0) bolox uqir ²ürgägqiïn täg²itgäl n´:

y − y0 = k · (x − x0)
bolno. M ägiïg daïruulan änä äg däx ²ürgägqid perpendikul¶raar tatsan
²uluunyg ug muruïn ögögdsön äg däx normal´ gäj närläx bögööd änä todorx-

oïloltoos üzwäl normal´ n´ ²ürgägqtäï perpendikul¶r ²uluun uqir normaliïn

1 1
ön giïn koeffi ient n´ kn = − =− ′ baïna. Iïmääs
k² f (x0)
y = f (x) muruïn M (x0, y0) äg däx normaliïn täg²itgäl n´
1
y − y0 = − ′ · (x − x0)
f (x0)
baïna. ’ürgäsän äg ba abs iss tänxlägiïn xoorond aguulagdsan ²ürgägqiïn

QM xärqmiïn urtyg ²ürgägqiïn urt, tüüniï abs iss tänxläg däärx proek

QP xärqmiïg däd ²ürgägq, normaliïn MR xärqmiïn urtyg normaliïn urt,

18
tüüniï abs iss tänxläg däärx proek PQ xärqmiïg däd normal´ gäj tus tus

närlänä.
y0
QP = y0 · ctgα = =
tgα
y0 O
y yy
y

′
. yyy
f (x0) M(x , y ) yy
yyy
yy

88 0 yyy 0
88
’ürgägqiïn urtyg 8 yy
yy 888
y
yy  88
T, däd ²ürgägqiïn ur-
yyyy
yyy

88
88
88
y 
tyg ST , däd normaliïn yk y
y yy  88
88
ϕ yy  88
x/
.
y
urtyg SN gäe
yy  88
y 

 y0 
 Q O P
yy
R 88
8

ST = |QP | =  ′ ,
s f (x0) 
2 y02 y0 p
′ (x ))2 + 1,
T = y0 + ′ = · (f 0
|f (x0)|2 f ′(x0)
P R = y0 · tgα = y0 ·f ′(x0) ⇒ SN = |y0 ·y0′ |,
q q
N = y02 + y02 · y0′ 2 = |y0| · 1 + y0′ 2.
Ji²ää: y = x2 − 4x parabolyn x=1 abs isstaï ägt tatsan ²ürgägq ba
normaliïn täg²itgäl zoxio.

19
y = x2 − 4x. x = 1 ⇒ y(1) = −3. y ′ = 2x − 4.
y ′|x=1 = −2. Änä n´ ²ürgägqiïn ön giïn koäffi ient µm. Iïmd ²ürgägqiïn
täg²itgäl n´ y+3 = −2·(x−1) buµu 2x+y+1 = 0 bolno. ’ürgägq normal´ xoër
1 1
xoorondoo perpendikul¶r gädgääs kn = − = . Iïmd normaliïn täg²itgäl
k² 2
1
n´ y + 3 = · (x − 1) buµu x − 2y − 7 = 0 bolno.
2

20