You are on page 1of 539

Safijjurrahman El-Mubarekfuri

NEKTARI I VULOSUR I XHENNETIT


STUDIM MBI JETSHKRIMIN
E RESULULL-LLAHUT A.S.
FJALA E SEKRETARIT T PRGJITHSHM T LIGS
BOTRORE ISLAME - RABITS, ZOTRI PROFESOR ALI
EL- HAREKANIT
Falnderimi i qoft All-llahut xh.sh., Sunduesit t botve, Krijuesit t
qiejve dhe t Toks, Dhuruesit t territ dhe t drits, salavati e selami i
All-llahut xh.sh. qoft mbi Muhammedin a.s. i cili sht vul e t gjith
Pejgamberve, i cili ka ditur t gzoj dhe t paralajmroj, t premtoj
dhe t krcnoj. All-llahu e ka nxjerr njerzimin me t nga errsira n
drit dhe e ka shpjerr n rrugn e drejt, sirati mustekim, n rrugn e
Zotit t gjithkaje q ekziston n qiej dhe n Tok.
A nuk po i kthehet, pra, do gj All-llahut?!
Kur All-llahu i Lartmadhruar e ka pajisur Pejgamberin a.s. me
shef'at, dhe i ka caktuar pozit t veant ndr Pejgambert, Myslimant i
ka porositur q ta don at dhe pr Vete i ka br t dashur pasuesit e tij,
ka porosit kt:
"Thuaju (o Muhammed!): "Nse e doni All-llahun, ather ejani
pas meje, q All-llahu t'ju doj dhe t'ju fal mkatet..." (Ali Imran, 31)
Kto fjal t All-llahut jan porosi pr myslimant q me tr qenien
e vet t prpiqen dhe ta duan Resulull-llahun a.s.
Arsyet pr ta dashur vazhdimisht Resulull-llahun a.s. shtohen shu-
mfish nga dita n dit, e ato gjenden n personalitetin, karakterin dhe n
veprn e tij.
Andaj, q nga fillet e para t Islamit, myslimant fuqishm qen
mishruar me Resulull-llahun a.s., imituan at dhe do her theksonin
vlerat dhe virtytet e tij, ndaj filluan edhe t shkruajn rrugn e jets s tij
- "Siretu Resulull-llah a.s."
Jetshkrimi i shklqyeshm i Pejgamberit a.s. bazohet n fjalt,
veprat dhe karakterin e tij shembullor. Aishja r.a. thot:
"Sjellja e tij sht sipas Kur'anit", ndrsa Kur'ani sht Libri i All-
llahut xh.sh., Fjala e Tij universale, andaj kush sillet kshtu do t jet
njeriu m i mir, personalitet i formuar dhe ndr krijesat m t dashura t
All-llahut xh.sh.
Edhe sot myslimant i bashkon dashuria e madhe dhe e pakufishme
ndaj Pejgamberit a.s. Andaj, kush e don ate (Pejgamberin a.s.) edhe
lexon edhe shkruan pr te.
Kshtu u lind ideja q t mbahet kongresi i Par Islam, kushtuar
2
studimit t jets, puns dhe veprs s ndershme t Resulull-llahut a.s.
Ky kongres u mbajt n Pakistan n vitin 1396 h. Liga islame - Rabita
- ofroi shprblime n t holla me vler prej 150.000. rijal saudit pr pes
veprat m t mira mbi jetshkrimin e Resulull-llahut a.s. me kto
parashtresa:
1. Q studimi t jet i plot dhe t'i prfshij saktsisht ngjarjet
historike sipas rendit kronologjik;
2. T jet origjinal dhe i pabotuar m par;
3. Q autori t'i numroj t gjitha veprat klasike etj. me t cilat sht
shrbyer;
4. Q autori t shkruaj posarisht autobiografin e vet t plot, me
kualifikim profesional dhe t'i prmend punimet e veta shkencore ose
veprat e botuara, nse i ka;
5. Q studimi t jet i shkruar qart ose i shtypur;
6. T jet i shkruar n gjuhn arabe ose n ndonj gjuh t gjall;
7. Studimi do t pranohet nga fillimi i muajit rebiul th-thani 1396. h.
gjer n fillim t muajit muharrem t vitit 1397. h.;
8. Studimi do t'i dorzohet sekretariatit t prgjithshm t Rabits
islame n Mek, n zarf t vulosur q do t regjistrohet nn numrin e
veant serik;
9. Punimet do t'i kontrolloj komisioni i veant profesional i
prbr nga dijetart e ksaj fushe t shkencs.
Kjo proklamat ka qen stimulim q n konkurs t marrin pjes t
gjith ata, t cilve All-llahu xh.sh. u ka dhuruar dashuri ndaj Resulull-
llahut a.s. e q e kan studiuar personalitetin, punn dhe veprn e tij, e
ve ksaj kan pasur prirje pr t shkruar.
N selin e Rabits fillojn t arrin punimet e shkruara n gjuhn
arabe, urde dhe n gjuh t tjera.
N konkurs arritn 171. punime prej t cilave: 84. studime n gjuhn
arabe, 64. n gjuhn urde, 21. n gjuhn angleze, nj n gjuhn franceze
dhe nj n gjuhn hamite (afrikane).
Komisioni profesional, pas leximit dhe shqyrtimit t gjitha punimeve
i zgjodhi pes m t mirat, autort e t cilave u shprblyen.
Kkta jan:
1. Fitues i shprblimit t par, profesor Safijju-r-Rahman El-
Mubarekfuri, ligjrues n Universitetin Selefik n Indi. Vlera e shpr-
blimit sht 50.000. rijal saudit;
2. Fitues i shprblimit t dyt, dr. Mexhid Ali Kani nga Universiteti
Krahinor Islamik Nju Dehli - Indi. Vlera e shprblimit 40.000. r.;
3. Fitues i shprblimit t tret, dr. Nusajr Ahmed Nasiri, rektor i
3
Universitetit Islamik n Pakistan. Vlera 30.000. r. s.;
4. Fitues i shprblimit t katrt, profesor Hamid Mahmud Mensur
Lemudi nga Egjipti. Vlera 20.000. r. s.;
5. Fitues i shprblimit t pest, profesor Abdusselam Hashim Hafzi
nga Medina, Arabia Saudite, vlera e shprblimit 10.000. r. s.
Rabita shpalli emrat e fituesve n Konferencn e Par Aziatike n
Karai q u mbajt n muajin shaban t vitit 1398. h. dhe pr kt e
informoi mbar opinionin islam.
Kjo ngjarje u shnua n Mek n solemnitetin e organizuar nga Emir
Saud ibn Abdul-Muhsin ibn Abdul-Azizi, zvends i mkmbsit t
qarkut t Meks, m 12. rebiul-evvel t vitit 1399. h.
Sekretariati i Rabits n kt solemnitet ka br t ditur se do t'i botoj
studimet e shprblyera n disa gjuh botrore. Sipas ksaj, lexuesit t nderuar
i ofrojm veprn q ka fituar shprblimin e par, t autorit sheh Safijju-R-
Rahman El-Mubarekfuri, profesor n Universitetin Selefik n Indi. Do t
botohen edhe veprat e tjera t shprblyera, duke lutur All-llahun e Lartsuar
q nga t gjith ne t'i pranoj veprat tona, t kryera posarisht n emr t Tij.
All-llahu xh.sh. sht Sundues i mir dhe Ndihms i mir.
Salavati dhe selami qofshin mbi Resulull-llahun a.s., familjen e tij,
as'habt e tij dhe ithtart e tij.
Sekretari i prgjithshm i Rabits
Muhammed ibn Ali El-Harekan
4
PARATHNIA E BOTUESIT
Jetshkrimi i Resulull-llahut a.s. gjithnj do t jet pikvrojtim
historik, burim i pashterur, nga i cili do t inspirohen gjenerata t tra,
kureshtar t etshm, t cilt jan trashgimtar t pejgamberis, pishtar
t imanit, flakadani i t cilve do t flakroj prgjithmon e aureoli i
drits do t zgjerohet vazhdimisht.
Kush e ka studiuar me prkushtim rrugn e jets s Resulull-llahut
a.s. dhe i ka kushtuar rndsi t mjaftueshme vlerave t tij ideore,
meditative dhe praktike, sheh zinxhirin e pandrprer t ngjarjeve
interesante dhe t jashtzakonshme historike, n t cilat Resulull-llahu
a.s. dhe nj grup i vogl besimtarsh kan mbizotruar qysh n at koh
me shum njohuri shkencore. Prejardhja e materies, shkaqet e
gravitacionit t Toks dhe shum njohuri t tjera nga Kur'ani, ua kan
ngritur atyre njerzoren n nivel t papar dhe t panjohur gjer ather
n gjinin njerzore. Kush thellohet m tepr n jetn dhe veprn e
Resulull-llahut a.s. ndeshet me nj transformim misterioz nga historia e
that, sterile e boshe, q i gjasonte shkrettirs - n nj histori t begat
sikurse toka e pasur e pjellore nga e cila mbien e m von rritet
njerzorja, dituria, qytetrimi dhe bukuria.
Nga burimi i Resulull-llahut a.s. njerzit shuan etjen, nga kopshti i tij
trndafilash ata voln frute dhe lule aromatike. Me kto jan ushqyer dhe
kan qen t qortuar vetm aq sa t dihet se jan njerz e jo engjj; ke
mundur t'i dgjosh duke thn:
"Ekziston nj shkrettir e madhe n prqafimin e s cils u rritn
njerzit, t cilt e pranuan Islamin dhe e prhapn at n hapsirat e
mbuluara me errsir, duke dbuar para vetes terrin dhe injorancn."
Veprat e Resulull-llahut a.s. na flasin: "Ne e sajojm ummetin -
popullin t cilit do t'i takoj historia e Bots n t ardhmen."
Historia e gjertanishme nuk njeh ndonj personalitet si Resulull-
llahu a.s. i cili ka pasur durim n fatkeqsi, qndrueshmri n drejtsi, ka
qen i fort n karakter dhe i qet n vrungullimet dhe tundimet e ksaj
bote. Askush nuk ka qen m i mshirshm, m zemrgjer dhe m i
arsyeshm se ai, dhe askush nga njerzit nuk ka mundur m mir se ai t'i
kuptoj domethniet mbinatyrore. At All-llahu xh.sh. e ka krijuar q t'i
mposht shum fatkeqsi (mynxyra) dhe t'i prvuaj ato vet.
5
Prandaj Resulull-llahu a.s. pr historin e njerzimit sht burim i
pashtershm i humanizmit, ndrsa pr vet njerzimin mbrojts i
strukturs s ktij humanizmi dhe zbatimit t tij n vepr.
All-llahu i Lartsuar e ka vulosur zemrn e Resulull-llahut a.s. nga t
gjitha t metat dhe dobsit, q nga lindja gjer n vdekje.
Duke lexuar jetshkrimin e Resulull-llahut a.s. njohim personalitetin
e tij, tiparet e karakterit t tij, mnyrn e shprehjes dhe metodn e puns
s tij, si dhe kuptojm se All-llahu xh.sh. gjithnj ka qen mirdashs ndaj
tij: Udhzues, Ndihms dhe Mbrojts i tij. Islami ka qen feja e tij, ndrsa
Kur'ani udhrrfyes i tij.
Krahas ksaj do t kuptojm se njeriu nuk sht n gjendje t arrij
qllime t larta morale dhe vlera njerzore ndryshe nga shembulli i
Resulull-llahut a.s. i cili, para s gjithash, ka qen njeri e pastaj nismtar
i humanizmit dhe prparimit shoqror.
Nga mundsit mbinatyrore, mbinjerzore t Resulull-llahut a.s.
prkatsisht mu'xhizet e tij, duhet prmendur, prve tjerash q historin
(kuptimi i historizuar i jets s vet) e vet e ka plotsuar me fakte deri
ather t panjohura (paevidencuara) pr njerzimin.
Tr jeta e Resulull-llahut a.s. sht caktuar dhe rregulluar sipas
dispozits hyjnore. Sikur cilsit e tij, All-llahu xh.sh. t'i ket krijuar n
nj koh, pastaj t'i ket varur ato, n mnyr q gjat jets dhe sipas
nevojave t caktuara t'i ket marr nga koha dhe t'a ket stolisur t
Drguarin e Vet. Kjo i gjason bims e cila merr dritn e diellit nga qielli,
pa t ciln s'mund t jetoj.
Nj komponent e rndsishme e personalitetit t Resulull-llahut a.s.
ka qen - oratoria, e cila, prndryshe, nuk i ka munguar atij populli t
paarsimuar arab. T folurit e Resulull-llahut a.s. fjalt e tija dhe men-
dimet e shprehura, t shpiejn n kopsht t begatshm me frute t lloj-
llojshme. Kur hyn n kt kopsht, ndien se gjithka rreth teje frymon dhe
t duket se rrah vetm nj zemr.
do fjal dhe mendim i Resulull-llahut a.s. prmban n vete porosi.
Nse e kupton kt, ather do t prtritet vullneti pr jet. Ai magjeps
me mnyrn e t shprehurit: qet, sinqerisht, durueshm dhe me plot
ndjenja. Pastaj, edhe pa u ngutur gjithaq, lexuesi bie nn ndikimin e tij,
andaj gradualisht humanizohet. Ai te lexuesi edukon dhe kultivon
njerzoren, e pastaj All-llahu xh.sh. i dhuron kujt do Ai nj pjes nga
Drita e Tij. T folurit e Resulull-llahut a.s. na sht aq afr sa edhe vet
shpirti e njkohsisht na sht aq larg sikur t mos e dim se ka sht
shpirti. Ai ka zgjidhje pr do problem, ofron shtegdalje nga do situat e
vshtir dhe udhzon n shtigjet e ndriuara npr t cilat duhet ecur.
Derisa lexojm fjalt e Resulull-llahut a.s. humbim perceptimin e
6
kohs dhe hapsirs dhe, t thelluar n domethnien e atyre fjalve,
prjetojm pranin e tij, na bhet sikur t ishte ktu mes nesh, n bised
t drejtprdrejt. Kur n tekstin e vet fut ndonj ide t re, fjalt e tij
menjher marrin kuptim t ri. Ne e kuptojm Pejgamberin ton a.s. aq sa
jemi me te, aq sa e pranojm ate dhe aq sa dshirojm ta kuptojm at.
Nse ndalemi diku, ather edhe ai ndalet, nse vazhdojm, edhe ai
vazhdon. At ka e kemi zbatuar ndaj tij, edhe ai e ka plotsuar ndaj
nesh. N mnyrn e vet t shprehjes, Resulull-llahu a.s. nuk posedon at
q posedojn shumica e oratorve botror. N gjuhn e tij nuk ka
vrazhdsi, nuk ka cinizm e as domethnie dykuptimore, nuk ka humor t
zi. Ai nuk i ka lejuar vetes t flas ka kan dashur ose ka i kan diktuar
t tjert. Fjala e Resulull-llahut a.s. sht thn, apo sht shprehur pr
ta bart domethnien apo porosin e cila duhet t jetsohet. Ai flet me
zemr, e cila rrezaton iman, dhe me Kur'an. Pas fjalve t tij qndron
All-llahu i Lartsuar.
Si do q t jet, kjo sht formul, sipas s cils duhet t jetoj njeriu.
Jeta, fjalt dhe vepra e Pejgamberit t All-llahut duhet t jen shembull
pr do njeri, sidomos kur dihet se ai q nga lindja e gjer n vdekje ka
ecur shtigjeve t Islamit t pastr. Jeta e tij nuk ka njolla q t mund t
formohet bindje e kundrt. Ktu nuk ka hamendje.
Prandaj theksojm se e tr jeta e Resulull-llahut a.s. fjalt dhe
veprat e tij, duhet t ken rndsi pr besimtarin sikurse q ka rndsi
zemra e vet, pa t ciln as q do t mund t jetonte. Hija e tij duhet ta
ndjek at si ndrgjegjja q udhhiqet nga arsyeja. Ne me vetdije nuk
mund t'i ikim hijes son, e as ndrgjegjes son, ndaj me vetdije nuk
guxojm t largohemi nga Resulull-llahu a.s.
Duhet t prpiqemi pr ngritjen shpirtrore dhe morale q qndrojn
m lart se ambicjet materiale dhe robrimi i dunjallkut. Shpirti nuk
mund t fluturoj dhe t ngritet n lartsira prderisa njeriu nuk e kupton
qllimin e lindjes, jets, vdekjes dhe ringjalljes s vet. Kt mund ta
kuptoj vetm ai njeri, i cili e ka pasur Pejgamber Resulull-llahun a.s.
Ummeti yn e ka fen dhe Pejgamberin far nuk e ka asnj popull
tjetr. "All-llahu xh.sh. ne na ka drguar pr ta nxjerr at q dshiron
nga robrimi ndaj njeriut n robrim dhe adhurim ndaj Sunduesit t t
gjith njerzve, nga padrejtsia e feve n drejtsin e Islamit dhe nga
padrejtsia e ksaj bote n gjersit e ksaj dhe asaj bote."
Kto fjal forcojn imanin e njeriut. Ato rrezatojn me drit dhe
ofrojn shpres. I ka shqiptuar personi i cili sht edukuar nga udh-
rrfyesi yn dhe msuesi i par, s.a.v.s., personi i cili e ka kuptuar
qllimin e jets s vet dhe ka punuar n sendrtimin e atij qllimi. I ktill
duhet t jet secili q dshiron t'i shoqrohet varganit t besimtarve t
7
vrtet n rrugn e tyre t gjat.
Pr shkak t rndsis s madhe q ka "Sira" n jetn e do mys-
limani, qoft pr t kaluarn apo t sotmen, jan shkruar shum libra, n
t cilat jets s Resulull-llahut a.s. ju sht qasur nga aspektet e ndry-
shme, n mnyr tematike ose metodologjike. Por ekzistojn vetm disa
libra mbi jetn dhe veprn e Resulull-llahut a.s. t cilat dallohen me stilin
tregimtar t shkrimit, e krahas ksaj autort i jan prmbajtur me
besnikri ndodhive historike dhe t dhnave t sakta dhe autentike, q i
mundson lexuesit t'i lexoj ato me lehtsi, q t'i kuptoj trsisht dhe t'i
studioj pa kurrfar t metash.
Ky libr me titull n gjuhn arabe "Er-Rehiku-l-Mehtumi", n gjuhn
ton do t mund t prkthehet si: "Nektari i vulosur i Xhennetit" ose
"Nektari i vulosur" i profesorit Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri nga
India, bn pjes n librat e veant me kronologjin e vet t ngjarjeve, e
posarisht sht e shprehur prfshirja e trsishme e "Sirs" s pastr pa
fije dyshimi apo pavrtetsie, t cilat jan komponente prcjellse n disa
vepra. Gjithashtu ky libr sht i kapshm pr opinionin e gjer t
lexuesve, sikur edhe pr hulumtuesit, profesioni i t cilve sht "Sira".
Secili do t gjej aty at q dshiron pr veti. Andaj kjo vepr ka fituar
shprblimin e par n konkursin e Rabits "Pr Siren m t mir".
T shtojm ktu se ky libr sht vetm vazhdim i prpjekjeve t
mdha q kan br shkenctart e Indis gjat shum shekujve, pr
ruajtjen e tradits islame, duke kultivuar shum shkenca islamike. Jan t
njohura arritjet e tyre origjinale n fushn e tefsirit, hadithit, Sires dhe
shkencave t tjera t hadithit.
Dhe, prderisa botojm kt libr pr myslimant e Lindjes dhe t
Perndimit, e lusim All-llahun xh.sh. q ta prdorin kt. All-llahu e di se
far qllimi ka do njeri!
Botuesi
8
FJALA E AUTORIT
Falnderimi i qoft All-llahut q e ka drguar Pejgamberin e vet me
Shpalljen e fes s vrtet, e cila do t ngritet mbi t gjitha fet tjera.
Falnderimi i qoft All-llahut q e ka drguar at t dshmoj, t
prgzoj, t porosit dhe t ftoj te Sunduesi i vet, duke bart fenerin
ndriues. Falnderimi i qoft All-llahut q na dhuroi Pejgamberin ton e
ta kemi si shembull t bukur pr t gjith ata, t cilt e duan shum dhe e
lavdrojn shum All-llahun dhe i shpresojn Dits s gjykimit.
All-llahu im i dashur, bekoje dhe sjelli salavat dhe selam atij,
familjes s tij, farefisit dhe shokve t tij dhe atyre, t cilt e pasojn at
n veprat e mira gjer n Ditn e Gjykimit. Dhuroju atyre nga burimet e
mshirs Tnde, nga burimet e knaqsive Tua dhe nga burimet e furni-
zimit Tnd.
E, pastaj: Jam i lumtur q liga botrore islame - Rabita shpalli
konkursin pr "Es-Siren" m t mir, n Kongresin Es-sire, t mbajtur n
Pakistan, n muajin rebiul-evvel t vitit 1396 h.
Konkursi ka qen i tipit publik pr t gjith myslimant e bots,
ndrsa tema ka qen "Es-Siretun-Nebevijjetu", e mbi ata q e kan dhn
iden pr kt studim shkencor, nj mij mijra her le t jet salavati
dhe shptimi.
Ka qen kjo nxitje e madhe pr t gjith shkrimtart dhe shkenctart
e ksaj fushe pr t br prpjekje maksimale pr t'u paraqitur n
konkurs. Besoj se kjo prpjekje do t jet e frytshme dhe me vler t
madhe pr gjeneratat e ardhme. Me t vrtet, jetshkrimi i Resulull-
llahut a.s. sht i jashtzakonshm. Sepse sht jetshkrim pejgamberik
ku paraqitet shmblltyra Muhammedane q ndryshon nga t gjitha
jetshkrimet tjera. Salavati dhe selami qoft mbi ty, o Pejgamber i All-
llahut!
Kur t vshtrojm m me prpikri, vrejm se Sira sht burim i
vetm nga i cili rrjedhin shtjet praktike t jets sipas Islamit, me vlera
t jashtzakonshme pr lumturin e tr gjinis njerzore.
Jam i lumtur pr miratimin e vendimit q t marr pjes n kt
konkurs fatlum, por i bj vetes pyetje: ku gjendem un ktu, dhe kush jam
9
un ktu, q do t mund t hedh nj rreze drite n jetn e m t
zgjedhurit dhe pr All-llahun m t dashurin nga t gjith Pejgambert,
Resulull-llahut a.s. Un jam njeriu i cili kam fat t madh dhe prjetoj
knaqsi t madhe kur gjendem n "shoqri" me Resulull-llahun a.s.
Dashuria ndaj tij ngroh zemrn time dhe m jep shtytje, vullnet pr t
jetuar, m jep kurajo q t mos humb guximin e t mos ligshtohem dhe
t mos rrshqas n ambiset e errsirs. M mson t jetoj n mnyr t
denj dhe t vdes n mnyr t denj si antar i popullit m t zgjedhur,
ummetit t Resulull-llahut a.s.
Lus All-llahun xh.sh. q me shef'atin e tij, t mi fal mkatet.
N fund do t them di shkurtimisht pr mnyrn e puns time n kt
libr:
Para se t filloja ta shkruaj kt punim, kam pasur n konsiderat se
kjo duhet t jet e nj volumi t mesm. I kam ikur detajizimeve t
gjersishme sikurse edhe shkurtimeve t pavlefshme. N shum vepra
burimore t "Sires" kam lexuar gjersin e madhe pr gjrat jo aq t
rndsishme, prkatsisht pr ndodhit epizodike, si dhe radhitje dhe
renditje t llojllojshme t betejave, andaj n raste t tilla jam prpjekur t
jem i prpikt me qllim q t arrij gjer tek e vrteta e sakt. Ngjarjet
dhe ndodhit i kam vshtruar nga shum aspekte t ndryshme, prderisa
nuk vendosa q n konturet e punimit tim t prfshihet ajo q sht m e
qarta dhe, sipas mendimit tim, m e sakta.
I kam ikur komentimit t argumenteve, sepse kjo shpien gjer tek
gjersia e panevojshme, por ndoshta i kam theksuar disa prej tyre,
ather kur friksohesha se lexuesi do t habitej, ose kur kam vrejtur se
t gjith autort, prkundr t vrtets, kan ndjekur rrug tjetr.
O All-llahu im, m prcakto pr t mira n kt bot dhe n botn
tjetr. Ti vrtet je Ai i cili fal, i cili meriton dashuri. Ti je Sundues i
Arshit t lavdishm.
M 24. 07. 1396 h./ 23. 07. 1976
Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri
Universiteti Selefik -Indi
10
POZITA E ARABVE
DHE POPUJVE ARAB
iretu Resulull-llahu ose Jetshkrimi i Resulull-llahut a.s. sht
interpretim i vrtet i Shpalljes s Kur'anit dhe i porosis, t ciln
Pejgamberi a.s. ia komunikoi mbar njerzimit. Kjo Shpallje sht
udhrrfyes me t cilin All-llahu xh.sh. i ka nxjerr njerzit nga errsira n
drit, nga idhujtaria n besim n nj Zot.
S
Prandaj nuk sht e mundur q n trsi t prfytyrohet fuqia
madhshtore e Shpalljes s All-llahut xh.sh., prve nse krahasohet
gjendja e cila i ka paraprir Shpalljes me gjendjen e cila ka rezultuar me
ndikimin dhe fuqin e saj. Nga ky aspekt sjellim kaptinn mbi popujt arab
dhe ndodhit historike para Islamit, e pastaj kaptinn mbi situatn historike
t periudhs n t ciln sht paraqitur Muhammedi a.s.
Pozita e arabve
Fjala El-Areb n gjuhn shqipe do t thot shkrettir, stepe, tok
papjellore, pa uj dhe pa bim. Me kt emr, q nga koht e lashta sht
quajtur Gadishulli Arabik, sikurse q me t njjtin emr jan quajtur
banort e ktij vendi, i cili sht br atdhe i tyre.
Gadishulli Arabik nga perndimi kufizohet me Detin e Kuq dhe me nj
pjes t gadishullit t Sinajit, nga lindja me gjirin Arabik dhe me nj pjes
t madhe t Irakut Jugor. N jug gjendet Deti Arabik, i cili sht vazhdim i
Detit t Indis. N veri kufizohet me Sirin dhe me nj pjes t Irakut.
Siprfaqja kap rreth nj milion - nj milion e treqind mij mila katror.
Gadishulli Arabik z nj vend shum t rndsishm gjeostrategjik n at
pjes t bots.
Prbrja natyrore e toks sht zallore, pa kurrfar pasurish natyrore
q do t'i joshte t huajt ta kolonizojn kt vend. Prandaj Gadishulli Arabik
ka mbetur i pamposhtur dhe i mbrojtur vetvetiu q nga koht m t lashta
e gjer m sot. Edhe banort e ktij Gadishulli kan qen gjithnj t lir dhe
t pamposhtur, prkundr faktit ishin t kufizuar me fuqit m t mdha
botrore t asaj kohe: Bizantin dhe Persin.
Pozita strategjike e Gadishullit Arabik sht e rndsishme pr tr
rajonin e Azis Juglindore. Gjendet ndrmjet dy kontinenteve t njohura
me emrin Bota e Vjetr. sht e lidhur me tok dhe me det. Kufiri i tij
veriperndimor paraqet portin pr hyrje n Afrik, ndrsa kufiri verilindor
sht els pr Evropn. Ana lindore u hap dern jo-arabve, kshtu q
lidhja me Indin dhe Kinn sht njkohsisht edhe lidhja me Lindjen e
Largt. Nga kufiri verior, ky Gadishull lidhet me Lindjen e Afrt. Pr
shkak s pozits s till gjeografike t Arabis, veriu dhe jugu i saj kan
qen porte pr popujt tjer, kan qen qendra tregtare, kulturore,
11
arsimore, fetare dhe qendra t artit.
Popujt arab
Historiant i ndajn arabt n tri grupe sipas origjins:
1. Arabt El-Baide, ose arabt autokton t ktij Gadishulli, pr
prejardhjen e t cilve nuk ka t dhna t mjaftueshme me shkrim. Atyre u
takojn fiset: Ad, Themud, Tasm (deg e fisit t zhdukur Ad n Jemen),
Xhedis, Amlak e edhe disa fise t tjera. Kta n realitet jan arabt beduin.
2. Arabt El-Aribe, t cilt jan me origjin nga Ja'reb bin Jeshxhel bin
Kahtani, i quajn edhe arabt Kahtanit.
3. Arabt El-Mustar'ebe, t cilt e kan origjinn nga Ismaili, e t cilt
i quajn arabt Adnanit.
Arabt e Kahtanit ose El-Aribe kan ardhur nga jugu i Arabis. Djepi i
tyre sht Jemeni. Familjet e tyre jan degzuar me lidhje martesore, andaj
i veojm dy nga fiset m t njohura:
a). Humejr, me familjet m t njohura: Zejdull-Xhumhur, Kuda'at dhe
Sekasik;
b). Kehlan, me familjet m t njohura: Hemdan, Enmar, Tajj,
Midhhaxh, Kinda, Laham, Xhidham, El-Ezd, El-Evs, El-Hazrexh, ndrsa
pasardhsit e Xhefnit kan qen sundimtar t Shamit, prkatsisht Siris,
Palestins dhe Jordanit. Fisi Kehlan nga Jemeni sht shprngulur n t
tra viset e Arabis dhe at menjher pas shprthimit t pends Arim.
Jan br tregtar t njohur, por tregtia u dshton pasi q Bizanti e zapton
rrugn detare, ndrsa rruga toksore rrnohet pas zaptimit t Egjiptit dhe
Siris.Fiset jetonin kryesisht n marrdhnie t mira, por ngandonjher
edhe t kqija. Ndrkaq gjithnj garonin se cili do t jet m i miri dhe cili
do t fitoj fam m t madhe. Ndrmjet tyre gjithnj mbretronte fryma e
rivalitetit. Ndodhte q mes veti t formojn edhe lidhje gjaku me an t
martesave, si ka ndodhur me Humejrt dhe me Kehlant. Populli Kehlan
sht shprngulur n t katr ant dhe prej tyre rrjedhin katr grupe t
pasardhsve t tyre. Kta jan:
1. El-Ezdt
Sipas mendimit t kryeparit t tyre Umran ibn Amrit, ata u shpr-
nguln n t gjitha ant. Udhtuan nga Jemeni n veri t Arabis. Ekzis-
tojn vendet e evidencuara ku jan vendosur pas shprnguljes s fundit.
Thalebe ibn Amr El-Ezdi shkon n Hixhaz dhe vendoset ndrmjet
vendeve Thalebije dhe Dhi-Kar. Kur i rritet i biri, dhe forcohet, e merr
botn n sy. Arrin n Medin dhe vendoset aty. Pasardhsit e tij jan: El-
Evs, El-Hazrexh, djemt e Harith ibn Thalebit.
Harith ibn Amri nga fisi Huza'ah, ndahet prej tyre dhe arrin n
rajonin e Hixhazit. Vendoset n rrugn Edh Dhahran. Fisi i tij, pasi push-
ton Haremin dhe Mekn i zgjodhi si vendbanim pr vete dhe prej andej i
12
dbon Xherahimt, banort e lasht autokton. Amran ibn Amri shkon n
Amman (Jordan), ku vendoset me familjen e vet.
Xhefre ibn Amri shprngulet n Sham, ku mbetet t jetoj me
familjen e vet. Prej tij rrjedhin mbretrit e Gassanit, t cilt e marrin emrin
sipas nj uji Hixhaz (bunar mes Remeit dhe Zeabetit), e ky ka qen edhe
vendbanimi i tyre i par, para se t shkonin n Sham.
2. Lahamt dhe Xhedhamt
Nga fisi i par sht pasardhsi Nasr ibn Rebia, nga i cili rrjedhin
mbretrit e Menadhirit n Hajr.
3. Benu Tajjt
Pas shkuarjes s El-Ezdve, Benu Tajjt nisen pr n veri. Vendosen
n dy kodra, Exha dhe Selma, andaj q t dyjat i quajtn kodrat e Tajjit.
4. Kindamt
Ata vendosen n rajonin e Bahrejnit, e pastaj me dhun u detyruan ta
braktisin kt vend. Shkojn n Hadramevt, e pastaj edhe n Nexhd, ku
formojn nj shtet me rndsi t madhe strategjike, por ky shtet s shpejti
shkatrrohet pa ln gjurm.Kindamt i takojn fisit Kuda'at me origjin
nga Humejri edhe pse ka mendime t ndryshme pr origjinn e tyre. Ata,
pas braktisjes s Jemenit vendosen n shkrettirn e Irakut.
1
Arabt Mustar' Ebe
Ata rrjedhin nga strgjyshi Ibrahimi a.s., me origjin nga viset irakiane,
saktsisht nga qyteza "Ir" e cila ndodhej n bregun perndimor t lumit
Eufrat n afrsi t Kufs. Grmimet dhe trashgimia e ktij vendi t
rndsishm historik jan prshkruar hollsisht dhe ruhen n libra. Po ashtu
jan ruajtur edhe shnimet mbi origjinn e familjes s Ibrahimit a.s. dhe pr
ndodhit shoqrore dhe fetare t asaj kohe.
2
Nga historia sht e njohur se Ibrahimi a.s. sht shprngulur nga
vendi "Ir" n vendin Haran apo Hiran, prej kndej ka shkuar n Palestin.
Palestinn e ka zgjedhur si qendr pr ushtrimin e misionit t vet, kurse
prkohsisht udhtonte n vende t tjera e prsri kthehej aty.
3
Burimet prmendin se me nj rast ka udhtuar n Egjipt te Faraoni, i
cili sht orvatur t'i bnte intrig dhe ligshti gruas s tij, por All-llahu
xh.sh. kt intrig ia kthen atij. Faraoni vren se sa e devotshme ishte Sara
1
Gjersisht pr kto fise dhe dyndjet e tyre t shikohet: Tarihu umemi-l-Arebi nga
Hudariu: I/11-13; Kalbu xhezireti-l-Arebi, f. 231-235. Burimet historike dallojn
shum rreth datave dhe shkakut t ktyre dyndjeve. jemi prpjekur q n baz t
argumenteve t marrim at q konsiderojm se sht e sakt.
2
Tefhimu-l-Kur'ani nga Mevdudi: I/553-556.
3
Vepra paraprake: I/108
13
ndaj All-llahut xh.sh., andaj ia jep vajzn e vet Haxheren si shrbtore.
4
Sara e merr Haxheren n shrbim, e pastaj e marton me Ibrahimin a.s.
5
Kshtu Haxherja bhet gruaja e dyt e Ibrahimit a.s., ndrsa intriga e
Faraonit dshton.
Ibrahimi a.s. kthehet n Palestin dhe All-llahu xh.sh. nga Haxherja i
dhuron Ismailin. Sara, gruaja e tij e par, ishte xheloze, andaj prpiqej tia
mbushte mendjen Ibrahimit a.s. q ta l Haxheren dhe fmijn e saj t
vogl, Ismailin. Ibrahimi a.s. nuk deshti t ndahet nga Haxherja, por pr t'ia
plotsuar dshirn Sars e drgon kt n Hixhaz dhe q t dy i l n nj
lugin jopjellore afr shtpis s Shenjt Bejtul-Muharrem, e cila asokohe
ekzistonte n formn e nj grumbulli t ngritur prej gursh e zalli, t ciln
her pas her e bartte vrshima nga t dy ant.
Ibrahimi a.s. i l kta nn hijen e nj palmeje, n afrsi t Zem-zemit t
sotm, i cili atbot nuk ekzistonte. Ky vend ndodhet n maj t
Mesxhidul-Haramit t sotm. N kohn e Haxheres e tr kjo ka qen
shkrettir. U l ushqim dhe uj, e pastaj kthehet n Palestin.
Haxherja dhe djali i saj i vogl qndruan disa dit n shkrettir.
Ushqimi dhe uji u harxhuan. Pastaj, me vullnetin e All-llahut xh.sh., uji
buron nga rra - burimi Zem-zem, i cili ua shuajti etjen dhe u b burim i
jets s tyre.
Rrfimi pr Haxheren dhe Ismailin sht i gjat dhe mjaft i njohur
6
Atbot aty arrin fisi Jemanit, i quajtur Xhurhum, apo brezi i dyt i
tyre, dhe, me lejen e Haxheres, nns s Ismailit, u vendosn n truallin
rreth Zem-zemit. Thuhet se fisi Xhurhum m par ka jetuar n shpatiet e
maleve t Meks s sotme.Buhariu, n koleksionin e vet t haditheve,
thot qart se ky fis sht vendosur n rajonin e Meks s sotme pas
Ismailit, para moshs madhore t tij, dhe se ata edhe m par zbritnin nga
malet n kt lugin, por n munges t ujit nuk ishin vendosur aty m
hert.
7
Ibrahimi a.s. koh pas kohe vinte n Mek pr ta vizituar familjen e
vet t braktisur. Nuk dihet saktsisht numri i ktyre udhtimeve, por histo-
ria i ka shnuar katr. All-llahu xh.sh. prmend n Kur'an se Ibrahimi a.s.
ka par ndrr se duhet ta pres (flijoj) djalin e tij Ismailin, andaj kur deshti
ta bnte kt vepr, All-llahu xh.sh. tha: "E kur ata t dy iu dorzuan
urdhrit t Zotit dhe kur e prmbysi at (djalin) me fytyr (me ball) pr
4
sht e njohur se Haxherja ka qen robresh e bler, e cila ka jetuar tek
Faraoni. Mirpo, me nj studim m t gjat, dijetari i madh Muhammed Sulejman
El-Mensur, ka ardhur tek njohuria se ajo ka qen e bija e Faraonit.
5
Tefhimul-Kur'ani: II/34.
6
Sahihu-l-Buhari: Kitabul-Enebija: I/474, 475
7
Sahihu-l-Buhari: I/475.
14
toke, Ne e thirrm at: "O Ibrahim!" Ti tashm e zbatove ndrrn! Ne
kshtu i shprblejm t mirt! Vrtet, kjo ishte sprov e qart. Ne e
shpaguam at me nj t therur (kurban) t rndsishm." (37, 103-107).
N Gjenez, n librin e par t Dhiats s vjetr thuhet se Ismaili ishte
trembdhjet vjet m i mom se Is'haku. Tregimi dshmon se kjo ka
ndodhur para lindjes s Is'hakut, sepse lajmi i par pr Is'hakun prmendet
pas rrfimit t shkruar n trsi mbi Ismailin. N kt rrfim prmendet s
paku nj udhtim i Ibrahimit a.s. para moshs madhore t Ismailit, ndrsa
tri udhtime t tjera i prmend Buhariu, transmetuar nga Ibn Abbasi r. a.,
e ky drejtprdrejt nga Resulull-llahu a.s.
8
Ismaili rritet dhe bhet nj djalosh i bukur e i pashm. Gjuhn arabe e
mson nga fisi Xhurhum. Kta e plqejn shum, andaj e martojn me nj
vajz nga fisi i tyre. Ndrkoh i vdes nna, e ndodh q Ibrahimi a.s. niset
nga Palestina pr ta vizituar Haxheren dhe t birin, Ismailin.
N Hixhaz mbrrin pas martess s Ismailit. E krkon Ismailin n
shtpi por nuk e gjen, e takon vetm bashkshorten e tij dhe e pyet pr
Ismailin, si sht dhe si jeton. Ajo ankohet n varfri, e Ibrahimi a.s. e
porosit at q t'i thot Ismailit ta ndrroj pragun e shtpis. Ismaili e kup-
ton porosin e babait dhe ndahet nga kjo grua e martohet me nj tjetr, me
t bijn e Mudad b. Amrit, kryeparit t mom t fisit Xhurhum.
9
Pas ksaj
martese t Ismailit, Ibrahimi a.s. prsri vjen n vizit dhe prsri nuk e
gjen Ismailin n shtpi, andaj e pyet gruan e tij se si sht dhe si jeton?
Ajo e falnderoi All-llahun xh.sh. pr do gj, e ai porosit Ismailin q ksaj
radhe te prforcoj pragun e shtpis. Pastaj Ibrahimi a.s. kthehet n
Palestin.
Ibrahimi a.s. vjen pr t tretn her, dhe e gjen Ismailin duke mprehur
shigjeta nn kurorn e nj druri afr burimit Zem-zem. Nisen njri prball
tjetrit, sikur djali ndaj babs apo baba ndaj djalit. Takimi i tyre m n fund
ndodh, pas nj kohe aq t gjat. Babai plak vshtir mund t'i fshihte lott e
gzimit para birit t vet, e edhe i biri i ndershm dhe i mir vshtir mund
t fshihte gzimin para babs t vet. Nj koh ata qndruan s bashku.
Ksaj here i ndrtojn themelet mbi t cilat e ngritn Ka'ben. Ibrahimi a.s.
u komunikon njerzve t'a kryejn haxhxhin ashtu si ka urdhruar All-llahu
xh.sh.
All-llahu xh.sh. i ka dhuruar Ismailit dymbdhjet djem. Djemt e tij
quheshin: Nabit apo Nabajot, Kajdar, Edbail, Mibsham, Mishmaa,
Devmen. Misha, Hudad, Jetmen, Jatur, Nefis dhe Kajdeman.
Prej tyre u shtuan dymbdhjet fise. N fillim q t gjith qndronin n
Mek. Merreshin me tregti. Udhtonin rrugve tregtare n relacionin
8
Sahihu-l-Buhari: I/475, 475.
9
Kalbu-xhezireti-l-Arebi: 230.
15
Jemen-Sham-Egjipt dhe anasjelltas. Pas nj kohe kto fise shprngulen n
mbar Arabin, madje edhe jasht saj. Shum prej tyre harrohen, prve
fiseve Nabit dhe Kajdar. N veri t Hixhazit lulzon kultura e El-Enbatve.
Ky popull krijoi nj pushtet t fort t cilit iu nnshtruan fiset prreth.
Kryeqendrn e kishin n Batra. Askush nuk guxonte t'u kundrvihej, gjersa
nuk erdhn Bizantint, t cilt edhe i nnshtruan.
Profesor Sulejman En-Nedeviu, n studimin e vet shkencor, para-
shtron mendimin e vet se prijsit e fisit Gassan (Gassasin), sikurse edhe
ensart nga fisi El-Evs dhe El-Hazrexh nuk e kan prejardhjen nga
kahtant, por nga familja e Nabit b. Ismailit, pr ka dshmojn gjurmt
historike t tyre n ato vende.
10
T bijt, prkatsisht, pasardhsit e Kajdarit kan mbetur n Mek ku
jan familjarizuar. Brezit t tyre i takojn Adnani dhe i biri i tij, Me'adi.
Prmes tij arabt Adnanij kan mbajtur n mend origjinn e vet. Adnani
sht gjyshi i njzetenjt n brezin familjar t Resulull-llahut a.s. sht
shnuar se Resulull-llahu a.s. gjat prmendjes s origjins s vet, ka
ardhur gjer tek Adnani e ather sht ndalur duke thn: "As shkruesit
nuk do t ishin t sigurt pr babn para Adnanit." N t kaluarn ai nuk ka
shkuar m larg se Adnani. Me kt pajtohen edhe shum dijetar, andaj n
origjinn e Resulull-llahut a.s. nuk shkojn prtej Adnanit duke u bazuar n
hadithin e prmendur. Ata thon se prej Adnanit e gjer te Ibrahimi a.s.
ekzistojn dyzet brezni.
11
Pasardhsit e Me'adit jan shtuar nga i biri i tij Nezari, i vetmi pas-
ardhs i tij mashkull. Ai i ka pasur katr djem, nga t cilt rrjedhin katr
fise: Ijjad, Emmar, Rebiah dhe Mudar. Dy t fundit jan numerikisht t
mdha dhe t njohura n histori pr nga nami dhe autoriteti.
Nga fisi Rebiah doln personalitete t rndsishme historike n kohn
paraislamike. Kta jan: Esed b. Rebia, Abdul-Kajsi, dy djemt e Vailit:
Bekri dhe Taglubi, pastaj Hanife etj.
Populli Mudar, me lidhje martesore dhe numerikisht t shumt, u nda
n dy fise t mdha: Kajs b. Mudar dhe Ilijas b. Mudar. Nga Kajs b.
Mudari pasojn fiset: Benu Sulejm, Benu Havazin, Benu Gaffan, ndrsa
nga Gaffant jan: Abesi dhe Dhubjan Eshxh'i dhe Gani b. Easari.
Nga Ilijas b. Mudari pasojn: Temim b. Merre, Hudhejf b. Mudrike,
Benu Esed b. Hudhejme dhe pasardhsit e Ken'aneh b. Hudhejmes.
Nga Ken'aneti pasojn kurejshitt, dhe at djemt e Fihr b. Malik b.
Nadar b. Ken'anetit. Kurejshitt me koh u ndan n shum fise, e m t
njohurat jan: Xhuhm, Sehm, Adijj, Mahzum, Tejmi, Zehra, ndrsa
pasardhsit e Kussaj b. Kelabit jan Abduddar b. Kussaji, Abdu Menaf b.
10
Tarihu erdi-l-Kur'ani: II/78-86.
11
Rahmetun li-l-alemin: II/7, 8, 14, 15, 16 dhe 17.
16
Kussaji dhe Esed b. Abdul-Uzza b. Kussaji.
Fisi Abdu Menaf degzohet n katr familje: Abdu-sh-Shems, Neufel,
El-Muttalib dhe Hashim, kurse prej familjes Hashim, All-llahu xh.sh. e ka
zgjedhur Pejgamberin ton, Muhammedin a.s., djalin e Abdullah b. Abdul-
Muttalib b. Hashimit.
12
Resulull-llahu a.s. ka thn: "All-llahu e ka
zgjedhur Ismailin nga bijt e Ibrahimit, e Ken'anen nga bijt e Ismailit, e
kurejshitt nga bijt e Ken'anit, ndrsa nga kurejshitt i ka zgjedhur Benu
Hashimitt, e mua nga Benu Hashimitt."
13
Transmetohet nga Abbas b. Abdul-Muttalibi, i cili ka thn: "Resulull-
llahu a.s. ka thn: "All-llahu i ka krijuar krijesat, e mua m ka zgjedhur
me origjin nga brezi m i mir, nga fisi m i mir dhe nga familja m e
mir. Un jam, pra. m i miri edhe sipas virtyteve edhe sipas origjins."
14
Kur u zgjerua fisi Adnanit, ata u shprndan n tr Arabin. Jan
vendosur npr shpatie t kodrave dhe npr lugina pjellore. Pasardhsit e
Bekr b. Vailit, Abdul-Kajsit, dhe pasardhsit e Temimit u vendosn n
Bahrejn dhe mbetn aty.
Fisi Benu Hanife b. Sa'd b. Ali b. Bekr u vendos n Jemame dhe n
qytezat prreth, ndrsa pasardhsit tjer t Bekr b. Vailit u vendosn n
trevat prej Jemames gjer n Bahrejn, dhe at gjer te portet Sejf dhe
Kazimet n bregdet dhe n shpatiet e rajonit Sevad n Irak. Fisi Taglib u
vendos n luginn e lumit Eufrat. Disa familje kan jetuar s bashku me
fisin Bekr. Fisi Benu Temim u vendos n stepet (fshatrat) e Basrs. Benu
Sulejmt (Selimt) mbetn n afrsi t Medins n luginn Vadil-Kura dhe
Hajber n lindje t Medins e gjer tek dy kodrat (Xhebelejn) - t cilat
shtrihen deri n El-Xherre. N Taif u vendos fisi Thekaf, kurse fisi Havazin
n lindje nga Meka n shpatiet e Evsasit n rrugn ndrmjet Meks dhe
Basrs. Benu Esedt u vendosn n pjesn lindore t Tejmit dhe n
perndim nga Kufa, e mes tyre ishin shtpit e Buhtur b. Tajjit. Largsia
prej tyre gjer n Kufe ka qen pes dit ecje. Dhubjani u vendos mes
Tejmit dhe Havranit Familja e Ken'anit ngeli n Tuham, ndrsa Mekn dhe
luginn e saj e banuan kurejshitt t cilt, pasi ishin t prar, i bashkoi
A'ta-Kus b. Kulabi, i cili i bri t njohur e me fam qysh para Islamit.
15
12
Muhadaretu tarihi-Umemi-l-islamijjeti, nga El-Hudariu: I/14 dhe 15.
13
Transmeton Muslimi nga Vail b. El-Eska'u, II/245 dhe Tirmidhiu: II/201.
14
Tirmidhiu, n kaptinn pr vlerat e Resulull-llahut a.s.: II/201.
15
El-Hudariu: I/15 dhe 16.
17
PUSHTETI DHE UDHHEQJA MBI ARABT
asi q duhet t flasim pr gjendjen e arabve para Islamit, ven-
dosm t japim nj pasqyr t shkurtr t historikut Arab, shtetit
t tyre dhe besimit t tyre, n mnyr q m leht t'i kuptojm
ngjarjet dhe ndodhit e jashtzakonshme n kohn e paraqitjes s Islamit.
P
Gjat kohs s paraqitjes s Islamit, n Gadishullin Arabik mbret-
ronin dy shtresa shoqrore:
a). Mbretrit e kurorzuar, t cilt nuk kan gzuar pavarsi, dhe
b). Paria dhe udhheqja e fiseve, t cilt kan gzuar t gjitha
privilegjet sikurse edhe vet mbretrit, qoft n pushtet qoft n post, pr
dallim q shumica prej tyre kan qen t pavarur. Rrallher kryepart e
fiseve i jan nnshtruar mbretit. Mbretrit e kurorzuar kan qen
sundimtart e Jemenit, pastaj sundimtart e familjes Gassan dhe
sundimtart e El-Hajrit. Sundimtart tjer t Gadishullit Arabik nuk kan
pasur kuror.
Pushteti n Jemen
Populli m i vjetr i Jemenit sht populli Seb'e. Ata i takojn arabve
Arebe. Pr ta kemi msuar mjaft nga grmimet arkeologjike t Evrit nga
shekulli XXV para lindjes s Isait a.s., ose para ers s re. Shkalln e lart
t qytetrimit e kan arritur n shekullin XI p.e.r.
Epokn e sundimit t tyre do t mund ta ndanim n katr etapa:
1. Kjo periudh arrin t shnohet gjer n vitin 650. p.e.r. Sundimtart
e ksaj periudhe jan quajtur "Seb'ejt e Fort".
Kryeqendra e tyre ka qen qyteti Sarvah, grmadhat e t cilit gjenden
nj dit udhtimi nga qyteti M'areb ose Harib. N kohn e sundimtarve
seb'eit kishte filluar ndrtimi i pends s famshme, t njohur me emrin
"Seddu Me'reb", e cila ka pasur rndsi t madhe historike pr Jemenin.
Dihet se Seb'ejt kan qen pushtues t mdhenj, andaj gjat kohs s
sundimit t tyre kan pasur shum koloni n Arabi dhe jasht saj.
2. Periudha e dyt nga viti 650. p.e.r. N kt periudh mbretrit
mohuan emrin "Seb'ejt e Fort" dhe u quajtn "Mbretrit nga Seb'e". Si
kryeqytet caktojn M'arebin n vend t Sarvahit, grmadhat e t cilit
ekzistojn gjashtdhjet mila larg nga ana lindore e San'it.
3. Periudha e tret zgjat prej vitit 115 p.e.r. e gjer n vitin 300 t ers
18
s re. Seben e sundojn Himjert, t cilt e pushtojn qytetin Rejdan, e
bjn kryeqytet t vetin dhe e riemrtojn me emrin "Dhaffar". Grmadhat
e Dhaffarit ekzistojn n kodrn Midver afr Jeremit.
Q nga kjo periudh Seb'ejt dhe shteti i tyre fillojn t dobsohen dhe
t bien n dekadenc. E humbin tregun n veri t Hixhazit dhe tregtia e
tyre shkatrrohet. Ndrkoh Bizanti, pasi pushton Egjiptin, Sirin dhe Sha-
min, mbizotron me tregtin detare dhe me tregun e Hixhazit verior. Edhe
prleshjet ndrfisnore ndikojn n shkatrrimin e rrjetit tregtar t
Seb'ejve. E tr kjo i kontribuoi edhe shprnguljes m t shpejt t
familjes Kahtan, t cilt filluan t emigrojn n vise t ndryshme t Arabis.
4. Periudha e katrt zgjat nga viti 300. i ers s re e gjer n prhapjen
e Islamit n Jemen. Kjo periudh sht e shnuar me prmbysje, konflikte
dhe me luftra qytetare, q u mundsuan t huajve t'i nnshtrojn ata dhe
t'i ln pa liri.
N kt koh Bizanti hyn n Aden, e me ndihmn e tyre Abisinasit
pushtojn Jemenin, pr t parn her n vitin 340 duke shfrytzuar pr-
leshjet ndrmjet fiseve Hemdan dhe Himjer. Pushteti i Abisinasve zgjat
gjer n vitin 378, pastaj Jemeni prsri fiton pavarsin.
Ndrkaq, atbot n pendn M'areb fillojn t paraqiten plasaritje, e s
shpejti ajo shprthen dhe shkaktohet prmbytje e madhe. Pr kt
prmbytje na flet Kur'ani a.sh., si flet edhe pr prmbytjen e qytetit Irem,
e cila ka ndodhur n vitin 450 apo 451. Kjo ka qen katastrof e madhe, e
cila rrnon qytetin Amran dhe i detyron banort e saj t arratisen.
N vitin 523 udhheqsi hebraik, Dhu-Nuvas prgatit ushtrin e vet
dhe niset n nj fushat t madhe kundr t krishterve t Nexhranit dhe
orvatet q me presion t'i kthej ata nga krishterimi. Pasi q refuzojn ta
bjn kt, ai urdhron t hapen hendeqe dhe aty t hidhen t krishtert
dhe t digjen t gjall. Pr kt ngjarje flet Kur'ani n suren "El-Buruxh".
All-llahu xh.sh. thot:
"Mallkuar qofshin ata q kan hapur hendeqe." (85,4).
Kjo ka qen periudh e deprtimit t vrullshm t krishterimit n
Lindje, e kjo val prfshin edhe Arabin, prndryshe, kjo ishte periudh e
ndritshme e Perandoris Romake, e cila zgjerohej me t shpejt.
Bizantint i ngrisin Abisinasit, ua prgatisin anijet dhe urdhrojn afro
shtatdhjet mij lufttarve t zbarkojn n Arabin jugore.
Kshtu Abisinasit - krishter zaptojn Jemenin pr t dytn her n
vitin 525 nn udhheqjen e Orijatit. Orijati mbetet n Jemen, i kurorzuar
nga mbreti i Abisinis, gjersa nuk e zvendson Ebrehe, mkmbsi
abisinas n Jemen, i cili ishte njri nga komandantt e Orijatit.
Ky Ebrehe, n realitet, sht njeriu i cili nis ushtrin me elefantin t
rrnoj Ka'ben. Ky dhe ushtart e tij n histori jan t njohur me emrin
19
"As'habu-l-fil", ose pronart e elefantit. (Pr ngjarjen me elefantin do t
bhet fjal m von).
Pas ngjarjes me elefantin Jemenasit krkojn ndihm nga Persiant, i
mundin Abisinasit dhe i przn nga vendi i vet. Ather, n vitin 575
fitojn pavarsin nn udhheqjen e Me'ad Jekrebit. Me t mbetn disa
Abisinas si shrbtor, ose si roje t Me'adit. Pas vdekjes s tij pushon
sundimi i Jemenasve. Atbot sunduesi Persian, Kisra emron mkm-
bsin e vet n San'ae dhe shpall Jemenin si provinc persiane. Kshtu n
Jemen ndrrohen mkmbsit persian njri pas tjetrit, gjer n vitin 638 kur
Badhani pranon fen islame. Me kalimin e tij n Islam n Jemen pushon
sundimi persian.
16
Pushteti n Hira
Persiant sundonin me Irakun dhe me zonat e tij kufitare, sidomos
gjat sundimit t Karashit t Madh, prej vitit 559 gjer n 527 p.e.r. Askush
nuk i trazonte gjersa nuk ua tund fronin Aleksandri i Maqedonis, n vitin
326 p.e.r.
Ai fut prarje mes tyre, e pastaj n Irak sundojn mbretrit Tavaif,
pushteti i t cilve zgjat gjer n vitin 230 p.e.r.
N kohn e ktyre sundimtarve kahtant migrojn dhe zaptojn
shpatiet pjellore t Irakut. Atyre u shoqrohen edhe disa grupe adnanijsh,
kshtu q i zmbrapsin mbretrit Tavait n luginn e Eufratit.
Persiant prsri kthejn pushtetin n kohn e Erdishirit, themeluesit
t shtetit sasadin, n vitin 226 p.e.r. Ai i bashkon Persiant dhe i robron
arabt, t cilt jetonin n pjest kufitare t mbretris s tij. Ky ka qen
shkaku q fisi arab Kuda'at t trhiqet prej ktyre viseve dhe t vendoset
n Sham.
Gjat kohs s sundimit t Erdishirit, n rajonin e Hiras sundonte
Hudhejme El-Vedahi. Ky njkohsisht ishte sundimtar i arabve t tjer, t
cilt jetonin n shkrettirn irakiane, kurse nn sundimin e tij bien edhe
fiset nga Arabia - Rebiah dhe Mudar.
Erdishiri vren se nuk do t mundet q drejtprdrejt t sundoj n
Arabi dhe se arabt nuk do t mund t'i ndal nga sulmet e tyre n viset
kufitare t mbretris s vet, andaj vendos q si sundimtar t'a emroj nj
arab, i cili do t jet besnik ndaj tij. Kshtu arabt do t ishin t
mirseardhur n luft kundr Bizantit, dhe arabt e Irakut do t kishin
prparsi ndaj arabve t Shamit, t cilt tanim ishin nn sundimin e
16
Prkitazi m kto ngjarje m gjersisht t shikohet n veprn: "Tefhimu-l-
Kur'ani": IV/195-198. si dhe n "Tarihu erdi-l-Kur'ani: I prej faqes 133 e gjer n
fund t librit. Shum autor t "Sires" kan mendime t ndryshme rreth datajeve t
ndodhive historike, ndrsa disa orientalist konsiderojn se kto jan vetm tregime
mitologjike.
20
Bizantit.
Mbreti i Hiras, Hudhejme gjithnj e mbante t prgatitur nj et
kalorsie pr shuarjen e kryengritjeve. Vdiq n vitin 268. t ers s re.
Pas vdekjes s Hudhejmes, n Hira sundon Amr b. Adijj b. Safr El-
Lahmi, sundues i par nga Lahmitt. Ky qndron n pushtet derisa Persi-
ant nuk e vendosin Kubadh b. Ferjuzin. N kohn e tij paraqitet Mazdaku,
i cili fillon t propagandoj dshirn e madhe pr liri (libertizmin). Ithtar i
tij ka qen Kubadhi si dhe shum shtetas t tij. Kubadhi i drgon sunduesit
t Hiras, Mundhir b. Mause-Semait, nj ftes q t'i bashkohet ksaj
lvizjeje dhe t pranoj iden e tij. Ky refuzon kt ftes, andaj Kubadhi e
shkarkon nga pushteti, e n vend t tij emron El-Harith b. Amr b.
Haxher El-Kindijjin, i cili i prgjigjet ftess s tij.
Kubadhi pas veti e ln n pushtet Kisra Enu Shirevahin, armikun e
madh t libertinizmit, i cili e vret Mazdakun dhe shum ithtar t tij, pastaj
e kthen Mundhirin pr sundimtar t Hiras. Gjithashtu ka dashur q ta nn-
shtroj edhe El-Harith b. Amrin, por ky ik tek fisi Kuleb dhe aty mbetet
gjer n vdekje.
Sundimi i Mundhirit vazhdon nj koh t gjat, sepse at e trashgonin
trashgimtart e tij. Kjo ka qen dinasti e vrtet. Kur n post vjen Nu'man
b. Mundhiri, Kisrai hidhrohet n t dhe (pas nj shpifjeje - spiunimi q ia
bn Zejd b. Adijj El-Ibadiji) e fton n kryeqendrn e vet. (Nu'mani
largohet fshehtazi dhe shkon tek Hani b. Mes'udi, kryepari i fisit El-
Shejban, t cilit ia dorzon n ruajtje familjen dhe pasurin e vet). Pastaj
shkon te Kisrai, i cili e hedh n burg dhe aty mbetet gjer n vdekje.
N vend t tij pr sundimtar t Hiras e emron Ijjas b. Ka'bist El-
Tajjin, dhe i urdhron q t krkoj nga Hani b. Mes'udi t'ia dorzoj at
q gjendet tek ai. Mirpo Hani kt e refuzon kategorikisht, andaj Kisrai i
shpall luft. Ai s shpejti e prgatit kmbsorin e kalorsin dhe i
vrsulet Ijjasit. Mes dy ushtrive zhvillohet nj luft e ashpr tek vendi Dhi-
Kar. Benu Shejbant korrin fitore t madhe, t ciln Persiant nuk mund ta
mohonin. Kjo ishte hera e par q arabt t dalin fitues kundr t huajve.
Kjo ka ndodhur menjher pas lindjes se Resulull-llahut a.s. i cili u lind tet
muaj pas emrimit t Ijjas b. Ka'bisit pr sundues t Hiras. Ndrkaq, pas
Ijjasit, Kisrai prsri rivendos pushtetin e vet dhe prsri e emron nj
mkmbs arab nga Ali Lahmt (familja e Lahmit). Prej Lahmitve
pushtetin prsri e merr El-Mundhiri, i njohur me pseudonimin M'arur, i
cili sundon vetm tet muaj. At e mposht Halid b. Velidi me ushtrin
myslimane.
17
Pushteti n Sham
N periudhn kur arabt bnin dyndje masive, n Sham arrin familja
17
"Tahiru-l-alemi-l-Islami" nga Hudariu: I/29-32.
21
Kuda'at dhe vendoset aty. Ata jan me origjin nga Sulejh b. Helvant, prej
t cilve rrjedhin Dexhxham b. Sulejtt, fisi m i njohur me emrin
Dexhxhaim.
Bizantint i prdornin kta si mburoj t gjall nga sulmet toksore t
arabve, dhe si mbrojtje t fort kundr Persianve. Por kta marrin
pushtetin nga Bizantint dhe sundojn nj koh t gjat. Sundimtari m i
njohur Dexhxhaim ka qen Zijad b. El-Hubevleti. N histori sundimi i tyre
prmendet prej fillimit gjer n mbarim t shekullit t dyt t ers s re. Ata
pushojn s sunduari pas ardhjes s Ali Gassanve, familje kjo e cila i
mposht Dexhxhaimt, andaj Bizantint i emronin kta si sundimtar t
arabve t Shamit. Udhheqsi i tyre ka qen Devmet Xhendeli.
Sundimtart Gassan n Sham jan emruar si mkmbs t mbretrve
bizantin gjer n shprthimin e betejs s Jermukut, m vitin 13 hixhrij.
Mbreti i tyre i fundit, Xhebel b. Ejhami i nnshtrohet Islamit n kohn e
Umer b. Hattabit r.a., sundimtarit t besimdrejtve.
18
Pushteti n Hixhaz
Ismaili a.s. ka qen personaliteti m i shquar n Mek dhe kryepari i
prhershm i Ka'bes gjat tr jets s vet.
19
Ka jetuar 137 vjet.
20
Pastaj e
zvendsojn t bijt Nabiti, pastaj Kajdari e disa thon Akisi.
Pas tyre me Mekn udhheq gjyshi i tyre, Medad ibn Amr Xhur-
humi. Kshtu q e tr qeverisja e Meks ishte n duart e tyre. T bijt e
Ismailit kan qen t nderuar dhe me fam n saje t autoritetit t babs
dhe gjyshit t tyre, ndrtuesve t Ka'bes, por ata nuk kan pasur pushtet
mbi Mekn.
21
Kaluan shum koh, e pasardhsit e Ismailit nuk patn sukses t ken
ndonj pozit t lart n pushtet. Ata dalngadal harrohen, prderisa nuk
dobsohen Xhurhumt para ardhjes s Buhatanaserit. Qysh ather mbi
qiellin mekas fillon t ndrioj ylli politik i adnanijve, si do t tregojn
edhe ndodhit e ardhshme. Veanrisht kjo shihet n luftn e Buhatanaserit
kundr arabve n Dhate Irk. Komandanti i arabve n kt luft nuk ka
qen nga Xhurhumt.
22
T bijt e Adnanit shprndahen npr Jemen n kohn e lufts s
Buhatanaserit, n vitin 587 p.e.r.
Barmijahu dhe Me'adi nisen pr n Sham kundr dshirs s Buha-
tanaserit, andaj ky shton presionin e vet e Me'adi kthehet n Mek. Nga
18
Libr msimi "Tarihu-l-alemi-l-Islami": I/34. "Erdul-Kur'ani", II/80-82.
19
Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230-237.
20
Sifru-l-tekvim 17:25 "Gjeneza" Libri i Dhiats s vjetr.
21
Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230-237, Ibni Hisham: I/111-113. Ibni Hishami
shkruan se n Mek ka udhhequr vetm njri nga djemt: Nabiti.
22
Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230.
22
Xhurhumt e takon vetm Xhershem b. Xhelhemetin dhe martohet me
bijn e tij Mu'anaten e cila e lind Nezarin.
23
Pas ksaj ndodhie gjendja e
Xhurhumve keqsohet. Jeta e tyre bhet gjithnj e m e vshtir, andaj
fillojn t ushtrojn dhun ndaj vizituesve t Meks dhe lejojn shpr-
ndarjen e pasuris s Ka'bes.
24
Kto ngjarje i hidhrojn dhe i pezmatojn
adnanijt. Kur fisi Huza'ah vjen n Meri Dhahran dhe shohin se adnanijt
jan duke ikur prej xherahimijve, shfrytzojn rastin dhe mbeten n
pushtet me ndihmn e adnanijve, t cilt kthehen t'i ndihmojn Huza'att.
M s shumti u ka ndihmuar Benu Bekr ibn Abdu Menaf ibn Ken'aneti.
Ata vrsulen kundr Xhurhumve dhe i przn larg Meks, e pastaj e
marrin qeverisjen mbi Mek, n gjysmn e shekullit t dyt t ers s re.
Kur fisi Xhurhum niset n mrgim, ata m par fshehin n pusin Zem-zem
ca gjra me vler nga Kabja, pastaj e mbulojn mir q t mos duket fare
pozita e tij.
Ibni Is'haku thot: "Amr b. Harith b. Mudadi, nga fisi Xhurhum
25
,
braktis Mekn duke bart dy kaproj t art
26
dhe Haxherul-esvedin (gurin e
zi), dhe i fsheh n bunar, ndrsa ai dhe suita e tij shkojn n Jemen. Ishin
tejet t dshpruar pr shkak t braktisjes s Meks dhe lnies s pasuris s
vlefshme. Periudha e Ismailit a.s. n histori njihet rreth shekullit njzet para
ers s re, sipas ksaj xhurhumt kan qndruar n Mek n shekullin
njzet e nj, ndrsa pushteti i tyre n Mek ka lulzuar prafrsisht njzet
shekuj.
Huza'att pavarsohen n Mek dhe ua marrin Benu Bekrve nj pjes
t pushtetit, kurse fisi Mudar ka pasur tri detyra, prkatsisht, tri leje gjat
kohs s haxhxhit.
E para: T'i drejtojn njerzit, haxhilert nga Arafati n Muzdelife dhe
t lejojn kthimin e tyre nga Minna n Mek. Kt e bnin njerzit e Benu
Gavh b. Merit nga familja e Ilijas b. Mudarit. Ata e kan pasur ofiqin Suf,
q do t thot npunsit e Ka'bes.
Rndsia e lejes qndronte n at se asnjri nga haxhilert nuk ka
guxuar t'i gjuante guralecat prderisa kt m par nuk e bnte Sufa. Kur
ky e kryente gjuajtjen, ather kt e bnin edhe haxhilert tjer. Kur e
prfundonin gjuajtjen dhe niseshin pr n Minne, Suft qndronin n
Aka'ba dhe pritnin t kalonin t gjith haxhilert. Pas ndrprerjes s
23
Rahmetun li-l-Alemi, II/48.
24
Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 231.
25
Ky nuk sht ai Mudadi, Xhurhumi i madh i cili prmendet n tregimin mbi
Ismailin a.s.
26
Mes'udi thot: "Persiant sillnin dhurata pr Ka'be si dhe vlera e stoli t ndry-
shme. Persiani Sasan b. Babik dhurn dy kaproj t art, stoli dhe shum flori, e Amri
t gjitha kto i fsheh n bunarin Zem-zem." Muruxhu-z-zeheb, I/205.
23
zinxhirit t Sufve, kta i trashgon familja Benu Sa'd b. Zejd Munati nga
fisi Temim.
E dyta: Kujdesi pr kthimin kolektiv t haxhilerve n Minne, n
mngjes t dits s kurbanit. Kt e kryenin Benu Advant.
E treta: Respektimi i muajve t shenjt - "Eshhuru-l-hurum". Pr
respektimin e ktyre muajve kujdeseshin Benu Temim b. Adijjt nga fisi
Benu Ken'aneh
27
.
Familja Huza'ah ka sunduar n Mek treqind vjet
28
. N kohn e tyre
adnanijt shprngulen n territorin e Nexhdit dhe n shpatiet e Irakut dhe
Bahrejnit. N shpatiet e Meks mbeten familjet Kurejshite, dhe at: Hulul,
Harm dhe Bujutah, t prziera mes veti. Kta nuk kan pasur kurrfar
pushteti n Mek, e as n Ka'be, gjersa nuk vjen n pushtet Kussaj b.
Kulabit
29
.
Historia shnon se babai i Kussajit ka vdekur ende pa u lindur Kussaji.
Nna e tij prsri martohet me njrin nga Benu Udhrett, q quhej Rebiah
b. Haram, dhe e merr me veti n vendlindjen e vet, n shpatiet e Shamit.
Kur rritet Kussaji, kthehet n Mek, ku asokohe sundonte Hulejl b.
Habeshi nga fisi Huza'ah. Kussaji e krkon vajzn e tij, Hubejjn, pr grua
dhe, pasi q babai saj pranon kt, martohet me t
30
.
Pas vdekjes s Hulejlit, shprthen lufta ndrmjet fiseve Huza'ah dhe
Kurejsh, q i mundson Kussajit t mbizotroj me Mekn dhe Ka'ben.
Rreth shkaqeve t shprthimit t luftrave ndrmjet ktyre dy fiseve,
ekzistojn t shnuara tri versione:
Versioni i par:
Kur Kussajit i lindin fmijt dhe fiton pasuri t madhe, autoritet dhe
prestigj, e pas falimentimit t Hulejlit, vendos q t merr udhheqjen mbi
Mekn dhe Ka'ben. Konsideron se vet sht m meritor se huzaatt dhe
Benu Bekrt, sepse kurejshitt jan arab origjinar dhe trashgimtar t
Ismailit. Pr kt shkak arrihet marrveshja mes nj Kurejshiti dhe nj
Benu Ken'aneti pr persekutimin e fiseve Huzaah dhe Benu Bekr nga
Meka, e edhe kshtu veprojn.
Versioni i dyt:
Hulejli, si konsideron fisi Huza'ah, e kishte ln me testament q
Kussaji t udhhiqte me Mekn dhe Ka'ben
31
.
Versioni i tret:
Hulejli ia ka dhuruar vajzs s vet, Hubejjs pushtetin mbi Ka'ben dhe
27
Ibni Hishami: I/44, 119, 120, 122.
28
Jakut Madde: "Meka".
29
Tarihu-l-Alemi-l-Islam, I/35; -Ibni Hisham: I/117.
30
Ibnul Hisham: I/117, 118.
31
Ibnul Hisham: I/188.
24
e ka emruar Ebu Gibshan Huza'aiun, pr ndihms t saj, andaj ky bhet
dertar i Ka'bes. Pas vdekjes s Hulejlit, ajo e blen shrbimin e Ebu
Gibshanit pr Kussajin, pr nj shakull ver. huzaatt hidhrohen pr
shkak talljes s till me objektin e shenjt dhe prpiqen q t'ia ndalojn
Kussajit qeverisjen mbi Ka'ben. Andaj Kussaji i tubon kurejshitt dhe Benu
Ken'anijt pr t'i przr huzaatt nga Meka. Ashtu edhe ndodh
32
.
Sido q t jet, e tr kjo na flet se pas vdekjes s Hulejlit dhe pas
punve q i kryenin Suft, Kussaji s bashku me kurejshitt dhe ken'anijt
ka ardhur dhe u ka thn huzaatve: "Ne jemi m tepr meritor dhe m t
denj pr kto pun, andaj jemi m t nevojshm se ju." Ndrkaq,
huzaatt n t njjtin moment sulmojn me at q kan pasur pran veti,
por Kussaji i mposhti kta.
Pra, huzaatt dhe Benu Bekrt kan qen t mundur nga Kussaji, i cili
ashprsisht i rrahu n prleshje t hapt e t prgjakshme, dhe q t dy
fiset bhen pre lufte e tij. Pas ksaj disfate huzaatt dhe Benu Bekrt
krkojn armpushim. Ather detyrohen q publikisht t pranojn se
Kussaji ishte meritor t bhet kryepar i Meks dhe Ka'bes dhe se i tr
gjaku q ishte derdhur n kto beteja, ka qen falur. Pos ksaj, huzaatt
dhe Benu Bekrt kan qen t detyruar t'u japin kurejshitve dhe
Ken'anijve dmshprblim gjaku. Vendimin pr tr kt e shqipton Ja'mur
b. Arifi nga Benu Bekrt, andaj prej ktu e quajtn "Esh-shedah".
33
Kussaji
merr pushtetin mbi Ka'be dhe Meke n gjysmn e shekullit t pest t ers
s re, apo m sakt n vitin 440.
34
Pas tij, kurejshitt e marrin trsisht
udhheqjen dhe sundimin mbi Mek, qytet i cili asokohe bhet qendr
kryesore fetare, e vizituar nga arabt e tr Gadishullit Arabik. Kussaji
sjell fisin e vet n Mek, ndrsa udhheqjen mbi Mek dhe kryerjen e
shrbimeve t rndsishme n lidhje me haxhxhin ia cakton kurejshitve. Ai
shpall se: Ali Safvani, Nes'ati, Udvani dhe Meret b. Avfi kan marr
detyra t rndsishme dhe pozita udhheqse n Mek
35
. Kussaji n
periudhn e ardhshme ka luajtur rol t rndsishm n organizimin e
punve n Mek.
Ai ka themeluar "Daru-n-Nedveti" - salln e Kshillit nga ana e majt
e Haremi-sherifit t Ka'bes, duke ia kthyer dern n mesxhid; salla e
Kshillit ka qen vend tubimi i kurejshitve, ku merreshin vendime t
rndsishme. Kjo sall e Kshillit i ka tejkaluar t gjitha parashikimet e
kurejshitve pr nga funksioni i vet. Ishte sken ku marreshin vendime t
rndsishme, jipeshin mendime t ndryshme, bheshin diskutime dhe
32
Rahmetun li-l-Alemin: II/55.
33
Ibni Hisham: I/123, 124.
34
"Kalbu-xhezireti-l-Arebi": f. 232.
35
Ibni Hisham: I/124, 125.
25
zgjidheshin m s miri t gjitha problemet
36
.
Funksionet e nderit t cilat i ka kryer
apo i ka mbikqyr Kussaji:
1. T udhhequrit dhe t kryesuarit me salln e Kshillit dhe kshillin,
ku zgjidheshin t gjitha problemet, merreshin t gjitha vendimet e
rndsishme dhe bheshin martesat dhe dasmat.
2. Udhheqja, organizimi dhe rregullimi i aktiviteteve ushtarake. T
gjitha fushatat ushtarake jan organizuar nn udhheqjen e tij.
3. Protektorati dhe komisariati mbi Ka'ben. Vetm ai ka mundur t'i
hapte dyert e Ka'bes dhe askush tjetr. Ai mbante elsin e Ka'bes dhe vet
shrbente n Ka'be n do pikpamje.
4. Furnizimi i haxhilerve me ushqim dhe me uj. Pr haxhilert i
mbushnin koritat me uj dhe u siguronin hurma dhe rrush t terur. do
haxhxhi e ka pasur ujin pa pages, q ka pasur rndsi t madhe n kto
vise t nxehta.
37
5. Kujdesi pr ushqimin e haxhilerve; ushqimi prgatitej n t gjitha
vendet ku kryheshin ceremonit e haxhxhit.
Kussaji u kishte caktuar banorve t Meks tatimin vjetor, t cilin e
paguanin t gjith n kohn e haxhxhit. Nga ky tatim sigurohej ushqimi pr
haxhilert e varfr.
38
T gjitha kto pun i mbikqyrte apo i kryente vet Kussaji. Edhe i biri
i tij, Abdu Menafi bhet i famshm qysh gjat jets s babs s vet. Kussaji
e kishte edhe nj djal m t madh, Abduddarin, por Abdu Menafi ishte m
i aft. Nj her Kussaji i kishte thn Abdu Menafit m t ri: "Ty do t t
drgoj n mesin e popullit, prkatsisht, do t t propozoj, e nse ata t
pranojn e t zgjedhin, ather un do t'i l n amanet punt me interes pr
kurejshitt, Mekn dhe Ka'ben."
Derisa ishte gjall, ktij ia besoi udhheqjen mbi Kshillin, prote-
ktoratin mbi Ka'ben, udhheqjen ushtarake dhe kujdesin pr furnizimin e
haxhilerve. Kussaji nuk ka pasur kurrnj vrejtje n kryerjen e ktyre
punve, ndrsa i biri ka punuar edhe gjat jets edhe pas jets s tij.
Pas vdekjes s Abdu Menafit, punt e tija i trashgojn djemt e tij.
Por, do gj ka qen n rregull, gjersa nuk rebelohen djemt e Abduddarit,
vllait m t madh t Kussajit, t cilt lakmonin pozitn dhe pushtetin.
Ather kurejshitt ndahen n dy tabore, dhe pr pak sa nuk filluan luftn
mes veti. Mirpo m n fund pajtohen dhe e ndajn pushtetin mes veti, dhe
at, ne mes djemve t Abdu Menafit dhe Abduddarit.
Furnizimi me uj dhe ushqim u takon djemve t Abdu Menafit, kurse
36
Ibni Hisham: I/125; Tarihu-l-Umemi-l-Islami: I/36; Abbaru-l-Kur'ani: 152.
37
"Tarihu-l-alemi-l-Islami" - El Hudariu: I/36.
38
Ibni Hisham: I/130.
26
Kshilli dhe ruajtja e Ka'bes, djemve t Abduddarit. Benu Abdul Menaft
t gjitha vendimet e rndsishme i sillnin sipas zakoneve tradicionale t
arabve, me short apo me trheqjen e shigjetzave. N kt mnyr
dshironin t siguronin edhe trashgimin e punve rreth Ka'bes. Ata me
short e zgjodhn Hisham b. Abdu Menafin, i cili trashgoi sikajetin dhe
refadetin (furnizimin me uj dhe ushqim), t cilat i ushtroi gjer n vdekje.
Kur vdiq Hishami, at e trashgon vllai i tij El-Muttalib b. Abdu Menafi, e
pas ktij kt e trashgon Abdul Muttalib b. Hisham b. Abdu Menafi,
gjyshi i Resulull-llahut a.s. Pas tij kt e kan trashguar dhe i kan kryer
kto pun gjer tek shpallja e Islamit. Ather kujdesi rreth Ka'bes bie n
duart e Abbas b. Abdul-Muttalibit.
39
Kurejshitt kan pasur edhe funksione t tjera prve katr t pr-
mendurave, e q i ndanin edhe n familjet tjera. Ata n Mek formojn
qeverin e ngjashme me qeverin e shteteve demokratike. Kan pasur
organizimin e qeveris sikurse disa qeveri t disa shteteve sot. Kan pasur
kshillin dhe sesionin e parlamentit. Po japim pasqyrn e ktyre
funksioneve qeveritare:
1.Qeverisja mbi mejsirin, duke krkuar ndihm nga idhujt.
40
Kt pun
e udhhiqnin Benu Xhumht;
2.Kujdesi pr pasurin dhe dhuratat e dedikuara zotve - idhujve t
Ka'bes. N kt shrbim bnte pjes edhe zgjidhja e konflikteve dhe mos-
marrveshjeve, kt pun e kryenin Benu Sehmt;
3. Kshilli qeveritar, me t cilin udhhiqnin Benu Esedt;
4. Dmshprblimi pr vrasje, caktimi i dmshprblimit, prkatsisht, i
borxhit pr viktimn, e kt e bnin Benu Temimt;
5. "Ukab"
41
- ruajtja e flamurit nacional - fisnor, q e mbanin Benu
Umejjt;
6. Kujdesi pr kubben dhe rregullimin e adrave pr haxhiler, si dhe
kujdesi pr kalorsin. Kt detyr e kryenin Benu Mahzumt;
7. Kujdesi pr ceremonit - ritualet e haxhxhit dhe udhtimi prej nj
vendi n vendin tjetr ceremonial. Me kt merreshin Benu Adijjt.
42
Pushteti far kan pasur arabt e tjer
M par folm pr shprnguljen e kahtanve dhe adnanijve dhe se si
ata mes veti i kan ndar tokat Arabe. Ato fise q ndodheshin n afrsi t
Hiras, kan qen nn mbikqyrjen e mbretit t Hiras, ndrsa ato t cilat
39
Ibni Hisham: I/129-132, 137, 142, 178 dhe 179.
40
Mejsir - loj hazardere e arabve t vjetr, n t ciln me ndihmn e shigjetzave
t posame kan luajtur bixhoz pr mishin e kurbanit t therur t ndar n 10 ose
n 28 pjes.
41
Emri i flamurit t Muhammedit a.s.: "Shqiponja".
42
"Tarihu erdi-l-Kur'ani": II/104-106.
27
ndodheshin n shkrettirn e Shamit, kan qen nn mbikqyerjen e
Gassanve. Kjo mbikqyrje ka qen vetm simbolike sepse fiset kan pasur
lirin e plot t qeverisjes.
Pavarsin e plot e kan pasur vetm fiset beduine t cilat jetonin n
brendin e shkrettirs arabike. do fis ka pasur udhheqsin e vet fisnor,
kryeparin, kan pasur qeverisjen e vet t brendshme, andaj do fis ka qen
si nj shtet i vogl i pavarur, rregullimi i t cilave ka qen besnikria ndaj
fisit, mbrojtja e interesave reciproke, ruajtja dhe mbrojtja e vendit nga
armiku. Kryepari i fisit gzonte autoritet t madh. Ka qen porsi mbret n
shtetin e vet. Fisi e respektonte fjaln e kryeparit t vet, qoft n paqe apo
n luft. Pushteti i tij ka qen i fort sikurse pushteti i diktatorit m t
fuqishm. Nse ai binte n konflikt me diknd, pas veti kishte me mijra
shpata t prgatitura, i kishte njerzit q nuk pyetnin fare pr shkaqet e
konfliktit, e as q krkonin shpjegim pr kt. Verbrisht zbatonin urdhrat
e udhheqsit t vet fisnor. Por ekzistonte edhe konkurrenca familjare pr
pushtet. Kushrirt garonin mes veti n fisnikri dhe bujari ndaj mysafirit,
n trimri, burrri, n mbrojtjen e njerzve, t cilve u bhej padrejtsi, e t
tra kto i bnin pr t fituar autoritet tek njerzit. Kishin poet t posam,
orator t fisit. Me kt lartsoheshin mbi rivalt n prestigj pr pushtet.
Arabt kan qen popull tejet elokuent (q flet bukur). Kan qen t
talentuar n poezi. Poett kishin vend t posam n shoqri. Ata e mbro-
nin fisin me gjuh, prandaj, gzonin autoritet hiq m pak se pushtetart.
Kryepart dhe magnatt (zotrinjt e mdhenj) kan pasur privilegje t
posame n ndarjen e pres. Ata i gzonin kto benificione: mirba'a, saffij,
neshitah dhe fudul.
Mirba'a, do t thot nj e katrta e pres.
Saffij, ishte tr ajo q merrte personalisht kryepari pr vete para
shprndarjes s pres.
Neshitah, ishte tr ajo q kryepari konfiskonte gjat kthimit n fis.
Fudul, ishte mbetja gjat ndarjes s pres, e cila nuk mund t'u ndahej
lufttarve n pjes t barabart, si p.sh. devet, kuajt, etj.
Situata politike n Arabi
Kemi folur pr pushtetet arabe, e tani t themi di n lidhje me
situatn e prgjithshme politike.
N situat t vshtir politike gjendeshin tri krahina arabe, t cilat
kufizoheshin me shtetet e huaja. sht e pakontestueshme se situata
politike ka pasur ndikim t drejtprdrejt n situatn shoqrore dhe
ekonomike. Prandaj, situata n kto krahina ka qen tejet e rnd dhe nuk
hetohej kurrfar prparimi. Populli ishte i ndar n klasa. Ekzistonin
pronart dhe skllevrit, apo shtresa sundimtare dhe ajo e shtypur.
Sundimtart n t gjitha krahinat kryesisht kan qen t huajt. Ata tr
28
pasurin e kishin n duart e veta, ndrsa skllevrit kan qen borxhli t
prhershm.
Kjo ka qen e ngjashme sikur t'i prfytyronim skllevrit t cilt i
punojn tokat bujqsore, nga t cilat i tr fitimi i shkonte pushtetit.
Pushteti shfrytzonte kt fitim, e shpenzonte n zbavitje, qejfe t ndry-
shme, pr dhurata, pr mito dhe korrupsion, kurse skllevrit, n verbrin
e vet, bredhnin n errsir t prhershme nga e cila nuk krkonin dalje as
q tentonin t dalin prej saj. Ata nuk kishin kujt t'i ankoheshin e as q
kishte kush t'i mbronte, sepse nga kjo gjendje nuk kishte rrugdalje.
Duronin pajtueshm robrin dhe t gjitha llojet e mundimeve, sepse
konsideronin se kshtu ju ishte caktuar nga Zoti, dhe se pushteti sht
parsor kurse e drejta e tyre dytsore.
Fiset fqinje t ktyre krahinave kan qen mjaft t lkundshme dhe
jostabile. Nuk kan pasur ndonj qllim t veant jetsor. Koh pas kohe
futeshin n Irak apo n Sham, duke bredhur pr ushqim.
Arabt n brendsin e Arabis, po ashtu nuk kan qen t lidhur mes
veti. Ata kryesisht kan qen t ngarkuar me origjinn fisnore, me zakone,
bestytni etj. Ata nuk kan pasur nj pushtet t fuqishm qendror, i cili do t'i
mbronte n rast fatkeqsie dhe t'i ruante nga e keqja.
Pushteti n Hixhaz
T gjith arabt me respekt e shikonin Hixhazin. U interesonte shum
situata politike aty. Hixhazi pr ta ka qen kalim gjer n qendrn fetare
botrore, n Mek, n Ka'be, ndaj edhe Hixhazin e konsideronin si krahin
t shenjt. Sundimtart e Hixhazit i respektonin si mbrojts t qendrs
fetare, Meks dhe tempullit t shenjt Ka'bes. Pr Mekn kemi thn se ka
qen kryeqendr, ku funksiononte edhe pushteti fetar edhe pushteti profan.
N Ka'be aprovoheshin vendime t rndsishme. Detyra kryesore e
pushtetit ka qen kujdesi ndaj punve me interes jetik pr haxhilert.
N Mek funksiononte edhe gjyqtaria. Ata gjykonin sipas ligjit fetar t
Ibrahimit a.s.
Pushteti n Hixhaz i ngjante pushtetit t sotm parlamentar, ndonse
ka qen i dobt q t mund t mbante peshn e shtetit me qendrn fetare
m t madhe n bot. Kjo tregohet si e sakt posarisht kur shprthen
konflikti me Abisinasit, pr ka do t flitet m von.
mmmmmmm
29
BESIMET TEK ARABT
umica e arabve nj koh t gjat kan pasuar fen e Ismailit
a.s., i cili i thrriste n fen e babs s vet Ibrahimit a.s. Ata
besonin Zotin Nj t Vetmin dhe rrfenin fen e Tij. Kjo ka
zgjat nj koh, gjersa nuk fillojn t'i harrojn porosit dhe ndalesat e
Zotit. Me gjith zhytjen gjithnj e m t madhe n idhujtari, prher ka
ekzistuar Zoti - All-llahu xh.sh. - Suprem. t Cilit i drejtoheshin n
momentet e vshtira. Disa rituale t haxhxhit i kan mbajtur, derisa erdhi
n pushtet Amr b. Lihjai, kryepar i fisit Huza'ah. Ai ishte rritur n
mjedisin fetar, i cili i respektonte kufijt e Zotit. Shquhej me sinqeritet dhe
devotshmri, andaj populli e donte dhe e konsideronte si njeri t madh. Nj
her ky udhton pr n Sham q t'i vizitonte viset ku ishin drguar m s
shumti Pejgamber dhe ku kishin zbritur m s shumti Shpalljet e Zotit.
Atje sheh se banort i adhuronin idhujt, e kjo i plqeu dhe besoi se ata
kishin t drejt. Nga Shami kthehet duke bartur me vete nj idhull q quhej
Hubel dhe e vendos at n Ka'be. Pastaj u bn thirrje banorve t Meks
n politeizm. Ata i prgjigjn ksaj thirrjeje pasi q e monin Lihjanin,
duke konsideruar se ajo n ka i thrriste ky ishte gj e mir. Brenda nj
kohe t shkurtr t gjith banort e Hixhazit fillojn t'i pasojn banort e
Meks, sepse ata ishin pronar t Ka'bes dhe banor t Haremit.
43

Sh
Ndr idhujt m t vjetr n Ka'be sht konsideruar edhe "Menati", t
cilin e kishin sjellur nga bregu i Detit t Kuq, prej njfar vendi afr
Kudejdit. Pastaj ishte i njohur "Lati", t cilin e kishin sjellur nga Taifi, dhe
"Uzzaja", t cilin e kishin bler n Vadi Nahl. Kta tre idhuj kan qen m
t mdhenjt.
Shirku - politeizmi nga dita n dit merrte hov m t madh, ndrsa
numri i idhujve rritej gjithnj e m tepr. T till ka pasur n do vend t
Hixhazit. Prmendet se Amr b. Lihjai ka pasur lidhje me xhinnt, e njri
prej tyre e kishte lajmruar se idhujt nga periudha e popullit t Nuhit a.s.,
q quheshin Vedd, Suvaa, Jeguth, Jeuk dhe Nasra, jan t fshehur (t
gropuar) n Xhidde, andaj duhet t gjenden dhe t sjellen n Ka'be. Ai i
gjeti kto idhuj n vendin e quajtur Tiham n bregun e Detit t Kuq, n
43
Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi f. 12.
30
veri t Hixhazit, dhe i solli n Ka'be. Kur erdhi koha e haxhxhit, ai ua
tregoj haxhilerve dhe prsri i vendosi n Ka'be.
Nga kjo koh do fis e kishte zotin e vet idhull, bile edhe do shtpi
ve e ve. Haremi i Ka'bes mbushet me idhuj. sht evidente se n kohn e
lirimit t Meks, Resulull-llahu a.s. ka hasur n 360. idhuj n Ka'be, t
cilt i ka rrzuar dhe i ka thyer, e pastaj ka urdhruar q t gjitha
mbeturinat t nxjerren nga Haremi dhe t digjen.
44
Asokohe politeizmi dhe idhujtaria ishin br manifestim i vrtet i tr
popullats arabe paraislamike, ndrkaq ishin t bindur se gjithnj jan duke
pasuar fen e Ibrahimit a.s.
Arabt e kohs paraislamike "El-Xhahilijjun" - injorant n besim kan
pasur zakone dhe besim t veant ceremonial n vet prmbajtjen e lutjeve
- pran figurs - idhull, q ishin trillime, kryesisht t Amr b. Lihjait.
At q ai bnte, shumica e konsideronin si risi t bukur, me ka
hijeshohej feja e Ibrahimit a.s., t ciln tanim e kishin shmtuar trsisht.
Ja disa ceremoni gjat adhurimit t idhujve:
1. Rrinin n kmb afr idhullit, t cilin e adhuronin dhe i luteshin, prej
tij krkonin mbrojtje, ndihm, luteshin pr dshira, besonin n shef'atin e tij
- angazhimin te Zoti pr mkatet e bra etj.
2. Rreth idhullit bnin pelegrinim, tavaf (ecnin rreth e prqark tyre),
bnin sexhde para tij dhe ishin t prulur dhe t penduar.
3. Para idhullit thernin kurban, me ndihmn e t cilit orvateshin t'i
afrohen shenjtris s tij. Para tyre do dit i thernin edhe kafsht shtpia-
ke. Kt lloj therjeje All-llahu xh.sh. ua ka ndaluar myslimanve, si dhe
ngrnien e mishit nga kafsha e therur n kt mnyr. All-llahu xh.sh.
thot:
"...dhe u sht e ndaluar ajo q sht flijuar pr hir t idoleve..."
(5,3) si dhe: "Mos e hani at, q kur sht ther nuk sht prmendur
emri i All-llahut; ajo, me t vrtet sht mkat i madh." (6,121).
4. Nj nga mnyrat e t afruarit hyjnis ka qen edhe ofrimi i ushqimit
dhe pijes idhujve. Gjithashtu ndanin nga nj pjes nga t lashtat dhe kafsht
dhe i sillnin para idhujve. E nga e tr kjo, gjja m interesante sht se
gjithnj e ndanin nj pjes pr All-llahun, Zotin Suprem.
E kan pasur zakon q disa gjra nuk kan dashur t'i atribuonin
idhujve, pr t cilat e dinin se i takojn vetm All-llahut, por, gjithashtu,
nuk e bartnin te All-llahu xh.sh. at q konsideronin q i takon vetm
44
"Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi, f. 13, 50, 51,
52, 54.
31
idhullit n situatn prkatse.
All-llahu i Lartsuar thot:
"...dhe thon sipas hamendjes s tyre: "Kjo sht pr All-llahun, e
kjo sht e idhujve tan". Mirpo, ajo pjes q sht pr idhujt e tyre,
nuk arrin (nuk jipet) te Zoti, kurse ajo q ata e kan caktuar pr All-
llahun - ajo arrin (jipet) te idhujt e tyre. Sa gjykim t shmtuar bjn
ata." (6, 136).
5. Njra nga mnyrat pr t'iu afruar idhujve ka qen flijimi i kafshve
shtpiake dhe fruteve, si e cekm m lart. All-llahu xh.sh. thot:
Ata thon: Kto kafsh shtpiake dhe kto t lashta jan t nda-
luara, nuk mund t'i haj askush, prve kujt ia lejojm ne"; e sipas
hamendjes s tyre edhe disa kafsh shtpiake jan t ndaluara pr
ngarkim dhe disa kafsh q kur i therin nuk e prmendin emrin e All-
llahut, duke e prgnjeshtruar At. Ai do t'i ndshkoj ata pr
gnjeshtrat e trilluara." (6,138).
6. N ritualet pr t'iu afruar idhullit bnte pjes edhe adhurimi i
kafshve t caktuara: "behiret, saibet, vesilet dhe hamet". Ibni Is'haku
thot: "El-behiret, vajza e es-saibes quhej deveja e liruar, prkatsisht, ajo
e cila kishte lindur dhjet deve femr, n mesin e t cilave nuk kishte deve
mashkull. Ktyre llojeve t deveve nuk i hipnin, nuk e qethnin, nuk
punonte pun t rnda dhe qumshtin e saj nuk e pinte askush, prve
mysafirit. Nse ajo prsri lindte femr, viit ia prejshin veshin dhe ndaj
saj silleshin sikurse ndaj nns s saj. Pra kjo e fundit (deveja e
njmbdhjet) quhej behiret - vajza e saibes (e deves s liruar)
El-vesilet; deveja e cila kishte lindur pes her nga dy via femr, n
mesin e t cilave nuk ka asnj vi mashkull. Ajo quhej vesilet. Viat q
lindshin pas ktyre, ishin t lejuara vetm pr mashkujt, prve nse lindte
vii i ngordhur, e kt e hajshin t gjith, mashkujt dhe femrat.
El-hami sht el-fahl, fahl sht dromedar - mashkulli i deves me
t cilin ajo ka lindur dhjet deve femra, n mesin e t cilave nuk kishte
asnj deve mashkull. Kurrizi i tij kishte vler t madhe (ishte i mbrojtur),
askush nuk i hipte, nuk punonte kurrfar punsh, nuk i qethej qimja dhe
ruhej vetm pr shtim (damazllk)
N lidhje me kt Kur'ani thot:
All-llahu nuk e prligji behirn, as saibn, as vesiln, as hamin,
por ata t cilt nuk besojn trillojn gnjeshtra pr All-llahun, e
shumica prej tyre nuk kan mend. (5,103).
All-llahu xh.sh. po ashtu thot:
"Dhe ata than: "Ajo q gjendet n barkun e ktyre kafshve
shtpiake u prket vetm mashkujve ton, kurse pr grat tona jan t
32
ndaluara. E, nse lindin ato t ngordhura, ata t gjith (burra e gra)
jan pjesmarrs n t." All-llahu do t'i ndshkoj ata pr gnjeshtra,
se Ai, me t vrtet sht i Plotdijshm dhe i Gjithdijshm." (6,139).
Mirpo, ekzistojn edhe shpjegime tjera t ktyre llojeve t kafshve.
45
Se'id b. El-Musejjibi konsideron se kto lloje kafshsh jan t
dedikuara vetm pr idolet e tyre,
46
ndrsa n hadithin autentik, i cili sht
"merfu'un" - i pandrprer, i transmetuar nga Resulull-llahu a.s. qndron:
"Amr b. Lihjai ka qen i pari i cili i ka mbrojtur dhe i ka liruar kto lloje
kafshsh dhe i ka futur n rituale adhurimi."
47
T gjitha punt paraprake, arabt i bnin pr t'i knaqur zotat, duke
besuar se zotat do t'i afrojn te All-llahu, dhe se do t ndrmjetsojn dhe
do t angazhohen pr ata tek All-llahu.
N lidhje me kt Kur'ani thot:
"E, ata q marrin mbrojts, pos All-llahut thon: "Ne i lutemi
atyre vetm q t na afrojn te All-llahu." (39,3). "Ata adhurojn -
prve All-llahut - at q as nuk u bn dm, as nuk u sjell dobi dhe
thon: "Kta jan ndrmjetsit ton te All-llahu." (10,18).
Arabt e bnin ndarjen e shum gjrave me ndihmn e shigjetzave pa
pupla, t cilat shrbenin pr bixhoz dhe pr loj. Ekzistonin tri lloje
shigjetzash: shigjetza n t cilat shkruante "Po" dhe shigjetza n t cilat
shkruante "Jo", q i prdornin pr t marr vendime lidhur me punn,
udhtimet, martesn etj. Nse dilte shigjetza me "Po", ather kt pun e
bnin, ndrsa me "Jo", nuk e bnin at vit, por prsri i hidhnin vitin e
ardhshm, e kshtu me radh. Ekzistonin shigjetza n t cilat ka pasur uj
ose gjak, pastaj t tilla n t cilat shkruante: "sht nga ju" dhe "nuk sht i
juaji" dhe "t dyjat". Kshtu p.sh. nse dyshonin n origjinn e fmijs, e
vendosnin at para "Hubelit", i merrnin me veti njqind kurban, t cilt ia
dorzonin shortarit (fallgjiut). Ky i hidhte shigjetzat dhe nse dilte "sht
nga ju", do t thoshte se fmija sht i juaji dhe ka t drejt trashgimi, e
nse dilte "nuk sht i juaji", nuk ka pasur t drejt n trashgim, e nse
dilte "t dyjat", fmija mbetej n kt familje, trajtohej sikurse i tyre, por pa
t drejt n trashgim dhe pa baba t vrtet.
E ngjashme me shigjetzat ka qen gurgaca, si dhe lojrat e rre-
zikshme t cilat kan lidhje me bast. Me bast ndanin mishin e kurbanit t
flijuar pr idhuj dhe t therur me shortin e shigjetzave. Arabt besonin n
fjalt e "Kahinve", "arrafve" dhe "munexhxhimve".
"Kahin" sht ai i cili parashikonte ardhmrin. Ai e shpallte vetn si
njohs i fshehtsive. Mes tyre kishte edhe t atill q konsideronin se ishin
45
Ibni Hisham: I/89, 90.
46
Sahihu-l-Buhari: I/499.
47
Sahihu-l-Buhari: I/499.
33
pasues t xhinnve dhe se xhinnt u sjellin lajme.
"Arraf" sht ai i cili e konsideronte vetn si njohs t ngjarjeve me
shkaqe dhe pasoja t cilat i theksonte n situatat prkatse. Ai e qllonte
p.sh. se kush sht vjedhsi, ku ka ndodhur vjedhja, ka sht vjedhur dhe
prgjithsisht i qllonte ngjarjet e prditshme.
"Munexhxhim" sht ai i cili zbulonte kismetin dhe ngjarjet npr-
mjet horoskopit dhe yjeve. Ky ishte astrolog. T besuarit n fjalt e tija n
realitet paraqiste adhurimin e yjeve.
Arabt besonin n parashenja (isharet i keq) apo n pesimizm. Ata n
kt besim shkonin aq larg sa q kalimin e macs prtej rrugs, ose
fluturimin e zogut prmbi kok, e konsideronin fatkeqsi. I afroheshin
zogut apo kaprollit pr ta trembur, dhe nse ikte n ann e djatht, vazh-
donin punn e filluar dhe e konsideronin hair, e nse ikte n ann e majt,
ata e ndrprenin punn e filluar duke par n kt parashenj "t keqe".
Ktyre zakoneve shortare mund t'u shtohen edhe disa t tjera, si p.sh.:
bartja e shputs s lepurit rreth qafe, pastaj drojtja prej disa ditve apo
muajve, prej disa kafshve, shtpive, grave, besimi n armikun ose
kryepart. Gjithashtu besonin se trupi i t vrarit nuk do t qetsohet derisa
t mos paguhet gjaku, dhe se shpirti i tij do t rrij pezull duke thn: "Ma
ktheni trupin tim, ma ktheni trupin tim", ose "m jepni uj, m jepni uj", e
kur kryhej hakmarrja ose kur paguhej gjaku, shpirti hynte prsri n trup
dhe trupi qetsohej.
48
Ja, kshtu pra kan besuar arabt paraislamik, edhe pse kan pasur
dika nga besimi i Ibrahimit a.s., t cilin nuk e kan braktisur krejtsisht, si
p.sh. lavdrimin e Ka'bes ose tavafin rreth Ka'bes, kryerjen e haxhxhit,
umres, qndrimin n Arafat, Muzdelife dhe therjen e kurbaneve. Por
gjithashtu n t gjitha kto kan futur bid'ate - risi.
Kurejshitt thonin: "Ne jemi bijt e Ibrahimit dhe trashgimtar t
Ka'bes, ne jemi pronar t saj dhe banor t Meks. Askush prej arabve
nuk gzon t drejta dhe pozita t tilla." vetn e quanin "elhimes", e ky ishte
emri i prbashkt i t gjith pjestarve t fisit Kurejsh, Kinan dhe Xhedil.
"Ne nuk guxojm ta braktisim Haremin dhe t'i zhveshim ihramet." Ata nuk
qndronin n Arafat e as q bnin ifaden nga Arafati, por kt e bnin nga
Muzdelifeja. (Ifade sht kthimi i prbashkt grupor nga Arafati.)
N lidhje me kt All-llahu xh.sh. thot:
"Mandej kthehuni nga Arafati, si kthehen t gjith t tjert dhe
krkoni ndjes prej All-llahut." (2,199)
Ata po ashtu thonin: "Ne himest, nuk guxojm t marrim ushqim dhe
ta frgojm n tlyen, gjersa jemi n ihrame. Ne nuk hyjm n adra nga
kmenda (lesh dhie ose deveje) e kur kemi nevoj t pushojm, pushojm
48
Sahihu-l-Muslim, me komentuesin Nevevije-Kitabu-l-imami: I/59.
34
vetm npr shtpia prderisa jemi n ihrame."
49
Gjithashtu thonin: " Kush
ka ardhur n Tempull, e me vete ka marr ushqim nuk duhet ta haj at
ushqim gjat kohs s haxhxhit dhe umres."
50
Atyre q banonin jasht haremit u urdhronin q tavafin e par rreth
Ka'bes ta bnin n petkat e ndonj himesi, e nse nuk gjejshin petka
prkatse, mashkujt e bnin tavafin lakuriq. Femrat kt e bnin krejtsisht
t zhveshura, me prjashtim t nj kmishe t prer. N lidhje me veshje
All-llahu xh.sh. thot: "O bijt e Ademit, vishuni bukur kurdo q t
faleni!" (7,31)
Nse ndonj mashkull apo femr kishte nderin ta bnte tavafin n
teshat e veta n t cilat kishte ardhur, ather pasi e kryente tavafin i
gjuante ato dhe nuk i prdorte m, as ai e as dikush tjetr. E kishin zakon
q t mos hyjshin n shtpi nga dera kryesore prderisa ishin n ihrame,
por n pjesn e mbrapme t shtpis e bnin nj t elur npr ciln hynin
dhe dilnin.
Kt absurditet e konsideronin si bamirsi. Kur'ani kt e ka ndaluar,
andaj All-llahu xh.sh. thot:
"...Nuk shprehet mirsia me t hyrit n shtpi nga pjesa e
mbrapme, por mirsia qndron n t ruajturit nga t kqijat. Hyni n
shtpia kah dyert e tyre dhe droni All-llahut." (2,189).
T gjitha kto bindje fetare t arabve paraislamik kan qen shirk i
kulluar ose politeizm. Po kshtu jan edhe besimet n idhuj, fall, n trille
etj. Madje edhe hebrenjt, t krishtert, mexhusijt - adhuruesit e zjarrit,
seb'ejt dhe t tjert, gjenin rrug t volitshme t hynin n Arabi me bindje
dhe adete t veta fetare. Hebrenjt t paktn i kan pasur dy periudha, kur
patn sukses t deprtojn n trevat e Arabis.
1. Shprngulja e tyre gjat fushatave luftarake t Asiris dhe Babi-
lonis n Palestin. Fushata pushtuese ushtarake u nis si shkas i presionit
ndaj hebrenjve, pr shkak t rrnimit t qyteteve dhe tempujve t tyre nga
vet mbreti Buhatanaseri n vitin 589. para ers s re.
Shumica e hebrenjve t robruar drgohen n Babiloni, dhe prej aty
ndajn tokn e braktisur prej Palestins gjer n Hixhaz q t vendoseshin
n veri t Arabis.
51
2. Pas pushtimit t Palestins nga ana e Bizantit, nn udhheqjen e
komandantit romak Betatsit, n vitin 70. t ers s re. Bizantint u bjn
presion hebrenjve dhe pasi rrnojn tempujt e tyre, shum fise hebreje
shprngulen n Hixhaz. Ata zn vend n Jethrib (Medin), Hajber dhe
49
Ibni Hisham: I/199, Sahihu-l-Buhari: I/226.
50
Ibni Hishami: I/202.
51
Kalbu-xhezireti-l-Arebi: f. 151.
35
Tejma dhe ndrtojn vendbanime, fshatra dhe kshtjella. Kshtu deprton
feja hebraike n Arabi, nprmjet muhaxhirve ose refugjatve hebrenj.
Hebrenjt bhen edhe faktor politik, pr t cilt flitej para ardhjes s
Islamit, e sidomos gjat shekullit t par t Islamit. Kur fillon t prhapet
Islami, n Arabi jetonin fiset e njohura hebreje. Hajber, Nadir, Kurejdha,
Mustalak, Kajnuka, kurse shkrimtari i njohur Es-Semhudi n veprn e vet
"Vefaul-Vefa" n faqen 116 prmend mbi njzet fise hebreje.
52
Feja hebraike ka arritur n Jemen prmes Es'ad Ebi Kurebit, i cili si
lufttar shkon n Jethrib ku edhe e pranon besimin hebraik. Ai merr me
vete dy rabin nga fisi Benu Kurejdha n Jemen.
Feja hebraike prhapej shpejt n Jemen, kshtu q me ardhjen e djalit
t Es'adit, Jusufit, n pushtet, Dhu-Nuvasi i vrsulet t krishterve t
Nexhranit dhe u bn thirrje t'a pranojn hebraizmin. Pasi kta
kundrshtojn, ai i hedh n hendeqet e hapura dhe i djeg. N zjarr jan
djegur pa dallim mashkuj, femra, pleq e t rinj.
Thuhet se numri i viktimave ka qen rreth 20 dhe 40 mij vet. Kjo ka
ndodhur n tetor t vitit 523 t ers s re,
53
kurse Kur'ani prmend nj
pjes t ksaj ngjarjeje n kaptinn "El-Buruxh".
Prhapja e krishterimit n Arabi deprton krahas pushtimit t tokave
arabe nga Bizantint dhe Abisinasit.
Okupimi i par i Jemenit nga ana e Abisinis u b n vitin 340. para
ers s re dhe zgjati deri n vitin 378.
54
N kt periudh n Jemen fillon
predikimi i Ungjillit n t gjitha krahinat.
Atbot n Nexhran vjen nj besimtar i madh i quajtur Fimijan dhe i
thrret Nexhrant n fen krishtere. Si besimtar i devotshm q ishte,
populli i beson dhe pranon krishterimin menjher pas udhheqsit t vet
Malbuit.
55
Kur Abisinasit hyn n Jemen, shkeln at q kishte br Dhu-Nuvasi,
kurse Ebrehe merr pushtetin. Ai fillon ta zgjeronte krishterimin shum
shpejt dhe me prmasa t gjra aq sa deshti q n Jemen t'a ndrtonte
Ka'ben, kshtu q rolin dhe rndsin e Meks ta ket Jemeni. Ebrehe niset
ta rrnoj Ka'ben n Mek por merr ndshkimin e merituar t All-llahut
xh.sh. n kt dhe n at bot.
Krishterimin e pranojn fiset arabe Gassasin, Taglib, Tajj dhe disa t
tjer q kufizoheshin me Bizantin, kt e pranojn edhe disa sundimtar t
Hiras.
Besimin farisej apo idhujtarin n zjarr ose n arabishte mexhusij,
52
Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 151
53
Tefhimu-l-Kur'ani: VI/297, 298; Ibni Hisham: I/20, 21, 22, 27, 31, 35, 36.
54
Tefhimu-l-Kur'ani: VI/297.
55
Ibni Hisham: I/31-34.
36
kryesisht e pranojn arabt q jetonin n viset kufitare kah Persia. Ithtar
t ktij besimi ka pasur edhe n Irak dhe Bahrejn, sidomos n Ahsa dhe
Hixhr, qytete t Bahrejnit si dhe n bregun e gjirit Arabik. Kt besim e
kan ndjekur edhe Jemenasit gjat dominimit persian.
Mbi sebeizmin na flasin shum grmime arkeologjike n Irak.
Ky ka qen besimi i popullit t Ibrahim Kaldejsit. Kaldejst kan qen
popull semit q i kan besuar astrologve dhe astrologjis. Kt lloj besimi
n t kaluarn e kishin prvetsuar banort e Shamit dhe t Jemenit. Por
pas vrshimit t krishterimit dhe hebraizmit ky besim filloi t'i humb
ithtart e vet. Megjithat edhe m tutje ekzistojn besimtar t ktill t
przier me fariseizm, sidomos n Irak dhe n brigjet e gjirit Arabik.
56
Gjendja fetare
Islami i gjen t tra kto religjione dhe kto besime tek arabt, por t
cilat ishin duke u dobsuar dhe duke stagnuar.
Idhujtart, t cilt deklaronin se jan duke ndjekur fen e Ibrahimit a.s.
ishin larg urdhrave dhe ndalesave t sheriatit t Ibrahimit dhe larg ahlakut-
moralitetit t Ibrahimit a.s. Ishin zhytur thell n lajthitje dhe mkate,
prandaj me koh ata prvetsuan idhujtarin, politeizmin, me t gjitha
zakonet shoqruese t tij. E tr kjo ka ln gjurm t thella n vetdijen
shoqrore, politike dhe fetare t ktij populli.
Hebraizmi shndrrohet n dyfytyrsi dhe n diktatur. Prijsit hebrenj
u bn zota t kombit t tyre. Ata i gjykonin njerzit dhe komandonin me
fatin e tyre. Para tyre njerzit jepnin llogari pr gabimet e veta private,
madje edhe pr fjaln e shqiptuar n prshpritje. I tr preokupimi i tyre
ishte pushteti dhe pasuria. Besimi i vrtet dobsohej, kurse zgjerohej
ateizmi, herezia dhe indiferenca ndaj msimit, q All-llahu xh.sh. nxit dhe
urdhron secilin ta nderoj kt, pra msimin dhe diturin.
Krishterimi ishte besim i cili kishte filluar t shtrngonte mendjen. Kjo
ishte mikstur (przierje) e uditshme e Zotit dhe njeriut. Andaj nuk ka
ln gjurm t thella dhe t vrteta tek arabt pr shkak t doktrinarizmit
t ndryshm dhe reflektimit t tij n mnyrn e jets s tyre q e jetonin e
t ciln nuk mund ta braktisin.
Gjendja e besimeve t tjera tek arabt ka qen sikurse gjendja e
politeistve - mushrikve. Zemrat e tyre kan qen t ngjashme, sikurse
edhe zakonet e tyre, bindjet fetare dhe pikpamjet e tyre mbi botn.
56
Tarihu erdi-l-Kur'ani: II/193-208.
37
ffffffff
38
SHOQRIA PARAISLAMIKE ARABE
as trajtimit t gjendjes politike dhe fetare n Gadishullin Arabik,
tani t themi di shkurtimisht pr rrethanat shoqrore, ekonomike
dhe sociale t asaj periudhe. P
Rrethanat shoqrore
Arabt kan pasur disa shtresa shoqrore me dallime t theksuara
ndrmjet veti. Marrdhniet mes njerzve t paris (t fiseve) kan qen n
shkalln e ngritjes dhe t prparimit. Njerzit kishin lirin e t shprehurit
dhe vullnetin e lir. Kur dikush dshironte t'i lavdronte virtytet arabe,
bujarin, trimrin, parsin etj. shprehej me vargje t cilat i thurte aty pr
aty.
Gruaja ishte n gjendje, vetm nse dshironte, t'i paqsonte fiset t
tra, apo edhe t'i fuste n grindje, n ato prmasa, saq mund t
shkaktoheshin gjakderdhje dhe luftra.
Megjithat, mashkulli ka qen kryefamiljar dhe barts i fjals kryesore
n shtpi. Gruaja dhe burri kan qen t lidhur me martes, me lejen e
prindit apo kujdestarit t saj, ajo nuk ka pasur t drejt t kundrshtonte.
Tek shtresat e tjera mbretronte zakoni i przierjes s mashkullit dhe
femrs. Kjo nuk mund t shpjegohet ndryshe, prvese aty ka mbretruar
amoraliteti, paturpsia, shfrenimi dhe prostitucioni.
Ebu Davudi transmeton nga Aishja r.a. se kurorzimi n periudhn
paraislamike sht br n kto mnyra:
1. Ekzistonte martesa sikurse kjo e sotmja. Djalit i gjenin vajzn, e
lypnin pastaj kurorzoheshin.
2. Burri i thot gruas, pas prfundimit t ciklit mujor, shko te filan
njeriu dhe krko t jetosh me te. Burri i saj nuk i afrohej derisa konstatohej
se ka mbetur shtatzn me at njeri. Nse mbetej shtatzn, burri i saj
prsri e merrte prapa, nse dshironte. Kshtu vepronte n rast se t
gjith fmijt i kishin vajza, e dshironte t kishte djal. Kjo lloj martese
quhej "nikahul-istibdai", n prkthim nikahi keitus.
3. Mblidhej grupi prej tre gjer dhjet personash dhe bnin marrdhnie
me nj grua. Nse mbetej shtatzn, pas lindjes, ajo i thrriste t gjith
pjesmarrsit n kt akt t turpshm, e q ishin t obliguar t vinin dhe
ajo e zgjedhte at q dshironte ajo, t bhet baba i foshnjs s saj. Ky e
39
pranonte fmijn dhe i jepte emrin familjar.
4. Tek gruaja vinin shum njerz, e ajo nuk guxonte ta refuzonte
asnjrin prej tyre. Kto parimisht kan qen gra publike, n dyert e veta i
vnin flamujt si shenj njohjeje t shtpis s tyre. dokush q dshironte
t shkonte te ksi lloj grash e dinte se ku duhet shkuar. Nse ndonjra prej
tyre mbetej shtatzn dhe lindte foshnjn, ather tuboheshin t gjith ata
q e kishin vizituar dhe e thirrnin ekspertin (njohsin e mir t gjurmve).
Ai e merrte foshnjn n prehr dhe e zgjidhte enigmn se cili prej tyre ishte
baba. Pasi q konstatonte se cili ishte babai i foshnjs, sipas dofar
normash t tija, ather ky ishte i obliguar ta merrte foshnjn, t'i jepte
emrin e vet dhe t kujdesej pr t.
Me ardhjen e Shpalljes, All-llahu xh.sh. i anulon t gjitha kto lloje
martesash dhe lejon vetm martesn e sotme islamike.
57
Tek arabt paraislamik ekzistonte edhe nj mnyr tjetr e martess,
prkatsisht, mashkulli si fitues n dyluftim e fitonte gruan e ardhshme.
Fmijt e lindur nga kto lidhje nuk kan pasur kurrfar t drejtash atsie,
por kan qen t turpruar gjat tr jets.
sht e njohur se arabt e periudhs paraislamike kan pasur mundsi
t ken gra sa kan dshiruar. Madje njkohsisht bnin kuror me dy
motra, si dhe me grat e baballarve t tyre, nse mbeteshin t veja apo t
lshuara. N lidhje me kt na flet Kur'ani n ajetet 22 dhe 23 t kaptins
En-Nisa. Gjithashtu burrat kan pasur t drejt t'u japin grave
shkurorzime me numr t pakufizueshm.
58
Amoraliteti dhe shfrenimi mbretronin tek t gjitha shtresat e
shoqris paraislamike arabe. Nuk mund t veohet asnj shtres e sho-
qris, prpos rasteve individuale, q kan uar jet t moralshme dhe q
lavirin e kan konsideruar si amoralitet dhe si turp t madh.
Robreshat e blera ishin n situat m t mir sesa ato t lufts. Arabt
nuk e konsideronin t turpshme jetesn me robresha.
Ebu Davudi transmeton nga Amr b. Shu'ajbi, e ky nga babai i vet,
pastaj nga gjyshi, i cili ka thn: "Nj njeri ka thn: filan filani sht djali
im. Para Islamit ka jetuar me nj robresh, andaj Resulull-llahu a.s. i
thot: "Islami nuk pranon nj martes t till, koha e xhahilijetit ka kaluar,
fmija sht i atij n shtratin e t cilit lindet, ndrsa shkelja e kurors sht
e ndaluar".
Tregimi mbi grindjen mes Sa'd Ibn Vekkasit dhe Abd Ibn Zum'atit
rreth djalit t robreshs s Zum'atit sht i njohur. Djali sht quajtur
57
Ebu Davudi: Kitabu-n-Nikahi: Llojet e martesave tek arabt paraislamike.
58
Ebu Davudi: Vepra paraprake, kaptina: Mospranimi i kthimit pas "tre talkeve" -
tri pushimeve t shkurorzimit. Kt e cekun mufessirt - komentuesit e Kur'anit si
shkak pr shpalljen e ajetit "Dy her shkurorzim".
40
Abdu-r-Rahman Ibn Zum'ah.
59
Raporti mes prindit dhe fmijve mund t
klasifikohet n disa kategori. Ka pasur sish q thonin: "Fmijt tan jan
mlit tona t cilat ecin npr tok", ndrsa ka pasur edhe t till q i
mbytnin vajzat e veta, apo i shtinin t gjalla n dhe, duke i drojtur turpit, e
ka pasur edhe sish q i mbytnin n barkun e nns duke ju friksuar
varfris dhe turpit. N lidhje me kt na flet Kur'ani n kto ajete: 6, 151;
16, 58-59; 17, 31 dhe 81, 8.
Megjithat, nuk mund t themi se ky ka qen aspekt dominant i etiks
dhe moralit. Pr arabt ka qen shum e rndsishme q t ken shum
djem, t cilt do t luftojn pr atdheun e vet. Marrdhniet ndrmjet
vllezrve, niprve si dhe ndrmjet kushrirve t tjer, kan qen t
bazuara n lidhjet e forta t gjakut. Kan jetuar pr patriotizmin fisnor, dhe
pr t kan vdekur. Fryma e bashkimit mbretronte n suaza t nj fisi, e
kjo edhe m tepr e rriste patriotizmin. Baz e rendit shoqror t nj fisi ka
qen patriotizmi individual dhe atdhedashuria e gjakut. I prmbaheshin nj
rregulli t pashkruar: "Ndihmoi vllait tnd qoft ai i drejt apo jo".
Natyrisht, ky parim nuk ka qen n pajtim me parimin e doktrins islame
q thot: "Ndihma e tiranit duhet t jet e till q ta pengoj kryerjen e
tiranis".
Garimi n origjin dhe ndershmri (mburrje) shpeshher ka qen shkas
pr shprthimin e luftrave ndrmjet veti, madje edhe n mesin e atyre
fiseve t cilt e kan pasur babn e prbashkt. Kjo ka ndodhur mes fiseve
Evs dhe Hazrexh, Abes dhe Zuhjan, si dhe Bekr dhe Taglib, e disa t
tjerve. Ndrkaq, marrdhniet shoqrore mes fiseve me origjin t
ndryshme nuk kan qen t forta dhe t fuqishme. Ato shkatrroheshin n
luftra t prgjakshme. N raste t veanta kryepart e fiseve organizonin
tubime publike n t cilat vinin fise t ndryshme, sidomos n muajt e
shenjt-muajt e haxhxhit. Kta muaj kan pasur rndsi t madhe pr
arabt, sepse gjat ktyre muajve ata rivendosnin marrdhniet normale
njerzore dhe zgjidhshin shum probleme jetsore.
Thn shkurtimisht, rrethanat shoqrore kan qen n gjendje t
mjerueshme, e si mos t ishte kshtu, kur ndr arabt mbretronte injo-
ranca dhe bestytnia, kurse bota jetonte n politeizm dhe ideologji t errt.
Grat bliheshin dhe shiteshin. Ato trajtoheshin si ndonj gjsend, prderisa
mashkulli nuk ka pasur kurrfar kufizimesh, as njerzore e as morale. Ka
jetuar si ka dashur vet dhe me knd ka dashur vet.
Pushtetin e ndanin pasanikt, t cilt i mbushnin arkat me flori n
kurriz t t varfrve, apo t pushtetit, i cili gjithnj ka qen i gatshm t
luftonte.
Gjendja ekonomike
59
Ebu Davudi, kaptina: fmija sht i atij n shtratin e t cilit lind.
41
Gjendja ekonomike gjithnj ka qen rezultat i rrethanave shoqrore.
Kjo m s miri shihej n standardin jetsor t njerzve t asaj kohe. Tregtia
ka qen burimi kryesor i sigurimit t mjeteve materiale pr jetes, e
ushtrohej vetm ather kur rrugt ishin t sigurta dhe n koh t paqes,
kjo ka qen gati e pamundur n trevat arabe, prve n muajt e shenjt.
Gjat ktyre muajve organizoheshin panaire t njohura tregtare. Vendpa-
nairet e njohura kan qen ("suk" - arshi) Ukadh, Dhu-l-Mexhaz, Maxhne
dhe shum t tjera.
Zejtaria dhe strukturat tjera prodhuese nuk kan qen t zhvilluara dhe
pr arabt kan qen dika e huaj, bile m e huaj se pr do popull tjetr.
Shum lloje t zejtaris kan lulzuar n Jemen dhe n Hira, kurse m t
njohurat kan qen: prpunimi i lkurs dhe tekstilit, ndrsa banort e
Arabis qendrore merreshin me blegtori dhe me bujqsi.
Grat arabe tjerrnin lesh dhe thurnin veshmbathje, por m s teprmi
pr nevojat e veta dhe t lufttarve, sepse e tr kjo ka qen e rrezikuar
nga plakitja e sulmuesve, andaj as q mund t bhej fjal pr ndonj
prodhimtari. sht me rndsi t prmendet se, kryesisht mbretronte nj
gjendje e trsishme varfrie, skamjeje dhe urie.
Etika e arabve
Nuk mund t themi se arabt e periudhs paraislamike nuk kan pasur
disa norma shum t ulta t sjelljes, veprime t turpshme dhe situata, t
cilat nuk mund t'i pranoj dot mendja e shndosh e as natyra e vet njeriut,
por, nga ana tjetr, kan pasur edhe vlera shum t mueshme me t cilat
edhe ne sot do t mburreshim dhe do t befasoheshim. Vlen t'i
prmendim:
1. Kerem - nderi dhe fisnikria me ka garonin mes veti dhe i ndih-
monin njri tjetrit. Gati gjysma e krijimtaris poetike paraislamike - n
'fush kan qen mjeshtr t talentuar - i sht dedikuar ksaj vije t
karakterit t tyre. T marrim nj shembull - papritmas arrin nj mysafir,
sht dimr, vit urie. Shtpiakut prve nj deveje, e cila ishte shptim pr
tr familjen, nuk i qllon asgj n shtpi. Pr t treguar mikpritje dhe pr
ta ruajtur nderin familjar, nikoqiri ohet dhe pr hir t tij - ther t vetmn
deve, ndez zjarrin dhe prgatit gosti t begatshme pr nder t mysafirit.
N trajt t keremit arab numrohet edhe pjesmarrja e drejtprdrejt n
pajtimin e familjeve dhe qetsimin e gjakderdhjes. Njeriu dinte q n
interes t paqes, t merrte barrn e huaj pr t paguar dmshprblimin -
vlern e gjakut, vetm pr ta qetsuar situatn n momentin e dhn. Ka
qen me rndsi t ndrpritet gjakderdhja - e cila do t kishte pasoja prej
brezi n brez - dhe t shptohej njeriu.
Shpeshher n kaside e lavdronin veten, por dinin t'i lavdronin edhe
t tjert, madje edhe sundimtart dhe kryepart e huaj, nse e meritonin
42
kt. Arabi e nderonte mysafirin duke i ofruar ver, pa ka nuk mund t
flitej pr nderin. Prandaj prdorimi i vers ka qen fuqishm i lidhur pr
kerem, pr ka edhe i kan thur lavdi n poezit e tyre. Arabt vet
krcellin e rrushit e quanin "krcell i nderit", kurse vern "e bija e
nderit".Ndr cilsit fisnike t arabve numrohej edhe bixhozi. Konside-
ronin se bixhozi sht rrug, prkatsisht, mjet i shoqrimit, ku fituesi do
t shpreh bujarin dhe mirsin e vet, sepse nga fitimi do t'i ushqej t
varfrit. Vera prmendet n shum vende n Kur'ani-kerim, e krahas saj
edhe bixhozi. All-llahu i Lartsuar thot:
"T pyesin ty pr ver dhe bixhoz. Thuaju: "Ato ju sjellin dme t
mdha, por edhe dobi pr njerzit, mirpo, dmi sht m i madh se
dobia." (2, 219).
2. N mirsjelljen e arabve bn pjes edhe respektimi i marrveshjes.
Pr ta marrveshja kishte rndsin e aktit fetar, t cils i prmbaheshin me
besnikri, n interes t saj kan qen n gjendje t'i flijojn fmijt e vet dhe
ta shkatrrojn shtpin e vet. Pr kt na flet tregimi i Hani b. Mes'ud
Shejbanit, Samuel b. Adit dhe Haxhib b. Temimiut. Rrall, shum rrall
ndodhte q marrveshja t ndrpritet.
3. Kulti i personalitetit ka rezultuar me dbimin e fardo pruljeje dhe
shtypjeje. Nga kjo rrjedh se me andje e shprehnin trimrin, por edhe
xhelozin, andaj reagonin shum shpejt n situatat prkatse. Ata nuk
donin t dgjonin fjalt t cilat sado pak aludonin turpin dhe padrejtsin, e
t mos krcejn e t'i prvishen shpats dhe shtizs, e nse duhej -
menjher n luft, duke mos llogaritur se edhe vet rrezikoheshin n kt
rrug.
4. Ata e monin traditn e betimit. Nse betoheshin pr dika, ather
edhe e prmbushnin at, sepse kjo i prkiste nderit dhe fams s tyre,
ndonse viheshin n situat kritike dhe t rrezikshme.
5. N virtytet etike t tyre numrohej edhe butsia dhe sjellja fisnike.
Kt e kan thurur n vargje edhe pse, nga ana tjetr, ktij virtyti i
kundrvihej trimria dhe nxitimi i veprimit luftarak. Megjithat ky virtyt ka
qen i rrall n mesin e tyre.
6. Naiviteti beduin dhe mosprlyerja e saj me qytetrimin dhe me
intriga t tjera ka ngjallur tek arabt sinqeritetin, besnikrin dhe ruajtjen
nga tradhtia dhe shpifja.
Nga e tr kjo q u prmend pr arabt, me gjith karakteristikat e
tyre pozitive e t tjera, t cilave, kur t'i shtohet pozita gjeografike dhe
strategjike e Arabis n raport me tr botn, shohim se t gjitha kto kan
qen shkak q arabt t zgjidhen si popull pr ta bart barrn e rnd t
Shpalljes drguar mbar njerzimit dhe q mu kta t jen udhrrfyes t
shoqris njerzore, prkatsisht, ummetit njerzor.
43
Ndonse disa nga vlerat e siprprmendura jan pjesrisht t mangta
e n disa raste t mira, n thelb ato jan baz e shndosh pr mbrojtjen e
virtyteve t bukura - t cilat kan qen t dobishme pr tr gjinin
njerzore - sidomos pas disa prmirsimeve q i ka br Islami.
Nga t gjitha karakteristikat e prmendura, me siguri m t vlefshmet
jan: respektimi i kontrats dhe kulti i personalitetit. Ndryshe, pa t gjitha
kto, do t ishte e pamundur t mposhtet e keqja dhe zvetnimi e t riven-
doset sistemi i drejtsis dhe i mirsis, pra vetm me kt potencial t
fuqis dhe intelektit. Arabt kan pasur edhe vlera t tjera, por qllimi yn
nuk sht q t shkruajm m gjersisht pr ata.
44
ORIGJINA E MUHAMMEDIT A.S. DHE E FAMILJES S TIJ
rigjina e Resulull-llahut a.s. sht klasifikuar n tri periudha
kohore. Pjesa e par sht pranuar si e sakt nga t gjith autort
e Sires. O
Ktu prmendet prejardhja e Resulull-llahut a.s. gjer tek Adnani. Pjesa
e dyt sht n lidhje me brezin hyrs t Resulull-llahut a.s. nga Adnani e
gjer te Ibrahimi a.s.
Aty ka edhe mospajtime mendimesh. Pjesa e tret ka t bj me
origjinn lidhur nga Ibrahimi a.s. e gjer tek Ademi a.s. Te brezi i fundit ka
t dhna t cilave nuk mund t'u besohet me siguri t plot.
Shkalla e par e origjins
Muhammed Ibn Abdullah ibn Abdul-Muttalib - i quajtur Shejbe,
ibn Hashim - i quajtur Amr, - ibn Abdi Menaf - i quajtur El-Mugire, -
ibn Kussaj - i quajtur Zejd, - ibn Kilab ibn Marre ibn Ka'b ibn Lu'a
ibn Galib ibn Fahr - i quajtur Kurejsh, sipas tij fisi mori emrin, - Ibni
Malik ibn En-Nadar - i quajtur Kajs, - ibn Ken'aneh ibn Huzejmeh ibn
Mudriket - i quajtur Amir, - ibn Ilijas ibn Mudar ibn Nazzar ibn Me'ad
ibn Adnan.
60
Shkalla e dyt
Ktu llogaritet vija hyrse duke filluar prej Adnanit, e Adnani sht
djali i Edd ibn Humejs ibn Selaman Ibni Avs ibn Berz ibn Kamval ibn
Ebi ibn Avam ibn Nashid ibn Haza ibn Beldas ibn Judlah ibn Tabih
ibn Xhahim ibn Nahish ibn Mahij ibn I'id ibn Abkar ibn Ubejde ibn
ed-Du'a ibn Hemdan ibn Senber ibn Jethrebij ibn Jah; Zen ibn Jehhan
ibn Eravij ibn Dishan ibn Ajser ibn Efnad ibn Ejham ibn Naksar ibn
Nahas ibn Zerah ibn Semij ibn Mezzij ibn Avdat ibn Aram ibn
Kajdar ibn Ismail ibn Ibrahim a.s.
61
Shkalla e tret
60
Ibni Hisham: I/1, 2; Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, 5 dhe 6; Rahmetun li-l-Alemin:
II/11-14, 52.
61
Brezin e ka tubuar Muhammed Sulejman el-Mensur Fevri nga el-Kelbi dhe Ibn
Sa'dit pas verifikimit.
45
Vija hyrse prej Ibrahimit a.s. gjer te Ademi a.s. sht kjo: Ibrahimi
a.s. sht djali i Tarihit i cili sht quajtur Azer - ibn Nahur ibn Sar'u (ose
Sarug) ibn Rauv ibn Lamik ibn Metuveshleh ibn Ehnuh - thon se ky
sht Idrisi a.s. - ibn Jerid ibn Mehlail ibn Kajnan ibn Anusheh ibn
Shejth ibn Adem a.s.
62
Familja e Pejgamberit a.s.
Familja e Resulull-llahut a.s. sht e njohur me emrin Hashimitt sipas
gjyshit t tij Hashim ibn Abdi Menafit. Andaj do t themi di pr familjen
Hashimit.
I. Hashimi:
Ky e ka trashguar mbikqyrjen rreth furnizimit t haxhilerve me uj
dhe ushqim nga Beni Abdi Menafi. M par prmendm se Abdi Menafi
dhe Abi-d-Dari jan pajtuar dhe i kan ndar pozitat mes veti. Hashimi ka
qen Mekas i dalluar dhe i pari i cili u ka siguruar ushqim haxhilerve
(prshesh - buk t grimcuar). Emri i tij ka qen Amr, kurse Hashim ofiq
(llagap) t cilin e ka fituar pr shkak t thrrmimit t buks pr prshesh.
Ai, po ashtu sht i pari i cili ka caktuar dhe zbatuar praktikisht udhtimin
dimr - ver t kurejshitve pr tregti. Pr mirsin dhe mendjemprehtsin
e tij flasin edhe shum poet paraislamik.
Disa ngjarje interesante jan t lidhura me Hashimin.
Ai tregon se nj her niset n udhtim tregtar n Sham. Kur arrin n
Jethrib (Medin) martohet me Selmn, vajzn e njfar Amrit nga familja
Beni Adijj Nexhar dhe ngel aty pr t jetuar tek ajo. Pas nj kohe prsri
niset pr n Sham, e ajo mbetet shtatzn. Hashimi vdes n Gazz, qytet
n Palestin, e Selma lind Abdul-Muttalibin n vitin 497. t cilit ia dha
emrin i Thinjuri, pr shkak balluks s thinjur me t ciln u lind.
63
Selma kujdesej pr fmijn n shtpin e babait t saj, n Medin. Pr
t nuk dinte kurrgj familja e Hashimit nga Meka. Hashimi ka pasur katr
djem dhe pes vajza. Djemt quheshin: Esed, Ebu Sajfi, Nadleh dhe Abdul
-Muttalib, kurse vajzat: Esh-Shifa, Halide, Daife, Rukaja dhe Xhennete.
64
II. Abdul Muttalibi
Tham se furnizimi i haxhilerve me uj dhe me ushqim nga Hashimi
ka kaluar te vllai i tij El-Muttalib ibn Abdi Menafi, i cili gzonte autoritet
t madh, ishte i nderuar dhe i famshm ndr fisin e vet. Kurejshitt e
62
Ibni Hisham: I/2, 3, 4. Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, f. 6. prmbledhja e Sireve t
Taberaniut f. 6. dhe Rahmetun li-l-Alemin II/18 (N disa vepra emrat jan t
shkruar n mnyra t ndryshme, kurse disa mungojn).
63
Ibni Hisham: I/137. Rahmetun li-l-Alemin: I/26. II/24.
64
Ibni Hisham: I/107
46
quanin El-Fejjad-bujar. Kur Shejbe (m von Abdul-Muttalibi) bhet dja-
losh, apo di m i mom, pr t dgjon xhaxhai i tij El-Muttalib ibn
Menafi dhe shkon n Jethrib pr ta krkuar. Kur e gjen dhe e sheh fillon
t qaj, e prqafon dhe e hip n deven e vet. Djaloshi zbret dhe nuk don
t shkoj me t pa lejen e nns s vet. El-Muttalibi e pyet por ajo refuzon
t'ia jap djalin xhaxhait. Ather El-Muttalibi i thot asaj:
"Ai do t shkonte n ifligun e babait t vet, n tempullin e Zotit".
Andaj nna e lejon t shkoj. El-Muttalibi hyn n Mek kaluar mbi deve e
prapa tij djaloshi. Njerzit tregonin me gisht kah djaloshi dhe thonin:
"Ky sht rob i Abd-Muttalibit." El-Muttalibi ju thot: "Duhet t keni
turp, ky sht djali i vllait tim - Hashimit." Djaloshi jetoi tek xhaxhai i vet
derisa nuk u b m i pjekur. Dikur, prafrsisht n at koh El-Muttalibi
vdes n Redman, vend ky n Jemen.
T gjitha punt e tij i trashgon Abdul-Muttalibi. E tr kushriria dhe
t gjith pjestart e fisit filluan ta duan, sepse ishte bujar, i ndershm, i
drejt dhe i aft n kryerjen e punve. Ai fisit t vet ia rriti edhe m tepr
famn.
65
Pas vdekjes s El-Muttalibit n Jemen, Neufeli me dhun uzurpon
oborrin e Abdul-Muttalibit. Ai krkon ndihm nga kurejshitt, kurse ata i
prgjigjen: "Nuk dshirojm t ndrhyjm mes teje dhe Neufelit, sepse ai
sht xhaxhai yt". Ather Abdul-Muttalibi e thrret dajn e vet nga
Jethribi pr ta ndihmuar. Daja i tij, Ebu Sead ibn Adijj, niset pr n Mek
me tetdhjet kalors. N hyrje t Meks, e pret Abdul-Muttalibi dhe i
thot: "Eja t shkojm n shtpi, o daja im." "Jo, pr Zotin, derisa nuk
takohem me Neufelin", dhe nisen pr n shtpin e Neufelit. Ndrsa ai
rrinte afr Ka'bes me disa kurejshit dinjitoz. Kur e pa Ebu Seadi, nxori
shpatn dhe briti: "Pr Zotin dhe pr Ka'ben, nse nuk ia kthen tokn
Abdul-Muttalibit, do t vras me kt shpat." Neufeli iu prgjigj: "Q, tani
ia ktheva, e tij sht", q e vrtetuan edhe t pranishmit. Ebu Seadi bujti
tek Abdul-Muttalibi tri net, pastaj e bri umren dhe u kthye n Medin.
Pas ksaj ngjarjeje Neufel b. Abdi Shems b. Abdi Menafi, lidhi ma-
rrveshje me Benu Hashimitt. Kur fisi Huza'ah e sheh se far ndihme
fitoi Abdul-Muttalibi prej dajs s vet Ebu Seadit nga fisi En-Nexhar,
than:
"Ashtu si e keni lindur ju edhe ne e kemi lindur (sepse nna e Abdul-
Muttalibit sht nga fisi Huza'ah), andaj ne jemi m tepr t nevojshm se
ju t'i ndihmojm atij."
Prandaj edhe ata shkuan n Mek, hyn n Kshill dhe lidhn
marrveshje m Benu Hashimitt, e pastaj edhe me Benu Abdi Shemst -
fisin e Neufelit.
65
Ibni Hisham: I/137, 138.
47
Kjo ndrlidhje mes fiseve t Medins dhe Meks, e forcuar kshtu, do
t jet nj nga faktort e rndsishm pr lirimin e Meks, q do t
msojm m von.
66
sht me rndsi t'i prmendim dy pun t vlefshme
q i ka br Abdul-Muttalibi pr Ka'ben:
Hapja e pusit Zem-zem dhe mbrojtja e Ka'bes n luftn me elefantin.
67
I. Abdul-Muttalibit i sht urdhruar n ndrr q te hap pusin Zem
-zem, dhe iu sht dftuar vendi ku duhet gropuar. Gjat gropimit hasi n
sende t cilat i kishin fshehur Xherahimt kur patn ikur nga Meka, gjeti
shpata, stoli dhe dy kaproj nga ari. Me shpata e stolisi portn e Ka'bes, n
to i vendosi (gozhdoi) kaprojt e art, e muroi pusin dhe hapsirn pr
rreth pusit pr haxhilert. Kur u zbulua pusi Zem-zem, kurejshitt u
grindn me Abdul-Muttalibin duke thn: "Ne duam t marrim pjes me
ty", e ky u prgjigj:
"Kurrsesi, un jam i zgjedhur pr kt pun". Ata nuk e ln t qet
derisa e nxorn para gjyqi tek magjistari nga Beni Seadt. Ende pa u
kthyer n shtpi kta gjat rrugs hasn n shenja t cilat paralajmronin se
Abdul-Muttalibi kishte t drejt. Ather Abdul-Muttalibi u betua se: N
qoft se Zoti ia dhuron dhjet djem e ai jeton gjersa ata rriten e t'i
ndihmojn, do ta flijoj njrin prej atyre para Ka'bes.
II. Mkmbsi i sundimtarit t Abisinis n Jemen, Ebrehe, duke par
se arabt pelegrinojn Ka'ben, e ndrton nj kish t madhe n San'ae.
Dshironte q haxhilert t kthehen n San'ae, n vend t Meks.
Kur njri nga fisi Ken'aneh dgjon pr kt ndodhi, hyn natn n kt
kish dhe ndyen ballinn e saj me flliqsir. Kur Ebrehe dgjon pr kt
hidhrohet shum, mbledh nj ushtri prej 60.000 lufttarsh dhe niset n
Mek pr ta rrnuar Ka'ben.
Pr vete zgjodhi elefantin m t madh, t cilit i hip dhe u niset pr n
Mek. Ushtria i kishte 9 ose 13 elefant dhe kur arrin n vendin
Mugammese, ndalen t pushojn dhe t prgatiten pr t hyr n Mek.
Kur arrin n luginn Mehser, ndrmjet Muzdelifes dhe Minnes, elefanti
ndalet dhe shtrihet. Nuk ka mundi m t ngritej pr t'iu afruar Ka'bes.
Thuhet se jan munduar ta ngrisin me zor por nuk kan mundur dot, e kur
e trhiqnin n ndonj an tjetr ai ngritej menjher.
Gjersa Ebrehe dhe ushtria e tij kishin kokarje me elefantin, All-llahu
xh.sh. drgoi mbi ta zogjt Eba-Bil, t cilt gjuanin mbi ushtrin e Ebrehes
copa nga balta e pjekur, dhe (All-llahu xh.sh. i bri) ata sikurse gjethet e
brejtura nga krimbat.
Zogjt kishin pamje t uditshme sikurse dallndyshe t balsamosura.
66
Muhtesar siretu-r-Resul nga Abdul-Vehhabi, f. 41, 42.
67
Ibni Hisham: I/142-147.
48
Secili nga zogjt bartte nga tre gur, nj n sqep kurse dy n kthetra.
Kur e qllonte diknd me kt mas nuk shptonte dot, i shkaprderdhej
trupi dhe vdiste. Nuk kan qen t goditur t gjith ushtart e Ebrehes.
Disa filluan t ikin, por gjat rrugs shumica prej tyre psuan, andaj u
shprndan n t gjitha ant.
Ebrehe u ndshkua me nj smundje nga e cila i ran majat e
gishtrinjve. U kthye n San'a me kraharor t qar ku vdes s shpejti.
Kurejshitt e Meks, duke par se Meka do t sulmohej nga nj ushtri
e madhe, ikn npr kodra. Vetm kur kaloi rreziku ata u kthyen t sigurt
n shtpit e tyre.
68
Kjo ngjarje ka ndodhur n muajin muharrem, 50 ose 55 dit para
lindjes s Muhammedit a.s. q i prgjigjet fundit t shkurtit ose fillimit t
marsit t vitit 571, sipas kalendarit.
Kjo ngjarje - mbrojtja e Ka'bes nga rrnimi - sigurisht ishte dhurat e
All-llahut xh.sh., q ia dhuroj Pejgamberit a.s. dhe Shtpis s tij -
Bejtullahut, sepse nse e shikojm Kuddusi-Sherifin, shohim se kt kible e
kishin pushtuar armiqt e All-llahut, jobesimtart dhe i kishin nnshtruar
myslimant, si ka ndodhur n vitin 587. para ers s re me Buhatanaserin,
pastaj kt e pushtojn Romakt n vitin 70 sipas kalendarit.
Por, Ka'ben dhe kiblen n Mek nuk ka mundur ta pushtoj askush,
edhe pse banort e Meks ishin jobesimtar.
Pr kt ngjarje n Mek s shpejti patn dgjuar asokohe jo vetm
vendet fqinje por edhe fuqit udhheqse e qytetruese t asaj kohe.
Abisinasit mbanin lidhje t forta me Romakt dhe me Persiant. S shpejti
pas ksaj ngjarjeje, Persiant erdhn n Jemen dhe e nnshtruan at.
Kjo ngjarje, gjithashtu, i ka treguar bots n shenjtrin e shtpis s
Zotit dhe se Meka sht vend t cilin All-llahu xh.sh. e ka zgjedhur si Vend
t shenjt.
Nuk sht pr t'u uditur prse All-llahu xh.sh. e ka shptuar kt
vend nga rrnimi, kur dihet se prej ktu doli m i besueshmi El-Emin -
Pejgamberi i fundit i All-llahut xh.sh.
Abdul- Muttalibi i ka pasur dhjet djem. Kta jan: El-Harithi, El-
Gajdaku, Ez-Zubejri, Ebu Talibi, Abdullahu, Hamza, Ebu Lehebi, El-
Mekumi, Saffari dhe El-Abbasi.
N disa libra numrohen njmbdhjet djem, e i njmbdhjeti ka qen
Kathem. N t tjerat jan trembdhjet djem dhe i shtojn edhe Abdul-
Ka'bin dhe Huxhlanin, por me siguri t plot dihet pr dhjet djem. Prve
dhjet djemve Abdul Muttalibi ka pasur edhe gjasht vajza. Kto jan:
Ummul-Hakim, e quajtur El-Bejda, pastaj Berret, Atika, Safija, Erva dhe
68
Ibni Hisham: I/43-56., Tefhimu-l-Kur'an: VI/462-469.
49
Umejma.
69
III. Abdullahu sht babai i Resulull-llahut a.s. Nna e Abdullahut
sht Fatimja, vajza e Amr b. Aidh b. Umran b. Mahzum b. Jekadhe b.
Merret.
Abdullahu ka qen djali m i bukur i Abdul-Muttalibit dhe pr t m i
dashuri. Ky ka qen "flijimi" i premtuar apo kurbani. Ngjarja thot:
Kur Abdul-Muttalibit i lindin dhjet djem, dhe kur ata u rritn, i
mblodhi rreth veti dhe u tregoi pr premtimin e dhn. Ata e miratuan
kt. Ai ua shkroi emrat e tyre n shigjetza dhe t gjitha ia dha kaddahut -
njeriut i cili hidhte shortin. Shigjeta e par u kthyer drejt Abdullahut.
Abdul- Muttalibi e merr djalin dhe e drgon n Ka'be pr ta therur, por
kurejshitt dhe dajallart e tij, e edhe vllai i tij Ebu Talibi, nuk lejuan ta
bnte kt. Abdul Muttalibi u tha: "Ather si ta prmbushi betimin tim?"
Ia mbushn mendjen q prsri t shkonte tek shortari dhe t'i thot q
tani t hidhte shigjetzn mes Abdullahut dhe dhjet deveve. Nse del te
Abdullahu, le t shtoj numrin e deveve, dhe gjithnj kshtu, derisa shigjeta
nuk bjer mbi devet q Zoti t jet i knaqur. Nse bie mbi deve ather
ato do ti therte para Ka'bes.
Dhe kur numri i deveve arriti n njqind, vetm ather shigjetza ra
prej Abdullahut mbi devet. Abdul-Muttalibi i flijoi kto n vend t djalit.
Gjer ather vlera e gjakut tek arabt ka qen dhjet deve, e pas ksaj
ngjarjeje arriti n njqind deve, q e ka vrtetuar edhe Islami.
Tregohet se Resulull-llahu a.s. ka thn: "Un jam i biri i dy flijimeve"
(Ismailit dhe babait t tij Abdullahut).
70
Abdul-Muttalibi ia zgjodhi djalit t vet pr grua Eminen, vajzn e
Vehbi b. Abdi Menaf b. Abd Zehre b. Kulabit. N at koh ajo ishte vajza
m e bukur dhe m e ndershme ndr kurejshitt, edhe pr kah origjina e
edhe pr kah pozita. Babai i saj ishte kryepar i familjes Zehra, t njohur pr
nga prejardhja dhe nderi. Abdullahu martohet dhe me gruan e vet jeton n
Mek. Pas disa kohsh babai e drgon n Medin q t furnizohet me
hurma, ku edhe ndrron jet.
Disa thon se sht nisur n Sham pr t br tregti, por n Medin e
takon nj karvan t kurejshitve dhe pr shkak smundjes ndalet aty ku
edhe vdes dhe varroset n varret Nabig El-Xhadi. Vdes n moshn njzet e
pes vje, e para lindjes t djalit t tij, Muhammedit a.s.
Ky sht mendim i shum historianve.
Ka edhe sish q thon se Abdullahu ka vdekur dy muaj pas lindjes s
69
Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 8 dhe 9. Rahmetun li-l-Alemin: II/56.66.
70
Ibni Hisham: I/151-155; Rahmetun-l-Alemin: II/89, 90; Muhtesar Siretu Resulull-
llah nga En-Nexhdi, f. 12, 22, 23.
50
fmijs.
71
Kur n Mek arrin lajmi pr vdekjen e tij, Eminja e terrin at me
pikllim t madh q e shpreh edhe me vargje prekse.
E tr pasuria q Abdullahu kishte ln pas veti kan qen: pes deve,
nj tuf t vogl delesh dhe robreshn abisinase, Berket, me ofiqin Ummu
Ejmen, e cila sht kujdesur pr Resulull-llahun a.s.
72
71
Ibni Hisham: I/156, 158; Fikhu-s-Sire nga Muhammed Gazaliu, f. 45; Rahmetun
li-l-Alemin: II/91.
72
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdullah En-Nexhdi, f. 12, Telkih Fuhumi ehli-l-
ether, f. 4 dhe Sahih Muslim: II/96.
51
LINDJA DHE DYZET VJET JETESE
GJER TEK PEJGAMBERLLKU
Lindja
i dalluari Pejgamber, Resulull-llahu a.s. u lind n familjen
Beni Hashim n Mek, n mngjesin e dits s hn, m nnt
rebiul-evvel, n vitin e par t ngjarjes me "elefantin", ose
dyzet vjet pas sundimit t mbretit persian Kisras (Kserksit) - Enu
Shervanit. Kjo dat i prgjigjet 20 ose 22 prillit t vitit 571 sipas
kalendarit. Kt dat e ka llogaritur dijetari i madh Muhammed Sulejman
El-Mensur Fevri dhe astronomi i shquar Mahmud Pasha.
73
M
Ibni Seadi transmeton se nna e Resulull-llahut a.s. ka thn: "Kur e
kam lindur, bashk me t kam lindur edhe nj drit t madhe, nga e cila
kan shklqyer pallatet e Shamit." Ngjashm transmeton edhe Ahmedi nga
El-Urbad ibn Sarijeh.
74
Gjithashtu flitet se, gjat lindjes s Muhammedit a.s. kan ndodhur
disa ngjarje t uditshme n bot, t cilat kan qen parashenja t pej-
gamberllkut t tij:
Jan rrzuar katrmbdhjet pyrgje nga kshtjella e Kserksovit n
Persi, sht shuar zjarri t cilin shekuj me radh e kan adhuruar farisejt
n Indi, jan rrnuar kishat rreth liqenit "Savit" pasi q sht thar liqeni.
Kt e transmeton Bejheki,
75
e Gazaliu nuk pajtohet me kt.
76
Kur Eminja e sjell n bot fmijn, e thrret gjyshin e tij Abdul-
Muttalibin pr t'ia kumtuar lajmin e gzueshm. Ai, plot gzim, e merr
djalin n duar dhe e drgon n Ka'be. Aty i lutet All-llahut dhe e falnderon
pr nipin. Aty edhe ia vn emrin Muhammed - e q me siguri dihet se ky
emr nuk ka qen i njohur ndr arabt. Synetia sht br shtat dit pas
lindjes, si ka qen zakon tek arabt.
77
Gruaja e par q i ka dhn gji, pas nns s vet, ka qen Thuvejbja, e
mbrojtura e Ebu Lehebit, e cila e ka pasur nj foshnj n gji me emrin
Mesruh. Para Muhammedit a.s. i ka dhn gji Hamzs, djalit t Abdul-
73
Libri shkollor: Historia e popujve islam nga El-Hudariu: I/62; Rahmetun li-l-
Alemin: I/38, 39 (data kontestuese: m 9 apo 12.
74
Muhtesar Siretu-r-Resul, profesor Abdullah En-Nexhdit, f. 13, dhe Ibni Sead:
I/23 (ose 33).
75
Historia e popujve islam: I/62.
76
Fikhu-s-Sira nga Gazaliu, f. 460.
77
Ibni Hisham: I/159, 160. Historia e popujve islam nga El-Hudariu: I/62.
Ekzistojn disa mendime se Muhammedi a.s. ka lindur i synetuar. Zadul-Miad:
I/18. Telkih, f. 4.
52
Muttalibit, e pas tij i ka dhn gji Ebu Seleme b. Abdul-Esed El-
Mahzumit.
78
Qndrimi tek fisi Benu Sa'd
Arabt q jetonin n qytet e kishin zakon q foshnjeve t'u gjejn
mndesh dhe at nga fshatrat dhe shkrettira, duke dshiruar kshtu t'i
largojn fmijt e vet nga smundjet e qytetit. Fmijt duhej t prkun-
deshin n ajr t pastr, t forcoheshin shpirtrisht dhe t flisnin gjuhn e
pastr arabe.
Kshtu edhe Abdul Muttalibi del t krkoj mndesh (gruaja q u jep
gji foshnjeve) pr nipin e vet. Bien n ujdi me Halimen nga fisi Benu Sa'd
ibn Bekr, vajzn e Ebi Dhuejbit. Burri i saj quhej El-Harith b. Abdul-
Uzzaji, me ofiqin Ebi Kebsheh, po nga fisi i Halimes.
Muhammedi a.s. ka pasur vllezr mndor (t qumshtit). Kta jan:
Abdullah b. (el)-Harithi, Enisa, vajza e Harithit, Hudhafeh ose Xhuzema,
vajza e Harithit, t ciln e quajtn Shejma. Ajo e donte dhe e mbante n
duar Muhammedin a.s. pastaj Ebu Sufjan b. Harith b. Abdul Muttabi, djali
i mixhs Resulull-llahut a.s.
Mixha i Resulull-llahut a.s., Hamza, po ashtu ka pasur mndesh nga
fisi Benu Sa'd ibn Bekr, e nj her i ka dhn gji edhe nna e Resulull-
llahut a.s. kur ka qen n vizit tek Halimja. Hamza ka qen vllai mndor
i Resulull-llahut a.s. nga dy ant, prej Thuvejbes dhe Halimes. Halimja, me
Resulull-llahun a.s. ka prjetuar bereqet (mbarsi) t papritur si dhe ngjarje
interesante.
Ibni Is'haku shkruan: "Halimja tregon se nj dit ishte nisur me burrin
dhe me djalin e vogl, t cilin ende e kishte n gji, me nj grup grash nga
fisi Sa'd ibn Bekr, pr t krkuar pun (grat vinin n Mek dhe merrnin
foshnje pr t'u dhn gji). Kjo ka ndodhur n nj vit kur nuk kemi pasur
ushqim. Jemi nisur me nj deve e cila, pr Zotin, nuk jepte asnj pik
qumsht. Askush prej nesh nuk ka fjetur nga t qart e fmijs ton t
uritur, i cili nuk ka mundur t ngopej nga gjoksi im. I luteshim Zotit q t
na nxjerrte nga kjo situat e vshtir. Kshtu mbrrim n Mek. I
shikonim foshnjat e posalindura dhe donjrs prej nesh na ofruan
Resulull-llahun a.s., por asnjra nuk donte ta merrte, sepse ishte jetim - pa
bab. Natyrisht, ne shpresonim q t na paguante babai i foshnjs.
donjra prej nesh thoshte: "Jetim, ka mund t bj pr t nna dhe
gjyshi!?" Andaj nuk dshironim t'i marrim jetimt. Ndrkaq, do grua q
kishte ardhur me mua gjeti pr vete fmij pr gji, prve meje. Kur
bheshim gati pr t'u kthyer, i thash burrit: "Pasha Zotin, ndihem e
78
Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 4. Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdullah En-
Nexhdi, f. 13.
53
poshtruar sepse t gjitha shoqet e mia gjetn pr vete foshnj pr gji. Nuk
mund t kthehem n shtpi kshtu e mjer. Pasha Zotin, vajta mbrapa ta
marr at jetim." "Mos bn merak, gjithsesi vepro kshtu, ndoshta All-llahu
me t do t na jep bereqet." Ajo pastaj vazhdoi tregimin: "Vajta ta marr
fmijn vetm pr shkak se nuk gjeta tjetr. Pastaj, kur e mora, e solla te
karvani dhe e vura n gji. Ai i pranoi gjinjt e mi dhe thithte e thithte gjersa
u ngop. Pas tij u ngop edhe djali im. Pastaj Muhammedi fjeti, e fjeti edhe
djali im, nga vaji i t cilit (nga uria) nuk kemi mundur ta bjm asnj sy
gjum natn e kaluar. U ua burri im dhe shkoi te deveja, kur, ka me pa,
asaj iu kishin fryer gjinjt. Pastaj e mjeli dhe pim q t dy gjersa u
ngopm. At nat fjetm mir. Kur u zgjuam, burri m tha: "Oj Halime,
dije se pasha Zotin, e ke marr nj fmij me fat dhe me bereqet!" Un u
prgjigja: "Edhe un kam dshir t jet ashtu." Pastaj u nism. Un me
fmijt i hipa deves. Deveja ishte e fuqishme dhe e shpejt, andaj shkova
mjaft prpara shoqeve, kshtu q ato m britn: "Oj e bija e Vehbit, ka t
ndodhi! Pritna pakz neve, a sht ajo e njjta deve me t ciln ke vajtur s
bashku me ne?" "Po, pr Zotin", u prgjigja: "Ajo vet sht." "Nuk sht
e mundur", than ato. "Ka ndodhur di me t."
Pastaj mbrritm n fshatin ton - tok e Beni Sa'dve. Nuk kam
njohur tok m t that se kjo. Delet tona gjithnj ktheheshin t uritura n
shtpi, por kur erdhm me Muhammedin ato u kthyen nga kullosat t
ngopura dhe me plot qumsht, pastaj i molm dhe u ngopm me qumsht.
Fqinjt tan, duke e ditur se delet tona, gjer ather nuk kishin pasur asnj
pik qumsht, u thoshin barinjve t vet: "T mjert ju, pse nuk i kullotni
delet atje ku kullosin kopet e bijs t Vehbit." Por, gjithnj ndodhte e
njjta gj. Delet e tyre ktheheshin t uritura dhe pa qumsht, kurse t miat
t ngopura dhe me qumsht. Prmes ksaj gjithnj e ndienim mirsin e
Zotit, ndihmn dhe furnizimin e tij. Kjo zgjati derisa Muhammedi i mbushi
dy vjet. E ndava nga gjiri sepse dukej m i fuqishm dhe m i madh se
moshatart e tij. Ather vendosm t'ia drgojm nns s vet, ishim t
piklluar dhe t mjer pr shkak t ndarjes.
Nns s tij i treguam se far mbarsie kishim n shtpi me t dhe i
thash: "Sikur ta lishe tek ne edhe pak koh q t forcohet edhe m, do ta
kishte m mir se n qytet. Kam frik se do t'i bn keq ajri i qytetit."
Halimja vazhdoi: "As q kemi shpresuar, e Eminja menjher vendosi ta
marrim fmijn mbrapa me vete.
79
Kshtu Resulull-llahu a.s. mbetet tek Benu Sa'dt. Ishte n moshn
katr-pes vje, kur ka ndodhur nj ngjarje - njra nga mu'xhizet e Re-
sulull-llahut a.s. "Hapja dhe pastrimi i kraharorit t Muhammedit a.s."
79
Ibni Hisham: I/162-164. Ky sht mendim i shumics autorve t Sires. Ibni
Is'haku konsideron se tek Halimja ka shkuar tre vje. Shiko Ibni Hisham: I/92.
54
Muslimi transmeton nga Enesi se Resulull-llahut a.s. i erdhi Xhibrili
derisa ai luante me fmij. Ai e merr kt, e shtrin pr toke, ia hap
kraharorin gjer tek zemra, ia nxjerr zemrn jasht dhe nga zemra nxjerr
nj koagulim (piksje) dhe thot: "Me kt shejtani ka mundur t t bj
dm." Pastaj ia pastruan zemrn n nj legen t art ku ka pasur uj t
Zem-zemit, pastaj e qep dhe prsri e vn n vend t vet. Fmijt tjer
vajtn tek ndrikulla e tij duke britur: "Muhammedi sht i mbytur!" Kur e
pan prsri, fytyra e tij kishte ngjyr tjetr."
80
T vajturit tek nna e vet
Pas ksaj ngjarjeje t uditshme, Halimja u friksua pr Muhammedin
dhe vendosi t'ia kthente nns s vet. Tek nna ishte gjer n moshn
gjasht vje.
81
Eminja e shihte t arsyeshme, pr shkak t vetvetes dhe pr
shkak t djalit, ta vizitonte varrin e burrit n Jethrib (Medin). S bashku
me djalin, shrbtoren Ummu Ejmenen dhe me vjehrrin e vet, niset n
rrugn e gjat 500 km. N udhtim kalun nj muaj. Eminja dobsohet
shum, sidomos gjat kthimit. Edhe pse n fillim t udhtimit ishte
kmbngulse, megjithat nuk mundi t qndronte gjer n fund. Vdiq n
vendin e quajtur El-Ebva, ndrmjet Meks dhe Medins.
Jeta tek gjyshi i dashur
Abdul-Muttalibi kthehet me Muhammedin a.s. n Mek. T tra
ndjenjat e tij, t mirsis, t bujaris dhe t dashuris i ishin drejtuar nipit
jetim, t cilin e gjeti nj tragjedi e re q vetm ia rihapi plagn e vjetr q
s'ishte mbyllur ende - s pari i ati, e tani edhe e ma!
Gjyshi ishte m i mshirshm ndaj Muhammedit a.s. se sa ndaj djemve
t vet. Asnjher nuk e linte vetm, gjithnj ishte dikush me t.
Ibni Hishami thot: "Abdul-Muttalibi e kishte nj shilte t vet nn hijen
e Ka'bes. Djemt e tij uleshin rreth shiltes dhe nga respekti asnjri nuk
tentonte t ulej n vendin e babait. Por kur paraqitej Resulull-llahu a.s. -
nipi, ulej mes t shiltes. Xhaxhallart e tij, djemt e Abdul-Muttalibit donin
ta largonin, por Abdul-Muttalibi u thoshte: "Lreni mos e oni
Muhammedin, djalin tim. Ai gzon vend t posam tek un."
Pastaj e ulte pran, ia ledhatonte shpinn me dor dhe gzohej pr do
gj q bnte Muhammedi a.s.
82
N moshn tet vje, dy muaj e dhjet dit, Resulull-llahu a.s. e humb
edhe gjyshin e vet. Ky vdes n Mek, duke dshiruar q kujdesin ndaj nipit
t t'ia besonte xhaxhait t tij Ebu Talibit, i cili ishte vllai i babait t
Pejgamberit a.s., nga baba dhe nna.
83
80
Sahih Muslim, kaptina El-Isra: I/92.
81
Telkihu Fuhumi ehli-l-ether, f. 7, Ibni Hisham: I/168.
82
Telkih Fuhumi l-ether, f. 7; Ibni Hisham: I/168.
83
Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 7; Ibni Hisham: I/168
55
Tek ungji sentimental
Ebu Talibi mori prsipr kujdesin e plot ndaj djalit t vllait - nipit. E
radhiti n mesin e djemve t vet, atyre edhe ua la amanet dhe posarisht
krkoi mirsi dhe nderim t ndrsjell. Ebu Talibi, ungji i tij e favorizoi
Muhammedin a.s. mbi dyzet vjet, duke ia dedikuar mbrojtjen e vet dhe pr
shkak t tij lidhte miqsi dhe hidhrohej, pr ka do t bhet fjal.
Me lutje solli shiun
Ibni Asakiri e ka marr nj hadith nga Xhelhemeh ibn Arfeteh, i cili
thot: Nj dit hyra n Mek, ishte thatsir, ndaj kurejshitt than: "O
Ebu Talib, na u tha lugina, fmijt na vuajn nga thatsia, etja dhe lutu pr
shi." Ebu Talibi doli me djaloshin, dhe dukej sikur t ishte zn Dielli, ret
u shakullisn. Djaloshi shikonte n qiell. Ebu Talibi e mori at, e mbshteti
me shpin pr Ka'be, dhe tregoi me gisht kah ai, e n qiell ndodhi nj
mrekulli. Ret u grumbulluan nga t gjitha ant, filloi stuhia dhe n lugin
u derdh nj shi i begatshm q ujiti gjith ka duhej. Kt ndodhi Ebu
Talibi e ka prshkruar me nj verset." N kt verset Ebu Talibi e ka
prshkruar fuqin mbinatyrore t Muhammedit a.s.
Prifti Behira
Kur Resulull-llahu a.s. mbushi dymbdhjet vjet - sipas disave - e edhe
dy muaj e dhjet dit,
84
Ebu Talibi e mori me vete n nj udhtim tregtie
pr n Sham. Gjat udhtimit u ndaln n Basr pr t pushuar. Atbot
Basra ishte vend i rndsishm tregtar dhe kryeqytet i trevave arabe q
ishin nn sundimin e Romakve.
N kt qytet jetonte nj prift i quajtur Behira, ndrsa emrin e vrtet
e kishte Grges (Xherxhiz). Kur karvani me tregtar arriti n qytet, ai u
doli prpara dhe i ftoi n gosti. Edhe pse i shihte pr t parn her, ky
menjher e njohu Resulull-llahun a.s. sipas veorive t shpallura m hert
n librat e shenjt. Ai e mori djaloshin pr dore e tha: "Ky do t jet
Pejgamberi i tr bots. Kt All-llahu do ta drgoj si mshir t gjitha
botrave." Ebu Talibi tha: "Si e din ti kt?" Ai u prgjigj: "Kur vshtronit
nga Aka'beja, nuk mbeti asnj gur, as bim, as lis pa br sexhde, kurse
ata nuk i bjn sexhde askujt tjetr prve Pejgamberit. Un e njoh nga
vula e pejgamberllkut, sipas nishanit mbi krcen e eprme t shpatulls n
form t molls. Un pr t kam dgjuar n shpalljet tona." Pastaj e luti
Ebu Talibin q t mos shkonte me t n Sham. Friksohej mos ta gjej
ndonj e keqe nga hebrenjt. Ebu Talibi e ktheu Muhammedin a.s. n
Mek me dy shrbtor.
85
84
Telkih Fuhumi ehli-l-ether nga Xhevzi, f. 5; Ibni Hisham: I/169
85
Muhtesar Sireti-Resul, En-Nexhdi, f. 46. Ibni Hisham: /180-183 Tek Tirmidhiu
dhe tek disa t tjer qndron se e ka kthyer me Bilallin, por kjo gjithsesi sht
gabim sepse Bilalli ather nuk ka qen i pranishm, e edhe nse ka qen gjall,
56
Lufta e quajtur El-Fixhar
Kjo ka qen lufta e fiseve Kurejsh dhe Kinan kundr Havazinve. N
at koh Resulull-llahu a.s. ishte n moshn pesmbdhjet vje.
udhheqsi i kurejshitve dhe Kinanve ka qen Harb b. Umejje i cili
gzonte fam dhe nder t madh. Udhheqs i fisit Havazin ka qen Kajsi.
Fillimi i lufts i ka takuar Kajsit kurse mesi i lufts i ka takuar fisit Kinan.
Kjo luft sht quajtur "Fixhar" ngase pushoi ndalesa e luftimit n muajt e
shenjt. N kt luft ka qen prezent edhe Resulull-llahu a.s. por ai vet
nuk luftoi, vetm q iu jepte shigjeta xhaxhallarve.
86
Marrveshja mbi dinjitetin
N baz t lufts paraprake u b betimi pr muajin e shenjt dhul-
ka'de, iniciatort e t cilit kan qen kurejshitt, dhe at kto familje: Benu
Hashim, Benu Muttalib, Esed b. Abdul Uzzaj, Zehreh b. Kulab dhe Tejma
b. Merreh. Prfaqsuesit e ktyre familjeve u mblodhn n shtpin e
Abdullah Xhedanit et-Temijut, sepse ishte m i vjetri prej tyre dhe ishte
shum i ndershm dhe bujar. Lidhn marrveshjen se n Mek nuk guxon
t jet askush i nnshtruar e as i terorizuar, qoft ai mekas ose mysafir, e t
mos jen ata n ann e tij e kundr zullumqarit, prderisa ky nuk ndalet.
N kt marrveshje ka qen prezent edhe Resulull-llahu a.s. e kur All-
llahu xh.sh. e ka prirur me shpallje, ka deklaruar: "Kam qen prezent n
shtpin e Abdullah b. Xhedanit kur u lidh marrveshja e cila m plqeu, e
po qe se n Islam do t ftohesha pr di t till, do t prgjigjesha me
dshir."
87
Kjo marrveshje sht rezultat i fanatizmit paraislamik q ka rezultuar
nga "asabijja". Asabijja sht fryma e gjinis e cila nnkuptonte besnikrin
e domosdoshme ndaj farefisit t vet.
T shohim se cili ishte shkaku i lidhjes s aleancs dhe nnshkrimit t
marrveshjes mbi dinjitetin e njeriut. Nj njeri nga fisi Zubejd erdhi n
Mek pr t shitur mallin. Kt mall e bleu El-As b. Vail Es-Sehmi, por
nuk e bri pagesn ashtu si duhej. Tregtari e luti q ta bnte pagesn si
duhet dhe i ftoi prfaqsuesit e familjeve. Abdu-Dar, Mahzum, Xhumh,
Sehm dhe Ad q t'i ndihmojn, por kta nuk e prfilln as njeriun e as
ngjarjen. Ather tregtari thrret nj poet dhe e lut q n treg t'i recitonte
disa vargje me t cilat do t prshkruante padrejtsin dhe dhunn q i
ishte br. Dhe, derisa poeti recitonte, aty pari kaloi Zubejr b. Abdul-
Muttalibi dhe pyeti: "ka sht shkaku i ktyre vargjeve?" Kur mori vesh
nuk ka mund t jet s bashku me Ebi Talibin, e as me Ebu Bekrin; Zadul-Miad:
I/17
86
Ibni Hisham: I/184-187; Kalbu xhezireti-l-Arebi, f. 260. Historia e popujve
mysliman I/63.
87
Ibni Hisham: I/113, 135. Muhtesar Siretu Resulull-llah nga Nexhdi, f. 30, 31.
57
shkakun, i mblodhi njerzit e siprprmendur q t marrin vendimin pr
respektimin e dinjitetit njerzor, si pr banort e Meks ashtu edhe pr t
huajt q vinin n Mek. Pastaj t gjith t tubuarit vajtn tek El-As b. Vaili
t cilin e detyruan t'i jap tregtarit t drejtn e tij.
88
Jeta e mundimshme
Resulull-llahu a.s. n rini nuk kishte ndonj pun t caktuar apo
profesion. Tradita shnon se ka qen bari i deleve t fisit Beni Sa'd dhe
banorve t Meks.
89
N moshn njzet e pes vje shkon n Sham si tregtar me mallin e
tregtares s njohur mekase, Hatixhes, r.a.
Ibni Is'haku shnon: "Hatixhja, vajza e Huvejlidit ka qen tregtare e
njohur dhe e ndershme. Ajo i punsonte tregtart t cilt punonin me pasu-
rin e saj dhe rregullisht, n mnyr t zellshme ua paguante fitimin.
Prndryshe kurejshitt kan qen tregtar t njohur.
Kur Hatixhja dgjon pr Resulull-llahun a.s. posarisht se sht i
sinqert, i besueshm dhe me sjellje fisnike, drgon q ta thrrasin. Kur
Resulull-llahu a.s. paraqitet para saj, ajo i ofron t kujdeset pr tregtin e
saj n Sham, e pr kt do t jet i shprblyer m mir se t gjith t tjert
para tij. Gjithashtu me t do ta drgonte shrbyesin e saj Mejserin. Resu-
lull-llahu a.s. pranon kt ofert dhe menjher niset me Mejserin dhe
karvanin pr n Sham.
90
Martesa me Hatixhen
Kur u kthye Resulull-llahu a.s. n Mek, Hatixhja u befasohet shum
me suksesin e arritur n tregti. Mejseri i tregon pr bujarin dhe
besnikrin e Resulull-llahut a.s. dhe i thot se kjo ka qen nj nga shkaqet
e fitimit t madh. Hatixhja njkohsisht qe e knaqur dhe e befasuar. Ishte
e vej dhe gjer ather e kishin krkuar shum pasanik t njohur, zot-
rinjt e Meks, por ajo i kishte refuzuar, sepse dshironte t'i prkushtohej
vetm tregtis. Por, at q ndjeu ndaj Resulull-llahut a.s. nuk mundi ta
fshihte prej shoqes s vet Nefises, bijs s Menijjetit. Nefiseja nuk heshti
pr kt por drejtprdrejt vajti tek Resulull-llahu a.s. dhe i tha haptazi q
t martohet me Hatixhen. Ai u pajtua me kt dhe bisedoi me xhaxhallart
e vet, t cilt pajtohen dhe me an t ungjit t Hatixhes i fejojn.
Menjher pas fejess u b edhe martesa. N aktin e kurorzimit ishin t
pranishm Benu Hashimitt dhe paria e Medarve. Kjo ndodhi vetm dy
muaj pas kthimit t tij nga Shami, kurse versioni m i sakt sht pas njzet
ditsh. Hatixhja ather ishte dyzet vje. N at koh ishte gruaja m e
dalluar e Meks, sipas origjins, pasuris dhe mendjemprehtsis. Kjo
88
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 30, 31.
89
Ibni Hisham: I/166.
90
Ibni Hisham: I/187, 188.
58
sht gruaja e par me t ciln sht martuar Resulull-llahu a.s. dhe gjat
jets s saj nuk ka pasur tjetr grua.
91
Hatixhja i ka lindur t gjith fmijt e Resulull-llahut a.s. prve
Ibrahimit. M s pari u lind Kasimi, sipas t cilit e kan quajtur Resulull-
llahun a.s. Ebu Kasim. Pastaj sht lindur Zejnebja dhe Rukija, mandej
Ummu Kulthum dhe Fatimja, e pastaj djali Abdullahu t cilin e kan
quajtur i "Miri" dhe i "Pastrti". Djemt i kan vdekur n djalri kurse t
gjitha vajzat kan prjetuar Islamin dhe Shpalljen, dhe jan br mysli-
mane, muhaxhire. "Muhaxhire" do t thot se t gjitha jan shprngulur
nga Meka n Medin, prkatsisht, kan br hixhretin. Megjithat, t
gjitha vajzat i kan vdekur gjat jets s Resulull-llahut a.s. prve
Fatimes, r.a., e cila vdes gjasht muaj pas babait t vet.
92
Ndrtimi i Ka'bes dhe ndodhia e gjykimit
Kur Resulull-llahu a.s. ishte tridhjet e pes vje, kurejshitt vendosn
t ndrtojn Ka'ben e cila gjer ather ishte nj grumbull gursh n nj
truall pak sa t ngritur. Ishte e lart nnt arshin q nga koha e Ismailit a.s.
Nuk kishte kulm, andaj disa vjedhs e kishin vjedhur nj ark me ari e cila
gjendej asokohe brenda ktij grumbulli. Pr shkak t tradits s vet dhe
vlers s madhe historike, si dhe themelet t cilat i ka vn Ibrahimi a.s.
Ka'ben gjithnj e kan vizituar t gjith kalimtart e Meks. Ngjante q
shum prej tyre t merrnin me vete nga nj cop dhe apo gur si simbol
shenjtrie dhe bereqeti. Pes vjet para pejgamberllkut t Resulull-llahut
a.s. Ka'ben e kaplon prmbytja pas shprthimit s pends Arem.
Kurejshitt u friksuan sepse Kabja ishte gati t rrnohej, andaj vendosn
ta rindrtojn duke i ruajtur themelet dhe vendin e saj t mparshm.
Vendosn q ta ndrtojn vetm me pasurin e fituar n mnyr t
ndershme - pa przierje t kamats, ryshfetit, t hollave t vjedhura dhe t
plakitura. Ata friksoheshin t'i rrzojn mbeturinat ekzistuese t Ka'bes.
Kt e filloi El-Velid b. Mugire El-Mahzumi, e t tjert pas tij pasi q,
gjat spastrimit ktij nuk i ndodhi asgj e keqe. E rrzuan gjer n themel
tr at q kishte ndrtuar Ibrahimi a.s. E prpiluan edhe planin e ndrtimit
t Ka'bes. do fisi i caktuan se sa do t sjellte gur dhe ciln pjes t murit
do ta ndrtonte, kshtu q t gjith t jen pjesmarrs n ndrtim. E
solln nj ndrtues Romak, t quajtur Bakum, dhe ndrtimi shkonte sipas
planit gjersa nuk erdhn n lartsi t vendit ku duhej vendosur Haxherul-
esvedin (Gurin e Zi). do fis e konsideronte vetn t privilegjuar q kt
pun t ndershme ta bnte ndonjri prej tyre. Grindja mes tyre zgjati katr
apo pes dit dhe kanosej rreziku q t shprthente prleshje e
91
Ibni Hisham: I/189-190; Fikhu-s-Sira nga M. Gazaliu, f. 59; Telkihu Fuhumi
ehli-l-Ether, f. 7.
92
Ibni Hisham: I/190-191; Fikhu-s-Sira, f. 60; Fethu-l-Bari: VII/507.
59
prgjakshme rreth tempullit t Shenjt n tokn e Shenjt. N tr kt
tollovi m i maturi ishte Ebu Umejje b. El-Mugire El-Mahzumi, i cili jep
kt propozim: personi i par, i cili paraqitet n dyert e Haremit t Ka'bes
le ta zgjedh kt problem dhe le t vendos.
All-llahun xh.sh. ka dashur q ky person t jet Resulull-llahu a.s. Kur
e pan brohoritn: "El-Emini, El-Emini (sepse ka qen i njohur me kt
ofiq, q n prkthim do t thot: i besueshm, besnik), jemi t knaqur q
ky t vendos, ky sht Muhammedi!"
Kur u afrua Resulull-llahu a.s. m afr, ata ia parashtruan shtjen dhe
krkuan zgjidhje nga ai. Resulull-llahu a.s. kishte zgjidhje: Ai krkoi nj
cop plhur, e shtriu n tok dhe mes e vuri "gurin e Shenjt", pastaj u
tha kryeparve t fiseve t ngatrruara t afrohen, ta kapin nga nj kind t
plhurs dhe t gjith s bashku ta ngrisin "gurin e Shenjt" gjer tek vendi
ku do t vendosej. Pastaj Resulull-llahu a.s. e mori at me duar t veta dhe
e vuri ku duhet. Ky ka qen veprim i mir me t cilin ishin t knaqur t
gjitha palt.
Kurejshitve iu harxhohet pasuria e pastr - hallall pr ndrtim, andaj
nga ana veriore e ndrtuan murin n lartsi prej gjasht arshinve, sot i
quajtur muri-Hatim apo muri i Gurit. N kt mur e bn dern dhe e
ngritn nga toka q t mos mund t hyj n Ka'be kush t doj, por vetm
ai, t cilit i lejohet. Kur ndrtimi i Ka'bes arrin lartsin pesmbdhjet
arshin, e bjn plafonin t mbshtetur n gjasht shtylla. Me kt ndrtim
Kabja merr trajtn e vet katrore m prmasa prafrsisht t njjta: Lartsia
sht prafrsisht pesmbdhjet metra, gjatsia e murit n t cilin sht
Haxherul-esvedi sht dhjet metra, sikurse edhe muri tjetr kundruall
ktij. Guri gjendet n lartsi prej 1,5 m. nga fundamenti ku bhet tavafi.
Muri ballor n t cilin gjendet dera, sht i gjat dymbdhjet metra sikurse
edhe ai kundruall tij. Dera e Ka'bes sht vendosur dy metra n lartsi nga
toka. Nga ana e jashtme Ka'ben e rrethon rrethi prej gurve n lartsi
njzet e pes centimetra e n gjersi tridhjet centimetra. Kto jan, n
realitet, blloqe gursh nga godina e par, e q jan ruajtur n kt
mnyr.
93
Jetshkrimi i shkurtr para pejgamberllkut
Resulull-llahu a.s. n rinin e vet ka qen i prirur me virtyte m t mira
q mund t'i posedojn njerzit. Ka pasur nj koeficient t lart inteligjence
q sht shprehur n do lvizje t tij, ose n do iniciativ t tij. Nuk ka
pasur dshir t fliste shum. E kishte andje vetmimin (veimin), q e
praktikonte n momentet e meditimit dhe hulumtimit pr drejtsi dhe pr t
gjitha ato gjra q jan t arritshme pr mendjen e njeriut. Meditonte pr
93
Ibni Hisham: XII/192-197; Fikhu-s-Sira nga Gazaliu, f. 62, 63; Sahihu-l-Buhari:
I/215; Historia e popujve islam: I/64, 65.
60
natyrn, bukurit e saja, ligjet e natyrs, pastaj pr njeriun si individ dhe si
pjestar t shoqris. Pastaj mendonte pr besimin, 'sht ajo q besonte
populli i tij, kujt ose kafit i prkulej dhe i lutej, prse merreshin me herezi,
me magjira (shorte, falle) etj. Nse vrente se diku punohej mir, ather
edhe ai ngarendte n ndihm, ndrsa nga veprat e kqija largohej. Nuk
pinte alkool, nuk e hante mishin e kafshs t therur n altar, nuk i festonte
festat e idhujve. Ka qen i pari q ikte nga shirku apo politeizmi. Nuk
duronte dot kur dikush bnte be me idhujt Latin dhe Uzatin. Nuk ka
dyshim se Resulull-llahun a.s. e ka ruajtur prcaktimi i All-llahut xh.sh.
Nse ndodhte q te ai t zgjohet ndonj ves i keq njerzor, ose t niset pas
ndonj zakoni t padenj pr te, ather paraqitej kujdesi Hyjnor q ta
ruante nga do gj q nuk vyen.
Ibni Ethiri rrfen: "Resulull-llahu a.s. ka thn: "Kurr nuk kam qen i
interesuar t bj at q bnin arabt paraislamik, prvese n dy raste, e
nga t dyjat All-llahu xh.sh. m ka nxjerr nga situata. Pastaj kjo nuk m ka
ndodhur gjer n fillim t Shpalljes me t ciln All-llahu xh.sh. m ka
nderuar. Nj mbrmje i thash nj djaloshi, i cili ruante delet me mua n
kodrat e Meks: "A dshiron t kujdesesh pr delet e mia, e un t shkoj
n aheng n qytet, sikur edhe djelmoshat tjer?" U prgjigj po. Un u nisa,
dhe kur mbrrijta tek shtpia e par n Mek, dgjova muzikn, e pyeta:
"'sht kjo?" Ata mu prgjigjn: "Martohen dy t rinj." U ula t dgjoj, e
All-llahu xh.sh. mi mbylli vesht e un fjeta. N mngjes m zgjoi nxehtsia
e diellit dhe u ktheva tek djaloshi, i cili m pyeti se si kisha kaluar? Un i
tregova, e pastaj vendosa q edhe natn e dyt t veproj kshtu. Kur n
mbrmje hyra n Mek, m ndodhi sikurse natn e kaluar. Pas ksaj
ndodhie m nuk lejova t m okupoj e keqja."
94
Transmeton Buhariu nga Xhabir b. Abdullahu i cili thot: "Kur sht
ndrtuar Kabja, Resulull-llahu a.s. dhe Abbasi kan shkuar t bartin gur.
Abbasi i thot Resulull-llahut a.s.: "Vre petkun (izarin - pjesn e poshtme)
tnd n qaf q t mos rrjepet lkura nga gurt." Resulull-llahu a.s. u
gjunjzua, i ngriti syt kah qielli, pastaj u ngrit e tha: "Izari im, izari im"
dhe e shtrngoi petkun rreth veti."
95
N versionin tjetr t hadithit qndron:
"Pas ksaj kurr m nuk sht dukur ndonj pjes e turpshme e trupit t
tij."
96
Resulull-llahu a.s. sht shquar n fisin e vet me gjuh t bukur, sjellje
t mir dhe me virtyte fisnike. Nga pamja ka qen m i bukuri n fis, dhe
me ahlak - moral m t bukur. Ka poseduar butsi, przemrsi. Gjithnj e
94
Ekziston mospajtim rreth asaj se a sht ky hadith sahih. Hakimi dhe Zehebi e
njehin n sahih, ndrsa Kethiri n Daif. Shih: El-Bidajetu ve-n-nihajetu: II/287.
95
Sahihu-l-Buhari - kaptina mbi ndrtimin e Ka'bes: I/540.
96
Vepra e njjt krahas me shpjegimin e Kastalanit.
61
ka folur vetm t vrtetn. E plotsonte do premtim ndrsa amanetin e
besuar e ruante. Populli i vet e quante El-Emin, ndrsa pr t ka than
nna e t gjith besimtarve, Hatixhja r.a.: "Bart prsosmri, e prfiton
(ngushllon) t humburin, e gostit mysafirin dhe ndihmon n brenga."
97
97
Sahihu-l-Buhari: I/3.
62
NN HIJEN E PEJGAMBERLLKUT DHE SHPALLJES
N shpelln Hira
ur Resulull-llahu a.s. i afrohet t dyzetave dhe kur vrojtimet e tija
pr t kaluarn dhe t tanishmen ia kthjellojn mendjen, vazhdon
t thellohet gremina ndrmjet tij dhe popullit t tij n shum
gjra. Ather ai fillon ta doj vetmin. Merrte me vete ushqim dhe uj dhe
shkonte n shpelln Hira n malin Nur, larg Meks afro dy mila. Kjo sht
nj shpell e bukur, e gjat katr arshin dhe e thell nj arshin e tri t
katrtat. Muajin Ramazan e kalonte n kt shpell. I ushqente varfanjakt
nse kalonin atypari.
K
Kohn e kalonte n ibadet dhe prsiatje pr do gj q e rrethonte,
madje edhe pr Gjithsin. Meditonte se ka fshihet pas saj, cila sht ajo
fuqi e cila e vn n lvizje t tr at. Ai ishte i sigurt se populli i tij e
adhuronte All-llahun n mnyr t gabuar, ata jetonin t humbur (n
lajthitje) dhe duke br shirk, besonin n idhuj. Por ai nuk kishte rrug t
qart kah do t shkonte, nuk kishte program t cilin do ta jetsonte e as
qllim t caktuar, i cili do ta qetsonte dhe do ta knaqte.
98
Zgjedhja e Resulull-llahut a.s. (kt vend t vogl dhe t qet) ka qen
pjes e kujdesit t All-llahut xh.sh., plani i All-llahut me t.
All-llahu xh.sh. e ka paraprgatitur pr at q e priste. sht e vrtet
e madhe se fardo transformimi - natyrisht shpirtror - njeriu e prjeton
pasi bn llogaritje t gjithanshme t jets s vet t kaluar. Pr ta br kt,
duhet t vetmohet, t izolohet apo t trhiqet pr nj koh t caktuar,
sepse kshtu e arrin koncentrimin e plot n prsiatje, i papenguar nga
imtsirat e jets s prditshme, nga njerzit dhe problemet e tyre dhe nga
brengat t cilat, zakonisht, e okupojn jetn.
Kshtu edhe All-llahu xh.sh. e ka prgatitur Muhammedin a.s. n
qetsin dhe vetmin e malit Nur, n shpelln Hira. E ka prgatitur q mbi
supet e veta ta bart amanetin m t madh pr mbar njerzimin, amanet
ky i cili do t'a ndryshoj botn dhe do ta ekuilibroj historin.
98
Rahmetun li-l-Alemin: I/47; Ibni Hisham: I/235, 236; Fi-Dhilali-l-Kur'an, pjesa
29, f. 166.
63
All-llahu xh.sh. e ka prgatitur Muhammedin a.s. tre vjet rresht pr
detyr t rnd dhe me prgjegjsi t madhe e cila e priste asokohe. Ai
vetmohej edhe nga nj muaj t tr, duke menduar pr ekzistencn, dhe
ka ka pas zhdukjes, far fshehtsish ka jeta, e far vdekja etj.
Kjo ka zgjatur gjer n momentin e caktuar, gjer n takimin e caktuar
me t panjohurin, kur All-llahu xh.sh. i dha lejen.
Engjlli Xhibril sjell Shpalljen "Ikre"
Kur Resulull-llahu a.s. i mbushi t dyzetat, q konsiderohet si viti i
pjekuris s njeriut, e thuhet se n kt mosh Pejgamberve u kan zbritur
Shpalljet, filluan t paraqiten shenjat e pejgamberllkut edhe n jetn
normale. Shenjat e para kan qen ndrrat - er-ru'ja.
ndrrat i kishte t qarta dhe t pastrta sikurse agu i mngjesit. Ru'jaja
i sht paraqitur plot gjasht muaj, kurse pejgamberllku ka zgjatur njzet
e tre vjet. Kto ndrra paraqesin njrn prej dyzet e gjasht pjesve t
pejgamberllkut.
N Ramazanin e tret t vetmis s Resulull-llahut a.s. n shpelln
Hira, All-llahu xh.sh. vendos t lshoj mshirn e vet n tok, q njer-
zimit t'i dhuroj pejgamberllkun, andaj ia drgoi Muhammedit a.s.
engjllin Xhibril me disa mijra ajete t Kur'anit.
99
Me gjith llogaritjet kalendarike dhe n baz t argumenteve ekzis-
tuese, ne mund t konfirmojm se Shpallja e Kur'anit ka filluar t hnn n
mbrmje m 21 Ramazan, q i prgjigjet 10. gushtit 610. sipas kalendarit.
Resulull-llahu a.s. ather i ka pasur plot dyzet vjet (t hns) e gjasht
muaj e dymbdhjet dit, ose rreth tridhjet e nnt vjet (t diellit) e tre
muaj e njzet e dy dit.
100
99
Ibni Haxheri thot: "Bejheki tregon se ru'ja ka zgjatur gjasht muaj. Andaj
konsideron se, nse pejgamberllku ka filluar me ru'ja, ather ka filluar n muajin
rebiul-evvel pas dyzetave, ndrsa Shpallja, n realitet fillon n Ramazan - Fethu-l-
Bari: I/27.
100
Historiant kan mendime t ndryshme rreth asaj se n cilin muaj ka filluar t'i
zbres shpallja Resulull-llahut a.s.
Shumica mendojn se kjo ka ndodhur n muajin rebiul-evvel, ndrsa t tjert -
n Ramazan. Disa mendojn se kjo ka ndodhur n muajin rexheb. Muhtesar Sire
nga Nexhdi, f. 75. Ne jemi prcaktuar pr mendimin e dyt, prkatsisht muajin
Ramazan, sepse All-llahu xh.sh. thot: "Kto dit jan ditt e muajit Ramazan, n t
cilin ka zbritur Kur'ani..." (2, 185 dhe 97, 1). sht e njohur se nata Lejletul-Kadr
sht n muajin ramazan, e edhe Resulull-llahu a.s. gjat muajit Ramazan
qndronte n shpelln Hira ku e ka vizitur Xhibrili. Gjithashtu ekzistojn edhe
mendime t kundrta rreth dits kur ka filluar zbritja e Shpalljes. Disa thon ditn e
shtat, disa t shtatmbdhjetn, e disa t tetmbdhjetn dit. Vepra paraprake, f.
75. dhe Rahmetun li-l-Alemin: I/49. Hudariu ka mendim t prer se kjo sht dita e
shtatmbdhjet e Ramazanit. Vepra e tij: I/69. Un mendoj se kjo sht dita 21. e
64
Aishja r.a. na rrfen tregimin pr vet ngjarjen, pr dritn e cila ka
filluar ta shprndaj terrin dhe errsirn e mosbesimit dhe lajthitjes. Me
ann e ksaj drite fillon t ndryshoj rrjedha e jets dhe fati i historis.
Aspekti i par i Shpalljes s Resulull-llahut a.s. ka qen "er-ru'ja es
saliha" - vegimet e vrteta.
Kto ndrra i vinin sikurse agimi i mngjesit, e menjher pas ksaj
dshironte t izolohej, dhe kt e bnte n shpelln Hira. do her bhej
m i devotshm dhe m i prshpirtshm. I jipej ibadetit disa net rresht, e
para vajtjes n Hira furnizohej me ushqim n shtpi, e vizitonte Hatixhen
r.a., pastaj trhiqej n izolim.
Kjo ka zgjatur gjer tek paraqitja e engjllit, i cili i erdhi Resulull-llahut
a.s. n shpelln Hira. Xhibrili i tha:
"Ikre!" - "Lexo, mso!"
"Un nuk di t lexoj", - u prgjigj Muhammedi a.s.
Pastaj vazhdoi: "M mori n prqafim dhe m shtrngoi aq sa m
kaploi mundimi. Kt e prsriti tri her, e pastaj m lshoi dhe m tha:
"Lexo n emr t Zotit tnd, i cili ka krijuar (do gj). Ka krijuar
njeriun prej gjaku t ngjizur. Lexo, se Zoti yt sht m bujari, q ia
msoi njeriut pendn (t shkruaj), q njeriut ia msoi at q nuk
dinte". (96. 1-5).
101
Pastaj Resulull-llahu a.s. kthehet n shtpi i tronditur dhe i shqetsuar,
hyn tek Hatixhja b. Huvejlidi r.a. t cils i tha: "M mbuloni! M mbuloni!"
dhe i tregon asaj "lajmin", e thot: "Kam pasur frik pr veten", e h.
Hatixhja r.a. i prgjigjet: "Jo, jo pr Zotin, All-llahu ty kurr nuk do t
turproj, sepse ti je njeri i cili i viziton t afrmit tu, kujdesesh pr t
varfrit, e kompenson t humburn, e gostit mysafirin, gjithnj i ndihmon
t tjert dhe ndjek t drejtn."
H. Hatixhja r.a. shkon me Muhammedin a.s. te djali i axhs s vet, q
quhej Vereka b. Neufel b. Esed b. Abdi Uzza. Ky njeri e kishte pranuar
krishterimin n kohn e xhahilijetit. E njihte shkrimin e vjetr hebraik, e kjo
ia kishte mundsuar prshkrimin (transkriptimin) e disa pjesve t Ungjillit.
Ramazanit, duke pasur parasysh se kjo dit gjithsesi duhet t jet e hne. Kt na
vrteton hadithi, t cilin e transmetojn muhadditht e famshm. Transmetohet nga
Ebi Kadate, se e kan pyetur Resulull-llahun a.s. pr agjrim n ditn e hn, e ai
sht prgjigjur: "T hnn jam lindur, t hnn ka filluar t m zbret Shpallja", q
vrteton fjalt e hadithit t transmetuar n Sahihu-l-Muslimi: I/368; Ahmedi: V/297,
299; El-Bejheki: IV/286, 300; El-Hakimi: II/602. E hna e atij viti i prgjigjet
datave: 7., 14, 21 dhe 28, ndrsa traditat sahih konfirmojn se nata Lejletul-Kadr
bie n dhjet ditt e fundit t muajit Ramazan. Nse krahasojm ajetin: Ne kemi
filluar me Shpallje natn Lejletul-Kadr, hadithet dhe t gjitha llogaritjet
kalendarike, rezulton se kjo nat ka qen m 21. Ramazan.
101
At nat Resulull-llahut a.s. i jan shpallur vetm pes ajete t sures El-Alek.
65
Ishte plak i kputur (shum i moshuar) dhe i verbuar. Hatixhja i tha:
"O djal i xhaxhait, dgjoje tregimin e djalit t vllait tnd!", e Vereka i tha
(Resulull-llahut a.s.): "O djali i vllait tim, m trego ka ke par?" Resulull-
llahu a.s. ia shpjegoi ndodhin q e kishte prjetuar n shpelln Hira.
Vereka e dgjoi mir dhe i tha: "Ky ka qen i besuari i Zotit, t cilin All-
llahu xh.sh. ia ka drguar edhe Musait. Sikur ta kisha fatin t isha i ri, sikur
t donte Zoti t jem gjall, kur populli yt do t dboj." Resulull-llahu a.s.
tha: "Mos, vall, do t m persekutojn ata?" "Po. Dije se asnjri q ka
sjellur di sikurse ti, nuk ka qen pa armiq. Nse e pres at dit, do t t
ndihmoj me gjith zemr.
Nuk kaloi shum koh pas ksaj, Vereka vdiq. Edhe shpallja pr nj
koh pushoi.
102
Taberaniu dhe Ibni Hishami transmetojn disa plotsime, t cilat jan
t dobishme. Pr shembull: Pas shpalljes Resulull-llahu a.s. ka dalur i
habitur nga shpella Hira, e pastaj menjher sht kthyer prapa ku ka
qndruar nj koh, pastaj ka shkuar n Mek. Tradita e Taberaniut hedh
nj shkndiz n shembullin e daljes s tij. Ja teksti i tij:
Resulull-llahu a.s. pas ligjrimit mbi zbritjen e Shpalljes ka thn: "Nga
krijesat e All-llahut m s teprmi i kam urrejtur bejtaxhiun dhe t
mendurin. Nuk kam pasur dshir as t'i shoh me sy. U kam thn
kurejshitve q kurr mos t flasin me ta pr mua! Nse e bjn kt,
ather do t hipi n maje t kodrs dhe do t gjuhem prej aty e t
mbytem, e ather do t pushoj."
Pastaj vazhdoi: "Nj dit dola t bj kt, e kur erdha mes t malit
dgjova nj z nga qielli q m tha: "O Muhammed! Ti je i Drguari i All-
llahut, e un jam Xhibrili.", - pastaj tha: "E ngrita kokn kah qielli dhe e
pash Xhibrilin n figurn e njeriut. Ia shihja vetm kmbt q i arrinin gjer
n qiell." Ai prsri tha: "O Muhammed! Ti je i Drguari i All-llahut, e un
jam Xhibrili." Pejgamberi a.s. tha: "U ndala dhe fillova t'a shikoj, e kjo m
zmbrapsi nga qllimi i mparshm, nuk u nisa as prpara as mbrapa.
Gjithnj mundohesha ta largoj shikimin prej tij n ann tjetr t qiellit, por
kah do q ktheja kokn, aty ndodhej edhe ai. Kshtu qndroja n vend, as
prpara as mbrapa, derisa Hatixhja nuk e drgoi diknd q t m thrriste
pr t'u kthyer. Lajmtart vinin dhe ktheheshin n shtpi, e un nuk mund
t lvizja nga vendi. Pastaj Xhibrili shkoi, e un u ktheva n familjen
time.
103
Kur arrita n shtpi, u ula afr Hatixhes dhe u mbshteta te ajo, e
ajo m tha: "O Ebu Kasim, ku ishe?" Pasha All-llahun, i kam drguar
njerzit t t krkojn npr tr Mekn, por nuk t gjetn."
102
Sahihu-l-Buhari: I/2, 3. Buhariu e ka nxjerr kt hadith nga libri "Tefsiri dhe
komentimi i ru'jes".
103
Teksti nga Taberaniu: II/207.
66
Pastaj un i tregova se 'kam par e ajo tha: "M gzo, o kushri, dhe
ma vrteto. Pasha Krijuesin dshiroj t jesh Pejgamber i ktij ummeti."
104
Pastaj ajo u ngrit dhe shkoi tek Vereke, dhe e njoftoi me ngjarjen, kurse
Vereka iu prgjigj: "Kuddusun, kuddusun - O All-llah, O All-llah, pasha
At n duart e t cilit sht shpirti im, Muhammedit i ka ardhur i
besueshmi i All-llahut, i cili i ka ardhur edhe Musait. Ai sht Pejgamber i
ktij ummeti (populli). I thuaj atij, oj Hatixhe, le t jet i fort dhe i
qndrueshm." Hatixhja, r.a., u kthye dhe ia tregoi fjalt e Vereks.
Kur Resulull-llahu a.s. e kreu qndrimin n shpelln Hira, u kthye n
Mek. Ather e takon Vereka dhe pasi q e dgjon rrfimin e Resulull-
llahut a.s., i thot: "Pasha At, n duart e t cilit sht jeta ime, ti je
Pejgamber i ktij ummeti. T ka ardhur i besueshmi i All-llahut, i cili i ka
ardhur edhe Musait."
105
Ndrprerja e Shpalljes
Se sa ka zgjatur ndrprerja e shpalljes shtrohet pyetja e cila krkon
prgjigje. Ibn Sabi transmeton nga Ibni Abbasi lajmin i cili shkon n favor
t atyre q thon se ndrprerja ka zgjatur dit me radh.
106
Ky mendim do
t ishte m i fuqishmi dhe m i sakti pas shqyrtimit t t gjitha rrethanave
rreth ksaj ngjarjeje.
Megjithat, mendimi se ndrprerja ka zgjatur plot tre vjet ose dy vjet e
gjysm, nuk sht i sakt. Por, ktu nuk sht vendi q ta shpjegojm kt.
sht me rndsi t dim se Resulull-llahu, a.s., n kohn e ndrprerjes s
Shpalljes ka qen gjithnj i deprimuar, i piklluar, i hutuar dhe i befasuar.
Buhariu, n librin e vet El-Te'abir, na rrfen si vijon: "Shpallja u ndrpre
dhe kjo e piklloi Resulull-llahun a.s., si dgjuam, me hidhrim t madh
nga i cili shprtheu helmi q e bri t dshironte t hidhet nga majat e
maleve. Sa her q mbrrinte n maje t malit me qllim q t hidhet
posht, i paraqitej Xhibrili, i cili thoshte: "O Muhammed, ti me t vrtet je i
Drguari i All-llahut. Kto fjal i jepnin prsri fuqi dhe vullnet pr jet, e
kur iu zgjat srish periudha e ndrprerjes s Shpalljes, ai prsri shkonte n
mal, prsri ndodhte e njjta gj, dhe me fjalt e Xhibrilit kthehej mbrapa i
inkurajuar."
107
Xhibrili paraqitet pr t dytn her
Ibni Haxheri thot: "Kjo ka ndodhur (ndrprerja e Shpalljes q ka
zgjatur dit me radh) me qllim q Resulull-llahu a.s. t lirohej nga frika
104
Teksti i Ibni Hishamit: I/237-238.
105
Transmetuar n pika t shkurtra nga Ibni Hishami: I/238
106
Fethu-l-Bari: I/27, XII/360.
107
Sahihu-l-Buhari: Kitabu Tab'ir, kaptina e cila fillon me: Shenjat e para t
Shpalljes Resulull-llahut a.s. kan qen me an t er-ru'ja saliha, II/34.
67
dhe prsri t fitoj vetbesim. Vetm ather kur sht zhdukur
pavendosmria, dhe kur jan vrtetuar shenjat e s vrtets dhe kur
Resulull-llahu a.s. ka qen i vetdijshm pr bindjen e fuqishme se sht
br Pejgamber i All-llahut t Lavdruar dhe t Lartsuar, dhe se Xhibrili
sht transmetues i Shpalljes e jo ndonj halucinacion, se ky sht ai q do
ta bart Shpalljen nga qielli, vetm ather n qetsimin dhe e ekuilibrimin
e plot shpirtror, i erdhi prsri Xhibrili, prkatsisht pr t dytn her."
Buhariu transmeton prej Xhabir b. Abdullahut, se ky e ka dgjuar
Resulull-llahun a.s. duke shpjeguar ndrprerjen e Shpalljes dhe thot:
"Gjersa shkoja (prtej malit) dgjova nj z nga qielli. Ngrita shikimin lart
dhe e pash engjllin i cili m pat ardhur n Hira. Rrinte ulur n nj karrig
e cila qndronte pezull as n qiell e as n tok, ather pata frik nga ai
dhe ula shikimin n tok. U ktheva n shtpi dhe ashtu i friksuar, thash:
"M mbuloni! M mbuloni!", e ata m mbuluan, kurse All-llahu xh.sh.
shpalli:
"O ti i mbuluar, ngritu dhe trhiqu vrejtjen (duke i thirrur) gjer te
fjala fehxhur, mandej shpallja ka ardhur rregullisht."
108
Llojet e Shpalljes
Para se t fillojm t flasim gjersisht mbi jetn e Resulull-llahut a.s.
dhe mbi pejgamberllkun e tij, konsiderojm se duhet t prmenden llojet e
Shpalljes, sepse Shpallja sht lnd e Risaletit - pejgamberllkut. Ibni
Kajjumi, duke i numruar shkallt e Shpalljes, thot:
Shkalla e par: Er-ru'ja es-sadika ose t ndrruarit e vrtet me t
ciln i fillon Shpallja Resulull-llahut a.s.
Shkalla e dyt: Shpallja t ciln Resulull-llahu a.s. e ka pranuar nga
Xhibrili prmendsh, duke mos e par at, si tregon vet Resulull-llahu a.s.
"fryma e engjllit i ka drguar mendjes sime se asnj person nuk do t vdes
prderisa nuk e harxhon nafakn e vet. Andaj, kini frik All-llahun dhe
luteni At n mnyrn m t bukur, dhe mos e krkoni at prej All-llahut
me an t ndalesave dhe mosbindjes, sepse ajo ka posedon All-llahu
xh.sh. mund t fitohet vetm me bindje."
Shkalla e tret: Resulull-llahut a.s. i vinte engjlli Xhibril n figurn e
njeriut bisedonte me t derisa Resulull-llahu a.s. nuk e znte prmendsh t
tr bisedn. Shpeshher edhe as'habt e kan par n kt shkall t
Shpalljes.
Shkalla e katrt: Engjlli ndonjher i vinte n trajt t kumbimit t
kambanave. Kjo metod e Shpalljes ka qen m e vshtira pr Resulull-
llahun a.s. sepse engjlli e rndonte Resulull-llahun a.s. me tr peshn e
vet, kshtu q djersa ia bnte qull ballin, edhe kur dita ishte e ftoht, e nse
108
Sahihu-l-Buhari: Libri El-Tefsir, II/733.
68
ishte i hipur n deve, ajo nga pesha e madhe prulej gjer n tok. Nj her i
erdhi shpallja gjersa ishte i mbshtetur n kmbn e Zejdit. Zejdi e kishte
aq rnd sa q mezi duronte.
Shkalla e pest: Resulull-llahu a.s. e shihte Xhibrilin n formn e
vrtet, ashtu si e ka krijuar All-llahu xh.sh. ather i shpjegonte Resulull-
llahut a.s. ka i ka urdhruar All-llahu. N kt mnyr Resulull-llahu a.s. e
ka pranuar Shpalljen vetm dy her. Kt e ka prmendur Kur'ani-kerim n
suren En-Nexhm.
Shkalla e gjasht: Mnyra e drejtprdrejt e drgimit t Shpalljes nga
All-llahu xh.sh. gjersa ka qen n qiej n natn e ngritjes - Lejletul-Mi'raxh,
e n lidhje me namazin dhe disa gjra t tjera.
Shkalla e shtat: All-llahu xh.sh. drejtprdrejt i fliste Resulull-llahut
a.s. pa ndrmjetsimin e engjllit, si i ka folur edhe Musait a.s., birit t
Imranit. Kjo shkall e Shpalljes ka qen mu'xhize e Musait a.s., t ciln e
ka vrtetuar Kur'ani, kurse paraqitja e saj tek Resulull-llahu a.s. ka qen n
hadithin pr Isra'n, ose n lidhje me ndodhin udhtimin e njnetshm t
Resulull-llahut a.s. n burak, nga Meka n Kuddus n Sham.
Disa mendojn se ekziston edhe mnyra e tet e Shpalljes. Ky ka qen
bisedimi i drejtprdrejt i All-llahu xh.sh. me Resulull-llahun a.s., ball pr
ball, pa perde. Kjo mnyr e Shpalljes sht lnd mospajtimi ndrmjet
tradicionalistve dhe trashgimtarve t tyre, e cila ka prfunduar me
dhnien e nj rezymeje n shpjegimin e shkalls s par dhe t tet.
109
E
vrteta sht se mnyra e tet e shpalljes sht e pabaz.
tTtTtTtT
109
Zadu-l-Mead: I/18;
69
URDHRI DREJTUAR PEJGAMBERIT A.S., Q T FILLOJ
THIRRJEN N FEN E ALL-LLAHUT XH.SH.
esulull-llahu a.s. n suren El-Muddeththir i ka pranuar disa
urdhra. All-llahu i Lartsuar thot: "O ti i mbuluar! Ngritu dhe
trhiqu vrejtjen (duke i thirrur); Dhe Zotin tnd madhroje!
Dhe petkat tuaja pastroji! Dhe largohu nga (veprave) t kqija! Dhe
mos ndaj me qllim q t marrish m shum! Dhe pr hir t Zotit tnd,
duro!"
R
N shikim t par kto urdhra duken si t imta dhe t parandsishme.
Por, n realitet, ato jan largpamse dhe qllimore me ndikim dhe veprim
t madh edhe n njmendsi edhe tek njerzit.
Qllimi i par i urdhrit "Ngritu dhe trhiqu vrejtjen" sht q mos
ta l diknd i cili i kundrshtohet knaqsis s All-llahut, e q t mos ia
trheq vrejtjen pr pasojat e rnda q e presin, q t nxit tek ai alarmim
dhe rikthimin e ta zgjoj zemrn e tij.
Qllimi i dyt i ajetit "Dhe Zotin tnd madhroje" sht q
kryelartsia dhe madhria e dikujt mos t ken rndsi m t madhe se All-
llahu, sepse do madhri tjetr do t thehet si therat, nga shpina do t bie
barkazi prderisa nuk i takon lavdia dhe madhria vetm All-llahut xh.sh.
Qllimi i tret i ajetit "Dhe petkat tuaja pastroji" sht t pastruarit
nga do ndytsi, t brendshme dhe t jashtme, dhe t pastruarit e shpirtit
nga do ligshtir gjer n maksimum, n mnyr q njeriu, nn mbrojtjen e
mshirs s All-llahut t bhet shembulli m i mir n shoqrin e vet, i
cili do ti trheq mendjet e ndritura dhe nga i cili do t turprohen zemrat e
prishura. Ai do t udhheq me sistemet e ksaj bote, e nuk do t
udhheqin ata me t.
Qllimi i katrt i ajetit "Dhe mos ndaj me qllim q t marrish m
shum" sht ai q njeriu, mundin e vet dhe veprat e veta, mos t'i
konsideroj t mdha dhe kolosale, por gjithnj le t prpiqet, le t punoj
dhe le t sakrifikohet shum n punn e vet, e pastaj tr kt le ta harroj
duke u zhytur trsisht n ndjenjat e prezencs s All-llahut xh.sh., duke e
ln pas dore dhe duke mos ndier asgj pr fardo nga ajo q e ka
70
punuar.
Qllimi i pest i ajetit "Dhe pr hir t Zotit tnd, duro" sht
paralajmrim pr gjith at q do t has Resulull-llahu a.s. n veprimin e
vet, sa dhe far mundime dhe vuajtje do t'i prjetoj ai prej atyre, t cilt
ojn jet t shfrenuar, pastaj far prqeshje dhe bishtnime do ti
prjetoj, gjersa edhe luftra t hapta dhe dshir t madhe pr ta mbytur
at dhe shokt e tij - as'habt. Di t ngjashme do t prjetojn edhe
ithtart e Resulull-llahut a.s. Andaj All-llahu xh.sh. kshillon q t jet i
durueshm fardo q t'i ndodh, jo pr shkak satisfaksionit t vet, por pr
hir t Zotit t vet.
All-llahu Ekber! All-llahu sht i madh!
A ekzistojn urdhra m t thjeshta se kto, t shprehura me fjalor t
thjesht, me fjali t shkurtra, e n esenc kto urdhra jan jashtzakonisht
t vshtira dhe t rndsishme pr t'u realizuar n vepr. Jehona e ktyre
urdhrave i ka tejkaluar t gjith kufijt administrativ dhe kan arritur n t
gjitha ant e bots. Ktyre urdhrave do t'i bashkangjiten t tjerat t cilat do
ti vijn Resulull-llahut a.s. Vet ajetet prmbajn mesazhin e transmetimit
dhe interpretimit t fes (ed-da'vetu vet-teblig). T trhequrit e vrejtjes
nnkupton se ekzistojn veprime n kt bot pr t cilat njeriu do t
prgjigjet para All-llahut xh.sh., prandaj njeriu, si krijes e cila harron,
gjithnj duhet t'i trhiqet vrejtja dhe t prkujtohet, jo pr shkak t ksaj
bote, por pr shkak dits s Gjykimit ku do t jepet llogari.
Ajetet tjera n kt sure (El-Muddeththir) krkojn nga njerzit q t
besojn n Njsin e All-llahut xh.sh. t'i mbshteten All-llahut xh.sh. pr
do pun, dhe t'i ln pas dore dshirat dhe teket personale. Kulminanta e
t gjitha ktyre sht se t gjith ne do t jemi t knaqur, kur All-llahu
xh.sh. bhet i knaqur me ne. Kuptimi thelbsor i ktyre ajeteve mund t
nxjerret me kt radh:
1. Njsia e All-llahut.
2. Besimi n ditn e Gjykimit.
3. Kultivimi i shpirtit t mos lakmoj n gjrat e ndaluara dhe t mos
bj mkate, t cilat do ta shpiejn gjer tek ndshkimi, por t stoliset me
virtyte t mira, t rindrtohet gjithnj dhe t bj vepra t mira
4. Ti lihet All-llahut xh.sh. q pr t gjitha gjrat , vendimi i tij t jet
prfundimtar.
5. Natyrisht, e tr kjo duhet t vij pas besimit n mesazhin e
Resulull-llahut a.s.; t besohet n udhheqjen e tij bujare dhe n orientimin
e tij t drejt.
71
sht me rndsi t theksohet se fillimi i ajetit prmban thirrjen e lartsuar
dhe urdhrin e All-llahut xh.sh. drejtuar Pejgamberit a.s., t cilin, m s pari ai
duhet pranuar. Kjo sht thirrje e cila zgjon nga gjumi, nga strukja dhe nga
izolimi n mnyr q t niset n xhihad dhe t'i prvishet puns tejet t rnd. "O
ti i mbuluar! Ngritu dhe trhiqu vrejtjen!" Sikur i Lartsuari i thot: "Ai i
cili jeton pr vetn e vet, ai jeton pa brenga, e ti, ti i cili do ta bartish n supet
tuaja nj barr t rnd, si sht gjumi yt? Si sht pushimi yt, si sht shtrati i
yt i ngroht, jeta e qet dhe e kndshme? Ngritu tani pr nj detyr t madhe, e
cila t pret, Obligim i cili t sht dedikuar ty. Ngritu t punosh, dhe prgatitu
pr shum vshtirsira, t cilat do t jen pengesa n kt rrug. Ngritu, koha
e gjumit ka kaluar, e edhe ajo e rehatllkut ka kaluar. Qysh sot fillon
vigjillimi, vigjillimi i pandrprer dhe lufta e gjat e e vshtir n rrugn e
Zotit. Ngritu dhe prgatitu pr t gjitha kto!"
Kto jan fjalt madhshtore dhe serioze, t cilat e ngrisin nga shtrati i
ngroht i shtpis, nga prqafimi i ngroht dhe i kujdesshm, pr tu futur
n pafundsi dhe n turm, n koh pa koh dhe n shtrngat, n mesin e
njerzve t mir dhe t kqij, kah prfitimi dhe kundrshtimi, dhe n fund,
n realitetin jetsor.
U ngrit Resulull-llahu a.s. dhe qndroi n kmb, i drejtuar, me kok
t ngritur, m tepr se njzet vjet. Nuk pushoi dhe as q u ndal ndonjher,
nuk jetoi pr vete e as pr familjen e vet.
U ngrit dhe mbeti i qndrueshm n interpretimin e fjals s All-llahut,
duke bart mbi vete t tr peshn e shfrenimit, n t cilin jetonte populli i
tij, duke bart amanetin madhshtor drguar njerzve n tok, t gjith
njerzve, mbar njerzimit.
Ky amanet ka qen feja, feja e ballafaqimit, prgjegjsis dhe xhihadit
- lufta n t gjitha fushveprimet.
Jetoi n luft t pandrprer mbi njzet vjet. Nuk mundi ta pengonte
asgj, kurrnj ngjarje, gjat tr ksaj kohe, q nga momenti kur e dgjoj
thirrjen dhe urdhrin e Sunduesit t Lartsuar dhe iu dha detyr e madhe.
All-llahu xh.sh. e shprbleft n emrin ton dhe n emrin e mbar
njerzimit, me shprblimin m t madh!
110
Pjesa tjetr vijuese nuk sht asgj tjetr vese pasqyrim n miniatur i
ktij xhihadi t gjat e t mundimshm dhe prpjekjes s madhe q ka br
Resulull-llahu a.s. gjat periudhs s Shpalljes.
110
"Fi Dhilali-l-Kur'an"; Tefsiri i sures El-Muzzemmil dhe El-Muddeththir, xhuzi
28/169-172.
72
PERIUDHAT E THIRRJES - DA'VES DHE SHKALLZIMI I SAJ
palljen e Kur'anit, q i ka zbritur Resulull-llahut a.s. - salavati,
paqja dhe selami qoft mbi t - mund ta klasifikojm n dy
periudha kohore, me karakteristika t veanta: Sh
1. Shpallja n Mek, e cila ka zgjatur prafrsisht trembdhjet vjet.
2. Shpallja n Medin, e cila ka zgjatur plot dhjet vjet.
Secila periudh ka shkallt dhe karakteristikat e veta, specifike pr at
vend dhe pr at koh, t lidhura ngusht dhe t pandara nga jeta e
prditshme dhe nga ngjarjet historike.
Periudhn e Shpalljes n Mek dhe thirrjen e Resulull-llahut a.s. n
Islam mund ta ndajm n tri periudha:
1. Thirrja e fsheht n Islam, q ka zgjatur tre vjet.
2. Thirrja e hapt q i sht br banorve t Meks n fillim t vitit t
katrt gjer n mbarim t vitit dhjet t pejgamberllkut - Risaletit.
3. Thirrja n Islam q u sht br njerzve jasht Meks dhe prhapja
e fes. Kjo periudh zgjat nga fundi i vitit t dhjet e gjer tek hixhreti i
Resulull-llahut a.s. n Medin.
Pr Shpalljen medinase do t flasim kur arrijm n kt periudh.
73
74
PERIUDHA E PAR E SHPALLJES
- QNDRUESHMRIA N THIRRJE -
Tre vjet thirrjeje t fsheht
sht e njohur se Meka ka qen qendr fetare arabe. N t ndodhej
Kabja - kryeqendr e idhujtaris dhe politeizmit t t gjith
arabve. Pretendimi pr rimkmbjen e fes ka shkaktuar frik dhe
vshtirsira t pa parapara, madje edhe nse do t'ishte i drejtuar larg
Meks. Andaj kjo ishte shtje q krkonte vendosmri, qndrueshmri
dhe vullnet t fort, t cilin nuk guxon ta luhas fatkeqsia, mynxyra e as
katastrofa. Mirpo, menuria e madhe e All-llahut xh.sh. prbhej n at
q interpretimi i Shpalljes n fillim t bhet fshehtazi, n mnyr q t mos
befasohen banort e Meks me at q do t'i shqetsonte ata.

Pararoja e par
sht gj e natyrshme q Resulull-llahu a.s. msimin mbi Islamin s
pari ia paraqiti njerzve t vet, familjes s vet dhe shokve t vet.
Ai i thirri q ta pasojn bindjen e tij, e pastaj e thirri edhe secilin q e
njihte mir dhe pr t cilin dinte se sht njeri i mir. I thirri ata tek t cilt
ishte i sigurt se e duan All-llahun Nj, e duan t vrtetn dhe drejtsin dhe
e njohin at, Muhammedin a.s. me t gjitha virtytet dhe vetit e tija. Ata iu
prgjigjn thirrjes, jo t gjith, por u prgjigjn ata t cilt kurr nuk kan
dyshuar n personalitetin madhshtor dhe fjaln e Resulull-llahut a.s. Jan
njerzit t cilt kan dgjuar pr Islamin nga dijetart e mparshm.
N rend t par ka qen Hatixhja, r.a., bashkshortja e tij, nna e
besimtarve t drejt, bija e Huvejlidit, e pastaj shrbtori i tij Zejd b.
Harith b. Sher Hubejl el-Kelbi
111
, mandej Ali b. Ebu Talibi, kushriri i tij -
djalosh i cili ka jetuar tek Resulull-llahu a.s. dhe t cilin ai e ka edukuar,
dhe n fund shoku i tij besnik Ebu Bekr Es-Siddiku. Ky grup i vogl i
111
Zejdi ka qen i robruar. Hatixhja r.a. e shpengon dhe ia dhuron Resulull-llahut
a.s. Babai dhe xhaxhai i tij erdhn pr ta marr dhe pr ta drguar n shtpin e
vet, por ai zgjodhi t mbetet tek Resulull-llahu a.s., i cili e adoptoi sipas zakonit t
arabve. Zejdin e quanin Zejdi i biri i Muhammedit gjersa erdhi Islami, i cili e
anuloi kt zakon.
75
prbr prej katr krijesave m t dashura, e pranuan Islamin n ditn e
par t veprimit t Resulull-llahut a.s. si Pejgamber i All-llahut xh.sh.
112
Pas pranimit t Islamit Ebu Bekri fillon aktivitetin e vet n prhapjen e
Islamit. Ishte person i prshtatshm, i dashur tek populli dhe shum i
nderuar pr shkak t mirsjelljes s tij. Njerzit krkonin kshilla nga ai
sepse ishte i ditur dhe me eksperienc t madhe. Ky filloi t'i thrras n
Islam ata t cilt i njihte mir, me t cilt shoqrohej dhe tek t cilt kishte
besim. Prej tij e pranojn Islamin: Uthman Ibni Affan Emeviu, Zubejr Ibni
El-Avami, Abdu-r-Rahman bin Avfi, Sa'd b. Ebi Vekkas Ez-Zuhejrani dhe
Talha b. Ubejdullah Et-Tejmi. Ky grup prej tet vetsh ka qen pararoj e
par q do t'u prijn t tjerve t cilt e kan pranuar Islamin q n agim.
Ndr myslimant e par sht edhe Bilall bin Rebah - Abisinasi, e
pastaj pasojn: sekretari i ktij ummeti
113
Ebu Ubejde Amir bin El-Xherrah
nga fisi Beni Harith b. Fihr, Ebu Selem b. Abdu-l-Esed, El-Erkam b. Ebi-
l-Erkam El-Mahzumijen, Uthman b. Ma'dhun dhe dy vllezrit e tij
Kudameti dhe Abdullahu, pastaj, Ubejdeh b. El-Harith b. El-Muttalib b.
Abdi Menafi, Se'id b. Zejd El-Adevijji dhe gruaja e tij Fatimja, Vajza e
Hattab El-Adeviut apo motra e Umer b. Hattabit, Habab b. El-Eret,
Abdullah b. Mes'ud El-Hudhejfe dhe disa t tjer. Kta kan qen
myslimant e par, njerz nga t gjitha familjet kurejshite. Ibni Hishami i ka
numruar mbi dyzet vet.
114
Mirpo, disa prej tyre faktikisht nuk mund t
llogariten prej t parve.
Ibni Is'haku thot: "Pastaj populli filloi t pranoj Islamin, edhe
mashkujt edhe femrat, kshtu q n Mek filloj t flitet pr Islamin."
115
T
gjith njerzit e prmendur fshehurazi e pranuan Islamin. Resulull-llahu a.s.
takohej me ta n vendet e caktuara dhe ua kumtonte Islamin, larg syve t
bots. Misioni i tij ende ka qen: misioni i thirrjes s fsheht individuale n
Islam.
Pas zbritjes s ajeteve t para t sures El-Muddeththir, Shpallja ka
vazhduar rregullisht. Shpalleshin ajete t shkurta t sureve t ndryshme, si
dhe t nj sureje t vetme. Kuptimi i prgjigjej trsisht kohs dhe mesit.
Domethnia ishte madhshtore, e ngroht, e kuptueshme dhe e
pranueshme, kurse si detyr themelore kan pasur: edukimin dhe prga-
titjen e vet njeriut t bhet besimtar i vrtet. Ka pasur edhe ajete t tilla t
cilat tregonin pavlefshmrit e virtyteve jonjerzore nga t cilat duhet
112
Rahmetun li-l-Alemin: I/50.
113
Kt ofiq e prmend Buhariu n Sahihun e vet n kaptinn - kryepari Ebu
Ubejde b. El-Xherrah: I/530.
114
Siretu Ibni Hisham: ?245, 262.
115
Siretu Ibni Hisham: I/262.
76
larguar n kt bot. Shum sish e prshkruanin Xhennetin dhe bukurit e
tija, si dhe Xhehennemin me t gjitha tmerret e tija, n mnyr pitoreske
dhe precize sikur t'i kishe para sysh. E tr ajo q sht shpallur,
pasqyronte nj atmosfer krejtsisht tjetr nga ajo n t ciln jetonte
njerzimi asokohe.
Namazi
Ndr urdhrat e para, t cilat jan shpallur n fillim t zbritjes s
Shpalljes, ka qen edhe urdhri pr faljen e namazit.
Mukat-il b. Sulejmani thot: "All-llahu xh.sh. n fillim t Islamit ka
caktuar namazin prej dy rekatesh ditn dhe dy rekate natn." Kt e
vrteton ajeti:
"Dhe Zotin tnd madhroje dhe lavdroje n fund dhe n fillim t
dits." (11, 55)
Ibni Haxheri thot: "Dihet me siguri se Resulull-llahu a.s. sht falur
para Isra'as, e edhe shokt e tij, as'habt.
Ekziston mosmarrveshje vetm rreth asaj se a ka zbritur urdhri pr
namaz para urdhrit pr pes namaze ditore. Disa thon se urdhri ka qen
vetm pr namazin para lindjes dhe pas perndimit t diellit.
Harith b. Usame na tregon prmes Ibni Luhej'ah me an t Zejd b.
Harithit: se n fillim t Shpalljes Resulull-llahut a.s. i ka ardhur Xhibrili dhe
e ka msuar t merr abdest, pastaj kur e ka kryer abdestin ka marr nj
grusht uj dhe me t e ka strpikur pjesn e turpshme t trupit." Ibni
Maxhxhe transmeton domethnien e ktij hadithi. Nj hadith i ngjashm
sht transmetuar prej El-Berae b. Azibit dhe b. Abbasit. N hadithin e Ibni
Abbasit thuhet: "Ky ka qen ndr urdhrat e par."
116
Ibni Hishami cek se Resulull-llahu a.s. n kohn e namazit shkonte
me shokt e vet n nj gryk mali ku faleshin fshehurazi, q mos t'i shihte
populli. Ebu Talibi nj her i ka par Resulull-llahun a.s. dhe Aliun r.a.,
duke u falur, e pr kt i ka qortuar, por kur kuptoi se pr ka sht fjala, i
urdhroi t jen t qndrueshm dhe t patundur.
117
Shpallja n pikat themelore arrin tek kurejshitt
Duke vshtruar nga aspektet e ndryshme n ngjarjet n Mek, duket
se lajmi pr Ed-da'vetin - thirrjen n Islam - q n fillet e para ishte
individual dhe sekret, arrin edhe tek kurejshitt, edhe pse nuk i kushtonin
ndonj rndsi t madhe.
Muhammed El-Gazaliu thot: "Ky lajm arriti tek kurejshitt, porse nuk
i dhan rndsi. sht e mundshme q ata e konsideronin Muhammedin
a.s. njrin nga shprestart e pavarur i cili fliste pr hyjnoren dhe t drejtat e
116
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 88.
117
Ibni Hisham: I/247.
77
saja, ngjashm sikur ka br Umejjeh b. Ebi Sulhi, Kus b. Saidi, Amr b.
Nefili, dhe t tjert. Ndrkaq, kurejshitt ktu ishin m t kujdesshm,
andaj prgjonin me kujdes, duke iu friksuar masivitetit t ithtarve t
Muhammedit a.s. dhe gjurmve m t thella dhe filluan ta prcjellin rrugn
e tij jetsore dhe aktivitetin e tij fetar."
118
Kishin kaluar tre vjet e puna e Resulull-llahut a.s. n Islam ende bhej
fshehurazi dhe individualisht. N kt periudh ishte formuar nj grup
besimtarsh t mbshtetur n vllazri dhe n ndihmn e ndrsjell, me
detyr q t interpretojn dhe t prhapin fen Islame dhe t punojn n
konsolidimin dhe forcimin e saj.
Pastaj, All-llahu xh.sh. e obligoi Resulull-llahun a.s. me Vahj-Shpallje,
q t'ua proklamonte kurejshitve fen, q t'u kundrvihej gnjeshtarve t
tyre dhe t vrsulej n idhujt e tyre.
118
Ibnu-l-Ether - Fikhu-s-Sira, f. 76.
78
PERIUDHA E DYT E SHPALLJES - THIRRJA PUBLIKE N
ISLAM -
Urdhresa e par pr publikimin e thirrjes
ll-llahu xh.sh. n lidhje me thirrjen publike n Islam, urdhroi:
"Dhe paralamroje farefisin tnd m t afrm." (26, 214).
Sureja, n t ciln gjendet ky ajet, quhet Esh-Shu'ara, e aty m
par prmendet rrfimi mbi Musain a.s. dhe at prej fillimit t pejgam-
berllkut t tij e gjer tek shprngulja me Beni Israilt dhe shptimi i tyre
nga Faraoni dhe populli i tij. Pastaj flet pr mbytjen e Faraonit dhe familjes
s tij n det. Ky rrfim kur'anor prmban t gjitha periudhat npr t cilat
ka kaluar Musai a.s. gjat misionit t vet n Egjipt - duke thirr Faraonin
dhe popullin e tij t besojn All-llahun xh.sh.
A
Un konsideroj se ky shpjegim i gjersishm rreth Musait a.s. dhe
misionit t tij ka ardhur mu n vendin kur All-llahu xh.sh. urdhron
Resulull-llahun a.s. q ta thrras popullin e vet n Islam, ashtu q ai t'i
bhet udhheqs, si atij ashtu edhe as'habve t tij, dhe t bhet shembull
se ka do t prjetoj nga populli i vet kur fillojn ta sulmojn at dhe t'i
thon gnjeshtar. Pr Islamin duhet t flitet publikisht, andaj duhet t jen
t vetdijshm pr gjithka far mund t'u ndodh q n ditt e para.
Kjo sure gjithashtu prmban edhe t gjith shpifsit e Pejgamberve
t mparshm t popullit: Nuhit, Adit, Themudit, Ibrahimit, Lutit, Shu'ajbit
- (as'habil-Ejkett), prve q ktu prmendet populli i Faraonit dhe
ngjarjet lidhur me t - n mnyr q t'i paralajmroj ata t cilt shrbehen
me gnjeshtra, se do tu arrij ndshkimi i All-llahut xh. sh. nse ngulmojn
n kt. Gjithashtu besimtart e vrtet duhet ta din se prfundimi i bukur
do t'u takoj atyre, e assesi shpifsve.
Thirrja e farefisit n Islam
Pas zbritjes t ajetit: "Dhe paralajmroje farefisin tnd m t
afrm!" Resulull-llahu a.s. m s pari u bri thirrje fisit Benu Hashim apo
Hashimitve, dhe erdhn, e me ta erdhn edhe disa antar t fisit Benu
Muttalib b. Abdi Menaf. Gjithsej ishin dyzet e pes njerz. Ebu Lehebi qe
m i shpejt se Resulull-llahu a.s. e tha: "Ja, kta jan xhaxhallart dhe
79
djemt e xhaxhallarve tu, e ti fol. Hiqu fjalve boshe dhe dije se nuk ke
kurrfar t drejte mbi kt popull Arab, un ktu kam m tepr t drejt se
ti. Mos prek n farefisnin e babs tnd! Nse vazhdon me at q ke filluar
(me thirrje), ata do ta ken shum leht t t braktisin. N kt do t'u
ndihmojn edhe arabt tjer. Nuk njoh askend tjetr i cili i ka shkaktuar
farefisit t vet m tepr dm se ti."
Resulull-llahu a.s. heshti gjat gjith kohs dhe n kt tubim nuk e
tha at q dshironte. Andaj i thirri pr t dytn her, kur erdhn u tha:
"Falnderimi i qoft All-llahut, At e lavdroj dhe tek Ai mbshtetem.
At e besoi, tek Ai krkoj strehim dhe dshmoj se nuk ka zot tjetr prve
All-llahut, Nj t Vetmit, i Cili nuk ka shok." Pastaj tha:
"Udhheqsi nuk guxon ta gnjej popullin e vet, pasha All-llahun, pos
t Cilit nuk ka zot tjetr, un jam Pejgamber i All-llahut, i juaji veanrisht,
e i t gjith njerzve prgjithsisht. Pasha All-llahun, t gjith ju do t
vdisni, sikurse q bini t fleni, dhe t gjith do t ringjalleni, sikurse q
zgjoheni nga gjumi. Dhe gjithsesi do t jepni llogari pr veprat tuaja, kurse
shprblimi do t jet ose Xhenneti i prhershm ose zjarri i prhershm."
Ebu Talibi tha: "Ne kemi nevoj pr ndihmn tnde, jemi gati t pranojm
kshilln tnde, ne m s teprmi t besojm, ja ktu, s bashku sht tr
farefisnia e babs tnd, edhe un jam njri prej tyre, edhe pse nuk do t jem
i pari q do t pranoj at q dshiron ti, por shko dhe bn ashtu si t sht
urdhruar! Pasha Zotin, un do t mbroj sikur q t kam mbrojtur gjer m
tani. Vetm se un ende nuk jam gati t braktisi besimin e Abdul-
Muttalibit."
Ebu Lehebi tha: "Kjo, pasha Zotin, sht turp, pengoni deri sa nuk e
kan penguar t tjert!" Ebu Talibi tha: "Pasha Zotin, do ta mbrojm sa t
jemi gjall!"
119
N bregoren Safa
Pas premtimit t Ebu Talibit se do ta mbron deri sa t jet gjall, All-
llahu xh.sh. ia zbret Shpalljen. Resulull-llahu a.s. nj dit shkon n Safa dhe
thrret me z t lart: "Ja invazioni i armikut!" Kurejshitt u mblodhn
rreth tij. Ather i thirri q t'a besojn All-llahun Nj, pejgamberllkun e tij
dhe ditn e Gjykimit. Buhariu transmeton nj pjes t ksaj ngjarjeje nga
Ibni Abbasi, i cili thot:
"Kur u shpall: "Dhe paralajmroje farefisin tnd m t afrm",
Resulull-llahu a.s. hipi n Safa dhe filloi t thrriste: "O pasardhsit e
Fihrit! O pasardhsit e Adit! O kurejshit!", dhe kshtu me radh, derisa
ata nuk u tubuan. Disa nuk mundn t'i prgjigjen thirrjes s tij andaj drgoi
diknd q t'i lajmronte se cilt jan ata. Erdhi Ebu Lehebi, e erdhn edhe
119
Ibnu-l-Ethir - Fikhu-s-Sira, f. 77-78.
80
kurejshitt. Resulull-llahu a.s. tha: "ka mendoni, po t'ju thosha se n
lugin gjendet kalorsia e cila do t'u sulmoj, a do t m kishit besuar?"
Ata u prgjigjn: Ne do t t besojm, se ti kurr nuk na ke gnjyer."
"Ather", ai tha: "dijeni se un jam i drguar tek ju q t'ju trheq
vrejtjen n vuajtjet e rnda dhe ndshkimin q ju pret." Ebu Lehebi tha:
"T shkoft huq pjesa e mbetur e dits! A pr kt na ke ftuar? All-llahu
xh.sh. ather shpall:
"Le t shkatrrohet Ebu Lehebi."
120
Muslimi transmeton pjesn e dyt t ksaj ngjarjeje nga Ebu Hurejre
r.a., i cili thot: "Ather kur All-llahu xh.sh. Shpalli: "Dhe paralajmroje
farefisin tnd m t afrm.", Resulull-llahu a.s. iu drejtua do njrit q
ishte i pranishm, e tha: "O kurejshit, shptoni vetn nga zjarri! Oj
Fatime, e bija e Muhammedit, shptoje vetn nga zjarri. Pasha All-llahun,
un nuk mundem t bj kurrgj pr ju tek All-llahu, prve q jemi t
lidhjes amnore, dhe q do t informoj At pr kt lidhje fisnore."
121
Ky nivel i t drejtuarit, me z t fuqishm dhe t deprtueshm, sht
mnyra q t kumtohet lajmi dhe paralajmrimi. Resulull-llahu a.s. u ka
shpjeguar njerzve m t afrm se pranimi i Shpalljes dhe pranimi i tij si
Pejgamber, sht shtje jetsore e ndrlidhjes mes tij dhe atyre. "Asabijja"
fisnore, lojaliteti i verbr t cilit i prmbaheshin arabt, nuk sht kurrgj
dhe s shpejti do t zhduket n vapn e ktij paralajmrimi q ka ardhur
prej All-llahut xh.sh.
E vrteta e theksuar sheshazi dhe reagimi i idhujtarve
Ngjarja paraprake ende nuk ishte qetsuar n Mekn e turbulluar, e
All-llahu xh.sh. shpall:
"Ti haptazi prediko at q t sht urdhruar dhe shmangiu
idhujtarve." (15, 94).
Andaj Resulull-llahu a.s. u drejtua kundr bestytnive t idhujtarve
dhe pavlersis s tyre, duke thn t vrtetn pr idhujt dhe pavlef-
shmrin e tyre. Ai u sillte shembuj pr paaftsin e idhujve q t'i shrbejn
vetvetes, e si ather t jen zota prej t cilve populli krkon ndihm dhe
shrbim. Pastaj u sqaronte se ai i cili beson idhujt dhe i merr ata si
ndrmjetsues mes tij dhe All-llahut, sht n humbje t hapt.
Mekn e kaploi urrejtja, shqetsimi dhe frika. Kush flet kshtu me z
t lart kundr idhujve dhe popullit q i adhuron kta? A thua jan n
rrug t humbur dhe jan duke jetuar n lajthitje t madhe? Kush sht
duke prekur kshtu n zotat e kurejshitve dhe n fen e tyre? Me mijra
shkreptima, rrufe dhe trmete tronditn luginn e qet, t heshtur dhe t
120
Sahihu-l-Buhari: II/702, 743 dhe tek Muslimi: I/114.
121
Sahihu-l-Muslim: I/114; Sahihu-l-Buhari: I/385, II/702; dhe Mushkatu-l-
Mis'habi: II/640.
81
prgjumshme t Meks. E shakullisn ajrin e saj dhe i ngritn pesh
shkrettirat e stuhishme. U ngritn kurejshitt kundr ktij shprthimi q i
kaploi t gjith ata, pa prit e pa kujtuar, duke u friksuar se do t
deprtonte n zakonet dhe n trashgimin e tyre.
U ngritn mekasit, sepse kuptuan domethnien e fjals "iman" - besim
i cili mohon far do hyjnije tjetr prve All-llahut xh.sh. Domethn: T
besuarit n Shpallje dhe n Ditn e gjykimit sht bindje e plot dhe
dorzim i plot kur njeriu m nuk sht zotrues i vetvetes e as i pasuris
s tij, sepse kjo i takon All-llahut xh.sh. pr dallim prej atyre t cilt n
kt nuk besojn.
T pranosh kt, do t thoshte t heqish dor nga zotrillku, sundimi
dhe autoriteti q gzonin te arabt e q ishte i ndrlidhur me idhujtarin n
Mek.
Tua ndalosh atyre kryerjen e ritualeve t veta politeiste dhe t'i ln ato
pas dore pr ta br t knaqur All-llahun dhe Pejgamberin e Tij, as q u
binte ndrmend. Tua ndalosh t bjn dhunime, robrime dhe shum vepra
tjera mkatare, n t cilat ishin zhytur thell dhe t cilat i bnin dit e nat,
kjo ishte e pamundur. Ata nuk pranojshin kurrfar ndryshimesh, sepse All-
llahu xh.sh. thot: "Por, njeriu dshiron t gaboj prderisa t jet
gjall." (75, 5).
Kurejshitt i dinin t tra kto, por ka t bnin para ktij njeriu t
sinqert dhe besnik, njeriut i cili posedon vlerat m t larta njerzore -
sjellje t mir? Nuk e kishin t njohur se kishte ekzistuar dikush i till qysh
kur e njihnin historin e popullit t vet. ka t bjn? Si t veprojn? Ishin
n mdyshje t madhe. Ani, le t jen, kan pasur edhe pr ka t jen!
Pas prsiatjes s gjat dhe t mundimshme nuk gjetn zgjidhje m t
mir se t shkojn tek xhaxhai i Muhammedit a.s. Ebu Talibi, dhe t
krkojn nga ai q ta pengoj nipin e vet n planet e tija. Pr t qen
krkesa e tyre m serioze vendosn t veprojn ashpr. Andaj i than:
Thirrja q njerzit t braktisin besimin n zotat tan, interpretimi pr
pamundsin dhe dobsin e tyre sht sharje e shmtuar dhe nnmim i
rnd pr ta, e krahas ksaj sht sharje dhe poshtrim i etrve dhe
gjyshrve tan, t cilt i kan adhuruar ata, kan ndjekur me besnikri kt
rrug dhe kan garuar n kt drejtim."
Delegacioni i kurejshitve tek Ebu Talibi
Ibni Is'haku thot: "Nj grup kurejshitsh t dalluar, vajtn tek Ebu
Talibi dhe i than: "O Ebu Talib, nipi yt sht duke i shar zott tan,
turpron besimin ton, i rrnon ndrrat tona, i prqesh t part tan, andaj,
ose pengoje n kt, ose largohu nga rruga jon, ngase edhe ti mendon si
na dhe beson si edhe na. Pra, ta ndalim bashkarisht." Ebu Talibi i qetsoi
me fjal t mira dhe me prgjigje t njerzishme, e ata u kthyen n shtpit
82
e tyre. Ndrsa Resulull-llahu a.s. vazhdoi interpretimin e fes s All-llahut
xh.sh. duke br thirrje n Islam.
Formimi i Kshillit Konsultativ pr t'i penguar haxhilert t dgjojn
thirrjen n Islam
N ditt vijuese kurejshitt i mundonte nj plan tjetr. Tani kishin
kaluar disa muaj q Muhammedi a.s. ishte duke interpretuar fen e re, e
afrohej koha e haxhxhit. Shum arab do t vijn n Mek, andaj ishte e
nevojshme t'u shpjegohej sjellja e Muhammedit a.s., kshtu q mos ta
kuptonin seriozisht proklamimin e tij. Ata u mblodhn pr t'u konsultuar
tek El-Velid b. Mugire. El-Velidi tha:
"Duhet t jeni t nj mendimi dhe t keni qndrim unanim q t mos
bini n kundrshtim me njri-tjetrin e t demantoni njri-tjetrin." Ata than:
"Na trego ti?"
Ai u prgjigj: "Jo, thuani ju se ka mendoni, e un do t dgjoj." Ata
than:
"Do t themi se sht magjistar." Ai tha "Jo, pasha Zotin, ai nuk sht
magjistar! Ne i njohim magjistart, kush jan dhe ka jan. Ai nuk
llomotit si magjistar, e as q e rimon fjalimin si ata." Ata than: "Pra, do
t themi se sht i mendur." El-Velidi u prgjigj: "Ai nuk sht i mendur.
Ne i kemi par t mendurit dhe e dim se far jan, kush jan dhe ka
jan. Ai nuk ka mendje t errsuar, nuk sht i smur shpirtrisht, e as me
nerva t rregulluara." Ata than: "Do t themi se sht poet." El-Velidi u
prgjigj: "Ai nuk sht as poet. Ne i njohim t gjith poett dhe poezin e
tyre. E njohim recitimin n raxhez, e e njohim edhe n hezexh (raxhez dhe
hezexh jan trajta metrike n poezin arabe, sh.p.). E dim se 'sht
poezia melankolike dhe dfryese, prandaj ky nuk sht as poet." Than:
"Do t themi se sht shortar." Velidi tha: "Jo, ai nuk sht as shortar. Ne i
njohim shortart, i kemi par edhe ata e edhe sehiret e tyre. Ai nuk
hipnotizon e as q lidh short." Ata than: "Po, ka t themi, pra?" Velidi u
prgjigj:
"Pasha Zotin, fjalt e tija posedojn bukuri, bazn e kan t stolisur
dhe t frytshme, ndrsa prmbajtjen t menur, t arsyeshme dhe
deprtuese. Ju nuk mund t thoni asnj mendim pr t e t jet n formn e
duhur. Nga e tr ajo q that, m s miri do t'ishte t thoni se sht
magjistar-sehir. Fjalt t cilat i flet, jan magji-sehire, ai e ndan babain nga
i biri, vllan nga vllai, burrin nga gruaja, njeriun nga familja dhe nga
farefisi, andaj edhe ju vet ruajuni dhe largohuni prej tij."
122
Disa tradita transmetojn se pas tr asaj q ju tha El-Velidi, disa prej
tyre e kan pyetur: "Na thuaj se 'mendon ti n t vrtet pr te?" Ai sht
122
Ibni Hisham: I/271.
83
prgjigjur: "M lini t mendoj pak!" Mendoj gjat e gjat, e pastaj iu tha
at q u kishte propozuar atyre m n fund.
123
Prkitazi me El-Velidin, All-llahu xh.sh. shpalli gjashtmbdhjet ajete
n suren El-Muddeththir dhe at prej 11-26:
"Lemni Mua dhe at q e kam krijuar Un Vet, dhe i kam dhn
pasuri kolosale, dhe djemt q i ka t pranishm, dhe nder e prestigj i
kam dhuruar dhe prpos ksaj - dshiron, q Un t'ia zmadhoj (t
mirat). Jo, kurrsesi! Me t vrtet, ai sht mohues kryene i ajeteve
Tona; e Un do ta ngarkoj at me dnime t rnda, sepse, ka
paramenduar dhe ka kurdisur (kundr Kur'anit), - dhe qoft mallkuar,
si e ka kurdisur! dhe srish - edhe nj her, qoft mallkuar, si e ka
kurdisur! - Pastaj ka shikuar e, u vrenjt dhe iu mrrol (fytyra) dhe u
kthye (nga mendimi i drejt) dhe u kaprdis, dhe tha: "Ky (Kur'ani) nuk
sht gj tjetr, prpos magji trashguese, kto jan vetm fjal njeriu!"
Do ta hudhi (dnoj) n Sekar (Skterr).
Pasi q Kshilli Konsultativ u pajtua me vendimin prfundimtar, iu
prvishn puns q ta realizojn kt n vepr. I vendosn njerzit n
udhkryqet kah silleshin haxhilert. Askush nuk ka kaluar pran tyre e t
mos jet i paralajmruar pr Muhammedin a.s., dhe t mos flasin
gnjeshtra pr t.
124
N kt plan, m s teprmi ka kontribuar Ebu Lehebi. Resulull-llahu
a.s. i vizitonte njerzit n shtpit e tyre dhe n tregje: n Ukadh, Mexhneh
dhe Dhu-l-Mexhaz e i thrriste n fen e All-llahut xh.sh. kurse Ebu Lehebi
shkonte pas tij dhe klithte: "Mos iu prgjigjni ftess s tij, ai sht renegat
dhe gnjeshtar i madh."
125
Ky veprim i kurejshitve ka br q arabt, n kt haxhxh ta njohin
Resulull-llahun a.s. dhe q lajmi pr t, t zgjerohet n tr Arabin.
Metodat e llojllojshme pr rezistimin e Da'vetit
Kur kurejshitt pan se Muhammedin a.s. nuk mund ta pengonte asgj
nga interpretimi i fes s re dhe prhapja e saj, filluan prsri t mendojn
pr mnyrn e shuajtjes t veprimtaris s Resulull-llahut a.s. dhe as'habve
t tij. Pr kt qllim caktuan disa metoda, pr t cilat tani do t bjm
fjal:
1. Ironia, qesndia, tallja, shpotia dhe prgnjeshtrimi kan qen mjet
prdorimi i par kundr myslimanve. Filluan t'i poshtrojn me emra
123
Fi Dhilali-l-Kur'an, 29/188.
124
Ibni Hisham: I/271.
125
Tirmidhiu tregon pr kt ngjarje nga Jezid b. Rummani dhe Tarik b. Abdullah
El-Muharibi, e transmeton Imam Ahmedi n Mesned: III/492 dhe IV/341.
84
fyese, kurse Resulull-llahun a.s. e akuzonin rnd, duke thn se sht i
marr.
Prkitazi me kt All-llahu xh.sh. thot: "Ata than: "O ti, q t
sht shpall Kur'ani, ti je, me t vrtet, i marr!" (15, 6).
Shpifnin se sht magjistar dhe gnjeshtar: "Ata jan uditur pr
ardhjen e nj paralajmruesi nga mesi i tyre, dhe jobesimtart kan
than: "Ky sht magjistar dhe gnjeshtar." (38, 4).
Ata e pritnin dhe e prcillnin me shikime dashakeqe, budallaqe dhe me
gjeste trbuese. "Pothuaj se, me t vrtet, jobesimtart duan t t
rrzojn me shikim kur dgjojn Kur'anin, duke thn: "Ai, n t
vrtet, sht i marr!" (68, 51).
Kur e shihnin se sht duke ndejtur me shokt e vet t pafuqishm,
thonin me qesndi: "A kta na qenkan ata nga mesi yn, ndaj t cilve
All-llahu shfaqi mshirn e Tij?" (6, 53).
Kta kan qen prej atyre pr t cilt thot Kur'ani: "Mkatart
qeshnin me ata q besonin; kur kalonin pran tyre njri-tjetrit ia bnin
me sy, e kur ktheheshin te familjet e tyre, ata argtoheshin n form
tallse; ata kur i shihnin besimtart thonin: Kta, me t vrtet, kan
humbur. Kurse Ne nuk i caktuam ata pr kujdestar t besimtarve."
(30, 29-33).
2. Shtrembrimi i msimit t Resulull-llahut a.s., shkaktimi i dyshimit,
propagandimi i agjitacioneve t rrejshme, prhapja e fjalve t pabaza rreth
ktij msimi dhe rreth personalitetit t Resulull-llahut a.s., duke e tepruar
n t gjitha kto, ashtu q njerzve mos t'u mbetet koh t mendojn pr
kt fe. Ata pr Kur'anin thonin:
"Dhe than: "Kto jan prrallat e popujve t lasht; t cilat i ka
kopjuar, e i lexohen atij mngjes e mbrmje (q t'i mbaj mend m
mir)." (25, 5).
"E mohuesit thon: "Ky (Kur'ani) sht vetm nj gnjeshtr, t
ciln e ka trilluar ai (Muhammedi), e i kan ndihmuar n kt (edhe)
njerz t tjer" Ata (me kt) kan br zullum dhe akuz." (25, 4).
Ata thonin: "At (Muhammedin) e mson nj njeri" (16, 103).
Pr Resulull-llahun a.s. thonin: "ka ka ky Pejgamber? Han
ushqimin dhe shetit npr tregje." (25, 7).
Mirpo Kur'ani n shum vende ka prgjigje n propagandn e tyre.
3. E kundrshtonin Kur'anin me trillimet e popujve t lasht q me
kto t'i zbavisin njerzit pr t'i larguar nga msimi i Kur'anit. Ata thon se
En-Nadar b. Harithi, me nj rast u ka thn kurejshitve: "O njerz! Ju ka
mbrthyer nj situat far nuk keni pasur rast t hasni gjer m tani.
Muhammedi sht ritur n mesin tuaj. Ka qen fmija m i miri prej jush,
85
m i dgjueshmi dhe m i sinqerti nga t gjith ju. Ka qen personi m i
besueshm ndr ju. Kshtu ka jetuar gjer n pjekurin e tij. Ather ai ju
erdhi me kt Shpallje, e ju that: Magjistar! Jo, pasha Zotin, ai nuk sht
magjistar, ne kemi pasur rast t shohim magjistar t ndryshm dhe t
njihemi me punt e tyre.
Mandej that: Shortar! Jo, pasha Zotin, ai nuk sht kurrfar shortari.
Ne i kemi par shortart, e dim se 'punojn, dhe e dim se n'mnyr
prshprisin disa fjal t rimuara. Pastaj that se sht poet. Jo, pasha Zotin,
ai nuk sht as poet. Ne e dim se 'sht poezia, i kemi dgjuar dhe i kemi
njohur t gjitha llojet e poezis. M n fund that se sht i mendur. Pasha
Zotin, as i till nuk sht. Ai nuk sht person i pakujdesshm, i cili nuk
din se 'bn e 'flet. O kurejshit, kontrollone veten. Pasha Zotin, juve ju
sht drguar nj gj madhshtore dhe ju ka ndodhur nj ngjarje
madhshtore, por nuk jeni t vetdijshm pr kt."
Pas ksaj, En-Nadari vajti n Hira dhe atje e msoi mnyrn e t
folurit t mbretrve persian, t folurit e Rustemit dhe Sfenddijarit, dhe kur
prsri dgjon fjalimin e Muhammedit a.s. n tubime, ku prmendte emrin
e All-llahut xh.sh., dhe u trhiqte vrejtjen njerzve n ndshkimet e Tij, ai
tha: "Pasha Zotin, as un nuk flas m dobt se Muhammedi a.s." Mandej
rrfente pr mbretrit e Persis, Rustemin dhe Sfenddijarin, e thoshte: "N
ka sht fjalimi i Muhammedit a.s. m i mir se i imi? Kt assesi nuk e
kam t qart."
126
Ibni Abbasi, n favor t ksaj, na tregon se En-Nadari i kishte bler
disa kngtare - robresha, dhe kur dgjonte se ndonj njeri anonte kah
Resulull-llahu a.s., e thirrte n shtpin e vet dhe e obligonte njrn prej
kngtareve q ta ushqente dhe t'i jepte pije, e pastaj t kndonte dhe t
luante aq gjat, derisa n zemrn e tij nuk mbetej asnj gjurm e Islamit.
Pr t All-llahu ka shpallur:
"Po ka njerz t cilt blejn tregime dfryese, e me qllim q t'i
largojn njerzit prej rrugs s All-llahut, pa pasur kurrfar fakti dhe
pr t'i marr ato (ajetet e) All-llahut si tallje. Ata me siguri i pret dnim
i turpshm." (31, 6)
127
4. Krkesa e kurejshitve pr t gjetur nj mesatare t prbashkt mes
msimit paraislamik dhe islamik, me kusht q idhujtart t'i braktisnin disa
nga bindjet e tyre dhe disa manifestime religjioze, por q edhe Pejgamberi
a.s. t'i braktiste disa parime islame. Kt m s miri e shpjegon Kur'ani:
"Ata dshirojn q ti t bsh kompromis, e edhe ata t bjn
126
Ibni Hisham: I/299, 300, 358; Tefhimu-l-Kur'ani: IV/8, 9; Muhtesar Siretu-r-
Resul nga Nexhdi, f. 117 dhe 188.
127
Tefhimu-l-Kur'ani: IV/9.
86
kompromis (n fe)." (68, 9).
Ekziston nj tradit gojore t ciln e transmeton Ibni Xheriri e cila
vrteton kt. Prkatsisht, mushrikt-idhujtart i kan propozuar
Resulull-llahut a.s. q ky t'i adhuronte idhujt e tyre nj vjet e ata do t
adhuronin Zotin e tij nj vjet.
Ekziston edhe nj version tjetr, transmetuar nga Abd b. Humejdi, se
ata i kan thn Muhammedit a.s.: "Nse ti pranon zotat ton, edhe ne do
t pranojm All-llahun tnd."
128
Ibni Is'haku transmeton duke u thirrur n nj varg transmetuesish, e
thot:
"Nj dit, gjersa Resulull-llahu a.s. bnte tavaf rreth Ka'bes, i doln
prpara Esed b. Abdul-Uzzaji, El-Velid b. Mugire, Umejje b. Halefi dhe
El-As b. Vail Es-Sehmi, kryepart e popujve t vet, dhe i than:
"O Muhammed, hajde t besojm n at q beson ti, kurse ti beso n
at q besojm ne, t bashkohemi ne dhe t'i bashkojm fet tona. Nse feja
jote sht m e mir se feja jon ne do ta pranojm at, por nse kjo e jona
sht m e mir se e jotja, ather ti pranoje tonn."
Asokohe All-llahu i Lartsuar xh.sh., shpall:
"Thuaj: O jobesimtar! Un nuk adhuroj at ka adhuroni ju. Por
as ju nuk adhuroni At q adhuroj un. Un nuk jam adhurues i atyre
q ju i adhuroni. Por as ju nuk jeni adhurues t Atij q adhuroj un. Ju
keni fen tuaj, kurse un kam fen time!" (El-Kafirun).
129
N kt mnyr All-llahu xh.sh. e prfundoi shantazhin e tyre cinik
dhe qesharak, me kt zgjidhje t qart dhe precize. sht e mundur t
ekzistojn disa dallime n transmetim pr arsye se propozimet e mushrikve
kan ardhur njra pas tjetrs.
Trysnit dhe persekutimet
Idhujtart kan prdor t gjitha metodat e prmendura. Kt e bnin
gradualisht, pak nga pak, n mnyr q t pengojn prhapjen e msimit
islamik. Kjo ka ndodhur n vitin e katrt t pejgamberllkut t Resulull-
llahut a.s. N vitin e par t Islamit ata nuk i tejkalonin kufijt e njerzores
gjat veprimtaris s vet. Por, me kalimin e kohs, kur pan se kjo mnyr
e veprimtaris s tyre nuk po sillte kurrfar rezultatesh, u tubuan srish dhe
formuan nj komision prej 25 antarsh nga paria mekase.
Kryetar u zgjodh Ebu Lehebi, xhaxhai i Resulull-llahut a.s. Pas
mendimeve dhe konsultimeve t shumta, ky grup njerzish mori vendimin
definitiv kundr Resulull-llahut a.s. dhe as'habve t tij. Vendosn q t
mos kursejn asgj n luft kundr Islamit. Do ta torturojn Resulull-
128
Tefhimu-l-Kur'ani: IV/501, 205.
129
Ibni Hisham: I/362.
87
llahun a.s. dhe t gjith ata q e prqafuan Islamin, dhe do t ushtrojn
ndaj tyre t gjitha trysnit e mundshme, me ndshkime dhe sulme t
ashpra.
130
Morn kt qndrim dhe vendosn ta zbatojn n vepr. Kjo ka qen
leht t zbatohet kundr myslimanve, sidomos kundr atyre q ishin t
dobt e t pambrojtur.
Por a do t zbatohej kjo ndaj Resulull-llahut a.s.? Kurrsesi! Ai ka qen
mendjempreht, i qet dhe plot dinjitet, personalitet i fort dhe i
qndrueshm; i muar edhe nga miqt edhe nga armiqt, njerzit e mdhenj
e nderonin dhe e respektonin, ndrsa ata t cilt ishin msuar me paturpsi
dhe pafytyrsi, ndaj tij kishin sjellje t ashpr dhe arogante.
Prkundr t gjitha ktyre, Resulull-llahu a.s. ishte nn mbrojtjen e
Ebu Talibit, kurse Ebu Talibi ishte njri nga paria mekase, i nderuar dhe i
respektuar prej t gjithve, si prej pasanikve ashtu edhe prej t varfrve.
Andaj mushrikt friksoheshin shum nga znka me te, madje edhe vetm
nga qortimi i tij.
Ky status i tij i sillte kurejshitve pikllim t madh. Posa fillonin t
ndrmerrnin di, menjher trhiqeshin. Por durimi i gjat ishte tejet i
rrezikshm pr bestytnin e tyre, pr udhheqjen e tyre fetare mbi arabt
dhe pr hallin e vend-nderit t tyre.
Ata fillojn fushatn e torturimeve nn udhheqjen e Ebu Lehebit, i cili
merr qndrim armiqsor kundr Resulull-llahut a.s. nga dita e par e
misionit t tij, shum m hert se kurejshitt. M par tham se si ka
reaguar n tubimin e Benu Hashimitve dhe n Safa. N disa tradita gojore
gjejm se n Safa ka marr nj gur pr ta goditur Pejgamberin a.s.
131
Djemt e Ebu Lehebit, Utbeja dhe Utejbeh, kan qen t martuar me
vajzat e Resulull-llahut a.s. Rukijen dhe Ummu Kulthumen. Kjo ka
ndodhur para pejgamberllkut, e kur filloi t'i zbret Shpallja Resulull-llahut
a.s. Lehebi urdhron djemt q t ndahen prej tyre. Ishte aq i ashpr dhe
kmbnguls sa q djemt qen t detyruar t veprojn sipas dshirs s
tij.
132
Pas vdekjes s Abdullahut, djalit t dyt t Resulull-llahut a.s. Ebu
Lehebi u gzua shum dhe u ngut tek shokt e vet t'ua kumtoj lajmin e
gzueshm se Muhammedi a.s. ka mbetur pa trashgimtar-mashkull.
M hert kemi prmendur se si Ebu Lehebi e prcillte Resulull-llahun
a.s. gjat kohs s haxhxhit, npr vendet e shenjta dhe sheshet e njohura,
duke u thn njerzve se ky sht rrenacak. Tarik b. Abdullah El-Muharibi
rrfen se Ebu Lehebi nuk knaqej vetm me kto gnjeshtra, porse e
130
Rahmetun li-l-Alemin: I/59, 60.
131
Pr kt tregon Tirmidhiu.
132
Fi Dhilali-l-Kur'ani: 30/282; Tefhimu-l-Kur'ani: VI/522.
88
gjuante Resulull-llahun a.s. edhe me gur, saq ka pasur edhe gjurm
gjaku.
133
Gruaja e Ebu Lehebit, Ummu Xhemilja - bija m e bukur e Harb b.
Umejjes, motra e Ebu Sufjanit - aspak nuk ngecte prapa burrit t saj n
armiqsi ndaj Resulull-llahut a.s. E kishte zakon t mblidhte gjemba dhe t'i
hidhte ato n rrug para Resulull-llahut a.s. dhe para ders s tij natn.
Ishte llafazane gojkeqe e cila ia nxinte jetn nga do an, i bnte shpifje t
llojllojshme dhe i shtinte poett q ta prgojojn, prandaj Kur'ani e ka
quajtur Hammaletul-hattabi (gruaja e cila thur intriga).
Kur dgjon gruaja e Ebu Lehebit se ka ka shpallur Kur'ani pr t dhe
pr burrin e saj, vajti tek Resulull-llahu a.s. n mesxhid n Ka'be, ku rrinte
ulur pran Ebu Bekrit. N dor mbante nj gur t madh sa grushti dhe kur
u doli para ktyre dyve, All-llahu xh.sh., ia mori t pamurit dhe para veti e
shihte vetm Ebu Bekrin, e jo edhe Resulull-llahun a.s. Ajo pyeti: "O Ebu
Bekr, ku e ke shokun tnd? Dgjova se flet keq pr mua. Pasha Zotin,
nse e shoh gojn do t'ia thrrmoj me kt gur. Le ta di ai se edhe un
jam poete", - dhe recitoi: "Ndgjesn e t qortuarit nuk e pranuam, urdhrat
e tij i refuzuam, dhe fen e tij nuk e prqafuam."
Pas ksaj ajo shkoi, kurse Ebu Bekri tha: "O Pejgamber i All-llahut, a
e pave se 'ndodhi? Ajo nuk t vrejti." Resulull-llahu a.s. u prgjigj:
"All-llahu ia trhoq t pamurit nga un.
134
Kt ngjarje Ebu Bekr El-Bazzari e tregonte kshtu:
"Kur gruaja e Ebu Lehebit doli para Ebu Bekrit tha:
"O Ebu Bekr, shoku yt sht duke br shpifje pr ne?" Ebu Bekri iu
prgjigj:
"Jo, pasha Zotin e ksaj godine, ai nuk reciton vjersha, e as q sht
poet, andaj nuk mund t t prgojoj." Ajo tha: "T besoj, se ti prher e
flet t vrtetn."
T gjitha kto marifetllqe (dredhira) Ebu Lehebi ia prgatiste
Resulull-llahut a.s. edhe pse ishte xhaxhai i tij, fqiu i par dhe shtpit e
tyre ndodheshin njra pran tjetrs. N kto t kqija nuk dallonte as ky e
as gruaja e tij nga fqinjt e tjer, t cilt e shqetsonin Pejgamberin a.s. n
shtpin evet.
Ibni Is'haku thot: "Personat, t cilt e shqetsonin Resulull-llahun a.s.
n shtpin e vet, kan qen: Ebu Lehebi, Hakim bin El-As b. Umejje,
Ukbet b. Ebi Muiti, Adijj b. Hamra Es-Thekafi dhe Ibnul-Asda El-
Hudhejli. T gjith kan qen fqinjt e tij, dhe asnjri prej tyre nuk e kishte
pranuar Islamin, prve Hakim b. Ebi-l-Asit."
135
Nj dit, njri prej t
133
Xhamiu Et-Tirmidhi.
134
Siret - Ibni Hisham: I/335, 336.
135
Ky sht Hulejf El-Emevijj Mervan b. El-Hakimi.
89
prmendurve ia gjuan zorrt e deles Resulull-llahut a.s. gjersa falej n
Harem t Ka'bes, e nj tjetr kto dinte t'i hidhte n rrug kah kalonte
Resulull-llahu a.s., prandaj Resulull-llahu a.s. shpeshher e znte nj knd
n xhami ku falej n qetsi i fshehur nga dushmant. Ndonjher i mblidhte
zorrt e hedhura, e me to dilte para xhamis dhe i hidhruar briste: "O Beni
Abdi Menaf! far fqinjsh jan kta!? Prse ma bjn kt, ka u kam
br un atyre?"
Ukbe Ebi Muiti dinte ta tepronte me kt.
Buhariu transmeton nga Abdullah bin Mes'udi r.a. se nj dit, Resulull-
llahu a.s. falej tek Kabja, kurse Ebu Lehebi dhe shokt e tij rrinin ulur aty
pari, e njri prej tyre pyeti:
Cili prej nesh do t shkoi tek kasapi e t sjell zorr pr t'ia gjuajtur
Muhammedit mbi supe kur t bie n sexhde?" U paraqit me i guximshmi
prej tyre, Ukbe b. Ebi Muiti.
136
I solli zorrt, priti derisa Resulull-llahu ra
n sexhde, e pastaj ato ia hodhi mbi supe, e un kt e shikoja dhe nuk
mund t bja asgj", - thot Abdullah b. Mes'udi.
"Edhe sikur t prpiqesha, nuk do t kisha pasur sukses." Pastaj tha:
"Ata filluan t qeshin aq tepr, saq dridheshin nga t qeshurit. Resulull-
llahu a.s. mbeti n sexhde dhe nuk e ngriti kokn deri sa i erdhi e bija,
Fatimja. Ajo ia hoqi barrn nga supet, e ai e ngriti kokn dhe tha:
"O All-llahu im, Ty po t'i l kurejshitt." Kt e prsriti tri her. E kjo
iu erdhi rnd atyre, sepse mendonin se lutjet e bra n kt qytet,
plotsohen. Pastaj filloi t'i emronte:
O Zoti im, ty po ta l Ebu Xhehlin, Utbete b. Rebian, Shejbeh b.
Rebian, El-Velid b. Utben, Umejje b. Halefin, Ukbet b. Ebi Muitin... - dhe
e prmendi edhe t shtatin por nuk ia mbajta mend emrin. Por, pasha
Krijuesin tim, t gjith ata i kam par t vdekur n varrin e prbashkt t
mushrikve pas lufts n Bedr."
137
Kur Umejje b. Halefi e shihte Resulull-llahun a.s. e prgojonte at dhe
e prqeshte, e All-llahu xh.sh., shpalli:
"Vaj halli pr do prgojues - prqeshs..."
Ibni Hishami thot:
"Prgojues (hummezeh) sht ai i cili sheshazi e ofendon njeriun, e me
kt e turpron dhe n mnyr ofenduese bn shenj me sy, kurse
prqeshsi (lummezeh) sht ai i cili i maltreton njerzit dhelprisht dhe
tinzisht."
138
Vllai i Umejjes, Ubej b. Halefi dhe Ukbete b. Ebi Muiti kan qen
shok t mir. Nj her Ukbete ishte ulur tek Resulull-llahu a.s. pr ta
136
Ibni Hishami: I/416.
137
Sahihu-l-Buhari, libri pr abdest, kaptina: Kur falsit i gjuhen ndyrsira: I/37.
138
Ibni Hisham: I/356, 357.
90
dgjuar se ka fliste, e ky lajm i erdhi Ubejes, i cili e qortoi ashpr dhe
krkoi nga ai q ta pshtyj Resulull-llahun, n fytyr, dhe e bn kt.
Nj her vet Ubeje e ka thrrmuar nj kock t kalbur dhe pluhurin ia
ka fryer Resulull-llahut a.s.
139
El-Ahnes ibn Shurejk Es-Thekafi ishte njri prej atyre t cilve
Resulull-llahu a.s. i kishte br mir, edhe pse kt nuk e kishte merituar.
Kt e vrteton edhe Kur'ani, q e prshkruan kt njeri me shtat cilsi.
All-llahu xh. sh., thot:
"Mos dgjo askend q betohet rrejshm dhe sht prbuzs
shpifarak q ban fjal ndr njerzit, q sht koprrac, i pafrenueshm,
mkatar i madh, q sht i vrazhd, e prve ksaj sht kopil." (68, 10-
13)
Edhe Ebu Xhehli vinte nganjher tek Resulull-llahu a.s. pr t
dgjuar kndimin e Kur'anit, e pastaj vazhdonte me t vjetrn. Nuk
pranonte fen, e as q bindej. Nuk friksohej, e as q prmirsohej. Ai e
mundonte Resulull-llahun a.s. - bnte ezijjet me fjal, i largonte t tjert
nga rruga e All-llahut, e pastaj shkonte me mburrje pr at q ka br, i
gzuar pr t keqen q ia ka br dhe pr ka do t mbahej mend. Pr Ebu
Xhehlin Kur'ani thot:
"Ai nuk ka besuar dhe nuk sht lutur (fal namazin).(75, 31)"
140
Q nga dita e par ia ndalonte Resulull-llahut a.s. t falej n Harem.
Nj her e takoi n namaz afr mekami i Ibrahimit dhe i tha:
"O Muhammed, a nuk ta kam ndaluar t bsh kt!" Resulull-llahu a.s.
u hidhrua dhe me z pak sa t lart iu krcnua. N kt Ebu Lehebi tha:
"Me ka m krcnohesh kshtu? Pasha Zotin, n kt lugin un kam m
s teprmi shoqri." All-llahu xh.sh. shpalli:
"E, ai le ta thrras shoqrin e vet" (n ndihm)" (96, 17).
141
N nj tradit tjetr thuhet se Resulull-llahu a.s. e ka kapur pr jake
dhe e ka shkundulluar duke i thn:
"Vaj halli pr ty! Vaj halli pr ty!" (25, 34).
Armiku i All-llahut xh.sh. tha: "Po m krcnohesh, o ti Muhammed?
Pasha Zotin, nuk mund t m bni gj, as ti e as Zoti yt, sepse un jam
njeri i madh."
142
As pas ktyre ndodhive Ebu Xhehli nuk zgjohej nga agonia e lajthitjes,
por edhe m tepr zhytej n balt. Muslimi transmeton nga Ebu Hurejre:
"Ebu Xhehli ka pyetur se a do t bie Muhammedi a.s. n sexhde n
prezencn tuaj?" "Po". Ebu Xhehli tha: "Pasha Latin dhe Uzatin (idhuj)
139
Ibni Hisham: I/361, 362.
140
Fi Dhilali-l-Kur'ani: 20/212.
141
Fi Dhilali-l-Kur'an: 30/208.
142
Fi Dhilali-l-Kur'ani: 29/313.
91
nse e bn kt, do ta shkeli n qaf, e hundn do t'ia fus n pluhur." Ai
shkoi tek Resulull-llahu a.s. dhe e takoi at duke u falur. Deshti ta gjuan
nn kmb, por t gjith t pranishmit u habitn kur ai u zmbraps duke u
mbrojtur me duar prej dikaje, andaj e pyetn:
"far t ndodhi?" Ai u prgjigj: "N mes meje e tij pash nj hendek
ku gafullonte zjarri, e duart e mia sikur t ishin flatra, t cilat do t
digjeshin aty." Resulull-llahu a.s. tha: "Sikur t m prekte me dor, engjjt
do ta rrmbenin dhe do ta bnin cop e grim."
143
Ksi lloj torturash prjetonte Resulull-llahu a.s. nga armiqt e vet,
qoft nga Mekasit autoritativ, qoft nga njerzit e thjesht, me gjith
mbrojtjen t ciln e gzonte nga Ebu Talibi. Sa u prket myslimanve t
tjer, e sidomos ata m t dobtit dhe t pambrojturit, kto tortura ndaj
tyre kan qen edhe m t mdha, kurse metodat edhe m brutale.
Njkohsisht do fis i ndshkonte njerzit nga mesi i vet q e kishin
pranuar fen Islame. Metodat kan qen t tmerrshme dhe t llojllojshme.
Ata mysliman q nuk kishin diknd t vetin, prjetonin vrsuljen e horrave
kurejshit, s bashku me zotrinjt. Prdornin metoda t ndryshme t
keqtrajtimit, andaj, vetm edhe nj prfytyrim i tyre, do njeriut fisnik do
t'ia plaste zemrn.
Kur Ebu Xhehli dgjonte se ndonjri prej njerzve autoritativ ka
pranuar Islamin, i krcnohej atij se s pari do ta shkatrronte materialisht,
e pastaj edhe moralisht. E nse ky qllonte i varfr dhe i pambrojtur
ather e rrahte, e maltretonte, e pastaj i nxiste edhe t tjert t veprojn
kshtu.
144
Xhaxhai i Uthman b. Affanit e mbshtjellte kt n hasure nga
flett e palms, e pastaj e ndizte zjarrin nn te.
145
Kur nna e Mus'ab b. Umejrit kupton se djali i saj kishte pranuar
Islamin, s pari e bri t vuante nga uria, e pastaj e przn prej shtpie,
edhe pse ishin t pasur. Lkura e tij, pas ktyre vuajtjeve, i ishte mbledhur
sikurse ajo e gjarprit. Bilalli, rob i Umejje b. Halef El-Xhumehijit, e pranoi
Islamin, kurse Umejja ia vuri lakun n qaf e konopin ia dha fmijve n
dor pr ta trhequr kodrave t Meks, prderisa n qaf nuk i mbetej
prerja nga laku. Pastaj, ia shtrngonte lakun me nj dor e me tjetrn e
rrahte duke e goditur me shkop. E detyronte t ulej n shkrettir n
mesdit kur Dielli prcllonte. E bnte t vuante nga uria, e m s vshtiri
ishte kur, lakuriq e shtrinte n rrn prclluese e n gjoks ia vnte nj gur
t madh dhe i thoshte:
"Do t qndrosh kshtu, pasha Zotin, derisa nuk vdes ose nuk e
mohon Muhammedin, e prsri t besosh n Latin e Uzatin."
143
Transmeton Muslimi n "Sahihun" e vet.
144
Ibni Hisham: I/320.
145
Rahmetun li-l-Alemin: I/57.
92
Bilalli, prkundr gjendjes s vshtir q prjetonte thoshte: "Zoti
sht Nj! All-llahu sht Nj! sht Nj!"
Nj dit, gjersa Bilalli e vuante kt lloj torturimi, aty pari kalon Ebu
Bekri, e sheh tr kt dhe e blen Bilallin nga Umejja. Ktij ia jep nj rob
t zi e t ri, si kompensim pr Bilallin. Ndrkaq prmendet se e ka bler
pr pes apo shtat ok argjend. Pastaj Ebu Bekri e liron Bilallin.
146
Amr b. Jasiri ishte rob i Benu Mahzumve. Ky, baba i tij dhe nna e
tij, e pranojn Islamin s bashku. Ata kaluan edhe m keq se Bilalli.
Mushrikt - jobesimtart - idhujtart apo politeistt e Meks, n krye me,
prsri, Ebu Xhehlin, i shpienin kta n shkrettir, gjat vaps m t
madhe t dits, i lidhnin pr drunj dhe i linin ashtu.
Nj dit Resulull-llahu a.s. kaloi pran tyre dhe u tha: "Kini durim, o
familje e Jasirit! Vendbanimi i juaj do t jet Xhenneti." Jasiri vdes nga
plagt. Gruan e Jasirit e mbyt Ebu Xhehli, duke ia shpuar zemrn me hu.
Kjo sht shehid i par i Islamit. Amri tr kt e shikonte me prvuajtri,
n zemr prjetonte dhembje t padurueshme pr shkak t prindrve t vet.
Ebu Xhehli vazhdon ta torturonte Amrin, her me uri e her me gur t
nxeht q ia vnte n gjoks, e pastaj i hudhte uj prmbi t pr t'i shuar
gurt e zjarrt n gjoksin e ti. Kurejshitt i thoshin:
"Nuk do t lm t qet, prderisa nuk e shan Muhammedin dhe deri
sa n zemrn tnde nuk ndien dashuri ndaj Latit dhe Uzatit."
Ai, pr shkak vuajtjeve t rnda, iu premtoi kt, e ata pas premtimit
t tij, e lirojn, ndrsa ai, shkon tek Resulull-llahu a.s. duke qar dhe duke
krkuar ndjes. All-llahu xh.sh., pastaj shpalli:
"Ai q mohon All-llahun pasi q pat besuar - prpos atij q sht i
detyruar me forc, por q zemra e tij sht plot besim (nuk ka mkat) -
si edhe pr ata q e hapin zemrn pr mohim, pr ta ka zemrim nga All-
llahu dhe pr ata ka dnim t madh." (16, 106).
147
Ka qen i torturuar edhe Ebu Fukejheti, i quajtur Efleh, rob i Mekasit
Abdu-d-Darit. Atij ia lidhin kmbt, dhe kshtu t lidhur e trhiqnin zvarr
pr tok.
Vuajtje t ndryshme, azabe - keqtrajtime - i ka prjetuar edhe Habab
b. El-Ereti, rob i Ummi Enmares, bijs s Seba'a El-Huza'aijes. Mushrikt e
trhiqnin pr floksh, pastaj ia shtrembronin qafn gjersa nuk i krsitnin
vertebrat (rrotullat) e qafs, e pastaj ia ngarkonin nj gur t madh q t
mos mund t ohej.
148
146
Rahmetun li-l-Alemin: I/57; Telkihu-l-Fuhumi, f. 61; Ibni Hisham: I/317-8.
147
Ibni Hishami: I/319, 320; Fikhu-s-Sire nga Gazaliu, f. 82; Rivajeti i El-Avfit nga
Ibn Abbasi, t shikohet Muhtesar Siretu-r-Resulull-llahu nga En-Nexhdi, f. 92;
Rahmetun li-l-Alemin: I/57; Min Iaxhazu El-Tenzil, f. 53.
148
Rahmetun li-l-Alemin: I/57; Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 60.
93
Disa gra e kishin pranuar Islamin: Zun-Nejra, En-Nehdija me t bijn e
vet dhe Ummu Ubejsa. T gjitha ishin robresha. Edhe kto mushrikt i
keqtrajtonin n mnyra t ndryshme. Po ashtu, Islamin e pranon robresha
(e bler) e familjes Benu Muemmel, me origjin nga Benu Adijjt. Umer b.
El-Hattabi e rrahte derisa i mrzitej - asokohe ende ishte mushrik - e pastaj
thoshte: "Nuk do t pushoj gjersa nuk lodhem mir."
149
Ebu Bekri i blen kto robresha, e pastaj i liron sikurse q e ka liruar
Bilallin dhe Amir b. Fuhejrehin.
150
Mushrikt ia vishnin disa as'habve t Resulull-llahut a.s. lkurn e
deves e pastaj e lnin n rr, e disave ia vishnin parzmoren e hekurt dhe
e lnin n shkmbinjt prcllues.
151
Regjistri i t munduarve n rrug t All-llahut xh.sh., sht shum i
gjat ndrsa vuajtjet e tyre nuk i kap dot mendja e njeriut. Ata, sikurse
edhe do kush tjetr pr t cilin dgjonin se sht mysliman, kalonin npr
shtigje t njjta gjembash.
Shtpia e Erkamit
Ka qen urtsi e madhe q gjat ktyre ngjarjeve t trishtuese
Resulull-llahu a.s. ndalon t shfaqurit dhe proklamimin publik t Islamit. I
urdhron myslimant q t takoheshin vetm fshehtazi. do tubim publik
prsri i shtyente mushrikt t shprehin agresivitetin e vet pr t penguar
Resulull-llahun a.s. t'ua msonte njerzve fen, Kuranin, urtsin dhe
edukatn.
Ekzistonte po ashtu frika nga konfrontimi i hapt ndrmjet dy palve
armiqsore, me ide t ndryshme. Kjo edhe ka ndodhur n vitin e katrt t
pejgamberllkut. shokt e Pejgamberit a.s., tuboheshin n vende t fshehta
pr ta kryer namazin. Nj her, kt e vrejn disa jobesimtar dhe pas
ofendimeve t rnda i sulmojn. N prleshje e sipr, Sa'd b. Ebi Vekkasi e
godet njrin prej mushrikve dhe e prgjak.
Kjo ka qen gjakderdhja e par n mbrojtjen e Islamit.
152
Po qe se
konflikti do t zgjaste m tepr, dhe do t ndodhte m shpesh, ather kjo
sigurisht do t shkaktonte shkatrrimin e myslimanve, e njherit edhe
shkatrrimin e fes s tyre.
Prandaj urtia e All-llahut xh.sh., urdhron fshehjen. Shumica e
myslimanve e mbanin sekret iden e tyre, praktikimin e fes si dhe tubimet
e veta.
149
Rahmetun li-l-Alemin; I/57; Ibni Hisham: I/318.
150
Ibni Hisham: I/318, 319.
151
Rahmetun li-l-Alemin: I/58.
152
Ibni Hisham: I/263; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Vehhabi, f. 60.
94
Pr sa i prket Resulull-llahut a.s. ai kt e bnte sheshazi para syve t
mushrikve, dhe asgj nga kjo nuk mund ta pengonte. Vetm q fshehtazi
takohej me myslimant, m tepr pr shkak t siguris s tyre dhe t
Islamit, se sa pr vetn e vet.
N Safa gjendej shtpia e Erkam b. Ebi-l-Erkam El-Mahzumit. Ka
qen e vogl dhe larg syve t zullumqarve. Resulull-llahu a.s. e cakton
kt shtpi pr interpretimin e fes dhe tubimin e myslimanve. Kjo ka
ndodhur n vitin e pest t pejgamberllkut.
153
Hixhreti i par n Abisini
Torturat ndaj myslimanve kan filluar n gjysmn apo n fund t vitit
t katrt t pejgamberllkut. Torturimi, edhe pse i rnd, ende nuk ka
pasur karakter t prgjithshm. N vitin e pest t pejgamberllkut
torturat, dhunimet, nga dita n dit, nga muaji n muaj, bheshin m t
mdha dhe m t ashpra.
Kjo zgjati gjer n gjysmn e ktij viti, kur myslimanve u ndalohet
banimi n Mek. Myslimant jan kshilluar q t mendojn pr ndonj
dredhi, me ndihmn e s cils do t shptonin nga kjo e keqe e madhe. N
kt moment vendimtar pr myslimant, All-llahu xh.sh., shpall suren
"El-Kehf"-"Shpella" si prgjigje mushrikve n pyetjet q i bnin Resulull-
llahut a.s. Ndrkaq, kjo sure prmban tri rrfime kur'anore, n t cilat All-
llahu xh.sh. u ofron myslimanve kshilla me prmbajtje t pasur dhe t
rndsishme.
Rrfimi mbi grupin nga "Shpella" preferon hixhretin nga qendra e
pabesis dhe armiqsis, pr shkak t intrigave dhe fitnellqeve t mund-
shme kundr Islamit. I Lartsuari thot:
"Kur t'i braktisni ata dhe idhujt q i adhurojn ata prve All-
llahut, strehohuni n shpell, se Zoti juaj do t'ju begatoj juve nga
mshira e Tij dhe do t'ju prgatis pr veprn tuaj, at, nga e cila do t
keni dobi" (18, 16).
Rrfimi i dyt sht mbi hazreti Hidrin dhe Musain a.s. Kjo tregon se
t gjitha gjrat dhe t gjitha rrethanat nuk vijojn dhe nuk japin rezultate
sikurse duket n shikim t par. Ndonj her mund t ndodh q t dal
ndryshe.
Ky rrfim, n mnyr simpatike, udhzon n at se lufta e cila sht
duke u prgatitur kundr myslimanve do t prjetoj transformim total,
dhe se do t kthehet kundr zullumqarve jobesimtar, nse ata nuk e
pranojn Islamin, e n favor t myslimanve t dobt, numerikisht t pakt
dhe t paprgatitur pr luft.
Rrfimi i tret sht mbi Dhulkarnejnin. Ky na mson se toka i takon
153
Vepra paraprake e Abdul Vehhabit, f. 61.
95
All-llahut xh.sh., dhe Ai ndan kujt do prej robrve t Vet. Kur'ani thot se
shptimi i vrtet arrihet vetm me ndihmn e All-llahut xh.sh., pra duke
besuar, e jo me pabesim. Gjithashtu na udhzon n at se All-llahu xh.sh.
vazhdimisht do t kujdeset pr besimtart e Vet. Koh pas kohe, Ai nga
mesi i tyre do t'i zgjedh ata t cilt do t'i mbrojn t dobtit nga Jexhuxhi
dhe Mexhuxhi
154
i kohs vijuese. Dhe gjithsesi, m t meritueshmit q t
trashgojn sundimin n tok do t jen robt e mir t All-llahut xh.sh.
Pas ksaj, sht shpallur sureja "Ez-Zumer" e cila udhzon pr hixhret. N
t thuhet se toka e Zotit nuk sht e ngusht:
"Ata t cilt bjn vepra t mira n kt bot do t ken shprblim
t mir, e toka e All-llahut sht e gjer." (39, 10).
Resulull-llahu a.s. sht njoftuar se Nexhashiu - Negusi, mbreti i
Abisinis, sht njeri i drejt, dhe se n vendin e tij t gjith njerzit jan t
trajtuar njsoj, pa marr parasysh racn, prkatsin kombtare dhe at
klasore. Askush nuk sht i nnshtruar n at vend. Pr kt arsye i
urdhron myslimant q t shprngulen n Abisini dhe ta ruajn besimin e
vet nga turbullirat.
N muajin rexheb, t vitit t pest t pejgamberllkut, grupi i par i
as'habve u shprngul n Abisini. Grupi prbhej prej dymbdhjet
mashkujsh dhe katr grash, e udhhiqte Uthman b. Affani me bashk-
shorten e tij Rukijen, vajzn e Resulull-llahut a.s. Pr kta dy, Pejgamberi
a.s. ka thn: "Kta dy jan familja e par q e kan br Hixhretin -
shprnguljen n rrugn e Zotit, pas Ibrahimit a.s. dhe Lutit a.s."
155
N rrug u nisn natn von q t mos i shohin dhe t mos i pengojn
kurejshitt. Vajtn n bregun e detit t Kuq, dhe nga porti Shu'ajbet, me dy
anije tregtare e kalojn detin dhe mbrrin n Abisini. Kurejshitt assesi
nuk mund t qetsoheshin pr kt mashtrim, andaj u nisn gjurmve t
tyre, por derisa ata arrin n bregun e detit t Kuq, myslimant tanim e
kishin kaluar at n siguri. N Abisini u pranuan si mysafir t
mirseardhur.
156
Nj dit, n muajin ramazan t t njjtit vit, Resulull-llahu a.s. shkon
n Harem t Ka'bes. Aty e takon nj grup t madh kurejshitsh, t prbr
nga paria dhe zotrinjt. Ai u ndal para tyre dhe filloi t recitonte suren
En-Nexhm. Kjo gj i befasoi t gjith ata, sepse gjer ather kurr nuk
kishin dgjuar fjalt e All-llahut xh.sh. Mnyra e tyre e t folurit ka qen e
prditshme, komunikimi reciprok dhe kshillimi bhej me fjalt:
"Mos e dgjoni kt Kur'an, por flisni me z t lart pr ta mundur
154
Jexhuxhi dhe Mexhuxhi - prfaqsuesit e zullumqarve dhe jobesimtarve)
155
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdullah b. En-Nexhdi, f. 92, 93; Zadu-l-Me'ad:
I/24; Rahmetun li-l-Alemin: I/61.
156
Rahmetun li-l-Alemin: I/61; Zadu-l-Miad: I/24.
96
at!." (41, 26).
Pasi q i befasoi recitimi melodik i ksaj sureje, dhe fjala e All-llahut i
befasoi shqisat e dgjimit t tyre me domethnie madhshtore, ata harruan
plotsisht se n far situate gjendeshin. T gjith ishin kthyer kah
Muhammedi a.s. dhe t gjith e dgjonin me vmendje. Mendja e tyre ishte
e preokupuar trsisht me at q dgjonin, gjersa Muhammedi a.s. erdhi n
fund t sures dhe fjalt q i hapin zemrat:
"Pra, bni sexhde pr All-llahun dhe adhuroni (At)!" (53, 62).
Pastaj bri sexhde.
Gjat tr kohs askush nuk luajti nga vendi, n realitet, bukuria e s
vrtets ua kishte zbutur inatin n shpirtrat e tyre, shpirtrat e prqeshsve
kryelart, andaj nuk mundn t durohen, por edhe ata i bn sexhde All-
llahut xh.sh.
157
U penduan kur kuptuan se madhshtia e fjals s All-llahut
xh.sh. i bni q zotrillku dhe paria e tyre t bien me fytyr pr toke. Me
kt gjest do t'u shkonte huq i tr mundi q kishin br gjat nj vit e
gjysm, andaj i kaploi frika nga njerzit q e kan par kt, por edhe prej
atyre q do t dgjojn kt.
Kritikat filluan t arrinin nga t gjitha ant. Ata nuk mund t dilnin
para bashkmendimtarve t vet n asnj mnyr tjetr, prvese me
gnjeshtra t reja. Gnjyen prsri, por ksaj radhe n nj mnyr tjetr.
Gnjyen se Resulull-llahu a.s. ishte i mshirshm ndaj zotve t tyre dhe se
i ka lavdruar ata duke thn:
"Ata jan zota t mdhenj dhe duhet t shpresohet n shef'atin e tyre"
(ndrmjetsimi pr njerz n Ditn e gjykimit). Ata e than nj gnjeshtr
t madhe pr Resulull-llahun a.s. n mnyr q t arsyetohen pr sexhden e
br All-llahut xh.sh. e q e kan br s bashku me Resulull-llahu a.s. Jo,
kjo assesi nuk sht pr tu uditur, sepse kjo pritet prej nj populli, i cili
sht autor i t gjitha gnjeshtrave.
158
Lajmi pr kt ngjarje arrin tek muhaxhirt n Abisini, por n petkun
krejtsisht tjetr nga ajo e vrteta. Ata kuptojn se kurejshitt e kan
pranuar Islamin, andaj prgatiten pr kthim, dhe n muajin shevval po at
vit nisen pr n Mek. Nj or larg Meks kuptojn t vrtetn e ksaj
ngjarjeje andaj disa prej tyre prsri u kthyen n Abisini, e t tjert hyn n
Mek fshehtazi, apo nn mbrojtjen e dikujt.
159
Numri i myslimanve rritej gradualisht, por gjithashtu rriteshin edhe
157
Pr kt tregon Buhariu n kaptinn mbi sexhden n nj version di m t
shkurtr nga Ibni Mes'udi dhe Ibni Abbasi. T shikohet kaptina "Sexhdetu-n-
Nexhm", kaptina "Sexhda e myslimanve dhe mushrikve": I/146 dhe kaptina "ka
ka prjetuar Pejgamberi dhe myslimant nga mushrikt": I/543.
158
Tefhimu-l-Kur'ani: V/188.
159
Tefhimu-l-Kur'ani: V/188; Zadu-l-Miad: I/24, II/44; Hishami: I/364.
97
trysnit e kurejshitve. Ktyre u erdhi shum rnd kur dgjuan se Nexha-
shiu i ka marr myslimant nn mbrojtjen e vet. Pezmi rritej n zemrat e
tyre gjithnj e m tepr, andaj Resulull-llahu a.s. nuk pati tjetr zgjidhje,
por u propozoi shokve t vet q me myslimant posa t transformuar
prsri t shkojn n Abisini.
Hixhreti i dyt ka qen shum m i vshtir sesa ai i pari. Tani
kurejshitt ishin shum m t kujdesshm, andaj vendosn t'i pengojn
myslimant, por megjithat myslimant prsri qen m t shpejt se ata.
All-llahu xh.sh. ua lehtsoi rrugn dhe kaluan n Abisini, vendin e mbretit
Nexhashiut, para se t'i arrinin kurejshitt.
Ksaj radhe u shprnguln 83. mashkuj dhe 18. ose 19. gra,
160
nse me
ta ka qen Amri, sepse kjo nuk dihet saktsisht, ndrsa numrin e par e ka
pranuar dijetari i madh Muhammed Sulejman El-Mensur Fevri.
161
Komploti i kurejshitve kundr emigranteve n Abisini
Kurejshitve u erdhi shum rnd q muhaxhirt gjetn strehim t
sigurt pr vete dhe pr fen e tyre. Pr kt arsye i zgjodhn dy njerz t
aft dhe mendjempreht, t cilt i drguan pas tyre. Kta ishin Amr b. El-
Asi dhe Abdullah b. Ebi Rebia. Me ta i drguan shum dhurata t vlefshme
Nexhashiut dhe patrikve t tij. Pasi q ua dorzuan kto dhurata,
patrikve u treguan se muhaxhirt jan barts t nj feje t re, e cila nesr
mund ta rrezikonte edhe vet Abisinin. Patrikt vendosn t shkojn tek
Nexhashiu e t krkojn nga ai dorzimin e muhaxhirve ktyre dyve. Por
kta arritn tek Nexhashiu para patrikve dhe i than:
"O sundimtar, n atdheun tnd ka arritur nj grup t rinjsh, t cilt e
braktisn fen e popullit t vet, por nuk pranuan as fen tnde. Erdhn me
nj fe t re, t ciln nuk e njohim as ne, e as ti. Ne na drguan magnatt
tan dhe t tyre, mes t cilve jan baballart, xhaxhallart dhe t afrmit e
tyre, q t na i dorzosh e t'ju drgojm atyre, sepse ata m mir e njohin
marrzin e tyre pr ka edhe i kan qortuar."
Patrikt, tanim kishin arritur tek Nexhashiu dhe dgjuan fjalimin e
ktyre dyve, dhe klithn: "T vrtetn e flasin, o mbreti yn, dorzoi ktyre
dyve dhe le t'i kthejn popullit t vet dhe n vendin e vet."
Por, Nexhashiu ishte m i menur se sa ata mendonin. Ai e konsideroi
t domosdoshme ta dgjonte edhe paln tjetr, kshtu q situata t jet
krejtsisht e qart. Andaj i thirri myslimant q t dalin para tij. Ata
erdhn. T gjith ishin t pajtuar pr t vrtetn dhe sinqeritetin,
kujdoqoft q i prkiste. Nexhashiu i pyeti: "Pr far feje e braktist
popullin tuaj, vatrat tuaja dhe t afrmit tuaj? Sa e di un, as fen time -
160
Zadu-l-Me'ad: I/24; Rahmetun li-l-Alemin: I/61.
161
Rahmetun li-l-Alemin: I/61.
98
krishterimin nuk e pranuat, e as fen e ndonj populli tjetr.
Xha'fer b. Ebu Talibi doli para myslimanve, e tha:
"O sundimtar, i takonim nj populli, i cili jetonte n injoranc dhe n
lajthitje. Adhuronim idhujt, hanim mishin e kafshve t ngordhura, bnim
gjra t ndaluara, i shqetsonim fqinjt, m i fuqishmi prej nesh e shtypte
m t dobtin. Ja, kshtu jetonim, gjersa All-llahu xh.sh. nuk na drgoi
Pejgamberin a.s. Ai sht nga populli yn dhe ia dim brezin dhe origjinn.
E dim se sht i sinqert, besnik dhe i drejt. Ai na ftoi q t'i besojm
vetm nj Zoti dhe q vetm Atij t'i nnshtrohemi. Na msoi q t
braktisim bestytnin q e manifestonim, ne dhe etrit tan, besimin n
shum idhuj dhe n kumire. Na udhzoi t flasim vetm t vrtetn, t jemi
njerz besnik dhe ta mbajm fjaln, t'i respektojm dhe t'i vizitojm t
afrmit tan, t sillemi mir m fqinjt. Na urdhroi q t'i ndrprejm
veprat e kqija, t mos gnjejm, mos t shpenzojm pasurin e bonjakut,
q t mos bjm shpifje dhe mos t'i prgojojm grat e ndershme. Na
urdhroi q t'i bindemi vetm All-llahut, Nj t Vetmit, q t mos bjm
shirk - mos t'i prshkruajm Atij tjetr zot. Na urdhroi t bjm namaz, t
japim zekat (nj pjes nga pasuria) dhe t agjrojm Ramazanin."
Xha'feri ia numroi bazat kryesore t Islamit dhe vazhdoi: "T gjitha
kto ne i pranuam nga ai si urdhra, sepse i besuam fjalve t tij, andaj
besuam edhe n pejgamberllkun e tij dhe filluam t'i ndjekim msimet e tij.
U bm mysliman dhe filluam t rrfejm Islamin. Ne vetm All-llahun
besojm, Atij shok nuk i prshkruajm, e ndalojm at q sht e ndaluar
pr ne dhe e lejojm at q sht e lejuar pr ne. Ja pra, pr kt shkak na
urrej populli yn, pr kt shkak na torturojn dhe na dhunojn pr ta
braktisur fen ton, e pr t'iu kthyer statujave dhe idhujve, q prsri t
veprojm ashtu si vepronim para pranimit t Islamit. Prandaj, pr shkak t
torturimeve t mdha q ushtronin mbi ne, na ishim t detyruar t vijm n
vendin tnd.
T zgjodhm ty nikoqir nga gjith mbretrit e vendeve t tjera. E
dshiruam mbrojtjen tnde, sepse kemi dgjuar se n vendin tnd askush
nuk ka qen i keqtrajtuar."
Nexhashiu e pyeti Xha'ferin: "A ke di me vete nga Shpallja e All-
llahut?" Xha'feri u prgjigj: "Po." "Ather ma lexo at" - tha Nexhashiu.
Xha'feri u ngrit dhe recitoi fillimin e sures Merjem - "Kaf, Ha, Ja,
A'jn, Sad." Nexhashiu qajti, pasha All-llahun! Qante, dhe e tr mjekra iu
lag nga lott. Qajtn edhe patrikt, dhe nga lott e tyre iu lagn biblat q i
mbanin gjithnj t hapura para veti. Sa fjal t bukura jan kto!
Pastaj Nexhashiu tha: "Kt q e dgjova, dhe fjalt q i jan shpallur
Isait, vin nga i njjti "burim". Shkoni, jeni t lir! Un, pasha Zotin tim,
nuk do t'ju dorzoj ktyre dyve - dhe u kthye kah Amri dhe Abdullahu -
99
dhe mos t shpresojn se do ta bj kt!" Q t dy doln jasht t
turpruar, e Amri i tha shokut t vet: "Pasha Zotin, nesr prsri do t
vijm dhe un do t'ua gjej dermanin tek Nexhashiu pr kokn e tyre."
Abdullahu tha: "Mos e bn kt, ata i kan t afrmit dhe farefisin e tyre,
edhe pse na kan braktisur dhe kan pranuar tjetr fe nga ajo e jona,
megjithat, ata jan tant." Por Amri ishte i vendosur. T nesrmen q t
dy vajtn tek Nexhashiu, ndrsa Amri filloi t flas: "O mbret, ti i amnistove
ata njerz, por sikur ta dije se 'thot feja e tyre pr Isain!?" Nexhashiu i
thirri myslimant dhe ua parashtroi pyetjen pr Isain. Ata u befasuan, por,
pasi q kishin vendosur t flasin t vrtetn pa marr parasysh se pr ciln
krijes sht fjala, Xha'feri u prgjigj: Pr Isain dim vetm at q kemi
dgjuar nga Pejgamberi yn a.s. Isai sht rob dhe i Drguari i Zotit. Ai
sht i biri i Merjems (virgjreshs s pastr, e cila me urdhrin e All-
llahut: "Bhu!, ajo bhet" ka lindur djal), ai sht fryma e Zotit dhe Fjala e
Tij q ia ka dorzuar Merjems, virgjreshs."
Nexhashiu tha: "Pasha Zotin tim, kjo q that pr Isain, ua shptoi
jetn." Pastaj tregoi n shkopin e shtruar mes tij dhe myslimanve, e tha:
"Neve na ndan aq sa sht kjo vij nga shkopi."
Pastaj u tha myslimanve: "Shkoni, ju jeni t sigurt n shtetin tim.
Kushdo q t'ju sulmoj, do t jet i ndshkuar! As pr nj kodr ari nuk do
t lejoj q t'ju ndodh ndonj e keqe." Mandej u kthye kah shtetasit e vet
dhe tha, duke treguar me gisht kah Amri dhe Abdullahu: "E ktyre ktu,
ua ktheni t gjitha dhuratat q i kan sjellur. Mua nuk m duhen, pasha
Zotin tim! Me ryshfet nuk e kam fituar kt fron, e le m q me an t
ryshfetit t'i dorzoj kta mysliman. Deri sa ta kem popullin e
dgjueshm, dhe un t jem mbret i dgjueshm q ta ndaj drejtsin, kta
jan t qet."
Ummu Selemja, e cila rfente kt ngjarja, tha:
"T dy kurejshitt doln nga Nexhashiu kokulur dhe pa e mbaruar
punn pr t ciln kishin ardhur. Ndrsa na mbetm t jetojm n paqe, n
shtpi t mir, tek nikoqiri i mir."
162
Ky sht versioni i Ibni Is'hakut.
Autort tjer t Sires thon se delegimi i Amrit tek Nexhashiu sht
br pas Bedrit, e disa thon se Amri ka qen dy her tek Nexhashiu.
163
Mirpo, pyetjet dhe prgjigjet q jan cekur gjat biseds s Nexhashiut
dhe Xha'ferit n vizitn e dyt, jan gati t njjta si i ka prezentuar Ibni
Is'haku, ndrsa pyetjet vrtetojn se dialogu sht br gjat vizits s
par. Komploti, t cilin e prgatiti paria e Meks, psoi disfat. Plani u
162
Ibni Hisham - prmbledhtas: I/334-338.
163
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 96-98. N kto f. gjenden gjersisht
pyetjet dhe prgjigjet e siprshkruara.
100
dshtoi, andaj e ndjenin vetn t ofenduar e t poshtruar. Kuptuan se nuk
jan ne gjendje t'i realizojn qllimet e veta brutale, prvese n suazat e
pushtetit t tyre. Prandaj, n kokat e tyre lind nj ide e tmerrshme. Duke e
par se t gjitha ktyre nuk mund t'ia dalin n krye, mnyra e vetme ishte
q prfundimisht t'ia ndalojn Resulull-llahut a.s. veprimtarin e mtejshme
n prhapjen e Islamit, nse jo ndryshe, ather me shkatrrimin total. Por,
si, n 'mnyr t bhet kjo? Ebu Talibi e prkrahte at dhe gjithnj ishte
penges mes t tyre dhe atij. Andaj vendosn q t'i qrojn hesapet
drejtprdrejt me t.
Kurejshitt i krcnohen Ebu Talibit
Paria e kurejshitve vajtn tek Ebu Talibi, e i than: "O Ebu Talib, ti je
njeri i moshuar dhe gzon autoritet tek ne. Gjer m tani t kemi lutur q ta
pengosh nipin tnd n kt rrug, e kt nuk e bre dot. Ne, pasha Zotin,
m nuk kemi durim. Ai sulmon etrit tan, rrnon ndrrat tona dhe i
turpron zotat ton, ose pengoje n kt rrug, ose edhe ty do t trajtojm
sikurse at, e t shohim se kush prej nesh do t fitoj e kush do t humb."
Ebu Talibit i erdhi rnd ky krcnim, kjo vrejtje dhe ky betim i tyre,
andaj drgoi ta thrrasin Muhammedin a.s. E kur erdhi i tha:
"O nipi im, m vizituan njerzit e fisit tnd, m than kt e kt - dhe
ia shpjegoi t gjitha me radh, e pastaj vazhdoi: "Ke mshir edhe ndaj
meje edhe ndaj vetes! Mos m ngarko t bj at q nuk jam n gjendje t
bj." Resulull-llahu a.s. mendoi se xhaxhai i tij sht duke hequr dor nga
ai pasi q nuk kishte fuqi pr ta mbrojtur edhe m, prandaj tha:
"O xhaxhai im! Pasha All-llahun, edhe nse do t ma dhuronin Diellin
n dorn e djatht e Hnn n t majtn, un nuk do t heq dor nga
detyra ime, derisa t ngadhnjej Islami me emr t All-llahut xh.sh, apo
un do shkatrrohem. Jo, un nuk heq dor." Pastaj, duke qajtur me
dnes e me lot ndr sy, u ngrit dhe doli jasht.
Ebu Talibi, i zhytur n pikllim t thell, e thirri q t kthehet dhe kur
u paraqit prsri, deklaroi: "Shko, o nipi im, e fol ka t doj zemra, dhe
dije se, pasha Zotin tim, kurr nuk do t t dorzoj e as q do t braktis."
Pastaj i recitoi disa vargje me kt domethnie: "Pasha Zotin, askush nuk
do t mund t t bj ndonj t keqe, gjersa nuk m mbulon toka e zez.
Bhu i qndrueshm n veprn e madhe, prgzo, disave rreth teje u
shklqejn syt nga gzimi."
164
Kurejshitt e vizitojn Ebu Talibin
pr t dytn her
164
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 68.
101
Kur shohin kurejshitt se Resulull-llahu a.s. nuk ka ndrmend t heq
dor nga misioni i vet dhe se edhe m tutje vazhdon me interpretimin dhe
prhapjen e Islamit, ndrsa Ebu Talibi refuzonte ta braktis at, duke qen
i gatshm t ndahet prej tyre, vendosn q prsri t shkojn tek ai. Me
vete morn edhe Amareh b. Velid b. Mugiren, dhe kur arritn tek ai, than:
"O Ebu Talib, ky djalosh (Amareja) sht ndr t rinjt kurejshit m
prparimtar dhe m i bukuri. Ne ta dhurojm ty! Merre at dhe shfrytzoje
mendjen dhe fuqin e tij, le t jet si djali yt. Por na dorzo nipin tnd, i cili
u b renegat i fes tnde dhe etrve tuaj dhe nga feja e popullit tnd. Ne
dshirojm ta mbysim at. Ta japim njeriun pr njeri, kok pr kok." Ebu
Talibi u prgjigj: "Pasha Zotin, askush nuk do t mund t kurdiste di
kshtu sikurse ju. Kjo q propozoni ju sht gj e lig! ma jepni fmijn
tuaj pr ta ushqyer at e ju timin ta mbytni! Kurr, pasha Zotin, kurr nuk
do t ndodh kjo."
Ather u ngrit EL-Mut'im b. Adijj b. Neufel b. Abdi Menafi e tha: "O
Ebu Talib, populli yt ka mbajtur qndrim t drejt ndaj teje, jan prpjekur
t t lirojn edhe ty nga ajo q sht e urrejtur edhe pr ty, por ti nuk
pranove asgj prej tyre." Ebu Talibi u prgjigj: "Pasha Zotin, nuk keni
pasur qndrim t drejt ndaj meje, por jeni bashkuar q t m zhgnjeni
dhe ta ngritni popullin kundr meje. Vazhdoni ashtu si keni filluar."
165
Shnimet historike saktsojn kohn e ktyre dy vizitave, por, si duket
kjo ka ndodhur pas qetsimit t ngjarjeve dhe t personave, n gjysmn e
vitit gjasht t pejgamberllkut, ndrsa intervali kohor mes dy vizitave ka
qen i shkurtr.
Ideja e zullumqarve pr ta shkatrruar
Resulull-llahun s.a.v.s.
Pas tentimit t pasuksesshm q me dy vizitat e bra Ebu Talibit ta
zgjedhin problemin, kurejshitt i kthehen metodave edhe m t rnda, m
t vrazhda t trysnive se ato q i bnin m par. Atbot u bie ndrmend
nj mnyr tjetr si t'ia humbin kokn Resulull-llahut a.s. Duhet t zhduket
n mnyr shtazarake q, gjer ather nuk mbahej mend. E mu kjo do t
jet shkak q dy heronj t Meks, me autoritet t madh, t kalojn n
Islam, Hamza b. Abdu-l-Muttalibi dhe Umer b. El-Hattabi.
N mizorit q i kan br ather, bn pjes edhe kjo: Nj dit tek
Resulull-llahu a.s. erdhi Utejbeh b. Ebu Lehebi dhe i tha: "Un nuk besoj
n at q thot Kur'ani: "Pasha yjet kur ato dalin", e as n at "Pastaj u
afrua dhe u krrus", e pastaj iu vrsul Resulull-llahut a.s. pr ta goditur.
Ia grisi kmishn, e pshtyu n fytyr, por nuk mundi ta godas. Gjersa i biri
i Ebu Lehebit vepronte kshtu, Resulull-llahu a.s. iu drejtua All-llahut
165
Ibni Hishami: I/266, 267.
102
xh.sh., duke iu lutur: "O Zoti im, drgoja atij njrin prej qenve Tuaj!"
Lutja iu plotsua. Nj dit Utejbehu me nj grup kurejshitsh niset pr n
Sham. Arritn n vendin Ez-Zerka n shkrettir ku vendosn t bujn. N
mbrmje atypari kaloi nj lua, nga i cili u friksuan. Utejbehu briti: "I mjeri
un, o vlla, pasha Zotin, do t m haj si e ka lutur Muhammedi a.s. All-
llahun. M ka mbytur q nga Meka, e un jam n Sham (Siri)." Luani e
rrmbeu pikrisht at mu nga mesi i grupit dhe e preu n qaf.
166
N mizorit kurejshite bn pjes edhe ajo kur Ukbe b. Ebu Muiti ia
shtyp me kmb qafn Resulull-llahut a.s. gjersa ky ishte n sexhde, aq
fort, sa q ai zgurdulloi syt.
167
Se kurejshitt me mizorit e veta donin ta
mbytnin Resulull-llahun a.s. flet edhe rrfimi i Ibni Is'hakut n nj version
m t gjat:
"Nj dit Ebu Xhehli tha: "O popull Kurejshit, Muhammedi nuk heq
dor nga veprimtaria e tij. A nuk e shihni se kush na e poshtron fen ton,
kush na i prqesh etrit tan dhe i rrnon ndrrat tona? Betohem dhe
prgjrohem me Zotin se do t ulem n gurin m t madh q mund ta oj
dhe me t do ta shtypi Muhammedin. Kur t bie n sexhde me t do t'ia
shtypi kokn. Nse doni m prkrahni, ose m pengoni, mandej familja
Abdi Menaf le t bj ka t doj." Kurejshitt than: "Nuk do t lm pa t
prkrahur, vepro ashtu si dshiron!"
T nesrmen n mngjes, Ebu Xhehli mori nj gur far e kishte
prshkruar dhe u ul mbi t pr ta pritur Resulull-llahun a.s. Ky erdhi, si
zakonisht, n kohn e duhur dhe filloi t falet. Kurejshitt ishin ulur n
vendet e tyre t zakonshme dhe prisnin se far do t bnte Ebu Xhehli.
Kur Resulull-llahu a.s. ra n sexhde, Ebu Xhehli deshti ta godaste me gur
por, shih, nuk mundi as ta lvizte. Provoi nga nj an - nuk bn, provoi nga
tjetra - prsri nuk bn. Pastaj e oj pak, por guri i shptoi nga duart.
Kurejshitt u afruan dhe i britn:
"ka t ndodhi, o Ebu Hakim?" Ai tha "Kur fillova ta realizoj at q
pata ndrmend, si ju thash dje, dhe kur deshta ta ngris gurin, ky
prnjher u shndrrua n nj deve mashkull far nuk m kishin par syt
gjer ather, me kmb t gjata e t forta, me kofsh t fuqishme, me fulqi
t madhe dhe me dhmb t shndosh. Kurr nuk kisha par nj dromedar
t till. Pasha Zotin, ai luante dhe kthehej kah un pr t m kafshuar."
Ibni Is'haku transmeton: "Mua m kan thn se Resulull-llahu a.s. ka
deklaruar: "Ai ka qen Xhibrili a.s. Sikur ta arrinte, do ta kafshonte dhe do
ta brente gjer n vdekje."
168
Pas ksaj Ebu Xhehli i ka br Resulull-llahut
a.s. at q Hamzn dhe Umerin i shtyri t prqafonin Islamin, pr ka do t
166
Tefhimu-l-Kur'ani: VI/522; Abdullah Nexhdi, f. 135.
167
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 113.
168
Ibni Hashim: I/298, 299.
103
flasim m von.
Ideja pr shkatrrimin e Muhammedit a.s., nga dita n dit ngulitej n
kokat dhe n zemrat e zymta t zullumqarve. Ibni Is'haku transmeton nga
Amr b. El-Asi, i cili thot: "Kam marr pjes n tubimin e tyre n Haxher
(Haxhretul-esved). Duke folur pr Resulull-llahun a.s., than: "Nuk e kemi
t njohur se dikush ka pasur aq shum durim me t sikurse ne. Kemi qen
tejet t durueshm, posarisht kur kemi t bjm me nj gj aq serioze si
sht kjo." Derisa ata flisnin kshtu, ia behu Resulull-llahu a.s. dhe u nis
pr ta br teslimin - shenj me dor kah qoshja e Ka'bes - pastaj kaloi para
tyre duke br tavafin rreth Ka'bes. Ata e prcolln me fjal t shmtuara.
Kjo u shpreh n fytyrn e tij. Kur pr t dytn her kaloi pran tyre, ata i
prsritn ato fjal, e kjo prsri u shpreh n fytyrn e tij. Kshtu ndodhi
kur kaloi edhe pr t tretn her. Ather Resulull-llahu a.s. u tha:"
M dgjoni, O kurejshit, pasha Krijuesin tim, mund t ket viktima."
Ata u trazuan. Secili prej tyre dukej sikur ta kishte mbi kok nj shpes
rrmbyese. Ai i cili m s teprmi e sulmonte, u qetsua, u prqndrua, dhe
filloi t'i drejtohet me fjal t bukura. Ai i tha: "Shko, o Ebu Kasim, ti nuk je
nga injorantt."
T nesrmen prsri u tubuan dhe filluan t flasin pr t, ndrsa
Resulull-llahu a.s. falej. Pa nj, pa dy, u ngritn q t gjith dhe e rrethuan.
"E pash", rrfen Ibn Amr b. El-Asi, "q dikush prej tyre e kapi pr
pelerine, kurse Ebu Bekri u vrsul mbi te. Fliste duke qajtur: "A thua, do
ta mbytni njeriun vetm pse thot: "Zoti im sht All-llahu?" Ata e lshuan
dhe ikn. Kjo ishte gjja m e vshtir q i kan br kurejshitt, e q e
kam par un."
169
N traditn e Buhariut transmetohet nga Urvete b. Zubejri, i cili ka
thn: "E kam pyetur Amr b. El-Asin t m tregoj pr t keqn m t
madhe q ia kan br kurejshitt Resulull-llahut a.s. e ai m tha: "Deri sa
Resulull-llahu a.s. falej n nj qoshe t Ka'bes, u paraqit Ukbet b. Ebi Muiti
dhe mbshtolli petkun e vet rreth qafs s Resulull-llahut a.s. dhe e
shtrngoi me tr fuqin. Ather u paraqit Ebu Bekri dhe me tr fuqin e
largoi nga Resulull-llahu a.s. e tha: "A thua, do ta mbytni njeriun vetm pse
thot: "Zoti im sht All-llahu?"
170
Sipas nj versioni t Esmas, vajzs s
Ebu Bekrit, thuhet: "Jehoi nj britm gjer te Ebu Bekri dhe zri i tha:
"Shptoje shokun tnd", ai doli me vrull nga shtpia, e n kok i kishte
katr kaurrela. Doli duke thn: "A thua, do ta mbytni njeriun vetm se
thot: "Zoti im sht All-llahu?" E lshuan Muhammedin a.s. e iu kthyen
Ebu Bekrit. Pastaj ai u kthye n shtpi."
169
Ibni Hisham: I/289, 290.
170
Sahihu-l-Buhari, kaptina mbi prjetimet e Resulull-llahut a.s. nga mushrikt n
Mek, ai dhe shokt e vet: I/544.
104
Hamza r.a. pranon Islamin
N ato koh aq t vshtira, gjersa ret e errsirs shprndanin shpirt-
ligsin e vet n t gjitha ant, ndriti nj rreze drite e cila i gzoi pa mas t
rrezikuarit dhe ua ndrioi rrugn. Kjo ishte kalimi i Hamzs n Islam,
Hamza i biri i Abdul-Muttalibit. Ky u b mysliman kah fundi i vitit gjasht
t pejgamberllkut. Shumica e historianve konsiderojn se kjo ka ndodhur
n muajin dhul-hixhxhe. Gjithsesi ka ekzistuar nj shkas pr kt ngjarje t
ndritshme.
Nj her Ebu Xhehli, duke kaluar pran Resulull-llahut a.s. n Safa, e
sulmon at me fjal t rnda. Resulull-llahu a.s. nuk prgjigjet, e ai e godet
me gur n kok, sa q i rrodhi gjaku. Pastaj Ebu Xhehli kthehet dhe shkon
n ndeje me kurejshitt tjer para Ka'bes, dhe ulet mes tyre.
N Safa qndronte robresha e Abdullah b. Xhedanit dhe pa se ka
ndodhi. Pas pak atypari kalon Hamza, i cili kthehej prej gjuetis, duke e
bart harkun e vet. Ajo i tregon se 'kishte br Ebu Xhehli. Hamza
hidhrohet shum - e ishte njeriu m i famshm dhe m i guximshm i
kurejshitve - dhe niset kah Kabja me vrap. Askund nuk ndalet gjersa
mbrrin para Ebu Xhehlit, aty, n mesxhidin e Ka'bes, qndroi mbi kokn
e tij dhe briti: O njeri i pagdhendur, ti je duke e ofenduar dhe duke
sulmuar nipin tim, e un i takoj t njjts fe sikurse edhe ai!" Pastaj e godit
me hark n fytyr me nj t rame t fort, sa q ia bri nj vrag. Njerzit
nga familja e Benu Mahzumit qndruan n ann e Ebu Xhehlit, kurse ata t
Benu Hashimit, n ann e Hamzs. Ebu Xhehli tha: "Lreni Ebu Amarin -
Hamzn, un e kam sulmuar keq nipin e tij."
171
Islami i Hamzs, n momentin e par, ishte nga inati. Ka qen njeri i
cili m nuk mund t duronte padrejtsin, andaj edhe reagoi aq ashpr.
Por, All-llahu xh.sh. menjher ia ndrioi shpirtin dhe mendjen, e ai
fuqishm e prqafoi fen, kurse myslimant e fituan nj shok me t cilin
mburreshin shum.
172
Umer bin El-Hattabi r.a. pranon Islamin
N at koh ndriti edhe nj rreze drite dhe ndihmoi shprndarjen e
errsirs. Kjo ishte nj drit m e shndritshme, sikur vettima n natn me
stuhi, e cila nuk shuhet shpejt si ajo, por vazhdon edhe m t shndris dhe
t ndrioj mjedisin e vet.
Kjo drit e dyt n Islam ishte Umeri. Umer b. El-Hattabi e pranoi
Islamin n muajin dhul-hixhxhe t vitit gjasht t pejgamberllkut,
173
vetm
171
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdul-Vehhabi, f. 66; Rahmetun li-l-Alemin: I/68;
Ibni Hisham: I/291, 292.
172
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 101.
173
Tarihu Umer b. El-Hattab nga El-Xhevzi, f. 11.
105
tre dit pas Islamit t Hamzs.
174
Resulull-llahu a.s. tanim i ishte lutur All-
llahut xh.sh. q Umeri t pranonte Islamin. Tirmidhiu transmeton nga Ibni
Umeri nj hadith, t cilin e klasifikon n sahih, t cilin po ashtu Taberaniu e
transmeton nga Ibn Mes'udi dhe Enesi q Resulull-llahu a.s. ka thn: "O
All-llahu im, ndihmoje Islamin me njrin prej ktyre dyve, i cili sht m i
dashur pr Ty: me Umer b. Hattabin ose me Ebu Xhehl b. Hishamin." M i
dashuri pra pr All-llahun xh.sh. ka qen Umeri r.a.
Pas studimit t t gjitha versioneve, t cilat flasin pr kalimin e Umerit
r.a. n Islam, mund t konkludohet se feja Islame n zemrn e tij ka zn
vend gradualisht, por sigurt. Para se ta prezentojm kt, t themi di pr
virtytet e Umerit r.a. dhe ndjenjat e tij.
Umeri r.a. ka qen i njohur me mprehtsi n t folur dhe me lvizje
energjike. Shpeshher myslimant kan prjetuar nga ai hidhrime, mirpo
n realitet ka qen person tek i cili prziheshin ndjenja t ndryshme. I
monte shum zakonet e t parve t tij, e nga ana tjetr ia kishte nda
knaqsit e ksaj bote, vern dhe lojrat. Mahnitej me qndrueshmrin e
myslimanve n besimin e tyre t ri dhe me vullnetin e tyre t fuqishm pr
t vazhduar, pa marr parasysh se n far pengesash hasnin. Edhe vet
vihej n situata t dyshimta prkitazi me fen e vet dhe mendonte se Islami
sht feja m e mir nga t gjitha t tjerat. Kshtu zgjati gjersa nuk
mbizotroi ajo q mbizotroi. Kto jan fjalt e El-Gazaliut.
175
Rezymeu i tradits pr Islamin e tij thot se, Umeri r.a. nj nat del pr
tu zbavitur jasht shtpis s vet. Shkon n Harem t Ka'bes dhe brenda
has Resulull-llahun a.s. n namaz. Kndonte nga fillimi i sure EL-
Hakka. Umeri ndalet dhe dgjon. I plqeu kndimi i Kur'anit. Ai vet
thot: "Thash me vete - ky, pasha Zotin, sht poet, si kan thn
kurejshitt. Pastaj i dgjova fjalt: "Kur'ani sht, me t vrtet, fjal e
shpallur Pejgamberit fisnik, e nuk sht fjal e poetit - sa pak jeni duke
besuar!" (69, 40-41). Pastaj un mendova: "Ai sht magjistar." Dhe
dgjova fjalt: "e nuk sht fjal e ndonj magjistari - sa pak jeni duke
menduar." (69, 42). Pastaj Umeri r.a. tha: "Ather Islami hyri n zemrn
time."
176
Kto kan qen farat e para t Islamit q u mbolln n zemrn e tij,
por lvozhgat e farave ishin t prbr nga keqkuptimet paraislamike, nga
asabijja tradicionale (fanatizmi fisnor), dhe nga mbajtja dhe glorifikimi i
besimit t gjyshrve. T gjitha kto ende mbizotronin me mendjen e tij.
Kjo ishte e vrteta pr t ciln rrahte zemra e tij. Andaj mbeti i zellshm
174
N lidhje me kt m von do t pason hadithi.
175
Fikhu-s-Sire, f. 92, 93.
176
Tarihu Umer b. El-Hattab nga Ibni Xhevzi, f. 6. Prafrsisht thot edhe Ibni
Is'haku, Ibni Hishami: I/346, 347. Umer b. El-Hattab - Historia f.9, 10.
106
dhe i palodhshm n veprimet e veta kundr Islamit. Por megjithat, n
zemrn e tij vibronte nj ndjenj tjetr e fshehur thell pas mburojs s tij
trupore.
N armiqsin e ashpr t Umerit numrohet vendimi i tij pr ta
mbytur Resulull-llahun a.s. Kjo ndodhi nj dit, kur doli, i ngjeshur me
shpat t mpreht, pr ta realizuar vendimin n vepr. Gjat rrugs e takon
Nu'ajm bin Abdullah el Adevijjun,
177
ose, ndoshta nj njeri tjetr nga fisi
Benu Zehra,
178
ose bile edhe nga fisi Mahzum,
179
i cili e pyet: "Ku je nisur,
o Umer?" Ai prgjigjet: "Dshiroj ta mbys Muhammedin." Ky i thot: "Si
do t mbrohesh nga familjet Benu Hashim dhe Benu Zehra nse e mbyt
Muhammedin?" Umeri i tha: "Kshtu mund t flasish vetm nse e ke
pranuar fen e re, dhe ke braktisur at t vjetrn n t ciln ke lindur."
Ather njeriu i tha: "Mir pra, po a dshiron, o Umer, t t them di q
ende nuk e din? Do t ishe i befasuar! Motra jote dhe dhndri yt e kan
ndrruar fen e e kan braktisur fen t cils i takon ti." Umeri u trondit
shum dhe niset n shtpin e tyre. Kur arrin, aty hasi Habab bin El-
Eretin. N dor e mbante nj faqe t Kur'anit ku shkruante "Ta-ha". Kt
sure ia kndonte ktyre dyve. Hababi shpesh vinte tek kta pr t'ju knduar
Kur'an. Kur dgjoi zrin e Umerit, u fsheh thell n shtpi, ndrsa Fatimja -
motra e Umerit - fshehu faqen e Kur'anit. Kur hyri Umeri tek ata, tha:
"far jan ato fjal q i dgjova kur arrita ktu?" "Ata u prgjigjn:
"Kurrgj, ne t dy bisedonim mes veti." Ai tha: "A mos, vall, ju dy e keni
ndrruar fen?" Dhndri tha: "O Umer, ka mendon, nse e vrteta sht
n ann e asaj feje tjetr, e jo n at tndn?" Umeri iu vrsul dhe e goditi
fuqishm. Motra e tij ndrhyri dhe e shkputi nga burri i saj, kurse ai i dha
nj t shtyr me dor n faqe dhe e prgjaku, - n traditn e Ibni Is'hakut
thuhet se e ka goditur me shuplak n faqe dhe i ka shkaktuar plag - e
ajo, e hidhruar, i drejtohet: "O Umer, nse feja tjetr sht e drejt, e e
jotja e gabuar, ather dshmoj se nuk ka Zot tjetr prve All-llahut dhe
dshmoj se Muhammedi sht Pejgamber i All-llahut."
Kur e pa Umeri se ka i bri motrs, t cils i rridhte gjaku nga plaga
n fytyr, i erdhi shum keq dhe u pendua. Pastaj ua kursej jetn e tha:
"Ma jepni at flet ta lexoj." Motra i tha: "Ti je i papastr, e kt nuk e
marrin n dor njerzit e papastr, ngrihu e pastrohu e pastaj merre
Kur'anin." Kur e bri kt, e mori fletn dhe kndoi: "N emr t All-
llahut, t Gjithmshirshmit, Mshirplotit!" dhe tha: "Sa emra t bukur
dhe t pastr (duke menduar n Besmele)" dhe vazhdoi t kndoj "Ta-ha"
177
I pari sht sipas tradits s Ibni Is'hakut, shiko Ibni Hisham: I/344.
178
I dyti prmendet n traditn e Enes b. Malikut r.a., shiko Tarihu Umer b. El-
Hattab, f. 10. dhe Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi f. 103.
179
T tretin e transmeton Ibni Abbasi n traditn e vet. Vepra e fundit, f. 102.
107
gjersa nuk erdh tek ajeti: "Vrtet, vetm Un jam All-llahu, nuk ka Zot
tjetr pos Meje, pra vetm Mua m adhuro dhe fale namazin - q t m
kesh gjithnj ndrmend!" (20, 14). Umeri u ndal dhe tha: "Sa ligjrim i
mrekullueshm, nuk ka fjal m t bukura se kto! M drgoni tek
Muhammedi!"
Kur Hababi i dgjoi fjalt e Umerit, i doli para dhe i tha: "Ji i knaqur,
o Umer, un do t dshiroja q lutja, t ciln Resulull-llahu a.s. e tha t
enjten n mbrmje ("O All-llahu im, ndihmoje Islamin dhe bne t famshm
at me Umer bin El-Hattab ose me Ebu Xhehl b. Hishamin) n shtpi n
pjesn e ult t Safas, t dedikohet ty"
Umeri mori shpatn, e ngjeshi n brez, dhe u nis n shtpin e
Muhammedit a.s. Trokiti n der. Nga shtpia prgjoi nj njeri, e pa
Umerin t ngjeshur me shpat, u kthye brenda dhe e njoftoi Muhammedin
a.s. pr kt. T pranishmit n shtpi u shqetsuan. Hamza pyeti: "'keni?"
Than: Umeri!" "E, ani ka nse sht Umeri? Hapjani dern! Nse ka
ardhur me qllim t mir, do t'a presim mir, e nse ka ardhur me qllim t
keq, do t'a mbysim me shpatn e vet." N shtpi ishte Resulull-llahu a.s.
duke pranuar Shpalljen nga All-llahu xh.sh. Pastaj kur doli, e hasi Umerin
n dhom. Ia mori pelerinn dhe shpatn, pastaj e prqafoi dhe i tha: "O
Umer, a je i prgatitur q All-llahu t t shptoj nga mjerimi n t cilin
gjendesh? O All-llahu im! Ky sht Umer b. El-Hattabi! O All-llahu im!
Ndihmoje dhe bre t njohur Islamin me Umer b. El-Hattabin!" Umeri tha:
"Dshmoj se nuk ka Zot tjetr pos All-llahut dhe dshmoj se ti je
Pejgamber i All-llahut."
Umeri pranoi Islamin, kurse t pranishmit filluan t kndojn tekbire,
sa q edhe mushrikt i dgjuan n mesxhid.
180
Umer b. El-Hattabi ishte guximtar i rrall. Kalimi i tij n Islam,
shkaktoi te mushrikt dhembje t madhe pr shkak t humbjes s re,
prbuzjes dhe dshtimit t ri. Ndrsa myslimant, vazhduan shtigjeve t
gzimit, nderit dhe lartsimit.
Ibni Is'haku transmeton nga Umeri r.a. me senedin e pandrprer t
transmetuesve, q ka thn: "Kur pranova Islamin, fillova t mendoj rreth
asaj se kush sht n Mek armiku m i madh i Resulull-llahut a.s.?
Thash: Ebu Xhehli. Shkova tek ai dhe i trokita n der. Ai doli para meje
e tha: "Mir se vjen! ka t solli kshtu?" Un i thash: "Erdha t t lajm-
roj se e kam pranuar Islamin, se besoj All-llahun xh.sh. dhe Pejgamberin e
Tij, Muhammedin a.s. dhe besoj at q po i shpallet atij." Ai ma prplasi
dern para fytyrs dhe briti: "Zoti t shmtoft ty dhe at me ka ke
180
Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 7, 10, 11; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi,
f. 102, 103; Ibni Hisham: I/343-346.
108
ardhur!"
181
Ibni Xhevzi thot se Umeri r.a. ka thn: "Kur dikush pranonte Isla-
min, njerzit mblidheshin rreth tij dhe e goditnin, e edhe ai i godiste ata.
Kurse un kur pranova Islamin, shkova t'i tregoj dajs tim El-As b. Hashi-
mit, e ai ma mbylli dern dhe hyri n shtpi. Pastaj i shkova nj njeriu,
njrit nga paria e Meks - ndoshta ky ka qen Ebu Xhehli - dhe e
lajmrova, por edhe ky hyri n shtpi."
182
Ibni Hishami thot, e gjithashtu edhe Ibni Xhevzi, n form t rezy-
muar, se Umeri, pas pranimit t Islamit, shkon tek Xhemil b. Muammer El-
Xhumehiu, i cili mbante mend mir dhe i transmetonte ligjrimet e njerzve
dhe i tregon se e kishte pranuar Islamin, kurse Xhemili brtet me tr
fuqin q kishte se Ibni Hattabi e kishte mohuar fen. Umeri, prapa shpins
s tij, i thot: "Ai gnjen, un nuk e kam mohuar fen, un e kam pranuar
Islamin."
Njerzit iu vrsuln Umerit, e Umeri iu vrsul atyre, dhe kshtu u
prleshn gjer n mesdit. Umeri lodhet dhe ulet t pushonte, e ata
tubohen rreth tij. Umeri u thot: "Veproni ashtu si keni vendosur, por,
betohem me All-llahun, edhe nse jemi treqind, ose ju do t merrni kokat
tona, ose ne tuajat."
183
Pas ksaj ndodhie, mushrikt vendosin ta mbysin
Umerin n shtpin e tij.
Buhariu transmeton nga Abdullah b. Umeri, i cili thot: " Umeri rrinte
n shtpi i friksuar, kur iu paraqit El-As b. Vail Es-Sehmi, babai i Amrit,
n rroba t reja, me kmish t mndafsht. Ai ishte nga fisi Sehm, kurse
ata ishin sunduesit tan. Ky e pyet Umerin: "'sht me ty?" Ai prgjigjet:
"Populli yt konsideron se duhet t m mbysin pr shkak se kam pranuar
Islamin." El-Asi tha: "Ata nuk kan rrug gjer tek ti." Pastaj doli, e takoi
turmn e njerzve t cilt e kishin mbushur tr luginn dhe i pyet: "Kah
shkoni?" "Shkojm tek Ibn Hattabi i cili ndrroi fen." Ai u tha: "Ju nuk
keni rrug gjer tek ai." Pastaj ata u kthyen. N versionin e Ibni Is'hakut
qndron: "Pasha All-llahun, dukeshin sikurse nj grumbull rrobash t
ndrydhura para tij." Kshtu ka ndodhur me mushrikt.
E ka ka ndodhur me myslimant?
Transmeton Muxhahidi nga ibn Abbasi, i cili thot: "E kam pyetur
Umer b. Hattabin si e ka fituar ofiqin El-Faruk?" Ai tha: "Hamza pranoi
Islamin tre dit para meje.", - pastaj m tregoi se si e kishte pranuar Isla-
min, e n fund m tha: "Prkatsisht, kur pranova Islamin pyeta: "O Resu-
lull-llah! A jemi n ann e drejt, qofshim gjall apo t vdekur?" M tha:
"Po, pasha Krijuesin tim, ju jeni n ann e drejt, qofshi gjall apo t
181
Ibni Hisham: I/349, 350.
182
Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 8.
183
Vepra paraprake; Ibni Hisham: I/348, 349.
109
vdekur." Umeri tha: "E prse ather jemi duke u fshehur? Pasha Krijue-
sin, i Cili ta drgoj t Vrtetn, do t dalim s bashku me ty. Pastaj dolm
jasht. Hamza para tij, un pas tij, e ai mes nesh sikurse n kurth. Hym n
mesxhid. I shikova kurejshitt dhe Hamzn. I kishte kapluar pikllimi
sikurse kurr m par. Resulull-llahu a.s. m quajti "El-Faruk."
184
Ibni Mes'udi r.a. ka thn: "Kurr nuk kemi mundur t falemi t qet
n Ka'be, gjersa Umeri nuk e pranoi Islamin."
185
Transmetohet nga Suhejbe b. Sinan Er-Rummiju se ka thn: "Kur
Umeri pranoi Islamin, Islami u forcua dhe ne filluam t ulemi n hallk
rreth Ka'bes. U ngritm q publikisht ta bjm tavafin rreth Ka'bes dhe n
kalim e sipr takoheshim me ata t cilt na brtisnin, e edhe ne u
prgjigjeshim ashtu si meritonin."
186
Transmetohet nga Abdullah b. Mes'udi: "Kemi qen t ndihmuar dhe
t forcuar q kur Umeri pranoi Islamin."
187
Prfaqsuesi i kurejshitve tek Resulull-llahu a.s.
Pasi q kaluan n Islam, kta dy trima, Hamza dhe Umeri r.a. ret
prmbi Mek filluan t shprndahen. Mushrikt zhdehen nga dehja e vet,
ndrrojn metodat e torturimit dhe t ndshkimit t ashpr. Bnin
prpjekje q me an t marrveshjeve t ndryshme t ndalin Resulull-llahun
a.s. nga feja e tij. Nuk e dinin t gjort se e tr ajo q e ndrion dielli nuk
vlen as sa nj flatr e mushkonjs kundruall fes s Muhammedit a.s.
Andaj dshtonte do orvatje e tyre.
Ibni Is'haku tregon: "Ka thn Jezid b. Zijadi se ka thn Muhammed
b. Ka'bi: "Kjo ka ndodhur kur Utbe b. Rebia ishte kryepar. Nj dit n
Kshillin e kurejshitve ky tha (Resulull-llahu a.s. ishte i ulur vetm n
mesxhid): "O kurejshit, a dshironi t shkoj tek Muhammedi? Do t flas
me t dhe do t'ia ofroj disa propozime. Ndoshta do t'a pranoj ndonjrn
prej ktyre. Do t'i japim gjith ka dshiron, vetm t na le t qet." Kjo ka
ndodhur pas kalimit t Hamzs n Islam.
Duke qen se numri i as'habve t Muhammedit a.s. rritej nga dita n
dit, ata than: "S'ka mbetur tjetr, ngrihu o Ebul-Velid, shko dhe fol me
t." Utbe u ngrit, iu afrua Muhammedit a.s. dhe tha: "O nipi im, si e din
edhe vet, ti je nga gjaku dhe origjina e jon fisnike. E ke vendin tnd n
familje dhe n brez. Popullit tnd i bre padrejtsi t madhe, i ke ndar n
grupacione, ua ke rrnuar ndrrat, ua ke poshtruar zotat e tyre dhe
184
Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 6.7.
185
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 103.
186
Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 13.
187
Sahihu-l-Buhari, kaptina Islami i Umer b. El-Hattabit: I/545.
110
besimin e tyre, gjyshrit tan i bre jobesimtar. M dgjo, po t'i ofroj
disa zgjidhje, besoj se do t'i pranosh, bile disa nga ato."
"Fol o Ebul-Velid, po t dgjoj," tha Resulull-llahu a.s.
"O nipi im, nse dshiron pasuri, pr kt fe q je duke kumtuar, ne do
ta mbledhim nga pasurit tona, dhe do t jesh m i pasuri n mesin ton.
Nse dshiron t sundosh me ne, do t zgjedhim pr kryepar tonin dhe
asgj nuk do t bjm pa dijen tnde. Nse dshiron pushtet, do t
zgjedhim pr kryetar. Nse tr kt q je duke prjetuar dhe po t shtiret
se je Pejgamber nuk mund ta dbosh nga vetvetja, do t krkojm mjek pr
ty dhe nuk do t kursejm asgj vetm q ti t shrohesh nga kjo
smundje, sepse vet natyra e njeriut, nganjher e ngadhnjen at, andaj
ka nevoj pr shrim." "A e kreve, tanim o Ebil-Velid?" "Po", tha ai.
"Ather pra m dgjo mir," tha Muhammedi a.s. "Bismil-Lahir-
Rahmanir-Rahim. Ha, Mim. (Kjo sht) Shpallja prej Bamirsit,
Mshiruesit. Libr, argumentet e t cilit jan t qarta, (q sht) Kur'ani
n gjuhn arabe, pr popullin q di. Si sihariques dhe paralajmrues,
por shumica e tyre jan shmang (prej studimit t tij) e nuk duan t
dgjojn. (Por) Thon: "Zemrat tona jan t mbuluara (blinduara e nuk
kuptojn) at q na thrret ti neve, vesht tan jan t shurdhr pr at,
e mes nesh e teje ka perde, andaj puno ti (n iden tnde), (por) me t
vrtet, dhe ne do t punojm".(41: 1-5).
Resulull-llahu vazhdoi t kndonte ajete nga kjo sure, kurse Ebul-
Velidi dgjonte n heshtje. Duart i kishte vn prapa shpine, dhe i mb-
shtetur edhe m tej dgjonte, dgjonte... Kur Resulull-llahu a.s. arriti gjer
tek sexhda n sure, e bri at dhe tha: "O Ebul-Velid, qe tek je ti dhe qe
tek e ke kt."
Utbe u ngrit dhe vajti tek shokt e vet, t cilt flitnin pr t. Kur e
pan, than: "Betohemi me Zotin se Ebul-Velidi na kthehet me fytyr tjetr
nga ajo me t ciln ka shkuar - sht i disponuar ndryshe."
Pasi u ul, ata pyetn: "E, 'u b? far lajme na solle?" Ai u prgjigj:
"Ju solla lajme q dgjova fjal far, pasha Zotin tim, nuk kam dgjuar
gjer m tani. Pasha Zotin, nuk jan vargje t poetit, e as fjali t magjistarit,
e as murmuritje t shortarit. O popull, o kurejshit, bhuni t dgjueshm
dhe fen e tij ma leni mua. Lreni kt njeri me vetveten e tij dhe
shmanguni nga ai. Pasha Zotin tim, ligjrimi q dgjova bart porosi
madhshtore. Nse arabt e refuzojn at, ather ju do t jeni t
mjaftueshm pr t, por nse shkon puna mbar e t gjith arabt e
pranojn at, ather pushteti i tij, do t jet edhe i juaji, nami i tij do t
jet nami i juaj, me t do t bheni popull m fatlum." Ata than: "O Ebul-
Velid, t paska br mngji!" Ai tha: "Ky sht mendimi im pr at, e ju
111
veproni si t doni."
188
N nj version tjetr thuhet se Utbe ka dgjuar kndimin e Kur'anit,
gjersa Resulull-llahu, nuk ka arritur gjer te: "Nse shmangen (refuzojn
besimin), ti thuaju: "Ju paralajmroj me bubullim (dnimin e
tmerrshm), asi dnimi far e goditi Adin e Themudin" (41, 13). Pastaj,
u ngrit i shqetsuar dhe ia vuri Resulull-llahut a.s. dorn n goj e tha:
"Betohem n Zotin se kjo sht gj e mir." Me siguri kt e ka thn q t
mos jet paralajmruar. Pastaj u ngrit dhe shkoi te populli i vet dhe iu
tregoi pr t gjitha.
189
Ebu Talibi ndrmjetson mes familjeve Benu
Hashim dhe Benu Abdi-l-Muttalib
Asokohe shumka ndodhi, bhen disa ndryshime n raportet e fuqive,
por Ebu Talibi ende friksohej pr nipin e vet nga torturat e mushrikve.
Ebu Talibi gjithnj kishte ndrmend pasqyrn dhe ngjarjet e viteve t
kaluara. Mushrikt krcnoheshin me izolim, pastaj tentuan ta ndrrojn
Amareh bin Velidin me Muhammedin a.s. pr ta mbytur. Ather Ebu
Xhehli shkon pr ta shkelur me gur, pastaj Ukbet bin Ebu Muiti ia v lakun
n fyt nga petku i vet dhe paksa nuk e mbyt. Ibni Hattabi niset pr ta
mbytur me shpatn e vet. T gjitha kto ngjarje i prjetonte Ebu Talibi n
vete, por tani, kur i mblodhi t gjitha, disa gjra nuk i shkonin aq mir, pa
marr parasysh se Islamin e kishin pranuar Hamza dhe Umeri. Mushrikt
qmoti prgatisnin nj plan kundr myslimanve, me qllim q ta mbysin
nipin e tij. Ebu Talibi ishte i sigurt n kt. Kishte t drejt sepse
kurejshitt tanim ishin marr vesh q publikisht ta mbysin Resulull-llahun
a.s. Pr kt komplot t prbashkt paralajmron Kur'ani: " Nse ata
thurin gracka, edhe Ne do t'u vm gracka atyre." (43, 79). Ather ka
t bj Ebu Talibi?
Ai vendosi t thrras familjen e vet t ngusht Benu Hashimitt dhe
Benu Abdul-Muttalibt - nga dy djemt e Abdu Menafit, q t gjith s
bashku t vihen n mbrojtjen e nipit t tij. Ata kt e pranuan dhe s
bashku me myslimant e mushrikt vendosmrisht premtuan, duke ruajtur
nderin arab dhe rendin fqinjsor, prve vllait t tij Ebu Lehebit. Ai i
braktisi kta dhe iu bashkua kurejshitve.
190
188
Ibni Hisham: I/293, 294.
189
Tefsiri Ibni Kethir: VI/159-161.
190
Ibni Hisham: I/269; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 106.
112
BOJKOTI I GJITHMBARSHM
urejshitve iu ndodhn katr ngjarje t paharrueshme brenda nj
kohe shum t shkurtr, dhe at vetm pr katr jav. Hamza
pranoi Islamin, pastaj kt e bri Umeri, pastaj Muhammedi a.s.
refuzoi pazarllkun e tyre rreth fes Islame dhe, m n fund, vendimi i
prbashkt i Benu Hashimitve dhe Benu Abdu-l-Muttalibve, edhe
besimtarve edhe jobesimtarve, pr ta mbrojtur dhe prkrahur
Muhammedin a.s.
K
Mushrikt ishin t shqetsuar, t hutuar dhe t habitur. Nuk dinin se
ka duhet br. Nse e mbysin Muhammedin a.s., n luginn e Meks do
t derdhet shum gjak pr shkak t tij. Kjo edhe m tepr do t mund t'i
rrezikonte ata dhe fen e tyre, andaj, pr nj koh t shkurtr, hoqn dor
nga vrasja e Muhammedit a.s. Por, s shpejti do t'i shohim me marifetllqe
t reja dhe me torturime t llojit tjetr.
Kontrata mbi torturimin dhe armiqsin
Kurejshitt u tubuan n shpatiet pjellore t fisit Benu Ken'aneh dhe u
prbetuan kundr familjeve Benu Hashim dhe Benu El-Muttalib. Vendosn
q mos t martohen me ta, mos t tregtojn, mos t flasin me ta gjersa nuk
ia dorzojn Muhammedin a.s. pr ta mbytur. Ata e shkruan kontratn n
nj faqe letre duke shtuar se ata kurr nuk do lidhin paqe me Benu Hashi-
mitt, dhe q t mos i kaploj prsri ndjenja e mshirs pr ka edhe do t
abstenojn nga vrasja.
Ibnu-l-Kajjumi ka thn: "Ata thon se kt kontrat e ka shkruar
Mensur b. Ikrime b. Amir bin Hashimi", kurse t tjert thon Nadar b. El-
Harithi. E vrteta sht se shkrues i kontrats ka qen Bagia b. Amir b.
Hashimi. Resulull-llahu a.s. i sht lutur All-llahut xh. sh., q ta ndshkoj
pr kt dhe atij iu paralizuan duart.
191
Pas nnshkrimit t ktyre vendimeve, t rndsishme pr kurejshitt,
fletn e varn n brendi t Ka'bes, kurse Benu Hashimitt, Benu Mutta-
libt, t gjith me radh, prve Ebu Xhehlit, i drguan n izolim. Kt e
bn m nj muharrem, t vitin shtat t pejgamberllkut, kurse vendi i
izolimit ishte Shu'ab - pron e Ebu Talibit.
Tre vjet izolimi
Pasi q fqinjt i prforcojn kufijt e vendit t rrethuar "Shu'ab Ebu
Talib", ather ndrprejn do kontrat me izolantt. Ndaluan t hyj
ushqim n Mek, e nse malli paraqitej n treg ather nguteshin q t
191
Zadu-l-Me'ad: I/46.
113
trin ta blejn pr vete ashtu q mos t arrinte tek izolantt. Kta u gjendn
n situat t vshtir. Nuk kishin ushqim, andaj filluan t han gjethe,
lkura etj. Ndrsa jasht mureve t kampit prqndrues dgjoheshin
klithmat e fmijve, gjm e grave dhe njerzve t uritur. Ngandonjher,
prmes kanaleve t fshehta furnizoheshin me ushqim vetm aq sa pr t
mbetur gjall. Nga kamp-prqndrimi mund t dilnin vetm n muajt e
shenjt. Her-her dilnin t blenin ndonj deve nga tregtart q ktheheshin,
por Mekasit e rritnin mimin aq sa kta hiqnin dor nga blerja, sepse nuk
kishin me ka t paguanin.
Nganjher Hakim bin Hizami fshehtazi i drgonte drith kushrirs s
vet Hatixhes r.a. Nj her e zuri Ebu Xhehli dhe deshti ta varte, por i ndau
Ebu-l-Buhturi dhe ia mundsoi Hakimit t'ia drgonte drithin kushrirs.
Ebu Talibi kujdesej pr Resulull-llahun a.s. I urdhronte t flente dhe
t pushonte kur pushonin edhe t tjert. Gjithashtu e mbronte q t mos e
rrmbejn. Nganjher afr shtratit t tij i vendoste djemt apo vllezrit e
vet t bjn roje. Gjat kohs s haxhxhit, Resulull-llahu a.s. dhe
myslimant dilnin dhe thirrnin njerzit n Islam.
Thyerja e kontrats mbi izolimin
Kaluan tre vjet, e situata e myslimanve n izolim nuk ndryshoi. N
muajin muharrem
192
t vitin dhjet t pejgamberllkut ndodhi ndrprerja e
kontrats.
N mesin e kurejshitve ka pasur njerz q ishin t knaqur me
nnshkrimin e kontrats, por ka pasur edhe sish q nuk ishin t knaqur me
kt. Kta t fundit ndrpren fjaln e dhn dhe anuluan nnshkrimet e
veta n letr.
Iniciator pr ndrprerjen e kontrats ka qen Hisham b. Amri nga
familja Benu Amir b. Lu'j. Ky drgonte fshehtazi dhe natn ushqim n
kamp-prqndrim. Nj nat shkon tek Zuhejre b. Ebi Umejjeh El-Mahzumi
dhe thot: "A je i knaqur duke ngrn e duke pir, ndrsa dajallart tuaj
jan n asi gjendje far e din edhe vet?" Ai prgjigjet: "Vaj halli pr ty
nse mendon kshtu, por ka t bj un i vetmuar? Sikur t kisha pran
veti bile edhe nj njeri, do ta theja premtimin." Ky thot: "Ta kam gjetur
nj njeri." "Kush sht ai?" "Un", prgjigjet Zuhejre, "ti gjeje edhe njeriun
e tret."
Hishami shkon tek Mut'am b. Adijj, ia prkujton lidhjet farefisnore me
Benu Hashimitt dhe Benu El-Muttalibt, gjyshi i prbashkt i t cilve
sht Abdu Menafi. Pastaj e qortoi pr pranimin e tij s bashku me kurej-
shitt kt mnyr t keqtrajtimit. Mut'ami pyet: "M trego se ka t bj?
192
Ebu Talibi ka vdekur gjasht muaj pas ndrprerjes s kontrats, n muajin
rexheb, e jo n ramazan.
114
Un jam vetm. Njri nuk mund t bj kurrgj vetm." Hishami i thot: "E
kam gjetur njrin." "Kush sht ai?" "Un vet." Pastaj Mut'ami thot: "Gje-
je t tretin!" Hishami prgjigjet: "Kt e kam br." "E kush sht ai?"
"Zuhejre b. Ebi Umejje" prgjigjet ky. "Krkoje pra edhe t katrtin", thot
Mut'ami.
Hishami shkon tek Ebu-l-Buhturije b. Hishami. E edhe ktij ia prs-
rit t gjitha ato ka i kishte thn Mut'amit, prkitazi me lidhjet farefis-
nore dhe padrejtsin q iu sht br, pastaj Ebu-l-Buhturi pyet: "Po a ke
prkrahje?" "Po." "E kush jan kta?" "Zuhejre b. Ebu Umejje, El-Mut'am
b. Adijji dhe un", prgjigjet Hishami. "Gjena edhe t pestin", thot Ebu-l-
Buhturi.
Hishami shkon tek Zum'ah b. el-Esved b. El-Muttalib b. Esedi. Me t
fol pr familjet e tyre, pr obligimet farefisnore, pr t drejtat e tyre, e
pastaj Zum'ati pyet: "A ke bashkpuntor pr kt pun?" Hishami
prgjigjet pastaj i numron njerzit me t cilt kishte biseduar. "Thirri t
gjith", tha Zum'ati. M von t gjith tubohen tek El-Huxhuni dhe merren
vesh pr ndrprerjen e kontrats. Zuhejre thot: "Un do t'ju prezentoj
dhe un do t flas i pari."
T nesrmen u nisn ku e kishin ndrmend. Me ta vajti edhe Zuhejre i
veshur me baldakin (uniform) t bukur. Ky e kreu tavafin rreth Ka'bes,
pastaj u kthye kah njerzit dhe tha: "O banort e Meks! Deri kur m do t
ham mir dhe do t vishemi mir, kurse Benu Hashimitt jan duke u
shkatrruar, as q blejn e as q shesin di. Pasha All-llahun, nuk do t
ulem deri sa nuk e grisni at letr t mallkuar!"
Ebu Xhehli, i cili qndronte mnjan mesxhidit, tha: "Gnjen, pasha
Zotin, nuk do ta grisish." Zum'ah b. El-Esvedi i tha: "Ti gnjen, pasha
Zotin! Ne as q kemi dashur q ajo kontrat t shkruhet ashtu n letr. Kjo
sht vepr e jote." Ebu-l-Buhturi briti: "Zum'ah e thot t vrtetn. Ne
nuk kemi dashur q kjo t shkruhet n letr e t nnshkruhet." Mut'am b.
Adijji tha: "Ju jeni duke thn t vrtetn, e kush flet ndryshe, ai gnjen.
Krkoj mbrojtje prej Zotit nga ajo (kontrat) dhe nga prmbajtja e saj."
Hisham b. Amri foli di ngjashm. Ebu Xhehli tha: "Pr kt sigurisht jeni
marr vesh mbrm, dhe at n ndonj vend tjetr."
Ebu Talibi gjat gjith kohs rrinte ulur n fund t mesxhidit dhe
shikonte se 'po ndodhte. Ktu kishte ardhur sipas porosis s Resulull-
llahut a.s. sepse All-llahu xh.sh. e kishte informuar Resulin e vet pr
kontratn e shkruar n nj cop letr e cila rrinte varur brenda Ka'bes dhe
se All-llahu xh.sh. e ka drguar nj krimb q ta brente tr at q sht
shkruar n letr prve emrit t All-llahut. Resulull-llahu a.s. pr kt e
njoftoi xhaxhain e vet dhe ky erdhi n mesin e kurejshitve. Pasi q Ebu
Talibi dgjoi tr bisedn u ngrit dhe u tregoi atyre se 'kishte porositur
115
Resulull-llahu a.s. nipi i tij. Nse gnjen ather ndaj nesh veproni si keni
vepruar gjer m tani, por nse e thot t vrtetn, ndrpritni izolimin ton
dhe ndrpritni torturimin ndaj nesh. Kurejshitt than: "Ke folur drejt."
Pas ksaj Ebu Xhehli filloi t konsultohet me popullin, kurse El-
Mut'ami vajti ta sjell copn e letrs - kontratn - pr ta grisur. Por mbeti i
shastisur kur pa se krimbi e kishte brejtur tr tekstin prve fjalve: "N
emrin Tnd o All-llahu im" dhe emrin "All-llah" n vet tekstin e kontrats.
Pas ksaj, u ndrpre izolimi dhe Resulull-llahu a.s. me shoqrin e tij
doln nga kamp-prqndrimi Esh-Shu'ab. Mushrikt patn argument t
mrekullueshm pr pejgamberllkun e Resulull-llahut a.s. n kt shembull,
por edhe m tutje mbetn t atill si i ka quajtur All-llahu xh.sh., dhe pr
ta ka thn:
"Po, kur shohin ndonj mrekulli, ata kthejn kokn e thon: "Kjo
sht magji e vazhdueshme!" (54,2).
Ata, me gjith vrejtjen, nuk prfilln kt ajet por edhe m tepr e
prforcuan mosbesimin e vet.
193
193
Ne kemi mbledhur fragmente t ndara nga: Sahihu-l-Buhari, kaptina: vajtja e
Resulull-llahut a.s. n Mek: I/216 dhe kaptina: komploti i mushrikve kundr
Resulull-llahut a.s.: I/548; Zadu-l-Me'ad: II/46 - Ibni Hisham: I/350-351, 374-377;
Rahmetun li-l-Alemin: I/69, 70; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 106-110;
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdul-Vehhabi, f. 68-73. Ekzistojn disa mospajtime
n kto vepra, por kemi marr at q sht prafrsisht e njjt tek t gjith
116
DELEGACIONI I FUNDIT I KUREJSHITVE TEK EBU TALIBI
esulull-llahu a.s. doli nga izolimi dhe vazhdoi misionin e vet si e
kishte urdhruar All-llahu xh.sh. Kurejshitt, megjithq e kishin
ndrprer dhe braktisur komplotin e izolimit, prsri vazhduan
presionin ndaj myslimanve, duke u prpjekur q me dhun t'i largojn nga
rruga e All-llahut xh.sh., Ebu Talibi edhe m tej mbronte nipin e vet
ndonse i kishte kaluar t tetdhjetat. T gjitha peripetit gjat viteve t
kaluara, t vshtira e t rnda, jo vetm ato t fundit n lidhje me izolimin,
por edhe t gjitha t tjerat t lidhura me Resulull-llahun a.s. e kan prekur
thell dhe e kan goditur Ebu Talibin rnd. I dobsuar dhe i molisur
pushoi t lvizte tepr dhe u trhoq n shtpi. Pas daljes nga kamp-
prqndrimi pas disa muajve ai smuret dhe bie n shtrat. Ather
mushrikt u friksuan pr nderin dhe autoritetin e tyre n mesin e arabve.
ka do t thon arabt, nse ky vdes, e kta edhe m tej t vazhdojn me
refuzimin e nipit t tij? Prandaj, pr t dytn her u munduan t'ia kthejn
mendjen Resulull-llahut a.s. n prezencn e Ebu Talibit, duke lshuar pe n
disa gjra, me t cilat m par nuk ishin t knaqur. Vendosn q pr her
t fundit t bisedojn me Ebu Talibin.
R
Ibni Is'haku, e edhe t tjert, thon: "Ebu Talibi u ankua n shndet
dhe kjo arriti tek kurejshitt. Ata than ndrmjet veti: Hamza dhe Umeri
pranuan Islamin, ndrsa pr Muhammedin a.s. tashm flasin t gjitha fiset.
Ejani t shkojm tek Ebu Talibi, e ai vet le t obligohet pr nipin e vet dhe
ai vet le t'a udhzoj at. Ne, pasha Zotin, nuk jemi t sigurt se 'mund t
ndodh nesr." Q don t thot: "Ne friksohemi se ky plak do t vdes.
Sikur ta lnim t qet, e pastaj t'i ndodh di atij, ather arabt do t
thonin: e pastaj, kur vdiq xhaxhai i tij, ata prsri e rrmbyen at!"
Ebu Talibit i erdhn njerzit m t famshm t fisit Kurejsh: Utbe b.
Rebia, Shejbe b. Rebia, Ebu Xhehl b. Hishami, Umejje b. Halefi, Ebu
Sufjan b. Harbi, dhe afr njzet njerz t dalluar. Kta i than: "O Ebu
Talib, ti je njri prej nesh, je dshmitar i t gjithave q ke par, tani je i
smur dhe kemi frik pr jetn tnde. Ti e di mir se ka ka ndodhur mes
nesh dhe nipit tnd, prandaj thirre at q t na l t qet, e edhe ne do ta
lm t qet. Le t heq dor nga ne, e edhe ne do t heqim dor nga ai. Le
117
t na lr rehat neve, dhe fen ton, e edhe ne do ta lm rehat at dhe
fen e tij!"
Ebu Talibi drgoi ta thrrasin Resulull-llahun a.s. Pasi mbrriti, i tha:
"O nipi im, kta jan njerzit m autoritativ t fisit tnd. Kan ardhur pr
ty, t t japin ty dhe t marrin prej teje." Pastaj i tregoi prse kan ardhur,
ka propozojn dhe ka ofrojn, ashtu q t jet i qet donjri n mnyrn
e vet dhe t mos e pengojn njri-tjetrin.
Resulull-llahu a.s. u tha t pranishmve: "ka mendoni, nse do t'ju
jepja nj fjal, t ciln sikur ta thoshit, me t do ti prvetsoshit t gjith
arabt, e do t'ju nnshtroheshin edhe t huajt." Nj tekst tjetr thot se i
sht drejtuar Ebu Talibit me kto fjal: "Dshiroj q t jen t bashkuar
rreth nj fjale, t ciln do ta them. Me t do t'i prvetsojn arabt dhe do
t'i nnshtrojn t huajt."
N nj version tjetr thuhet kshtu: "O xhaxha, a dshiron t'i thrrasish
n at q sht m s miri pr ta?" "E n ka i thrret ti kshtu?" "I thrras
q t kumtojn fjaln me ndihmn e s cils do t'i nnshtrojn arabt e do
t'i sundojn t huajt." Tradita e Ibni Is'hakut thot kshtu: "Sikur ta thoshit
nj fjal, me t do t'i kishit nnshtruar arabt, e do t'i kishit prvetsuar t
huajt. Kur ligjroi kt, kurejshitt u befasuan. Ebu Xhehli pyeti: "Cila
sht ajo fjal? Pasha babn tnd, do ta shqiptojm at dhe mjaft t tjera t
ngjashme me t." Muhammedi a.s. u tha: "Thuani: Nuk ka zot tjetr pos
All-llahut, dhe, prve Tij, mos adhuroni m asknd!"
Ata duartrokitn dhe than: "A mos dshiron, o Muhammed, q nj
mori zotash t'i shndrrosh vetm n nj Zot? Ti je njeri i uditshm!"
Pastaj i than njri-tjetrit: "Jo, pasha Zotin. Nga ky njeri nuk mund t
marrim kurrgj, e as q ai don t merr di prej nesh. Tani t shkojm, t
vazhdojm t jetojm si kemi jetuar gjer m tani, n fen e etrve tan,
prderisa Zoti nuk sjell gjykimin mes nesh dhe atij!" Pastaj u shprndan.
Prkitazi me kt All-llahu xh.sh., shpall:
"Sad! Pasha Kur'anin e Madhrueshm (q kshillon), (por)
jobesimtart jan mendjemdhenj dhe prars (nuk e pranojn t
Vrtetn)! Sa e sa breza para tyre Ne i kemi zhdukur; e ata kan thirr
n ndihm, por ka qen von! Ata jan uditur pr ardhjen e nj
paralajmruesi nga mesi i tyre, dhe jobesimtart kan thn: "Ky sht
magjistar dhe gnjeshtar! A don ai q prej tr zotve t bj nj Zot? Me
t vrtet kjo sht nj gj e uditshme!" Dhe paria nga mesi i tyre u
largua (duke i thn njri-tjetrit): "Shkoni dhe bhuni t durueshm
pran zotve tuaj; Me t vrtet, kjo sht nj pun (e madhe) q
dshirohet. Kt nuk e kemi dgjuar n fen e mparshme. Ky sht
vetm nj trillim." (38, 1-7).
194
194
Ibni Hisham: I/417-419; Tahfimu-l-Kur'ani: IV/316-318; Muhtesar Siretu-r-
118
eEeEeE
Resul nga En-Nexhdi, f. 91.
119
120
VITI I PIKLLIMIT
Vdekja e Ebu Talibit
murja e shtrngoi Ebu Talibin, vdekja iu afrua dhe ai ndrroi jet
n muajin rexheb
195
t vitit dhjet t pejgamberllkut, apo gjasht
muaj pas daljes nga Izolimi.
196
S
Ekzistojn mendime se ka vdekur n muajin ramazan, tre dit para
vdekjes s h. Hatixhes r.a.
N Sahihun e Buhariut transmetuar nga El-Musejjibi thuhet se
Resulull-llahu a.s. ka hyr te Ebu Talibi. Pran tij ishte ulur Ebu Xhehli.
Resulull-llahu a.s. iu drejtua xhaxhait t vet: "O xhaxha, thuaj: Nuk ka Zot
tjetr pos All-llahut, fjal kjo me t ciln do t t mbroj tek All-llahu."
Ebu Xhehli dhe Abdullah b. Ebu Umejje than: "O Ebu Talib, a mos, vall,
do t dalsh nga mileti i Abdul-Muttalibit?" (besimit t gjyshit). Kshtu
vazhduan t flasin, kurse fjalt e tija t fundit kan qen: "N miletin e
Abdul-Muttalibit." Resulull-llahu a.s. tha: "Do t krkoj falje pr ty
gjithher, prve nse m ndalohet." Ather All-llahu xh.sh. shpall:
"Nuk sht pr Pejgamberin dhe besimtart, q t krkojn falje
pr idhujtart, madje, qofshin edhe t afrm t tyre, pasi q t'ju bhet e
qart se ata jan banor t Xhehennemit." (9, 114).
Gjithashtu All-llahu xh.sh. shpalli: "Ti (o Muhammed) , me t vrtet,
nuk mund ta udhzosh (n form imponuese) n rrug t drejt, at q
dshiron ti - por All-llahu e udhzon (n t gjitha normat), Ai i di m s
miri ata q jan t udhzuar." (28, 56).
Mendojm se nuk ka nevoj t flitet m gjersisht pr rolin e Ebu
Talibit n mbrojtjen e Resulull-llahut a.s. nga zullumqart. Bedeni, me t
ciln ai e ka mbrojtur, njkohsisht Resulull-llahun a.s. dhe Islamin, ka
qen i fort dhe i padeprtueshm, por nuk ka qen n gjendje ta mbroj
vetveten. Ai i mbeti besnik fes s etrve t vet, andaj nuk e kreu n trsi
detyrn e vet n kt bot. N hadithin sahih transmetohet nga Abbas b.
195
Tariku Islami nga Shahu i Madh Kan En-Nexhib Abdi: I/20. Ekzistojn
mendime t ndryshme se a ka vdekur Ebu Talibi gjasht apo tet muaj pas izolimit.
Sipas llogaris sime ka vdekur n rexheb t vitin 10. t pejgamberllkut.
196
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 111.
121
Abdul-Muttalibi, i cili i ka thn Resulull-llahut a.s. "Ti nuk munde ta
shptosh xhaxhain tnd, kurse ai ty t ka mbrojtur dhe pr shkak teje ka
qen i qortuar?" Resulull-llahu a.s. i sht prgjigjur: "Ai sht n cektinn
e Xhehennemit, sikur t mos isha un, ai do t ishte n fund t Xhehen-
nemit."
197
Tregohet nga Ebu Se'id El-Hudariu se e ka dgjuar Pejgamberin a.s. -
kur e ka prmendur xhaxhain e vet - duke thn: "Ndoshta do t ket dobi
n ditn e Gjykimit nga shef'ati im, kshtu q n zjarr t'i jen vetm putrat
(shputat e kmbve)."
198
Vdekja e h. Hatixhes r.a.
Dy muaj e tre dit pas vdekjes s Ebu Talibit, ndrroi jet nna e t
gjith besimtarve, e muara dhe e nderuara, Hatixhja r.a. Kjo ka ndodhur
n ramazan t vitit dhjet t pejgamberllkut. Ka vdekur n moshn
gjashtdhjet e pes vje. Resulull-llahu a.s. ather i ka pasur pesdhjet
vjet.
199
Hatixhja r.a. ka qen njra nga hiret e vrteta t All-llahut xh.sh. pr
Resulull-llahun a.s. Me Resulull-llahun a.s. ka jetuar nj t katrtn e
shekullit, duke i ofruar butsi dhe mirkuptim n astet e dshprimit dhe t
pikllimit. Bashk me t e ka bart prgjegjsin e da'vetit n supet e veta.
Ajo i ka dhn kurajo n momentet e pranimit t shpalljes. E ka mbrojtur
nga smirzit dhe zullumqart, dhe gjat tr ksaj rruge nuk iu sht
dhimbsur as vetja, e as pasuria e vet. Resulull-llahu a.s. ka thn:
"Ajo m ka besuar (se jam Pejgamber) ather kur askush nuk m
besonte, e ka ditur se jam duke folur t vrtetn ather kur m thonin se
jam rrenacak dhe m ka ndihmuar me pasuri ather kur t gjith m
dmtonin."
200
N hadithin sahih, Ebu Hurejre, thot: "I ka ardhur Xhibrili Resulull-
llahut a.s. dhe i ka thn: O i Drguari i All-llahut, ja, arriti Hatixhja. Ajo
sht duke bartur nj en me fiq, ose me ushqim, ose me pije. Nse ajo
vjen te ti, prcjellja selamin nga Zoti i saj dhe prgzoje me shtpin n
Xhennet, ku nuk ka britma as shamat, e as pun e lodhje, e All-llahu
xh.sh. me t m fali fmij e me t tjerat jo.
201
Shumzimi i pikllimeve
Kto dy ngjarje t dhembshme e t rnda (vdekja e xhaxhait Ebu
197
Sahihu-l-Buhari, kaptina rrfimi mbi Ebu Talibin.
198
Sahihu-l-Buhari: I/548.
199
Ibni El-Xhevzi konfirmon se ka ndrruar jet n Ramazan, f. 7. Edhe dijetari
Mensur Fevri konfirmon kt n Rahmetun li-l-Alemin: II/164.
200
Kt hadith transmeton Imam Ahmedi n Musnedin e vet: VI/118.
201
Sahihu-l-Buhari, kaptina: Martesa e Resulull-llahut a.s. me Hatixhen r.a.: I/539.
122
Talibit dhe bashkshortes Hatixhes) ndodhn n nj periudh t shkurtr
Kohore. Ather u hap epi i dhembjeve, ndrsa ndjenjat filluan t
penetrojn (deprtojn). Pikllimi dhe dhembja, dhembja dhe pikllimi,
njra pastaj tjetra ose njra pas tjetrs u futn n zemrn bujare t Resulull-
llahut a.s. Nse ktyre i shtohen vshtirsit q ia shkaktonin kurejshitt,
ather vrtet kuptohet se e ka pasur tejet rnd. Pas vdekjes s Ebu
Talibit, torturat e llojllojshme u dyfishuan, u shtuan n ato prmasa, sa q
humbi vullnetin pr t qndruar m n Mek.
Nj dit, duke qen i mrzitur, shkon n Taif me qllim q edhe n
kt qytet t prhap fen dhe q populli i ktij vendi t'i ndihmonte kundr
popullit t vet. Mjerisht, as atje nuk gjeti askend q do ta kuptonte, e lre
m q ta ndihmonte. Prve ksaj, atje e sulmuan edhe m tepr se populli
i vet.
Duhet thn se, si vuante dhe kalonte Resulull-llahu a.s., n t njjtn
mnyr vuanin dhe kalonin shokt dhe ithtart e tij. Kshtu, shoku dhe
miku i tij, Ebu Bekri, u detyrua t shprngulet nga Meka. Arrin n Berku-
l-Gamad, me qllim q prej ktu t kalonte n Abisini. Nga ky qllim ia
kthen mendjen Ibni Daganeh, i cili e ndali n shtpin e vet.
202
Ibni Is'haku thot: "Kur vdiq Ebu Talibi, kurejshitt e mundonin
Resulull-llahun a.s. dhe i bnin t kqija, far nuk guxonin n kohn e Ebu
Talibit. Madje edhe njfar rrugai i hedh pluhur n kok. Ky shkon n
shtpi me flok t pluhrosura. Njra nga vajzat e tija, ia lan kokn duke
qajtur. Resulull-llahu a.s. i tha: "Mos qaj, bija ime, se All-llahu sht duke
e mbrojtur babain tnd." Kurejshitt nuk i bnin kso mynxyrash derisa
Ebu Talibi ishte gjall."
203
Pr shkak ktyre ngjarjeve t dhembshme, tragjike dhe t shpeshta, q
i ndodhn n vitin dhjet t pejgamberllkut, Resulull-llahu a.s. kt vit e
quajti "viti i pikllimit", dhe me kt emr njihet n histori.
Martesa me Sevdn r.a.
N muajin shevval t vitit dhjet t pejgamberllkut, Resulull-llahu a.s.
martohet me Sevdn, bijn e Zum'atit, i cili qmoti e kishte pranuar
Islamin. Ajo ka qen e martuar pr Sekran b. Amrin, i cili, pas pranimit t
Islamit, s bashku me gruan e vet dhe me muhaxhirt shprngulet n
Abisini (hixhreti i II). Sekrani vdes atje, kurse Sevda kthehet n Mek.
Kjo ka qen gruaja e par e Resulull-llahut a.s. pas vdekjes s h.
202
Shah Kan En-Nexhib Abadi thot se kjo ngjarje ka ndodhur n kt vit t njjt.
Tarihu-l-Islami: I/120. Rrfimi i tr ekziston tek Ibni Hishami: I/372, 372; Sahihu-
l-Buhari: I/552, 553.
203
Ibni Hisham: I/416.
123
Hatixhes r.a. Pas disa vitesh ajo ia fal h. Aishes r.a. Nubijasen e vet.
204
Shkaqet e durimit dhe kmbnguljes
N disa situata t jets s Resulull-llahut a.s. njeriu mbetet i shtangur.
do njeri, sado pak i arsyeshm, do t mbetet pa fjal. Shum njerz t
menur i bjn vetit pyetje: 'sht ajo q ka qen aq e fuqishme dhe e
fort q i ka mbajtur myslimant e Meks n fen e All-llahut xh.sh. me
gjith vuajtjet e tmerrshme, t cilat i prjetonin. Si kan mundur t ken aq
shum durim prkundr komploteve dhe dhuns, nga t cilat t ngriten
flokt n kok dhe t rrnqethet i tr trupi. Duke pasur parasysh kt, e
shohim t arsyeshme q t'i prmendim disa nga shkaqet dhe arsyet e ktij
durimi t madh.
1. Imani i fort sht kusht i qndrueshmris pr prballimin e t
gjitha vshtirsive. Besimi n All-llahun xh.sh., Nj t Vetmin dhe njohja,
por njohja e sinqert e All-llahut xh.sh. Kur imani i paluhatshm shkrihet
me zemrn e qiltr dhe t hapur ather peshon me peshn e maleve,
ndrsa ai q ka imanin e qndrueshm dhe bindjen e fort i sheh t gjitha
vuajtjet e ksaj jete, fardo qofshin ato, t ndara nga imani i vet. Leshnja
e gjelbr n rrugn e terur sht Islami n Mek, fe e cila me iman do t'i
thrrmoj shkmbinjt e zjarrt, kshtjellat e fortifikuara dhe kullat e
mosbesimit.
Prandaj, asgj nuk jan vuajtjet dhe mundimet e prjetuara n kt
rrug. ka do t thot kjo n krahasim me bukurin e imanit i cili do t'i
nxjerr t tra fundrrinat n siprfaqe, derisa zemrn do t'a le t gzuar e
t paraprgatitur. "Kshtu All-llahu ilustron dallimin e s vrtets dhe t
pavrtets: mbeturinat hidhen, ndrsa ajo q u sjell dobi njerzve,
mbetet n tok." (13, 17).
Nga ky shkak thelbsor rezulton tjetri i cili vetm i kontribuon
prforcimit t durimit. E ky sht:
2. Udhheqja, t ciln njerzit e pranojn me zemr, vrteton at se
Resulull-llahu a.s. si udhheqs suprem i bashksis myslimane, jo vetm i
ktij populli, por i tr njerzimit, kishte moral dhe virtyte t nj perso-
nalitetit komplet i cili me vetdijen, menurin, bujarin, drejtsin dhe
sinqeritetin e vet i prvetsonte zemrat e njerzve. Ndershmria, autoriteti,
dinjiteti dhe mirsia flasin pr njeriun, i cili me t gjitha kto virtyte ka
arritur n shkalln m t lart t gjinis njerzore. Ka qen person t cilin
domosdo edhe armiku e ka admiruar, e ka muar dhe e ka nderuar.
Kshtu, nj her u takuan tre kurejshit, t cilt fshehtazi do njri prej
tyre ve e ve, kishin dgjuar Resulull-llahun a.s. duke knduar Kur'an.
204
Rahmetun li-l-Alemin: II/165. Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 10.
124
Kan qen t mahnitur, sepse ky nuk ishte ligjrim i rndomt, kto nuk
ishin vargje. Njri prej tyre, duke mos mundur t mbante fshehtsin i tha
Ebu Xhehlit: "ka mendon ti pr at q kam dgjuar prej Muhammedit
a.s.?" "E, ka ke dgjuar ashtu?" "Kemi garuar ne dhe Abdu Menafi rreth
nderit dhe pushtetit. Ne i ushqenim t tjert, e edhe ata i ushqenin. Ata
ishin t pasur, e edhe ne ishim t pasur. Tjera fise i merrnin ata pr
dshmitar, por edhe ne, ata kan ndar, por edhe ne kemi ndar. Andaj
kur kuptuam se jemi duke imituar njri tjetrin n do gj, madje edhe n
kalrim, u bm sikurse kuajt e robruar. Ata than se kan nj Pejgamber
t cilit i zbret Shpallja nga qielli. Po a do t kemi edhe ne Pejgamberin
ton? Pasha Zotin, nse ata do ta ken, e ne jo, ne kurr nuk do ta
pranojm dhe as q do ta pasojm at e as q do ta pranojm fen e tij."
Ebu Xhehli dinte t thoshte: "O Muhammed, ne nuk themi se ti je
rrenacak, por ajo q je duke interpretuar sht rren."
205
Ather All-llahu
xh.sh. shpall: "Ata vrtet nuk t fajsojn ty se je rrenacak, por
jobesimtart i mohojn fjalt e All-llahut." (6, 33).
206
Jobesimtart e fajsonin Resulull-llahun a.s. pr kndimin e Kur'anit nj
dit tri her. Hern e tret u tha: "O popull, o Kurejshit, pranoni Islamin
ose do t bheni viktim!" Ather nga kto fjal friksoheshin, prandaj
edhe ata armiq m t vrazhd ndaj tij silleshin ashtu si sht m s miri.
Kur i gjuajtn n qaf zorr, ai i mallkoi. E ata pushuan s qeshuri dhe
i kaploi brenga dhe dshprimi, sepse ishin t bindur se do t'i arrinte
mallkimi dhe do t ndshkohen.
Resulull-llahu a.s. po ashtu e ka mallkuar edhe Utejbeh b. Lehebin, e
nuk kaloi shum koh nga kjo, ky, kur e pa luanin, briti: "Mbytm, pasha
Zotin, sepse m mbyti Muhammedi edhe pse ai sht n Mek." (kurse
Utejbehu gjendej n rrug pr n Sham).
Kur Ubej b. Halefi i ishte krcnuar Resulull-llahut a.s. se do ta
mbyste, Resulull-llahu a.s. i sht prgjigjur: "Un ty do t mbys ty, n
dhasht Zoti!" Dhe kur Ubeje u plagos n qaf, n betejn e Uhudit (plaga
nga prerja nuk ishte e madhe), tha: "Tanim ai m pat thn n Mek: Un
ty do t mbys. Pasha Zotin, sikur t kishte pshtyer n mua, do t m
mbyste."
207
(pr kt do t bhet fjal).
Sa'd b. Mu'adhi (gjersa ishte n Mek) i pat thn Umejjeh b. Halefit:
"E kam dgjuar Resulull-llahun a.s. duke thn: "Ata (myslimant) do t
luftojn kundr teje." Umejja u friksua shum dhe e dha fjaln se kurr
nuk do t dal jasht Meks. Kur Ebu Xhehli e detyroi t shkonte n
Betejn e Bedrit, bleu deven m t mir n Mek pr t ikur. Gruaja i tha:
205
Ibni Hisham: I/316.
206
Tradita e Tirmidhiut n Tefsiru smet El-En'am: II/132.
207
Ibni Hisham: II/563.
125
"O Ebu Safvan, a mos ke harruar ka t ka thn vllai yt, El-Jethrebij?"
Ky tha: "Jo, pasha Zotin, nuk dua t udhtoj me t, nuk do t shkoj
larg."
208
Kshtu kan kaluar armiqt e Resulull-llahut a.s. Pr sa i prket
shokve dhe miqve t tij, ata pr t merrnin frym me nj shpirt. Ishte n
zemrat e tyre dhe ishte drit e syve t tyre. Mes tyre rrjedhte dashuria e
sinqert sikurse q uji rrjedh n shtratin e vet. I trhiqte njerzit sikurse
magneti q trheq hekurin.
Pr shkak t dashuris s madhe ndaj Resulull-llahut a.s. do njri m
par do t pranonte vdekjen se sa atij t'i mungonte edhe thoni nga gishti,
apo edhe thera t'a thumbonte.
Nj dit Ebu Bekr b. Kuhafeti ka qen i sulmuar n Mek nga Utbe
b. Rebia i cili e rrahu shum duke e goditur me nallane, duke e shkelur n
fytyr dhe duke i krcyer n stomak. Nga goditjet e shumta nuk mund t
njihej n fytyr. Benu Tejimt e solln n shtpi me araf, duke pritur se
do t vdes. Kah mbrmja Ebu Bekri erdhi n veti dhe tha: "'u b me
Resulull-llahun a.s.?" Ata e puthn dhe e lutn q t qetsohet. Pastaj u
ngritn dhe i than nns s tij, Ummi-l-Hajr: "Prpiqu ta ushqesh, sado
pak!" Ajo e strpiki me uj e ai erdhi n vete dhe pyeti: "'u b me
Resulull-llahun a.s. ?" Ajo tha: "Nuk e di." Ai tha: "Shko tek Ummi
Xhemilja, e bija e Hattabit dhe pyet pr te!" Ajo shkoi tek Xhemilja dhe i
tha: "Ebu Bekri pyet pr Muhammedin, t birin e Abdullahut." Ajo u
prgjigj: "Nuk di gj as pr Ebu Bekrin e as pr Muhammedin e
Abdullahut. Nse don, do t vij me ty tek biri yt." Ajo i tha: "Eja." Kur
arriti n shtpi t Ebu Bekrit e e pa at t trin n plag, klithi dhembshm
e tha: "Pasha Zotin, kt kan mundur t bjn vetm armiqt jobesimtar.
Dshiroj q All-llahu t hakmerret pr ty." Ai pyeti: "Si sht Resulull-
llahu a.s. ?" Ummu Xhemilja pyeti: "A guxon t dgjoi nna?" Ai tha:
"Mos ke frik nga ajo." Ajo tha: "Ai sht mir dhe s'ka gj." "E ku sht
ai?" "N shtpin e Ibnu-l-Erkamit." Ebu Bekri tha: "Pasha Zotin, nuk do
t ha, as nuk do t pi, prderisa nuk m drgoni tek Resulull-llahu a.s."
Ato e qetsuan.
Kur u qetsua, dhe kur njerzit flinin, ato dyja doln natn von e
morn Ebu Bekrin dhe duke e mbajtur at, e solln tek Resulull-llahu a.s.
209
Kur t bhet fjal pr Resulull-llahun a.s. nga ngjarjet n Uhud, Hajber
dhe situata t ngjashme, do t sjellim reflekse t shprehjes s dashuris s
pakufishme ndaj tij.
3. Ndjenja e prgjegjsis; As'habt n trsi e kan ditur se far
208
Sahihu-l-Buhari: II/563.
209
El-Bidajetu ve-n Nihajetu: III/30.
126
prgjegjsie t madhe dhe serioze jan duke bart n supet e veta. Kt
prgjegjsi nuk duhet harruar asnj moment. Pasojat q rezultojn nga
frika dhe ikja prej prgjegjsis, do t sillnin dme shum m t mdha se
sa situata n t ciln gjendeshin. Dmi i cili do t'i godaste ata, por edhe
njerzimin, pas ndonj ikjeje t till, assesi nuk mund t krahasohet me
vuajtjet q i prjetonin si rezultat i ktij durimi.
4. Besimi n botn e ardhshme; Kjo bindje edhe m tepr ka ndikuar
n ndjenjat e prgjegjsis dhe gjithnj e m tepr e forconte kt.
Bindshm dhe n mnyr t paluhatshme myslimant besonin se Zoti i
botrave do t'i ringjall, pr t'u prgjigjur pr veprat e tyre, edhe pr t
mirat edhe pr t kqijat, e pastaj ose do t jen banor t Xhennetit, ku do
t'i gzojn mirsit e All-llahut xh.sh., ose do t jen banor t Xhehenne-
mit, ku do t prjetojn vuajtje prgjithmon. Ata onin jet t disiplinuar
mes friks dhe shpress, duke lutur All-llahun e vet pr mshir dhe duke u
friksuar nga ndshkimi i Tij. Ata jan: "t cilt shpenzojn pasurin e
tyre (n rrugn e All-llahut) q u sht dhn, dhe zemrat e t cilve
dridhen nga frika se nj dit do t kthehen te Zoti i tyre." (23, 60). Ata e
kan ditur se Dunjallku, kjo bot dhe t gjitha t mirat e saja nuk vlejn as
sa nj flatr e mushkonjs n krahasim me Ahiretin - botn e ardhshme.
Kjo bindje e thell, atyre ua lehtsonte vuajtjet dhe trishtimet e ksaj bote,
kshtu q atyre nuk u kushtonin kujdes e as rndsi t madhe.
5. El-Kur'an; N momentet m t vshtira t jets s myslimanve, n
momentet e tmerrit dhe t friks, jan shpallur suret dhe ajetet e Kur'anit si
argumente t pakontestueshme t themelit t Islamit, rreth cilit sillej da'veti
n Mek. Besimtart udhzoheshin sipas dispozitave baz t All-llahut, n
baz t t cilave sht themeluar shoqria njerzore m e pastr dhe m e
mir n tr rruzullin toksor, e kjo sht shoqria Islame. Kur'ani i nxit
myslimant q n momentet dhe n koht e vshtira t jen t durueshm
dhe t fuqishm. Prkitazi me kt, sjell shum shembuj dhe shpjegon
menurin q e prmban:
"A mendoni ju se do t hyni n Xhennet pa i prjetuar ato (vuajtje)
ashtu si kan prjetuar t tjert para jush? Ata i pat goditur mjerimi
dhe smurjet dhe aq shum qen tronditur saq Pejgamberi dhe ata q
ishin me t thirrn: "Kur m do t arrij ndihma e All-llahut?!" Qe,
ndihma e All-llahut sht afr!"(2, 214).
"Elif, Lam, Min. A mendojn njerzit se do t jet i mjaftueshm
vetm pohimi i tyre: "Ne e pranuam besimin!" dhe t mos vihen n
sprov? Kurse Ne i kemi sprovuar edhe ata, t cilt kan qen para tyre.
Pra, All-llahu, me siguri, do t'i dalloj ata, t cilt e thon t vrtetn
dhe do t'i veoj ata, t cilt gnjejn." (29, 1-3).
127
Kto ajete u jepnin prgjigje aspiratave t jobesimtarve dhe kok-
fortve kmbnguls, me prgjigje t qart dhe pa hamendje. Kur'ani
trheq vrejtjen dhe i paralajmron ata pr ndshkimet dhe mynxyrat q
do t'i prjetojn nse jan t qndrueshm n mosbesim dhe kokfortsi.
Ky paralajmrim sht konkret dhe i qart n mbshtetje t ajeteve, t cilat
flasin pr All-llahun dhe Fuqin e Tij, pastaj parashtrojn shembuj nga
historia, t cilat vrtetojn pagabueshmrin e All-llahut ndaj armiqve t
vet dhe ndaj evliave (njerzve t mir). Kur'ani s pari prdor metodn e
butsis e pastaj metodn e kndelljes dhe udhzimit, derisa njeriu nuk heq
dor nga jetesa n lajthitje t qart n t ciln gjendet.
Kur'ani me domethnien e vet dhe me figurat e veta ka ditur t'i shpie
njerzit n botn tjetr, n botn e panjohur dhe t paarritshme. Ua ka
hapur syt q t shohin Gjithsin, q t shohin fuqin dhe bukurit e All-
llahut xh.sh. dhe ta ndiejn Prsosmrin e Tij, prapa s cils sht fshehur
mshira, kujdesi, ngrohtsia dhe knaqsia ndaj atyre t cilt e ndiejn At
pa kurrfar pengesash.
N suaza t ktyre ajeteve ka pasur dialogje me myslimant, prmes t
cilave All-llahu xh.sh. i prgzon ata me lajme t mira pr mshirn e vet
dhe knaqsin e vet q jan banor t kopshteve me plot mirsira t
amshueshme. Kur'ani ua pasqyron armikun, jobesimtarin si dhe zullum-
qarin e gjaksorin. Ai tregon se si do t gjykohen dhe si do t'i nnshtrohen
vuajtjeve t zjarrit t Xhehennemit. Zjarri do t'ua djeg fytyrat, andaj le t
provojn gostin e skterrs.
6. Paralajmrimi i suksesit; Myslimant, q nga dita e par, prej kur
e kan prqafuar Islamin, me gjith prjetimet e dhembshme dhe vuajtjet e
torturat q kan psuar nga jobesimtart, e kan pasur t qart se feja
Islame nuk sht ajo q i ka sjellur me veti t gjitha kto mynxyra, por q
msimi Islam prpiqet dhe ka pr qllim qrimin e hesapeve me injorancn
dhe injorantt si dhe me regjimin e tyre t errt. Qllimi kryesor i fes
Islame sht rivendosja e autoritetit n tok dhe rrzimi i regjimeve
politike n bot, t cilat nuk respektojn njeriun dhe t drejtat e tij. Islami
prpiqet pr konsolidimin e shoqris, me t ciln All-llahu xh.sh. do t
jet i knaqur, shoqri e cila nga adhurimi i idhujve do t kaloj n
adhurimin e All-llahut xh.sh.
N lidhje me kt Kur'ani ka shpallur lajme t gzuara, ngandonjher
n mnyr t qart dhe t hapt, e ngandonjher n mnyr simbolike.
Dhe kshtu, n at koh tejet t vshtir pr myslimant, kur bota u dukej
tejet e ngusht, pak sa nuk u mbytn n vatrat e veta dhe ta humbasin jetn
e vet, u shpalln ajetet t cilat rrfenin pr vshtirsit dhe mynxyrat,
padrejtsit dhe dhunimet, pastaj jetn e vshtir t Pejgamberve t par,
t drguar popujve, t cilt i quanin rrenacak dhe mbetnin n pabesim.
128
Kto ajete prmbanin n vete gjendje dhe situata pothuajse t njjta n
far kalonin dhe prjetonin edhe myslimant e Meks, t maltretuar nga
jobesimtart e saj. Ajetet prmbanin metodat e zgjidhjes pr suksesin e
besimtarve.
N disa sure haptazi paralajmrohet shkatrrimi i idhujtarve t Meks
dhe suksesi i myslimanve s bashku me prhapjen dhe kumtimin e fes
Islame.
N kt periudh jan shpallur shum ajete t cilat sjellin lajme t
gzuara pr fitoren e myslimanve. All-llahu xh.sh., thot:
"E fjala e Jon qmoti sht thn pr robrit Ton, pr
Pejgambert: "Ata do t jen, vrtet t ndihmuar dhe ushtria Jon me
siguri do t triumfoj." Andaj shmangu prej tyre (ti o Muhammed) pr
nj koh dhe vzhgoi ata, sepse edhe ata do t t vzhgojn! A mos
dshirojn ata t shpejtojn nga ndshkimi Jon? E kur i arrin ai
ndshkim, do t gdhij mngjesi i tmerrshm pr ata t cilve u sht
trhequr vrejtja!" (37, 171-177). All-llahu xh.sh., gjithashtu thot:
"Grupi sigurisht do t psoj disfat dhe ata do t ikin!" (54, 45), dhe
thot: "Ata paraqesin nj ushtri komplotiste e cila do t shpartallohet
atje" (38, 11). Pr ata q kan shkuar n Abisini n syrgjyn sht shpallur:
"Dhe ata t cilt migrojn pr hir t All-llahut, pasi q u ballafaquan
me torturime, Ne me siguri do t'u japim vendbanim t mir n kt
bot, ndrsa shprblimi i Ahiretit do t jet m i madh - sikur ta dinin
at (jobesimtart)." (16, 41).
Resulull-llahun a.s. e kan pyetur pr Jusufin a.s. kurse All-llahu xh.sh.
shpalli: "Vrtet, n ngjarjet e Jusufit e t vllezrve t tij ka shum
Shenja pr krkimtart e vrtetsis." (12, 7). Krkimtart e till jan
banort e Meks, t cilt do t'i gjej e njjta gj sikurse vllezrit e Jusufit,
shkatrrimi dhe dorzimi. Kur All-llahu flet pr Pejgambert, thot:
"Dhe ata, t cilt nuk e kishin pranuar besimin, i thoshin
Pejgamberve t tyre: "Ne me siguri do t'ju dbojm juve nga vendi yn
ose ju domosdo do t ktheheni n fen ton." Ather Zoti i tyre
(Pejgamberve) u shpalli atyre: "Ne me siguri do t'i shkatrrojm
mizort dhe pas tyre do t'ju vendosim n tok. Kjo do t jet pr ata t
cilt do t'i friksohen dhnies s llogaris para Meje dhe t cilt do t'i
friksohen krcnimit Tim." (16, 13-14).
Kur shprtheu lufta mes Persianve dhe Romakve, dhe kur mushrikt
dshironin fitoren e Persianve, duke qen se edhe ata ishin idhujtar,
myslimant si besimtar dshironin ngadhnjimin e Romakve, gjithashtu
besimtar, t cilt besonin n Zotin, Pejgambert, Shpalljen e Librit dhe n
ditn e Gjykimit. Por, megjithat fituan Persiant. Ather All-llahu xh.sh.
n ajetet e shpallura paralajmroi se Romakt do t fitojn pas disa viteve.
129
Prve ksaj, Kur'ani paralajmron nj lajm edhe m t gzueshm, e kjo
sht fitorja e myslimanve me ndihmn e All-llahut xh.sh.: "sht
vendimi i All-llahut, dhe ather besimtart do t'i gzohen ndihms s
All-llahut. Ai e ndihmon cilindo Ai. Ai sht i Plotfuqishm dhe i
Mshirshm." (30, 4-5)
Resulull-llahu a.s. edhe vet ka pasur kso lloj parandjenjash.
Gjat kohs s haxhxhit sillej mes njerzve n sheshet e Ukadhit,
Mexhnes dhe Dhu-l-Mexhazit dhe prhapte Shpalljen, por njerzve nuk u
premtonte vetm Xhennetin dhe mbarsit e Xhennetit por u fliste haptazi:
"O njerz, thuani: "Nuk ka zot tjetr pos All-llahut, e do t jeni t
shptuar. Me kt fjal do t'i mbizotroni arabt, do t'i nnshtroni t huajt,
e nse vdisni do t jeni sundues n Xhennet."
210
M hert kemi prmendur se si sht prgjigjur Utbe b. Rebia kur
bnte pazarllk me Resulull-llahun a.s. rreth gjrave t dunjallkut. Utbe
kurr nuk e ka kuptuar Resulull-llahun a.s.
sht e dobishme t prsritet se si sht prgjigjur Resulull-llahu a.s.
kur delegacioni i fundit e ka vizituar Ebu Talibin. Ai shkurt dhe qart ka
krkuar prej tyre t pranojn vetm nj fjal - kelimei shehadetin.
Na rrfen Habab b. El-Ereti: "Kam ardhur tek Resulull-llahu a.s. e ai
ishte ulur i mbshtjellur me gunn e vet nn hijen e Ka'bes. Ather
mushrikt na ndiqnin ashpr. i thash: "E pse nuk i drejtohesh All-llahut
kundr tyre?" Ai u skuq n fytyr dhe tha: "M par ka qen zakon q me
krefsh (kashai) t hekurt t'i shkulnin mishin nga koskat e dikujt pr ta
detyruar t heq dor nga feja , por nuk mund ta detyronin dot. E All-llahu
do ta ndrpret kt gjendje t pasigurt, ashtu q t mundet udhtari nga
Sanasi i qet t vij n Hadramevt, duke mos iu friksuar askujt prve
All-llahut xh.sh. - (transmetuesi shton) - e as q bariu t friksohet pr
kopen e vet nga ujku
211
- (dhe n tjetrn tradit) - por ju po nguteni (nuk
keni durim).
212
As'habt, duke u mbshtetur n t gjitha paralajmrimet pr
ardhmrin e ndritshme dhe t lavdishme n kt bot, krahas lutjeve t
sinqerta dhe t przemrta pr vendbanim n Xhennet, ndodhit e
prditshme, vshtirsit dhe mynxyrat, t cilat vijimisht i rrethonin, i
konsideronin si: "nj re verore e cilat s shpejti do t zhduket (shpr-
ndahet)."
Resulull-llahu a.s. posedonte fuqi t madhe dhe durim jashtzakonisht
t madh pr t'i ushqyer zemrat e myslimanve me dituri nga Kur'ani. N
kto themele bazohej edukimi i thell dhe efikas. Si rezultat i ksaj mys-
210
Transmeton Tirmidhiu.
211
Sahihu-l-Buhari: I/543.
212
Sahihu-l-Buhari: I/510.
130
limani ka shpirt bujar, zemr t pastr, edukat t bukur, nuk sht i nn-
shtruar materies, lufton kundr epsheve dhe sht i nnshtruar vetm Sun-
duesit t Toks dhe qiejve. Vetm me ksi virtytesh ka qen e mundur t
gjendet rruga nga errsira n drit. Ka qen ky ngadhnjim i durimit ndaj
mynxyrave, i t mirs ndaj t keqs. Me t gjitha kto imani (besimi) bhej
m i thell, e me t rritej edhe do gj q sht e njerzishme. Rritej
angazhimi pr jetes t ndershme, pr punt me t cilat All-llahu xh.sh. do
t jet i knaqur, pr dituri e cila do t pasuroj njohurin pr Fen, pr
vetmohimin dhe mbizotrimin e epsheve, e gjer te qetsimi psikik,
durueshmria etj.
131
THIRRJA N ISLAM JASHT MEKS
Resulull-llahu a.s. n Taif
muajin shevval
213
t vitit dhjet t pejgamberllkut doli Resulull-
llahu a.s. nga Meka dhe vajti n Taif. N
Taifi sht qytet afr gjashtdhjet mila larg Meks. Kt distanc
Resulull-llahu a.s. e kaloi kmb. S bashku me t u nis edhe robi i tij i
liruar Zejd b. El-Harithi. Gjat rrugs Resulull-llahu i thrriste n Islam
fiset t cilat i hasnin. Por asnj fis nuk iu prgjigj thirrjes s tij. Kur arriti n
Taif, i takoi tre djemt e prijsit t fisit Thekaf. Kta ishin: Abdu Jalijel,
Mes'udi dhe Hubejbi, djemt e Amr b. Umejr Es-Thekafit. Resulull-llahu
a.s. u ul me ta dhe i thirri n Islam, i thirri q t'i besojn All-llahut xh.sh.
dhe ti ndihmojn fes s Tij. Njri prej tyre tha: "Un do ta shkuli mbulojn
e Ka'bes, po qe se me t vrtet t ka drguar All-llahu. I dyti tha: A
thua All-llahu nuk pati tjetr knd prve teje?", e i treti tha: "Pasha Zotin,
kjo sht hera e par dhe e fundit q jam duke folur me ty. Nse ti vrtet
je Pejgamber, ather mua nuk m ka hije t flas me ty, e nse nuk je, ti
gnjen pr Zotin, ather as q duhet t flas me ty." Resulull-llahu a.s. u
ngrit dhe tha: "Ju that ka patt pr t thn, por mos i tregoni askujt pr
mua."
Resulull-llahu a.s. qndroi n Taif dhjet dit. Askend prej njerzve
autoritativ nuk e thrriste n Islam e t mos shkonte personalisht tek ai e t
fliste me t. Ata than: "Lshoje vendin ton dhe ik", dhe i nxitn horrat e
vet kundr tij. Duke dal nga Taifi horrat dhe skllevrit e prcolln duke e
shar dhe brtit. Kshtu rreth tij u mblodh nj mori njerzish, t cilt u
rendisn n dy shpalire nga ana e majt dhe e djatht e tij. E gjuanin me
gur dhe e ofendonin me fjal fyese. Dikush e goditi n kordh mbi themr
dhe gjaku i rridhte n kpuc. Zejd bin El-Harithi e mbronte me trupin e
vet. Resulull-llahu a.s. ndiente dhembje n kok nga zhurma e madhe,
britmat dhe goditjet. Ai dhe Zejdi u mbshtetn n gardhin e nj kopshti,
pronar i t cilit ishin Utbe dhe Shejbe, djemt e Rebias, t cilt jetonin tre
mila larg Taifit. Pasi q u fshehn pas ktij gardhi, vagabondt u kthyen n
213
Mendimi i Nexhib Abadit n veprn "Historia Islamit": I/122. e q edhe un e
kam pranuar.
132
Taif. Resulull-llahu a.s. hyri n kopsht dhe u ul nn rrush afr nj muri.
Pasi pushoi pak dhe u kndell nga ajo ka i ndodhi, kndoi duan (lutjen) e
njohur e cila dshmon pr pikllimin dhe dhembjen q e ndiente n zemr
pas ngjarjes s tmerrshme. Resulull-llahu a.s. ishte i piklluar sepse askush
prej tyre nuk e pranoi Islamin.
Duaja e njohur e Taifit sht kjo:
"O Zoti im, t lutem t m japish fuqi dhe t m nxjerrish nga kjo
situat tejet e rnd n t ciln gjendem. T lutem t m mbrosh nga
poshtrimi njerzor. O m i Mshirueshmi! Ti je Mbrojts i t dobtve. Ti
je Mbrojtsi im. T lutem, mos m le n mshirn e t huajve, t cilt m
pritn armiqsisht. O Zoti im, mos m le n duart e tyre!
O Krijuesi im, nse Ti nuk je i hidhruar n mua, ather nuk
mrzitem pr t gjitha kto vuajtje. Kujdesi Yt ndaj meje sht tejet i
madh, i mbshtetem drits s fytyrs Tnde, me t ciln e ke shprndar
errsirn, dhe me ndihmn e t cils qeveris me kt bot dhe me botn e
ardhshme, dhe t lutem hiqe hidhrimin Tnd nga un! M pajis me
mshirn Tnde gjersa nuk arrij knaqsin Tnde. Askush nuk ka fuqi
dhe forc, prve Teje!"
Kur e pan djemt e Rebias, n kt gjendje aq t mjer, tek ata u
zgjuan ndjenjat e mirsis, andaj e thirrn robin e tyre, djaloshin e krishter,
t quajtur Addas, e i than: "oja kt kalavesh rrushi atij njeriu." Djaloshi
iu afrua Resulull-llahut a.s. dhe ia dha kalaveshin, ndrsa Resulull-llahu a.s.
e zgjati dorn, tha Bismilahi - n emr t All-llahut, e pastaj e hngri.
Addasi tha: "Kshtu nuk flet populli i ktyre anve." Resulull-llahu a.s.
e pyeti: "Prej kah je ti dhe cils fe i takon?" Ai tha: "Un jam i krishter nga
Niniva." Resulull-llahu a.s. shtoi: "Ti qenke, pra, nga fshati i njeriut t
mir, Junus b. Metejit." Ai tha: "E prej nga e di ti se kush sht Junus b.
Meteji?" Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Ai sht vllai im. Ai sht
Pejgamber, e edhe un jam Pejgamber. Addasi e prqafoi Resulull-llahun
a.s. dhe filloi t'ia puth kokn, duart dhe kmbt, ndrsa djemt e Rebias
shikonin tr kt dhe i than njri-tjetrit: "Ai atje ta prish djaloshin. Nuk
do t t dgjoj m!"
Kur u kthye Addasi, e pyetn: "Vaj pr ty, ka t ndodhi?" Ai u
prgjigj: "O zotri, ky njeri sht person far nuk ekziston sot n Tok.
M tregoi dika q nuk mund ta dij askush q nuk sht Pejgamber." Q
t dy i brtitn: "I mjeri ti, o Addas, nga feja jote do t t shpie n fen e
vet, e feja jote sht m e mir se e tij."
Pas ksaj ngjarjeje Resulull-llahu a.s. doli nga vendstrehimi dhe u nis
pr n Mek, me zemr t shkallmuar, plot mrzi dhe pikllim. Kur iu
afrua vendit Karnul-Menazil, afr qytetit, All-llahu xh.sh. ia drgoi
Xhibrilin s bashku me engjllin e kodrave i cili i tha nse m urdhron t'i
133
rrzoj dy kodrat - El-Ahsheban - (t quajtura Ebu Kubais dhe el-Ahner)
n banort e Meks do ta bj at.
Buhariu gjersisht transmeton kt rrfim me senedin (vargun e
transmetuesve) e vet nga Urvete b. Zubejri, t cilit i ka treguar Aishja r.a.
se i ka thn Resulull-llahut a.s.: "A ke pasur dit m t vshtir se ajo n
Uhud (beteja n Uhud)?" Ai u prgjigj: "Gjithka kam prjetuar nga ky
popull i yt, por m s keqi m kan pranuar n Taif, ku e kam vuar vetn
n ultsi ndaj Ibni Abdi Jalilimit. Ai nuk iu prgjigj dshirs dhe thirrjes
sime t pranoj Shehadetin, e pasi q nuk e bri kt, u largova prej tij i
brengosur dhe i shqetsuar. Kam qen n dremitje (kllapi) derisa nuk
mbrrijta tek vendi Karnul-Menazil. Aty ngrita kokn dhe mbi kokn time
pash nj re t vogl q m bnte hije, andaj shikova m mir dhe pash se n
t qndronte Xhibrili, i cili mu drejtua: "All-llahu ka dgjuar ka u ke thn
atyre dhe far prgjigje t kan dhn. All-llahu ta drgon engjllin e
kodrave, t cilit mund t'i urdhrosh t'u bj ka t duash atyre." Pastaj
dgjova zrin e engjllit, i cili m tha: "O Muhammed, qe tek jam. ka
dshiron t bj? Nse dshiron t'i rrzoj kto dy kodra - El-Ahsheban - mbi
ta, vetm thuaj." Resulull-llahu a.s. tha: "Dshiroj q All-llahu xh.sh. prej
tyre t'i shpie n rrug t drejt ata t cilt do t besojn All-llahun e
Lartsuar, Nj t Vetmin, dhe nuk do t bjn shirk, prkatsisht, nuk do
t'i prshkruajn Atij zota t tjer."
214
N kt prgjigje t Resulull-llahut
a.s. pasqyrohet personaliteti i tij i jashtzakonshm i endur me vlerat m t
larta morale, madhsia e t cilave vshtir diktohet. Resulull-llahu a.s. u
kndell plotsisht dhe zemra iu qetsua nga gzimi pr ofrimin e ndihms
nga All-llahu xh.sh. prej kateve qiellore. Pastaj vazhdoi rrugn pr n
Mek dhe kur mbrriti n luginn Nahl, u ndal dhe aty qndroi disa dit.
N at lugin gjendeshin dy vende t prshtatshme pr qndrim: Prroi i
madh malor dhe fusha pjellore. Duke hulumtuar npr libra, nuk mundm
t vrtetojm se ku gjendet saktsisht ky vend. Gjat qndrimit n kt
lugin, All-llahu xh.sh. ia drgoi Resulull-llahut a.s. nj grup xhinnsh. Pr
kta xhinn All-llahu xh.sh. flet n dy vende n Kur'an:
N suren El-Ahkaf: "Dhe, (kujtoju atyre kohn) kur t'i drguam ty
disa xhinn pr t dgjuar Kur'anin. Kur morn pjes (n t dgjuarit e
Kur'anit), ata i than (njri-tjetrit) "Heshtni". E, kur prfundoi (t
lexuarit), u kthyen te populli i tyre si paralajmrues. Ata than: "O
populli yn! Na dgjuam Librin, t shpallur pas Musait, i cili vrteton
se jan t vrteta edhe ato para tij, i cili udhzon kah e vrteta dhe n
rrugn e drejt. O populli yn, prgjigjuni ju grishtarit t All-llahut dhe
besoni Atij! Ai do t'ua fal disa mkate dhe do t'ju shptoj prej dnimit
214
Sahihu-l-Buhari, libri mbi fillimin e Krijimit: I/458 - kaptina: ka ka prjetuar
Resulull-llahu a.s. prej mushrikve dhe munafikve.
134
t dhembshm (46, 29-31).
N suren El-Xhinn: "Thuaj (o Muhammed!): Mua m'u ka shpallur
se disa prej xhinnve kan dgjuar dhe kan thn: "Me t vrtet,
kemi dgjuar (nj) Kur'an t mrekullueshm, i cili udhzon n rrugn e
drejt - e ne kemi besuar n te, dhe assesi m nuk do t'i bjm shok
asknd Zotit ton." (72,1-2).
Nga kto ajete t cekura, si dhe nga traditat t cilat kan rezultuar nga
komentimi i ktyre bisedave, na bhet e qart se Resulull-llahu a.s. nuk ka
qen i njoftuar pr ekzistimin e xhinnve. Pr ta ka ditur vetm pas
shpalljes s ktyre ajeteve. Kjo ka qen hera e par q sht gjetur n
shoqrin e xhinnve. Teksti i traditave m t vonshme prmban
njohurin pr at se ata kan ardhur m shpesh pas ktyre ngjarjeve.
N t vrtet, Kur'ani ia ka zbuluar Resulull-llahut a.s. botn e xhin-
nve, dhe me kt ia ka br me dije aspektin e ri t ofrimit t ndihms dhe
thesarin e panjohur t Gajbit (t panjohur dhe t pakuptueshm pr ne).
Ndihmesa me ushtri, t ciln nuk e di as nuk e sheh askush prve Tij,
sht vrtetuar n ajetet e shpallura, n t cilat paralajmrohet suksesi i
da'vetit t Resulull-llahut a.s. Me kt njohuri t re gjithashtu sht vrte-
tuar q kurrnj fuqi e ksaj bote nuk sht n gjendje t'ia z rrugn Islamit
dhe suksesit t tij. All-llahu xh.sh., thot:
"E ata t cilt nuk i prgjigjen grishtarit t All-llahut, t atillt nuk
do t mund t'i ikin Atij n Tok dhe pr ta s'ka mbrojts, pos All-llahut.
Ata jan n humbje t madhe" (46, 32). "Dhe ne e kemi ditur se nuk do
t mund t'i shptojn All-llahut n Tok dhe nuk mund ta lodhin At
duke ikur (n qiell)." (72, 12)
Pas ksaj ndihme, pas ksaj fitoreje dhe pas ktyre paralajmrimeve, u
shprndan ret e errsirs, trishtimit dhe pikllimit, t cilat e prcillnin
Resulull-llahun a.s. q nga dalja prej Taifit, ashtu t demoralizuar dhe t
piklluar, e derisa nuk vendosi t kthehet n Mek, me bindje t thell q
t vazhdonte misionin e filluar rreth interpretimit t Islamit dhe pranimit t
Shpalljes s amshueshme t All-llahut xh.sh., me elan, fuqi, vullnet dhe me
entuziazm t ri.
Ather, Zejd b. Harithi i thot Resulull-llahut a.s. prafrsisht kshtu:
"Si do t shkosh prsri n Mek pasi t kan dbuar prej andej?" Ai u
prgjigj: "O Zejd, si po e sheh edhe vet, All-llahu ka zgjidhje pr do gj
dhe sjell lehtsime. Ai do ta ndihmoj Fen e vet dhe do ta lartsoj
Pejgamberin e Vet."
Pastaj Resulull-llahu a.s. vajti n shpelln Hira, prej ku e drgoi nj
njeri nga familja Huza'ah tek Ahnes b. Shurejke q ta merr nn mbrojtje. Ai
u prgjigj: "Un nuk jam vendas, vetm vendasit mund t marrin diknd
nn mbrojtjen e vet." Pastaj e drgoi njrin tek Suhejl b. Amri, e ky tha:
135
"Vrtet, familja Benu Amir nuk mund ta mbroj familjen Benu Ka'b.
"Pastaj e drgoi tek El-Mut'am b. Adijji, e ky u prgjigj: "Po, un e marr
at nn mbrojtjen time." Mandej ky i thirri djemt e vet dhe fisin e vet dhe
u tha: "Armatosuni q t gjith dhe shprndahuni npr qoshet e Ka'bes,
sepse e kam marr Muhammedin nn mbrojtjen time." Pastaj drgoi q ta
thrrasin Resulull-llahun a.s. e t hyjn n Mek. Kur Resulull-llahu a.s. u
paraqit me Zejd b. Harithin dhe kaloi gjer n mesxhidul-Haram, ku u ndal,
Mut'am b. Adijji u ngrit n deven e vet dhe briti: "O kurejshit, un e kam
marr Muhammedin a.s. nn mbrojtjen time, prandaj askush prej jush nuk
guxon ta ofendoj." N at moment Resulull-llahu a.s., i cili bnte tavaf
rreth Ka'bes, arriti te qoshja dhe e kndoi duan.
215
Pastaj i fali dy rekate
namaz dhe vajti n shtpin e vet, gjersa Mut'ami dhe njerzit e tij t
armatosur e prcolln deri aty.
Ekziston rrfimi se Ebu Xhehli e ka pyetur Mut'amin: "A je mbrojts i
tij apo ithtar i tij?" Ai prgjigjet: "Vetm mbrojts." Ather Ebu Xhehli
tha: "At q e mbron ti edhe ne do ta konsiderojm t mbrojtur."
216
Resulull-llahu a.s. kurr nuk e ka harruar kt vepr t mir t
Mut'amit, andaj n Bedr, prkitazi me robrit e lufts ka thn: "Po t'ishte
gjall Mut'am b. Adijji, e t ndrmjetsonte pr kta ktu, t gjith kta do
t'ia lja atij."
217
oOoOoO
215
Pasi q t kryhet rrethi i tavafit rreth Ka'bes, qndrohet n kndin nga i cili ka
filluar tavafi, kthehen pllmbat e duarve kah kndi - Rukna - dhe kndohet duaja,
pastaj vazhdon rrethi i dyt, e kshtu me radh. (sh.p.).
216
Ibni Hisham: I/419, 420, 441, 442; Zadu-l-Me'ad: II/46, 47; Muhtesar Siretu -r-
Resul nga En-Nexhdi, f. 141-143; Rahmetun li-l-Alemin: I/71-74; Tarihu Islami nga
Abadi: I/123, 124.
217
Sahihu-l-Buhari: II/573.
136
T PREZENTUARIT E ISLAMIT
FISEVE DHE INDIVIDVE
muajin dhul-ka'de, t vitit dhjet t pejgamberllkut, Resulull-
llahu a.s. u kthye n Mek pr t vazhduar prezentimin e Islamit
fiseve t ndryshme dhe individve. Mbase afrohej koha e
haxhxhit, njerzit masivisht vinin n Mek, mbi deve t lodhura, nga vise t
largta, q t kryejn ritualin e haxhxhit, q t ken leverdi pr vete dhe
q, n ditt e caktuara, me rastin e therjes s kurbaneve, me t cilt i ka
furnizuar All-llahu xh.sh., t prmendin emrin e Tij. Resulull-llahu a.s. e
shfrytzon kt rast dhe i viziton t gjitha fiset ve e ve, i njofton me
bazat e Islamit dhe i thrret n fen e All-llahut. Kt e bnte me t njjtn
fuqi, me t njjtin elan dhe me t njjtn metod sikur q pat vepruar nga
viti i katrt i pejgamberllkut.
N
Fiset t cilave iu ka ofruar Islamin
Ez-Zuhri ka thn: "Resulull-llahu a.s. i vizitonte fiset dhe i thrriste
n Islam duke iu ofruar Shenjat e Kur'anit dhe veprimtarin e vet q t
pendohen e t largohen nga politeizmi. I ka vizituar kto fise: Benu Amir
b. Sa'sa'a, Muharib b. Hasfeh Fezzereh, Gassan, Meret, Hanifeh, Sulejm,
Abes, Benu Nasr, Benu-l-Bukai, Kindeh, Kelb, El-Harith b. Ka'b, Udhreh,
El-Hadarimeh, dhe asnjri prej ktyre nuk pranoi Islamin."
218
Kto fise, sipas El-Zuhrit, nuk kan kontaktuar pr t parn her me
Resulull-llahun a.s. e as pr t parn her nuk u sht prezentuar Islami n
vitin e dhjet, por Resulull-llahu a.s. kt e bnte do vit, duke filluar prej
t katrtit, prej kur edhe pranon imperativin q t paraqitet dhe vepron
publikisht, e deri n sezonn e fundit t haxhillkut para Hixhretit. Prandaj
nuk mund t thuhet pr asnj fis se sht thirrur n Islam n vitin e caktuar.
Dijetari El-Mensur Fevri prmend disa fise t cilat pr t parn her jan
thirr n Islam n vitin dhjet t pejgamberllkut, kurse Ibni Is'haku i
shpjegon edhe metodat e thirrjes dhe mospranimin e tyre. Ja shkurtimisht
n lidhje me kt:
1. Benu Kelb: Resulull-llahu a.s. ka shkuar tek nj familje e tyre e cila
sht quajtur Benu Abdullah. U ka br thirrje q ta besojn All-llahun
xh.sh. dhe at si Pejgamber a.s. duke u thn: "O Benu Abdullah, All-llahu
i ka dhn emr t bukur babs s juaj, kurse ju nuk pranoni at q po ju
ofrohet."
2. Benu Hanife: "Ai i ka vizituar kta n shtpi e i ka thirr n Islam
dhe ta besojn ate si Pejgamber. Askush prej arabve nuk e ka refuzuar m
vrazhd se ata."
218
Transmeton Tirmidhiu. T shikohet Siretu-r-Resul nga Nexhdi: f. 149.
137
3. Benu Amir bin Sa'sa'a: sht fis te i cili ka shkuar Resulull-llahu
a.s. dhe i ka thirr t'i besojn All-llahut Nj xh.sh. dhe ta pranojn at si
Pejgamber t All-llahut. Njri nga familja, i quajtur Behireh b. Firas, tha:
"Pasha Zotin, sikur ta lshoja kt t ri kurejshit, gjall do t'a hanin
arabt." Pastaj shtoi: "ka mendon o Muhammed, nse ty t njohim si
Pejgamber dhe pranojm Islamin, e pastaj All-llahu t ndihmon e i mposht
kundrshtart, a do t mund t t trashgojm?" - "Prcaktimi i pushtetit
sht n duart e All-llahut. Ai jep pushtet kujt t do vet." - "Ather nuk
kemi nevoj pr ty." Edhe ata e refuzuan.
Kur u kthyen n shtpit e veta i treguan prijsit t tyre, i cili pr
shkak t pleqris nuk kishte shkuar n haxhxh, ka u ka ndodhur dhe i
than: "Na vizitoi nj i ri nga fisi Kurejsh, prej beni Abdul-Muttalibit, i cili
vetn e konsideronte si Pejgamber. Na thirri q ta mbrojm dhe q ta
marrim me vete n vendin ton." Plaku u kap pr koke dhe tha: "O bijt e
Amrit, far marrzie keni br? Sa dm t madh keni br! Pasha Zotin,
di t till kurr nuk do t trillonte nj Ismailit (me origjin nga Ismaili). Ai
e ka folur t vrtetn. Ku e keni pasur mendjen?"
219
Besimtart Islam jasht Meks
Resulull-llahu a.s. iu ka ofruar Islamin fiseve dhe delegacioneve t
ndryshme, por nuk i ka harruar as individt, sikurse disa personalitete t
dalluara. Disa jan prgjigjur pozitivisht, kshtu q pas periudhs s
haxhxhit, shum njerz e pranuan Islamin. Ja disa prej tyre:
1. Suvejd bin Samiti ka qen poet i shquar nga Jethribi.
220
Bashk-
vendsit e quanin Kamil (i plot) pr shkak t talentit poetik, dinjitetit dhe
origjins s tij. N Mek ka ardhur pr shkak haxhxhit apo umres, ku
Resulull-llahu a.s. e thirri n Islam. Ai u prgjigj: "Ndoshta at q posedon
ti sht e njjt me at q posedoj un." Resulull-llahu a.s. e pyeti: "E ka
posedon ti?" Ai tha: "Urtsin e Llukmanit." "M thuaj ka di." i tha
Resulull-llahu. Ai tha at q dinte, e Resulull-llahu iu drejtua: "Ky ligjrim
sht i bukur, por ajo q posedoi un sht m e vlefshme, un i kam ajetet
Kur'anore t cilat mua mi ka shpallur All-llahu i Madhruar. Pastaj
Resulull-llahu a.s. ia kndoi nj fragment nga Kur'ani dhe e thirri n Islam.
Ai prsriti pas Resulull-llahut a.s. kelimei-shehadetin dhe kaloi n Islam e
tha: "Kto jan fjal t mrekullueshme. Pastaj u kthye n Medin, por s
shpejti pas ksaj vritet afr vendit Bu'ath.
221
Suvejdi pranoi Islamin n fillim t vitit njmbdhjet t pejgam-
berllkut.
222
219
Ibni Hisham: I/424, 425.
220
Jethrib - Medina dhe Munevveri.
221
Ibni Hisham: I/425-427.
222
Tarihu Islam nga Nexhib Abadi: I/125.
138
2. Ijjas bin Mu'adhi ka qen nj djal i ri, me prejardhje nga Jethribi.
N Mek erdhi me nj delegacion t fisit El-Evs. Delegacioni kishte pr
qllim lidhjen e marrveshjes mes kurejshitve dhe fisit t tyre kundr fisit
El-Hazrexh, n prag t lufts s njohur Bu'ath, n fillim t vitit
njmbdhjet t pejgamberllkut. Zjarri i armiqsis kishte shprthyer
ndrmjet dy fiseve t prmendura n Jethrib.
Fisi El-Hazrexh ishte numerikisht m i madh se fisi El-Evs. Kur
Resulull-llahu a.s. kuptoi se evsasit kishin ardhur n Mek, shkoi te ata, u
ul dhe tha: "A dshironi t keni dobi nga kjo ardhje e juaj?" U prgjigjn:
"E si kshtu?" Ai tha: "Un jam Pejgamber i All-llahut xh. sh., i drguar
pr besimtart. Un i thrras t'i besojn All-llahut dhe mos t'i prshkruajn
Atij shok. Mua ma ka zbritur Librin." Pastaj ua shpjegoi Islamin dhe kn-
doi nj fragment nga Kur'ani. Ather Ijjas b. Mu'adhi tha: "O popull, m
mir do t'ishte sikur t kishim ardhur pr kt se sa pr marrveshje." Nj
antar i delegacionit, i quajtur Ebu-l-Hajser Enes b. Rafi, e merr nj grusht
pluhur dhe ia gjuan Ijjasit n fytyr dhe i thot: "Ik prej nesh! Pasha jetn,
ne kemi ardhur ktu me qllim tjetr." Ijjasi heshti, e Resulull-llahu a.s. u
ngrit dhe u largua prej tyre. Kta pastaj jan kthyer n Medin pa kryer
pun. Nuk kan mundur t lidhin marrveshje me kurejshitt.
Pas kthimit n Jethrib, Ijjasi s shpejti vdes duke rn shehadet, duke
thirr tekbir dhe duke madhruar dhe falnderuar All-llahun xh.sh. Askush
nuk dyshon n at se Ijjasi ka vdekur si mysliman i vrtet.
223
3. Ebu Dherr El-Gaffari ka qen banor nga rrethina e Jethribit. Kur
ka arritur n Jethrib lajmi pr pejgamberllkun e Muhammedit a.s., prmes
Suvejdit dhe Ijjasit, Ebu Dherrit kjo i flen n zemr dhe pranon Islamin.
224
Buhariu transmeton nga Ibni Abbasi i cili ka thn: "Ebu Dherri ka
thn: Un jam nga familja Gaffar. Kemi dgjuar lajmin se n Mek sht
paraqitur nj njeri i cili vetn e konsideron Pejgamber. Andaj, iu drejtova
vllait tim: "O vllai im, shko tek ai njeri, fol me t dhe kthehu t m
informosh pr t." Ai shkoi, e pa Resulull-llahun a.s. e pastaj u kthye n
shtpi dhe un e pyeta: "Me far lajmesh ke ardhur?" Ai u prgjigj:
"Pasha All-llahun, e kam par njeriun i cili urdhron t bhen vepra t mira
e t pengohen ato t kqijat." Un ather i thash: "Nuk m ke knaqur
me prgjigje." Ather u furnizova me uj, e mora shkopin dhe u nisa pr
n Mek. Kur mbrrijta atje, fillova ta krkoj Muhammedin. Nuk e njihja,
e t pyesja e kisha mni. Qndroja n mesxhid duke pir uj Zem-zem.
Pastaj, pran meje kaloi Aliu e tha: "Si duket ky njeri sht i huaj?" U
prgjigja: "Po." Pastaj ai m ftoi n shtpi t vet e un u nisa me t. Nuk
m pyeste kurrgj e as un nuk e pyetsha at. At nat bujta tek ai, e n
223
Ibni Hisham: I/427, 428; Tarihu Islami: I/126.
224
Vepra paraprake: I/126.
139
mngjes u nisa pr n mesxhid pr t pyetur pr Muhammedin. Gjer
ather kurrkush nuk m tregoi di pr t. Pastaj, prsri Aliu kaloi pran
meje e m tha: "Ende nuk ke gjetur ku t vendosesh?" Thash: "Jo." Ai
tha: "Eja me mua." E pastaj m pyeti: "Kush je? 't solli n kt qytet?" I
thash: "Nse nuk m tradhton do t t tregoj." Aliu tha: "Mir." Un i
thash: "Kam dgjuar se ktu jeton nj njeri i cili vetn e konsideron
Pejgamber t Zotit. E drgova vllan t bisedonte me t, por u kthye pa
kryer pun. Dshiroj q personalisht ta shoh at njeri." Aliu m tha: "Ja,
tani e ke gjetur prcjellsin. Un mu tani jam duke shkuar tek ai. Ku t hyj
un, hyn edhe ti. Nse e shoh diknd t rrezikshm pr ty, do t ndalem e
do t mbshtetem n mur kinse po i rregulloj kpuct e mia, e ti vazhdo."
Aliu eci e un pas tij, gjersa nuk hyri n nj shtpi, e un pas tij. Me t hyra
tek Pejgamberi i All-llahut, dhe i thash: "Ma shpjego Islamin." Ai ma
shpjegoi. Pastaj pranova Islamin n t njjtin ast, e ai m tha: "O Ebu
Dherr, mos i trego kujt pr kt. Kthehu n vendin tnd, e kur dgjon se
jemi forcuar, ather na u bashko. Ende nuk dihet se do t bhet me ne
dhe me punn ton, por ti puno." Un thash: "Pasha At, q ta ka zbritur
t Vrtetn, tani t gjithve do tu them me z t lart." Dhe shkova n
mesxhid ku i takova kurejshitt t tubuar. Brita me z t lart: "O popull
Kurejshit, un dshmoj se nuk ka Zot tjetr, prve All-llahut dhe dshmoj
se Muhammedi sht i Drguari i Tij dhe Pejgamber i Tij." Ata britn:
"Ngrituni ta zm kt renegat!" U ngritn dhe m rrahn gjer n
alivanosje. Abbasi m gjeti n at gjendje, u prkul mbi mua, pastaj u kthye
kah ata dhe tha: "Vaj halli pr ju. A mos, vall, do te mbytni njeriun nga
familja Gaffar, ndrsa tregtit e juaja dhe rruga juaj kalojn prmes toks
s tyre?" Pas ksaj, ata m lan t qet. T nesrmen n mngjes, u ktheva
n mesxhid dhe i prsrita ato fjal q i thash dje. Ata than: "Sillni ktij
renegati", u ngritn dhe vepruan n t njjtn mnyr sikurse dje. Prsri
erdhi Abbasi, u prkul mbi mua dhe e prsriti fjalimin e djeshit.
225
4. Tufujl b. Amr Ed-Devsi ka qen njeri i ndershm dhe bujar, poet i
talentuar dhe prijs i fisit Devs. Fisi i tij ka pasur njfar dominimi mbi disa
krahina t Jemenit. Mekn e ka vizituar n vitin njmbdhjet t
pejgamberllkut. Me at rast banort e Meks i kishin prgatitur pritje me
nderime t mdha. Ata i than: "O Tefujl, ke arritur n qytetin ton ku
gjendet nj njeri misterioz dhe pr ne i pakuptueshm, i cili na ndan n
grupacione. Bri t grindemi mes veti. Flet si magjistar. E ndau babain nga
i biri, vllan nga vllai, burrin nga gruaja. Kemi frik pr ty dhe prcje-
llsit tuaj se mos po ju ndodh di sikur q na ndodhi neve. Mos bisedo me
t dhe mos e dgjo 'flet." Tufejli tregon: "Pasha All-llahun, aq tepr ishin
225
Sahihu-l-Buhari, kaptina mbi Zem-zemin: I/499, 500, dhe kaptina: Islami i Ebu
Dherrit: I/544, 545.
140
kmbnguls, sa q vendosa t mos bisedoj me t e as mos ta dgjoj at.
Kur u nisa t shkoj n mesxhid, i mbylla vesht me pambuk q t mos ndiej
kurrgj nga biseda e tij. Kur arrita n mesxhid, ai ishte duke u falur tek
Kabja. U ndala pran tij, e All-llahu nuk m la e t mos i dgjoj disa nga
fjalt e tij. Ligjrimi q e dgjova ishte i kndshm. Andaj, i thash vetit:
"Vaj halli pr ty o Tufejl, se do t gjej! Pasha Zotin, un jam poet i
talentuar, mir e dalloj ligjrimin e mir nga i keqi, ka m pengon t
dgjoj ligjrimin e ktij njeriu? Nse flet dika mir, do ta pranoj, e nse
jo, nuk do ta prfilli at." Ndejta aty gjersa ai nuk u nis pr n shtpi. E
prcolla dhe kur hyri n shtpi, hyra edhe un pas tij. Pastaj i tregova se
ka kam dgjuar dhe ka flasin pr t dhe kujdesin e njerzve pr mua. I
tregova se i kam mbyllur vesht me pambuk, por megjithat kam dgjuar
di nga ligjrimi i tij. Pastaj i thash: "M trego si qndron puna me ty." Ai
ma prezentoi Islamin dhe kndoi nga Kur'ani. Pasha Zotin, kurr gjer
ather nuk kam dgjuar di m t bukur. far ligjrimi t mreku-
llueshm. Menjher pranova Islamin, e shqiptova shehadetin e s vrtets
dhe i thash: "Mua m dgjon populli im, andaj po kthehem n vendin tim
dhe do t'i thrras n Islam, lute All-llahun t ma jap ndonj shenj."
Resulull-llahu a.s. u lut." All-llahu xh.sh. ia dha shenjn e krkuar. Kur u
kthye n shtpi All-llahu xh.sh. ia ndriti fytyrn me nj shndriz. Ai tha:
"All-llahu im, le t shndrit di jashta fytyrs sime, friksohem se njerzit
do t thon: ky sht magjistar. Drita u shndrrua n kamxhik. Ai i thirri
n Islam babain dhe gruan e vet. Ata pranuan, por populli i tij nuk pranoi
fen e re. Megjithat nuk e hoqn nga udhheqja derisa ai vet nuk u
largua prej tyre pas betejs t Hendekut.
226
Bashk me t u shprnguln
edhe rreth tetdhjet familje t fisit. N Islam ka prjetuar pleqri t bukur.
Ka rn si shehid n betejn e Jemames.
227
5. Dimad El-Ezdi me origjin nga fisi Ezd Shenueh nga Jemeni. Gjat
vizits n Mek i ka dgjuar horrat duke thn: "Muhammedi, vrtet
sht i marr." Ai mendoi n vete: "Sikur t shkoja tek ky njeri, ndoshta
Zoti do ta shronte me ndihmn time." Pastaj e gjeti Muhammedin a.s. dhe
i tha: O Muhammed, un jam shrues nga kto smurje, a dshiron t t
shroj?" Resulull-llahu a.s. tha: "Falnderimi i takon All-llahut. Atij i
falnderojm dhe nga ai ndihm krkojm. At q All-llahu e udhzon
kurr nuk do t humb, e at q Ai e sjell n lajthitje, askush nuk mund ta
shpie nga ajo. Un dshmoj se nuk ka Zot tjetr, pos All-llahut, Nj, t
Vetmit. Ai nuk ka konkurrent dhe dshmoj se Muhammedi sht rob i Tij
226
Ai sht shprngulur na Jemeni pas betejs s Hudejbijes, sepse ka arritur n
Medin ather kur Resulull-llahu a.s. ishte n Hajber. Ibni Hisham: I/385.
227
Ibni Hisham: I/382-385; Rahmetun li-l-Alemin: I/81, 82; Muhtesar Siretu-r-
Resul nga Nexhdi, f. 144; Tarihu Islami nga Abadi: I/127.
141
dhe Pejgamber i Tij." "Tani, prsritmi ato fjal" tha El-Ezdi. Resulull-
llahu a.s. ia prsriti tri her, e ky tha: "Kam dgjuar fjalt e magjistarit dhe
shortarit, pastaj edhe fjalt e poetit, por di t ktill nuk kam dgjuar.
Fjalt tuaja tejkalojn do ligjrim. Ma shtriej dorn q t zotohem n
Islam", dhe e pranoi Islamin.
228
Gjasht banort e mir t Jethribit
Gjat kohs t haxhxhit, n vitin njmbdhjet t pejgamberllkut - n
muajin gusht t vitit 620 t ers s re - Islami gjen far pjellore pr iden
e vet, t cilat s shpejti rriten n trungje t degzuara nn hijen e t cilave
do t pushojn myslimant nga vuajtjet shumvjeare t tiranve dhe
zullumqarve.
Resulull-llahu a.s. posedonte urtsi t thell. Atij i shkonte prdore q,
me gjith prgnjeshtrimet e ndryshme, vuajtjet dhe psimet n Mek, t'i
vizitoj fiset Arabe dhe t'ua prezentoj Islamin. Kt e bnte gjat netve
t errta, duke u prpjekur q t mos ndrhyjn jobesimtart mekas mes
tij dhe atyre fiseve.
229
Nj nat, del bashk me Ebu Bekrin dhe Aliun, pr t'i vizituar fiset
Dhuhel dhe Shejban b. Thalebe. U flet pr Islamin dhe i thrret n fe. Mes
Ebu Bekrit dhe njrit nga fisi Dhuhel zhvillohet nj dialog n form pyetje-
prgjigjjesh t bukura. Benu Shejbant shum bukur jan prgjigjur n
pyetje, megjithat refuzuan t pranojn Islamin.
230
Pastaj Resulull-llahu a.s. shkon n Minne dhe at n Aka'ba. Gjat
udhtimit i dgjon disa njerz duke folur. Ngutet q t'i arrin dhe t'i
shoqroj. Kta ishin gjasht t rinj nga Jethribi, t gjith nga fisi Hazrexh.
Kta jan:
1. Es'ad b. Zeraret, nga familja Beni Nexhxhar;
2. Avf b. El-Harith b. Rifa'ta Afra', nga Beni Nexhxhart;
3. Rafia b. Malik b. El-Uxhlan, nga Beni Zurejkt;
4. Kutbet b. Amir b. Hudejde, nga Beni Selemt;
5. Ukbet b. Amir b. Nabi, nga Beni Haram b. Ka'st; dhe
6. Xhabir b. Abdullah b. Riab, nga Abid b. Ganemt.
Kta ishin djemt e zotrinjve medinas. Nga robreshat hebrenje n
Medin kishin dgjuar se n shekullin e tyre do t t drgohet nj
Pejgamber. "Ai do t paraqitet, ne do ta pasojm at kurse ju do t'u
luftojm sikur populli i Adit dhe Iremit."
231
Kur i arrin, Resulull-llahu a.s. fillon bisedn duke pyetur: " Kush jeni
228
Rrfen Muslimi n veprn e vet Mishkatu-l-Mishabih, kaptina: Shenjat e
pejgamberllkut: II/525.
229
Tarihu Islami nga Abadi: I/129.
230
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 150-152.
231
Zadu-l-Me'ad: II/50; Ibni Hisham: I/429.541.
142
ju?" Ata u prgjigjn: "Nj grup i vogl hazrexhsh." Ai tha: "Jeni robr t
hebrenjve?" Ata u prgjigjn: "Po." Ai tha: "A doni t ulemi e t
bisedojm?" U prgjigjn: "Po." pastaj u uln e Resulull-llahu a.s. ua
prezentoi t vrtetn e Islamit dhe esencn e fes. Pastaj i thirri q ta
besojn All-llahun e Lartsuar, dhe u kndoi nj fragment nga Kur'ani. Ata
biseduan mes veti: "Pasha Zotin ky sht Pejgamberi, pr t cilin flitnin
hebrenjt. Nuk guxojm t lejojm q t na tejkalojn." Ather ata e
pranuan Resulull-llahun a.s. pr Pejgamber t All-llahut, dhe e pranuan
Islamin. Kan qen ndr kokat m t menura t Jethribit. I kishte molisur
lufta vllavrasse e cila pak koh m par kishte mbaruar dhe e cila prsri
mund t shprthente, andaj dshiruan q feja dhe misioni i Resulull-llahut
a.s. t jen shkak pr prfundimin e ktyre luftrave. Ata than: "Ne e
kemi braktisur fisin ton, sepse nuk mund t'i shikonim se ka jan duke
br. Nuk ekziston kurrnj popull si jan ata, n armiqsi dhe n t kqija.
Ndoshta All-llahu xh.sh. do t'i bashkoj rreth teje. Ne do t'ua shpjegojm
dhe ofrojm Islamin, dhe do t'i thrrasim t t besojn ty. Do t'ua
shpjegojm shkakun prse t'u prgjigjm ty dhe prse hym n radhn e
ithtarve tuaj. Nse All-llahu i tubon rreth teje, do t jesh njeriu m i
mueshm."
Kur u kthyen n Medin, u kthyen si barts t Islamit. N Medin nuk
mbeti asnj shtpi ensarsh, pa u prmendur emri i All-llahut xh. sh. dhe
Resulull-llahut a.s.
232
Shnim n lidhje me martesn e Resulull-llahut a.s.
me Aishen
N muajin shevval t vitit njmbdhjet t pejgamberllkut, Resulull-
llahu a.s. u fejua me Aishen r.a. gjasht vjee, kurse me t sht martuar n
Medin pas Hixhretit, kur ajo i ka pasur nnt vjet.
233
232
Ibni Hisham: I/428-430.
233
Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, f. 10; Sahihu-l-Buhari: I/551.
143
EL-ISRA VE EL-MI'RAXHI
- Isra dhe Mi'raxhi -
udhtimi i nats dhe ngritja
234
esulull-llahu a.s. gjat jets s vet, ka pasur nj periudh
jashtzakonisht t vshtir, duke i hapur rrugn Islamit. Misioni i
tij n prhapjen e fes t All-llahut xh.sh. ka prjetuar suksese dhe
rnie. E atje lart, diku n hapsirat e largta hyjnore, xixllonin yjet e
shklqyera duke pshpritur pr sukseset e reja. N kt periudh, mes
suksesit dhe dshprimit, ndodh Isra dhe Mi'raxhi. Duke qen se kjo ngjarje
ka vler t madhe shpirtrore, do t flasim gjersisht pr t.
R
Ekzistojn shum mendime pr kohn n t ciln ka ndodhur Isra dhe
Mi'raxhi:
1. Isra ka ndodhur n vitin n t cilin All-llahu xh.sh. e ka nderuar
Resulull-llahun a.s. me pejgamberllk. Ky sht mendimi i Taberaniu.
2. Ngjarja ka ndodhur n vitin pes t pejgamberllkut. Kshtu
mendojn Neveviu dhe Kurtubi.
3. Ngjarja ka ndodhur natn e njzet e shtat t muajit rexheb, t vitit
dhjet t pejgamberllkut, mendon dijetari El-Mensur Fevri.
4. Gjashtmbdhjet muaj para Hixhretit, ose n muajin ramazan t
vitit dymbdhjet t pejgamberllkut.
5. Nj vit e dy muaj para Hixhretit, ose n muajin muharrem, t vitit
trembdhjet t pejgamberllkut; dhe
6. Nj vit para Hixhretit, ose n muajin rebiul-evvel, t vitit
trembdhjet t pejgamberllkut.
H. Hatixhja r.a. ka kaluar n Ahiret n muajin ramazan, t vitit dhjet
t pejgamberllkut. Gjer ather ende nuk ka qen e shpallur dispozita pr
pes namazet ditore, e nuk ekzistojn kurrfar mendimesh kontestuese
rreth asaj se pes koht e namazit jan caktuar natn e Isra'as.
Tri mendimet e fundit jan dhn n baz s shpalljes t sures "El-
Isra" prmbajtja e s cils tregon se kjo sht shpallur mjaft von. Nuk e di
se cili mendim sht m i sakt. T gjith imamt e Hadithit e transmetojn
234
Zadu-l-Me'ad: II/49; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 148, 149;
Rahmetun li-l-Alemin: I/67; Tarihu Islami nga Abadi: I/124.
144
kt ngjarje, e ne do te parashtrojm n pikat e shkurtra me kt renditje:
Ibnul-Kajjumi thot: "Resulull-llahu a.s. e ka prjetuar Isra'n si udh-
tim t vrtet trupor, q ka filluar n Mesxhidul Haram n Mek e ka
mbaruar n Bejtu-l-Mukaddes n Kuddusi-Sherif. Ka udhtuar n Burak
(mjet me t cilin Muhammedi a.s. sht ngjitur n qiell) me prcjelljen e
Xhibrilit a.s. Ka mbrritur n Kuddus ku sht falur n xhami me Pejgam-
bert e tjer e ky sht br imam i tyre, ndrsa Burakun e ka lidhur n
hallkn e ders s xhamis.At nat ndodh ngritja e Resulull-llahut a.s.
nga Bejtu-l-Mukaddesi n qiellin e par, e nn udhheqjen Xhibrili a.s. i cili
e shpien n katet e hapsirs s panjohur t All-llahut. Aty e takon Ademin
a.s., babain e gjinis njerzore. E prshndet me selam e ai ia kthen me
mirseardhje dhe i prgjigjet me selam dhe e pranon pejgamberllkun e tij.
All-llahu xh.sh. ktu ia tregon shpirtrat e shehidve n ann e djatht dhe
shpirtrat e fatkeqve n t majtn. Prej aty, Resulull-llahu a.s. ngritet n
qiellin e dyt, ku merr lejen pr hyrje. Aty e takon Jahjan, t birin e
Zekerijas, dhe Isain, t birin e Merjems. Takohet me ta dhe i prshndet
me selam. Ata i prgjigjn selamit, i dshirojn mirseardhje dhe e pranojn
si Pejgamber. Pas ksaj, pason ngritja n katin e tret ku takohet me
Jusufin. E prshndet me selam e edhe Jusufi i prgjigjet me selam, me
mirseardhje dhe ia pranon pejgamberllkun. Pastaj ngritet n qiellin e
katrt ku takohet me Idrisin. E prshndet me selam e ai i prgjigjet n
selam, i shpreh mirseardhje dhe ia pranon pejgamberllkun.
Prej aty ngritet n qiellin e pest, ku takohet me Harunin, t birin e
Imranit dhe e prshndet me selam. Ai i prgjigjet me mirseardhje dhe e
pranon si Pejgamber. Pastaj ngritet n qiellin e gjasht, ku takohet me
Musain, t birin e Imranit dhe e prshndet me selam. Ai i prgjigjet me
mirseardhje dhe e pranon pejgamberllkun e tij.
Duke e lshuar qiellin e gjasht, Musai fillon t qaj. E pyesin: "'t
shtyri t qajsh?" Ai prgjigjet: "Po qaj pr at se populli i ktij djaloshi, i
cili ka ardhur pas meje si Pejgamber, do t jet m i numrt n Xhennet se
sa populli im." Pas ksaj bisede, Resulull-llahun e ngrisin n qiellin e shtat.
Aty e takon Ibrahimin a.s. E prshndet me selam. Ai i shpreh mirseardhje
dhe e pranon si Pejgamber.
Pas ktij udhtimi Resulull-llahun a.s. e ngrisin gjer n Sidretu-l-
Munteha - Perdja e Fundit, e prej aty n horizontin m t lart t All-llahut.
Afrohet shum afr All-llahut t Madhruar e t Lartsuar, pastaj iu afrua,
e u lshua afr, aq afr sa dy harqe apo m afr. Dhe ia shpalli robit t vet
at q ia shpalli. Ktu i caktohet falja prej pesdhjet namazesh ditore.
Pastaj Resulull-llahu a.s. niset t kthehet. Kur kalon pran Musait, ky e
pyet: "ka t'sht urdhruar?" Prgjigjet: "Pesdhjet namaze n dit."
Musai i thot: "Ummeti yt nuk mund ta zbatoj kt. Kthehu t Zoti yt dhe
145
lute q t'ia lehtsoj ummetit tnd." Resulull-llahu a.s. e shikon Xhibrilin,
sikur t krkonte kshillim nga ai. Ai ia vrteton me isharet (gjest): "Po,
nse dshiron ti." Xhibrili prsri e ngrit tek All-llahu i Gjithfuqishm, i
Lartsuar dhe i Lavdruar - i Cili ishte n vendin e vet (kjo sht pjes e
fjalis s Buhariut e ndrvn n disa hadithe). All-llahu ia zvoglon dhjet
namaze. Pejgamberi a.s. lshohet gjer te Musai dhe e njofton pr kt.
Musai i thot: "Kthehu te Zoti yt dhe lute t'ia lehtsoj ummetit tnd."
Kshtu, Resulull-llahu a.s. shkon lart, posht te Musai dhe te Zoti i vet i
Lartsuar, gjersa All-llahu xh.sh. nuk ia kufizon numrin e namazeve gjer n
pes. Pas ksaj, Musai i thot q t shkonte edhe nj her Lart, por
Resulull-llahu a.s. prgjigjet: "Mjaft kam fituar nga Zoti im, jam i knaqur
dhe i pranoj." Kur largohet prej aty, Resulull-llahu a.s. dgjon nj Z: "E
realizova urdhrin tim dhe ua lehtsova robrve t Mi" - (mbaron citati).
235
Ibnul Kajjumi pastaj paraqet mendime t ndryshme rreth pamjes s
All-llahut xh.sh. Ai citon fjalt e Ibni Tejmiut me prmbajtje t ngjashme.
Esenca tregon se nuk ka ardhur gjer tek pamja fizike e Krijuesit dhe se ky
mendim nuk sht transmetuar prej asnj as'habi. Transmetimi i Ibni
Abbasit, i cili flet pr pamjen absolute dhe prjetimin e All-llahut xh.sh.,
me shqisa, nuk sht kundrthnie me transmetimet tjera.
Ibnul-Kajjumi vazhdon: "Fjalt e All-llahut t Lartsuar, n suren En-
Nexhm: "Pastaj iu lshua dhe iu afrua." (53, 8) tregojn tjetr mnyr t
afruarit nga ai n rrfimin "mbi lartsimin - ngritjen e nats", sepse afrimi
n suren "En-Nexhm" sht afrim i Xhibrilit dhe t lshuarit e tij, si thot
Aishja r.a. dhe Ibni Mes'udi, ndrsa vet teksti kt e vrteton. Kurse
"afrimi dhe lshimi" n kt hadith tregon qartas se ky sht afrim dhe
lshim i All-llahut xh.sh. N suren "En-Nexhm" qndron edhe kjo: "At e
ka par edhe hern tjetr tek Sidretu-l-Munteha." (53, 13-14). Kjo ka t
bj me Xhibrilin, t cilin Resulull-llahu a.s. e ka par n figurn e vet dy
her: t parn her n tok e t dytn her n Sidretu-l-Munteha, e All-
llahu e di m s miri."
236
(mbaron citati).
N kt koh sht prsritur mu'xhizeja e pastrimit t gjoksit t
Resulull-llahut a.s. dhe kan ndodhur edhe disa ngjarje t tjera:
Resulull-llahut a.s. i kan ofruar qumsht dhe ver. Ai ka zgjedhur
qumshtin, e i sht thn: "Je i udhzuar n rrug t drejt, apo e ke
qlluar rrugn e drejt, po qe s rastsisht do t'a merrshe vern, ather
ummeti yt do t ishte i prar (i larguar nga udha e drejt)."
Resulull-llahu a.s. i ka par katr lumenj n Xhennet, dy t njohur e dy
t panjohur. Dy t njohur jan Nili dhe Eufrati. Simbolika e tyre ka qen se
235
Zadu-l-Me'ad: II/48.
236
Zadu-l-Me'ad: II/47, 48; Sahihu-l-Buhari: I/50, 455, 456, 470, 471, 481, 548-
550, II/684; Sahih-l-Muslim: I/92-96.
146
myslimant do t vendosen n luginat pjellore t ktyre dy lumenjve, dhe
se banort e rrjedhave t tyre do t jen barts t Islamit nga gjenerata n
gjenerat. Me kt nuk sht nnkuptuar se kta dy lumenj e kan burimin
n Xhennet.
Resulull-llahu a.s. e ka par sunduesin e hapsirs s Xhehennemit, t
mrrolur, me fytyr leshtore, pa buzqeshje dhe pa iltri. Gjithashtu e ka
par Xhennetin dhe Xhehennemin.
N qiell i ka par ngrnsit e pasurive t bonjakve duke prjetuar
vuajtje t rnda. Buzt i kishin si turinjt e deveve. Mrtypnin kafshata t
zjarrit t Xhehennemit, dhe gur t skuqur q gulfonin nga shpinat e tyre. I
ka par shfrytzuesit e kamats, me stomaqe tejet t mdha pr 'shkak
nuk mund t lviznin nga vendi. Para tyre kalonin ithtart e Firaunit dhe
prderisa ata i djegte zjarri i Xhehennemit, kta shkelnin mbi ta.
I ka par laviret duke mbajtur n duar mish t majm e t freskt s
bashku me mish t lig e t qelbur. Hajshin nga i ligu dhe e lejshin at t
parin - mishin e mir.
I ka par grat t cilat fmijt e huaj ua kan mveshur burrave t vet.
Ato prgjithmon do t mbesin t varura pr gjinj.
Gjat shkuarjes dhe gjat kthyerjes ka par karvane mekase. I ka
sinjalizuar udhheqsit e karvanit pr deven e humbur dhe ka pi uj nga
ent e mbuluara t tyre, gjersa ata flinin. Pastaj prsri e ka mbuluar enn.
T gjitha kto vrtetonin vrtetsin e rrfimit t tij, t cilin e ka treguar t
nesrmen pas kthyerjes nga udhtimi.
237
Ibnul-Kajjumi thot: "T nesrmen, porsa agon, Resulull-llahu a.s. e
njofton popullin e vet se All-llahu xh.sh. at nat ia ka treguar disa nga
fshehtsit e Veta. Ata e tejkaluan n mosbesim, e edhe m tepr bnin
shpifje e rrena kundr tij. U vrsuln kundr tij edhe m ashpr. Krkuan
nga ai ta prshkruante Kuddusi Sherifin, e All-llahu xh.sh. ia lejoi kt, dhe
ai e prshkruajti n detaje, me argumente t qarta. Nuk ishin n gjendje ta
kundrshtojn pr kurrgj, nuk kishin m ka t'i thoshin. Gjithashtu u
lajmroi pr karvanet e tyre t cilat shkonin dhe t cilat ktheheshin, dhe u
tregoi se kur do t arrin n Mek. Pastaj u tregoi pr deven e humbur
nga kreu i karvanit, por t gjitha kto edhe m tepr nxisnin hidhrimin e
tyre, sepse jobesimtart gjithnj mohojn."
238
E dim se Ebu Bekrin r.a., e kan quajtur "Siddik" - vrtetdashs, pr
arsye se sht njeriu i par q ka besuar n vrtetsin e ksaj ngjarjeje
(Isra dhe Mi'raxh) n momentin kur t gjith e mohonin.
239
237
Marr nga veprat paraprake si dhe nga Ibni Hishami: I/397, 403-406.
238
Zadu-l-Me'ad: I/48; Sahihu-l-Buhari: II/648; Sahihu-l-Muslim: 1/36; Ibni
Hisham: 1/402, 403
239
Ibni Hisham: I/399.
147
E tr ajo q sht thn n lidhje me kt udhtim, me prmbajtje m
t begatshme dhe m madhshtore jan fjalt e All-llahut t Lartsuar
xh.sh., i Cili thot: "... me qllim q Ne t'ia tregojm disa prej Shenjave
tona." (17, 1). N kt mnyr All-llahu xh.sh. ka vepruar edhe ndaj
Pejgamberve t tjer. All-llahu thot: "Dhe kshtu Ne ia tregonim
Ibrahimit brendsin e qiejve e t Toks q ai (t ket dije t prsosur) t
jet ndr ata, t cilt posedojn besimin e sigurt." (6, 75). Musait i ka
thn: "Q Ne t t tregojm ty disa nga mrekullit Tona t mdha."
(20, 23). Qllimi i ksaj dshire t All-llahut ka qen: "pr t besuar
bindshm." (6, 75).
Duke u mbshtetur n njohurit e Pejgamberit a.s., Shenjat -
Argumentet e mdha t All-llahut xh.sh. njeriut i sht mundsuar pr ta
njohur at q nuk sht e mundur ta sheh me syt e veta njerzore. E, t
dgjosh nuk sht njsoj sikurse t shikosh! Vetm Pejgambert kan
mundur t durojn n rrugn e All-llahut xh.sh. at q nuk munden t
tjert. T gjitha fuqit e ksaj bote dhe t gjitha ligjet fizike, pr ta kan
paraqitur pengesa q prballohen leht. T gjitha vuajtjet e ksaj bote nuk
kan mundur t'i shmangin nga rruga e drejt.
Vlersimi dhe sekretet q fshihen prapa detajeve t ktij udhtimi,
paraqesin lnd studimi dhe n vete gjithnj do t prmbajn nj doz t
misteritetit. Vrtet, ekzistojn disa ngjarje t vogla t cilat jan produkt t
ktij udhtimi t ndershm, e q tregojn n shtigjet e lulzuara t jet-
shkrimit t Pejgamberit a.s. - salavati, prshndetja dhe shptimi le t jet
mbi t - andaj e shoh t arsyeshme t them di shkurtimisht n lidhje me to:
Lexuesi vren se n suren El-Isra All-llahu xh.sh. e ka prmendur ndo-
dhin e udhtimit t nats, vetm n nj ajet. Pas ksaj tregon turpin e
hebrenjve dhe veprat e tyre kriminele, e pastaj ua trheq vrejtjen se ky
Kur'an shpien n rrugn e vetme t drejt. Lexuesi mund t mendoj se
kto dy ajete nuk jan t ndrlidhura, por nuk sht ashtu, sepse All-llahu
xh.sh. me kt metod t ligjrimit tregon se El-Isra ka ndodhur n
Kuddusi-Sherif dhe se hebrenjt do t zbresin nga shkalla m e lart,
udhheqja e shoqris njerzore, pr shkak t prapsirave t bra, t cilat i
kan hedhur pr toke. All-llahu xh.sh. e ka ngritur Pejgamberin e vet dhe
me t i ka bashkuar dy qendra fetare t Ibrahimit a.s. Ka ardhur koha q
udhheqja shpirtrore t kaloj nga nj popull tek populli tjetr, nga
populli i cili supet e veta i ka ngarkuar me t kqija, mkate dhe
armiqsira, tek populli i cili ka prirje pr mirsira. E tr kjo ka ndodhur
gjat kohs kur Resulull-llahu a.s. ishte duke pranuar Shpalljen - Kur'anin,
i cili shpien n rrugn e drejt, t vetmn q ekziston.
Ndrkaq shtrohen disa pyetje t arsyeshme: N 'mnyr do t bartet
kjo udhheqje te Pejgamberi a.s., dhe te pasuesit e tij, deri sa ai bredh
148
npr shpatiet e Meks, i ndjekur nga njerzit? Kjo pyetje heq velin e nj
realiteti tjetr, e kjo sht: ky rreth i veprimtaris Islame tanim vetm sa
s'ishte mbyllur me nj rrumbullaksim e prfundim, dhe se duhet t filloj
rrethi i dyt i cili trsisht do t jet me prmbajtje tjetr dhe rrjedha t
tjera. Andaj kemi disa ajete t cilat prbjn paralajmrime serioze dhe
krcnime t ashpra drejtuar jobesimtarve. "Dhe kur vendosim Ne ta
shkatrrojm ndonj popull, Ne i urdhrojm pasanikt e tyre t bjn
pun t mira, por ata prkundr ksaj jepen pas amoralitetit. Pra, fjala
Jon rreth ndshkimit po plotsohet lidhur me at popull dhe Ne e
shkatrrojm trsisht. "(N baz t ktij ligji) Sa e sa popuj Ne i kemi
shkatrruar pas Nuhit!" (17, 16-17).
Krahas ktyre ajeteve, kemi edhe ajete t tjera, t cilat u shpjegojn
myslimanve bazat, paragrafet dhe parimet e qytetrimit, n t cilat duhet
t ndrtojn shoqrin myslimane. Por, myslimant, e morn situatn nn
kontrollin e vet, sikur t ishin shum koh m par n tok, dhe ndrtuan
njsin e fort rreth cils do t sillet i tr sistemi shoqror. Ktu qndron
paralajmrimi se Resulull-llahu a.s. do t gjej vendstrehim t sigurt jasht
Meks, se do t prmirsohet situata e tij dhe se do t formoj nj qendr
nga e cila do t prhap fen islame n mbar rruzullin toksor, e q
ndrlidhet me studimin ton. Pr shkak t urtsis s ktill, dhe t
ngjashme me t, shohim se udhtimi Isra ka ndodhur mu para betimit t
par n Aka'ba, ose mes dy betimeve, e All-llahu m s miri e di kt.
jjjjj
149
150
BETIMI I PAR N AKA'BA
(Betimi n besnikri)
hert i prmendm gjasht persona, banor t Jethribit t cilt
e pranuan Islamin gjat kohs s haxhxhit n vitin njmbdhjet
t pejgamberllkut, me 'rast i premtuan Resulull-llahut a.s. se
do t prhapin Islamin n mesin e popullit t tyre.
M
Rrjedha e ngjarjeve ka br, q n vitin dymbdhjet t pejgamber-
llkut n muajin korrik t vitit 621 sipas kalendarit, n haxhxh t vijn
dymbdhjet njerz, n mesin e t cilve ishin pes vet (prej gjashtve) t
cilt ishin takuar nj vit m par me Resulull-llahun a.s. I gjashti, Xhabir b.
Abdullah b. Rebia, nuk kishte ardhur. Prve ktyre kishin ardhur edhe
shtat mysliman t tjer, e kta ishin:
1. Mu'adh b. El-Harithi, i biri i Afras nga familja Beni Naxhxhar, fisi
Hazrexh;
2. Dhekvan b. Abdul Kajsi, nga familja Beni Zurejk, fisi Hazrexh;
3. Ubade b. Samiti, nga familja Beni Ganem, fisi Hazrexh;
4. Jezid b. Thalebe, nga familja Hulfa' Beni Ganem, hazrexh;
5. El-Abbas b. Ubade b. Nadleh, nga familja Beni Salem, hazrexh;
6. Ebul Hejthem b. Tajhan, nga familja Beni Abdul Eshhel, fisi El-
Evs, dhe
7. Uvejm b. Saide, nga familja Beni Amr b. Avf, fisi El-Evs.
Pes ishin nga fisi El-Hazrexh, kurse dy nga fisi El-Evs.
240
Ky grup u takua me Resulull-llahun a.s. tek Aka'ba n Minne, dhe ia
dhan fjaln Resulull-llahut a.s. se do t jen besnik njsoj sikurse q u
betuan grat me rastin e lirimit t Meks, pr ka do t bhet fjal.
Buhariu transmeton nga Ubade b. Samiti se Resulull-llahu a.s. ka
thn: "Ejani dhe m bni ben n besnikri dhe m jepni fjaln se nuk do
t'i bni shok All-llahut, s'do t vjedhni, s'do t bni amoralitet, s'do t'i
mbytni fmijt tuaj, s'do t gnjeni, s'do t'i bni shpifje grave tuaja, dhe se
do t dgjoni pr do gj q sht e mir. Kush prej jush pranon,
shprblimin e ka tek All-llahu, e kush e prish besn ka do qoft nga kjo q
thash, do t jet i ndshkuar n kt bot, q do t jet shpengim pr
240
Rahmetun li-l-Alemin: I/85; Ibni Hisham: I/431-433.
151
mkatet. Kush prej jush bn ndonj cnim nga kjo, e All-llahu at e
fsheh, Ai edhe do t'ia caktoj ndshkimin nse do ose do t'a fal nse do."
Dhe ia dham besn. "Kurse n nj prmbledhje tjetr thuhet: "dhe ia
dham fjaln pr do gj q krkoi ai."
241
Ambasadori i Islamit n Medin
Pasi u krye betimi n besnikri, dhe kur kaloi periudha e haxhxhit,
Resulull-llahu a.s. s bashku me kt grup myslimansh e drgoi edhe
ndrmjetsuesin e vet t par n Jethrib, t'ua msoj myslimanve t atij
vendi dispozitat e Islamit dhe t'i udhzoj n zbatimin e fes. Ai edhe do t
prhap Islamin n mesin e jobesimtarve t atij vendi. Pr kt mision e
zgjodhi nj t ri nga radha e myslimanve, njrin prej t parve q e kishte
prqafuar Islamin. Ky ishte Mus'ab b. Umejr r.a.
Suksesi i shklqyeshm
Mus'ab b. Umejri vendoset tek Es'ad b. Zurareti, dhe q t dy fillojn
me entuziazm dhe vendosmri t madhe t kumtojn Islamin n Jethrib.
Mus'abi ishte i njohur me ofiqin "Msues".
Suksesin m t madh n thirrjen e vet e arrin, si tregohet, me rastin
e ksaj ndodhie: Nj dit Es'adi dhe Mus'abi nisen kah shtpiat e Beni
Abdul-Eshhelve, me qllim q ta vizitonin kt fis e pastaj edhe fisin Beni
Zufer. Kur arrijn n tokat e tyre, hyjn n nj oborr t Beni Zuferve.
Ulen pran pusit t quajtur Merekk. S shpejti rreth tyre tubohen mashkujt
q e kishin pranuar Islamin dhe Sa'd b. Mu'adhi e Usejd b. Hudajri, dy
kryepart e fisit Beni Abdul-Eshhel, ather ende ishin mushrik. Kur
dgjojn se 'flet Mus'abi, Sa'di i thot Usejdit: "Shko e przni kta dy t
cilt erdhn t'i prvuajn fmijt tan, dhe ndaloi q t vijn m n shtpit
tona. Es'ad b. Zerareti sht djali i tezs sime. Sikur t mos ishte kshtu
vet do t'i qroja hesapet me ta."
Usejdi merr shtizn e vet dhe niset kah ata. Kur e sheh Es'adi i thot
Mus'abit: "Ja tek po vjen kryepari i familjes s vet, ktheje n Islam."
Mus'abi prgjigjet: "Nse ulet, do t flas me te." Usejdi u afrohet i mrrolur
dhe i gatshm t'i shante, ndalet dhe i pyet: "Prse keni ardhur tek ne? A
mos, vall, t'i prvuani fmijt tan? Na leni t qet dhe shporruni q ktej,
nse ende mendoni pr kokat tuaja!" Mus'abi i drejtohet: "A nuk do t
ulesh me ne t dgjosh, e nse t plqen pranoje, e nse nuk t plqen,
refuzoje at q e ke mni." Usejdi thot: "M binde, qe besa." Pastaj e
ngul shtizn n tok dhe ulet. Mus'abi i tregon pr Islamin dhe ia kndon
241
Sahihu-l-Buhari, kaptina pas kaptins: "Bukuria e imanit": I/7, kaptina:
"Delegacioni i ensarve": I/550.551. Teksti sht nga kjo kaptin dhe nga ajeti:
"Kur t t vijn besimtart..." (55, 13) e n koleksionin e Buhariut II/727 dhe
kaptins pr mashtrimet dhe kefaretin: II/1003.
152
nj fragment nga Kur'ani.
Mus'abi tregon: "Pasha All-llahun, n fytyr i shihej Islami edhe para
se t fliste. Ai m tha: "Sa i bukur dhe sa i mir sht ky ligjrim! ka du-
het br pr t pranuar kt fe?"
Mus'abi dhe Es'adi prgjigjen: "Pastrohu, pastroi rrobat dhe dshmo
me kelime shehadetin e vrtet, pastaj fali dy rekate." Ai thot: "Atje pas
meje sht nj njeri, nse ai pranon, ather edhe i tr populli i tij do t
pranoj. Un do t'ua drgoj menjher." Pastaj Usejdi e merr shtizn e vet
dhe shkon tek Sa'd b. Mu'adhi i cili rrinte me shokt e vet. Sa'di thot: "O
njerz, ju bj be me Zotin se Usejdi po kthehet tek ne i ndryshuar", dhe e
pyeti Sa'di: "'bre atje?" Ai prgjigjet: "Bisedova me ata dy dhe, pasha
Zotin, nuk vrejta kurrgj t keqe. Ua ndalova t qndrojn aty, e ata
than: "Do t bjm ashtu si dshiron ti."
"U thash", tregon Usejdi, "se njerzit e Beni Harithetve jan nisur ta
mbysin Es'ad bin Zeraretin, sepse e kishin kuptuar se ai sht djali i tezs
tnde." Sa'di ngritet i hidhruar pr shkak asaj q dgjoi, e merr shtizn e
vet dhe niset kah Mus'abi dhe Es'adi. Kur i sheh t qetsuar, kupton se
Usejdi kishte dashur q t'i dgjonte ata, prandaj u drejtohet n mnyr
tallse: "Pasha Zotin, o Ebu Emameh, sikur mos t'ishim kushri aq t afrt,
do t qlloja me kt shtiz. Jeni duke na zn frymn n shtpin ton me
at q e kemi mni."
Es'adi q m par i kishte thn Mus'abit: "Do t t vij prijsi i cili
pas veti e ka tr popullin, po qe se e bind at, ather i ke bindur q t
gjith."
Mus'abi i thot Sa'd b. Mu'adhit: "Ulu pak e m dgjo! Po qe se t
plqen, pranoje, e nse jo, refuzo at q e ke mni." Ai thot: "Dakord", e
ngul shtizn e vet n tok dhe ulet. Mus'abi ia prezenton Islamin dhe ia
kndon nj fragment nga Kur'ani.
"E kemi ditur, pasha All-llahun, se do ta pranonte Islamin", tregojn
ata, "sepse kjo i shihej n fytyr para se t fillonte t flas."
Sa'di pyet: "'bni pr tu br mysliman?" Mus'abi dhe Es'adi prgji-
gjen: "Pastrohu, pastroi rrobat tua, shqiptoje kelime shehadetin dhe fali dy
rekate." Kshtu edhe bri. Pastaj, Sa'di e merr shtizn e vet dhe kthehet tek
populli i vet. Kur e pan, than: "Betohemi me Zotin, se sht duke u
kthyer me fytyr t ndryshuar."
Kur arriti para tyre, iu drejtua: "O popull Abdi Eshhel, ka mendoni
pr mua?" U prgjigjn: "Ti je prijsi yn dhe je m i dijshmi." Ai tha: "Ju
ndaloj juve dhe grave tuaja t flitni me mua, prderisa nuk besoni All-
llahun dhe Pejgamberin e Tij. Askush prej mashkujve t tij dhe grave, nuk
fjeti at nat pa e pranuar Islamin, prve njrit - El-Usajmirit. Ky e pranoi
Islamin ditn e betejs n Uhud. Ka luftuar trimrisht dhe ka vdekur pa e
153
br kurrnj sexhde para All-llahut xh.sh. Resulull-llahu a.s. ka thn pr
t: "Pr nj mund t vogl e ka fituar shprblimin e madh."
Mus'abi ka banuar n shtpin e Es'ad b. Zeraretit duke thirrur njerzit
n Islam derisa nuk mbeti asnj shtpi ensarsh pa u br mysliman, burra
dhe gra, prve shtpive t Umejjeh b. Zejdit, Hatmetit dhe Vailit. Ata e
kishin poetin Kajs b. Uselitin t cilin e dgjonin. Ky ua ndalonte t
pranojn Islamin, por, ditn e Hendekut, n vitin pes t hixhretit, edhe
kta e pranojn Islamin.
Mus'ab b. Umejri kthehet n Mek, pak para kohs s haxhxhit n
vitin trembdhjet t pejgamberllkut, dhe e lajmron Resulull-llahun a.s.
pr sukseset e arritura. E lajmron pr fiset e Jethribit, pr pasurin, fuqin
dhe begatit e tyre.
242
zZzZzZ
242
Ibni Hisham: I/435-438 dhe II/90; Zadu-l-Me'ad: II/51.
154
BETIMI I DYT N AKA'BA
at muajve t haxhxhit, n vitin trembdhjet t pejgamber-
llkut, n Mek vajtn m tepr se shtatdhjet mysliman nga
Jethribi, s bashku me t afrmit e tyre mushrik.
Gj
Gjat udhtimit kta mysliman pyesnin njri-tjetrin se deri kur
Resulull-llahu a.s. do t vuante, do t friksohej dhe do t bredhte npr
malet mekase?
Kur arritn n Mek kontaktuan fshehtazi me Resulull-llahun a.s. dhe
u morn vesh t takohen n gjysmn e fests t haxhxhit (Kurban Bajramit)
n vendin Esh-Shu'ab, afr Aka'bas, tek xhemreja e par
243
n Minne.
Mbledhja duhej t mbahej ilegalisht n mesnat.
Do t shfrytzojm nga rasti q prkitazi me kt t na rrfej
pjesmarrsi i ktij tubimi, prfaqsuesi i ensarve, duke mos harruar se
kjo seanc ka rndsi t madhe historike dhe se trsisht e ka ndrruar
rrugn e vshtir t konflikteve t pandrprera mes idhujtaris dhe Islamit.
Ka'b b. Malik El-Ensariu kshtu e prshkruan kt ngjarje: "N gjys-
mn e Bajramit, natn, u nism q t'a kryejm haxhxhin dhe t takohemi
me Resulull-llahun a.s. Me ne erdhi Abdullah b. Amr b. Harami, njri nga
kryepart tan, njeri bujar dhe i nderuar nga populli. E morm me veti n
mbledhje, duke e fshehur kt nga mushrikt, t cilt kishin ardhur me ne
nga Jethribi pr ta kryer haxhxhin. E njoftuam kryeparin ton pr mbledh-
jen dhe iu drejtuam me kto fjal: "O babai i Xhabirit, ti je njri nga
kryepart tan, i ndershm dhe i respektuar. Kemi frik pr ty se nesr do
t jesh lnd djegse e Xhehennemit." Pastaj e thirrm n Islam dhe e
njoftuam pr mbledhjen me Resulull-llahun a.s. q do t mbahej n Aka'ba.
Ai tha: "E pranoi Islamin, dhe mori pjes n mbledhje."
Ka'bi tregon: "At nat ram me fjet s bashku me haxhilert tjer
nga Jethribi. Kur kaloi nj e treta e par e nats, u prvodhm nga adra,
nj nga nj dhe duke prgjuar arritm n vendin e caktuar. Ne ishim
shtatdhjet e tre mashkuj e dy gra, Nesiba, vajza e Ka'bit (nna e Amarit),
nga familja Mazin b. En Nexhxhar dhe Esma, vajza e Amarit (nna e
Meniut), nga familja Beni Selem. Prisnim ardhjen e Resulull-llahut a.s. Ai u
243
Vendi ku haxhilert simbolikisht gjuajn shejtanin me guraleca (Sh. p.)
155
paraqit s bashku me xhaxhain e tij El-Abbas b. Abdul Muttalibin -ather
ende n fen e vjetr. Ai, para Muhammedit a.s. shprehu dshirn pr t
marr pjes n kt tubim, me rndsi jetsore pr nipin e vet. Ai edhe foli
i pari n kt tubim."
244
Fillimi i biseds - Abbasi flet
pr prgjegjsin e madhe
T gjith arritn n mbledhje dhe filluan diskutimet rreth prforcimit t
lidhjeve fetare dhe ushtarake. I pari e mori fjaln Abbas b. Abdul-
Muttalibi, i cili filloi t shpjegonte haptazi peshn e prgjegjsis e cila do
t binte n supet e tyre si rezultat i ksaj lidhjeje. Ai tha: "O popull hazrexh
- arabt ensart i quanin hazrexhas ku i numronin edhe evsasit - ju e dini
mir se, Muhammedi sht njeriu yn. Ne e kemi mbrojtur nga populli yn.
Pr t gjitha cilsit q i posedon, ai ka autoritet, por edhe mbrojtjen n
mjedisin e vet. Mirpo, ky nuk dshiron kurrgj prej ktyre, por dshiron
t shprngulet tek ju dhe t'ju shoqroj nse mendoni se jeni n pajtim me
t dhe me at q sht duke kumtuar, dhe nse do ta mbroni nga ata q
nuk pajtohen me t, e ather prgjegjsin e merrni mbi vete. Nse,
megjithat, mendoni ta braktisni dhe ta tradhtoni pasi t largohet prej
kndej, un q tani i them: "mos shko. Ke autoritet, respekt dhe mbrojtje
nga njerzit e tu n vendin tnd."
Ka'bi tregon: "I tham Abbasit: "Dgjuam se ka the ti. Tani fol ti, o
Pejgamber i Zotit dhe zgjedh pr vetn dhe pr Zotin tnd at ka
dshiron."
245
Prgjigjja e till e ensarve tregon vendosmrin dhe trimrin e tyre
n imanin e fort t tyre dhe besnikrin e madhe pr ta marr
prgjegjsin mbi vete me t gjitha pasojat e mundshme. Resulull-llahu a.s.
parashtroi qndrimin e vet dhe marrveshja u lidh.
Paragrafet e betimit
Prkitazi me kt detajisht na tregon imam Ahmedi nga Xhabiri r.a. i
cili thot: "Na tham: O Pejgamber i Zotit, si duhet t t shprehim
besnikrin ton?" Resulull-llahu a.s. tha:
1. T jeni t dgjueshm dhe t bindur n pun dhe n dembeli;
2. T furnizoni kur e keni leht dhe kur e keni vshtir;
3. T jeni t prpikt n punt e mira dhe n pengimin e t kqijave;
4. T punoni n emr t Zotit e t mos friksoheni nga qortimi i
askujt;
5. T m ndihmoni kur ju drejtohem, t m mbani sikurse vetveten,
244
Ibni Hisham: I/440.441.
245
Ibni Hisham: I/441, 442.
156
grat dhe fmijt tuaj. Kshtu do ta fitoni Xhennetin.
246
N traditn e Ka'bit t ciln e transmeton Ibni Is'haku, paragrafi i
fundit prmban edhe disa gjra. Ka'bi thot: "Resulull-llahu a.s. foli,
mandej kndoi nj fragment nga Kur'ani, iu lut All-llahut dhe thirri n
Islam. Pastaj tha: "Prej jush krkoj besn q do t m mbroni nga t gjitha
ato nga t cilat i mbroni grat tuaja dhe fmijt tuaj."
Pastaj El-Berae b. Mearuri e mori pr dore e tha: "Po, pasha At i cili
t drgoj me t Vrtetn, do t t mbrojm nga t gjitha ato prej t cilave
i mbrojm grat tona dhe fmijt tan.
Ta lidhim marrveshjen, o Pejgamber i Zotit, ne, vrtet, jemi bijt e
lufts, popull q mban arm, q e kemi trashguar brez pas brezi."
Ka'bi thot: "Biseda mori hov. Derisa Berae i fliste Resulull-llahut,
ndrhyri Ebul-Hajthem b. Et-Tihani, i cili tha: "O Pejgamber i Zotit, mes
nesh dhe disa t tjerve n Jethrib sht ngrehur litari. Ne dshirojm ta
prejm at - ata jan hebrenjt. - A do ta ndrrosh mendimin nse e bjm
kt, t na braktisish e t'i kthehesh popullit tnd?"
Resulull-llahu a.s. duke qeshur tha: "Jeta sht jet, e vdekja sht
vdekje, un jam i juaji e ju jeni t mit, do t luftoj kundr atyre q luftoni
ju, kurse do t jem n paqe me ata me t cilt ju jeni n paqe."
247
Verifikimi i prgjegjsis s madhe q bart betimi
Pas prfundimit t biseds rreth kushteve t betimit, dhe pasi q u
morn vesh rreth kontrats, u ngritn dy njerz, q t dy nga grupi i par
q kishin pranuar Islamin gjat haxhxhit n vitin njmbdhjet dhe dy-
mbdhjet t pejgamberllkut, s pari njri e pastaj tjetri, filluan t flasin
pr obligimin dhe prgjegjsin e madhe q pasojn nga kjo ngjarje
historike. Ata paralajmruan t tubuarit pr gjendjen faktike. Kshtu q
deshtn t kuptojn se sa jan t gatshm t flijohen pr at q jan betuar.
Ibni Is'haku thot: "Kur u mblodhn t betohen, Abbas b. Ubade b.
Nadleti tha: "A jeni plotsisht t vetdijshm se pr ka ia jepni fjaln ktij
njeriu?" Ata u prgjigjn: "Po." Ai tha: "Ather, premtojani fjaln tuaj n
luft me njerz, qofshin ata t bardh apo t zi, nse mendoni ta mbani.
Nse fatkeqsia e shkatrron pasurin e juaj dhe kryepart tuaj vriten e kjo
bhet shkak q ta tradhtoni, pasha Zotin kjo do t jet vuajtja juaj n kt
bot dhe n botn tjetr.
Nse mendoni se pajtoheni me t, pr ka edhe e keni ftuar, e
246
Hadithin e transmeton imam Ahmedi, vargu i transmetuesve sht hasen - i mir,
e el-Hakimi dhe Ibni Habani e kategorizojn n hadithet sahih. Shih: Muhtesar
Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 155 dhe Ibni Hisham: I/454. Ibni Is'haku transmeton
nj hadith t ngjashm nga Ubade b. Samiti, ku sht shtuar paragrafi: t mos ia
kundrshtojm pushtetin atij i cili e meriton kt pushtet;
247
Ibni Hisham: I/442.
157
fatkeqsia ua shkatrron pasurin dhe vriten kryepart tuaj t ndershm, e
ju megjithat e mbani dhe e prkrahni at, ather kjo do t jet shprblim
edhe pr kt bot e edhe pr botn tjetr. Ata than: "Do ta marrim me
vete, edhe nse i humbim pasurin dhe kryepart tan, por ka do t
fitojm me kt o Pejgamber i Zotit?" Ai tha: "Xhennetin." Ata than:
"Zgjate dorn!"
Ai e zgjati dorn e ata ia dhan besn."
248
N traditn e Xhabirit qndron (Tha): "U ngritm pr t'ia dhn besn,
kurse Es'ad b. Zerareti, m i riu prej nesh, ia mori dorn e tha: "Ngadal,
ngadal, o popull i Jethribit, ne nuk do t'i vinim jetat tona n duart e tij sikur
t mos ishim t sigurt q ai sht Pejgamber i All-llahut. Ardhja e tij tek ne
sot, do t thot t armiqsohesh me t gjith arabt, do t thot t vriten
prijsit tuaj, e nse do t jeni t qndrueshm n kt, ather pranoni at,
All-llahu do t'ju shprblej pr kt, e nse jeni qyqar e friksoheni pr
vetveten, ather mos e pranoni, ai sht arsyetuar, pr shkak jush, para
All-llahut."
249
Prfundimi i betimit
Pas konstatimit t paragrafeve t betimit, dhe pas vlersimit dhe
arsyetimit t tyre, filloi prfundimi i betimit me urime. Xhabiri ka thn se
pas fjalimit t Es'ad b. Zeraretit t pranishmit than: "O Es'ad, hajde,
shtrngojani njri-tjetrit dorn dhe prfundoni kt pun, se, pasha Zotin,
nuk do t lejojm e as q do t dshirojm t ndrpritet kjo marr-
veshje."
250
Ather Es'adi kuptoi se sa i gatshm ishte ky popull t flijohet pr
Islam. Pr kt edhe vet ishte i bindur - ka qen misionar i madh i Islamit
bashk me Mus'abin - dhe n saje t ksaj bhet prijsi kryesor fetar i ktij
grupi. Ky ka qen edhe iniciator i ktij tubimi dhe njeriu i par i cili e ka
pranuar kt marrveshje. Ibni Is'haku ka thn: "Edhe familja Benu Nexh-
dar konsideron se Ebu Umamet Es'ad b. Zerareti ka qen njeriu i par i cili
ia ka uruar marrveshjen Resulull-llahut a.s."
251
Pas ktij akti filluan urimet e gjithmbarshme. Xhabiri thot: "I afrohe-
shim Resulull-llahut a.s. nj nga nj, dhe donjri personalisht betohej,
duke iu lutur All-llahut q t na shprblej me Xhennet.
252
248
Ibni Hisham: I/446.
249
Tradita nga imam Ahmedi prej hadithit t Xhabirit.
250
Imam Ahmedi prej Xhabirit r.a.
251
Ibni Is'haku thot: Benu Abdul-Ehshelt kan thn se i pari ka qen Ebul-
Hejtheme. Ka'b b. Malik mendon se i pari ka qen El-Berae b. Maruri. Ibni
Hisham: I/447. Shumica mendojn se megjithat ky ka qen Es'ad b. Zerareti.
252
Musnedi imam Ahmedit.
158
Sa i prket grave, t cilat kan dhn betimin, ato nuk prshndeteshin
dor pr dore, por, uronin vetm me fjal. Resulull-llahu a.s. kurr nuk iu
ka zgjat dorn grave t huaja."
253
Dymbdhjet prijsit
Pas prfundimit t t gjitha detajeve rreth kontrats, Resulull-llahu a.s.
krkoi nga pjesmarrsit e tubimit q t'i zgjedhin dymbdhjet prfaqsues
- prijs t familjeve t veta, t cilt do t jen prgjegjs pr aplikimin e
paragrafeve t betimit - kontrats n vepr. Resulull-llahu a.s. u tha:
"Zgjedhni dymbdhjet vet nga mesi juaj. donjri prej tyre do t jet
prgjegjs pr njerzit e vet." Zgjedhja u krye menjher. Hazrexhasit i
caktuan nnt persona, kurse evsasit tre.
Ja emrat e tyre:
Prijsit el-hazrexhas:
1. Es'ad b. Zeraret b. Ades
2. Sa'd b. Er-Rebia b. Amr
3. Abdullah b. Revaha b. Thalebe
4. Rafi' b. Malik b. El-'Axhlan
5. El-Berae' b. M'arur b. Sabr
6. Abdullah b. Amr b. Haram
7. Ubade b. Es-Samit b. Kajs
8. Sa'd b. Ubade b. Dulejm
9. El-Mundhir b. Amr b. Hunejs
Prijsit el-evsas
1. Usejd b. Hadir b. Semmak
2. Sa'd b. Hajtheme b. El-Harith
3. Rufa'ah b. Abdul-Mundhir b. Zubejr
Kur u krye zgjedhja, Resulull-llahu a.s. krkoi prej tyre premtimin e
fort (betimin) dhe u tha:
"Ju jeni mbrojts t popullit tuaj dhe dorzan i tyre, si kan qen
Havarijjunt - Nxnsit mbrojts t Isait a.s. t birit t Merjems, kurse
un jam mbrojts i popullit tim, prkatsisht, myslimanve." Q t gjith u
pajtuan me kt.
254
Shejtani zbulon kontratn
Pasi q u krye e tr kjo procedur, dhe kur njerzit u bn gati t
shprndahen, papritmas u tradhtuan, e u gjetn t befasuar dhe t papr-
gatitur pr di t ktill. Ky tradhtar kishte hipur mbi nj kodr, dhe me z
t lart, far nuk sht dgjuar gjer ather, filloi t brtas: "O banor t
253
Sahih Muslim, kaptina: "Si e kan dhn grat betimin": II/131.
Gruas e cila nuk i sht mehrem - me t ciln do t mundej t martohet.
254
Ibni Hisham: I/443, 444, 446.
159
Shu'abit, a e doni Muhammedin dhe shoqrin e tij t gjall? Qe ku jan t
gjith s bashku dhe jan ngritur kundr jush." Resulull-llahu a.s. the: "Kjo
do t thot fatkeqsi pr Aka'ban. Pasha All-llahun, o ti armik i All-llahut,
posarisht do t'i qroj hesapet me ty." Pastaj i urdhroi njerzit t
shprndahen e t shkojn n kampet e tyre.
255
Gatishmria e ensarve t'i sulmojn kurejshitt
Kur myslimant e dgjuan zrin e tradhtarit, Abbas b. Ubade b.
Nadleh tha: "Pasha All-llahun, o Pejgamber, nse don ti, nesr do t'i
sulmojm banort e Minnes me shpata. Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Un
nuk ju urdhroj di t till. Kthehuni n kampet tuaja dhe flini."
256
Kurejshitt drgojn protest n Jethrib
Lajmi pr kt ngjarje s shpejti u prhap edhe n Mek. Kurejshitt i
kaploi frika dhe dshprimi sepse trsisht ishin t vetdijshm se far
pasoja do t shkaktonte kjo marrveshje pr pasurin e tyre dhe pr vet
ata. Andaj, menjher t nesrmen, e drguan nj delegacion t madh, t
prbr prej mekasve t shquar dhe pasanikve m t mdhenj mekas, n
kampin e haxhilerve nga Jethribi, q t protestojn energjikisht pr
marrveshjen e br. Ata than: "O hazrexhas, jemi t informuar se keni
ardhur tek ky njeriu yn (Muhammedi a.s.) me qllim q ta shptoni prej
nesh, dhe t'i jepni prkrahje kundr nesh. Dijeni se prej t gjith arabve,
ne m s paku do t donim t shprthente lufta mes nesh dhe jush.".
257
Duke qen se mushrikt e Jethribit assesi nuk e dinin se pr ka sht
fjala, filluan t betohen n Zot se nuk din asgj dhe se, n realitet, ktu
nuk ka kurrgj. Ata e thirrn Abdullah b. Selulin i cili erdhi para tyre e tha:
"Kjo nuk vlen asgj. Ksaj mos ia varni veshin. Populli im as q do t
mendonte t bnte di t till. Derisa kam qen n Jethrib, ata nuk bnin
kurrnjsend prderisa nuk konsultoheshin me mua." Myslimant tinzisht
shikonin njri-tjetrin dhe asnjri nuk bzajti. Nuk vrtetuan e as q mohuan
di. Prfaqsuesit e kurejshitve i besuan mushrikve t Jethribit dhe u
kthyen t zhgnjyer.
Kurejshitt kuptojn pr tubimin e mbajtur
dhe i ndjekin pjesmarrsit
Prfaqsuesit e Meks u kthyen pothuajse t bindur se kan qen t
informuar gabimisht, por megjithat vazhduan hulumtimin n lidhje me
kt shtje dhe n fund kuptojn se lajmi ishte i vrtet - se tubimi me t
vrtet ishte mbajtur. Ndrkaq, kt e kuptuan me vones, sepse haxhilert
tanim ishin nisur pr n shtpit e veta. Ata e alarmuan kalorsin pr t'i
ndjekur medinasit, por mjaft von. Patn sukses t'i shohin Sa'd b. Ubaden
255
Zadu-l-Me'ad.
256
Ibni Hisham: I/448.
257
Ibni Hisham: I/448.
160
dhe Mu'adh b. Amrin. Mu'adhi i arrin shokt e vet dhe kshtu shpton,
kurse Sa'din e zun, ia lidhin duart pas qafe e pastaj e lidhin pr kollan t
deves dhe filluan ta rrahin dhe ta trheqin pr floksh derisa mbrritn n
Mek. Atbot erdhi El-Mut'am b. Adijji dhe Harith b. Harb b. Umejje dhe
e shptojn nga duart e tyre, sepse Sa'di u kishte garantuar rrug t sigurt
karvaneve t tyre q kalonin afr Medins.
Gjat rrugs ensart e shohin se Sa'di ka humbur, u morn vesh q ta
krkojn, por ai u paraqit para tyre, dhe s bashku u kthyen n Medin.
258
Kshtu sht zhvilluar betimi i dyt n Aka'ba, i njohur me emrin
"Betimi i Madh".
Ka kaluar n atmosfer t marrveshjeve reciproke dashjeje dhe res-
pektimi, ka kaluar me besim reciprok, trimri dhe gatishmri pr flijim.
Besimtari nga Jethribi ndiente dhimbsuri ndaj vllait t lnduar nga Meka, i
gatshm t luftonte pr ta mbrojtur at, sepse ata fshehtazi duheshin mes
veti vetm pr hir t All-llahut xh.sh.
Botkuptimi dhe ndjenja e till nuk kan pasur karakter t prkoh-
shm, sepse mbshtetje e tyre ka qen, imani (besimi) i fuqishm te All-
llahu xh.sh. te Pejgamberi i Tij dhe Libri i Tij. Vetm ata q kan iman t
fort, qndrojn me krenari para forcave t errsirs, sepse imani harmo-
nizon raportin mes fjals dhe veprs.
Me ksi imani, myslimant kan arritur ta shnojn historin me veprat
e tyre dhe t'i ln gjurmt e veta, t cilat nuk ka mundur t'i zhduk koha e
kaluar, me t cilat mburret e sotmja e pa t cilat nuk do t mbetet as e
ardhmja.
uuuuu
258
Zadu-l-Me'ad: II/51, 52; Ibni Hisham: I/448-450.
161
PARAROJA E HIXHRETIT
as prfundimit t betimit t dyt n Aka'ba, dhe pasi q mysli-
manve u shkon pr dore t formojn atdheun e vet mes t
shkrettirs ku dominonte politeizmi dhe injoranca - kjo ka qen
fitorja m e madhe pr Islamin q nga fillimi i tij - Resulull-llahu a.s. u lejon
myslimanve t shprngulen n atdheun e ri, prkatsisht, t bjn hixhret.
P
Hixhreti ishte mosprfillja e interesave personale, flijimi i pasuris dhe
shptimi i jets. Njeriu ishte i vetdijshm se ka sht duke humbur, ishte i
vetdijshm se sht i plakitur legalisht dhe se mund t psoj, qoft n
fillim qoft n fund t rrugs s vet, por ai niset n ardhmri t panjohur
duke e ditur me siguri se pas veti po e len pikllimin dhe zhgnjimin.
Myslimant, edhe pse i dinin t gjitha kto, filluan t shprngulen, ndrsa
jobesimtart u vuan mes tyre dhe shprnguljes s tyre dhe aplikuan tortura
t reja ndaj myslimanve.
Ja disa shembuj:
1. Ebu Seleme ka qen njri prej muhaxhirve t par. Ai sht
shprngulur nj vit para betimit t dyt, si thot Ibni Is'haku. S bashku
me t kan shkuar bashkshortja dhe djali i tij. Kur u prgatitn pr ta
braktisur Mekn, t afrmit e bashkshortes i than: "Ti dshiron t shkosh
kundr dshirs son. ka do t bhet me kushrirn ton, e
bashkshorten tnde? Prse t lejojm t shkosh n vend t huaj?" Ia
morn gruan e kjo qe shkak pr grindje t ashpr mes familjes s tij dhe t
saj. Ata than: "Nse ju e ndani nga ai, ather ne nuk do t'ia japim fmijn
ton." Ziheshin rreth fmijs derisa ia nxorn dorn, por megjithat
xhaxhallart nuk ia dhan. Ebu Seleme shkoi vetm n Medin. Ummu
Selema, pas shkuarjes s burrit dhe marrjes s fmijs, dilte do dit n nj
kodr dhe qante prej mngjesit gjer n mbrmje. Kaloi nj vit e asaj nuk i
kalonte mrzia dhe nuk prmirsohej. Prandaj, njri nga kushrirt e saj
ndien keqardhje pr t dhe thot: "Prse nuk e lironi kt t mjer, a nuk ju
mjafton se e keni ndar nga burri dhe fmija?" Ather i than asaj: "Nse
dshiron shko te burri yt." Ajo e mori djalin nga familja e tij dhe u nis pr
n Medin. Rruga e gjat pesqind kilometra, e ajo - vetm me djalin e saj.
Askund kurrnj krijes e All-llahut xh.sh. Udhtoi e udhtoi, gjersa nuk
162
mbrrini n Et-Ten'im, ku e takoi Uthman b. Talha Ebi Talhan. Ky, kur
kuptoi se n 'gjendje ishte, e prcolli gjer n paralagjen e Medins. Kur e
pan xhamin Kubba (xhamia e par e ndrtuar n Islam), ai tha: "Burri yt
sht ktu, n kt fshat. Shko tek ai me bekimin e All-llahut xh.sh." Pastaj
u kthye n Mek.
259
2. Kur Suhejbe vendosi t shprngulet n Medin, kurejshitt
jobesimtar i than: "Ke ardhur tek ne si lyps i shmtuar, pastaj ke
huazuar nga ne dhe je pasuruar. Ke arritur mjaft n jet, e tani dshiron t
dalish e t marrish me vete pasurin tnde. Pasha Zotin, kjo nuk bn
kshtu." Suhejbe iu prgjigj: "E ka mendoni, nse do t'ua lja tr pasu-
rin time, a do t m lejonit t shkoj rrugs sime?" U prgjigjn: "Po." Ky
tha: "Po ua l pasurin time." Ky lajm erdhi gjer tek Resulull-llahu a.s. e
tha: "Suhejbe sht n fitim e sipr, Suhejbe sht n fitim e sipr!"
260
3. Umer b. El-Hattabi, Ajjash b. Ebi Rebia dhe Hisham b El-Asijj b.
Vaili u morn vesh q t nesrmen n mngjes t takohen tek i pari, e prej
aty t nisen pr n Medin. Umeri dhe Ajjashi u takuan kurse Hishami ishte
i penguar.
Kur Umeri dhe Ajjashi mbrritn n Medin e u vendosn n Kubba,
Ebu Xhehli dhe El-Harithi erdhn tek Ajjashi - q t tre vllezr prej nj
nne - dhe i than:
"Nna jote sht betuar se nuk do t'i kreh flokt dhe nuk do t hyj
nn hije, gjersa ti nuk kthehesh.
Umeri i tha: "O Ajjash njerzit e tu t krkojn vetm pr t br
ndonj t keqe dhe pr t t kthyer nga feja! Dije se nse nns sate i
pengojn vesht, vet do t krehet dhe nse e rrok vapa e Meks, vet do
t shkoj nn hije."
Megjithat Ajjashi vendosi t kthehet me ta, ashtu q nna e vet t
lirohet nga betimi.
Ather Umeri i tha: "Nse tani ke vendosur, merre deven time, ajo
sht e qndrueshme dhe e shpejt. Mbahu pr shpine t saj (mos zbrit nga
ajo). Nse do ta kesh ngusht nga t tuajt, ajo do t t shptoj (do t ik)."
Ajjashi hipi n deven e Umerit dhe u nis me ta.
Pas nj kohe udhtimi, Ebu Xhehli i tha: "O vllai im, un jam duke
hjekur keq n deven time. A don q t ndrrohemi pak?" "Po si jo", u
prgjigj Ajjashi. U ndaln, i uln devet e veta dhe zbritn. Posa shkeln n
tok, Ebu Xhehli dhe Harithi e kapn Ajjashin, e rrzuan n tok dhe e
lidhn.
Kshtu t lidhur e solln n Mek, mes dits, dhe thirrn: "O banor t
259
Ibni Hisham: I/468-470.
260
Ibni Hisham: I/477.
163
Meks, veproni kshtu edhe ju me renegatt tuaj, si vepruam ne me
renegatin ton."
261
Kta jan vetm tre shembuj, q na tregojn se ka u bnin mushrikt
e Meks atyre q dshironin t shprnguleshin e kta kuptonin qllimin e
tyre. Me gjith kto vuajtje, myslimant dilnin njri pas tjetrit.
Pas dy muaj e disa dit nga betimi i Madh n Aka'ba, n Mek prej
myslimanve ngeln vetm Resulull-llahu a.s. me Ebu Bekrin dhe Aliun.
Kta dy as'hab mbetn sipas urdhrit t Resulull-llahut a.s.
Prve ktyre ngeln edhe ata mysliman, t cilt me dhun pengo-
heshin nga mushrikt t shprnguleshin. Resulull-llahu a.s. i prgatiste
plakat e veta pr udhtim, duke pritur urdhrin prej All-llahut xh.sh.
Gjithashtu edhe Ebu Bekri i prgatiste t vetat.
262
Buhariu transmeton nga Aishja r.a. e cila thot: "Resulull-llahu a.s. u
ka treguar myslimanve se ka par vendin ku do t vendosen ata. Ky do t
jet afr nj palmeje hurmash, mes dy shkmbinjve vullkanik."
Dhe kshtu ka filluar hixhreti n Medin.
N Medin jan kthyer edhe t gjith muhaxhirt nga Abisinia.
Edhe Ebu Bekri bhej gati t shkonte n Medin, kurse Pejgamberi
a.s. i thot: "Un dshiroj t marr lejen pr udhtim." Ebu Bekri e pyet:
"A do ta marrish me t vrtet?" "Po", - u prgjigj Resulull-llahu a.s. kurse
Ebu Bekri prgatiti dy deve pr rrug, ndrsa leja do t arrij pas katr
muajsh.
263
---
261
Hishami dhe Ajjashi kan mbetur nn internimin e mushrikve gjer n Hixhretin
e Resulull-llahut a.s. Nj dit tha: "Kush do t ma sjell Ajjashin dhe Hishamin?"
El-Velid b. Velidi tha: Un, o Resulull-llah." Kur hyn n Mek, e takon nj grua e
cila u drgonte atyre ushqim, dhe e prcjell at pr t kuptuar se ku gjenden ata.
Ishin t mbyllur n nj shtpi pa kulm. Kur bie nata, El-Velidi kaprcen murin, i
liron kta dhe i sjell n Medin - (Ibni Hisham: I/474-476).
262
Zadu-l-Me'ad: II/52.
263
Sahihu-l-Buhari, kaptina: "Hixhreti i Resulull-llahut a.s. dhe i shokve t tij":
I/553.
164
SEANCA E PARLAMENTIT"
KUREJSHIT
Ngjarja n Salln e Kshillit
ur mushrikt e Meks pan se shokt e Resulull-llahut a.s.
po prgatiten q s bashku me familjet e tyre ta braktisin
Mekn, i kaploi frika dhe dshprimi, q s'mbahej mend. Para
tyre qndronte rreziku i madh dhe i vrtet, q kanosej t shkatrronte
idhujtarin dhe ekonomin e tyre. Ata e dinin se far kualitetesh posedon
Muhammedi a.s. Askush sikurse ai nuk ka pasur ndikim te njerzit.
posedonte prirje t larta t prijsit, i cili udhhiqte n rrug t drejt.
Ndrsa as'habt e tij ishin t gatshm, q me vendosmri dhe sinqeritet, t
flijohen n rrugn e tij. Kishin frik nga fiset El-Evs dhe El-Hazrexh, t
njohur n mesin e arabve si trima, bujar dhe t menur, pastaj me dashuri
ndaj paqes dhe do gjje t mir. I dinin prpjekjet e tyre t mdha pr
ndrprerjen e luftrave vllavrasse e t gjata, q m n fund edhe u shkon
pr dore ta realizojn kt. Kurejshitt, gjithashtu, e dinin se far rndsie
strategjike ka Medina pr tregti n muajin e haxhxhit. Rrugt tregtare nga
deti i Kuq dhe Jemeni e gjer n Sham kalonin npr Medin, Tregtart
mekas drgonin mallra n Sham me vler prej 250.000. dinar t art
(dukat) n vit, prve vlerave q i drgonin banort e Taifit dhe vendeve
t tjera prreth. Nj tregti e till e suksesshme mund t zhvillohej vetm
prmes rrugve tregtare t siguruara dhe t mbrojtura mir. Pr kt arsye
nuk mund t fshihej frika e madhe e kurejshitve nga ajo q Islami u
familjarizua n Medin - Jethrib, dhe q populli medinas u kthye kundr
tyre. Pasi q e ndien rrezikun, i cili i tronditi me themel, filluan t'i hulum-
tojn mnyrat m adekuate pr shmangien e ktij rreziku, shkaktar m i
madh dhe i vetmi i t cilit ishte bartsi i ides Islame dhe mendimit Islam,
apo m mir t thuhet, i fes Islame, Resulull-llahu a.s.
K
T enjten, m njzet e gjasht seffer t vitit katrmbdhjet t pejgam-
berllkut, apo m 12. shtator t vitit 622.
264
sipas kalendarit, ose rreth dy
muaj e gjysm pas betimit t Madh n Aka'ba, n Mek u mbajt seanca e
264
Kt dat e kemi marr pas verifikimit t t gjitha burimeve prej nga e ka marr
Muhammed Sulejman Mensur Fevri; Rahmetun li-l-Alemin: I/95, 97. 102. II/471.
165
Parlamentit n Salln e Kshillit, n fillim t dits.
265
Kjo ka qen seanca m e rndsishme n historin e Meks. N
seancn e Parlamentit kan marr pjes prfaqsuesit e t gjitha fiseve
kurejshite. Ktu duhej t shqyrtohej plani vendimtar pr shkatrrimin
definitiv t bartsit t flamurit islam. Me prfundimin e tij duhej q totalisht
t ndrpritet vala deprtuese e fes ekzistuese - Islamit.
N kt tubim, me rndsi jetsore pr kurejshitt, kan marr pjes
kta delegat kurejshit:
1. Ebu Xhehl b. Hishami, prej fisit Beni Mahzum
2. Xhubejr b. Mut'ami, T'aimeh b. Adijji dhe El-Harith b. Amiri prej
fisit Beni Neufel b. Abdi Menaf.
3. Shejbe dhe Utbe, t bijt e Rebias dhe Ebu Sufjan b. Harbi, prej
fisit Abdi Shems b. Abdi Menaf
4. En-Nadar b. El Harith, prej fisit Beni Abdi-d-Dar
5. Ebu El-Buhturi b. Hishami, Zum'ah b. El-Esvedi dhe Hakim b.
Hizami, prej fisit Beni Esed b. El-Uzza
6. Nebihu dhe Munebihu, t bijt e El-Haxhxhaxhit, prej fisit Beni
Xhumeh
Pasi q arritn n Salln e Kshillit n kohn e caktuar, i befasoi Iblisi
(shejtani) n figur t nj plaku t ndershm, me veshje t bardh. U ndal
n der, e ata pyetn: "Kush je ti, o plak?" Ai u prgjigj: "Epror i banorve
t Nexhdit. Kam dgjuar pr ka do t flisni, andaj erdha q edhe un t
marr pjes. Besoj se nuk do t kundrshtoni mendimin tim apo kshilln
time." Ata than: "Ani mir, hyn!" Ai hyri e u ul me ta.
Vendimi unanim i parlamentit pr
vrasjen e Muhammedit a.s.
Kur Filloi seanca, filluan edhe propozimet dhe zgjidhjet e ndryshme.
Diskutimi zgjati shum. Ebu El-Esvedi tha: "Do t leqitemi (heqim dor)
nga ai dhe do ta przm nga vendi yn. Nuk mrzitemi se kah do t shkoi
dhe ku do t vendoset. N kt mnyr do t prmirsojm situatn ton
dhe do t jet sikurse ishte edhe m par." Plaku nexhdijas tha: "Jo, pasha
Zotin! Ky nuk sht mendimi i t gjithve! Q t gjith ju e dini se sa bukur
flet dhe me far urtsie logjikon, sa q edhe t tjerve jetn ua sajon.
Pasha Zotin, nse veproni kshtu, nuk do t jeni t sigurt prej asnj populli
Arab. Kudo q do t jet, ata do t'a pranojn, e pastaj do t kthehen
kundr jush. Do t'ju ngadhnjen dhe ather do t bj me ju ka t doj.
265
Se seanca ka filluar n mngjes na vrteton tregimi i Ibni Is'hakut, se Xhibrili e
ka njoftuar Resulull-llahun a.s. pr komplotin e ktij tubimi dhe se i sht dhn
leja pr Hixhret. Gjithashtu Buhariu transmeton hadithin nga Aishja r.a. se
Resulull-llahu a.s. ka shkuar tek Ebu Bekri, aty kah mesdita, e i ka thn: "Ka
arritur leja pr udhtim."
166
Andaj, krkoni pr t zgjidhje tjetr!"
Ebul-Buhturi tha: "Lidheni n pranga e zinxhir, mbylleni n qeli, e
pastaj shikoni se si do t'a gjej kobi, si i ka gjetur edhe ata poett -
Zuhejrin dhe Nebigun - prpara tij, e ata vdiqn. E edhe ai do t vdes kur e
gjen e keqja si i gjeti edhe ata."
Plaku Nexhdijas tha: "Jo, pasha Zotin, as ky nuk sht mendim i t
gjithve. Pasha Zotin, nse e burgosni at, si thoni, nuk do t mund ta
lidhni edhe frymn e tij, mendimet e tija dhe idet e tija. Ato do t dalin
prjashta edhe pran dyerve t mbyllura dhe do t valviten tek shokt e tij.
Ata do t'ju sulmojn e do ta nxjerrin at nga duart tuaja, e ather edhe t
tjert do t ngriten kundr jush gjersa nuk ngadhnjejn. Pra, kjo nuk sht
zgjidhje pr ju. Krkoni di m t mir!"
Pasi q parlamentart i refuzuan t dy propozimet, u parashtrua
propozim i ri, t cilin t gjith e pranuan. Natyrisht, ky propozim rrjedh
prej shpirtligut m t madh t Meks, e ky sht Ebu Xhehli, i cili u ngrit e
tha: "Pasha Zotin, un kam zgjedhje. Besoj se t gjith do t pajtoheni."
Ata than: "far, o Ebul-Hakim?" Ai prgjigjet: "Konsideroj se duhet t
zgjedhim nga nj t ri t fuqishm prej do fisi q t na prfaqsoj, t
cilve do tu japim nga nj shpat vdekjeprurse, t shkojn e ta mbysin at
t gjith prnjherit. Vetm ather do t shptojm nga ai. Nse veprojm
kshtu, gjaku do t'i shprndahet n t gjitha fiset, e Benu Abdi Menaft
nuk do t mund t'u hakmerren t gjithve. Kshtu q do t detyrohen t
pranojn shpagimin e gjakut (dij'jen)."
Plaku Nexhdijas tha: "Le t bhet ashtu si thot ky njeri. As un nuk
jam duke par zgjidhje m t mir." Parlamenti mekas unanimisht pranoi
kt propozim t tmerrshm.
Antart e parlamentit u kthyen n shtpi definitivisht t vendosur q
kt konkluzion menjher t zbatojn n vepr.
266
][6][
266
Ibni Hisham: I/480-482.
167
HIXHRETI I RESULULL-LLAHUT A.S.
ur u aprovua vendimi i tmerrshm pr vrasjen e Resulull-llahut
a.s., Xhibrili erdhi me Shpalljen e All-llahut t Lartsuar e t
Lavdishm dhe e informoi Resulull-llahun a.s. pr komplotin e
kurejshitve kundr tij dhe njkohsisht pr lejen e All-llahut xh.sh. q ta
braktis Mekn. Ai ia caktoi kohn e hixhretit duke thn: "Sonte mos fli
n shtratin tnd si zakonisht."
267
K
Resulull-llahu a.s. drgoi plakat e veta tek Ebu Bekri r.a. dhe u mor
vesh me t pr udhtim. Aishja r.a. tregon: "Pas dreke rrinim n shtpi t
Ebu Bekrit, kur dikush tha: "Po vjen Resulull-llahu a.s.!" N kt koh nuk
ka ardhur kurr m par. Ebu Bekri tha: "Hyn, ja Resulull-llah, t gjith
ktu jan tuajt." Resulull-llahu a.s. tha: "M ka ardhur leja pr vajtje." Ebu
Bekri tha: "N shoqrin tnde, pash All-llahun, edhe un?" "Po", u pr-
gjigj Resulull-llahu a.s.
268
Pasi q u morn vesh pr udhtim, Resulull-llahu a.s. u kthye n
shtpin e vet pr ta pritur natn.
Rrethimi i shtpis s Resulull-llahut a.s.
Keqbrsit m t mdhenj kurejshit e kaluan ditn duke u prgatitur
pr realizimin e planit, t cilin e kishin aprovuar parlamentart mekas n
mngjes.
Pr realizimin e planit ishin caktuar njmbdhjet vet, antar t
parlamentit, kta jan:
1. Ebu Xhehl b. Hisham
2. El-Hakim b. Ebil A's
3. Ukbe b. Ebi Muit
4. En-Nadar b. El-Harith
5. Umejje b. Halef
6. Zem'ah b. El-Esved
267
Ibni Hisham: I/482; Zadu-l-Me'ad: II/52
268
Sahihu-l-Buhari, kaptina: "Hixhreti i Resulull-llahut a.s. dhe i shokve t tij":
I/553. Pas aprovimit t planit pr udhtim, Resulull-llahu a.s. u kthye n shtpi t
pret natn.
168
7. T'aimeh b. Adijj
8. Ebu Leheb
9. Ubej b. Halef
10. Nebih b. El-Haxha
11. Munebih b. El-Haxhxhaxh
269
Ibni Is'haku thot: "Kur u errsua, ky grup rrethoi shtpin e Resulull-
llahut a.s. dhe pritnin q ta zinte gjumi, e pastaj ta mbysin.
270
Ishin plotsisht t sigurt q ky plan i turpshm, dhe ky komplot i madh
do t ket sukses. Vetm Ebu Xhehli ishte nervoz dhe i pasigurt, andaj me
zemr t shungulluar qndronte para shokve t vet duke u folur me sar-
kazm dhe tallje: "Muhammedi mendon se do t bheni mbretr t arabve
dhe t t huajve, nse pranoni fen e tij, dhe se do t ringjalleni pas vdekjes
suaj, se pr ju jan prgatitur kopshte sikur kopshtet e Jordanit, e nse nuk
pranoni, se do t vdisni si kafsh, e pas ringjalljes, do t hyni n zjarr ku do
t digjeni."
271
Vrasja duhej br pas mesnats, ata bnin roje derisa pritnin momentin
e caktuar. Ndrkaq, All-llahu xh.sh. e mori situatn n "duart e veta". Ai,
Sunduesi i hapsirave qiellore dhe toksore, bn ka t doj dhe si t doj
Vet. Ai merr n mbrojtje at q e do dhe nse dshiron ta ndshkoj dik,
ai, assesi nuk mund t mbrohet prej Tij. E paralajmroi Pejgamberin e Vet,
pastaj shpalli:
"Dhe kur jobesimtart t bnin kurtha: q t t lidhin, t mbysin
ose t dbonin, ata bnin kurtha por edhe All-llahu i kurthonte ata,
sepse All-llahu sht njohs m i mir i kurthave." (8, 30)
Resulull-llahu a.s. braktis shtpin e vet
Plani i kurejshitve, edhe me gjith prgatitjet e mdha e t prpikta
dshtoi krejtsisht.
N momentin vendimtar, Resulull-llahu a.s. i tha Ali b. Ebu Talibit:
"Shtriju n shtratin tim, vishe kt pelerin time t gjelbr nga Hadramevi
dhe flej n te. Kurrgj nuk do t t ndodh." Resulull-llahu a.s., kur binte t
flinte, zakonisht e vishte at pelerin.
272
Pastaj doli nga shtpia, deprtoi npr radht e pusingitsve, e mori
nj grusht zall dhe e derdhi n kokat e tyre. All-llahu xh.sh. ua verbroi
pamjen dhe nuk e pan. Resulull-llahu a.s. kndonte: "Dhe Ne e kemi
vn nj penges para tyre dhe nj penges prapa tyre dhe n sy u kemi
vn nj perde - prandaj ata nuk shohin." (36, 9). do kurejshit n kok
269
Zadu-l-Me'ad: II/52.
270
Ibni Hisham: I/482.
271
Ibni Hisham: I/483.
272
Ibni Hisham: I/482, 483.
169
kishte zall. Mandej Resulull-llahu a.s. vajti n shtpi t Ebu Bekrit. Prej
aty doln nga dera e mbrapme dhe u nisn kah shpella "Thevr", e cila
gjendej n juglindje t Meks n rrug pr Jemen.
273
Pusia rreth shtpis s Resulull-llahut a.s. ende vazhdonte. T rinjt
mushrik pritnin momentin vendimtar. Pak para mesnate atyre u afrohej
kobi dhe fatkeqsia.
Para tyre u paraqit nj njeri, dhe, duke i par para ders s shtpis t
Resulull-llahut a.s., i pyeti: "'bni ktu?" U prgjigjn: "Jemi duke pritur
Muhammedin." Ai tha: "Jeni t mashtruar dhe plani ju ka dshtuar. Ai ka
kaluar pran jush, n koka ju ka hedhur pluhur dhe ka shkuar rrugs s
vet." Ata than: "Nuk e kemi par, pasha Zotin!" Pastaj filluan ta shkundin
pluhurin nga kokat. Por, s shpejti u kndelln dhe me vrull hyn n shtpi.
E pan dik n shtrat e than: "Pasha Zotin, Muhammedi sht duke fjetur
n pelerinn e vet." N at ast filloi t zdritet e Aliut i doli gjumi dhe u
drejtua n shtrat, kurse ata e rrmbyen. Porse e njohn dhe e pyetn pr
Resulull-llahun a.s. Ai tha: "Un nuk di gj."
274
Prej shtpis gjer n shpell
Resulull-llahu a.s. doli nga shtpia e vet natn e 27 t muajit seffer t
vitit 14 t pejgamberllkut (12/13.09.622).
275
Vajti tek shoku i vet, miku dhe kujdestari m besnik, Ebu Bekri r.a. S
bashku, dhe at menjher, doln nga dera e mbrapme e shtpis s tij, q
sa m shpejt t dalin nga Meka, para se t agonte mngjesi. Resulull-llahu
a.s. e dinte se kurejshitt do t organizojn ndjekjen dhe se t gjitha
vshtrimet do t drejtohen kah Medina, andaj ndjeksit do t nisen rrugs
kryesore kah veriu, prandaj zgjodhi rrugn e kundrt nga ajo, e cila
shpiente n jug t Meks, n drejtim t Jemenit. Ksaj rruge udhtuan rreth
pes mila gjersa nuk arritn te kodra e quajtur "Thevr". Kjo kodr sht
mjaft e lart, larg rrugs, dhe vshtir mund t shkohet gjer atje pr shkak
t shkmbinjve. Resulull-llahu a.s. i kishte lnduar kmbt duke ecur npr
shkmbinj. Disa thon se ka ecur n gishta pr t'i fshehur gjurmt, kshtu
q i ka lnduar kmbt. Sidoqoft, dihet se Ebu Bekri i ka ndihmuar t dal
n kodr dhe se ka ecur duke u luhatur gjersa ka arritur n maje t kodrs
273
Ibni Hisham: I/483; Zadul-Miad: I/52.
274
Ibni Hisham: I/482, 483.
275
Rahmetun li-l-Alemin: I/95. Data n muajin seffer sht nse fillimin e vitit e
llogarisim prej muharremit, t katrmbdhjetin prej pejgamberllkut. Por nse vitin
e llogarisim prej muajit n t cilin ka filluar t'i zbret Shpallja Resulull-llahut a.s.,
ather sigurisht muaji seffer do t ishte i vitit trembdhjet Shumica q merren me
Sire mund t ken njrn apo tjetrn mundsi. Prandaj edhe ekzistojn dallime n
disa data. Ne i kemi marr t gjitha datat nga fillimi i vitit n muajin muharrem, si
sht edhe sipas kalendarit.
170
ku gjendej shpella, e cila n histori u b e njohur me emrin "Thevr".
276
"Kur ata dy ishin n shpell" (ajet)
Kur arritn tek shpella, Ebu Bekri tha: "Pasha All-llahun, nuk do t
hyjsh prderisa un nuk hyj i pari, e nse ekziston ndonj rrezik, mua le t
m gjej, e jo ty." Ebu Bekri hyri n shpell dhe shikoi n do an t saj. E
pa nj vrim, e shqeu shallin e vet dhe e mbylli at. Me pjesn tjetr t
shallit ia lidhi kmbt e lnduara Resulull-llahut a.s. Pastaj i tha: "Hyn." Ai
hyri, u ul, ia vuri kokn n kraharor dhe fjeti. Ebu Bekrin e theri akrepi n
kmb, por nuk lvizi nga frika se do ta zgjonte Resulull-llahun a.s. Nga
dhembja i rrodhn lott dhe i ran Resulull-llahut a.s. n fytyr. Ky u zgjua
dhe pyeti: "'ke, o Ebu Bekr?" "M theri akrepi." Resulull-llahu a.s. ia
frkoi plagn e dhembja i pushoi.
277
N shpell kan ndejtur tri net, t premtn mbrmje, t shtunn dhe
t dieln.
278
Abdullahu, i biri i Ebu Bekrit flinte me ta. Aishja r.a. ka thn:
"Abdullahu ka qen djalosh mendjempreht dhe i gjindshm. Para mn-
gjesit zgjohej dhe shkonte tek kurejshitt n Mek, sikur t kishte fjetur
aty. I dgjonte me kujdes t gjitha bisedat rreth atyre dyve, e n mbrmje
kthehej dhe u tregonte lajmet." Kurse Amir b. Fuhejre, robi i liruar i Ebu
Bekrit i kulloste delet afr shpells dhe i furnizonte me qumsht.
279
Kt e
bnte natn. N mngjes i grahte deleve gjurmve t Abdullahut, n
mnyr q kopeja t'i fshinte ato pas shkuarjes s tij n Mek.
280
Sa u prket kurejshitve, ata gati u mendn kur kuptuan se u ka ikur
Resulull-llahu a.s. at nat kur komploti do t duhej t prfundonte me
vrasjen e tij. At rast ata e rrahn Aliun, e drguan n Ka'be dhe e mbajtn
nj or duke u munduar t kuptojn di pr Resulull-llahun a.s. dhe Ebu
Bekrin.
281
Pasi q nga Aliu nuk mundn t kuptojn asgj, shkuan n shtpin e
Ebu Bekrit dhe i ran ders. Para tyre doli Esma, vajza e Ebu Bekrit, ata
pyetn: "Ku e ke babn?" "Nuk di se ku sht." Ebu Xhehli - faqeziu i
paturp - e ngriti dorn dhe i ra shuplak, aq fuqishm, sa q ia shkuli vathin
276
Rahmetun li-l-Alemin: I/95; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 168.
277
Rrfen Rezzijni nga Umer b. El-Hattabi r.a. se Ebu Bekrit iu sht kthyer helmi
para vdekjes dhe ka vdekur prej tij. Mishkatu-l-Mesabih: II/556.
278
Fethu-l-Bari: V/336.
279
Sahihu-l-Buhari: I/ 553, 554.
280
Ibni Hisham: I/486.
281
Rahmetun li-l-Alemin: I/96.
171
prej veshi.
282
Kurejshitt mbajtn nj mbledhje t ngutshme ku morn vendimin q
t'i prdorin t gjitha mjetet q dispononin pr kapjen e ktyre dy njerzve.
N t gjitha rrugt drguan kontrollin e fort t armatosur. Gjithashtu
vendosn t japin shprblim t madh, n vler prej njqind devesh, pr do
njrin ve e ve, atij q i kthen n Mek, t gjall, apo t vdekur, kushdo
qoft ai.
283
Pas ksaj t gjith u nisn n ndjekje: kalorsit, kmbsort dhe njoh-
sit e gjurmve. U shprndan npr lugina dhe male, udh dhe shkurre, por
pa kurrfar rezultati. Ndjeksit arritn edhe para hyrjes s shpells, por
All-llahu xh.sh. zotron me do situat. Tregon Buhariu nga Enesi, e ky
nga Ebu Bekri i cili thot: "Kam qen n shpell me Resulull-llahun a.s.
dhe kur ngrita kokn, pash kmbt e njerzve. Thash, o Pejgamber i
Zotit, nse dikush e lshon shikimin, do t na sheh. Ai mu prgjigj:
"Qetsohu, o Ebu Bekr, ne jemi dy e i treti sht All-llahu." N nj
version tjetr qndron: "ka mendon, o Ebu Bekr, pr dy vet me t cilt
sht All-llahu i treti."
284
Ndodhi nj mu'xhize (mrekulli e All-llahut), se All-llahu xh.sh. e
shprblej Pejgamberin e vet dhe bri q ndjeksit t kthehen, ather kur
mes Resulull-llahut a.s. dhe tyre largsia ishte disa hapa.
N rrug pr n Medin
Kur u shuajt epshi i ndjeksve dhe u ndrpre mbikqyrja e rrugve,
kur humbi interesi pr shprblim (sepse humbn do shpres), dhe pas
dshtimit total t kurejshitve q t kuptojn di gjat tre ditve t kaluara,
Resulull-llahut a.s. dhe bashkudhtarit t tij ju dha rasti pr t vazhduar
rrugn pr n Medin.
Ata morn me veti nj shoqrues t urt, besnik dhe t shkatht -
Abdullah b. Urejkit El-Lejthi - pr t'i prcjellur n Medin, duke gjetur
rrugn m t shkurtr dhe m trthort. Ky udhrrfyes kishte qen
idhujtar sikurse kurejshitt. Ata krkuan prej tij garanc dhe besnikri, e
pasi q ky u premtoi kt, ata ia dorzuan frert e deveve t veta. Kjo
ndodhi t hnn n mbrmje. N agim t rebiul-evvelit, t vitit t par t
282
Ibni Hisham: I/554.
283
Sahihu-l-Buhari: I/554.
284
Sahihu-l-Buhari: I/516, 558. Frika e Ebu Bekrit nuk ka qen pr at persona-
lisht, por si tregohet, kur i ka par gjurmuesit sht friksuar pr Resulull-llahun
a.s. e ka thn: "Nse psoj un, ka psuar vetm nj njeri, por nse pson ti, ka
psuar i tr ummeti." Resulull-llahu a.s. sht prgjigjur: "Mos u pikllo, vrtet
All-llahu sht me ne." Shih Muhtesar Siretu-r-Resul, En-Nexhdi, f. 168.
172
hixhretit, ose m 16.09.622. sipas kalendarit, ata e braktisn shpelln.
At dit erdhi Abdullah b. Urejkiti me dy deve, e Ebu Bekri tha: "T
prbej, o Pejgamber, ta marrish njrn prej ktyre deveve" - dhe ia ofroi
m t mirn. Resulull-llahu a.s. u pajtua me kt me kusht q t'ia paguante.
Ather mbrrin edhe Esma, vajza e Ebu Bekrit, me ushqim t prga-
titur pr udhtim. Kishte harruar t merrte litarin pr ta lidhur bohen pr
deve, andaj e shqeu fundin e vet n dy pjes. Me njrn pjes e prforcoi
ushqimin kurse me pjesn tjetr u mbshtoll vet, andaj e quajtn "Pronarja
e dy shokave"- "dhatu-n-nitakajni."
285
Resulull-llahu a.s. dhe Ebu Bekri r.a. u nisn n rrug, e me ta edhe
Amir b. Fuhejre. I printe udhrrfyesi Abdullah b. Urejkiti. U nisn rrugs
bregdetare.
Rruga, pr shkaqe sigurie, shpiente n jug, kah Jemeni, pastaj u nisn
kah perndimi, kah bregu i detit t Kuq, gjersa nuk doln n shtegun e
dhive, pastaj u nisn kah veriu rrugs bregdetare t detit t Kuq.
Udhtonin rrugve t braktisura npr t cilat rrall kush kalonte.
Ibni Is'haku prmend emrat e viseve kah ka kaluar Resulull-llahu a.s.
Ai thot: "Kur u printe udhrrfyesi, i shpuri teposht Meks, pastaj me ta
u nis kah bregdeti, e trupuan rrugn posht Usfanit, pastaj posht Emexhit.
Mandej mori lejen prej ktyre dyve t kalojn npr territorin me uj,
vendin Kudejd. Prej aty vazhduan rrugs El-Harrar (lugin) e prtej
Thenijjetul Meres. Mandej kaluan luginn Likfe (lugina e Kudejdve),
pastaj e lan pas veti pusin Likfe e hyn thell n territorin e quajtur
Mexhaxh, e prej ktu n Merdiha afr Mexhaxhit, pastaj hyn thell n
Merxhih, gjer tek Dhul-Gudvejni, e prej ktu n Keshrvend ndrmjet
Meks dhe Medins, pastaj rrugs s puseve t vjetra El-Xhexhxhid e n
kodrn El-Exhred. Prej ktu u nisn rrugs pr Dha-Selem, lugins basenit
Ta'hin, e ather mbrritn n El-Ababid, tri mila larg qytetit Sukje. Pastaj
i shpiu prmes vendit El-Fexheh, nj mile larg Sukjes. (Sipas disave ky
sht mal n t cilin gjenden dy burime me uj t pijshm mineral).
Udhrrfyesi pastaj u lshua me ta n El-Arxh, pastaj npr luginn El-Air,
djathtas nga Gryka Rukubet, pastaj n Reim, e prej ktu n Kubba, fshat
ky dy mila larg Medins (kush shkon n Mek, e ka n ann e majt).
286
Tani t'i prmendim disa ngjarje q kan ndodhur gjat ktij udhtimi.
1. Transmeton Buhariu nga Ebu Bekri r.a.: "At nat dhe t nesrmen
ecnim shpejt, n mnyr q sa ma tepr t kalonim rrug. Diku rreth
mesdits, kur dielli prcllonte, e n rrug nuk kishte njeri t gjall, pam
nj shkmb t lart. U ndalm t pushojm nn hijen e tij. Resulull-llahut
285
Sahihu-l-Buhari: I/553, 555; Ibni Hisham: I/486.
286
Ibni Hisham: I/491, 492.
173
a.s. ia rregullova vendin t flinte pak. Isha i knaqur dhe i gzuar, andaj
thash: "Flej, o Pejgamber i All-llahut, e un do t vigjilloj afr teje." Ai
fjeti e un u ngrita dhe fillova t vshtroj rreth e prqark. Kur ja, pash nj
bari duke i grahur dhenve q dshironte t pushonte nn hije, sikurse edhe
ne. I thash: "I kujt je, o djalosh? Prej Medin apo prej Mek? A kan
delet tua qumsht." U prgjigj: "Po." I thash: "A do ta mjelish njrn?"
"Po", tha dhe e afroi njrn dele, e un i thash: "Pastroja gjirin nga
pluhuri." Pastaj ai e mbushi nj anak me qumsht. Ndrsa un e kisha
enn nga e cila pinte Resulull-llahu a.s. dhe nga e cila merrte abdest. Iu
afrova Resulull-llahut a.s. pr t'i dhn qumsht, por mu dhimbs ta zgjoja.
Kur u zgjua, u mora vesh me t q t'i qes qumshtit pak uj pr t'u ftohur,
dhe i thash: "Pi, o Pejgamber i All-llahut." Ai u ngop me qumsht, e un e
pyeta: "A sht koha t nisemi." "Gjithsesi" tha ai, dhe u nism."
287
2. Ebu Bekri ishte i kujdesshm dhe prher kalronte pas Resulull-
llahut a.s. edhe pse Ky ishte plak i njohur kurse Resulull-llahu a.s. i ri dhe
njeri i panjohur. E takoi, kshtu, Ebu Bekrin nj njeri dhe i tha: "Kush
sht ky para teje?" Ebu Bekri iu prgjigj: "Ky m shpien rrugs s drejt."
Ky njeri mendoi se qenka udhrrfyes, e jo ai i cili shpiente rrugs s All-
llahut xh.sh.
288
3. Resulull-llahun a.s. dhe Ebu Bekrin r.a. i prcillte nj njeri, i cili pr
znien e tyre, shpresonte shprblim t madh. Quhej Suraka b. Malik.
Suraka tregon: "Isha prezent n nj mbledhje t fisit Beni Medlexh, kur u
paraqit nj njeri prej tyre, mu afrua dhe m tha: "O Suraka, pak m par
pash nj njoll t zez n shkrettir. Mendoj se sht Muhammedi me
shokun e vet." E kam ditur se ata jan, por atij i thash: "Nuk jan ata, ata
jan njerzit tan." N kt mbledhje ndejta edhe nj or, pastaj u ova e
dola jasht. I urdhrova robreshs t ma prgatiste kalin dhe ta drgonte
prapa bregores - ajo ka qen e caktuar t m shrbej. Pastaj mora shtizn
time dhe dola nga dera e mbrapme, duke ecur n maje t gishtrinjve q t
mos l gjurm pas veti. Kur erdha tek kali, i hipa dhe u nisa duke vrapuar.
N vrapim e sipr, kali mori n thua dhe m rrzoi nga shala. U ngrita, e
duart e mia u drejtuan kah qesja me shigjeta.
289
E trhoqa nj shigjet nga
strajca, pr fat, a do t'i dmtoj apo jo. Doli keq pr mua. Prsri i hipa
kalit, duke mos prfill shortin, dhe vazhdova t vrapoj. Kur, prnjher
dgjova Resulull-llahun a.s. duke knduar Kur'an, i qetsuar, pa shkuar
manash, gjersa Ebu Bekri ishte prore n lvizje dhe i kujdesshm.
287
Sahihu-l-Buhari: I/510.
288
Sahihu-l-Buhari, transmeton Enesi r.a.: I/556.
289
Arabt kan qen bestyt, andaj shum vendime i kan sjellur me hudhjen e
shortit apo me trheqjen e shigjetzave, prkatsisht, me fall.(sh.p.).
174
Papritmas, kali im sharroj n dhe me kmbt e prparme gjer n
gjunj. Krceva nga ai dhe e nxita pr t'u ngritur. Prsri e nxita e ai u
hidh, por nuk doli trsisht prej toke. Kur ishte gati t dilte krejtsisht nga
toka, papritmas gufoi rra, pluhuri i s cils u ngrit lart, sikurse tymi.
Prsri i rroka shigjetzat e mia, dhe pas shortit prsri m doli se do t
prfundoj keq.
Ather fillova t krkoj ndihm duke britur me tr fuqin n kisha.
Ata m premtuan siguri. Kali im shptoi nga rra e gjall. Un i hipa dhe iu
afrova atyre. Mendoja n vete se Resulull-llahu a.s. e di se dshiroja t'i z,
andaj i thash: "Populli yt ka caktuar shprblim pr at q t zen. Un u
kam dhn shnime pr ty dhe pr rrugn tnde. Ju kam prgatitur pajisjet
dhe ushqim..." Dhe kshtu flisja e flisja, kurse ai m tha: "Ik prej nesh!"
Ather e luta t ma shkruaj nj letr garantuese. Resulull-llahu a.s. i
urdhroi Amir b. Fuhejres dhe ai ma shkruajti n nj cop lkure. Pastaj
Resulull-llahu a.s. vazhdoi rrugn e vet."
290
N traditn gojore nga Ebu Bekri thuhet: "Ne udhtonim kurse kurej-
shitt gjurmonin pas nesh. Askush nuk na arriti, prve Suraka b. Malik
El-Xha'shemit n kalin e vet. Un thash: "Ai krkoi dhe na gjeti, o
Pejgamber i All-llahut." Ai mu prgjigj: "Mos u pikllo, All-llahu sht me
ne."
291
Suraka, pastaj, u kthye mbrapa. Rrugs i hasi edhe disa ndjeks e u
tha: "Ndjekja m nuk vlen. Mjaft kemi gjurmuar. Ktu sht fundi." N
fillim t dits vendosmrisht gjurmonte pr t'i zn, kurse n mbarim t
dits u b mbrojts i tyre.
292
4. Resulull-llahu a.s. gjat rrugs s vet, kaloi pran dy adrave t
Ummi Ma'bedit, huzaases (nna e Ma'bedit, nga fisi Huza'ah). Kjo ishte
grua shtatmadhe, me mosh mesatare. Rrinte e mbshtjellur afr adrs
dhe u ofronte kalimtarve ushqim dhe uj. Kta dy e pyetn: "A ke di pr
ne?" Ajo u prgjigj: "Pasha All-llahun, po t kisha di, nuk do t kishit
nevoj t shkonit n fshat. Delja sht shterpe, ndrsa viti ka qen mjaft i
dobt (vit zie).
Resulull-llahu a.s. shikoi delen afr adrs e pyeti: "far dele sht
kjo, o nna e Ma'bedit?" Ajo u prgjigj: "Nj smundje e leht e pengoi t
shkonte me delet tjera." Ai pyeti: "A ka qumsht?" "Ajo sht tejet e
lodhur dhe e mome pr t pasur qumsht", u prgjigj ajo. Ai pyeti: "A m
290
Sahihu-l-Buhari, transmeton Enesi r.a.: I/554. Vendi ku kan pushuar i ka
takuar fisit Beni Medlexh n afrsi t Rabigut. Suraka i ka prcjellur deri sa nuk
jan ndalur tek shkmbinjt, n Kudejde. Zadu-l-Me'ad: II/53. Shumica mendojn
se ai i ka prcjellur ditn e tret t udhtimit.
291
Sahihu-l-Buhari: I/516.
292
Zadu-l-Me'ad: I/53.
175
lejon ta mjeli?" Ajo tha: "Po, pasha All-llahun, nse mundesh. Nse ka
qumsht mjele." Resulull-llahu a.s. e frkoi me dor gjirin e deles, thirri
All-llahun xh.sh. dhe e luti me nj dua. Gjiri iu mbush me qumsht, sa q
filloi t pikonte. Resulull-llahu a.s. krkoi anakun dhe e mbushi plot. I
dha gruas t pinte sa t mundej, pastaj u dha bashkudhtarve t vet, e
edhe ata u ngopn. Pastaj edhe vet piu mjaft. Prsri e mjeli delen, e
mbushi anakun dhe ia dha gruas, e pastaj vazhduan rrugn.
Nuk kaloi shum koh, e burri i saj, Ebu Ma'bedi u kthye duke i
grahur dhit e dobsuara dhe t uritura. Kur hyri, e pa qumshtin, u
befasua shum, e tha: "Prej kah qumshti? Delja sht e mome dhe
shterpe, e n shtpi nuk ka pasur qumsht?" Ajo tha: Jo, pasha All-llahun,
nuk ka pasur, por ktu pari kaloi nj njeri i mbrrim, e tha kt e kt, e
dukej kshtu e kshtu. Mendoj se sht nga kurejshitt dhe mu ai t cilin
jan duke e ndjekur." "Ma prshkruaj at", tha burri i saj. Ajo e
prshkruajti aq sa q dgjuesi e kishte pasqyrn e vrtet para veti. Kt
prshkrim do ta japim kur flasim pr virtytet e Resulull-llahut a.s. Ebu
Ma'bedi tha: "Pasha All-llahun, ky sht ai Kurejshit pr t cilin m kan
treguar. Kam pasur ndrmend t'i bashkohem, e kt gjithsesi do ta bj,
nse m jepet rasti." E atje n Mek, posa zbardhi dita. U dgjua nj z
tingllues, t cilin t gjith e dgjuan, por askush e nuk pa pronarin e tij.
Nga thellsia e shpirtit jehonte:
1.
Xhez All-llahu Rabbul Arshi hajre xhezaihii
refikajni hala hajmetej Ummi Ma'bedi
2.
Huma nezela bil birri thumme tereveha
ve efteha men emsa refika Muhammedin
3.
Lijehni Beni Ka'bin mekane fetatihim
ve mek'aduha lil-mu'mini'ne bimersadin
4.
Selu uhtekum an shatiha ve inaiha
ve innekum in tes'elu-sh-shate teshhedu.
Prkthimi i ilahis:
1.
I shprbleft All-llahu, Sunduesi i Arshit,
me m t mirin shprblim
dy shokt, tek Ummi Ma'bedi q mbrrin
2.
Mbrritn me mirsi, e me t edhe shkuan,
176
i shptuar sht ai q si shok i Muhammedit me t buan
3.
Le t'ia urojn bijs s vet Benu Ka'bt
vend-nderi i saj tani sht tek besimtart
4.
Pr delen dhe anakun e saj pyetne motrn tuaj
sikur ta pyetni delen edhe ajo kishte dshmuar
293
(Prkthim i lir)
Posa e dgjoi kt z, Esma tha: "Ne nuk e dim se kah jan nisur
Resulull-llahu a.s. dhe Ebu Bekri - babai i saj - e kt z e solli dikush t
cilin e dgjuam, por nuk e pam." Njerzit e dgjonin dhe e prcjellnin kt
z, e kur prfundoi, Esma tha: "Tani e dim se ku sht nisur Resulull-
llahu a.s. ai tani sht n Medin."
294
5. Gjat udhtimit prej Mekeje n Medin, Resulull-llahu a.s. e takon
Ebu Beridin, prijsin e nj fisi. Edhe ky kishte dalur pr ta ndjekur
Resulull-llahun a.s. dhe Ebu Bekrin r.a. Edhe ky dshironte t fitonte
shprblimin e madh, t cilin ia kishin premtuar kurejshitt. Kur u takua
ball pr ball me Resulull-llahun a.s. dhe kur bisedoi me t, e pranon
Islamin aty pr aty s bashku me shtatdhjet njerz nga fisi i vet. Ather
ai e hoqi rubn (shallin) e vet nga koka dhe e lidhi si flamur. Ky flamur do
t duhej t jet si paralajmrim pr t gjith se ka ardhur sundimtari i
shptimit dhe i siguris, i cili n kt bot (Dunjallk) do t rivendos
drejtsin dhe ndershmrin.
295
6. Resulull-llahu a.s. e takon edhe Ez-Zubejrin me nj grup mysli-
mansh tregtar, t cilt ktheheshin nga Shami me dy karvane. Zubejri i
veshi, Resulull-llahun a.s. dhe Ebu Bekrin r.a. me rroba t bardha.
296
Arritja n vendin Kubba
T hnn, m tet rebiul-evvel, t vitit katrmbdhjet t pejgam-
berllkut - ose t vitit t par hixhrij, ose m 23. 09. 622 sipas kalendarit,
Resulull-llahu a.s. arrin n Kubba'.
Urvete b. Ez-Zubejri tregon: "Myslimant e Medins kuptuan pr
daljen e Resulull-llahut a.s. nga Meka. Ata do dit dilnin n Harreh,
(gurishte e vjetr vullkanike afr Medins) dhe pritnin ardhjen e tij. Aty
rrinin gjersa nuk i prznte dielli i pasdits. Ditn e fundit, pritja e tyre
zgjati m tepr, por, m n fund u kthyen n shtpit e veta. Posa arritn,
293
Kto vargje kndohen ne ilahie-kaside edhe tek ne n gjuhn arabe. (sh.p.)
294
Zadu-l-Me'ad: II/53, 54.
295
Rahmetun li-l-Alemin: I/101.
296
Kt shnim transmeton Buhariu nga Urvete b. Ez-Zubejri: I/554.
177
dgjuan zrin e nj hebreu i cili kishte dalur t shikonte di pr punn e
vet. Nuk mundi t prmbahej kur vrejti ardhjen e Resulull-llahut a.s. dhe
shokut t tij, me veshje t bardha, por briti sa mundi: "O popull, o arab,
qe tek sht duke ardhur gjyshi i juaj t cilin e pritnit!" Myslimant, t
ngazlluar krcyen n kmb.
297
Ibnul Kajjumi thot: "U dgjuan tekbire dhe zhurm tek Beni Amr
Avft. Myslimant thirrnin tekbire, t gzuar pr ardhjen Pejgamberit a.s..
I doln prpara, e pritn dhe e prshndetn me prshndetje pejgam-
berike. E shikonin duke u vrtitur rreth tij, e ai, ishte n gjendje frymzimi
n t ciln i vinte shpallja. All-llahu xh.sh i shpalli: "All-llahu sht
mbrojts i tij, edhe Xhibrili, edhe besimtart fisnik; s fundi, edhe t
gjith engjjt do t jen prkrahs t tij." (66, 4).
298
Urvete b. Ez-Zubejri thot: "T gjith u tubuan rreth Resulull-llahut
a.s. e ai u dha shenj n ann e djatht dhe zbriti tek Benu Amr b. Avft.
Kjo ngjau t hnn n muajin rebiul-evvel. Ebu bekri bisedonte me njerz,
kurse Resulull-llahu a.s. rrinte ulur dhe nuk fliste. Rreth tij vrtiteshin ata,
t cilt gjer ather nuk e kishin par. Ata e prshndetnin, kurse Ebu
Bekri iu afrua pr ta mbrojtur nga vapa e diellit q prcllonte, duke i br
hije me rrobat e veta. Ather ata t cilt nuk e kishin ditur, kuptuan se cili
ishte Resulull-llahu a.s."
299
At dit e tr Medina u ngrit n kmb pr pritje, kurse pamja ishte
aq madhshtore, q nuk mban mend historia e asokohshme e Medins.
Atbot hebrenjt gjithashtu pan vrtetsin e paralajmrimit t Pejgam-
berit t ri n librin Habakkukll, n t cilin thuhet: "Zoti sht paraqitur
prej Tihamit, e i shenjti prej Kodrs Faran (elefanti i Meks)."
300
Resulull-
llahu a.s. nuk qndroi gjat n tokn e Benu Amr b. Avfve, por shkoi t
vendoset tek Kulthum b. El-Hedmi, apo, si mendojn disa, tek Sa'd b.
Hajthemeh n Kubba. Mendimi i par sht m i sigurt.
Pas tij Ali b. Ebi Talibi qndroi n Mek tre dit. Njerzit i lnin gjrat
e vlefshme n ruajtje tek Resulull-llahu a.s. e Aliu arriti t'ua kthente
njerzve t gjitha kto. Pastaj niset n kmb pr n Medin. I takon n
Kubba dhe, edhe ky vendoset tek Kulthum b. El-Hedmi.
301
297
Rahmetun li-l-Alemin: I/102. N kt dit, Resulull-llahu a.s. i kishte mbushur 53
vjet jetese, ndrsa n pejgamberllk i kishte kaluar plot trembdhjet vjet. Kjo
sipas llogaris se shpallja ka filluar n rebiul-evvel, m vitin 41 nga ngjarja e
elefantit. Ata t cilt shpalljen e llogarisin prej Ramazanit, ather rezulton se n
Mek i kishte kaluar 12 vjet, 5 muaj e 18 apo 22 dit.
298
Zadu-l-Me'ad: II/54.
299
Sahihu-l-Buhari: I/555.
300
Libri Habakkukll (3:3).
301
Zadu-l-Me'ad: II/54; Ibni Hisham: I/493; Rahmetun li-l-Alemin: I/102.
178
Resulull-llahu a.s. n Kubba i kalon katr dit: t hnn, t martn, t
mrkurn dhe t enjten.
302
Mesxhidi n Kubba sht mesxhidi i par i ndrtuar n devotshmri
prej kur Resulull-llahut, a.s, fillon t'i zbret Shpallja. T enjten ose t
premtn, Resulull-llahu a.s. dhe Ebu Bekri i hipn deveve dhe u nisn. I
lajmroi Benu Nexhxharijt - dajallart e vet, t cilt erdhn t armatosur
me shpata dhe t gjith s bashku u nisn pr n Medin. Namazi i
xhumas i hasi tek Beni Selem b. Avft, t cilt u mblodhn n mesxhid n
lugin dhe aty e faln xhuman. Ishin njqind njerz.
303
Hyrja n Medin
Pas xhumas, Resulull-llahu a.s. hyri n Jethrib, dhe prej asaj dite ky
qytet mori emrin "Qyteti i Resulull-llahut a.s. - Medinetu Resulull-llahu a.s.
apo shkurtimisht Medin. Kjo, vrtet, ishte dit historike. Banort e
Medins, t gzuar e plot hare, doln nga shtpit e tyre dhe i mbushn t
gjitha rrugt, duke thirrur tekbire dhe lavdrime.
Vajzat e ensarve, nga knaqsia dhe dashamirsia, kndonin kng
mirseardhjeje:
304
1.
Eshrekal Bedru alejna
min Thenijjetul - Veda'i
2.
Vogjebesh - shukru alejna
ma de'a lilahi dai
3.
Ejuhel - Mebu'uthu fina
xhite bi-l-emr i-l-muta'i
4.
Xhite sherefte-l Medina
302
Kshtu transmeton: Ibni Is'haku; Shih: Ibni Hisham: I/494; Kt e ka zgjedhur
edhe El-Mensur Fevri n veprn Rahmetun li-l-Alemin: I/102; N Sahihu-l-Buhari
qndron se n Kubba ka qndruar 24 dit: I/61, ose edhe di m tepr: I/555, ose
14 net: I/560. Kt t fundit e ka zgjedhur Ibnul Kajjumi. Ai thot se n Kubba ka
ardhur t hnn e ka shkuar n premtn, Zadu-l-Me'ad: II/54, 55.
303
Sahihu-l-Buhari: I/555, 560; Zadu-l-Me'ad: II/55; Ibni Hisham: I/494; Rah-
metun li-l-Alemin: I/102.
304
Ibnul Kajjumi thot se kto vargje jan knduar kur sht kthyer Resulull-llahu
a.s. nga Tebuku. Gabon ai i cili thot se jan knduar me rast t hyrjes s tij n
Medin (Zadu-l-Me'ad: III/10). Por Ibnul Kajjumi pr kt mendim t vet nuk ka
sjellur kurrfar dshmie, kurse El-Mensur Fevri ka sjellur argumente, t cilat nuk
mund t rrzohen, se kto vargje jan knduar mu gjat hyrjes n Medin; Shiko
Rahmetun li-l-Alemin: I/105.
179
Merhaben ja hajre dai
Prkthimi i vargjeve:
1.
Hna e plot na ndrion
nga Thenijjetul Veda'i
2.
Falnderimi na sht br obligim,
gjersa ekziston kush All-llahut i lutet.
3.
O ti, q tek ne u drgove,
na ke ardhur me shtje q gzon respekt.
4.
Me ardhjen tnde Medinn e nderove,
mir se erdhe o thirrsi m i mir!
Ensart, edhe pse nuk kishin pasuri t madhe, megjithat donjri prej
tyre dshironte ta gostiste Resulull-llahun a.s. Resulull-llahu a.s. nuk mund
ta kalonte kurrnj shtpi, e q pronari i saj t mos ia kapte krpeshin e
deves, duke i shprehur prshndetjen dhe mirseardhjen. Resulull-llahu
a.s. prgjigjej: "Lreni le t ec vet, asaj i sht urdhruar gjer ku." Dhe
kshtu ecnin ngadal, gjersa deveja nuk arriti n vendin e mesxhidit t
sotm t Resulull-llahut a.s. Ajo u ndal aty. Ai nuk zbriti gjersa deveja nuk
u ndal krejtsisht. Ajo eci edhe pak prpara, por prsri u kthye dhe u ndal
n vendin e par. Aty u ul, e Resulull-llahu a.s. zbriti nga shpina e saj. Ky
vend ishte n tokn e beni Nexhxharve, dajallarve t tij. Kjo me t
vrtet ndodhi me lejen e All-llahut xh.sh. e edhe vet Resulull-llahu a.s.
kishte dshir q kjo t ndalet n tokn e dajallarve t vet. Me kt vepr
edhe ata ishin t nderuar. Njerzit e ftonin Resulull-llahun a.s. si mysafir n
shtpit e veta. Ebu Ejjub El-Ensari, shkoi tek deveja, e kapi pr krpeshi
dhe e futi n oborrin e vet. Resulull-llahu a.s. me kt rast tha: "Edhe
njeriut i duhet t shkoi pas t shaluars s tij." N at ast erdhi Es'ad b.
Zerareti, i mori plakat e Resulull-llahut a.s. dhe i oi n shtpi t vet.
305
N transmetimin e Enesit, tek Buhariu, qndron se Resulull-llahu a.s.
ka thn: "Ciln shtpi e kemi m afr prej kushrirve tan?" Ebu Ejjubi
tha: "O Pejgamber i All-llahut, ajo sht dera ime dhe shtpia ime." Ai tha:
"Shko dhe prgatitna pushimin e pasdreks!" Ebu Ejjubi tha: "ohuni, me
bekimin e All-llahut!"
306
Pas disa ditsh Resulull-llahut a.s. i erdhi bashkshortja, Sevda dhe dy
vajzat e tij: Fatimja dhe Ummu Kulthum, pastaj Usame b. Zejd dhe Ummu
305
Rahmetun li-l-Alemin: I/106; Zadul-Miad: II/55.
306
Sahihu-l-Buhari: I/556.
180
Ejmenja. Me ta nga Meka u shprngul edhe Abdullah b. Ebu Bekri me
fmijt dhe me Aishen. Zejnebja mbeti tek Ebil A'si, nuk mundi t
udhtonte ather. Hixhretin e ka br pas Bedrit.
307
Aishja tregon: "Kur Resulull-llahu a.s. mbrriti n Medin, Ebu Bekri
dhe Bilalli u trhoqn n shtpi. Un hyra tek ata e thash: "O baba, si je,
edhe ti o Bilall, si je?" Ajo vazhdoi: "Ebu Bekri shpeshher thoshte: kur
bn vap e madhe, do njeri dshiron t gdhij me familjen e vet, por njeriu
e ka vdekjen m afr se jakn rreth qafs. Ndrsa Bilalli recitonte vargje t
cilat prmbanin aluzione largsie dhe frik nga vetmia. Pastaj hyra tek
Resulull-llahu a.s. dhe i tregova pr kt, e ai tha: "O All-llahu im, bne
Medinn t dashur pr ne sa Mekn, apo edhe m tepr! Prmirsoje
gjendjen e saj dhe jepi bereqet ushqimit t saj, largoje vapn e Medins dhe
drgoje n Xhuhfe."
308
Ktu prfundon nj periudh e jets s Resulull-llahut a.s. dhe kryhet
nj pjes e veprimtaris s tij islamike, e cila quhet jeta dhe veprimtaria
mekase e Resulull-llahut a.s.

307
Zadul-Miad: II/55.
308
Sahihu-l-Buhari: I/588, 589.
181
JETA N MEDIN
P eriudha medinase mund t ndahet n tri periudha:
1 - periudha n t ciln sht udhhequr lufta kundr pikllimit dhe
ngatrresave dhe n t ciln jan shtuar problemet e brendshme. Armiqt e
Medins bashkpunonin me ngatrrestart e vet nga jasht. Kjo periudh
prfundon me marrveshjen pr paqe n Hudejbije n muajin dhul-ka'de, t
vitit 6 h.;
2 - periudha n t ciln arrihet armpushimi me prijsit idhujtar, q
prfundon me lirimin e Meks, n muajin ramazan t vitit 8 h. Kjo njko-
hsisht sht periudh e thirrjes t sundimtarve dhe mbretrve n islam;
3 - periudha e kalimit t gjithmbarshm n Islam t njerzve n
grupe. Kjo sht periudha e ardhjes s delegacioneve t fiseve dhe popujve
t ndryshm. Kjo periudh do t zgjat gjer n kalimin e Resulull-llahut a.s.
n Ahiret, n muajin rebiul-evvel, t vitit 11 h.
182
183
PERIUDHA E PAR
- GJENDJA REALE N MEDIN
GJAT HIXHRETIT -
ixhreti nuk ishte vetm lirim nga ngatrresat dhe trazirat, por ka
pasur edhe domethnie prkrahjeje dhe bashkpunimi n ven-
dosjen e themeleve t nj shoqrie t re n nj vend t sigurt.
Pr kt arsye hixhreti sht br "farz"- obligim i pacenueshm pr do
mysliman t aft, q t kontribuoj n ndrtimin e ktij atdheu t ri dhe n
kt rrug t shpenzoj t tr fuqin pr themelimin e tij, pr ngritjen e tij
dhe autoritetin e tij.
H
Pa dyshim, Resulull-llahu a.s. ka qen imam i tij dhe njeriu, i cili ka
udhzuar se si duhet sajuar kjo shoqri. Gjat puns s vet, gjithsesi sht
ballafaquar me situata kontestuese dhe t vshtira.
Populli i Medins, t cilin e ka hasur Resulull-llahu a.s. ka qen i
prbr prej tri klasash shoqrore, e do klas dallohej prej njra-tjetrs n
mnyr t veant. Resulull-llahu a.s. ka qen i detyruar t prdor metoda
t llojllojshme veprimi dhe sjelljeje sepse do njra prej tyre kishte
problemet e veta specifike.
Kto tri klasa shoqrore ishin:
a. Shokt (ashabt) e tij, Elita e ndershme dhe besnike ndaj Resulull-
llahut a.s.
b. jobesimtart, t cilt ende nuk e kishin pranuar Islamin, e q
kryesisht ishin fise me prejardhje medinase, dhe
c. ifutt apo hebrenjt.
a. Problemet, t cilat i ka pasur Resulull-llahu a.s. me as'habt e vet,
kan qen t natyrs m t leht dhe t ndrlidhura me ndrrimin e mesit
dhe mnyrs s jetess. N Medin kushtet kan qen krejtsisht tjera nga
ato n Mek. N Mek jan tubuar rreth nj fjale, kan pasur qllime t
prbashkta, por kan qen t shprdar n vende t ndryshme dhe shtpi
t ndryshme, t syrgjynosur dhe t torturuar, pa kurrfar t drejtash
qytetare. Kto t drejta i mbanin n duart e veta armiqt e tyre e t fes.
Kta mysliman nuk kan mundur t themelojn nj shoqri t re islame
sipas parimeve, t cilat nuk i jan privuar asnj shoqrie n bot. Pr kt
184
arsye shohim se suret mekase theksojn kumtimin e parimeve Islame,
kumtimin e ligjeve, t cilat mund t gjejn zbatim tek do individ. Ajetet
mekase nxisin n bamirsi, n do gj q sht e dobishme, nxisin moralin
e lart dhe ruajtjen nga turpi dhe nga do gj q sht e ndaluar.
N Medin, myslimant e mbanin situatn n duart e veta q nga dita e
par. Nuk kan pasur kurrfar prvujtjesh prej askujt. Ktu patn rast t
njihen me kulturn dhe civilizimin, t merren me problemet e jets,
ekonomis, politiks dhe qeveris, pastaj me problemet e paqes dhe t
lufts, hallallit dhe haramit, me zbatimin e fes, me shtjen e moralit dhe
me shtje t tjera jetsore.
U ishte dhn rasti t krijojn nj shoqri t re, shoqrin islame, e cila
n t gjitha strukturat e veta do t ndryshonte nga shoqria paraislamike -
xhahilijetit dhe e cila do t dallonte nga t gjitha sistemet ekzistuese
shoqrore t bots. Kjo shoqri duhet t bhet prfaqsuese autentike e
doktrins islame, pr realizimin e s cils myslimant kan prjetuar trysni
dhe dhun t do lloji, gjat dhjet viteve t para.
sht e njohur se formimi i fardo sistemi shoqror sipas ktyre
parimeve, nuk mund t realizohet pr nj dit, pr nj muaj e as pr nj vit.
Ksaj i nevojitet nj periudh m e gjat pr ti plotsuar ligjet apo dispo-
zitat dhe normat ligjore t arsimimit, praktiks dhe edukimit, dhe at
suksesivisht. Vetm All-llahu xh.sh. ka qen garantues i ktij ligji, t cilin
Resulull-llahu a.s. e ka zbatuar n praktik dhe i ka udhzuar e edukuar
myslimant: "All-llahu sht ai q njerzve t paarsimuar ju ka drguar
nj Pejgamber nga mesi i tyre, q ua ka lexuar atyre ajetet e Kur'anit
dhe i ka pastruar ata, ua ka msuar Librin dhe urtin, meq, ata m
par kan qen n humbje t plot." (62, 2)
As'habt e Resulull-llahut a.s. do gj pranonin nga ai me gjith zemr
dhe me gjith shpirt, t gatshm q n do moment t'i zbatojn dispozitat e
All-llahut n vepr: "...dhe kur t'u lexohen ajetet e Tij, u shtohet besimi,
dhe mbshteten vetm te Zoti i tyre." (8, 2).
Duke qen se komentimi i ktyre shtjeve nuk bn pjes n fushn e
puns son, do t prcaktohemi vetm n disa sish, dhe at sipas nevojs.
Detyr themelore dhe e ngutshme pr Resulull-llahun a.s., t ciln
duhej ta kryente pr myslimant, ka qen interpretimi dhe prhapja e
Islamit. Por kjo nuk ka qen detyra e vetme e tij. Gjithsesi ka pasur edhe
probleme t tjera, t cilat krkonin zgjidhje t shpejt.
Myslimant e Medins prbnin nj grup t besimtarve vendas, t
cilt ishin n vendin e tyre, n atdheun e tyre dhe kishin pasurin e tyre.
Ata ishin t interesuar pr ato gjra pr t cilat mendon do njeri i vendo-
sur dhe i siguruar mir. Mes njerzve t till, qysh se mbahet mend, ka
ekzistuar nj garim i menur dhe nj mirkuptim i vazhdueshm. Kta jan
185
ensart.
Nga ana tjetr jan muhaxhirt, t cilt kishin mbetur pa asgjsend.
Kta kan shptuar vetm jetn e vet dhe kan ardhur n Medin. Nuk
kan pasur mundsi kthimi, nuk kan pasur as tok t vetn, as shtpi, as
pun q t sigurojn ekzistencn dhe t ken n pleqri. Numri i ktyre
muhaxhirve nuk ka qen i vogl, dhe rritej nga dita n dit, sepse hixhreti
ishte i lejuar pr t gjith q besonin All-llahun xh.sh. dhe Pejgamberin e
Tij.
Atbot Medina nuk ishte vend shum i pasur. Ekonomia e saj ka
qen me karakter variabil, q varej nga shum rrethana natyrore dhe
shoqrore.
N kto aste vendimtare pr fen Islame, fuqit armiqsore zbatuan
ndaj Medins di ngjashm me bllokadn ekonomike, n 'rast u harxhuan
stoqet dhe u keqsua situata.
b. Klasa e dyt, apo struktura e dyt e njerzve n Medin kan qen
idhujtart apo mushrikt vendas. Ata nuk kan pasur kurrfar pushteti ndaj
myslimanve. Disa prej tyre jetonin n njfar gjendje jostabiliteti apo
dyshimi. Shum prej tyre hamendeshin t braktisin fen e etrve t tyre.
Kta, megjithat, nuk shprehnin mosdurim ndaj myslimanve, e pas nj
kohe t shkurtr edhe kta pranojn Islamin dhe bhen besnik t denj t
fes s All-llahut xh.sh.
N mesin e tyre kishte edhe t atill q shprehnin urrejtje dhe armiqsi
ndaj Resulull-llahut a.s. dhe myslimanve, ndonse nuk e bnin kt
publikisht. Prkundrazi, publikisht shprehnin besnikrin dhe dashurin e
rrejshme duke iu prshtatur mendimit t opinionit t gjer apo si u
impononte situata.
N krye t ktyre ishte Abdullah b. Ubeje. Nn udhheqjen e ktij
njeriu u pajtuan mes veti fiset El-Evs dhe El-Hazrexh pas lufts "Bu'ath".
Gjer ather askujt nuk i shkoi pr dore t'i paqsonte kto dy fise, andaj ia
kishin prgatitur kurorn pr ta br mbret t tyre, dhe, vrtet, duhej pak
koh q t bhej prnjmend mbret i Medins.
Kur erdhi Resulull-llahu a.s. populli ia kthej shpinn Ubejes. Ky e
kuptoi se e kishte humbur kurorn mbretrore, andaj filloi t shprehte
armiqsi t ashpr kundr Resulull-llahut a.s. Ndrkaq, kur e pa se rrjedha
e ngjarjeve nuk sht duke u zhvilluar n favor t tij, dhe se do t jet i
privuar nga shum begati t ksaj bote, menjher pas Bedrit e pranoi
Islamin. Por kt e bri vetm sa pr sy e faqe, sepse thell n qenien e tij
ndizej tradhtia.
Prandaj shfrytzonte do rast pr t hyr n komplot dhe n mesin e
komplotistve kundr Resulull-llahut a.s. dhe myslimanve, sepse ishte
mbret i aspiratave t parealizuara me pozita t humbura politike. Ata t
186
cilt nuk e kishin ndihmuar t vinte n pushtet, tani e ndrsenin dhe e
nxitnin n kryengritje duke shfrytzuar disa ngjarje n Medin dhe disa
mysliman t dobt, mercenar, pr realizimin e planeve t tij.
c. Klasa e tret apo substanca e shoqris medinase, kan qen heb-
renjt. Ata jan shprngulur n Hixhaz n kohn e sundimit dhe shtypjes t
nestorianve (asirianve) dhe romakve, si kemi thn edhe m par. Ata,
n realitet jan hebrenj por me ardhjen n Hixhaz i pranuan zakonet e
arabve n veshje, n gjuh dhe n kultur, kshtu q individt, por edhe
fiset i merrnin emra arab dhe martoheshin mes veti.
Ajo q sht m e rndsishme t thuhet pr ta, sht se ata e kan
ruajtur unitetin nacional dhe kurr nuk jan shkrir n kombin arab. Mbu-
rreshin me origjinn e vet izraelite - hebraike. Nga ky aspekt i urrenin
arabt dhe nga shpotia i quanin "ummijjun" q do t thot: analfabet, t
paditur dhe t prapambetur. Konsideronin se pasuria e arabve pr ta sht
e lejuar - hallall dhe se me t mund t bjn ka t don. Ata i prmba-
heshin parulls: "ne nuk kemi mkat ka do q t'u bjm njerzve
analfabet." (3,75) Ata nuk ishin t interesuar t prhapin fen e tyre, por
ishin tregtar t mir me besim. Bnin tregti me profeci optimiste, falle,
hajmali, dhe gjra t ngjashme, pr 'arsye e konsideronin vetn si dijetar
superior, prijs t zgjedhur dhe udhheqs shpirtror. Ishin ekspert t
mdhenj pr prfitimin e mjeteve jetsore. N duart e veta mbanin tregtin
me drithra, hurma, ver dhe me veshmbathje. Importonin drithra, ver
dhe veshmbathje, kurse eksportonin hurma. N duart e veta mbanin edhe
shum pun t tjera fitimprurse prej t cilave kishin dobi t shumfishta
nga t gjith arabt. Megjithat, as kjo nuk u mjaftonte, andaj e afirmonin
kamatn dhe me t ushqeheshin. Pastaj u kndonin fiseve arabe, kryepa-
rve t tyre dhe prijsve t tyre q t zgjojn kshtu krshrin e poetve,
t cilt do t shkruanin pr ta lavdithurje e n kt mnyr t'u ngritet
autoriteti te fiset pr ka kishin leverdi t madhe. Pastaj shkonin tek perso-
nat e glorifikuar me an t kndimit dhe i vilnin frutet e ndrmjetsimit t
tyre, q pas disa kohsh t familjarizohen (aklimatizohen) tek ato fise, e
pas disa viteve edhe t'i nnshtrojn ato.
Hebrenjt ishin autor t ngatrresave, komploteve, arogancs dhe
korrupsionit. I ngatrronin fiset fqinje arabe, i ndrsenin njrin kundr
tjetrit duke prdor metoda sekrete dhe dhelprake, t cilat arabt nuk
mund t'i diktonin. Pr kt arsye, kto fise gjithnj jetonin n luftra t
pandrprera. Sa her q hebrenjt shihnin se gjendja prmirsohej dhe
armpushimi po afrohej, prsri shprushnin zjarrin e urrejtjes. Nse srish
arrihej ndrpreja e armiqsis, ather ata mnjanoheshin dhe vshtronin se
far do t ndodhte dhe nga cila pal do t kishin leverdi m t madhe. U
ofronin kredi t mdha n mnyr q, edhe n luft t mos jen n humbje.
187
Kshtu fiset Arabe gjithnj hynin borxh tek ata, e kta siguronin fitime t
mdha prej t gjitha ktyre manipulimeve. N kt mnyr e ruanin qenien
hebraike. E financonin tregtin me kamata dhe kshtu jetonin n begati dhe
fitonin pasuri t mdha.
N Jethrib kan jetuar fise t njohura hebraike:
1. Benu Kajnuka', kan qen aleat t hazrexhve dhe banonin n
Medin.
2. Benu-n-Nadir
3. Benu Kurejdha
Dy fiset e fundit kan qen aleat t evsasve dhe banonin n paralagje
t Medins
Kto fise nxitnin luftn mes fiseve Hazrexh dhe Evs q nga koht e
lashta. Ndrsa personalisht e kan shkaktuar luftn "Bu'ath", ku kan
marr pjes t gjitha fiset dhe t gjith aleatt.
Gjithsesi nuk sht pritur prej hebrenjve q ndaj Islamit t shikojn me
paqedashje dhe dashamirsi. Jo assesi. Ata me armiqsi dhe urrejtje
shikonin gjithka q sillte kjo fe. Resulull-llahu a.s. nuk ka qen njeriu i
tyre q do t mund t'ua frenonte shqetsimin e tyre nacional-shovinist q
mbretronte n tr qenien e tyre. Posarisht sht me rndsi t thekso-
het se feja Islame sht fe e drejt, e cila i afron njerzit pa marr parasysh
ngjyrn, racn apo kombsin, dhe se shuan zjarrin e armiqsis dhe t
urrejtjes, ndrsa fton n ruajtjen e amanetit apo besnikris n t gjitha
aspektet jetsore. Islami me kmbngulje insiston n fitimin dhe furnizimin
korrekt (hallall).
T tra kto kan domethnie se t gjitha fiset arabe t Jethribit duhet
t jetojn n harmoni, paqe dhe dashuri. Ather me siguri do t mund t'i
kundrvihen dredhive t hebrenjve. Me forca t prbashkta do t mund t
veprojn n dobsimin e veprimtaris s tyre tregtare, dhe n ndalimin e
kamats, q ka qen baz e pasurimit t tyre. Myslimant, pr nj koh t
shkurtr do t arrin t'i rikthejn pasurit dhe tokat e tyre, t cilat i patn
humbur duke paguar kamata.
Se do t ndodhte kshtu, e dinin edhe vet hebrenjt, andaj, edhe para
se Islami t'i hidhte bazat e veta n Jethrib, ata ndrmarrin nj fushat
(organizim t prqndruar) kundr Resulull-llahut a.s. dhe fes s tij. Kjo
bhej n fshehtsi dhe vetm koh pas kohe dilte n shesh.
Kemi shembull se ka i ka ndodhur Safijes r.a. nns s besimtarve.
Kt shembull e transmeton Ibni Is'haku. Ai thot: "sht transmetuar nga
Safija, vajza e Hujej b. Ahtabit, q ka thn: "Kam qen bija m e dashur e
babait tim, po ashtu edhe tek xhaxhai im Ebu Jasiri. Pr kurrnj fmij nuk
jan kujdesur sikurse pr mua. Kur Resulull-llahu a.s. arriti n Medin dhe
188
u vendos n Kubba tek Benu Amr b. Avfi, babai im vajti ta vizitonte.
Babai im quhej Hujej b. Ahtab, e xhaxhai Ebu Jaser b. Ahtab. N shtpi u
kthyen n perndim t diellit. Ishin t lodhur e t rraskapitur. Kur i pash u
nguta t'u dal prpara, por, pasha All-llahun, asnjri as q m shikoi.
Ather dgjova xhaxhain tim duke i thn babait: "A sht ky ai?" "Po," u
prgjigj babai. "Ti e njeh dhe mund t garantosh?" Babai u prgjigj: "Po."
xhaxhai pyeti: "Ani, far ndien ndaj tij?" "Armiqsi gjer n vdekje."
309
Edhe shembulli i dyt na flet pr armiqsin e hebrenjve. Buhariu na
shpjegon pr Islamin e Abdullah b. Selamit r.a.: "Ka qen hebre i njohur
dhe i rndsishm. Kur Resulull-llahu a.s. vjen tek daja i vet n Medin,
Benu Nexhar u ngut ta vizitonte dhe i bri aso pyetjesh, prgjigjen e t
cilave nuk mund ta dinte askush, prve Pejgamberit. Kur dgjoi prgjigjet
e Resulull-llahut a.s. n do pyetje, po at ast pranoi Islamin dhe tha:
"Hebrenjt jan popull i uditshm. Nse kuptojn se kam pranuar Islamin,
para se t'i pyesish pr mua, ata do t m qortojn tek ti." Resulull-llahu a.s.
drgoi t'i thirrin, dhe ata erdhn. Abdullah b. Selami hyri n shtpi, kurse
Resulull-llahu a.s. doli para tyre dhe i pyeti: "far njeriu sht Abdullah b.
Selami?" U prgjigjn: "M i njohuri prej nesh dhe i biri i njeriut m t
dalluar." (N transmetimin tjetr qndron): "sht prijs i yn dhe i biri i
prijsit ton." (Ndrsa n t tretin transmetim qndron: "M i miri prej
nesh dhe i biri i m t mirit prej nesh. i biri m i vlefshm i m t
vlefshmit". Resulull-llahu a.s. tha: "E ka mendoni nse Abdullahu pranon
Islamin?" U prgjigjn: "Zoti e ruajt nga kjo!" (kt e prsritn dy-tri
her). Ather para tyre doli Abdullahu dhe tha: "Dshmoj se nuk ka zot
tjetr, pos All-llahut dhe se Muhammedi sht Pejgamber i Tij". Ata
brtitn: "M i keqi prej nesh dhe i biri i m t keqit", dhe u vrsuln
kundr tij. (N nj version tjetr thuhet): Ai tha: "O popull hebrenj, keni
frik All-llahun, pasha At, Nj, t Vetmin, ju, gjithsesi, duhet ta dini se ky
sht Pejgamber i All-llahut dhe se ka ardhur me t Vrtetn." Ata than:
"Ke gnjyer."
310
Kto kan qen prvojat e para t Resulull-llahut a.s. me hebrenjt,
dhe at mu n ditn e par t arritjes s tij n Medin.
Kshtu dukej prbrenda shoqria laramane e Medins. E pr sa i
prket raportit jasht Medins ndaj Islamit dhe Resulull-llahut a.s. mbetet
q armiku m i fort i Islamit sht n Mek dhe se kta jan kurejshitt.
Ne i njohim q m tepr se dhjet vjet, q nga pejgamberllku i Resulull-
llahut a.s. e gjer n Hixhret. Mir e dim se ka kan ndrmarr kundr
myslimanve, gjersa ishin nn pushtetin e tyre, duke filluar nga friksimet,
krcnimet, trysnit, uria, izolimi, ndjekjet dhe persekutimet. Ata kan
309
Ibni Hisham: I/518, 519.
310
Sahihu-l-Buhari: I/459, 556, 561.
189
aktivizuar nj luft t tr psikologjike me prmasa t gjera.
Pasi q myslimant bn hixhret n Medin, mushrikt i zaptuan tokat
e tyre, shtpit e tyre dhe pasurin e tyre. I rrnuan vatrat familjare dhe
lidhjet farefisnore, dhe mbi t gjitha , i burgosnin dhe i torturonin t gjith
ata q i zinin. Nuk u knaqn vetm me kaq por vendosn ta vrasin edhe
vet Resulull-llahun a.s., n mnyr q ta ndalin trsisht Islamin. Pr kt
plan nuk kursenin as pasuri e as mund.
Qllimi i tyre ka qen te realizojn planin n vepr. Kur myslimant u
shprnguln n Medin, 500 km. larg Meks, filluan luftn politike duke
pasur parasysh udhheqjen e vet fetare dhe tregtare mbi arabt, sepse ata
ishin banort e Haremit, n mbrojtjen e shtpis s Zotit dhe shenjtris s
saj, andaj edhe mushrikt tjer t Arabis do t vihen kundr banorve t
Medins. Konsideronin se Medina do t jet n rrethim t vazhdueshm,
kshtu q do t varfrohet ekonomikisht, ndrsa numri i t ikurve rritej
prej dits n dit. Me siguri do t shprthente lufta mes ktyre zullum-
qarve nga Meka dhe myslimanve, t cilt tanim jetonin n atdheun e vet
t ri.
Myslimant kan pasur t drejt t konfiskojn pasurin e ktyre
faqezive, ashtu si konfiskonin edhe kta t tyrn, t'i nnshtrojn lloj-lloj
poshtrimeve, sikurse q kan br edhe kta, t'ua bjn jetn e vshtir,
si ua kan br edhe kta, dhe, m n fund, kan mundur t'u kundrvihen
me prmasa t njjta.
Kto jan problemet dhe pyetjet me t cilat sht ballafaquar Resulull-
llahu a.s. pasi q arriti n Medin si Pejgamber i All-llahut, dhe si imam i
cili udhzonte, udhhiqte dhe paraprinte n rrugn e drejt.
Resulull-llahu a.s. e filloi misionin e vet n Medin si udhheqs
shpirtror. Ndaj do fisi sillej ashtu si e meritonte fisi prkats, me butsi
ose me ashprsi, i kujdesshm apo rigoroz. Pa dyshim, mshirimi gjithnj
kishte prparsi ndaj ashprsis, kshtu q Islami dhe ithtart e tij morn
iniciativn n Gadishullin Arabik brenda disa viteve. Pr kt do t flasim
n faqet vijuese.
hhhhh
190
NDRTIMI I SHOQRIS S RE
hert prmendm se Resulull-llahu a.s. arriti n Medin dhe u
vendos tek Beni Nexhxhart t premtn m 12. rebiul-evvel t
vitit t par t hixhretit, apo m 27. 09. 622, sipas kalendarit.
S pari pushoi pak para shtpis s Ebu Ejjubit dhe tha: "Ktu sht vatra
ime, n dasht All-llahu." Pastaj hyri n shtpi.
M
Ndrtimi i xhamis s Pejgamberit a.s.
Puna e par q e bri Resulull-llahu a.s. ne Medin ishte ndrtimi i
xhamis s Pejgamberit. N vendin ku u ndal devja e tij, urdhroi q t
ndrtohet xhamia. Kt vend t zbrazt e bleu prej dy bonjakve n
pronsin e t cilve ishte. Edhe vet mori pjes n ndrtim. Bante qerpi
dhe gur duke knduar vargje:
"O All-llahu im, nuk ka jet tjetr pos jets pas vdekjes,
T lutem, ensart dhe muhaxhirt fali Ti."
Pastaj vazhdonte:
"Puntorin e ktill, e jo puntorin hebre,
t ktillin Rabbi yn m s teprmi e don."
Ky inkurajim i tij u jipte as'habve vullnet dhe elan pr pun, andaj
njri prej tyre filloi t kndoj:
"Nse ne ulemi, e Pejgamberi yn vazhdon,
prej nesh kjo do t'ishte sikurse t jemi budallenj."
N vendin ku ndrtohej xhamia gjendeshin varrezat e mushrikve.
Aty ishte edhe nj grop, pak palme dhe nj dru. Resulull-llahu a.s.
urdhroi q varrezat t rrmihen, kurse palmet dhe druri t prehen. Pastaj
caktuan Kiblen, e cila e cila atbot ishte n drejtim t Kuddusit. Themelet
i ndrtuan me gur, kurse muret me qerpi dhe balt. Kulmin e mbuluan
me deg t palmeve, kurse posht hudhn rr dhe i shtruan hasrat.
Xhamia i kishte tri dyer. Gjatsia prej Kibles gjer tek dera hyrse ishte 100.
arshin, kurse gjersia prafrsisht po aq. Themelet ishin t larta tre arshin.
Bri xhamis ndrtuan shtpin me oda prej guri dhe horasani, e me kulm
prej degve drunjsh. Kto ishin dhomat e bashkshorteve t Pejgamberit
a.s. Pasi q prfundoi ndrtimi i shtpis, Resulull-llahu a.s. kaloi prej
shtpis s Ebu Ejjubit n shtpin e vet.
311
Asokohe mesxhidi nuk ishte vend vetm pr namaz, porse ishte edhe
shkoll, ku myslimant e kuptonin Islamin, e studionin at dhe e msonin.
311
Sahihu-l-Buhari: I/71, 555, 560; Zadul-Miad: II/56.
191
Aty tuboheshin fise t ndryshme, ku i zgjidhnin konfliktet e veta, mos-
marrveshjet dhe mostolerancat fisnore. Aty aprovoheshin vendimet pr
ndrprerjen e luftrave ndrfisnore. Mesxhidi ka qen institucion ku zgji-
dheshin t gjitha problemet jetsore t myslimanve. S fundi, mesxhidi ka
qen ndrtesa e Parlamentit, ku mbaheshin seancat e Kshillit Shure dhe
biheshin vendimet.
Ve ksaj, mesxhidi ka qen strehimore e t varfrve dhe muhaxhirve
refugjat, t cilt nuk kishin shtpi t veta, as pasuri, as t afrm e as
fmij. N fillim t vitit hixhrij zbriti dispozita pr thirrjen e ezanit - me z
t lart, i cili ngritej gjer n qiej, dhe myslimant thirrnin ezanin pes her
n dit pr pes koht e namazit. Kjo thirrje sot e tutje jehon pes her n
dit n tr rruzullin toksor. N lidhje me kt sht i njohur tregimi pr
ndrrn e Abdullah b. Zejd b. Abdi Rabbihut. E transmeton Tirmidhiu, Ebu
Davudi dhe Ibni Hudhejmeja.
312
T vllazruarit e myslimanve
Pasi q Resulull-llahu a.s. e kreu nj pun t madhe - ndrtimin e
mesxhidit, qendrn pr tubimin dhe shoqrimin e myslimanve, ai bri edhe
nj hap prpara. I vllazroi t gjith muhaxhirt dhe ensart. Ky
vllazrim ka dhn rezultate t mdha n ndrtimin e shoqris mysli-
mane. Ibn El-Kajjumi thot: Pastaj Resulull-llahu a.s. e bri vllazrimin
mes muhaxhirve dhe ensarve n shtpin e Enes b. Malikut, ku morn
pjes nntdhjet njerz, gjysma ishin muhaxhir e gjysma ensar.
Vllazrimi mbshtetej n prkrahjen dhe ndihmesn mes veti dhe n
trashgimi, pas vdekjes edhe pa kurrfar afrie gjaku. Ky lloj trashgimi
vlejti gjer n betejn e Bedrit, kur All-llahu xh.sh. shpall: "...Kurse ata
(besimtar) q jan n lidhje farefisnore - sipas Librit t All-llahut jan
m t afrt pr njri tjetrin." (8, 75). Ather suprimohet do e drejt n
trashgimi, prpos me an t farefisnis.
Ekziston mendimi se sht br edhe vllazrimi i dyt mes vet
muhaxhirve. Por, pr shkak t vllazris natyrale dhe sipas origjins,
muhaxhirt nuk kan pasur nevoj pr vllazrim t ri, prkundr atij
vllazrimi me ensart.
313
Domethnia e ktij vllazrimi, si thot Gazaliu, ka qen q t tej-
kalohet asabijja xhahilija - fanatizmi ndaj fisit, sepse lojaliteti dhe besnikria
mund t jet vetm ndaj Islamit. Me vllazrimin e ktill anulohen t
gjitha dallimet n baz t origjins, ngjyrs dhe kombit. N Islam, askush
nuk mund t shkoj m tutje, prkatsisht, nuk mund t prparoj, e as t
mbetet prapa, prve sipas nivelit t njerzis dhe devotshmris s
312
Bulugul merami nga Ibni Haxher El-skalani, f. 15.
313
Zadu-l-Me'ad: II/56.
192
tij.Resulull-llahu a.s. kt marrveshje pr vllazrim e ka realizuar n
vepr. Kjo nuk ka qen gj boshe, e as vepr q ndrlidhet me pasuri e
gjak. Nuk ka qen kjo loj e that me fjal boshe t cilat nuk jan realizuar
n vepr.
Vllazrimi i ktill ka qen i kapluar me ndihmesn reciproke, me
ndjenja bamirsie dhe dashamirsie, dhe kjo ka marr pjes n ndrtimin e
nj shoqrie t re e cila do t ket shembuj t lavdishm.
314
Buhariu transmeton se pas ardhjes n Medin, Resulull-llahu a.s. i ka
vllazruar Abdu-r-Rahmanin dhe Sa'd b. Rebian. Sa'di i ka thn Abdu -r-
Rahmanit: "Un jam m i pasuri mes ensarve. Pasurin time e ndaj n dy
pjes. I kam dy gra, shikoje cila t plqen m shum e un do t ndahem
nga ajo, e kur t'i kalon 'iddeti (periudha e caktuar kohore e pritjes s gruas
pas shkurorzimit) ti martoje at." Abdu-r-Rahmani u prgjigj: "All-llahu
ta shtoft bereqetin n familjen tnde dhe n pasurin tnde."
"Ku e keni tregun?" Ia preferuan tregun e Benu Kajnukave, fisit hebre.
Pastaj, pas nj kohe e sheh Resulull-llahu a.s. duke bartur tlyen dhe gjra
ushqimore, e m pastaj edhe gjurmt e parfymit, ndaj pyet: "'sht kjo?
Ai prgjigjet: Jam martuar. Resulull-llahu, pyet: Sa ke paguar." "Nj
brtham t art", prgjigjet ky."
315
Transmetohet nga Ebu Hurejre i cili ka thn: "ensart i than Resulull
-llahut a.s. ndaj plantacionet e hurmave mes nesh dhe vllezrve tan
muhaxhir." Ai u prgjigj: "Jo." "Ather na ndihmoni n prpunim, e
frutet jan t prbashkta." Pejgamberi a.s. tha: Ani, mir." E ata than:
"T dgjojm dhe t bindemi."
316
E gjith kjo na bn t kuptojm se ensart kan pasur kujdes t madh
ndaj vllezrve t vet muhaxhir dhe se nuk kan prituar t angazhojn
mundin, dashurin dhe kujdesin e vet, sepse muhaxhirt me t vrtet e
kan merituar kt me sakrificat e tyre t mdha q i kan br pr hir t
fes s All-llahut.
Duhet t konkludojm se akti i vllazrimit sht akt i menuris s
madhe. Kjo ishte zgjidhje e mrekullueshme pr shum probleme me t cilat
jan ballafaquar myslimant, e pr t cilat tanim kemi folur.
Dokumenti i bashkimit islamik
Pasi q Resulull-llahu a.s. e prforcon marrveshjen e vllazrimit mes
myslimanve, angazhohet n nj pun t re. Duhej t bhej kontrata pr
eliminimin e t gjitha shprehive dhe zakoneve t cilat aludonin n jetn
paraislamike. Prej tyre nuk duhej t mbetej asnj gjurm.
314
Fikhu-s-Sire, f. 140, 141.
315
Buhari, kaptina mbi vllazrimin mes ensarve dhe muhaxhirve: I/555.
316
Sahihu-l-Buhari, kaptina mbi furnizimin: I/312.
193
Paragrafet e ktij dokumenti, apo kontrate, shkurtas jan: "Ky sht
dokument t cilin e proklamon Muhammedi a.s. Pejgamber i All-llahut
xh.sh. pr t gjith besimtart dhe myslimant, qofshin ata kurejshit (me
origjin) apo Jethribas, dhe pr ata njerz t cilt i pasojn kta, u
shoqrohen ktyre dhe luftojn s bashku me ta:
1. T gjith ata jan nj popull - nj ummet.
2. Muhaxhirt kurejshit bashkarisht do t kujdesen pr mirqenien e
vet. Ata do t drgojn delegatt e vet tek populli i vet, t rregullojn, t
punojn at q e ka lejuar All-llahu dhe t zbatojn drejtsin mes
besimtarve. Kurse do fis ensarsh do t kujdeset pr mirqenien e vet.
do grup prej tyre do t drgoj delegatt e vet, t cilt do t veprojn n
mesin e popullit t vet dhe do t urdhrojn t bhen vepra t mira dhe t
zbatohet drejtsia mes besimtarve.
3. Besimtart - mummint, nuk guxojn ta ln anash kurrnj
varfanjak, pa i dhn dika, sa ka lejuar All-llahu, pra qoft t'i dhurohet di
apo t'i drejtohet me kshilla t mira dhe me fjal t mira.
4. Besimtart e devotshm do t jen kundr t gjith dhunuesve, q
dshirojn t'iu bjn padrejtsi, t aplikojn ndonj trysni, ti shpiejn n
mkate, apo t shkaktojn prarje dhe trazira mes besimtarve.
5. T gjith besimtart jan t obliguar ta luftojn t keqn, t gjith
sikur nj, qoft edhe nse kjo e keqe rrjedh prej fmijs s vet.
6. Besimtari nuk guxon t mbys besimtarin pr shkak t jobesimtarit.
7. Besimtari nuk guxon t'i ndihmoj jobesimtarit kundr besimtarit.
8. Garanca e All-llahut sht e njjt pr t gjith, por Ai m s pari i
merr nn mbrojtje m t dobtit prej jush.
9. Ata hebrenj t cilt na pasojn, do t ken ndihm prej nesh, dhe te
ne shembull t mir, prve atyre q kan br dhunime dhe jan ndihmuar
mes veti kundr nesh.
10. Paqja (siguria) e myslimanve sht e pandar. Myslimani nuk
guxon t lidh paqe pa vllan e vet n rrugn e Zotit, prpos nn kushtet
e njjta dhe n baz t drejtave t barabarta mes tyre.
11. Besimtart jan t obliguar t zhgarkohen mes veti nse njri-
tjetrit i kan derdh gjak n rrugn e All-llahut.
12. Jobesimtarit nuk guxon t'i jipet n ruajtje pasuria e kurejshitve, e
as njerzit, dhe nuk guxon t nxitet kundr besimtarve.
13. Ai q e mbyt besimtarin, i cili nuk sht gjykuar me vdekje
(d.m.th. nuk ka br di q duhet t mbytet) edhe ai do t jet i mbytur,
pos nse ia falin trashgimtart e njeriut t mbytur (viktims).
14. Ai q sht kundr besimtarve - t gjith besimtart duhet t
ngriten kundr tij.
15. Myslimani nuk guxon ta prkrah dhe ta ndihmoj at njeri q sjell
194
risi n fe. Nse e bn kt, ather le ta prcjell mallkimi i All-llahut dhe
hidhrimi i Tij gjer n ditn e Gjykimit. Nga ky person nuk pranohet
pendimi e as drejtsia.
16. Pr do gj, q nuk mund t gjeni zgjidhje t prbashkt, drej-
tojuni All-llahut xh.sh. (krkoni zgjidhjen e saj n Kur'an) dhe Muham-
medit a.s. (krkoni zgjidhjen e saj, e cila mund t jet n hadith).
317
Ndikimi i mendimit t Resulull-llahut a.s. n shoqri
Me kt urtsi dhe mendjemprehtsi, Resulull-llahu a.s. i forcoi
themelet e nj shoqrie t re. Megjithat, nuk duhet t harrojm se ky
sukses ishte rezultat i mendimit t Resulull-llahut a.s., me t cilin shr-
beheshin edhe as'habt e tij, duke pir t gjith s bashku nga burimin e
njjt. Resulull-llahu a.s. i msonte kta, i edukonte, i frymzonte shpirt-
risht dhe pr ta ishte shembull i prkryer pr do gj.
I edukonte ata n baz t dashuris, vllazris, fisnikris, besimit
dhe devotshmris.
Nj njeri ka pyetur: "ka sht m s miri n Islam ?" Resulull-llahu
a.s. sht prgjigjur: "Ta ushqesh t uriturin dhe ta prshndesish me selam
edhe t njohurin edhe t panjohurin."
318
Abdullah b. Selami thot: "Kur erdhi Resulull-llahu a.s. n Medin,
dola pr ta pritur dhe si e shikova n fytyr, menjher e dita se ky nuk
sht gnjeshtar. Fjalt e para q i tha, ishin: "O njerz, prshndetni njri-
tjetrin me selam, ushqeni t uriturit, ruani lidhjet farefisnore, lutjuni All-
llahut natn derisa t tjert jan duke fjetur, me qetsi (paqe) do t hyni n
Xhennet."
319
Ja disa hadithe t Resulull-llahut a.s.:
* - "Nuk do t hyj n Xhennet ai, prej t cilit fqiu i tij nuk sht i
sigurt."
320
* - "Mysliman sht ai prej gjuhs dhe veprave t kqija t t cilit
myslimant tjer jan t sigurt."
321
* - "Askush prej jush nuk mund t jet besimtar, prderisa nuk i
dshiron vllait t vet at q i dshiron vetit."
322
* - "T gjith besimtart duhet t jan si nj njeri. Nse njri ankohet
se i dhemb syri, ather edhe t gjith t tjerve u dhemb, nse njrit i
317
Ibni Hisham: I/502, 503.
318
Sahihu-l-Buhari: I/6, 9.
319
Tirmidhiu, Ibni Maxhne dhe Ed-Daremiu n Mishkatu-l-Mesabih: I/168.
320
Transmeton Muslimi n veprn e fundit: II/422.
321
1. dhe 2., Sahihu-l-Buhari: I/6.
322
Sahihu-l-Buhari: I/6.
195
dhemb koka, ather edhe t gjith t tjerve u dhemb."
323
* - "Besimtari pr besimtarin sht sikurse shtylla pr shtylln, njri
mbshtetet te tjetri."
324
* - "Mos e urreni njri-tjetrin, mos u grindni mes veti dhe mos ia keni
zili njri-tjetrit, bhuni vllezr pr hir t All-llahut. Nuk sht mir q
myslimani t jet mysafir i vllait t vet m tepr se tre dit."
325
* - "Myslimani e ka vlla myslimanin, nuk do t bj dhun ndaj tij dhe
nuk do ta tradhtoj. Kush i bn vllait t vet ndonj t mir, edhe All-
llahu do t'i bj atij, kush e liron myslimanin nga brenga, edhe All-llahu do
t'a liroj at nga nj breng n ditn e Gjykimit. Kush ia fsheh myslimanit
t metat, All-llahu do t'ia fsheh atij n ditn e Gjykimit."
326
* - "Keni mshir ndaj atyre q jan n Tok, juve do tju mshiroj Ai
i Cili sht n qiej."
327
* - "Nuk sht besimtar ai q barkun e vet e ka plot e fqiu i tij nuk ka
buk pr t ngrn."
328
* - "Ai i cili e shan besimtarin sht mkatar, kurse ai q e mbyt
sht jobesimtar."
329
Resulull-llahu a.s. ka thn se sadaka sht t largosh ndonj penges
nga rruga, dhe nj vepr t till e konsideron pjes prbrse t imanit
(besimit).
330
I nxiste besimtart t japin nga pasuria e vet. Pr kta pr-
mendte asi shprblimesh prej t cilave zemra ngazllehej. Ai ka thn:
"Myslimani i cili i jep myslimanit ndonj rrobe, pr ta mbuluar lakuriqsin,
All-llahu do t'i dhuroj atij rroba t gjelbrta t Xhennetit. E myslimani i
cili i jep t uriturit, All-llahu do te ushqej at me frute t Xhennetit, dhe
myslimani i cili i jep uj t etshmit, All-llahu do ti jep atij pije t vulosur
nga misku."
331
Resulull-llahu a.s. ka thn: "Mbrohuni nga zjarri i Xhehennemit ma-
dje me gjysm hurmeje, e kush nuk ka as kaq, ather me fjal t mira."
332
Mbi t gjitha Resulull-llahu a.s. preferonte durimin dhe maturin n
astet e vshtira. Ai shpeshher e theksonte vlern e sabrit (durimit) dhe t
t prmbajturit. Problemin e shpiente n imtsira sikurse grvishjet n
323
Transmeton Muslimi n Mishkatu-l-Mesabih: II/422.
324
Koleksioni paraprak: II/422.; Sahihu-l-Buhari: II/890.
325
Sahihu-l-Buhari: II/899.
326
Mishkatu-l-Mesabih: II/422.
327
Sunene Ebu Davudu: II/335; Xhamiu Tirmidhi: II/14.
328
B. Bejheki, kaptina mbi imanin, Mishkatu-l-Mesabih: II/424.
329
Sahihu-l-Buhari: II/893.
330
Buhariu dhe Muslimi; Mishkatu-l-Mesabih: I/12.167.
331
Sunene Ebu Davud, Xhamia Tirmidhi, Mishkatu-l-Mesabih: I/169.
332
Sahihu-l-Buhari: I/190, II/890.
196
fytyrn e njeriut, pos nse, All-llahu na ruajt, njeriu nuk sht n situat q
t mund t duroj.
Resulull-llahu a.s. po ashtu, besimtarve u interpretonte vlern e
praktikimit t fes, shprblimeve dhe sevabeve tek All-llahu xh.sh.
T gjitha kto i ndrlidhte dhe i argumentonte me Shpalljen e zbritur
nga qielli. Ua msonte Kur'anin dhe me shembuj praktik u tregonte se si
duhet punuar edhe ata, dhe ka jan t obliguar t bjn pr zgjerimin e
Islamit. N kt mnyr rritej autoriteti i besimtarve, i pasuruar me vlera
m t larta dhe me shembuj m t mir, gjersa nuk u bn shembuj t
lartsuar besimtarsh far nuk ka njohur historia njerzore pas Pejgam-
berit a.s.
Abdullah b. Mesudi r.a. ka thn: "Kush dshiron ta ket shembull
diknd, le t'i merr shembull ata t cilt tanim kan vdekur, sepse nuk
mund t garantohet pr at q sht gjall se nuk do t devijoj nga rruga e
drejt, e kta jan shokt e Resulull-llahut a.s. Ata kan qen pjesa m e
mir e ummetit ton. Kan pasur zemra m t pastrta, dituri m t thell
dhe m s paku eksagjerime (tejkalime). All-llahu xh.sh. ata i ka shprblyer
q ta pasojn dhe shoqrojn Pejgamberin a.s. dhe t ndihmojn rreth
themelimit t fes. Myslimant e kan kuptuar vlern e tyre, duke
prcjellur traditn e tyre. T gjith ne duhet t stolisemi me virtytet e tyre
t bukura dhe me eksperienc t prfituar me shmblltyrn e tyre. Ata me
t vrtet kan qen t udhzuar n rrugn e drejt."
333
Resulull-llahu a.s. ka poseduar edhe disa cilsi t dukshme, t cilat
trhiqnin do bashkbisedues. Ka pasur trup t pashm, sjellje t mir dhe
shkathtsi n pun. Andaj i trhiqte njerzit, t cilt nxitonin ta shihnin dhe
ta dgjonin. N transformimin e vet u drejtohej as'habve t vet, t cilt i
respektonte, i donte dhe i monte. Pr kt arsye ata pranonin do fjal t
tij dhe menjher e zbatonin n vepr.
Vetm n kt mnyr i ka shkuar pr dore Resulull-llahut a.s. q pr
nj koh t shkurtr t'i ndrtoj themelet e forta t nj bashksie t re
njerzore, bashksie fetare, m t pastr q ka njohur historia ndonjher
m par. I ka vn themelet e bashksis e cila i ka prballuar t gjitha
rrymat e asaj kohe dhe ia ka dal n krye q t'i drejtoj drejt dhe ka br
kthes t madhe n historin njerzore.
333
Mishkatu-l-Mesabih: I/32. Transmeton Rezini.
197
KONTRAKTIMI ME HEBRENJT
esulull-llahu a.s., pas hixhretit q e bri n Medin, dhe pasi q
aty i vuri themelet stabile t nj shoqrie t re Islame, e cila
bazohej n unitetin fetar, politik dhe legjislativ t myslimanve,
filloi rregullimin e marrdhnieve me jomyslimant. Brenga e tij kryesore
ka qen q t gjith banorve t'u siguronte siguri, rehati, paqe, fatbardhsi
dhe mirqenie s bashku me konstituimin e territorit, i cili do t jet atdheu
i t t gjithve. Pr kt arsye i sajonte ligjet me karakter koncesioni dhe
tolerance, far gjer ather nuk i ka njohur bota prplot me egoizme
fisnore dhe glorifikime fisnore. Fqinjt m t afrm t Medins kan qen
hebrenjt. Ata, me gjith armiqsin e fsheht ndaj myslimanve, publikisht
nuk shprehin kurrfar rezistence apo urrejtje.
R
Resulull-llahu a.s. lidhi me ta nj kontrat, e cila iu la lirin e plot
fetare dhe ekonomike. Nuk aplikoi politik izolimi, konfiskimi apo
mostolerance.
Kjo kontrat ka qen edhe nj n srin e marrveshjeve q jan br
pr myslimant dhe pr t cilt paksa kemi folur. Ktu do t prmendim
kapitullin m t rndsishm t ksaj kontrate:
Paragrafet e kontrats
1. Hebrenjt Benu Avf jan popull i cili jeton me myslimant. Ata kan
fen e vet, kurse myslimant t vetn. donjri posedon pasurin e vet
dhe lirin e vet. Kjo vlen edhe pr hebrenjt t cilt nuk i takojn ktij fisi.
2. Hebrenjt do ta ken ekonomin e vet, kurse myslimant t vetn.
3. Edhe njra edhe tjetra pal jan t obliguara ta mbrojn lirin e
prbashkt nga armiku i jashtm.
4. Ndrmjet veti mund t konsultohen dhe t merren vesh vetm n
baza t bamirsive.
5. Aleatt duhet t ruhen nga intrigat dhe dredhit reciproke.
6. Duhet t'i ndihmohet atij q rrezikohet.
7. Hebrenjt duhet t ken marrdhnie t mira me myslimant nse
kta gjenden n luft.
8. Jethribi bhet vend i mbrojtur i ksaj kontrate. Aty nuk guxohet t
198
bhen luftra.
9. Nse shprthen ndonj mosmarrveshje mes dy popujve, e cila do t
mund t rrezikonte sigurin, duhet drejtuar All-llahut dhe Muhammedit,
Pejgamberit t All-llahut.
10. Kurejshitt t mos merren nn mbrojtje, e as dikush tjetr q u
ndihmon atyre.
11. Duhet t'i ndihmojn njri-tjetrit kundr atyre q e sulmojn
Jethribin.
12. Kjo kontrat nuk e mbron dhuntarin as fajtorin.
334
Me kryerjen dhe zyrtarizimin e ksaj kontrate, Medina me rrethinn e
saj u b shtet i nderuar, me kryeqytetin El-Medina dhe presidentin, nse
vlen ky nocion - Resulull-llahun a.s.
Qeverin dhe fjaln kryesore e mbanin myslimant. Kshtu Medina u
b edhe kryeqendra e par e Islamit.
N mnyr q paqeja dhe siguria t zgjerohet edhe n rajonet tjera,
Resulull-llahu a.s. lidh aleanc edhe me fise tjera t numrta n mnyr t
ngjashme e sipas rrethanave ekzistuese jetsore, rreth cilave do t flasim.
nnnnn
334
Ibni Hisham: I/503, 504.
199
VAZHDIMI I KONFLIKTEVE
Provokimet e kurejshitve kundr myslimanve pas hixhretit, dhe
ndrlidhja e tyre me Abdullah b. Ubejen
hert prmendm t tr at q kan ndrmarr mushrikt e
Meks kundr myslimanve n kohn kur bnin hixhret, e edhe
pas hixhretit. Pr kt arsye kan merituar sanksione ekono-
mike, e pastaj konflikte t armatosura. Megjithkt ata nuk prmir-
soheshin dhe nuk i ndrprenin armiqsit.
M
Prkundrazi, shprngulja e myslimanve dhe strehimi i sigurt i tyre n
Medin, tek mushrikt pat nxitur urrejtje, nervozitet dhe armiqsi edhe m
t madhe.
Andaj, ata i shkruajn letr Abdullah b. Ubej b. Selulit - i cili ishte
mushrik sikurse edhe ata, kryepar i ensarve para hixhretit, dhe i cili do t
duhej t bhej mbret i idhujtarve, sikur t mos vinte Resulull-llahu a.s. n
Medin - dhe ithtarve t tij duke u thn: "Ju e keni gostitur dhe pranuar
njeriun ton, e ne betohemi me Zotin, ose do ta mbytni ose do ta przni,
ose t gjith ne do t'ju sulmojm juve. Do t luftojm me ju deri n
lufttarin e fundit, e pastaj do t'i nderojm grat tuaja."
335
Pasi mori kt letr krcnuese, Abdullah b. Ubej u ngrit pr t
zbatuar urdhrin e vllezrve mushrik nga Meka. Ai e kishte zili Resulull-
llahun a.s. nga se e kishte larguar nga froni mbretror.
Abdu-r-Rahman b. Ka'bi thot: "Kur e mori Abdullah b. Ubej kt
letr, i tuboi ithtart e vet dhe t gjith adhuruesit e idhujve, pr ta mbytur
Resulull-llahun a.s. Kur Resulull-llahu a.s. kuptoi kt, vajti tek ata dhe u
tha: "Krcnimin e kurejshitve e mort me seriozitet, e ata nuk mund t'ju
shpiejn n kurth m t madhe se sa mund t'ia bni ju kt vetvetes.
Dshironi t derdhni gjakun tuaj dhe t vllezrve tuaj, apo jo?" Ata e
dgjuan Resulull-llahun a.s. e pastaj u shprndan edhe vet t vetdijshm
pr kt realitet."
336
Abdullah b. Ubej b. Seluli, me at rast ndaloi shprthimin e konfliktit
335
Ebu Davudi, kaptina: lajmi Beni Nadirve.
336
Vepra paraprake.
200
dhe gjakderdhjen, sidomos kur e pa dobsin apo ndoshta menurin, e
ithtarve t vet. Por, pasi q ende mbeti n marrveshje me kurejshitt,
shfrytzonte do rast q ta hedhte farn e prarjes mes myslimanve dhe
mushrikve. Gjithnj n kt i fuste edhe hebrenjt pr t pasur prkrahjen
e tyre. Ndrkaq, Resulull-llahut a.s. me urtsi t madhe, koh pas kohe, i
shkonte pr dore ta shuante zjarrin e mynxyrave t tyre.
337
Proklamimi i vendimit pr ndalesn e vizits
Mesxhidul Haramit
Sa'd b. Mu'adhi vendosi t shkonte n Mek pr ta br umren. N
Mek pr mbrojts e zgjodhi Umejjeh b. Halefin. Sa'd i tha: "Kujdesu q t
hyj n Harem kur ka pak popull. Ndoshta mund ta kryej tavafin rreth
Ka'bes." Aty kah mbarimi i dits, ata u nisn n Harem dhe aty i takoi Ebu
Xhehli. Ai pyeti: "O Ebu Safvan, kush sht ky q e shoqron ti?" "Ky
sht Sa'di". Ebu Xhehli i tha Sa'dit: "Po e shoh se je duke shkuar rreth e
prqark Ka'bes lir dhe i sigurt. Betohem me Zotin, po t mos ishe me
Ebu Safvanin, nuk do t ktheheshe i tri n familjen tnde." Sa'di iu
prgjigj me z t lart: "Pasha All-llahun, sikur t tentojshe t ma ndalosh
kt, ather un ty do ta ndaloja, bile edhe m tepr, do ta ndaloja t
kalojshe rrugs s Medins."
338
Kurejshitt i krcnohen muhaxhirve
Pas tentimit t pasuksesshm me Abdullah b. Ubejen, kurejshitt e
Meks i shkruan nj letr myslimanve n Medin: "Mos u dalldisni se keni
ikur prej nesh n Jethrib. do t vijm atje dhe do t'ju rrnjosim ju dhe do
t'ua shkulim perimet n oborret tuaja."
Ky nuk ishte krcnim i rndomt. Resulull-llahu a.s. ishte i bindur,
sepse ata filluan t ndrmarrin komplote t mdha, pr shkak t t cilave
rrinte tr natn i zgjuar ose flente nn mbikqyerjen e shokve t vet.
Muslimi transmeton n Sahihun e vet nga Aishja r.a. e cila thot: "Ditve
t para n Medin, Resulull-llahu a.s. nuk flente natn. Nj nat tha: "Sikur
t kisha fatin q ndonjri prej shokve t mi t mir t kujdesej pr mua
natn." Gjersa flisnim pr kt, Dgjuam vringllimn e armve. Ai pyeti:
"Kush sht?" Nj z u prgjigj: "Sa'd b. Ebi Vekkasi." Resulull-llahu a.s. e
pyeti: "far t solli ktu?" Ai u prgjigj: "Ndjeva nj drojtje pr ty, o
Pejgamber i All-llahut, andaj erdha q sonte t bj roje." "Resulull-llahu
a.s. u lut pr shokun dhe fjeti."
339
Kjo mbikqyrje nuk ka ishte e kufizuar vetm n disa net, por ajo u
b e prhershme. Transmetohet nga Aishja r.a.: "Resulull-llahun a.s. e
337
Sahihu-l-Buhari: II/655, 656, 916, 924.
338
Sahihu-l-Buhari: II/563.
339
Sahihu-l-Buhari: II/563.
201
ruanin natn, gjersa All-llahu xh.sh. shpalli: "E All-llahu do t t ruaj ty
nga sulmet e njerzve." (5,67). Ather Resulull-llahu a.s. nxori kokn
jasht adrs dhe u tha: "O njerz, shkoni, jeni t lir, sepse mua do t m
ruaj All-llahu xh.sh."
340
Nuk ishte vetm Resulull-llahu a.s. n rrezik, por edhe t gjith mysli-
mant tjer ishin t rrezikuar. Ubej b. Ka'bi tregon: "Kur erdhi Resulull-
llahu a.s. me as'habt e vet n Medin, dhe kur e ndien rrezikun nga jomys-
limant, nuk guxonin t flenin pa arm n shtpi, e me to edhe gdhinin."
All-llahu xh.sh. e lejon luftn
N kto kushte t vshtira t jetess, n t cilat drejtprdrejt ka qen
e rrezikuar qenia myslimane n Medin, gjersa nga Meka pandrprer vinin
krcnimet, ku kurejshitt assesi nuk zgjoheshin nga agonia e thell dhe
nga idhujtaria, All-llahu xh.sh. ua shpalli myslimanve lejen pr t luftuar, e
cila nuk ka qen urdhr. All-llahu xh.sh. thot: "Atyre q sulmohen me
luft, u sht dhn leje t luftojn, ngase ju sht br zullum atyre, e
All-llahu, me t vrtet, ka fuqi q t'u ndihmoj (myslimanve). (22, 39).
Ky ajet fisnik u shpall mes ajeteve tjera, n t cilat shpjegohet se kjo
leje ka ardhur pr t'iu shmangur mizorive dhe pr t'u vendosur dispozitat e
All-llahut xh.sh. All-llahu xh.sh. thot:
"Kta (muhaxhirt) jan ata, t cilt nse u japim pushtet n Tok -
kryejn namazin, japin zekatin, urdhrojn pr t mir, e ndalojn at
q sht e mbrapsht. Dhe te All-llahu sht fundi i do gjje." (22, 41).
sht fakt se kto ajete, padyshim, jan shpallur n Medin pas hixh-
retit, e jo n Mek, por megjithat nuk e dim saktsisht se n cilin vend t
Medins jan shpallur.
Pos ktij lajmi t All-llahut xh.sh. pr luft, urtsia e myslimanve ka
qen q, n astet kur kurejshitt kishin forc dhe fuqi t madhe, e
bllokuan rrugn tregtare Mek - Sham, dhe vendosn kontrollin mbi kt
rrug. Pr realizimin e ktij plani, Resulull-llahu a.s. e ndau at n dy faza.
Faza e par: lidhi marrveshje me t gjitha fiset q banonin prgjat
ksaj rruge tregtare, apo e ndrpritnin kt rrug kah Medina.
M par kemi folur pr marrveshjen me hebrenjt. Kjo kontrat
prmbante edhe marrveshjen pr mosprzierrje gjat kohs s veprimit
ushtarak nga jasht. Para lufts, po ashtu sht lidhur marrveshja edhe me
fisin Xhuhejn. Shtpit e tyre ishin jo larg Medins.
Faza e dyt: drgimi i pandrprer i ushtris dhe i njsive vzhguese
n drejtim t ksaj rruge.
Betejat dhe patrullat para Bedrit
340
Muslim, kaptina: "Virtytet e Sa'd b. Ebu Vekkasit": II/280; Sahihu-l-Buhari:
I/404.
202
Me kto dy fazat, myslimant, pas lejes s All-llahut xh.sh. pr luft, e
filluan aktivitetin e vet t vrtet.
Lvizjet e para ushtarake u gjasonin ekspeditave vzhguese, qllimi i
t cilave ka qen hulumtimi dhe njohja me terrenin e gjer rreth Medins, si
dhe i t gjitha rrugve q shpienin kah Meka. Resulull-llahu a.s. lidhi
marrveshje armpushimi me t gjitha fiset q banonin n kto hapsira. Po
ashtu, kishin pr qllim t'u tregojn mushrikve t Medins, hebrenjve dhe
beduinve se myslimant jan t fuqishm dhe se jan mirsuar nga
ligshtia e dikurshme. Po ashtu duhej krcnuar kurejshitve, t cilt ende
jetonin n lajthitje dhe n pabesim t thell nga i cili assesi nuk
kndelleshin. sht dashur q kurejshitt e Meks ta ndiejn rrezikun q i
kanosej ekonomis s tyre dhe jets s tyre dhe se duhet t pranojn
paqsimin me myslimant, e t ndrprejn krcnimin pr shkatrrimin e
tyre dhe pr pengimin n rrugn e All-llahut xh.sh. Ky do t'ishte,
njkohsisht krcnim q t'i ndrprejn dhunimet ndaj myslimanve t
dobt dhe t pambrojtur n Mek. Qllimi definitiv ka qen q myslimant
t fitojn lirin e q pastaj lirisht t shprehin dhe t predikojn fen e vet n
mbar Gadishullin Arabik.
Tani shkurtimisht do t flasim pr kto patrullime.
1. Patrullimi n rajonin Sejful-Bahri sht br n muajin ramazan t
vitit t par hixhrij, ose n mars t vitin 623 sipas kalendarit.
341
Resulull-llahu a.s. urdhroi Hamzn r.a. q t'i paraprinte ksaj patrulle.
Hamza b. Abdul-Muttalibi doli n krye t tridhjet muhaxhirve, pr t'i
dal para nj karvani kurejshit i cili kthehej nga Shami. N krye t karvanit
ishte Ebu Sufjan b. Hishami me treqind vet. Kta udhtonin npr Sejful-
Bahri nga ana e detit. Kur u takuan, t dy palt u radhitn njri kundruall
tjetrit t gatshm pr luft. N at ast atypari kalon Maxhne b. Amr El-
Xhuhni, i cili kishte beslidhje me t dy palt, ndrhyn mes dy taboreve,
dhe kshtu pengon shprthimin e lufts.
Flamuri i Hamzs n kt ekspedit patrulluese ka qen flamuri i par
n Islam q e ka drguar Resulull-llahu a.s. dhe kishte ngjyr t bardh.
Kt e ka bartur Ebu Murthed Kenaz b. Hasin El-Ganevi.
2. Patrullimi n rajonin Rabig, sht br n muajin shevval t vitit 1
h., ose n prill t vitit 623. N kt ekspedit, Resulull-llahu a.s. e drgoi
Ubejde b. Harith b. El-Muttalibin, n krye t gjashtdhjet kalorsve
muhaxhir. Kta e takuan Ebu Sufjanin n krye t 200 njerzve n luginn
Rabig. T dy palt vetm u gjuajtn mes veti me shigjeta. As ksaj radhe
nuk shprtheu konflikti.
341
1. v. h. plus llogaritja sipas kalendarit lunar sht viti 633 sipas kalendarit
gregorian.
203
Me kt rast, ets myslimane iu bashkuan dy njerz nga ushtria
Mekase, El-Mikdad b. Amr El-Behrani dhe Utbe b. Gazvan El-Mazini.
Kta, qysh m par e kishin pranuar Islamin fshehtazi, kurse me mushrikt
ishin nisur pr t ikur tek myslimant. Edhe ksaj radhe valonte flamuri i
bardh i Ubejdes t cilin e mbante Musattah b. Ethetheh b. El-Muttalib b.
Abdi Menafi.
3. Patrullimi n rajonin El-Harrar, sht br n muajin dhul-ka'de t
vitit 1 h., ose n prill, t vitit 623.
342
Resulull-llahu a.s. e drgoi Sa'd b. Ebi
Vekkasin n krye t njzet kalorsve t'ia presin rrugn nj karvani
kurejshit, por duke mos e kaluar Harrarin. Ata udhtonin duke u fshehur
ditn e duke udhtuar natn. N El-Harrar arritn pas pes ditsh n
mngjes, por me vones t konsiderueshme, sepse karvani kishte kaluar nj
dit m par. Flamuri i Sa'dit po ashtu ishte i bardh, ndrsa e mbante
Mikdad b. Amri.
4. Ekspedita n El-Ebva' ose Veddan, ngjau n muajin seffer t vitit 2
h., ose n gusht t vitit 623.
343
Resulull-llahu a.s. personalisht mori pjes n
kt ekspedit n krye t shtatdhjet muhaxhirve, pasi q e la Sa'd b.
Ubaden ta zvendsonte n Medin.
344
Kjo ekspedit u organizua me qllim q t'i dilet para nj karvani
kurejshit, n vendin Veddan. Gjat rrugs nuk hasi n kurrfar kurthe.
Ndonse nuk e hasi karvanin, kjo ekspedit ka pasur sukses politik, sepse
Resulull-llahu a.s. lidhi beslidhje me Amr b. Mahshij Ed-Damrin, i cili
atbot ishte prijs i fisit Benu Damret.
Kjo beslidhje u lidh me kontrat, tekstin e t cilit citojm: "Kjo sht
kontrat mes Muhammedit, Pejgamberit t All-llahut dhe fisit Benu Dam-
ret, le t'a din se jan t sigurt edhe ata edhe pasuria e tyre dhe se do t
ken ndihm kundr t gjith sulmuesve, prderisa nuk e sulmojn fen e
All-llahut. Nse Pejgamberi i thrret n ndihm, duhet t'i prgjigjen
thirrjes."
345
Kjo ka qen ekspedita e par n t ciln ka marr pjes Resulull-llahu
a.s. e q zgjati pesmbdhjet dit. Flamuri edhe ksaj radhe ishte i bardh,
ndrsa e mbante Hamza b, Abdul-Muttalibi.
5. Ekspedita n Bevat, n muajin rebiul-evvel t vitit 2 h., ose shtator
342
Harrar sht rajon afr Xhuhfes.
343
Veddani sht vend mes Meks dhe Medins. Prej ktu gjer n Rabig kah Medina
sht largsia 29. mila. El-Ebva' sht afr Veddanit.
344
Ekspeditat dhe betejat, t cilat personalisht i ka udhhequr Resulull-llahu a.s.,
quhen "Gazva", e ato, n t cilat nuk ka marr pjes, quhen "Serijja".
345
Shiko veprn "El-Mevahibul-Ledunnijetu: I/75, t ciln e ka komentuar Ez-
Zerkani.
204
t vitit 623.
Resulull-llahu a.s. u nis n krye t dyqind shokve t vet pr ta
sulmuar karvanin kurejshit, t cilin e udhhiqte Umejje b. Halef El-
Xhumehij. Karvanin e prbnin njqind njerz dhe dy mij e pesqind deve.
N Bevat erdhi nga ana e Radves, por askend nuk e gjeti.
346
Ksaj radhe n Medin e zvendsoi Sa'd b. Mu'adhi. Flamuri ishte i
bardh n duart e Sa'd b. Ebi Vekkasit.
6. Ekspedita n Safvan, n muajin rebiul-evvel t vitit 2 h., ose n
muajin shtator t vitit 623. Shkas i daljes s ksaj ekspedite ka qen sulmi i
mushrikve n krye me Kerez b. Xhabir El-Fihrin, n kullosat e Medins,
me 'rast plakitn disa kafsh. N kt ndjekje u nisn shtatdhjet as'hab
t cilt i udhhiqte Resulull-llahu a.s.
I ndoqn mushrikt gjer te lugina Safvan n afrsi t Bedrit. Kerezit
dhe shokve t tij u shkoi pr dore t ikin, andaj as ksaj radhe nuk
shprthei lufta. Kjo ekspedit e ka edhe nj emr: "Ekspedita e par n
Bedr."
N Medin Resulull-llahun a.s. e zvendsonte Zejd b. El-Harithi.
Flamuri ishte i bardh, e ksaj radhe e bante Ali b. Ebi Talibi.
7. Ekspedita n Dhul-Ushejret, n muajin xhumadel-ula dhe
xhumadel-ahir t vitit 2 h., ose n muajin nntor t vitit 623. Resulull-llahu
a.s. niset me 150. apo 200. vullnetar sipas disa rrfyesve - muhaxhir dhe
m 30. deve, n t cilat hipnin duke u ndrruar, pr t'i dalur prpara nj
karvani kurejshit i cili shkonte n Sham. Resulull-llahut a.s. i kishte ardhur
lajmi se ky karvan sht nisur prej Meks i ngarkuar me mallra t
kurejshitve. Kur arrin n Dhul-Ushejret kuptojn se karvani kishte kaluar
para disa ditve.
347
Ky ka qen po ai karvan t cilin e ka gjurmuar Resulull-llahu a.s. kur
karvani kthehej prej Shamit, dhe pr shkak t t cilit shprthen lufta "e
madhe" n Bedr.
Resulull-llahu a.s. ishte nisur n mbarim t muajit xhumadel-ula dhe
ishte kthyer n fillim t xhumadel-ahir, si shkruan Ibni Is'haku. Shum
autor t Sireve shkruajn pr njrin apo pr tjetrin muaj, andaj ekzistojn
data t ndryshme t ngjarjes.
N kt ekspedit Resulull-llahu a.s. lidh armpushim me fisin Benu
Mudellexh dhe aleatt e tyre t fisit Benu Damre, q t mos sulmojn njri-
tjetrin.
N Medin e ka zvendsuar Ebu Seleme b. Abdul-Esed El- Mah-
346
Bevat dhe Radva jan dy kodra, pjes t vargmaleve Xhuhejneh, kah kalon rruga
pr n Sham. Prej ktyre gjer n Medin sht largsia 48. mila.
347
Vend afr Jenbuas.
205
zumi. Flamuri ishte i bardh, ndrsa e bante Hamza b. Abdul-Muttalibi.
8. Ekspedita e quajtur Nahla, u organizua n muajin rexheb t vitit 2
h., ose n muajin janar t vitit 624. Resulull-llahu a.s. e drgoi Abdullah b.
Xhahsh El-Esedijin n Nahl. Ky u printe dymbdhjet muhaxhirve me
gjasht deve - n nj deve ndrroheshin dy vet. Resulull-llahu a.s. ia
dorzon nj letr-porosi dhe e urdhroi q mos ta lexoj at gjersa nuk
largohet dy dit udh larg Medins, e pastaj duhet ta hap dhe ta lexoj.
Abdullahu, pas dy dit udhtimi e hapi letrn n t ciln shkruante: "Kur ta
lexosh letrn time, vazhdoje rrugn gjersa nuk arrin n Nahl, vend ky q
gjendet mes Meks e Taifit dhe prej aty soditi karvanet kurejshite, e pastaj
na lajmro pr do gj q kupton rreth tyre!" "Menjher, o Pejgamber i
All-llahut," (e dgjova dhe i nnshtrohem urdhrit tnd.)
Abdullahu i njoftoi shokt e vet prkitazi me detyrn dhe u tha se nuk
ka shkuarje me dhun. Shkojn vetm vullnetart. Kush dshiron t jet
shehid (martir), le t niset, e kush e urren vdekjen, le t kthehet. Un do
t shkoj, tha ai. Pas tij u nisn q t gjith. Gjat udhtimit humbet deveja
me t ciln kalronin Sa'd b. Ebi Vekkasi dhe Utbe b. Gazvani, prandaj
kta dy u ndaln ta krkojn.
Abdullahu, me shokt tjer vazhduan rrugn dhe arritn n Nahla.
Atypari kaloi karvani duke bartur nga Shami erza dhe mallra t tjera
tregtare. Karvanin e udhhiqnin Amr b. Hadremiu, Uthmani dhe Neufeli,
djemt e Abdullah b. El-Mugires dhe Hakim b. Kisanit, robi i liruar i El-
Mugires. Myslimant u konsultuan se ka t bjn. Than: "Ne gjendemi
n ditn e fundit t muajit Rexheb, muajit n t cilin sht e ndaluar
gjakderdhja, sepse sht njri nga muajt e shenjt. Nse i sulmojm, do t
lndojm shenjtrin e muajit, nse i lshojm, sonte do t hyjn n Mek."
Ather vendosn t sulmojn. Njri prej tyre trhoqi shigjetn dhe e qlloi
Amr b. El-Hadremiun, i cili vdiq, kurse Uthmanin dhe El-Hakemin i zun
rob, ndrsa Neufeli iku. E zun rob karvanin dhe njerzit i drguan n
Medin. Prej mallit e ndan nj t pestn. Kjo sht nj e pesta e par n
Islam. Ather ra edhe viktima e par n Islam dhe dy robt e par t
robruar prej armikut.
Resulull-llahu a.s. nuk e miratoi kt gjest t tyre, andaj tha: "Nuk ju
kam thn t sulmoni dike n kt muaj t shenjt," dhe tani pr tani
pezullon statusin e karvanit dhe dy robrve.
Kjo ngjarje u mundsoi mushrikve t Meks pr t'i akuzuar
myslimant se i kan lejuar vets at q ka ndaluar Zoti, dhe rreth ksaj u
thurn shum tregime dhe thashetheme. Ather, All-llahu xh.sh. shpall
ajetet, me t cilat ndrprehen supozimet e ndryshme, dhe se mushrikt
kan br vepra shum m t kqija se kjo q kan br myslimant. All-
llahu xh.sh. shpall: "T pyesin ty pr muajin e shenjt, pr luftn n t.
206
Thuaju: "Luftimi n t sht mkat i madh, - por pengimi prej udhs s
All-llahut, t mohuarit e Zotit, heqja dor nga vizita e Xhamis s
Shenjt dhe dbimi i banorve nga ajo, sht mkat m i madh te All-
llahu. E, torturimi sht mkat m i madh se vrasja." (2, 217)
Kjo shpallje trsisht sqaron se mizorit q i kan br mushrikt, pr
t mbjellur frikn n zemrat e lufttarve mysliman, jan shum m t
rnda. T gjitha shenjtrit jan rrnuar dhe nuk jan respektuar, kur ka
qen n pyetje rrnimi i Islamit, vrasja e myslimanve dhe persekutimi i
antarve t familjeve t tyre. A thua, myslimant nuk kan qen duke
banuar n vendin e shenjt, kur u mor vendimi pr tu konfiskuar pasuria e
tyre dhe t vritet Pejgamberi i tyre? ka ndodhi tani me ta, q prnjherit
shenjtrive ua kthejn statusin e tyre, e do prdhosje tani prnjherit
paraqet mkat dhe krim? T tra kto akuza dhe shpifje q i prhapnin
kundr myslimanve ishin vetm propagand e mbshtetur n paturpsi
dhe amoralitet.
Pastaj Resulull-llahu a.s. i liroi kta dy robr dhe trashgimtarve t t
vrarit ua dha dmshprblimin pr vrasje.
348
N libra ekzistojn krahasime t ndryshme pr kto patrulla dhe
ekspedita, si jan cekur edhe shifra t ndryshme t pjesmarrsve n to.
Ne jemi bazuar n veprn e Ibnul-Kajjumit dhe El-Mensur Fevrit.
Kto kan qen patrulla dhe ekspedita para Bedrit. N asnjrn nuk ka
pasur rrmbim t pasuris as vrasje t njerzve, prve pas sulmit t
Kerezit dhe vjedhjes s kafshve, q prsri t part e kan br mushrikt,
me t gjitha t kqijat tjera q i kan br prpara.
Vetm pas ksaj ndodhie t fundit me patrulln e Abdullah b.
Xhahshit, u vrtetua frika e mushrikve. Para tyre pr t parn her u
personifikua rreziku i vrtet. Tani ata u zhytn n situat far ua
dshironin t tjerve. Atyre ju b e qart dhe e kuptuan mir se Medina
gjendet n nj nivel t lart syeltsie dhe gatishmrie, dhe se sht duke
prcjellur do lvizje dhe do hap t tyre n rrugt tregtare. E kuptuan se
myslimant jan n gjendje t mbajn nn mbikqyrje dhe nn kontroll nj
siprfaqe afro 300 milash largsi, dhe se n at largsi mund t vrasin, t
robrojn mallra e njerz, e pastaj t kthehen pa t keqe e t pasuruar. E
ndienin mushrikt se tregtia e tyre me Shamin po rrezikohej pr nj koh t
gjat.
Ndrkaq, n vend se t fillonin t kndelleshin e ta drejtojn politikn
e vet kah ndrprerja e armiqsis dhe paqsimi - si e bn kt Benu
Xhuhejnt dhe Benu Damrt - ata edhe m tepr shtuan urrejtjen dhe
348
Shnimet pr t gjitha kto patrullime dhe ekspedita i kemi marr nga vepra
Zadu-l-Me'ad: II/83-85; Ibni Hisham: I/561-605; Rahmetun li-l-Alemin: I/115, 116.
II/215, 216, 468-470.
207
armiqsin, kurse kryepart dhe sundimtart e tyre filluan t zbatojn
krcnimet dhe premtimet n vepr. Qllimi ka qen i qart: gjithsesi t
rrnjosen myslimant n vatrat e tyre. Ky ka qen shkaku i betejs s
Bedrit.
All-llahu xh.sh. u ka caktuar - urdhruar myslimanve q t luftojn
pas ekspedits s Abdullah b. Xhahshit, n muajin shaban t vitit 2 h. N
lidhje me kt jan shpallur kto ajete t drejtprdrejta:
"Dhe luftoni n rrugn e All-llahut - kundr atyre q luftojn
kundr jush, por mos e teproni! - Vrtet, All-llahu nuk i do ata q e
teprojn. Dhe vrisni ata kudo q t'i gjeni dhe dboni prej vendeve ashtu
si ju dbuan ata juve, sepse torturimi sht m i rnd se vrasja. Dhe
mos luftoni kundr tyre n Xhamin e Shenjt e as afr saj, vetm nse
ju sulmojn. E nse ata luftojn me ju (aty), ather edhe ju luftoni
kundr tyre. I ktill duhet t jet ndshkimi pr jobesimtart. Por, n
qoft se ata heqin dor (nga t kqijat), ather All-llahu sht
Mshirues dhe Fals. Luftoni ata derisa t zhduket propagandimi i
idhujtarve dhe derisa t aplikohet besimi vetm pr All-llahun. E n
qoft se ata heqin dor (nga propaganda dhe lufta) ather s'ka
armiqsi, prve atyre q e kan tepruar. (2, 190-193).
S shpejti pas ksaj, All-llahu xh.sh. shpall ajetet n t cilat mys-
limanve u shpjegon mnyrn e luftimit duke i nxitur dhe inkurajuar. Pastaj
u shpjegon disa norma t sheriatit n luft e sipr. All-llahu xh.sh. thot:
"E kur t takoheni n luft me jobesimtart, bini n qaf derisa t'i
rraskapitni e t'i shkatrroni ata, dhe kur t'i zini ata, lidhni fort me
pranga, e pastaj ose i lironi me zemrgjersi ose me kompensim,
prderisa t mos bhet armpushimi. Veproni pra kshtu! Dhe sikur t
dshironte All-llahu, Ai vet do t hakmerrej ndaj tyre, por Ai dshiron
t'ju sprovoj me an t njri-tjetrit. Dhe Ai nuk do t'ua asgjsoj veprat
atyre, t cilt vdesin n rrugn e All-llahut. Ai do t'i prudh ata dhe do
t'a prmirsoj gjendjen e tyre. Dhe do t'i shpie ata n Xhennet, t cilin
madje, ua ka prshkruar. O besimtar, nse ndihmoni All-llahun (fen
e All-llahut), edhe Ai do t'ju ndihmoj juve dhe do t'ua mundsoj
prparimin tuaj. (47, 4-7).
349
Pas shpalljes s ktyre ajeteve, disa nga myslimant, t cilt ishin t
dobt dhe levarash (t luhatshm), u friksuan nga lufta. All-llahu xh.sh.
t tillt i qortoi dhe pr ta tha:
"...Mirpo, kur u shpall nj sure e qart dhe n t u prmend
(obligim) i lufts, i sheh ata, zemrat e t cilve jan t smura (me besim
t dyshimt), si t shikojn me nj shikim si t ishin n agoni t
349
Profesor Es-Sejjid El-Mevdudi konfirmon me argumente, se sureja "Muha-
mmed" sht shpallur para betejs s Bedrit. Shiko Tefhimu-l-Kur'ani: V/11, 12.
208
vdekjes." (47, 20).
Pas ktyre ajeteve, u b e qart se pranimi i urdhrit pr luft, prgatitja
dhe inkurajimi pr t, ishte shtje themelore t ciln vet situata e
krkonte. N rast se di t till do t urdhronte, madje edhe nj
komandant i aft, kto gjithsesi do t pranoheshin, e lre m urdhrat e
Krijuesit t Madhruar me t cilat dshirohet fitorja e drejtsis ndaj
padrejtsis.
Ekspedita e Abdullah b. Xhahshit ka qen nj goditje e rnd pr t
gjith mushrikt dhe aleatt e tyre, nga e cila shprdridheshin sikurse
dallndyshet e mureve.
Ajetet e shpallura, me t cilat urdhrohet lufta, mundsojn t
kuptohet se po afron koh e lufts dhe se rezultat i saj do t jet fitorja e
plot e myslimanve. T shikojm se si All-llahu xh.sh. i urdhron
myslimant q t'i dbojn mushrikt prej atij vendi prej ku edhe ata i kan
dbuar, dhe si ua mson ushtarve mysliman metodat e luftimit. Pastaj
cakton disa dispozita lidhur me robrit e lufts, plakat, tokn, qndrimin
n luft etj., prderisa nuk mbaron lufta dhe nuk arrihet fitorja. E tr kjo
tregonte se, m n fund, myslimant do t ngadhnjejn.
Ndrkaq All-llahu xh.sh. kt e ka ln n fshehtsi, duke u lejuar
myslimanve q me imagjinatn dhe logjikn e vet ta vn n veprim
trimrin pr luft n rrugn e All-llahut xh.sh.
Gjat ktyre ditve, t muajit shaban t vitit 2 h., ose n shkurt t vitit
624., All-llahu xh.sh. i urdhron myslimant q t ndrrojn kiblen prej
Kuddusit kah Kabja. Kjo bn q myslimant n trsi ti zbulojn muna-
fikt (hipokritt) hebrenj, t cilt u bashkoheshin myslimanve ndrsa, nga
ana tjetr, shkaktonin turbullira dhe huti. Ata, me ndrrimin e Kibles, e cila
njkohsisht ka qen edhe kibla e tyre, plotsisht braktisin fen Islame dhe
kshtu zbulohen.
N kt mnyr radht e myslimanve pastrohen prej shum tradh-
tarsh dhe intrigantsh (ngatrrestarsh). Me ndrrimin e Kibles, mysli-
manve u sht br me dije, n mnyr tejet simbolike, se do t pasojn
ndrrimet radikale n favor t tyre, dhe se pr ta fillon nj periudh e re.
Kjo, po ashtu, do t thot se myslimant nuk do t qetsohen prderisa
nuk e lirojn kt Kible t re, sepse sht e pamundur q ajo t mbetet n
duart e popullit armik e t pa fe.
Pas t gjitha ktyre, tek myslimant u rrit morali, shpirti luftarak dhe
aktivitetet t cilat i thirrnin n xhihad dhe n ballafaqim me armikun n
luftn vendimtare.
209
fFfFfF
210
BETEJA E MADHE E BEDRIT - BETEJA E PAR VENDIMTARE
PR ISLAMIN -
Shkaku i konfliktit
at ekspedits n Ashireh prmendm se karvani i cili shkonte
prej Meks n Sham i shptoi Resulull-llahut a.s. Kur u afrua
koha e kthimit t tij prej Shamit, Resulull-llahu a.s.drgoi Talha
b. Ubejdullahun dhe Se'id b. Zejdin t vzhgojn n veri. Ata vajtn n
Havr dhe aty qndruan derisa e pan se karvani po kthehej me Ebu
Sufjanin, i mblodhn t dhnat dhe u kthyen n Medin pr ta informuar
Resulull-llahun a.s.
Gj
Karvani ishte tejet i madh. Nj mij deve t ngarkuara me gjithfar
mallrash, pr t cilat ishte shpenzuar pasuri e madhe e kurejshitve me
vler prej pesdhjet mij dinarsh t art, me sigurim minimal, prej dyzet
njerzish.
Ky ishte rast ideal pr ushtrin medinase, kurse pr mushrikt - goditje
e rnd politike dhe ekonomike, po qe se e humbin kt pasuri t madhe.
Andaj Resulull-llahu a.s. i lajmroi myslimant, dhe u tha: "Po vjen nj
karvan kurejshit, i ngarkuar me mallra t vlefshme, dilni dhe pritni at,
ndoshta All-llahu do t na e dhuroj."
Resulull-llahu a.s. askujt nuk i ka urdhruar, por as nuk ia ka ndaluar
t'i dal n prit karvanit. I ka ln t vendosin lirisht. Resulull-llahu a.s. nuk
ka pritur kurrfar prleshje me ushtrin kurejshite pr shkak t karvanit.
Nuk ka llogaritur se mund t shprthente beteja e madhe e Bedrit, prandaj
shumica e as'habve kishin mbetur n Medin. Ata konsideronin se dalja e
Resulull-llahut a.s. nuk sht sikur daljet e patrullave t mparshme, sepse
i ka lejuar t dal kush t doj, e t mbetet kush t doj.
Numri i ushtris myslimane dhe caktimi
i prijsve ushtarak
Resulull-llahu a.s. u prgatit pr nisje. Atij iu bashkuan treqind e ca
njerz (313, 314 ose 317), mes t cilve ishin 82, 83 ose 86 muhaxhir.
Prej fisit El-Hazrexh ishin 61. Ata nuk i dhn aq rndsi ksaj daljeje,
andaj as q e shnuan me ndonj prcjellje solemne si e kishin zakon. I
211
kishin vetm dy kuaj, njri ishte i Zubejrit kurse tjetri i Mikdadit, dhe
shtatdhjet deve.
Resulull-llahu a.s. Aliu dhe Muathedi e kishin nj deve t prbashkt.
Resulull-llahu a.s. si zvends n Medin e la Ibn Ummi Mek'tumin, i
cili e zvendsonte edhe si imam n mihrab (vend n xhami ku qndron
imami). Kur arritn n Revha, Resulull-llahu a.s. e ktheu prapa n Medin
Ebu Lubabe b. Abd Mundhirin, t cilin e caktoi si mkmbs.
Flamurin dhe komandn kryesore ia dha Mus'ab b. Umejrit. Flamuri
ishte i bardh.
Ushtrin e ndau n dy eta:
a. eta e muhaxhirve, me t ciln komandonte Ali b. Ebi Talibi;
b. eta e ensarve, me t ciln komandonte Sa'd b. Mu'adhi.
Me sigurimin komandonte Ez-Zubejr b. Avami, kurse me drejtimin e
marshimit komandonte El-Mikad b. Amri. Vetm kta dy ishin kalors.
Prcjelljen e siguronte Kajs b. Ubie Sasaa, kurse komanda eprore ishte n
duart e Resulull-llahut a.s.
Ushtria myslimane niset pr n Bedr
Resulull-llahu a.s. u nis n krye t ksaj ushtrie, e cila nuk ishte e
pajisur mir. E la Medinn dhe doli n rrugn kryesore pr n Mek.
Udhtuan gjer tek pusi Er-Revha, e prej aty u nisn n ann e djatht
(rruga pr n Mek u mbeti n ann e majt) kah rajoni En-Nazijeh (n
drejtim t Bedrit). Arritn n luginn e quajtur Rahkan, e cila gjendet mes
Nazijetit dhe ngushtics Safra. E kaluan ngushticn dhe iu afruan Safrs.
Prej aty i drgoi Busejs b. Umer El-Xhuhnin dhe Adi b. Ebi Ubejen n
Bedr n misionin e patrullimit dhe prcjelljes s karvanit, pr t informuar
Resulull-llahun a.s.
Meka paralajmrohet pr rrezikun
Ebu Sufjani, si prijs i karvanit, ishte tejet i matur dhe i kujdesshm E
dinte mir se rruga pr n Mek sht shum e rrezikshme ku mund t
ndodhin befasi, andaj i drgoi dy spiun t vzhgojn secilin q kalonte
asaj rruge dhe ta lajmrojn at. S shpejti i erdhi lajmi se Muhammedi a.s.
kishte ngritur ushtrin pr t'i dalur karvanit n prit. Prandaj e drgoi
Damdam b. Amr El-Gaffarin n Mek me lajme alarmuese dhe krkoi q
t vijn njerzit pr ta mbrojtur karvanin nga Muhammedi a.s. dhe shokt e
tij. Si mbrriti n Mek, Damdami u ngrit mbi deven e vet dhe filloi t
brtas m tr fuqin, shkumonte i tri, i lodhur dhe i grisur nga ngutja: "O
kurejshit, shptoni, shptoni! Pasuria e juaj, t ciln sht duke prcjellur
Ebu Sufjani, do t shkatrrohet. Muhammedi dhe shokt e tij do ta
sulmojn. Nuk jam i sigurt se do t arrini me koh. Ndihm, ndihm!"
Prgatitja e mekasve pr ekspedit
Njerzit e Meks menjher u ngritn: "A mos mendon Muhammedi
212
se me karvanin ton do t ndodh e njjta gj sikurse me karvanin e Ibni El-
Hadremiut? Jo pasha Zotin, tani do t jet ndryshe."
E tr paria e Meks sht dashur t niset, e nse dikush nuk ka pasur
mundsi, ka qen i obliguar t'i gjente vetit zvends. Kurrkush prej tyre
nuk mbeti n Mek, pos Ebu Lehebit, i cili si zvends t vet e drgoi nj
borxhli. Ata i ngritn edhe disa fise fqinje arabe. Prej kushrirve
kurejshit, n kt ekspedit nuk mori pjes fisi Benu Adijj, kurse t gjith
t tjert u nisn.
Prbrja e ushtris mekase
Ushtria n fillim prbhej prej 1.300 lufttarsh. Kishin njqind kuaj,
gjashtqind ushtar t veshur n parzmore, ndrsa deve kishin aq shum,
sa q nuk u dihej saktsisht numri.
Kryekomandant ishte Ebu Xhehl b. Hishami, ndrsa nnt epror m
autoritativ t Meks siguronin furnizimin. Ata pr do dit prejshin deve,
nj dit nnt, e ditn tjetr dhjet deve.
Problemi i fisit Benu Bekr
Kur u tubuan kurejshitt, dhe u bn gati pr tu nisur, u ra ndrmend
armiqsia me fisin Benu Bekr, andaj u friksuan se do t'i sulmojn nga
prapa, e t gjenden mes dy zjarreve. Ather ju paraqit Iblisi n figurn e
Suraka b. Malikut, i cili u tha: "Un ju garantoj se Ken'anijt nuk do t'ju
bjn asnj t keqe nga prapa."
Nisja e ushtris mekase
Mekasit u nisn pikrisht ashtu si flet Kur'ani: "T cilt doln nga
shtpit e tyre duke e shfaqur arogancn e pr t'u reklamuar njerzve
(trimrin dhe gajretin e tyre), dhe pr t'i penguar njerzit nga rruga e
All-llahut." (8, 47), jan paraqitur ashtu si ka thn Resulull-llahu a.s.:
"Me fuqin e vet dhe me parzmoret e veta, pr t qen t padgjueshm
ndaj All-llahut dhe Pejgamberit t Tij,", dhe si thot All-llahu: "Dhe ata
u nisn hert t bindur se do t mund t zbatojn at (q kishin
ndrmend)." (68, 25)
Kurejshitt u nisn me shpejtsi t madhe kah veriu n drejtim t
Bedrit. Udhtuan lugins Asfan e Kudejd, pastaj El-Xhuhfe. N Xhuhfe e
morn nj porosi t re nga Ebu Sufjani, nprmjet s cils u thoshte:
"Ju u nist pr t shptuar karvanin, njerzit dhe pasurin, por kt e
bri Zoti. Kthehuni n Mek."
Karvani shptoi
Ebu Sufjani rrfen se ata, me karvanin e tyre, kan udhtuar rrugs
kryesore, me syeltsi t madhe dhe duke vshtruar me kujdes. Kur iu
afruan Bedrit, takuan Mexhdi b. Amrin t cilin e pyetn pr ushtrin medi-
nase. Ky u tha se nuk ka par kurrgj t jashtzakonshme, pos dy kalor-
213
sve, t cilt udhtonin kah Bedri, pin uj dhe vazhduan rrugn.
Ebu Sufjani u nis t informohet se cilt ishin ata dy kalors. Sipas
gjurmve t tyre kuptoi se ishin jethribas, andaj tha: "Kjo, pasha Zotin,
sht patrulla e Jethribit." Menjher e ktheu karvanin n perndim kah
bregdeti, duke e ln rrugn kryesore e cila kalonte n t majt afr Bedrit.
Me kt manovrim e shptoi karvanin e vet nga dshtimi i sigurt. Ather
ua drgoi porosin ushtris mekase e cila u arriti n Xhuhfe, q t kthehen
n Mek.
Dshira e mekasve pr t'u kthyer dhe prarja e tyre
Pas porosis s Ebu Sufjanit, ushtria mekase dshironte t kthehej
prapa, por krimineli i tyre, Ebu Xhehli, i tronditur u briti: "Assesi nuk do t
kthehemi gjersa nuk arrim n Bedr. Atje do t pushojm tre dit, do t'i
therim disa deve, do t ngopemi mir e do t pim ver e pastaj do t
festojm. Duhet t dgjojn arabt pr ekspeditn ton, pr forcn dhe
fuqin ton, e kurr m t mos mendojn se mund t na sulmojn."
Ndrkaq, me gjith dshirn e flakt t Ebu Xhehlit, El-Ahnes b.
Sheriku urdhroi t ktheheshin. Shumica kundrshtuan, por ai u kthye n
Mek me fisin Ebu Zehr. Ai ishte prijsi i tyre dhe udhheqs n kt
ekspedit. N betejn e Bedrit nuk kishte marr pjes asnj Zehras, e ishin
afro 300. Ata i mbetn besnik prijsit t tyre.
Edhe fisi Benu Hashim deshti t kthehej n Mek, por Ebu Xhehli iu
doli para dhe u tha: "Mos m braktisni tani, do t kthehemi t gjith s
bashku!"
Pas kthimit t Ebu Zehrve, n ushtrin kurejshite mbetn afro 1.000
lufttar. Ata arritn tek vendi Kuthejb, i cili gjendej n fund t lugins s
Bedrit.
Pozita e vshtir e myslimanve
Resulull-llahu a.s. dhe ushtria medinase kuptuan pr karvanin dhe
ushtrin mekase e cila ishte nisur pr t'i ndihmuar karvanit, derisa ishin n
luginn Dhahran. Konstatuan se nuk kan zgjidhje tjetr dhe se nuk mund
t'i ikin prleshjes, ngase kjo do t thoshte paburrri. Prandaj duhej
vazhduar rrugn trimrisht, burrrisht, guximshm dhe me krenari, duke u
dhn kurajo ushtarve t vet. Assesi nuk bn t'i lejohet ushtris kurejshite
t zbavitet npr ato rrug duke demonstruar fuqin ushtarake t tyre.
Pa dyshim, ata ishin n gjendje t'ua hedhin me dominimin e tyre ushta-
rak, politik dhe ekonomik. Kjo gjithsesi do t'ua keqsonte pozitat e mysli-
manve n ato treva ndrsa Islami do t shndrrohej n trup t paralizuar
t jets, q do t shkaktonte ngjalljen e urrejtjes dhe hidhrimit tek t gjith
kundrshtart e Islamit n kto hapsira.
Prve ksaj, kush sht ai q do t mund tu garantonte myslimanve
214
se ushtria mekase nuk do t niset n Medin e t'i mund myslimant mu n
prag t shtpive t tyre.
Jo, ushtria myslimane nuk guxon t mashtrohet. do ngurrim, sado i
vogl, do t mund t linte gjurm t shmtuara n qenien dhe dinjitetin e
myslimanve.
Seanca e "Shures"
350
Duke kuptuar situatn, Resulull-llahu a.s. thirri mbledhjen e trupit
kshillor ushtarak dhe paralajmroi prkitazi me gjendjen reale dhe me
pasojat e mundshme t kthimit n Medin apo mbetjes n Bedr. Pasi q
udhheqsit ushtarak u konsultuan mes veti, e parashtruan problemin para
tr ushtris dhe prijsve t saj. Atbot nj grup i vogl prej tyre, u
friksuan nga prleshja. Pr ata All-llahu xh.sh. thot:
"(Kto dispozita) jan po ashtu si ather, kur t nxori ty, Zoti yt,
nga shtpia jote, n emr t s Vrtets, kjo nj grupi prej besimtarve
nuk u plqeu." (8, 5).
Pr sa i prket prijsve ushtarak, ja mendimet e tyre: Ebu Bekr Es-
Siddiku r.a. i pranoi t gjitha propozimet e Resulull-llahut a.s. dhe i
lavdroi ato. Pastaj u ngrit Umer b. El-Hattabi r.a. e edhe ky i prsriti t
gjitha ato. Pas tij u ngrit El-Mikdad b. Amri, e tha: "O Pejgamber i All-
llahut, shko rrugs t ciln ta ka treguar All-llahu. Ne jemi me ty. Pasha
All-llahun, kado q t ndodh ty nuk do t themi ashtu si i kan thn
Benu Israilt Musait: "Shko ti dhe Zoti yt e luftoni, e ne do t rrim ktu."
Jo, assesi, ne ty t themi - Shko ti me Zotin tnd, e luftoni, e ne do t
luftojm s bashku me ju. Pasha Krijuesin, i Cili t bri Pejgamber, po qe
se nisesh edhe n pjesn m t skajshme t Jemenit (Berkul Gamdanit) ne
do t luftonim s bashku me ty prderisa nuk do ta pushtoshe."
Resulull-llahu a.s. iu falnderua dhe iu lut All-llahut xh.sh. pr t.
Kta tre prijs ushtarak ishin nga radht e muhaxhirve, t cilt ishin
pakic n kt ushtri. Andaj Resulull-llahu a.s. dshironte t dgjonte edhe
mendimin e prijsve ensar, sepse ata paraqisnin pjesn m t madhe t
ushtris dhe se barra m e madhe do t'u binte atyre.
Ndrkaq t'a prkujtojm tekstin e betimit n Aka'ba, ku thuhet se ata
nuk jan t obliguar t luftojn jasht vendit t tyre, andaj Resulull-llahu
a.s. u tha: "O njerz, m jepni ndonj kshill (U fliste ensarve). Prijsi i
zgjuar i ensarve, dhe bajraktari i tyre, Sa'd b. Mu'adhi, tha:
"Pasha All-llahun, m duket se dshiron t flasim edhe ne?"
"Ashtu sht", tha Resulull-llahu a.s.
"Ne nuk kemi ktu ka t flasim. T trn e kemi thn ather kur
350
"Shura" - kshilli mysliman ku bashkarisht mirren vendime me rndsi t madhe
pr Islamin. (sh.p.)
215
pranuam se ti je Pejgamber, dhe kur vrtetuam se Shpallja, t ciln e
kumton ti sht e Vrteta, dhe kur pranuam Islamin, dhe kur dham
betimin dhe premtimin ton se do t jemi t dgjueshm dhe t bindur.
Shko, o Pejgamber i All-llahut, kahdo q t dshirosh, se, pasha Krijuesin
tim, edhe nse do t na dilte prpara edhe deti, e ti do t suleshe pr ta
kaluar, edhe ne do t vinim pas teje, dhe dije se asnjri prej nesh nuk do t
zmbrapsej. Ne nuk kemi frik q, nesr, t ballafaqohemi me armikun. Ne
jemi t durueshm n luft, t sinqert n jet. Ndoshta All-llahu do t na
paraqet t atill far ke dshir t na shohish. Llogarit n ne me bekimin e
All-llahut", u prgjigj Sa'd b. Mu'adhi.
N nj version tjetr qndron se Sa'd b. Mu'adhi i ka thn Resulull-
llahut a.s.: "Ndoshta ti mendon se ensart i japin vets t drejt t t
ndihmojn vetm n shtpit e veta, dhe t mos largohen prej tyre, kurse
un t them n emr t tyre dhe ta jap prgjigjen e tyre, nisu kah t duash,
e na jep ka t duash. At q do ta marrish do t na jet m i ndshm se
at q nuk do ta lejshe. do urdhr i yti pr ne sht urdhr t cilin e
pranojm dhe e zbatojm me gjith zemr. Pasha All-llahun, po qe se do t
na dilte prpara edhe deti, e ti t suleshe n te, edhe ne do t vinim pas
teje."
Resulull-llahun a.s. e gzuan shum fjalt e Sa'dit. Kjo i dha vullnet
pr aksion. Ai tha: "Nisuni dhe po u sihariqoj se All-llahu i Lartsuar m
ka premtuar njrin prej dy grupeve. Pasha All-llahun, m bhet se jam duke
e par vendin e shkatrrimit t tyre."
Armata myslimane vazhdon rrugn
Resulull-llahu a.s. e len Dhahranin dhe niset kah vendi El-Asafir, e prej
ktu kalon n rajonin e quajtur Ed-Dijjet. Vendin El-Hanan e len nga ana e
djatht, e kjo sht nj kodr e madhe sa nj mal. Prej aty zbret n afrsi
t Bedrit.
Resulull-llahu a.s. personalisht n patrull
N afrsi t Bedrit, Resulull-llahu a.s. vendos t dal personalisht n
vzhgim. Me vete merr Ebu Bekrin r.a. Gjersa shkonin rreth e rrotull kam-
pit mekas, takojn nj plak Arab. Resulull-llahu a.s. e pyet pr kurejshitt,
por edhe pr Muhammedin dhe shokt e tij. E pyet pr t dy ushtrit duke
u paraqitur se nuk dinte kurrgj. Por, plaku tha: "Un nuk do t t them
kurrgj, prderisa ju q t dy nuk m tregoni mua, kush jeni ju ?" Resulull-
llahu a.s. iu prgjigj: "Nse m tregon se kush je ti, ather edhe ne do t
t tregojm ty." Ai tha: "Prgjigjje pr prgjigjje?" Resulull-llahu a.s. u
prgjigj: "Po."
Ather plaku tha: "Kuptova se Muhammedi me shokt e vet ka dalur
prej Medins n kt e kt dit. Nse e ka thn t vrtetn ai q m ka
216
informuar, ather sot do t duhej t gjendeshin n kt vend (ku me t
vrtet gjendej ushtria medinase). Po ashtu jam i informuar se ushtria
kurejshite sht nisur n kt e kt dit, e nse informata sht e sakt,
ather ata sot do t duhej t ishin n kt e kt vend (ku me t vrtet
ishte ushtria mekase).
Kur mbaroi, plaku pyeti: Kush jeni ju dy?" Resulull-llahu a.s. u
prgjigj: "Na jemi nga uji," pastaj u kthye kah Ebu Bekri dhe shkuan.
Plaku mbeti me goj t hapur. ka do t thot nga uji? Mos, vall, nga
ujrat e Irakut?
Informatat m t rndsishme mbi ushtrin mekase
At nat Resulull-llahu a.s. prsri i drgoi vzhguesit e vet t
kuptojn lajme mbi armikun. Tre prijs ushtarak t myslimanve u nisn n
vzhgim. Ali b. Ebi Talibi, Zubejr b. El-Avami dhe Sa'd b. Ebi Vekkasi me
nj grup t vogl. Ata shkuan gjer tek pusi n Bedr. Aty i takojn dy
djelmosha duke nxjerr uj pr ushtrin mekase. I zun dhe i solln para
Resulull-llahut a.s., i cili ishte duke u falur, andaj kta i pyetn fmijt duke
mos e pritur Resulull-llahun a.s. Ata than: "Ne i drgonim uj kurej-
shitve." Myslimant nuk iu besonin. Mendonin se jan spiunt e Ebu
Sufjanit, andaj filluan t'i rrahin, e ata filluan t flasin: "Ne jemi t Ebu
Sufjanit." Pastaj i lan rehat gjersa e pritnin Resulull-llahu a.s. Kur Resu-
lull-llahu a.s. e kreu namazin u tha njerzve t vet me z qortues: "Kur u
than t vrtetn ju i rraht, kurse kur gnjyen nuk i rraht, si bn kshtu?
Ata nuk jan t Ebu Sufjanit. Ata jan kurejshit."
Pastaj Resulull-llahu a.s. iu drejtua djelmoshave: "ka dini pr
kurejshitt? Than: "Ata gjenden pas ksaj kodre e cila sht e kthyer kah
El-Udvetul-Kusua." "Sa jan ata?" "Shum." "Sa sht numri i tyre?" "Nuk
e dim." "Sa prejn n dit?" "Nj dit nnt e ditn e dyt dhjet deve."
Resulull-llahu a.s. llogariti e tha: "Numri i tyre sht mes 900 dhe 1.000."
Prsri iu drejtua djelmoshave: "Kush sht prej tyre oficer i kurejshitve?"
Ata u prgjigjn: "Utbe dhe Shejbe, djemt e Rebias, pastaj Ebu-l-Buhtur
b. Hishami, Hakim b. Hazami, Neufel b. Huvejlidi, El-Harith b. Amiri,
Taime b. Adijji, Nadar b. El-Harithi, Zem'ah b. El-Esvedi, Ebu Xhehl b.
Hishami dhe Umejj b. Halefi me disa njerz t tjer." Resulull-llahu a.s. iu
kthye njerzve t vet e u tha: "Ja, Meka ju ofron njerzit m t famshm."
Bie shi
All-llahu xh.sh. natn e drgoi shiun i cili mushrikve u nxori probleme
dhe telashe, sepse ua vshtirsoi rrugn dhe lvizjen, kurse pr myslimant
kjo ishte mshir e All-llahut sepse shiu i lau, ua pastroi trupin dhe rrobat, i
freskoi ata dhe e zbuti tokn, rrn e vrazhd dhe futi dashuri n zemrat e
tyre. Shiu, pra, pr myslimant ishte mshira e Zotit.
Myslimant zn pozita t rndsishme strategjike
217
Resulull-llahu a.s. vendosi t niset me ushtrin e vet n Bedr, para
kurejshitve, pr t zn nj vendburim shum t rndsishm t ujit.
N muzg arritn posht burimeve t Bedrit. Habab b. Mundhiri, njri
nga vzhguesit, u ngrit e tha: "A mendon, o Pejgamber i All-llahut, t
qndrojm ktu? A t ka urdhruar All-llahu xh.sh. q t jemi n kt vend
dhe se nuk guxojm t shkojm as prpara as prapa, apo kjo sht shtje
e mendimit t lir, lufte dhe taktike? Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Ky
sht vend pr konsultim, luft dhe taktik." Habab b. Mundhiri vazhdoi:
"O Pejgamber i All-llahut, ky vend nuk sht i mir pr t qndruar ktu.
Nisu me njerzit gjersa nuk arrin gjer tek pusi m i afrt i kurejshitve.
Pusin rrnoje dhe mbuloje me dhe e gur. Kshtu vepro edhe me puset
tjera. Pastaj pr vete do t hapim nj kanal t cilin do ta mbushim me uj.
Vetm ather do t nisemi n sulm. Ne do t kemi uj pr t pir, e ata
jo." Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Plani yt sht i mir."
Resulull-llahu a.s. e ngriti ushtrin dhe u nisn gjer tek pusi m i afrt i
kurejshitve. Aty arritn n mesnat. E hapn kanalin dhe i mbuluan
burimet kryesore.
Vendkomanda
Pasi q myslimant siguruan uj pr vete, Sa'd. b. Mu'adhi i propozoi
Resulull-llahut a.s. q myslimant t rrmihin nj fortifikat dhe t
sigurojn vendkomandn, n rast se vijn n situat t trhiqen para se t
ngadhnjejn. Ai tha: "O Pejgamber i All-llahut, duhet t ndrtojm pr ty
nj vendstrehim, ku do t qndrosh. Afr teje do ta mbajm nj deve t
shaluar, t gatshme pr kalrim, e pastaj do t sulemi kundr armikut. Nse
All-llahu na ndihmon dhe na bn t qndrojm mbi armikun, ather do t
ndodh ajo q t gjith jemi duke e dshiruar, e nse ndodh ndryshe nga
kjo, hipi deves dhe kthehu tek ata q kan mbetur prapa nesh (n
Medin). Prapa teje, o Pejgamber i All-llahut, ka mbetur populli i cili t
don njsoj sikurse t duam edhe ne. Sikur ta dinin ata se do t shkosh n
luft dhe do t luftosh, nuk do t mbeteshin aty. All-llahu ty do t t
mbroj pr hir t tyre. Shum kshilla ata prej teje do t krkojn dhe n
shum beteja ata m ty do t luftojn."
Resulull-llahu a.s. iu falnderua przemrsisht dhe i dshiroi do t
mir.
Myslimant ndrtuan vendstrehimin n nj lartsir n ann
veriperndimore nga fushbeteja, prej ku ka mundur t kontrollohej e tr
beteja.
Myslimant zgjodhn nj grup t rinjsh n krye me Sa'd b. Mu'adhin,
pr t mbrojtur komandantin e vet, Resulull-llahun a.s.
Vendosja e ushtarve npr vendet e tyre dhe bujtja
218
Resulull-llahu a.s. ua caktoi ushtarve
351
vendet dhe shkoi n vijn e
par. E ngriti dorn e tha: "Ktu nesr do t vritet, insh'All-llah (dhasht
All-llahu), filani e filani, e ktu nesr do t vritet,
352
insh'All-llah, filani e
filani." Pastaj Resulull-llahu a.s. pjesn tjetr t nats e kaloi n namaz nn
kurorn e nj druri pran vendkomands kurse myslimant t tjer e kaluan
t qetsuar nn kupn e shklqyer t qiellit, me vetbesim t plot. Pusho-
nin duke dshiruar q All-llahu xh.sh. tu drgonte ndonj shenj t mir, t
ciln nesr do ta shihnin me syt e vet.
All-llahu xh.sh. shpalli:
"(Kjo mrekulli u paraqit ather) Kur Zoti bri q ju t koteni n
gjum t leht pr qetsimin tuaj nga ana e Tij, e lshoi shiun prej reve
pr t'ju pastruar me t dhe pr t'ju larguar shqetsimin e djallit (frikn e
tij), pr t'i bashkuar zemrat tuaja me besim dhe t'ua forcoj kmbt
tuaja." (8, 11).
Kjo nat para betejs ka qen n prag t xhumas, m 17 ramazan t
vitit 2 h., kurse prej Medins ishte nisur m datn 8 ose 12 ramazan.
Przarja e ushtris kurejshite n fushbetej
At nat kurejshitt e kaluan n taborin e vet n El-Udvetul Kusva.
Kur u zgjuan, kalorsit e tyre u nisn n luginn e Bedrit. Disa prej tyre
erdhn tek kanali t cilin e kishin hapur myslimant. Resulull-llahu a.s. tha:
"Leni, mos i ngucni, donjri prej tyre i cili pi uj ktu do t vritet sot,
prve Hakim b. Huzamit." Ai me t vrtet, mbeti gjall e pastaj pranoi
Islamin dhe u b mysliman i mir. Kur dshironte t betohej fuqishm pr
di, thoshte: "Pasha At i cili m shptoi n Bedr..."
Kur u vendosn kurejshitt n lugin, Umejr b. Vehb El-Xhumehi
shkoi t kuptonte di pr ushtrin myslimane.
Duke kalruar, Umejri vzhgoi ushtrin myslimane, u kthye dhe u tha
kurejshitve: "Ata jan 300 njerz, ndoshta di m tepr apo di me pak.
Pritni sa t shikoj mos kan vendosur ndonj grack, apo mos kan prfor-
cime pas veti." Ai me t shpejt kalroi lugins, por nuk vrejti kurrgj,
shkoi edhe m larg, por prsri nuk vrejti kurrgj. U kthye dhe u tha:
"Nuk pash aknd, por e di me siguri dhe e ndiej, o kurejshit, se fatkeqsia
sht duke sjellur vdekjen. Devet bartse t Jethribit do t'i bartin t
vdekurit. Kjo ushtri nuk ka fortifikata e as strehimore. E tr ajo ka kan,
jan shpatat e tyre. Pasha Zotin, asnjri prej tyre nuk do t vritet prderisa
nuk e mbyt diknd prej jush. E pasi t'i vrasin nj numr t madh prej jush,
e ather pas ksaj nuk do t ket ma jet t bukur. Prandaj mendoni se
do t bni."
351
Xhamiu Tirmidhi: I/201.
352
Transmeton Muslimi nga Enesi r.a. (Mishkatu-l-Mesabih): II/543.
219
Ather prsri shprtheu protesta kundr Ebu Xhehlit. Ai kishte
vendosur me kmbngulje q t luftohet. Kryengritsit e thirrnin ushtrin
q t ktheheshin n Mek pa luft.
Hakim b. Hazami i vizitonte ushtart duke dshiruar t'i qetsonte.
Erdhi tek Utbe b. Rebia e tha: "O Ebu Velid (baba i Velidit), ti je Kurejshit
i mom, prijs i fisit, ty t dgjojn dhe ty t nnshtrohen, a ke ka t
thuash n kt ast vendimtar ?" Utbe pyeti: "E ka do t duhej t thosha,
o Hakim ?" Ai u prgjigj: "Kthei njerzit prapa. Ti mban prgjegjsin pr
vrasjen e aleatit tnd, Amr b. Hadremiut, i cili u vra n Nahl nga patrulla
myslimane." Utbe i tha Hakimit: "Un kt e kam br me garancn tnde.
Un garantoj pr t dhe un do t paguaj vlern e gjakut t tij dhe t tr
at q ka humbur nga pasuria."
Pastaj Utbe i tha: "Sille Ebu Xhehlin se kam frik q njerzit do t
bjn di pa dijen e tij!"
Utbe b. Rebia u ngrit dhe filloi t flas: "O popull kurejshit, ju, pasha
Zotin, kurrgj nuk do t arrini me takimin e Muhammedit dhe shokve t
tij. Pasha Zotin, nse e mbytni, edhe m tej me urrejtje do t'i shikoni ata t
cilt nuk dshironi t'i shihni. Do ta mbytni djalin e vllait ose djalin e dajs,
ose cilindo nga kushrirt tuaj. Kthehuni, pra, dhe hiqnu nga arabt tjer
dhe Muhammedit. Nse e mbytni kjo sht dshira e juaj dhe nderi juaj,
por nse del ndryshe, ather ai do t'ju z juve dhe nuk do t arrini at q
dshironi."
Hakimi shpejtoi tek Ebu Xhehli, t cilin e takoi duke prgatitur parz-
moren e vet, e i the:
"Utbe m drgoi t t them kt e kt...", e Ebu Xhehli i tha: "Pasha
Zotin ka filluar t friksohet prej kur e pa Muhammedin dhe shokt e tij.
Jo, jo! Pasha Zotin nuk do t kthehemi n Mek prderisa mos t
gjykoj Zoti mes nesh dhe Muhammedit, pa marr parasysh se ka thot
Utbe. Ai e ka par s bashku me Muhammedin dhe shokt e tij edhe djalin
e vet - Ebu Hudhejfe b. Utben, i cili ndr t part e ka pranuar Islamin dhe
e ka br hixhretin. Ai ndien frik pr shkak t tij."
Kur Utbe dgjoi Ebu Xhehlin duke thn:
"Pasha Zotin, ka filluar t friksohet...", - tha "do ta kuptoj Ebu
Xhehli kush sht friksuar, ai apo un!"
Pastaj Ebu Xhehli u ngut ta qetsonte situatn, e cila krcnohej me
shkaprderdhje edhe m t madhe. Ai menjher drgoi ta thrrasin Amir
b. El-Hadremiun, vllan e Amrit t vrar n ekspeditn e Abdullah b.
Xhahshit.
Ebu Xhehli i tha: "Utbe sht aleati yt, ai dshiron q me njerzit e vet
t kthehet n Mek, kurse ti personalisht e ke par vrasjen. Ngrihu,
prkujtoje varrin e vllait tnd!" Amiri u ngrit dhe filloi t vajtonte me tr
220
zrin:"O Amr, Amr, ty nuk t kam m!" Ky vajtim deprtoi npr mas,
i kndelli ata dhe ua qeli syt. E kuptuan se duhet ta prmbledhin veten, t'i
ngjeshin radht e veta dhe t jen t vendosur n qllimet e veta t
kobshme. Me kt shkoi huq kundrshtimi i Utbes. Mekasit do t luftojn.
Mendjelehtsia ngadhnjeu mbi urtsin.
Dy ushtrit vlersojn njra tjetrn
Kur mushrikt doln n fushbetej, kundruall tyre doln edhe
myslimant. Resulull-llahu a.s. iu drejtua All-llahut xh.sh. me kto fjal: "O
All-llahu im, kta jan kurejshitt, arritn me kalorsin e tyre dhe me
famn e tyre. Ty t krcnohen dhe flasin gnjeshtra pr Pejgamberin
Tnd. O All-llahu im, ma ofro ndihmn Tnde, t ciln ma ke premtuar!
Mposhti ata sot."
Resulull-llahu a.s. duke shikuar ushtrin Kurejshite tha: "Utbe b. Ebi
Rebia sht atje n deven e kuqe, nse dikush prej tyre do t ket sot fat,
do t ket kalorsi mbi deven e kuqe. Nse e dgjojn at, mir do t
veprojn." E vendosi ushtrin e vet. Gjersa i rregullonte radht, ndodhi di
e jashtzakonshme. N dor e mbante nj shigjet, me t ciln i rregullonte
rreshtat e ushtarve, e me t e preku Sevadin n stomak e i tha: "Hyn n
rresht, mos dil jasht rreshtit." Sevadi briti: "O Pejgamber i All-llahut, ti
m godite!? Dua q ta kthej n t njjtn mnyr." Resulull-llahu a.s. i tha:
"Afrohu", e zbuloi stomakun e vet, e i tha: "Sill!" Sevadi u afrua dhe e
puthi n stomak. Pejgamberi a.s. pyeti: "ka t ndodhi, prse e bre kt?"
Sevadi tha: "Pave ka pave, e na jemi ktu ku jemi. Dshiroj q prekja ime
e fundit n kt Dunjallk t jet me ty, ta prek trupin tnd mubarek."
Resulull-llahu a.s. iu drejtua All-llahut duke u lutur pr t mirn e
Sevadit. Pasi q e rreshtoi ushtrin, Resulull-llahu a.s. urdhroi q askush
nuk guxon ta filloi luftn pa urdhrin e tij prfundimtar.
Pastaj, iu drejtua me udhzime t posame n lidhje me rrjedhn e
lufts. Ai tha: "Kur ata sulmojn, ju m t part gjuani me shigjeta.
353
Shpatat mos i nxirrni
354
derisa nuk luftoni gjoks pr gjoks. Pastaj u kthye
n vendkomandn e vet me Ebu Bekrin. Sa'd b. Mu'adhi dhe mbrojtsit
tjer shkuan pr ta mbrojtur.
N ann tjetr, Ebu Xhehli doli para mushrikve mekas e tha: "O Zot,
ai i cili sht duke br m tepr prarje n familje dhe kush sht duke
vepruar m keq, ate sot poshtroje. O Zot, at q e ke m t dashur dhe me
t cilin je m i knaqur, ndihmoje sot!" N lidhje m kt All-llahu shpalli:
"Nse jeni lutur pr fitore - ja pra "fitorja" ju erdhi! Por nse trhiqeni
(nga kundrshtimi) kjo do t jet pr ju shum m e dobishme! Dhe nse
353
Sahihu-l-Buhari: II/568.
354
Sunenu Ebi Davud - rrjedha e lufts: II/13.
221
ktheheni prsri, edhe Ne do t kthehemi prsri dhe aspak nuk do t'ju
ndihmoj eta juaj sado q t jet e madhe, sepse All-llahu, pa dyshim,
sht me besimtart." (8, 19)
Fillimi i betejs
Viktima e par e prleshjes ka qen El-Esved Abdi-l-Esed El Mah-
zumi. Ishte njeri i keq dhe i lig. Ai doli prpara e tha: "I betohem Zotit se
do ta pijm ujin e tyre apo do ta rrnojm kanalin e tyre apo do t vdesim
duke luftuar."(Ky ishte provokim dhe ngritje e shpirtit luftarak.) Hamza
r.a. i doli para t'i kundrvihet, e u prleshn. E goditi me shpat dhe ja preu
kmbn gjer tek gjysma e gjurit, para se t arrinte te uji. U rrzua n
shpin, e gjaku i strpiku shokt e tij dhe filloi t zhagitet kah kanali gjersa
nuk u afrua pr ta prmbushur betimin, por u rrzua, e Hamza e mbrriu, e
qlloi pr s dyti dhe e mbyti.
Dyluftimi
Me kt vrasje, njherit edhe filloi qrimi i hesapeve mes palve n
konflikt. Menjher pas ksaj doln prpara tre trima m t mir t
kurejshitve, q t gjith prej nj familjeje. Kta jan: Utbe, Shejbe, djemt
e Rebias dhe El-Velidi, djali i Utbes. Kta krkuan nga myslimant tre
njerz pr dyluftim. Para tyre doln tre t ri ensar, Avfi dhe Muavvedhi,
djemt e El-Harithit dhe Afras, dhe Abdullah b. Revaha. Kurejshitt
pyetn: Kush jeni ju?" U prgjigjn: "Ensar." Ata than: "Ju nuk na
duheni. Ne i dshirojm kushrirt tan." Pastaj njri prej tyre brtiti: "O
Muhammed, drgoi tek ne njerzit t rangut ton dhe t sojit ton."
Resulull-llahu a.s. tha: "Ngritu, o Ubejdeh b. El-Harith, edhe ti Hamza,
edhe ti Ali. Kta doln e kurejshitt i pyetn: "Kush jeni ju?" Kta u
treguan, e ata deklaruan: "Ju na prgjigjeni edhe sipas origjins edhe sipas
dinjitetit."
Rivalt n dyluftim ishin:
1. Ubejde - Utbe b. Rebia
2. Hamza - Shejbe
3. Aliu - El-Velidi
355
Ebu Ubejde ishte m i momi prej tyre. Hamza dhe Aliu nuk ngurruan.
Ishin m t fuqishm e m t shkatht dhe menjher i mbytn
kundrshtart e vet. Ubejdeja dhe Utbeja e plagosn njri tjetrin. Aliu dhe
Hamza iu vrsuln Utbes dhe e mbytn. E ngritn Ubejden - i cili kmbn e
kishte t prer - dhe e uan. Prej asaj dite nuk e foli m kurrnj fjal. Vdiq
pas pes-gjasht ditsh n Safra, kur myslimant ktheheshin nga Bedri n
355
Ky sht versioni i Ibni Is'hakut. Ndrsa n traditat e Ahmedit dhe Ebu Davudit
qndron se Ubejde ka qen n dyluftim kundr El-Velidit, Aliu kundr Shejbes e
Hamza kundr Utbes. Mishkatu-l-Mesabih: II/343.
222
Medin.
Aliu sht betuar se n lidhje me dyluftimin sht shpallur ky ajet:
"Kto dy tabore kundrshtarsh zihen rreth Zotit t tyre."
Sulmi i prgjithshm
Prfundimi i ktij dyluftimi ishte shkatrrues pr mushrikt. Prnjher
i humbn tre trima m t mdhenj dhe tre komandant. Andaj t gjith u
hodhn n sulm.
Kurse myslimant, pasi q e lutn All-llahun xh.sh. pr ndihm, t
vendosur fuqimisht q t luftojn n emr t Tij, e morn pozitn
mbrojtse dhe i shkaktuan mushrikve viktima t shumta, duke brohoritur:
"Ehadun, Ehad! - All-llahu sht Nj! All-llahu sht Nj! - All-llahu
Ekber! - All-llahu sht i Madh!"
Resulull-llahu a.s. thrret All-llahun xh.sh.
Resulull-llahu a.s. prej momentit q rreshtoi ushtrin pr betej, dhe u
kthye n vendkomand, i drejtohej dhe i lutej All-llahut xh.sh. q t'i dr-
gonte ndihmn e premtuar dhe fitoren. Ai lutej:
"O Zoti im, plotsoje premtimin Tnd q ma ke dhn. T lutem, o
Zoti im, Ti na ndihmo, ne fuqimisht besojm n fjaln Tnde!"
Beteja merrte zjarr. Gjoks pr gjoks, luft e gjat dhe e pandrprer.
Kulminacioni i betejs, t vrart n do an. Resulull-llahu a.s. filloi t lutet
me z t lart dhe me sy t drejtuar kah qielli: "O Zoti im, nse pson ky
grup njerzish sot, ather t tjert nuk do t besojn. O Zoti im, nse Ti
don, mund t bsh q, prej sot, kurr m askush mos t t besoj."
Resulull-llahu a.s. vazhdon t lutet edhe m me mallngjim. Guna i ra nga
shpina, e Ebu Bekri e ngriti dhe tha: "Ngadal, ngadal, o Pejgamber, mos e
bezdis Zotin tnd."
All-llahu xh.sh. u shpalli engjjve: "Un jam me ju, andaj u jepni
zemr besimtarve! Un do t'u fus frik n zemrat e jobesimtarve.
Andaj (o ju besimtar) rrihni ata n qaf dhe n t gjith gishtrinjt."
(8, 12).
Pastaj i shpalli Pejgamberit t vet: "Un do t'ju ndihmoj me nj
mij engjj, t cilt do t vijn njri pas tjetrit" (8, 9).
Ata do t'u vijn sipas nevojs, njri pas tjetrit, por jo t gjith
prnjherit.
Ardhja e engjjve
Resulull-llahun a.s. pr nj ast e zuri gjumi. Pastaj e ngriti kokn e
tha: "Gzohu, o Ebu Bekr, kam lajm t gzuar. M erdhi Xhibrili, e solli
reja. N krah kishte pluhur."
N transmetimin e Ibni Is'hakut qndron se Resulull-llahu a.s. ka
thn: "Gzohu o Ebu Bekr, All-llahu ta drgoj ndihmn. Xhibrili erdhi, i
223
grahte kalit t vet, n krah kishte pluhur."
Resulull-llahu a.s. doli nga strehimi i vet. I binte nj mburojeje dhe
thrriste me z. "Grupi me siguri do t psoj disfat dhe ata do t ikin!"
(54,45).
Pastaj e mori nj grusht pluhur dhe ua hodhi kurejshitve, e tha: "Ju
shmtofshin fytyrat", dhe ua hodhi pluhurin n fytyr. Kurrnj mushrik nuk
ka shptuar pr pa e goditur rra n sy, apo n hund. N lidhje me kt
All-llahu xh.sh. shpalli: "Dhe ti nuk ke gjuajtur kur gjujte, por All-llahu
ka gjuajtur." (8, 17).
Kundrsulmi
Resulull-llahu a.s. i dha urdhrin e fundit ushtris s vet pr kundr-
sulm. Ai tha: "Ngjeshni radht dhe sillni me tr fuqin." Pastaj shtoi:
"Pasha Krijuesin, donjri q merr pjes sot n kt betej dhe lufton me
durim t madh e nuk ik nga lufta q t mos vritet, me siguri do t hyj n
Xhennet." Gjithashtu u jipte zemr duke thn: "Nisuni, nisuni, shkoni n
Xhennet hapsirat e t cilit jan sa t gjitha qiejt dhe Toka bashk."
Ather El-Umejr b. Amri tha: "Oh, oh!" Resulull-llahu a.s. e pyeti: "E ka
mendon ti me at oh, oh?" "Pasha All-llahun, o Pejgamber, kurrgj tjetr
vese sikur t isha njri prej banorve t tij." Pejgamberi i tha: "Ti me t
vrtet do t bhesh xhennetli." Pastaj El-Umejri nxori hurmat prej xhepit
e tha: "Nse jam gjall derisa i ha kto hurma, ather me t vrtet qenka
koh e gjat." Ai mori hurmat dhe i gjuajti, pastaj vazhdoi luftn, ku s
shpejti vritet.
356
sht interesant t prmendet se ka e ka pyetur Avf bin El-Harithi -
djali i Afras, Resulull-llahun a.s.: "Me ka robi mund ta gzoj Zotin e
vet?" Ai u prgjigj: "Q pa parzmore t shtyej dorn e vet te armiku." Ky
hoq parzmoren e vet, ia mori Resulull-llahut a.s. shpatn dhe u vrsul t
luftonte, dhe me t luftoi gjersa nuk u vra.
Kur Resulull-llahu a.s. dha urdhrin e fundit pr sulm t drejtprdrejt,
shpirti luftarak i armikut filloi t ligshtohej, e vullneti pr luft t
paksohej. Ky veprim i urt i Resulull-llahut a.s. pati ndikim t madh n
prmirsimin e gjendjes s myslimanve. Kur e dgjuan urdhrin pr sulm t
vrullshm - edhe pse kishin shum pak prvoj luftarake - ata u vrsuln
me tr fuqin q patn. Sulmonin ja t vdesin ja t fitojn. I rrzonin
radht e armikut para veti, ia shkputnin kokat nga qaft, kurse vullnet
edhe m t madh fituan ather kur Resulull-llahu a.s. i binte mburojs e
m z t lart i prsriste fjalt nga Kur'ani: "Grupi me siguri do t psoj
disfat dhe ata do t ikin." (54,45).
Myslimant luftonin rrmbyeshm, e n luft i ndihmonin edhe engjjt,
356
Transmeton Muslimi: II/139; Mishkatu-l-Mesabih: II/331.
224
t cilt All-llahu xh.sh. i drgonte grupe-grupe.
N transmetimin e Ibn Sa'dit thuhet se Ikrime ka thn: "At dit
rrall ndodhte q t shihet koka e njeriut, e q t dihet se kush e ka prer,
dhe rrall ndodhte q t shihet dora e njeriut, e q t dihet se kush e ka
prer."
Ibn Abbasi tregon: "Nj mysliman ngutshm e ndiqte nj mushrik
para veti. Ather e dgjoi frshllimn e kamxhikut mbi kok dhe zrin e
nj kalorsi i cili i tha: "Vetm prpara!" Ather e pa para veti mushrikun
e vrar. Tr kt e ka par dhe e ka dgjuar njri nga ensart dhe shkoi
tek Resulull-llahu a.s. e i tregoi. Resulull-llahu a.s. i tha: "Po e thuash t
vrtetn, ai z sht nga qielli i tret."
357
Ebu Davud El-Mazini tregon: "E ndiqsha nj mushrik pr ta mbytur,
kur, papritmas koka i fluturoi nga supet, para se shpata ime t mbrrinte
tek ai. E dita se dikush tjetr e ka mbytur e jo un."
Nj ensar e solli Abbas b. Abdul-Muttalibin t robruar, e Abbasi tha:
"Ky ktu, pasha Zotin nuk m ka robruar. M robroi nj tullac, m i
bukuri prej t gjith njerzve q kam par gjer m tani, i cili kalronte nj
kal bardh e zi. Gjer m tani kurr nuk e kam par." ensariu tha: "Un e
robrova, o Pejgamber i All-llahut, un!" Resulull-llahu a.s. i tha: "Hesht,
All-llahu t ka ndihmuar me engjllin fisnik."
Iblisi ik nga fushbeteja
Gjat lufts Iblisi sht paraqitur n figurn e Suraka b. Malikut.
Kur e pa se engjjt jan duke i sulmuar mushrikt, iku ky Suraka si pa
krye. Pas tij u dha n ndjekje El-Harith b. Hishami. Ai e rrmbeu Harithin
pr gjoksi dhe e prplasi pr toke, e pastaj iku. Mushrikt i than: "Ku po
shkon o Suraka? Po a the se do t jesh me ne e nuk do t na lsh?" Ai u
prgjigj: "Un jam duke par at q nuk shihni ju. I friksohem Zotit. Zoti
ndshkon rnd." Pastaj iku dhe u hodh n det.
Disfata e madhe e mushrikve
N rradht e mushrikve filloi rregullimi. Shenjat e disfats ishin
gjithnj e m t dukshme. Mushrikve filluan t'u mirren kmbt para
sulmeve gjithnj e m t fuqishme t myslimanve. Fundi i betejs po
afrohej. Mushrikt filluan t ikin masivisht nga fushbeteja. Myslimant i
arrinin, i mbytnin dhe i zinin rob, gjersa plotsisht nuk i thyen.
Kmbngulja e Ebu Xhehlit
Pr sa i prket keqbrsit m t madh Ebu Xhehlit, kur i pa shenjat e
para t dezertimit n radht e ushtris s vet, vendosi t bhet i qn-
drueshm n kt luft gjer n momentin e fundit. Ai filloi t'u jap zemr
lufttarve duke iu folur me optimizm t madh: "Mos t'ju brengos ikja e
Suraks. Mos lejoni t mposhteni. Ai ka qen n marrveshje me
357
Transmeton Muslimi: II/93, e edhe muhadditht t tjer transmetojn njsoj.
225
Muhammedin. Mos t'ju pikllon vrasja e Utbes, Shejbes dhe El-Velidit, ata
nxitonin shum. Pasha Latin e Uzatin nuk do t kthehemi prderisa q t
gjith nuk i lidhim me zinxhir! Askush prej jush nuk guxon t mbetet pr
pa e mbyt ndonjrin prej tyre. Sulmoni rrept e tu tregojm se sa keq
kan vepruar." Por s shpejti edhe atij iu b e qart gjendja faktike, pas
pak, e tr ushtria u dha n ikje para vrullit t lufttarve mysliman. Po, t
gjith iknin, pos nj grupi t vogl njerzish besnik ndaj Ebu Xhehlit.
Grumbuj t tr t armve t hedhura shtriheshin n t gjitha ant. Ebu
Xhehli nuk dinte se ka duhet br. Myslimant e pan se si, n kalin e vet,
kalronte n rreth. Vdekja priste t'i thithte edhe pikat e gjakut t tij nga
duart e dy djelmoshave ensar.
Psimi i Ebu Xhehlit
Abdu-r-Rahman b. Avfi rrfen: "Isha n rradht luftarake n Bedr.
Ktheva kryet nga ana e djatht dhe nga ana e majt dhe pash dy djelmosha
t rinj. M kaploi shqetsimi, sepse nuk e ndjeva veten t sigurt mes ktyre
dyve. Njri prej tyre, me z t ult, q t mos dgjon tjetri m tha: "O
xhaxha, m trego i cili sht Ebu Xhehli." Iu prgjigja: "Djalosh i dashur,
ka do prej tij?" "Kam dgjuar se ai e shan Resulull-llahun a.s." tha ai,
"pasha Zotin, nse e shoh do t'i bie terri syve, si m ka ra edhe mua kur
dgjova pr kt, dhe le t urdhroj, do t luftojm e le t mbetet n jet
ai i cili sht m i shkatht." Kjo m plqeu shum, thot Abdu-r-Rahmani.
Pastaj m pshpriti djaloshi tjetr t njjtn gj sikurse ai i pari. Un nuk
mund t duroja dhe e shikova Ebu Xhehlin, i cili ecte mes njerzve, e u
thash: "A se keni par gjer m tani? Ja tek sht personi pr t cilin
pyetni." Ata, q t dy bashk, iu vrsuln Ebu Xhehlit, e goditn me shpata
dhe e mbytn. Pastaj vajtn tek Resulull-llahu a.s. e ky i pyeti: "Cili prej
jush e mbyti?" ti?" do njri u prgjigj: "Un." "Mirpo, a i keni fshir
shpatat tuaja?" "Jo." Resulull-llahu a.s. i shikoi shpatat e tyre, e pastaj tha:
"Q t dyt e keni mbytur."
Resulull-llahu a.s. prcaktoi q Mu'adh b. Amr b. El-Xhumehi, t
merr prej Ebu Xhehlit at q ka Muavvedhi. Dy t rinjt, t cilt e kishin
mbytur, n realitet ishin Mu'adh b. Amr b. Xhumehi dhe Muavvedh b.
Afrai.
358
Ibni Is'haku kt ngjarje e tregon kshtu: "Mu'adh b. Amr b.
Xhumehi tha: "Kam dgjuar prej popullit duke krahasuar Ebu Xhehlin me
nj lis aq t lart, sa q tek maja e tij nuk mund t arrihet. Kshtu, prej
shpatave dhe shtizave t mushrikve, t cilt ishin rreth tij pr ta mbrojtur,
nuk mujsha t'i afrohem Ebu Xhehlit. Truprojat e tij thoshin: "Ebu Xhehlit
358
Sahihu-l-Buhari: I/444, II/568; Mishkatu-l-Mesabih: II/352. Resulull-llahu a.s. e
ka theksuar vetm nj djalosh, sepse tjetri ishte vrar.
226
askush nuk mund t'ia hedh." Kur dgjova kt, tha Mu'adh b. Amri, i
dhash vets detyr pr ta mbytur, andaj iu sula, i rrash dhe me goditjen e
par ia preva kmbn gjer tek gjuni. Pasha All-llahun, fluturimin e saj, nuk
mund ta krahasoj me asgj, pos me brthamn e cila fluturon nn
gurthyesin kur dshironi ta theni at. Ather m qlloi djali i tij, Ikrime, n
dorn e lir. Ma preu. Rrinte varur pr nj cop lkure, andaj e vura rreth
qafs. Edhe pa kt dor vazhdova luftn. At dit vetm mbytsha njerz,
duke e bartur dorn me vete. Kur mu mrzit, e shkela me kmb, e kputa
dhe e hodha."
359
Pastaj afr Ebu Xhehlit kaloi Muavvedh b. Afra. Ai e goditi aq fuqi-
shm , sa q e paloi pr toke. E la kshtu pr t'i dalur shpirti. Muavvedhi
luftoi edhe m tej, gjersa edhe ai nuk vritet.
Kur prfundoi lufta, Resulull-llahu a.s. tha: "Kush do t shikon se
'sht br me Ebu Xhehlin?" Njerzit u shprndan pr ta krkuar. E
gjeti Abdullah b. Mes'udi. Ishte duke hequr shpirt. E shkeli me kmb n
qaf, e kapi pr mjekre, ia tundi kryet e i tha: "O armiku i All-llahut, a t
turproi tani All-llahu?" "Me ka m turproi? Nuk turprohem, sepse jam
njri prej atyre, t cilt e kan mbytur popullin e tij. E ju, mos keni mbytur
ndonj njeri m t madh se un?" Pastaj tha: "Bile sikur t mos m kishte
mbytur njeriu i prbuzur. M thuaj, kush fitoi sot?" Abdullah b. Mes'udi i
tha: "All-llahu xh.sh. dhe Pejgamberi i Tij a.s." Ebu Xhehli i tha Ibni
Mes'udit, i cili e kishte shkelur n qaf: "Je ngritur n lartsirat e
rrezikshme, o bari!"
Ibni Mes'udi ka qen bari i deleve n Mek.
Pas ksaj bisede, Ibni Mes'udi ia preu kryet dhe e solli para Resulull-
llahut a.s. duke thn: "Kjo sht koka e armikut t All-llahut, Ebu
Xhehlit." Resulull-llahu a.s. tha: "All-llahu sht nj, nuk ka Zot tjetr, pos
All-llahut!" Kt e prsriti tri her, e Pastaj tha: "All-llahu ekber, All-llahu
sht i Madh. Falnderimi i takon All-llahut, i Cili e plotsoi premtimin e
vet dhe i ndihmoi robit t vet dhe e nnshtroi armikun." "Eja, m trego ku
sht." Un i tregova, e ai tha: "Ky sht firauni i popullit t vet."
Shembulli i mir i disa lufttarve t
Bedrit me iman t fort
I kemi prmendur dy shembuj t mir, Umejr b. El-Humamin dhe Avf
b. El-Harithin - djalin e Afras, e tani do t'i prmendim edhe disa t tjer n
kt luft, t cilt me shembullin e tyre i kan ndriuar shtigjet e
prgjakura t Bedrit. sht e domosdoshme t theksohet se disa persona,
me sjelljen e tyre, me mendjemprehtsin e tyre, me dashurin e madhe
ndaj All-llahut xh.sh. dhe Pejgamberit t Tij a.s. kan mbetur n kujtes n
kt betej, jo si trima dhe heronj, por si njerz, imani (besimi) i t cilve,
359
Ky Mu'adhi ka jetuar gjer tek sundimi i Uthman b. Affanit r.a.
227
ka qen n nivelin m t lart q mund t paramendohet.
N betejn e Bedrit mes veti kan luftuar baba me djal, vllai me
vlla, personat t cilt i ka lidhur gjaku, por i ka ndar ideali. Ideali ka
qen m i fuqishm se gjaku. Pr shkak t idealit jan nxjerr shpatat nga
kllfi. Pr shkak t idealit fituan ngadhnjimtart dhe psuan t mundurit.
Ja tani disa shembuj t till:
1. Ebu Hudhejfe b. Utbe
Ibni Is'haku rrfen nga Ibn Abbasi r.a. se Resulull-llahu a.s. u ka
thn shokve t vet: "E di se shum njerz nga familja Benu Hashim n
kt betej jan nisur kundr vullnetit t tyre. Ata nuk kan pasur arsye t
luftojn kundr nesh. Kush prej jush e sheh ndonjrin prej tyre, le t'ia
kursej jetn. Kush e sheh Ebu-l-Buhtur b. Hashimin, le t'ia fal jetn. Kjo
vlen edhe pr Abbas b. Abdul-Muttalibin. Ata jan marr n luft me
dhun."
Ebu Hudhejfe b. Utbe tha: "A mos, vall, t'i vrasim baballart tan,
djemt tan, vllezrit dhe farefisin tan, e t'ia kursejm jetn Abbasit?
Pasha All-llahun, do t'ia heq kokn me shpat."
Kto fjal ia prcolln Resulull-llahut a.s. e ky e pyeti Umer b. El-
Hattabin: "O Umer, a mos, vall, ai do ta mbyt xhaxhain e Resulull-llahut
me shpat?" Umeri r.a. u prgjigj: "O Pejgamber i All-llahut, m lejo q
un atij t'ia heq kryet me shpat. Pasha All-llahun, sht br munafik
(hipokrit)."
Ebu Hudhejfe shpeshher ka thn: "Un nuk jam i sigurt se imani im
sht n rregull pas asaj q kam thn. Edhe tani friksohem nga kjo, dhe
do t kam frik gjersa nuk shpaguhem tek All-llahu xh.sh. Doemos do t
bhem shehid. Ky sht shpagimi im."
Dhe me t vrtet ra shehid n betejn e Jemames.
2. El-Muxhdhir b. Zijad b. El-Belvi
Ebu-l-Buhturi ka qen i kursyer nga vrasja n Bedr, sepse ky m s
teprmi i ka ndihmuar Resulull-llahut a.s. n Mek. Kurr nuk i ka br
ndonj t keqe as padrejtsi. Ka qen njri nga organizatort pr ndr-
prerjen e izolimit t myslimanve nga ana e kurejshitve dhe pr anulimin e
kontrats mbi izolimin. (Asaj kontrate t ciln e ka brejtur krimbi, pos
emrit t All-llahut).
Megjithat ka vdekur n Bedr. Kjo ndodhi kshtu: El Muxhdhiri e
takoi Ebu-l-Buhturin bashk me nj shok t tij n fushbetej. Q t dy
luftonin kundr myslimanve. El-Muxhdhiri iu drejtua: O Eba Buhtur,
Resulull-llahu a.s. na ka ndaluar t t vrasim." "E shokun tim?" pyeti ky.
"Jo, pasha All-llahun, shokun tnd nuk do ta kursej." Ebu-l-Buhturi tha:
"Ather, pasha Zotin, t dy do t vdesim s bashku." Pastaj luftuan mes
228
veti, e El-Muxhdhiri e mbyti Ebu-l-Buhturin.
3. Abdu-r-Rahman b. Avfi ka qen shok i mir me Umejjeh b. Halefin
para Islamit. N ditn e Bedrit, Abdu-r-Rahmani kaloi pran Umejjes i cili
ishte me djalin e vet Aliun, duke e mbajtur pr dore. Abdu-r-Rahmani ishte
i ngarkuar me armt, t cilat i kishte zaptuar. Kur e pa Umejjen, e pyeti:
"A kishe pasur m tepr dshir t m robrosh mua? Un jam m i
vlefshm se ato arm, madje edhe m i vlefshm se t gjitha armt t cilat i
pash sot ktu." Pastaj vazhdoi: "A ju duhet qumshti?" (me kt
nnkuptohet: ai, i cili m robron, do t shpengohem nga ai me deve, t
cilat japin qumsht). Abdu-r-Rahmani i gjuajti armt (mburojat dhe
parzmoret) dhe i robroi kta dy (bab e djal).
Abdu-r-Rahmani m von rrfen: "Umejje b. Halefi m pyeti, gjersa
ecja mes tij dhe djalit t tij: "Kush sht ai njeri i juaj, i dalluar me xhufk
t shtrenjt puplash n gjoks?" U prgjigja: "Hamza, ai sht Hamza b.
Abdul-Muttalibi." Ai tha: "Ky na ka shkatrruar."
Abdu-r-Rahmani rrfen m tej: "Un i prcillja kta dy, e Bilalli e pa
Umejjen me mua, ky sht ai Bilalli t cilin Umejja e kishte torturuar n
Mek, e i tha: "Kryet e jobesimtaris, Umejjeh b. Halefi? Mua nuk m
mbetet t shptoj nse ai shpton." Un e pyeta: "'ke Bilall? Ky sht robi
im." Bilalli prsriti: "Un nuk kam shptim nse ai mbetet gjall." I
thash: "'jemi duke dgjuar, o i biri i Sevdit?" Bilalli prsriti pr t tretn
her: "Mua nuk m mbetet t shptoj nse ky shpton." Pastaj thirri me
tr zrin: "O ensar, o ndihmsit e All-llahut, dijeni se kryet (prijsi) e
jobesimtaris sht Umejje b. Halefi dhe nse ai mbetet gjall un nuk kam
shptim." Pastaj u mblodhn njerzit rreth tyre nga t gjitha ant. Abdu-r-
Rahmani rrfen: Na shtrnguan n rreth. Njri prej tanve e nxori shpatn
dhe ia preu kmbn djalit t Umejjes. Ai u rrzua pr toke, ndrsa Umejje
klithi me klithm far kurr nuk kam dgjuar. I thash: "Shpto, por dije
se nuk ke shptim. Pasha All-llahun, nuk do t t hyj n shrbim e tr
pasuria q e ke." Pastaj myslimant i pren me shpata." Abdu-r-Rahmani,
m von, dinte t thoshte: "All-llahu e mshiroft Bilallin, S pari i humba
armt, e pastaj m mundoj me robrit."
N veprn "Zadu-l-Me'ad" (II/89) thuhet se Abdu-r-Rahmani i ka
thn Umejjes: Bjer n gjunj!" Ai e dgjoi. Abdu-r-Rahmani i bie prmbi
pr ta mbrojtur, por myslimant e thern nn t dhe e mbytn, kurse nj
shpat e plagosi Abdu-r-Rahmanin n kmb."
360
4. Umer b. El-Hattabi r.a. at dit e ka mbytur dajn e vet, El As b.
Hisham b. El-Mugiren.
360
Zadu-l-Me'ad: II/89.
229
5. Ebu Bekr Es-Siddiku r.a. thrret djalin e vet Abdu-r-Rahmanin, i
cili ather ishte mushrik, dhe e pyet: "Ku sht pasuria ime, o ti fatzi?"
Djali, i cili e kishte br rrush e kumbulla pasurin e babs, prgjigjet n
vargje: "I shpejt njfar kali dhe trim njfar djali, ty t ka mbetur, t
shkretin plak pr ta mbytur."
6. Sa'd b. Mu'adhi r.a. ka qen njeri sentimental. Kur myslimant
filluan t'i plakisin dhe t'i robrojn mushrikt, Resulull-llahu a.s. rrinte n
vendkomandn e vet, ndrsa Sa'd b. Mu'adhi me shpat n dor bnte roje.
Resulull-llahu a.s. vrejti n fytyrn e Sa'dit paknaqsi (indinjat) me at
q bnin njerzit. Resulull-llahu a.s. e pyeti: "O Sa'd., m duket se nuk je i
knaqur me at q bjn njerzit?" Ai u prgjigj: "Ashtu sht, o Pej-
gamber i All-llahut." Por kjo ishte humbja e par e mushrikve, por edhe
fitorja e par e myslimanve ndaj mushrikve, prandaj kishte ardhur asti
q myslimant t shfryjn pezmin pr t gjitha vuajtjet e gjertanishme q i
kishin prjetuar prej mushrikve, e nga kjo rrjedh se m me dshir i
shikonin mushrikt e vdekur se t gjall.
7. Ukash b. Muhsin El-Esedij
N kt dit t Bedrit, ktij iu thye shpata, andaj erdhi tek Resulull-
llahu a.s. Ky i dha nj shkop t drurit, e i tha: "Tani lufto me kt, o
Ukash!" Kur Ukashi e mori shkopin prej Resulull-llahut a.s. vringlloi me
t, e shkopi u shndrrua n shpat t fort, t mir dhe t shklqyer. Ai me
t luftoi gjer n fund t betejs. Kt shpat e quanin me emrin El-avnu
("avnun" n prkthim do t thot: ndihm).
361
Me at shpat ka marr pjes n shum luftra, derisa edhe vet nuk
ra shehid n luft kundr renegatve t Islamit ose n luftn e ashtuquajtur
"harbu-r-rideh". sht vrar po me kt shpat n dor.
8. Mus'ab b. Umejri, pas lufts kaloi afr vllait t vet Ebi Aziz b.
Umejrit, i cili e nxiste luftn kundr myslimanve. N kalim e sipr e pa se
nj ensar sht duke e trhequr pr dore. Mus'abi i tha ensariut: "Trhiqe
me t dy duart sepse nna e tij ka pasuri t madhe, ndoshta do ta
shpengoj prej teje." Ebu Azizi i tha Mus'abit: "A kso kshillash i jep ti n
lidhje me mua?" Mus'abi tha: "Ky (ensariu) sht vllai im, e jo ti."
9. Ebu-Hudhejfe (prsri); kur Resulull-llahu a.s. urdhroi q t
hudhen kufomat e mushrikve, t cilat filluan t qelbeshin, n pusin e
vjetr, Ebu Hudhejfe vet e mori Utbe b. Rebian, dhe e terhoqi zvarr gjer
tek gropa. Resulull-llahu a.s. shikoi fytyrn e tij dhe pyeti: "Ndoshta t
dhimbset babai?" Ai u prgjigj: "Jo, pasha All-llahun, o Pejgamber i All-
llahut, nuk m dhimbset babai e as fati i tij, por babai im ka qen njeri i
361
Shnim i prkth.
230
arsyeshm, i menur, i kndshm dhe i mir. Lutesha pr t dhe shpresoja
se kjo do ta shpiente n Islam. Por, pasi q e pash ka ndodhi me t, dhe
pasi q m ra n mend se ka vdekur si jobesimtar, me gjith dshirn time
q t bhet ndryshe, ndjeva njfar pikllimi." Resulull-llahu a.s. e luti All-
llahun xh.sh. q djalit t'i jap do t mir, dhe e ngushlloi me kshilla t
mira.
T vrart n luft
Beteja prfundoi me humbje t madhe t mushrikve e me sukses t
madh t myslimanve. Myslimant i dhn katrmbdhjet shehid t
Bedrit, gjasht muhaxhir dhe tet ensar. Mushrikt patn humbje t hata-
shme: shtatdhjet t vrar dhe shtatdhjet t robruar, kryesisht udh-
heqs ushtarak, prijs t fiseve e familjeve dhe pari.
Kur mbaroi lufta, Resulull-llahu a.s. erdhi dhe mbi mushrikt e vdekur
e mbajti nj fjalim: "Sa farefis i keq ishit ndaj Pejgamberit tuaj. T gjith
m quajtt gnjeshtar, gjersa t tjert m besuan. Ju m pengonit, e t
tjert m ndihmonin. Ju m dbuat, e t tjert shtpi m dhan." Pastaj
urdhroi t hudhen n nj bunar t vjetr n Bedr.
Transmetohet nga Ebu Talha se Resulull-llahu a.s. ka urdhruar n
Bedr q njzet e katr njerz, nga paria e mushrikve, t hudhen n nj
bunar t muratosur t Bedrit si njerz t pa vler. Pas fitores, Pejgamberi
zakonisht qndronte tre dit n at vend.
Tre dit pas betejs, Resulull-llahu a.s. urdhroi q t'ia prgatisin
deven pr rrug. U nis pr n Medin s bashku me as'habt e vet. Kur
mbrrin buz bunarit, filloj t'i thrras kurejshitt e vdekur n emr: "O
filan filani, o filan filani! A do ta kishit m mir sikurse t'i ishit nnshtruar
All-llahut xh.sh. dhe Pejgamberit t Tij? Ne me t vrtet fituam at q na
ka premtuar All-llahu. Po ju, a fituat at q ju ka premtuar?" Umeri r.a.
tha: "O Pejgamber i All-llahut, si mund t'u flasish t vdekurve t cilt nuk
kan shpirt?" Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Pasha All-llahun, ju nuk
dgjoni aspak m mir se ata." N nj version tjetr qndron: Ju nuk
dgjoni aspak m mir se ata, vetm q ata nuk prgjigjen."
362
Lajmi pr disfat arrin n Mek
Mushrikt iknin nga Bedri kah u shkonin kmbt, individualisht dhe n
grupe, ashtu si mundnin. Bredhnin udhve, luginave dhe shtigjeve, duke
dshiruar t arrin n Mek, por me frik t madhe se si t paraqiten t
mposhtur.
Ibni Is'haku thot: "I pari q arriti tek kurejshitt me lajmin pikllues,
ishte El-Hajsuman b. Abdullah El-Huza'ai. Kurejshitt e pritn me pyetje:
"ka u b atje, far lajmesh na sjell?" Ai u prgjigj: "sht vrar Utbe b.
362
Hadithi Mutejekun alejhi; Mishkatu-l-Mesabih.
231
Rebia, Shejbe b. Rebia dhe Ebul-Hakim b. Hishami, pastaj Umejje b. Halefi
me parin tjer t cilt i numroi. Pasi q i numroi parin Kurejshite,
Safvan b. Umejje, i cili kishte mbetur ta mbronte Mekn, briti: "A sht
normal ky njeri? Pyetni pr mua." Ata e pyetn: "E 'u b me Safvan b.
Umejjen?" "Ai edhe m tutje sht tek ju, por, pasha Zotin, i kam par me
syt e mi se si jan vrar babai dhe vllai i tij".
Ebu Rafi - robi i liruar i Resulull-llahut a.s. rrfen: "Si fmij kam qen
duke punuar tek Abbasi, kur disa prej shtpis son pranuan Islamin.
Islamin e pranuan Abbasi, Ummu-l-Fadli dhe un. Abbasi e fshihte fen e
vet t re. Ebu Lehebi nuk shkoi n Bedr, pr veti e drgoi zvendsin. Por
kur i erdhn lajmet nga Bedri, All-llahu e rrzoi dhe e poshtroi at, kurse
ne ndiem fuqi dhe madhshtir. Un ather isha njeri i varfr. Bja
shigjeta dhe i lustroja ato n nj od (adr) t zem-zemit. Kshtu punoja
n at od t vogl, e te un rrinte Ummu-l-Fadli kur na erdhi lajmi, i cili
na gzoi pamas. Papritmas u paraqit Ebu Lehebi, duke i trhequr kmbt
zvarr dhe duke sjellur kob t zi. U ul n kind t adrs, me shpin t
kthyer kah shpina ime. Ather dikush klithi: "Ja tek po vjen Ebu Sufjan b.
El-Harithi!" Ebu Lehebi i tha: "Eja ktu, rrfe, sigurisht ke lajme." Ebu
Sufjani u ul tek ai, kurse njerzit u mblodhn rreth tyre. Ebu Lehebi tha:
"O djal i vllait tim, eja trego, ka ndodhi me njerzit tan?" "Asgj e
jashtzakonshme, u prleshm me ta, iu shtrim shpinat tona, kurse ata na
vrisnin si donin vet, na robronin si donin vet. Por megjithat un nuk i
fajsoj lufttart tan, sepse ndodhn mrekullira e ushtria jon u shpartallua.
Takonim njerz t bardh t hipur n kuaj me krah, t cilt vraponin dhe
zbrisnin nga qielli. As nuk prekshin tokn, e as nuk zbrisnin n t dhe
askush nuk shptonte prej tyre, e as q mund t'i kundrvihej atyre."
Ebu Rafi vazhdon: "E ngrita kindin e adrs t ods me dor e thash:
"Ata, pasha All-llahun, jan engjjt". Ebu Lehebi e ngriti dorn dhe m ra
nj shpull t fort. Iu kundrvuara e ai m rrmbeu e m prplasi pr
toke. M shtrngoi dhe filloi t m godaste. Un isha i dobt nga shndeti.
Ummu-l-Fadli u ngrit, e kapi nj hu t adrs dhe me t e goditi Ebu
Lehebin n kok me 'rast ia bri nj plag, e i tha: "E sulmon njeriun e
dobt pse nuk e ka zotriun ktu!" Ebu Lehebi u ngrit e shkoi duke u
luhatur.
Prej asaj dite nuk kaluan m tepr se shtat net dhe ai, pasha All-
llahun, vdiq nga ajo plag e edhe nga nj smundje ngjitse piklore. Pr
shkak t smundjes ngjitse, djemt nuk guxuan t'i afroheshin tre dit pr
ta varrosur. Pasi q u friksuan ta mbajn ashtu, ather me shkopinj e
shtyen n grop, t ciln pastaj e mbushn me gur q i hidhnin prej s
largu."
Ja n kt gjendje Meka e priti lajmin pr disfatn n Bedr. Kjo nxiti
232
tek ta pikllim dhe hidhrim t madh. "Disfat, disfat. Si ka mundur t
ndodh kjo?" Pr kt arsye ndaluan do vajtim mbi t vdekurit n Bedr,
n mnyr q myslimant mos t'i gzohen ktij kobi t zi.
Ndodhi q n Bedr t psojn tre djemt e El-Esved b. Abdul-
Muttalibit. Ai, nj nat, dgjoi zrin e vajtuess. E drgoi shrbtorin e i
tha: "Shiko a sht duke i vajtuar t vrart, apo ndonj t vdekur? Shiko se
mos jan duke qajtur kurejshitt pr t vrart, e pastaj edhe un t qaj pr
Ebi Hakemin - djalin tim - sepse zemra po m digjet flak." Djaloshi u
kthye e the:
"Ajo grua vajton pr deven e humbur."
El-Esvedi nuk mundi m t durohet dhe filloi t vajtoj:
1.
"A mos, vall, qan pr deven e humbur,
e pr shkak t saj nuk bn gjum t thell?
2.
O, jo, t qajturit pr te, por t qajturit pr Bedrin
ku na humbi rinia jon.
3.
Bedri e turproi Ben'Hasisin
Ben'Mahzumin dhe Ebu Velidin
4.
Pr Akilin ti vajto, nse ka rend pr t'vajtuar,
dhe Harithin e Esedin dhe djalin e Esvedit
5.
T'i ata vajtoj, por edhe t tjert prmendi
sepse Esvedin askush nuk e ngushlloi
***
Tani pas tyre, t tjert jan zotri
nuk do t'ishit, po t mos qe Bedri
363
Lajmi pr fitore arrin n Medin
Pasi q myslimant korrn fitore n Bedr, Resulull-llahu a.s. i drgoi
dy lajmtar n Medin pr t'iu drguar lajme t gzuara. I drgoj Abdullah
b. Revahen dhe Zejd b. Harithin.
Hebrenjt dhe munafikt kishin prhapur n Medin propagand t
rrejshme, gjoja se sht vrar Resulull-llahu a.s. Kur njri prej munafikve
e pa Zejdin mbi deven e Resulull-llahut a.s. briti: "Muhammedi sht i
vrar, ja tek sht deveja e tij, e njohta at. Ja tek sht Zejdi. Ai nuk din
363
Prkthim i lir.
233
se 'flet nga frika, ka ardhur i turpruar dhe i mundur."
Kur arritn lajmtart, myslimant i rrethuan dhe me vmendje i
dgjuan lajmet e gzuara q ua treguan kta, dhe u prhap gazmend i
vrtet e i prgjithshm. N Medin jehonin tekbiret.
Paria myslimane, q kishin ngelur n Medin, u nisn n drejtim t
Bedrit pr ta pritur Resulull-llahun a.s. dhe pr t'ia uruar kt fitore t
mrekullueshme.
Usame b. Zejdi rrfen: "Kur arriti lajmi pr fitoren n Bedr, ne ishim
te Rukija, vajza e Resulull-llahut a.s. t ciln e kishte ln te Uthmani, por
q edhe mua m kishte obliguar t kujdesem pr t."
Kthimi n Medin
Pas lufts, Resulull-llahu a.s. qndroi n Bedr tre dit. Para kthimit
n Medin, mes ushtarve shprtheu nj mosmarrveshje rreth ndarjes s
plakave t lufts. Kur mosmarrveshja u shndrrua n grindje, Resulull-
llahu a.s. urdhroi q do njri t'i kthente sendet q i kishte marr, e pastaj
t gjitha t grumbullohen n nj vend. Kshtu edhe u b, kurse All-llahu
xh.sh. e zgjodhi problemin e plakave t lufts, duke shpallur ajetet, t cilat
do ti citojm.
Transmetohet prej Ubade b. Samit i cili thot: "U nism me Resulull-
llahun a.s. dhe morm pjes n Bedr. Palt u prleshn dhe All-llahu xh.
sh. e mundi armikun. Nj grup prej ushtarve tan u dha n ndjekje pas
armikut, duke e vrar cilindo q e arrinin, nj grup tjetr iu vrsul plakave
t lufts, duke mbledhur dhe duke marr pr veti ka i plqente. Grupi i
tret qndronte rreth Resulull-llahut a.s. dhe nuk u dha pas armikut e as
pas plakave. U ngrys e grupet filluan t grinden rreth plakave. Ata q e
kishin mbledhur kt, thoshin: "Ne e kemi mbledhur andaj kjo sht e jona.
Me askend nuk do ta ndajm." Ndjeksit e armikut than: " Nuk keni t
drejt! Ne luftuam e pastaj e ndoqm armikun. Ju vetm nuk i keni fituar
ato plaka." Grupi i tret briti: "Ne kemi qen t obliguar me sigurim,
andaj kemi mbetur me Resulull-llahun a.s."
N at ast All-llahu xh.sh. shpall:
"Ata t pyesin ty (o Pejgamber) pr plakat e lufts. Thuaju:
"Plakat e lufts i takojn All-llahut dhe Pejgamberit t Tij. Pra,
druajuni All-llahut dhe rregulloni shtjet tuaja ndr veti dhe bhuni t
dgjueshm ndaj All-llahut dhe Pejgamberit t Tij, nse jeni besimtar
t vrtet." (8, 1).
Pas zbritjes t ktij ajeti, Resulull-llahu a.s. do t'i ndaj plakat e lufts
ashtu si sht e drejt.
364
Resulull-llahu a.s. u nis pr n Medin duke i prcjellur mushrikt -
364
Koleksioni i Ahmedit: V/323, 324; Koleksioni i Hakimit: II/326.
234
robrit e lufts dhe plakat e lufts. Plakat iu besuan Abdullah b. Ka'bit.
Kur arritn n vendin Kesib, mes t gryks dhe En-Nazit, Resulull-
llahu a.s. i ndau plakat e lufts mes myslimanve, pasi trhoqi nj t
pestn.
Kur arritn n Safr, Resulull-llahu a.s. urdhroi q t ekzekutohet
En-Nadar b. El-Harithi (i robruar). Ky ka qen flamurtar i mushrikve n
Bedr dhe njri prej kriminelve m t mdhenj kurejshit. Ky organizonte
intriga t mdha kundr Islamit dhe Resulull-llahut a.s. Andaj e kishte
merituar kt ndshkim. Ali b. Ebi Talibi ia preu kryet.
Kur Resulull-llahu a.s. arriti n vendin Irku-Zubjed, urdhroi q t
ekzekutohet Ukbe b. Ebi Muiti. Shpeshher kemi prmendur se ka i ka
br Resulull-llahut a.s. gjersa falej para Ka'bes. Ai i ka gjuajtur Resulull-
llahut a.s. n kok zorr t kafshve. Ai e ka lidhur Resulull-llahun a.s. me
pelerin n fyt, dhe do ta kishte mbytur po t mos intervenonte Ebu Bekri
r.a. Kur urdhroi Resulull-llahu a.s. q t ekzekutohet, Ebu Bekri e pyeti:
"Kush do t kujdeset pr foshnjn?" "Zjarri!"
365
, u prgjigj Resulull-llahu
a.s.
E ka ekzekutuar Asim b. Thabiti, Ensariu, e disa thon se kt e ka
br Ali b. Ebi Talibi.
Ekzekutimi i ktyre dyve ka qen (vaxhib) nevoj e madhe nga aspekti
ushtarak. Ata kan qen, si do t thoshim sot, kriminel lufte.
Delegacioni pr mirseardhje
N Rehva, Resulull-llahun a.s. e priti delegacioni i paris medinase, t
cilt kishin dalur ktu t'i dshironin Resulull-llahut a.s. mirseardhje, pas
arritjes s lajmeve pr fitoren n Bedr, dhe t'i urojn fitoren. Ather atyre
u drejtohet Seleme b. Selameh: "Pr ka na uroni ju neve? Ne, pasha All-
llahun, atje kemi hasur vetm njerz t paaft dhe tullac." Resulull-llahu
a.s. qeshi, e pastaj tha: "Po t till kan qen ata." Usejd b. Hudajri tha:
"Falnderimi i qoft All-llahut, i Cili t ka lartsuar me fitore dhe i Cili t
ka gzuar. Pasha All-llahun, o Pejgamber, un nuk do t kisha munguar
nga beteja n Bedr, sikur ta kisha ditur se ti do t luftosh atje. Por kam
dgjuar se ju jeni nisur pr shkak t karvanit. Po ta dija se do t luftohet,
assesi nuk do t mungoja."
Resulull-llahu a.s. i tha: Un t besoj."
Pastaj Resulull-llahu a.s. hyri n Medin, triumfalisht dhe me krenari.
T gjith armiqt e tij n Medin dhe jasht saj, u ndien t friksuar dhe t
drojtur. Ather shum banor t Medins pranuan Islamin. Islamin e
pranoi edhe Abdullah b. Ubeje dhe shokt e tij, por vetm sa pr sy e faqe,
365
Hadithi sht sahih, e kan transmetuar as'habt; Sunenu Ebi Davud me
komentim: II/12.
235
sepse kt nuk e bn me zemr.
Plakat e lufts dhe robrit e lufts arritn nj dit m von. Robrit
ua ndau as'habve duke i porositur q t sillen mir ndaj tyre. As'habt
hanin hurma e robrve u jepnin buk (buka ka qen m e vlefshme se
hurmat), duke zbatuar porosin e Resulull-llahut a.s.
shtja e robrve t lufts
Kur arriti Resulull-llahu a.s. n Medin, i thirri as'habt e vet pr tu
konsultuar me ta rreth robrve t lufts. Ather Ebu Bekri tha: "O Pej-
gamber i All-llahut, ata jan t gjith djem t axhallarve, antar t fami-
ljeve kurejshite dhe bijt e tyre. Mendoj se prej tyre duhet marr shpengim,
e kjo pr ne do t kishte leverdi. Ndoshta All-llahu do t'i udhzoj n rrug
t drejt, e t bhen ndihmsit tan."
Resulull-llahu a.s. e pyeti Umerin: "ka mendon ti, o i biri i Hattabit?"
Ai u prgjigj: "Un nuk pajtohem me Ebu Bekrin. Do t dshiroja t ma
japish nj kushri e t'ia prej kokn. Nse Aliu nuk ia kishte br kt Akil
b. Ebi Talibit, e Hamza nipit t vet, si do t dinte All-llahu se nuk kemi
mshir ndaj jobesimtarve!? Kta njerz jan udhheqs, prijs dhe
bajraktar t jobesimtaris."
Resulull-llahu a.s. pranoi propozimin e Ebu Bekrit, kurse e refuzoi at
t Umerit.
"Diku rreth mesdits", rrfen Umeri, "vajta te Resulull-llahu a.s. Tek
ai ishte Ebu Bekri. T dy qanin. I pyeta: "ka keni? Nse ka ndodhur di
pr t qajtur, ather t qaj edhe un, e nse jo, ather do t qaj pr at
q qani ju." Resulull-llahu a.s. tha: "Un po qaj pr shkak propozimit t
shokve tu. Disa nuk pranojn shpengimin, por dshirojn t'i mundojn
ata."
Ather All-llahu xh.sh. shpalli: "Asnj Pejgamber s'ka t drejt t
ket robr pr vete, derisa t mos arrij fitore t plot n Tok; ju i
dshironi t mirat e kalueshme t ksaj bote, kurse All-llahu dshiron
pr ju botn tjetr. All-llahu sht i Plotfuqishm dhe i Gjithdijshm.
T mos ishte dispozita e mparshme e All-llahut, do t'ju godaste
ndshkimi i madh - pr at q keni marr." (8, 67-68).
Dispozita m e hershme e All-llahut ka qen: "Pra kur t takoheni
(n fushbetej) me jobesimtart, bini n qaf derisa t'i rraskapitni e t'i
shkatrroni ata, e pastaj lidhini (zni robr), dhe mandej, ose i lironi me
zemrgjersi ose me kompensim, prderisa t mos bhet armpushimi."
(47, 4).
Me kt ajet lejohet t mirret shpengimi pr robrit, por t mos
maltretohen. Por ktu ka edhe qortim sepse i kan robruar njerzit para se
t korrin fitore n Tok, kurse kan pranuar shpengim edhe nga
zullumqart dhe vjedhsit, t cilt nuk kan qen robr t lufts, por kan
236
qen kriminel t mdhenj lufte dhe profiter, t cilt as sot nuk do t'i lnte
pa i ndshkuar asnj gjyq luftarak. Ata, pr shkak t kriminalitetit dhe
egrsive t tyre n luft, do t dnoheshin me vdekje, apo me burgim t
prjetshm. Ndrkaq, t gjith u pajtuan me propozimin e Ebu Bekrit r.a.
q t marrin shpengim pr robrit e lufts. Shpengimi ka pasur vlern prej
4.000; 3.000 dhe 2.000 drahm.
Ekziston edhe di ktu. Mekasit ishin qen njerz t shkolluar, kurse
medinasit kan qen analfabet. do rob lufte q dinte shkrim-lexim, nse
nuk ka pasur mundsi t shpengohet, ka pasur pr detyr t'ua msonte
shkrim-leximin dhjet medinasve, e ky ka qen mimi i shpengimit.
Resulull-llahu a.s. po ashtu i ka liruar disa robr lufte pa shpengim.
Kta jan: El-Muttalib b. Hantabi, Sajfi b. Ebi Rufa'a dhe Ebu Izzet El
Xhumehi, i cili sht vrar n Uhud, pr ka do t bhet fjal.
Po ashtu e ka liruar edhe dhndrin e vet, Ebul-Asin me kusht q ta
shkurorzonte Zejneben, e cila kishte drguar vlern e shpengimit, dhe at
gjerdanin, t cilin ia kishte dhuruar Hatixhja r.a ditn e martess me Ebul-
Asin. Kur e pa Resulull-llahu a.s. gjerdanin e Hatixhes, u prek shum dhe
iu dridh zemra. Andaj i urdhroi shokt e vet q ta lirojn Ebul-Asin, me
kusht q t'i jepte lirin Zejnebes. Ata e liruan Ebul-Asin, e ky e liroi
Zejneben, e cila u shprngul n Medin.
Resulull-llahu a.s. e drgoi Zejd b. Harithin dhe nj ensar pr ta pritur
at dhe u tha: "Pritni n luginn Jexhexh. Kur e shihni at, prcjelleni gjer
ktu." Ata edhe vepruan kshtu.
Rrfimi mbi hixhretin e Zejnebes sht i gjat dhe i dhembshm.
N mesin e robrve t lufts ishte edhe Suhejl b. Amri, prndryshe
orator i mir. Umeri r.a. tha: "O Pejgamber i All-llahut, m lejo t'ia thej
dhmbt prpara, e t belbzoj, q mos t mundet m kurr dhe askund t
mbaj fjalim kundr teje." Si duket Resulull-llahu a.s. e ka refuzuar kt
propozim, n mnyr q kjo mos t bhej shprehi n t ardhmen, dhe sht
friksuar nga ndshkimi i All-llahut n ditn e Gjykimit.
Pas ktyre ndodhive n Medin, Sa'd b. Nu'mani shkon n Mek pr ta
br umren, e Ebu Sufjani e robron. I biri i Ebu Sufjanit, Amr b. Ebi
Sufjani ishte n Medin n mesin e robrve t lufts t Bedrit, t cilin e
liruan me shkmbim t Sa'd b. Nu'manit.
Kur'ani pr betejn e Bedrit
Pr shkaqet e betejs n Bedr, All-llahu xh.sh. shpalli suren "El-
Enfal" - "Plaka e lufts". Kjo sure sht shpjegim i All-llahut xh.sh. -
nse guxojm t themi kshtu - i betejs n Bedr, shpjegim i cili ndryshon
nga shpjegimet e burrave t shtetit dhe t gjeneralve.
All-llahu xh.sh. ua trheq vrejtjen myslimanve pr t metat morale
dhe lavdrimet t cilat i kishin pasur si cilsi t veta qysh m hert. N kt
237
mnyr ata jan ngritur n pikpamje morale, edukative dhe shpirtrore.
Pastaj All-llahu xh.sh. u tregon myslimanve se u ka ndihmuar pr t
korr sukses me ndihmn e engjjve, t cilt ne nuk i shohim. All-llahu
xh.sh. e bn kt n mnyr q myslimant mos t mburren dhe mos t
mendojn se ata vet e kan fituar luftn. Pr kt arsye duhet t krkojn
mbshtetje te All-llahu xh.sh. t'i nnshtrohen Atij dhe t jen t dgjueshm
ndaj Pejgamberit t Tij, e pastaj edhe vet t prpiqen.
Pastaj All-llahu xh.sh. u flet n mnyr t qart pr motivet dhe
qllimet fisnike t Resulull-llahut a.s. q e kan shtyr t ndrmarr kt
luft, t tmerrshme dhe t rrezikshme, por edhe t dobishme dhe
instruktive, pr shkak t t cilave arrihet fitorja.
Pastaj All-llahu xh.sh. u drejtohet jobesimtarve (mushrikve) dhe
munafikve (hipokritve), hebrenjve dhe robrve t lufts nga Bedri,
bindshm e me shembuj t mir, me ideale e me fjal t kuptueshme i
kshillon t dorzohen, t'i nnshtrohen dhe t pranojn Islamin, me ka do
t arrin gjer tek e Vrteta.
Pastaj All-llahu xh.sh. u drejtohet myslimanve dhe u flet pr plakat e
lufts, duke sjellur ligje, rregulla dhe zgjidhje pr kt shtje.
N kt sure, All-llahu xh.sh. pr t parn her u shpall myslimanve
ligjet e lufts dhe paqes, sidomos pr kt periudh fushveprimi t
doktrins (da'vetit) Islame, n mnyr q mnyra e lufts islame t dallohet
nga mnyra e luftimit n periudhn paraislamike. Luftrat e myslimanve
duhet t jen n shkalln m t lart t etiks, kshtu q bota t jet e
bindur se Islami nuk sht teori e thjesht, apo vshtrim i prcipt mbi
botn, por ai praktikisht edukon ithtart e vet n baza dhe parime n t
cilat thirret.
Kur'ani i ka konfirmuar paragrafet e ligjeve shtetrore dhe shoqrore,
n mnyr q me ndihmn e tyre t dallohen myslimant, t cilt u
prmbahen ktyre ligjeve nga ata t cilt u shmangen.
N vitin 2 h., All-llahu xh.sh. prcakton agjrimin e Ramazanit. N t
njjtn koh zbriti edhe dispozita pr zakattul-Fitru, e q rregullon edhe
normat elementare pr format tjera t zekateve.
Dispozita pr zakattul-Fitru, si dhe prcaktimi i normave pr forma
tjera t zekateve, ka ardhur si lehtsim i vshtirsive dhe problemeve t
shumta t natyrs materiale, q e patn goditur nj numr t madh t
muhaxhirve. Ata, me t vrtet, kan qen varfanjak t vrtet t cilt nuk
kan qen n situat t fitojn nga puna e vet.
Befasia m e bukur dhe ngjarja m e urt sht ardhja e Bajramit t
par mysliman n Islam. Ky sht Bajram Ramazani, i cili ka ardhur n
muajin shevval t vitit 2 h., menjher pas fitores s vrtet dhe t madhe
n Bedr. Nuk ka mundur t jet fest m e madhe se ky Bajram, i cili
238
sht shpallur me dispozitn e All-llahut xh.sh. q t kurorzoj suksesin
dhe fitoren.
Pamje madhshtore ka qen falja e namazit t Bajramit, t cilin e kan
kryer t gjith myslimant duke mbushur hapsirat qiellore dhe toksore
me tekbire, tevhide dhe tahmide.
366
T gjitha zemrat e admironin All-
llahun, e dshironin mshirn dhe knaqsin e Tij. Ai i ka ngritur
shpirtrisht dhe i ka pasuruar materialisht. Me ndihmn e Tij kan korr
fitore dhe Ai kt nuk e mohon, por i prkujton duke thn:
"Dhe kujtojeni (kohn) kur ishit pak n numr, ju konsideronin t
dobt dhe kishit frik se mos t'ju prlajn n Tok; e All-llahu ju
strehoi (n Medin) dhe ju prforcoj me ndihmn e Tij dhe ju furnizoj
me ushqim t pastr q t'i bheni mirnjohs." (8, 26).

366
Tekbir: All-llahu ekber. Tevhid: Ebadun, ebad. Tahmid: Elhamdulilah. (sh.p.)
239
AKTIVITETET USHTARAKE MES "BEDRIT" E "UHUDIT"
eteja n Bedr ka qen ndeshja e par me arm mes myslimanve
dhe mushrikve. Kjo ka qen beteja vendimtare, n t ciln
myslimant korrn fitore pr t cilt shum shpejt dgjuan t
gjith arabt.
B
Humbsit m t mdhenj t ksaj beteje kan qen ata, t cilt patn
humbje t mdha n njerz dhe n pasuri. Kta ishin mushrikt e Meks.
Humbsit e dyt ishin ata t cilt, me fitoren e myslimanve prjetuan
goditje t madhe n qenien e vet fetare dhe n ekonomin e vet. E kta
ishin hebrenjt.
Prej momentit kur myslimant korrn fitoren n Bedr, kta dy popuj i
kaploi urrejtja dhe armiqsia e madhe kundr myslimanve:
"Ti, me t vrtet, do t shohish se armiqt m t ashpr pr
besimtart jan hebrenjt dhe politeistt." (5, 82).
N Medin ka pasur edhe armiq t fsheht, t cilt e kishin pranuar
Islamin pr leverdi t veta personale, e jo sipas bindjes fetare. N krye t
tyre ishte Abdullah b. Ubeje dhe shoqria e tij. Ata, n asnj pikpamje,
nuk ishin m pak t rrezikshm pr myslimant sesa dy armiqt e par.
Ekzistonte edhe grupi i katrt i armiqve, e kta ishin beduint q
jetonin rreth Medins. Atyre nuk u interesonte besimi apo mosbesimi,
sepse ishin plakits dhe bandit. Kta i kaploi frika dhe dshprimi i madh
pr shkak t drejtsis, andaj u kthyen kundr myslimanve dhe kundr
fitores e namit t tyre. Shteti i fort dhe i drejt medinas gjithsesi do t'i
bnte dm mnyrs s jets s tyre si plakits dhe hajdut, pr 'arsye
edhe u bn armiq t hapt t myslimanve.
Si shihet, pra, myslimant ishin t rrethuar nga t gjitha ant prej
armiqve, por donjra pal u prcaktua ndaj myslimanve ashtu si i
konvenonte qllimeve t tyre. Derisa myslimant e Medins i prforconin
shtigjet e veta jetsore, duke u dal para komploteve, rebelimeve dhe
marifetllqeve t ngjashme, hebrenjt paraqiten si armiq t hapt, duke
shprehur kshtu pezmin dhe urrejtjen e vet, ndrsa edhe Meka kanosej me
hakmarrje t ashpr, duke paralajmruar publikisht ndshkimin.
Dhe vrtet, mushrikt do t inicojn nj betej t madhe, t rnd dhe
240
t kobshme pr myslimant, t njohur nn emrin "Beteja e Uhudit."
Myslimant e Medins, edhe pse t rrethuar nga t gjitha ant me
armiq, udhhiqnin nj politik t urt, duke u kujdesur q t mos bjn
gabime, ndrsa e kishin udhheqsin jashtzakonisht t aft, Resulull-
llahun a.s. i cili ishte mendjempreht, gjithnj i matur dhe mir i informuar
pr do rrezik, andaj me sukses u kundrvihej t gjitha armiqsive.
Ja disa prpjekje t armiqve.
Ekspedita kundr fisit Benu Sulejm
Lajmi i par i pakndshm, q i erdhi Resulull-llahut a.s. ka qen se
fiset Benu Sulejm nga gatafant jan duke prgatitur ushtrin pr ta
sulmuar Medinn.
Resulull-llahu a.s. papritmas i tuboi dyqind kalors dhe i befasoi kto
fise n ifligjet e tyre n El-Kuder.
367
Ushtria e Benu Sulejmve u shprnda n t gjitha ant, duke i ln n
lugin pesqind deve t cilat i prvetsoi ushtria medinase. Resulull-llahu
a.s. i ndau devet, pasi e ndali nj t pestn. do ushtari i takuan nga dy
deve. Ata zun rob edhe nj djalosh, q quhej Jesar, i cili i takoi Resulull-
llahut a.s. e ky ia dhuroi lirin. Resulull-llahu a.s. n vendin e tyre qndroi
tre dit, e pastaj u kthyen n Medin.
Kjo ekspedit ngjau n muajin shevval t vitit 2 h., apo shtat dit pas
kthimit nga Bedri.
Si zvends n Medin e ka ln Sebba b. Urfeten, e disa thon Ibni
Ummi Mek'tumin.
368
367
El-Kuder sht vend i fisit Benu Sulejm n Nexhd, n veri t rrugs tregtare mes
Meks dhe Shamit.
368
Zadu-l-Me'ad: II/90; Ibni Hisham: II/43, 44; Muhtesar Siretu-r-Resul nga
Nexhdi, f. 236.
241
KOMPLOTI MEKAS PR VRASJEN E RESULULL-LLAHUT A.S.
ushrikt mekas ishin t pezmatuar me humbjen n Bedr.
Assesi nuk mund t kuptonin se si u b kjo. Andaj urrejtja e
tyre ndaj njeriut, t cilin e konsideronin si fajtorin kryesor pr
fatkeqsin e tyre, Pejgamberit t All-llahut, Muhammedit a.s. rritej
gjithnj e m tepr.
M
Komplotin e thurn dy trima mekas. Qllimi ishte q t prfundoj
puna nj her e prgjithmon me shkaktarin e tr ksaj prarjeje, Pej-
gamberin a.s.
Menjher pas Bedrit, Umejr b. Vehb b. Xhumhi dhe Safvan b. Ume-
jje, u uln pr ta sajuar komplotin. Umejri prndryshe ishte njri prej
shejtanve kurejshit, i cili gjithnj e kishte keqtrajtuar Resulull-llahun a.s.
dhe as'habt e tij gjersa ishin n Mek. Djali i tij, Vehb b. Umejri ka qen i
robruar n Bedr, prej t cilit kupton pr ngjarjen n lidhje me hudhjen e
njerzve n pusin e vjetr t Bedrit. Safvani tha: "Vrtet, pas psimit t
tyre, jeta jon nuk vlen kurrgj." Umejri u prgjigj: "Ashtu sht ! Sikur
t mos kisha borxh, t cilin duhet ta kthej dhe fmijt, t cilt duhet t'i
mbroj, pasha Zotin, do t shkoja pr ta mbytur Muhammedin. E edhe ndaj
tyre kam obligim, sepse djali im sht rob i tyre. Safvani shfrytzoi rastin e
tha: "Borxhin tnd e pranoi un mbi vete, un do ta kthej n emr tnd,
fmijt tu do t jen me fmijt e mi, do t'u ndihmoj derisa t jam gjall.
ka kam un do t ken edhe ata." Umejri tha: "Askujt mos i trego pr
kt." "Mir", tha Safvani. Umejri urdhroi q t'ia mprehin shpatn, dhe u
nis pr n Medin. Kur erdhi tek mesxhidi, zbriti prej deves dhe e lidhi
at. Aty e pa Umer b. El-Hattabin, i cili bisedonte me nj grup mysli-
mansh rreth Bedrit, e tha: "Ky qen, armik i All-llahut - Umejri, nuk ka
ardhur me qllime t mira." Pastaj hyri tek Resulull-llahu a.s. e i tha: "O
Pejgamber i All-llahut, ja erdhi armiku i All-llahut, Umejri, i ngjeshur me
shpat." Pejgamberi tha: "Sille tek un." Umejri u afrua, kurse Umeri e
trhoqi pr rrypi t shpats, ia vari at n qaf, e u tha disa ensarve: "Hyni
brenda dhe uluni afr Resulull-llahut a.s. dhe ruajeni mir prej ktij
krimineli. Ky nuk ka ardhur me qllime t mira." Ather e futi brenda,
duke e mbajtur pr shpate. Kur e pa kshtu Resulull-llahu a.s. tha:
"Lshoje, o Umer!" Pastaj i tha Umejrit: "A nuk do t prshndetesh?" Ky
tha: "Mir mngjesi!" "All-llahu na ka shprblyer me prshndetje m t
mir se kjo", tha Pejgamberi, "selami sht prshndetja e jon dhe e
banorve t Xhennetit."
Pastaj Resulull-llahu, e pyeti: "Pr ka ke ardhur?"
242
"Pr shkak djalit tim t robruar, q t silleni mir ndaj tij."
"E, ka t duhet shpata rreth qafs?"
"All-llahu le t'i bj t shmtuara shpatat, se mos patm dobi prej tyre?"
"Mir, e tani m thuaj sinqerisht, o Umejr, pr ka ke ardhur?"
"Tanim t thash, pr shkak t djalit."
"Po, a nuk ke ndejtur me Safvan b. Umejjen dhe i keni prmendur
njerzit nga pusi n Bedr - kurejshitt, e ti ke thn: "Sikur t mos kisha
borxh dhe fmijt, do t shkoja ta mbys Muhammedin", kurse Safvani i
mori mbi veti borxhin dhe fmijt, vetm q t m mbysish? All-llahu
xh.sh. sht dshmitar pr kt."
Umejri tha: "Dshmoj se ti je Pejgamber i Zotit. Ne nuk kemi besuar
se ti je Pejgamber i All-llahut, dhe se t zbret Shpallja nga qielli. Gjat
ksaj marrveshjeje kemi qen vetm un dhe Safvani. Pasha All-llahun,
tani e di se vetm All-llahu ka mund t t lajmroj pr kt. Falnderimi i
qoft All-llahut q m prudhi n Islam dhe m solli n kt vend." Pastaj e
shqiptoj kelimei shehadetin.
Ather Resulull-llahu a.s. i tha as'habve: "Msojani fen vllait tuaj,
msojani Kur'anin dhe lirojani djalin."
Pr sa i prket Safvanit, ai fliste n Mek: "Gzohuni pr at q s
shpejti do t dgjoni. Do t jet lajm i till, sa q do t'ju bn t harroni
fatkeqsin e Bedrit."
Pasi Umejri nuk u kthye menjher, ai i pyeste udhtart pr t. Njri
e informoi se Umejri kishte pranuar Islamin. Andaj Safvani u betua se m
kurr nuk do t fliste me t, e as q do ta ndihmonte ndonjher.
Pas nj kohe Umejri kthehet n Mek, ku vepron si da'ji (interpretues i
fes) me sukses, sepse fal tij shum njerz pranuan Islamin.
369
369
Ibni Hisham: I/662-663.
243
BETEJA ME HEBRENJT
E FISIT BENU KAJNUKA
par kemi folur pr paragrafet e kontrats, t ciln e ka lidhur
Resulull-llahu a.s. me hebrenjt. Resulull-llahu a.s. prpikrisht
i prmbahej do pike t ksaj kontrate, prandaj me t drejt
mund t thuhet se myslimant me sjelljet e veta nuk e kan cenuar asnj
shkronj t vetme t ksaj kontrate.
M
Sa u prket hebrenjve, popull i njohur n histori si tradhtar, mash-
trues, besthyes dhe shkels t fjals s dhn, sht pritur q t vazhdojn
kt zakon t vjetr. Ata filluan t shkaktojn turbullira, t nxisin
rregullime n radht e myslimanve, t prgatisin kurthe dhe t thurin
komplote kundr myslimanve. Pr kt kemi shembuj t shumt.
Intrigat e hebrenjve
Ibni Is'haku thot: "Sh'ase b. Kajsi, prijs hebrenj i momuar n
mosbesnikri, smirzi i zjarrt dhe ziliqar tinzak i myslimanve, nj her
kalon afr disa as'habve (disa ishin t fisit Hazrexh e disa t fisit Evs), t
cilt Resulull-llahu a.s. i kishte ftuar n marrveshje. I pa duke biseduar
dhe duke diskutuar n harmoni, dashuri dhe paqe, ndrsa iu kujtua se para
Islamit jetonin n grindje dhe armiqsi. Kjo gjendje e tanishme e plciste
prbrenda, andaj tha: "U bashkua populli pr t cilin llomotitej dhe prflitej
n kt qytet. Jo, pasha Zotin, ne nuk mund t jetojm s bashku me ta. Ne
nuk kemi ekzistenc prderisa ata jan s bashku."
Pastaj i urdhroi nj t riu hebrenj, i cili ishte me te, q t shkonte n
at shoqri myslimane, t ulet m ta dhe t fillonte t flas pr luftn e
kaluar t Bu'athit dhe armiqsin mes Benu Hazrexhve dhe Benu El-
Evsve. Dhe i tha q t'i prkujtoj ata se ka kishin folur atbot njri
kundr tjetrit duke i cituar vargjet e poetve t periudhs paraislamike
(kohs s xhahilijetit).
I riu e dgjoi dhe bri si tha Sh'ase b. Kajsi. Myslimant filluan bisedn
rreth kohs paraislamike dhe rreth ksaj edhe u ngatrruan. Dy veta u
ngritn, njri nga fisi Hazrexh e tjetri nga fisi El-Evs, dhe e tepruan me
bised dhe ofendime, gjersa njri prej tyre nuk the:
"Nse keni dshir, prsri mund t luftojm!"
T pranishmit nga t dy fiset u ngritn n kmb dhe t hidhruar e t
244
pezmatuar klithn: "Arm, arm!" Pastaj, duke klithur kshtu, doln
prjashta dhe pr pak nuk u shkaktua prleshja.
Lajmi arriti tek Resulull-llahu a.s. i cili doli para tyre me nj grup
muhaxhirsh e the:
"O mysliman, pash All-llahun, a mos vall do t ktheheni n
xhahilijet, e un gjall mes jush? Vall, a mos doni t ktheheni n pabesim
pasi q All-llahu ju prudhi n Islam dhe ju dhuroi at? Islami i ka dhn
fund zakoneve t xhahilijetit, problemeve dhe mnyrs s jetess n t.
Islami ju ka shptuar nga pabesimi dhe mes jush ka futur mirkuptim dhe
dashuri."
Njerzit kuptuan se shejtani i kishte przier gishtrinjt e vet mes tyre
dhe se kishin gabuar.
Kuptuan se armiku gjakatar ua kishte kurdisur intrign, andaj filluan t
qajn, e pastaj u prqafuan, u pajtuan dhe s bashku vajtn me Resulull-
llahun a.s., t dgjueshm dhe t prulur, duke falnderuar All-llahun
xh.sh. q e shuajti zjarrin t cilin e ndezi armiku i All-llahut, Sh'ase b.
Kajsi.
Ky sht vetm nj shembull i veprimtaris s hebrenjve pr t
shkaktuar prarje mes myslimanve.
Kjo sht vetm nj nga tentimet q t fusin pasiguri mes besimtarve
me qllim q t'i dobsojn themelet posa t ndrtuara t shtetit t ri dhe
fes s re. N kto qllime t liga t tyre ishin t palodhshm dhe t
guximshm.
Si detyr kryesore e tyre ishte q t prhapin antipropagand pr fen
Islame. N mngjes zgjoheshin n besim, e natn flinin n pabesim.
Mbjellnin farn e dyshimit atje ku zemrat ishin t dobta. Materialisht i
rrezikonin ata me t cilt kishin fardo lidhjesh afariste. Kur i kishin borxh
dikujt i mashtronin dit e nat me radh duke u dhn premtime t
rrejshme.
Dinin t thonin: "Ne t kemi pasur borxh para Islamit, gjersa ishe n
besimin e babs tnd, por tani ne nuk kemi kurrfar lidhje me ty. Ne nuk
kemi marr kurrgj prej myslimanit, e as q i kemi borxh ndonj myslimani.
Prej kur e ke ndrruar fen ti me ne nuk ke asgj.
370
T gjitha kto Hebrenjt i bnin para Bedrit, ndonse kishin lidhur
marrveshje me Resulull-llahun a.s.
Resulull-llahu a.s. dhe as'habt i duronin dhe i toleronin t gjitha kto
pr t'i ikur konflikteve dhe pr ta ruajtur paqen dhe sigurin n terren.
Hebrenjt Benu Kajnuka shkelin kontratn
370
Gjith komentuesit e Kur'anit, kryesisht cekun shembujt e komploteve t
hebrenjve gjat komentimit t sures Ali Imran, e edhe n suret tjera.
245
Kur e pan hebrenjt se All-llahu xh.sh. i ndihmoi myslimant n
Bedr dhe u siguroi fitore t lavdishme, kshtu q fituan fam e autoritet
dhe u bn t tmerrshm pr armiqt, doli n shesh urrejtja, zilia dhe
xhelozia e tyre, andaj filluan ta shprehin haptazi armiqsin e vet dhe
publikisht t bjn smirzira dhe mynxyra.
Shpirtligu m i madh dhe m i ashpr ka qen Ka'b. b. El-Eshrefi (pr
kt do t flasim m von).
Kjo sht pr sa i prket individve, e pr sa i prket fiseve hebrenje.
m t rrezikshmit kan qen hebrenjt e fisit Benu Kajnuka, t cilt jetonin
brenda n Medin. E kishin lagjen e vet, q quhej me emrin e tyre. Ishin
zejtar: artar, farkatar, argjendar etj. Pr shkak se merreshin me kso
pun secili prej tyre ishte i armatosur. I kan pasur shtatqind ushtar t
armatosur mir.
Kta ishin hebrenjt m t guximshm t atyre viseve. Pas Bedrit
haptazi filluan t'i sulmojn myslimant dhe ta zgjerojn rrjetn e fush-
veprimit kundr tyre. Prhapnin frik, e prqeshnin dhe e sulmonin secilin
mysliman q vinte n tregun e tyre.
M n fund filluan t'i sulmojn edhe grat myslimane.
Kur u mbush "gota e vrerit" plot, Resulull-llahu a.s. i tuboi ata dhe u
mbajti nj ligjrat, duke i ftuar q t'i prmbahen drejtsis dhe t ndjekin
rrugn e s mirs. Ai u krcnua se nuk do t munden gjat t bjn
prapsira t tilla, dhe nse vazhdojn kshtu do t pendohen fort.
Ata, jo vetm q nuk i prfilln kto fjal, por u bn edhe m t
ashpr n veprimet e tyre.
Ebu Davudi, e edhe muhadditht tjer, transmeton nga Ibni Abbasi, r.
a., se ka thn: "Kur Resulull-llahu a.s. i mundi kurejshitt n Bedr, dhe
kur u kthye n Medin, i tuboi hebrenjt te arshia e Benu Kajnukve dhe
iu drejtua:
"O popull hebrenj, pranoni Islamin para se t'ju ndodh ajo ka u ndodhi
kurejshitve."
Ata than: "O Muhammed, mos u dalldis me humbjen dhe me vrasjen
e disa kurejshitve, t cilt jan analfabet dhe pa eksperienc dhe t cilt
nuk kan aspak njohuri pr luft. Po qe se fillon luftn me ne, ather do t
kuptosh se ne jemi lufttar t vrtet, dhe se nuk ke hasur n t till si
jemi ne."
Ather All-llahu xh.sh. shpalli ajetet, n t cilat flet pr hebrenjt:
"Thuaju (o Muhammed!) atyre q mohuan: "Ju do t shtypeni dhe
do t tuboheni n skterr. E, sa vendbanim i tmerrshm sht ai vend!
Ju keni shembullin n dy ushtrit q ishin n konflikt: njra q luftoi
n rrugn e All-llahut, dhe tjetra - e mohuesve, s cils i dukej se para
246
vets ka dy her m shum kundrshtar. Se All-llahu me ndihmn e
vet e forcon k t doj. Ky sht, me t vrtet, msim pr largpamsit."
(3, 12-13).
371
Reaksioni i Benu Kajnukve paralajmronte haptazi luftn. Resulull-
llahu a.s. e fshehu hidhrimin e vet, u prmbajt me tr fuqin dhe i
urdhroi myslimant q edhe ata t jen t durueshm.
Ndrsa ata, hebrenjt e fisit Benu Kajnuka, vazhduan me trazira dhe
rregullime n Medin. Filluan t bjn kaose, t mbjellin frik, t prhapin
mynxyra dhe kshtu t'ia mbyllin vetit dyert e jets s rehatshme.
Ibni Hishami transmeton nga Ebi Avni se nj grua Arabe nj dit
shkon n tregun Benu Kajnuka pr t shitur mall. Pasi e shet mallin, hyn
tek nj artar. Hebrenjt tubohen rreth saj dhe krkojn prej saj q ta
zbulonte fytyrn. Ajo refuzoi t bnte kt, kurse artari i afrohet dhe e
mbrthen nj kind t pees pas shpins saj.
Ajo ishte e pakujdesshme, andaj as q vrejti di. Kur u ngrit, peeja u
gris dhe ju shplua nj pjes e trupit. T gjith filluan t qeshin ndrsa ajo
klithi.
Nj mysliman e sulmoi artarin dhe e mbyti. Pastaj hebrenjt e mbytn
myslimanin. Farefisi i ktij myslimani i thirri n ndihm myslimant tjer
dhe kshtu u shkaktua prleshja mes tyre dhe hebrenjve Benu Kajnuka."
372
Rrethimi, dorzimi dhe shprngulja e Kajnukve
Tanim Resulull-llahun a.s. e neveriti kjo. Prandaj e caktoi si mbik-
qyrs t Medins Ebu Lubabe b. Abdul-Mundhirin, kurse flamurin ia dha
Hamza b. Abdul-Muttalibit dhe u nis me ushtri kundr Benu Kajnukve.
Kur dgjuan pr ardhjen e ksaj ushtrie, hebrenjt u fortifikuan mir n
lagjen e vet duke caktuar roje dhe vendosn barikada.
Resulull-llahu a.s. pesmbdhjet dit e mbajti t rrethuar fortifikatn
e tyre, duke filluar prej dits s shtun, gjysmn e shevvalit t vitit 2 h. e
gjer m nj dhul-ka'de.
All-llahu xh.sh. futi frik n zemrat e tyre (kur All-llahu xh.sh.
dshiron ta poshtroj dhe ta shkatrroj nj popull, ather Ai atyre ia
mbush zemrat me frik), andaj i dorzohen Resulull-llahut a.s. q ky t
gjykoj pr ta, pr pasurit e tyre dhe pr grat e fmijt e tyre. Resulull-
llahu a.s. urdhroi q t lidhen t gjith.
Ather u zgjua vetdija hipokrite e Abdullah b. Ubeje Selulit, i cili
shpejtoi tek Resulull-llahu a.s. pr ta lutur q t'i fal hebrenjt. Ai tha: "O
Muhammed, bhu i mshirshm ndaj aleatve t mi (ky ishte hazrexhas)."
Resulull-llahu a.s. nuk iu prgjigj, e ky e prsriti krkesn e vet. U kthye
371
Sunenu Ebi Davud: II/115; Ibni Hisham: I/552.
372
Ibni Hisham: II/47, 48.
247
kah Resulull-llahu a.s. dhe ia futi dorn n xhep t kmishes s tij, kurse
Resulull-llahu a.s. i tha: "Ik prej meje!", dhe aq tepr u hidhrua sa q
hidhrimi iu duk n fytyr, e tha: "Vaj halli pr ty, ik prej meje!" Hipokriti
nuk lshoi pe. Me kryenesi ende e mbante Resulull-llahun a.s. duke
thn: "Jo pasha Zotin, nuk do t t lshoj, prderisa nuk lshon pe ndaj
ndshkimit t aleatve t mi. Katrqind rojtar dhe treqind armadill m
kan mbrojtur nga armiku i kuq dhe i zi e ti dshiron t'i vrasish pr nj dit.
Kam frik se do t ket pasoja t rnda pas ksaj."
Resulull-llahu a.s. u soll me kujdes ndaj ktij hipokriti i cili sakaq para
nj muaji e kishte pranuar Islamin, andaj lshoi pe ndaj krkess s tij.
Urdhroi q kta t shprngulen nga Medina dhe t mos qndrojn m aty
afr. Atbot u shprnguln n Sham dhe u vendosn n Edhreat. Shumica
nuk u adaptuan n rrethin e ri, andaj vdiqn aty.
Resulull-llahu a.s. e konfiskoi pasurin e tyre. Prej ksaj pasurie pr
veti i ndali tri ark, dy parzmore, tri shpata, tri shtiza dhe nj t pestn e
plakave. Plakat i ka mbledhur Muhammed b. Meslemeh.
373
Ekspedita n "Suvejk"
Prderisa n Medin armiqt e Resulull-llahut a.s. Safvan b. Umejje.
hebrenjt dhe hipokritt bnin komplote dhe nxisnin n kryengritje, n
Mek Ebu Sufjani mendonte pr iden, q me veprime sa m pak t
dukshme, t'u bnte sa m shum t kqija myslimanve.
sht dashur urgjentisht t'i prvishet nj pune t till, n mnyr q ta
kthente autoritetin e humbur tek populli dhe prsri t afirmonte fuqin
dhe dinjitetin e vet. Andaj betohet se nuk do ta lante kryet nga papastrtia,
xhunubllku, gjersa nuk e sulmon Muhammedin a.s.
Ai me dyqind kalors u nis pr n Medin. Kur erdhi n grykn e malit
Nejb, prafrsisht 200 mila afr qytetit, u ndal aty, sepse nuk dshironte
sulm t hapt dhe t drejtprdrejt n Medin. Vendosi q ky t jet sulm i
ngjashm me sulmet e kusarve.
Nn mbrojtjen e nats s errt, i fshehur prej shikimeve kurreshtare,
erdhi n lagjen ku jetonte Hujej b. Ahtabi. Krkoi t hynte n shtpin e tij,
por ky nuk e lejoi nga frika pr jetn dhe familjen e vet. Pastaj Ebu Sufjani
vajti tek Selam b. Mishkeme - prijsi i fisit tjetr hebre Benu En-Nadir dhe
ruajtsi i thesarit t tyre - dhe krkoi q t hynte tek ai. Ky e pranoi, e
ushqej dhe i dha pr t pir. Pastaj e njoftoi me lajmet e reja n Medin.
Pas ksaj, Ebu Sufjani n t njjtn nat vajti tek gryka e malit, ku
pritshin kalorsit e tij. Menjher e drgoi nj grup pr ta sulmuar lagjen
medinase El-Arid, t cils ia rrnuan muret, ia pren e ia dogjn hurmat
dhe shkaktuan dm t madh material. N rrug e sipr vran nj ensar dhe
373
Zadu-l-Me'ad: II/71.79; Ibni Hisham: II/47-49.
248
nj aleat t tij, t cilt bnin roje. Pastaj ikn prapa kah Meka.
Resulull-llahu a.s. kuptoi pr kt sulm kusarsh t Ebu Sufjanit, dhe
u nis ta ndjek at dhe kalorsit e tij, t cilt, tanim, ishin duke ikur me
shpejtsi t madhe. Gjat ikjes, pr tu shkarkuar dhe lehtsuar, i hidhnin
pajisjet dhe ushqimin. Ndaj edhe patn sukses t ikin. Resulull-llahu a.s. i
ndoqi gjer tek rrafshina Ensarijal-Kadr, pastaj vendosi t kthehet.
Myslimant i mblodhn pajisjet t cilat i kishin gjuajtur idhujtart n ikje e
sipr. Prandaj kjo ekspedit sht quajtur "Suvejk" (pajisjet), q ka
ndodhur n dhul-hixhxhe t vitit 2 h., dy muaj pas Bedrit.
N Medin si mbikqyrs ishte Lubabe b. El-Mundhiri gjer n kthimin
e Resulull-llahut a.s.
374
Ekspedita n "Dhi emr"
Kjo ka qen ekspedita m e madhe dhe m e numrt t ciln e ka
udhheq Resulull-llahu a.s. para betejs n Uhud. Ndodhi n muharrem t
vitit 2 h. e kundr fiseve Benu Thalebe dhe Muharib. Resulull-llahun a. s. e
lajmrojn se kta armiq jan duke prgatitur sulmin n pjest kufitare t
Medins pr t'i plakitur ato. Ndaj ky prgatiti nj ushtri prej 450
ushtarsh, gjysma kalors e gjysma kmbsor, dhe u nis n rrug. N
Medin e zvendsonte Uthman b. Affani.
Gjat rrugs e zun nj njeri t quajtur Xhebbar nga fisi Benu Thalebe
dhe e solln para Resulull-llahut a.s. E thirri n Islam e ai pranoi. Resulull-
llahu a.s. e vendosi afr Bilallit dhe e morn me veti kundr armikut.
Kur pa armiku se po vjen ushtria e madhe e myslimanve, populli iku
n male, ndrsa myslimant arritn gjer tek pusi i quajtur "Dhi- Emr."
Resulull-llahu a.s. me ushtrin e vet aty fushoi gjat tr muajit seffer
t vitit 3 h., me qllim q t'u tregojn fiseve beduine arabe q posedojn
fuqi dhe njerz edhe jasht Medins. Dhe vrtet, i kan tmerruar mjaft
edhe pa ndrmarr ndonj aksion lufte.
Pastaj Resulull-llahu a.s. u kthye n Medin me ushtrin e vet.
375
Vrasja e Ka'b b. El-Eshrefit
Ka'b b. El-Eshrefi ka qen hebre i cili m tepr se t gjith e urrente
Islamin. Ky e shqetsonte Resulull-llahun a.s. dhe rrejshm paraqitej si
mysliman gjer n prleshje.
Ky ishte pjestar i fisit Tajj nga Benu Nebhant, e nnn e kishte prej
fisit Benu En-Nadir.
Ishte bandill i pasur, shum i njohur me bukurin e vet dhe njri prej
374
Zadu-l-Me'ad: II/90, 91; Ibni Hisham: II/44, 45.
375
Ibni Hisham: II/46; Zadul-Miad: II/91; Flitet se n kt ekspedit De'asuri ose
Gavresi ka tentuar ta vret Resulull-llahun a.s., por kjo nuk sht e vrtet. Kjo ka
ndodhur gjat nj ekspedite tjetr. Shiko Buhari: II/593.
249
poetve t famshm hebrenj. Jetonte n lagjen jugperndimore t Medins
t fortifikuar. Ishte n marrveshje me fisin Beni En-Nadir.
Kur kuptoi se Resulull-llahu a.s. ngadhnjeu n Bedr, me 'rast ishin
vrar shum njerz t njohur nga kurejshitt, The:
"Vall, a sht kjo e vrtet!? Ata njerz kan qen arabt m t
njohur, prijs t tyre, a sht e mundur q Muhammedi t'i ket mundur ata?
Pasha Zotin, nse kjo sht e vrtet, ather m mir sht t jetohet nn
tok, se sa t jetohet mbi t."
Kur u bind n vrtetsin e lajmeve, dhe n fitoren e Resulull-llahut
a.s. dhe myslimanve, ky armik i All-llahut xh.sh. vendosi ta sulmonte
Pejgamberin a.s.
Filloi t shrbehet me talentin e vet poetik q n poezit e tija t'i
lavdronte kurejshitt dhe t'i inkurajonte kundr myslimanve. Kjo nuk i
mjaftonte, ndaj i hipi deves dhe vajti n Mek. Erdhi tek El-Muttalib b.
Ubeje Vedaah Es-Sehmi dhe filloi t'i recitonte vargjet e veta duke vajtuar
mbi viktimat e Bedrit, veanrisht i vajtonte viktimat e bunarit t vjetr
"Kalib". Kshtu i shkoi pr dore t fut trazira t reja mes tyre dhe prsri
ndezi urrejtjen kundr Pejgamberit a.s. I thrriste kurejshitt n luft
kundr tij.
Gjersa ishte n Mek, Ebu Sufjani dhe kurejshitt tjer e pyetn: "A e
don m tepr fen ton apo t Muhammedit? A jemi ne n rrug t drejt
apo ai?" "Ju jeni n rrug t drejt, andaj edhe jeni m t mir se ata", u
prgjigj ky.
Me kt rast, All-llahu xh.sh. shpalli:
"A nuk i ke par ata, t cilve u sht dhn nj pjes e Librit?
Besojn n statuja dhe n t kqija dhe ju than mohuesve: "Kta jan
n rrug m t drejt se ata q besojn (myslimant)." (4, 51)
Pastaj Ka'bi u kthye n Medin dhe vazhdoi me intrigat e veta. N
vargjet e veta satanike i njolloste grat myslimane t as'habve dhe me
gjuhn e vet t ndyer u shkaktonte dhembje dhe vuajtje t mdha shpirt-
rore.
Kur Resulull-llahu a.s., trsisht i hidhruar, i pyeti as'habt e vet:
"Kush do t'i qroj hesapet me Ka'b b. Eshrefin? Ai sht duke shqetsuar
All-llahun dhe Pejgamberin e Tij", u lajmruan Muhammed b. Mesleme,
Ubad b. Bisher dhe Selkan b. Seleme, i quajtur Ebu Naile, vllai mndor i
Ka'bit. gjithashtu u lajmruan edhe El-Harith b. Evsi dhe Ebu Abes b.
Huberi. Udhheqs t grupit e zgjodhn Muhammed b. Meslemen.
Ekzistojn disa tradita gojore t cilat flasin pr vrasjen e Ka'b b.
Eshrefit.
Kur Resulull-llahu a.s. pyeti: "Kush do t'i qroj hesapet me Ka'bin?
Ai sht duke shqetsuar All-llahun dhe Pejgamberin e Tij", u ngrit
250
Muhammed b. Mesleme e tha: "Un, o Pejgamber i All-llahut. A dshiron
ta mbys?" "Po, u prgjigj Resulull-llahu a.s. "Pra m lejo t'i them di".
Pejgamberi a.s. tha: "Thuaji!"
Muhammed b. Mesleme shkoi tek Ka'bi e i tha: "Ky njeri (Muhammedi
a.s.) gjithnj prej nesh krkon sadaka. Na ka lodhur m me kt.
Ka'bi tha: "Sigurisht do t'ju mrzit."
Ibni Mesleme tha: "'ti bsh, e kemi pasuar dhe nuk dshirojm ta
braktisim gjersa nuk e shohim se far qllimesh ka. Por deshta t m
huazosh nj apo dy veseke grur."
376
Ka'bi tha: "Do t jap, por m par ma jep pengun."
Ibni Mesleme tha: "ka t jap peng?"
Ka'bi tha: "Ma jep peng gruan tnde".
Ibni Mesleme: "Si ta jap gruan peng kur t'i je njeriu m i bukur?"
Ka'b: "Ma jep peng djalin tnd."
Ibni Mesleme: "Si ta jap djalin, e pastaj tr jetn ta shajn dhe t'i
thon se ka qen peng pr nj apo dy vesek. Kjo do t'ishte turp pr ne.
Por, peng mund t'i jap armt." U morn vesh q t'ia drgoj armt.
Bised t ngjashme me t ka br edhe Ebu Naile. Ai vajti tek Ka'bi
dhe i recitoi disa vargje t vjershave t tia. Pastaj i tha: "Vaj pr ty, kam
ardhur q t t tregoj dika, por me kusht q nuk do ti tregosh askujt."
Ka'bi tha: "M trego!"
Ebu Naile tha: "Ky njeri (Muhammedi a.s.) na erdhi dhe na solli
telashe. Arabt na u bn armiq. M nuk jemi t bashkuar. Rrugt na u
ndan, fmijt na u shprndan. Njerzit u lodhn. Ne mundohemi pr do
dit, e edhe fmijt tan. Jemi t uritur..." dhe kshtu filloi e njjta bised
si u zhvillua me Ibni Meslemen.
Gjat biseds Ebu Naile tha: "Un kam shok t cilt mendojn
sikurse un. Kam dshir t'i drgoj tek t'i pr t'ju shitur ushqim."
Ibni Mesleme dhe Ebu Naile me kt bised kan dashur t arrinin nj
qllim - q t mund t vijn lirisht n shtpin e tij me armt dhe me
njerzit e vet.
Nj nat t ndritshme, m 14. rebiul-evvel t vitit 3 h., u tubua grupi i
zgjedhur tek Resulull-llahu a.s. e ky i prcolli gjer tek varrezat e Medins
(Beki'el Garkad) duke u thn: "Nisuni n emr t All-llahut! O All-llahu
im, ndihmoi kta!"
Pastaj Resulull-llahu a.s. u kthye n shtpi ku e kaloi tr natn duke u
falur dhe duke lutur All-llahun.
Grupi i zgjedhur arriti gjer tek bedenet e lagjes s Ka'bit. Ebu Naile e
thirri. Ai u ngrit pr t dalur, e gruaja e tij, me t ciln pak koh m par
376
"Vesek" sht njsi pr matjen e peshs tek arabt (1 vesek = 60 s'aa, kurse 1
s'aa = 60. grushta).
251
ishte martuar, i tha: "Ku shkon n kt koh t nats? A dgjon, m bhet
sikur nga ky z pikon gjaku."
Ka'bi u prgjigj: "Ai sht vllai im Muhammed b. Mesleme dhe vllai
im mndor, Ebu Naile. Nikoqiri krenar duhet t'i prgjigjet thirrjes e t dal
bile edhe nse e thrrasin pr ta vrar." Pastaj doli para tyre mir i
parfymosur.
Ebu Naile qysh m par u kishte thn shokve: "Nse del, un do t'i
marr er flokve t tij. Nse e shihni se kjo m ka shkuar pr dore dhe se
jam duke e mbajtur pr floksh, ather ju sillni atij."
Ka'bi zbriti tek ata, biseduan pak e pastaj Ebu Naile i tha: "A t
shetisim pak, o Ibni Eshref gjer tek druri i vjetr, e atje t bisedojm?" Ai u
prgjigj: "Nse doni."
U nisn t shetisin e Ebu Naile i tha: "Sa er e mir! Ende t till nuk
kam ndier." Ka'bi u gzua e tha: "E kam gruan m t njohur pr erza."
Ebu Naile e pyeti: "A m lejon t'i marr er koks sate?" "Po", tha Ka'bi.
Ebu Naile e futi dorn n flokt e tij pr t marr er s bashku me shokt
e vet.
Vazhduan t shetisin, e pas nj kohe Ebu Naile pyeti: "T marr er?"
"Ani", tha Ka'bi. Ebu Naile veproi n t njjtn mnyr sikurse hern e
par, pastaj e lshoi q t mos zgjonte dyshim
Pastaj shetitn edhe pak, e Ebu Naile pyeti: "A t marr er?" "Ani",
tha Ka'bi. Ebu Naile e futi dorn n flokt e tij, e kapi pr to dhe thirri:
"Goditeni armikun e All-llahut!" Shpatat vringlluan, por nuk mundn ta
mbysin. Ather, Muhammed b. Mesleme u shtrngua e rrzoi pr toke
dhe e preu n qaf. Armiku i All-llahut vdiq duke lshuar britm, prej t
cils u trembn t gjith rreth tij.
N t gjitha kshtjellat u ndez zjarri.
Grupi i zgjedhur filloi t trhiqet. El-Harithi b. Evsi ishte i plagosur
nga disa therje t shpatave t shokve t vet, sepse ishte nat. Atij i
rridhte gjaku, prandaj mbeti prapa shokve. Kur shoqria doli n rrug t
hapt, vrejtn se Ebu Harithi nuk ishte me ta. U ndaln pr ta pritur. Ai
mbrriti pas nj ore, duke i ndjekur gjurmt e shokve, pastaj vazhduan
rrugn s bashku. Kur erdhn tek Beki'el Garkad, thirrn tekbire. Resulull-
llahu a.s. i dgjoi kto tekbire dhe kuptoi se Ka'bi ishte vrar dhe se grupi i
zgjedhur ishte duke u kthyer. Kta s shpejti erdhn, e Resulull-llahu a.s. u
tha: "I paqit fytyrat plot gazmend!" Ata u prgjigjn: "Edhe e jotja
gjithashtu, o Pejgamber i All-llahut." Pastaj e hudhn kokn e keqbrsit
para kmbve t tij, e Resulull-llahu a.s. e falnderoi All-llahun xh.sh. pr
ndihmn e Tij. Me dorn e vet i frkoi plagt e Harithit dhe ai u shndosh.
Pas ksaj ngjarjeje, situata n Medin u qetsua pak.
377
377
Ibni Hisham: II/51-57; Sahihu-l-Buhari: I/341, 425, II/577; Sunenu Ebi Davud
252
Kur hebrenjt kuptuan pr psimin e kryeparit t tyre, Ka'b b. El-
Eshrefit, i kaploi tmerri dhe u hyri frika nga psimet e reja, sepse e kuptuan
se Resulull-llahu a.s. nuk sht duke ushtruar fuqin dhe dhunn kundr
atyre t cilt e mbajn fjaln dhe i prmbahen kontrats s caktuar, dhe se
nuk ka shptim pr ata, t cilt shkaktojn turbullira dhe mbjellin urrejtje.
Prandaj as q lvizn nga vendi pr shkak vrasjes s Ka'bit.
Ata u qetsuan, t gatshm pr t'i respektuar marrveshjet dhe
kontratat, ndrsa m t kqijt, ky lmsh gjarprinjsh hebrenj, ikn n
zgavrat e veta pr tu fshehur n to.
Kshtu Resulull-llahu a.s. ishte i detyruar q, koh pas kohe, t merret
edhe me qetsimin e trazirave t brendshme, t cilat nuk i shkaktonin
myslimant. Mirpo pas ksaj ngjarjeje morn frym m leht.
Ekspedita n Bahran
Resulull-llahu a.s., s bashku me treqind lufttar u nis n nj patrullim
t madh, n muajin rebiul-ahir t vitit 3 h. n drejtim t Bahranit, ku
gjenden disa qytete t Hixhazit n rajonin Fer'i. N kt vzhgim t
rndsishm strategjik qndroi dy muaj, pastaj u kthye n Medin pa
luftuar.
378
Patrulla e Zejd b. Harithit
Kjo sht lvizja e fundit e ushtris myslimane para lufts n Uhud.
Kjo ndodhi n muajin rebiul-ahir t vitit 3 h.
Pas lufts s Bedrit, kurejshitt e kaluan pranvern n hidhrim dhe
pikllim, e kur u afrua vera, kta i kaploi brenga dhe frika pr sigurin e
sezons tregtare n Sham.
"Muhammedi dhe shokt e tij i shkaktuan dm t madh tregtis son. I
larguan dhe i dbuan tregtart tan prej nesh. Nuk dim se 't bjm me
t. Ata i kontrollojn t gjitha rrugt e dors s dyt, e sidomos at
kryesoren. Madje edhe popullata bregdetare ju bashkuan atij. ka t bjm
e kah t shkojm? Nse mbetemi n shtpit tona, do ta shpenzojm
kapitalin kryesor t pasuris son, e nuk do t kemi asgj. Jeta e jon n
Mek varet nga arritjet tona, nga tregtia verore me Shamin dhe nga ajo
dimrore me Abisinin."
me Avnil-Ma'bud: II/42, 43; Zadu-l-Me'ad: II/91.
378
Ibni Hisham: II/50-51; Zadu-l-Me'ad: II/91; Ekzistojn mendime t ndryshme
pr qllimet e ksaj ekspedite vzhguese. Disa mendojn se Resulull-llahut a.s. i
kan ardhur lajmet se Benu Selemt - fisi nga kto vise, prgatisnin nj ushtri t
madhe kundr Medins apo paralagjeve t saja. Mendimi tjetr sht se Resulull-
llahu a.s. ka dashur t'i sulmonte kurejshitt. Kshtu mendojn Ibni Hishami dhe
Ibni Kajjumi, sepse Benu Selemt nuk kan banuar n Fer'i, por n rajonin e
Nexhdit, n ann e kundrt nga Fer'i.
253
Ja, kso bisedash bnin mes veti tregtart mekas.
El-Esved b. Abdul-Muttalibi tha: "Shmanguni nga rruga bregdetare
dhe nisuni kah Iraku. Kjo me t vrtet sht rrug e gjat e cila shpie kah
Nexhdi n Sham dhe e cila kalon larg n lindje prej Medins." Kurejshitt
nuk dinin kurrgj pr kt rrug, sa sht e gjat dhe kah shpie kjo. El-
Esvedi i propozoi Safvanit ta marr Furat b. Hajanin, nga fisi Benu Bekr, si
udhrrfyes, kurse Safvani t bhet udhheqs i karvanit.
Karvani kurejshit i ra rrugs s re pr n Sham. Ndrkaq, lajmet pr
kt karvan arritn n Medin fare rastsisht.
Nj dit rrinin s bashku Sulejh b. Nu'mani - ather mysliman - me
Nu'ajm b. Mes'ud El-Eshxheen - ather jomysliman - dhe pinin alkool.
Ndalesa pr pirjen e alkoolit ende nuk ishte shpallur.
Kur pin mir, Nu'ajmi tregon planin dhe ndrrimin e rrugs s
karvanit kurejshit dhe pr drejtimin e ri t lvizjes. Sulejte kt e dgjoi
mir dhe menjher vajti t'a lajmronte Resulull-llahun a.s.
Resulull-llahu a.s. urgjentisht i tuboi njqind kalors, nn udhheqjen e
Zejd b. Harith El-Kelbit. Ky shpejtoi dhe e befasoi karvanin i cili ishte duke
zbritur n ujrat e Nexhdit, t quajtur "Kardetun." E robroi tr karvanin,
ndrsa Safvani dhe mbrojtsit e karvanit ikn si pa krye, pa br kurrfar
rezistence.
Myslimant e zun udhrrfyesin e karvanit, Furat b. Hajanin, dy
njerz dhe pasuri t madhe q bartte karvani, n vler prej 100.000
dirhemve. Resulull-llahu a.s. e mori nj t pestn e plakave, kurse pjesn
tjetr, katr t pestat ua ndau pjesmarrsve t ktij aksioni. Me kt rast
Furat b. Hajani pranon Islamin personalisht prej Resulull-llahut a.s.
379
Kjo ishte ngjarja e dyt tragjike q i goditi kurejshitt pas betejs n
Bedr. Atyre m nuk u mbeti ka t zgjedhin, sepse i kishin vetm dy
alternativa t hapta: ta thejn kryelartsin e vet, fuqin dhe autoritetin, e
t nisen rrugs s paqes dhe marrdhnieve t mira fqinjsore me
myslimant, ose t ndrmarrin luft totale, e cila do t'ua kthente autoritetin
dhe famn e dikurshme, n t ciln do t'i shkatrronin forcat myslimane,
t'ua rrmbenin pushtetin dhe t vendosnin kontrollin mbi tr Arabin.
Meka zgjodhi solucionin e dyt. Ndaj filluan ta risin propagandimin e
hakmarrjes duke i ngritur kshtu n arm t gjith ata q kishin mundsi t'a
bartin at. Ballafaqimi me myslimant duhej t ishte vendimtar dhe
prfundimtar. Fuqimisht vendosn q lufta t zhvillohet para pragjeve t
shtpive t myslimanve n Medin. Kjo ngjarje e fundit me karvanin dhe
ngjarjet e prmendura m par, ishin shkas serioz dhe i bindshm pr
ndrmarrjen e ksaj lufte.
379
Ibni Hisham: II/50, 51; Fikhu-s-Sire, f. 190; Rahmetun li-l-Alemin: II/219.
254
rRrRrR
255
BETEJA N UHUD
Prgatitja e kurejshitve pr betejn hakmarrse
ekn e kishte kapluar zjarri i urrejtjes s madhe ndaj mysli-
manve. Shkaqe pr kt ka pasur shum, prej humbjes n
Bedr gjer tek psimi i karvanit t fundit. Afshi pr hakmarrje
rritej nga dita n dit. T'u kundrvihen myslimanve me mas t njjt, apo
edhe m tepr. Prandaj nuk kan guxuar t'i vajtojn viktimat e Bedrit, nuk
kan guxuar t nguten as me shpengimin e robrve, n mnyr q mysli-
mant mos t kuptojn pikllimin e madh t tyre, e ata nuk dshironin t'u
dhimbsen dikujt.
M
Menjher pas Bedrit ata u morn vesh pr nj luft totale kundr
myslimanve, e cila do t'i shronte plagt e tyre, do ta shuante hidhrimin
dhe urrejtjen e tyre, e cila ndizej flak. Pr kt luft t gjat, ata filluan t
prgatiten shum m mir se pr at t parn.
Organizimin e prgatitjeve si dhe nxitjen pr luft, e udhhiqte grupi i
paris mekase: Ikrime b. Ebu Xhehli, Safvan b. Umejje, Ebu Sufjan b.
Harbi dhe Abdullah b. Ubeje.
Puna e par q e bn ishte tubimi i deveve dhe karvanit t shpr-
ndar, t ciln e shptoi Ebu Sufjani para betejs n Bedr, e e cila, n
realitet, ka qen shkas i ksaj lufte. Ata i than pronarve t mallit e
pasuris: "O kurejshit, Muhammedi u bri t padrejtn dhe i vrau bijt
tuaj m t mir. Andaj na ndihmoni me kto mjete n luft kundr tij.
sht e mundur t arrim hakmarrjen." Kta iu prgjigjn krkess dhe e
shitn. Nj mij deve dhe pesdhjet mij dinar t art n mall ishte
prbrja e karvanit. N lidhje me kt All-llahu xh.sh. shpalli: "Ata t cilt
nuk besojn shpenzojn pasurin e vet pr t penguar nga rruga e All-
llahut. Ata, me t vrtet, do t'i shpenzojn kto, e pastaj, pr kt, do t
dshprohen, e n fund do t mposhten. E ata q nuk besojn do t
tubohen n Xhehennem." (8, 36)
Mandej ky grup e la t hapur mundsin e pjesmarrjes vullnetare t t
gjith atyre t cilt dshironin t luftonin kundr myslimanve:
Abisinasve, Ken'anijve (fisit autokton arab), Tihamijve (banorve
bregdetar nga Hixhazi) dhe kshtu prdornin metoda t llojllojshme nxitse
256
pr luft. Madje Safvan b. Umejje e detyronte poetin Ebu Izzet, i cili kishte
qen i robruar n Bedr, t cilin Resulull-llahu a.s. personalisht e kishte
liruar me kusht q t mos e sulmonte m at e as myslimant, q t'i
vizitonte fiset arabe dhe t'i nxiste kundr myslimanve. I premtoi se do t'i
dhuronte pasuri t madhe nse kthehet gjall nga beteja, e nse vritet,
ather Safvani do t kujdeset pr vajzat e tij.
Ebu Izzeti filloi t'i vizitonte fiset dhe me vargjet e veta patriotike bnte
thirrje dhe nxiste n luft kundr myslimanve. Pr t njjtn gj morn
edhe nj poet tjetr, Musafi b. Abdi Menaf El-Xhumehin.
Ebu Sufjani veanrisht u dalldis kundr myslimanve pas kthimit nga
ekspedita n "Suvejk". Ishte i friksuar, ngase nuk kishte realizuar at q
kishte dashur, prkundrazi kishte humbur nj pjes t madhe t pajisjeve n
kt ekspedit.E pastaj, u hakrrua edhe m shum pas udhtimit t
pasuksesshm t karvanit, ather kur Zejd b. Harithi i shkaktoi humbje t
madhe materiale e cila e varfroi tr ekonomin e Meks. Humbja e tr
karvanit me gjith mallin ishte shkaku i drejtprdrejt pr intervenimin e
shpejt t kurejshitve kundr myslimanve.
Prbrja e ushtris kurejshite dhe
udhheqsia (komanda) e saj
Kur u krye viti dhe kur kurejshitt prfunduan prgatitjet e veta, n
Mek u tubuan tre mij lufttar kurejshit, abisinas dhe aleat t tjer.
Udhheqsit ushtarak kurejshit vendosn q me vete t'i marrin edhe grat
pr t'i ndihmuar burrat e vet. Pra, nga Meka u nisn edhe pesmbdhjet
gra. Krahas pajisjes s armatosur ushtart kishin edhe tre mij deve dhe
dyqind kuaj, pr etn e kalorsis
380
, kurse nga armt mbrojtse kishin
shtatqind parzmore.
Komandn kryesore t kmbsoris e mbante Ebu Sufjani, kurse me
kalorsi komandonte Halid b. Velidi, e ndihms i tij ishte Ikrime b. Ebu
Xhehli. flamurtar kurejshit ishin Benu Abdi-Dart.
Lvizja nga Meka
Ushtria mekase mori rrug pr n Medin e furnizuar dhe e prgatitur
mir si me armatim po ashtu edhe psiqikisht, t mbushur me pezmin e
flakruar t politiks paraislamike hakmarrse luftarake dhe me plot
shpres n fitore dhe n prfundim t mir t lufts.
Resulull-llahu a.s. informohet pr
lvizjen e ushtris mekase
Abbas b. Abdul-Muttalibi, xhaxhai i Resulull-llahut a.s. prcillte
prgatitjet dhe furnizimin e ushtris, e kur ajo u nis nga Meka, ky i drgoi
380
Zadu-l-Me'ad: II/92 - qndron: numri i njohur; Fethu-l-Bari: V/346 (qndron:
njqind kuaj).
257
Resulull-llahut a.s. nj letr rekomanduese, prmes cils e informon pr t
gjitha detajet e fushats ushtarake.
Lajmtari u ngut pr n Medin me shpejtsi t madhe, kshtu q pr
tre dit e prballoi distancn prej pesqind kilometrash.
Letrn ia dorzoi Resulull-llahut a.s. n Mesxhidul-Kubba, e kt ia
lexoi Ubeje b. Ka'bi, t cilin Resulull-llahu a.s. e urdhroi q mos t'i
tregonte askujt pr kt. Pastaj u kthye shpejt n Medin dhe bri
konsultime me komandantt e muhaxhirve dhe ensarve.
Prgatitja e myslimanve pr befasi
E tr Medina ishte n kmb. T gjith ishin t armatosur. Populli
falej i armatosur dhe flinin me arm. Nuk guxonte t bhej kurrnj lshim.
Nj grup i vogl ensarsh morn prsipr prkujdesjen e prkohshme t
Resulull-llahut a.s. Sa'd b. Mu'adhi, Usejd b. Hudajri dhe Sa'd b. Ubade,
nuk e linin vetm as ditn as natn. Rojtsit flinin n prag t ders s tij. N
Medin u formuan grupe t vogla mbrojtse t cilat prher patrullonin
rreth qytetit dhe e mbronin prej tradhtarve.
Pararojet myslimane u nisn q t vzhgojn lvizjen e armikut. I
kontrollonin rrugt prmes cilave armiku do t mund t arrinte n Medin
dhe t'i sulmonte myslimant.
Ushtria mekase i afrohet Medins
Ushtria mekase lvizte rrugs s rndomt kah perndimi n drejtim t
Medins. Kur erdhn n vendin El-Ebva, bashkshortja e Ebu Sufjanit,
Hinda, propozoi q ta hapin varrin e Emines r.a., nns s Muhammedit
a.s. Komandantt ushtarak nuk e lejuan kt, duke ju friksuar pasojave t
rnda t cilat do t mund t rezultonin me ndrmarrjen e nj krimi t till
neverits.
Ushtria mekase vazhdoi rrugn pr n Medin gjersa nuk iu afruan
lugins El-Akik. Pasi e kaluan kt, u nisn n t djatht, gjersa nuk u
lshuan afr kodrs Uhud, n vendin e quajtur Ajnejn n luginn Sebhe, n
veri t Medins. Aty u vendosn n fushim t premtn, m 6. shevval t
vitit 3 h.
Kshilli Konsultativ i Medins
sjell planin pr mbrojtje
Lajmet arrinin n Medin nga asti n ast, gjer n at t fundit -
fushimin e armikut. Ather Resulull-llahu a.s. mbajti nj kshillim ushta-
rak n nivel t kuadrit komandues ku diskutohej pr marrjen e nj qndrimi
unik prkitazi me mbrojtjen. far taktike t prdorin, far metode apo n
'mnyr t'i kundrvihen ksaj fuqie t madhe. Resulull-llahu a.s. i informoj
pr parashenjat, sipas ndrrs (ru'ja) q kishte par. Ai tha: "E pash, pasha
All-llahun, mir e pash se si thereshin bagtia e trash dhe shpatn time t
prer n maje dhe pash se dorn time e vura n mburoje. Bagtia e trash
258
n ndrr ka domethnie se do t vritet nj numr i as'habve, tehu i
shpats do t thot se do t psoj njri nga antart e familjes, kurse
mburoja e ka kuptimin e qytetit Medin."
Resulull-llahu a.s. i propozoi as'habve q t mos dalin prej Medins.
Le ta forcojn fortifikimin e qytetit, e nse mushrikt mbesin n kampin e
tyre, i cili ishte n vend t keq, prej ksaj nuk do t ken dobi. E nse
rastsisht e sulmojn Medinn dhe hyjn n qytet, myslimant do t'i vrasin
pa mshir npr rrugicat e Medins, ndrsa grat do t'i godasin nga
kulmet e shtpive. Ky ishte propozimi i Resulull-llahut a.s.
sht interesant t ceket se kt propozim e pranoi edhe munafiku
Abdullah b. Ubej b. Seluli, i cili n kt mbledhje kishte ardhur si
prfaqsues i fisit El-Hazrexh. Me siguri se kjo pajtueshmri e tij nuk pasoi
ngase ky plan ishte i mir nga aspekti ushtarak, por kt e bri pr t'i ikur
lufts pa dijen e askujt. All-llahu ka dashur q turpi i tij dhe ithtarve t tij
t zbulohet para myslimanve, e q myslimant n astin e fundit t
kuptojn se far gjarprinjsh helmues kishin fshehur n gjirin e vet,
dedikuar ithtarve t Islamit. N kt mbledhje ku jepeshin propozime t
ndryshme dhe kmbeheshin mendimet, nj grup as'habsh t nderuar, t
cilt nuk patn nderin t marrin pjes n betejn e Bedrit, shprehn
mendimin e vet. Ata i propozuan Resulull-llahut a.s. q me ushtri t dalin
jasht Medins. N kt propozim ishin aq t ngulmt, sa q njri prej tyre
tha: "Ne, o Pejgamber i All-llahut, e kemi pritur kt ast, dhe e kemi lutur
All-llahun pr kt, e pasi na u prmbush lutja dhe pasi erdhi dita e qrimit
t hesapeve, na udhhiq kundr armikut, q t shohin se nuk jemi qyqar t
friksuar.
N krye t ktyre lufttarve t pezmatuar ishte Hamza b. Abdul-
Muttalibi, xhaxhai i Resulull-llahut a.s. vettima e shpats t t cilit, tanim
ishte par n Bedr. Ai i tha Resulull-llahut a.s.: "Pasha All-llahun, nuk do
ta krkoj asnj kafshat buk prderisa nuk luftoj me kt shpatn time
jasht Medins."
N fund, pasi q shumica e pjestarve ishte pr kt propozim,
Resulull-llahu a.s. e trhoqi propozimin e vet dhe u pajtua q ballafaqimi
me armikun t bhet jasht qytetit t Medins.
Prgatitja e ushtris myslimane dhe dalja n dyluftim.
Resulull-llahu a.s. fali namazin e xhumas dhe n hutbe shpjegoi
rndsin e ksaj prleshjeje dhe krkoi prej tyre q t jen t guximshm
dhe t qndrueshm dhe me seriozitetin m t lart t'a kuptojn rndsin e
astit. Ua trhoqi vrejtjen me z t lart dhe qart se me siguri do ta
fitojn luftn nse jan t durueshm. I urdhroi t bhen gati pr t'u
ballafaquar me armikun. Kur dgjuan kt as'habt u gzuan fort.
Resulull-llahu a.s. e fali namazin e ikindis n xhami. Ushtria ishte n
259
gjendje mobile. Atyre iu bashkuan edhe banort nga rrethi i Medins. Pas
namazit, Resulull-llahu a.s. hyri n shtpin e vet me Ebu Bekrin dhe
Umerin r.a. Kta i ndihmuan t veshet n rrobat e lufts dhe ia ngjeshn
armt. Me dy parzmore dhe me shpatn e vet, doli para popullit, i cili me
padurim e pritshin daljen e tij nga shtpia. Kurse Sa'd b. Mu'adhi dhe Usejd
b. Hudajri iu drejtuan disa as'habve e than: "Resulull-llahun a.s. e bindt
kundr dshirs s tij q t dal jasht Medins. Ejani t'i propozojm q ai
prsri le t sjell vendimin ashtu si dshiron vet." T gjith u penduan
pr shkak t kmbnguljes s tyre, ndaj kur Resulull-llahu a.s. prfundoi
lutjen i than: "O Pejgamber i All-llahut, nuk sht dashur q t t
kundrshtojm n at mnyr, prandaj vepro ashtu si ke dshir vet. Nse
m tepr ke dshir q t qndrojm n Medin, ne do t mbetemi ktu."
Ather Resulull-llahu a.s. tha: "Nuk i lejohet Pejgamberit t All-
llahut, nse e vesh parzmoren q t armatoset, prderisa All-llahu nuk
gjykon mes tij dhe armikut t tij."
381
Resulull-llahu a.s. e ndau ushtrin n tri grupe:
1. grupi i muhaxhirve, me flamurtarin Mus'ab b. Umejrin,
2. grupi i El-Evs-ensarve, me flamurtarin Usejd b. Hudajrin, dhe
3. grupi i El-Hazrexh-ensarve, me flamurtarin El-Habab b. El-
Mundhirin.
Ushtrin e prbnin nj mij lufttar, prej t cilve njqind ushtar
ishin t veshur me parzmore, pesqind kalors
382
(disa thon se nuk ka
pasur kalors), t tjert kan qen kmbsor.
N Medin e la zvends Ibni Ummi Mek'tumin, i cili ishte imam i
myslimanve q kishin mbetur n Medin.
Resulull-llahu a.s. urdhroi lvizjen. Ushtria u nis n veri. Kur e kaluan
luginn Thenijjetul-Veda'i, Resulull-llahu a.s. e pa nj njsi t ndar e t
armatosur mir, e q dallonte nga ushtria e vet, andaj pyeti se kush jan
ata. E informuan se ata jan hebrenjt, aleatt e hazrexhve,
383
t cilt
dshirojn t marrin pjes n betej kundr mushrikve. Resulull-llahu a.s.
pyeti se a kan pranuar Islamin, e kur i treguan se jo ather ky refuzoi
ndihmn e jobesimtarve kundr politeistve - mushrikve. (Pra,
myslimant duhet t ken kujdes se prej kujt duhet pranuar ndihm dhe se
381
Transmeton Ahmedi, Nesariu, Hakimi dhe Ibni Is'haku.
382
Ibni Kajjumi n veprn "El-Huda", f. 2, 92; Ibni Haxheri thot se nuk ka pasur
kalors; Musa b. Ukbe ka konstatuar se myslimant n Uhud nuk kan pasur
kurrnj kalors; El-Vafidi thot se Resulull-llahu a.s. dhe Burdeti kan pasur kuaj;
Fethu-l-Bari: VII/350.
383
Transmeton Ibni Is'haku dhe thot se ata jan nga fisi Benu Kajnuka, (2/34), e ky
fis sht dbuar nga Medina menjher pas betejs n Bedr.
260
knd do ta ken pr aleat).
384
Revizionimi i ushtris
Kur Resulull-llahu a.s. mbrriti n vendin e quajtur "Esh-Shejhan",
bri kontrollimin e ushtris. Ushtart e moshs s mitur i kthei prapa n
Medin. N mesin e tyre ishin: Abdullah b. Umer b. El-Hattabi, Usame b.
Zejdi, Usejd b. Dhahiri, Zejd b. Thabiti, Zejd b. Erkami, Arabeh b. Evsi,
Amr b. Hazmi, Ebu-Se'id El-Hudariu, Zejd b. Harithi El-Ensari dhe Sa'd
b. Habbe. N mesin e ushtarve t moshs s mitur prmendet edhe El-
Beraeh b. Azibi, por ky prmendet, n hadithin q transmeton Buhariu, si
pjesmarrs n betejn e Uhudit. Gjithashtu edhe dy t miturve t tjer u
sht lejuar pjesmarrja n betej. Kta jan: Rafia b. Hadixh, sepse ishte
shenjtar i shkatht dhe Semur b. Xhunde. Prkatsisht Resulull-llahu a.s. i
lejoi Rafi't ti bashkohet ushtris, por Semuri tha: "Un jam m i fuqishm
se Rafi, un e mundi at!" Kur e informuan Resulull-llahun a.s. pr kt, ai
urdhroi q ata dy t rroken, kurse Semuri e mundi Rafi'n, ndaj edhe kt e
lejoi q t'u bashkohet.
Bujtja mes Uhudit dhe Medins
Po n at vend, ushtria e kaloi natn, pasi e faln akshamin dhe jacin
(koht e namazit: i mbrmjes dhe i nats). Resulull-llahu a.s. i zgjodhi
pesdhjet ushtar, t cilt do t bnin roje tr natn dhe do t mbik-
qyrnin kampin ushtarak. Komandanti i tyre ishte Muhammed b. Mesleme,
ensar, hero i grupit t zgjedhur kundr Ka'b b. Eshrefit. Resulull-llahun a.s.
posarisht e ruante Dhekvan b. Abdul Kajsi.
Kryengritja e Abdullah b. Ubejes dhe shoqris s tij
Mu para agimit, pak para kohs kur duhej t falej sabahi (mngjesi),
dhe kur ushtria myslimane nuk ishte aq larg ushtris s armikut, e q mund
ta shikonin njra-tjetrn, u krekos Abdullah b. Ubeje, mushriku i famshm,
s bashku me treqind ushtar, dhe e braktisn ushtrin myslimane. Ai tha:
"Nuk e dim prse kemi nevoj t vritemi?" Arsyetohej se nuk ishte i
knaqur pse Resulull-llahu a.s. e pranoi mendimin e t tjerve, e jo
mendimin e tij.
sht fakt se ky nuk ishte shkaku pr tradhtin e tij mu para lufts,
ndryshe nuk do t nisej prej Medins. Q n fillim do t abstenonte nga
udhtimi. Qllimi i tij kryesor ka qen q n kt ast vendimtar t shkak-
tonte huti dhe tollovi n rradht e ushtris myslimane. Mu para armikut,
munafiku i madh e bri rrmuj n ushtrin myslimane, duke shpresuar se
t gjith t tjert do t shkojn pas tij. Pas ksaj ndodhie lufttart tjer
mbetn t hutuar dhe t pasigurt n fuqin e vet, e sidomos pas
brohoritjeve t gzueshme t armikut, t cilt e vshtronin tr kt
tollovi. Tani do t'a ken shum m leht t'a mundin Pejgamberin a.s. dhe
384
Sh. prkth.
261
njerzit e tij besnik, pas ksaj do t'ia rikthejn famn dhe autoritetin ktij
munafiku, t cilit do t'ia vejn kurorn mbretrore n kok. Kshtu
mendonin politeistt n ann tjetr.
Dhe, me t vrtet, te nj pjes t ushtris s Resulull-llahut a.s. u
vrejt pasiguria. Dy grupe ushtarsh, njri nga fisi El-Evs, me njerzit e
Benu Harithit dhe i dyti nga hazrexht me njerzit e Benu Selemes gati u
shpartalluan, por All-llahu xh.sh. prsri futi qetsi dhe siguri n mesin e
tyre e nuk u kthyen n Medin. All-llahu xh.sh. thot pr ata:
"Kur dy grupe nga ju menduan t kthehen prej friks, po All-llahu
u ndihmoi atyre (q t mos ktheheshin). Andaj besimtart le t
mbshteten vetm te All-llahu!" (3, 122).
N kto aste t vshtira Abdullah b. Harami - babai i Xhabir b.
Abdullahut, u prpoq t'i prkujtoj munafikt pr obligimin e tyre n kt
luft. U nis pas tyre me shpres se do t'i kndellte dhe do t'i bindte q t
ktheheshin n radht e veta. Ai u the:
"Kthehuni dhe luftoni n rrugn e All-llahut dhe mbrojuni!" Ata than:
"Sikur ta dinim se ju do t luftonit ne nuk do t ktheheshim." Abdullahu i
braktisi ata duke thn: "All-llahu ju largoft, o armiq t All-llahut! All-
llahu do ta shptoj Pejgamberin e vet edhe pa ndihmn tuaj!" N lidhje
me munafikt q u ndan All-llahu xh.sh. thot:
"Dhe pr t'i zbuluar hipokritt, e kur iu tha atyre: "Ejani t luftoni
n rrugn e All-llahut, ose t paktn mbrohuni!" - ata u prgjigjn:
"Sikur ta dinim q do t bhet luft e vrtet, na, me siguri, do t'ju
pasonim." At dit ata ishin m afr mosbesimit se sa besimit, sepse me
gojn e tyre flisnin at, q nuk e kishin n zemrat e tyre, po All-llahu i
di mir ato q i fshehin ata." (3, 168)
Ushtria myslimane niset pr n Uhud
Pas ksaj ngjarjeje t paplqyeshme Pejgamberi a.s. u ngrit q me
ushtrin e mbetur, afr shtatqind lufttarsh, t vazhdojn rrugn kah
armiku. Por ushtria e madhe e armikut ishte ndalur pr fushim n hapsirn
e gjer t lugins s Uhudit, andaj ishte shum vshtir t kaprcehen
trthorazi disa grupe t saja n kt rrug, prandaj Resulull-llahu a.s. pyeti:
"Kush mund t na shpiej ksaj rruge e t mos ndeshemi me armikun gjat
kalimit?" Ebu Hajthemja tha: "Un, o Pejgamber i All-llahut." Ai, vrtet e
zgjodhi rrugn e shkurtr gjer n Uhud, e cila kalonte prtej toks s Benu
Harithit, duke ln ushtrin e mushrikve n perndim.
Ushtria myslimane kaloi afr ifligut t nj munafiku t verbr, t
quajtur Murbe b. Kajdhi. Kur e kuptoi se kjo sht ushtria e Resulull-llahut
a.s. filloi t'u gjuante pluhur n fytyr. Fliste duke iu drejtuar Resulull-llahut
a.s.: "Nuk je i mirseardhur dhe mos hyn n oborrin tim edhe pse je
Pejgamber i All-llahut!" Myslimant deshtn ta vrasin, por Resulull-llahu
262
a.s. u tha: "Mos e vrisni! Syt e tij jan t verbr, e edhe zemra e tij sht e
verbr."
Resulull-llahu a.s. vazhdoi rrugn gjersa nuk doli n rrugn malore t
Uhudit. N qaf malin e oazs e ndali ushtrin dhe aty zun vend, t kthyer
kah Medina. Prapa shpine e kishin tatpjetn e Uhudit, kurse armiku
gjendej mes tyre dhe Medins.
Plani i mbrojtjes
Resulull-llahu a.s. e vendosi ushtrin aty dhe e radhiti n rreshta dhe
n krah luftarak, t prgatitur pr luft. Zgjodhi nj grup prej pesdhjet
shigjetarsh e komandimin ia besoi Abdullah b. Xhubejr En-Nu'manit,
ensar nga fisi El-Evs i cili kishte marr pjes edhe n Bedr. I urdhroi q
t fortifikohen n ann jugore t kodrs kundruall lugins - kjo maje m
von ka marr emrin "Maja e shigjetarve" - e n ann juglindore nga
tabori mysliman ose afro njqind e pesdhjet metra larg ushtris
myslimane.
Qllimi i vendosjes s shigjetarve n kt vend ishte, si shpjegon
vet Resulull-llahu a.s.: "Pengoni deprtimin e kalorsis armiqsore n
rradht tona. Pengoni me shigjeta q mos t na vijn prapa shpine. Edhe
nse ne fitojm, edhe nse humbim, ju mos e lshoni kt pozit. Nga ana
juaj assesi nuk guxojn t deprtojn."
385
Pastaj u tha shigjetarve: "Mbrojeni shpinn ton. Nse vritemi, ju
mos na shptoni, nse fitojm, ju mos ejani me ne prpara."
386
N Sahihun e Buhariut qndron se u ka thn: "Edhe nse e shihni se
na kan rrmbyer shpest grabitqare, ju kurrsesi mos i lshoni vendet tuaja,
prderisa un nuk ju jap leje t'a bni kt!"
387
Me fortifikimin e ktij shtegu malor dhe me urdhrin e prer pr
moslvizje, Resulull-llahu a.s. e evitoi kt mundsi t vetme t mush-
rikve q t'u dalin myslimanve prapa shpine dhe kshtu t'i fusin n
grshr.
Me ushtrin tjetr komandonin: me krahun e djatht El-Mundhir b.
Amri, kurse me t majtin Zubejr b. El-Avami, t cilit i ndihmonte Mikdad
b. El-Esvedi.
Zubejri kishte detyr t rndsishme q t'i bnte rezistenc t fuqishme
kalorsis s Halid b. El-Velidit. N radht e para ky i vendosi njsit m
elite t lufttarve m trima.
Kjo ishte taktik e menur, me t ciln u tregua mendjemprehtsia
ushtarake e Resulull-llahut a.s., t ciln nuk ka mundur ta arrinte kurrnj
385
Ibni Hisham: II/65, 66.
386
Transmeton Ahmedi, Taberaniu dhe El-Hakimi nga Ibni Abbasi r.a; Fethu-l-
Bari: V/350.
387
Sahihu-l-Buhari - Kitabul-Xhihad: I/426.
263
gjeneral sado me eksperienc. Edhe pse myslimant arritn rrnz Uhudit
pas armikut, i cili pr vete kishte zgjedhur pozitn m t mir pr luft,
megjithat myslimant n hapsirn e mbetur, me radhitjen e urt
ushtarake, zgjodhn pr veti pozit t mir.
Prapavijn dhe krahun e djatht e mbanin pjerrsirat e rrpishme t
Uhudit, kurse krahun e majt dhe kmbsorin gjat lufts e mbronte nj
zgrdhel (zgavr e madhe) e cila gjendej prapa shpins s ushtris.
Resulull-llahu a.s. edhe pr vendkomand zgjodhi pozitn e qlluar n nj
vend t lart, ku do t trhiqeshin n vend se t biejn drejtprdrejt n
duart e armikut. E nse ata do t vrsuleshin edhe m, ather do t'u
shkaktonin humbje t mdha. Kshtu q armiku edhe nse do t nga-
dhnjente nuk do t mund t'i vjelte frutet e fitores, e nse do t humbte,
ather nuk do t mund t ikte. Mungesa n njerz ishte kompensuar me
zgjedhjen e lufttarve m t guximshm.
Ja kshtu, Resulull-llahu a.s. e vendosi ushtrin e vet n mngjesin e t
shtuns, m 7 shevval t vitit 3 h.
Resulull-llahu a.s. ngrit shpirtin luftarak tek ushtart
Resulull-llahu a.s. urdhroi q askush nuk guxon ta hedh bile as edhe
nj shigjet t vetme pa urdhrin e tij
Bukur i rrinte parzmorja e dyfisht luftarake, me t ciln me mburrje
shkonte nga njri lufttar tek tjetri, duke u dhn kurajo dhe duke i
kshilluar q t jen t durueshm n pritje, e t jen t guximshm dhe t
shpejt n prleshje. N nj ast nxori shpatn e vet nga kllfi, t prer n
maje, dhe i pyeti as'habt: "Kush dshiron t'a merr kt shpat?" Disa prej
tyre menjher u ngritn dhe iu afruan Resulull-llahut a.s.: Ali b. Ebi Talibi,
Zubejr b. Avami, Umer b. El-Hattabi, e u ngrit edhe Ebu Duxhaneh
Semmak b. Harsheh dhe pyeti; "E ka duhet t bj kjo shpat, o Pejgamber
i All-llahut?" Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Me kt duhet ta presish
armikun gjersa nuk lakohet." Ebu Duxhaneh tha: "Me kt kusht e marr
at", e Resulull-llahu a.s. ia dha.
Ebu Duxhaneja ishte njeri shum i guximshm. Gjat lufts krenohej
dhe lavdrohej. E kishte nj turban t kuq. Kur e mbshtillte rreth koks
njerzit e dinin se do t ket luft, dhe se ai do t luftonte gjer n vdekje.
Kur e mori shpatn e Resulull-llahut a.s. lufta i ra n kok dhe filloi t
shetis para rreshtave t ushtarve duke u krekosur si gjel deti. Kur e pa
Resulull-llahu a.s. tha: "Kt mnyr t sjelljes dhe t ecjes All-llahu nuk e
do, prpos n kso rastesh."
Vendosja e ushtris mekase n rreshta
Kurejshitt e radhitn ushtrin e vet n rreshta. Kryekomandant ishte
Ebu Sufjani i cili u v mes t ushtris. Nga ana e djatht e vendosi Halid b.
Velidin -ather ende idhujtar- ndrsa n ann e majt Ikrime b. Ebu
264
Xhehlin. Komandant t kmbsoris e caktoi Safvan b. Umejjen. Koman-
dant i shigjetarve u b Abdullah b. Ebi Rebia.
Flamurtar ishte Mefrezi nga fisi Abdu-d-Dar. Benu Abdu-d-Dart e
kishin traditn e bartjes s flamurit luftarak, prej kur e trashguan nga
Kussaj b. Kulabi. Kt nder askush nuk ka mundur ta merrte prej tyre,
sepse kjo ishte nj tradit e bartur nga brezi n brez.
Ebu Sufjani pr t nxitur urrejtjen luftarake, ju drejtua flamurtarit: "O,
Beni Abdu-d-Dar, ju edhe n Bedr e bartt flamurin ton, e na ndodhi ajo
q e dim t gjith. Nse bie flamuri bie edhe fitorja. Nse ai mbetet i ngri-
tur gjat lufts edhe fitorja sht e jona. Ose do ta ruani si duhet flamurin
ose nuk na duheni fare."
Ebu Sufjani arriti at q deshti. Abdu-d-Dart u pezmatuan, andaj i
premtuan fuqimisht se edhe vet ai nesr do t bindet n vendosmrin e
tyre pr ta mbajtur flamurin gjer n fund.
Manovrimi politik i kurejshitve
Pak para fillimit t lufts, kurejshitt bn edhe nj prpjekje pr t
futur prarje n rradht e myslimanve. Ebu Sufjani ua drgoi ensarve
nj porosi, ku thoshte: "Na leni neve q t'i qrojm hesapet me kushrirt
tan, e ju nuk do t'ju ngucim. Ne nuk kemi nevoj pr t luftuar me ju."
kado q t ket menduar ather Ebu Sufjani, ishte e vrtet se nuk
ka pasur kurrfar njohurie se kujt po i drejtohej. Vall, tani ai i drejtohej
ensarve mysliman, e jo atyre hebrenjve para kohs s xhahilijetit. Imani i
ktyre njerzve ktu - n Uhud - ishte aq i fort sa q me male nuk do t
mund t peshohej.
Ensart ia kthyen prgjigjen e ashpr Ebu Sufjanit me t ciln e
sulmuan dhe i than se sht duke propozuar di t pamoralshme.
Kur erdhi momenti i prleshjes, kurejshitt, u munduan t bjn edhe
nj intrig.
Sakaq, para myslimanve u paraqit tradhtari Ebu Amiri, emri i vrtet i
t cilit ishte Abdu Amr b. Sajfi - i quajtur kallogjer, ndrsa Resulull-llahu
a.s. e quante "fasik" - (vagabond dhe i zvetnuar).
N kohn e xhahilijetit ai ishte prijs i fisit Evs, e kur mbrrini Islami,
ai, jo vetm q nuk e pranoi at, por filloi haptazi ta shpreh armiqsin
ndaj Resulull-llahut a.s., andaj braktisi Medinn dhe vajti tek kurejshitt
pr t'i bindur ata se duhet vrar Muhammedin a.s. kurejshitve ju kishte
premtuar se njerzit e fisit t vet, kur ta shohin at, do t kalojn n ann
e tyre.
Ai tha: "O popull evsas, un jam Ebu Amiri." Ata ju prgjigjn: "All-
llahu t ndshkoft dhe kurr mos paq rehati, o njeri i zvetnuar!" Ai tha:
"Pas meje, popullin tim e ka gjetur kobi." (Andaj, kur filloi lufta, ai i vriste
ensart El-Evs, madje i gjuante edhe me gur.)
265
Kshtu q edhe ky manovrim i dyt i kurejshitve pr t'i thyer dhe
prar rradht e myslimanve, u shkoi huq, por megjithat, kjo na bn t
kuptojm se sa frik t madhe kishin ata prej Resulull-llahut a.s. dhe
ushtris s tij edhe pse vet ishin m t prgatitur dhe numerikisht m
shum.
Pjesmarrja e grave Kurejshite n betej
Grat Kurejshite e kan dhn kontributin e vet n kt betej.
Udhheqse e kan pasur Hindn, bijn e Utbes, gruan e Ebu Sufjanit. Ajo,
s bashku me grat tjera, i vizitonte rreshtat e ushtarve, i binin defit dhe
kndonin pr ish heronjt. Inkurajonin pr luft, prkujtonin baballart,
djemt dhe vllezrit e vrar.
Fillimi i betejs
Dy kundrshtar u afruan dhe shkndijn e par e ndezi bartsi i
flamurit t mushrikve Talha b. Ebi Talha El-Abderiji, njri nga trimat m
t fuqishm kurejshit, t cilin myslimant e quanin dash (kambanar). Ai
doli para ushtris, hipur n deve dhe thirri n dyluftim. Para tij u
zmbrapsn shum lufttar, duke iu friksuar fuqis dhe trimris s tij.
Por Zubejri doli nga rreshtat e myslimanve me shpejtsi t madhe, mu si
lua i pezmatuar, iu vrsul atij, krceu n deven e tij, e rrzoi pr toke, e
largoi pak prej veti dhe ia preu qafn.
Resulull-llahu a.s. e shikonte kt dyluftim t famshm, e kur e pa
rezultatin, thirri tekbir e bashk me t thirrn edhe myslimant. Resulull-
llahu a.s. e lavdroi Zubejrin dhe tha pr te: "do Pejgamber ka pasur
ndihmsin e vet, e ndihmsi im sht Zubejri."
388
Prqndrimi i betejs rreth flamurit kurejshit
Beteja filloi me tr vrullin e vet n t gjitha pjest e fushbetejs.
Prqndrimi i betejs ishte rreth flamurit kurejshit. Benu Abdi-d-Dart
u ngutn ta ngrisin flamurin pas psimit t prijatarit t tyre Talhas.
Flamurin e Talhas e barti vllai i tij Ebu Shejbe b. Talha, i cili hyri n
dyluftim t ri. Ktij iu vrsul Hamza b. Abdul-Muttalibi, i cili vringlloi me
shpat aq fuqishm, sa q ia preu tr pjesn prej krahut bashk me dor,
me t ciln e mbante flamurin, e gjer n bel.
Tani flamurin e ngriti Ebu Sa'd b. Talha. Kt e goditi me shtiz mu n
fyt Sa'd b. Ebi Vekkasi. Ia preu gjuhn dhe ai u rrzua i vdekur.
N nj version tjetr qndron se Ebu Sa'd b. Talha e ka thirrur n
dyluftim njrin prej myslimanve, e i sht prgjigjur Ali r.a.. Dy-tri her
vringlluan me shpata e Aliu e shprtheu Ebu Sa'din dhe e mbyti.
Flamuri kurejshit ksaj radhe valvitej n duart e Mesafi b, Talha b. Ebi
Talhas, e kt e qlloi me shtiz Asim b. Thabit Ebi El-Eflahi dhe e mbyti.
Pastaj flamurin e merr vllai i tij Kulab b. Talha b. Ebi Talha e me kt
388
Kjo sht e prmendur tek autori i Sires Helepe: II/18.
266
ballafaqohet Ez-Zubejr b. El-Avami, i cili edhe e mbyt. Mandej flamurin e
merr vllai i fundit El-Xhellas b. Talha b. Ebi Talha, e kt e mbyti Talha b.
Ubejdullahu me goditje vdekjeprurse. Ekziston versioni ku thuhet se kt
e ka goditur Asim b. Thabit b. Ebi El-Eflahi me shtiz dhe e ka mbytur.
N kt dyluftim jan vrar gjasht njerz prej nj shtpie, pra prej
shtpis s Ebu Talha Abdullah b. Uthman b. Abdu-d-Darit. T gjith u
vran duke mbrojtur flamurin kurejshit.
Pas tyre flamurin e mori Ertat b. Sherhabili, i cili vritet nga Ali b. Ebi
Talibi, e disa thon nga Hamza b. Abdul-Muttalibi. Pastaj flamurin e merr
Shurejh b. Karidhi, t cilin e vret Kuzmani. Kuzmani ishte munafik, i cili n
kt betej luftonte nga przemrsia dhe aspiratat personale, e jo pr shkak
Islamit. Mandej flamurin e merr Ebu Zejd Amr b. Abdi El-Menaf, e edhe
kt e vret Kuzmani. Pas tij flamurin e merr djaloshi Sherhabil b. Hashim
El-Abderi, t cilin e mbyt Kuzmani.
Gjithsej dhjet t vrar prej nj familjeje, nga Benu Abdi-d-Dart,
kshtu q prej tyre nuk mbeti m askush q ta bart flamurin.
Ather flamurin e merr nj i ri abisinas, i quajtur Savab, i cili tregoi
trimri m t madhe se t gjith flamurtart e mparshm kurejshit. Luftoi
gjersa nuk i humbi t dy duart e flamurin e mbante me mjekr n gjoks q
t mos i binte n tok. M n fund edhe ai u vra duke thn: O Zot, a kam
vepruar sa sht dashur, a kam dhn prej veti t tr at q kam mundur?
Pas ktij t riu abisinas, flamuri u rrzua n tok dhe askush m nuk e
ngriti.
Beteja n pjesn tjetr t fushbetejs
Prderisa epiqendra e lufts ishte pr tu ruajtur apo pr tu rrzuar
flamuri, pjest tjera t ushtrive bnin luft t ashpr n pjesn tjetr t
fushbetejs. Myslimant fuqishm luftonin me plot besim te All-llahu
xh.sh. Imani dukej qart n fytyrat e tyre, kurse heroizmi n lvizjet e tyre.
Ngarendnin prpara duke brohoritur "emut, emut!" - "dua t vdes, dua t
vdes!"
Kjo sht njra nga parullat e asaj dite t betejs n Uhud.
Ebu Duxhaneja, njeriu i cili e mori shpatn nga Resulull-llahu a.s. q
me t t prej gjersa ti punoj dora, u paraqit i dalluar me turbanin e kuq, i
vendosur pr ta plotsuar fjaln e dhn Resulull-llahut a.s. donjrin q e
godiste shpata e tij at dit, rrzohej porsi trungu.
Zubejr b. El-Avami tregon se ia kishte krkuar Resulull-llahut a.s.
shpatn e tij para Ebu Duxhanes, por Pejgamberi a.s. nuk ia kishte dhn,
edhe pse Zubejri ishte djali i Safijes, motrs se babait t Resulull-llahut a.s.
Pr kt arsye Zubejri vendosi ta prcjellte Ebu Duxhanen pr t par se
do t bnte ky.
Zubejri rrfen: "U paraqit Ebu Duxhaneja, e nxori turbanin e kuq dhe
267
me t mbshtolli kokn, kurse ensart than: "Ebu Duxhaneja e nxori
turbanin e vdekjes." Ai hynte n luft me kto vargje:
"Miku m dhuroi nj amanet
q n Uhud t realizoj selamet
N radht e para un luftoi
n t prapmet fshehen frikacakt
Shpata e Zotit, shpata e Pejgamberit
sht krijuar kundr friks dhe kufrit
Zubejri vazhdon rrfimin: "Ebu Duxhaneja e ka vrar do njrin me t
cilin sht prleshur. Nga radht e kurejshitve ishte nj njeri, i cili mbi do
t plagosur tan i brohoriste martess (sepse pr kt i ishte betuar
udhheqsit t vet), e un e luta All-llahun q Ebu Duxhaneja t
ballafaqohet me kt faqezi. Dhe u takuan e shpatat vringlluan. Mushriku
e goditi Ebu Duxhanen e ia preu parzmoren, kurse Ebu Duxhaneja iu
vrsul atij, e qlloi me shpat dhe e mbyti."
389
Ebu Duxhaneja deprtoj thell n rradht e armikut dhe arriti tek
udhheqsja e grave, duke mos ditur se sht femr. Ebu Duxhaneja
rrfen: "E pash nj person q me tr fuqin u jepte kurajo ushtarve,
ngarendte pas tyre dhe i nxiste, ndaj vendosa ta vras. Kur ngrita shpatn ta
godas, personi filloi t kukas. Ishte femr. Pr shkak nderit t madh ndaj
shpats s Resulull-llahut a.s. nuk deshta ta ndyej me gjakun e ksaj
femre."
Kjo ishte Hinda, e bija e Utbes, gruaja e Ebu Sufjanit.
Zubejri tregon se si e kishte par Ebu Duxhanen me shpat mbi kok
t Hinds, e pastaj e trhoqi at prapa, e un thash: "All-llahu dhe
Pejgamberi i Tij e din shkakun."
390
Hamza b. Abdul-Muttalibi luftonte me fuqin e - luanit t pezmatuar.
Deprtoi n zemr t ushtris mushrike, duke i zgjedhur heronjt e tyre
sikurse dardhat e buta dhe i zhdukte nga skena, si bart furtuna nj cop
letr. Hamza ka qen "lua i All-llahut." N fillim luftoi kundr flamurtarve
t mushrikve, ndrsa n vazhdim kundr heronjve t tyre. N fund t
lufts u vra duke mbrojtur Islamin, duke rrnuar errsirn. E mbytn
mizorisht prapa shpine, e jo si trima duke e shikuar n fytyr.
Psimi i Hamza b. Abdul-Muttalibit -
luanit t All-llahut
Dorasi i Hamzs, Vahsh b. Harbi rrfen: "Isha shrbtor i Xhubejr b.
Mut'amit, xhaxhai i t cilit, Tuajmi, ishte vrar n betejn e Bedrit. Kur
kurejshitt u nisn pr n Uhud, Xhubejri m tha: "Nse e mbyt Hamzn,
xhaxhain e Muhammedit, dhe nse hakmerresh pr xhaxhain tim Tuajmin,
389
Ibni Hisham: II/68, 69.
390
Ibni Hisham: II/69.
268
do ta fitosh lirin."
Vahshi vazhdon: "Bashk me t tjert u nisa pr n Uhud. Me origjin
jam abisinas, prej atyre abisinasve t cilt manovrojn me shtiza dhe
rrallher ndodh q nuk e qllojn shenjn. Kur arritm n fushbetej,
fillova ta sodis Hamzn, kah sillet dhe si manovron.
Kur Hamza arriti n qendr t fushbetejs dhe i prente t gjith rreth
veti, dukej si dromedar (deve mashkull pr mbarsje) i trbuar, i cili nuk
trembej prej askujt. Duke e shikuar fillova ta marr nishan. Dshiroja q sa
ma shpejt ta kryej kt. Fshihesha prapa drunjve dhe gurve. Siba b.
Abdul Uzzai u nis n drejtim t tij. Kur e pa Hamza, i tha: "Eja ktu (i biri i
gruas e cila i bn synet fmijt)." Pastaj e goditi aq fuqishm sa q dukej
se kokn nuk e kishte n vend t vet. T gjith kt e pash gjersa e merrja
nishan me shtizn time. Kur vendosa t gjuaj, e gjuajta. Ajo u ngul n
kok, apo n stomak, e doli ndrmjet kmbve t tija, Ai u nis kah un q
t hakmerrej, por ishte i qlluar rnd. E lash me shtiz gjersa nuk vdiq.
Pastaj iu afrova, nxora shtizn time, vajta n kamp dhe u ula. Kurrgj
personalisht nuk kam pasur kundr Hamzs, nuk kam pasur arsye ta mbys,
por me kt e bleva lirin time. Kur u ktheva n Mek, qesh i liruar."
391
Dominimi me situat
Edhe pas ksaj fatkeqsie t madhe q i goditi myslimant, me vrasjen
e "luanit" t All-llahut dhe Resulull-llahut a.s. Hamza b. Abdul-Muttalibit,
myslimant mbizotruan me tr situatn. N luft heroikisht morn pjes
Ebu Bekri, Umer b. El-Hattabi, Ali b. Ebi Talibi, Zubejr b. Ubejdullahu,
Abdullah b. Xhahshi, Sa'd b. Mu'adhi, Sa'd b. Ubade, Sa'd b. Er-Rebia,
Enes b. En-Nadari dhe shum heronj t tjer t Islamit, t cilt patn
sukses t'i rrallojn radht e armikut dhe t'i eliminojn shum trima t tyre.
Nga prqafimi i nuses n prqafim t vdekjes
Njri nga trimat e myslimanve at dit ka qen edhe Handhale b. Ebu
Amiri, kurse Ebu Amiri ishte kallogjeri i njohur, i quajtur "fasik", pr t
cilin tanim kemi folur. Handhalja ishte martuar pak para betejs n Uhud.
Ishte n prqafimin e bashkshortes s vet kur e dgjoi thirrjen pr xhihad,
krceu nga shtrati dhe menjher u nis pr n Uhud. Kur filloi lufta, ai u
vua n radht e para luftarake, duke i prer mushrikt pa mshir.
Papritmas u ballafaqua me kryekomandantin, Ebu Sufjanin. Iu vrsul atij
dhe paksa nuk e mposhti, por ndrkoh e sheh Sheddad b. El-Esvedi,
ngarend t'i ndihmoj Ebu Sufjanit, e godit Handhalen dhe e vret.
Roli i shigjetarve ne betej
Aradha e shigjetarve, t ciln Resulull-llahu a.s. e vendosi n Uhud,
391
Ibni Hisham: II/69-72; Sahihu-l-Buhari: II/583; Ky rob ka pranuar Islamin pas
betejs n Taif. Ai e ka mbytur Muselejme Kedhdhabin me t njjtn shtiz. Ka qen
pjesmarrs n betejn e Jermukut kundr Bizantit.
269
luajti rol t rndsishm n fillim t betejs. E mbronin t vetmin kalim
prtej Uhudit kah ushtria myslimane. Kalorsia mekase, nn udhheqjen e
Halid b. Velidit dhe me ndihmn e Ebu Amirit "El-Fasikut", u orvat tri
her radhazi t deprtonte prtej kalimit t Uhudit, me qllim q t
shpartallonte krahun e majt t ushtris myslimane. Kishin dshir q t'i
dalin myslimanve prapa e t bjn "sendvi" prej tyre. N kt mnyr
sigurisht shum shpejt do t ngadhnjenin.
Ndrkaq kta shigjetar do her e dbonin sulmin e Halidit dhe u
shkoi pr dore ta mbrojn kt pozit t rndsishme strategjike.
392
Mushrikt prjetojn humbje
Dhe derisa shigjetart mbronin vendet e veta dhe i dbonin sulmet e
Halidit, rrjedha e lufts shkonte n favor t myslimanve. Ushtria
numerikisht e vogl e myslimanve e mbikqyrte tr betejn. Trimat
mushrik, pak nga pak e humbn shpresn n fitore. Ushtart t tmerruar
bredhnin npr fushbetej. U dukej se kundr tre mij mushrikve jan
duke luftuar tridhjet mij mysliman e jo vetm disa qindra sish. Por kta
disa qindra paraqitshin pamje t bukur t heronjve t prsosur.
Mushrikt m nuk mundn t'u bjn ball sulmeve t myslimanve, me
gjith prpjekjet e shumta bile sa pr t'i ndalur pak. Pr kundrsulm as q
mund t mendohej. Gjer ather nuk u shkoj pr dore bile ta ngrisin
flamurin, i cili kishte ra n tok pas psimit t Savabit, q s paku t
tuboheshin rreth tij dhe t luftonin pr te. Prandaj filluan t trhiqen, e
pastaj t ikin duke harruar se kan ardhur pr tu hakmarr dhe pr ta
kthyer autoritetin, namin dhe madhshtin e vet.
Ibni Is'haku rrfen: "All-llahu xh.sh. ua mundsoi myslimanve q t
ngadhnjejn. Premtimin e vet e plotsoi. Dshtimi, pa kurrfar dyshimi,
ishte n ann e mushrikve. Ata iknin si pa kok."
Abdullah b. Zubejri tregon se babai i tij ka thn: "E shikoja Hindn,
vajzn e Utbes, e cila i detyronte shrbtoret e veta t iknin s bashku,
duke ngar pa kurrgj t gjall. Nuk kishin koh t'i marrin bile as gjsendet
e veta elementare."
393
N hadithin q e ka shnuar Buhariu, e q e transmeton El-Beraeh b.
Azibi, i cili thot: "Kur i mbrritm mushrikt tek kampi i tyre, ata tanim
me shumic iknin. Grat e tyre i shtrngonin fustanet e veta me litar. U
dukeshin bylyzykt n kmb."
394
Myslimant menduan se beteja mori
fund. Shumica prej tyre i hodhn armt dhe u dhan pas plakave. Filloi
rrmuja pr t rrmbyer sendet e braktisura n fushbetejn e zbrazt.
Gabimi i kobshm i shigjetarve
392
Fethu-l-Bari: VII/346.
393
Ibni Hisham: II/77.
394
Sahihu-l-Buhari: II/579.
270
Pasi q ushtria myslimane pr t dytn her mposhti ushtrin e fam-
shme idhujtare t Meks, dhe pasi q armiku trhiqej me nguti nga fush-
beteja, duke ln pas veti do gj, shigjetart e bn nj gabim t pafal-
shm. Gabim ky pr shkak t t cilit rrjedha e lufts do t kthehet
plotsisht n ann e kundrt, gabim pr shkak t t cilit myslimant do t
prjetojn dm dhe fatkeqsi t madhe.
Pr shkak t ktij gabimi paksa nuk e humbi jetn Resulull-llahu a.s.
Ky gabim ishte vul e zez n fytyrn e myslimanve, dhe pr namin e tyre
t cilin e fituan pas ngadhnjimit n Bedr.
M hert i theksuam urdhrat e rrepta t cilat ua kishte dhn Resulull-
llahu a.s. shigjetarve, q ishin t obliguar t mbeten n kodr, pa marr
parasysh se far do ndodhte n fushbetej - ngadhnjim apo dshtim.
Por, perkundr urdhrit kta shigjetar, kur pan se myslimant ngarendnin
pas plakave t armikut, ngadhnjeu lakmia ndaj materies, e i than njri-
tjetrit: "Plaka, plaka, t shkojm pas shokve tan. ka presim m?"
Komandanti i tyre, Abdullah b. Xhubejri ua prkujtoj atyre urdhrat e
Resulull-llahut a.s. e u tha: "A mos harruat, vall, se ka ju ka thn
Resulull-llahu a.s.?"
Shumica nuk i dhan rndsi fjalve t tij. Ata brtitn: "Pasha All-
llahun, edhe ne do t marrim di nga plakat."
395
Rreth dyzet vet i
braktisn vendet e tyre n Uhud dhe iu bashkuan t tjerve q bashkarisht
t marrin pjes n tubimin e plakave. N kt mnyr prapavija e
myslimanve mbeti pa mbrojtje.
Aty mbeti vetm Ibni Xhubejri me nnt shokt e vet. Ata nuk
lvizn nga vendi, t vendosur t mbeten aty gjersa nuk marrin leje, ose t
vdesin q t gjith.
Halid b. El-Velidi rrethon ushtrin myslimane
Halid b. el-Velidi shfrytzoi rastin e art, i cili iu dha n at ast. Ai
me shpejtsi t madhe u nis kah gryka e Uhudit, e shpartalloi Abdullah b.
Xhubejren dhe shokt e tij, pastaj iu vrsul myslimanve prapa shpins.
Kali i tij hinglloi e mushrikt e kuptuan se ka ndrruar situata. Ata u
kthyen kundr myslimanve. Njra prej grave t tyre ngriti flamurin e
mushrikve nga pluhuri dhe rreth saj u tubuan kurejshitt duke thirr njri-
tjetrin, pastaj vendosmrisht iu vrsuln myslimanve, i rrethuan nga t
gjitha ant dhe prsri filloi lufta e ashpr.
Gjesti gjenial i Resulull-llahut a.s. gjat rrethimit
N kto aste t vshtira, Resulull-llahu a.s. me nj grup t vogl prej
395
Transmeton Buhariu nga hadithi prej Berae b. Azibit: I/426.
271
nnt shoksh t vet,
396
gjendej n prapavi t ushtris myslimane.
397
I
shikonte ushtart e vet duke i ndjekur mushrikt nga fushbeteja.
Papritmas e befasoi hingllima e kalit t Halidit. Menjher kuptoi se ka
mund t ndodh. Para veti i kishte dy mundsi: t shptonte n shpejtsi,
ky dhe grupi i vogl i shokve t tij, duke u larguar n vend t sigurt, e ta
l ushtrin e rrethuar n mshir t armikut, apo personalisht t vihet n
rrezik e t'a thrras ushtrin e vet q t konsolidohen, e n kt mnyr t'i
shpiej nga rrethi magjik kah Uhudi.
Ngadhnjeu mendjemprehtsia e Resulull-llahut a.s. dhe trimria e tij.
U ndal dhe brtiti me tr zrin q kishte, duke i thirr shokt e vet: "O
robt e All-llahut, o besimtar!" Brtiste duke ditur se mushrikt do ta
ndiejn para myslimanve, por ishte i vendosur q t'i thirrte, edhe pse n
at ast t kobshm e rrezikonte jetn e vet.
Dhe, me t vrtet, mushrikt e ndien para se ta ndienin myslimant
dhe u vrsuln n drejtim t zrit t tij.
Shpartallimi i ushtris myslimane
Kur u rrethuan myslimant, n at ast nj grup prej tyre kujdesej pr
veten e vet. Ata u dhan n ikje duke e braktisur fushbetejn, duke mos
llogaritur se ka po ndodh prapa shpins s tyre. Disa u nisn drejt kah
Medina, e disa ikn n maje t Uhudit. Grupi tjetr i myslimanve u kthye
prapa dhe i ran drejtprdrejt mushrikve. Shpatat vringllonin, njerzit u
przien, sa q nuk mund t njiheshin mes veti. Ndodhi q disa mysliman
t mbysin njri-tjetrin.
Buhariu transmeton se Aishja r.a. ka thn: "Kur u zhvillua beteja n
Uhud, mushrikt ishin t ngadhnjyer me humbje t dukshme. Ather
shejtani brtiti: "O njerz, ruajuni prej atyre prapa jush!" Pastaj ata q ishin
prpara u kthyen dhe u ndeshn me ata prapa tyre. Hudhejfe shikoi prapa
dhe e pa babn e vet para veti, e brtiti: "Babai im, babai im!", por ishte
von, sepse myslimant e mbytn. Hudhejfe dinte t thoshte: "All-llahu ua
falt." Urvete thot: "Pasha All-llahun, me gjith kt Hudhejfe ka mbetur
njeri i mir gjer n vdekje."
398
Kjo ndodhi bri ngatrres m t madhe n rreshtat e myslimanve.
Shumica nuk dinin se ka t bjn dhe kah t'ia mbajn. Dhe, gjersa kshtu
silleshin n rreth, dgjuan se si dikush brtiste: "Muhammedi sht vrar, u
vra Muhammedi!" Para tyre bota u vrdall. S shpejti u kndelln: "ka
nse sht e vrtet? E ka nse sht gnjeshtr?" Disa menduan t heqin
396
Sahihu-l-Muslim: II/107.
397
Kur'an: III: 153;
398
Sahihu-l-Buhari: I/539, II/581; Fethu-l-Bari: VII/351, 362, 363; Muhtesar
Siretu -r- Resul nga Sheh Abdullah En-Nexhdi, f. 246; edhe koleksionet tjera
hadithesh transmetojn kt hadith.
272
dor nga lufta e mtejshme e t krkojn mbrojtje prej Abdullah b. Ubejes
tek Ebu Sufjani. Dhe disa me t vrtet vepruan kshtu e i hodhn armt.
N at ast, para ktij grupi t shkallmuar, kaloi Enes b. En-Nadri.
Kta e shikuan me duar t varura, e ai i pyeti: ka pritni?" Ata u
prgjigjn: "Resulull-llahu a.s. sht vrar." Ai tha: "Ather ka ju
nevojitet jeta pas tij? Ngrituni dhe vdisni pr At q ka vdekur edhe
Resulull-llahu a.s." Pastaj tha: "O All-llahu im, prkufizohem te Ti, pr
kt q kan br kta (mysliman), dhe krkoj mbrojtje prej Teje pr at
q kan br ata (mushrikt." Ai u nis prpara, e pa Sa'd b. Mu'adhi dhe
pyeti: "Kah je duke shkuar o Ebu Amr?" Enesi u prgjigj: "Eh, aroma e
Xhennetit po m ndjell, un e ndjej at." Pastaj vazhdoi t'i vret
jobesimtart rreth veti gjersa edhe vet nuk u vra. Askush nuk ka mundur
ta njeh pas lufte, pos motrs s vet, e cila e njohu sipas mollzave t tij.
Atij ia kan numruar m tepr se tetdhjet plag, ca nga shpatat, ca nga
shtizat e ca nga shigjetat.
399
N kto aste t vshtira, e ngriti zrin Thabit b. El-Dahdahi e tha: "O
ensar, nse Muhammedi sht i vdekur, All-llahu me t vrtet sht
gjall, Ai i cili nuk vdes, pra luftoni pr fen tuaj, All-llahu do t'ju ndihmoj
e do t'ju sjell fitoren."
Rreth tij u tubua nj grup ensarsh dhe u vrsuln n kalorsit e Halid
b. El-Velidit. Thabiti heroikisht luftoi gjersa nuk e goditi me shtiz vet
Halidi. U vra ai, e u vran edhe shokt e tij.
400
Njri nga radht e muhaxhirve kaloi pran nj ensariu, i cili ishte i
kapluar n gjak, dhe e pyeti: "O njeri, a sht e vrtet se u vra Muha-
mmedi?" Ensari u prgjigj: "Kemi dgjuar pr kt lajm, por nse
Muhammedi sht i vrar, ju mbane fen tuaj!"
401
Inkurajime t ktilla dhe t ngjashme mes myslimanve e ngritn
moralin e lufttarve dhe ua kthyen atyre shpirtin luftarak gati t shuar.
Ata prsri u kndelln. T luftosh pr fen Islame sot, apo pr Ibni
Ubejen nesr, ka sht m mir? Prsri i rrmbyen armt dhe filluan t'i
mbysin armiqt, t cilt arrinin val-val. U prpoqn t deprtojn gjer tek
komanda e vet. Gjat rrugs kuptuan se Resulull-llahu a.s. ishte gjall dhe
se ai lajm ishte qllimisht i rrejshm. Kjo ua kthei shpresn, ua kthei
vetbesimin dhe fuqin, ndaj u shkoi pr dore t ajn rrethimin e armikut
dhe t tubohen rreth komands qendrore.
Ekzistonte grupi i tret, t cilve nuk u interesonte asgj tjetr, pos
sigurimit t Resulull-llahut a.s. Ata, q nga fillimi rrinin prreth tij dhe e
mbronin at. Prej t parve ishin Ebu Bekr Es-Siddiku, Umer b. El-
399
Zadu-l-Me'ad: II/93, 96; Sahihu-l-Buhari: II/579.
400
Es-Siretu Halebije: II/22.
401
Zadu-l-Me'ad: II/96.
273
Hattabi edhe disa as'hab t tjer besnik r.a.
N fillim t lufts kta ishin n rreshtat e para luftarak, t palodhshm,
t guximshm dhe t pamposhtur. Kur u duk se beteja mbaroi n favor t
tyre, dhe kur shumica ngarendn pas plakave, kta shpejtuan tek Resulull-
llahu a.s. duke u friksuar pr sigurin e personalitetit t tij. Prej atij asti
ishin afr tij, duke e ruajtur dhe duke e mbrojtur at.
Kulminacioni i betejs rreth Resulull-llahut a.s.
Dhe, derisa myslimant e shpartalluar vuanin pasojat e rrethimit t
tmerrshm, n t cilin gati sa nuk i farrosn mushrikt, epiqendra e lufts
u bart n drejtim t Resulull-llahut a.s. dhe rreth tij. M par prmendm
se pas deprtimit t Halid b. El-Velidit, afr Resulull-llahut a.s. ishin vetm
nnt as'hab. Kur Resulull-llahu a.s. i thirri myslimant q t tubohen
rreth tij, zrin e tij e dgjuan mushrikt dhe e njohn at, ndaj u vrsuln n
drejtim t tij dhe e sulmuan. Atyre u doli para ky grup i vogl, pra nntshi
guximtar dhe u bn rezistenc t papar, t mbshtetur n dashurin,
kujdesin dhe besimin ndaj Resulull-llahut a.s.
Muslimi transmeton nga Enes b. Maliku se at dit Resulull-llahu a.s.
ka qen i rrethuar prej shtat ensarve dhe dy muhaxhirve. Kur e sulmuan
kurejshitt, ky tha: "Ai i cili i dbon prej nesh do t jet i shprblyer me
Xhennet, ose thn ndryshe, ai do t jet shoku im n Xhennet." Njri prej
ensarve doli prpara dhe filloj t luftoj e t luftoj. Vriste e vriste,
prderisa edhe vet nuk vritet. Kshtu dilnin prpara njri pas tjetrit, gjersa
nuk u vran t shtat ensart. Ather Resulull-llahu a.s. u tha ktyre dy
muhaxhirve: "Nuk vepruam drejt ndaj shokve tan."
402
I fundit prej ktyre shtatve, ka qen Amareh b. Jezid b. Es-Sekeni.
Ky luftoi gjersa nuk mori goditje vdekjeprurse prej t cilave ra.
403
asti m kritik n jetn e Resulull-llahut a.s.
Pas psimit t Ibni Es-Sekemes, me Resulull-llahun a.s. mbetn vetm
dy mysliman kurejshit - muhaxhir.
Tek Buhariu dhe Muslimi sht transmetuar nj hadith nga Ebu
Uthmani i cili ka rrfyer: "N at ast kritik, i cili ka qen m i vshtiri
gjat jets s Resulull-llahut a.s. mbetn vetm dy njerz pr ta mbrojtur:
Talha b. Ubejdullahu dhe Sa'di (Ebi Vekkas).
404
Kurejshitt idhujtar, pr
t parn her patn rast tejet t volitshm - rastin e art, t cilin nuk patn
sukses ta shfrytzojn.
402
Sahihu-l-Muslim, kaptina mbi Uhudin: II/107.
403
N momentin kur Es-Sekeni u rrzua, nj grup myslimansh tanim arriti tek
Resulull-llahu a.s. Ata e dbuan armikun nga Amri, t cilin mezi e ndan nga
Resulull-llahu a.s. Ai u rrzua tek kmbt e Pejgamberit a.s. dhe vdiq me fytyr n
putt e tij. Ibni Hisham: II/81.
404
Sahihu-l-Buhari: I/527, II/581.
274
Ata iu vrsuln Resulull-llahut a.s. me qllim q ta mbysin.
Utbe b. Vekkasi e qlloi Resulull-llahun a.s. me gur n fytyr, me
'rast ia preu nofulln e eprme - buzn e eprme dhe ia theu nj dhmb t
prparm. Abdullah b. Shihab Ez-Zuhri iu afrua Resulull-llahut a.s. dhe e
plagosi n ball.
Abdullah b. Kum'et, kalors trim, e goditi Resulull-llahun a.s. me
shpat n supe (apo krah), aq fuqishm saq Pejgamberi a.s. m tepr se
nj muaj ndiente dhembje nga kjo plag. Mezi ia kan zhveshur parzmoren
e dyfisht. Ky Kum'eti u sul edhe nj her dhe e goditi Resulull-llahun a.s.
n mollz t syrit, po aq fuqishm sikurse edhe hern e par, saq rrethi i
helmets iu fut n fytyr, e i tha: "Ja kt rreth, dhe mbaje n mend, un
jam Ibni Kum'eti - i biri i t prulrs." Resulull-llahu a.s. duke e fshir
gjakun, i tha: "All-llahu t prult."
405
N nj hadith sahih qndron se Resulull-llahu a.s. e ka pasur nofulln e
thyer dhe t prera n kok, dhe derisa i rridhte gjaku ka thn: "Si do t
shptoi populli (Kurejsh), i cili ia pren fytyrn Pejgamberit t vet
(Kurejshit) dhe i cili ia pren krahun n astin kur i thrriste n fen e All-
llahut." Me at ast All-llahu xh.sh. shpalli:
"Nuk varet prej teje se a do t pranoi Ai pendimin e tyre, apo do t'i
l n vuajtje, sepse ata jan me t vrtet mizor." (3,128).
406
N transmetimin e Taberaniut qndron se Resulull-llahu a.s. at dit
ka thn: "sht shtuar hidhrimi i All-llahut ndaj popullit i cili e prgjaku
Pejgamberin e tyre", pastaj u ndal pak, e vazhdoi: "O All-llahu im, fale
popullin tim, sepse ata nuk jan t udhzuar!"
407
Njsoj qndron edhe tek Sahihu i Muslimit,
408
ndrsa n veprn "Esh-
Shifa" t Kadij Ajjadit qndron: "O All-llah, udhzoje popullin tim, sepse
ata nuk din."
409
N baz t t gjithave sa i prmendm sht trsisht e qart dhe pa
kurrfar mikstura dyshimi se mushrikt qllimisht e kan pasur ndrmend
ta mbysin Resulull-llahu a.s. N realizimin e ktij qllimi, i kan penguar dy
heronj t mdhenj: Sa'd b. Ebi Vekkasi dhe Talha b. Ubejdullahu, t cilt
405
All-llahu xh.sh. ia plotsoi lutjen Pejgamberit t vet a.s. Transmetohet nga Ibni
Azizi se Ibni Kum'eti kishte shkuar tek familja e tij dhe i kishte lshuar delet n
kullos. N at mal nj cjap e nguli n brirt e vet dhe e godaste aq tepr, deri sa e
bri copa-copa. Fethu-l-Bari: VIII/373; Tek Taberaniu qndron se All-llahu xh.sh.
ia ka drguar cjapin nga malet, i cili e nguli n brir dhe aq tepr e godaste gjersa
nuk e bri copa-copa. Fethu-l-Bari: VII/366.
406
Sahihu-l-Buhari: II/582; Sahihu-l-Muslim: II/108.
407
Fethul-Bari: VII/373.
408
Sahihu-l-Muslim, kaptina: Beteja n Uhud: II/108.
409
Kitabu-sh-Shifa, njohuria e s drejts El-Mustafa-T zgjedhurit: I/81.
275
luftuan trimrisht. Vetm kta dy, shenjtart m t mir arab, e dbuan
sulmin e hatashm t mushrikve kundr Resulull-llahut a.s.
Resulull-llahu a.s. personalisht ia jepte Sa'd b. Ebi Vekkasit shigjetat
nga strajca, duke thn: "Gjuaj, t shptofshin babai dhe nna ime!"
410
(betim) Resulull-llahu a.s. shpeshher e ka prmendur vetm njrin nga
prindrit, e tani, pr t parn her, me rastin e Sa'dit i prmendi q t dy.
411
Pr Talha b. Ubejdullahun transmeton Nesaiu nga Xhabiri, i cili rrfen
pr vrsuljen e mushrikve rreth Resulull-llahut a.s. ather kur afr tij
ishte grupi i vogl ensarsh. Xhabiri thot: "Kur mushrikt arritn tek
Resulull-llahu a.s. ky pyeti: "Cili do t'u dal prpara?" Talha u prgjigj:
"Un." Pastaj Xhabiri shpjegon luftn e ensarve dhe psimin e tyre t nj
pas njshm, ngjashm me at q tham pr transmetimin e Muslimit.
Pas ensarve prpara doli Talha, e n lidhje me kt Xhabiri thot:
"Talha luftonte pr dhjet vet, derisa nuk e goditn n dor dhe ia pren
gishtrinjt. Ather ai tha: "Shum mir", kurse Resulull-llahu a.s. i tha:
"Sikur t thoshe n emr t All-llahut, melajket do t t ngritnin aq lart, sa
q e tr bota do t shihte." Pas ksaj, All-llahu xh.sh. i zmbrapsi mush-
rikt.
412
Hakimi transmeton se Talhan e kan plagosur n Uhud tridhjet e
nnt ose tridhjet e pes mushrik, gjersa ky ishte i plagosur n dor pa
gishtrinj.
413
Buhariu transmeton nga 'Kajs b. Ebi Hazimi i cili thot: "E kam par
dorn e Talhas, me gishtrinj t prer, me t ciln e mbronte Resulull-
llahun a.s. n Uhud."
414
Tirmidhiu transmeton se Resulull-llahu a.s. at dit ka thn pr
Talhan: "Kush dshiron t sheh shehidin i cili ec mbi tok, le ta shikon
Talha b. Ubejdullahun."
415
Gjithashtu transmeton Ebu Davudi nga Aishja
r.a. e cila ka thn: "do her kur Ebu Bekri e prmendte betejn n
Uhud, thoshte: "E tr ajo dit sht dita e Talhas!""
Ebu Bekri pr Talhan edhe vargje ka thur:
"Lum pr ty, o Talha. Uhudi sht fushbeteja jote, hyriet i ke benja-
mine, ndrsa Xhennetin vendbanim."
416
N kt dit t kobshme, n t ciln mbrohej jeta e Resulull-llahut a.s.
Pejgamberit t t gjith myslimanve t bots, njkohsisht mbrohej edhe
410
Sahihu-l-Buhari: I/407, II/580, 581.
411
Sahihu-l-Buhari: I/407, II/580, 581.
412
Fethu-l-Bari: VII/361; Sunenu En-Nesai: II/52, 53.
413
Fethu-l-Bari: VII/361.
414
Mishkatu-l-Mesabih: II/566; Ibni Hisham: II/86.
415
Fethu-l-Bari: VII/361.
416
Muhtesar tarih Damask: VII/82 dhe Shuzuru-Zeheb, f. 114.
276
feja Islame dhe imani i myslimanve, me ndihmesn e All-llahut t Lart-
suar dhe me informimin e Tij mbi at q sht e panjohur pr ne.
Buhariu dhe Muslimi transmetojn nga Sa'di, i cili ka thn: "E kam
par Resulull-llahun a.s. e me t edhe dy njerz. Ishin n veshje t bardha,
gjersa me shpata e mbronin Resulull-llahun a.s. Un kurr m par si kisha
par e as m von." Sipas nj transmetimi thuhet se kta kan qen Xhibrili
dhe Mikaili.
417
As'habt tubohen rreth Resulull-llahut a.s.
Gjersa n fushbetej dhe prreth Resulull-llahut a.s. ndodhnin ngjarje
tragjike as'habt nga vija e par e frontit nuk ishin t informuar pr
rrjedhn e ngjarjeve. Ata kurrgj nuk dinin se 'po ndodhte n Uhud, sepse
luftonin pandrprer. Nuk kan mundur ta dgjojn Resulull-llahu a.s. kur
bri thirrje pr ndihm.
Por, papritmas u friksuan se mund t'i ndodhte dika q nuk do ti
shrbente nderit t t gjith myslimanve, andaj shpejtuan prapa tek ai.
Arritn mjaft von, sepse Resulull-llahu a.s. tanim ishte i plagosur,
gjasht mbrojtsit e tij ishin vrar, ndrsa i shtati ishte i shtrir me plag t
rnda. Kishin mbetur vetm edhe dy as'hab, t hidhruar shum, porsi
tigrat, t cilt prenin rrept armiqt para veti, duke mbrojtur trupin e
Resulull-llahut a.s. Ishin kta Sa'di dhe Talha.
Kur as'habt e pan kt, menjher e rrethuan Resulull-llahun a.s. pr
ta mbrojtur at me trupat e tyre dhe me armt e veta. Shikonin me kujdes
t madh se mos po e qllonte ndokush dhe njkohsisht dbonin sulmet e
ashpra t armikut. I pari q iu afrua Resulull-llahut a.s. ishte miku dhe
as'habi i tij besnik, Ebu Bekri r.a. At e kishte shok nga hixhreti, shok nga
shpella Thevr. Erdhi tek Pejgamberi i vet, duke falnderuar All-llahun
xh.sh., q e takoi t gjall.
N koleksionin e vet t haditheve sahih, Ibni Hibani transmeton nga
Aishja r.a. e cila thot: "Ka thn Ebu Bekr Es-Siddiku, se n ditn e
Uhudit t gjith ishin larguar nga Resulull-llahu a.s. (pr t luftuar)." Ky
ishte i pari q ishte kthyer pr ta par si sht ai. Ai thot: "E pash nj njeri
duke prer armikun rreth veti, me ashprsi t madhe kurse me trupin e vet
e mbronte Resulull-llahun a.s. Un i thash: "Sill o Talha, All-llahu t
shprbleft, mbroje o Talha, All-llahu t shprbleft! S shpejti mbrriti
Ebu Ubejde b. Xherrahi. Kalronte sikur t kishte krah. Shpejtuam tek
Resulull-llahu a.s. dhe e pam Talhan t shtrir n tok, i tri n plag.
Resulull-llahu a.s. na tha:"A e shihni vllan tuaj, shkoni dhe ndihmoni atij.
Ai punn e vet e kreu, e All-llahu do ta shprblej pr kt. Resulull-llahu
a.s. i kishte disa plag. Ishte i goditur me shigjet e cila ia kishte prbiruar
rrethin e helmets n fytyr, dhe bashk me t i ishte ngulur n mollzn e
417
Sahihu-l-Buhari: II/580.
277
tij. Ebu Bekri vazhdon rrfimin: "Un deshta t'ia nxjerri skajet e helmets,
e Ebu Ubejde tha: "Pash All-llahun, lre, un do ta bj kt!" Pastaj e
trhoqi rrethin e me at rast iu thye edhe nj dhmb. Ather Resulull-llahu
a.s. tha: "M lni mua, ndihmoni vllan tuaj Talhan. Ai e kreu obligimin e
vet." Ebu Bekri tha: Ne u kthyem kah ai. I kishte dhjet plag."
418
Kta shembuj shkonin n llogari t Talhas, sepse flisnin pr heroizmin
e tij n luft pr Resulull-llahun a.s. dhe pr fen Islame. Pastaj rreth
Resulull-llahut a.s. filluan t tubohen edhe as'habt tjer, n mesin e t
cilve ishin: Ebu Duxhaneja, Mus'ab b. Umejri, Ali b. Ebi Talibi, Sehm b.
Hunejfi, Malik b. Sinani, babai i Ebu Said El-Hudariut, nna e Amarit,
Nesibja, e bija e Ka'bit, Katade b. Nu'mani, Umer b. El-Hattabi, Hatib b.
Ebi Bettea, Sehm b. Hunejfi dhe Ebu Talha.
Sulmi i dyfishuar i mushrikve
Nga asti n ast shtohej numri i mushrikve, t cilt e sulmonin
Resulull-llahun a.s. Sulmet e tyre ishin gjithnj e m t fuqishme. As'habt
qen t detyruar t zmbrapsen e t trhiqen. Kur, papritmas Resulull-llahu
a.s. u gremis n kurth, t ciln m hert e kishte prgatitur Ebu Amiri, i
quajtur "Fasik".
Gjat rrzimit, Resulull-llahu a.s. i lndoi t dy kmbt n gjunj. Aliu
r.a. ia zgjati dorn pr t dal nga gropa, ndrsa Talha b. Ubejdullahu,
edhe pse i plagosur, i ndihmoi q t qndronte n kmb.
Nafi b. Xhubejri rrfen: "E kam dgjuar nj muhaxhir duke thn:
"Kam qen n Uhud dhe kam par se si binin shigjetat nga t gjitha ant
drejt Resulull-llahut a.s. por asnjra nuk e qllonte n at ast. T gjitha
dboheshin nga ai." Ather Abdullah b. Shihab Ez-Zuhri brtiti: "Ku sht
Muhammedi, ma tregoni at. Nse pas ksaj ai shpton, ather, le t vdes
un." Resulull-llahu a.s. qndronte para tij vetm, pa asnj as'hab afr veti.
Ai bile kaloi pran Resulull-llahut a.s. e nuk e pa.
Njsoj i ndodhi edhe Safvanit i cili briti: "Pasha Zotin, as un nuk po e
shoh. Betohem me Zotin se ai sht i padukshm pr ne." "Pastaj, - thot
ai," u morm vesh q na t dy s bashku ta mbysim at, por nuk mundm
ta bjm kt ngase ai pr ne ishte i padukshm."
419
Shembujt e rrall t heroizmit
N kt betej myslimant treguan trimri dhe vetmohim t madh
far deri ather nuk ka njohur historia.
Ebu Talha me trupin e vet e ka mbrojtur Resulull-llahun a.s. Me
gjoksin e vet i dilte para shtizave t armikut.
Enesi r.a. rrfen: "Kur u b beteja n Uhud, psuan njerzit rreth
418
Zadu-l-Me'ad: II/95.
419
Zadu-l-Me'ad: II/97.
278
Resulull-llahut a.s. kurse Ebu Talha para tij me mburoje n dor i priste
shigjetat. Talha ishte shenjtar i shkatht, dhe at dit i ka thyer dy apo tri
harqe. Resulull-llahu a.s. ashtu qndronte dhe e mbikqyrte betejn, kurse
Talha thirri: "O Pejgamber i All-llahut, mos rri aty dhe mos mbikqyr se do
t qlloj armiku. Gjoksi im sht m i durueshm se i yti."
420
Gjithashtu
transmeton Enesi r.a.: "Talha dinte me nj mburoj ta mbronte edhe veten
edhe Resulull-llahun a.s. Pasi q ishte shenjtar i madh i prcillte fluturimet
e shigjetave dhe sipas orbits s lvizjes e dinte se cila ku do t binte, e
edhe n kt mnyr e mbronte Resulull-llahun a.s."
Ebu Duxhaneh, po ashtu, e ka mbrojtur Resulull-llahun a.s. nga
shpina. Shigjetat e qllonin t tr at, e ai as q lvizte nga vendi.
Hatib b. Ebi Beltae e prcillte Utbeh b. Ebi Vekkasin (ai i cili ia theu
dhmbin Resulull-llahut a.s.), e kur e pa, e goditi me shpat dhe ia hoq
kryet. Sa'd b. Ebi Vekkasi kishte dshir t madhe q ta mbyste vllan e
vet, Utben, megjithat ky nder i takoi Hatibit.
Sehl b. Hunejfe, njri nga shenjtart trima i sht betuar Resulull-
llahut a.s. gjer n vdekje, dhe kshtu luftoi aq rrept saq nuk i interesonte
kurrgj tjetr pos numrit t mushrikve, t cilt i ka mbytur ai. Resulull-
llahu a.s. edhe vet e gjuante armikun me shigjeta.
Transmetohet nga Katade b. En Nu'mani, se Resulull-llahu a.s. e
trhiqte harkun, saq prej prdorimit t madh harku ishte shtrembruar.
Katade e mori pr veti, e Atij i dha nj tjetr. Prmendet, po ashtu, se
armiku e ka qlluar Kataden n sy, dhe syri i ka krcyer nga (gollja)
zgavra. Resulull-llahu a.s. e merr at sy, dhe ia vn n vend. Dhe ky i
ishte m i hijshm dhe m i prpikt se ai tjetri.
At dit t paharrueshme ka luftuar edhe Abdu-r-Rahman b. Avfi, t
cilin e kan qlluar n mollz me 'rast i ka ra nj dhmb, kurse i ka pasur
mbi njzet plag. Disa i kishte n kmb pr shkak t t cilave, m von
mbeti i al.
Malik bin Sinani - babai i Ebu Se'id El-Hudriut e thithte gjakun nga
plaga n fytyrn e Resulull-llahut a.s. Resulull-llahu a.s. i tha: "Pshtyje!"
Ai u prgjigj: "Pasha All-llahun kurr nuk do ta pshtyj." Pastaj vajti duke
luftuar. Resulull-llahu a.s. ather tha: "Kush ka dshir ta sheh banorin e
Xhennetit, le t shikoj kt." At dit edhe ai ra shehid.
Ummu Amareja drejtprdrejt ka marr pjes n luft. Ajo iu sul Ibni
Kuametit i cili sulmonte nj grup myslimansh. Ajo e goditi n krah dhe ia
bri nj plag t qelur, kurse ai, me disa goditje me shpat, e rrahu mir. I
kishte dy parzmore, e kjo e shptoi. Ummu Amareja vazhdoi t luftonte.
N trupin e saj kishte dymbdhjet plag.
Mus'ab b. Umejri, me trimri t madhe e ka mbrojtur Resulull-llahun
420
Zadu-l-Me'ad: II/97.
279
a.s. veanrisht kur Ibni Kum'eti u vrsul me shoqrin e vet. Mus'abi n
dorn e djatht e mbante flamurin mysliman, e kur ia pren dorn e
djatht, ai e mbajti n dorn e majt. Kur ia pren edhe t majtn, e vuri n
gjoks ku e mbajti me mjekr gjersa ra i vrar. E vrau Ibni Kam'eti duke
menduar se ky ishte Resulull-llahu a.s. Mus'abi shum i prngjante
Pejgamberit a.s. Ather, Ibni Kum'eti tr gzim u thrret mushrikve:
"Muhammedi sht i vrar!"
421
Jehona e lajmit t rrejshm
Kur Ibni Kum'eti prhapi lajmin e rrejshm pr vrasjen e Muhammedit
a.s. ai me shpejtsi t madhe u bart gjat tr fushbetejs, gj q
shkaktoi huti n radht e myslimanve. E ndienin vetn si pa krye dhe t
gjymtuar. Por ky lajm shkaktoi huti edhe n radht e mushrikve. Ata pr
nj koh t shkurtr ndrpren sulmet e veta, duke menduar se tani
gjithka prfundoi dhe se kishin fituar. Pr kt arsye shumica prej tyre i
rrotullonin t vdekurit pr t'i masakruar.
Resulull-llahu a.s. vazhdon betejn
Kur u vra Mus'abi, Resulull-llahu a.s. ia dorzoi flamurin Ali b. Ebu
Talibit, i cili vazhdoi luftn me tr fuqin e vet sikurse edhe as'habt tjer.
Ather Resulull-llahut a.s. i shkoi pr dore t deprtonte gjer tek ushtria e
rrethuar. Kur u afrua, Ka'b b. Maliku e njohu, dhe prej gzimit briti:
"Gzohuni, o mysliman, ja tek sht Resulull-llahu." Resulull-llahu a.s. i
dha shenj t hesht q t mos e zbulojn mushrikt. Ndrkaq, myslimant
e dgjuan Ka'bin dhe t gjith shpejtuan kah Resulull-llahu a.s. Rreth tij u
mblodhn afro tridhjet as'hab dhe t gjith s bashku filluan t
trhiqeshin kah gryka e Uhudit.
Resulull-llahu a.s. deprtonte s bashku me myslimant, ndrsa
mushrikt e forcuan sulmin.
Me gjith kto sulme, plani pr shkatrrimin e myslimanve, dshtoi
pr shkak t manovrimeve t urta t Resulull-llahut a.s.
Uthman b. Abdullah b. El-Mugire, njri nga trimat kurejshit, iu afrua
Resulull-llahut a.s. e tha: "Nse ai (Muhammedi) shpton, un nuk kam
shptim." Resulull-llahu a.s. u kthye t luftonte me t, por kali i ktij
mushriku has n nj grop. N at moment mbi t hidhet El-Harith b. Es-
Summe, e qllon kmbve, e pastaj e vret, dhe ngutet pas Resulull-llahut
a.s.
Abdullah b. Xhabiri, kalors mekas, dhe trim i madh, i sulet El-
Harithit dhe me shpat e godet rnd n supe. Myslimant qen t detyruar
ta bartin m tutje. Ktij krimineli, Abdullah b. Xhabirit, i sulet heroi me
turban t kuq - Ebu Duxhaneja, vringllon me shpat dhe me nj goditje ia
421
Ibni Hisham: II/73, 80-83; Zadu-l-Me'ad: II/97.
280
pret kryet.
Gjat ksaj lufte t vshtir, myslimant i kaploi nj plogshti e leht
dhe i zuri nj gjum i leht. All-llahu xh.sh. deshti q n kt mnyr ata t
lodheshin pak. Pr kt na flet Kur'ani Kerim, kurse Ebu Talha rrfen:
"Edhe mua m kaploi gjumi n Uhud e m ra shpata nga dora. Un e kapa,
e ajo prsri m ra, dhe kshtu disa her."
422
Dhe kshtu, pak nga pak, ky grup myslimansh i hapte shtegun vetit
kah gryka e malit, e kshtu, edhe lufttarve t tjer mysliman, t cilt
trhiqeshin n nj vend t sigurt.
Kshtu m n fund myslimant ia kaluan mushrikve, e vet Resulull-
llahu a.s. ia kaloi Halidit dhe mendjemprehtsis s tij t famshme.
Psimi i Ubeje b. Halefit
Ibni Is'haku rrfen: "Kur Resulull-llahu a.s. arriti n grykn e Uhudit,
kt e mbrriti Ubeje b. Halefi e tha: Ku sht Muhammedi? Jam betuar
se un nuk kam shptim nse ai shpton." Dikush e pyeti Resulull-llahun
a.s.: "A t zbavitemi pak me t?" Ai u prgjigj: "Lshojeni!" Kur e lshuan,
Resulull-llahu a.s. e mori shtizn prej Harith b. Summeit, u dridh, u
shkundullua dhe u pezmatua sikurse devja kur e kapin ethet, pastaj e priti
Ubejen, ia krkoi urzn dhe pikn e dobt mes parzmores dhe qafs dhe e
qlloi me goditje t fuqishme prej s cils Ubeje u luhat n kal. Megjithat,
i shkoi pr dore t kthehet tek kurejshitt dhe, prderisa gjaku i rridhte nga
qafa ai murmuroi:
"M vrau Muhammedi, pasha Zotin!"
Ata iu prgjigjn: "Mori fund zemra jote, do t vdesish, pasha Zotin. E
ishe aq i fuqishm!"
Ai tha: "Qysh n Mek Muhammedi m pat thn: "Un do t t
vras."
423
Pasha Zotin, vetm t m kishte pshtyer, do t m mbyste.
Kshtu vdiq armiku i All-llahut, kurse kurejshitt e drguan n
Mek.
424

N nj version tjetr t Ebu-l-Esvedit, i cili transmeton nga Urvete,
qndron: "Pallte sikurse mzati e thoshte: "Pasha Krijuesin, po qe se do t'i
ndodhte ktyre tanve kshtu, t gjith do t ishin t vdekur."
425
Talha i ndihmon Pejgamberit a.s.
422
Sahihu-l-Buhari: II/582.
423
Kur Resulull-llahu a.s. ndodhej n Mek, nj her e takoi Ubeje e i tha: "O
Muhammed, e kam nj kal race, pr do dit e ushqej me nga nj anak misr, do t
t vras duke kalruar me te." Resulull-llahu a.s. prgjigjet: "Dhasht All-llahu, un
do t vras ty!"
424
Ibni Hisham: II/84, ; Zadu-l-Me'ad: II/97.
425
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 250.
281
Kur Resulull-llahu a.s. dhe as'habt u trhoqn n mal, para Resulull-
llahut a.s. ishte nj gur i madh t cilin nuk mund ta kaprcente, sepse i
dhembshin plagt. Ather Talha ia shtriu shpinn, ai hipi mbi te, pastaj
mbi gur dhe kshtu e kaloi pengesn. Me kt rast Resulull-llahu a.s.
thot: "Talha b. Ubejdullahu e ka fituar Xhennetin."
426
Sulmi i fundit i mushrikve
Resulull-llahu a.s. s bashku me myslimant u trhoqn n vend t
sigurt, ndrsa mushrikt vendosn t sulmojn prsri. Ky do t jet sulmi i
tyre i fundit n Uhud. Ibni Ishaku thot: "Gjersa Resulull-llahu a.s. ishte
n kodr, nga maja e Uhudit Ebu Sufjani iu sul Pejgamberit dhe
myslimanve, i shoqruar nga Halid b. El-Velidi. Resulull-llahu a.s. ather
tha: "O Zoti im, nuk u ka hije t qndrojn m lart se na."
Kurejshitve u doli para Umer b. El-Hattabi me nj grup lufttarsh
dhe i sulmoi ata. Luftuan me ngulm derisa nuk i ndjekn nga Uhudi.
427
N veprn e El-Megazi El-Emvijjut qndron se mushrikt kishin hipur
n kodr e Resulull-llahu a.s. i tha Sa'dit: "Do t'i sulmojm ata." Sa'di tha:
"Do t'i detyroj q t kthehen." "Ti i vetmuar?", pyeti Resulull-llahu a.s.
"Po, un vetm", u prgjigj Sa'di, dhe kt e prsriti tri her. Pastaj e mori
shigjetn nga strajca, e goditi njrin mushrik dhe e mbyti. Ai shkoi te i
vrari, e mori shigjetn e vet dhe me t e qlloi t dytin, dhe e mbyti.
Kshtu bri edhe nj her dhe e mbyti edhe t tretin, kurse mushrikt
me t shpejt u lshuan teposht Uhudit. Ather Sa'di tha: "Kjo shigjeta
ime sht me fat!" Prsri e vuri n strajc dhe e ka mbajtur me veti gjer n
vdekje. Pas tij, kt e morn djemt e tij.
428
Masakrimi i shehidve
Sulmi paraprak ishte sulmi i fundit q ndrmorn kurejshitt kundr
Resulull-llahut a.s. Ata nuk e dinin me siguri se ka ka ndodhur me t, dhe
se a sht ende gjall. Ndrkaq, konsideruan se beteja mori fund dhe, pasi
q u kthyen prej Uhudit n lugin, filluan t prgatiten pr tu kthyer n
Mek. Grat e tyre gjithashtu prgatiteshin pr kthim. Ato nuk i
prgatisnin sendet e veta, por i rrotullonin shehidt mysliman, ua prenin
vesht, hundn, ekstremitetet, ua prenin barkun dhe knaqeshin me ksi
lloj veprash shtazarake dhe mizore. Hinda, e bija e Utbes, gruaja e Ebu
Sufjanit, ia shqyejti kraharorin Hamzs r.a., ia nxori mlin dhe filloi ta
prtypte, por, pasi q nuk mundi ta prbinte, e pshtyu, e pastaj edhe ajo
filloj t'ua prente vesht dhe hundt shehidve pr t br gjerdan
shrbtoreve t veta.
429
426
Ibni Hisham: II/86.
427
Ibni Hisham: II/86.
428
Zadu-l-Me'ad: II/95.
429
Ibni Hisham: II/90.
282
Gatishmrie e heronjve mysliman pr t vazhduar luftn
N astin e fundit, e mu para prfundimit t betejs, ndodhn dy
ngjarje, t cilat qart tregojn gatishmrin e heronjve mysliman pr t
vazhduar luftn dhe sa ishte serioziteti i tyre n rrugn All-llahut.
1. Ka'b b. Maliku rrfen: "Kam qen n mesin e myslimanve t cilt e
braktisn luftn. Por, kur pash se 'jan duke br mushrikt me shehidt
mysliman, u ngrita dhe shkova. Ather pash nj mushrik i cili i mblidhte
mburojat q i hedhnin njerzit duke ikur, e ky thrriste:"Tubohuni,
tubohuni sikurse delet n torisht!" Ather e pash nj mysliman nn
mburoje i cili e shikonte kt mushrik. Shkova prapa tij dhe u ndala duke e
krahasuar kt mysliman me at kafir. Kafiri kishte konstruksionin trupor
m t mir dhe ishte i armatosur m mir. Prisja se ka do t ndodhte.
Kafiri u nis kah myslimani, e ky e priti at, i ra me shpat, e ngriti lart
dhe e ndau n dysh. Ather myslimani e zbuloi fytyrn e vet, e tha: "Si t
duket kjo, o Ka'b? un jam Ebu Duxhaneja."
2. Pas prfundimit t betejs grat myslimane erdhn n vendin e
prleshjes. Enesi r.a. rrfen: "E pash Aishen, vajzn e Ebu Bekrit, dhe
Ummu Sulejmn. Ishin hijernd, me mng t prvjelura me shkathtsi
bartnin n kok knata me uj dhe u jepnin t plagosurve t etshm.
Prsri shkonin, i mbushnin knatat, vinin, u jepnin uj t plagosurve dhe
gjithnj kshtu."
430
Umerit r.a. i kujtohet se Ummu Sulejte bartte knata me uj t ftoht
n Uhud.
431
N mesin e ktyre grave ka qen edhe Ummu Ejmenja. Kur e pa nj
grup myslimansh, t cilt ishin kthyer dhe donin t hynin n Medin, e
mori nj grusht pluhur dhe ua hodhi n fytyr. Disave u brtiti: "Ja merre
furkn e ma jap mua shpatn!"
Pastaj shpejtoi n fushbetej dhe u jepte uj t plagosurve.
Aty e plagosi Hiban b. El-Arkati me shtiz. U rrzua e fustani iu
prvjel, kurse kafiri, armiku i All-llahut, plaste s qeshuri. Kjo i erdhi
vshtir Resulull-llahut a.s. andaj ia dha Sa'd b. Ebi Vekkasit nj shtiz, e
cila nuk kishte maje, e i tha: "Gjuaje me kt!"
Sa'di e hodhi shtizn, e ajo e qlloi Hibanin n fyt me 'rast u rrzua e
iu shplua trupi, kurse Resulull-llahu a.s. qeshte aq shum sa q iu dukeshin
nullzat e dhmbve, e pastaj tha: "E hakmerri Sa'di, All-llahu ia plotsoi
lutjen."
432
Pas shptimit t Resulull-llahut a.s.
430
Sahihu-l-Buhari: I/403, II/581.
431
Sahihu-l-Buhari: I/401.
432
Es-Siretu-l-Halebije: II/22; Ibni Hisham: II/85.
283
Kur Resulull-llahu a.s. u strehua n grykn e Uhudit, Ali b. Ebi Talibi
vajti pr ta mbushur mataren e vet t lkurs me uj, nga shtrati i ngusht
n nj shkmb, t cilin e quajn "Uji i Uhudit". Nga ky shtrat pinin uj
bagtia. Aliu i solli Resulull-llahut a.s. pr t pir prej ktij uji, e ai e ndjeu
nj shije t uditshme, andaj e qiti prej goje. Me at uj e lau vetm gjakun
nga fytyra dhe e lagu kokn e tha: "Do t shtohet hidhrimi i All-llahut
ndaj atij i cili e prgjaku fytyrn e Resulull-llahut a.s.
433
Sehli, njri nga as'habt thot: "Pasha All-llahun, un e di se kush ia ka
lar plagt Resulull-llahut a.s. kush i ka dhn uj dhe me ka e kan
shruar."
Fatimja, vajza e tij e ka lar at.
Aliu i ka dhn uj.
Kur Fatimja vrejti se pas larjes prsri i rridhte gjaku, e mori nj cop
plhur, e ndezi at dhe ia vuri n plag, e kshtu gjaku u ndal.
434
Tek Resulull-llahu a.s. vajti Muhammed b. Mesleme me uj t pijshm
e t ftoht, e Resulull-llahu a.s. piu gjer sa u ngi dhe iu lut All-llahut t'a
shprblente Meslemen me t mir.
435
Resulull-llahu a.s. fali namazin e dreks ulur, sepse nuk mund t
qndronte n kmb pr shkak t plagve. T gjith myslimant e
pranishm u faln pas tij ulur.
436
Shpirtligsia e Ebu Sufjanit pas betejs
Kur mushrikt u prgatitn pr t'u kthyer n Mek, Ebu Sufjani qn-
dronte n kmb dhe vshtronte Uhudin, vendin ku ishin myslimant. Ai
filloi t thrras: "A sht Muhammedi n mesin tuaj?" Askush nuk iu
prgjigj. Ai prsri pyet: "A sht n mesin tuaj Ibni Ebi Kuhafeti (Ebu
Bekri)?" As ksaj here nuk i prgjigjet askush. Ai pyet pr t tretn her:
"A sht n mesin tuaj Umer b. Hattabi?" Prsri nuk i prgjigjet askush,
sepse Resulull-llahu a.s. nuk lejonte. Ebu Sufjani m nuk pyeti pr askend
sepse e dinte mir, ky dhe populli i tij, se kta jan shtyll e Islamit. Ebu
Sufjani prsri brtiti: "Nse nuk gjenden kta tre, ju t tjert nuk na
interesoni."
Umeri nuk mundi m t durohej e tha: "O armiku i All-llahut, q t
tre, t cilt i thirrje, jan gjall. All-llahu i ka ln n jet ata, pr shkak t
t cilve ti do t jesh i piklluar." Ebu Sufjani tha: "Disa prej t vdekurve
tuaj jan masakruar, un nuk e urdhrova kt, por kjo nuk m pikllon."
Pastaj tha: "Hubeli (idhull) sht i madh." Resulull-llahu a.s. i pyeti
shokt e vet: "A nuk do t'i prgjigjeni?" "E ka t'i themi?"
433
Ibni Hisham: II/85.
434
Sahihu-l-Buhari: II/584.
435
Es-Siretu-l-Halebije: II/30.
436
Ibni Hisham: II/87.
284
Thuani: "All-llahu sht m i madh dhe m i fuqishm." Ebu Sufjani
tha: "Ne kemi Uzat (idhull) e ju nuk keni." Resulull-llahu a.s. i tha
shokve: "Thuani - All-llahu sht Zoti yn, e ju nuk keni Zot." Sufjani
tha: "Tani u hakmerrm. Kjo dit sht pr ditn e Bedrit. Lufta sht me
fat t ndryshueshm."
Umeri u prgjigj: "Nuk jemi t barabart, t vrart tan do t hyjn n
Xhennet, kurse t juajit do t hyjn n zjarr. "
Ebu Sufjani briti: "Dil para meje, o Umer!" Resulull-llahu a.s. i tha
Umerit: "Shko e shih se ka po do?" Umeri doli, e Ebu Sufjani e pyeti: "T
prbej me All-llahun, o Umer, a e kemi mbytur Muhammedin?" Umeri
briti: "Pasha All-llahun, jo! Ja tek sht ktu, sht duke t t dgjuar se
'je duke thn." Ebu Sufjani tha: "Pr mua ti je m i sinqert e m i
ndershm se Ibni Kum'eti."
437
Marrveshja pr pjekje n Bedr
Ibni Is'haku thot: "Kur Ebu Sufjani u nis me njerzit e vet, tha: "T
piqemi pas nj viti n Bedr?" Resulull-llahu a.s. i tha njrit prej as'habve:
"Thuaj: "Po, mes nesh sht br marrveshja pr pjekje."
438
Mbikqyrja e qllimeve t mtejshme t kurejshitve
Resulull-llahu a.s. i tha Ali b. Ebi Talibit: "Shko pas gjurmve t tyre
dhe shiko se 'jan duke br dhe ka synojn. Nse kan zbritur nga kuajt
e i kan hipur deveve, ather kan vendosur t kthehen n Mek. Por
nse i kan hipur kuajve e devet i kan pas veti, ather kan vendosur t
shkojn n Medin. Pasha Krijuesin, nse e kan ndrmend Medinn, do t
shkojm pas tyre, e ather do t luftojm me ta."
Aliu rrfen: "E un u nisa pas gjurmve t tyre t shoh se ka bjn.
Ata i kishin hipur deveve dhe ishin nisur pr n Mek.
439
Identifikimi i t vrarve dhe t plagosurve
Pasi q kurejshitt shkuan, myslimant u shprndan npr fushbetej
pr t'i krkuar t vrart dhe t plagosurit e vet t afrm.
Zejd b. Thabiti tregon: "Resulull-llahu a.s. m drgoj pr ta gjetur Sa'd
b. Rebian, q t'ia prcjell selamin e Resulull-llahut a.s. dhe ta pyes se si
ndihet. U nisa pr ta krkuar n mesin e t vrarve dhe t plagosurve. E
gjeta duke dhn shpirt. Ishte i plagosur shtatdhjet her, me shpata, me
shigjeta dhe me shtiza. Un i thash: "O Sa'd, Resulull-llahu a.s. t drgon
selam dhe t pyet se si ndihesh?" Ai u prgjigj: "Drgoja selamin tim
Resulull-llahut a.s. dhe prcjellja fjalt e mia: "O Pejgamber i All-llahut,
un jam mir dhe e ndiej ern e Xhennetit. Dhe porositi ensart, popullin
437
Ibni Hisham: II/93, 94. Zadu-l-Me'ad: II/54. Sahihu-l-Buhari: II/579.
438
Ibni Hisham: II/94.
439
Ibni Hisham: II/90, 94. N Fethu-l-Bari qndron se gjurmt e Ebu Sufjanit dhe
t kurejshitve i ka prcjellur Sa'd b. Ebi Vekkasi: VII/347.
285
tim: Nuk do t keni kurrfar arsyetimesh para All-llahut nse i bjn di
(mushrikt) Resulull-llahut a.s. prderisa ekziston dikush i gjall prej
nesh." Pas ktyre fjalve dha shpirt."
440
N mesin e t plagosurve e gjetn Amr b. Thabitin i cili ende jepte
shenja jete. M hert e thirrnin n Islam, por ai nuk pranonte. Tani kur e
pan kta e pyetn: "ka t ka sjellur ktu, dashuria ndaj popullit tnd apo
ndaj Islamit?" Ai u prgjigj: "Dshira pr Islam. I besoj All-llahut dhe
Pejgamberit t Tij. Pastaj luftova n ann e Resulull-llahut a.s. gjersa nuk
m gjeti kjo q m gjeti." Pastaj dha shpirt. As'habt i treguan Resulull-
llahut a.s. pr t, e ai tha: "Amr b. Thabiti sht hhennetli." Ndrsa Ebu
Hurejre thot: "Ai kurr nuk e ka falur asnj namaz."
441
N mesin e t plagosurve e gjetn edhe Kuzmanin, i cili vet i kishte
vrar shtat apo tet mushrik. E pan t palvizshm nga plagt, e pastaj
e drguan n shtpi t Beni Zuferve. Myslimant i jepshin kurajo, e ai tha:
"Pasha All-llahun, me tr zemr kam luftuar pr origjinn fisnike t
farefisit tim. Po t mos ishte kjo as q do t luftoja." Kur e shtrnguan
plagt u ther n fyt dhe vdiq.
Kur e pyetn Resulull-llahun a.s. pr t, ai tha: "Ai do t hyj n
zjarr.
442
Ky do t jet fati i t gjith lufttarve t vrar, t cilt kan luftuar
n emr t patriotizmit, ose n emr t fardo qllimi tjetr, e jo n emr
t All-llahut, bile edhe nse luftojn nn flamurin e Islamit, madje edhe m
tepr se kjo, edhe nse luftojn n ushtrin e Resulull-llahut a.s. dhe
as'habve t tij."
Prkundr ksaj, n mesin e myslimanve t vrar ka qen edhe nj
hebre, prej fisit Benu Thalebe. Ai, n ditn e Uhudit i tha popullit t vet:
"O hebrenj, duhet ta dini se e kemi borxh t'i ndihmojm Muhammedit!" Ata
u prgjigjn: "Por, sot sht dita e shtun." Ai u prgjigj: "Sot pr ju sht
e shtun."
Pastaj, ai e mori shpatn dhe pajisjen e vet, e tha: "Nse vritem tr
pasurin time ia l Muhammedit, le t bj me t ka t doj." Mandej hyri
n luft, dhe luftoi n ann e myslimanve, me tr fuqin q pat, gjer n
frymn e fundit. Resulull-llahu a.s. ka thn pr t: "Ai sht hebreu m i
mir."
443
Tubimi dhe varrimi i shehidve
Resulull-llahu a.s. mbikqyrte me kujdes tubimin e shehidve. Ai tha:
"Un do t dshmoj pr kta njerz. donjri prej ktyre q sht
440
Zadu-l-Me'ad: II/94.
441
Zadu-l-Me'ad: II/97, 98.
442
Ibni Hisham: II/88.
443
Ibni Hisham: II/88, 89.
286
plagosur n emr t All-llahut, kur t ringjallet n ditn e Gjykimit, plaga e
tij do t skuqet sikurse gjaku, e do ti vie era misk."
444
Disa as'hab i kan bartur shehidt e vet n Medin. Kur Resulull-llahu
a.s. dgjoi pr kt, urdhroi q t'i kthejn prapa, dhe t'i varrosin n vendin
e lufts.
Mos t'i pastrojn dhe mos t'ua zhveshin teshat, vetm t'i largojn
sendet e metalta (parzmoren, mburojn, armt) dhe sendet prej lkurs
(jelekun, rrypin, kpuct etj.)
I kan varrosur nga dy apo tre vet n nj varr. Bile nga dy vet i
mbshtjellnin n nj qefin (batanie, araf etj.). Pastaj pyetnin: "Cili prej
tyre ka ditur m tepr Kur'an prmendsh?" Nse tregonin pr ndonjrin,
ather m s pari at e lshonin n varr (pak t ndar n varrin e
prbashkt).
Resulull-llahu a.s. tha: "N ditn e Gjykimit un do t bhem dsh-
mitar pr kta shehid.
Kshtu jan varrosur s bashku n nj varr Abdullah b. Amr b.
Harami dhe Amr b. El-Xhumehi, sepse kan qen miq t mdhenj.
445
As'habt e humbn tabutin e Handhals, dhe duke e krkuar, e pan n
tok, e prej tij rridhte uji. E lajmruan Resulull-llahun a.s. pr kt , e ky i
tha se melajket e kan pastruar at. Pastaj u tha q t informohen pr t
tek familja e tij. Ata e pyetn gruan e tij e ajo u rrfeu ngjarjen n lidhje me
ta dhe shkakun prse melajket e kishin pastruar at. Pr kt arsye
Handhaleja quhej i pastruari prej melaikeve.
446
Kur Resulull-llahu a.s. e pa se ka i kish ndodhur Hamzs, xhaxhait t
vet dhe vllait t vet nga qumshti, e kaploi pikllim i madh. Kur erdhi
Safija, motra e Hamzs, pati dshir ta sheh at, por Resulull-llahu a.s. i
urdhroi t birit t saj q t'ia kthej mendjen, q mos t'a lejonte t sheh se
ka i kish ndodhur vllait t saj. Mirpo ajo tha: "Jo, jo, un kam dgjuar
se ka i ka ndodhur tim vllai. Flijimi i tij ka qen n emr t All-llahut
xh.sh. andaj edhe fatkeqsia e tij sht n emr t All-llahut xh.sh. Ne
gjithsesi do t jemi t durueshm, nse do All-llahu." Pastaj, ajo u afrua
dhe e shikoi at. Falej pr t dhe e luste All-llahun q t'ia fal mkatet.
Pastaj, Resulull-llahu a.s. urdhroi q ta varrosin me Abdullah b.
Xhahhin - djalin e motrs s tij dhe vllan nga qumshti.
Ibni Mes'udi rrfen: "Kurr deri ather nuk e kemi par Resulull-
llahun a.s. t qante aq shum, sikurse pr Hamza b. Abdul-Muttalibin.
444
Ibni Hisham: II/98.
445
Zadu-l-Me'ad: II/98; Sahihu-l-Buhari: II/584.
446
Zadu-l-Me'ad: II/94. (Gruaja e tij u tregoi atyre se ai ka qen xhunub, e ishin
posa t martuar, dhe kur e dgjoi thirrjen pr xhihad menjher vajti, andaj nuk ka
pasur koh q t lahet. Pr kt shkak e kan lar melajket).
287
Resulull-llahu a.s. e kthej kah Kibla dhe ia fali xhenazen. Qante me dnes
gjersa lott i rridhnin curril.
447
Skena e varrimit t shehidve ishte tejet e rnd. Prej dhembjes dhe
pikllimit njeriut mushkrit i shkundulloheshin. Hababi rrfen: "Hamzn
nuk kishim me ka ta mbshtjellim, pos pelerins s tij t prhimt. Kur ia
mbulonim kokn, kmbt i shploheshin, e kur ia mbulonim kmbt, i
shplohej koka. M n fund ia mbuluam kokn kurse kmbt ia mbuluan me
gjeshtr (lloj bime).
448
Abdu-r-Rahman b. Avfi rrfen: "Ishte vrar nj trim, m i mir se un.
Mus'ab b. Umejri. E mbshtjelln me pelerinn e vet. Kur ia mbulonin
kokn i shploheshin kmbt, e kur ia mbulonin kmbt i shplohej koka."
Ngjashm me kt transmeton edhe Hababi, i cili shton: "Na ka thn
Resulull-llahu a.s. mbulojani kokn, e kmbt mbulojani bile me gjeshtr
aromatike."
449
Resulull-llahu a.s. i drejtohet All-llahut me dua
Imam Ahmedi transmeton ndodhit n Uhud, pas shkuarjes s mush-
rikve, e thot: "Resulull-llahu a.s. u tha njerzve: "Radhituni q ta lusim
All-llahun xh.sh." Ata u radhitn pas tij, e ai filloi t kndonte duan:
"O Zoti im, Ty t takon do falnderim. Askush nuk mund t'ia merr
jetn askujt nse i sht caktuar t jetoj, e askush nuk mund t'ia vazhdoj
jetn, nse i ka ardhur asti i vdekjes, pos Teje. Nuk ka shptim e as
prudhje pr ata t cilt Ti i ke ln n humbje, e as q mund t humb ai,
t cilin Ti e ke prudhur. Askush kurrkujt nuk mund t'ia jap at q Ti nuk
ia ke dhn, e as t'ia merr at q Ti ja ke dhn. Askush nuk mund t t
afrohet Ty, nse Ti e ke larguar prej Veti, e as ta largoj, nse Ti e ke
afruar.
O Zoti im, strmbushna ne me bereqetin, mshirn, mirsin dhe me
furnizimin Tnd. O Zoti im, T lutem pr jet prplot me begatit Tuaja, t
cilat nuk do t ndrpriten dhe nuk do t zhduken. T lutem, o Zot, t m
ndihmosh n astet e vshtira dhe pr siguri n astet e friks. Te Ti
mbshtetem, o All-llahu im, nga t gjitha llojet e t kqijave, t ditura e t
pa ditura.
O Zoti yn, na bn t kndshm imanin dhe me at stolisi zemrat
tona, kurse na bn ta urrejm pabesimin, mkatet dhe padgjesn. Na
udhzo n rrugn e drejt. Kur na vjen asti i vdekjes, na mundso t
vdesim si mysliman dhe t ringjallemi si mysliman. Na mundso t'i
shoqrohemi robrve Tuaj t mir, t cilt nuk jan t turpruar e as t
sprovuar.
447
Transmeton Ibni Shezani - Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 255.
448
Transmeton Ahmedi - Mushkatu-l-Mesabih: I/140.
449
Sahihu-l-Buhari: II/579, 584.
288
O Zoti im, mbyti jobesimtart t cilt thon se Pejgambert Tuaj jan
gnjeshtar dhe t cilt i largojn njerzit nga rruga jote. Lshoje mbi ta
hidhrimin Tnd dhe ndshkimin Tnd.
O Zoti im, mbyti jobesimtart, t cilve ju sht dhn Libri, e nuk e
besojn All-llahun.
450
Kthimi n Medin dhe pritja
Pasi q myslimant i varrosn shehidt dhe Resulull-llahu a.s. e mbaroi
duan kolektive, t gjith s bashku u nisn pr n Medin. Gjat rrugs
Resulull-llahu a.s. prjetonte skena t papara t przemr-sis, butsis,
kujdesit dhe dashuris nga grat myslimane, njsoj si ka prjetuar nga
myslimant gjat lufts.
Gjat rrugs e priti Hamna , e bija e Xhahshit, t cils i lajmruan se i
ishte vrar i vllai - Abdullah b. Xhahshi. Ajo u prmbajt dhe iu drejtua
All-llahut xh.sh. Pastaj i treguan se ju ka vrar edhe daja - Hamza b.
Abdul-Muttalibi, e ajo prsri u prmbajt dhe iu drejtua All-llahut xh.sh. E
kur i lajmruan se edhe burri i sht vrar - Mus'ab b. Umejri, ather klithi
dhe ia plasi vajit. Pr kt gjest, Resulull-llahu a.s. tha "Burri te gruaja ka
vend t posam."
451
Resulull-llahu a.s. kaloi afr nj gruaje t fisit Benu Dinar. N Uhud ju
kan vrar: burri, vllai dhe babai. Kur e informuan pr kt, ajo pyeti: "E,
Resulull-llahu a.s. si sht ai?" Iu prgjigjn: "Ai sht mir, ai sht mir,
falnderimi i qoft All-llahut, ashtu si dshiron edhe ti." Ajo tha: "M
tregoni ku sht! Dua ta shoh!" Ata i treguan, e ajo, kur e pa tha: "do
fatkeqsi e cila sht shmangur prej teje sht m e vogl."
452
Tek Resulull-llahu a.s. erdhi nna e Sa'd b. Mu'adhit s bashku me t.
Ai e drejtonte kalin e vet pr freri, e i tha Resulull-llahut a.s.: "O
Pejgamber i All-llahut, kjo sht nna ime." Resulull-llahu a.s. u prgjigj:
"Mir se erdhe." U ngrit kah ajo dhe i shprehu ngushllim pr djalin e vrar
- Amr b. Mu'adhin.
Ajo tha: "Pasi shoh se ti je mir, fatkeqsia m sht menjher m e
vogl."
Ather Resulull-llahu a.s. e luti All-llahu xh.sh. pr t vrart n Uhud,
e tha: "O nna e Sa'dit, bhu e gzueshme dhe gzoi familjet e t vrarve,
sepse shehidt e tyre, t gjith s bashku do t shoqrohen n Xhennet.
Ata t gjith do t angazhohen tek All-llahu xh.sh. pr familjet e tyre."
Ajo u prgjigj: "Ne jemi t knaqur o Pejgamber i All-llahut. Kush do
450
Buhariu n veprn "El-Edebu-l-Mufred; Imam Ahmedi n Musnedin e vet:
III/424.
451
Ibni Hisham: II/98.
452
Ibni Hisham: II/99.
289
t qante m pr ta pas ksaj q the?" Pastaj tha: ""O Pejgamber i All-
llahut, lutu edhe pr ata q kan mbetur pas tyre (familjet)." Ai tha: "O
Zoti im, dboje pikllimin prej zemrave t tyre, zvogloje fatkeqsin e
tyre dhe bhu i mir pr ata q shehidt i kan ln prapa veti."
453
Resulull-llahu a.s. n qytet
Resulull-llahu a.s. u kthye n Medin t shtunn n mbrmje m 7
shevval t vitit 3 h. Kur hyri n shtpi, vajza e tij, Fatimja, ia mori shpatn,
e Resulull-llahu a.s. tha: "Laje gjakun nga shpata, vajza ime, ajo sot mir
ka shrbyer." Edhe Ali b. Ebi Talibi tha: "Laje gjakun nga kjo shpat, ajo
edhe mua sot m ka shrbyer mir." Resulull-llahu a.s. i tha Aliut: "Ti sot
ke qen lufttar i vrtet, por edhe Sehl b. Hanife dhe Ebu Duxhaneja."
T vrart nga t dy palt
T gjitha traditat e besueshme flasin pr shtatdhjet mysliman t
vrar n Uhud. Shumica prej tyre ishin ensar. Prej tyre jan vrar
gjashtdhjet e pes. Dyzet e nj hazrexhas e njzet e katr evsas. sht
vrar nj hebre dhe vetm katr muhaxhir.
Prej mushrikve n Uhud jan vrar njzet e dy vet. Por, pas
llogaritjeve t sakta dhe pas studimit detaj t shum veprave mbi kt
betej, dhe "Sireve" t ndryshme ku jan cekur edhe emrat e mushrikve t
vrar, arrim tek t dhnat se n Uhud jan vrar tridhjet e shtat
mushrik, e jo njzet e dy. Kt m s miri e di All-llahu xh.sh.
454
Nata shqetsuese n Medin
Natn e par n Medin myslimant e Uhudit e kaluan n shqetsim t
madh. M 8 shevval t vitit 3 h. ende ishin nn prshtypjen e madhe t
lufts dhe t t vrarve. Ran t lodhur, por edhe me drojtje t madhe dhe
me sigurimin e madh t qytetit, duke iu friksuar befasive t reja. Kryesorja
pr ta ishte ruajtja e Resulull-llahut a.s. dhe t jen t kujdesshm.
Ekspedita n Hamrau-l-Esedi
Resulull-llahu a.s. at nat u shtri n shtrat duke menduar pr situatn
n t ciln gjendeshin myslimant. Friksohej se mos mushrikt do t
ndrmarrin di tjetr, veanrisht duke pasur parasysh se beteja e Uhudit
nuk u solli kurrfar leverdie e as ndonj fam. Jan t detyruar q n nj
an tjetr t krkojn satisfaksion, ndoshta do t tentojn ta sulmojn
Medinn, q nuk do t'ishte mir. Ndaj vendosi t niset pas ushtris mekase,
e cila ende ishte n rrug.
Pjesmarrsit e ekspedits rrfejn se Resulull-llahu a.s. u urdhroi
453
Es-Siretu-l-Halebije: II/47.
454
Ibni Hisham: II/122-129; Fethu-l-Bari: VII/351; Beteja n Uhud nga
Muhammed Ahmed Bashmili, f. 278-280.
290
njerzve q t prgatiten pr t'u ballafaquar me armikun. Kjo ndodhi n
mngjes, m 8. shevval t vitit 3 h. Resulull-llahu a.s. tha me ne mund t
vijn vetm ata t cilt kan luftuar n Uhud." Abdullah b. Ubeje pyeti: "A
mund t vij me ty, o Pejgamber?" "Jo", u prgjigj Resulull-llahu a.s.
Myslimant ju prgjigjn thirrjes s Resulull-llahut a.s. edhe pse ishin
t plagosur dhe kishin frik t madhe. Ata than: "T dgjojm dhe t
bindemi ty!" Xhabir b. Abdullahu iu drejtua Resulull-llahut a.s. me kto
fjal: "O Pejgamber i All-llahut, ti e di se un nuk kam dshir q t shkosh
diku e un t mos jam afr teje. Por, babai mi ka ln amanet vajzat n
mbikqyrje, por, megjithat t lutem q t m lejosh t vij me ty."
Resulull-llahu a.s. e lejoi.
Resulull-llahu a.s. u nis, e s bashku me t u nisn edhe myslimant.
Kur arritn n Hamrau-l-Esedi, tetdhjet kilometra larg Medins,
vendosn t pushojn aty.
N Hamrau Resulull-llahut a.s. i doli para Ma'bed b. Ebi Ma'bed El-
Huza'ai dhe pranoi Islamin. Disa thon: "Ka qen mushrik, por, megjithat,
gjat lidhjes s marrveshjes pr paqe me huzaatt dhe Benu Hashimitt,
ishte kshilltar i Resulull-llahut a.s." Ai tha: "O Muhammed, na erdhi keq,
pasha Zotin, kur dgjuam se 't ndodhi ty dhe shokve tuaj. Dshiruam q
All-llahu ta kthej shndetin dhe t t forcoj."
Resulull-llahu a.s. i urdhroi t niset pas Ebu Sufjanit dhe ta provokoj
at. Dyshimet dhe drojtjet e Resulull-llahut a.s. nga sulmi i srishm i
mushrikve nuk kan qen t pabaz.
Kur mushrikt e lshuan Uhudin dhe u nisn kah Meka, u ndaln n
Rehva, tridhjet e gjasht mila larg Medins. Aty, mes veti e analizuan
betejn e Uhudit dhe erdhn n prfundim se nuk kishin br kurrgj t
menur. Myslimanve u shkaktuan dhembje dhe viktima, e pastaj u nisn
pr n shtpi duke e ln udhheqjen myslimane, rreth t cilve prsri do
t tubohen njerzit. Pr kt arsye disa than: "T kthehemi e t'i shkat-
rrojm!"
Si duket, ky mendim ishte siprfaqsor, sa pr ta lar gojn, sepse
shumica prej tyre ishin t lodhur e t rraskapitur, andaj nuk i dhan aq
rndsi ktij propozimi. Veanrisht Kurejshitve iu kundrvua njri prej
kryeparve t tyre, Safvan b. Umejje. Ai tha: "O popull, mos veproni
kshtu, kam frik se kundr jush do t ngriten edhe ata q nuk kan marr
pjes n Uhud. Kthehuni n Mek e fitorja sht e juaja. Nuk jam i sigurt
se, nse nisemi pr ta sulmuar Medinn, fitorja e juaj do t shndrrohet n
humbje."
Kt mendim e kundrshtuan shum smirzi, andaj ushtria mekase u
ngrit dhe u b gati pr tu nisur n Medin. Por, para se Ebu Sufjani t niset
me ushtrin e vet, e sulmoi Ma'bed b. Ebi Ma'bed El-Huza'ai. Ebu Sufjani
291
nuk e dinte se ky e kishte pranuar Islamin, andaj e priti e i tha: "Kush jan
ata prapa teje, prse je me ushtri, o Ma'bed?" Ma'bedin tanim e kishte
rrmbyer nervoziteti luftarak dhe dshira pr betej, andaj papritmas tha:
"Muhammedi me ushtrin e vet, t cils as numri nuk i dihet. sht duke
thirr n prleshje. Plotsisht do t'ju shkatrroj. Atij ju kan bashkuar t
gjith ata t cilt kan munguar n Uhud, t dshpruar dhe t penduar q
nuk morn pjes n betej. Jan t hidhruar dhe t mllefosur kundr jush
si kurrnjher m par."
Ebu Sufjani tha: "Vaj halli pr ty, 'je duke thn? E ka thua ti, si
trupor bj?"
Ma'bedi tha: "Mendoj se nuk duhet t shkosh prderisa t shohish
pluhurin nga kuajt, ose gjersa nuk paraqitet pararoja e ushtris prapa ksaj
majeje."
Ebu Sufjani tha: "Ne, pasha Zotin, u morm vesh q t'i sulmojm e t'i
shkatrrojm."
Ma'bedi tha: "Un t kshilloj t veprosh kshtu."
Ather u lajmruan edhe prijsit tjer kurejshit, t cilt tanim i
kishte kapluar lemeria dhe frika. Si t vetmn rrugdalje e shihnin ikjen dhe
kthimin n Mek. Por, armiqsia e Ebu Sufjanit nuk pushonte. Andaj
ndrmori nj luft t llojit tjetr kundr myslimanve, dhe at menjher,
para se t arrinte n Mek. Duhet t'i friksojn myslimant n mnyr q t
heqin dor nga ndjekja e mtejshme, gjersa kta vet nuk shptojn. N at
ast, atypari kalonte karvani i Abdul-Kajsit, i cili udhtonte pr n Medin.
Ebu Sufjani tha: "A dshironi t'ia drgoni Muhammedit nj porosi prej
meje, e un do t'ua mbushi devet e juaja me hurma e me rrush t that n
Ukadh (panagjyr), kur t vini n Mek?" Ata u prgjigjn: "Po." Ebu
Sufjani tha: "I thuani Muhammedit se ne jemi tubuar q t gjith dhe jemi
nisur pr ta shkatrruar at dhe shokt e tij."
M von, ky karvan kaloi pran Resulull-llahut a.s. dhe shokve t tij
n Hamrau-l-Esed, dhe ua rrfyen porosin e Ebu Sufjanit, duke shtuar:
"Ata jan nisur te ju me nj numr t madh lufttarsh, pra, ruajuni!"
Myslimant nuk u dorzuan. N zemrat e tyre u shtua imani. Prej ktyre
fjalve, ata u bn edhe m t fuqishm, e than: "...Neve na mjafton All-
llahu, Ai sht mbrojts i mrekullueshm." Dhe u kthyen t mbuluar
me plot mirsi t All-llahut. Nuk i goditi kurrfar e keqe dhe pasuan
knaqsin e All-llahut, e All-llahu sht i mir pa mas." (3, 173-174)
Resulull-llahu a.s. t dieln e kaloi n Hamrau-l-Esedi, pastaj t hnn,
t martn, dhe t mrkurn, ose m 8, 9, 10 dhe 11 shevval t vitit 3 h.
Mandej u kthye n Medin.
Gjat kthimit, Resulull-llahu a.s. e zuri rob Ebu Izzet El-Xhumehin -
njeriun i cili ka qen n mesin e t robruarve n Bedr, e q e kishte liruar
292
vet Resulull-llahu a.s. sepse ishte i varfr dhe kishte shum vajza. E pat
liruar me kusht q askend t mos e nxiste kundr tij. Por ky e mashtroi dhe
e tradhtoi Resulull-llahun a.s. sepse me versetet e veta filloi t'i inkurajonte
dhe t'i nxiste njerzit n kryengritje kundr Resulull-llahut a.s. dhe
myslimanve. Kur e zuri prsri Resulull-llahu a.s. ai tha: "O Muhammed,
m lsho dhe m le t'i kthehem vajzave t mia, e un ta jap fjaln se kurr
m nuk do t veproj ashtu si kam vepruar m par." Resulull-llahu a.s. i
tha: "Kur m nuk do t shetisish rrugve t Meks e t thuash: "E mash-
trova Muhammedin dy her!" Besimtarin nuk guxon ta kafshoj gjarpri dy
her nga zgavra e njjt." Pastaj Resulull-llahu a.s. i urdhroi Zubejrit apo
Asim b. Thabitit, q t'ia prej kokn.
Gjithashtu e dnoi me vdekje edhe nj spiun mekas, Muavi b. Mugire
b. El-Asin, gjyshin e nns s Abdul-Malik b. Mervanit. Ja se si ndodhi
kjo: Kur mushrikt u kthyen prej Uhudit, Muaviu vajti tek Uthman b.
Affani r.a. t cilin e kishte axh, q t angazhohet tek Resulull-llahu a.s.
Uthmani e bri kt, e Resulull-llahu a.s. i fali, por iu krcnua se, n qoft
se pas ksaj e sheh se tubohen grupe t vogla njerzish-spiun, m tepr se
tre vet n nj grup, do ta likuidonte at. Kur Resulull-llahu a.s. doli nga
Meina, Muaviu organizonte treshe spiunsh, t cilt punonin pr
kurejshitt. Kur dgjoi se Resulull-llahu a.s. ishte duke u kthyer, iku nga
Medina. Resulull-llahu a.s. i urdhroi Zejd b. Harithit dhe Amr b. Jasirit
q ta gjejn at dhe ta vrasin, ka edhe e bn. Si shihet, kjo ekspedit n
Hamrau ka qen vetm vazhdim i Uhudit, e jo betej e posame. Kjo
paraqet prfundimin e Uhudit dhe njrn nga ant e saja t ndritshme.
455
Kjo ishte beteja n Uhud me t gjitha imtsit dhe detajet. Nj koh t
gjat, shum t gjat, vzhguesit kan hulumtuar pr nj fjal t drejt - a
ka qen kjo humbje apo jo?
Pa dyshim, eprsia ushtarake n pjesn e dyt t betejs ishte n ann
e mushrikve. Ata dominonin me situatn n fushbetej.
N ann e myslimanve pati viktima t shumta dhe humbje t mdha.
Nj grup myslimansh psoi humbje t vrtet.
Megjithat, ekzistojn disa gjra, t cilat na frenojn pr t deklaruar
se mushrikt kan fituar dhe pushtuar.
Qndron fakti se mushrikt mundn ta okupojn territorin ku u
zhvilluar lufta. Gjithashtu, nj numr i madh i lufttarve mysliman
qndruar n fushbetej, me gjith rrethimin e madh e t fuqishm dhe
hutin e prgjithshme n radht e tyre, t cilt u konsoliduar vetm pas
455
T dhnat mbi Betejn n Uhud me detaje dhe ekspeditn n Hamrau i kemi
marr nga Ibni Hishami: II/60-129; Zadu-l-Me'ad: II/91-108; Fethu-l-Bari: VII/
345-377; Sahihu-l-Buhari; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 242-257; Kemi
prdor edhe literatura tjera me kt tem.
293
tubimit rreth kuadrit komandues dhe vendkomands.
Mushrikt nuk patn sukses ta mbysin apo te zn komandn
kryesore, e cila u trhoq me koh.
Asnj lufttar medinas nuk u zu rob prej mushrikve.
Mushrikt nuk kan patn kurrfar dobie materiale prej betejs.
Mushrikt nuk tentuan t'i sulmojn myslimant n Hamrau-l-Esed
edhe pse ushtria e tyre ishte n fushim.
Mushrikt nuk qndruan n fushbetej nj, dy apo tre dit, si ishte
zakon i ngadhnjyesit n at koh, por u ngutn t ktheheshin duke
braktisur fushbetejn para se ta lshojn myslimant.
Nuk e sulmuan Medinn pr ta plakitur dhe nnshtruar edhe pse ishte
n prag t Uhudit, trsisht e hapt dhe pa ushtar.
T gjitha kto konfirmojn se ajo q arritn kurejshitt mushrik, nuk
sht kurrgj tjetr, pos gjass pr t'i shkaktuar myslimanve viktima t
mdha, e q e kan shfrytzuar kt rast n momentin e dhn.
Plani pr shkatrrimin e ushtris myslimane, e cila u gjend n rrethim
total, iu dshtoi trsisht
Duhet theksuar se shum pushtues kan prjetuar ksi lloj humbjesh
far ka qen kjo e myslimanve. E n t vrtet, a ka qen humbje apo
fitore? Pa dyshim, q t dyjat.
Kthimi i shpejt i Ebu Sufjanit n Mek, dshmon se ai sht friksuar
shum nga dshtimi ushtarak, ngase hoqi dor prej sulmit n Medin pr
shkak t pranis s ushtris myslimane n Hamrau-l-Esed.
M n fund, kjo betej, apo kjo ekspedit, ka qen nj lloj lufte e
pambaruar n t ciln gjithsecila pal ka pasur sukseset dhe mossukseset e
veta, e pastaj donjra ka hequr dor nga lufta e mtejshme pa ikur dhe pa
ia ln armikut territoret e veta. Ja, pr kt arsye sht luft e
paprfunduar. N kt na udhzon All-llahu xh.sh. me fjalt e Veta: Mos
u demoralizoni duke krkuar armikun, nse ju duroni dhembje, edhe
ata durojn dhembje sikurse ju, prve ksaj ju shpresoni te All-llahu
at q ata nuk shpresojn. E All-llahu i di t gjitha dhe sht i urt." (4,
104)
All-llahu xh.sh. krahason njrn pal me tjetrn n humbjet e prje-
tuara, n viktima, vuajtje dhe dhembje, q konfirmon se t dyja palt kan
qen prafrsisht n situat t njjt dhe se jan ndar pa fitore.
Kur'ani pr betejn e Uhudit
Pr Uhudin na flet Kur'ani, i cili ndrion do shkall t ksaj beteje,
pjes-pjes, dhe i komenton shkaqet pr t cilat kan rn viktima t
shumta. I shkoqit dobsit, t cilat besimtart nuk i kishin kaprcyer, e q
kan qen t obliguar t'i tejkalojn n kso situata t vshtira, nse jo pr
di tjetr, ather pr shkak t parimeve t larta fisnike, n t cilat
294
mbshtetet ky ummet (popull), ndryshe nga t tjert.
"Ju jeni popull m i mir se t gjith t tjert q jan paraqit
ndonjher..." (3, 110)
Kur'ani flet pr pozitn e munafikve (hipokritve). Ai i ka zbuluar ata
dhe i ka nxjerr sheshazi armiqsit e fshehta ndaj All-llahut xh.sh. dhe
Pejgamberit t Tij. N kt mnyr Kur'ani e ka eliminuar do dyshim i cili
ua brente zemrat myslimanve t dobt, e q gjithnj i ushqenin kta
munafik dhe vllezrit e tyre hebrenj, autor t kaoseve dhe intrigave.
Kur'ani konfirmon disa dispozita dhe qllime lavdruese, t cilat kan
rezultuar nga kjo betej.
Lidhur me temn e Uhudit jan shpallur gjashtdhjet ajete n suren
"Ali 'Imran", duke filluar prej fillimit t betejs: "E kur t'i nxitove hert
n mngjes, duke e ln familjen tnde, pr t'ia caktuar besimtarve
pozitat luftarake." (3, 121), q n fund t jep nj koment t thukt pr
rezultatet dhe mesazhet e ksaj beteje.
All-llahu i Lartsuar thot: "All-llahu nuk do t'i l t przier
besimtart me munafikt, por do t'i ndaj t kqijt prej t mirve. All-
llahu nuk do t'ua zbuloj at ka sht e fshehur, por Ai pr kt zgjedh
k t doj nga Pejgambert e Vet, prandaj besoni All-llahun dhe
Pejgambert e Tij, e nse besoni e i friksoheni All-llahut, ju pret
shprblim i madh." (3, 179)
Instrukcionet dhe porosit e betejs
Ibnu-l-Kajjumi flet gjersisht pr t gjitha detajet e Betejs n Uhud.
456
Ai thot: "Dijetart kan thn: Ngjarja n Uhud dhe msimet t cilat i
kan nxjerr nga kjo betej, pastaj dispozitat hyjnore q kan rezultuar me
kt rast, vrtet jan madhshtore.
Ja disa prej tyre:
- Myslimanve u vihen n dukje gjrat e kqija pr shkak t mos-
dgjess;
- Shkaktimi i fatkeqsis pr shkak t mosprfilljes s urdhrave, si
ndodhi ather kur shigjetart e thyen urdhrin e Resulull-llahut a.s. q t
mos i lshojn pozitat e tyre. sht zakon tek t gjith Pejgambert q t'i
sprovojn ithtart e vet n vepr, pr padgjes ka pasur ndshkime kurse
pr dgjes, shprblime. Pr shkak kundrvajtjes pasoi humbja, kurse pr
shkak t konsekuencs n urdhr - fitorja. Sikurse t mos ndodhte kshtu,
por gjithnj t fitoshin, ather n radht e besimtarve, mumminve do t
futeshin edhe sish, t cilt nuk i takojn ktyre. Ather do t ishte shum
vshtir t dallohet i sinqerti dhe i pasinqerti. Ndrkaq, nse gjithnj do t
humbnin, ather pejgamberllku nuk do ta kishte pasur arsyen e vet.
456
Zadu-l-Me'ad: II/99-108.
295
Urtsia e All-llahut xh.sh. ka parapar q t ndodh edhe njra edhe tjetra
pr at q t veohet e vrteta nga gnjeshtra. Dihet shum mir se hipo-
krizia sht veori e fshehur e dyfytyrshve - munafikve, t cilt vetm
mendjehollt i zbulojn. N Uhud hipokrizia doli n siprfaqe edhe me fjal
edhe me vepra, ndrsa fshehtsia doli faqe bots;
- Myslimant kuptuan se n radht e tyre ekzistojn armiq, ndaj u
prgatitn edhe pr kta dhe ishin syel ndaj ktyre armiqve;
- Me vonimin e fitores dhe ndihms n disa intervale t betejs, sht
dashur t thehet nefsi - lakmia dhe kryelartsia tek besimtart. Dhe kur
myslimant u vun n sprov, ata treguan sabr - durim, ndrsa munafikt
- frik t madhe;
- All-llahu xh.sh. u ka mundsuar robrve t vet q t'i prfitojn disa
privilegje n botn e ardhshme, t cilat nuk do t mund t'i fitonin me veprat
e veta t mira, andaj i krijoi shkaqet dhe mnyrat, t cilat do t'ua lehtsojn
rrugn pr t'i arritur kto privilegje specifike. N kto bn pjes shehid-
llku, q sht shkalla m e lart t ciln e arrijn t dashurit e All-llahut
xh.sh.;
- All-llahu xh.sh. ka dashur t'i ndshkoj armiqt e shehidve, e ua ka
mundsuar q me an t mosbesimit - kufrit t shprehin shpirtligsin,
dhunn dhe mizorin e vet ndaj evliave (t dashurit e All-llahut) t Tij. Me
ksi metodash, All-llahu xh.sh. ua ka pastruar mkatet besimtarve, e
njkohsisht i ka shkatrruar jobesimtart.
457

()()()
457
Fethu-l-Bari: VII/347.
296
PATRULLIMET USHTARAKE DHE MISIONET MES UHUDIT DHE
AHZABIT
asojat tragjike t Uhudit u kan shkaktuar dme t mdha
prestigjit dhe autoritetit t myslimanve. sht dobsuar respekti,
nderimi, fama etj., ndrsa vuajtjet e brendshme dhe t jashtme t
myslimanve bheshin gjithnj e m t mdha. Medina ka qen e rrethuar
nga t gjitha ant me rreziqe t llojllojshme. Hebrenjt, munafikt dhe
beduint shfaqnin armiqsi t hapt. donjri prej tyre dshironte t'i
dmonte myslimant, jo vetm kaq, por dshironin me tr fuqin t'i
shkatrojn n trsi myslimant.
P
Nuk kaluan as dy muaj nga beteja e Uhudit, e armiqt e shumt i
shtrin duart kah Medina dhe kah myslimant.
Fisi Benu Esed e sulmoi Medinn, e pastaj filluan me sulme luftarake
fiset Adal dhe Kareh, n muajin seffer t vitit 4 h., me 'rast u vran dhjet
as'hab. N t njjtin muaj sulme t ngjashme ndrmori edhe fisi Benu
Amr, e n prleshje me ta ran shehid shtatdhjet as'hab. Ky sulm i
fundit sht i njohur nn emrin beteja "Bi'ru Ma'uneh". Gjat ksaj
periudhe kohore fisi hebrenj Benu Nadir e shprehte haptazi armiqsin e
vet, n mnyr q n muajin rebiul-evvel t vitit 4 h. t prgatisin nj plan
pr vrasjen e Resulull-llahut a.s.
Edhe fisi Benu Gatafan vendosi pr ta sulmuar Medinn, n muajin
xhumadel-ula t vitit 4 h. Mossuksesi q patn myslimant n Uhud pr nj
koh i vuri n situat shum t rrezikshme.
Ndrkaq, Resulull-llahu a.s. me urtsin e vet ia doli n krye q
myslimanve t'ua rikthej vetbesimin. Pas nj kohe t shkurtr qndruan
n kmbt e veta dhe filluan aktivitete t reja, me t cilat rikthyen
autoritetin, prestigjin dhe respektin.
Prosperiteti i par u ndie me ndrmarrjen e ekspedits ushtarake n
Hamrau-l-Esed, me 'rast u sht br me dije t gjith armiqve se ushtria
myslimane sht e gatshme pr fushata t reja ushtarake, q i befasoi dhe
zhgnjeu shum hebrenjt dhe munafikt.
Pastaj, Resulull-llahu a.s. vazhdoi me manovrime, t cilat myslimanve
u kthyen prestigjin dhe dinjitetin. Ja disa shembuj:
297
Aksioni i Ebu Selemes
I pari q u ngrit kundr myslimanve, pas betejs n Uhud, ishte fisi
Benu Esed b. Hudhejme. N Medin arritn lajmet se Talha dhe Seleme,
djemt e Huvejlidit, jan nisur me lufttart dhe aleatt e tyre tek fisi Esed
t'i thrrasin edhe ata q bashkarisht ta sulmojn Medinn dhe Resulull-
llahun a.s.
Resulull-llahu a.s. me nxitim e drgoi nj patrull prej njqind e
pesdhjet lufttarsh muhaxhir dhe ensar nn udhheqjen e Ebu Sele-
mes, t cilit ia besoi flamurin mysliman.
Ebu Seleme e befasoi fisin Benu Esed n prag t shtpive t tyre para
se t ndrmerrnin sulmin n Medin. Ata u friksuan dhe ikn, e myslima-
nt i morn devet e tyre dhe nga plakat ka patn dshir. I ngarkuan
devet dhe me fatbardhsi u kthyen n Medin me plot plaka lufte, t
cilat i zun pa luft.
Kjo ndodhi ditn e hns s re, me nj muharrem t vitit 4 h. Ebu
Seleme u kthye i smur nga pezmatimi i plagve t fituara n Uhud, dhe
s shpejti vdiq.
458
Fushata ushtarake e Abdullah b. Unejsin
N ditn e pest t muajit t njjt n Medin arritn lajmet se Halid b.
Sufjan El-Huzeliji i ka tubuar nj mori njerzish pr t luftuar kundr
myslimanve. Resulull-llahu a.s. kundr tij e drgoi Abdullah b. Unejsin.
Abdullah b. Unejsi n kt ekspedit qndroi tetmbdhjet net e
pastaj u kthye m 23. muharrem duke bart me veti kokn e Halidit. Kur e
vuri kokn e tij para Resulull-llahut a.s. ai ia dhuroi shkopin e vet, e tha:
"Ky shkop do t jet shenj mes meje e teje n ditn e Gjykimit." Para
vdekjes Abdullahu e ka ln amanet q t'a varrosin s bashku me shkop.
459
Ngjarja tragjike n Er-Rexhi'e
N muajin seffer t vitit 4 h. te Resulull-llahu a.s. erdhn prfaqsuesit
e popullit Adal dhe El-Kareh dhe deklaruan se anojn kah Islami, porse
nuk dijn kurrgj pr te. Andaj krkuan q t'i drgojn me ta disa njerz, t
cilt do t'ua msonin fen dhe kndimin Kur'anit.
Resulull-llahu a.s. i drgoi me ta gjasht persona (sipas t dhnave t
Buhariut dhe Ibni Is'hakut - dhjet) n krye me Murthed b. Ebi Murthetin
(sipas mendimit t Ibni Is'hakut, kurse sipas Buhariut - Asim b. Thabitin,
gjyshin e Asim b. Umer b. El-Hattabit). Kta u nisn n rrug s bashku
me prfaqsuesit. Kur arritn n vendin Er-Rexhi'e, uj bunari, t fisit
Hudhejl n Hixhaz, mes vendeve Rabig dhe Xhidde, Benu Adalt dhe El-
Karett krkuan ndihm prej fisit Hudhejl-Benu Lihjan, e kundr
458
Zadu-l-Me'ad: II/108.
459
Zadu-l-Me'ad: II/109; Ibni Hisham: II/619, 620.
298
myslimanve. Ata i drguan njqind shigjetar. Grupi mysliman hipi n nj
suk prej rre, duke ikur prej armikut. Ndjeksit i prcillnin gjurmt e tyre
dhe pas nj kohe i arritn dhe i rrethuan.
Tradhtart u than: "E kini fjaln dhe garancn ton se nse zbritni
dhe dorzoheni, nuk do t mbysim asnjrin prej jush." Asimi refuzoi t
zbret dhe t dorzohet dhe i urdhroi grupit t vet t vogl t rezistojn.
Kta vepruan kshtu megjithat u vran shtat vet t qlluar me shigjeta.
Mbetn gjall Hubejbi, Zejd b. Ed-Dethineti edhe nj tjetr. zbret i thirrn
edhe nj her q t dorzohen. Ata zbritn dhe u dorzuan. Kta i
mashtruan e i lidhn me kordhat e harqeve t tyre. I treti tha: "Ky sht
fillimi i tradhtis," dhe kundrshtoi t shkonte pas tyre, e ata, ashtu t
lidhur e trhiqnin zvarr, pastaj e ngritnin dhe e lagnin me uj pr ta bindur
q t ec. Me gjith kto tortura, nuk deshti t'u shkonte pas. Pr kt
shkak ata e mbytn, ndrsa Hubejbin dhe Zejdin ia dhuruan Meks, sepse
kta i kishin mbytur disa kryepar mekas.
Hubejbin e mbylln, pastaj u mblodhn pr ta likuiduar. E nxorn nga
Haremi i Ka'bes pr ta varur. E ai tha: "M lejoni t'i fali dy rekate", ata e
lejuan. Kur dha selam, tha: "Pasha All-llahun, sikur t mos thoshit se jam
duke u friksuar do t'i falja edhe disa rekate." Pastaj Hubejbi i ngriti duart
pr dua dhe thirri: "O Zoti im, paksoi n numr, mbyti me fuqin Tnde
q askush prej tyre mos t mbetet." Pastaj i recitoi disa vargje me t cilat e
prshkruajti gjendjen e vet prej momentit t robrimit gjer tek likuidimi.
M s bukuri sht se n nj verset thot se aspak nuk brengoset q do t'a
mbysin, sepse sht duke vdekur si mysliman, e vdekja n emr t All-
llahut sht nj gj q edhe vet All-llahu xh.sh. do t'a bekoj. Pasi i recitoi
vargjet, Ebu Sufjani iu drejtua dhe e pyeti: "A do t t gzonte q
Muhammedi t ishte ktu e ta mbysim at, e ty t lironim t shkosh n
shtpin tnde?" Ai u prgjigj: "Jo, pasha All-llahun, nuk do t m gzonte
q un t jam tek familja ime e Muhammedi t jet n kt vend, bile as ta
ther vetm nj gjemb." Pastaj kurejshitt e gozhduan n kryq dhe e
caktuan njrin pr t ruajtur trupin e tij. Gjat nats erdhi Amr b. Umejje,
e mashtroi rojtarin, e mori trupin e tij dhe e varrosi.
Hubejbin e ka likuiduar Ukbe b. Harithi, babn e t cilit Hubejbi e
kishte vrar n Bedr.
sht fakt se Hubejbi sht njeriu i par i cili i ka falur dy rekate
namaz para likuidimit.
sht interesant t prmendet se derisa Hubejbi ishte i robruar dhe i
lidhur, e kan par at duke ngrn nj kalavesh rrush, e n Mek nuk ka
pasur rrush, por vetm hurma.
Zejd b. Ed-Dethinetin u dha n ikje, por s shpejti u zu dhe u vra nga
ana e Safvan b. Umejjes, i cili e e ndjekte at pr ta hakmerr babain e vet.
299
Kurejshitt i drguan njerzit ta sjellur kufomn e tij, n mnyr q t jen
t sigurt se edhe ai ishte vrar. Asimi e kishte mbytur n mal njrin nga
kryepart e tyre. All-llahu xh.sh. e drgoi nj krin (tuf) karkalecsh t
cilt e mbuluan trupin e Asimit, kshtu q kurejshitt nuk mundn ta
gjejn. M par Asimi e kishte lutur All-llahun xh.sh. q trupin e tij mos t'a
prekin mushrikt, e pastaj sht prbetuar se do t luftonte kundr
mushrikve dhe do t ruhej prej tyre.
Kur h. Umeri r.a. dgjoi pr kt rast, tha: "All-llahu xh.sh. e mbron
robin e vet mumminin edhe pas vdekjes, si e mbron deri sa sht
gjall."
460
Ngjarja tragjike tek pusi "Ma'uneh"
N t njjtin muaj kur ndodhi ngjarja e tmerrshme n Er-Rexhi'e,
ndodhi nj tragjedi edhe m e madhe, e cila n histori sht e njohur nn
emrin "Prleshja tek pusi Ma'uneh."
Kjo ngjarje me ndodhin e vet ka filluar ngjashm me at paraprake.
Respektivisht, n Medin tek Resulull-llahu a.s. vajti Ebu Berae Amir b.
Maliku nga Nexhdi. Resulull-llahu a.s. e thirri t pranonte Islamin, e ai as
nuk e pranoi e as nuk e mohoi, por tha: "O Pejgamber i All-llahut, drgoi
shokt tuaj te populli i Nexhdit q tua shpjegojn Islamin, besoj q do t
pranojn." Resulull-llahu a.s. tha: "Kam frik pr ta. Banort e Nexhdit
mund t'u bjn ndonj t keqe." Ebu Berae u prgjigj: "Un do t'i mbroj
ata."
Resulull-llahu a.s. i drgoi dyzet njerz, si thot Ibni Is'haku, e n
hadithin sahih thuhet shtatdhjet njerz - numri i fundit sht m i sakt.
Si udhheqs e caktoi El-Mundhir b. Emrin, njrin nga fisi Benu
Saide, t cilin e quanin "I liruar pr t vdekur" (sht lutur q ta lirojn
nga robria me kusht q t luftoj pr Islamin gjer n vdekje). Njerzit, t
cilt u caktuan t shkonin n Nexhd ishin mysliman t zgjedhur, t
respektuar, msues t Kur'anit dhe njohs t Islamit. Gjat udhtimit bnin
vepra t mira. Mblidhnin dru, i shitnin ato e pastaj blenin ushqim pr t'i
ushqyer t varfrit para xhamie. Kndonin dhe komentonin Kur'anin,
ndrsa natn faleshin, dhe kshtu udhtuan gjersa nuk arritn tek pusi
Ma'uneh, i cili gjendej mes fiseve Benu Amir dhe Hurret b. Sulejme. Aty u
ndaln. E drguan si lajmtar Haram b. Mulhamin, vllain e nns s
Sulejms, me porosi t Resulull-llahut a.s. te armiku i All-llahut xh.sh.
Amir b. Tufejlin. Amiri nuk e shikoi as porosin e as njeriun, por urdhroi
q ta godasin me shtiz n shpin. Kur shtiza i doli an e prtej dhe kur e
pa gjakun, Harami briti: "All-llahu ekber, fitova, pasha Pronarin e Ka'bes!"
460
Ibni Hisham: II/169-179; Zadu-l-Me'ad: II/109; Sahihu-l-Buhari: II/568, 569,
585.
300
Armiku i All-llahut, Amir b. Tufejli e thirri fisin Benu Amir q t nisen
e t'i mbysin myslimant tjer, por kta nuk iu prgjigjn thirrjes s tij pr
shkak garancs q e kishte dhn Ebu Berae b. Amiri. Pastaj e thirri fisin
Benu Sulejme, e iu prgjigjn Isijjt, Realt dhe Dhuvkant. T gjith s
bashku i rrethuan as'habt e Resulull-llahut a.s. dhe, n prleshje t
prgjakshme i mbytn q t gjith, pos Ka'b b. Zejd b. En-Nexhxharin. Ky
ishte i plagosur, por megjithat mbeti n jet gjer n luftn e Hendekut, ku
vritet.
Amr b. Umejjeh Ed-Dameri dhe El-Mundhir b. Ukbe b. Amri para
ksaj ngjarjeje t prgjakshme, kishin vajtur pr t'i kullotur devet. Prej s
largu i pan korbat duke fluturuar rreth vendit t ngjarjes. Andaj u kthyen
menjher dhe iu vrsuln armikut. Luftuan gjer n frymn e fundit.
Mundhiri u vra bashk me shokt e vet, kurse Amr b. Umejjen e zun
rob. Kur kuptuan se sht me origjin prej Mudarve, Amiri e paguajti
vlern e shpengimit dhe e liroi n emr t nns s vet e cila ka qen e
obliguar t'a lironte nj rob.
Amr b. Umejjeh u kthye n Medin duke sjellur lajme t tmerrshme e
t pikllueshme pr tragjedin q i ndodhi shtatdhjet myslimanve t
vyeshm e t ndershm, tragjedia e t cilve mund t krahasohet me
tragjedin e Uhudit, me prjashtim se njerzit n Uhud jan nisur n luft,
t gatshm pr t vdekur, kurse kta jan nisur n detyr t gatshm pr t
punuar dhe vepruar n paqe.
Para se t hynte n Medin, Amri u ul nn hijen e nj druri pr t
pushuar. Atypari kaluan dy njerz nga fisi Kulab, e edhe ata u uln pr t
pushuar. Kur kta dy i zuri gjumi, Amri i befasoi dhe i mbyti, duke
konsideruar se sht hakmarr pr shokt e vet. Kur deshti t'i varros, e
gjeti kontratn pr paqe prej Resulull-llahut a.s. pr t ciln nuk kishin
ditur.
Pastaj vajti n Medin dhe e informoi Resulull-llahun a.s. se ka i
kishte ndodhur. Resulull-llahu a.s. tha: "I ke mbytur dy njerz pr t cilt
m duhet t paguaj mimin e lart t gjakut dhe pr shkak t t cilve
myslimant do t jen n situat t vshtir prej aleatve t tyre,
hebrenjve."
461
Kjo vepr e pamenduar e Amr b. Umejjes do t jet shkak i betejs
me fisin hebre Benu-n-Nadir, pr ka do t flasim.
Resulull-llahu a.s. u prek shum pr kt tragjedi q ndodhi tek
Ma'uneti, sikurse edhe pr tragjedin n Er-Rexhi'e, t cilat ndodhn njra
pas tjetrs.
462
E kaploi mrzia dhe pikllimi, sa q i mallkoi kto fise dhe
461
Ibni Hisham: II/183-188; Zadu-l-Me'ad: II/109; Sahihu-l-Buhari: II/584, 586
462
El-Vakidiu konfirmon se pr fatkeqsit n Ma'uneh dhe Er-Rexhi'e Resulull-
llahu a.s. sht informuar brenda nj nate.
301
popullin t cilt i mbytn shokt e tij.
463
N nj hadith sahih, t cilin e transmeton Enesi r.a. thuhet se:
"Resulull-llahu a.s. i mallkoi vrassit e shokve t tij n Ma'uneh tridhjet
mngjese, duke i emruar n namazet e mngjesit Realin, Dhukvanin,
Lihjanin dhe Isijjetin. Thoshte "O Isijjet, refuzove t'iu prulesh All-llahut
dhe Pejgamberit t Tij, vaj halli pr ty!" All-llahu xh.sh. i shpalli
Pejgamberit t vet nj ajet, t cilin e msonim gjersa nuk u derogua. All-
llahu xh.sh. thot: "Informoni popullin ton se jemi takuar me
Sunduesin ton dhe se Ai sht i knaqur me ne, e ne jemi t knaqur
me prcaktimin e tij."
Vetm pas ksaj Resulull-llahu a.s. e ndrpreu mallkimin.
464
Beteja me fisin Beni en-Nadir
M hert kemi thn se hebrenjt bnin trazira dhe i shqetsonin
myslimant. Pastaj edhe t tjert i nxitnin kundr Islamit. Mirpo nuk
praktikonin konflikte dhe luftra t hapta. M s shpeshti thurnin intriga,
ndrsa haptazi shprehnin vetm urrejtjen dhe armiqsin. Shpeshher
thurnin dhelprira, pr shkak t t cilave myslimant trazoheshin. T gjitha
kto i bnin me gjith marrveshjen dhe kontratn e nnshkruar.
Pas dshtimit t fisit hebre Benu Kajnuka dha pas vrasjes s Ka'b b.
El-Eshrefit, u friksuan pr veten e tyre, ndaj pak u qetsuan dhe i frenuan
epshet e veta armiqsore.
Por, pas betejs n Uhud, prsri ju kthye kryelartsia dhe prsri
filluan t shprehin urrejtje dhe mosdurim ndaj myslimanve. Shpeshher
kontaktonin me munafikt dhe mushrikt e Meks dhe tinzisht bashk-
punonin me ta kundr myslimanve.
465
Resulull-llahu a.s. nj koh t gjat duronte dhe toleronte prderisa
nuk e tepruan me mizori, veanrisht pas ngjarjeve n Rexhi'e dhe Ma'u-
neh, pastaj tentuan pr ta mbytur edhe Resulull-llahun a.s.
Ja si ndodhi kjo. Pasi q Amr b. Umejjeh i mbyti ata dy njerz nga fisi
Kulab, Resulull-llahu a.s. filloi t mbledhte dmshprblim pr vrasje prej
myslimanve dhe hebrenjve. Me nj grup vajti tek hebrenjt (sipas
paragrafit t kontrats kishte t drejt t vepronte kshtu), dhe kur krkoi
prej ktyre kt, ata u prgjigjn: "Do t bjm kt, o Ebu-l-Kasim. Ulu
ktu derisa ta kryejm punn." Resulull-llahu a.s. u ul afr nj muri pr t
pritur gjersa kta ta kryejn premtimin. S bashku me t u uln edhe Ebu
Bekri, Umeri, Aliu dhe nj grup as'habsh.
463
Transmeton Ibni Sa'di prej Enesit r.a.: "Nuk kam vrejtur se Resulull-llahu a.s.
ka qen m tepr i piklluar as pr Uhud, se sa pr Ma'unetin". En-Nexhdi, f. 260.
464
Buhariu: II/586-588.
465
Ebu Davudi, kaptina: "Haber En-Nadir": III/116, 117; "Avnu-l-Ma'bud Sherbi
Suneni i Ebi Davudi".
302
Hebrenjt pshpritnin mes veti dhe me ndihmn e shejtanit, me t
cilin prher shoqroheshin, sajuan planin pr ta mbytur Resulull-llahun
a.s. Pastaj i than njri-tjetrit: "Kush prej nesh do ta merr kt shkmb, t
hip n mur e ta hedh n kokn e tij pr t'ia thrrmuar at?" M i keqi prej
tyre, Amr b. Xhehashi tha: "Un!" Pastaj Selam b. Meshkumi u tha: "Mos
e bni kt se, pasha Zotin, ai do t jet i informuar pr qllimin e juaj.
Lreni q kontrata t bhet gjykatsi yn." Ata nuk e dgjuan kt dhe
ende ishin t vendosur q vendimin e vet ta realizojn n vepr.
N at ast, Xhibrili Besnik e informoi Resulull-llahun a.s. pr qllimin
e tyre, andaj Resulull-llahu a.s. u ngrit shpejt dhe vajti n Medin.
As'habt e mbrritn dhe e pyetn: "Ti u ngrite e shkove e ne as q t
vrejtm." Resulull-llahu a.s. u tregoi se ka kishin prgatitur hebrenjt.
Pas pak kohsh Resulull-llahu a.s. e drgoi Muhammed b. Meslemen
tek hebrenjt Beni Nadir me mesazh: "Lshojeni Medinn, sepse nuk mund
t banoni me mua n nj qytet. Ju jap afat prej dhjet ditsh. Knd ta shoh
pas ktij afati, i shkoi koka!"
Hebrenjt nuk patn zgjidhje tjetr dhe filluan t prgatiten pr t ikur.
Ndrkaq, prijsi suprem i munafikve, Abdullah b. Ubeje krkoi prej
hebrenjve q t mos shprngulen askund por t'i kundrvihen ksaj krkesa.
Ai u bri me dije se i ka dy mij njerz, t cilt do t'i drgonte q s bashku
me ta t fortifikohen n shtpit e tyre. "Ata jan t gatshm t vdesin pr
ju", u tha. All-llahu e di se ka u flisnin munafikt hebrenjve: "Nse ju
dboheni, edhe ne gjithsesi do t dalim me ju, dhe pr shtjen tuaj, ne
kurr nuk do t'i nnshtrohemi askujt, e nse sulmoheni prej dikujt, ne
me siguri do t'ju ndihmojm." (59, 11). Dhe do t'ju vijn n ndihm fisi
Kurejdha dhe aleatt tuaj gatafant.
Ather hebrenjve iu kthye vetbesimi dhe vendosn t mbeten aty e
t mbrohen. Hujej b. Ahtabi u besoi fjalve t prijsit t munafikve dhe ia
drgoi Resulull-llahut a.s. nj mesazh: "Ne nuk do t'i braktisim vatrat tona,
e ti vepro si t duash!"
Kjo prgjigjje i solli myslimant n nj situat tejet t vshtir. T
fillojn nj luft t re dhe t prleshen me nj armik t ri n kto aste
historike t vshtira pr ta, nuk ishte pun e leht. Beduint ishin kundr
tyre, humbja n Uhud ende ndihej.
Nga tragjedit e nj pas njshme t myslimanve t zellshm ende nuk
u ishin thar lott nga syt, e tani hebrenjt, t armatosur mir, numerikisht
m t fuqishm, provokojn me prleshje e as q mendojn t dorzohen.
T gjitha kto gjra i shpiejn myslimant n luft kundr dshirs s
tyre, sepse shqisat e tyre kan qen prsri t shkundulluara me tragjedit
paraprake, kshtu q ishin t ballafaquar me shum mizori t jashtza-
konshme, qoft nga individt qoft grupet, andaj nuk u hamendn shum,
303
por vendosn t luftojn kundr Beni Nadirve, veanrisht pas tentimit t
tyre pr ta mbytur Resulull-llahun a.s., pa marr parasysh se far rezultati
do t ket lufta.
Pasi q i arriti prgjigjja e Hujej b. Ahtabit, Resulull-llahu a.s. ju
drejtua All-llahut xh.sh., kurse as'habt knduan tekbire, pastaj i ftuan
myslimant tjer. Si zvends n Medin e caktoi Ummi Mek'tumin, kurse
flamurin ia dha Aliut r.a. Kur arritn tek lagjja e Benu Nadirve, i rrethuan
ata dhe Resulull-llahu a.s. urdhroi bllokadn.
Benu Nadirt u mbylln n kshtjellat e veta. Prej aty i gjuanin
myslimant me shigjeta e me gur. Kopshtet e tyre, palmet dhe drunjt e
llojllojshm i kishin si mbrojtje. Andaj, Resulull-llahu a.s. urdhroi q t
prehen ato, kurse kopshtet t digjen. N lidhje me kt flet Kur'ani Fam-
madh: "kado q keni prer nga palmet, e disa i keni ln t qndrojn
aty-ktu e keni br me dshirn e All-llahut e pr t'i shtypur
kundrshtart." (59, 5).
Fisi Benu Kurejdha i braktisi ata, Abdullah b. Ubeje i tradhtoi, si i
tradhtuan edhe aleatt Gatafan, dhe askush prej tyre nuk pati guxim t'i
mbronte. Pr kt arsye All-llahu xh.sh. realitetin e tyre e krahasoi me: "U
ngjajn shejtanit kur i thot njeriut: "Bhu jobesimtar!" - e kur ai
bhet jobesimtar ather (shejtani) thot: "Un heq dor prej teje, un i
friksohem All-llahut, Zotit t botve!" (59,16).
Bllokimi nuk zgjati shum, gjithsej gjasht net, apo, si thon disa,
pesmbdhjet net, e pastaj All-llahu xh.sh. n zemrat e tyre mbolli frik,
dhe ata i hodhn armt dhe u dorzuan. Ia drguan Resulull-llahut a.s. nj
mesazh n t cilin thuhet: "Ne do t dalim nga Medina." Resulull-llahu a.s.
iu prgjigj se mund t dalin me sendet personale n dor dhe me tr at q
mund t bartin devet e tyre, prve armve.
Ata pranuan kushtin, por shtpit e veta i rrnuan me duart e veta,
duke i ngarkuar n deve dyert e dritaret, e disa bile edhe shtyllat. Pastaj i
ngarkuan grat dhe fmijt, e mbi t gjitha gjashtqind deve. Shumica prej
tyre u nisn n drejtim t Hajberit s bashku me parin e tyre, Ibni Ahtabin
dhe Selam b. Ebi El-Hakikin. Nj grup vajti n Sham (Siri). Dy Hebrenj
pranuan Islamin: Jamin b Amri dhe Ebu Sa'd b. Vehbi dhe kshtu e
mbrojtn pasurin e vet.
Resulull-llahu a.s. i sekuestroi armt e Benu Nadirve, i pushtoi
ifligjet e tyre, shtpit dhe pasurin tjetr.
Prej armve i hasi 50 parzmore, 50 helmeta dhe 340 shpata.
Toka dhe pasuria e Benu Nadirve i takoi Resulull-llahut a.s. Prmes
tyre nuk hapeshin rrug kmbsore apo rrug karvani. Nuk e ndau n pes
pjes si plak lufte.
Pastaj Resulull-llahu a.s. kt ua ndau muhaxhirve t par, t cilt
304
nuk kishin as tok e as shtpi. Gjithashtu, nj pjes ia dha ensarve: Ebu
Duxhanes dhe Sehl b. Hunejfit, sepse ishin t varfr. Nga kjo tok merrte
furnizim vjetor pr familjen e vet, kurse t ardhurat tjera i shpenzonte n
armatim dhe n disa pun t rndsishme pr Islamin.
Kjo ekspedit ndodhi n muajin rebiul-evvel t vitit 4 h. ose n gusht
t vitit 625. N lidhje me kt ngjarje All-llahu xh.sh. e shpalli suren
"Hashr" (Dbimi) n trsi. All-llahu xh.sh. prshkruan dbimin e
hebrenjve dhe nxjerr sheshazi sjelljet e munafikve. Gjithashtu shpalli
dispozitn "El-fej'a", plaka e cila i takon vetm Resulull-llahut a.s. Pastaj
i lavdron muhaxhirt dhe ensart, i shpjegon mundsit e pastrimit t
terrenit rreth armikut, shembull pr kt sht prerja e drunjve dhe djegia e
terrenit, q nuk konsiderohet si fesad, prkatsisht si rregullim n tok,
por si nevoj e domosdoshme. All-llahu xh.sh. n kt sure i kshillon
besimtart t jen t devotshm dhe t prgatiten pr Ahiret - jetn e
amshueshme. Sureja prfundon me disa emra t bukur e t lart t All-
llahut t Madhruar si dhe me disa atribute t Tij.
Ibni Abbasi dinte t thoshte pr "Suretu-l-Hashr": "Thuaj - kjo sht
"Suretu-n-Nadir" .
466
Ekspedita n Nexhd
Me fitoren ndaj hebrenjve Beni Nadir, pa kurrfar humbjesh dhe
viktimash, myslimant n Medin e rikthyen autoritetin dhe vetbesimin.
Munafikt i shuan aspiratat e flakta dhe ndrpren intrigat publike.
Tani Resulull-llahut a.s. iu dha rasti t'i qronte hesapet me beduint, t
cilt nuk i lnin t qet myslimant q nga beteja e Uhudit, dhe t cilt i
sulmonin dijetart mysliman n rrugn e misionit t tyre pr zgjerimin dhe
shpjegimin e fes Islame, dhe i mbytnin me tradhti dhe ligsi.
467
Aq tepr u
kishte hyr vetja n huj, sa q mendonin t ndrmerrnin luft kundr
Medins.
Para se t nisej n ekspedit pr t'u dhn leksion ktyre trimave
gjaknxeht e mendjemdhenj t shkrettirs, Resulull-llahun a.s. e para-
lajmruan se jan duke u grupuar fiset beduine dhe politeiste arabe nga
gatafant - familjet Benu Muharib dhe Benu Thalebet, andaj Resulull-llahu
a.s. i urdhroi ushtris q t prgatitet pr ekspedit, me detyr q t'i
hulumtojn zgavrat e shkrettirs t'ua mbjellin frikn n zemrat e ktyre
beduinve t vrazhd q m mos t'u bie ndrmend kurrnj vepr e keqe
kundr myslimanve.
N kt mnyr u hyri frika fiseve t shkrettirs, t cilt ishin msuar
me plakitje dhe me vrasje, sa q, do her kur dgjonin pr ndonj lvizje
466
Ibni Hisham: II/191-192; Zadu-l-Me'ad: II/71-72; Sahihu-l-Buhari; II/574, 575.
467
Kto jan fjalt e Muhammed Gazaliut n veprn Fikhu-s-Sira, f. 214.
305
myslimansh iknin n male pr t shptuar.
Pas ktyre ekspeditave t suksesshme kundr fiseve Benu Nadir dhe
Nexhd, do t'ishte e vlefshme t prmendet edhe nj betej t ciln mysli-
mant e kishin ndrmarr n Nexhd, e rreth cils ekzistojn disa mosma-
rrveshje tek historiant islam dhe autort e "Sires".
Sipas tyre kjo betej ka ndodhur n muajin rebiul-ahir ose n
xhumadel-ula, t vitit 4 h., e q sht quajtur Dhatu-r-Ruka'a. Por, si duket
ktu sht kontestues emri. Beteja nuk sht kontestuese, sepse
myslimant n kt periudh me t vrtet kan ndrmarr beteja dhe e
pastronin terrenin prej armiqve, t cilt pr do dit i rrezikonin. Pozita
strategjike e Medins impononte q t ket siguri nga do an dhe nga do
armik, qoft i brendshm apo i jashtm, veanrisht duke pasur parasysh se
Ebu Sufjani bnte prgatitje pr betejn hakmarrse q pat premtuar gjat
lshimit t Uhudit, ndrsa koha e ktij takimi afrohej. Prandaj myslimant
ndrmerrnin ekspedita kundr fiseve arabe n mnyr q t'i nnshtronin
ato. Politika e lufts krkonte q t sigurohet pragu para se t ndrmirret
di kundr armikut t jashtm.
Kurse kjo betej, t ciln e ka udhhequr Resulull-llahu a.s. assesi nuk
ka mundur t jet Dhatu-r-Rika'a sepse n kt betej kan marr pjes
edhe Ebu Hurejre r.a. dhe Ebu Musa El-Esh'ari r.a. Ebu Hurejre n kt
luft ka marr pjes si mysliman, e dihet me siguri se Islamin e ka
prqafuar disa dit para betejs n Hajber (n vitin 7 h.). Gjithashtu edhe
Ebu Musa El-Esh'ari i ka ardhur si mysliman Resulull-llahut a.s. n betejn
e Hajberit. Domethn se Dhatu-r-Rika'a assesi nuk ka mundur t ndodh
para Hajberit, por pas Hajberit. N betejn Dhatu-r-Rika'a Resulull-llahu
a.s. ka falur namazin pr luft - frik, ndrsa dispozita pr kt namaz
sht shpallur n betejn Asfan, e cila ka ndodhur pas betejs n Hendek.
Beteja n Hendek sht zhvilluar n muajin shevval t vitit 5 h.
Beteja e dyt n Bedr
Kur myslimant evituan rrezikun nga fiset beduine arabe dhe e mposh-
tn gryksin e tyre, filluan t prgatiten pr takimin serioz me armiqt e
tyre, kurejshitt. Kaloi nj vit nga beteja n Bedr dhe erdhi koha e takimit
t caktuar n Uhud.
"Qe e shkruar q Muhammedi a.s. t niset me shokt e vet, t'a pres
Ebu Sufjanin dhe ushtrin e tij q prsri t sprovohen n fushbetej,
kshtu q m n fund t dihet se kush sht ngadhnjyes e kush i mundur,
dhe kush e meriton pushtetin e kush jo."
468
Pastaj arriti muaji shaban i vitit 4 h., ose janar 626, dhe Resulull-llahu
a.s. u nis n vendin e caktuar me 1.500 lufttar dhe dhjet kuaj. Flamurin
468
Fjalt e Muhammed Gazaliut n Fikhu-s-Sira, f. 315.
306
e mbante Ali b. Talibi, ndrsa si zvends n Medin e la Abdullah b.
Revahen.
Resulull-llahu a.s. arriti n Bedr dhe i priste mushrikt.
Ebu Sufjani niset nga Meka me 2.000 mushrik dhe 50 kuaj. Rrugs
pr n Dhahran ndalet dhe fushon afr ujit t Mexhnit.
Ebu Sufjani niset nga Meka i indisponuar, i menduar thell dhe i
friksuar nga lufta me myslimant. E kishte kapluar nj tmerrim i madh.
Kobi mbretronte n shqisat e tij.
Kur arriti n Dhahran, m tutje nuk guxonte t shkonte. Andaj u tha
kurejshitve: "O kurejshit, juve ju prgjigjet vetm viti i mir dhe i
frytshm n t cilin do t vilni frute dhe do t pini qumsht, ndrsa ky vit
sht i that e i pafrytshm. (d.m.th. jeni msuar me fitore dhe prfitime, e
un ndiej humbje). Ndaj un kthehem prapa e kthehuni edhe ju."
Si duket kjo frik dhe drojtje nga dshtimi nuk e kishte kapluar vetm
Ebu Sufjanin, porse edhe t tr ushtrin e tij.
Njerzit pa kurrfar ngurrimi, pa kundrshtuar fare, e njkohsisht pa
tentuar q t vazhdojn rrugn e t takohen me myslimant, vendosn t
kthehen.
Pr sa u prket myslimanve, ata n Bedr qndruan tet dit, duke
pritur armikun. Aty kryen pun t mdha tregtare, sepse kishin marr me
veti mjaft mallra, t cilat i shitn dhe fituan n do dirhem, dy dirhem.
Pastaj u kthyen n Medin.
Befasia dhe pasiguria q rrishin pezull, tani ishin nn kontrollin e tyre.
Frika dhe droja u bn gjra t kaluara, ndrsa ata e mbizotruan situatn.
Kjo ekspedit sht e njohur me emrin "Takimi n Bedr", ose "Bedri
i dyt", ose "Bedri i fundit", madje edhe "Bedri i vogl".
469
Beteja pr Dumetu-l-Xhendel
Resulull-llahu a.s. nga Bedri u kthye n rajonin e Medins. Gjithka
rreth e prqark frymonte n rehati dhe siguri. Shteti i Resulull-llahut a.s.
kishte forcuar themelet e veta.
Tani e tutje, Resulull-llahu a.s. do t'i prkushtohet kufijve m t largt
arab, prderisa myslimant nuk mbizotrojn me tr rajonin, dhe derisa
kta nuk i pranojn edhe miqt edhe armiqt.
Pas "Bedrit t vogl", Resulull-llahu a.s. qndroi n Medin gjasht
muaj. Pastaj i arritn lajmet se fiset rreth Dumetu-l-Xhendelit, n afrsi t
Shamit, jan duke i ndrprer rrugt dhe duke sulmuar e plakitur do
udhtar, dhe se njerzit jan tubuar n nj numr t madh pr ta sulmuar
Medinn.
469
Gjersisht pr kt betej t shikohet tek Ibni Hishami: II/209, 210; Zadu-l-
Me'ad: II/112.
307
Resulull-llahu a.s. caktoi zvends n Medin Siba b. Urfetah El-
Gatafanin dhe u nis me 1.000 mysliman, m 25 rebiul-evvel t vitit 5. Pr
udhrrfyes e mori njrin nga fisi Benu Udhreh, me emrin Medhkur. Natn
udhtonin e ditn pushonin. N kt mnyr e befasuan armikun i cili
gjendej n aksion e sipr. Kur iu afruan trsisht, nisn t ikin, mirpo
Resulull-llahu a.s. i sulmoi kmbsort dhe udhheqsit e tyre. Knd e
arrinin, e mbytnin, e kush pati fat t ikte, shptoi. Banort vendas t
Dumetu-l-Xhendelit u shprndan n t gjitha ant. Kur myslimant hyn
n vendbanimin e tyre, aty nuk e takuan askend. Resulull-llahu a.s. ktu
qndroi disa dit. E drgoi ushtrin n t gjitha ant, por nuk gjetn
askend. Pastaj u kthye n Medin. Gjat udhtimit u pajtua me Ujejneh
Hi'snin. Dumeti sht vend i njohur n kufi me Sirin. Largsia mes ktij
vendi dhe Damaskut sht pes net udhtim.
Me ksi lloj sulmesh t shpejta e t ashpra dhe me hapa t urt dhe t
vendosur, Resulull-llahu a.s. ia doli n krye t prpilonte planin e siguris
dhe vendosjen e paqes n tr rajonin dhe n fund ta mbikqyrte vet t
tr situatn. Kshtu i shkoi pr dore q t'i dirigjonte t gjitha ndodhit e
myslimanve, duke u prpjekur q t'i zvoglonte problemet e tyre t
natyrs s brendshme apo t jashtme, t cilat edhe ashtu ishin grumbulluar
dhe i kishin rrethuar nga t gjitha ant.
Munafikt u qetsuan dhe m nuk paraqiteshin sheshazi. Nj fis
hebrenj u shprngul, megjithq aty mbeti edhe nj tjetr, por ai i ruante
marrdhniet fqinjsore, i respektonte kontratat dhe paqen. Fiset arabe dhe
beduine, gjithashtu u qetsuan, ndrsa kurejshitt hoqn dor nga
konfliktet me myslimant.
Ather myslimanve ju dha rasti pr ta prhapur Islamin, pr ta
interpretuar Fen e All-llahut xh.sh., Zotit t botrave
lLlL
.
308
BETEJA "EL-AHZAB" - N HENDEK
as betejave dhe ekspeditave, t cilat zgjatn ma tepr se nj vit,
m n fund, n tr Gadishullin Arabik, mbretroi paqja dhe
siguria. E edhe vet situata u qetsua. P
Vetm hebrenjt ende nuk mblidhnin mend, edhe pse tanim e kishin
shijuar poshtrimin dhe turprimin si rezultat i tradhtis s tyre dhe i
komploteve dhe intrigave t tyre. Ata ende nuk zgjoheshin nga mjegullia
n t ciln jetonin. Ata me gjith prpjekjet iluzore, nuk u qetsuan, e as q
morn msim nga dshtimet dhe fatkeqsit, t cilat i prjetonin me plot
merit. Pas shprnguljes n Hajber, pritnin rezultatet e aksioneve t Resu-
lull-llahut a.s. pr t par se ka do t ndodhte me myslimant n prleshje
me mushrikt - politeistt.
Duke qen se koha e mori nismn n favor t myslimanve, hebrenjt
humbn gjasat pr zgjerimin e ndikimit t vet, andaj filluan t digjen n veti
nga mrzia dhe ankthi.
Ata prsri morn nj vendim t parevokueshm pr t filluar veprim-
tarin e vet kundr myslimanve. Filluan t prgatisin planin dhe pritnin
rastin pr t'i dhn grusht myslimanve, i cili do t'ishte vdekjeprurs dhe
prfundimisht i fundit n jetn e tyre.
Pasi q nuk kishin, e as q gjenin n vete ndonj shkas pr diskre-
ditimin e drejtprdrejt t myslimanve, ather sajuan nj plan t
trishtueshm pr kt rast.
Njzet kryepar dhe persona t shquar t fisit Benu Nadir u nisn tek
kurejshitt n Mek pr t'i nxitur ata q ta sulmojn Resulull-llahun a.s. e
pastaj t'i nnshtrojn myslimant nn pushtetin e hebrenjve. Personalisht ju
premtuan se edhe hebrenjt do t'u ndihmojn. Kurejshitt u pajtuan me
kta, veanrisht pas kthimit t tyre t turpshm nga fushata, pa ndrmarr
luft n Bedr. N kt situat t re e pan rastin e volitshm pr ta
shptuar nderin dhe autoritetin e vet. Ky delegacion hebrenjsh vizitoi
edhe Gatafanin, dhe i thirrn edhe beduint arab njsoj sikurse kurejshitt.
Ata pranuan thirrjen. Pastaj n t njjtn mnyr vepruan edhe me fiset
tjera arabe-mushrike, me 'rast disa pranuan e disa jo.
Kshtu prijsit dhe kryepart hebrenj i bashkuan palt e kufrit -
309
jobesimtart kundr Pejgamberit t All-llahut, Fes s Tij, si dhe kundr
myslimanve. Dhe, me t vrtet, nga jugu u nisn kurejshitt, Ken'anijt
dhe aleatt e tyre, Ehlu Tihamt. Komandant i t gjith ktyre ishte Ebu
Sufjani. Ushtria prbhej prej 4.000 lufttarsh.
Ktyre iu bashkuan Ebu Sulejmt n rrugn e qafmalit Dhahran. Nga
lindja u nisn fiset e Gatafanit: Benu Fezzarett, nn udhheqjen e Ujejneh
b. Hi'snit; Benu Murrt, nn udhheqjen e Harith b. Avfit; Benu Eshxhat
nn udhheqjen e Masa'a b. Ruhajls; Benu Esedt dhe disa fise t tjera.
Kto fise t bashkuara u nisn kah Medina sipas planit t konfirmuar m
par.
Pas disa ditve udhtimi arritn dhe u prqndruan rreth Medins.
Gjithsej ishin dhjet mij lufttar, numr ky, i cili n do pikpamje e
tejkalonte numrin e mbar banorve t Medins, duke i marr parasysh
grat, pleqt dhe fmijt.
Po qe se rastsisht do t ndodhte q kjo turm fisesh t paraqiteshin
befas para Medins, ky do t ishte rreziku m i madh pr ekzistencn e
myslimanve q nga fillimi i Islamit e gjer ather. Por, udhheqsit
medinas prher ishin t zgjuar dhe syel. Dit e nat patrullat vzhgonin
gjithka ndodhte, jo vetm prreth Medins, por edhe n disa pjes t
Gadishullit. T gjitha kto grupe fisesh as q kan mundur t bjn ndonj
lvizje e pr kt t mos informohen myslimant n hollsi.
Resulull-llahu a.s. thirri kshillin epror "Shure" ku u diskutua rreth
planit pr mbrojtjen e Medins dhe myslimanve. Pas shqyrtimit t
hollsishm t mbar situats, dhe pas shqyrtimit t gjithanshm q i bn
kshilli dhe komanda supreme, u pajtuan q t pranohet propozimi i
sahabiut Selman Farisiut r.a. Selmani tha: "O Pejgamber i All-llahut, ne, n
Persi, e kishim zakon q kur na sulmonte dikush n qytet, ne mbroheshim
me hendeqe - kanale t hapura rreth qytetit." Ky ishte propozim i urt dhe
taktik mbrojtse pr t cilin arabt nuk kishin dgjuar kurr. Resulull-
llahu a.s. shpejtoi q ky plan t zbatohet n vepr. I caktoi do grupi prej
dhjet njerzish, q t'i hapin dyzet arshin kanal. Myslimant me vullnet dhe
seriozitet t madh iu prvishn puns. Hapnin hendeqe, e Resulull-llahu
a.s. i inkurajonte, e edhe vet merrte pjes n kt pun. N Sahihun e
Buhariut transmetohet nga Sehl b. Sa'di, i cili thot: Ishim me Resulull-
llahun, n (hendek) hapjen e kanaleve rreth Medins. Ata mihnin e ne e
bartnim dheun n shpin. Ather Resulull-llahu a.s. i kndonte me z t
ult vargjet: All-llahumme, la ajshe illa ajshe-l-Ahira fagfir lil
Muhaxhirine ve-l-Ensara.
470
"O All-llahu im, kjo jet kurrgj nuk sht,
por jeta e vrtet ajo e Ahiretit sht. Fali muhaxhirt dhe ensart.
(Prkthim i lir)
470
Sahihu-l-Buhari, kaptina: "Beteja n Hendek": II/258.
310
Nga Enesi r.a. transmetohet: "Vajti Resulull-llahu a.s. t shikonte
mihjen e hendeqeve dhe i pa muhaxhirt e ensart duke mihur, gjersa bnte
mngjes mjaft i ftoht. Ata nuk kishin as shrbtor e as robr q t
punojn n vend t tyre. Kur i pa Resulull-llahu a.s. as'habt e vet se ishin
t lodhur dhe t uritur, i citoi kto vargje:
"All-llahumme, inne-l-ajshe, ajshe-l-Ahire
fagfir bil Ensari ve-l-Muhaxhire
471
"O All-llahu im, me siguri jeta e vrtet
sht ajo e Ahiretit
Fali ensart dhe muhaxhirt.
Mihsit iu prgjigjn:
"Nahnu-l-ledhine bajebna Muhammeda
Ale-l-xhihadi ma bekijna ebeda".
"Ne jemi ata q Muhammedit ju betuam
n xhihad t prhershm derisa jemi gjall".
Gjithashtu transmetohet nga Beraeh b. Azibi i cili thot: "E kam par
Resulull-llahun a.s. duke bartur dheun nga kanali. Prej pluhurit t shumt
nuk i shihej lkura n stomak. Resulull-llahu a.s. ka ditur prmendsh mjaft
vargje. E dgjova duke i recituar vargjet e Ibni Revahs, gjersa e bartte
dheun:
All-llahumme, lev la ente mehtedejna
ve la tesaddekna ve la sallejna
Fenzilenne sekineten alejna
ve Theb-liti-l-akdame in la kina
Inne-l-ula regabu alejna
ve in eradu fitneten ebejne
Kto vargje e kan kt kuptim: "All-llahu im, sikurse t mos
ekzistoshe Ti, ne nuk do t ishim n rrugn e drejt. Nuk do t dinim t
ndajm sadakan e as t falim namaz. Lshoje mbi ne qetsin Tnde dhe
na i forco kmbt q t mos rrshqasim. Jobesimtart na dhunojn, e nse
dshirojn rregullime ne i dbojm."
El-Beraeh vazhdon: "Resulull-llahu a.s. me gjatsi t veant t
melodis e akcentonte rimn e ktyre vargjeve."
Myslimant punonin me entuziazm t madh n hapjen e hendeqeve.
Krahas mundimit t madh fizik vuanin edhe nga uria, sa q ndienin
dhembje n stomak. Enesi r.a. tregon: "Mihsit merrnin nga nj grusht
grur, prej cils sasi bhej nga nj buk pr do grup (prej dhjet vetsh), e
q ngjyejshin me ngapak yndyr. Njerzit ishin t uritur, por, qysh ather
vrehej kujdesi i madh pr kursimin e ushqimit.
471
Sahihu-l-Buhari, kaptina: "Beteja n Hendek": II/258.
311
Ebu Talha tregon: "Ju ankuam Resulull-llahut a.s. se jemi t uritur,
dhe i tham se jemi t detyruar t'i shtrngojm stomaqet me gur. Ai na e
shtoi pak racionin e ushqimit."
472
N lidhje me hapjen e hendeqeve All-llahu xh.sh. ka shpallur ajete n
t cilat konfirmon pejgamberllkun e Resulull-llahut a.s.
Xhabir b. Abdullahu e vrejti se Resulull-llahun a.s. ishte duke e
munduar shum uria, andaj e theri nj berre (bagti e imt), kurse gruaja e
tij i bluajti disa grushta grur dhe prgatiti gjelln. Ai e ftoi Resulull-llahun
a.s. q t vinte me disa shok pr t ngrn, por t mos kuptonin t tjert.
Resulull-llahu a.s. i ftoi t gjith njerzit q punonin n hendek. Ishin
nj mij vet. T gjith hanin nga gjella e njjt dhe q t gjith u ngopn,
kurse mishi mbeti ashtu si kishte qen, e edhe brumi prej t cilit e kishte
gatuar bukn, mbeti aq sa kishte qen."
473
Motra e Nu'man b. Beshirit erdhi n hendek dhe solli nj shportz me
hurma. Ajo kaloi afr Resulull-llahut a.s. e ky i krkoi hurma. Ajo ia
shprazi n prehr, e Resulull-llahu a.s. i ftoi mihsit e hendekut pr t
ngrn. Ata afroheshin, merrnin, hanin kurse grumbulli i hurmave gjithnj
rritej, gjersa nuk filluan t'i bien nga prehri. T gjith hngrn dhe u ngopn
gjersa nuk mundn m t han.
474
Shum m interesant se kjo ndodhi transmeton Buhariu, kurse ky nga
Xhabiri i cili thot: "Gjersa mihnim n hendek, hasm n nj shkmb t
madh. E thirrm Resulull-llahun a.s. e i tham: "ka t bjm m tutje? Ky
shkmb na pengon t mihim." Ai tha: "Un do ta thej at." Ai u afrua, n
stomak e kishte t lidhur nj gur. Tre dit kishin kaluar pa e krkuar fare
bukn. Resulull-llahu a.s. e kapi kazmn, e goditi shkmbin, e shkmbi u
thrrmua n pluhur e rr."
475
El-Beraeh rrfen: Gjersa mihnim n hendek, hasm n nj shkmb, t
cilin nuk mund ta thenim me kazm. Iu ankuam Resulull-llahut a.s. Ai e
kapi kazmn e tha: "N emr t All-llahut!", pastaj i ra nj her shkmbit
duke thn "All-llahu ekber!" e nga shkmbi u thye nj cop. Resulull-llahu
a.s. tha: "I fitova elsat e Shamit, pasha All-llahun, n kt ast jam duke i
par pallatet e kuqe t tij." Pastaj i ra gurit pr t dytn her, e prsri u
thye nj pjes, e ai tha: "All-llahu ekber! Do ta pushtoj Persin, pasha All-
llahun, tani jam duke i par pallatet e bardha n sheshet e saj." Mandej i ra
gurit pr t tretn her e tha: "Bismilahi - n emr t All-llahut", kurse
shkmbi u thrrmua e ai tha: "I fitova elsat e Jemenit, pasha All-llahun,
472
Transmeton Tirmidhiu n Mishkatu-l-Mesabih: II/448.
473
Buhariu: II/588, 589.
474
Ibni Hisham: II/217.
475
Buhariu: II/588.
312
nga ky vend jam duke i par dyert e San'as."
476
Ngjashm me kt, rrfen Ibni Is'haku nga Selman Farisiu r.a.
477
Pr sa i prket pozits strategjike t Medins, at e rrethojn malet,
guroret dhe plantacione hurmash nga t gjitha ant, prve nga veriu.
Andaj Resulull-llahu a.s. si strateg dhe ekspert ushtarak i shklqyeshm, e
ka ditur se e tr ushtria e armikut do t'a sulmonte Medinn nga ana
veriore dhe se sht e pamundur aq leht t'i afroheshin qytetit nga ant
tjera. Prandaj hendeku u hap vetm nga ana veriore.
Myslimant mihnin gjat tr dits, e n mbrmje ktheheshin npr
shtpit e tyre pr t pushuar. Hendeku u krye sipas planit - para arritjes s
ushtris politeiste afr mureve t Medins.
Kurejshitt u paraqitn me katr mij ushtar, t cilt u lshuan n
Esjal, mes El-Xhefrit dhe Zeabetit. Fiset Gatafane dhe t tjert, t cilt u
ishin bashkuar gjat rrugs nga Nexhdi, u paraqitn me gjasht mij
ushtar dhe u vendosn n Dheneb Nekami nga ana e Uhudit. "Dhe kur
besimtart i pan aleatt, than: "Kjo sht ajo q na pat premtuar neve
All-llahu dhe Pejgamberi i Tij; All-llahu dhe Pejgamberi i Tij e kan
folur t vrtetn!" - dhe kjo atyre vetm ua ka forcuar besimin dhe
bindshmrin." (33, 22) Kurse munafikt dhe njerzit e paqndrueshm e
t lig, kur e pan gjith kt ushtri, zemrat ju dridhn dhe i kaploi frika:
"Kur dyfytyrshat dhe zemrsmurt than: "All-llahu dhe Pejgamberi i
Tij, kur na premtuan, vetm na kan mashtruar!" (33, 12)
Resulull-llahu a.s. doli me ushtrin e vet prej tre mij myslimanve, t
kthyer me shpin kah kodra Sel dhe aty u fortifikuan. Mes tyre dhe
armikut, ishte hendeku. Parulla e tyre ishte: "Ata nuk do t fitojn!"
Resulull-llahu a.s. n Medin e la si zvends Ibni Ummi Mek'tumin,
ndrsa grave dhe fmijve u urdhroi t strehohen n kshtjellat e
Medins.
Kur u bn gati mushrikt t'i sulmojn myslimant dhe t invadojn n
Medin, pan hendekun e gjer mes tyre dhe qytetit, andaj qen t detyruar
t ndalen para bllokads s myslimanve, pr t ciln as q ishin prgatitur
gjat nisjes. Ky hendek, kjo strategji e re luftimi, trsisht i befasoi armiqt,
t cilt as q kan mundur ta parashikojn kt, e lre m t planifikojn
di.
Mushrikt e hidhruar bredhnin prgjat hendekut, pa sukses pr t
kaluar. Megjithat hulumtonin pr ndonj pik t dobt e cila do t'ua
mundsonte deprtimin n qytet.
Ushtria myslimane dilte n patrullim duke i sulmuar mushrikt me
476
Sunenu-n-Nesai: II/56; Ahmedi n Musnedin e vet transmeton hadithin e njjt
por me tjetr tekst. Tek ai qndron: prej ndonj as'habi...
477
Ibni Hisham: II/219.
313
shigjeta pr t'i penguar q t mos e rrnojn hendekun apo mos ta
mbulojn n ndonj pjes, e n kt mnyr ta kalojn at.
Trimat mushrik u mrzitn duke bredhur kshtu prgjat hendekut pa
kurrfar rezultatesh. Me rrethim nuk arritn asgj, sepse nuk ishin t
prgatitur pr kt. Megjithat, nj grup mushriksh, i prbr nga Amr
b. Abdu Vudi, Ikrime b. Ebu Xhehli dhe Dirar b. El-Hattabi, u veuan dhe
e gjetn nj pjes m t ngusht t hendekut pr ta krcyer. T hipur n
kuaj bredhnin ndrmjet mureve t kanalit. U doli prpara Ali b. Ebi Talibi,
me nj grup myslimansh e ua bllokuan vendkalimin e ngusht prej ku
kishin krcyer n hendek.
Amri thirri n dyluftim kurse Aliu ia tha disa fjal, t cilat e pezmatuan
shum - e ishte njri prej trimave guximtar t mushrikve - andaj krceu
nga kali dhe iu vrsul Aliut. Pas prleshjes dhe rrahjes Aliu e mbyti Amrin.
T tjert u friksuan dhe ikn prej hendekut prmes vendkalimit t njjt.
Aq tepr ishin t friksuar, sa q Ikrime, duke e ln Amrin e harroi edhe
shtizn e vet.
Mushrikt disa dit rresht tentuan ta kaprcenin hendekun, por
myslimant vendosmrisht dhe vazhdimisht i pengonin n kt. I sulmonin
me shigjeta dhe me shtiza kshtu q u dshtoi do tentim.
Pr shkak t ktyre aksioneve t shpeshta e t domosdoshme,
myslimanve u kaluan disa namaze pa i falur.
Tek Muslimi dhe Buhariu nga Xhabiri r.a. qndron se "Umer b. El-
Hattabi n ditn e betejs n hendek i shante mushrikt kurejshit, pastaj
erdhi te Resulull-llahu a.s. e i tha: "O Pejgamber i All-llahut, nuk arrita t
fal namazin, e dielli sa s'ka pernduar, ka t bj?" Resulull-llahu a.s. tha:
"Pasha All-llahun, as un nuk jam falur."
Ather na morm abdest, e mori edhe Resulull-llahu a.s. dhe e falm
ikindin pas perndimit t diellit, e pas ikindis e falm akshamin."
478
Resulull-llahu a.s. ishte shum i piklluar q i kishte kaluar namazi i
ikindis, andaj iu lut All-llahut q t'i ndshkoj mushrikt. Buhariu trans-
meton nga Aliu r.a. i cili thot se Resulull-llahu a.s. n ditn e Hendekut ka
thn: "All-llahu i mbusht shtpit e tyre dhe varret e tyre me zjarr, pr
shkak se na penguan t falim namazin e ikindis, e u detyruam ta falim pas
perndimit t diellit."
479
N Musnedet e Ahmedit dhe Shafiut qndron se myslimant, pr
shkak t angazhimit rreth mushrikve, nuk e kan falur drekn, ikindin,
akshamin dhe jacin, andaj t gjitha namazet i kan falur t bashkangjitura.
Neveviu thot: "Mnyra e bashkangjitjes, si qndron n kto hadithe,
ka ndodhur gjat betejs n Hendek, dhe se ky rrethim ka zgjatur vetm
478
Sahihu-l-Buhari: II/519.
479
Burimi paraprak.
314
disa dit, andaj edhe bashkangjitja e namazeve sht e lejuar vetm n
situata t jashtzakonshme."
480
Nga kto hadithe mund konkludojm se
tentimi i deprtimit prtej hendekut ka zgjatur disa dit. Mushrikt
tentonin e myslimant i pengonin. Hendeku ka qen mes tyre, kshtu q
sht penguar prleshja e drejtprdrejt dhe lufta e prgjakshme frontale.
T dy palt knaqeshin duke e gjuajtur njra-tjetrn me shigjeta dhe me
shtiza, pasi q nuk kishin mundsi t vepronin ndryshe.
N tr kt ekspedit t mushrikve dhe mbrojtje t myslimanve
jan vrar vetm disa njerz nga t dy palt: gjasht mysliman dhe dhjet
mushrik, t qlluar me shigjeta, kurse dy prej tyre me shpat.
Gjat ktyre gjuajtjeve t dyanshme sht plagosur Sa'd b. Mu'adhi
r.a. n dor me shtiz, me 'rast ju ka prer vena qendrore. Kt e ka br
Kurejshiti Xhebban b. El-Arka. Sa'di iu lut All-llahut xh.sh. me dua: "O
All-llahu im, Ti e di se nuk ka armik m t dashur me t cilin do t luftoja
n emr Tnd nga armiku i cili e ka mohuar Pejgamberin Tnd dhe e ka
przn nga shtpia e tij. Un jam i sigurt, o Zoti im, se Ti e ke prcaktuar
luftn mes nesh e atyre, andaj nse duhet ende t luftohet, m le t gjall
pr shkak t lufts kundr tyre, e n emr Tnd. E nse lufta ka mbaruar,
ather le t plcas kjo vena ime dhe le t vdes prej saj."
481
N fund t duas tha: "Mos lejo t vdes prderisa nuk e shoh edhe
humbjen e Benu Kurejdhve."
482
Dhe, gjersa myslimant i prjetonin kto aste t vshtira n vijn e
lufts, n strofkat e veta prpliteshin gjarprinjt helmues duke kurdisur
tradhti t re pr t'ia derdhur myslimanve helmin e tyre n trup.
Krimineli m i madh i Benu Nadirve shpejtoi tek Benu Kurejdht
(hebrenj) dhe vajti tek prijsi i tyre Ka'b b. Esedi, nnshkrues i kontrats
dhe besnik i fjals s dhn, i cili i kishte premtuar Resulull-llahut a.s. se do
t'i dal n ndihm n rast t shprthimit t lufts. Hujeji arriti para ders s
Ka'bit t ciln ky ia prplasi para hunds. Por Hujeji ishte aq kmbnguls
sa q Ka'bi qe i detyruar prsri t'ia hapte dern. Kur hyri brenda Hujeji i
tha: "Erdha te ti pr shkak shoqris s vjetr dhe lidhjeve t vjetra q i
kemi pasur. I binda kurejshitt t vijn me t gjith zotrinjt dhe trimat e
tyre. Ja ku jan n Mexhmen Esjal tek Rumi. Dhe i solla gatafant me
zotrinjt dhe lufttart e tyre. Ja ku jan n Dhenbi Nekami tek Uhudi.
Ata m premtuan dhe ma dhan fjaln se nuk do kthehen prapa gjersa nuk
e mposhtin Muhammedin dhe ata q jan me t."
"Erdhe tek un n koh t pavolitshme", iu prgjigj Ka'bi, "nuk ekzis-
480
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 286; Shpjegimi i Muslimit Nevevije:
I/277.
481
Sahihu-l-Buhari: III/591.
482
Ibni Hisham: II/337.
315
ton mundsia q nga qielli i kthjellt t vettoj e t murmuroj. Vaj halli
pr ty, o Hujejn! M le mua t qet. Muhammedi ndaj meje sht i sinqert
dhe person i cili e mban fjaln dhe premtimin e dhn."
Hujeji ishte kmbnguls ndaj Ka'bit derisa e bindi at q ta pezullonte
betimin n besnikri dhe ta shkel fjaln e dhn. N fund Ka'bi tha: edhe
nse kurejshitt dhe gatafant heqin dor nga lufta kundr Muhammedit,
ata do t mbesin n aleanc t fort, e ka t'i ndodh njrs pal, le t'i ndodh
edhe tjetrs.
Me kt veprim Ka'bi e ndrpreu kontratn me Muhammedin a.s. dhe
iu bashkua aleancs s mushrikve, kundr myslimanve.
Dhe, vrtet, hebrenjt Benu Kurejdha filluan prgatitjet pr luft.
Ibni Is'haku thot: "Safija, e bija e Abdul-Muttalibit, ishte strehuar n
shtpin e Hasan b. Thabitit, ku banonte me gruan dhe fmijt e vet.
Safija rrfen: "Afr nesh kaloi nj hebre, i cili i kontrollonte bedenet. E
kemi ditur se Benu Kurejdht kan hyr n luft kundr Resulull-llahut a.s.
sepse e kishin prishur traktatin. Neve nuk kishte kush t na mbronte sepse
Resulull-llahu a.s. dhe t gjith lufttart gjendeshin jasht Medins, duke
mbrojtur hendekun. kado q t na ndodhte, ata nuk do t mund t na
vinin n ndihm. Andaj thash: "O Hasan, shikoje kt hebre, si duket nuk
sht duke menduar mir. Kam frik prej ktij hebreu dhe prej hebrenjve t
tjer se do t na turprojn, e ktu nuk sht Resulull-llahu a.s. dhe shokt
e tij. Zbrit posht dhe mbyte at!" Hasani u prgjigj: "Pasha All-llahun, un
pr di t till nuk kam guxim!" Safija tha: "Un u vesha, e mora nj dru
dhe zbrita tek ai, pastaj e goditja me omage gjersa nuk e mbyta. Pastaj u
ktheva n beden dhe thash: "O Hasan, zbrit posht e merri sendet e tija.
Un do ta bja kt, por ai sht mashkull". Hasani deklaroi se nuk i nevo-
jiten sendet e tija.
Nse e lm me nj an poetin Hasan b. Thabitin, nga ana tjetr hasim
nj grua trimresh, Safijen, e cila i kushtonte kujdes t madh mbrojtjes s
nderit t grave myslimane.
Hebrenjt me siguri mendonin se myslimant jan duke mbrojtur kto
bedene, andaj drguan spiunin e vet pr t vzhguar, duke mos ditur se ato
jan trsisht t pambrojtura. Por vrasja e spiunit t tyre i shtyri q t
mendojn kshtu, andaj m nuk guxuan ta drgojn askend.
Megjithat, i ofruan ndihm ushtris mushrike, duke treguar sheshazi
se jan me ta, e kundr myslimanve. Pr kt arsye myslimant i
ndshkuan dhe ua morn njzet deve.
Resulull-llahu a.s. dhe myslimant u informuan pr tradhtin e Benu
Kurejdhve, andaj Resulull-llahut a.s. shpejt i drgoi njerzit pr t kuptuar
se si qndron puna. Nse e kan shkelur marrveshjen dhe e kan
ndrprer paqen, ather Resulull-llahu a.s. do ti sulmoj ata, ashtu si
316
meritojn dhe si parashohin rregullat ushtarake. N vzhgim u nisn: Sa'd
b. Mu'adhi, Sa'd b. Ubade, Abdullah b. Revaha, Huvat b. Xhubejri, e u tha:
"Shkoni e vrtetoni se a sht e vrtet ajo informat q ka ardhur tek ne.
Nse sht e vrtet m sinjalizoni vetm mua e mos e publikoni para
popullit. Nse informata sht e rrejshme, ather shpallni haptazi le ta dij
populli." Kur myslimant arritn, e pan se situata ishte m e vshtir sesa
shpresonin. Ata i pritn me sharje dhe urrejtje. E sulmuan edhe Resulull-
llahun a.s. e than: "Kush sht Resulull-llahu a.s.? Nuk ka paqe mes nesh
dhe Muhammedit, e nuk ka as marrveshje." Myslimant u kthyen n
Medin dhe i sinjalizuan Resulull-llahut a.s. me parull: "Adlun ve Kare-
tun", q do t thot se hebrenjt kan vepruar sikurse Adli dhe Kareti me
as'habt n ditn e "El-Rexhi'es". Me gjith prpjekjet e tyre q informatn
ta mbajn t fsheht, njerzit kuptuan pr kt tradhti t rnd t hebrenjve
dhe e pan para veti edhe nj rrezik t madh.
Myslimant gjendeshin n nj situat m t vshtir se sa mund t
mendohej. Mes tyre dhe Benu Kurejdhve nuk ekzistonte ndonj penges
natyrale e cila do ti mbronte myslimant prapa shpins. Ata kan pasur
mundsi t'i sulmojn nga prapa gjersa para veti kishin fuqin e madhe
armiqsore, para t cilve nuk mund t trhiqeshin. Kurse grat dhe fmijt
ishin n afrsi t ktyre sulmuesve agresiv. Ata gjendeshin n asi lloj
situate si e prshkruan Kur'ani n suren "Ahzab":
"Kur ju erdhn (ushtrit) edhe nga lart dhe nga posht, dhe kur
shikimet tuaja u prqndruan kah ata e shpirti u kishte ardhur n fyt
(prej frike),e ju mendonit llojlloj mendimesh pr All-llahun - ather,
besimtart u vuan n prov dhe qen t tronditur nga tronditja e
madhe." (33, 10-11).
Disa prej munafikve filluan t thurin intriga duke thn: "Muhammedi
na premtoi se do t furnizohemi me visare t Kisras dhe Kajserit (Persis
dhe Bizantit), ndrsa sot askush nuk mund t na garantoj t shkojm t
sigurt bile n nevojtore." T tjert than: "Armiku do t'i nderoj shtpit
tona, andaj t ikim prej ktu dhe t kthehemi n shtpit tona, sepse ato
jan larg Medins."
Pr kta njerz All-llahu xh.sh. shpalli:
"Kur munafikt dhe zemrsmurt (me besim t dobt) than: "All-
llahu dhe Pejgamberi i Tij nuk na premtuan tjetr vetm se
mashtrim!", dhe kur nj grup nga mesi i tyre tha: "O banor t
Jethribit (Medins), ktu nuk ka pr ju ekzistenc, andaj kthehuni (n
shtpit tuaja)!", kurse nj grup tjetr nga mesi i tyre krkuan leje prej
Pejgamberit duke thn: "Shtpit tona kan mbetur t pambrojtura!"
- e ato nuk kan qen t pambrojtura, por ata vetm deshtn t ikin."
(33, 12-13).
317
Prej momentit kur Resulull-llahu a.s. dgjoi pr tradhtin e Benu
Kurejdhve, u trhoq pr t menduar. Pr nj koh t gjat mbeti i shtrir
dhe nuk fliste. N nj ast papritmas u ngrit n kmb dhe briti: "All-llahu
ekber, o mysliman, gzohuni. Ndihma dhe fitorja e All-llahut sht duke
na ardhur." Pastaj e sajoi planin pr mbrojtje. Si pjes t ktij plani, ai
drgoi n Medin rojen pr t'i mbrojtur grat dhe fmijt nga tradhtart.
Pastaj mbeti t kryhet ajo pa t ciln nuk mund t dilej nga kjo situat -
prleshja vendimtare e cila do t'i shpartallonte fiset e bashkuara. Pr ta
lehtsuar situatn, vendosi t lidhte marrveshje paqe me Ujejn b. Hisnin
dhe El-Harith b. Avfin, dy kryepart Gatafan, me kusht q t'u jap nj t
tretn e t korrurave njvjeare medinase, kurse ata, s bashku me popullin
e tyre, t'i braktisin fiset tjera. Ather myslimant vrullshm do t'i qronin
hesapet me kurejshitt, fuqin e t cilve e kishin njohur q m par.
Rreth ktij propozimi t Resulull-llahut a.s. u hap diskutimi. Ai krkoi
mendimin e Sa'd b. Mu'adhit dhe Sa'd b. Ubades rreth ksaj shtjeje, e ata
u prgjigjn: "O Pejgamber i All-llahut, nse kshtu t ka urdhruar All-
llahu, ne i nnshtrohemi ksaj, e nse ti vet dshiron t veprosh kshtu pr
hir tonin, kjo neve nuk na duhet. Jemi njerz edhe ne edhe ata, kemi jetuar
n idhujtari, i kemi br shirk All-llahut (i kemi prshkruar Atij shok) dhe
kemi besuar n idhuj. Ata kurrnjher prpara nuk jan ushqyer me frutet
tona, pos si mysafir, ose kur i blenin prej nesh. Ndrsa tani, kur All-llahu
xh.sh. na nderoi me islam dhe na prudhi n Fe, dhe pasi q na shprbleu
me ty, a mos, vall, tani duhet t'ua japim pasurin ton? Pasha All-llahun
jo! Ne atyre do tu japim vetm at q ju ofrojn shpatat tona."
Resulull-llahu a.s. pranoi mendimin e tyre, e tha: "Kshtu kam dashur
t veproj pr t mirn tuaj, pasi q e pash se t gjith arabt u ngritn nn
nj flamur kundr jush."
Pas ksaj All-llahu i Madhruar, falnderimi i qoft Atij, bri di n
dm t armikut. I ngatrroi mes veti, i prau ata dhe dobsoi fuqin e tyre
dhe vullnetin e tyre pr luft.
Ja se si ndodhi kjo:
Njri nga fisi Gatafan q quhej Nu'ajm b. Mes'ud b. Amir El-Eshxh'i
r.a. erdhi tek Resulull-llahu a.s. e i tha: "O Pejgamber i All-llahut, un e
kam pranuar Islamin. Askush prej popullit tim nuk e din se jam mysliman.
M urdhro ka duhet t bj."
Resulull-llahu a.s. tha: "Ti je vetm nj njeri, andaj na ndihmo sa t
kesh mundsi. Lufta sht shkathtsi, taktik dhe mashtrim." Ai menjher
vajti tek Benu Kurejdht - n kohn e xhahilijetit shoqrohej mir me ta -
dhe kur e pranuan, tha:
"Ju e dini se sa ju dua dhe ju moj dhe n far marrdhnie t mira
jam me ju." Ata u prgjigjn: "Ashtu sht, e dim kt." Ai vazhdoi:
318
"Kurejshitt nuk jan sikurse q jeni ju dhe nuk mendojn ashtu sikurse
mendoni ju. Ju jeni n vendin tuaj, n shtpit tuaja, me fmijt tuaj, me
grat dhe farefisin tuaj. Posedoni ifligjet tuaja dhe pr ju nuk sht e
mundur t shprnguleni prej ktu e t gjeni tjetr vendbanim. Edhe ju e
dini se kurejshitt dhe gatafant kan ardhur t luftojn kundr
Muhammedit dhe shokve t tij. Ju jeni duke i prkrahur ata dhe po i
ndihmoni kundr tyre. Vendi i tyre, pasurit, grat dhe fmijt jan t
sigurt e nuk jan t rrezikuar - larg nga Muhammedi. Nse u ipet rasti,
kurejshitt dhe gatafant do ta ngadhnjejn at, e nse jo, ata do t
kthehen n vendet e tyre, e ju do t mbeteni vetm pr t'i qruar hesapet
me Muhammedin."
Ata britn: "E ka duhet t bjm, o Nu'ajm?"
Ai u prgjigj: "Mos luftoni s bashku me ta prderisa nuk ua japin disa
njerz si garanc (q t jen pengjt tuaj).
Ata than: "Na dhe nj ide t mir."
Pastaj Nu'ajmi u largua prej tyre dhe vajti tek kurejshitt e u tha:
"Ju e dini mir se un jam miku i juaj, ndaj dshiroj t'ju kshilloj di."
Ata than: "Ani, mir." "Dgjoni", - tha ai, "hebrenjt jan penduar pr
shkeljen e fjals s dhn dhe marrveshjes me Muhammedin dhe shokt e
tij. Ndaj e kan informuar Muhammedin se do t'i marrin disa njerz prej
jush e do t'ia drgojn atij si pengje, e pastaj do t'i ndihmojn kundr jush.
Nse rastsisht krkojn pengje prej jush, assesi mos ua jepni."
Mandej vajti tek gatafant, e edhe atyre u tha t njjtn gj.
T shtunn n mbrmje n muajin shevval t vitit 5 h., kurejshitt ua
drguan hebrenjve nj mesazh me kt prmbajtje: "Ne nuk gjendemi n
tokn ton, ndaj do t na psojn devet dhe kuajt e do t varfrohemi.
Ngrituni q s bashku t luftojm kundr Muhammedit."
Hebrenjt u prgjigjn se sht dit e shtun, e than: "Ju e dini se ka
u ka ndodhur atyre hebrenjve t mparshm q kan punuar t shtunn. E
prve ksaj, edhe kur kalon e shtunja, ne nuk do t luftojm s bashku me
ju gjersa nuk na drgoni njerzit tuaj t cilt do t na shrbejn si garanc
pr m von (pengjt)." Kur e dgjuan kt kurejshitt dhe gatafant
than: "Zoti t dhasht, o Nu'ajm, q na kshillove kaq mir! T vrtetn e
ke thn." Ata u drguan prgjigjen hebrenjve: "Ne, pasha Zotin, nuk do
t'ua drgojm asknd, por m mir e keni t na bashkoheni n luft kundr
Muhammedit a.s.!" Ather Benu Kurejdht than: "Nu'ajmi na e ka than
t vrtetn!" Pastaj u prgatitn dhe u prleshn mes veti. Shprtheu
prarja mes hebrenjve dhe idhujtarve.
Atbot myslimant e lusnin All-llahun e Madhruar: "O Sunduesi
yn, mbuloje turpin ton dhe mbroji familjet tona."
Resulull-llahu a.s. e luste All-llahun xh.sh. me dua kundr grupeve t
319
bashkuara t jobesimtarve, t cilt gjendeshin rreth tyre: "O Zoti im, Ti q
ke zbritur Librin dhe q me t shpejt bn llogari, nnshtroje dhe munde
armikun e bashkuar (ahzabt - aleatt), o Zoti im, mundi dhe shpartalloi
ata!"
483
All-llahu xh.sh. i mori parasysh duat (lutjet) e Resulull-llahut a.s. dhe
t myslimanve.
Pasi u ngatrruan mes veti hebrenjt dhe mushrikt, dhe pasi q
shpatat vringlluan mes tyre, All-llahu xh.sh. e drgoi nj er aq t fort, sa
q ishte pr t'u uditur se si fluturonin adrat, njerzit, sendet, drunjt...
Dhe kshtu, s bashku me kt tufan t tmerrshm, u dridh toka me nj
trmet i cili zuri vend n zemrat e tyre, prej engjjve, t cilt i drgoi All-
llahu xh.sh., e tundi fuqin e tyre, sigurin dhe vetbesimin dhe ua futi
tmerrin dhe frikn.
N kt nat t tmerrshme Resulull-llahu a.s. e drgoi Hudhejfen t
shikonte se ka jan duke br armiqt. Ata i hasi duke bredhur si pa krye.
Mblidhnin ka u vinte pr dore dhe iknin duke vrapuar me shpejtsi. Pastaj
Hudhejfe u kthye tek Resulull-llahu a.s. dhe i referoi se n far gjendje
ishin fiset mushrike.
Resulull-llahu a.s. e falnderoi All-llahun xh.sh. q e dboi armikun pa
fituar kurrgj dhe pa e mbytur askend. All-llahu xh.sh. e plotsoi
premtimin e Vet, e forcoi ushtrin e Vet, e ndihmoi Pejgamberin e vet dhe i
mposhti armiqt e Vet.
Pas ksaj Resulull-llahu a.s. dhe ushtria myslimane u kthyen n
Medin.
Beteja n Hendek ndodhi n muajin shevval t vitit 5 h., sipas mendi-
meve t shumta. Mushrikt e mbajtn n rrethim Resulull-llahun a.s. dhe
myslimant nj muaj, apo afro nj muaj. N disa burime historike qndron
se gjendje rrethimi ka filluar n muajin shevval e ka mbaruar n dhul-ka'de.
Sipas Ibni Sa'dit, Resulull-llahu a.s. nga hendeku sht kthyer n Medin
m 23. dhul-ka'de.
Beteja "El-Ahzab" apo "Hendek", nuk ka shkaktuar kurrfar dmi.
Kjo ka qen luft nervash, luft psikologjike. Edhe pse pa viktima e pa
dme materiale, pr myslimant ka qen beteja m e rnd dhe m e
rrezikshme n historin e Islamit. Ky ka qen dshtim i plot i mushrikve
dhe msim e instruksion pr at se kurrnj fuqi arabe nuk mund ta
ngadhnjej ushtrin e vogl myslimane e cila sht duke u mkmbur n
Medin.
Arabt m nuk kan pasur kurrfar gjasash, sepse as q kan mundur
m t tubojn aq fuqi t madhe njerzish si ka qen kjo, e cila ka ardhur
gjer n Medin e bashkuar dhe e prbr prej shum fiseve.
483
Sahihu-l-Buhari: Kitabu-l-Xhihad: I/441, Kitabu-l-Megazi: II/590.
320
Andaj, pas ikjes s tyre Resulull-llahu a.s. ka thn: "Tash e tutje ne
do t'i sulmojm ata, e jo ata ne. Ne do t shkojm kundr tyre."
484
484
Sahihu-l-Buhari: II/590.
321
FUSHATA USHTARAKE KUNDR
BENU KUREJDHVE
itn kur u kthye Resulull-llahu a.s. n Medin, All-llahu xh.sh. ia
drgoi Xhibrilin a.s. mu n mesdit. Ai u pastrua n shtpin e
Ummu Selemes. Xhibrili i tha: "A mos i ke hequr armt tuaja?
Dije se engjjt nuk i kan hequr armt e veta. Un nuk do t kthehem
prderisa ti menjher nuk e thirr popullin tnd dhe nuk nisesh kundr
Benu Kurejdhve. Un do t shkoj atje para teje dhe do t'ua tundi muret
dhe fortifikatat e tyre. N zemrat e tyre do t'ua fus frikn." Pastaj Xhibrili
vajti tek nj grup engjjsh.
D
Resulull-llahu a.s. i urdhroi muezinit q t'i shpall popullit: "Kush
sht i dgjueshm dhe i bindur, menjher le t ngritet, namazin e ikindis
mos t'a fal askund tjetr pos tek Benu Kurejdht."
Zvends n Medin e la Ibni Ummi Mek'tumin, kurse flamurin ia dha
Ali b. Ebi Talibit dhe e udhhoqi ushtrin kah Benu Kurejdht. Aliu
shpejtonte dhe kur arriti tek muret e Benu Kurejdhve, dgjoi nj bised t
keqe pr Resulull-llahun a.s.
Resulull-llahu a.s. u nis n krye t muhaxhirve dhe ensarve kundr
Benu Kurejdhve. Kur arritn tek ujrat e puseve pr nj moment u ndaln
pak tek pusi "Ena". Pastaj shpejtuan pr ta kryer urdhrin e Resulull-llahut
a.s. Koha e ikindis i hasi n marshim e sipr. Disa than: "Ikindin do ta
falim ashtu si na sht e urdhruar - tek Benu Kurejdht", kshtu q disa
e kan falur ikindin pas jacis.
Disa than: "Kjo nuk sht krkuar prej nesh, por prej nesh sht
krkuar q t arrim shpejt n vendin e caktuar", dhe kta e faln ikindin
n rrug. Ndrkaq Resulull-llahu a.s. nuk e qortoi asnjrn pal.
Ja kshtu n nguti u nis ushtria myslimane. Kur mbrritn edhe ata q
ishin vonuar, u bn gjithsej tre mij lufttar, me tridhjet kuaj t cilt i
rrethuan Benu Kurejdht dhe shpalln bllokadn.
Pasi q rrethimi zgjati mjaft dhe i shtrngoi uria, prijsi hebre, Ka'b b.
Esedi u propozoi hebrenjve tri mundsi:
1. T dorzohen dhe ta pranojn Islamin, me 'rast do ta shptojn
vetn, pasurin, fmijt dhe grat e veta. Pastaj tha: "Pasha Zotin, u vrte-
tua se Muhammedi sht i Drguari i Zotit, e pr kt tregon Libri i juaj i
Shenjt.";
2. Q me duart e veta t'i mbysin fmijt dhe grat e veta, e pastaj me
shpata t'i sulen Resulull-llahut a.s. dhe myslimanve, e t luftojn gjersa
njra pal nuk ngadhnjen;
3. Ta sulmojn Resulull-llahun a.s. dhe myslimant t shtunn, sepse
ata jan t sigurt se at dit nuk do t jen t sulmuar.
322
Hebrenjt nuk pranuan asnjrin propozim, ndrsa Ka'b b. Esedi,
udhheqsi i tyre - i zemruar dhe i inatosur tha: "Kurrnjher, q kur ju
ka lindur nna e gjer m tani, nuk keni pasur as vendosmri e as mend."
Pas t gjitha ktyre Benu Kurejdhve nuk u mbeti zgjedhje tjetr pos
t'i nnshtrohen gjykimit t Resulull-llahut a.s. Para ksaj dshironin t dinin
prej disa myslimanve, aleatve t tyre, se ka do t'u ndodhte nse
pranojn gjykimin e Resulull-llahut a.s.
E lutn Resulull-llahun a.s. t'ua drgoj Ebu Lubaben pr tu kshilluar
me t. Ai kishte marrdhnie t mira me ta, sepse fmijt dhe ifligjet e tij
ishin n territorin e Benu Kurejdhve.
Kur e pan, nj grup njerzish, gra dhe fmij, i doln para duke
qajtur. Ky i qetsoi, e ata pyetn: "Si mendon ti, o Ebu Lubabe, a t pra-
nojm q t na gjykoj Muhammedi?" Ky u prgjigj: "Po", pastaj e ngriti
dorn n fyt, duke u treguar me kt gjest se i pret likuidimi.
Ebu Lubabeja menjher e kuptoi se far gabimi bri - e tradhtoi All-
llahun dhe Pejgamberin e Tij, andaj menjher u nis pr n Medin duke
mos u kthyer tek Resulull-llahu a.s. Kur arriti n xhamin e Pejgamberit
a.s. e lidhi veten pr nj shtylle t xhamis dhe u betua se nuk do t'i lejonte
askujt ta lironin prej aty, gjersa vet dora e Resulull-llahut a.s. nuk e bn
kt, dhe u betua se kurr m kmba e tij nuk do t shkel n tokn e Benu
Kurejdhve. Kur e informuan Resulull-llahun a.s. se ka kishte br Ebu
Lubabeja, tha: "Sikur t kishte ardhur tek un drejtprdrejt, un do t'ia
kisha falur gabimin, por pasi veproi ashtu si veproi, un nuk do ta liroj
prderisa All-llahu nuk ia fal."
Edhe pse Ebu Lubabe i paralajmroi Benu Kurejdht, ata vendosn t
pranojn gjykimin e Resulull-llahut a.s.
Hebrenjt kan pasur mundsi q nj koh t gjat t'i prballojn
bllokads, sepse kishin mjaft rezerva ushqimi, ndrsa myslimant ishin
jasht n t ftoht t madh, e ushqimi u ishte harxhuar, ndaj ishin t uritur
e t zbathur, mbi t gjitha ishin t raskapitur nga luftrat e pandrprera.
Edhe lufta me Kurejdht ka pasur karakter psikologjik. Benu
Kurejdht kan qen t befasuar. All-llahu ua ka futur frikn n zemrat e
tyre.
As myslimant m nuk mund t duronin, andaj Ali b. Ebi Talibi dhe
Zubejr b. El-Avami doln prpara, e Aliu briti: "O eta e besimit, pasha
All-llahun, do ta shijoj at q e ka shijuar Hamza, ose do t'ua rrnoj
fortifikatat e tyre."
Ather ata shpejtuan t pranojn gjykimin e Resulull-llahut a.s.
Resulull-llahu a.s. urdhroi q burrat t zihen rob. Ua lidhn duart nn
kontrollin e Muhammed b. Selemit, ensar, ndrsa grat dhe fmijt i ndan
n ann tjetr. Prfaqsuesit e fisit El-Evs erdhn tek Resulull-llahu a.s. e
323
than: "O Pejgamber i All-llahut, me Benu Kajnukan bre ashtu si e dim
edhe ne, kurse kta jan aleatt e vllezrve tan El-Hazrexh, e ata jan
nn mbrojtjen ton, andaj bhu i mir ndaj ktyre." Resulull-llahu a.s. i
pyeti: "A dshironi q gjykimin mbi ta sjell dikush prej jush?" "Po", u
prgjigjn ata. Resulull-llahu a.s. tha: "Le t jet ky Sa'd b. Mu'adhi." Ata u
prgjigjn: "Pranojm."
Resulull-llahu a.s. i drgoi lajmin Sa'd b. Mu'adhit n Medin, i cili nuk
kishte udhtuar me ta pr shkak t plagve t fituara n betejn Ahzab, e ai
i hipi gomarit dhe erdhi tek Resulull-llahu a.s. kurse hebrenjt, tani nn
mbikqyrjen e tij, britn: "O Sa'd, bhu i mir ndaj bashkvendsve tuaj,
Resulull-llahu a.s. t ka caktuar q t bhesh i mir", e ai heshti dhe
asnjrit nuk iu prgjigj. Kur e mrzitn duke i folur, ai tha: "Edhe Sa'dit i
erdhi koha t ruhet, n emr t All-llahut, nga protestat e t nnshtruarve."
Kur dgjuan kt, disa u kthyen n Medin, ndrsa lajmin pr vdekje do
t'ua kumtoj populli. Kur Sa'di doli para Resulull-llahut a.s. Pejgamberi i
tha bashkvendsve t tij: "Ngritjuni n kmb kryeparit tuaj!" Ata u
ngritn e than: "O Sa'd, ky popull pranon gjykimin tnd." E ky tha: "Dhe
vendimi im do t zbatohet n vepr?" U prgjigjn: "Po." "E a do t
pranojn myslimant?" Kta than: "Po." "Edhe t tjert t cilt jan ktu",
dhe e kthei kokn kah vendi ku rrinte ulur Resulull-llahu a.s. "nga respekti
ndaj tij?" Ata than: "Po." "A do t vlen kjo edhe pr mua?" Resulull-
llahu a.s. u prgjigj: "Po." Ather ai tha: "E shpalli vendimin: mashkujt t
likuidohen, fmijt t robrohen, kurse pasuria t ndahet!" Resulull-llahu
a.s. tha: "Ke gjykuar sipas Ligjit t All-llahut i cili sht prmbi shtat
qiej."
Gjykimi i Sa'dit ka qen tejet i drejt. Benu Kurejdht, megjithq
kan qen armiq t myslimanve, i kan tradhtuar e mashtruar dhe u kan
br zullume t mdha, ata patn prgatitur arm t shumta pr luft t
prgjakshme kundr myslimanve.
Pas bastisjes s shtpive t tyre myslimant i gjetn 1.500 shpata,
2.000 shigjeta e shtiza, 300 parzmore, 500 helmeta dhe kova.
Resulull-llahu a.s. urdhroi q t'i mbyllin Benu Kurejdht n shtpin e
vajzs s Harithit, e martuar n fisin Benu Nexhxhar. Pr ta u hapn gropa
n sheshin e Medins dhe aty i likuidonin, grup pas grupi. Ata t cilt ishin
t mbyllur s bashku me prijsin e tyre Ka'b b. Esedin, e pyetn at: "Si
mendon, ka do t bhet me ne?" Ai u prgjigj: "Vall, a as ktu nuk keni
mend? A nuk e shihni se i thirruri nuk kundrshton, dhe kur dikush prej
tuajve del prej ktu, m nuk kthehet? Pasha Zotin, na pret likuidimi."
Ishin likuiduar 600 ose 700 vet.
Kjo ka qen e vetmja mnyr t'i dilet n krye gjarprinjve helmues dhe
tradhtis dhe s keqes s tyre. Ata e thyen fjaln e dhn, e shkeln
324
traktatin e fuqishm dhe u ndihmuan fiseve aleate, t bashkuara pr
shkatrrimin e myslimanve, n astin m t vshtir t jets s tyre.
Me kto vepra t veta, ata jan regjistruar si kriminelt m t mdhenj
t lufts, t cilt kan merituar dnimin me vdekje.
N kt grup sht likuiduar edhe krimineli m i madh i aleatve,
ngatrrestari dhe tradhtari i t gjitha kohrave, Hujej b. Ahtabi, babai i
Safijes r.a. nns s besimtarve.
Ai hyri n aleanc me Benu Kurejdht ather kur i braktisn
kurejshitt dhe gatafant, dhe u fortifikua s bashku me ta. Ka'b b. Esedi
m hert i kishte premtuar strehim gjat betejs n hendek, ather kur
erdhi t krkonte prej Kurejdhve ta ndrpresin traktatin e t'i ndihmojn
fiseve t bashkuara.
Kur e solln para Resulull-llahut a.s. ashtu t lidhur mir, Ka'bi tha:
"Nuk do ta qortoj vetveten pr armiqsin q kam ndaj teje, por ai q
lufton kundr All-llahut xh.sh. gjithnj do t jet i mundur." Pastaj tha: "O
njerz nuk ka dyshim n urdhrin e All-llahut. Ktu sht Libri dhe
prcaktimi i Tij, si dhe likuidimi i prgjakshm t cilin e ka ligjsuar All-
llahu pr Benu Izraelitt." Pastaj u ul dhe ia pren kryet.
Prej grave t tyre sht likuiduar vetm njra, pr shkak se e kishte
mbytur nj mysliman - Hilad b. Suvejdin, duke ia hedhur nj gur t madh
n kok. Resulull-llahu a.s. urdhroi q t mos likuidohen ata t cilt nuk
jan t moshs madhore. I till ishte Atijeh b. El-Kuredhi. Ai mbeti n jet,
pastaj e pranoi Islamin dhe njihet si as'hab.
Thabit b. Kajsi krkoi nga Resulull-llahu a.s. q t'ia dhuronte Ez-
Zubejr b. Batanin me tr pasurin dhe familjen e tij.
Myslimant e lejuan kt, e Thabiti i tha Ez-Zubejrit: "Ti, pasuria jote
dhe familja jote m jeni dhuruar mua nga ana e Resulull-llahut a.s. e tani
un t liroj ty." Ez-Zubejri, pasi kuptoi se i tr fisi i tij ishte likuiduar, tha:
"Un prej teje krkoj q pr hir t miqsis s mparshme t m drgosh
tek populli im!" Thabiti, vrtet e drgoi tek ata t cilt i donte, sepse ia
preu kryet. Prej fmijve t tij, e la n jet Abdu-r-Rahman b. Zubejrin, i
cili e pranoi Islamin dhe u b njri prej as'habve. Edhe Ummu-l-Mundhir,
Selma, e njohur si vajza e Kajs En-Nexhxhariut, krkoi q t'ia dhurojn
Rufa'ah b. Samuel El-Kardhin. Ia lejuan kt e kjo e la n jet. Pastaj ai e
pranoi Islamin dhe u b njri prej as'habve. At nat Islamin e pranoi nj
grup q ishin t amnistuar. Ia faln gjakun, pasurit dhe familjet.
At nat Medinn e braktisi dhe nj hebre neutral, i cili nuk pat marr
pjes n armiqsi kundr Resulull-llahut a.s. q quhej Amr. Muhammed b.
Mesleme, udhheqs i rojes s Pejgamberit a.s. e pa at dhe kur e njohu, e
lshoi t shkonte, por nuk e dinte se ku kishte shkuar. Resulull-llahu a.s. e
ndau pasurin e Benu Kurejdhve, pasi q e ndali nj t pestn, nga tri
325
sehme (masa) pr kalorsit, dhe at, nj pjes pr nevojat personale t tyre,
kurse dy pjes pr ushqimin e kuajve dhe mirmbajtjen e pajisjeve, pastaj
nga nj sehme kmbsort. Robt i drgoi n Nexhd, t cilt i prcolli Sa'd
b. Zejdi, ensar, q n zvendsim pr ta, t blente kuaj dhe arm.
Resulull-llahu a.s. e zgjodhi pr vete Rejhanen, bijn e Amr b.
Hanakatit, e cila qe nn mbrojtjen e Resulull-llahut a.s. gjer n vdekjen e
tij, si thot Ibni Is'haku,
485
ndrsa El-Kelebi thot: "Resulull-llahu a.s. at
e ka liruar nga robria dhe n vitin 6 h., sht martuar me t. Ajo ka
vdekur pasi q Resulull-llahu a.s. sht kthyer nga haxhxhi lamtumirs, dhe
e ka varros n Xhennetu-l-Beki."
486
Kur mbaroi problemi me Kurejdht, All-llahu xh.sh. ia plotsoi duan
robit t vet t mir, Sa'd b. Mu'adhit r.a., t cilin e kemi cekur m hert n
kuadr t betejs s Hendekut. Pas betejs, Resulull-llahu a.s. pr t e
ngriti nj adr n mesxhidin e vet pr ta vizituar gjat smundjes s tij.
Kur psoi fisi Benu Kurejdha edhe plaga e tij u keqsua. Aishja r.a. rrfen:
"Plaga iu keqsua dhe assesi nuk mund t'ia lidhnin, sepse gjaku i rrjedhte
pandrprer. N mesxhid po ashtu ishte edhe adra e Benu Gatafanve,
dhe kur gjaku arriti tek ata, than: "O fqinj, ka na vjen kshtu nga ana e
juaj?", e ky ishte gjaku q rrjedhte nga plaga e Sa'dit. S shpejti pas ksaj
ndrroi jet.
487
Tek Buhariu dhe Muslimi transmetohet nga Xhabiri se Resulull-llahu
a.s. ka thn: "sht dridhur Arshur-Rahmani (Froni i All-llahut) pr shkak
vdekjes s Sa'd b. Mu'adhit."
488
Tirmidhiu e ka klasifikuar ndr hadithet
sahih, hadithin e Enesit, ku thot: "Kur e kan bartur kufomn e Sa'd b.
Mu'adhit, munafikt kan thn: "Sa i leht qenka trupi i tij", e Resulull-
llahu a.s. tha: "Me t vrtet e kan bartur engjjt."
489
Gjat rrethimit t
Benu Kurejdhve, sht mbytur nj mysliman- Halid b. Suvejdi, duke e
gjuajtur me gur nj grua hebreje. Gjat rrethimit ka vdekur, me vdekje
natyrale, Ebu Senan b. Muhsini, vllai i Ukashit.
Pr sa i prket Ebu Lubabes, i cili sht lidhur pr shtylle n mesxhid,
ai n kt gjendje i kaloi gjasht net. Gjat kohve t namazit, gruaja e tij
e zgjidhte, dhe pas faljes prsri e lidhte. Ather, dua-pendimi i tij arriti
tek Resulull-llahu a.s. n mbrmje gjersa ishte n shtpin e Ummu
Selemes. Ummu Seleme u ngrit dhe nga dera e shtpis i tha Ebu Lubaben:
"Gzohu, o Ebu Lubabe, All-llahu t ka mshiruar." Njerzit u ngutn pr
ta liruar, por ai e refuzoi ndihmn e dokujt, pos Resulull-llahut a.s. N
485
Ibni Hisham: II/245.
486
Telkihu-Fuhumi ehli-l-Ether, f. 12.
487
Sahihu-l-Buhari: II/591.
488
Sahihu-l-Buhari: I/536; Sahihu-l-Muslim: II/249; Xhamiu Tirmidhi: II/225.
489
Xhamiu Tirmidhi: II/245.
326
mngjes, kur Resulull-llahu a.s. vajti n mesxhid pr tu falur, duke kaluar
pran tij, e liroi kt.
N fund t prmendim edhe nj her se kjo betej "El-Ahzab" dhe
"Benu Kurejdha", ndodhi n dhul-ka'de t vitit 5 h., dhe se rrethimi ka
zgjatur 25 dit.
490
Prkitazi me betejn El-Ahzab - Hendek dhe betejn me Benu
Kurejdht, All-llahu xh.sh. i ka shpallur ajetet n suren "El-Ahzab" -
"Aleatt". N t i ka komentuar ndodhit m t rndsishme mes mum-
minve - besimtarve dhe munafikve - dyfytyrshve, pastaj braktisjen e
lufts nga ana e fiseve si dhe rezultatet e tradhtis nga ana e ithtarve t
Librit - hebrenjve.
490
Ibni Hisham: II/237-238; Sahihu-l-Buhari: II/590, 591; Zadu-l-Me'ad: II/72-74;
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 287-290.
327
AKTIVITETET USHTARAKE PAS AHZABIT DHE BENU
KUREJDHVE
Vrasja e Selam b. Ebi-l-Hakikit
elam b. Ebi-l-Hakiki - nn ofiqin Ebu Rafi' - ka qen njri prej
kriminelve m t mdhenj hebrenj, i cili i ka ngritur dhe i ka
bashkuar fiset arabe kundr myslimanve dhe u ka ndihmuar me
pasuri t shumt materiale.
491
Ai personalisht e ka ofenduar Resulull-llahun
a.s.
S
Pasi myslimant i qronin hesapet me Benu Kurejdht, fisi Hazrexh
krkoi leje prej Resulull-llahut a.s. q ta vras Ebu Rafi'n.
Njerzit e fisit El-Evs kan pasur nderin q ta vrasin Ka'b b. El-
Eshrefin.
Fisi El-Hazrexh gjithashtu dshironte t kryente nj vepr t madhe
pr Islamin, pr t qen n nj nivel me fisin El-Evs. Ndaj shpejtuan t
marrin lejen nga Resulull-llahu a.s. q kta t ken nderin ta likuidojn
Selam b. Ebi-l-Hakikin (Ebu Rafi'n).
Resulull-llahu a.s. ua lejoi kt, por me kusht q t mos i vrasin grat
dhe fmijt.
Pr kt detyr u prgatit nj grup prej pes njerzve. T gjith ishin
nga familja Benu Selem, hazrexhas. Pr prijs zgjodhn Abdullah b. Ati-
kun. Pasi u bn gati, u nisn pr n Hajber, ku gjendeshin fortifikatat e
Benu Rafi'jve. Arritn n mbrmje, n kohn kur njerzit ngujonin bag-
tin e kthyer nga kullosat.
Abdullah b. Atiku u tha shokve t vet: "Mos u largoni prej ktu.
Un po shkoj t shikoj se mos ka mbetur ndonj der e hapur pr t
hyr." Ai u nis dhe s shpejti e gjeti nj der t hapur, pastaj i prvoli
rrobat, sikurse dshironte ta kryente nevojn, dhe ashtu rrinte galu gjersa
t gjith njerzit nuk hyn n shtpit e veta. Pastaj iu drejtua portieri: "O
Abdullah,
492
nse dshiron t hysh, hyn, se po e mbylli dern."
Abdullah b. Atiku rrfen: "Un hyra brenda dhe u fsheha. Kur t gjith
hyn n shtpit e veta, e mbylln dern, i vun shulat e un dola nga terri,
491
Fethul-l-Bari: VII/343.
492
"O, rob i Zotit".
328
i hoqa shulat dhe e hapa dern. Ebu Rafi' rrinte me shoqrin e vet n
oborr. Pas nj kohe ata shkuan e ky mbeti vetm. Ndrkoh ju hapsha
dern t gjithve q hynin. Mendova n vete: nse m shohin njerzit nuk
do t m zn gjersa ta mbys at. Pastaj iu prvodha atij gjersa rrinte n
terr me fmijt e vet. Nuk e dija sakt se ku ishte ulur. Ndaj thirra: "O Ebu
Rafi!", ai pyeti: "Kush sht?" U drejtova kah zri i tij dhe e godita me
shpatn time, e as vet nuk e di se si. Ai klithi e un u fsheha n terr. Prita
pak, pastaj dola nga terri, hyra tek ai dhe pyeta: "Kush sht duke britur
kshtu, o Ebu Rafi'?" Ai u prgjigj: "T vajtoft nna, dikush sht brenda
n shtpi, pak m par m goditi me shpat."
Pastaj e godita edhe disa her me shpat, por nuk e mbyta. M n fund
ia ngula shpatn n stomak dhe kur i doli prtej n shpin, kuptova se e
kam mbytur. Pastaj dola jasht dhe e mbylla dern, dhe kur e ndjeva se jam
n tok, dola n drit t hns. E kisha thyer kmbn, ndaj e lidha me
turbanin tim. Mandej u ula n mur t ders dhe i thash vetit se nuk do t
largohem prej aty gjersa t bindem se me t vrtet e kam mbytur. Kur
knduan gjelat, kasneci i fryu bririt e tha: "E lajmroj vdekjen e Ebu Rafi't,
tregtar, banor i Hixhazit. Kur dgjova kt, shpejtova tek shokt e mi e
thash: "Shptim, All-llahu e ka mbytur Ebu Rafi'n!" Pastaj u kthyem n
Medin e un i tregova Resulull-llahut a.s. ka ka ndodhur, e ai tha:
"Zgjate kmbn!" Un e zgjata e ai ma frkoi plagn me dorn e vet dhe
kmba mu shrua sikurse t mos kishte qen e thyer."
493
Kt e transmeton Buhariu, kurse Ibni Is'haku thot se i tr grupi ka
hyr te Ebu Rafi dhe se t gjith kan marr pjes n vrasjen e tij, ndrsa i
fundit q ia ka dhn goditjen vdekjeprurse, ka qen Abdullah b. Unejsi.
N transmetimin e Ibni Is'hakut qndron se, pas vrasjes s Ebu Rafi't,
hazrexhasit jan nisur t dalin jasht, ndrsa ishte terr, e Abdullah b. Atikut
iu thye kmba. Shokt e bartn gjer tek govata me uj dhe aty u fshehn.
Hebrenjt i ndezn zjarret n t gjitha ant, e pastaj filluan t vzhgojn
rrethinn. Pasi q nuk gjetn ask, u kthyen tek shoku i tyre i vrar. Kur u
larguan hebrenjt, hazrexhasit e bartn Abdullah b. Atikun dhe u kthyen n
Medin, tek Resulull-llahu a.s.
494
Ky aksion ndodhi n muajin dhul-ka'de t
vitit 5 h.
495
Pasi q Resulull-llahu a.s. u kthye nga beteja Ahzab dhe Kurejdha, dhe
pasi q e realizoi gjykimin ndaj kriminelve t lufts, filloi t ndrmerr
ekspedita t reja edukative tek arabt dhe fiset beduine t cilt nuk
pajtoheshin me ligjet natyrore mbi paqen dhe sigurin n mnyr paqsore,
493
Sahihu-l-Buhari: II/257.
494
Ibni Hisham: II/274, 275.
495
Rahmetun li-l-Alemin: II/222, me t dhna nga disa vepra mbi Ahzabin dhe
Kurejdht.
329
por vetm me dhun.
Ekspedita e Muhammed b. Meslemes
Kjo ka qen ekspedita e par kundr fiseve t rebeluara, t cilat kan
marr pjes n betejn Ahzab kundr myslimanve.
N kt patrull kalorsie, morn pjes tridhjet kalors, t cilt u
nisn prtej El-Kirtait n Darbetin e pastaj n Nexhd.
Darjeti sht larg prej Medins shtat dit udhtim. U nisn m 10.
muharrem t vitit 6 h. Prej Darjetit vazhduan pr n luginn Benu Bekr b.
Kulab. Menjher i sulmuan e ata ikn, por myslimant konfiskuan shum
plaka lufte. N Medin u kthyen m 29. muharrem. Me veti e solln
Themameh b. Ethal El-Hanefiun, kryeparin e fisit Benu Hanife, t rob-
ruar. Ai ishte nisur fshehtazi pr ta mbytur Resulull-llahun a.s. sipas urdhrit
t Muselejme Kedhdhabit.
496
Myslimant e zun dhe e solln me veti. Kur
arritn n Medin e lidhn pr shtylle t mesxhidit. Resulull-llahu a.s. erdhi
pr ta vizituar e i tha: "ka u b me ty, o Themameh?" "Kurrgj, do gj
sht n rregull, o Muhammed. Nse dshiron t m vrasish, do t
shkaktosh vetm gjakderdhje, nse dshiron t m amnistosh, do t
amnistosh t falnderuarin, nse dshiron pasuri, thuaj, kado q t
krkosh, do t jap." Resulull-llahu a.s. u largua prej tij pa fjal.
Kur kaloi nj her tjetr afr tij, ia bri t njjtn pyetje, e ai iu prgjigj
sikurse hern e par. Kur Resulull-llahu a.s. kaloi afr tij pr t tretn her,
dhe pas pyetjes dhe prgjigjjes s njjt, tha: "Lirojeni Themamen."
E liruan kurse ai shkoi tek palma m e afrt, u pastrua, e pastaj vajti
tek Resulull-llahu a.s. e pranoi Islamin dhe tha: "Pasha All-llahun, n tr
botn nuk ka ekzistuar pr mua fytyr m e urrejtur se e jotja, e tani, pasha
All-llahun, fytyra e jote pr mua u b m e dashura n bot. Dhe, pasha
All-llahun, n tr botn nuk ka ekzistuar pr mua fe m e urrejtur se feja
jote, e tani u b feja ime m e dashur. Kalorsit tuaj m zun, gjersa un
dshiroja ta kryej umren (haxhxhin e vogl)." Resulull-llahu a.s. e gzoi
duke i lejuar q ta kryej umren.
Kur arriti n Mek, kurejshitt i than: "Ti e ndrrove fen, o Thema-
meh?" Ai u prgjigj: "Jo pasha All-llahun, por u bra mysliman si sht
Muhammedi a.s. Dijeni mir se nuk do t'ju arrin nga Jemameja asnj
kokrr grur pa lejen e Resulull-llahut a.s. Jemameja ka qen rajon fshatar i
Meks ku sht kultivuar gruri. Kur Themameja u kthye n vendlindje, e
ndaloi drgimin e grurit n Mek.
Kurejshitt u brengosn dhe u shqetsuan. Pastaj ia drguan nj letr
Resulull-llahut a.s. prmes s cils e lutn pr mshir q ta lejoj Thema-
496
Es-Sireti-l-Halebije: II/297. Muselejme Kedhdhabi sht njeriu i cili sht
paraqitur si pejgamber i rrejshm.
330
men t'u drgonte grur. Resulull-llahu a.s. e bri kt, e ai ua drgoi
grurin.
497
Ekspedita n Benu Lahjan
Fisi Benu Lahjan i ka tradhtuar dhjet as'hab n Er-Rexhi'e dhe kan
qen shkaktar pr fatkeqsin e tyre. Por, duke qen se vendbanimi i tyre
ishte thell n Hixhaz, gati n kufi me Mekn, ndrsa armiqsia e bedu-
inve dhe kurejshitve ishte shpeshtuar s teprmi, Resulull-llahu a.s.
konsideronte se nuk duhet t deprtohet aq thell n afrsi t armikut m
t madh. Ndrkaq, pasi fiset e tradhtuan njra-tjetrn n betejn Ahzab, u
dobsua fuqia e tyre, dhe kur, pr shkak t gjendjes s vshtir, ishin qet-
suar pak, Pejgamberi a.s. e sheh se ka ardhur koha q t'i hakmerret Benu
Lahjanve pr as'habt e vrar n Er-Rexhi'e.
Pr kt qllim e organizoi nj fushat ushtarake kundr tyre n
muajin rebiul-evvel apo xhumadel-ula t vitit 6 h., n krye t dyqind
shokve t vet. Si zvends n Medin e la Ibn Ummi Mek'tumin. T
gjithve i lajmroi se jan nisur pr n Sham dhe u nis n veri t Medins.
Ndrkaq, pas nj udhtimi t shkurtr e ndrroi drejtimin kah lugina Garan
e cila gjendet mes Emexhit dhe Usfanit, ku kishin psuar as'habt. Resulull-
llahu a.s. me shpejtsi t madhe arriti aty dhe filloi t'i thrriste kryepart.
Populli Benu Lahjan iku n male, t kapluar me frik t madhe nga ushtria
myslimane, kshtu q n fshatin e tyre nuk takuan askend.
Resulull-llahu a.s. qndroi aty dy dit. I drgonte n male grupet e
veta vzhguese me qllim q ta zn diknd, por nuk patn sukses, sepse
ata kishin ikur larg dhe ishin fshehur mir. Pastaj Resulull-llahu a.s. u nis
pr n Usfan. Prej aty i drgoi dhjet kalors n Kera l-Gamim, afr
Meks, pr t kuptuar kurejshitt pr ta. Kur u krye edhe kjo detyr
Resulull-llahu a.s. u kthye n Medin. Kjo ekspedit zgjati katrmbdhjet
dit.
Vazhdimi i aktiviteteve ushtarake n forma patrullimi,
sulmesh t papritura dhe misionesh
Resulull-llahu a.s. n kt periudh ka qen tejet azhur n drgimin e
trupave ushtarake pr t vzhguar dhe pr t'i ruajtur kufijt pr shkaqe
sigurie, si dhe drgimin e delegacioneve n misione negociatore pr shkaqe
politike.
Tani n pika t shkurtra i paraqesim kto aksione:
1. Aksioni ushtarak i Ukash b. Muhasinit n El-Gumer n muajin
rebiul-evvel, ose rebiul-ahir t vitit t 6 h. Ukashi u nis me dyzet ushtar n
ujin - Gumer n pronsi t Benu Esedve. Kur arritn n fshatin e tyre,
497
Zadu-l-Me'ad: II/119; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 292.
331
populli iku me t shpejt kurse myslimant konfiskuan plaka t lufts prej
dyqind devesh dhe i drguan n Medin.
2. Aksioni ushtarak i Muhammed b. Meslemes n vendin Dhu-l-Kissa
n muajin rebiul-evvel, ose rebiul-ahir t vitit 6 h. Ibni Mesleme u nis me
dhjet ushtar n vendin Dhu-l-Kissa, fshat ky i Benu Thealebve. Populli
iku dhe u fshehn. Por kur ra nata, afro 100 banor t fshatit i rrethuan
kta dhe i mbytn q t gjith, pos Ibni Meslemes i cili iku i plagosur.
3. Aksioni i Ebu Ubejde b. El-Xherrahit n Dhu-l-Kissa, n muajin
rebiul-ahir t vitit 6 h. Menjher pas psimit t shokve t Muhammed b.
Meslemes, Resulull-llahu a.s. e drgoi Ebu Ubejden pr t'u hakmarr. Me
Ebu Ubejden u nisn dyzet ushtar. Udhtuan tr natn e n mngjes
sulmuan fshatin, me 'rast fshatart ikn dhe u fshehn n male. Njrin e
zun, por ai e pranoi Islamin. Prfituan pasuri t madhe n deve dhe bagti
t imta.
4. Aksioni i Zejd b. Harithit n El-Xhemum, n muajin rebiul-ahir t
vitit 6 h. Xhemumi ka qen pusi i Benu Sulejmve n vendin Merru
Dhahran. Zejdi arriti n Merri Dhahran dhe e zuri nj grua t tyre nga
familja Mudhejne, q quhej Halime. Ajo i tregoi ktyre ku sht qendra e
Benu Sulejmve. Pastaj i sulmuan, me 'rast konfiskuan pasuri t madhe
dhe i zun robr shum njerz. Kur i solln n Medin, Resulull-llahu a.s. e
liroi Halimen dhe burrin e saj.
5. Aksioni i Zejd b. Harithit n El-As, n muajin xhumadel-ula t vitit
6 h., n krye t shtatdhjet kalorsve. Ata sekuestruan nj karvan
kurejshit, t cilin e udhhiqte Ebu-l-Asi. Ai vajti tek ish bashkshortja e tij
Zejnebja dhe krkoi nga ajo q ta lus Resulull-llahun a.s. pr t'ia kthyer
pasurin e karvanit. Ajo e bri kt, ndrsa Resulull-llahu a.s. u shpjegoi
njerzve q duhet ta kthejn pasurin n mnyr t mir dhe pa dhun.
Myslimant i kthyen t gjitha gjrat q i kishin marr, bile edhe gjsendin
m t vogl. Ebu-l-Asi u kthye n Mek dhe ua dorzoi njerzve mallin.
Pastaj pranoi Islamin dhe u shprngul n Medin.
Resulull-llahu a.s. ia kthei Zejneben pr grua, n baz t bashk-
shortsis s mparshme, edhe pas jets s ndar bashkshortore mbi tre
vjet, gj q vrteton edhe hadithi sahih.
498
Resulull-llahu a.s. veproi kshtu
sepse ajetet pr ndalesn e myslimaneve t martohen me jobesimtar ende
nuk ishin shpallur. Pr sa u prket haditheve t cilt konfirmojn se ia ka
dhn Ebu-l-Asit me nikah (kurorzim) t ri, ose ia ka dhn pas gjasht
vjetve t jets s ndar, kto nuk jan hadithe sahih pr shkak t "senedit"
498
Sunene Ebu Davud s bashku me shpjegimin e Avnul Ma'budit, gjer kur gruaja
mund t'i kthehet burrit nse ai pranon Islamin pas saj.
332
- zinxhirit t transmetuesve t hadithit - i cili sht i dobt.
499
sht pr t'u uditur nga njerzit q i prmbahen hadithit t dobt pasi
q e kan hadithin sahih. Ata thon: "Ebu-l-Asi e ka pranuar Islamin kah
fundi i vitit 8 h., mu para lirimit t Meks." Pastaj e rrzojn pohimin e
vet duke thn: "Zejnebja ka vdekur n fillim t vitit 8 h." Ne i paraqitm
kto data historike t ksaj ngjarjeje, ndrsa Musa b. Ukbe sht i
mendimit se kjo ngjarje ka ndodhur n fillim t vitin 7 h., nga ana e Ebu
Besi'irit dhe shokve t tij, q nuk i prgjigjet hadithit sahih, bile as atij daif
(i dobt).
6. Aksioni i Zejdit n Tarf ose Tark n muajin xhumadel-uhra t vitit 6
h. Zejdi u nis me pesmbdhjet ushtar kundr Benu Thealebve. Dhe
prsri beduint ikn. U friksuan se Resulull-llahu a.s. sht duke i
sulmuar. Prej tyre Zejdi konfiskoi njzet deve. Ky udhtim ka zgjatur katr
dit.
7. Patrulla e Zejdit n Vadi-l-Kura, n muajin rexheb t vitit 6 h. Zejdi
u nis me dymbdhjet ushtar n Vadi-l-Kura pr t vzhguar lvizjen e
armikut. Gjat vzhgimit i sulmuan banort e Vadi-l-Kuras, me 'rast u
vran nnt e shptuan tre vet. Njri prej t shptuarve ishte edhe Zejd b.
El-Harithi.
500
8. Aksioni Habt. Kjo fushat vzhguese ndodhi n muajin rexheb t
vitit 8 h. Ndrkaq, sipas ngjarjes duket se kjo ka ndodhur para marr-
veshjes n Hudejbije. Xhabiri rrfen: "Na drgoi Resulull-llahu a.s. ne s
bashku me treqind kalors. Pr udhheqs e caktoi Ebu Ubejde b. El-
Xherrahin, me qllim q t'i vzhgojm karvanet kurejshite. Derisa vzhgo-
nim, na kaploi uria e madhe. Hngrm di nga ushqimi, por nuk na mjaftoi.
Ather njri prej njerzve i theri tri kafsh, pastaj edhe dy her aq, por
assesi nuk mund t ngiheshim. Ebu Ubejde ndaloi therjen e mtejshme t
kafshve. Pastaj deti na hodhi kafshn e quajtur "El-Anber". Prej saj
hngrm mish gjysm muaji dhe po ashtu prej saj term mish. Kjo na dha
fuqi. Ebu Ubejde e mori nj brinj t asaj kafshe dhe i urdhroi nj njeriu
m t gjat q i hipur n deven m t lart, t kalonte nn te. Brinji ishte
aq i madh, sa q kalorsi kaloi nn te. Kur u kthyem n Medin, i treguam
Resulull-llahut a.s. se ka na kishte ndodhur, e ai tha: "Ky ka qen
furnizimi, t cilin ju ka dhuruar All-llahu xh. sh. A keni m prej atij mishi
q edhe neve t na jepni pak?" Ne i drguam mish Resulull-llahut a.s."
501
499
T shikohet komentimi i t dy haditheve n veprn Tuhfetu-l-Ahvedhi: II/195,
196.
500
Rahmetun li-l-Alemin: II/226; Zadu-l-Me'ad: II/120-122; Havashi Telkihu
Fuhumi ehli-l-Ether, f. 28, 29.
501
Sahihu-l-Buhari: II/625, 626; Sahihu-l-Muslim: II/145, 146.
333
T prmendim se ky rrfim, sipas prmbajtjes s vet konfirmon se kjo
ka ndodhur para El-Hudejbijes, sepse myslimant m nuk i kan sulmuar
karvanet e kurejshitve pas marrveshjes n Hudejbije.
999999
334
BETEJA BENU-L-MUSTALAK OSE BETEJA EL-MERISIE
(muaji shaban, viti 6 h.)
jo ekspedit, edhe pse nuk ka qen me prmasa t gjera dhe
manovrime t mdha luftarake, megjithat ka pasur faktor t
tjer t rndsishm t cilt e kan tronditur shoqrin islame dhe
kan futur rregullime, por njkohsisht ishin edhe shkas pr t'u zbuluar
munafikt - hipokritt. Prkitazi me kt jan shpallur edhe disa dispozita
qortuese, t cilat i kan dhn shoqris islame nj pasqyrim butsie, nderi
dhe pastrtie shpirtrore.
K
S pari do t themi di pr betejn e pastaj pr vlerat e saj psiko-
logjike.
Kjo fushat ushtarake, sipas burimeve m t sigurta, ka ndodhur n
muajin shaban t vitit 6 h.
502
Shkaku ka qen tentimi i kryeparit t fisit
Benu-l-Mustalak, El-Harith b. Ubej Dirarit, i cili ishte nisur me ushtrin e
vet pr ta nnshtruar Resulull-llahun a.s. Pr kt e lajmruan Resulull-
llahun a.s. ndaj e drgoi Burejde b. Huthaib el-Eslemin pr ta vrtetuar
saktsin e ksaj informate.
502
Argument se beteja ka ndodhur n kt dit sht vrtetimi n hadithin "El-Ifk",
pas ndodhis e cila ka ndodhur pas zbritjes s dispozits pr bartjen e Hixhabit.
Ajetet pr hixhabin jan shpallur prkitazi me Zejneben, kur kjo ka qen tek
Resulull-llahu a.s. Kur e ka pyetur Resulull-llahu a.s. se ka mendon pr Aishen
r.a., ajo ka thn: "Un i ruaj vesht e mi t mos dgjojn dhe syt e mi t mos
shikojn." Aishja r.a. rrfen: "Prej t gjitha grave t Resulull-llahut a.s. vetm ajo
ka qen konkurrentja ime." Pr sa i prket ndodhis "El-Ifk", rreth ksaj jan
grindur Sa'd b. Mu'adhi dhe Sa'd b. Ubade. sht e njohur se Sa'd b. Mu'adhi ka
vdekur menjher pas betejs me Benu Kurejdht, andaj sht e qart se
transmetuesi sht duke i trilluar kto rrfime. Ibni Is'haku flet pr Ifkun, duke
transmetua nga Ez-Zuhri, nga Ubejdullah b. Abdullah b. Ubade, nga Aishja r.a., ku
nuk prmendet Sa'd b. Mu'adhi, por n vend t tij prmendet Usejd b. Hudajri. Ebu
Muhammed b. Hazmi thot: "Kjo e fundit sht e sakt, padyshim, Sa'd b. Mu'adhi
sht prmendur gabimisht. Shiko Zadu-l-Miad: II/115. sht pr tu uditur se
Muhammed Gazaliu i prshkruan Ibnul Kajjumit se ky pandeh se kjo betej ka
ndodhur n vitin e pest hixhrij (Fikhu Sire, f. 223), ndrsa n veprn "El-Huda:
II/115 kt e mohon.
335
Ai e takoi El-Harith b. Ebi Dirarin, bisedoj me t, e ky ia vrtetoi
qllimin e vet.
Duke qen se informata ishte e sakt, Resulull-llahu a.s. i tuboi
as'habt e vet dhe shpejtoi t'i dal prpara. N rrug u nisn m 2. shaban.
S bashku me ta u nis edhe nj grup munafiksh, t cilt nuk kishin marr
pjes n betejat e mherrshme. Resulull-llahu a.s. n Medin e la Zejd b.
El-Harithin, e disa thon Ebu Dherrin apo Semilet b. Abdullah El-Lejthin.
Harith b. Dirari e kishte drguar nj spiun n Medin pr t'u informuar
pr ushtrin myslimane, por myslimant e zun kt dhe e likuiduan.
Kur e lajmruan Harith b. Dirarin pr ardhjen e Resulull-llahut a.s. dhe
pr likuidimin e spiunit t vet, u friksua shum, sikurse edhe fiset tjera
arabe t cilat u ishin bashkuar ktij pr ta sulmuar s bashku Resulull-
llahun a.s. t cilt tani e braktisn at.
Resulull-llahu a.s. me ushtrin e vet arriti n vendin El-Murejsi, q e
kan quajtur sipas nj burimi t tyre n Kudejde, dhe u prgatitn pr luft.
Resulull-llahu a.s. e rreshtoi ushtrin dhe udhheqs t muhaxhirve e
caktoi Ebu Bekrin ndrsa t ensarve, Sa'd b. Ubaden.
Plot nj or myslimant e gjuajtn armikun me shigjeta, e pastaj
Resulull-llahu a.s. urdhroi sulmin gjoks pr gjoks dhe s shpejti e fituan
kt betej, ndrsa mushrikt humbn. Resulull-llahu a.s. i robroi grat
dhe fmijt e tyre, si dhe konfiskoi pasuri t madhe. Prej myslimanve u
vra vetm nj lufttar, dhe at nga dora e nj ensari i cili ka menduar se ky
sht armik. Kshtu e kan prshkruar betejn historiant e luftrave t
Resulull-llahut a.s. ndrsa Ibnul Kajjumi thot:
"Rrjedha e ktill e betejs nuk prputhet me t vrtetn. Prleshje
mes Resulull-llahut a.s. dhe El-Harith b. Ebi Dirarit as q ka pasur.
Resulull-llahu a.s. ka sulmuar vetm tek pusi, e pastaj i ka robruar familjet
dhe pasurit e tyre." Kshtu qndron n hadithin sahih: "Resulull-llahu a.s.
i ka sulmuar Benu-l-Mustalakt ather kur ata e kan sulmuar Resulull-
llahun a.s."
503
N mesin e robrve t lufts ka qen edhe e bija e El-Harithit,
kryeparit t fisit Benu-l-Mustalak, e cila quhej Xhuvejrie. Kt e ka zn
Thabit b. Kajsi, andaj Resulull-llahu a.s. e shpengoi dhe u martua me te.
Pr hir t ksaj martese, myslimant i liruan njqind antar t fisit Benu-l-
Mustalak t cilt e pranuan Islamin. Ata than: "Ne tani jemi miq me
Resulull-llahun a.s."
504
Pr sa i prket ngjarjeve q kan ndodhur n kt betej, n raste t
shumta jan shkaktuar me dezinformimet dhe dhelprit e hipokritit
503
Sahihu-l-Buhari: I/345; Fethul-Bari: VII/341.
504
Zadu-l-Me'ad: II/112, 113; Ibni Hisham: II/289, 290, 294, 295.
336
suprem, prijsit t munafikve, Abdullah b. Ubejes dhe bands s tij.
505
Tani do ti cekim disa prapsira t tyre t cilat i kan sjellur dme t mdha
shoqris islame n Medin.
Aktiviteti i munafikve (pjestar t kolons s pest)
para betejs Benu-l-Mustalak
Shum her kemi cekur se Abdullah b. Ubeje e eurrente Islamin dhe
myslimant. Veanrisht urrejtjen e madhe e shprehur ndaj Resulull-llahut
a.s. Kjo urrejtje iu shtua edhe m tepr kur fiset El-Evs dhe El-Hazrexh
pranuan pushtetin e Resulull-llahut a.s. dhe pr t filluan t punojn pun
zejtare. Kshtu Ibni Ubeje ishte n humbje. Ai gjithashtu e fajsonte
Resulull-llahun a.s. se ia kishte marr sundimin nga duart.
Kjo urrejtje e madhe, si dhe armiqsia e tij, kan qen t dukshme para
se t'a simulonte Islamin, e edhe pasi shtirej se e ka pranuar Islamin.
Nj dit Resulull-llahu a.s. i hipi gomarit dhe u nis pr ta vizituar Sa'd
b. Ubaden. Duke kaluar pran Abdullah b. Ubejes, Ubeje i tha, duke
mbufatur hundt: "Mos u bn xheloz ndaj nesh." Nj her tjetr, derisa
Resulull-llahu a.s. kndonte Kur'an n nj mbledhje, ai i tha: "Ri n
shtpin tnde dhe mos na mashtro (gnje) n tubimet tona."
506
Kjo ka ndodhur para se ta pranonte rrejshm Islamin. Ndrkaq kur u
b kinse e pranoi Islamin pas betejs n Bedr, nuk u ndrrua aspak, por
edhe m tej mbeti armik i All-llahut xh.sh., Resulull-llahut a.s. dhe i tr
besimtarve. Gjithnj planifikonte dhe mendonte n 'mnyr ta prante
shoqrin islame e kshtu, ta zhvlersonte Islamin. Ai shoqrohej me
armiqt e Islamit. Kshtu ndodhi edhe kur kaloi n ann e Benu Kurej-
dhve, si kemi thn m par.
N betejn e Uhudit, me dredhit e veta, e pr qllime t kqija, futi
prarje dhe trazira n mesin e myslimanve, dhe ishte shkaktar i
destabilizimit n radht e myslimanve, q nxiti kaos t gjithmbarshm.
Njra prej cilsive t tija dinakrie ka qen mashtrimi i myslimanve
pr t mos prkrahur Resulull-llahun a.s. Pas pranimit t rrejshm t
Islamit, do t premte rrinte n xhami, dhe kur Resulull-llahu a.s. ohej pr
ta mbajtur hutben (ligjratn), ai thoshte me z t lart: "Para jush sht
Resulull-llahu a.s. All-llahu ju ka nderuar dhe ju ka br t famshm me te,
andaj, ndihmojeni at, lavdrone at, dgjone at dhe bhuni t prulur
ndaj tij." Ather ulej, e Resulull-llahu a.s. fillonte ligjrimin e vet.
Se far hipokriti ka qen tregon edhe ndodhia se n xhuma (premte)
pas Uhudit, me gjith tradhtin n Uhud, ai u ngrit n xhami pr ta thn
lavdrimin e vet t rrejshm, ndrsa myslimant e rrmbyen dhe i than:
505
Kta kan qen pjestar t kolons s pest n shtetin islam.
506
Ibni Hisham: I/584, 587. Sahihu-l-Buhari: II/924. Sahihu-l-Muslim: II/9.
337
"Ulu, o armik i All-llahut, ti nuk meriton t'i flasish kto fjal, sepse mir e
di se 'ke br." Ai u ngrit dhe me hapa t mdhenj, prmes myslimanve,
doli nga xhamia duke thn: "Pasha Zotin, sikur flas keq kur dua ta
lavdroj." N dyert e xhamis e priti nj ensar, e i tha: "Vaj halli pr ty,
kthehu prapa dhe lute Resulull-llahun a.s. t t fal!" Ai u prgjigj: "Pasha
Zotin, nuk dshiroi t m fal."
507
Me hebrenjt Benu Nadir kishte kontakte t shpeshta dhe me ta thurte
komplotin kundr myslimanve. Ky sht ai q u kishte thn atyre: "Nse
ju e braktisni tokn tuaj, edhe ne (munafikt) do t vijm pas jush, e nse
luftoni, ne do t'ju ndihmojm."
Gjat betejs Ahzab, s bashku me shokt e vet fuste n mesin e
myslimanve mjerim dhe mosbesim. I mbushte zemrat e tyre me frik e
ligshti. Prkitazi me kt, All-llahu xh.sh ka shpallur n suren El-Ahzab:
"Kur dyfytyrshat dhe zemrsmurt than: "All-llahu dhe
Pejgamberi i Tij vetm na mashtruan kur premtuan!", e gjer tek ajeti:
"Ata mendojn se aleatt akoma nuk kan shkuar, dhe sikur aleatt t
vinin prsri, do t dshironin t ndodheshin n mesin e beduinve t
shkrettirs e t pyesin pr ju, por edhe sikur t mbeteshin me ju pak do
t luftonin." (33, 12-20).
sht fakt se t gjith armiqt e myslimanve: hebrenjt, munafikt
dhe mushrikt e kan ditur se prosperiteti i Islamit nuk qndronte n
prparimin material, n sasin e madhe t armve, ushtris dhe pajisjeve,
porse shkaku i suksesit t madh qndronte n parimet, moralin dhe idealet
me t cilat dispononte shoqria islame. do mysliman ishte i gatshm t
vdes pr fen e vet. E kan ditur mir se arteria e ksaj shoqrie ishte vet
Resulull-llahu a.s., personalitet ky i cili paraqet shembullin e lartsuar t
njeriut q saktsisht i prmbahet t gjitha parimeve t fes.
Po ashtu kan qen t vetdijshm se, pas t gjitha ktyre ngjarjeve
pesvjeare, kjo fe nuk mund t shkatrrohet me arm. Andaj, filluan t
inicojn luft propagandistike kundr Islamit, duke u vrsul kshtu n
moralin, zakonet dhe traditat e myslimanve, me qllim q viktima e par
gjat ksaj lufte propagandistike t jet vet Resulull-llahu a.s. Duke qen
se munafikt paraqitnin kolonn e pest n radht e myslimanve, ndrsa
ishin banor t Medins dhe n kontakt t prhershm me myslimant,
kan pasur mundsi q n do koh t'i iritojn dhe t'i shqetsojn, andaj
kta do t jen barts t ksaj lufte propagandistike n krye me
udhheqsin e tyre, hipokritin m t madh Ibni Ubejen.
Ky plan infernal (djallzor) i fitoi konturet e veta pas betejs Ahzab. Si
shkas i drejtprdrejt i ktij plani ishte martesa e Resulull-llahut a.s. me
Zejneben, bijn e Xhahshit, pasi q prej saj u shkurorzua Zejd b. Harithi.
507
Ibni Hisham: II/105.
338
Zejdi ishte djali i adoptuar i Resulull-llahut a.s. Tek arabt ka qen
zakon q biri i adoptuar t konsiderohet sikurse djali i tij (i lindur). Biri i
adoptuar ka pasur t drejt n trashgim sikurse djali (i lindur). Bashk-
shortja e tij ka qen e ndaluar pr adoptuesin sikurse bashkshortja e djalit
t tij (t lindur). Kur Zejdi u nda prej Zejnebes, e Resulull-llahu a.s. u
martua me te, munafikt konsideruan se kjo do jet mbshtetje e mir q t
fusim mes myslimanve grindje dhe mosdurim (intoleranc) kundr
Resulull-llahut a.s. e pr kt qllim shfrytzuan edhe disa shkase.
1. Kjo bashkshorte e Resulull-llahut a.s. ishte e pesta me radh,
ndrsa Kur'ani lejon martesn vetm me katr gra, sipas sheriatit. Ather
si mund t jet n rregull martesa e tij e pest?
2. Zejnebja ka qen bashkshortja e djalit (t adoptuar) t tij, andaj
martesa me t bnte pjes n mkat t madh - sipas tradits s arabve.
Pr kt arsye pasuan akuzat propagandistike n kt fush. N llogari
t ksaj u thurn prralla e kallzime. Ata than: "Muhammedi at e ka
par rastsisht. por ajo e pushtoi me bukurin e vet dhe ktij i fjeti n
zemr."
Pr kto gjepura kuptoi edhe djali i adoptuar Zejdi, andaj u nda nga
Zejnebja pr t'i mundsuar Resulull-llahut a.s. t martohet me t. Ata
prhapnin kto lajme t rrejshme me aso lloj metodash, sa q gjurmt e
tyre i kan mbushur shum faqe t tefsirit dhe hadithit, andaj edhe sot
hetohen gjurmt e atyre polemikave.
Kjo propagand e rrejshme posarisht ka ndikuar tek njerzit me
iman t dobt, andaj prkitazi me kt All-llahu xh.sh ka shpallur ajete t
qarta. Kto ajete sqaruan problemin dhe paraqitn lehtsim pr ata t cilt
nga dyshimi u plciste zemra. Kto ajete kan qen ila pr hidhrimin e
tyre. All-llahu xh.sh. paralajmron rrezikun e madh nga prhapja e lajmeve
t rrejshme. Me kt problem All-llahu xh.sh. e filloi suren El-Ahzab: "O
ti Pejgamber! Friksoju All-llahut dhe mos i prfill jobesimtart e
hipokritt - All-llahu me t vrtet i di t gjitha dhe sht i urt." (33,
1).
Ky sht vetm nj shembull, por mjaft i qart, se ka ndrmerrnin
munafikt para betejs Benu-l-Mustalak. T gjitha kto Resulull-llahu a.s. i
prballonte me durim t madh, prderisa All-llahu xh.sh nuk i poshtroi ata
me ajete Kur'anore, me t cilat trsisht zbulohen qllimet e tyre: A nuk e
shohin ata se nj her apo dy her n vit sprovohen, e prsri nuk
pendohen e as nuk mbledhin mend." (9, 126).
Roli i munafikve n betejn Benu-l-Mustalak
Kur filloi beteja Benu-l-Mustalak dhe kur munafikt u kyn n te, ata
vepruan mu ashtu si thot Kur'ani: "Edhe sikurse t niseshin me ju, ata
vetm do t'ju pengonin dhe s shpejti do t shkaktonin prarje
339
ndrmjet jush sepse edhe n mesin tuaj ka t atill q i dgjojn ata me
andje. Mirpo All-llahu i di shum mir hipokritt." (9, 47).
Nga rradht e myslimanve kishte t atill q ishin t gatshm pr
vepra t kqija. Ata i ndrlidhn mes veti dhe ju urdhruan q t zbatojn
propagandn vdekjeprurse kundr Resulull-llahut a.s. Ja disa shembuj t
till:
1. - Parulla e munafikve: "Nse kthehemi n Medin gjithsesi t fortit
kan pr t'i przn prej aty m t dobtit!" (63,8).
Pas kthimit nga beteja Resulull-llahu a.s. u ndal n El-Merisie (vend ky
me nj pus po me at emr). Njerzit vinin pr t marr uj. Umer b. El-
Hattabi e kishte nj shrbtor t quajtur Xhehxhah El-Gaffari. Ky u grind
rreth ujit me Sinan b. Vebr El-Xhuhnin dhe u rrahn ndrmjet veti. El-
Xhuhni krkoi ndihm: "O ensar!" Krkoi ndihm edhe Xhehxhai: O
muhaxhir!" Resulull-llahu a.s. tha: "A mos, vall, do t ktheheni n kohn
e xhahilijetit (paraislamike) n prezencn time? Ksaj nuk i vie er e mir."
Kjo znk erdhi n vesh Abdullah b. Ubej b. Selulit i cili u hidhrua
shum. Ai rrinte ulur bashk me shoqrin e vet munafiksh. Me ta ishte
edhe Zejd b. Erkami, nj djal i ri posa kishte hyr n moshn madhore.
Ibni Seluli tha: "Aq m tepr, ata na sulmojn, ndrsa ne i kemi pranuar n
shtpit tona, e edhe numerikisht na tejkaluan (muhaxhirt). Ata tani sillen
si thot fjala e urt: "Ushqeje qenin, e m n fund edhe ty do t kafshoj."
Pasha Zotin, nse kthehemi n Medin gjithsesi t fortit kan pr t'i
przn prej aty m t dobtit." Munafikt ishin ulur rreth tij, e ai vazhdoi:
"Q t gjith ju keni faj pr kt. Vetveten e keni sjellur n kt situat. Ua
keni dhn atdheun tuaj. U keni lejuar t shrbehen me pasurin tuaj.
Pasha Zotin, nse ua ndrprejm t gjitha kto, ata do t detyroheshin t
krkonin pr veti nj vend tjetr."
Ai i riu, Zejd b. Erkami e njoftoi xhaxhain e vet pr kt komplot,
kurse ky e informoi Resulull-llahun a.s. i cili rrinte me Umerin r.a.
Umeri r.a. tha: "Urdhroi Ubad b. Bishrit q ta vret." Resulull-llahu
a.s. tha: "Si bhet kjo, o Umer. Njerzit do t thon se Muhammedi e ka
mbytur shokun e vet. Jo nuk ka nevoj q kjo t kryhet kshtu, urdhro q
t nisemi." Edhe pse ishte von dhe nuk ishte koha e volitshme pr
marshim, ata u nisn, kurse Usejd b. Hudajri erdhi tek Resulull-llahu a.s. i
dha selam e pastaj tha: "U nise n koh jo t zakonshme!" Resulull-llahu
a.s. tha: "Po, e kemi dgjuar se 'thot Ibn Ubeje." "'thot kshtu?"
pyeti ai. Resulull-llahu a.s. i tregoi 'kishte dgjuar: "Ai mendon se kur t
kthehet n Medin, t fortit gjithsesi kan pr t'i przn m t dobtit prej
aty." Usejdi tha: "E ti, o Pejgamber! Ti mund ta przsh at vetm nse
don, sepse pasha All-llahun, ai sht i dobt e ti je i fort." Pastaj tha: "O
Pejgamber i All-llahut, ke mshir ndaj tij, ty All-llahu t drgoj tek ne n
340
kohn kur populli i tij e prgatiste kurorn pr ta kurorzuar at. Ai
mendon se ti ia ke rrmbyer pushtetin."
Pastaj kaloi ajo dit. Kaloi edhe ajo nat. Ditn vijuese, kur u b vap
e madhe, Resulull-llahu a.s. doli tek njerzit dhe pa se ata ishin shum t
lodhur e kishin ra t pushojn, andaj edhe ai shkoi t pushonte, sepse nuk
dshironte t niste kurrfar bisede.
Kurse Ibni Ubeje kuptoj se Ibni Erkami e ka informuar Resulull-llahun
a.s. pr bisedn e tyre dhe u prbetua me All-llahun se ai nuk ka thn at
q kishte thn, e jo vetm kaq, por se assesi nuk ka folur n lidhje me
kt.
Ensart, t cilt atbot kan qen s bashku me Ibni Ubejen i than
Resulull-llahut a.s.: "Ndoshta t tr kt e ka trilluar ai i riu, ndoshta nuk
ka dgjuar mir se ka ka thn Ibn Ubeje, andaj besoj njeriut."
Zejdi rrfen: "Mua m kaploi brenga si asnjher m par. Ndaj u
mbylla n shtpi."
E All-llahu, xh.sh, shpalli: "Kur t vijn ty hipokritt, ata thon: "Ne
dshmojm se ti je, me t vrtet, Pejgamber i All-llahut" - dhe All-
llahu e di se ti je njmend Pejgamberi i Tij, porse All-llahu dshmon se
edhe hipokritt jan rrenacak t vrtet. Ata fshihen pas betimit t tyre
dhe shmangen nga rruga e All-llahut. sht shum keq, njmend, ka
bjn ata! Kjo sht ngase ata ishin besimtar e pastaj u bn jobesim-
tar, prandaj u vulosn prfundimisht (u mbylln) zemrat e tyre dhe ata
m nuk kuptojn. Kur i shikon ata, pamja e tyre t mahnit, e kur
flasin, ti i dgjon fjalt e tyre - mirpo ata jan sikurse trungjet e
zbrazta t mbshtetura dhe mendojn se do britm sht kundr tyre.
Ata jan armiq t vrtet, andaj ruajuni prej tyre! All-llahu i vraft ata,
ku jan duke lvizur?! Dhe kur u thuhet: "Ejani, Pejgamberi i All-
llahut do t krkoj falje pr ju!" - ata tundin kokat e veta dhe ti i sheh
se si refuzojn me plot krenari. Pr ata sht njsoj - u lute ti pr ta apo
nuk u lute, All-llahu me t vrtet nuk do t'i fal ata. All-llahu me
siguri nuk e drejton n rrug t drejt popullin jobesimtar. Ata thon:
"Mos u jepni kurrgj atyre q jan me Pejgamberin e All-llahut, pr
derisa ta braktisin at!" Ndrsa thesart e qiejve dhe t Toks jan t
All-llahut, por hipokritt nuk dshirojn t kuptojn. Ata thon: "Nse
kthehemi n Medin gjithsesi t fortit kan pr t'i przn prej aty m t
dobtit! Por fuqia sht tek All-llahu dhe Pejgamberi i Tij dhe te
besimtart, por hipokritt nuk dshirojn ta din kt." (63,1-9)
Resulull-llahu a.s. drgoi q t m thrrasin (thot Zejdi), mi diktoi
ajetet t cilat ia kishte shpallur All-llahu xh.sh e m tha: "All-llahu e
vrtetoi se ti e ke thn t vrtetn."
508
508
Sahihu-l-Buhari: I/399, II/727-729; Ibni Hisham: II/290-292.
341
sht interesant t prmendet se djali i ktij prijsi t munafikve, q
quhej Abdullah b. Abdullah b. Ubeje, ka qen njeri bujar dhe i nderuar nga
as'habt. Ai u leqit nga babai i vet, doli para dyerve t Medins me shpat
n dor dhe kur arriti i ati i tha: "Pasha All-llahun, nuk do t kalosh kndej
pari pa lejen e Resulull-llahut a.s. Ai sht i fort e ti je i dobt." Kur erdhi
Resulull-llahu a.s. ia lejoi hyrjen e djali i vet vetm ather e lshoi.
Abdullah b. Abdullah b. Ubeje i tha Resulull-llahut a.s.: "O Pejgamber,
nse dshiron ta mbys, ti vetm urdhro, e un, pasha All-llahun, do ta
sjell kokn e tij."
509
2.- Ngjarja "El-Ifk"
N kohn e ktyre ngjarjeve, t cilat kan ndodhur n suaza t betejs
Benu-l-Mustalak, ndodhi ngjarja "El-Ifk" - shpifje e rrejshme.
Prmbajtja e ksaj ngjarjeje sht n lidhje me Aishen r.a.
N kt betej Resulull-llahu a.s. e kishte marr me veti edhe Aishen
r.a. Ai gjithnj e merrte me veti njrn prej grave e q e caktonte me short,
n mnyr q t mos hidhrohej asnjra prej tyre.
Duke u kthyer prej betejs, u ndaln n nj vend pr t pushuar. Aishja
doli pr nevojat e veta me 'rast e humbi gjerdanin, t cilin ia kishte dhu-
ruar motra e saj, andaj u kthye pr ta krkuar at n vendin ku kishte qen
m par. Njerzit t cilt e bartnin shkalcin e saj, e ngarkuan at n deve,
duke mos hetuar se aty nuk ishte Aishja r.a. Prndryshe ajo ishte e dobt
dhe e leht, kshtu q ata nuk e hetuan se nuk ishte brenda n shkalc. E
Resulull-llahu a.s. bashk me ushtrin vazhduan rrugn.
Kur Aishja r.a., e gjeti gjerdanin u kthye, por aty nuk e takoi askend.
U ul afr n at vend, duke shpresuar se, kur e vrejn se ajo nuk sht me
ta, ata do t kthehen. Por vetm All-llahu xh.sh. sundon me situatn, Ai, n
Arshin (fronin) e Vet, sjell plane si t doj Vet.
Duke pritur ashtu, Aishen r.a. e zuri gjumi. U zgjua vetm ather kur
dgjoi zrin e Safvan b. El-Muattalit: "Inna lilahi ve inna ilejhi
raxhiun". "Ne jemi t All-llahut dhe ne tek Ai do t kthehemi." (2,
156); "O All-llahu im, gruaja e Resulull-llahut a.s.!?" Safvani gjithashtu
kishte ngecur pas ushtris sepse kishte andje t flente shum, andaj kur u
nis ushtria ai ishte duke fjetur.
Kur e pa Aishen r.a. e njohu menjher. E kishte par m hert, ende
pa u shpallur dispozita pr mbules. Ai i ndihmoi Aishes r.a. t hip n
deven e vet. Me t nuk e foli asnj fjal t vetme. Pastaj e kapi deven pr
krpeshi dhe u nisn. E arritn ushtrin myslimane, e cila ishte ndalur pr
ta falur namazin e dreks dhe pr t pushuar.
Kur e pan Safvanin dhe Aishen r.a. duke ardhur, donjri e thuri
tregimin sipas dshirs s vet.
509
Ibni Hisham: II/290-292; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 277.
342
Armiku m i ashpr dhe m i rrezikshm i All-llahut xh.sh., Ibni Ube-
jje, e pa kt pamje t papritur, dhe ashtu i tronditur e i ngazlluar, me
plot urrejtje e smir, filloi t trillonte rrfimin pr intrign, e pastaj filloi ta
rrfej at duke prhapur kshtu shpifje t rnd mes njerzve.
Kur arriti n Medin, edhe aty filluan t'a ritregojn gnjeshtrn e
trilluar. Gjat tr ksaj kohe, Resulull-llahu a.s. heshti dhe nuk e foli
kurrnj fjal. Nj koh t gjat as shpallja nuk i zbriste, andaj krkoi
kshill nga shokt e vet m t ngusht se ka duhet br me h. Aishen r.a.
Ali b. Ebi Talibi r.a. i propozoi q t ndahet prej saj e t martohet me tjetr
grua. Kt e shprehi vetm me isharet (gjest) e jo me fjal. Usameja dhe t
pranishmit tjer propozuan q ta mban at e t mos i prfill fjalt e
armiqve.
Resulull-llahu a.s. hipi n mimber duke konsideruar se ka pak njerz t
till si sht Ibni Ubeje t cilin e akuzoi pr shpifje t rrejshme.
Usejd b. Hudajri, prijsi i evsasve shprehi dshirn q ta mbysin Ibni
Ubejen, ndrsa Sa'd b. Ubade, prijsi i hazrexhve, t cilit fis i takonte edhe
Ibni Ubeje, u ua n mbrojtje t tij. Kshtu mes tyre filloi grindja, andaj
Resulull-llahu a.s. u ngrit e i qetsoi.
Pr sa i prket h. Aishes r.a. kur u kthye n Medin ajo u smur.
Ishte e smur nj muaj t tr e aspak nuk e ndjeu butsin dhe kujdesin e
Resulull-llahut a.s. t cilat i kishte gjer ather e n situata t ngjashme.
Ajo ende nuk kishte dgjuar di m gjer.
Kur u b pak m mir, nj mbrmje doli pr tu shetitur n fush me
Ummu Musattahn. Ummu Musattahja kishte dgjuar thashethemet, andaj
e qortoi t birin e vet, i cili kishte qen n shoqrin e tyre. H. Aishja r.a.
pyeti ka ka ndodhur, e Ummu Musattahja i tregoi.
Aishja r.a. u kthye n shtpi, dhe krkoi prej Resulull-llahut a.s. q t
shkonte n shtpin e prindrve t saj, gjersa t zgjidhej shtja. Ai e lejoi
kt, e ajo shkoi. Atje e kuptoi t tr rrfimin. Qajti pandrprer dy net e
nj dit. As nuk pushoi e as nuk fjeti. Lott nuk i tereshin n fytyr. T
qart ia coptonte mushkrit. N kt gjendje e hasi Resulull-llahu a.s.
kur erdhi tek ajo. E shqiptoi shehadetin dhe tha: "Oj Aishe, pr ty than
kt e kt, nse je e pastr dhe nuk ke njolla, All-llahu xh.sh kt do t
proklamoj, dhe Ai do t fal ty. Por nse ke br mkat, lute All-llahun q
t fal dhe pendohu. Ather kur robi i All-llahut xh.sh e pranon gabimin, e
pastaj pendohet n mnyr q t mos e prsrit m gabimin, All-llahu e
fal at."
Asaj iu ndaln lott, e fshiu fytyrn dhe u tha prindrve t vet, q t
thon edhe ata di, por ata heshtnin. Pastaj ajo tha: "E di, pasha All-llahun,
se i keni dgjuar kto fjal dhe se u besoni ktyre. Madje edhe jeni t sigurt
se kam br mkat. Nse ju them: "Un jam e pafajshme", e All-llahu me t
343
vrtet e din se sht kshtu, ju nuk do t m besonit, e nse e pranoi
gabimin, e All-llahu e din se nuk kam br kurrfar gabimi, ju do t m
besonit. Pasha All-llahun, pr ju nuk mund t gjej tjera fjal, prve atyre
q i ka thn babai i Jusufit: "Jo, por epshet tuaja ua hijeshuan punn.
Halli im sht: durimi i mir. All-llahu sht Ai nga i cili krkohet
ndihm pr kt q prshkruani ju." (12, 18).
510
Ajo u kthye dhe vajti pr t fjetur. N t njjtn koh Resulull-llahut
a.s. i zbriti Shpallja dhe filloi t qeshet. Iu drejtua Aishes: "Oj Aishe, All-
llahu ty t arsyetoi dhe ta vrtetoi besnikrin." Ather nna i tha asaj:
"Shko, afroju atij." Aishja, duke qen plotsisht e bindur pr pafajsin e vet
dhe n dashurin e Resulull-llahut a.s. tha: Pasha All-llahun, nuk do t'i
afrohem, dhe askujt nuk do t'i falnderohem, pos All-llahut xh.sh."
Ajetet t cilat jan shpallur prkitazi me shpifjen, n mnyr t qart
flasin pr kt situat. All-llahu xh.sh thot: "S'ka dyshim se ata trilluan
shpifjen, jan nga mesi i juaj. Ju mos e merrni si ndonj dm pr ju,
prkundrazi, ajo do t jet n dobin tuaj. donjri prej tyre do t
ndshkohet sipas pjesmarrjes n mkat, kurse at prej atyre q e barti
pjesn e madhe (t shpifjes), e pret vuajtje e madhe." Dhjet ajete flasin
pr kt ngjarje (34, 11-21). Me nga shtatdhjet goditje jan ndshkuar
ata t cilt e kishin prhapur shpifjen e trilluar: Musattah b. Ethetheh,
Hasan b. Thabiti, Hamna bint Xhahshi, kurse gnjeshtari m i madh dhe
autor i ksaj shpifjeje nuk sht ndshkuar, se ky ndshkim deri diku do t
pastronte mkatin e tij. Pr kt arsye All-llahu xh.sh i ka premtuar atij
vuajtje t mdha n Ahiret. Ndoshta ka shptuar edhe pr t njjtin shkak,
pr ka nuk e kan vrar, por e kan ln n jet.
511
Dhe kshtu, pas nj muaji t tr sht hedhur posht dyshimi dhe
pabesia e cila qarkullonte n Medin dhe e cila me trillimet e veta t tr
gjendjen e pat sjellur n pik vlimi.
Prijsi i munafikve uli kokn prej atij momenti kur All-llahu xh.sh e
zbuloi at, dhe nj koh t gjat nuk mundi ta onte m. Ibni Is'haku thot:
"Kur Ibni Ubeje, pas ksaj ngjarjeje, trillonte di apo tentonte di, populli i
vet e ndshkonte at." Resulull-llahu a.s. me nj rast i thot Umerit: "far
sht tani situata, o Umer, ka sht duke br Ibni Ubeje? Pasha All-
llahun, sikur ta vritsha ather kur m lute, shumica do t protestonin,
ndrsa tani sikur t'i urdhroja ta vrasin, kt do ta bnin menjher."
Umeri r.a. m von thot: "E kuptova, pasha All-llahun, se mendimi i
Resulull-llahut a.s. ka shum m tepr bereqet, n krahasim me mendimin
510
Ishte shum e arsimuar, sepse gjrat dinte t'i argumentonte me Kur'an (sh.p.).
511
Sahihu-l-Buhari: I/346, II/696-698; Zadu-l-Me'ad: II/113-115; Ibni Hisham:
II/297-307.
344
tim."
512
512
Ibni Hisham: II/293.
345
AKTIVITETET USHTARAKE PAS BETEJS BENU-L-
MUSTALAK
(EL-MERISIE)
kspedita ushtarake e Abdu-r-Rahman b. Avfit n territorin e Benu
Kulebve, t quajtur Devmetu-l-Xhendel, ndodhi n muajin
shaban t vitit 6 h. Resulull-llahu a.s. personalisht e uli kt para
veti, ia lidhi turbanin dhe ia dha udhzimet elementare pr luft, e i tha:
"Nse t nnshtrohet fisi Benu Kelb, ather martohu me vajzn e prijsit
t tyre." Abdu-r-Rahmani u nis dhe tre dit rresht i thirri ata n Islam.
Populli pranoi Islamin, kurse ai u martua me Tumadir bintu-l-Asbeg, vaj-
zn e prijsit t tyre. Kjo sht nna e Ebu Selemit.
E
2. Ekspedita e Ali b. Ebi Talibi kundr fisit Benu Sa'd b. Bekr n
vendin Fedk, n muajin shaban t vitit 6 h.
Shkaku pr kt ka qen se n at fis kishte njerz, t cilt dshironin
t'i ndihmonin hebrenjt kundr myslimanve. Resulull-llahu a.s. ua drgoi
Aliun r.a. n krye t dyqind ushtarve. Kta udhtonin natn, ndrsa ditn
fshiheshin. Aliu e zuri kuririn (emisarin) e tyre, i cili deklaroi se e kan
drguar n Hajber pr t krkuar ndihm n njerz n ndrrim me hurma.
Kuriri (emisari) ia tregoi Aliut vendin se ku tuboheshin Benu Sa'dt. Aliu i
sulmoi ata dhe i zuri 500 deve dhe 2.000 dele, kurse Benu Sa'dt ikn n
vendin e quajtur "Dha'n", n krye me prijsin e tyre Veber b. Alimin.
3. Ekspedita nn udhheqjen e Ebu Bekr Es-Siddikut ose Zejd b.
Harithit n Vadi-l-Kura, n ramazan t vitit 6 h.
Fisi Batnu Fuzar dshironte q tradhtisht ta mbyste Resulull-llahun a.s.
andaj ky e drgoi Ebu Bekrin kundr tyre.
Seleme b. El-Eku'a, pjesmarrs n kt ekspedit, rrfen: "U nisa me
Ebu Bekrin. Kur arritm atje, e falm namazin e sabahit (mngjesit), e
pastaj na urdhroi t sulmojm. Mbrritm tek uji, ku Ebu Bekri i vrau disa
njerz.
Un vrejta se nj grup i madh njerzish s bashku me fmijt e tyre,
ishin duke ikur kah malet. U frikova se do t ikin, andaj shpejtova pas tyre
dhe kur i arrita fillova t gjuaj me shigjet mes malit dhe atyre. Ata u
ndaln t friksuar. N mesin e tyre ishte nj grua, Ummu Kirfeti. Ishte e
346
veshur me petka nga lkura e stolisur. Bashk me t ishte edhe vajza e saj,
bukuroshe e vrtet arabe. I drgova tek Ebu Bekri. Ai ma dhuroi vajzn e
saj, e un as q e preka.
Resulull-llahu a.s. e pyeti Ebu Bekrin pr vajzn e Ummu Kirfes, e
pastaj e drgoi n Mek t ciln e ndrroi pr myslimant e zn rob t
Meks.
513
Disa thon se kjo ekspedit ka ndodhur n vitin 7 h. Ummu Kirfa ka
qen grua n figurn e shejtanit, e cila tentonte t organizonte vrasjen e
Resulull-llahut a.s. dhe pr kt i kishte prgatitur tridhjet kalors prej
fisit t vet.
Prandaj e ka fituar ndshkimin e merituar, bashk me t jan likuiduar
edhe tridhjet ushtart e saj.
4. Kerez b. Xhabir El-Fahriji,
514
n territorin e Uranijinve, u nis n
muajin shevval t vitit 6 h. Kjo ndodhi ather kur banort e t dy vendeve
pranuan Islamin dhe u vendosn n Medin, por nuk u plqeu ajri i
Medins, e Resulull-llahu a.s. i drgoi n rajonin e kmbsorve Zevd dhe i
urdhroi t pin qumsht dhe shurrn e deves. Kur u shruan, e mbytn
bariun e Resulull-llahut a.s. i morn devet dhe reneguan nga Islami.
Resulull-llahu a.s. e drgoi Kerezin, s bashku me njzet as'hab pr t'i
krkuar ata. Resulull-llahu a.s. e luste All-llahun xh.sh.: "O All-llahu im,
bni (renegatt) t verbr q mos ta shohin rrugn dhe rruga le t'u bhet
m e ngusht se q mund t kalojn ata." All-llahu xh.sh ia pranoi duan
Resulull-llahut a.s. I verbroi ata dhe ua errsoi rrugn. Kerezi dhe as'habt
i zun dhe ua pren duart e kmbt dhe ua nxorn syt, si ndshkim pr at
q kishin br. Pastaj i lan n nj vend t shkret, ku edhe vdiqn.
515
Rrfimin pr ta e gjejm n hadith, t cilin e transmeton Enesi r.a.
516
Pas ktyre fushatave ushtarake, shkrimtart e "Sires" prmendin edhe
ekspeditn e Umejje b. Ed-Damerit s bashku me Selem b. Ebu Selemin,
n muajin shevval t vitit 6 h.
Ata jan nisur pr n Mek q tinzisht ta mbysin Ebu Sufjanin, sepse
ky kishte drguar nj beduin pr ta mbytur Resulull-llahun a.s. Vrassi i
Ebu Sufjanit nuk pati sukses ta kryente detyrn e vet, por as kta nuk
arritn ta mbysin Ebu Sufjanin.
Prmendet se Amri gjat ktij udhtimi i ka vrar tre vet. Gjithashtu
prmendet se Amri e ka marr kufomn e shehidit Hubejb, e ne e kemi t
njohur se Hubejbi sht vrar pas Er-Rexhi'es, disa dit apo disa muaj.
513
Sahihu-l-Muslim: II/89.
514
Ky Kerezi ka marr pjes n sulmin n Medin, para Bedrit, N betejn Safvan.
Pastaj ka pranuar Islamin, ndrsa sht vrar si shehid gjat lirimit t Meks.
515
Zadu-l-Me'ad: II/122.
516
Sahihu-l-Buhari: II/602.
347
Ndrsa ngjarja n Er-Rexhi'e ka ndodhur n vitin 4 h. Un nuk e kam t
qart se a i kan przier shkrimtart kto dy udhtime, apo kto dy ngjarje
kan ndodhur gjat nj udhtimi, dhe at n vitin 4 h.
Profesori El-Mensur Fevri konfirmon se kjo ekspedit nuk ka qen
fushat ushtarake e as prleshje. Vetm All-llahu xh.sh e din kt.
Kto kan qen fushatat ushtarake dhe betejat pas Ahzabit - Hendekut
dhe Benu Kurejdht. N asnjrn prej tyre nuk ka ndodhur ndonj pr-
leshje reciproke. Kto kan qen vetm sulme, sepse kto ekspedita ishin
me karakter vzhgimi, apo fushata hakmarrse pr zullumet e bra nga ana
e beduinve dhe fiseve t tjera arabe, t cilat nuk donin t nnshtroheshin.
sht e qart se t gjitha ngjarjet pas betejs Ahzab kan pasur rrjedha
tjera. Morali i armiqve t Islamit ishte n rnie e sipr, duke qen se
kishin humbur shpresn n mundsin e thyerjes s fuqis s myslimanve.
Kjo kthes shum qart ka ardhur n shprehje n "Marrveshjen e
Hudejbis." Armpushimi do t ishte vetm: pranimi i fuqis dhe vlers s
Islamit, dhe pranimi i tij me fet tjera n hapsirat e Gadishullit Arabik.
555555
348
NGJARJA N HUDEJBIJE
(Dhul-ka'de, viti 6 h.)
U mra ishte shkaku i vajtjes n Hudejbije.
Duke qen se ngjarjet n Gadishullin Arabik shkonin n favor t
myslimanve, pak nga pak filluan t paraqiten parashenjat e "fitores
madhshtore" - lirimit t Meks dhe prhapjes t suksesshme t Islamit.
Filluan prgatitjet pr vrtetimin (saktsimin) e t drejtave t
myslimanve pr kryerjen e ceremonive fetare n Mesxhidul-Haram, nga t
cilat i kishin penguar idhujtart qysh para gjasht viteve.
N Medin, Resulull-llahut a.s. ju kishte dftuar n ndrr se si me
as'habt e vet kishte hyr n Mesxhidul-Haram, e kishte marr elsin e
Ka'bes dhe e kishin br tavafin dhe umren. N ndrr gjithashtu ju kishte
dftuar se n suaza t ceremonive t umres i kishin qethur kokat, e disa i
kishin shkurtuar flokt. Kur u zgjua prej gjumit, i lajmroi as'habt pr
kt, e ata u gzuan shum dhe kuptuan se po at vit do t hyjn n Mek.
N lidhje me kt, Resulull-llahu a.s. i informoi dhe i porositi as'habt
e vet q t prgatiten pr rrug, sepse kishte vendosur ta kryente umren.
Tubimi i myslimanve
Resulull-llahu a.s. i thirri fiset rreth e prqark Medins q t vijn edhe
ata, por shum prej tyre nuk iu prgjigjn ftess. Resulull-llahu a.s. i
prgatiti petkat e veta t pastrta, i hipi deves s vet "EL-kasva" dhe
caktoi mbikqyrsin e Medins, Ibni Ummi Mek'tumin - disa thon se ky
ka qen Nemileh El-Lejthi. Nga Medina u nis t hnn n agim t dits s
par t muajit dhul-ka'de t vitit 6 h. Me veti mori gruan e vet Ummu
Selmn dhe 1.400. deri 1.500. njerz. Askush nuk u nis i armatosur, pos
armatim udhtarsh, q prbhej prej shpats n kllf.
Myslimant nisen pr n Mek
Resulull-llahu a.s. mori rrug pr ne Mek, dhe kur mbrriti n vendin
e quajtur Dhul-Hulejfe, i zgjodhi kurbanet dhe i shenjoi ata. Pastaj i veshi
ihramet (veshje e haxhilerve) pr umre, le t dihet se nuk sht nisur pr
t luftuar.
349
Para veti e drgoi nj vzhgues nga fisi Huza'ah pr ta informuar pr
kurejshitt. Kur arriti afr vendit Usfan, vajti vzhguesi e i tha: "Kalova
afr Ka'b b. Luajit, i cili i kishte ngritur kundr teje Abisinasit (t
krishtert). Atyre u ishin bashkuar edhe disa grupe arabsh dhe dshirojn
t t sulmojn dhe ta ndalojn ardhjen n Mek dhe Ka'be.
Resulull-llahu a.s. i thirri shokt e vet pr t'u konsultuar, e tha: "ka
mendoni, a t nisemi kah kullosat e tyre (rrugs tjetr) e tu sjellim dm? E
nse ata na presin, do t mbeten t mashtruar e t piklluar, e nse ikin,
ather do t jet ky grupi t cilin e ka shpartalluar All-llahu. Ose ndoshta
dshironi t shkojm n Mek e t hyjm n Ka'be, e kush mundohet t na
pengoj do t luftojm me ta?
Ebu Bekri r.a. tha: "All-llahu dhe Pejgamberi i Tij kt e din m s
miri. Ne jemi nisur me qllim q ta kryejm umren, e jo me qllim q ta
mbysim diknd, por, nse dikush vihet mes nesh dhe Ka'bes, do ta mbysim
at." Resulull-llahu a.s. tha: "Ather nisuni, nisuni!"
Tentimi i kurejshitve pr t penguar
ardhjen e myslimanve n Mek
Posa dgjuan kurejshitt se Resulull-llahu a.s. sht duke ardhur n
Mek, e thirrn dhe e mbajtn Kshillin Konsultativ ku morn vendim t'i
zmbrapsin myslimant nga Kabja si t dijn dhe si t munden.
Pasi q Resulull-llahu a.s. u largua nga Abisinasit, nj njeri nga fisi
Benu Ka'b e informoi se kurejshitt kan dalur n Dhi-Tuva, dhe se jan
njqind kalors nn udhheqjen e Halid b. Velidit, jan prqndruar n
postkomandn ushtarake n Kurai-l-Gamim, n rrugn kryesore e cila
shpiente n Mek. Halidi tentonte t pengonte ardhjen e myslimanve,
andaj ishte nisur me kalorsit e vet n drejtim t myslimanve, dhe t dy
ushtrit u gjetn n horizont (n fushpamje) kundruall njra-tjetrs.
Halidi i pa myslimant gjat faljes s namazit t dreks duke br ruku
dhe duke rn n sexhde, andaj tha: "Sa t pakujdesshm q jan. Sikur t'i
sulmonim tani, do t'u sillnim viktima t mdha."
Ky pastaj vendosi q t'i sulmonte gjat namazit t ikindis, n mnyr
q t gjith prnjher t'i mbysin. Ndrkaq, All-llahu xh.sh e shpalli
dispozitn pr namazin "salatu-l-haufi", i cili falet n situata t rrezikshme
pr jetn e njeriut. Me kt namaz e faln ikindin, prej dy rekatesh, dhe
kshtu dshtoi edhe ky rast i volitshm i Halidit.
Ndrrimi i drejtimit t udhtimit pr
shmangien e konfliktit t kobshm
Resulull-llahu a.s. prsri e ndrroi drejtimin e udhtimit pr n Mek.
Ai u nda nga rruga kryesore dhe vazhdoi udhtimin nj rruge boshe -
shkmbore, t quajtur Shiab, nga ana e djatht e El-Hamdait (El-
350
Humshait). Kjo shpie n Thenijjetul-Merare, dhe posht Meks lshohet n
Hudejbije. Ju shmang rrugs kryesore e cila shpiente n Harem dhe kaloi
afr Ten'imit, t cilin e la n ann e majt. Kur e pa Halidi se ushtria
myslimane vendosmrisht arriti nga rruga tjetr, shpejtoi t'i informonte
kurejshitt pr kt.
Resulull-llahu a.s. vazhdoi rrugn gjer n Thenijjetul-Merare, ku iu
ndal devja. Njerzit e vrejtn kt, andaj brtitn: "Hajde, hajde!", e ajo
sikurse t'i kishte ngulur kmbt n tok. Ata prsri britn: "Na tradhtove
"El-kasva", na tradhtove!" Prandaj Resulull-llahu a.s. briti: "Nuk na
tradhtoi "El-kasva", nuk ka ajo natyr t till, por i ka dalur prpara i njjti
"ai" q i doli edhe elefantit."
517
Pastaj tha: "Pasha All-llahun, kado q t
krkonin kurejshitt prej meje, nga ajo q e madhrojn ata, e kjo mos t'i
kalonte ndalesat e All-llahut, do tu lejoja."
Pastaj i grahi deves, e ajo u nis. Ai vazhdoi rrugn dhe arriti n
Hudejbin e eprme tek govatat me uj n shkmb. Uji rrjedhte ngapak, e
njerzit pinin. S shpejti u harxhua uji nga govata dhe iu ankuan Resulull-
llahut a.s. Ai nxori nj shigjet nga strajca e vet dhe u urdhroi q ta vn
at n govat. Dhe, pasha All-llahun, uji erdhi, u mbush govata plot dhe
filloi t derdhet sa q u detyruan t zmbrapsen.
Budejli ndrmjetson mes Resulull-llahut a.s.
dhe kurejshitve
Kur Resulull-llahu a.s. e siguroi vendin pr pushim, u paraqit Budejl b.
Verkae Huza'ai me nj grup njerzish. Disa njerz nga fisi Benu Huza'ah
kan pasur kontakte qllimmira me Resulull-llahun a.s. dhe ishin besnik
ndaj tij, kshtu q shpeshher punonin pr te fshehtazi. Budejli i tha Resu-
lull-llahut a.s.: "E kam ln Ka'b b. Lu'ajin diku afr ujit t Hudejbijes. Ata
me veti i kan marr grat dhe fmijt. Ata gjithsesi dshirojn t t
sulmojn dhe t pengojn ardhjen tnde n Ka'be."
Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Ne nuk kemi ardhur pr ta mbytur
diknd, por kemi ardhur pr ta kryer umren. Kurejshitt i ka shkallmuar
lufta mjaft, e edhe u ka sjellur dme t mdha. Nse dshirojn t'ua leht-
soi borxhin, ather le t'ma lirojn rrugn mua dhe bots.
Nse dshirojn t pranojn Islamin, si e kan pranuar shumica,
ather le te bjn kt, e nse nuk dshirojn as kt ather e kan
517
Aluzioni n betejn e "Elefantit", t ciln e pat ndrmarr Ebrehe nga Jemeni,
me qllim q ta rrnonte Ka'ben. Elefanti quhej "Mahmud". All-llahu xh.sh. e
drgoi "Habithin", i cili i pshpriti n vesh q t mos shkonte n drejtim t Ka'bes
dhe t mos e rrzonte at. "Mahmudi" ishte i dgjueshm dhe ecte n cilindo
drejtim, por kur i grahnin kah Kabja, ndalej i patundur. (sh.p.)
351
tepruar. Nse do gj refuzojn prve lufts, ather, pasha All-llahun, do
t luftoj edhe n kt gjendje q gjendem (n ihrame), edhe nse mbetem
vetm un, apo gjersa All-llahu nuk e realizon vullnetin e Vet."
Budejli, pas ktyre fjalve, u prgjigj: "Do t'i informoj pr t gjitha."
Ai pastaj shkoi tek kurejshitt e u tha: "Un erdha nga Ai njeri (Resulull-
llahu), dhe njkohsisht e dgjova duke folur gjra interesante. Nse
dshironi do t'ua prsris fjalt e tij." Smirzit kurejshit brtitn: "Nuk ka
nevoj t na transmetosh di prej tij", kurse njri m i menur se ata, tha:
"Hajde, na trego se 'ke dgjuar kshtu!" Ai u tregoi se ka kishte thn
Resulull-llahu a.s. Kurejshitt dshiruan t vrtetojn saktsin e ktyre
fjalve, andaj e drguan Mikrez b. Hafsin tek Resulull-llahu a.s. Kur e pa
at duke ardhur, Resulull-llahu tha: "Ky sht njeri shpirtlig dhe dinak." E
kur u afrua dhe kur iu drejtua, Resulull-llahu a.s. ia prsriti t njjtat fjal
sikurse edhe Budejlit. Mikrezi u kthye tek kurejshitt dhe u tregoi ka
kishte dgjuar.
Delegatt tjer t kurejshitve
Kurejshitt dshironin t drgonin edhe diknd pr t'i kuptuar qllimet
e myslimanve. Njri nga fisi Ken'aneh, me emrin Hulejs b. Alkameh, tha:
"M lejoni mua t shkoj tek ai." Kurejshitt i than: "Shko." Kur e pa
Resulull-llahu a.s. duke ardhur, e njohu at dhe tha: "Ky sht filan-fisteku.
Ky i takon fisit i cili e adhuron flijimin. Tregoni atij dhe nxjerrni para tij
kurbanet."
Populli e priti El-Hulejsin me telbije (dua q shqiptohet n kurban-
Bajram). Kur e pa ai kt tha: "Lavdi i qoft All-llahut, ktij populli nuk
duhet t'i ndalohet vizita e Ka'bes." Pastaj u kthye tek shokt e vet, e tha: "I
pash kurbanet, t dedikuar dhe t shnuar, mendimi im sht q t'i
lshojm n Mek." Dhe u zhvillua diskutimi mes ktij Ken'aniu dhe
kurejshitve. Ja, n pika t shkurta, n lidhje me ka bisedohej:
Urvete b. Mes'ud Thekafi tha: "Ai atje (Resulull-llahu a.s.) ju ofron
propozim real, andaj pranone at. M lejoni t shkoj tek ai dhe t bisedoj
me t." Ata e lejuan dhe ai shkoi. Resulull-llahu a.s. edhe ktij ia prsriti
fjalt q ia kishte thn Budejlit.
Urvete pastaj iu drejtua: "O Muhammed, ka mendon ta kthesh
popullin tnd prapa, apo, ndoshta, ke dgjuar q dikush para teje e ka
shpier popullin e vet n shkatrrim. Nse i merr me veti, pasha Zotin, un
jam duke i par gjithfar fytyrash rreth teje, ktu ka edhe rebel, ata do t
ikin e ty do t ln vetm (kurejshitve)." Ather iu drejtua Ebu Bekri dhe
e qortoi n mnyr t vrazhd, e pastaj i tha: "A mos, vall, ne do t ikim
prej tij?" Urvete pyeti: "Kush sht ky?" U prgjigjn: "Ebu Bekri", e ai
tha: "Pasha Zotin, sikurse t mos kishte pasur m hert miqsi mes nesh,
un do ti jipja prgjigje far meriton." Pastaj Urvete iu kthye Resulull-
352
llahut a.s. pr t biseduar me t, duke i br lajka dhe gjithnj duke ia
miklua mjekrn.
518
Mugire b. Shu'be, i cili rrinte pran Resulull-llahut a.s. me shpat n
dor, do her kur Urvete ia prekte mjekrn Resulull-llahut a.s. i mshonte
dors s tij me shpat n kllf, e pastaj brtiti: "Largoje dorn nga mjekra
e Resulull-llahut a.s.!" Urvete e ngriti kokn dhe pyeti: "E kush sht ky?"
U prgjigjn: "El-Mugire b. Shu'be." Urvete klithi: "O far tradhtie, a mos
mendon se edhe un do t shkoj gjurmve t tradhtis sate?"
Mugire n kohn paraislamike nj her kishte udhtuar n shoqri me
nj fis, pastaj i kishte mbytur njerzit, ua kishte marr tr pasurin dhe
kishte ikur. Pastaj e kishte pranuar Islamin, dhe kur kishte ardhur para
Resulull-llahut a.s. i kishte treguar se 'kishte br, e Resulull-llahu a.s. i
kishte thn: "Pr sa i prket Islamit tnd, e pranoi kt, por nga pasuria
nuk dshiroj asgj." (Mugire ka qen nipi, djali i vllait, i Urvetes).
Urvete sillej n mnyr arogante dhe t paturpshme ndaj as'habve t
Resulull-llahut a.s. Secilit i drejtohej dhe ia prkujtonte lidhjet e
mparshme. Pastaj u kthye tek shokt e vet n Mek, e u tha: "O popull,
kam qen n oborrin mbretror t Kisras (mbretit t Persis), Kajserit
(mbretit t Bizantit) dhe Nexhashiut (mbretit t Etiopis), por pr Zotin
nuk kam par mbret, t cilin e dojn dhe e respektojn njerzit e tij si e
bjn kt njerzit e Muhammedit. Nse pshtyn, pshtyma e tij gjithsesi
mbaron n shuplakn e ndonjrit prej shokve t tij, t ciln e frkonte n
fytyrn dhe lkurn e vet. Kur urdhron di, garojn pr t'a kryer at. Kur
merr abdest, gati se nuk rrahen mes veti pr ujin e tepruar pas tij. Kur ai
flet, t tjert e ulin zrin, e kur e shikojn, e shikojn me shikim t but nga
respekti ndaj tij. Ky njeri ju ofron propozim t drejt, andaj pranone at."
"Ai ka penguar duart e tyre ndaj jush"
Kur e pa rinia kurejshite, t shfrenuar dhe gjaknxeht, t etshm pr
luft nga mendjemadhsia, se paria e tyre dshironte paqe, filluan t
hulumtojn pr planin, i cili do t trazonte dhe do t'a vononte paqen. Ata
vendosn q natn t nisen pr t'u zbavitur pak me kampin ushtarak t
myslimanve, dhe t bjn di q do ta ndizte zjarrin e lufts.
Kt edhe e realizuan. Afr shtatdhjet apo tetdhjet t rinj morn
rrug. U lshuan tatpjets s malit Et-Ten'im dhe msyen t hyjn n
kamp, por nuk patn fat sepse q t gjith i zuri Muhammed b. Mesleme,
komandant i rojes. Pr shkak t dshirs s madhe pr paqe Resulull-llahu
a.s. i liroi kta. Prkitazi me kt, All-llahu xh.sh shpalli n Kur'an: "Ai ka
penguar duart e tyre ndaj jush dhe duart tuaja ndaj tyre - brenda n
518
Arabt e kishin zakon q bashkbiseduesit t'ia miklojn mjekrn, nga respekti, e
cila ishte simbol i dinjitetit dhe prestigjit.
353
Mek, pasi u ka dhn juve fitoren mbi ta e All-llahu i sheh t gjitha
ka punoni ju." (48, 24)
Uthman b. Affani delegat i
myslimanve tek kurejshitt
Duke i marr parasysh t gjitha kto, Resulull-llahu a.s. vendosi t
drgonte delegatin e vet tek kurejshitt, i cili do t konfirmonte qndrimin
e Resulull-llahut a.s. dhe qllimin e ktij udhtimi.
Ai e thirri Umer b. Hattabin pr t shkuar. Umeri krkoi falje duke
thn: "O Pejgamber, un nuk kam askend n Mek pr t m mbrojtur, po
qe se Benu Ka'bt m torturojn. Drgoje Uthman b. Affanin. Familja e tij
sht n Mek. Ai do t drgoj mesazhin t cilin e dshiron ti."
Resulull-llahu a.s. e thirri Uthmanin, i dha detyrn pr t shkuar tek
kurejshitt, e i tha: "Lajmroi ata se ne nuk kemi ardhur t luftojm, por
kemi ardhur pr ta kryer Umren. Dhe thirri n Islam." Pastaj Resulull-llahu
a.s. i urdhroi atij q n Mek t'i lajmronte besimtart dhe besimtaret se s
shpejti do t lirohet Meka, dhe t'ju prcjell lajmin e gzueshm se feja e
All-llahut do t mbretroj n Mek dhe se askush nuk do te fsheh imanin
e vet n Mek.
Uthman b. Affani shpejtoi pr n Mek. Gjat rrugs kaloi pran disa
kurejshitve n luginn Beldeh. Ata e pyetn: "Ku je nisur?" Ai u prgjigj:
"M ka drguar Resulull-llahu a.s. pr kt e kt" - dhe ua shpjegoi t
gjitha me radh, e ata than: "Tani t dgjuam, shko dhe kryeje detyrn
tnde." Pastaj u ngrit Eban b. Se'id b. El-Asi e i dshiroi mirseardhje, ia
shaloi kalin e vet, e mori Uthmanin, e hipi n kal dhe s bashku me t
shpejtoi kah Meka. Uthmani ua prcolli mesazhin paris kurejshite. Kur
Uthmani prfundoi, ata i ofruan atij q ta bj tavafin rreth Ka'bes, por ai
nuk pranoi kt ofert, dhe nuk deshti ta bnte tavafin gjersa kt nuk e
bn Resulull-llahu a.s.
Supozimi se Uthmani sht i mbytur dhe betimi nn lis, pr besnikrin
ndaj Resulull-llahut a.s.
Kurejshitt e ndaln Uthmanin, me siguri pr tu konsultuar se ka
duhet br m tutje, dhe q ti shqyrtojn mir pozicionet e veta, e pastaj
prmes Uthmanit t'ia drgojn prgjigjen Resulull-llahut a.s.
Vonesa e Uthmanit paksa u zgjat, andaj u prhap lajmi n mesin e
myslimanve se Uthmanin e kishin vrar.
Kur Resulull-llahu a.s. dgjoi pr kt, tha: "Nuk do t zmbrapsemi
prderisa ta ndshkojm kt popull." Pastaj i thirri shokt e vet q t
betohen. Ata u betuan se nuk do t ikin, pastaj u paraqit nj grup njerzish
t cilt u betuan n besnikri t prjetshme.
I pari q e bri betimin ishte Ebu Sinan El-Esedij. Pastaj Seleme b. El-
354
Ekv'ae, i cili tri her u betua n besnikri gjer n vdekje. Betimin e dha n
mesin e njerzve t par, pastaj atyre mes dhe n mesin e njerzve t
fundit.
Resulull-llahu a.s. e zgjati grushtin e vet, e shtrngoi mir, e tha: "Kjo
dor e imja sht garanc pr Uthmanin."
Kt betim nuk e dha vetn nj njeri - munafiku Xhedd b. Kajsi.
Kjo ceremoni e beslidhjes u mbajt nn nj lis. Umeri r.a. e mbante
Resulull-llahun a.s. pr dore, ndrsa Ma'kil b. Jesari e mbante nj deg t
lisit mbi kokn e Resulull-llahut a.s. dhe sikurse me lepez e flladitte ajrin.
Ky betim u emrtua "Er-Ridvan" pr t cilin Kur'ani thot: "All-llahu
sht i knaqur me besimtart, t cilt t jan zotuar n besnikri nn
lis." (48, 18).
Marrveshja e paqes dhe paragrafet e saj
Kurejshitt e kuptuan seriozitetin e situats, andaj urgjentisht e dr-
guan Suhejl b. Amrin pr t lidh traktat, duke e porositur vendosmrisht
se nga armpushimi nuk do t kihet asgj po qe se ata nuk kthehen menj-
her n Medin. "Nuk dshirojm q arabt t flasin pr ne se ata kan
hyr n Mek befas dhe me dhun.
Suhejl b. Amri vajti tek Resulull-llahu a.s. Kur e pa, Resulull-llahu a.s.
tha: "Ky do t na lehtsoi situatn. Kurejshitt me siguri dshirojn
armpushim pasi q e kan drguar kt."
Suhejli foli shum gjat, e m n fund u pajtuan me kushtet e arm-
pushimit, e kto jan:
1. Resulull-llahu a.s. t kthehet n Medin dhe n kt vit mos t hyj
n Mek, ndrsa n vitin e ardhshm ta vizitojn Ka'ben n afat prej tre
ditsh duke mos pasur me veti arm tjera, prve shpatave n kllf. Gjat
ksaj kohe kurejshitt nuk guxojn t'u bjn kurrfar pengesash.
2. Ndrprerja e armiqsive mes veti n afat prej dhjet vjetsh. Gjat
ksaj periudhe, sa zgjat armpushimi, njerzit do t qarkullojn lirisht,
ndrsa njri-tjetrin do ta mbrojn.
3. do fis q dshiron t'i bashkohet Muhammedit, kt mund ta bj me
kusht q t'a respektoj kt kontrat, e kush dshiron ta bj kt me
kurejshitt, le t veproj ashtu. do fis i till do t konsiderohet si pjes e
atij populli. do armiqsi kundr aleatve, do t konsiderohet si armiqsi
ndaj pals q i takon.
4. Ata q ikin tek Muhammedi si mysliman nga fisi Kurejsh, pa lejen
e kryeparve t tyre, ai do t'i kthej n Mek, kurse ata q vijn nga
myslimant tek kurejshitt, prkatsisht, nse dikush prej tyre ik te kta,
t mos u kthehen myslimanve.
Resulull-llahu a.s. caktoi Aliun r.a. pr ta shkruar kt marrveshje n
letr. Resulull-llahu a.s. i diktoi t shkruante: "Bismil-lahir-Rahmanir-
355
Rahim", kurse Suhejli tha: "Pr sa i prket atij "El-Rahman", pasha Zotin,
ne nuk e njohim kush sht ai. Por, shkruaje kshtu: "Bismikellahume."
Resulull-llahu a.s. e pranoi kt vrejtje dhe i urdhroi Aliut r.a. q t
shkruante ashtu. Pastaj Resulull-llahu a.s. vazhdoi t diktoj:
"Kjo sht marrveshja mes Muhammedit, t Drguarit t Zotit dhe
Suhejlit, t birit t Amrit, kurse Suhejli ndrhyni duke thn: "Ndalu, sikur
t t kishim pranuar pr t Drguar t Zotit, nuk do ta ndalonim hyrjen n
Ka'be, e as q do t luftonim kundr teje, por shkruaj kshtu: "Kjo sht
marrveshja mes Muhammedit, t birit t Abdullahut..." Resulull-llahu a.s.
tha: "Un jam i Drguari i Zotit, edhe pse ju nuk m besoni." Pastaj i
urdhroi Aliut q t shkruaj si thot Suhejli, e ta fshij ndajshtimin
519
Resulull-llah (i Drguari i Zotit). Pasi q Aliu r.a. u kufizua nga kjo,
Resulull-llahu a.s. e fshiu kt me dor t vet, e pastaj n marrveshje u
shnuan kushtet e siprprmendura.
Pas prfundimit t marrveshjes, fisi Huza'ah u b aleat i Resulull-lla-
hut a.s. Ata ishin nn mbrojtjen e Benu Hashimitve, q nga koha e Abdul-
Muttalibit, andaj aleanca e tyre ishte konfirmim i aleancs s mome.
Fisi Benu Bekr u b aleat i kurejshitve.
Kthimi i Ebu Xhendelit kurejshitve
Derisa Aliu i shkruante paragrafet e kontrats, nga ana e eprme e
Meks, Ebu Xhendel b. Suhejli me pranga n kmb iku nga idhujtart dhe
iu bashkua myslimanve. Suhejli tha: "Ky sht personi i par t cilin e
krkoi prej teje q t ma kthesh." Resulull-llahu a.s. tha: "Na ende nuk e
kemi prfunduar kontratn." Suhejli tha: "Nse sht kshtu, ather as q
do t prfundojm di."
Resulull-llahu a.s.: "Ma l mua."
Suhejl b. Amiri: "Nuk ta l."
Resulull-llahu a.s.: "Hajde, bne kt."
Suhejli: "Nuk do ta bj kt."
Suhejli e goditi Ebu Xhendelin n fytyr, pastaj e rrmbeu pr jake dhe
e trhoqi pr t'ia kthyer at mushrikve. Ebu Xhendeli briste me z t lart:
"O mysliman, a mos vall, do t'iu kthehem mushrikve, e t m mundojn
q t largohem nga feja?"
Resulull-llahu a.s. i tha: "Ki durim, o Ebu Xhendel, e mos u dorzo,
sepse All-llahu ty, dhe t tjerve, t cilt jan sikurse ti, t dobt dhe t
pambrojtur, do t'iu gjej rrugdalje dhe lehtsim. Ne kemi lidhur marr-
veshje ndrmjet veti, u kemi dhn besn e All-llahut dhe na kan dhn,
andaj nuk mund t'i tradhtojm."Umer b. El- Hattabi u ngrit pr ta prcjellur
Ebu Xhendelin, e i tha: "Ki durim, o Ebu Xhendel, ata me t vrtet jan
519
Gramatik: nj a m shum fjal q i shtohen nj emri pr ta caktuar m mir.
356
mushrik, gjaku i asnjrit prej tyre nuk ka vler m tepr se gjaku i qenit."
Ai u kthye ashtu q dorza e shpats iu afrua Ebu Xhendelit, e
prkitazi me kt Umeri m von rrfen: "Dshiroja q ta nxjerrte shpatn
e me t ta mbyste babn e vet." Ndrkaq, e pati vshtir t'ia bnte kt
babs s vet, dhe kjo pun u krye kshtu.
Prerja e kurbaneve dhe qethja e atyre
q heqin dor nga Umra
Kur Resulull-llahu a.s. mbaroi punn rreth kontrats pr armpushim,
iu drejtua myslimanve e tha: "ohuni, preni kurbanet e qethuni." Askush
prej t pranishmve, pasha All-llahun, nuk u ngrit, edhe pse Resulull-llahu
a.s., kt e prsriti tri her.
Pas ksaj ai hyri n adrn e bashkshortes s vet Ummi Selemes, t
cils i tregoi se far kishte ndodhur, se askush nuk e kishte dgjuar. Ajo
tha: "O Pejgamber i All-llahut, nse dshiron t t dgjojn, dil jasht e
mos fol me askend kurrnj fjal gjersa ti nuk e pren kurbanin tnd dhe
nuk e thrret berberin tnd q t t qeth.
520
Resulull-llahu a.s. doli jasht dhe duke mos i folur askujt, e preu kur-
banin dhe e thirri berberin pr ta qethur. kur e pan myslimant, menjher
vrapuan pr ti prer kurbanet e tyre dhe filluan ta qethin njri-tjetrin, ashtu
q gati e mbytn njri-tjetrin nga pikllimi q nuk e dgjuan menjher
Resulull-llahun a.s.
Nj deve ishte kurban pr shtat vet, e edhe nj lop ishte kurban pr
shtat vet.
Resulull-llahu a.s. e preu deven e cila m par i kishte takuar Ebu
Xhehlit. N hojz e kishte nj hallk nga argjendi. Ky ishte imixh i Ebu
Xhehlit pr t'i provokuar mushrikt.
Resulull-llahu a.s. iu lut All-llahut xh.sh tri her pr ata q e kishin
qethur kokn, kurse nj her pr q ishin nnqethur.
Gjat ktij udhtimi All-llahu xh.sh. krahas t gjitha dispozitave tjera,
prcaktoi edhe shpengimin pr ata, t cilt pr shkaqe t arsyeshme i
qethnin dhe i nnqethnin flokt para kohs s caktuar, me an t agjrimit,
kurbanit apo sadakas, si ishte rasti i Ka'b b. Uxhres.
Ndalesa pr kthimin e emigranteve mushrikve
Resulull-llahut a.s. i erdhn grat besimtare t shprngulura nga Meka.
Kujdestart e tyre erdhn pr ti kthyer, prkitazi me kontratn e
nnshkruar n Hudejbije. Ky propozim i tyre u refuzua, se paragrafi n
520
Resulull-llahu a.s., i cili sht shembull i myslimanve pr do gj, ka qen i
detyruar q edhe ksaj radhe i pari t'i kryen kto ceremoni t reja, n mnyr q t'a
shohin besimtart, e pastaj q t'a dgjojn dhe t'a pasojn. Ummu Selemja ka qen
grua shum e menur me kto kshilla t saja. (sh.p.).
357
lidhje me kt shtje thot: "Dhe do njeri i yni i cili t vjen ty - ik prej
nesh te ti - edhe n qoft s sht i fes tnde, duhet t na ktheni neve,"
521
e ktu nuk nnkuptohen grat, sepse ato as q jan prmendur.
All-llahu xh.sh prkitazi me kt shpalli:
"O besimtar, kur t'ju vijn besimtaret e shprngulura (prej Meks)
provoni besnikrin e tyre, ndonse All-llahu e di m s miri besimin e
tyre. Nse bindeni se ato jan besimtare, ather, mos i ktheni ato te
jobesimtart, sepse as ato nuk jan t lejuara pr ta e as ata nuk jan t
lejuar pr to, e ju jepni atyre (jobesimtarve) q kan shpenzuar pr
to..." (60, 10)
Resulull-llahu a.s. ato i sprovonte duke u lexuar fjalt e lartsuara nga
Kurani: O Pejgamber, kur t vijn ty besimtaret q t t japin besn se
nuk do t'i shoqrojn asnj send All-llahut; se nuk do t vjedhin; se
nuk do t bjn kurvri; se nuk do t'i mbysin fmijt e tyre..." (60, 12).
Ajo besimtare q i pranonte kto kushte dhe besatohej nw kt, nuk e
kthenin prapa.
N baz t ksaj dispozite, myslimant i lshuan grat e veta
jobesimtare. Umeri r.a. i lshoi dy gra, t cilat nuk ishin besimtare. Njrn
e martoi Muaviu, kurse tjetrn Safvan b. Umejje.
Rezultatet e ksaj marrveshjeje
Duke i studiuar paragrafet e kontrats, qoft pr t krkuar dome-
thnien e tyre t thell apo kuptimin siprfaqsor, pa kurrfar dyshimi,
arrijm tek konkludimi i rndsishm, se armpushimi dhe kontrata n
Hudejbije sht fitorja e par verbale e myslimanve, pr ka gjer ather
kurejshitt as q donin t dgjonin, e lre m t'i pranonin ata (myslimant)
pr ka do qoft. Prkundrazi ata dshironin t'i shfarosnin myslimant gjer
n at t fundit, dhe pritnin me padurim astin e shkatrrimit t tyre. Ata
mundoheshin me t gjitha forcat t fusin prarje mes fes islame dhe
popullit, duke pasur parasysh se kan qen t vetdijshm q Islami prej
dits n dit merrte frert e udhheqjes shpirtrore dhe profane n
Gadishullin Arabik.
sht fakt se kurejshitt, me pranimin e armpushimit t ofruar nga
myslimant, njkohsisht pranuan nj fuqi t re n ato hapsira, fuqin e
myslimanve, dhe se kurejshitt nuk ishin n gjendje t luftojn kundr
tyre. sht me rndsi t prmendet se paragrafi i tret i kontrats
hudejbike tregon se kurejshitt kishin harruar udhheqjen e vet fetare dhe
profane n Arabi, dhe se tani atyre asgj e askush nuk u interesonte, sepse
duhej t kujdeseshin pr vetveten.
Pr sa u prket fiseve t tjera, madje edhe n tr Arabin, nse t
521
Sahihu-l-Buhari: I/380.
358
gjith dshironin ta pranonin Islamin, le ta pranojn sepse kurejshitve m
kjo gj nuk u interesonte e as q dshironin m t prziheshin.
A nuk ishte kjo, pra, dshtim total i tyre, e njkohsisht fitore e qart e
myslimanve?
sht tejet e rndsishme t prmendim se me luftrat e gjata dhe
betejat e prkohshme q jan ndrmarr mes myslimanve dhe armiqve t
tyre, nuk kan pasur qllim - flasim pr myslimant - prfitimin e pasurive
materiale, pushtimin e territoreve, vrasjen e njerzve, apo islamizimin e
armikut me dhun, por qllimi i vetm i myslimanve ka qen q me an t
ktyre luftrave dhe betejave t gjith njerzit t fitojn lirin e plot pa
marr parasysh fen, kombin dhe racn e posarisht lirin e vet. "E ai q
dshiron t besoj-le t besoj, ndrsa ai q dshiron t mos besoj-mos
t besoj." (Kur'ani)
N mes njeriut e dshirs s tij nuk guxon t vihet dhuna. Toleranca
dhe barazia sociale jan moto t Islamit. Suksesi q e arritn myslimant
gjat kohs s paqes, pas marrveshjes kurr nuk do t mund t arrihej me
luft, madje edhe ather kur fitorja ishte e qart.
Pr shkak t zemrgjersis s Islamit, myslimant kan arritur sukses
t madh n fushn e ed-da'vetit - prhapjen e vet fes. Dhe prderisa numri
i myslimanve para marrveshjes s Hudejbis ishte gjithsej 3.000, ushtria
myslimane tani vetm pr dy vjet, pas armpushimit prbhej prej 10.000
lufttarsh (me rastin e lirimit t Meks).
Paragrafi i dyt i ksaj fitoreje t shklqyeshme, qndron n at se
myslimant kurr t part nuk i kan filluar luftrat dhe betejat, por kt
gjithnj e bnin t tjert (kurejshitt). Prkitazi me kt Kur'ani thot: "N
t vrtet ata filluan t part luftn." (9, 13)
Pr sa u prket myslimanve, prej ekspeditave ushtarake t tyre kan
pasur detyr themelore t'i zgjojn kurejshitt nga hamendjet e tyre dhe nga
pengimi i tyre nga rruga e All-llahut, e pastaj t'i respektojn myslimant.
do pal le ta kryej detyrn e vet dhe mos t przihet n shtjet e huaja.
Ndrprerja e lufts gjat periudhs dhjetvjeare sht penges e ktyre
hamendjeve dhe ktij pengimi n fe, dhe argument pr shkatrrimin e atij i
cili i pari e fillon luftn, ligsin e tij dhe humbjen e autoritetit t tij.
Paragrafi i par sht argument definitiv pr falimentimin e kurejshi-
tve. Ndalesa pr myslimant q ta vizitojn Ka'ben sht reduktuar n nj
koh t caktuar, ajo nuk sht e vazhdueshme dhe e prhershme. Me kt
gjest ata arritn t'i dbojn myslimant vetm pr nj vit, kshtu q pr ta
ky nuk sht kurrfar suksesi.
Me tri pikat e para kurejshitt i kan dhn satisfaksion t plot mysli-
manve, e pr veti e kan fituar vetm nj pik, dhe at t katrtn, ose
paragrafin e katrt t kontrats.
359
Ndrkaq, edhe ky sht prfitim tejet i lir. Ktu nuk ka kurrgj q do
t'i dmtonte myslimant. sht e njohur se myslimani kurr nuk do t
braktis rrugn e All-llahut dhe Pejgamberit t Tij, e as q do t ik prej
mesit islamik, por vetm nse e lshon fen (renegon), haptazi apo fsheh-
tazi, e nse e lshon fen, ather myslimant as q kan nevoj pr t till.
Largimi i tij nga shoqria Islame sht shum m i vlefshm se sa mbetja e
tij.
Prkitazi me kt ka menduar Resulull-llahu a.s. kur ka thn: "Ai q
largohet prej nesh, at All-llahu e ka larguar."
522
Nse dikush prej banorve t Meks pranon Islamin, edhe pse i
ndalohet shprngulja n Medin, nuk i ndalohet shprngulja n vende t
tjera, ndrsa toka e All-llahut sht e gjer. A mos, vall, Abisinia nuk qe e
gjer pr myslimant, prderisa banort e Medins as q kishin dgjuar di
pr Islamin? Resulull-llahu a.s. mu pr kt solucion ka menduar kur ka
thn: "Kush prej tyre vjen tek ne, All-llahu pr t do t gjej lehtsim dhe
zgjidhje."
523
Mbrojtja e sovranitetit n kt mnyr, edhe pse paraqet nj aspekt t
fuqis dhe fams kurejshite, n realitet kjo rezulton nga shqetsimi i madh i
tyre, nga pasiguria dhe frika e madhe pr ekzistencn e tyre politeiste. Ata
sikur e dinin se sot, m tepr se do her tjetr, jan buz gremins, pasi q
nuk kan zgjidhje tjetr, prvese t pranojn nj mbrojtje t ktill t
sovranitetit.
Plqimi i Resulull-llahut a.s. q ata t cilt i braktisin myslimant dhe
ikin tek kurejshitt, nuk mund t kthehen prapa, sht edhe nj argument
se ai ka besim t plot n ekzistencn e tij, n fuqin e tij dhe besnikrin e
trsishme, andaj aspak nuk friksohej prej armpushimit nn kso
kushtesh.
Pikllimi i myslimanve dhe biseda
e Umerit r.a. me Resulull-llahun a.s.
Kontrata pr armpushim u nnshkrua dhe e shpjeguam esencn e
kontrats s nnshkruar, por duhet t'i prmendim dy ngjarje t cilat i
hodhn n pikllim dhe i vun n paknaqsi t gjith myslimant.
1. Myslimant kan qen t informuar se do t mund t hynin n
Harem dhe se do ta bnin tavafin, e tani u kthyen pa e kryer punn, e me
kt assesi nuk mund t pajtoheshin.
522
Sahihu-l-Muslim, kaptina: "Armpushimi n Hudejbije": II/105.
523
Vepra e njjt, kaptina e njjt.
360
2. Resulull-llahu a.s. me vetdije i pranoi krkesat e kurejshitve, edhe
pse All-llahu xh.sh e ka informuar se Islami sht fe me perspektiv t
ndritshme, dhe se ajo s shpejti do t dominoj n hapsirat arabike. Ky
qndrim i but i Resulull-llahut a.s. ndaj presionit t qart t kurejshitve,
gjithashtu i hidhroi myslimant.
Kto dy, n syt e tyre, fiasko-edhe pse Resulull-llahu a.s. kishte plo-
tsisht t drejt-tek myslimant shkaktuan dyshim, pasiguri dhe supozime
t llojllojshme, prandaj ishin t lnduar shum dhe gati t trishtuar pr
shkak t pasojave eventuale t cilat mund t rezultonin pas ksaj
marrveshjeje.
Si duket njeriu m i piklluar ishte Umer b. El-Hattabi r.a.
Ky vajti tek Resulull-llahu a.s. dhe iu drejtua me kto fjal: "O Pej-
gamber i All-llahut, a mos, vall, ne nuk kemi t drejt, a nuk sht e
vrteta n ann ton, e jo n t tyrn?" Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Po,
sht." Umeri r.a.: "A do t hyjn t vrart tan n Xhennet, kurse t atyre
n Xhehennem?" Resulull-llahu a.s.: "Po, do t hyjn." Umeri r.a.: "Prse
ather e turprojm fen ton, dhe prse t kthehemi e nuk e lam q All-
llahu xh.sh., t gjykoj mes nesh dhe atyre?"
Resulull-llahu a.s. i tha: "O i biri i Hattabit, un jam Pejgamber i All-
llahut, dhe nuk kam dashur t jem i padgjueshm ndaj Tij. Ai do t m
ndihmoj dhe kurr nuk do t m braktis."
Umeri r.a.: "Po a na the se do t vijm n Mek, do t hyjm n
Harem dhe do ta bjm tavafin rreth shtpis s All-llahut?"
Resulull-llahu a.s.: "Gjithsesi. Po a t kam thn se do t vijm n
shtpin e All-llahut n kt vit?"
Umeri r.a.: "Jo."
Resulull-llahu a.s.: "Ti do t vijsh e do ta bsh tavafin rreth saj."
Umeri r.a. u largua nga Resulull-llahu a.s. i mllefosur dhe vajti tek Ebu
Bekri r.a. Ia bri t gjitha pyetjet sikurse Resulull-llahut a.s. ndonse ky iu
prgjigj sikurse Resulull-llahu a.s. dhe shtoi: "Mund edhe t vdesish nga
zemrimi, por pasha All-llahun, ai (Resulull-llahu a.s.) ka plotsisht t
drejt."
Ather All-llahu xh.sh shpalli suren "El-Fet'h", ku thot:
"Ne, ta dham ty fitoren e qart..." Duhet t lexohet sureja gjer n
fund.
Pas shpalljes s ksaj sureje, Resulull-llahu a.s. e thirri Umerin r.a. dhe
ia msoi t trn. Umeri r.a. e pyeti: "O Pejgamber i All-llahut, a sht
Fet'h - fitorja?" Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Po."
Umeri r.a. ishte i knaqur me kt q dgjoi.
Por, u pendua shum pr sjelljen e vet. Ai rrfen pr kt: "Kam pasur
dshir q t shlbehem pr kt, andaj edhe sot jap sadaka, agjroj, fal
361
namaze nafile, liroi robr, n mnyr q t'ia lehtsoi vetit ndrgjegjen pr
shkak t atyre fjalve q i pata thn. E kam lutur All-llahun xh.sh q n
fund do gj t kryhet mir."
524
Zgjidhja e problemit t t rrezikuarve n Mek
Kur Resulull-llahu a.s. u kthye n Medin, dhe kur pushoi pak, njri
prej myslimanve t torturuar iku nga Meka. Quhej Ebu Besi'ir prej fisit
Thekaf, i cili ishte nn patronazhin e kurejshitve.
Kurejshitt i drguan dy njerz tek Resulull-llahu a.s. pr t krkuar
dorzimin e tij dhe pr ta kthyer prapa. Ata e prmendn kontratn e cila i
obligonte pr kt, e Resulull-llahu a.s. ua dorzoi Ebu Besi'irin.
Mushrikt e morn dhe u nisn pr n Mek. Rrugs u ndaln n
Dhul-l-Hulejfe pr t pushuar dhe pr t ngrn hurma. Ebu Besi'iri i tha
njrit prej tyre: "E shoh se paske shpat t mir, o burr!" Ky e nxori at
prej kllfit dhe vrtetoi: "Me t vrtet sht e mir, mir e kam provuar."
Ebu Besi'iri tha: "Ma trego at ta shoh pakz m mir." Ky ia dha n dor,
e Ebu Besi'iri e goditi me t dhe e mbyti.
Prcjellsi tjetr iku dhe u kthye n Medin e hyri n mesxhid. Kur e
pa at, Resulull-llahu a.s. tha: "Ky duket sikurse ta kishte par fantazmn."
Prcjellsi iu afrua Resulull-llahut a.s. e tha: "Shoku im sht i mbytur, e
edhe mua do t m mbyt." N at ast arriti Ebu Besi'iri e tha: "O
Pejgamber i All-llahut, ti e plotsove premtimin tnd, m dorzove atyre, e
pastaj All-llahu m shptoi prej tyre." Resulull-llahu a.s. tha: "Vaj halli pr
ty, mund t bhesh shkaktar i lufts, nse ai e ka diknd q do t
hakmerret."
Kur e dgjoi kt Ebu Besi'iri e kuptoi se Resulull-llahu a.s. prsri do
ta kthej n Mek, andaj iku shpejt nga Medina dhe vajti n Sejfu-l-Bahri,
ku u strehua. Edhe Ebu Xhendel b. Suhejli iku prej kurejshitve dhe iu
shoqrua Ebu Besi'irit. Pastaj donjri q ikte nga kurejshitt nuk shkonte
n Medin, por i bashkohej Ebu Besi'irit i cili e formoi grupin e vet t
refugjatve.
Kta sulmonin do karvan kurejshit i cili udhtonte pr n Sham, apo
prej Shamit n Mek, pastaj e plakitnin at dhe e mbytnin cilindo udh-
rrfyes q e znin.
Kurejshitt u mrzitn m nga kto sulme, andaj ia drguan nj lutje
Resulull-llahut a.s. duke i prbetuar n All-llahun dhe me afri gjaku q t'i
shptoj prej ktij grupi, ndrsa ata do t'i lejojn donjrit q dshiron t
524
M gjersisht pr armpushimin n Hudejbije t shikohet Fethu-l-Bari: VII/439-
458; Sahihu-l-Buhari: I/378-381, II/598, 600, 717; Sahihu-l-Muslim: II/104-106;
Ibni Hisham: II/308-322; Zadu-l-Me'ad: II/122-127; Muhtesar Siretu-r-Resul nga
Abdullah En-Nexhdi, f. 207-305; Tarihu Umer b. El-Hattab nga Ibnu-l-Xhevzi, f.
39, 40.
362
vij n Medin dhe nuk do t'ua ndalojn m kt.
Resulull-llahu a.s. e thirri Ebu Besi'irin n Medin, e ai u kthye s
bashku me shoqrin e vet.
525
Kalimi i heronjve kurejshit n Islam
N fillim t vitit 7 h., e pas marrveshjes s Hudejbis, kaloi n Islam
Amr b. El-Asi, e pastaj Halid b. El-Velidi dhe Uthman b. Talha. Kur
erdhn tek Resulull-llahu a.s. ai tha: "Meka na e dhuroi nj cop nga
mlia e vet."
526
(Talha ka qen dertar i Ka'bes.)

525
Literatura siprprmendur.
526
Shum historian islam kan mendime t ndryshme rreth vitit t kalimit t ktyre
njerzve n Islam. Shumica prej tyre thon se kjo ka ndodhur n vitin 8 h. Ndrkaq,
rrfimi i Amr b. El-Asit sht i njohur, kurse Halidi dhe Talha kan pranuar
Islamin pas kthimit t Amrit nga Abisinia. Duke u kthyer n Medin, rrugs i takon
kta dy. Q t tre erdhn tek Resulull-llahu a.s. dhe pranuan Islamin. Kjo vrteton
se Islamin e kishin pranuar n fillim t vitit 7 h., e All-llahu xh.sh. e di m s miri.
363
ETAPA E DYT
EPOKA E RE N HISTORIN ISLAME
arrveshja n Hudejbije ka qen fillimi i nj periudhe t re n jetn
e myslimanve n suazat e vet Islamit n tr Arabin. M
Kurejshitt kan qen fuqia m e madhe, armiku m kmbnguls dhe
m efikas i Islamit. Me zbritjen e kurejshitve nga skena e ndodhive n
ujrat e sigurta t paqes, sht thyer armiku m i fuqishm prej tre
armiqve t bashkuar: kurejshitve, gatafant dhe hebrenjve. Duke qen se
kurejshitt kan qen prfaqsues t idhujtarve, prkatsisht lidert e tyre
n Gadishullin Arabik, me ngjarjen paraprake u paksua entuziazmi
idhujtar pr ceremonialet fetare dhe u zbut armiqsia ndaj myslimanve.
Pr kt arsye tek gatafant nuk gjejm provokime t mdha pas ktij
armpushimi. Por, ajo q vinte prej tyre, ka qen e inicuar dhe e prgatitur
tek hebrenjt. Pas internimit, hebrenjt zgjodhn Hajberin pr kryeqendr
t vet, ku vazhduan thurjen e intrigave t poshtra. Ata i nxitnin beduint
rreth Medins kundr myslimanve, ndrsa dshira jetsore e tyre ishte ta
mbysin Muhammedin a.s. dhe t'i shfarosin myslimant. Nse kjo nuk u
shkon pr dore ather duhet t'u shkaktohen sa m shum trazira. Duke i
pasur parasysh t gjitha kto, hapi i par vendimtar i Resulull-llahut a.s.
pas marrveshjes s Hudejbijes ka qen lufta kundr ksaj strofke
hebrenjsh. Ndrkaq, kjo periudh, e cila ka filluar pas armpushimit n
Hudejbije, ka qen rast i madh pr interpretimin dhe prhapjen e Islamit.
N kt fushveprim u dyfishuan aktivitetet e myslimanve, sa q ia
tejkaluan aktiviteteve ushtarake. Andaj, kt periudh mund ta ndajm n
dy pjes:
1. Aktivitetet n departmentin e prhapjes dhe interpretimit t Fes,
ose periudha e korrespondencs me perandort dhe sundimtart e vendeve
t ndryshme; dhe
2. Periudha e aktiviteteve ushtarake. Para se t fillojm t'i prcjellim
aktivitetet ushtarake n kt periudh, m tepr do ti kushtojm kujdes
korrespondencs reciproke mes Resulull-llahut a.s. dhe perandorve e
sundimtarve. N kt korrespondenc Resulull-llahu a.s. u ofronte
doktrinn islame, pr shkak s cils, prndryshe, myslimant i kishin
prjetuar t gjitha vuajtjet, dhembjet, fatkeqsit, intrigat, hipokrizit,
betejat dhe luftimet e gjertanishme.
364
THIRRJA E PERANDORVE DHE SUNDIMTARVE N ISLAM
ah fundi i vitit 6. h., kur Resulull-llahut a.s. kthehet nga Hudej-
bija, u shkruan perandorve dhe sundimtarve mesazhe me t
cilat i thrriste n Islam. K
Kur vendosi t'i shkruante kto, i than: "Ata nuk pranojn kurrfar
korrespondence pa vul". Resulull-llahu a.s. e mori nj unaz t argjendt
dhe n t skaliti kt prmbajtje: "Muhammedi, Resulull-llah" (Muhamme-
dun Resulull-llah). Kjo vule u skalit n tre rreshta: N rreshtin e par:
Muhammed, n t dytin: Resul, e n t tretin: All-llah, por rreshtat lexohe-
shin prej posht-lart: All-llah, Resul, Muhammed.
527
Resulull-llahu a.s. nga mesi i as'habve i zgjodhi njerzit m t dijshm
dhe m t aft t bhen ambasador t tij, prmes t cilve do t
komunikonte me perandort.
Profesor El-Mensur Fevri konfirmon se Resulull-llahu a.s. t gjith
delegatt e vet i ka drguar n fillim t muajit muharrem t vitit 7 h., disa
dit para fushats ushtarake n Hajber.
528
Ne do t'i japim tekstet e ktyre mesazheve.
1. Mesazhi drguar Negusit - mbretit t Abisinis
Emri i vrtet i Negusit - Nexhashiut ka qen As'hamet b. El-Ebxher.
Resulull-llahu a.s. ktij ia shkruajti nj mesazh t cilin e drgoi me Amr b.
Umejje Ed-Damerin, kah fundi i vitit 6 h., apo n muajin muharrem t vitit
7 h. Taberaniu sjell tekstin e mesazhit. Ndrkaq, nse shikojm m
hollsisht, vrejm se ky nuk sht teksti autentik t cilin e ka shkruar
Resulull-llahu a.s. pas Hudejbis, por sht e mundur q ky tekst t jet ai,
t cilin e ka drguar me Xha'ferin, ather kur ky me shokt e vet
muhaxhir vajti n Abisini, derisa Resulull-llahu a.s. ishte ende n Mek.
N fund t ksaj shkrese i hasim emrat e ktyre muhaxhirve n kt fjali:
"Ja, po ua drgoi djalin e axhs tim, Xha'ferin dhe s bashku me t edhe nj
grup myslimansh, e nse arrin te ti, pranoni ata dhe mos u bni kryelart
ndaj tyre."
Bejheki transmeton nga Ibni Is'haku tekstin e mesazhit t Resulull-
527
Sahihu-l-Buhari: II/872, 873.
528
Rahmetun li-l-Alemin: I/171.
365
llahut a.s. t drguar Nexhashiut, ndrsa vet teksti sht ky: "Kjo sht
shkres prej Muhammedit, Pejgamberit, Nexhashiut El-As'hametit, t
madhit t Abisinis, paqja qoft mbi at q pason udhzimin e All-llahut
dhe e beson All-llahun dhe Pejgamberin e tij, e un dshmoj se nuk ka Zot
tjetr prve All-llahut, Nj, i Cili nuk ka shok, i Cili nuk ka grua e as
djal, dhe dshmoj se Muhammedi sht robi i Tij dhe Pejgamberi i Tij,
dhe t thrras ta pranosh Islamin, sepse un, me t vrtet jam Pejgamberi
i Tij. Pranoje Islamin, do t jesh i shptuar."
"O ithtar t Librit, ejani t bashkohemi rreth nj fjale t prbashkt
edhe pr ne edhe pr ju: q t mos adhurojm tjetr prve All-llahut, asnj
send t mos ia bjm shok, dhe njri-tjetrin mos ta konsiderojm
(trajtojm) pr zot, n vend t All-llahut!" E nse ata nuk pranojn, ju
thuani: "Bhuni dshmitar se ne njmend jemi mysliman!" (3, 64), e
nse refuzon do t jesh prgjegjs pr mkatin e tr popullit t krishter."
Hulumtuesi i madh, doktor Hamidullahu nga Parisi, para pak kohsh e
ka gjetur tekstin e mesazhit t Resulull-llahut a.s. t njjtin far e ka
gjetur edhe Ibnul Kajjumi, me dallim n nj fjal t vetme. Doktor
Hamidullahu ka br prpjekje t madhe pr verifikimin e tekstit, duke
konsultuar shum vepra dhe shum burime. Ai, n njrn vepr t tij, e ka
publikuar tekstin e ktij mesazhi, me kt prmbajtje:
"N emr t All-llahut, t Gjithmshirshmit, Mshirplotit!"
ose: "Bismil-lahir Rahmanir Rahim!"
Nga ana e Muhammedit, Resulull-llahut, Nexhashiut, zotriut t madh
t Abisinis, "paqja qoft mbi at q e pason udhzimin e All-llahut!"
Pastaj: "Un e falnderoi All-llahun. All-llahu sht Ai - q s'ka zot
tjetr prve Tij, Sundues i Shenjt, Ai sht i pastr nga t metat, Ai e
furnizon dokend, Ai q mbikqyr t gjitha.
529
Dhe dshmoj se Isai, i biri i
Merjems sht shpirt i All-llahut dhe Fjala e Tij, t cilin ia ka drguar
Merjems s virgjr, t mir e t pastr, e cila mbeti shtatzn me Isain, e
krijoi at prej shpirtit t Vet, sikurse q All-llahu e krijoi Ademin, me
fuqin e Vet. Un t thrras ta besosh All-llahun, Nj t Vetmin, i Cili nuk
ka shok tjetr. T thrras n miqsi n emr t All-llahut xh.sh dhe t
shkosh rrugs sime dhe t besosh n Shpalljen q ma ka zbritur mua, sepse
un jam Pejgamber i All-llahut. Un t thrras ty dhe ushtrin tnde n
besim t All-llahut t Lartsuar. Un ta kumtova thirrjen dhe t kshillova
mir, andaj pranoje kshilln time.
Paqja qoft mbi at q e pason udhzimin e All-llahut."
530
529
Kur'an: III: 64.
530
Resulun Ekrem (n gjuhn urde), f. 108, 109, 122-125; Zadu-l-Me'ad. "Eslem
366
I nderuari doktor Hamidullahu konfirmon se ky sht teksti i
mesazhit, t cilin Resulull-llahu a.s. ia kishte drguar Nexhashiut pas
Hudejbis. Ne nuk dyshojm se ky sht teksti autentik, sidomos pas
prezentimit t fakteve.
Por, a sht shkruar pas Hudejbis apo jo, pr kt nuk ekzistojn
fakte t sigurta.
Tekstin e mesazhit t cilin e ka gjetur Bejheki dhe e ka marr nga Ibni
Is'haku, i ngjan mesazheve t cilat Resulull-llahu a.s. ua ka drguar
mbretrve dhe sundimtarve t krishter pas Hudejbijes. N te gjendet ajeti:
"O ithtar t Librit, ejani t bashkohemi rreth nj fjale, t prbashkt
edhe pr ne edhe pr ju..." (3, 64), si e ka pasur zakon t shkruante n
mesazhe t tilla. N kt mesazh sht gjetur emri El-As'hamet, i shkruar
qart (emri i Nexhashiut), ndrsa teksti tek i cili ka ardhur doktor
Hamidullahu, sipas mendimit tim, sht teksti origjinal i Resulull-llahut a.s.
por i drguar pas vdekjes s As'hametit, trashgimtarit t tij. Ndoshta ky
sht shkaku q ka munguar emri i As'hametit.
Pr kt komentim t ktill, un nuk kam fakte pakontestuese,
prve atyre argumenteve q gjenden brenda mesazhit. sht pr tu
habitur se doktor Hamidullahu sht kategorik n at se tekstin, t cilin e
prezenton Bejheki nga Ibni Abbasi sht teksti i fjalprfjalshm i shkress
t ciln Resulull-llahu a.s. e ka drguar pas vdekjes s Es'hametit
trashgimtarit t tij, edhe pse emri As'hamet sht i shkruar qart, e All-
llahu e di m s miri.
531
Posa e mori mesazhin nga Amr b. Umejje Ed-Dameriu, Nexhashiu, e
afroi ngat syve, u ngrit nga shtrati, u ul n tok dhe e pranoi Islamin prej
Xha'fer b. Ebi Talibit. Pastaj ia shkruajti prgjigjen n lidhje me kt
Resulull-llahut a.s. Ja teksti i prgjigjjes:
"Bismil-lahir Rahmanir Rahim!"
(I drgohet) Muhammedit, Resulull-llahut nga Nexhashiu As'hamet.
Selamun alejke, o Pejgamber i All-llahut, shptimi i All-llahut, mshira dhe
bekimi i Tij qofshin mbi ty. All-llahu sht i Vetmi Zot dhe nuk ka zot
tjetr prve Tij.
E mora mesazhin tnd, o Pejgamber i All-llahut, ku e ke prmendur
shtjen e Isait. Pasha Sunduesin e qiellit dhe Toks, me t vrtet Isai nuk
ente" n vend t fjalis s fundit: III/60.("Eslem ente" do t thot: "Pranoje Islamin
ti". sh.p.).
531
"Resulun Ekrem kej sijasij Zindiki" (n gjuhn urde), f. 108, 109, 122, 123, 124,
125; Zadu-l-Miad: N kt libr shkruan "eslem" n vend "ves-selamu ala men
ittebealhuda": III/60.(q do t thot: paqja le t jet mbi ata, t cilt i pasojn
udhzimet e All-llahut xh.sh., sh.p.); Libri i dr. Hamidullahut, f. 108-114 dhe 121-
131.
367
sht asgj m tepr se q e ke prmendur. Ai sht njashtu si ke thn. E
kuptuam se ka na ke porositur. Na lexoi djali i axhs tnd dhe shoku yt.
Un dshmoj se me t vrtet ti je Pejgamber i sinqert i All-llahut. Po t
zotohemi n besnikri, e kt ia kemi thn edhe djalit t axhs tnd. N
prezencn e tij pranova Islamin dhe iu dorzova All-llahut, Krijuesit t
gjith botrave."
532
Resulull-llahu a.s. krkoi prej Nexhashiut kthimin e Xha'ferit dhe
muhaxhirve, t cilt kishin jetuar n Abisini. I drgoi me dy anije s
bashku me Amr b. Umejje Ed-Damerin. Ata mbrritn n Medin derisa
Resulull-llahu a.s. ishte n Hajber.
533
Nexhashiu vdiq n muajin rexheb t vitit 9 h., pas Tebukut. Resulull-
llahu a.s. u informua prej All-llahut xh.sh. pr vdekjen e tij, andaj ia fali
xhenazen edhe pse trupi (kufoma) e tij ishte n Abisini. Pas vdekjes s
Nexhashiut, n fron erdhi nj mbret tjetr, t cilit Resulull-llahu a.s. ia
drgoi nj mesazh tjetr, pr ta thirr n Islam. Mirpo, nuk dihet se a e ka
pranuar Islamin apo jo.
534
2. Mesazhi drguar Mukavkisit, mbretit t Egjiptit
Resulull-llahu a.s. i drgoi nj mesazh Xhurejxh b. Metit,
535
t quajtur
El-Mukavkis, mbretit t Egjiptit dhe Aleksandris me kt prmbajtje:
"Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga ana e Muhammedit, robit t All-
llahut dhe Pejgamberit t Tij, t madhit koptas Mukavkisit. Paqja qoft mbi
ata q jan n rrugn e All-llahut."
"T ftoj me Thirrjen e drejt Islame. Prqafoje fen islame, do t jesh i
shptuar. Pranoje Islamin, e prej All-llahut do t fitosh shprblim t
dyfisht, e nse nuk e pranon at, mbi ty do t bie mkati i tr popullit
Kopt.
536
"O ithtar t Librit, ejani t bashkohemi rreth nj fjale t
prbashkt edhe pr ne edhe pr ju: t mos adhurojm tjetr prve All-
llahut! E nse ata nuk pranojn, ju thuani: "Bhuni dshmitar se ne
njmend jemi mysliman!" (3, 64)
537
Resulull-llahu a.s. e zgjodhi Hatib b. Beltaen pr ta drguar kt
mesazh. Kur Hatibi erdhi tek Mukavkisi, i tha: "Para teje n Egjipt sun-
532
Zadu-l-Miad: III/61.
533
Ibni Hisham: II/359.
534
sht e mundur se kjo sht marr nga tradita e Muslimit prej Enesit : II/99.
535
Sipas veprs Rahmetun li-l-Alemin ky sht emri i tij: I/178, ndrsa sipas
Hamidullahut sht quajtur Benjamin.
536
Koptt - t krishtert e Egjiptit.
537
Ibnu-l-Kajjum, Zadu-l-Me'ad: III/61. Shkresa gjer tek e cila ka ardhur Hami-
dullahu n kohn m t re, prmban: "Pranoje Islamin, do t jesh i shptuar, All-
llahu do t jep..., dhe e ka titullin "Kopti"- n vend "mkatet e popullit Kopt;
Resulun Ekrem, f. 136, 137.
368
donte njeriu i cili e konsideronte veten si zot suprem, andaj All-llahu xh.
sh. e mori tek Ai, q t jet vrejtje pr njerzit e ksaj dhe asaj bote. E ka
ndshkuar at vet, por i ka ndshkuar edhe t tjert pr shkak tij. E ti
merr msim prej t tjerve e mos u bn q t tjert t marrin msim prej
teje."
Mukavkisi tha: "Ne e kemi fen ton t ciln nuk do ta ndrrojm,
prve pr tjetr e cila sht m e mir se kjo."
Hatibi tha: "Ne ty t thrrasim n fen Islame. Kjo sht feja m e
prsosur e All-llahut. Ky Pejgamber i thrret njerzit n Islam, e kundr tij
m t ashprit kan qen idhujtart, kurejshitt, ndrsa atyre n armiqsi iu
bashkuan edhe hebrenjt. M t afrmit e Pejgamberit jan t krishtert.
Pasha jetn time, paralajmrimi i Musait pr ardhjen e Isait nuk sht asgj
tjetr pos sikur paralajmrimi i Isait pr ardhjen e Muhammedit. Ne ty t
thrrasim t'i besosh Kur'anit, si i keni thirr ju ithtart e Tores (Tevratit)
t'i besojn Ungjillit (Ingjilit). do Pejgamber ka qen i obliguar t'i thrras
t gjith njerzit e kohs s vet, e ata jan popull i tij, andaj kan qen t
obliguar t'i nnshtrohen atij. Edhe ti je njri prej tyre, e ty t hasi koha e
Pejgamberit ton. Ne ty nuk ta ndalojm t'i besosh Isait, aq m tepr ne t
urdhrojm q ta besosh at."
Mukavkisi tha: "Un kam dgjuar pr ardhjen e ktij Pejgamberi. E
shoh q ky nuk i detyron t tjert pr ta pasuar at, as nuk i ndalon ata q
dshirojn ta pasojn. E shoh se nuk sht magjistar i humbur, e as shortar
rrenacak. Vrej tek ai shenjat e pejgamberllkut, sepse zbulon fshehtsit
dhe lajmron pr lirin dhe shptimin. Do t mendoj pr kt shtje." E
mori mesazhin e Resulull-llahut a.s., e vulosi me vuln e vet dhe ia dha
robreshs, q ta vr n arkzn prej fildishi. Pastaj e thirri sekretarin e
vet, i cili dinte t shkruante arabisht dhe ia diktoi prgjigjjen Resulull-llahut
a.s.:
"Bismil-lahir Rahmanir Rahim, Muhammedit, t birit t Abdullahut,
nga ana e Mukavkisit, t madhit kopt, paqja qoft mbi ty!", e pastaj:
"E lexova mesazhin tnd dhe kuptova n lidhje me ka flet dhe n ka
thrret. E kam ditur se do t paraqitet nj Pejgamber, por kam menduar se
kjo do t jet n Sham. E kam respektuar emisarin tnd dhe me t t'i
drgoj dy robresha, t cilat kan pasur vend t dalluar tek magnati kopt,
dhe t'i drgoj kto dhurata dhe nj mushk pr t kalruar, dhe n fund,
esselamu alejke."
Nuk shtoi m kurrgj, por as nuk e pranoi Islamin. Dy robreshat
quheshin Marija dhe Sirjana.
Mushku ka jetuar gjer n kohn e Muaviut.
538
Resulull-llahu a.s. e
mori pr veti Marijen, e cila i lindi djalin Ibrahimin, kurse Sirjanen ia
538
Zadu-l-Miad: III/61.
369
dhuroi Hasan b. Thabitit, El-Ensariut.
3. Mesazhi drguar Kisras, perandorit t Persis
Resulull-llahu a.s. i drgoi nj mesazh Kisras, perandorit t Persis, me
kt prmbajtje:
"Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga Muhammedi, Pejgamber i All-
llahut, perandorit t Persis, Kisras. Paqja qoft mbi at q sht n rrugn
e All-llahut, q i beson All-llahut, Pejgamberit t Tij dhe q dshmon se
nuk ka zot tjetr, prve All-llahut, Nj t Vetmit, i Cili nuk ka shok dhe
se Muhammedi sht rob dhe Pejgamber i Tij. T thrras me Thirrjen e
All-llahut. Un jam Pejgamber i All-llahut, i drguar pr tr njerzimin pr
ta paralajmruar at q sht i gjall (menur) pr t'u realizuar fjala
(dnimi) ndaj jobesimtarve. (36,70). Prqafoje fen islame, do t
shptosh! Nse e refuzon kt, ather t gjitha mkatet e "Mexhsve"
539
-
Persianve do t bien mbi ty."
Resulull-llahu a.s. caktoi Abdullah b. Hudhafen, Es-Sehmin, pr ta
drguar kt mesazh. Ky ia dorzoi mesazhin magnatit t Bahrejnit. Nuk
jemi t sigurt se a e ka drguar mesazhin prmes ndonj shoku t vet, apo
personalisht ia ka dorzuar perandorit t Persis.
Sido q t jet, kur e lexoi mesazhin e Pejgamberit a.s. Kisrai e
coptoi letrn e tha me aroganc: "Robi i shmtuar i nnshtetasve t mij e
vn emrin e vet para emrit tim." Kur e informuan Resulull-llahun a.s. tha:
"All-llahu ia coptoft perandorin e tij."
Ashtu edhe ndodhi, si tha Resulull-llahu a.s. Kisrai i shkroi nj letr
mkmbsit t Jemenit, Bazanit n t ciln thot: "Drgoji tek ai njeri n
Hixhaz dy njerz, t aft dhe t fuqishm, e le t ma sjellin at!" Bazani
drgoi dy njerzit e vet, me an t cilve ia drgoi edhe nj letr Resulull-
llahut a.s. ku i urdhronte t shkonte tek Kisrai. Kur erdhn kta dy n
Medin, dhe kur u takuan me Resulull-llahun a.s. njri prej tyre tha:
"Shahin-shahi, mbreti i mbretrve, Kisrai, ia drgoi nj letr mbretit Bazan
pr ta drguar dik q t t sjell tek ai, andaj kemi ardhur q t vijsh me
ne". Ai i shqiptoi edhe disa krcnime, kurse Resulull-llahu a.s. i urdhroi
q t vijn nesr.
Ndrkoh n oborrin mbretror t Kisras shprthyen trazirat, pasi q
ushtria persiane psoi disfat t rnd prej ushtris s Cezarit.
Shirevahi, i biri i Kisrait, u ngrit kundr babait t vet dhe e mbyti at, e
pastaj e mori fronin e Persis. Kjo ndodhi ditn e mart, m dhjet
xhumadel-uhra t vitit 7 h. Resulull-llahu a.s. kuptoi pr kt lajm me an
t Vahjit - Shpalljes, andaj, t nesrmen, kur erdhn ata dy, Resulull-llahu
a.s. u tregoi se ka kishte ndodhur, kurse ata than: "A e di ti se 'je duke
539
Adhuruesit e zjarrit (sh.p.)
370
folur? Ne pr ty i tham disa shpifje t lehta, e ti dshiron t themi at ka
thua ti? Ti dshiron q kt t'ia prcjellim mbretit Bazan, apo jo?"
Resulull-llahu a.s. tha: "Po, prcjelljani t gjitha kto prej meje, prve
ksaj thuani atij se feja ime dhe pushteti im do t arrij gjer tek kufijt ku
ka arritur pushteti i Kisras, dhe kjo do t zgjerohet gjer atje ku mund t
shkel kmba e njeriut. Dhe thuani atij: nse e pranon Islamin, do t mbetet
ende n pushtet n mbretrin e vet, dhe se m von do ta trashgojn
djemt e tij."
Kta dy u larguan prej Resulull-llahut a.s. dhe vajtn tek Bazani, t
cilit i treguan t gjitha me radh. Ndrkoh arriti lajmi nga Persia se
Shirevahi e kishte mbytur babn e vet. N t njjtn letr Shirevahi i
shkruan Bazanit: "Krkoje njeriun pr t cilin t ka shkruar babai im, por
mos e sulmo deri t vjen urdhri im pr t."
Ky rekomandim i Shirevahit ishte shkas q Bazani me t gjith
Persiant e vet n Jemen t pranojn Islamin.
540
4. Mesazhi drguar Cezarit, Kajser,
perandorit bizantin
Buhariu transmeton, n suaza t nj hadithi t gjat tekstin e mesazhit
t cilin Resulull-llahu a.s. ia ka drguar perandorit t Bizantit, Herakleut,
me kt prmbajtje:
"Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga Muhammedi, robi dhe Pejgamberi
i All-llahut, Herakleut t madhit t Bizantit. Paqja qoft mbi at q e ndjek
rrugn e All-llahut. Pranoje fen Islame do t shptosh. Pranoje Islamin,
All-llahu do t jap ty shprblim t dyfisht. Nse e refuzon at, mbi ty do
t bie mkati i gjith Arisianve."
541
"O ithtar t Librit (Tevratit dhe Ingjillit), ejani t bashkohemi rreth
nj fjale t prbashkt edhe pr ne edhe pr ju: t mos adhurojm tjetr
prve All-llahut, asnj send t mos ia bjm shok Atij, q njri-tjetrin mos
ta konsiderojm pr zot n vend t All-llahut! E nse ata refuzojn ather
ju thuani: "Bhuni dshmitar se ne njmend jemi mysliman."
542
540
Muhadaratu tarihi-l-Umemi-l-Islamijjeti nga Hudariu: I/147; Fethu-l-Bari:
VIII/127, 128; Rahmetun li-l-Alemin.
541
El-Erisijjun jan shrbtort dhe administratort e perandoris Bizantine, apo
popull pa origjin. Thuhet se jan ithtar t nj far Abdullah b. Erithit, njeriut t
kohve t lashta, i cili e kishte mbytur nj t Drguar t All-llahut, por nuk dihet se
cilin. Kta Arisian e pengonin popullin n fen e All-llahut.
542
Cezari posa kishte ardhur ta vizitonte Kuddusin. Kishte ardhur nga Humsi, q t'i
falnderohet Zotit q e kishte shptuar nga Persiant. (T shikohet Sahihu-l-
Muslim: II/99). Persiant e kishin mbytur Kisran dhe kishin lidh armpushim me
Bizantin, krahas me dorzimin e t gjitha territoreve t cilat i kishin okupuar
Bizantint. Kta ia kthyen kryqin, pr t cilin mendohet se sht kryqi i Isait a.s.
371
Resulull-llahu a.s. pr emisar e zgjodhi Dihjetul b. Hulejfe El-Kelbin,
t cilit i urdhroi q mesazhin t'ia dorzonte t madhit t Basrs, e ky t'ia
dorzonte Herakleut.
Buhariu transmeton nga Ibni Abbasi se Ebu Sufjan b. Harbi ka
lajmruar q Herakleu ia ka drguar prgjigjen atij prmes nj karvani i cili
ka qen n Sham, pr tregti, n kohn kur Resulull-llahu a.s. kishte lidhur
marrveshje paqsore me Ebu Sufjanin dhe me kurejshitt.
Ebu Sufjani ishte n Kuddus, andaj shkoi tek Cezari, i cili e thirri n
rezidencn e tij. Rreth tij ishin magnatt bizantin. E thirri prkthyesin e i
tha: "Pyeti cili sht m i afrt pr nga origjina me at njeri q po
pretendon se sht Pejgamber?" Ebu Sufjani u prgjigj: "Un jam m i
afrmi i tij." Herakleu tha: "Ma afroni at, e shokve t tij thuani q t
radhiten prapa tij." Pastaj Herakleu i tha prkthyesit: "Kt njeri ktu (Ebu
Sufjanin) do ta pyes pr at njeri (Resulull-llahun a.s.), e nse e fsheh t
vrtetn, shokt e tij le t reagojn." Ebu Sufjani tha: "Pasha Zotin, sikur
t mos m vinte turp q prej meje t dgjojn rrena, un do t rrejsha pr
te."
Ebu Sufjani rrfen: "Pyetja e par q ma shtroi ishte:
"far lidhmrie keni mes veti?" Iu prgjigja: "M t afrt."
- Herakleu: "A ka folur ndonjher kush prej jush fjal t tilla para
tij?"
- Ebu Sufjani: "Jo."
- Herakleu: "A ka qen ndokush prej etrve t tij mbret?"
- Ebu Sufjani: "Jo."
- Herakleu: "A e prkrahin at njerzit me pozit apo njerzit e
varfr?"
- Ebu Sufjani: "Njerzit e varfr."
- Herakleu: "A sht duke u shtuar numri i tyre apo paksuar?"
- Ebu Sufjani: "Duke u shtuar."
- Herakleu: "A e lshon ndonjri prej tyre fen e tij nga urrejtja ndaj
saj pasi ta ket pranuar at?"
- Ebu Sufjani: "Jo."
- Herakleu: "A ka qen gnjeshtar para ksaj?"
- Ebu Sufjani: "Jo."
- Herakleu: "A e then fjaln e dhn?"
- Ebu Sufjani: "Jo - por q prej kur nuk jemi bashk nuk e kemi t
ditur se 'sht duke br (dhe m nuk m ka lejuar q t them s paku nj
fjal timen)."
- Herakleu: "A keni luftuar kundr tij?"
Cezari ka ardhur n Kuddus n vitin 629 apo 7 h. pr t'a kthyer kryqin n vend t
vet, dhe t falnderon Zotin pr fitoren e madhe.
372
- Ebu Sufjani: "Po."
- Herakleu: "Si ka qen rezultati i lufts mes jush dhe tij?"
- Ebu Sufjani: "Ndrmerrnim lufta mes veti, lufta garuese, her fitonin
ata, her fitonim ne."
- Herakleu: "ka sht duke krkuar prej jush?"
- Ebu Sufjani: "sht duke thn adhuroni vetm Zotin dhe prve Tij
mos i besoni hyjnive tjer, braktisni besimin e gjyshrve dhe etrve tuaj, na
urdhron q t falemi (namaz) Zotit, t flasim t drejtn, t jemi t
ndershm, t'i mbajm lidhjet farefisnore..."
Pastaj Herakleu i tha prkthyesit: "Prktheja atij: T pyeta pr marr-
dhniet fisnore me te, e ti m the se jeni m t afrt. Kshtu jan Pejgam-
bert e Zotit, m s pari e kan ftuar farefisin e vet dhe popullin e vet. T
pyeta a ka folur dikush prej jush fjal t tilla, para tij, ti the jo. Sikur t
kishte folur ndokush fjal t tilla para tij, kisha menduar se ky njeri sht
duke i imituar t tjert. T pyeta se a ka qen ndokush prej t parve t tij
mbret, ti m the jo. Sikur t kishte qen dikush prej t parve t tij mbret,
kisha menduar se qenka njeri i cili krkon sundimin -pushtetin e t parve
t tij. T pyeta se a jeni duke e akuzuar q ka gnjyer para se t thot kt
q sht duke thn, ti m the jo, e un e di se ai nuk ka mundur t jet i
sinqert ndaj njerzve, e rrenacak ndaj Zotit. T pyeta se a jan duke iu
prgjigjur thirrjes s tij paria e popullit apo shtresa e ult (masa e gjer) e
tij, ti m the se jan duke iu prgjigjur populli i thjesht dhe i pambrojtur, e
zakonisht t tillt kan qen ithtart e t gjith Pejgamberve. T pyeta se
a jan duke u shtuar apo paksuar, e ti m the se numri i ithtarve t
Pejgamberit sht duke u rritur. Kjo sht zakonisht me besimin derisa
shpallja t plotsohet trsisht. T pyeta se a e ka lshuar ndonjri prej tyre
fen nga urrejtja ndaj saj pasi q e ka pranuar at, ti m the se jo, kshtu
ndodh kur njerzit e pranojn besimin me gjith zemr. T pyeta se a sht
besthyes apo tradhtar, ti m the se jo, ndrsa Pejgambert nuk e
tradhtojn besimin e vet. Pastaj t pyeta se ka ju urdhron t besoni, e ti
m the se ju urdhron t besoni All-llahun dhe prve Tij t mos i besoni
hyjnit - zott tjer, q do t thot se ju ndalon t'i adhuroni idhujt. Pastaj ju
urdhron ta kryeni namazin, t jepni sadaka, t jeni t ndershm, e nse
sht kshtu si thua ti, ather ai s shpejti do t sundoj me kto vise ku
tani gjendem un. E kam ditur se ai do t drgohet, por nuk e kam ditur se
do t jet prej jush (Arab). Sikur ta dija se do t mund t arrij tek ai, kisha
br 'mos pr t'u takuar me te. E sikur t isha pran tij, do t'ia kisha lar
edhe kmbt.
Pastaj urdhroi q t'ia lexojn mesazhin e Resulull-llahut a.s. Kur
prfundoi leximi i mesazhit, u ngrit zri i atyre q ishin rreth tij dhe na
urdhruan q t dalim prjashta. Dola prej tij duke i thn shokve t tij q
373
na prcillshin: "E prkrahi djalin e Ebu Kebshit (emri prbuzsh i t parve
t Resulull-llahut a.s.). Ka frik prej tij pr pushtetin e vet." Ather isha
fuqimisht i bindur n suksesin e Resulull-llahut a.s. andaj e kam ndier se
edhe mua All-llahu do t ma prshkoj zemrn me Islam."
543
Ky sht rrfimi i Ebu Sufjanit. Ai ka treguar se far mbresash ka
ln tek Cezari mesazhi i Resulull-llahut a.s. Dshmi pr kt jan edhe
dhuratat shum t vlefshme q ia ka dhn Dihjetul b. El-Kelbit, emisarit t
Resulull-llahut a.s.
Duke u kthyer pr n Medin, afr Hasmejit, Dihjen e sulmuan disa
njerz nga fisi Xhezzam dhe e plakitn krejtsisht. Ky erdhi tek Resulull-
llahu a.s. dhe e informoi pr t gjitha. Resulull-llahu a.s. e drgoi Zejd b.
Harithin n Hasnej, i cili gjendej prapa Vadil-Kuras, s bashku me
pesqind njerz.
Zejdi e sulmoi fisin Xhezzam dhe shum prej tyre i mbytn, e pastaj ua
konfiskuan tr pasurin, shum shpata, nj mij deve, pesqind kuaj dhe i
robroi njqind gra dhe fmij.
N mes Resulull-llahut a.s. dhe fisit Xhezzam ishte br pajtimi andaj
Zejd b. Rufa'ah Xhezzami, njri nga paria e ktij fisi, shpejtoi pr t
protestuar tek Resulull-llahu a.s. Ai dhe mashkujt e fisit t vet e kishin
pranuar Islamin dhe i ndihmuan Dahjetit kur e sulmuan gjat udhtimit, e
tani krkonte falje pr fisin Xhezzam.
Resulull-llahu a.s. pranoi pretekstin e tij dhe urdhroi q t'u kthehen
plakat dhe t lirohen robrit.
Shumica e historianve mendojn se kjo fushat ushtarake ka ndodhur
para Hudejbis, por ky sht gabim i qart, sepse drgimi i mesazhit
Herakleut ka ndodhur pas Hudejbis. Pr kt arsye Ibnu-l-Kajjumi thot
se padyshim ka ndodhur pas Hudejbis.
544
5. Mesazhi drguar El-Mundhir b. Savit
Resulull-llahu a.s. mesazhin e thirrjes n Islam, sunduesit t Bahrejnit,
El-Mundhir b. Savit, ia drgoi me an t El-Ala' b. El Hudramijjut. Kur e
pranoi kt dhe e lexoi, Mundhiri, pas nj kohe e drgoi prgjigjen, ku
thot:
"O Pejgamber i All-llahut, ia lexova mesazhin tnd popullit t
Bahrejnit, dikujt prej tyre i plqeu Islami, e deshtn at dhe u bn
mysliman. Por ka edhe sish t cilt nuk e pranuan at. N shtetin tim ka
farisej (adhurues t zjarrit) dhe hebrenj, andaj m udhzo gjersisht se si t
veproj."
Resulull-llahu a.s. iu prgjigj:
543
Sahihu-l-Buhari: I/4; Sahihu-l-Muslim: II/97-99.
544
Zadu-l-Me'ad: II/122 dhe margjina e librit Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, f. 29.
374
"Bismil-lahir Rahmanir Rahim. Nga ana e Muhammedit, Resulull-llah,
Mundhir b. Savit.
Paqja qoft mbi ty. E falnderoi All-llahun, nuk ka zot tjetr, prve
All-llahut dhe Atij i falnderoi, dhe dshmoj se Muhammedi sht rob dhe
Pejgamber i Tij, e pastaj, ta prkujtoj All-llahun e Madhruar.
Dije se, ai i cili e kshillon diknd, m s pari duhet t'a kshilloj
vetveten, ndrsa ai q sht i dgjueshm ndaj emisarve t mij dhe pason
urdhrat e tyre, sht i dgjueshm edhe ndaj meje. Kush i pranon kshillat
e tyre, ka pranuar edhe t miat. Emisart e mi m kan folur mir pr ty.
Un prej teje krkoj q atyre myslimanve, t cilt e kan pranuar Islamin,
t'u lejosh t jetojn n paqe, dhe t'i falish ata t cilt krkojn ndjes prej
teje. Prderisa je kshtu i mir, ne nuk do t heqim nga pozita. Kush
mbetet n hebraizm dhe fariseizm, le ta paguaj xhizjen."
545
6. Mesazhi drguar Hovdhete b. Aliut, sunduesit t Jemenit
Resulull-llahu a.s. i drgoi nj mesazh Hovdhete b. Aliut, sunduesit t
Jemenit, me kt prmbajtje:
"Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga ana e Muhammedit, Pejgamber i
All-llahut deri te Hovdhete b. Ali, paqja qoft mbi at i cili e pason rrugn
e All-llahut, un e di se feja ime do t paraqitet n tr botn, andaj
pranoje Islamin, do t shptosh dhe do t mbetesh sundues aty ku je tani."
Resulull-llahu a.s. ia besoi drgimin e mesazhit Sulejh b. Amr El-
Amiriut, i cili vajti tek Hovdheti, ia dorzoi mesazhin e vulosur, e
prshndeti, e pastaj ia lexoi at. Hovdhete iu prgjigj Resulull-llahut a.s.
me kto fjal: Sa e mir dhe e bukur sht ajo n ka m thrret. Arabt
m ndjekin nga ky vendi im, e ti ma mundso t kam edhe un hise s
bashku me ty, e un do t pasoj ty." Hovdhete e shprbleu Sulejten me t
holla dhe i dhuroi rroba t shtrenjta, me t cilat u kthye tek Resulull-llahu
a.s. dhe ia dorzoi letrn.
Resulull-llahu a.s. e lexoi at, e tha: "Sikur t ma krkonte vetm nj
pjes t toks, nuk do t'ia jepsha, sepse do ta humbte edhe at q
posedon."
Kur u kthye Resulull-llahu a.s. nga ekspedita pr lirimin e Meks,
Xhibrili a.s. e informoi se Hovdhete kishte vdekur. Resulull-llahu a.s. tha:
"N Jemen do t paraqitet nj njeri i cili rrejshm do t prezentohet se
sht Pejgamber, e do t vritet pas vdekjes sime." Dikush prej t prani-
shmve pyeti: "O Pejgamber i All-llahut, kush do ta vret at?" Resulull-
545
Zadu-l-Me'ad: III/62. Teksti, t cilin e ka siguruar n koh m t re dr.
Hamidullahu, sht marr nga libri, t cilin e ka gjetur ai. Teksti ndryshon vetm n
nj fjal: "Nuk ka Zot tjetr, prve Tij" (La ilahe gajruhu), n vend se: "Vetm Ai
sht Zot" (La ilahe ilahu).
375
llahu a.s. tha: "Ti dhe shokt tu," e n fund ndodhi mu kshtu.
546
7. Mesazhi drguar Harith b. Ebi Shemer El-Gassanit, sunduesit t
Shamit (Damaskut)
Resulull-llahu a.s. i drgoi nj mesazh Harithit, me kt prmbajtje:
"Bismil-lahir Rahmanir Rahim. Nga ana e Muhammedit, Resulull-llahut,
Harith b. Shemerit, paqja qoft mbi at, q sht n rrugn e All-llahut, i
cili beson dhe i cili e flet t vrtetn. Un t thrras t besosh All-llahun
dhe Atij t mos i shoqrosh askend. Sundimi n mbretrin tnde do t
mbetet ty."
Mesazhin sipas zgjedhjes s Resulull-llahut a.s. e drgoi Shuxha b.
Vehb nga fisi Beni Esed b. Huzejmeh. Kur Harithi pranoi mesazhin, brtiti:
"Kush mundet mua t ma rrmbej fronin? Un do t shkoj ta shoh at."
Islamin nuk e pranoi.
547
8. Mesazhi drguar sunduesit t Ammanit
Resulull-llahu a.s. i drgoi nj mesazh mbretit t Ommanit, Xhiferit
dhe vllait t tij Abdu Ibnej Xhilendit, me kt prmbajtje: "Bismil-lahir
Rahmanir Rahim. Nga ana e Muhammedit t birit t Abdullahut, deri te
Xhiferi dhe Abdu Ibnej El-Xhilendi. Paqja qoft mbi at i cili pason rrugn
e All-llahut! Ju ftoj ju t dyve n Thirrjen Islame. Pranone Islamin, do t
jeni t shptuar. Un me t vrtet jam Pejgamber i All-llahut pr mbar
njerzimin, pr t'i paralajmruar ata t cilt jan t menur dhe pr dnimin
ndaj jobesimtarve. Nse ju do t jeni t ngulmt dhe t qndrueshm n
Islam, do t mbeteni n pushtet, e nse refuzoni kt, ather sundimi juaj
do t ju dal doret. Kuajt e mi do t shetisin fushave tuaja, ndrsa
paralajmrimi im do t njmendsohet mbi mbretrin tuaj."
Resulull-llahu a.s. caktoi Amr b. El-Asin r.a. pr ta drguar mesa-
zhin.
Amri r.a. rrfen: "Mora rrug dhe mbrrijta n Omman, ku e takova
Abd Ibnejin i cili ishte njeri zemrbut dhe me sjellje t mir, e i thash:
"Un jam delegat i Pejgamberit t All-llahut. Kam ardhur te ti dhe te vllai
yt." Ai u prgjigj: "Vllai im sht m i madh se un, andaj sht n
pushtet. Do t t drgoj tek ai, dhe le ta lexoj mesazhin q e ke sjellur."
Pastaj pyeti: "E n ka thrret t'i?"
- Amri: "Un thrras t'i besoni All-llahut, Nj t Vetmit, q asnj send
t mos ia bni shok, ta braktisni adhurimin ndaj hyjnive tjer, t dshmoni
se Muhammedi sht rob i All-llahut dhe Pejgamber i Tij,"
- Abdi: "O Amr, ti je i biri i kryeparit t popullit tnd, si veproi babai
546
Zadu-l-Me'ad: III/63.
547
Zadu-l-Me'ad: III/62; Muhadaratu Tarihi-l-umemi-l-Islamijje nga Hudariu:
I/146.
376
yt kur e pranove Islamin? Ne, babain ton e kemi shembull."
- Amri: "Vdiq duke mos e pranuar Muhammedin Resulull-llahun a.s. e
un kam pasur dshir q t besoj dhe ta pranoj Islamin. Por edhe un
kam pasur mendim t njjt sikurse ai, derisa All-llahu m udhzoi n
Islam."
- Abdi: "Kur e pranove Islamin?"
- Amri: "Rishtas."
- Abdi: "Ku e pranove Islamin?"
- Amri: "Tek Nexhashiu (Negusi)", dhe i tregova se edhe ai e ka
pranuar Islamin.
- Abdi: "E 'bri populli i tij n mbretri?"
- Amri: "Ata e pranuan at si mbret dhe e prqafuan Islamin."
- Abdi: "E patrikt dhe etrit e krishter, a vepruan edhe ata njsoj?"
- Amri: "Po."
- Abdi: "Ke kujdes, o Amr, se ka po flet. Ti e di se vetia m e
rrezikshme e njeriut sht - rrena!"
- Amri: "Nuk jam duke rrejtur, sepse feja jon e ndalon rrenn."
- Abdi: "Mendoj se Herakleu nuk sht i informuar pr Islamin e
Nexhashiut."
- Amri: "E din."
- Abdi: "Si e din ti kt?"
- Amri: "Nexhashiu ia paguante tatimin atij, ndrsa, prej kur e prqafoi
Islamin dhe e pranoi Muhammedin a.s. pr Pejgamber tha: "Pasha All-
llahun, nuk ja japi m asnj dirhem." Pr kt e lajmruan Herakleun.
Vllai m i madh e pyeti: "A mos, vall, do t lejosh qe i prvuajturi yt t
mos paguaj tatimin dhe t besoj n fen tjetr pos tndes, dhe at n nj
fe t re?" Herakleu u prgjigj: "Njeriu e dshiron at fe q e ka zgjedhur
pr veti, ka t bj me t? Pasha Zotin, sikur t mos m dhimbsej pushteti,
edhe un do t veproja njsoj sikur ai."
- Abdi: "Ke kujdes, o Amr, 'po flet kshtu?"
- Amri: "Pasha All-llahun, ta them t vrtetn."
- Abdi: "M thuaj, ka preferon feja jote, e ka ndalon?"
- Amri: "Urdhron bindjen ndaj All-llahut t Madhruar xh.sh. kurse
ndalon brjen e mkateve. Urdhron vepra t mira, mirmbajtjen e lidhjeve
farefisnore, ndrsa ndalon dhunn dhe armiqsin. Ndalon zinan, alkoolin,
adhurimin e gurve, idhujve dhe kryqit."
- Abdi: "Kjo sht feja m e mir pr t ciln kam dgjuar. N far
gjra t mira thrret ajo! Sikur t donte vllai im t m dgjonte, do t'i
hipnim kuajve dhe do t shkonim tek Resulull-llahu a.s. pr t dshmuar
dhe pr t besuar n pejgamberllkun e tij. Por vllai im e don pushtetin,
sikur ta braktiste dhe t mnjanohej."
377
- Amri: "Nse ai e pranon Islamin, Resulull-llahu a.s. do ti lejonte atij
t bhet mbret i popullit t vet. Ather ai do te mbledhte sadakan, nj
pjes nga pasuria e pasanikve, pastaj do t'ia ndante at t varfrve."
- Abdi: "Sa etik e bukur, sa e mir qenka kjo ndarje. E 'do t thot
sadaka?"
- Amri: "Un ather i shpjegova se ka Resulull-llahu a.s. nnkupton
me sadaka, dhe se ka jepet nga pasuria, gjersa nuk erdha te devet."
- Abdi: "O Amr a mos, vall, vjen n pyetje edhe bagtia jon e cila
kullot bari e pi uj?"
- Amri: "Po."
- Abdi: "Pasha Zotin, mendoj se populli im nuk do t pranonte dhe
nuk do t'i nnshtrohej ksaj dispozite
- Amri: "I kalova dit me radh para ders se tij, ndrsa ai shkonte tek
vllai i tij dhe ia transmetonte fjalt e mia. Pastaj, nj dit m ftoi, e un
hyra brenda tek vllai m i madh. Oborrtart e tij ma morn turbanin dhe
xhyben (kaftanin), e ai u tha: "Lreni le t hyj!" Un hyra e desha t ulem,
por ata m ndaluan gjersa ai nuk m lejoi. E shikova at, e ai, Xhiferi
(vllai m i madh) tha: "Fol, 'dshiron?"
- Amri: "Ia dhash mesazhin e vulosur. Ai e theu vuln, dhe e lexoi gjer
n fund. Pastaj ia dha vllait t vet, e edhe ai e lexoi. Ather pash se vllai
i tij sht m zemrbut se ai."
- Xhiferi: "E kush e pason at?"
-Amri: "Njerzit t cilt e don fen Islame, t cilt e kan zgjedhur
pos feve tjera dhe t cilt me mendjen e vet e kan kuptuar se me ann e
porosive t All-llahut jan t shptuar nga lajthitja, n t cilin patn jetuar.
Un ende nuk kam par ndonj njeri t pavendosur sikurse ti. Nse ti nuk e
pranon sot Islamin dhe nuk fillon ta pasosh at, ather koha do t t
shkel. Prandaj, pranoje Islamin, do t jesh i shptuar dhe do t jesh sun-
dues i pranuar tek populli yt. Ather nuk do t t sulmoj ushtria jon.
Un edhe sot jam ktu, e nesr do t udhtoj prapa."
U ktheva tek vllai i tij, Abdi, e ai m tha: "O Amr, shpresoj se ai do
t'a pranoj Islamin, vetm nse nuk i dhimbset pushteti."
-Amri: "Shkova tek ai pr t dytn her, por nuk m pranoi. Un
prsri u ktheva te vllai i tij dhe i tregova se nuk kam mundur t hyj tek
ai. Abdi m drgoi tek Xhiferi, e ai tha:
"Kam menduar pr propozimin tnd q t pranoj Islamin, por erdha
n prfundim se do t bhem njri ndr arabt m t dobt nse mbretrin
time ia dorzoi atij njeriu. Ushtria e tij nuk do t vij ktu, e nse
megjithat vjen, ather do ket prleshje t ashpr."
Amri: "Un nesr udhtoj prapa."
T nesrmen Amri u mor me vllan e vet, gjersa ishin vetm: "Prse
378
mos t pranojm edhe ne? Secilit q ia ka drguar thirrjen pr Islam, i
sht prgjigjur dhe e ka pranuar at."
Amri: "Kur agoi dita, Xhiferi drgoi t m thrrasin dhe e pranoi
Islamin, edhe ai edhe vllai i tij. Vrtetuan pejgamberllkun e Resulull-
llahut a.s. kurse mua ma mundsoi tubimin e zekatit dhe t'i interpretoj
rregullat, dhe m ndihmonin kundr atyre t cilt m kundrshtonin."
548
Prmbajtja e ktij mesazhi tregon sheshazi se ky ju sht drguar dy
vllezrve me vones t madhe n krahasim me mesazhet tjera drguar
perandorve dhe sundimtarve. Ndrsa shumica mendojn se ky mesazh ju
sht drguar pas lirimit t Meks.
Me an t ktyre mesazheve, Resulull-llahu a.s. iu ka prezentuar
parimet e fes Islame sundimtarve m t famshm t asaj kohe. N mesin
e tyre ka asish t cilt e pranuan Islamin, e disa t tjer mbetn n
mosbesim. Mirpo, sht me rndsi se edhe ata filluan t mendojn pr
Muhammedin a.s. dhe pr Islamin.

548
Zadu-l-Me'ad: III/62, 63.
379
AKTIVITETET USHTARAKE PAS MARRVESHJES S
HUDEJBIS
Ekspedita n Gabeh ose n Dhi-Kared.
jo fushat ushtarake sht ndjekje e nj grupi kriminelsh nga fisi
Benu Fuzareh, i cili merrej me kusari dhe n kt mnyr
prpiqej t vinte gjer tek Resulull-llahu a.s. K
Kjo sht beteja e par q e ka ndrmarr Resulull-llahu a.s. pas
Hudejbis, e para Hajberit. Buhariu n prmbledhjen e vet thot se ekspe-
dita ka qen tre vjet para Hajberit. Gjithashtu edhe Muslimi n Musnedin e
vet transmeton hadithin prej Seleme b. El-Ekv'aes. Ndrsa historiant e
ktyre betejave thon se kjo ka ndodhur para Hudejbis. Ajo q sht n
Sahih (prmbledhjen e haditheve) sht m e sakt se mendimet e histori-
anve.
549
Prmbajtja e ksaj beteje gjendet n rrfimin e pjesmarrsit trim
Seleme b. El-Ekv'aes, i cili thot: "Resulull-llahu a.s. e drgoi nj djalosh
n prcjelljen time, e un u nisa s bashku me t duke kalruar kalin e
Talhas. Kur gdhim n mngjes, pam se Abdu-r-Rahman El-Fezzariu e
kishte sulmuar kullosn, i kishte rrmbyer devet qumshtore dhe e kishte
mbytur bariun. Un brita: "O Rebah, merre kt kal dhe shpejto tek Talha,
dhe informoje Resulull-llahun a.s. se ka ka ndodhur." Rebahi kalroi, e
un hipa mbi nj kodr u ktheva kah Medina dhe brita sa mujta tri her: "Ja
sulmi plakits armiqsor!" Pastaj u nisa gjurmve t armikut dhe fillova t'i
gjuaj me shigjeta duke recituar vargje: "Un jam Ibnu-l-Ekv'ae, e kjo dit,
sht dit hakmarrjeje."
El-Ekv'ae vazhdon rrfimin: "Un i gjuajsha pandrprer dhe i
friksojsha ata, kur papritmas u paraqit nj kalors. U fsheha pas nj lisi, e
gjuajta me shigjet dhe ai u rrzua. T tjert ikn n nj gryk mali t
ngusht, e un fillova t'i gjuaj me gur. Dhe kshtu i ndiqsha ata, gjersa
All-llahu xh.sh. pas shpins sime drgoi devet e Resulull-llahut a.s.
Kusart u gjendn mes meje dhe deveve. E un prsri vazhdova t'i ndjek
dhe t'i gjuaj, e ata m gjuajtn me tridhjet testija dhe tridhjet shtiza pr t
m ndalur. Sa her q ecsha duke i ndjekur ata, lja gjurm pas veti, sipas
t cilave Resulull-llahu a.s. dhe as'habt e tij do t mund t m gjenin.
549
Sahihu-l-Buhari: II/693; Sahihu-l-Muslim: II/113-115; Fethu-l-Bari: VII/460,
461, 463; Zadu-l-Me'ad: II/120.
380
Kusart arritn n grykn Thenijjeh dhe u uln pr t drekuar. Un u ula
maje nj shkrepi, ndrkoh katr vet prej tyre u drejtuan kah un. I pyeta:
"A e dini se kush jam un? Un jam Seleme b. El-Ekv'ae, kush guxon t
luftoj me mua, vetm le t urdhroj e t shohim se kush do t fitoj, e un
gjer m sot ende nuk kam dshtuar." Ata u kthyen prapa. Nuk kaloi shum
koh, kur atje prej s largu pash ushtrin e Resulull-llahut a.s. dhe kuajt, t
cilt onin pluhur. I pari ishte Ahrami, pas tij Ebu Katade, e pas tij El-
Mikdad b. El-Esvedi. U prleshn Abdu-r-Rahmani (prijsi i kusarve) dhe
Ahrami (kalorsi i Resulull-llahut a.s.). Ahrami e cingrisi kalin drejt
Abdu-r-Rahmanit, e ky e plagosi dhe e mbyti at. Abdu-r-Rahmani i hipi
kalit t tij, e ky e rrzoi dhe e lndoi. Abdu-r-Rahmani e theri dhe e mbyti.
Pastaj i hipi kalit t vet dhe filloi t ikte. Pas tij shpejtoi Katade, e plagosi
at dhe e mbyti.
Kur e pa kt grupi i kusarve, u dhan n ikje me t katrtat. Ne i
ndiqnim. Un vrapojsha pas tyre (pa kal), e ata, para perndimit t diellit
hyn n gryk mali ku kishte uj. Uji quhej Dhi-Kired. Ishin t etshm,
andaj deshtn t pin uj, por un i dbova nga uji, e ata nuk patn rast t
pin asnj pik. Resulull-llahu a.s. mbrriti n kohn e jacis, e un i
thash: "O Pejgamber i All-llahut, kusart jan t etshm, sikur t m
drgoje me uj, un do t shptoja ka mund t shptohej, do ti mbytja
disa prej tyre. Resulull-llahu a.s. tha: "O Ibnu-l-Ekv'ae, ti je n gjendje ta
bsh kt, por kij durim." Pastaj tha: "Ata do t ndalen tani n Gatafan."
Resulull-llahu a.s. ka thn: "Kalorsi i yn m i mir at dit ka qen Ebu
Katade, kurse kmbsori m i mir, Seleme b. Amr b. El-Ekv'ae." Mua mi
dhuroj dy shtiza, nj pr shkak se isha kmbsor, e t dytn se isha
lufttar i mir. Prandaj, kur u kthyem n Medin, m mori pran n
deven e tij Resulull-llahu a.s. gjat kohs s ksaj ekspedite, n Mek e la
Ummi Mek'tumin pr ta zvendsuar, ndrsa flamurin luftarak e ka bartur
El-Mikdad b. Amri.
550
550
Sahihu-l-Buhari: II/603; Sahihu-l-Muslim: II/113-115; Zadu-l-Me'ad: II/120.
381
BETEJA PR HAJBER DHE VADI-L-KURA (Muharrem, viti 7 h.)
ajberi sht larg prej Medins shtatdhjet-tetdhjet mila nga
ana veriore. Sot Hajberi sht nj fshat me klim t rnd dhe jo
t shndosh. H
Shkaku i betejs
Kur Resulull-llahu a.s. u sigurua prej njrit nga tre armiqt e bashkuar,
dhe at m t rrezikshmit, pas marrveshjes s Hudejbis, dshironte t'i
qronte hesapet me dy armiqt e mbetur: me hebrenjt dhe me fiset arabe
t Nexhdit, Kjo ishte e domosdoshme n mnyr q t arrihej paqja n tr
Arabin. Vetm ather, pas shum viteve t gjata e t rnda luftimesh,
myslimant do t kishin mundsi t'i qasen studimit dhe prezentimit t
Shpalljes s All-llahut.
Meqense Hajberi ishte qytet spiunazhi dhe komploti, qendr e pro-
vokimeve ushtarake, erdhe e przierjeve dhe nxitjeve armiqsore pr
luftra, e kishte merituar q myslimant t'i sulen.
Pas t gjitha ktyre, nuk duhet harruar se banort e tij kan qen
iniciator pr bashkimin e t gjith armiqve n luftn e prbashkt kundr
myslimanve. Ata e kan bindur fisin Benu Kurejdha pr tradhti dhe
mashtrim. Ata jan ndrlidhur me munafikt, apo pjestart e kolons s
pest n shoqrin Islame. Ata i kan nxitur fiset Gatafane dhe fiset tjera
beduine, apo krahun e tret t armikut t bashkuar, e m n fund edhe vet
jan prgatitur pr t sulmuar.
Krahas t gjitha ktyre prgatitjet e veta i kan hedhur myslimant n
sprovime dhe mundime t vazhdueshme. Hebrenjt, e kan prgatitur
planin pr ta mbytur Resulull-llahun a.s., pr 'arsye myslimant kan qen
t detyruar q pandrprer t ndrmarrin fushata ushtarake, patrullime dhe
aksione, me qllim q t'i zn udhheqsit komplotist, si jan Selam b.
El-Hakiki, Esir b. Zarami etj.
Mirpo, obligimi i myslimanve ndaj ktyre hebrenjve ka qen m i
madh se kjo shum m hert, por me menuri dhe me arsye i kan toleruar
kto, derisa t'i pastrojn gjrat me armikun m t fuqishm, m t madh
dhe m kokfort, kurejshitt e Meks, t cilt vazhdimisht u bnin
rezistenc myslimanve. Meqense kjo rezistenc ishte dobsuar pak, dhe
382
pasi q myslimant kishin arritur marrveshje pr armpushim n Hudejbije
dhe kishin nnshkruar kontratn me ta, terreni ka qen i pastr pr t'i
qruar hesapet me kriminelt tjer. Prandaj edhe po afrohej koha e ksaj
llogarie.
Vajtja n Hajber
Ibni Is'haku rrfen: "Resulull-llahu a.s. pasi q u kthye nga Hudejbija,
n Medin qndroi gjat muajit dhul-hixhxhe dhe nj pjes t muajit
muharrem, kurse n gjysmn e dyt t ktij muaji myslimant u nisn pr
n Hajber."
Mufesirt - komentuesit e Kur'anit, thon: "All-llahu xh.sh. Hajberin
ua ka premtuar myslimanve. I Madhruari thot n Kur'an: " All-llahu ju
ka premtuar plak t begat q do t fitoni, e kt ua shpejtoi juve."
(48, 20). All-llahu e ka shpejtuar armpushimin n Hudejbije, n mnyr q
t fitojn plakn e begat pasi t'a ken marr Hajberin."
Numri i ushtris myslimane
Kur munafikt dhe njerzit me karakter dhe me iman t dobt u ndan
nga Resulull-llahu a.s. n Hudejbije, All-llahu xh.sh. i urdhroi Pejgamberit
t Vet, se si t vepronte me ta:
"Ata t cilt mungojn sigurisht do t thon kur niseni t merrni
plakat: "Na lejoni edhe neve t ju shoqrojm", n mnyr q t'i
ndrrojn fjalt e All-llahut. Thuaj: "Ju assesi nuk do t na
shoqroheni, kt edhe m hert e ka thn All-llahu!", e ata do t
thon: "Nuk sht ashtu, por ju na kini zili." As ashtu nuk sht, por
ata pak ka kuptojn." (48, 15).
Kur Resulull-llahu a.s. vendosi t niset pr n Hajber, shpalli q asnjri
nuk guxon t niset nse nuk sht gati pr xhihad - luft n rrugn e All-
llahut. Dhe, me t vrtet, askush tjetr nuk u nis, pos as'habve nga
beslidhja, e ata ishin nj mij e katrqind lufttar.
N Medin e la zvends Sebba b. Urfetah El-Gaffarin, kurse sipas
mendimit t Ibni Is'hakut ky ka qen Numejleh b. Abdullah El-Lejthi. Sipas
hulumtuesve t historis Islame, m i sakt sht emri i par.
551
N at koh Ebu Hurejre erdhi n Medin si mysliman. Sebba b.
Urfetatin e takoi n namaz t mngjesit, andaj u lidh n namaz pas tij, e pas
selamit Ebu Hurejre i tregoi Sebbahut se e kishte prqafuar fen Islame.
Kur u kthye Resulull-llahu a.s. nga Hajberi, i tha myslimanve ta llogarisin
edhe Ebu Hurejren s bashku me shokt e tij n ndarjen e plakave t
lufts.
Lidhja e munafikve me hebrenjt
551
Fethu-l-Bari: VII/460; Zadu-l-Me'ad: II/133.
383
Munafikt punonin pr hebrenjt. Udhheqsi i tyre, kryemushriku,
Abdullah b. Ubeje drgoi nj raport n Hajber, me kt prmbajtje:
"Muhammedi sht nisur drejt tek ju, keni kujdes dhe mos u frik-
soni. Ju jeni numerikisht m shum dhe m t prgatitur. Ushtria e
Muhammedit sht nj grup i vogl njerzish t paorganizuar dhe t
armatosur dobt."
Kur n Hajber msuan pr kt lajm, e drguan Ken'aneh b. Ebil
Hakikin dhe Hazet b. Kajsin pr t'iu ndihmuar gatafant. Ata ishin aleat t
hebrenjve t Hajberit dhe mbronin prapavijn e tyre nga myslimant.
Banort e Hajberit u premtuan gjysmn e t korrurave t Hajberit nse i
mundin myslimant.
Rruga gjer n Hajber
Resulull-llahu a.s. u nis pr n Hajber kah kodra Isra, pastaj Es-Suhbe,
dhe rrugs prmes lugins Er-Rexhi'e. Largsia mes Er-Rexhias dhe
gatafant sht njzet e katr or ecje.
Gatafant u prgatitn dhe u nisn pr n Hajber q t'i ndihmojn
hebrenjt. Gjat udhtimit, prapa tyre u dgjua nj zhurm e madhe, andaj
menduan se myslimant i kan sulmuar familjet dhe pasurit e tyre, dhe u
kthyen prapa. N kt mnyr rruga mes Resulull-llahut a.s. dhe Hajberit
ishte e lir.
Pastaj Resulull-llahu a.s. i thirri dy t rinj, q ishin nisur s bashku me
ushtrin, t'i tregojn rrugn m t mir dhe m t sigurt, n mnyr q n
Hajber t hyjn nga veriu, apo nga ana e Shamit pr t'i penguar hebrenjt
t ikin n Sham dhe njkohsisht t'ua ndrprejn rrugn kah gatafant.
Njri prej tyre tha: "Un do t'ju udhheq, o Pejgamber i All-llahut." Ai i
oi gjer tek nj udhkryq, e pastaj tha: "donjra prej ktyre rrugve na
shpie n cakun e dshiruar." Resulull-llahu a.s. e urdhroi t'i tregonte emrat
e secils rrug. Ai tha: "E para quhet Huzn, e dyta Shash, e treta Hatib
dhe e katrta Husejl. Resulull-llahu a.s. nuk deshti t niset n asnjrn prej
tyre. Mbeti vetm edhe nj drejtim, e Umeri r.a. pyeti: "Si quhet kjo
rrug?" Udhrrfyesi u prgjigj: "Merhab". Resulull-llahu a.s. vendosi q t
niseshin ksaj rruge.
Disa ndodhi gjat udhtimit pr n Hajber
1. Transmetohet prej Seleme b. El-Ekv'aes, i cili thot: "U nism me
Resulull-llahun a.s. pr n Hajber. Udhtonim natn. Njri prej njerzve i
tha Amirit: "O Amir, t'i dgjojm disa vargje tuaja." Amiri ishte poet, andaj
filloi t kndonte:
"O All-llah, t mos ishe Ti nuk do t'ishim t prudhur ne,
nuk do t ndanim sadakan dhe nuk do t'ishim namazli ne.
Fali lufttart tu, t cilt Ty t besojn,
384
prforcoju shtigjet e rrugs derisa dushmanin e dbojn.
Qetsin tnde lshoje mbi ne,
luftn nuk do t'a refuzojm ne,
e le t irret soji i tyre."
Resulull-llahu a.s. e dgjoi kt kng, e pastaj pyeti: "Kush sht ai
q udhheq (kndon)?" U prgjigjn: "Amir b. Ekv'ae." Resulull-llahu a.s.
tha: "All-llahu e mshiroft." Ai njeri (q i tha Amirit t kndoj) tha:
"Sigurisht do t jet ashtu, o Pejgamber i All-llahut, por a do t m gzosh
edhe mua me at?"
552
Myslimant e dinin se Resulull-llahu a.s. nuk do t'i thoshte posarisht
(jerhamuhullahu) All-llahu e mshiroft e t mos dihet se do t bie
shehid.
553
Dhe, me t vrtet, ky Amiri ra n betejn e Hajberit.
2. Duke udhtuar, ushtria e pa prej s largu luginn e Hajberit, andaj
t gjith njzri thirrn tekbirin: "All-llahu ekber, All-llahu ekber, la ilahe
ilAll-llah!" Resulull-llahu a.s. tha: "Bhuni t kujdesshm ndaj vetvetes, ju
nuk jeni duke thirrur t shurdhtin, e as t papranishmin, por ju jeni duke
thirrur At q i dgjon t gjitha dhe i cili sht shum afr jush.
554
3. N Suhbe, afr Hajberit, Resulull-llahu a.s. e fali namazin e ikindis.
Pastaj krkoi q t'ia sjellin furnizimin e udhtimit. Asgj nuk i solln,
prve qullit. Ai urdhroi q t prgatitet sasi e mjaftueshme, pastaj ngrni
e ngrnn edhe t tjert, pastaj u ngrit, e shprlau gojn, e e shprlan edhe
t tjert, dhe filloi ta fal akshamin duke mos e prsritur abdestin
555
(kishte abdest q nga ikindia), e pas akshamit e fali edhe jacin me po at
abdest.
556
Ushtria myslimane pran mureve t Hajberit
Natn e fundit n prag t betejs myslimant bujtn n afrsi t
Hajberit, dhe hebrenjt nuk i kishin vrejtur. Resulull-llahu a.s. e ka pasur
zakon q nse n mbrmje i afrohej armikut mos t'a sulmonte at gjersa
nuk agonte. At dit kur agoi, e fali sabahin, pastaj i hipn t shaluarave
dhe u nisn.
Banort e Hajberit ishin duke dalur n fusha me trplota dhe shporta
dhe asgj nuk kishin vrejtur. Kur e pan ushtrin than: "Muhammedi,
pasha Zotin, Muhammedi dhe ushtria e tij!"
Pastaj duke shpejtuar ikn n qytetin e tyre, ndrsa Resulull-llahu a.s.
552
Sahihu-l-Buhari, kaptina mbi Hajberin: II/603; Sahihu-l-Muslim, kaptina Beteja
pr Kared dhe t tjera: II/115.
553
Veprat dhe kaptinat e njjta.
554
Sahihu-l-Buhari: II/605.
555
Sahihu-l-Buhari: II/605.
556
Megazi El-Vakidi, Beteja pr Hajber, f. 112.
385
tha: "All-llahu ekber, qoft i shkretuar Hajberi, All-llahu ekber, qoft i
shkretuar Hajberi." "Nse ne lshohemi gjer tek oborret hebreje, sa
mngjes i zi do t gdhij pr ata q kan qen t paralajmruar." (37,
177).
557
Resulull-llahu a.s. pr fushim e zgjodhi nj vend afr mureve t qytetit.
N at ast erdhi Habab b. El-Menziri e i tha: "O Pejgamber i All-llahut, a
t ka urdhruar All-llahu q t fushojm n kt vend apo kjo sht sipas
planit tnd strategjik?" Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Kjo sht zgjedhja
ime." Hababi i tha: "O Pejgamber i All-llahut, ky vend sht shum afr
mureve t Hajberit. T gjith lufttart hebrenj do t jen aty. Ata e din
gjendjen ton, e ne nuk e dim gjendjen e tyre. Shigjetat e tyre do t arrin
gjer tek ne, kurse tonat nuk do t mund t arrin gjer tek ata. Natn nuk
mund t jesh i sigurt prej tyre. Ndrsa nj vend tjetr sht mes t palmave
dhe sht i fshehur. Mund t ngrehen adrat. Nse urdhron t ndrrohet
vendi, ather le t jet ky vend ku do t fushojm."
Resulull-llahu a.s. tha: "Le t jet vend-fushimi ky q propozove ti."
Pastaj e ndrruan vend-fushimin.
Kur ju afruan Hajberit, dhe kur e pan at, Resulull-llahu a.s. tha:
"Ndaluni!" Kur u ndaln, ather tha: "O All-llah, Sundues i shtat qiejve
dhe hapsirs q e mbulojn ato, Sundues i shtat tokave dhe tr asaj q
prfshijn ato dhe Sundues i shejtanit dhe atyre t cilt ata i sjellin n
lajthitje, ne t lutemi Ty pr t mirn e ktij qyteti dhe pr t mirn e ktij
populli dhe t mirn e t mirs q ekziston n te, e Ty t mbshtetem
kundr t kqijave t ktij qyteti dhe t kqijave t banorve t tij dhe t
kqijave q ekzistojn n te! Nisuni n emr t All-llahut!"
558
Prgatitja pr luft dhe vzhgimi i
fortifikatave t Hajberit
N prag t betejs Resulull-llahu a.s. tha: "Nesr kt flamur Islam do
ta mbaj njeriu i cili e don All-llahun dhe Pejgamberin e Tij dhe t cilin e
do All-llahu dhe Pejgamberi i Tij."
Kur agoi dita, t gjith ngarendn. Secili prej tyre dshironte q
personalisht ta bartte flamurin. Resulull-llahu a.s. pyeti: "Ku sht Aliu b.
Ebi Talibi?" Iu prgjigjn: "O Pejgamber i All-llahut, ankohet se i dhembin
syt."
559
Resulull-llahu a.s. tha: "Ma sillni ktu." Njerzit e solln, ndrsa
Resulull-llahu a.s. ia frkoi syt, iu lut All-llahut xh.sh. dhe Aliu u shrua,
sikurse t mos kishte pasur dhembje n sy.
Pastaj Resulull-llahu a.s. ia dha flamurin Islam, e Aliu r.a. pyeti: "O
557
Sahihu-l-Buhari, kaptina: Beteja pr Hajberin: II/603, 604.
558
Ibni Hisham: II/329.
559
Pr shkak smundjes s syve Aliu ka munguar nga ekspedita, e pastaj e mblodhi
t tr fuqin dhe arriti ushtrin.
386
Pejgamber i All-llahut, a t luftoj kundr tyre derisa t bhen sikurse q
jemi ne?"
Resulull-llahu a.s. iu prgjigj: "Frenoi prcjellsit tu derisa t arrini n
oborret e tyre, e pastaj thirri ata n Islam dhe sqaroju atyre obligimet q
kan ndaj All-llahut xh.sh. Pasha All-llahun, po qe se All-llahu ndonjrin
prej tyre do ta prudh n rrugn e drejt me sebebin tnd (me
ndrmjetsimin tnd), do t kishte m tepr vler se sa t'a kishe tr
pasurin e ksaj bote.
560
Hajberi ka qen i ndar n dy pjes. do pjes i ka pasur kshtjellat,
fortesat e veta. Pjesa e par:
1. Fortesa "Naim"
2. Fortesa "Es-Sa'b b. Mu'adh"
3. Fortesa "Kal'atu-z-Zubejr"
4. Fortesa "Ebij"
5. Fortesa "En-Nezar"
Tri fortesat e para gjendeshin n rajonin e quajtur "En-Netah", kurse
dy t fundit n rajonin "Esh-Shekk". Pjesa e dyt e qytetit sht e njohur
nn emrin "El-Kutejbeh". Kjo i ka pasur tri fortesa:
1. Fortesa, El-Kamus (kjo ka qen fortifikata e Benu Ebi-l-Hukajkve
nga fisi Benu En-Nadir)
2. Fortesa, El-Vetih.
3. Fortesa, Es-Sulalem.
N Hajber ka pasur edhe kshtjella dhe kulla tjera, pos ktyre tetve,
por m t vogla dhe nuk kan pasur rndsi strategjike sikurse kto. Beteja
u zhvillua n pjesn e par t Hajberit (e cila i kishte pes fortesa, ndrsa
pjesa e dyt, edhe pran numrit t madh t lufttarve t tyre, u dorzua pa
luft.
Fillimi i betejs dhe pushtimi i fortess "Naim"
Fortesa "Naim" ishte e para prej tetve t ciln myslimant e sulmuan.
Hebrenjt strategjikisht ishin m t fuqishm dhe veprimi i par i tyre ishte
me karakter mbrojts. Me kt fortes sundonte dhe udhhiqte Murehhabi,
hero hebre i cili e konsideronte veten sa nj mij lufttar.
Ali b. Ebi Talibi r.a. i udhhoqi myslimant n kt fortes dhe i thirri
hebrenjt n fen Islame. Ata refuzuan kt dhe i doln prpara myslima-
nve n krye m sundimtarin e tyre Murehhabin. Kur dy ushtrit u radhitn
pr prleshje i thirrn trimat n dyluftim. Selem b. El-Ekv'ae thot: "Para
560
Sahihu-l-Buhari, kaptina: Beteja pr Hajberin: II/505, 506. N disa tradita
prmendet se Aliut r.a. i sht dorzuar flamuri pas disa prpjekjeve t pasuk-
sesshme pr shprthimin e cilsdo fortifikate. Ne kemi marr mendimin si m t
saktin tek dijetart e vrtet.
387
nesh doli sunduesi i tyre Murehhabi, duke vringlluar me shpat dhe duke
thn:
"I tr Hajberi e din se Murehhabi jam un,
nuk ankohem n arm, trim i aft jam un, dije kt.
Kur luftrat fillojn, ndizem edhe un."
Me ritm t njjt iu prgjigj xhaxhai im Amiri:
"I tr Hajberi e din se Amiri jam un,
nuk ankohem n arm, trim jam un, dije kt."
Kta dy hyjn n dyluftim. I ndrruan disa goditje, e shpata e Mure-
hhabit u ngul n mburojn e Amirit. Xhaxhai im e sulmoi at, por e kishte
shpatn e shkurt, andaj ia kapi kmbn ktij hebreu pr ta goditur. Shpata
u dbua nga kmba e Murehhabit, u kthye prapa dhe e goditi xhaxhain tim
drejt n qaf. Nga kjo goditje, ra i vdekur n tok.
Pr Amirin Resulull-llahu a.s. ka thn: "Ai do t fitoj shprblim t
dyfisht", duke treguar dy gishta t ngjitur. "Ai sht ushtar i zellshm dhe
lufttar i fes." Murehhabi prsri e thirri diknd prej myslimanve n
dyluftim duke knduar: "I tr Hajberi e din se Murehhabi jam un...", e i
doli n dyluftim Ali b. Ebi Talibi. Seleme b. El-Ekv'ae rrfen se edhe Aliu
r.a. i sht prgjigjur atij n vargje:
"Mua nna m quajti q jam Hajder,
mbret i t gjitha pyjeve t dendura, manzar t shmtuar.
Aliu r.a. vringlloi me shpat, e goditi Murehhabin n kok dhe n
vend e mbyti. Me vrasjen e Murehhabit prfundimisht ra fortifikata.
561
Kur Aliu r.a. iu afrua fortess, nga fortesa thirri nj njeri: "Kush je ti?"
Aliu r.a. u prgjigj: "Ali b. Ebi Talibi." Hebreu brtiti: "Jeni lartsuar,
pasha at q i sht shpallur Musait!"
Pastaj u paraqit Jaseri, vllai i Murehhabit, duke thn: "Kush
dshiron dyluftim?" Para tij doli Zubejri. Nna e Zubejrit, iu drejtua
Resulull-llahut a.s. e tha: "O Pejgamber i All-llahut, a mos, vall, t vritet
biri im?" Ai u prgjigj: "Jo, por biri yt do ta vret at." Dhe Zubejri me t
vrtet e mbyti.
Pas ksaj ngjarjeje, filloi lufta e ashpr rreth "Naimit". Aty u vran disa
prijs hebrenj, pr 'arsye u shuajt rezistenca e hebrenjve. E pastaj nuk
mundn ta ndalin vrullin e myslimanve.
Burimet historike thon se pushtimi i ksaj kshtjelle ka zgjatur disa
dit, dhe se myslimant kishin hasur n rezistenc t madhe. Hebrenjt
humbin shpresn se do ta mbrojn kt fortifikat, andaj trhiqen n
561
Ekzistojn mendime t ndryshme rreth personit i cili e ka vrar Murehhabin, si
dhe rreth dats s kur sht vrar, dhe kur sht pushtuar fortesa "Naim" Ne e kemi
marr tekstin e Buhariut, pas verifikimit t rrjedhs s ngjarjeve.
388
fortesn "Es-Sa'b". Kshtu myslimant i pushtuan muret e "Naimit".
Pushtimi i fortess "Es-Sa'b b. Mu'adh"
Fortesa "Sa'b" sipas madhsis ka qen e dyta pas "Naimit". Ajo ishte
n vendin e dyt pr kah rndsia edhe pr kah pozita strategjike pr
hebrenjt.
Myslimant e sulmuan at nn udhheqjen e Habab b. El-Mundhir El-
Ensariut. Myslimant i dhan atyre ultimatum prej tre ditsh. Ditn e tret
Resulull-llahu a.s. iu lut All-llahut xh.sh. me nj dua t posame pr t'ia
mundsuar pushtimin e ksaj fortese.
Ibni Is'haku rrfen se n fisin Benu Sehm kishte mysliman t vrtet
t cilt erdhn tek Resulull-llahu a.s., t uritur, e i than: "Ne jemi duke
luftuar n rrugn e All-llahut edhe pse nuk kemi ka t ham." Resulull-
llahu a.s. ather tha: "O All-llah, Ti e di gjendjen e tyre, Ti e di se ata nuk
kan aspak fuqi, e edhe un nuk kam kurrgj afr q t'u jap t han.
Mundsoju ktyre q t pushtojn fortesn m t famshme dhe m t
pasur. N at pjes t Hajberit ka m s teprmi ushqim, dhe mish t
majm."
562
Ushtria u sul n fortes dhe All-llahu xh.sh. ua mundsoj pushtimin e
"Es-Tha'bit".
Pas duas, Resulull-llahu a.s. i thirri myslimant t'a pushtojn kt
fortes dhe pastaj t'u lejojn njerzve nga fisi Benu Eslem t jen n
rreshtat e para t sulmuesve. Dyluftimi dhe beteja u zhvilluan n nj fush
para fortess, ditn e tret para perndimit t diellit. Myslimant i gjetn
disa katapulte dhe karroca luftarake.
Pr shkak t uris s madhe q mbretronte n rradht e ushtris
myslimane, pr t ciln bhet fjal n transmetimin e Ibni Is'hakut, ushtart
i thern disa gomar dhe i vun n hell pr t'i pjekur. Kur kuptoi pr kt
Resulull-llahu a.s., ndaloi ngrnien e mishit t gomarit shtpiak.
Pushtimi i fortess "Zubejr"
Pas pushtimit t fortesave "Naim" dhe "Es-Sa'b", hebrenjt prej ktyre
dyjave kaluan n fortesn "Zubejr". Kjo fortes ishte e ndrtuar n
lartsirat shkmbore gjer tek t cilat vshtir mund t arrinin njerzit dhe
kuajt. Resulull-llahu a.s. urdhroi rrethimin, i cili zgjati tre dit. Pas tre
ditsh erdhi tek Resulull-llahu a.s. nj hebre, e i tha: "O Ebu Kasim (sipas
djalit t Resulull-llahut a.s. Kasimit) edhe nse zgjat rrethimi nj muaj ata
nuk do t mrziteshin. Ata kan burime nntoksore. Natn dalin prej
fortifikats dhe furnizohen me uj, kurse gjat dits mbyllen n kshtjella, e
ti nuk mund tu bsh kurrgj. Mirpo, nse ua ndrpreni rrjedhn e ujit, ata
do t dalin para teje." Resulull-llahu a.s. e dgjoi kshilln e ktij hebreu
562
Ibni Hisham: II/332.
389
dhe ua ndrpreu ujin. Dhe, me t vrtet, hebrenjt doln para fortess dhe
u prleshn me myslimant me nj kacafytje t rrept. Luftuan me tr
fuqin q patn. Nj numr i myslimanve psuan, ndrsa prej hebrenjve u
vran dhjet vet. Ather Resulull-llahu a.s. e pushtoi edhe kt fortes.
Pushtimi i fortess "Ebij"
Kur myslimant e pushtuan fortesn "Ez-Zubejr, hebrenjt prej
fortesave tjera kaluan n "Ebij" dhe aty u mbylln. Myslimant i rrethuan
dhe paralajmruan bllokad. Pastaj doln dy hebrenj dhe krkuan dyluftim.
Q t dy u vran nga trimat mysliman. Njrin e vrau i famshmi Ebu
Duxhaneh Semmak, El-Ensari, i njohur me turbanin e kuq, t cilin e vnte
gjat betejave.
Ebu Duxhaneja ndrmori sulm n kt fortes, e pas tij u vrsul edhe
ushtria myslimane. Nj or t tr zgjati beteja e ashpr brenda n
fortifikat. Pastaj hebrenjt u trhoqn prej aty dhe ikn n fortesn "En-
Nazzar", fortesn e fundit n at pjes t Hajberit.
Pushtimi i fortess "En-Nazzar"
Kjo fortes ishte ndr fortesat m t prshtatshme n kt pjes t
Hajberit. Hebrenjt ishin m se t sigurt se myslimant nuk do t dep-
rtojn n kt fortes, madje edhe n qoft se prdorin tr fuqin e dispo-
nuar. Prandaj, ata n kt fortes i kishin strehuar fmijt dhe grat e veta
edhe prej atyre katr paraprake.
Resulull-llahu a.s. i urdhroi myslimanve t bjn rrethimin dhe
bllokad t rrept, e u bnin presion t fuqishm hebrenjve.
Mirpo, fortesa ishte n nj kodr t lart, me mundsi t mdha dhe
me terren t paprshtatshm, kshtu q myslimant nuk arrinin t gjenin
rrug gjer tek ajo. Hebrenjt as q mendonin ta braktisin fortesn e t dalin
n mejdan me myslimant, por i gjuanin myslimant me shigjeta dhe me
gur prej katapultit.
Kur arritn para fortess "En-Nazzar", Resulull-llahu a.s. urdhroi
prdorimin e veglave dhe katapulteve. Me gjuajtje t ashpra i dmtuan
muret e fortifikats dhe, prmes zgavrave e plasaritjeve, deprtuan n
brendi. U zhvillua betej e ashpr brenda fortess. Hebrenjt humbn keq,
sepse nuk patn mundsi t trhiqeshin nga kjo fortes, si trhiqeshin prej
t tjerave. Vetm ata, q disi dulln nga fortesa, shptuan gjall, duke i
ln grat dhe fmijt n mshirn e myslimanve.
Pas ktij pushtimi t suksesshm t "En-Nazzarit", myslimant prfun-
duan pushtimin e pjess s par t Hajberit, nga rajoni En-Netah dhe Esh-
Shekk.
Ndrmjet ktyre fortesave t mdha ka pasur kshtjella m t vogla, t
cilat hebrenjt vet i braktisn, duke ikur para ushtris myslimane n pjesn
390
tjetr t Hajberit.
Pushtimi i gjysms s dyt t Hajberit
Kur u pushtuan rajonet En-Netah dhe Esh-Shekk, Resulull-llahu a.s. u
nis n pjesn tjetr t Hajberit, q quhej El-Kutejbeh dhe q i ka pasur tri
fortesa: "El-Vetih", "Es-Sulalem", dhe kshtjella e Ebi-l-Hakik b. En-
Nadirit, e quajtur "El-Kamus".
N kt pjes u strehuan banort e t gjitha fortesave t para t cilat
shptuan dhe u fortifikuan mir.
Analitikt e betejave t zhvilluara pr Hajber, nuk jan t nj mendimi
rreth shtjes se si jan zhvilluar betejat brenda cilsdo lagje t fortifikuar
t El-Kutejbetit. Teksti i Ibni Is'hakut sht trsisht i qart se lufta sht
zhvilluar gjat pushtimit t El-Kamusit. Nga fjalt e tij kuptohet se kjo
fortes sht pushtuar mu n luft t drejtprdrejt, pa negociata paraprake
pr dorzim.
563
Historiani El-Vakidi konfirmon se t tri fortesat jan pushtuar pas
negociatave, ndrsa pushtimi i El-Kamusit ka mundur t jet pas luftimit,
por prsri me an t negociatave.
Si do q t jet, kur Resulull-llahu a.s. erdhi n kt pjes t Hajberit,
urdhroi rrethimin tejet rigoroz i cili zgjati katrmbdhjet dit. Gjat ksaj
kohe hebrenjt nuk kan dalur nga fortesat, prderisa Resulull-llahu a.s.
nuk urdhroi gjuajtjen nga katapultet. Vetm ather kur kuptuan se do t
psojn nn grmadha, krkuan armpushim nga Resulull-llahu a.s.
Negociatat me hebrenjt
Ibni Ebi-l-Hakiki i drgoi nj mesazh Resulull-llahut a.s. me kt
prmbajtje: "Do t vij t merremi vesh?" Resulull-llahu a.s. u prgjigj:
"Ani mir."
Lidhn kontrat q t mos mbyten hebrenjt t cilt gjendeshin n
fortesa, me kusht q ta braktisin Hajberin dhe trollin e tij. Me veti mund t'i
marrin vetm familjet e veta, ndrsa Resulull-llahut a.s. t'ia ln krejt ka
kan pasur: "Shtpit, pasurit, arin, argjendin, bagtin dhe tregun, kurse
me veti t marrin veshmbathjen dhe plakat e veta n dor.
564
Me kt rast Resulull-llahu a.s. ka thn:" All-llahu dhe Pejgamberi i
Tij nuk do t ken prgjegjsi pr psimin tuaj."
565
Ata i premtuan se
kurrgj nuk do t fshehin.
Pas ktyre ujdive sht br dorzimi i ktyre fortesave dhe sht
563
Ibni Hisham: II/331, 336, 337.
564
N traditn e Ebu Davudit qndron qart se myslimant u kan lejuar hebrenjve
q t marrin me veti krejt ka mund t bart e shaluara. T shikohet "Sunenu Ebi
Davude", kaptina: Dispozitat pr banort e Hajberit: II/76.
565
Zadu-l-Me'ad: II/136.
391
realizuar pushtimi i Hajberit.
Likuidimi i dy djemve t Ebu-l-Hukajkit
pr shkak t thyerjes s ujdis
Me gjith ujdin e arritur rreth pasuris, dy djemt e Ebu-l-Hukajkit,
fshehn pasuri t madhe, t ciln e kishin marr prej Hujej b. Ahtabit. Ky e
kishte marr kt pasuri derisa fisi i tij Benu Nadir shprngulej nga Hajberi.
Ibni Is'haku rrfen: "Resulull-llahu a.s. erdhi tek Ken'aneh b. Rabiu, i
cili e mbante thesarin e Benu Nadirve, dhe e pyeti se ku sht ky thesar.
Ai bhej sikur nuk e dinte vendin e thesarit. N at ast erdhi nj hebre e
tha: "E kam par Ken'anen pr do dit duke bart kt ark andej-
kndej." Resulull-llahu a.s. e pyeti Ken'anetin: "ka mendon, nse e gjejm
thesarin te ti, a t mbys?" Ai u prgjigj: "Mbytm." Resulull-llahu a.s.
urdhroi q t mihen grmadhat. Aty e gjetn nj pjes t madhe t
thesarit, kurse Resulull-llahu a.s. e pyeti se a ka m nga ky thesar. Ai heshti
dhe refuzoi t tregonte di m shum. Resulull-llahu a.s. ia dorzoi
Zubejrit, e i tha: "Mundonie gjersa nuk tregon se ku sht pjesa tjetr."
Zubejri e shtypi me brryl n gjoks, por pa sukses. Ather Resulull-llahu
a.s. ia dorzoi Muhammed b. Meslemes, e ky ia preu kryet me shpatn e
djalit t vet, Mahmudit, i cili ishte vra nn muret e fortess "Naim". Gjersa
rrinte mbshtetur pr mur ia gjuajtn prmbi nj gur t madh dhe e mbytn.
Ibni Kajjumi thot se Resulull-llahu a.s. kishte urdhruar q t likuidohen
djemt e Hakikit, ndrsa kta i tradhtoi djali i axhs s tyre Ken'aneti, i cili
tregoi se kta e kishin fshehur arin.
Resulull-llahu a.s. e zuri rob Safijen, vajzn e Hujej b. Ahtabit,
bashkshorten e Ken'aneh b. Ebi-l-Hakikit. Ishte nuse e re, e martuar
rishtas.
Ndarja e plakave t lufts
Resulull-llahu a.s. dshironte q hebrenjt t shprngulen nga Hajberi,
por ata brtitn: "O Muhammed na lejo t jetojm n kt tok, pr ta
punuar at sepse ne e njohim m mir dhe jemi m t shkatht se ju."
Resulull-llahu a.s. dhe as'habt e tij nuk kan pasur ifi q ta punojn
tokn, e vet nuk kishin pasur koh t merren me kso pun. Andaj
Resulull-llahu a.s. u lejoi t qndrojn n Hajber, por t posedojn gjysmn
e t gjitha llojeve t t ardhurave, pemve dhe perimeve. Kjo do t zgjat
kshtu derisa Resulull-llahu a.s. t vendos ndryshe.
Resulull-llahu a.s. caktoi Abdullah b. Revahen pr ta br vlersimin
dhe ndarjen. Frutet e toks s Hajberit u ndar n tridhjet e gjasht pjes.
do pjes i kishte njqind pjesza, kshtu q gjithsej ishin tre mij e
gjashtqind pjesza. Myslimanve u takonte gjysma, apo nj mij e tet-
392
qind pjesza.
Resulull-llahut a.s. i takonte pjesa po aq sa edhe myslimanve t tjer.
Pjesa tjetr e toks i takonte mkmbsve t Resulull-llahut a.s. dhe at:
nj pjes mkmbsve dhe pr nevojat e prgjithshme t myslimanve.
Gjysma e dyt ishte e ndar n nj mij e tetqind pjesza, prej t cilave nj
mij e katrqind u jan ndar pjesmarrsve n Hudejbije, si shprblim nga
All-llahu, sepse All-llahu u ka premtuar shprblimin. Ushtria n Hudejbije i
ka pasur dyqind kuaj, e do kali i kan takuar nga dy pjesza (pr
furnizim), kshtu q kalorsve u takonin nga tri pjesza, ndrsa
kmbsorve nga nj.
566
Se sa e madhe ka qen plaka e lufts n Hajber, kuptojm gjithashtu
nga tradita e Buhariut i cili transmeton se Ibni Umeri ka thn: "Nuk jemi
ngopur, gjersa nuk e pushtuam Hajberin."
Buhariu transmeton edhe prej Aishes r.a. e cila ka thn: "Kur u
pushtua Hajberi tham: "Tani do t ngopemi me hurma."
567
Kur u kthye Resulull-llahu a.s. n Medin, muhaxhirt ua kthyen
ensarve pemishtet e hurmave, t cilat ua patn dhn ata, sepse tani i
kishin ifligjet e veta n Hajber.
568
Ardhja e Xha'fer b. Ebu Talibit
dhe Ebu Musa El-Esh'ariut
Gjat ksaj beteje Resulull-llahut a.s. i erdhi kushriri (djali i axhs) i
vet Xha'fer b. Ebu Talibi s bashku me shokun El-Esh'ariun.
Ebu Musai rrfen: "Dgjuam se Resulull-llahu a.s. ishte nisur pr n
Hajber, derisa ne ishim n Jemen. Un dhe shoqria - m tepr se pes-
dhjet sish - hipm n anije. Anija na barti gjer n Abisini tek Nexhashiu.
Atje e takuam Xha'ferin dhe shokt e tij. Xha'feri tha: "Resulull-llahu a.s.
na drgoi dhe na urdhroi q t qndrojm n Abisini. Rrini edhe ju me
ne." Ndejtm edhe ne, e pas nj kohe s bashku me Xha'ferin u nism tek
Resulull-llahu a.s. Arritm mu n kohn kur u pushtua Hajberi. Kshtu
edhe neve na takoi nj pjes e toks, q nuk i ka takuar asnjrit q nuk ka
marr pjes n pushtimin e Hajberit, pos bashkudhtarve t Xha'ferit n
anije."
569
Kur arriti Xha'fer b. Ebu Talibi, Resulull-llahu a.s. e priti mir, e
prqafoi e tha: "Pasha All-llahun, nuk di se a m ka gzuar m tepr
pushtimi i Hajberit apo ardhja e Xha'ferit."
570
566
Zadu-l-Me'ad: II/137, 138.
567
Sahihu-l-Buhari: II/609.
568
Zadu-l-Me'ad: II/148; Sahihu-l-Muslim: II/96.
569
Sahihu-l-Buhari: II/443; Fethu-l-Bari: VII/484-487.
570
Zadu-l-Me'ad: II/139.
393
Ardhja e Xha'ferit dhe shoqris s tij ndodhi menjher pas vajtjes s
delegatit t Resulull-llahut a.s. Amr b. Umejje Ed-Damerit tek Nexhashiu
pr t krkuar kthimin e Xha'ferit. Me Amrin u kthyen gjashtmbdhjet
njerz me familjet e veta, t cilt udhtuan me dy anije. Kurse t tjert
shkuan drejt n Medin.
571
Martesa me Safijen
Safija ka qen n mesin e robreshave t lufts kur ju vra burri,
Ken'aneh b. Ebi-l-Hakikiu, pr shkak poshtrsis s vet. Kur i tubuan
robreshat, tek Resulull-llahu a.s. erdhi Dihjet b. Halif El-Kelbi dhe krkoi
nj robresh pr vete. Resulull-llahu a.s. i tha q ta zgjedh ciln t doj.
Dihjeti e zgjodhi Safijen, t bijn e Hujejit. N at ast nj njeri vajti tek
Resulull-llahu a.s. e i tha: "O Pejgamber i All-llahut, atij ia dhe Safijen,
vajzn e Hujejit dhe zonjn e fisit Kurejdha dhe Benu Nadir. Ajo meriton
t jet vetm e jotja." Resulull-llahu a.s. tha: "Thirreni t vij s bashku me
t." Kur erdhn dhe kur i pa, Resulull-llahu a.s. i tha Dihjetit: "Merre pr
vete nj tjetr robresh, pos ksaj."
Resulull-llahu a.s. i propozoi asaj t pranonte Islamin e ajo e pranoi.
Pastaj e liroi nga robria dhe u martua me t. Lirimi i saj ishte shprblimi
martesor. Gjat kthimit n Medin, kur arritn n vendin Seddi-s-Suhbai,
Safija ishte e gatshme pr martes. Pr Resulull-llahun a.s. e prgatiti
Ummu Selema dhe ia dorzoi mu at nat kur edhe u b bashkshortja e
tij. Resulull-llahu a.s. i prgatiti asaj gjell prej hurmave me gjalp dhe me
miell t mir. Resulull-llahu a.s. i kaloi me nusen e vet tre dit gjat
rrugs.
572
N fytyrn e Safijes, Resulull-llahu a.s. vrejti nj mavijosje, andaj
pyeti:
"ka sht kjo?"
Ajo u prgjigj:
"O Pejgamber i All-llahut, para ardhjes sate n Hajber e pash se si
lvizi hna dhe m ra n prehr. Pasha All-llahun pr ty nuk kam ditur
asgj. I tregova burrit tim, e ai m goditi n fytyr duke thn: Ti e
dshiron pr vete at mbret i cili gjendet n Medin.
573
Ngjarja me delen e helmosur
Kur Resulull-llahu a.s. u bind se situata n Hajber ishte e sigurt, pas
pushtimit, Zejnebja, e bija e El-Harithit, gruaja e Selam b. Mishkemit, ia
solli si dhurat nj dele t pjekur. Para ksaj ishte interesuar se ciln pjes
t mishit ia knda m s teprmi, e i than: "Shpatulln." Ajo e mbushi at
571
Muhadaratu tarihi-l-Umemi-l-islamijjeti nga Hudariu: I/128.
572
Sahihu-l-Buhari: I/54, II/604, 606; Zadu-l-Me'ad: II/137.
573
Zadu-l-Me'ad: II/137; Ibni Hisham: II/336.
394
pjes me helm, dhe e helmoi edhe tr mishin tjetr. Kur ia dorzoi,
Resulull-llahu a.s. e shkputi shpatulln dhe e kafshoi nj kafshat prej saj.
Ende pa filluar ta prtyp e ndjeu nj shije t hidht dhe menjher e nxori
nga goja. Pastaj tha: "Kjo m flet se ky mish sht i helmosur." Resulull-
llahu a.s. e thirri Zejneben dhe e pyeti pr kt, e ajo pranoi. Resulull-llahu
a.s. e pyeti: "ka t shtyri (ngacmoi) t veprosh kshtu?" Ajo u prgjigj:
"Mendova, nse Muhammedi sht vetm mbret (sundues), do t lirohem
prej tij e nse sht Pejgamber do t mbetet gjall, sepse do t jet i
informuar (q t mos haj). Ai e liroi at pr kt vepr.
Me Resulull-llahun a.s. ka qen Bisher b. El-Berae b. Maruri. Edhe ky
e mori nj kafshat nga mishi, e glltiti at, u helmua dhe vdiq.
Shum tradita kan t dhna t ndryshme pr kt grua, Zejneben, se a
e ka liruar Resulull-llahu a.s. apo ka urdhruar ta mbysin. M n fund
mbizotroi mendimi se n fillim ia fali asaj, por kur Bishri psoi, ather
urdhroi qe ta mbysin pr ta hakmarr at.
574
T vrart n Hajber nga t dy palt
N Hajber jan vrar gjashtmbdhjet lufttar mysliman: katr
kurejshit, njri prej fisit Eshxhe, njri i cili e kishte pranuar Islamin njri
prej banorve t Hajberit, ndrsa t tjert jan ensar.
Disa thon se kan ra shehid tetmbdhjet mysliman. Ndrsa dijetari
i shquar Mensur Fevri thot nntmbdhjet, e pastaj shton: "Pas
hulumtimit t hollsishm, i gjeta njzet e tre emra. Njrin emr e gjeta tek
Taberaniu, njrin tek El-Vakidiu, njri ka vdekur nga mishi i deles s
helmosur, e pr njrin nuk jan t sigurt se a sht vrar n Bedr apo n
Hajber, ndrsa sht e vrtet se ai ishte vrar n "Bedr".
Nga ana e hebrenjve ishin t vrar nntdhjet e tre vet.
Fshati hajberas "Fedk"
Kur Resulull-llahu a.s. arriti n Hajber, e drgoi Mahisah b. Mes'udin
tek hebrenjt e Fedkit pr t'i thirr n Islam. Ata refuzuan kt thirrje. Por
kur All-llahu xh.sh. u mundsoi myslimanve pushtimin e Hajberit, frika i
kaploi banort e Fedkit, andaj i drguan porosi Resulull-llahut a.s. se
dshirojn t pajtohen me t dhe se si kundrvler pr kt do t'ia falin atij
gjysmn e Fedkit, si e kishin dhn edhe banort e Hajberit gjysmn e
vet. Resulull-llahu a.s. pranoi kt. Fedki i takoi personalisht Resulull-
llahut a.s. sepse at nuk e pushtoi as kalorsia e as kmbsoria.
575
Vadi-l-Kura
574
Zadu-l-Me'ad: I/139, 140; Fethu-l-Bari: VII/497, II/610, 860; Ibni Hisham: II: /
337, 338.
575
Ibni Hisham: II/337, 353.
395
Gjat kthimit nga Hajberi Resulull-llahu a.s. u nis pr n Vadi-l-Kura.
N at vend jetonin nj grup hebrenjsh, t cilve ju ishte bashkuar edhe nj
grup arabsh.
Kur hyn n qytet, hebrenjt i pritn me shigjeta. Nj shigjet e mbyti
shrbtorin e Resulull-llahut a.s. Myslimant britn: "I bft mir Xhen-
neti." Kur e dgjoi kt Resulull-llahu a.s. tha: "Jo pasha All-llahun, xhyb-
ja, t ciln e ka marr nga plakat e pandara (e ka vjedhur), do t digjet n
Xhehennem s bashku me t." Kur e dgjuan kt t pranishmit, njri prej
as'habve erdhi tek Resulull-llahu a.s. e tha: "O Pejgamber i All-llahut, e
kam marr (vjedhur) nj apo dy rrypa pr kpuc, ka t bj?" Resulull-
llahu a.s. u prgjigj: "Nj apo dy rrypa, sht njsoj, do t digjen s bashku
me ty n Xhehennem."
576
Pastaj Resulull-llahu a.s. e prgatiti ushtrin e vet pr sulm. Komandn
ia dorzoi Sa'd b. Ubades i cili ua dha nga nj flamur Habab b. Mundhirit,
Sehl b. Hunejfit dhe Ubade b. Bishrit. Pastaj i thirri banort n Islam, e
ata refuzuan. Ata e drguan nj njeri pr dyluftim, t cilit i doli Zubejr b.
El-Avami dhe e mbyti at. Pastaj doli tjetri, e edhe ky u vra. Kur doli i treti
n dyluftim, me kt ballafaqua Ali b. Ebi Talibi r.a. dhe e mbyti. Kshtu
n kto dyluftime u vran njmbdhjet njerz nga Vadi-l-Kura.
Pas do dyluftimi Resulull-llahu a.s. i thrriste t tjert n Islam, e ata
refuzonin.
At dit Resulull-llahu a.s. u fal, e pas namazit i thirri n Islam, i
thrriste q ta besojn All-llahun xh.sh. dhe Pejgamberin e Tij, e pasi q
edhe ksaj radhe refuzuan, ather i sulmoi. Lufta zgjati gjer natn von.
T nesrmen prsri vazhdoi. Kur dielli u ngrit sa nj shtiz lart, ata
erdhn me duar t ngritura dhe u dorzuan.
Resulull-llahu a.s. ather e pushtoi Vadi-l-Kuran dhe e nnshtroi at.
E konfiskoi pasurin e tyre. Aty gjetn shum pajisje shtpiake dhe lloj-lloj
mallrash.
Resulull-llahu a.s. i kaloi n Vadi-l-Kura katr dit. Me as'habt e
ndau plakn e lufts, ndrsa tokn dhe plantacionet e palmave ua la heb-
renjve pr t'i punuar. Edhe ktu sikurse n Hajber, e caktoi mkmbsin e
vet.
577
Qyteti hebraik Tejma
Kur hebrenjt e Tejmas dgjuam pr rnien e Hajberit, pastaj Fedkit
dhe Vadi-l-Kuras, hoqn dor nga do rezistenc. Ata vetvetiu i drguan
delegatt e vet pr t'u dorzuar. Resulull-llahu a.s. pranoi kt. Myslimant
576
Sahihu-l-Buhari: II/608.
577
Zadu-l-Me'ad: II/146, 147.
396
i konfiskuan ifligjet dhe pasurit e tyre.
578
Resulull-llahu a.s. ua la nj
dhiat pr statusin e tyre, me kt tekst:
"Kjo sht garanc nga Muhammedi, Pejgamber i All-llahut, popullit
Benu Ad se kan mbrojtje dhe se duhet t paguajn xhizjen (tatimin), nuk
ka armiqsi e as shprngulje, nata sht pr t pushuar e dita pr t punu-
ar." Kt garanc e shkruajti Halid b. Se'idi.
579
Kthimi n Medin
Pas dorzimit t Tejmas, Resulull-llahu a.s. u nis pr n Medin.
Udhtuan tr natn gjer para agimit, por kur i pushtoi t lodhurit, e u
ndaln pr t pushuar pak, Resulull-llahu a.s. i tha Bilallit: "Do t flejm
pak, zgjona pr namazin e sabahit." Mirpo, Bilallin e kishte zn gjumi n
deve, dhe askush nuk u zgjua derisa lindi dielli. M i pari u zgjua Resulull-
llahu a.s., e pas tij edhe t tjert. Vazhduan rrugn dhe kur doln prej ksaj
lugine, Resulull-llahu a.s. u ndal e i thirri njerzit n namaz dhe e faln
sabahin.
Ekzistojn mendime se kjo ngjarje ka ndodh gjat nj udhtimi
tjetr.
580
Pas analizs t t gjitha betejave me hebrenjt, arrijm gjer tek t
dhnat se Resulull-llahu a.s. sht kthyer n Medin n fund t sefferit ose
n fillim t rebiul-evvelit t vitit 7 h.
Ekspedita e Eban b. Se'idit
Resulull-llahu a.s. e ka ditur m mir se do gjeneral se paqja dhe
siguria n Medin, pas kalimit t muajve t ndaluar (eshhuru-l-hurumi),
jan tejet t luhatshme, prderisa ekzistojn beduint t cilt gumzhinin
rreth e rrotull Medins dhe prisnin astin e volitshm pr t'i sulmuar
myslimant, t'i plakisnin ata, t'ua konfiskonin pasurin dhe t bnin
veprime kusarsh. Andaj Resulull-llahu a.s. drgoi nj patrull vzhgimi n
Nexhd pr t'i friksuar fiset arabe. Patrulln e udhhoqi Eban b. Se'idi
prderisa Resulull-llahu a.s. ishte n Hajber.
Eban b. Se'idi, pas kryerjes s detyrs, iu bashkua Resulull-llahut a.s.
n Hajber, dhe at pas pushtimit t Hajberit.
Pandehet se kjo ekspedit sht ndrmarr n muajin seffer t vitit 7 h.
Buhariu n prmbledhjen e vet flet pr kt ekspedit,
581
ndrsa Ibni
578
Zadu-l-Me'ad: II/147
579
Disa thon Halid b. Sa'di, e jo Se'idi.
580
Ibni Hisham: II/340. Kjo ngjarje sht e njohur, sepse e kan transmetuar gati t
gjitha librat e hadithit; Zadu-l-Me'ad: II/147.
581
Sahihu-l-Buhari: II/608, 609.
397
Haxheri thot se nuk din gj n lidhje me kt.
582

582
Fethu-l-Bari: VII/491.
398
EKSPEDITAT DHE BETEJAT TJERA
N vitin 7.H-
Ekspedita "Dhatu-r-Rika'a"
asi q Resulull-llahu a.s. mposhti dy fraksionet e rrezikshme
armiqsore: kurejshitt dhe hebrenjt, i mbeti vetm krahu i tret,
t cilit pati rastin t'i prkushtohet trsisht. Kta ishin beduint e
rrezikshm Arab, t cilt bredhnin kah Nexhdi dhe t cilt koh pas kohe
ndrmerrnin aksione kusarsh.
P
Ishte tejet vshtir t ndrmirret ndonj aksion serioz kundr ktyre
beduinve meq ata nuk kishin vendqndrim t prhershm. Ishte vshtir
t mposhten apo t nnshtrohen dhe t shuhet zjarri i mynxyres dhe armi-
qsis, e cila ka qen m e rrezikshme se dy t parat - banort e Meks dhe
t Hajberit.
Andaj pr ata ishte e prshtatshme taktika e prleshjeve t shpejta dhe
t drejtprdrejta, m tepr me karakter edukativ apo n form ndshkimi.
Myslimant patn ndrmarr disa aksione t tilla t njpasnjshme.
Pr shkak se u shkaktonin kokarje myslimanve, apo pr at se u
bashkoheshin armiqve t tjer, Resulull-llahu a.s. ndrmori aksionin kun-
dr beduinve, n mnyr q t'ua trheq vrejtjen, t'ua kndell mendjen
dhe t'i ndshkoj. Kjo ekspedit u quajt me emrin "Beteja Dhatu-r-Rika'a".
Nj numr i madh i historianve konsiderojn se kjo ekspedit sht
ndrmarr n vitin 4 h., por t dhnat e Ebu Musa El-Esh'ariut dhe Ebu
Hurejres r.a. konfirmojn se kjo ka ndodhur pas Hajberit, ndrsa ne jemi t
mendimit se kjo ka ndodhur n muajin rebiul-evvel t vitit 7 h.
Historiant e "Es-sires" thon se Resulull-llahu a.s. kishte dgjuar pr
tubimin e fiseve Enmar apo Thalebet me Muharibt nga Gatafani, andaj
shpejtoi q t'i has t gjith s bashku. Me veti i mori katrqind ose
shtatqind as'hab. Zvends n Medin e caktoi Ebu Zerrin ose Uthman
b. Affanin.
Resulull-llahu a.s. udhtoi dhe hyri thell n territoret e tyre. Kur erdhi
te vendi i quajtur Nahla, dy dit larg Medins, takoi nj grup Gatafansh.
Aty arritn marrveshje, andaj u evitua prleshja. Vetm q Resulull-llahu
a.s. at dit e fali "Salatu-l-Hafvi" - namazin pr frik.
N Sahihu-l-Buhari qndron se Ebu Musa El-Esh'ariu r.a. ka thn:
399
"U nism me Resulull-llahun a.s. Gjasht vet ndrroheshim n nj deve.
Kmbt na u bn varr, e mua m rn thonjt. I lnduam putrat, ndaj i
lidhnim me lecka. Pr kt shkak kjo ekspedit u quajt Dhatu-r-Rika'a"
(Rikaan rrjedh nga fjala ruka'atun, q do t thot ballom, fash)."
583
N Sahihu-l-Buhari transmetohet nga Xhabiri: "Ishim me Resulull-
llahun a.s. n vendin Dhatu-r-Rika'a, e pam nj lis me hije t dendur, t
cilin ia lm Resulull-llahut a.s. Ai zbriti prej t shaluars, e edhe t tjert u
shprndam rreth drunjve prreth. Resulull-llahu a.s. u rehatua nn lis,
ndrsa n t e kishte varur shpatn e vet." Xhabiri vazhdon rrfimin: "Si
duket, t gjith kishin fjetur. Atbot erdhi nj njeri, mushrik, nn lisin e
Resulull-llahut a.s. dhe e mori shpatn e Resulull-llahut a.s. e pastaj e
pyeti: "A m friksohesh?" U prgjigj: "Jo." "E kush mundet t t shptoj
prej meje?" Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "All-llahu." Xhabiri rrfen:
"Ather Resulull-llahu a.s. na thirri, e ne e pam nj njeri-beduin t ulur
afr tij." Resulull-llahu a.s. tha: "Ky ktu, e nxori shpatn time gjersa isha
duke fjetur. Kur u zgjova n dor e kishte shpatn time e m tha: "Kush do
t t shptoj prej meje?" U prgjigja: "All-llahu xh.sh." Ja ku sht ulur."
Mirpo Resulull-llahu a.s. nuk e ka ndshkuar.
N nj tradit qndron: "Ishte koha e namazit. Resulull-llahu a.s. me
nj grup i fali dy rekate. Nj grup tjetr ishte vonuar, Resulull-llahu a.s.
edhe me ta i fali dy rekate. Kshtu Resulull-llahu a.s. e kishte namazin prej
katr rekatesh, ndrsa myslimant tjer prej nga dy rekatesh."
584
N traditn e Ebi Avanetit qndron: "Beduinit i shptoi shpata prej
dore. Resulull-llahu a.s. u krrus, e mori shpatn e tha: "Tani kush do t t
mbroj ty prej meje?" Beduini u prgjigj: "Ti je njeriu m i mir." Resulull-
llahu a.s. e pyeti: "A do t dshmosh se nuk ka Zot tjetr, prve All-llahut
dhe se un jam Pejgamber i All-llahut?" Beduini tha: "Ta jap fjaln se nuk
do t t mbys dhe se nuk do t jem me njerzit, t cilt luftojn kundr
teje!"
Pastaj sht thn: "Resulull-llahu a.s. e liroi beduinin, e kur u kthye
tek populli i vet, tha: "Jam duke ardhur prej njeriut m t mir."
585
Buhariu transmeton rrfimin e Musedit nga Ebi Avaneti, nga Ebi
Bishri: "Ky beduin quhej Gavres b. El-Harith."
586
Ibni Haxheri thot:
"Vakidiu me rastin e ktij rrfimi thot se beduini quhej D'asur dhe se e ka
pranuar Islamin. Mirpo ai mendon se kto jan dy rrfime t ndryshme
dhe se jan nga dy beteja t ndryshme, e All-llahu e di m s miri."
587
583
Sahihu-l-Buhari: II/592.
584
Sahihu-l-Buhari: I/407, 408, II/593.
585
Muhtesar siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 264; Fethu-l-Bari: VII/416.
586
Sahihu-l-Buhari: II/593.
587
Fethu-l-Bari: VII/428.
400
Gjat kthimit nga kjo betej myslimant e zun rob nj grua mushrike,
ndaj burri i saj ishte betuar se nuk do t kthehet n shtpi gjersa nuk
derdh gjakun e shokve t Muhammedit.
Erdhi nata, e Resulull-llahu a.s. caktoi dy rojtar pr t'i ruajtur
myslimant. Kta ishin Ubad b. Bishri dhe Amir b. Jaseri. Ubaden e goditi
nj shigjet gjersa qndronte n kijam n namaz. Ai e nxori shigjetn dhe
vazhdoi t falet. E goditn edhe tri shigjeta, e ai nuk e ndrprente namazin.
Kur dha selam, e zgjoi shokun e vet t cilin e kishte zn gjumi. Ky tha:
"SubhanAll-llah, prse nuk m ke zgjuar?" Ubade tha: "Isha n namaz
duke knduar nj sure, nuk deshta ta ndrprej."
588
Kjo ekspedit u ndrmor me qllim q t'i futet frika n zemrat e
beduinve t pamposhtur, t cilt nuk respektonin jetn e askujt, dhe nuk i
friksoheshin askujt. Duke i studiuar kto ekspedita pas betejave t
mparshme, vrejm se fiset Gatafane i kishin zvogluar shum veprimet e
veta kusare dhe ishin qetsuar shum. Ata pak nga pak lshonin pe, prde-
risa nuk u dorzuan trsisht. S shpejti do t'i shohim disa prej ktyre
fiseve duke marr pjes s bashku me myslimant n lirimin e Meks. Ata
kan luftuar n Hunejne dhe kan marr pjes n ndarjen e plakave t
lufts. Ata merrnin sadakan pas lirimit t Meks.
N kt mnyr u thye edhe armiku i tret i cili kishte marr pjes
kundr myslimanve n aleanc me kurejshitt dhe hebrenjt.
N Gadishullin Arabik mbretroi paqja dhe siguria. Pas ksaj, mysli-
mant me lehtsi e dbonin do rrezik tjetr. Veanti kan qen incidentet
m t vogla n disa krahina.
Mirpo, pas ekspedits s fundit filluan prgatitjet pr lirimin e
vendeve t mdha dhe t perandorive t mdha sepse situata e brendshme
n shtetin islam, ishte kthyer n favor t myslimanve dhe t Islamit.
Resulull-llahu a.s. muajin shevval e kaloi n Medin, e pastaj, po at
vit, 7 h., drgoi ushtrin edhe n disa ekspedita. Tani do t themi di n
lidhje me kt n pika t shkurta.
1. Ekspedita e Galib b. Abdullah El-Lejthit kundr El-Melevvetve n
Kudejd, n seffer ose rebiul-evvel t vitit 7 h. Fisi El-Melevveh i kishte
mbytur shokt e Beshir b. Suvejdit, andaj Resulull-llahu a.s. drgoi
ushtrin pr tu hakmarr. Myslimant i sulmuan natn, e mbytn knd e
mbytn, i morn plakat e lufts dhe u kthyen prapa. Pas tyre u dha n
ndjekje nj ushtri e madhe e armikut. Mirpo, kur ju afruan myslimanve,
ra nj shi i madh dhe u vrsul nj rrke e madhe e cila i ndau dy ushtrit.
N kt mnyr myslimant shptuan dhe u kthyen n Medin pa t keqe.
588
Zadu-l-Me'ad: II/112. Ibni Hisham: II/203-209. Fethu-l-Bari: VII/417-428.
401
2. Ekspedita e quajtur El-Husemij q ndodhi n xhumade-th-thanijeh
t vitit 7 h. Pr kt kemi br fjal n kaptinn "Thirrja e perandorve dhe
sunduesve n Islam."
3. Ekspedita e Umer b. Hattabit n Turbeh, n shaban t vitit 7 h. Me
t u nisn tridhjet njerz. Udhtonin natn, e fshiheshin ditn. Fisi
Havazin, q jetonte n Turbeh, u lajmrua pr ardhjen e ushtris, dhe ata
ikn. Kur arriti Umeri nuk gjeti askend, ndaj u kthye n Medin.
4. Ekspedita e Beshir b. Sa'd El-Ensariut kundr fisit Benu Murr tek
qyteti Fedk, n shaban t vitit 7 h., me tridhjet njerz. Ai arriti tek ata, ua
konfiskoi pasurin, dhe ua mori bagtin. Gjat kthimit, n mbrmje, i
arritn ndjeksit armiq dhe filluan t'i gjuajn me shigjeta. Beshiri u plagos,
ndrsa tridhjet shokt e tij u vran. Beshiri pati sukses t ikte n Fedk dhe
t fshihet tek hebrenjt. Aty qndroi gjersa iu shruan plagt e pastaj u
kthye n Medin.
5. Ekspedita e Galib b. Abdullah El-Lejthit n ramazan, t vitit 7 h.,
kundr fiseve Benu Avval dhe Benu Abdi Thealebe n vendin El-Mejfiat, e
disa thon n El-Hurekat afr Xhuhfes. Galibi u nis me njqind e tridhjet
lufttar dhe t gjith prnjher u vrsuln. E mbytn donjrin q u doli
para. Konfiskuan mjaft pasuri dhe bagti. N kt ekspedit Usame b.
Zejdi e ka mbytur Mirdas b. Nuhejken. Ky Mirdasi ka dhn shpirt pas
"Kelime-i-shehadetit", ndrsa Resulull-llahu a.s. ka thn: "E sikur t'ia
hapshe zemrn e t shikojshe se a e ka folur t vrtetn apo ka gnjyer?"
6. Ekspedita e Abdullah b. Revahs n Hajber, n muajin shevval t
vitit 7 h., me tridhjet kalors, pr shkak se njfar Esir ose Eshir b.
Zurami i tubonte gatafant kundr Myslimanve. Myslimant e thirrn
Esirin dhe tridhjet shokt e tij, e ia shprehn dshirn se Resulull-llahu a.s.
ka pr ta caktuar mkmbs t Hajberit. Ai u nis me ta, por kur arritn n
tokn pjellore t Nejjarit, dy grupet shprehn mosbesim mes veti dhe u
shkaktua prleshja n t ciln u vra Esiri dhe t tridhjet shokt e tij.
7. Ekspedita e Beshir b. Sa'd El-Ensariut n Jemen dhe Xhabar (vend
ky q i takon fisit Gatafan ose Fezzereh ose Udhreh), n shevval t vitit 7
h., me tridhjet mysliman. Atje ishte tubuar nj ushtri e madhe me qllim
q ta sulmonte rrethinn e Medins. Beshiri dhe shokt e tij udhtonin
natn, ndrsa ditn fshiheshin. Kur ushtria kuptoi se sht duke ardhur
Beshiri, ikn n t gjitha ant. Beshiri prfitoi plak lufte t mir dhe i zuri
rob dy njerz, t cilt i solli n Medin dhe ia dorzoi Resulull-llahut a.s., e
ata e pranuan Islamin.
8. Ekspedita e Ebu-Hudud El-Eslemit n El-Gabeh. Kt ekspedit
Ibnu-l-Kijami e ka prmendur mes ekspeditave t vitit 7 h., e para "Umres
El-Kade" (Umres suplementare). Shkaktar ka qen nj njeri nga fisi
402
Xheshem b. Muaviu i cili kishte ardhur n El-Gab s bashku me shum
njerz pr ta tubuar fisin Kajs e t niseshin kundr myslimanve. Resulull-
llahu a.s. e drgoi Ebu Hadredin me dy njerz kundr tyre. Ebu Hadredi e
zgjodhi nj metod t urt dhe trsisht e mundi armikun. Zuri shum deve
dhe dele, t cilat i mori me vete.
589

589
Zadu-l-Me'ad: II/148-150; Rahmetun li-l-Alemin: II/229-230; Telkihu Fuhumi
ehli-l-Ether nga margjina, f. 31; Muhtesar Shorte-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 322-
324.
403
UMRA SUPLEMENTARE
akimi rrfen: "Lajmet qarkullonin pandrprer se Resulull-llahu
a.s. n fillim t dhul-ka'des i ka urdhruar as'habt q t prga-
titen pr ta kryer umren (haxhxhin e vogl), t cilin sht dashur
ta kryenin gjat lidhjes s marrveshjes n Hudejbije, e q atbot nuk
mundn ta kryejn. U morn vesh q t gjith pjesmarrsit e gjall t
Hudejbijes t nisen s bashku n kt detyr t shenjt, dhe se mund tu
bashkohet edhe kushdo q dshiron.
H
Kshtu, prve grave dhe fmijve u nisn dy mij mashkuj.
590
Resulull-llahun a.s. n Medin e zvendsonte Uvejfe, babai i Rehim b.
El-Gaffarit.
Resulull-llahu a.s. i mori gjashtdhjet kurbana pr t cilt kujdesej
Naxhi b. Xhendeb El-Eslemi.
Pr umre i veshn ihramet n Dhul-Hulejfe, Resulull-llahu a.s. e
shqiptoi telbijen, e edhe myslimant e shqiptuan pas tij.
Resulull-llahu a.s. u pajis me arm luftarake, duke u friksuar nga
tradhtia e kurejshitve. Kur arritn n Jexhexh, aty i lan t gjitha armt:
mburojat e lkurs, parzmoret, shigjetat, shtizat. Pr ruajtjen e armve e
caktoi Evs b. Hulin, ensariun, me dyqind vet. Pr n Mek u nis me arm
udhtarsh - shpata n kllf.
591
N Mek, Resulull-llahu a.s. hyri hipur n deven e vet El-kasva,
ndrsa myslimant shkonin krahas tij t armatosur me shpata, duke e
rrethuar nga t gjitha ant dhe duke shqiptuar telbijen.
Mushrikt kishin dal n kodrn Kajkaan, n pjesn veriore t Meks,
pr ti shikuar myslimant. Ata thonin ndrmjet veti: "Po ju vjen
delegacioni i molisur nga ethet e Jethribit".
Resulull-llahu a.s. i urdhroi shokt e vet q tre rratht e par ti kalo-
jn duke u ngutur, ndrsa pjesn mes dy "rukneve" (gurit t zi dhe kndit
t Jemenit) t ecin m ngadal. Ka mundur t'i urdhronte q me nxitim t'i
kalojn t gjitha rratht, por pr kt e pengoi dshira q t'ju tregoj
kurejshitve fuqin
592
e vet dhe numrin e shumt t myslimanve. Urdhroi
590
Fethu-l-Bari: VII/700.
591
Fethu-l-Bari: VII/700; Zadu-l-Me'ad: II/151.
592
Sahihu-l-Buhari: I/218, II/610, 611.
404
gjithashtu q myslimant t'i bartin ihramet ashtu q t'u duket krahu i
djatht, ndrsa kindet e ihramit t'i qesin n krahun e majt. Resulull-llahu
a.s. hyri n Mek kah qafa e "Thenijjetit" me pamje kah Haxhuni, ndrsa
mushrikt ishin radhitur pr ta shikuar, e ai pandrprer shqiptonte telbijen:
Lebbejke All-llahumme lebbejk, lebbejke la sherike leke lebbejk, inne-l-
hamde, ve-n-ni'mete leke ve-l-mulk, la sherike leke lebbejk!" (T
prgjigjem, o All-llah t prgjigjem. T prgjigjem. Ti nuk ke shoq. T
prgjigjem. Ty t takon do lavdrim, mirsi dhe pushtet, nuk ke shok. I
prgjigjem thirrjes Tnde!)".
Telbijen e shqiptonte me z derisa erdhi te kndi Mihxhen, e ather e
bri tavafin (t sjellurit rreth e rrotull Ka'bes), s bashku me t bnin tavaf
edhe myslimant.
Gjat kryerjes s tavafit, prpara Resulull-llahut a.s., Abdullah b.
Revaha, i ngjeshur me shpat, i kndonte kto vargje:
"Largohuni ju jobesimtar nga rruga e tij,
largohuni se e tr e mira sht me Resulull-llahun ton a.s.
All-llahu i jon i mshirueshm, e zbriti prmes Xhibrilit,
Kur'anin, t cilin ia dorzoi Resulull-llahut a.s.
O All-llahu im, un besoj n Shpalljen Tnde
dhe n Islamin tim, un e shoh Hakun Tnd
M e bukura vdekja sht ajo n rrugn e All-llahut,
Do t'ju rrahim o mushrik sipas shembullit t Kur'anit
Do t'ju rrahim e do t'ju godasim, do t'jua prejm kokn
mushrike.
S'do t namatiset shoku pr shok n kt shakullin."
Enesi transmeton se Umeri r.a. ka thn: "O Ibn Revaha, a para
Resulull-llahut a.s. dhe n Haremin e All-llahut reciton dhe kndon
vargje?" Ather Resulull-llahu a.s. tha: "Lre, o Umer. Vargjet do t
ndikojn m tepr te ata (mushrikt) se sa shigjetat e ngrehura."
593
Resulull-llahu a.s. s bashku me myslimant n tre rratht e para rreth
Ka'bes bri "reml" (ecje me hapa t shpejt, duke i shkundulluar kraht).
Kur i pan mushrikt, kshtu t fuqishm dhe plot gjallri, pyetn zshm:
"A jan kta njerz pr t cilt that se i kan molisur ethet e Jethribit? Ata
jan m t fuqishm se kushdo tjetr."
594
Kur Resulull-llahu a.s. e kreu tavafin, shkoi n Saffa pr ta kryer
593
Hadithin transmeton Tirmidhiu n kaptinn: Vargjet: II/107
594
Sahihu-l-Muslim: I/412.
405
vrapimin prej Safas n Merva dhe anasjelltas. (Saffa dhe Merva jan dy
kodrina mes t cilave ka vrapuar Haxherja, nna e Ismailit.) Ky vrapim prej
shtat rrathve quhet "Sa'j". Pas Sa'jit u ndaln n Merva ku ishin kurbanet
e prgatitur, e Resulull-llahu a.s. tha: "Ktu sht vendi pr therjen e
kurbaneve, dhe do gryk mali dhe siprfaqe e lir n Mek sht
"menhar" (vend pr therjen e kurbaneve).
Resulull-llahu a.s. e preu kurbanin n Merva, e aty i qethi edhe flokt
(q bn pjes n ceremonit e haxhxhit dhe umres). Kt e bn edhe
myslimant. Pasi i kryen t gjitha kto, Resulull-llahu a.s. i drgoi njerzit
n Jexhexh, pr t'i zvendsuar ata t cilt i ruanin armt, q edhe ata t
vijn dhe ta kryejn umren.
Resulull-llahu a.s. n Mek qndroi tre dit, ndrsa t katrtn dit n
mngjes erdhn mushrikt tek Aliu r.a. e i than: "Thuaj shokut tnd
(Resulull-llahut a.s.) le t shkoj prej nesh, koha i ka kaluar."
Resulull-llahu a.s. u prgatit dhe s bashku me myslimant e lshoi
Mekn.
Kur arritn n vendin "Seref", u ndaln pr t pushuar.
Derisa Resulull-llahu a.s. largohej prej Meks, pas tij u nis vajza e
Hamzs r.a. duke thirr: "O xhaxha, o xhaxha!" Aliu r.a. deshti ta marr tek
ai, por njkohsisht kt deshtn edhe Xha'feri dhe Zejdi. Mirpo Resulull
-llahu a.s. e caktoi Xha'ferin, sepse tezja e saj ishte gruaja e Xha'ferit, e me
siguri ajo do t kujdesej m mir pr t.
N kt umre Resulull-llahu a.s. u fejua me Mejmunen, bijn e Harith
b. Amrit. Resulull-llahu a.s. para se t hynte n Mek, drgoi Xha'fer b.
Talibin pr t'ia krkuar Mejmunen.
Mejmunja pr kujdestar t veten e caktoi El-Abbasin, sepse motra e
saj, Ummul Fadli, ishte gruaja e tij. Abbasi r.a. e fejoi pr Resulull-llahun,
a.s. Andaj Resulull-llahu a.s. gjat kthimit nga Meka e caktoi Ebu Rafi'un
t'ia sjell Mejmunen me t ciln u martua n Seref.
595
Kjo umre, ky haxhxh i Vogl, sht quajtur umretu-l-kada, ose pr
shkak se sht kryer si borxh pr at se nuk ishte kryer n Hudejbije, ose
pr at se sht kryer gjat kohs s armpushimit i cili sht arritur vitin e
kaluar n Hudejbije. Hulumtuesit i prmbahen mendimit t dyt. Prndry-
she kjo umre sht pagzuar me katr emra:
596
UMRETU:
1. El-Kada, 2. El-Kadijjet, 3. El-Kasas dhe 4. El-Sulh.
597
Pas kthimit nga kjo umre Resulull-llahu a.s. i drgoi disa ekspedita.
Do ti prmendim me radh:
595
Zadu-l-Me'ad: II:152.
596
Zadu-l-Me'ad: I/172; Fethu-l-Bari: VII/500.
597
Fethu-l-Bari: VII/500.
406
1. Ekspedita e Ibnu-Avxhaut, n dhul-hixhxhe t vitit 7 h., n krye t
pesdhjet njerzve, e kundr fisit Benu Sulejme, me qllim q ti thrrasin
n Islam. Fisi Benu Sulejme u prgjigj: "Neve nuk na duhet feja e juaj." Pas
ksaj prgjigjje u shkaktua prleshje e ashpr, gjat s cils Ebul-Avxhae u
plagos ndrsa myslimant zun rob dy njerz t fisit Benu Sulejme.
2. Ekspedita e Galib b. Abdullahut me qllim hakmarrjeje pr shokt e
Beshir b. Sa'dit n Fadkun hebraik, n vitin 8 h. Galibi u nis s bashku me
dyqind njerz. Kta zhvilluan nj betej t ashpr n t ciln armiku pati
shum viktima, ndrsa myslimant zun plak lufte t begat.
598
3. Ekspedita e quajtur Dhate Atlah, n muajin rebiul-evvel t vitit 7 h.
Fisi Benu Kuda'at e kishte prgatitur nj ushtri t madhe pr t'i sulmuar
myslimant. Kur Resulull-llahu a.s. u informua pr qllimin e tyre, e drgoi
Ka'b b. Umejre El-Ensariun me pesmbdhjet njerz. Kta e takuan
armikun dhe i thirrn njerzit n Islam. Kurse ata, jo vetm q refuzuan ta
bjn kt, por i gjuajtn myslimant me shigjeta dhe i mbytn q t gjith,
pos njrit, i cili ishte plagosur dhe mbeti gjall n mesin e t vdekurve.
4. Ekspedita e quajtur Dhate Irk, kundr fisit Benu Havazin, n muajin
rebiul-evvel t vitit 8 h. Benu Havazint pa pushuar vazhduan me armiqsi,
t ciln e shprehnin shpeshher dhe n mnyra t ndryshme. Andaj
Resulull-llahu a.s. qe i detyruar t drgonte kundr tyre Shuxha b. Vehb
El-Ensariun me pesmbdhjet njerz. Kta konfiskuan plak lufte t
begat, pa kurrfar telashesh.
599
598
Zadu-l-Me'ad: II/155; Fethu-l-Bari: VII/511.
599
Fethu-l-Bari: VII/511; Telkih Fuhumi ehli-l-Esir nga El-Xhevzi, f.33.
407
BETEJA N MUTETE
jo sht beteja m e madhe dhe m e vshtir q e kan
ndrmarr myslimant gjat jets s Resulull-llahut a.s. Nj-
kohsisht kjo ka qen lufta m e ashpr, me t ciln fillon vargani
i lirimit t shteteve t krishtera.
K
Beteja n Mutete ndodhi n muajin xhumadel-ula t vitit 8 h. q i
prgjigjet gushtit ose shtatorit t vitit 629.
Mutete sht fshat n jug t Shamit, dy dit ecje larg Kuddus-sh-
Sherifit.
Shkaqet betejs
Resulull-llahu a.s. caktoi Harith b. Umejr El-Ezdin pr t'ia drguar
mesazhin e Resulull-llahut a.s. t madhit t Basrs. Harithit i doli para
Sherhabil b. Amr El-Gassani, mkmbsi i Cezarit n Belke (vend n
Sham), i cili e zuri rob, e lidhi dhe e drgoi n Basr ku edhe e mbytn.
Vrasja e emisarit t Resulull-llahut a.s. sht konsideruar si njri prej
krimeve m t mdha apo m rnd se shpallje lufte.
Kur Resulull-llahu a.s. u informua pr vrasjen e Harithit, i erdhi
vshtir, andaj menjher i prgatiti tre mij ushtar.
600
Kjo ka qen ushtria
m e madhe myslimane, e cila gjer ather ka luftuar, pos asaj q ka luftuar
kundr "ahzabve" - armikut t bashkuar.
Komandantt ushtarak dhe porosia e Resulull-llahut a.s.
Resulull-llahu a.s. n krye t ushtris e caktoi Zejd b. Harithin, e tha:
"Nse vritet Zejdi, at e zvendson Xha'feri, nse vritet Xha'feri at e
zvendson Abdullah b. Revaha".
601
Ua dorzoi flamurin e bardh dhe e caktoi Zejd b. Harithin
flamurtar.
602
U urdhroi q t shkojn n vendin ku sht vrar El-Harith b. Umejri,
dhe t'i thrrasin n Islam banort e atij vendi, e nse pranojn, mir, por
nse nuk pranojn, ather ushtria le t mbshtetet te All-llahu xh.sh. dhe
le t luftoj. Po ashtu u tha: "Luftoni n emr t All-llahut xh.sh. dhe n
600
Zadu-l-Me'ad: II/155; Fethu-l-Bari: VII/551.
601
Sahihu-l-Buhari, kaptina: Beteja n Mutete n Sham: II/611.
602
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 327
408
rrugn e Tij kundr armiqve t Tij. Mos plakitni, mos ndizni dhe mos
mbytni fmij, gra e pleq. Nuk guxoni ta nprkmbni nderin, t preni
drunj dhe palma. Mos rrnoni shtpia."
603
Prcjellja e ushtris myslimane dhe vaji i
Abdullah b. Revahs
Kur u prgatit ushtria pr t'u nisur, u mblodh populli dhe u prshn-
detn me ushtart. Pastaj u prshndetn me komandantt dhe e lutn All-
llahun xh.sh. pr ta. Ather ia dha vajit njri prej komandantve. Ishte ky
Abdullah b. Revaha. Populli e pyeti: "Prse po qan?" Ai u prgjigj: "Mos
mendoni se kam frik, apo se e dua shum jetn e ksaj dunjaje (bots),
apo se m dhimbset t'ju l juve. Jo, kjo nuk ka t bj me kt. E dgjova
Resulull-llahu a.s. duke knduar nj ajet nga Kur'ani, n t cilin prmendet
Xhehennemi: "Dhe, nuk ka asnj prej jush e q t mos arrij tek ai
(zjarri). Kjo sht dispozit e caktuar nga Zoti yt." (19, 71). E un nuk e
di se si do t largohem nga Xhehennemi, pasi q do t'iu kem afruar atij?"
Myslimant t gjithve u dshiruan rrug t mbar duke thn: "Ju
prcjellt fati i All-llahut, All-llahu ju mbrojt dhe u kthefshi shndosh e
mir dhe me shum plaka lufte."
Abdullah b. Revaha recitoi disa vargje me t cilat e luste All-llahun
xh.sh. q me mirsin e Tij t'ia falte mkatet, dhe q gjat lufts t pastro-
het llumi i cili do t dal n siprfaqe, porsi shkuma (n uj apo gjak). Dhe u
lut q nse vritet, t vritet n mnyr dinjitoze, si shehid, ashtu q
kalimtart pran varrit t tij, ta din se ka qen martir n rrugn e All-
llahut.
Pastaj ushtria u nis, e Resulull-llahu a.s. doli pr t'i prcjellur. I prcolli
gjer n Thenijjetul-Veda'i, aty u ndal, duke i shikuar.
604
Ushtria myslimane n udhtim dhe gjendje e papritur frike
Ushtria myslimane udhtonte kah veriu. Arriti n Muane, vend ky n
Sham, n kufirin verior t Hixhazit. Ather u erdhi lajmi se Herakleu ishte
nisur me nj fuqi prej njqind mij Bizantinsh nga Balka, kurse atyre u
ishin bashkuar fiset Lahm, Xhezzam, Bulejk dhe Belijj, me njqind mij
njerz.
Myslimant konsultohen n Meane
Myslimant as q kishin ndrruar se do t ballafaqoheshin me nj fuqi
kaq t madhe ushtarake, dhe n aq largsi t madhe, e pr ta aq vend t
603
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 327; Rahmetun li-l-Alemin: II/271.
604
Ibni Hisham: II/373; Zadu-l-Me'ad: II/156; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-
Nexhdi, f. 327.
409
largt. Vall, a sht e mundur q nj ushtri aq e vogl, prej gjithsej tre
mij lufttarsh, ta sulmonte ushtrin gjigante prej dyqind mij ushtarsh?
Ata u konsultuan e than: "Do ta informojm Resulull-llahu a.s. pr
numrin e armikut ton, dhe ose le t na drgoj ende njerz, ose le t na
urdhroj 'duhet br. Ne do t veprojm sipas urdhrit t tij."
Abdullah b. Revaha e kundrshtoi kt mendim. Ai u dha kurajo njer-
zve duke u thn: "O popull, pasha All-llahun, tani nuk mund ta urreni at
q vet e keni dshiruar. Keni dshiruar t bheni shehid, ndrsa ne nuk do
t luftojm me ndihmn e masave, fuqis apo numrit. Ne do t luftojm me
fuqin e fes ton me t ciln All-llahu xh.sh. na ka shprblyer. T nisemi
pra! Nuk do t jemi t privuar nga njra prej dy t mirave: ose fitore ose
shehidllk (vdekje n rrugn e All-llahut)."
M n fund t gjith e pranuan mendimin e tij.
Ushtria myslimane niset kundr armikut
Pasi q i kaluan dy net n Meane, u nisn drejt armikut. Ushtria e
Herakleut i takoi n fshatin Mesharif. Kur u afrua ushtria e armikut,
myslimant u trhoqn n Mutete dhe aty ngrehn kampin.
Pastaj u rreshtuan pr luft. N ann e djatht ishte Kutba b. Katade
El-Udhre, e n t majtn Ubade b. Malik El-Husari.
Fillimi i betejs dhe ndrrimi i komandantve
N Mutete u ballafaquan dy ushtri dhe filloi lufta e ashpr. Tre mij
njerz ball pr ball kundr sulmit dhe vrullit t dyqind mij ushtarve. Sa
betej e uditshme. Gjithfar befasirash do t prjetojm n kt dunjallk
(bot). Mirpo kur fryn era e imanit dhe besimit, me veti sjell mrekullira.
Zejd b. Harithi - benjamin i Resulull-llahut a.s. rrmbeu flamurin Islam dhe
u vrsul. Luftoi rrept dhe trimrisht, me shembullin e heroit far nuk njeh
bota, pos tek myslimant. Luftoi pandrprer, gjersa nuk iu vrsul shtizave
t armikut dhe u vra.
Komandn e mori Xha'fer b. Ebu Talibi. U vrsul n luft duke prer
do knd rreth veti. Ishte e pabesueshme se ka bnte me trimrin e vet.
Kur u mrzit duke vrar nga kali, zbriti n tok dhe filloi t prente gjithka
rreth veti. N luft e sipr humbi dorn e djatht. Flamurin e kapi me t
majtn, e edhe at ia pren. Pastaj e kapi me parallrn gjersa nuk ra i
vrar. Tregohet se e ka vrar nj bizantinas, ashtu q e ka ndar n dysh,
andaj All-llahu xh.sh. e ka shprblyer me krah n Xhennet, n mnyr q t
mund t fluturonte kah do ai vet. Pr kt arsye Xha'ferin e kan quajtur
shpend i Xhennetit.
Buhariu transmeton nga Nafiu, t cilin e ka informuar Ibni Umeri, i cili
ka qndruar pran Xha'ferit t vrar dhe ia ka numruar pesdhjet plag
n trupin e tij dhe t gjitha i kishte marr nga pjesa e prparme. Nga shpina
410
nuk kishte asnj plag.
605
N transmetimin tjetr Ibni Umeri rrfen: "Kam marr pjes n kt
betej. E krkuam Xha'ferin dhe e gjetm ndr t vrart. N trupin e tij ia
numruam mbi nntdhjet plag.
606
Ndrsa n nj transmetim t Umerit
nga Nafiu sht shtuar: "Kto plag i kemi par n ann e prparme t
trupit t tij."
607
Pasi Xha'feri u vra heroikisht, si shehid i vrtet, flamurin Islam e mori
Abdullah b. Revaha. Ai doli prpara duke kalruar n kal, u plagos mbi
kal, u hamend pak, e pastaj u vrsul prpara duke recituar vargje, me an
t cilave thoshte: se ia kishte dhn besn vetes se gjithsesi vetveten do ta
flijonte, e deshti kt shpirti i tij apo jo, 'sht puna e tij (shpirtit), kur n
kt betej kaq t ashpr vriten myslimant: a mos, vall, nuk e ka nda t
hyj n Xhennet?" Gjat lufts tek ai erdhi djali i xhaxhait t tij dhe ia dha
nj cop mish pr t ngrn, duke e kritikuar se ditve t kaluara nuk
kishte ngrn aspak. Ai e mori mishin, e kafshoi nj her e pjesn tjetr e
hodhi, rrmbeu shpatn dhe filloi t vras prreth veti, derisa nuk u vra edhe
vet.
Flamuri islam n duart e "Shpats s
All-llahut", Halid b. Velidit
Pas psimit t Abdullah b. Revahs, doli para njri nga fisi Benu
Uxhlan, i quajtur Thabit b. Erkam, e mori flamurin e tha: "O mysliman,
merruni vesh dhe zgjedhni njrin prej jush q t'ju udhheq. Ata than:
"Ti". Ai u prgjigj: "Nuk mund ta bj kt."
Ather e zgjodhn Halid b. El-Velidin. Kur e mori flamurin, ai
udhhoqi luft t rnd dhe t ashpr.
Buhariu transmeton nga Halidi se ka thn: "Nnt shpata i kam thyer,
ditn e Mutetes, pos shpats jemenase",
608
ndrsa n nj tekst tjetr
thuhet: "N dorn time jan thyer nnt shpata n Mutete, e vetm ka
qndruar shpata jemenase."
609
Resulull-llahu a.s. ditn e Mutetes, i informuar prmes Vahjit
(shpalljes), e para se t arrinin lajmet n Medin n lidhje me kt luft, ka
thn: "Zejdi e mori flamurin dhe u vra, pastaj Ibni Revaha, e edhe ai u vra
- gjersa e thoshte kt, ai qante - dhe kshtu derisa nuk e mori flamurin
605
Sahihu-l-Buhari: Beteja n Mutete: II/611.
606
Sahihu-l-Buhari: Beteja n Mutete: II/611.
607
Fethu-l-Bari: VII/512. Dy hadithet me numr t ndryshm t plagve, e pajtohen
se m tepr jan nga shigjeta.
608
Sahihu-l-Buhari: II/611.
609
Sahihu-l-Buhari: II/611.
411
"Shpata e All-llahut" - Halidi, dhe kshtu me lejen e All-llahut fituan."
610
Prfundimi i lufts n Mutete
Me gjith trimrin dhe heroizmin e madh, megjithat do t ishte tejet
e uditshme q kjo ushtri e vogl t korr sukses n paluhatshmri para
ksaj vrsuljeje t hatashme, para ksaj furtune deti t ushtris bizantine.
Ather vihet n pah e tr shkathtsia dhe pjekuria e Halid b. El-Velidit,
pr ta shptuar ushtrin myslimane nga kjo situat, n t ciln e kishin
futur vetveten.
Ekzistojn mendime t ndryshme pr zhvillimin e mtejshm t bete-
js. Mirpo, pas studimit t hollsishm t t gjitha versioneve t rrfimit,
mund t konkludohet se Halidi gjat tr dits i rezistoi ushtris gjigante
bizantine, duke u prpjekur me tr qenien e vet q t'a mendonte ndonj
dredhi luftarake me ndihmn e s cils do t'i friksonte Bizantint, n
mnyr q t shptojn myslimant, e njkohsisht ata t mos mund t
ndrmerrnin ndjekje pas tyre. E dinte mir se nuk do t shptonin po qe se
ata do t drgonin ndjekjen pas tyre.
Kur agoi dita e dyt, Halidi e ndrroi radhitjen e ushtris. Pararojn e
vendosi n prapavi. Pastaj i ndrroi ant, krahun e djatht t ushtris e vuri
n t majtn, ndrsa krahun e majt n ann e djatht. Tr kt manovrim
armiku e vshtronte. Shikonin se si przihej ushtria myslimane, andaj
mendonin se u erdhi prforcimi, pr ka edhe u friksua. Kurse Halidi pas
soditjes dhe t menduarit njorsh, filloi ngadal t trhiqet prapa, duke
pasur kujdes q t mos rregullohet radhitja e ushtris. Bizantint menduan
se myslimant jan duke prgatitur ndonj kurth dhe se do t prdorin
ndonj dredhi luftarake. Nga frika se ushtria myslimane mos t'i trheq n
shkrettirn e vdekur, ata hoqn dor nga luftimi.
Kshtu armiku u trhoq n vendin e vet, e as q mendoi pr ndjekjen e
myslimanve. Ndrkaq, myslimant me sukses u trhoqn dhe u kthyen n
Medin.
611
T vrart nga t dy palt
N betejn e Mutetes jan vrar gjithsej dymbdhjet mysliman, e
nga ana e bizantinve nuk dihet sa, prve se t dhnat historike na flasin
se numri i t vrarve nga ana e tyre sht mjaft i madh.
Rezultatet e betejs
sht me rndsi t prmendet se n kt betej myslimant nuk e
realizuan detyrn pr ka ishin nisur - t hakmerren pr vrasjen e emisarit
610
Sahihu-l-Buhari: II/611.
611
Fethu-l-Bari: VII/513, 514; Zadu-l-Me'ad: II/156. Faktet pr kt betej jan
marr nga kto dy vepra dhe nga dy veprat prpara ktyre.
412
t Resulull-llahut a.s. Harithit, t cilin Bizantint e mbytn n Basr.
Mirpo, kjo betej ka pasur rndsi t madhe n fushn propagandistike,
sepse autoriteti i myslimanve u prhap edhe jasht kufijve t Arabis. T
gjith arabt, n radh t par, kan qen t habitur dhe t befasuar kur
msuan pr ekspeditn e myslimanve kundr fuqis m t madhe botrore
asokohe, kundr Bizantit. Arabt konsideronin se luft do t thot shkat-
rrim i qenies dhe t shkaktuarit e vdekjes me an t fatkeqsis, ndrsa
ballafaqimi i ksaj ushtrie t vogl me kt fuqi gjigante botrore prej
dyqind mij lufttarsh, e n fund t kthehen me humbje minimale dhe me
pak dm, vetvetiu ishte mrekullia m e madhe e asaj kohe. Dhe, mu kjo
mrekulli u vrtetoi arabve se myslimant jan krejtsisht dika tjetr nga
ata, t cilt ishin msuar ti shohin n hapsirat e veta. Filluan t kuptojn
se myslimanve sht duke u ardhur ndihma dhe fitoret nga All-llahu xh.sh.
dhe se Muhammedi i tyre sht me t vrtet Pejgamber i All-llahut, xh.sh.
Pr shkak t t gjitha ktyre i shohim se fiset e arabve grindavec, t
cilat gjer m tani vazhdimisht i sulmonin myslimant, prnjherit bhen
dashamir t Islamit. Andaj s shpejti prqafuan Islamin kto fise: Benu
Sulejm, Eshxhea, Gatafan, Zubjan, Fezzereh etj. Kjo betej ka qen vetm
trampolin pr llogarin prfundimtare me Bizantin. Kjo ka shrbyer si
paraprgatitje pr lirimin e viseve bizantine t cilat myslimant do t'i
lirojn n ato vise t largta e t egra.
Ekspedita "Dhatu-s-Selasil"
Kur Resulull-llahu a.s. kuptoi se fiset arabe u jan bashkuar ushtris
bizantine kundr myslimanve n betejn e Mutetes, ndjeu nevoj t
madhe pr t ndrmarr hapa t menur pr ndarjen e tyre nga Bizantint.
Ky njkohsisht do t jet shkas pr qrimin e hesapeve mes myslimanve
dhe ktyre fiseve, kshtu q t mos u bie m ndrmend t bashkohen n
numr kaq t madh.
Resulull-llahu a.s. zgjodhi Amr b. El-Asin q planin e vet ta zbatonte
n vepr. Andaj, n muajin xhumadel-ahire t vitit 8 h., pra menjher pas
betejs n Mutete, e drgoi Amrin kundr tyre, me qllim q t'i bnte pr
vete dhe t'i qronte hesapet me fisin Kuda'at, i cili prgatitej pr ta sulmuar
Medinn.
sht e mundur q kto dy shkaqe kan qen t ndara njra nga tjetra,
e sht e mundur edhe q kan qen t njkohshme.
Resulull-llahu a.s. ia dorzoi Amrit flamurin e bardh dhe t zi.
Amri u nis n krye t treqind muhaxhirve dhe ensarve, t cilt kishin
tridhjet kuaj. Gjithashtu urdhroi q t'u bashkohen fiset, t cilat ndodhe-
shin prgjat ksaj rruge, si p.sh. Belijjt, Belkjajnt etj.
Amri me ushtrin udhtonte natn ndrsa pushonte ditn. Kur iu afrua
fisit Belijj, u informua se armiku posedonte nj ushtri t madhe. Ndaj
413
drgoi Rafi b. Mukis b. El-Xhuhmiun tek Resulull-llahu a.s. pr t krkuar
ndihm. Resulull-llahu a.s. ia drgoi Ebu Ubujde b. El-Xherrahin me
dyqind njerz dhe ia dha flamurin. Gjithashtu e drgoi elitn e muhaxhirve
dhe ensarve, ndr t cilt ishin Ebu Bekri dhe Umeri r.a., dhe u urdhroi
t'i bashkohen Amrit dhe t jen t gjith s bashku, pastaj t mos ndahen e
t shprndahen.
Kur kjo ushtri ju bashkua asaj t Amrit, Ebu Ubejde deshti q ai t
udhhiqte ushtrin, por Amri i tha: "Ti ke ardhur pr t m ndihmuar,
ndrsa un jam udhheqsi kryesor." Ebu Ubejde u pajtua me kt. Amri
ishte udhheqs, ndaj n namaz bhej edhe imam i tr ushtris.
Pas ksaj, ushtria u nis pr n vendin e Kuda'atve dhe kaloi gjer tek
kufijt e fundit. Ktu n veri u takuan me ushtrin e armikut. Myslimant i
sulmuan, e ata filluan t ikin rreth e prqark.
Amri drgoi Avf b. Malik El-Eshxheen tek Resulull-llahu a.s. pr t'i
raportuar pr kryerjen e detyrs dhe t'i thot se t gjith jan gjall.
Dhatu-s-Selasili sht krahin pas Vadi-l-Kuras, dhjet dit udhtimi
larg Medins.
Ibni Is'haku cek se myslimant jan lshuar teposht gjer tek uji, te
tokat e fisit Xhezzam. Ky bunar (uj) quhet Dhatu-s-Selasil.
612
Ekspedita e Benu Katades n Hudrah
Kjo ekspedit u ndrmor n muajin shaban t vitit 8 h. Shkaku ishte
tubimi i Benu Gatafanve n Hudre. Populli i Hudrit luftonte me Nexhdt.
Resulull-llahu a.s. kundr tyre i drgoi pesmbdhjet njerz n krye me
Ebu Kataden. Shum ushtar t armikut u vran. U robruan shum gra
dhe fmij, si dhe nj numr i madh bagtish. Ebu Katade n kt
ekspedit i kaloi pesmbdhjet dit
613

612
Ibni Hisham: II/623-626; Zadu-l-Me'ad: II/157.
613
Rahmetun li-l-Alemin: II/233; Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether.
414
BETEJA PR LIRIMIN E MEKS
bnul Kajjumi thot: "Kjo sht fitorja m e madhe me t ciln All-
llahu xh.sh. e ka ngritur fen e vet dhe Pejgamberin e Vet, pastaj
ushtrin e vet dhe ithtart e Vet. Me kt fitore e ka shptuar qytetin
e vet dhe shtpin e vet nga duart e jobesimtarve, t cilin e ka br t jet
udhzim pr botn. Me lirimin e Meks jan gzuar banort e qiellit, jan
lidhur fijet e kputura, ndrsa njerzit turma-turma ngarendn n fen e
All-llahut. Toka shklqeu dhe shndriti me dritn e Islamit."
614
I
Shkaku i betejs
M hert kemi prmendur se nj paragraf i marrveshjes n Hudejbije
parasheh se kush dshiron t hyj n aleanc me Muhammedin dhe t
nnshkruaj me t kontrat, mund ta bj kt, e gjithashtu kush dshiron t
hyj n aleanc me kurejshitt dhe t nnshkruaj me t kontratn, mund ta
bj kt, dhe fisi, i cili sht n aleanc me njrn pal apo me t dyja palt
konsiderohet si pjes e asaj pale dhe fardo armiqsie rrjedh prej ndonj
fisi, konsiderohet si armiqsi e tr asaj pale.
Sipas ktij paragrafi fisi Huza'ah hyri n aleanc me Muhammedin,
Resulull-llahun a.s. ndrsa fisi Benu Bekr me kurejshitt. T dy fiset kan
qen indirekt n armpushim edhe pse n kohn paraislamike kan qen n
armiqsi t madhe dhe nn hakmarrje gjaku. Kur u paraqit Islami dhe hipi
n fuqi ky armpushim, q t dy fiset patn siguri reciproke. Fisi Benu
Bekr e rrezikonte kt siguri duke aktualizuar prsri shtjen e
hakmarrjes nga periudha e hershme.
Kryepari i fisit Benu Bekr, Neufel b. Muavi Ed-Dejli, n muajin
shaban t vitit 8 h, i organizoi njerzit e vet dhe sulmuan fisin Huza'ah,
natn von tek burimi El-Vetir n shpatien e Meks, me 'rast i mbytn
disa mashkuj. Ather u shkaktua prleshja dhe lufta, n t ciln kurejshitt
i ndihmuan Benu Bekrt me njerz dhe me arm. Kurejshitt luftuan n
ann e Benu Bekrve duke shfrytzuar natn e errt. Huza'atve u shkoi
pr dore t kthehen n Mek dhe t gjejn mbrojtje tek Budejl b. Verkae
El-Huza'ai dhe tek mbrojtsi i tyre, i quajtur Refia.
Amr b. Salim El-Huza'ai shpejtoi tek Resulull-llahu a.s. n Medin
614
Zadu-l-Me'ad: II/160.
415
dhe e gjeti m mesxhid duke ndejtur me njerzit e vet. Kur hyri n
mesxhid, Amri filloi ti recitonte kto vargje:
"O All-llahu im, Ahmedin un e thrras
n emr t paqes Benu Hashim dhe Huza'ah.
Ju ishit fmij, e ne njerz t pjekur
kur pranuam Islamin pr inat t njimtimit.
Ndihm o Muhammed, me dshirn e All-llahut,
thirri besimtart q me ty t nisen.
Muhammedi, Resuli yn, sht i gatshm pr luft,
i bukur si hna e re dhe shtatlart si bredhi.
Me fytyr serioze dhe shikim t vendosur
do t vij me ushtri t madhe kundr keqbrsit.
Kurejshitt e thyen paqen trimrisht
premtimin e fort porsi murin e rrnuan ata.
N Kadde, n Mek shptim krkuan
menduan se un nuk do t'ju thrras.
N njimtimin e vet nuk jan ndonj numr i madh.
n Vetire me ne luftn e imponuan
q n ruku dhe sexhde ta mbysin sojin ton.
Resulull-llahu a.s. iu drejtua Amrit e tha: "Ti ngadhnjeve o Amr b.
Salim." Ndrkoh Resulull-llahu a.s. e pa nj re n qiell (q prndryshe
sht dukuri shum e rrall n at klim), e tha: "Me t vrtet kjo re do
t'ia lshoj fitoren Benu Ka'bve."
Prej Meks erdhi Budejl b. Verkae El-Huza'ai me nj grup njerzish n
Medin pr t'i treguar Resulull-llahut a.s. pr tr ngjarjen. I rrfyen se
kush ishte vrar n kt prleshje dhe pr ndihmn e kurejshitve Benu
Bekrve kundr tyre. Pastaj u kthyen n Mek.
Ebu Sufjani shkon n Medin pr
ta prtritur armpushimin
sht fakt se hapi, q ndrmorn kurejshitt dhe aleatt e tyre, ka
qen ekskluzivisht tradhti dhe shkelje e hapt e kontrats, pr ka nuk
kan pasur kurrfar arsyetimi. Andaj s shpejti kuptuan se ka do t thot
kjo tradhti e tyre. T friksuar nga pasojat e kqija, q mund t rezultojn
nga kjo, ata thirrn mbledhjen e Kshillit ku vendosn ta drgojn
kryeparin e tyre, Ebu Sufjanin tek myslimant pr ta prtrit
416
armpushimin.
Resulull-llahu a.s. q m par i informoi as'habt e vet se ka do t
ndrmarrin kurejshitt pr tradhtin e br. Ai u tha:" Dijeni se do t'ju vij
Ebu Sufjani pr ta prtrit armpushimin dhe pr ta vazhduar afatin e tij."
Ebu Sufjani, sipas marrveshjes s kurejshitve, u nis pr n Medin.
Rrugs e takoi Budejl b. Verkae Usfanin i cili po kthehej nga Medina. Ebu
Sufjani e pyeti: "Prej nga vjen, o Budejl?" Budejli u prgjigj: "Vajta me
disa njerz nga fisi Huza'ah n breg t detit dhe n kt lugin." Sufjani e
pyeti: "A mos po kthehesh, ndoshta prej Muhammedit?" "Jo."- u prgjigj
Budejli. Kur Budejli vazhdoi rrugn pr n Mek, Ebu Sufjani tha: "Nse
ka qen n Medin, me siguri e ka ushqyer deven e vet me brthama."
Pastaj iu afrua vendit ku kishte pushuar devja e Budejlit, e mori nj bagl,
e thrrmoi dhe n t gjeti "brthama", e tha :"Betohem n All-llahun se
Budejli ka qen tek Muhammedi."
Pastaj vazhdoi rrugn dhe mbrriti n Medin. Hyri n dhomn e
vajzs s vet, Ummi Habibes. Deshti t ulet n shilten (dyshekun) e
Resulull-llahut a.s. por e bija nuk e la. Ai e pyeti: "O bija ime, prse nuk
m lejon t ulem n kt shilte? A po i jep prparsi shiltes ndaj meje, ose
mua ndaj shiltes?" Ajo u prgjigj: "Kjo sht shiltja e Resulull-llahut a.s.
ndrsa ti je jobesimtar dhe i papastr." Ai tha: "Pasha Zotin, q kur je
larguar prej meje t ka goditur kobi i keq."
Ai doli nga e bija dhe vajti tek Resulull-llahu a.s. pr t biseduar me t.
Resulull-llahu a.s. assesi nuk iu prgjigj. Pastaj ai vajti tek Ebu Bekri pr ta
lutur q t fliste me Resulull-llahun a.s. Ebu Bekri iu prgjigj: "Un kt
assesi nuk mund ta bj." Pas ktij, vajti tek Umer b. El-Hattabi, e edhe me
t deshti t flas, kurse Umeri i tha: "A mos dshiron t Siri pr ju tek
Resulull-llahu, a.s.? Pasha All-llahun, edhe sikur t mos t kisha asgj
tjetr, pos nj fare, me t do t luftoja kundr jush."
Ebu Sufjani vajti tek Ali b. Ebu Talibi dhe hyri tek ai. Aliu ishte ulur
me Fatimen, ndrsa Hasani, djali i tyre, zhagitej mes tyre. Ai tha: "O Ali, ti
je kushriri im m i afrt, e un kam ardhur pr nj pun dhe, sigurisht nuk
do t kthehem i dshpruar ashtu si kam ardhur. Bhu ndrmjetsues i imi
tek Muhammedi." Aliu iu prgjigj: "Mjer ti, o Sufjan. Resulull-llahu a.s.
rreptsisht na ka ndaluar t flasim me t pr kt shtje." Ai ju drejtua
Fatimes, e tha: "A mundesh t'i urdhrosh birit tnd t ndrmjetsoj mes
njerzve, do t bhet prijs i arabve gjer n vdekje?" Ajo u prgjigj:
"Pasha All-llahun, biri im sht i vogl pr t ndrmjetsuar mes njerzve.
Resulull-llahut a.s. nuk i duhet kurrfar ndrmjetsuesi."
Ather, Ebu Sufjanit i ra terri n sy dhe, i shqetsuar, i dshpruar dhe
i prulur, i tha Aliut,: "O Ebu-l-Hasan (baba i Hasanit), gjendem n nj
situat shum t vshtir, m kshillo, ka t bj?"
417
Aliu iu prgjigj: "Pasha All-llahun, un nuk shoh se ka do t t
nxjerr nga kjo situat. Ti je kryepar i Benu Ken'anijve, ngritu dhe vet
ndrmjetso tek njerzit, e pastaj kthehu n vendin tnd." Ebu Sufjani: "A
mendon se kjo do t m ndihmoj?" Aliu: "Nuk mendoj, pasha All-llahun,
por nuk besoj se ke rrugdalje tjetr."
Ebu Sufjani u ngrit dhe vajti n mesxhid, e tha: "O popull, un kam
ndrmjetsuar tek njerzit (pr prtritjen e armpushimit)." Pastaj i hipi
deves dhe u nis pr n Mek.
Kur arriti n Mek, kurejshitt e pyetn: "far lajmesh na solle?" U
prgjigj: "Vajta tek Muhammedi dhe i tregova se pr ka kisha ardhur, e
ai, pasha Zotin, nuk u prgjigj. Pastaj vajta tek Ebu Kuhafeti (Ebu Bekri),
e as tek ai nuk arrita gj. Pastaj vajta tek Umer b. El-Hattabi, dhe e vrejta
se ai sht armiku yn m i madh. M n fund vajta tek Aliu, dhe vrejta se
ai ishte m i buti (m sjellje t kndshme) prej t gjithve. Ai m sinjalizoi
se ka duhet br, e un veprova ashtu. Pasha Zotin, nuk di se a do t
bhet di nga kjo apo jo." Ata e pyetn: "E ka t kshilloi? "Sufjani tha:
"M urdhroi q t krkoj mbrojtje prej njerzve, e un e bra kt." Ata
e pyetn: "A e lejoi kt Muhammedi, a.s.?" U prgjigj: "Jo" Ata than:
"Mjer ti, Aliu vetm sht tallur me ty." Ai u prgjigj: "Jo, pasha Zotin,
tjetr rrugdalje nuk pata."
Prgatitja pr luft dhe prpjekja
q kjo t mbetet n fshehtsi
Merret nga tradita e Taberaniut se Resulull-llahu a.s. tre dit para se t
informohej pr ndrprerjen e kontrats, i kishte urdhruar Aishes q t'ia
prgatiste teshat, por pr kt t mos dinte askush asgj. Kur e vizitoi
babai i saj (Ebu Bekri), e pyeti: "O bija ime, far prgatitje sht kjo?"
Ajo u prgjigj: "Nuk di pasha All-llahun." Ai tha: "Pasha All-llahun, tani
nuk sht koha q t shkohet n luft kundr Benu-l-Asferve, pra ku
shkon Resulull-llahu, a.s. Aishja prsri u prgjigj: "Asgj nuk di, pasha
All-llahun."
Ditn e tret, hert n mngjes, erdhi Amr b. Salim El-Huza'ai me
dyzet kalors dhe filloi t kndoi: "O All-llahu im, Ahmedin e thrras...",
dhe njerzit kuptuan se kontrata ishte thyer. Pas Amrit erdhi Budejli, pastaj
Ebu Sufjani, andaj myslimanve iu b e qart se lajmi sht i vrtet.
Ather Resulull-llahu a.s. u urdhroi q t prgatiten dhe u lajmroi se do
t shkojn n Mek. Ai iu drejtua All-llahut xh.sh. me dua: "O Zoti im,
mos lejo q kurejshitt t dgjojn dhe t shohin di gjersa t'i befasojm n
vendin e tyre."
Pr shkak t siguris dhe fshehtsis t ksaj ekspedite, Resulull-llahu
a.s. e drgoi nj patrull vzhgimi prej tet njerzve nn komandn e Ebu
Katades n luginn mes Dhi Hashbait dhe Dhi el-Mervetit, e cila sht larg
418
tri "burde" prej Medins (nj burde = 12 mila), ditn e par t ramazanit t
vitit 8 h., n mnyr q armiku, nse heton di, le t mendoj se Resulull-
llahu a.s. dshironte t shkonte n at an. Kur patrulla arriti n vendin e
caktuar, u informuan se Resulull-llahu a.s. ishte nisur n Mek, andaj edhe
ata u nisn pas tyre dhe i mbrrin.
615
Hatib Ibni Beltae i drgoi kurejshitve lajmin pr prgatitjen e
Resulull-llahut a.s. pr ardhje n Mek. Lajmin e drgoi me nj grua e cila
e fshehu letrn n bishtalecin e vet. Resulull-llahu a.s. prmes Shpalljes u
informua se ka kishte ndrmarr Hatibi. Ai drgoi Aliun dhe Mikdadin t
shkojn n kt e kt vend tek nj kopsht pjeshkash ku do ta gjejn nj
grua e cila n flokt e vet e ka fshehur nj letr pr kurejshitt. Kta
kalruan kuajt dhe u nisn n at vend. Kur arritn aty, hasn n nj grua e
cila ishte n shkalc mbi deve, t cilin e drejtonin prcjellsit.
Kta i urdhruan t zbriste nga devja. E pyetn se ku e kishte letrn q
ua drgonte kurejshitve, kurse ajo tha se nuk ka kurrfar letre.
I urdhruan prcjellsve t saj q t'a bastisin, por nuk gjetn asgj.
Ather Aliu i tha asaj: "Betohem me All-llahun se Resulull-llahu a.s. e ka
thn t vrtetn, andaj ne nuk t akuzuam pa arsye. Pasha All-llahun, ose
do ta nxjerrish letrn ose ne do t t bastisim." Ajo e pa se me kta nuk ka
mahi, e tha: "Largohuni!" Kta u larguan, e ajo e shthuri bishtalecin dhe e
nxori letrn t ciln ua dorzoi Aliut dhe Mikdadit, kurse kta ia drguan
Resulull-llahut, a.s.
N letr shkruante: "Nga ana e Hatib b. Beltaes, kurejshitve..." Ai i
informonte pr prgatitjen e Resulull-llahut a.s.
Resulull-llahu a.s. e thirri Hatibin dhe e pyeti: "'sht kjo, o Hatib?"
Ai u prgjigj: "Prit pak, o Pejgamber i All-llahut, t tra do t'i tregoj.
Pasha All-llahun, un e besoj All-llahun dhe Pejgamberin e Tij. Nuk kam
reneguar nga Islami, e as q e kam ndrruar fen, por kam qen shum i
lidhur me kurejshitt. Nuk jam njri prej tyre, por tek ata sht familja ime,
fmijt e mi dhe i tr populli im. Ata n mesin e kurejshitve nuk kan
kushri, t cilt do t'i mbronin."
Umer b. El-Hattabi ather tha: "M lejo, o Pejgamber i All-llahut, q
ta mbys. Ai e tradhtoi All-llahun dhe Pejgamberin e Tij e sht br
615
Kjo patrull e takoi Amir b. El-Edbatin, i cili u dha salam. Selamin nuk ia
pranuan, por Mihlem b. Xhesemi e mbyti kt, pr shkak disa llogarive t vjetra
mes tyre dhe ia mori deven dhe sendet. Ather All-llahu xh.sh. shpalli: "...dhe atij
q ju prshndet me selam mos i thuani: "Ti nuk je besimtar!" (4, 94). Ata e
solln Mihlemin para Resulull-llahut a.s., e Resulull-llahu a.s. tha: " O All-llahu
im. mos ia fal Mihlemit!" Kt e prsriti tri her. U ngrit prej aty duke qajtur,
ndrsa Ibni Is'haku transmeton: "Njerzit mendojn se ia ka falur me nj rast
tjetr."; Zadu-l-Me'ad: II/150. Ibni Hisham: II/626-628.
419
munafik."
Resulull-llahu a.s. tha: "Ai sht pjesmarrs i Bedrit. A e din, o
Umer, ndoshta All-llahu xh.sh. i ka par pjesmarrsit e Bedrit." Pastaj tha:
"Veproni si t doni, un ua kam falur."
Syt e Umerit u mbushn me lot, e tha: "All-llahu dhe Pejgamberi i
Tij e din m s miri."
616
Me kt shembull All-llahu xh.sh. ua bri t pamundshme t gjith
spiunve q t'i drgojn kurejshitve fardo informate pr prgatitjen e
myslimanve dhe pr vendosmrin e tyre q t luftojn.
Ushtria myslimane n rrug pr n Mek
M njzet ramazan, muajit t shenjt, t vitit 8 h. Resulull-llahu a.s. u
nis nga Medina pr n Mek, me dhjet mij mysliman dhe as'hab, r.a.
N Medin e la pr zvends Ebu Rehm El-Gaffarin.
Kur Resulull-llahu a.s. arriti n Xhuhfe, e takoi Abbas b. Abdul-
Muttalibin. Ai me familjen dhe djemt e vet, e kishte braktisur Mekn dhe
ishte nisur pr n Medin si muhaxhir pasi q kishte pranuar Islamin.
Ndrsa kur Resulull-llahu a.s. arriti n El-Ebva, e takoi djalin e axhs,
Ebu Sufjan El-Harithin dhe djalin e tezs, Abdullah b. Ebi Umejjen.
Resulull-llahu a.s. e ktheu kokn prej tyre pr shkak armiqsis s
madhe dhe dashakeqsis s tyre ndaj Resulull-llahut, a.s.
Ummu Selema iu drejtua Resulull-llahut a.s. e i tha: "Djali i axhs tnd
dhe djali i tezs sate nuk kan qen m t kqijt ndaj teje."
Ather Aliu i tha Ebu Sufjanit: "Dil para Resulull-llahut a.s. dhe
thuaja atij n fytyr njsoj si i kan thn Jusufit vllezrit e tij: "Pasha
All-llahun - than ata - All-llahu t ka lartsuar ty mbi ne, e na, me t
vrtet, kemi qen t gabueshm." (12, 91).
Vrtet Resulull-llahu a.s. nuk lejon q dikush t flas m mir se ai.
Ebu Sufjani pranoi kshilln dhe shkoi tek Resulull-llahu a.s. kurse
Resulull-llahu a.s. tha: "Un tani nuk do t'ju qortoj, All-llahu do t'jua
fal, nga mshiruesit Ai sht m i mshirueshmi." (12, 92).
Ebu Sufjani iu prgjigj Resulull-llahut a.s. me vargje:
"Kaloi koha ime, kur e mbajsha flamurin
q ushtrin e Ahmedit ta hedhi n njimtim.
Porsi udhtarit t nats, nata m ishte e errt
ja rasti im pr tu prudhur n Islam.
M udhzoi All-llahu, q t t takoj, dije
e pr shkak Tij t kam ndjekur un ty."
616
Sahihu-l-Buhari: I/422, II/612.
420
Resulull-llahu a.s. e rrmbeu Ebu Sufjanin pr gjoksi e tha: "Po, ti je ai
q m ke ndjekur nga Meka."
617
Ushtria myslimane ndalet n Merri-Dhahran
Resulull-llahu a.s. udhtonte prej Medins duke agjruar. Agjronin
edhe myslimant tjer. Kur erdhn tek burimi Kudejd, mes vendit Kudejd
dhe Usfan, Resulull-llahu a.s. ndrpreu agjrimin dhe piu uj, e edhe
myslimant vepruan kshtu.
618
Prej aty vazhdoi rrugn gjer n Merri-
Dhahran, ndrsa jacia e hasi n "Luginn Fatime." Aty i urdhroi ushtris
q t'i ndezin flakadant. Kshtu q prnjherit u ndezn dhjet mij
flakadan. Resulull-llahu a.s. i urdhroi rojes q t vzhgonte, ndrsa Umer
b. El-Hattabin e caktoi mbikqyrs t rojes.
Ebu Sufjani para Resulull-llahut a.s.
Pasi q myslimant u prqndruan n Merri-Dhahran, Abbasi hipi n
peln e bardh t Resulull-llahut a.s. dhe u nis pr t krkuar ndonj
druvar, apo diknd tjetr, pr ta drguar tek kurejshitt q tu thot t dalin
dhe t'i ofrojn Resulull-llahut a.s. garanc sigurie para se t hynte n Mek.
All-llahu xh.sh. pengoi kurejshitt q t sigurojn fardo informate
mbi myslimant, edhe pse ishin mjeshtr t mdhenj n vzhgim dhe
spiunim
.
Edhe vet Sufjani doli n vzhgim. Ai u nis me Hekejm b. Huzamin dhe
Budejlin pr t prgjuar lajme pr Muhammedin, a.s.
Abbasi rrfen: "Kalroja n peln e Resulull-llahut a.s. kur dgjova
bisedn e Ebu Sufjanit, Budejlit dhe Verkaes, t cilt ishin duke u kthyer
nga vzhgimi". Ebu Sufjani tha: "Kurr gjer m tani nuk kam par kaq
shum zjarre t ndezura natn, e as ushtri kaq t madhe". Budejli tha:
"Kta jan Benu Huza'att t cilt i ka kapluar euforia e lufts", ndrsa
Ebu Sufjani shtoi: "Nuk jan kta vetm Huza'att, ata jan n numr m
t vogl pr t ndezur kaq shum zjarre.". (Kshtu bisedonin kurejshitt).
Abbasi vazhdon rrfimin: "Ia njofta zrin e thash: "O Ebu Handhaleh
(Ebu Sufjan)! "Edhe ai e njohu zrin tim e tha: "O Ebu-l-Fadl, a je ti?".
"Po, un jam". "E kush jan kta?". "Resulull-llahu a.s. me ushtrin e vet.
Vaj halli pr kurejshitt nesr, pasha All-llahun".
"E ka t bj, pash babn dhe nnn tnde? I thash: Pasha All-
llahun, nse t zen, do ta prej kokn. Por, hip n kt pel gjersa nuk na
617
Ebu Sufjani sht br mysliman i mir. Tregohet se kurr m nuk e ka ngritur
kokn pr ta shikuar drejt n sy Resulull-llahun a.s. pr shkak turpit nga ai.
Resulull-llahu a.s. e ka dashur at dhe ka dshmuar se ai do t hyj n Xhennet. Ka
thn: "Dshiroj q Sufjani t gjendet n Xhennet pas Hamzs." Duke heq shpirt,
Ebu Sufjani u ka thn njerzve: "Mos qani pr mua se, pasha All-llahun, kurrnj
fjal t keqe se kam thn, prej kur pranova Islamin." Zadu-l-Me'ad: I/162, 163.
618
Sahihu-l-Buhari: II/613; Zadu-l-Me'ad: II/162, 163.
421
shpien tek Resulull-llahu a.s. e krko amnistim." Ai hipi pas meje, kurse dy
shokt e tij u kthyen."
Abbasi vazhdon: "Kalroja me te, dhe kur kaloja afr ndonj zjarri,
myslimant pyetnin: "Kush sht ky?" Kur e shihnin peln e Resulull-llahut
a.s. dhe mua mbi te, prgjigjeshin: "Kushriri i Resulull-llahut a.s. mbi
peln e tij." Kshtu kaluam afr zjarrit t Umer b. El-Hattabit. Ai pyeti:
"Kush sht ky?" U ngrit e u afrua dhe kur e pa Ebu Sufjanin prapa meje
brtiti: "Ebu Sufjani? Armiku i All-llahut? Falnderimi i qoft All-llahut q
t solli tek ne pa kontrat dhe pa fjaln e dhn." Ai shpejtoi tek Resulull-
llahu a.s., por pela arriti para tij. Zbrita nga pela dhe hyra tek Resulull-llahu
a.s. n adr e pas meje hyri edhe Umeri, e tha: "O Pejgamber i All-llahut,
ja ku sht Ebu Sufjani, m lejo q ta mbys." Abbasi rrfen: "Un thash:
"O Pejgamber i All-llahut, un e kam marr nn mbrojtjen time." Pastaj u
ula afr Resulull-llahut a.s. e prqafova rreth koks, e thash: "Pasha All-
llahun, sonte askush pos meje nuk do ta marr n mbrojtje, dhe pasi q
Umeri ishte kmbnguls pr ta mbytur, thash (Abbasi): "Ngadal , o
Umer, po qe se rastsisht ky do t'ishte njri nga Benu Adijj b. Ka'bt, ti
nuk do t flisje kshtu." Umeri tha: "Ngadal, o Abbas, se, pasha All-llahun,
kalimi yt n Islam pr mua sht m i mueshm se Islami i Hattabit, sikur
mu tani ta pranonte. Mua nuk m mbetet tjetr pos ta dij se kalimi yt n
Islam sht m i mueshm pr Resulull-llahun a.s. se Islami i Hattabit."
Resulull-llahu a.s. tha: "Shko Abbas me t tek sendet tuaja, e kur t
agoj drita sillma prsri ktu. "Un shkova, dhe kur agoi, ia solla at
Resulull-llahut a.s. Kur e pa Ebu Sufjanin, tha: "Vaj halli pr ty, o Ebu
Sufjan, a nuk erdhi koha q edhe ti t kuptosh se nuk ka zot tjetr, prve
All-llahut, xh.sh.?" Ai tha: "Pasha Zotin, nuk ka njeri m bujar, m bamirs
dhe m t kujdesshm se ti. Sikur t mendoja se prve All-llahut ka zot
tjetr, ai gjer tani do t m mbronte."
Resulull-llahu a.s. tha: "Vaj halli pr ty, o Ebu Sufjan, a nuk erdhi
koha q t kuptosh se un jam Pejgamber i All-llahut, ?" Ai tha: "Pasha
All-llahun, a ka njeri m bujar, m bamirs dhe m t kujdesshm se ti?"
Pastaj tha: "Pr sa i prket pejgamberllkut tnd, mua ende nuk m sht e
qart trsisht." Abbasi i brtiti: "Mjer ti, pranoje Islamin dhe dshmo se
nuk ka zot, prve All-llahut dhe se Muhammedi sht Pejgamber i All-
llahut, gjersa nuk ta ka prer kokn ky ktu (Umeri).
Ebu Sufjani e pranoi Islamin dhe e shqiptoi kelime-i-shehadetin.
Abbasi tha: "O Pejgamber i All-llahut, Ebu Sufjani sht njeri, t cilit
ia ka nda krenarin dhe sedren, bn di pr t n kt kuptim." Resulull-
llahu a.s. tha: "Po, qe pr t dika: Ai i cili n Mek strehohet n shtpin
e Ebu Sufjanit do t jet i sigurt. Gjithashtu do t jen t sigurt edhe ata q
mbyllen n shtpit e veta dhe ata q strehohen n Mesxhidu-l-Haram."
422
Ushtria myslimane lshon Merri-Dhahranin
dhe niset pr n Mek
T mrkurn n mngjes, m shtatmbdhjet ramazan t vitit 8 h.,
Resulull-llahu a.s. u largua nga Merri-Dhahrani dhe i urdhroi Abbasit q
ta mbante Ebu Sufjanin n gryk mali afr shkmbit malor El-Vadi,
prderisa nuk defilojn para tij t gjith lufttart e All-llahut, xh.sh. Ai
duhet t'a shikonte kt. Abbasi veproi kshtu. Pran tyre kalonin lufttart
e armatosur dhe t pajisur mir, t grupuar sipas fiseve dhe me flamujt e
vet. Sa her q para tyre kalonte ndonj grup, Ebu Sufjani e pyeste
Abbasin: "O Abbas, kush jan kta?" E Abbasi prgjigjej (p.sh): "Sulejm-
ant." Ndrsa Ebu Sufjani interesohej dhe pyeste (p.sh): "E ka kam un
me Sulejmant?" ose: "Kush jan kta, o Abbas?" "Fisi Muzejneh." "E ka
kam un me Muzejnett?", pyeste Sufjani. Kshtu kaluan t gjitha fiset, e
pastaj pyeti: "A kam un di me ato fise?"
M n fund pran tij kaloi Resulull-llahu a.s. me ushtrin e vet n t
gjelbr, t prbr prej muhaxhirve dhe ensarve. Nga parzmoret, prve
syve, nuk u shihej asgj tjetr. Ebu Sufjani brtiti: "All-llahu qoft i
lavdruar, o Abbas. E kush jan kta?" Ai u prgjigj: "Ky sht Resulull-
llahu a.s. me muhaxhirt dhe ensart." Ebu Sufjani shtoi: "Kta jan t
pashoq, edhe pr kah numri, e edhe pr kah fuqia." Pastaj shtoi: "O Ebu
Fadl, sot mbretria e nipit tnd sht shum e madhe." "O Ebu Sufjan,
kto jan rezultatet e pejgamberllkut." Ebu Sufjani tha: "Ather pejgam-
berllku qenka m i miri."
Flamurin e ensarve e mbante Sa'd b. Ubade. Kur kaloi afr Ebu
Sufjanit, i tha: "Sot sht dita e betejs s prgjakshme, sot do t lirohet
shenjtria, sot All-llahu do t'i turproj kurejshitt." Kur Resulull-llahu a.s.
erdhi prball Ebu Sufjanit, Ebu Sufjani i tha: "O Pejgamber i All-llahut, a
e dgjove Sa'din?" "E 'tha ai?" "E tha kt e kt." Ather Uthmani dhe
Abdu-r-Rahman b. Avfi than: "O Pejgamber i All-llahut, ne nuk do t jemi
t sigurt prderisa Ebu Sufjani posedon fuqin dhe pushtetin mbi
kurejshitt." Resulull-llahu a.s. tha: "Sot sht dita kur madhrohet dhe
prlavdrohet Kabja, sot sht dita kur All-llahu do ti lartsoj dhe do t'i
bj t prmendur kurejshitt." Pastaj ai drgoi njerzit t'ia marrin flamurin
Sa'dit dhe t'ia japin t birit t tij Kajsit. Ekzistojn mendime se flamurin ia
ka dhn Zubejrit.
Kurejshitt e befasuar me ardhjen e ushtris myslimane
Kur Resulull-llahu a.s. kaloi pran Ebu Sufjanit, Abbasi i tha:
"Shptimi dhe lirimi qofshin mbi popullin tnd." Ebu Sufjani nxitoi pr n
Mek, dhe kur hyri, thirri me z t lart: "O popull kurejshit, ja tek sht
Muhammedi. Ai po vjen tek ju pr nj shtje, t cils nuk mund t'i
shmangeni. Ai i cili hyn dhe strehohet n shtpin e Ebu Sufjanit do t jet
423
i sigurt." Pas ktyre fjalve iu vrsul gruaja e tij Hinda, e bija e Utbes, e
shfrytzoi momentin e dobsis s tij dhe brtiti: "Mbyteni kt njeri t
mbl, t majm, me kmb t shmtuara, o sa i urrejtur sht ky q e
paraprin popullin."
Ebu Sufjani tha: "Vaj halli pr ju, assesi mos lejoni t'ju verbroj kjo
ktu. Muhammedi sht duke ardhur me at mbi ka ju nuk keni pushtet,
dhe dijeni se ai i cili strehohet n shtpin e Ebu Sufjanit do t ket
garanc (siguri)." Ata u prgjigjn: "Zoti t vraft, nuk na duhet shtpia
jote, e as mbrojtja jote." Ai tha: "Kush mbyllet n shtpin e vet ka
garanc, sikurse edhe ai i cili hyn n Harem t Ka'bes." Njerzit u
shprndan dhe vajtn n shtpit e veta dhe n Harem t Ka'bes. Ata i
mblodhn vagabondt e Meks dhe than: "Kta do t'i qesim prpara, e
nse kthehet shtja n favor tonin, ather edhe ne do t'iu bashkohemi, e
nse ndodh e kundrta, e ata psojn, ather do t pranojm ka do q na
ofrojn."
T tr horrat e Meks u tubuan rreth Ikrime b. Ebi Xhehlit, Safv b.
Umejjes dhe Suhejl b. Amrit n kodrn El-Handemet pr t'u prleshur me
myslimant. S bashku me ta ishte nj njeri nga fisi Benu Bekr, i quajtur
Hamas b. Kajs. Ai q prpara i kishte prgatitur armt e veta, e kur gruaja
e tij e pyeti: "Prse prgatit at q shoh?", ai prgjigjet: "Pr Muham-
medin dhe shokt e tij." Ajo i tha: "Pasha Zotin kurrgj prej ktyre nuk do
t jet pr Muhammedin dhe shokt e tij." Ai tha: "Un, pasha Zotin,
dshiroj q dikush prej tyre t t shrbej (t bhet shrbtor)," pastaj i
recitoi vargjet n t cilat thuhet: "Nse myslimant paraqiten n Mek,
kto arm t tija jan trsisht t prgatitura, ndrsa kto shpata jan t
mprehura nga t dy ant, me shpejtsi do ti mbysin myslimant dhe do t'i
prejn kokat e tyre."
Ushtria myslimane n Dhi-Tuva
Resulull-llahu a.s. vazhdoi rrugn e vet duke iu dorzuar plotsisht
dhe me pendes All-llahut xh.sh. i knaqur q mu at e ka nderuar ta li-
ronte Mekn. Nga kjo prulshmri sakaq mjekra e tij prekte t shaluarn.
N Dhi-Tuva e bri radhitjen e ushtris. Halid b. Velidin e vendosi n
krahun e djatht, e krahas tij i rreshtoi Eslemin, Sulejmen, Gaffarin, Huzej-
netin, Xhuhejnen, kurse pas tyre fiset arabe. I urdhroi Halidit q t hynte
n Mek nga ana e poshtme dhe i tha: "Nse ndokush prej kurejshitve ju
del para, sulmoni rrept dhe ndiqni ata kah Saffeja ku do t'i presim ne."
Ann e majt e udhhiqte Zubejr b. El-Avami, i cili mbante flamurin e
Resulull-llahu, a.s. Atij i urdhroi q t hynte nga ana e eprme e Meks,
apo nga Kedai dhe ta ngulte flamurin e vet n El-Haxhun, e t mos lvizte
nga ky vend prderisa nuk arrin Resulull-llahu a.s. me ushtrin e vet.
Ebu Ubejde komandonte me kmbsorin, e cila nuk ishte e
424
armatosur. Andaj Resulull-llahu a.s. urdhroi q t strehohen mes lugins,
n mnyr q t nisen pr n Mek pasi q Resulull-llahu a.s. t ket
arritur atje.
Ushtria myslimane hyn n Mek
do grup ushtarak u nis pr n Mek rrugs t caktuar nga Resulull-
llahu, a.s.
Halid b. Velidi dhe ushtart e tij u nisn prpara, dhe askush prej
mushrikve q iu doln prpara nuk mbetn gjall. Nga bashkpuntort
m t afrm t tij u vra Kerez b. Xhabir El-Fihri dhe Hunejs b. Hali b.
Rebia. Ata shkeln urdhrin e u nisn rrugs tjetr, andaj u vran.
Pr sa i prket horrave kurejshit, Halidi i takoi ata n El-Handem, i
sulmoi dhe i mbyti dymbdhjet mushrik. Kshtu u mposht Hamus b.
Kajsi i cili farkonte dhe i prgatiste armt me t cilat do t luftonte kundr
myslimanve. Ai disi erdhi gjer te shtpia e vet dhe i tha gruas: "Mbylle
dern me els pas meje", e ajo e pyeti: "E ku i ke tani ato fjal q i
flitshe?". Ai, po n at ast, prmendsh i citoi kto vargje:
"Sikur t'ishe n kodrn Handeme,
kur ikn Safvani dhe Ikrime,
dhe u suln myslimant n mua,
kurejshitt, duke i prer tullacet tona,
britma e tyre fut frikn n palc, porsi hijet e errta,
porsi ulurima e luanit pas shpine kur m frikson mua,
ta dish, grua, nuk do t thoshe asnj fjal m."
Halidi, hyri n Mek duke vzhguar, prderisa nuk u takua me
ushtrin e Resulull-llahut a.s. n Saffa.
Zubejri hyri n Mek dhe nuk u ndal deri sa nuk e vuri flamurin e
Resulull-llahut a.s. n mesxhidi-el-Fet'hi. Prej aty nuk lvizi gjersa erdhi
Resulull-llahu, a.s.
Resulull-llahu a.s. hyn n mesxhidin e Ka'bes
dhe e pastron at nga idhujt
Resulull-llahu a.s. u paraqit i rrethuar nga muhaxhirt dhe ensart dhe
kshtu hyri n mesxhid t Ka'bes. Iu afrua Haxherul-Esvedit (gurit t Zi), e
preki me dor, pastaj e bri tavafin. Rreth Ka'bes (shtpis s All-llahut,
Bejtullahut) ku ishin treqind e gjashtdhjet idhuj. Ai filloi ti thente me
hark duke thn: "Tani arriti e vrteta e u zhduk gnjeshtra; gnjeshtra me
t vrtet, sht duke u zhdukur!.
E vrteta erdhi, ndrsa gnjeshtra u zhduk dhe nuk do t kthehet
prsri." (34,49)
Idhujt rrzoheshin njri pas tjetrit duke rn me fytyr pr toke.
425
Tavafin e par e bri duke kalruar dhe pa ihram. Andaj e shkurtoi.
Pastaj e thirri Uthman b. Talhan, dertarin e Ka'bes, e mori prej tij
elsin pr ta elur dern e Ka'bes. Brenda n Ka'be i pa disa fotografi.
E pa fotografin e Ibrahimit a.s. dhe Ismailit a.s. se si i shikonin
shigjetzat pr loj, e tha: "I vraft All-llahu mushrikt. Pasha All-llahun,
ata kurr nuk kan besuar n kto shigjetza." Pastaj e pa nj pllumb prej
druri t cilin e thrrmoi me dor. Gjithashtu urdhroi t fshihet fotografia.
Resulull-llahu a.s. falet n Ka'be, e pastaj u
mban nj ligjrat kurejshitve
Resulull-llahu a.s. e mbylli dern e Ka'bes. Me t mbeti brenda Usame
dhe Bilalli. Resulull-llahu a.s. u kthye kah muri n ann e kundrt t ders.
Nga muri ishte larg tre arshin. Nga ana e majt e tij ishin dy shtylla, ndrsa
nga e djathta nj. Prapa tij ishin tri shtylla. Atbot Kabja ishte ndrtuar
mbi gjasht shtylla. Aty u fal e pastaj bri nj rreth brenda Ka'bes. E
shqiptoi tekbirin n t dy ant, pastaj e shqiptoi tevhidin (dshmin pr
Njsin e All-llahut - La ilahe ilAll-llah), dhe m n fund e hapi dern.
Kurejshitt, tani e kishin mbushur Haremin e Ka'bes, ishin t radhitur n
rreshta dhe pritnin se ka do t bnte Resulull-llahu, a.s. Ai u mbajt pr
shtalken e ders, e cila ishte lart disa shkall, dhe duke i shikuar posht
kurejshitt, tha:
"Nuk ka zot tjetr, pos All-llahut, Nj t Vetmit. Premtimi i tij u
realizua, i ndihmoi robit t vet. Vetm Ai i ka ngadhnjyer armiqt e
bashkuar. do vepr e mir, pasuria dhe njerzit jan nn pushtetin tim,
prve shrbimit n kt shtpi t All-llahut dhe furnizimit t haxhilerve
me uj. Ta mbytish diknd gabimisht sht njsoj sikur rrahja me kamxhik
dhe me shkop, pr ka pason dmshprblimi i rnd prej njqind devesh,
prej t cilave dyzet duhet t jen me fryt n bark."
"O popull kurejshit, All-llahu ju ka liruar nga kryelartsia e
xhahilijetit dhe nga madhrimi paraislamik i etrve tuaj. T gjith njerzit e
kan prejardhjen prej Ademit, ndrsa Ademi sht prej dheut." Pastaj e
citoi ajetin: "O njerz! Ne u krijuam juve prej nj mashkulli dhe nj
femre dhe u bm juve popuj dhe fise pr t'u njohur (n mes veti). M
fisniku tek All-llahu sht ai, i cili m s shumti ia ka frikn Atij. All-
llahu, me t vrtet i di t gjitha dhe pr t nuk ka fshehtsi." (49, 13)
"Un tani nuk do t'ju qortoj" (12,92)
Pastaj, Resulull-llahu a.s. vazhdoi: "O popull kurejshit, ka mendoni,
ka keni merituar dhe far do t bj tani me ju?" U prgjigjn: "Vetm t
mira, sepse ti je vllai dhe i biri fisnik i vllait fisnik". Resulull-llahu a.s.
tha: "Do t'ju them njsoj si u ka thn Jusufi a.s. vllezrve t vet: "Un
426
tani nuk do t'ju qortoj, shkoni, ju jeni t lir."
elsi i Bejtullahut
Pas ksaj, Resulull-llahu a.s. u ul n mesxhid. Atij iu afrua Aliu r.a. me
elsin e Ka'bes n dor, e tha: "O Pejgamber i All-llahut, na cakto neve
pr ruajtjen e Ka'bes dhe pr tu dhn uj haxhilerve, t bekoft All-
llahu." (N nj tradit tjetr qndron se kt e ka thn Abbasi). Ather
Resulull-llahu a.s. pyeti: "Ku sht Uthman b. Talha?" Ata e thirrn, e
Resulull-llahu a.s. i tha: "Ja ku e ke elsin, t cilin e ke pasur (ai gjer
ather ishte dertar i Ka'bes), sot sht dita pr bamirsira dhe falje." (N
traditn e Ibni Sa'dit n veprn "Tabekat" qndron se ka thn, gjersa ia
dorzonte elsin: "Ja tek e keni Bejtullahun e amshueshm, shtpin e
trashguar t All-llahut. Prej jush nuk mund ta merr askush prve tiranit
me tirani. O Uthman, All-llahu ka besim tek ju pr kt Ka'be, ndrsa
furnizimin, t cilin e fitoni n mnyr t lejueshme nga kjo pun, e keni
hallall dhe hani at.")
Bilalli thrret ezanin mbi Ka'be
Erdhi koha pr namaz e Resulull-llahu a.s. i urdhroi Bilallit q t hip
mbi Ka'be e ta thrras Ezanin. Ebu Sufjan b. Harbi, Itab b. Usejdi dhe El-
Harith b. Hishami ishin ulur n oborr t Ka'bes. Itabi tha: "All-llahu e
mshiroi Usejdin (babain e vet) q mos ta dgjoj kt dhe mos ta sheh
kt, sepse kjo gj do ta hidhronte shum." El-Harithi tha: "Pasha Zotin,
sikur ta dija se kjo sht e Vrteta un do t'i pasoja ata". Ndrsa Ebu
Sufjani m n fund tha: "Un nuk do t them asgj. Sikur t thoja di, edhe
kjo rr do t m tradhtonte dhe to ta informonte Resulull-llahun, a.s." N
at ast para tyre erdhi Resulull-llahu a.s. e tha: "I di t gjitha se 'keni
folur." Ai ua prsriti do njrit fjalt q i kishin thn. El-Harithi dhe Itabi
ather than: "Ne dshmojm se ti je Pejgamber i All-llahut, Saktsisht e
dim se kt askush nuk ka mundur t dgjoj e t t informoj."
Namazi i fitores apo namazi i falnderimit
At dit Resulull-llahu a.s. hyri n shtpin e Ummihanes, vajzs s
Ebu Talibit, u pastrua dhe i fali tet rekate. Ishte koha para dreke (Ed-
duha). Shumica menduan se ka falur "salatu-d-duha-namaz", mirpo ky
nuk ishte ai namaz, por ishte namazi i fitores apo lirimit t Meks, i
quajtur "salatu-l-fet'hi."
Gjat hyrjes s myslimanve n Mek, Ummihanja i kishte strehuar n
shtpin e vet dy kushri t burrit, e Resulull-llahu a.s. i tha: "Ata q i ke
fshehur, ani se i ke fshehur." Vllai i saj, Ali b. Ebu Talibi, deshti t'i mbyste
ata, por ajo i mbylli n shtpin e vet. E pyeti Resulull-llahun a.s. se a ka
drejt ta bnte kt, e ai iu prgjigj asaj se ka t drejt.
427
Likuidimi i kriminelve m t mdhenj
Resulull-llahu a.s. urdhroi t gjenden dhe t likuidohen dhjet
kriminel m t mdhenj t Meks, madje edhe nse jan fshehur nn
flamurin e Ka'bes. Kta jan: Abdul-Uzzij b. Hatali, Abdullah b. Ebi Sehri,
Ikrime b. Ebi Xhehli, Harith b. Nufejl b. Vehbi, Mukejis b. Subabeh,
Hebbar b. El-Esvedi, dy kngtaret e Hatilit, t cilat kndonin kng
satirike n llogari t Resulull-llahut a.s. dhe Sara robresha e liruar e
familjes Abdul-Muttalib, tek e cila ishte gjetur letra e Hatibit.
Abdullah b. Ebi Sehri e solli Uthmanin tek Resulull-llahu a.s. pr ta
lutur at q t'ia fal. Resulull-llahu a.s. ia fali jetn. M hert Ibni Ebi Sehri
kishte pranuar Islamin dhe kishte br hixhretin, andaj disa shok t
kurejshitve deshtn ta mbysin, pr ka edhe renegoi nga Islami dhe u
kthye n Mek.
Ikrime b. Ebi Xhehli iku n Jemen. Gruaja e tij ndrhyri pr t tek
Resulull-llahu a.s. dhe e luti q t'i lejoj asaj pr t shkuar e pr t'a sjellur
at. Resulull-llahu a.s. i lejoj kt, e ajo vajti e solli at n Mek dhe s
bashku pranuan Islamin. Pas ksaj ka qen mysliman i mir.
Ibnul Hatali ishte fshehur nn flamurin e Ka'bes. Nj njeri erdhi tek
Resulull-llahu a.s. dhe e informoi pr kt.
Resulull-llahu a.s. urdhroi q ta mbysin, dhe e mbytn.
Mukejis b. Subabetin, i cili kishte pranuar Islamin para lirimit t
Meks, por pr shkak t armiqsis e kishte mbytur nj ensar, pr ka edhe
renegon nga Islami dhe kthhet tek kurejshitt, e mbyt Numejleh b.
Abdullahu.
Pr sa i prket El-Harithit, ai e kishte munduar shum Resulull-llahu,
a.s. At e mbyti Aliu r.a.
Hebbar b. El Esvedi ishte munduar t'a pengonte Zejneben, vajzn e
Resulull-llahut a.s. q t bnte hixhretin. Ai zihet me t, e ajo rrzohet n
nj gur, me 'rast i shpton nga dora fmija i posalindur. Hebbari ik nga
Meka ditn e lirimit. Pastaj e pranon Islamin dhe bhet besimtar i mir.
Prej dy kngtareve t prmendura, njrn e mbysin kurse tjetrn e falin.
Kjo e pranon Islamin sikurse edhe Sara.
Ibni Haxheri cek: Ebu Ma'sheri i prmend edhe disa njerz t cilt
jan ndshkuar me likuidim: El-Harith b. Thelathil El-Huza'ai, t cilin e ka
mbytur Aliu r.a. El-Hakimi cek se edhe Ka'b b. Zubejri (poeti) ka qen i
dnuar me vdekje. Pr t do t bhet fjal m von. Ai e pranon Islamin, e
pastaj n vend t shpotive dhe satirave kndonte lavdithurje
N mesin e t akuzuarve ishin edhe: Vahsh b. Harbi dhe Hinda, e bija
e Utbes, gruaja e Ebu Sufjanit. Kjo e pranon Islamin. Pastaj likuidohet
njfar Emebe, robresha e liruar e Ibni Hatalit dhe Ummu Sa'd,- si cek
Ibni Is'haku. Me kt gjithsej kan qen nnt mashkuj dhe gjasht femra.
428
Pandehet se Ummu Sa'd dhe Ernebja, jan dy kngtaret e prmen-
dura, rreth emrave apo mbiemrave t t cilave ekzistojn mospajtime.
619
Islami i Safvan b. Umejjes dhe
Fadalet b. Umejrit
Safvani nuk ka qen n mesin e kriminelve t akuzuar, por pr shkak
t pozits s lart mes paris kurejshite, u friksua dhe iku nga Meka.
Umejr b. El-Xhumehi krkoi mbrojtje pr t tek Resulull-llahu, a.s.
Resulull-llahu a.s. e pranoi kt dhe ia dha ktij turbanin e vet me t cilin
hyri n Mek. Umejri nxitoi pas Safvanit i cili ishte nisur pr n Xhidde me
qllim q prej aty me anije t ikte n Jemen. Umejri e arrin Safvanin dhe e
kthen n Mek. Pastaj Safvani krkoi leje prej Resulull-llahut a.s. q t
mendonte dy muaj. Resulull-llahu a.s. ia lejoi katr muaj. Pas ksaj Safvani
e pranoi Islamin, ndrsa gruaja e tij e kishte pranuar m hert. Resulull-
llahu a.s. e vrtetoi martesn e tyre t par.
Fadaleti ishte nj i ri i cili iu afrua Resulull-llahut a.s. derisa e bnte
tavafin, pr ta mbytur. Resulull-llahu a.s. i tha se e din qllimin e tij dhe kur
Fadaleti pranoi kt, po at ast kuptoi se Muhammedi me t vrtet sht
Pejgamber i All-llahut, dhe se ai sht i informuar pr 'do gj, ndaj e
pranoi Islamin.
Hutbeja - ligjrimi i Resulull-llahut a.s.
ditn e dyt n Mek
T nesrmen, ditn e dyt t lirimit t Meks, Resulull-llahu a.s. u
mbajti njerzve nj hutbe - ligjrat.
Ai e falnderoi All-llahun xh.sh. e lavdroi At, e madhroi At, e
pastaj tha: "O njerz, me t vrtet All-llahu xh.sh. e shpalli Mekn vend t
shenjt, at dit kur i krijoi qiejt e Tokn. Ajo sht e shenjt me
shenjtrin e All-llahut xh.sh. gjer n ditn e Gjykimit. Askush prej njer-
zve, t cilt besojn All-llahun dhe ditn e Gjykimit, nuk guxon t shkak-
toj gjakderdhje n Mek, apo t pres ndonj dru. E nse dikush pyet: e
prse kjo i sht lejuar Resulull-llahut a.s., thuani atyre: "All-llahu ia ka
lejuar kt Pejgamberit t Vet, ndrsa juve jo, dhe at n koh t caktuar,
ditn e kaluar, ndrsa sot sht n fuqi ajo shenjtri, si ka qen edhe dje.
Pr kt t pranishmit le t'i informojn ata t cilt nuk jan t pranishm."
N nj tjetr tradit qndron: "Madje asnj deg mos t prehet n
Mek, mos t tremben zogjt, mos t vilen frutet, pos shtpiart..."
At dit fisi Huza'ah e mbyti nj njeri prej Benu Lejthve, pr shkak
disa konflikteve t vjetra nga koha paraislamike. Prkitazi me kt
Resulull-llahu a.s. tha: "O popull huzaah, largoni duart nga vrasjet, mjaft
ka pasur vrasje, nse prej ksaj do t ket dobi. Ju e mbytt nj njeri dhe
619
Fethu-l-Bari: VIII/11, 12.
429
me kt i qruat hesapet e vjetra, por tani e tutje, pas ksaj ngjarjeje, kush
bn vrasje, edhe nse familja e t vrarit sht n Hajber, do t'i dorzohet
vrassi gjall a vdekur." N nj tradit qndron: "Pastaj u ngrit nj njeri
nga Jemeni, i ashtuquajtur Ebu Shah, e tha: "O Pejgamber i All-llahut, a
mund t ma japish kt me shkrim? Resulull-llahu a.s. tha: "Shkruajani
kt Ebu Shahut."
620
T drojturit e ensarve se Resulull-llahu a.s.
do t qndroj n Mek
Kur Resulull-llahu a.s. e liroi Mekn, vendlindjen e vet, atdheun e
vet, ensart than mes veti: "A mendoni se Resulull-llahu a.s. pas ktij
suksesi do t mbetet n vendlindjen e vet dhe n atdheun e vet?"
N at ast, ai me duart e ngritura bnte dua n Saffa, e kur e mbaroi
duan tha: "ka that?" u prgjigjn: "Kurrgj, o Pejgamber i All-llahut",
por ai me kmbngulje krkoi q t thon. M n fund ata i treguan, e ai
tha: "Mos e dhasht All-llahu, jeta dhe vdekja ime jan t lidhura me ju."
Marrja e betimit pr besnikri
Kur Resulull-llahu a.s. bashk me myslimant e liroi Mekn, Mekasit
filluan ta njohin fen Islame. Kuptuan se pa Islam nuk mund t kihet
kurrfar suksesi. Kt ia pranuan Resulull-llahut a.s. dhe u tubuan rreth tij
pr t'u betuar n besnikri.
Resulull-llahu, a.s. ishte ulur n Saffa, ndrsa Umer b. El-Hattabi pak
m posht se ai. Njerzit vinin dhe betoheshin n besnikri dhe dgjue-
shmri aq sa jan n gjendje. Umeri ishte dshmitar.
N veprn "El-Medarik"
621
thuhet se Resulull-llahu a.s. pas betimit t
mushrikve n besnikri, i thirri grat q edhe ato t betohen. Ai pranonte
prej tyre betimin dhe ua prcillte krkesat e veta, gjersa u paraqit Hinda, e
bija e Utbes, gruaja e Ebu Sufjanit, e veshur me petka tjera dhe e maskuar.
Friksohej se mos po e njihte Resulull-llahu a.s. dhe mos po e dnonte pr
at q i kishte br Hamzs. Ather Resulull-llahu a.s. tha: "Prej jush
krkoj q t ma jepni fjaln se nuk do t'i bni shirk All-llahut." Kt ua
prsriti Uthmani e ato ia dhan betimin. Pastaj Resulull-llahu a.s. vazhdoi:
"Dhe se nuk do t vjedhni", e Hinda reagoi: "Ebu Sufjani sht njeri
koprrac, e nse un marr pak prej parave t tija?" Kurse Ebu Sufjani tha:
"ka do q t marrish prej meje ta bj hallall." Resulull-llahu a.s. buzqeshi
sepse e njohu Hindn, e tha: "Ti qenke Hinda?" Ajo u prgjigj: "Po, por
m fal pr at q ka kaluar, o Pejgamber i All-llahut!" Ai u prgjigj: "All-
llahu t falt."
620
Sahihu-l-Buhari: I/22, 247, 328, 329, 617; Sahihu-l-Muslim: I/437-439; Ibni
Hisham: II/415, 416; Sunenu Ebi Davude: I/276.
621
Medariku-l-Tenzil nga En-Nesefiu, komentimin e ajetit pr betimin.
430
Resulull-llahu a.s. vazhdoi me betim, e tha: "Dhe se nuk do t bni
zina (kurvri)." Hinda tha: "A mos, vall, grat e lira (t cilat nuk jan
robresha) veprojn kshtu?" Resulull-llahu a.s. vazhdoi: "Dhe se fmijt
tuaj nuk do t'i mbytni n mitr." Hinda shtoi: "Ne kujdesemi pr ta q nga
vogjlia, ndrsa ju i mbytni kur ata rriten, por ju dhe ata e dini m s miri."
Djali i saj, Handhale ishte vrar n Bedr. Umeri qeshte me zemr, sa
q u shtri pr toke nga t qeshurit, e edhe Resulull-llahu a.s. buzqeshi.
Pastaj Resulull-llahu a.s. vazhdoi: "Dhe burrave tuaj nuk do t'ua hidhni
fmijt e huaj n shtrat." Hinda tha: "Pasha All-llahun, me t vrtet sht
keq t veprohet kshtu. E prse nuk na urdhron t sillemi mir dhe t jemi
t udhzuara?" Resulull-llahu a.s. tha: "Dhe t jeni t dgjueshme e t mos
mohoni asgj q sht e mir." Hinda tha: "Pasha All-llahun, as q kemi
ardhur ktu me qllim q t bhemi t padgjueshme." Kur u kthye nga
mbledhja n shtpi, ajo e theu idhullin e vet, e tha: "Sherri yt kemi jetuar n
lajthitje."
Qndrimi i Resulull-llahut a.s. n
Mek dhe veprimtaria e tij
Resulull-llahu a.s. n Mek qndroi nntmbdhjet dit duke prs-
ritur rndsin e Islamit dhe duke prudhur popullin n rrug t drejt, n
devotshmri dhe n Shpallje. Gjat ktyre ditve e urdhroi Ebu Usejd El-
Huzaimin t'i prmirsonte simbolet dhe shenjat e Haremit t Ka'bes dhe t'i
spastronte dhe t'i largonte t gjitha ato gjsende t cilat prkujtonin
periudhn e kaluar.
Nga Meka i drgoi disa delegacione t cilat shpjegonin Islamin dhe
thirrnin n Islam. Ai e caktoi nj kasnec me detyr q rrugve t Meks t
thrriste: "Ai i cili beson All-llahun xh.sh. n shtpin e vet mos t l asnj
idhull pa e thyer."
Delegacionet dhe patrullat
1. Kur Resulull-llahu a.s. pushoi nga rregullimi i situats n Mek, e
drgoi Halid b. El-Velidin pr ta rrzuar idhullin El-Uzza i cili gjendej n
Nahl, jo larg Meks. Halid b. El-Velidi u nis m njzet e pes ramazan t
vitit 8 h. Ky idhull iu takonte kurejshitve dhe t tr fisit Beni Ken'aneh
dhe ishte idhulli i tyre m i madh. Rojtari i tij ishte fisi Shejban. Halidi u nis
s bashku me tridhjet kalors. Kur mbrriti atje, e rrzoi idhullin dhe u
kthye tek Resulull-llahu a.s. Ky e pyeti: "A ke par di?" Halidi u prgjigj:
"Jo." Resulull-llahu a.s. i tha: "Ather nuk e ke rrzuar, kthehu atje dhe
rrzoje at." Halidi u kthye i hidhruar duke vringlluar me shpat. Para tij
doli nj grua lakuriq, e zez dhe me flok t shprishur. At e qortonte
rojtari i idhullit. Halidi e goditi me shpat dhe e ndau n dysh. Pastaj u
kthye tek Resulull-llahu a.s. dhe i tregoi ka kishte br. Resulull-llahu a.s.
431
tha: "Po, kjo ishte idhulli El-Uzat, ajo ka qen jashtzakonisht e piklluar
q ma kurr nuk do t jet e adhuruar n kto treva."
2. Resulull-llahu a.s. e drgoi Amr b. El-Asin, po at muaj, pr ta
rrzuar idhullin Suvaa'. Ky ishte idhulli i fisit Hudhejl n Rihat, tre mila larg
Meks. Kur Amri mbrriti atje, dertari e pyeti: "ka dshiron?" Amr b.
El-Asi iu prgjigj: "M ka urdhruar Resulull-llahu a.s. ta rrzoj kt
idhull." Dertari i ta: "Nuk do t mundesh ta bsh kt." Amri pyeti:
"Prse." Ai u prgjigj: "Nuk dorzohet." Amri i tha: "Ende je n lajthitje.
Vaj halli pr ty, a dgjon dhe a sheh ai?" Pastaj iu afrua idhullit dhe e rrzoi
at. Urdhroi q t rrnohet edhe shtpia ku ishte idhulli dhe aty nuk
gjetn kurrgj. Amri e pyeti rojtarin: "Ja, a e pe?" Ai u prgjigj: "E pranoi
Islamin dhe i dorzohem All-llahut, xh.sh."
3. Po at muaj, e drgoi Sa'd b. Zejd El-Eshhelin me njzet kalors pr
ta rrzuar Menatin. Idhulli Menat ishte n Mushellel, afr Kudejdit. Ky
ishte hyu i fisit El-Evs. El-Hazrexh, El-Gassan dhe fiseve t tjera arabe.
Kur Sa'di arriti tek idhulli, paria e fiseve e pyetn: "ka dshiron?" Ai u
prgjigj: "Q ta rrzoj Menatin." Ata than: "Ja tek je ti dhe qe ku e ke
at (idhullin)." Sa'di u afrua, kur prej idhullit doli nj grua lakuriq, e zez, e
cila e sillte kokn n mnyr shqetsuese. Vajtonte dhe i mshonte gjoksit
t vet. Rojtari i tha: "Menat, para teje jan nj grup mkatarsh ndaj teje."
Sa'di e goditi dhe e mbyti. Pastaj e rrzoi idhullin dhe e thrrmoi at. Edhe
ky nuk gjeti kurrgj n depon e idhullit.
4. N muajin shaban t vitit 8 h. Resulull-llahu a.s. e caktoi Halid b.
El-Velidin, pasi q ky e rrzoi idhullin El-Uzza, ta vizitonte fisin Benu
Xhudhejmeh pr t'i thirrur n Islam. I tha q mos ta mbyste askend. Halid
b. El-Velidi ishte n krye t ushtris prej treqind e pesdhjet njerzve,
muhaxhir, ensar dhe nga fisi Benu Sulejme. Kur arriti tek ata, i thirri n
Islam, ndrsa ata nuk dinin t thonin e pranuam Islamin, por than: "E
ndrruam fen, e ndrruam fen." Halidi kt nuk e kuptoi andaj filloi t'i
pres njerzit dhe t'i z rob. do ushtari i urdhroi t merr nga nj rob.
Pastaj urdhroi q do ushtar ta mbyste robin e vet, por e pengoi Ibni
Umeri dhe shokt e tij, derisa nuk kthehen tek Resulull-llahu, a.s. Kur u
kthyen n Mek, i treguan Resulull-llahut a.s. se ka kishte ndodhur, e ai i
ngriti duart e tha: "O Zoti im, un jam i pastr prej asaj ka ka br
Halidi." Kt e prsriti dy her.
622
Pjestart e fisit Benu Sulejme i kishin mbytur robrit e vet, kurse
ensart dhe muhaxhirt jo. Resulull-llahu a.s. e drgoi Aliun r.a. pr t'ju
paguar dmshprblimin e gjakut dhe pr t'ua kthyer atyre t vdekurit.
622
Sahihu-l-Buhari: I/450, II/622.
432
Ndrmjet Halidit dhe Abdu-r-Rahman b. Avfit shprtheu konflikti dhe
grindja pr shkak t ksaj ngjarjeje. Resulull-llahu a.s. dgjoi pr kt, e
tha: "Ngadal, ngadal, o Halid, le t qet as'habin tim, pasha All-llahun,
edhe sikur t kishe flori sa kodra e Uhudit, e ta shpenzojshe n rrugn e
All-llahut, nuk do ta arrishe as vlern e nj hapi t as'habit tim, gjat
shkuarjes apo ardhjes."
623
Kjo ka qen beteja pr lirimin e Meks. Ky ka qen asti vendimtar
dhe fitorja e madhe e cila e ka shkatrruar qenien idhujtare n rrnj. Kjo
fitore nuk u la hapsir e as arsye fiseve arabe pr dilem n tr
Gadishullin Arabik.
T gjitha fiset arabe pritnin se ka do t rezultonte nga konflikti i cili
zhvillohej mes myslimanve dhe idhujtarve. T gjitha kto fise e dinin se
ai i cili ka t drejt dhe sht n rrugn e drejt do ta fitonte tempullin e
Shenjt - Ka'ben, dhe se nuk do t mund ta mbante at ai i cili sht n
mashtrim. Pr kt ishin dshmuar nj her para gjysm shekulli, ather
kur ithtart e "elefantit" u nisn pr ta rrnuar kt shtpi t All-llahut,
ndrsa All-llahu i shkatrroi ata dhe i bri sikurse gjethe t brejtura nga
krimbat.
Duhet ta theksojm se marrveshja e Hudejbis ka qen pararoj e
ksaj fitoreje madhshtore. Gjat kohs s armpushimit njerzit u liruan,
filluan t bisedojn mes veti, flisnin pr Islamin dhe mendonin pr Islamin.
T gjith atyre n Mek q fshehshin Islamin iu b e mundshme q
publikisht ta shprehin dhe praktikisht ta manifestonin Islamin dhe t
garonin n t.
Kjo ka br q shum njerz t kalojn n Islam. Kjo u b e qart n
kt betej, n t ciln morn pjes dhjet mij ushtar mysliman, ndrsa
pak para Hudejbis ishin vetm tre mij. Kjo betej vendimtare ua hapi
syt popullit dhe i rrnoi barikadat e fundit, t cilat ndodheshin mes tyre
dhe Islamit. Me kt fitore myslimant mbizotruan me situatn politike
dhe fetare n t njjtn koh n tr Gadishullin Arabik, gjer e gjat.
Myslimant fituan qeverisjen fetare dhe politike.
Periudha, e cila filloi pas armpushimit, kaloi n favor t myslimanve
dhe prfundoi me kt fitore t lavdishme. Pas ksaj ka filluar periudha e
re, e cila n trsi ka qen n favor t myslimanve. Gjat ksaj periudhe,
myslimant kan qen sundimtar t vrtet t situats s gjithmbarshme.
Fiseve Arabe nuk u mbeti asgj tjetr, prvese q n delegacione t
shkojn tek Resulull-llahu a.s. dhe t pranojn Islamin, e pastaj ta bartin
at npr tr botn. Pr kt ndrmarrje veanrisht kan qen t
623
Ibni Hisham: II/437; Sahihu-l-Buhari: Kitabu-l-xhihadi: II/612-615, 622;
Fethu-l-Bari: VIII/3-27; Sahihu-l-Muslim: I/437-439, II/102, 103, 130; Zadu-l-
Me'ad: II/160-168; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 322-351.
433
suksesshme dy vitet vijuese.
434
ETAPA E TRET
jo periudh sht njherit edhe periudha e fundit e jets s
Resulull-llahut, a.s. Kjo paraqet sukseset, t cilat kan rezultuar
nga feja Islame pas xhihadit jetgjat, t mundimshm dhe t
vshtir, si dhe pas problemeve, marifetllqeve, trazirave, betejave dhe
luftrave, prball t cilave ka qndruar mbi dy decenie.
K
lirimi i Meks ka qen fitorja m e rrezikshme t ciln e kan arritur
myslimant gjat t gjitha ktyre viteve. Pr shkak t ksaj fitoreje historia
e ka ndrruar tr rrjedhn e vet, ndrsa kjo rrjedh i ka ndryshuar arabt
dhe mnyrn e jetess s tyre.
Fitorja madhshtore n Mek ka vn kufi tejet t fort mes periudhs
para fitores dhe periudhs e cila ka pasuar pas fitores.
N syt e arabve, kurejshitt kan qen ruajts t fes dhe mbrojts t
saj. Andaj arabt i pasonin dhe i imitonin kta.
Dorzimi i kurejshitve dhe kapitullimi i tyre paraqet grushtin e fundit
t politeizmit, besimit t mushrikve n Gadishullin Arabik.
Kjo periudh e tret mund t ndahet n dy intervale kohore historike -
perioda:
1. perioda e mundimeve dhe luftrave, dhe
2. perioda e garimeve fisnore n prqafimin e Islamit.
Kto dy perioda t ndodhive historike jan t lidhura dhe komparative
mes veti.
Ne kemi zgjedhur kt renditje n mnyr q ta trajtojm seciln an
me veantit e veta dhe dallimet mes tyre.
Perioda e betejave dhe mundimeve n kt fush sht e lidhur
ngusht me periudhn e kaluar, andaj e zgjodhm t parn.
435
BETEJA N HUNEJN
lirimi i Meks pasoi menjher pas grushtit t shpejt dhn
arabve n periudhn e kaluar. Fiset fqinje ishin t befasuara me
situatn prkatse, dhe nuk ishin m n gjendje t bnin ndonj
rezistenc serioze.

Pr kt arsye, pjesa m e madhe e tyre e pranuan Islamin, pos disa


fiseve tekanjoze, t fuqishme dhe kryelart, e n radh t par fiset
Havazin dhe Thekaf. Ktyre iu bashkuan edhe disa familje arabe: Nasr,
Xheshem, Sa'd b. Bekr, dhe disa njerz nga Benu Hilalt, t gjith me
origjin nga Kajs Ajlani. Kto fise e konsideronin veten madhshtor dhe
krenar, pr t'u pajtuar n mnyr t qet me kt fitore t myslimanve.
Andaj u tubuan rreth Malik b. Avf En-Nasrij, dhe vendosn t ndrmarrin
luft kundr myslimanve.
Lvizja e armikut dhe ardhja e tyre n Evtas
Pasi q e inicoi shtjen e shkuarjes n luft kundr myslimanve,
Malik b. Avf-i e nisi popullin me pasurin e tyre t tundshme, grat dhe
fmijt n rrug pr n Evs.
Evsi sht lugin n tokn e fisit Havazin n afrsi t Hunejnit.
Mirpo, lugina Evtas sht me natyr krejtsisht tjetr nga ajo e Hunejnit.
Hunejni sht n afrsi t Dhu-l-Mexhazit. Mes Hunejnit dhe Meks sht
largsia prej dhjet milash, dhe at nga ana e Arafatit.
624
Lufttari i rregjur e konsideron t gabueshm
mendimin e komandantit
Kur Malik b. Avfi arriti n Evs, t gjitha fiset u mblodhn rreth tij.
Ndr njerzit e menur ishte edhe Durejd b. Es-Samti, plak ky i cili nuk ka
pasur tjetr dituri, pos dituris mbi luftimin, si teorik ashtu edhe praktik.
Ka qen lufttar jashtzakonisht i guximshm dhe i sprovuar.
N at tubim ai pyeti: "N ciln lugin jeni ju tani?" Njerzit u prgji-
gjn: "N Evtas." Ai tha: "Po, terren pr kuaj. Kjo natyrisht sht truall
kreshtash malore (kodrina t shprndara), pa aspak tok ranore dhe t
but. Po i dgjoj palljet e deveve, t pallmet e gomarve, t qart e
fmijve dhe blegrimat e deleve? Ku jan?" Njerzit u prgjigjn: "I ka
624
Fethu-l-Bari: VIII/27, 43.
436
marr me veti Malik b. Avfi. S bashku me mashkujt jan edhe grat e
tyre, fmijt e tyre dhe e tr pasuria e tyre e tundshme."
Durejdi e thirri Malik b. Avfin dhe e pyeti prse kishte vepruar kshtu
dhe ka e shtyri ta bnte kt. Ai u prgjigj: "Deshta q, pas do mashkulli
t qndroj familja dhe pasuria e tij. Mashkulli duhet t luftoj pr t'i
mbrojtur dhe shptuar ata." Durejdi tha: "Bariu i deleve, pasha Zotin. E ai
q e humb betejn a mund ta mbroj dhe t kujdeset pr familjen dhe
pasurin e vet? Nse dshiron t ngadhnjesh, nuk ke dobi prej askujt
tjetr, pos prej lufttarve me shpata dhe me shtiza t gatshme, e nse
dshton, ather do t shkatrrohen edhe familjet e tyre, e edhe pasuria e
tyre." Pastaj pyeti pr disa familje dhe disa prijs, e shtoi: "O Malik, asgj
nuk do t arrish me drgimin e ushtarve havazin n helmeta pr t'i
shkatrruar kuajt. Kthej prapa q t'i mbrojn shtpit e tyre dhe parin e
tyre, e pastaj le t hudhen t rinjt n shpinat e kuajve, nse fiton, pas teje
do t vijn edhe ata q jan prapa teje, e nse dshton, kjo le t t gjej
vetm ty, kurse familjet dhe pasuria do t jen t sigurta." Mirpo, Maliku
si kryekomandant, refuzoi kt propozim duke thn: "Pasha All-llahun,
nuk do t bj kurrgj prej asaj q propozove ti. Ti tanim je plakur dhe
rraskapitur, e edhe truri t sht vjetruar. Pasha Zotin, ose do t m
dgjojn Havazint, ose do t shprthehem me shpat n gjoks."
Maliku nuk lejoi t miratohet mendimi e as propozimi i Durejdit.
Havazint u bindn t dgjojn Malikun, kurse Durejdi tha: "Un nuk do ta
prjetoj rezultatin e tr ksaj...eh, sikur t isha m i ri."
Vzhgimi i armikut
Maliku q m par i kishte drguar spiunt pr t msuar m tepr pr
myslimant. Kur u kthyen, u kthyen t prar dhe t friksuar, kurse
Malik b. Avfi u tha: "Vaj halli pr ju nse nuk keni sjellur kurrfar
informatash." Ata than: "I pam disa njerz n kuaj bardh e zi. Pasha
Zotin, nuk guxuam t mbetemi bashk, andaj na ndodhi kshtu si po e
sheh."
Vzhgimi i Resulull-llahut a.s.
Kur e informuan Resulull-llahu a.s. pr lvizjen e armikut, ai urdhroi
Ebu Hadret El-Eslemiun q t hynte mes popullit, t qndronte n mesin e
tyre nj koh dhe t mblidhte informata pr qllimet e armikut, e pastaj t
kthehet. Ai edhe e bri kt.
Resulull-llahu a.s. e lshon Mekn
dhe shkon n Hunejn
T shtunn, m gjasht shevval t vitit 8 h. Resulull-llahu a.s. e lshoi
Mekn ku qndroi tetmbdhjet dit. N ditn e nntmbdhjet ai u nis
me dymbdhjet mij mysliman, dhjet mij q kishin ardhur n Mek dhe
437
dy mij kurejshit. Shumica e kurejshitve ishin njerz t cilt posa kishin
pranuar Islamin. Resulull-llahu a.s. i huazoi nga Safvan b. Umejja dyqind
parzmore dhe arm. Mbikqyrs n Mek e la Itab b. Usejdin.
Kur filloi t ngryset, erdhi nj kalors e tha: "Vzhgova n at dhe at
kodr dhe i pash Havazint me tr familjet e tyre, me fmij, gra, ushqim
dhe bagti." Resulull-llahu a.s. buzqeshi e tha: "Kjo sht pasuria e
myslimanve, nesr insh'All-llah do t jet e jona." Pr rojtar at nat e
zgjodhi Enes b. Ubej Murthed El-Ganevijin.
625
Gjat ktij udhtimi prej Meks n Hunejn myslimant pan nj dru t
madh n luginn Dhatu Envat, pr t cilin arabt i varnin armt e veta dhe
afr tij thernin kurbanet dhe luteshin. Disa ushtar e pyetn Resulull-llahun
a.s.: "A mund t kemi edhe ne ksi vendi t shenjt, sikurse fiset arabe n
Dhatu Ervat?" Resulull-llahu a.s. tha: "All-llahu ekber - All-llahu sht i
madh, ju, pasha All-llahun, jeni duke folur si ka folur populli i Musait:
"Na mundso edhe neve t kemi zotin ton ashtu si i kan edhe ata zotat
e vet!" Ju jeni popull q nuk din kurrgj, kjo sht tradit, e a mos do t'i
pasoni zakonet e atyre para jush."
626
Gjithashtu ndr ushtrin myslimane kishte edhe t atill, t cilt ishin
entuziazmuar me ushtrin e vet t madhe e than: "Sot sht e pamundur
t na mposhtin." Mnyra e ktill e t menduarit t tyre e piklloi shum
Resulull-llahun a.s.
Ushtria myslimane papritmas n kurthn e shigjetarve
Ushtria myslimane arriti n Hunejn t martn n mbrmje, m 20
shevval. Malik b. Avfi kishte arritur para Resulull-llahut a.s. Ai natn e
kishte shpn ushtrin e vet n grykn e Hunejnit, ku i kishte radhitur n
pusi, npr shtigje e trthore, lugje e gryka, me urdhr q, posa t para-
qiten myslimant, t'i mbulojn me shigjeta, e pastaj t sulmojn t gjith
prnjherit.
Resulull-llahu a.s. e prgatiti dhe e radhiti ushtrin e vet natn. E
siguroi pararojn dhe ua ndau njerzve flamujt.
Posa zbardhroi qielli, ende pa u zdrit mir, ushtria myslimane ishte e
gatshme pr betej. Vendosn t zbresin n lugin. Nuk dinin pr pusin e
prgatitur nga armiku n ngushticat e ksaj gryke.
Dhe, derisa ata zbritnin, i mbuloi nj mori shigjetash. Ushtria e armikut
u vrsul, t gjith prnjher, ndrsa myslimant filluan t trhiqeshin me t
shpejt, njri mbi tjetrin.
Dukej se dshtimi ishte i paevitueshm, kshtu q Ebu Sufjan b. Harbi,
q para pak kohe ishte br mysliman, tha: "Dshtimi i tyre nuk do t
625
Sunenu Ebi Davude.
626
Kt rrfen Tirmidhiu.
438
prfundoj prderisa nuk i dbojm gjer n Detin e Kuq." Ather
Xhebeleti apo Kidlet b. El-Xhunejdi, brtiti me z t lart: "Sot dshtoi
mrekullia."
Resulull-llahu a.s. mbeti vetm n ann e djatht dhe filloi t thrriste:
"O burra, burra, ejani tek un, un jam Resulull-llahu a.s. Muhammed b.
Abdullahu." Me t ishte nj numr i vogl muhaxhirsh dhe i familjes s tij.
N at ast Resulull-llahu a.s. tregoi aq guxim dhe trimri t madhe, saq
nuk mund t prshkruhet me fjal.
Me nxitim dhe pandrprer drejtonte t shaluarn e vet drejt
jobesimtarve, duke thn: "Un jam Pejgamber e jo gnjeshtar, un jam i
biri i Abdull-ahut." Gjat tr kohs Ebu Sufjan b. El-Harithi ia mbante
dizgjint e pels s tij, ndrsa El-Abbasi yzengjit e saj, duke u munduar ta
ndalin q t mos ngutet. Pastaj Resulull-llahu a.s. zbriti dhe krkoi ndihm
nga All-llahu xh.sh. duke thn: "O Zoti im, lshoje ndihmn Tnde."
Kthimi i myslimanve n pozita dhe kulminacioni i lufts
Resulull-llahu a.s. i urdhroi xhaxhait t vet, Abbasit, i cili kishte z t
lart, q ti thrriste as'habt. Abbasi rrfen: "Un brtita me tr zrin q
pata: "Ku jan as'habt zeshkan, o as'hab zeshkan!" Pastaj tha: "Pasha
All-llahun, aq shum i ngacmova emocionet e tyre, sikur kur lopa pllet
pas viave t vet. Ata brtitn: "O, t prgjigjemi, ja po vijm!"
627
Mirpo ishte shum vshtir t arrihet tek Resulull-llahu a.s. S pari
duhej t'i kthenin devet e pezmatuara, t cilat ngarendnin n drejtim t
kundrt. Njeriu mundohej ta kthente deven e vet, por, pa sukses. Pastaj
heq helmetn e vet, e me t e godet, por pa rezultat, pastaj merr mburojn
dhe duke vringlluar me shpat, deprtonte duke u lajmruar: "Ja ku jemi."
Rreth Resulull-llahut a.s. u mblodhn me qindra njerz t cilt dbonin
sulmin dhe luftonin."
Pastaj thirrja iu drejtua ensarve: "O, ensar!" Pas tyre u thirrn Benu-
l-Harith b. El-Hazrexht. Kur prnjher nga t gjitha ant arritn etat
myslimane, njra pas tjetrs, n t njjtn mnyr si i kishin braktisur
pozitat e veta. Dy ushtri u prleshn rrept. Resulull-llahu a.s. vshtronte
fushbetejn. Beteja ishte n vlug. Resulull-llahu a.s. tha: "Tani lufta u
ndez flak." Pastaj u prkul, e mori nj grusht pluhur, dhe ia hodhi armikut
n fytyr, e pastaj tha: "Fytyrat iu deformuan, e All-llahu xh.sh. nuk e ka
krijuar askendin, e t mos ia mbush syt me pluhur nga ky grusht,
ndshkimi i arriti ata dhe fundi po u afrohej."
Shpartallimi i bashkimit t armikut
dhe fitorja e madhe e myslimanve
Pas hudhjes s pluhurit n syt e armikut, vetm pr disa or, armiku
627
Sahihu-l-Muslim: II/100.
439
trsisht e humbi betejn. Vetm nga fisi Thekaf u vran afro shtatdhjet
njerz. Myslimant me shpejtsi i konfiskuan armikut gjithka q kishte me
veti, pasurin, armt dhe karvanin.
Kjo ishte ajo kthes, n t ciln na udhzon All-llahu, xh.sh.
All-llahu xh.sh. thot: "Me t vrtet, All-llahu ju ka ndihmuar n
shum vende, si dhe n ditn e (betejs) s Hunejnit kur ju entuziazmoi
numri i madh i juaj, por ai numr nuk ju solli dobi, asgj, toka iu duk e
ngusht, edhe pse sht e gjer, prandaj u zmbrapst duke vrapuar.
Pastaj, All-llahu ia drgoi qetsin e Tij Pejgamberit t vet dhe
besimtarve dhe e drgoi ushtrin, t ciln ju nuk e keni par, e i dnoi
ata q kan mohuar. Ky sht ndshkimi i mohuesve." (9, 25-26)
Prndjekja e armikut
Kur myslimant ngadhnjyen armikun, nj grup prej tyre iku n Taif,
grupi i dyt n Nahl, ndrsa grupi i tret n Evtas.
Resulull-llahu a.s. i drgoi ndjeksit n Evtas, n krye me Ebu Amir
El-Esh'ariun, me 'rast shprtheu nj prleshje e vogl dhe s shpejti
mushrikt humbn nga myslimant. N kt prleshje e humbi jetn
udhheqsi ushtarak mysliman, Ebu Amir El-Esh'ariu.
Grupi i dyt i myslimanve u dha n ndjekje t mushrikve q kishin
ikur n Nahl, dhe s shpejti i zun. N mesin e tyre ishte edhe Durejdi
plak e i menur, t cilin e mbyti Rebiah b. Rafiu.
Pas grupit m t madh t mushrikve t cilt ikn n Taif, u nis
Resulull-llahu a.s. pasi q i mblodhi plakat e lufts n Hunejn.
Plakat e lufts
N Hunejn myslimant i zun rob dhe i konfiskuan: gjasht mij robr
lufte, njzet e katr mij deve, m tepr se dyzet mij dele, katr mij ok
argjend.
Resulull-llahu a.s. urdhroi q t gjitha kto t grumbullohen dhe t
deponohen n El-Xharan. Pr mbikqyrs t ktyre plakave t lufts
caktoi Mes'ud b. Amrin, El-Gaffarin. Plakat nuk i ndau gjersa nuk u kthye
nga beteja n Taif.
N mesin e robrve t lufts, ishte edhe Shejma, e bija e El-Harith Es-
Sa'dit, motra mndore e Resulull-llahut a.s. Kur e solln para Resulull-
llahut a.s. ajo i tregoi se kush ishte, dhe sipas shenjave t dalluara nga
fmijria Resulull-llahu a.s. e njohu at dhe i shprehu respekt sikurse
motrs s vet t vrtet. Ai e shtroi kaftanin e vet dhe e uli n te, pastaj ia
siguroi garancn dhe prcjelljen, dhe e drgoi mbrapa tek familja e saj.
Beteja n Taif
Kjo betej ishte vetm vazhdim i betejs n Hunejn. Na sht e njohur
se shumica e familjeve Havazin dhe Thekaf kishin ikur n Taif me
440
kryekomandantin e tyre Malik b. Avf En-Nasriun. Ata u fortifikuan n
Taif.
Resulull-llahu a.s. pasi q i rregulloi punt n Hunejn dhe i la plakat e
lufts n El-Xha'ran, u nis pr n Taif. Kjo Po ashtu ndodhi n muajin
shevval t vitit 8. h.
N krye t ushtris, pararojs prej nj mij lufttarsh, ishte Halid b.
El-Velidi, ndrsa Resulull-llahu a.s. u nis me pjesn tjetr t ushtris. Gjat
marshimit kaluan npr vendet En-Nahl, Karnu-l-Menazil, pastaj Lejt. N
Lejt ishte fortifikata e Malik b. Avfit, t ciln e rrnuan me urdhrin e
Resulull-llahut a.s. Pas ksaj, vazhduan rrugn pr n Taif. Kur arritn afr
bedeneve t Taifit u ndaln dhe Resulull-llahu a.s. urdhroi rrethimin e
qytetit. Rrethimi i Taifit zgjati nj koh m t gjat.
N koleksionin e Muslimit, n traditn nga Enesi, thuhet se rrethimi ka
zgjatur dyzet dit. Autort e "Sires" posedojn t dhna t ndryshme. Disa
thon se rrethimi ka zgjatur njzet dit, disa afro pesmbdhjet, disa
pesmbdhjet e disa tetmbdhjet dit.
628
Gjat kohs s rrethimit ndodhn disa ndeshje me shtiza dhe katapulte
por jo prleshje frontale. Posa myslimant zbatuan gjendje rrethimin, ata
nga brenda filluan t'i gjuajn me shtiza, kshtu q nga ana e myslimanve
pati t plagosur dhe dymbdhjet t vrar. Andaj myslimant qen t
detyruar t trhiqeshin nga pozita e mparshme n vendin ku sht sot
"Xhamia e Taifit". Aty ngritn kampin e vet.
Resulull-llahu a.s. i urdhroi myslimant q me katapulte t'i gjuajn
banort e Taifit dhe fortifikatat e qytetit. kshtu i dmtuan bedenet e
qytetit. Nj grup myslimansh hyn n "mburojat luftarake nga druri"
629
pr
t deprtuar n qytet. Me kt rast armiku filloi t'i gjuante ata nga lart me
shufra hekuri t skuqur. Ather myslimant doln prej mburojave t drurit
dhe i gjuajtn me shigjeta me 'rast i mbytn shum prej tyre. Resulull-llahu
a.s. si pjes t taktiks luftarake e pr ta detyruar armikun t dorzohet,
urdhroi q t pritet hardhia dhe t ndizet. Myslimant filluan ta bjn kt
me shpejtsi aq t madhe, saq fisi Thekaf e luti Resulull-llahun a.s. q t'ua
len atyre hardhin n emr t All-llahut dhe lidhjeve farefisnore. Resulull-
llahu a.s. e bri kt, por vetm pr hir t All-llahut, xh. sh., dhe lidhjeve
farefisnore.
Resulull-llahu a.s. iu drejtua popullit t Taifit me thirrje: "Secili q del
nga qyteti i rrethuar do t jet i liruar." Nga qyteti doln njzet e tre njerz.
Resulull-llahu a.s. i liroi q t gjith dhe do njrin prej tyre ia dorzoi
628
Fethu-l-Bari: VIII/45.
629
Mburojat prej druri jan ndrtuar nga trungujt e latuar, kshtu q brenda ka
mundur t hynte nj grup ushtarsh, t cilt e bartnin at mburoj dhe me t hynin
n qytetin e rrethuar. Pastaj dilnin prej aty dhe bnin luft rrugve.
441
njrit prej myslimanve n amanet pr ta mbrojtur at. Ky veprim i erdhi
shum vshtir banorve t qytetit t rrethuar.
630
Duke qen se rrethimi zgjati shum, e populli brenda mureve mbeti i
qndrueshm, Resulull-llahu a.s. filloi t krkonte zgjidhje t re. Mysli-
manve iu mrzit m rrethimi. Shum prej tyre ishin plagosur me shtiza,
shigjeta, shufra t zjarrta etj., ndrsa armiku ishte i gatshm t prballonte
rrethimin edhe nj vit t tr. Andaj Resulull-llahu a.s. krkoi mendimin e
Neufel b. Muavi Ed-Dejliut, i cili tha: "Ata jan sikurse dhelpra n strofkn
e vet. Nse gjendesh prmbi strofk, dhelpra sht e jotja, por nse e
braktis, nuk do t sjell dm."
Ather, Resulull-llahu a.s. duke kuptuar domethnien e ktyre
fjalve, vendosi q t hiqet rrethimi dhe t prgatitet ushtria pr kthim. Ai
e thirri Umer b. El-Hattabin dhe i tha q t'u kumtoj njerzve: "Nesr,
insh'All-llah, nisemi pr rrug." Myslimanve kjo u erdhi vshtir, andaj
than: "Ne t kthehemi prapa, e nuk e kemi pushtuar Taifin?" Resulull-
llahu a.s. tha: "Ani mir, nesr do t luftoni." T nesrmen luftuan, e
shum prej tyre morn plag, ndrsa Resulull-llahu a.s. tha: "Nesr,
insh'All-llah, nisemi pr rrug." Ushtria u gzua shum, u prgatitn dhe u
nisn, e Resulull-llahu a.s. qeshi mbl pr kt vendim t tyre. Kur u
larguan prej Taifit, Resulull-llahu a.s. iu drejtua myslimanve:" Thuani:
"Ne kthehemi dhe pendohemi n emr t All-llahut. Atij i prulemi dhe
Zotin ton e falnderojm." Dikush tha: "O Pejgamber i All-llahut, lute All-
llahun xh.sh. pr fisin Thekaf." Resulull-llahu a.s. tha: "O Zoti im, udhzoi
Thekaft n rrug t drejt dhe futi ata n Islam."
Ndarja e plakave t lufts n El-Xha'ran
Pas ndrprerjes s rrethimit, Resulull-llahu a.s. u kthye n El-Xha'ran.
Ktu qndroi m tepr se dhjet dit duke mos i ndar plakat e lufts.
Pritte m dshir q ndoshta tek ai do t vinte delegacioni i fisit Havazin, i
cili eventualisht do t shprehte keqardhje dhe pendes, e ta kthejn at q
kishin humbur. Mirpo, nuk erdhi askush prej tyre, andaj vendosi t fillonte
ndarjen e kshtu t'i knaqte kryepart e padurueshm t fiseve dhe parin
kurejshite. M s pari e morn pjesn e vet ata, zemrat e t cilve duhej t
prfitoheshin. Ata fituan plak t begat. Resulull-llahu a.s. ia dha Ebu
Sufjanit dyzet ok argjend dhe njqind deve. Ebu Sufjani tha: "E djalit tim
Jezidit?" E edhe atij i dha po aq. Ebu Sufjani prsri tha: "E Muaviut?"
Resulull-llahu a.s. edhe pr kt i dha po aq. Pastaj Hakim b. Huzamit ia
dha njqind deve, e ky e pyeti q t'ia jep edhe aq, e ia dha. Safvan b.
Umejjes ia dha njqind deve, pastaj edhe njqind.
631
El-Harith b. El-Kildit
630
Sahihu-l-Buhari: II/620.
631
Esh-Shifa bi t'arif bukuki-l-Mustafa nga El-Kadi Ajjadi: I/86.
442
ia dha njqind deve, e kshtu ua ndau edhe t gjith kryeparve t
kurejshitve dhe t fiseve t tjera.
T tjerve ua ndau: disave nga pesdhjet, disave dyzet, gjersa nuk u
prhap fjala mes popullit se Muhammedi a.s., sht duke ndar n at
mnyr, saq nuk friksohet se do t varfrohet.
Kur e pan kt fiset arabe, u grumbulluan rreth tij dhe donjri
krkonte dika pr veti. Shtyheshin aq tepr, saq e mbshtetn pr nj lis.
N kt tollovi t madhe ia hoqn edhe kaftanin nga trupi, e ai thirri: "O
njerz, kthemani kaftanin tim, pasha At n dorn e t Cilit sht shpirti
im, sikur ta kisha pasurin e pyjeve Tihame,
632
t trn do t'ua ndaja, e ju e
dini mir se un nuk jam koprrac, por nuk jam as lalash e as gnjeshtar."
Pastaj iu afrua deves s vet, e mori nj qime nga gunga e saj me dy
gishta, e ngriti lart e the:
"O njerz, pasha All-llahun un nuk kam asgj prej ktyre plakave,
madje as sa kjo, pos nj t pestn, e edhe kjo nj e pesta do t'ju ndahet
juve."
Pasi ua ndau pjesn atyre zemrat e t cilve duhej t prfitoheshin,
Resulull-llahu a.s. i urdhroi Zejd b. Thabitit q t'i thrret t tjert n
mnyr q secili ta marr pjesn e vet nga plakat. Nj pjes prbhej prej
katr devesh dhe dyzet delesh pr do person. Nj kalorsi i takonin
dymbdhjet deve dhe njqind e njzet dele.
Kjo lloj ndarje bazohej n taktikn shum t urt politike. Ekzistojn
shum njerz, t cilt e pranojn t vrtetn pr shkak interesave t veta
personale, e jo nga aftsia e t kuptuarit.
Gjithashtu, kafsha ndillet me an t trfojs, gjithnj duke e zgjatur
qafn pr t arritur gjer tek ajo, dhe kt e bn gjersa t arrin n shtalln
e vet, ku e gjen qetsin. Mu sikurse kjo kafsh, edhe nj lloj njerzish
kan nevoj pr inkurajime t lloj-llojshme, apo metoda t ndryshme
joshse gjersa nuk e arrin stadin e intimitetit me imanin (besimin), pr ta
dashur at dhe pr t qen t knaqur.
633
Ensart ia shohin pr t madhe Resulull-llahut a.s.
Kjo metod e logjikimit politik nuk u kuptua menjher prej nj
kategorie njerzish. Andaj filluan t qarkullojn lloj-lloj fjalsh dhe
vrejtjesh. ensart i takonin ksaj kategorie, t cilt mendonin se jan t
dmtuar dhe t ln pas dore. T gjith ishin t shkaguar nga do leverdi
prej plakave t lufts s Hunejnit.
E dim mir se kta jan ata t cilt n momentet m t vshtira n
Hunejn ishin tok me Resulull-llahun a.s. dhe kishin luftuar s bashku me t,
632
Druri tiham sht dru i mueshm aromatik q gjendet n Hixhaz.
633
Muhammed El-Gazaliu, Fikhu-s-Sireti, f. 298.
443
prderisa ikja dhe trheqja nuk u kthye n sulm dhe fitore. E tani jan duke
par se si ata q kishin ikur nga fushbeteja i mbushnin duart me pasuri,
ndrsa ktyre nuk u takoi asgj.
634
Ibni Is'haku transmeton nga Ebu Se'id El-Hudariu, i cili thot: "Kur
Resulull-llahu a.s. ua ndau plakat e lufts kurejshitve dhe fiseve arabe,
ndrsa ensarve nuk u takoi kurrgj, ata u hidhruan dhe filluan delendisje
dhe indinjata t lloj-llojshme. Njri prej tyre tha: "Pasha All-llahun,
Resulull-llahu a.s. u gjend n mesin e popullit t vet." Tek Resulull-llahu
a.s. vajti Sa'd b. Ubade, e tha: "O Pejgamber, disa ensar jan hidhruar
pr shkak t mnyrs s till t ndarjes s plakave t lufts. I dhe popullit
tnd, i dhe pjes t mdha t plakave dhe fiseve arabe, ndrsa n tr kt
ndarje ensart nuk morn pjes." Resulull-llahu a.s. pyeti: "E ka fitove ti,
o Sa'd?" Ai u prgjigj: "Un jam sikurse edhe populli i im (ensart)."
Resulull-llahu a.s. the:
"Thirre popullin tnd n kt vend t rrethuar."
Sa'di vajti dhe i solli ensart n vendin e caktuar. At ast erdhn edhe
disa muhaxhir, t cilve u lejoi t hyjn. Erdhn edhe disa njerz tjer, por
Sa'di nuk i la t hyjn. Kur u tubuan t gjith, Sa'di tha: "Ja, o njerz,
ensart u tubuan." Resulull-llahu a.s. erdhi para tyre, e falnderoi All-
llahun xh.sh. dhe e lavdroi At, pastaj tha: "O ensar, dgjova se ka keni
folur, pra, u hidhruat n mua? Mirpo, a nuk jetuat n lajthitje, e All-llahu
ju prudhi n rrug t drejt? Keni qen t varfr, ndrsa All-llahu ju
furnizoi. A sht kshtu? Dhe ishit armiq t njri-tjetrit, ndrsa All-llahu i
bashkoi zemrat tuaja, a sht kshtu?" Ata u prgjigjn: "Po. All-llahu dhe
Pejgamberi i Tij jan m t besueshmit dhe m t vlefshmit." Pastaj
Resulull-llahu a.s. vazhdoi: "O ensar, a do t m prgjigjeni n nj
pyetje?" "E, ka t prgjigjemi, O Pejgamber i All-llahut?" "Se jeni pr All-
llahun dhe Pejgamberin e Tij. Nse dshironi, do t'ju them se ka mendoni
ju. Erdhe tek ne kur t tjert t thonin gnjeshtar, ndrsa ne i besuam t
vrtets sate. Ke ardhur i thyer, ndrsa tek ne u bre fitues. Ke ardhur i
persekutuar, ndrsa ne t pranuam dhe t ndihmuam. Ke ardhur i varfr,
ndrsa ne t prkrahm.
Vall, a ju vjen vshtir q ndava dika nga kjo bot, dunjallk, pr t'i
prfituar disa njerz n Islam, ndrsa juve nuk ju dhash asgj, por ju
dorzova Islamit t juaj! O ensar, a kishit qen m t knaqur q njerzit
t shkojn me delet dhe devet e veta, e ju t ktheheni me Resulull-llahun
a.s. tuaj npr shtpit tuaja? Pasha Krijuesin tim, sikur t mos t ndodhte
hixhreti, edhe un do t'isha njri prej ensarve. Sikurse kta njerz t
niseshin n nj an, e ju ensart n ann tjetr, un do t nisesha me ju
ensart. O All-llahu im, mshiroi ensart, bijt e ensarve dhe nipat e
634
Muhammed El-Gazaliu, Fikhu-s-Sira, f. 299.
444
ensarve!"
Ensart filluan t qajn. Lott u rridhnin nga syt dhe ua lagnin
mjekrat. Ata than: "Jemi t knaqur me Pejgamberin e All-llahut. Jemi t
knaqur me ndarjen e tij dhe me fatin ton me t!"
Resulull-llahu a.s. prfundoi dhe doli, e edhe ata doln.
635
Ardhja e delegacionit nga fisi Havazin
Pas ndarjes s plakave t lufts, tek Resulull-llahu a.s. erdhi fisi
Havazin t cilt e kishin pranuar Islamin. Ishin katrmbdhjet vet.
Kryepari i tyre ishte Zuhejre b. Srdi. S bashku me ta erdhi edhe Ebu
Berkani, xhaxhai mndor i Resulull-llahut, a.s.
Havazint krkuan nga Resulull-llahu a.s. q t'ju ndaj di nga plakat
e lufts dhe nga robrit e lufts. Ata u ankuan pr skamjen e tyre me aso
fjal, t cilat do zemr do t'a shtyente n pikllim. Resulull-llahu a.s. u
tha: "Un posedoj vetm at q shihni. Un kam andje kur flitet e vrteta.
A jan pr ju m t dashur familjet dhe fmijt e juaj nga pasuria e juaj?"
Ata than: "Ne kurrgj nuk barazojm me familjet tona."
Resulull-llahu a.s. u tha: "Kur e kryeni namazin e dreks, ngrituni e
thoni: "Ne krkojm q Resulull-llahu a.s. t angazhohet pr ne tek
myslimant, ndrsa krkojm prej myslimanve t angazhohen pr ne tek
Resulull-llahu a.s. q t na i kthej sendet tona nga plakat e lufts."
Kur e faln namazin e dreks, u ngritn dhe i than ato fjal si i kishte
kshilluar Resulull-llahu, a.s.
Resulull-llahu a.s. mori fjaln: "Ajo q m takon mua dhe Benu Abdul
-Muttalibve, tani sht e juaja, e do t'i pyes edhe t tjert q t'ju japin di."
Ather muhaxhirt dhe ensart than: "Ajo q sht e jona ia japim
Resulull-llahut, a.s." El-Akre'a b. Habisi tha: "Un dhe Benu Temimt nuk
e japim tonn. Ujejne b. Hisna tha: Edhe un dhe Benu Fezzarett nuk e
japim tonn." Abbas b. Mirdasi tha: "Un dhe Benu Sulejmt nuk e japim
tonn," ndrsa Benu Sulejmt shtuan: "Ne ka kemi ia japim Resulull-
llahut, a.s." Ather Abbas b. Mirdasi tha: "Ju m ngadhnjyet." Resulull-
llahu a.s. tha: "Ky fis e pranoi Islamin para se t vij tek ne. Un e prita me
durim ardhjen e tyre para se t ndahen plakat, por ata u vonuan. N
ndarjen e plakave jan prfshir edhe grat dhe fmijt e tyre t robruar.
Ju tani mendoni. Tek ju ekziston dikush i tyre, prandaj tani e keni rastin q
vullnetarisht t'i lironi ata, e kush dshiron ta mbaj t drejtn e vet mbi
robrit, megjithat le t'i kthej, por, ai q e bn kt, n vend t nj pjes
do t'i ket gjasht pjes prej plaks s par t lufts q do ta fitojm.
Ather myslimant brtitn: "I japim vullnetarisht, o Pejgamber i All-
llahut, krejt ka kemi fituar nga robrit." Resulull-llahu a.s. tha: "Ne nuk e
635
Ibni Hisham: II/499, 500. Sahihu-l-Buhari: II/620, 621.
445
dim se kush pajtohet me kt q that e kush nuk pajtohet. Andaj
kthehuni dhe kryepart tuaj le t raportojn."
T gjith myslimant ua kthyen Havazinve grat dhe fmijt dhe
askush nuk refuzoi pos Ujejne b. Hisns. Atij i kishte rn hise nj plak, t
ciln nuk dshironte ta kthente, mirpo kur e pa se t gjith e bn kt,
m n fund edhe ai e kthej. Resulull-llahu a.s. do robresh, nj nga nj e
mbuloi me plhur elegante nga Egjipti.
Umra dhe kthimi n Medin
Kur Resulull-llahu a.s. e kreu ndarjen e plakave t lufts n El-
Xha'rane, dhe krahas ksaj i zgjodhi shum probleme q doln, u prgatit
pr Umre, dhe pr kt qllim u nis nga El-Xha'rani.
N Mek e kreu Umren e pastaj u kthye n Medin. Pr mbikqyrs t
Meks emroi Itab b. Usejjidin. N Medin u kthye m njzet e katr dhul-
ka'de t vitit 8 h..
Muhammed El-Gazaliu thot: "Sa shum ia zgjeroi All-llahu xh.sh.
mundsit Resulull-llahut a.s. nga ato n koht e largta dhe t liga, gjer n
kto koh kur ia largoi problemet e shumta me fitoren e shklqyeshme n
Mek. far ndryshimi madhshtor vetm gjat tet viteve, nga asti kur u
persekutua nga qyteti bujar, e gjer tek vizita e tanishme si Pejgamber i All-
llahut dhe kryepar i myslimanve. Nga Meka n Medin erdhi i perse-
kutuar pr t krkuar mbrojtje dhe strehim. Erdhi si i huaj, i vetmuar, duke
krkuar mirkuptim dhe shoqri. Banort e Medins i ofruan nderime,
mbrojtje dhe ndihm. Ata prqafuan dritn e All-llahut xh.sh. me t ciln
All-llahu xh.sh. e ka pajisur. Pr hir t Resulull-llahut a.s. ndrpren armi-
qsit e vjetra dhe u paqsuan. E tani, ja ktu tek sht duke hyr n
Medin, qytet ky i cili atbot e pranoi si muhaxhir, t friksuar dhe t
pasigurt, tani hyri pr t dytn her duke bart fitoren e Meks s liruar,
duke i sjellur madhort e prulur t saj, me zakonet paraislamike t
shkelura, t prlavdruar me Islam dhe t falur nga mkatet e mparshme:
"Kush i friksohet All-llahut dhe bhet i durueshm, All-llahu, me
t vrtet nuk lejon t humb shprblimi i atyre t cilt bjn vepra t
mira." (12, 90).
636

636
Muhammed El-Gazaliu, Fikhu-s-Sira, f. 303: Fethu Meka, Hunejn ve Taif;
Zadu-l-Me'ad: II/160-201; Ibni Hisham: II/389-501; Sahihu-l-Buhari: II/612-622,
kaptina mbi betejat; Fethu-l-Bari: VIII/3-58.
446
EKSPEDITAT DHE PATRULLAT PAS KTHIMIT NGA MEKA E
LIRUAR
as kthimit nga ky udhtim i gjat dhe i suksesshm, Resulull-llahu
a.s. e zyrtarizoi qndrimin e tij n Medin. P
Menjher pas kthimit n kryeqendrn e myslimanve filloi t'i ushtroj
funksionet e veta t rregullta. Vinin delegacionet e ndryshme e ai i
pranonte ata, ndrsa i drgonte mkmbsit dhe misionart (da'jit) e vet,
q t'ua komentonin njerzve Islamin. Jomyslimant e mbetur n Medin,
ata t cilt silleshin me kryelartsi ndaj fes s All-llahut xh.sh., t cilt
refuzonin t pranojn Islamin dhe t'i nnshtrohen gjendjes reale, dshmitar
t s cils ishin t gjith arabt, prnjher mbetn t turpruar dhe t
mundur.
Tani paraqesim nj pasqyr t shkurtr t ngjarjeve n Medin pas
kthimit t Resulull-llahut a.s.
Emisart pr mbledhjen e zekatit dhe xhizjes
Resulull-llahu a.s. u kthye n Medin kah fundi i vitit 8 h. Posa filloi
viti 9 h. m nj muharrem, i drgoi emisart e vet te fiset arabe pr t
mbledhur zekatin dhe xhizjen.
Ja ky sht regjistri i ktyre emisarve:
1. Ujejne b. Hisna, tek fisi Benu Temim.
2. Jezid b. El-Husajn, tek fiset Eslem dhe Gaffar
3. Ubad b. Beshir El-Eshheli, tek fiset Sulejm dhe Muzejneh
4. Rafi' b. Mekith, tek fisi Xhuhejnh
5. Amr b. El-As, tek fisi Benu Fezzereh
6. Ed-Dahak b. Sufjan, tek fisi Benu Kulab
7. Beshir b. Sufjan, tek fisi Benu Ka'b
8. Ibnul-Letebijje El-Ezdi, tek fisi Benu Dhubjan
9. El-Muhaxhir Ibn Ebi Umejje, n San'ae (dhe e sulmoi at El-
Esved El-Ansij i cili ishte n San'ae)
10. Zijad b. Lubejd, n Hadramevt
11. Adijj b. Hatim, tek fiset Tajj dhe Benu Esed
12. Malik b. Nuvejre, tek fisi Benu Handhale
13. Ez-Zubrkan b. Bedr, tek fisi Benu Sa'd (te nj pjes prej tyre)
447
14. Kajs b. Asim, tek fisi Benu Sa'd (te pjesa tjetr e tyre)
15. El-Ala b. El-Hadremij, n Bahrejn
16. Ali b. Ebi Talib, n Nexhran (pr tubimin e sadakas dhe xhizjes).
Kta emisar nuk jan t drguar t gjith prnjher n muajin muha-
rrem. Disa prej tyre jan drguar m von, pasi kishin pranuar Islamin disa
fise. Mirpo shumica jan drguar n muajin muharrem. E gjith kjo flet
pr suksesin e prhapjes s fes Islame pas Marrveshjes s Hudejbis, e
sidomos pas lirimit t Meks, kur njerzit grupe-grupe prqafonin fen
Islame.
Ekspeditat vzhguese - ushtarake
Sikur q ka qen e domosdoshme t drgohen emisart pr mbledhjen
e zekatit, gjithashtu ka qen e nevojshme t ndrmerren edhe disa ekspe-
dita vzhguese dhe sulme t shpejta pr t vendosur kontrollin dhe sigurin
e prgjithshme n mbar territorin e Gadishullit Arabik.
Ja disa nga kto ekspedita:
1. Ujejne b. Hisn El-Fezzariu niset n muajin muharrem t vitit 9 h.
kundr fisit Benu Temim, me pesdhjet kalors. N kt trup ushtarsh
nuk ka marr pjes kurrnj muhaxhir e as ensar. Shkaku i ksaj ekspedite
ka qen se fisi Benu Temim rrezikonte disa arab, duke u ndaluar q ta
japin zekatin.
Ujejne udhtonte natn e fshihej ditn. Pastaj i befasoi Benu Temimt
n shkrettir, t cilt ikn me t katrat, ndrsa i zun rob njmbdhjet
mashkuj, njzet e nj femr dhe tridhjet fmij. Q t gjith i solln n
Medin dhe i vendosn n shtpin e Ramles, vajzs s El-Harithit.
N Medin arritn dhjet kryepar t fisit Temim dhe erdhn para
ders s Resulull-llahut a.s. e than: "O Muhammed, dil para nesh!"
Resulull-llahu a.s. doli, e ata filluan t sillen me mirsi ndaj tij. Biseduan
mes veti, e pastaj Resulull-llahu a.s. shkoi pr ta falur namazin e dreks.
Pas namazit, u ul n oborrin e mesxhidit, e edhe ata u uln. Pastaj shprehn
dshirn q t garojn me myslimant n lavdrim dhe krenari. E
propozuan gojtarin - oratorin e vet, Atarid b. Haxhibin, i cili mbajti fjalim
shum t bukur e t rrjedhshm. Resulull-llahu a.s. i urdhroi Thabit b.
Kajs b. Shemmasit, i cili, prndryshe i mbante hutbet, e ai e mbajti nj
fjalim edhe m t rrjedhshm, si prgjigjje oratorit t tyre.
Paria e Temimve ofruan poetin Ez-Zubrkan b. Bedrin, i cili recitoi
vargje lavdithurjeje.
Atij iu prgjigj poeti islam, Hasan b. Thabit, me entuziazmin e poetit
t paparaprgaditur.
Kur e kryen dy oratort dhe dy poett,
637
Akre'a b. El-Habis tha:
637
Kur'ani i sht shpallur popullit m elokuent n bot asokohe, arabve elokuent
448
"Oratori - Hatibi i Resulull-llahut a.s. sht gojtar m i mir se i yni, e
edhe poeti i tij sht m i mir se poeti yn. Zrat e tyre jan m t
fuqishm se tant, niveli i shprehjes s tyre sht m i lart se i yni." Ata
pastaj e pranuan Islamin, ndrsa Resulull-llahu a.s. ua vrtetoi kt dhe i
lavdroi duke u dhn mirnjohje. Pastaj myslimant ua kthyen grat dhe
fmijt.
638
2. Kutbe b. Amir i priu ets n njrn nga lagjet e Huth'amit, n ann
e Tibalit, n afrsi t Turbetit, n muajin Seffer t vitit 9 h. Kutbe e
udhhoqi grupin prej njzet vetsh, t cilt i kishin dhjet deve e q
kalronin me radh. Posa arritn sulmuan dhe u ndiz betej e ashpr, n t
ciln pati shum t plagosur nga t dy ant, ndrsa Kutbe dhe disa t tjer
u vran. Myslimant u kthyen n Medin duke sjellur plaka lufte, gra,
fmij dhe bagti.
3. Ed-Dahak b. Sufjan El-Kulabij u nis kundr Benu Kulabve, n
muajin rebiul-evvel t vitit 9 h. Resulull-llahu a.s. e drgoi kt et pr t'i
thirrur Benu Kulabt n Islam. Ata refuzuan kt dhe furishm i sulmuan
myslimant prej t cilve humbn. Arritn t vrasin vetm njrin prej tyre.
4. Alkame b. Muxhazzez El-Medlexhij u nis pr n brigjet e Xhiddes,
n muajin rebiul-ahir t vitit 9 h., n krye t treqind njerzve. Resulull-llahu
a.s. e drgoi Alkamen kundr Abisinasve, t cilt ishin tubuar n rrethinn
e Xhiddes pr t'i piratuar Mekasit. Alkame lundroi gjer tek bregu, mirpo
kur ata dgjuan se myslimant jan duke ardhur, ikn q t gjith.
639
5. Ali b. Ebu Talibi u nis pr ta rrzuar idhullin e fisit Tajj, kambann
"El-Kales". Ishte n krye t pesdhjet kalorsve me kuaj dhe t njqind
kalorsve me deve. Mbante bajrakun e zi dhe flamurin e bardh. N
mngjesin e nj dite t muajit rebiul-evvel t vitit 9 h. e sulmuan qytezn
ku gjendej Hatimi. E rrzuan idhullin "El-Kale" dhe zun shum robr,
pasuri dhe bagti.
N mesin e robrve ishte edhe motra e Adijj b. Hatimit. Adijji iku n
Sham. N thesarin e idhullit "El-Kale", myslimant i gjetn tri shpata dhe
tri parzmore.
Gjat kthimit n Medin i ndan mes veti plakat e lufts, pasi q e
dhe poetve t talentuar. sht shpallur n gjuhn arabe si apogje e fjals dhe
ligjrimit t All-llahut xh.sh. (sh.p.)
638
Ksodore kan rrfyer ngjarjet autort, t cilt kan shkruar pr betejat. Ata
thon se kjo ka ndodhur n muajin muharrem t vitit 9 h. Nga teksti nnkuptohet se
El-Akre'a b. Habis e ka pranuar Islamin n kt rast, e ne e kemi n dialog gjat
kthimit t plakave fisit Havazin, me 'rast ka thn: "Un nuk i jap", se qysh
ather ka qen mysliman, e jo q tani e ka pranuar Islamin.
639
Fethu-l-Bari: VII/59.
449
mnjanuan pjesn pr Resulull-llahun, a.s. Gjithashtu nuk e ndan as
pasurin e familjes s Hatimit.
Kur u kthyen n Medin, motra e Adijjit e luti Resulull-llahun a.s.
duke thn: "O Pejgamber i All-llahut, vllai m braktisi, ndrsa un nuk
kam as baba, e jam plak e thinjur. Nuk kam asknd q t m bj hyzmet
(q t kujdeset pr mua), mbrojm ti pra, e All-llahu t mbrojt ty."
Resulull-llahu a.s. e pyeti: "Kush sht vllai yt?" "Adijj b. Hatimi."
Resulull-llahu a.s. tha: "Ai q ka ikur nga All-llahu dhe Pejgamberi i Tij?"
Pasi q e tha kt, Resulull-llahu a.s. u largua. T nesrmen, ajo i prsriti
t njjtat fjal, ndrsa Resulull-llahu a.s. i dha t njjtn prgjigjje. T
pasnesrmen, ajo prsriti dhe krkoi prej Resulull-llahut a.s. t njjtn gj
sikurse dy ditve t para, ndrsa Resulull-llahu a.s. m n fund ia dha
garancn. Afr Resulull-llahut a.s. ishte ulur nj njeri, ndoshta Aliu r.a. i
cili i tha asaj: "Lute t ta jap "humlanin" (humlani sht dhurat q i ipet
mysafirit, zakonisht kali). Ajo e luti Resulull-llahun a.s. e ai ia dha.
Pastaj motra e Adijjut udhtoi pas vllait t vet n Sham. Kur e gjeti
at, i tregoi pr Resulull-llahun a.s. duke thn: "Ai bri pr mua ka nuk
kishte br as babai yt. Duhet t shkosh tek ai, o me hatr o me zor."
Vllai e dgjoi motrn dhe u nis tek Resulull-llahu a.s. pa garanc dhe
pa kurrfar rekomandimi. Kur arriti n Medin, e drguan drejt tek
Resulull-llahu, a.s.
Kur u ul para Resulull-llahut a.s., Resulull-llahu a.s. pasi q e
falnderoi All-llahun xh.sh. dhe e lavdroi At, e pyeti: "Pr ka ke ikur. A
ike q t mos thuash: 'Nuk ka zot tjetr pos All-llahut?' Po a e di ti ndonj
zot tjetr pos All-llahut?" Ai u prgjigj: "Jo". Resulull-llahu a.s. vazhdoi
bisedn me t, e pastaj e pyeti: "Si dihet ke ikur vetm q t mos thuash
'All-llahu sht m i Madhi!' E a e din diknd q sht m i madh se All-
llahu?" Ai u prgjigj: "Jo." Resulull-llahu a.s. tha: "Me t vrtet hebrenjt
kundr vetit e kan nxitur hidhrimin e All-llahut, ndrsa t krishtert e
kan humbur rrugn." Ai tha: "Un jam mysliman besimdrejt." Resulull-
llahut a.s. iu zdrit fytyra nga kto fjal, dhe i urdhroi t vendoset tek nj
ensar. Adijj b. Hatimi, do mngjes dhe do mbrmje vinte tek Resulull-
llahu, a.s.
640
N transmetimin e Ibni Is'hakut thuhet se kur Resulull-llahu a.s. e uli
pran n shtpin e vet, i tha: "Ububu, o Adijj b. Hatim, a mos je ti nga
Rekusijjt (sekt krishter - se'beje)?" Ai tha :"Po". Resulull-llahu a.s. e
pyeti: "A ke marr nj t katrtn e plakave nga populli yt?" U prgjigj:
"Po." Resulull-llahu a.s. tha: "Mirpo kt nuk e lejon feja jote." Ai tha:
"Un thash, po, ashtu sht, pasha All-llahun," pastaj tha: "Ather u
640
Zadu-l-Me'ad: II/205.
450
binda se ai sht Pejgamber sepse din at q t tjert nuk e din."
641
N transmetimin e Ahmedit qndron se Resulull-llahu a.s. ka thn:
"O Adijj pranoje Islamin e do t jesh i shptuar." Un iu prgjigja: "Edhe
un jam pjestar i fes s Zotit." Resulull-llahu a.s. m tha: "Un e njoh
fen tnde m mir se ti." E un iu prgjigja: "Ti e din fen time m mir se
un?" Ai u prgjigj: "Po. Ti je pjestar i rekusijjve dhe ti e shpenzon nj t
katrtn e plakave t lufts t tuajve, apo jo?" Un u prgjigja: "Po, ashtu
sht." Resulull-llahu a.s. tha: "E kt nuk e lejon feja krishtere." Resulull-
llahu a.s. ka thn: "Ai menjher e pranoi Islamin dhe ka qen mysliman i
devotshm."
642
Buhariu transmeton nga Adijj b. Hatimi, i cili ka thn: "Derisa isha
tek Resulull-llahu a.s. tek ai erdhi nj njeri dhe iu ankua n varfrin e vet.
Pastaj erdhi nj njeri tjetr e u ankua se e kishin plakitur gjat udhtimit.
Ather Resulull-llahu a.s. tha: "O Adijj, a ke qen ndonjher n Hira?
(vend n Irak). Nse ke ymr do t shohish se nga Hira do t vijn grat n
shkalca mbi deve pr ta kryer haxhxhin n Mek. Ato nuk do t friksohen
prej askujt, pos prej All-llahut xh.sh. Nse do t jetosh m gjat, do t'i
shohsh thesart e Kisras t Persis. E nse jeton edhe m gjat, do t
shohish se njerzit do t'i ken plot duart flori; ari apo argjend, por nuk do
t ken kujt t'ia japin." (Hadith). E kah fundi i hadithit Adijji thot: "Un
prjetova t'i shoh karvanet me shkalca pr gra duke udhtuar prej Hiras
n Mek pr ta br haxhxhin, dhe prej askujt nuk friksoheshin pos prej
All-llahut xh.sh., dhe personalisht kam marr pjes n hapjen e thesarit t
Kisras n Hermeze, e nse ju keni ymr, do t prjetoni at q ka thn
Resulull-llahu, a.s, Ebul-Kasimi:" Do t keni flori me grusht..."
641
Zadu-l-Me'ad: II/581.
642
Musnedi Ahmede.
451
BETEJA N TEBUK
(Rexheb, viti 9 h.)
eteja pr lirimin e Meks ka qen betej vendimtare, e cila
prfundimisht ka br dallimin mes t vrtets dhe t pavrtets.
Pas ksaj beteje m nuk ka pasur hapsir pr hamendje dhe
dyshim. Andaj rrjedhat e historis kan ndryshuar trsisht. Njerzit grupe-
grupe e prqafonin Islamin, si e pam n kaptinn paraprake sipas numrit
t myslimanve, e sidomos kt do ta shohim n Haxhxhin Lamtumirs.
B
U zhdukn problemet e brendshme shtetrore dhe u eliminuan t gjitha
mosmarrveshjet. Myslimant morn frym m leht pr shkak se e kup-
tuan doktrinn Islame dhe dispozitat e All-llahut xh.sh. Feja Islame lul-
zonte.
Shkaku i betejs n Tebuk
Ekzistonte nj fuqi botrore, e cila kundrshtonte Islamin pa kurrfar
arsyesh. Ky ishte Bizanti - fuqia m e madhe ushtarake n rruzullin toksor
t asaj kohe.
M par kuptuam se fillimi i konfliktit sht shkaktuar me vrasjen e
emisarit t Resulull-llahut a.s. El-Harith b. Umejr El-Ezdit, nga dora e
Sherhabil b. Amir El-Gassanij, kur emisari ia drgonte magnatit t Basrs
mesazhin e Resulull-llahut a.s. me t cilin i thrriste n Islam.
Resulull-llahu a.s. pr ta hakmarr El-Harithin, e drgoi ushtrin e vet
nn udhheqjen e Zejd b. Harithit dhe dy ushtrit u ballafaquan n betejn
e ashpr n Mutete. Resulull-llahu a.s. me kt rast nuk mundi t'u hak-
merret atyre mizorve t paturpshm, prve q ushtria myslimane prfitoi
reputacion t lart n syt e bots dhe pals arabe.
Kajseri assesi nuk mund ta harronte prleshjen n Mutete, e cila i bri
myslimant t famshm, sikurse edhe dshirn e fiseve arabe m von, q
t lirohen nga pushteti bizantin dhe ta fitojn lirin. Mu kto fise kishin
simpati ndaj myslimanve.
Kjo shkaktoi rreziqe dhe pasiguri brenda kufijve t perandoris
Bizantine. Andaj Cezari e pa se e vetmja rrugdalje ishte mposhtja e
myslimanve, para se t bhen fuqi, t ciln nuk do t mund ta mposhtin,
dhe prderisa krahinat arabe nuk jan ngritur kundr pushtetit Bizantin.
452
Cezari mendoi nj vit t tr se si t prgatiste ushtrin e cila do t'i
shkatrronte myslimant. Krahas Bizantinve, ai i prgatiti edhe fiset arabe
t cilat ishin nn sundimin e tij, veanrisht Gassanijt.
Lajmi pr prgatitjen e ushtris Bizantine dhe Gassanije
N Medin arrinin informata se ushtria Bizantine sht duke u
prgatitur pr luft t rnd dhe vendimtare kundr myslimanve. Mysli-
mant i kaploi frika. do z dhe do shushuritje u dukej se Bizantint jan
duke i rrethuar. Kjo sidomos duket qart nga ngjarja e cila i ndodhi Umer
b. Hattabit r.a.
Resulull-llahu a.s. u betua se n kt vit, vitin e 9 h., nuk do t'u afrohet
bashkshorteve t veta nj muaj dit, andaj u largua prej tyre dhe me ato
nuk kishte marrdhnie bashkshortore. U trhoq n divanin (verandn) e
vet. As'habt n fillim nuk e dinin se pr ka sht fjala, andaj menduan se
Resulull-llahu a.s. u shkurorzua nga bashkshortet e veta. Ishin t
brengosur, t pikllur dhe t dshpruar. Prkitazi me kt Umer b. Hattabi
rrfen: "E kam pasur nj mik ensar. Ishim shok t mir. Nse shkoja diku
n rrug, ai gjat ksaj kohe i mblidhte informatat dhe m informonte kur
kthehesha nga rruga. Ndrsa kur ai shkonte dikund, un veproja sikurse ai.
(Q t dy kan banuar n shpatien e Medins, andaj tek Resulull-llahu a.s.
shkonin shkmbyerazi, nj her njri, nj her tjetri.) Q t dy i
friksoheshim njrit prej kryeparve Gassanij, pr t cilin flitej se do t
sulmonte Medinn. Prore dgjonim rrfime pr t.
Nj her miku im trokiti tek un n der duke brtitur: "Hape, hape!"
Un thash: "A mos erdhi armiku - Gassaniu?" Ai tha: "Ka ndodhur di m
e keqe se kjo, Resulull-llahu a.s. sht ndar nga bashkshortet e veta."
(Hadith).
643
N versionin tjetr t ktij hadithi qndron: (Umeri r.a. ka thn) "Ne
shpeshher bisedonim pr Gassanijt dhe qllimin e tyre pr t na sulmuar.
Nj dit, miku im zbriti n Medin - ishte radha e tij, pr t vajtur tek
Resulull-llahu, a.s. N mbrmje u kthye, trokiti fort n dern time, e tha:
"A ke fjetur?" Un krceva papritmas dhe i dola prpara. Ai tha: "Ka
ndodhur di e madhe." Pyeta: "'ndodhi? Mos erdhn Gassanijt?"
Ai tha: "Jo, por di m e keqe dhe di m e rnd. Resulull-llahu a.s. u
ka dhn shkurorzim bashkshorteve t veta." (Hadith).
644
Ky fakt tregon sheshit situatn e rrezikshme me t ciln myslimant
kan qen t detyruar t ballafaqohen, dhe e cila ishte e lidhur me ushtrin
bizantine. Ktu llogaritet edhe veprimtaria e srishme e munafikve pr ta
shkatrruar bashksin e myslimanve.
643
Sahihu-l-Buhari: II/730.
644
Sahihu-l-Buhari: I/337.
453
Respektivisht, edhe pse munafikt ishin t bindur pr sukseset e
mdha t Resulull-llahut a.s. n t gjitha sferat jetsore dhe se ai nuk
friksohej prej kurrnj sunduesi n tok, por n emr t All-llahut e elimi-
nonte nga rruga secilin q i dilte prpara, ata megjithat, dshironin t'i
zbatonin n vepr qllimet e veta t liga dhe mizore kundr Islamit dhe
myslimanve.
Duke pandehur se shpresat e tyre s shpejti do t mund t realizohen,
ata e themeluan erdhen pr thurjen e intrigave dhe komploteve. Kjo
erdhe, n shikim t par dukej si mesxhid, e n realitet ky mesxhid ka
qen mesxhid i verbsis dhe errsis, i themeluar mbi baza t tradhtis.
Qllimi ishte t shkaktohet prarja mes myslimanve dhe t'u ndihmohet
atyre t cilt luftojn kundr All-llahut xh.sh dhe Pejgamberit t Tij.
Kta munafik - pjestar t kolons s pest - e ftuan Resulull-llahun
a.s. q t falet m mesxhidin e tyre, me qllim q t'i joshin besimtart e
drejt, n mnyr q t mos e diktojn qllimin e vrtet t ktij mesxhidi
dhe q t'ua largojn vmendjen se kush hyn e kush del prej ktij mesxhidi.
N kt mnyr kjo do t bhej strofk e sigurt pr vet ata dhe pr aleatt
e tyre nga vendet e jashtme.
Resulull-llahu a.s. e pezulloi vizitn n kt mesxhid dhe t falurit aty
derisa t kthehej nga beteja. Momentalisht ishte shum i zn rreth
prgatitjeve pr betejn. Andaj u dshtoi plani. All-llahu xh.sh. i zbuloi ata,
e Resulull-llahu a.s. urdhroi q, pas kthimit nga beteja, t rrnohet ky
mesxhid n vend se t falej aty. (Mesxhidi dirar).
Informatat speciale pr prgatitjet e
Bizantinve dhe Gassanijve pr luft
Situata ishte shum e vshtir, e t pavolitshme ishin edhe lajmet me t
cilat u ballafaquan myslimant me rastin e ardhjes s Nabatejve, t cilt
sillnin zejtin (vaj) nga Shami pr ta shitur n Medin. Ata treguan se
Herakleu e kishte prgatitur nj ushtri t madhe prej dyzet mij lufttarsh,
nn komandn e nj gjenerali m t aft bizantin. Krahas ksaj i kishte
br pr veti edhe fiset Laham e Xhezzam, t cilt do t nisen nga Behli.
N kt mnyr myslimanve u kanosej rreziku i madh.
Vshtirsimi i situats s rrezikshme
Situata ishte m e rrezikshme se sa mund t mendohej, sepse kto
ndodhi binin mu n ditt prclluese t vers, dhe gjat thatsirave t
mdha dhe t gjitha vshtirsive q ofron shkrettira dhe shtigjet e saja.
Ndrsa pemt kishin dhn frutet q i joshnin n ndej, kotje dhe
pushim nn hijen e fruteve t mbla. Njerzit ia kan mri fatamorgans s
shkrettirs, ndrsa rruga q duhet ndrmarr ishte aq e gjat dhe e largt,
aq e vshtir dhe e rrezikshme dhe me plot vegime.
454
Resulull-llahu a.s. merr vendimin pr
luft kundr Bizantinve
Resulull-llahu a.s. i analizoi t gjitha rrethanat dhe t gjitha ndodhit
me prpikri dhe menuri m t madhe se t tjert. Kshtu konkludoi se
nuk do t ishte e arsyeshme t zvarritej dhe t dembeloset nisja kundr
Bizantinve, posarisht n kto rrethana. Nuk do t'ishte me mend t'i
lejohet armikut t bredh viseve nn qeverisjen islamike dhe t'i afrohen
Medins. Kjo do t'ishte e rrezikshme pr fen islame dhe pr famn
ushtarake t myslimanve. Vrehej se xhahilijeti (apo injoranca fetare), e
cila ishte n grahm pas betejs n Hunejne, prsri orvatej t gjallrohej.
Kt e ndihmonin me plot skrupullozitet munafikt medinas, t cilt
kontaktonin me armikun verior prmes Ebu Amrit "El-Fasikut", dhe t
cilt dshironin t'ua vn myslimanve thikn n shpin, gjersa Bizantint
do t'i mbysnin nga prpara. Kshtu do t shkonte huq i tr mundi dhe
angazhimi i Resulull-llahut a.s. dhe as'habve t tij pr prhapjen e Islamit.
Njkohsisht do t'i humbnin t mirat materiale t fituara me mund t madh,
t cilat i kishin fituar pas luftrave t vshtira, t gjata dhe t pandrprera.
T gjitha kto Resulull-llahu, a.s, i dinte mir, andaj edhe merr kt
vendim pr luft kundr Bizantinve, dhe at mu n kufi, para se t'i
shkelnin trevat islame.
Urdhri pr prgatitjen ushtarake t lufttarve mysliman
Kur Resulull-llahu a.s. e analizoi mir situatn dhe mori vendim pr
lvizje, i urdhroi as'habt q t prgatiten pr luft. Ua drgoi thirrjet
kurejshitve dhe fiseve arabe q t prgatiten dhe t tubohen. Duke pasur
parasysh se shumica e njerzve dshirojn t jetojn n paqe dhe se sht
vshtir q n periudhn verore t nxiten n luft, Resulull-llahu a.s. u
proklamoi t gjithve se s shpejti do t ndodh prleshja me Bizantint. U
urdhroi t gjithve q ta marrin seriozisht kt urdhr dhe t prgatiten sa
ma mir. Para tyre sht xhihadi. All-llahu xh.sh. i shpalli Pejgamberit a.s.
fragmentin e sures El-Bera'at, t quajtur "Et-Tevbe" - n prkthim
"Pendimi". All-llahu xh.sh. paralajmron luftn dhe stimulon n qrim
hesapesh. Resulull-llahu a.s. krkoi q t mos u dhimbsen parat dhe
pasuria pr t'u pajisur ushtria, sepse ky sht shpenzim n rrug t All-
llahut, xh.sh.
Myslimant garojn se cili do t prgatitet
m mir pr luft
Posa e dgjuam myslimant thirrjen e Resulull-llahut a.s. pr luft,
menjher nxituan q t'i prgjigjen, shpejt dhe seriozisht, duke garuar se
kush do t prgatitet m mir. Ushtart e fiseve arrinin n Medin nga t
gjitha ant. Askush prej myslimanve nuk refuzoi t merrte pjes n kt
455
ekspedit t madhe, pos munafikve dhe tre personave t tjer. Madje edhe
varfanjakt vinin tek Resulull-llahu a.s. dhe krkonin t shaluara q edhe
ata t shkonin n luft. Ai u prgjigj ashtu si thot Kur'ani: "Nuk mund
t gjej kafsh shale pr ju", e prej pikllimit q nuk kishin me ka t'i
blenin ato, ktheheshin me sy t prlotur. (9, 92)
Duke qen se myslimant garonin n shpenzimin e pasuris dhe me
dhnien e zekatit pr luft, n t njjtn koh Uthman b. Affani ishte i
gatshm q t udhtonte pr n Sham me dyqind deve t ngarkuara dhe t
pajisura mir dhe me dyqind ok argjend. Ai vajti tek Resulull-llahu a.s.
dhe ia dhuroi t gjitha kto, e pastaj ia dha edhe njqind deve komplet t
pajisura dhe nj mij dinar, t cilat ia zbrazi Resulull-llahut a.s. n prehr.
Resulull-llahu a.s. i vrtitte n prehr duke thn: "Prej sot Uthmanin nuk
do ta dmtoj asgj, fardo q t bj."
645
Pos ksaj Uthmani solli ende nga pasuria e vet. Pastaj solli prsri,
saq dhurata (sadaka, zekati) e tij arriti numrin prej nntqind devesh dhe
njqind kuaj, pos deleve.
N at moment erdhi Abdu-r-Rahman b. Avfi me dyqind ok argjend.
Ebu Bekri e dha t tr pasurin pr luft dhe kurrgj nuk i la familjes s
vet, pos All-llahun xh.sh. dhe Resulull-llahun, a.s. Vlera e pasuris s tij
ka qen katr mij drahm. Ebu Bekri njherit ishte edhe njeriu i par q e
dha kontributin e vet t lufts. Umeri r.a. e dha gjysmn e pasuris s vet.
Abbasi solli shum prej pasuris q kishte. Pastaj erdhn: Talha, Sa'd b.
Ubade dhe Muhammed b. Mesleme, dhe t gjith solln mjaft. Pastaj
erdhi Asim b. Adijji me nntdhjet vesek - mas hurmash. Njerzit vinin
njri pas tjetrit dhe sillnin aq sa kishin mundsi. Kishte edhe t till t cilt
jepnin nj grusht apo dy hurma, sepse nuk kishin m tepr.
Grat i heqnin gjerdant, bylyzykt, vatht dhe unazat, aq sa kishin
mundsi. Askush nuk e rrudhi dorn dhe askush nuk bri koprraci n
pasurin e vet, pos munafikve.
"Ata t cilt i pengojn besimtart, t cilt me vullnetin e vet japin
zekat, e i prqeshin edhe ata t cilt nuk kan m shum se ka sht e
domosdoshme pr jetesn e tyre - All-llahu do t'i ndshkoj pr t
tallurat e tyre dhe ata i pret vuajtja e padurueshme." (9, 79).
Ushtria Islame niset pr n Tebuk
Pasi q ushtria myslimane u prgatit dhe u pajis mir, Resulull-llahu
a.s. e caktoi zvendsin n Medin, Muhammed b. Mesleme-ensariun. Disa
mendojn se ky ka qen Sebba b. Urfete. Si kujdestar t familjes s vet e
caktoi Ali b. Ebu Talibin dhe i urdhroi q t banonte tek ata. Aliun filluan
ta prgojojn munafikt, e ai mbrriti te Resulull-llahun a.s. i cili prsri i
645
Xhamiu Et-Tirmidhi: II/2.
456
urdhroi q t kthehet n Medin dhe i tha: "A nuk je i knaqur t jesh
ndaj meje sikurse q ka qen Haruni ndaj Musait, vetm q pas meje m
nuk do t ket Pejgamber."
Resulull-llahu a.s. u nis kah veriu pr n Tebuk me nj ushtri t
madhe, q prbhej prej tridhjet mij lufttarsh.
Kurr m par nuk ishin nisur n ndonj betej me nj ushtri nume-
rikisht kaq t madhe.
Me gjith prgatitjet e shumta q i bn pr udhtim, megjithat
pajisja nuk mjaftonte pr nj ushtri kaq t madhe. N nj deve ndrro-
heshin tetmbdhjet njerz. Disa gjat rrugs ushqeheshin me gjethe t
drunjve, andaj iu ishin ajur buzt. Edhe pse kishin pak kafsh pr kalrim,
megjithat, ishin t detyruar ta thernin ndonj deve pr t'u ushqyer, dhe pr
t pir uj nga gunga e tyre, e kshtu ta mbanin jetn. Pr kt shkak kjo
ushtri myslimane sht quajtur "Elusre"-Ushtria e vobekt." Gjat rrugs
pr n Tebuk ushtria myslimane kaloi afr El- Hixhrait, atdheut t popullit
t zhdukur "Themud", t cilt i latonin shkmbinjt n luginn Vadi-l-
Kura. Gjat udhtimit ushtria pinte uj nga gungat e deveve,
646
andaj kur e
pan luginn e cila kishte uj, u gzuan fort, por Resulull-llahu a.s. u tha:
"Mos pini uj prej ktyre puseve dhe mos merrni abdest me kta uj. Nse
me kta uj keni prgatitur ushqimin, jepjani deveve dhe mos hani kurrgj
prej ktij ushqimi. Urdhroi t pinin uj nga pusi n t cilin, her pas her,
kishte pir uj deveja e Pejgamberit Salih a.s.
Buhariu dhe Muslimi cekin nj hadith t Umerit r.a., i cili ka thn:
"Kur Resulull-llahu a.s. kaloi pran El-Hixhrait, ua trhoqi vrejtjen
myslimanve me kto fjal: "Mos hyni n vendbanimin e atyre, t cilt e
shkatrruan veten, q t mos ju ndodh ajo q u ndodhi atyre. E nse hyni,
do t pendoheni." Resulull-llahu a.s. e ngriti kokn dhe, duke vrapuar e
kaloi kt lugin me t shaluarn e vet.
647
Etja pr uj ishte shum e
madhe. Rruga ishte e gjat dhe rraskapitse. Ushtria iu ankua Resulull-
llahut a.s. e ky e luti All-llahun xh.sh. e Ai e drgoi shiun. Ushtria e shuajti
etjen, u freskua dhe u furnizua pr rrug.
Kur Resulull-llahu a.s. iu afrua Tebukut, tha: "Nesr, dhasht All-
llahu, do t arrini te ujt e Tebukut. Mos ju afroni pusit derisa nuk kalon
"duha", koha rreth ors dhjet para dreke. Nse dikush arrin para ksaj
kohe, mos ta prek ujin gjersa nuk arrij un." Mu'adhi r.a. rrfen: "Kur
646
Devet n gungat e veta bartin nj rezervuar uji t destiluar. Andaj, kjo sht e
vetmja krijes e All-llahut xh.sh., e cila mund t qndroj pa uj disa dit rresht.
Beduint n shkrettir, me rast mungess s ujit, e iritonin me shkop gurmazin
(grykn) e deves, ndrsa ajo, si nga pompa, kthente uj t pastr e t pijshm nga
gunga. Sa mrekulli e bukur e All-llahut xh.sh.! (sh.p.)
647
Sahihu-l-Buhari: II/637.
457
arritm tek uji, tanim dy njerz kishin ardhur aty. Burimi gati ishte
zbrazur. Resulull-llahu a.s. i pyeti: "A keni marr di nga ky uj?" Ata u
prgjigjn "Po." Ather Resulull-llahu a.s. u tha dika. Pastaj ai e pastroi
fytyrn dhe duart, e prsriti shpenzimin e ujit, ather uji rrodhi
begatshm dhe njerzit shuan etjen. Resulull-llahu a.s. tha: "Nse ke ymr
o Mu'adh, s shpejti do t'i shohish ktu pari kopshtet e frytshme."
648
Gjat udhtimit pr n Tebuk, ose n vet Tebukun, varsisht se si
transmeton ndonj tradit, Resulull-llahu a.s. ka thn: "Sonte do t fryj
er e fort. Mos t ngritet askush prej jush. Kush posedon deve, le t'i lidh
mir." Dhe me t vrtet, fryu er e fort, kurse njri u ngrit e era e barti.
Trupin e tij e kan gjetur n kodrn Tajj.
649
Gjat udhtimit Resulull-llahu a.s. gjithnj i bashkonte namazet e
dreks dhe t ikindis, n kohn e ikindis ose t dreks, dhe namazet e
akshamit dhe t jacis, n kohn e akshamit ose t jacis, vepronte n t dy
mnyrat.
Ushtria myslimane n Tebuk
Ushtria myslimane arriti n Tebuk dhe aty ngritn kampin, t gatshm
t ballafaqohen me armikun. Resulull-llahu a.s. i mbajti nj ligjrim
ushtris. Ky ligjrim i thukt dhe figurativ prfshiu tr at q do t duhej
t thuhej n momentin prkats. Foli pr vlerat e ksaj dhe asaj bote, i
kshilloi dhe i qortoi, ju krcnua dhe i gzoi. N fund t fundit, ua ngriti
shpirtin luftarak dhe i inkurajoi. Ua bri me dije se t gjitha vuajtjet e tyre,
skamja, uria dhe etja q kan duruar gjat rrugs, u njihen si bamirsi.
Pr sa i prket Bizantinve dhe sundimtarve t tyre, porsa dgjuan
pr ardhjen e Resulull-llahut a.s. me nj ushtri t madhe, i kaploi frika e u
tmerruan. Nuk guxuan t nisen e t ballafaqohen me ta. Andaj u ndan dhe
e shpartalluan ushtrin brenda kufijve t vet. Pr myslimant ky ishte lajmi
shum m i mir se sa shpresonin. Ky lajm ndikoi edhe m tepr n rritjen
e fams dhe autoritetit t ushtris myslimane jasht kufijve t Arabis,
sikurse edhe brenda vet shtetit.
Myslimant fituan prparsi t madhe ushtarake dhe arritn sukses t
madh ushtarak, q ndoshta, nuk do t arrinin sikur t shprthente prleshja
e armatosur mes dy palve.
Kur mori fund problemi i Tebukut, tek Resulull-llahu a.s. erdhi
Juhannet b. Ru'beti, i madhi i Ilijes, i cili u paqsua me Resulull-llahun a.s.
dhe pranoi t jap xhizjen. Gjithashtu erdhn edhe banort e "Xherbes" dhe
"Edhruhit", t cilt dhan xhizjen. Resulull-llahu a.s. u shkruajti letr me t
ciln u garantonte paqe. Sunduesit t Ilijes i shkruajti:
648
Transmeton Muslimi nga Mu'adh b. Xhebeli: II/246.
649
Sahihu-l-Muslim: II/246.
458
"Bismil-lahir-Rahmanir-Rahim!"
"Kjo sht garanc nga All-llahu dhe Muhammedi, Pejgamberit dhe t
Drguarit t All-llahut, dhn Juhannet b. Ru'betit dhe banorve t Ilijes.
Jan t lir t qarkullojn npr tok dhe npr det. Ata kan kontrat nga
All-llahu dhe Muhammedi, Pejgamberi, sikurse edhe ata q jan me ta nga
banort e Shamit dhe me banort e bregut t Detit t Kuq. Kushdo q prej
tyre shkakton prishjen e kontrats, edhe ai edhe pasuria i nnshtrohen
hakmarrjes. Ata t cilt i prmbahen kontrats, do ta ken mir. Kurrkush
nuk guxon t'ia ndalon ujin tjetrit, e as rrugn, qoft toksore apo detare."
Resulull-llahu a.s. e drgoi Halid b. El-Velidin tek Ukejdiri, kryepari i
Devmetu-l-Xhendelit me katrqind e njzet kalors. Resulull-llahu a.s. i tha
Halidit: "Do ta pikasish duke gjuajtur gjedha t egr." Halidi shkoi, dhe
kur u afrua afr ifligut t tij, i doli para nj gjedh i cili u vrsul n dyert e
kshtjells s Ukejdirit dhe filloi t'i grryente ato me brinj. Ukejdiri doli
pr ta zn. Prjashta ishte drit hne. Halidi e mashtroi Ukejdirin dhe e
zuri at. Pastaj e drgoi te Resulull-llahu a.s. Resulull-llahu a.s. ia fali jetn
dhe me t lidhi marrveshje pr paqe, me kusht q ti jepte nj mij deve,
tetqind njerz, katrqind parzmore, katrqind shtiza, dhe ia caktoi
xhizjen. E caktoi q s bashku me Juhannetin t qeveris me Devmetin,
Tebukun, Ilijen dhe Tejmin.
Fiset arabe, t cilat kishin punuar n interes t Bizantinve, tashm
ishin bindur se kishte kaluar koha kur kan mundur t mbshteteshin te
madhort e tyre, andaj u kthyen kah myslimant. Kshtu u zgjeruan kufijt
e shtetit islam i cili tani drejtprdrejt kufizohej me Bizantin. Mkmbsit e
Bizantit pritnin humbjen e tyre t shpejt.
Kthimi n Medin
Ushtria myslimane u kthye n Medin solemnisht dhe triumfalisht e
disponuar. Gjat udhtimit nuk patn kurrfar telashesh, ndrsa All-llahu
xh.sh. i mbrojti nga lufta.
Gjat kthimit n Medin, n afrsi t Aka'bs, dymbdhjet njerz
munafik tentuan ta mbysin Resulull-llahun a.s. derisa e kalonte Aka'bn n
deve ndrsa Amri dhe Hudhejfe b. Jemame shkonin pran tij duke
udhhequr deven pr dizgjin.
Myslimant ecnin lugins, donjri i thelluar n mendimet e veta.
Kta munafik shfrytzuan momentin e shkujdesjes s myslimanve, e
iu afruan Resulull-llahut a.s. Ai dgjoi disa zra pas veti. Kur ktheu kokn
prapa, vrejti se e kishin spiunuar. Andaj e drgoi Hudhejfen q t'i godis
devet e tyre me gremin q e mbante pran. All-llahu xh.sh. i friksoi, e
ata ikn tek banda e tyre munafiksh.
Resulull-llahu a.s. i tregoi emrat e tyre si dhe qllimin e tyre q
459
dshironin ta zbatonin n vepr. All-llahu e informoi Pejgamberin e Vet,
kurse Hudhejfe dinte pr kt ngjarje, andaj e fitoi ofiqin "shoku i
fshehtsis s Resulull-llahut a.s." Pr kt ngjarje All-llahu xh.sh. thot n
Kur'an:
"Dhe u prpoqn pr at (mbytjen e Pejgamberit) q nuk e arritn."
(9, 74).
Kur Resulull-llahu a.s. pa konturet e Medins prej s largu, the: "Ky
sht dheu, ky sht Uhudi, mali i cili na don neve dhe ne e duam at."
Populli i Medins kuptoi pr kthimin e Resulull-llahut, a.s. Grat dhe
fmijt doln pr ta pritur ushtrin myslimane me hare dhe me prze-
mrsi.
650
E kndonin t njjtn kng q e kishin knduar me rastin e ardh-
jes s par t Resulull-llahut a.s. "Hna e re na shndriti nga Thenijjetul-
Veda'i..."
Resulull-llahu a.s. pr n Tebuk ishte nisur n muajin rexheb, ndrsa u
kthye n ramazan. N rrug i kaloi pesdhjet dit, njzet dit qndroi n
Tebuk, ndrsa t tjerat i kaloi n vajtje - ardhje.
Kjo njherit ka qen beteja e fundit n t ciln ka marr pjes Resulull-
llahu a.s.
Kush nuk sht nisur nga Medina pr n Tebuk
Ekspedita n Tebuk, pr shkak t specifiks s vet ka pasur status t
veant tek All-llahu xh.sh. t cilin e kan fituar besimtart n raport me t
tjert. Andaj, All-llahu xh.sh. gjithnj aludon n ksi lloj situatash, e thot:
"All-llahu nuk i le besimtart n gjendje q ndodheni ju (tash t przier
- myslimani i vrtet me hipokritin) prderisa t mos e ndaj t keqin
prej t mirit." (3, 179).
Secili q ka qen besimtar i sinqert sht nisur n kt betej.
T abstenuarit dhe mospjesmarrja n kt betej sht karakterizuar
si kulminacion (nifak) i munafikis. Kur kuptohej n Medin se dikush nuk
dshironte t shkonte n Tebuk, i tregonin emrin e tij Resulull-llahut a.s., e
ky thoshte: Lreni at, nse ka di t mir, sht i hajrit, All-llahu do t'ua
bashkoj juve, e nse sht e kundrta, ather All-llahu ju ka mbrojtur nga
shoqrimi i tij." Pas ksaj, n Medin kan mbetur vetm ata mysliman t
cilt kan pasur arsye, ose ata munafik t cilt e gnjenin All-llahun dhe
Pejgamberin e Tij. Kta munafik krkonin leje q t mbesin duke trilluar
arsyetime t rrejshme, ndrsa ka pasur t till q kan mbetur e as q kan
krkuar leje nga Resulull-llahu, a.s.
sht e vrtet se kan qen tre mysliman t cilt kan mbetur n
Medin pa ndonj arsye. All-llahu xh.sh. kta i ka sprovuar, e pastaj i ka
falur.
650
Ksisoj Ibnu-l-Kajjumi prshkruan kthimin e Resulull-llahut a.s.
460
Kur Resulull-llahu a.s. u kthye n Medin, m s pari hyri n mesxhid
dhe i fali dy rekate. Pastaj u ul n mesin e njerzve, ndrsa munafikt, mbi
tetdhjet sish,
651
erdhn t krkojn falje me lloj-lloj arsyetimesh, duke u
betuar se pr kt ose at shkak nuk kan pasur mundsi t niseshin edhe
ata.
Resulull-llahu a.s. pranoi pendesn e tyre publike dhe i fali, ndrsa All-
llahut ia la at ka kishin n zemrat e tyre.
Kush jan ata tre besimtar, t sinqert dhe t drejt, t cilt kan
mbetur n Medin?
N Medin mbetn Ka'b b. Maliku, Merarete b. Er-Rebia dhe Hilal b.
Umejje. Ata i treguan drejt Resulull-llahut, a.s. Mirpo, Resulull-llahu a.s.
atyre nuk ua fali, por i urdhroi as'habt t ndrprejn do komunikim me
ta. Kshtu q ata prnjher u gjetn t izoluar. Njerzit i ndrruan sjelljet
ndaj tyre sikurse t ishin t huaj e t panjohur. Edhe vetvetja e tyre iu b e
padurueshme. Izolimi arriti kulminacionin, kur pas dyzet ditsh njerzit u
urdhruan t ndahen prej grave t veta. Kjo gjendje zgjati edhe dhjet dit,
kshtu q izolimi zgjati plot pesdhjet dit.
652
Ather All-llahu xh.sh. shpalli pendesn e tyre. All-llahu i Lartsuar
thot:"(All-llahu pranoi pendimin) edhe t atyre treve, t cilt patn
munguar (n ushtri), dhe kt vetm ather kur toka - prkundr
gjersis s saj, atyre iu duk e ngusht, dhe kur di i shtrngonte
shpirtrat e tyre, dhe kur kuptuan se nuk ka strehim tjetr prve All-
llahut. Ai pastaj edhe atyre ua fali, n mnyr q n t ardhmen t
pendohen, sepse All-llahu, me t vrtet pranon pendimin dhe sht
Mshirplot." (9, 118).
Pas shpalljes s ktij ajeti, u gzuan myslimant, e u gzuan edhe kta
tre aq sa nuk mund t prshkruhet gzimi i tyre. Ky lajm i pat gzuar, jo
vetm ata, por edhe t tjert, dhe kjo ka mundur t konsiderohet si
parashenj e mir pr ardhmrin e tyre t mtejshme. Kjo dit ka qen
dita m fatlume n jetn e tyre.
Pr ata t cilt kishin arsye objektive t mbesin n Medin, All-llahu
xh.sh. ka thn: "Nuk sht mkat t mos shkojn n ushtri t dobtit
(fizikisht) dhe t smurt, e as ata q nuk mund t gjejn mjete pr luft,
vetm nse jan t sinqert ndaj All-llahut dhe Pejgamberit t Tij. Nuk
ka kurrfar arsyeje q t qortohen ata t cilt bjn vepra t mira - e
651
Sipas El-Vakidiut ky numr sht vetm i ensarve hipokrit. Ndrsa tetdhjet e
dy beduin kan pasur arsye t mbesin, dhe at, tetdhjet sish ishin nga fisi Gaffar
dhe fiseve tjera. Pr sa i prket hipokritit Abdullah b. Ubejes dhe ithtarve t tij, ata
nuk jan numruar ktu, kurse numri i tyre sht i madh. Fethu-l-Bari: VIII/119.
652
Izolimi i tyre ka zgjatur plot pesdhjet dit, po aq sa Resulull-llahu a.s. i ka
kaluar n kt ekspedit.
461
All-llahu fal dhe sht Mshirplot. E as pr ata, t cilve u ke thn,
kur erdhn te ti pr t krkuar kafsh shale: "Nuk mund t'ju siguroj
kafsh shalimi," e prej pikllimit q nuk kishin me ka t'i blejn ato, u
kthyen me sy t prlotur." (9, 91-92).
Pr kta njerz Resulull-llahu a.s. ka thn gjat nisjes nga Medina:
"N Medin ka njerz t cilt nuk kan mundur t udhtojn me ne, ndrsa
ju nuk keni kaluar kurrnj lugin e t mos jen ata me ju. Ata kan mbetur
aty t penguar me arsye." Njerzit pyetn: "A jan ata, o Pejgamber i All-
llahut, n Medin?" Ai u prgjigj: "Po, ata jan n Medin."
Rezultatet e ekspedits n Tebuk
Kjo ekspedit ka ln mbresa t thella n disponimin e myslimanve
dhe n prqndrimin dhe sigurin e tyre n trevat e Gadishullit Arabik.
Njerzit u bn t vetdijshm se kurrnj ide tjetr n bot aso kohe nuk
kishte gjasa t mbijetonte tek arabt, prve Islamit. Myslimant u bn t
fuqishm dhe t fort. T gjitha shpresat dhe dshirat e pakics dhe t
idhujtarve e munafikve dshtuan, edhe pse ato i ndrlidhnin me Bizan-
tint dhe prej tyre pritnin shptim.
Pas ksaj ekspedite u qetsuan edhe ato pakica t pamposhtura dhe iu
nnshtruan realitetit nga i cili nuk patn tjetr rrugdalje. Munafikve apo
hipokritve, pjestarve t kolons s pest, nuk u mbeti asgj tjetr pos t
ken marrdhnie t mira dhe miqsore me myslimant.
All-llahu xh.sh. urdhroi q t shtohet presioni ndaj munafikve gjer
n at nivel, saq prej tyre nuk pranohej zekati, nuk guxon t bekoheshinn,
nuk pranoheshin pendimete tyre dhe nuk guxon t qndrohej afr varreve
t tyre. Urdhroi q t rrnohet erdhja e tyre helmuese, ku thureshin kom-
plotet, t ciln e kishin ndrtuar nn emrin "mesxhid". All-llahu xh.sh. i
zbuloi ata trsisht dhe qiti n shesh veprimtarin e tyre. Nga dituria e tyre
m nuk mbeti asgj e panjohur. Kshtu, Kur'ani i definoi ata, saq gati t
gjith banort e Medins e dinin se pr cilat emra dhe pr cilt persona
ishte fjala. Kjo ekspedit bri influenc t madhe te delegacionet dhe
deputacionet, t cilat filluan t vinin tek Resulull-llahu a.s. para lirimit t
Meks, e pas lirimit kjo u intensifikuar, n mnyr q tani t arrinte
kulminacionin.
653
Kur'ani pr ngjarjen e betejs n Tebuk
Nj numr i madh ajetesh t sures "Bera'at" ose "Et-Tevbe" kan t
bjn me tematikn e betejs. Disa jan shpallur para se t ndrmirret
653
Ibni Hisham: II/510-537, prej nga edhe i kemi marr detajet mbi Tebukun;
Zadu-l-Me'ad: III/2, 3; Sahihu-l-Buhari: II/633-637, I/252, 414; Sahihu-l-Muslim:
II/246, me shpjegim t Neveviut; Fethu-l-Bari: VIII/110-126; Muhtesar Siretu-r-
Resul nga En-Nexhdi, f. 391-407.
462
ekspedita, disa gjat udhtimit, e disa pas kthimit nga Tebuku n Medin.
Ajetet prmbajn edhe demaskimin e munafikve, pastaj vlern e
lufttarve - muxhahidve dhe t atyre q i jan besnik Resulull-llahut a.s.
pastaj pranimit t pendimit t besimtarve t sinqert, edhe atyre q kan
marr pjes n ekspedit, e edhe atyre q kan mbetur n Medin, dhe
ngjashm me kt.
Disa ngjarje t rndsishme n kt vit (9 h.)
N kt vit ndodhn disa ngjarje me rndsi t madhe pr historin:
1. Pas kthimit t Resulull-llahut a.s. nga Tebuku, ra mallkimi mes
Uvejmir El-Axhlaniut dhe bashkshortes s tij.
2. sht gjuajtur me gur dhe sht mbytur gruaja El-Gamidija, pasi
q e ka pranuar zinan e br. Ndshkimi sht zbatuar pasi q e ka ndar
fmijn prej gjirit.
3. Vdiq Nexhashiu As'hameti, mbreti i Abisinis, e Resulull-llahu a.s.
ia fali xhenazen "lil-gajbi" - n munges t mejtit (kufoms).
4. Vdiq Ummu Kulthum, vajza e Resulull-llahut a.s. me 'rast
Pejgamberi, a.s. u pikllua shum, e i tha Uthmanit r.a.: "Po ta kisha vajzn
e tret, do ta martoja pr ty."
5. Vdiq prijsi i munafikve, Abdullah b. Ubej b. Seluli, pas kthimit t
Resulull-llahu a.s. nga Tebuku. Resulull-llahu a.s. ia pranoi pendimin dhe ia
fali xhenazen prkundr kundrshtimit t Umerit. Pas ksaj Kur'ani e
konfirmoi qndrimin e Umerit r.a.
Shkuarja e Ebu Bekrit r.a. n haxhxh
N muajin dhul-ka'de ose dhul-hixhxhe t vitit 9 h., Resulull-llahu a.s.
drgoi Ebu Bekr Es-Siddikun r.a. n haxhxh, q t jet udhheqs n
kryerjen e ceremonive t haxhxhit.
Pastaj shpallet fillimi i sures "Et-Tevbe" (El-Bera'at) me zhvlersimin
dhe njkohsisht shfuqizimin e kontratave t deriathershme.
Resulull-llahu a.s. drgoi Ali b. Ebi Talibin r.a. q n vend t tij, t'a
proklamonte kt Shpallje n ditn e flijimit t Kurban Bajramit. Resulull-
llahu a.s. kt e bri sipas zakoneve t deriathershme t arabve nga
periudha paraislamike, q t dihet qart se si qndron puna me kontratat.
Ali b. Ebu Talibi nxitoi pas Ebu Bekrit dhe e takoi at n Urxhu ose
Daxhinan. Kur e pa Ebu Bekri Aliun, e pyeti: "A je duke ardhur si
urdhrdhns apo t sht urdhruar t vish?" Aliu u prgjigj: "Jo si
urdhrdhns por m sht urdhruar q t nisem." Vazhduan rrugn. Ebu
Bekri kujdesej pr ceremonit e haxhxhit t myslimanve gjer n ditn kur
theren kurbanet.
At dit, ditn e par t Kurban Bajramit, Ali b. Ebu Talibi u ngrit tek
"xhemreja" (vend ku simbolikisht gjuhet shejtani me gur t vegjl), dhe u
463
proklamoi njerzve dekretin si e kishte porositur Resulull-llahu, a.s. do
fisi, pjestar t kontratave, u caktoi afatin prej katr muajsh se mund t
ktheheshin t sigurt n shtpit e veta pas haxhxhit.
T njjtin afat u caktoi edhe fiseve t tjera, t cilat nuk ishin pjes-
marrs t kontrats. Ndrsa atyre fiseve t cilt jan nnshkrues t
kontrats, e nuk u kan br kurrfar t keqe as kurrfar dmi myslima-
nve, dhe nuk kan ndihmuar n kurrfar armiqsie kundr myslimanve,
ua la afatin si jan marr vesh me Resulull-llahu, a.s. Ebu Bekri drgoi
telallt mes njerzve q t proklamojn: "Pas ktij viti n haxhxh m nuk
do t vijn jobesimtart dhe askush nuk guxon ta kryej tavafin lakuriq rreth
Ka'bes (si vepronin shpeshher arabt)." Kjo thirrje i gjasonte paralaj-
mrimit pr prfundimin e idhujtaris dhe mnyrs s jets t deriat-
hershme. Kjo, njkohsisht, do t thoshte se, pas ktij viti, nuk do t
rikthehet m politeizmi, e as e vjetra.
654

654
Sahihu-l-Buhari: II/626, 671, I/220, 451; Zadu-l-Me'ad: III/25, 26; Ibni Hisham:
II/543-546.
464
PASQYRA E PRGJITHSHME E BETEJAVE
se shikojm prapa dhe mendojm pr fushatat ushtarake, betejat
dhe luftrat n kohn e Resulull-llahut, a.s. nuk do t mundemi as
ne, e as ata t cilt mirren me analizn e pozits, efektit dhe
prapavijn e luftrave, e t mos themi: "Me t vrtet, Resulull-llahu a.s.
ka qen udhheqsi m i madh ushtarak n at koh. Gjithnj ka qen i
guximshm dhe mendjendritur. Ka qen talent i jashtzakonshm n kt
lm, si ka qen m i madhi prej t gjith Pejgamberve n pejgamber-
llkun e vet dhe Shpalljen. do betej e ka planifikuar dhe e ka udhhequr
n mnyr specifike dhe me strategji t veant luftarake. Andaj kurrnj
betej nuk ka dshtuar n munges t urtsis t tij, apo pr shkak
pakujdesis (mosprfilljes) s tij, apo, s fundi, pr shkak mosverifkimit t
pozitave strategjike."
N
Gjithnj dinte t'i zgjedhte vendet m t mira dhe m t sigurta pr vijat
e para luftarake. Dinte t zgjedhte taktikn dhe metodn m t mir t
lufts me armikun. doher dshmonte se posedonte metod dhe mnyr
t veant lufte, far deri ather nuk i kishte njohur kurrnj udhheqs
ushtarak i superfuqive botrore.
Ajo q ndodhi n Uhud dhe Hunejn ka qen vetm ast i dobsis n
radht e ushtris s tij, ose nganjher pr shkak t mosprfilljes s
urdhrave t tij, taktiks dhe planeve gjeniale t tija, q pr ata (lufttart),
nga aspekti ushtarak, ka qen obligim rigoroz.
Aftsia e tij ushtarake ka ardhur n shprehje mu n kto dy beteja.
Gjat dshtimit t myslimanve, Resulull-llahu a.s. me urtsin e vet ia doli
ta shptonte ushtrin dhe t'ia rregullonte armikut qllimet e planifikuara,
si ndodhi n Uhud. N Hunejn, Resulull-llahu a.s. ndrroi rrjedhn e
lufts, kshtu q dshtimin e shndrroi n ngadhnjim edhe pse ksi lloj
situatash jan shum t vshtira dhe shumica e udhheqsve ushtarak n
kso rastesh do t mendonte se si t trhiqej dhe ta shptonte kryet.
Konstatimet e prmendura i prkasin thjesht aspektit strategjik
ushtarak, ndrsa nga aspektet tjera, Resulull-llahu a.s. ia doli q histori-
kisht pr nj koh tejet t shkurtr t'ua siguronte paqen dhe sigurin
popujve t Arabis. U shuajt zjarri i pabesimit dhe lajthitjes. U shtyp
thumbi i armiqsis n luftn mes Islamit dhe idhujtaris dhe u hapn
rrugt e paqes. Rrugt pr prhapjen e doktrins Islame ishin t lira.
465
Resulull-llahu a.s. m n fund msoi (kuptoi) edhe pr ata, t ashtuquajtur
miq besnik, t cilt n zemrat e tyre fshihnin hipokrizin dhe kultivonin
gnjeshtrn dhe tradhtin.
Nga betejat dhe luftrat doli nj grup i madh komandantsh ushtarak,
t cilt m von patn prleshje n fushbetejat e Irakut dhe Shamit, me
Bizantin dhe Persin. Ata me taktikat e tyre luftarake dhe me udhheqjet
precize t betejave ia kaluan udhheqsve ushtarak t deriathershm t
superfuqive, kshtu q ia doln t'i dbojn nga trevat e tyre dhe nga vatrat
e tyre. I detyruan t'i braktisin ifligjet e veta: kopshtet, burimet, arat e
mbjellura, kshtjellat dhe pallatet e bukura dhe knaqsit e veta t cilat i
prjetonin me gzim.
Resulull-llahu a.s. me an t ktyre betejave, ia doli q t'ua siguronte
myslimanve shtetin, vendbanimin, profesionin dhe punn, kshtu ua
zgjodhi problemin myslimanve t syrgjynosur, t cilt nuk kishin as plng
as shtpi. E armatosi ushtrin me t gjitha llojet e armve, ather t
njohura dhe ua siguroi furnizimin.
Resulull-llahu a.s. i ka arritur t gjitha kto duke mos prdorur fare
dhunn, tiranin e as presion ndaj njerzve.
Kan ndrruar trsisht qllimet dhe aspiratat e lufts, pr shkak t t
cilave deri ather ndizej flaka e lufts n periudhn paraislamike. Prde-
risa luftrat ishin sinonim i plakitjeve, grabitjeve, vjedhjeve, vrasjeve,
ndezjeve, mizorive, padrejtsive, armiqsive, hakmarrje gjaqesh, nnshtri-
min e m t ligut, rrnimin e shtpive, fshatrave dhe qyteteve, turprimin e
vlerave t femrave, shkatrrimin e grave dhe pasardhsve, papunsin dhe
imoralitetin n tok, ndonse kto luftra n periudhn islamike kan fituar
kuptim krejtsisht tjetr, kuptim lufte n rrugn e All-llahut pr qllime
fisnike, aspirata t lartsuara dhe t lavdruara sipas t cilave respektohej
njeriu si pjestar i shoqris n do koh dhe n do vend. Lufta u
shndrrua n xhihad pr shptimin e njeriut nga rregullimi shoqror ku
dominonte dhuna dhe armiqsia, gjer n krijimin e rregullimit shoqror ku
mbizotron drejtsia dhe e drejta. sht dashur t rrnjoset zakoni kur i
forti tiranizonte t dobtin, duhet t jet e kundrta, i forti t bhet m i
dobt pasi t'i mirrej nj pjes e fuqis. Lufta u shndrrua n xhihad pr
shptimin e t gjith atyre t dobtve, grave dhe fmijve, t cilt e
shqiptojn lutjen All-llahut, xh.sh.: "O Zoti yn, na shpto nga ky qytet,
banort e t cilit jan tiran, dhe Ti na cakto mbrojtsin, dhe Ti na drgo
at i cili do t na ndihmoj!"
Xhihadi u b spastrim i toks s All-llahut xh.sh. nga tirania, tradhtia,
mkati dhe mizoria, pr t sjellur siguri, paqe, mshir, kujdes, miqsi dhe
humanitet.
Pr udhheqjen e lufts, Islami ka prcaktuar rregulla t rndsishme,
466
t cilave duhej t'i prmbaheshin tr ushtria dhe komandantt e saj, dhe
kurrnjher nuk kan guxuar t dalin jasht suazave t ktyre rregullave.
Sulejman b. Burejde rrfen se babai i tij ka treguar: "Resulull-llahu a.s.
kur e caktonte komandantin e ushtris, e porositte q n vend t par ta
ket frik All-llahun, ai dhe ata q jan me t, si dhe t bjn mir. Pastaj u
thoshte: "Luftoni n emr t All-llahut dhe n rrug t All-llahut. Mbytni
ata t cilt nuk e besojn All-llahun. Luftoni, por mos e teproni, mos
tradhtoni dhe mos shprdorni fuqin q keni n dor, mos i shmtoni
(masakroni) t tjert dhe mos i mbytni fmijt e vegjl." (Hadith) Resulull-
llahu a.s. ka urdhruar q t lehtsohet situata, e thot: "Lehtsoni e mos
vshtirsoni, ngjeshni radht e mos i prani ato!"
655
Resulull-llahu a.s. ka urdhruar q t mos luftohet natn, n mnyr q
armiku t mos befasohet n gjum. Rreptsisht e ka ndaluar djegien
(shkrumbimin) e njerzve, vrasjen e atyre q jan nn dorzani, mbytjen e
grave dhe maltretimin e tyre fizik. Ka ndaluar grabitjen. Resulull-llahu a.s.
ka thn: "Grabitja nuk sht e lejuar sikurse edhe ngordhsirat."
Ka ndaluar dhunimin e grave dhe pasardhsve. Ka ndaluar prerjen e
pyjeve dhe drunjve, pos n shtrnges t madhe dhe nse nuk ekziston
tjetr rrugdalje. Gjat lirimit t Meks, Resulull-llahu a.s. ka thn: "Mos
u bni brutal ndaj t plagosurve dhe mos iu shoqroni atyre nga mesi i juaj
t cilt ikin. Mos i vritni robrit e lufts. Prmbajuni tradits q mos ta
mbytni udhtarin." Rreptsisht ka ndaluar t mbyten ata me t cilt sht
nnshkruar kontrata pr armpushim, duke thn: "Ai i cili e mbyt
nnshkruesin e kontrats, nuk do t'i merr er aroms s Xhennetit (nuk do
t hyj n Xhennet), ndrsa era e tij mund t ndihet n largsin kohore
prej dyzet vitesh."
Ekzistonin pra, aso rregulla bujare, t cilat i kan spastruar metodat e
lufts nga zakonet e ulta paraislamike, n mnyr q lufta t ket dome-
thnie shenjtrie.
656
655
Sahihu-l-Muslim: II/82, 83.
656
M gjersisht t shikohet Zadu-l-Me'ad: II/64-68; El-Xhihadu fi-l-Islami nga El-
Mevdudi, f. 216-262.
467
KALIMI MASIV N ISLAM
ushata ushtarake pr lirimin e Meks nga pabesimi dhe
idhujtaria, ka pasur rndsi jetike pr myslimant. Me kt
fushat prfundimisht i sht dhn grusht politeizmit. Me liri-
min e Meks arabve u sht hapur horizonti pr dallimin e besimit t
drejt dhe t vrtets s drejt nga e pavrteta. Tek ata u zhduk dyshimi,
andaj ngarendn ta prqafojn fen Islame. Amr b. Seleme rrfen nj
ngjarje nga koha kur ende nuk e kishte pranuar Islamin: "Qndronim afr
bunarit publik. Afr nesh kalonin udhtart grupe-grupe. Dinim t pyetnim:
'Ku jan duke shkuar t gjith kta njerz? Kush sht ky njeri?'- Ata
prgjigjeshin: "Ky sht Resulull-llahu, a.s. Ky konsideron se sht Pej-
gamber i All-llahut, se All-llahu ia drgon Shpalljen, se ia Shpall kt e
kt." Un i mbajta n mend ato fjal. Sikur ato t ishin futur n gjoksin
tim."
F
lirimin e Meks, arabt e konsideronin si shkas pr kalimin e tyre n
Islam. Pr Resulull-llahun a.s. patn thn: "Lreni at dhe popullin e tij
(kurejshitt). Sikur ai t'i ngadhnjente ata, ather do t ishte Pejgamber i
vrtet." E kur u lirua Meka, do fis ngarendte n Islam. Ngarendi edhe
babai im n Mek tek Resulull-llahu, a.s. Kur u kthye n shtpi tha: "Pasha
All-llahun, erdha drejtprdrejt nga Pejgamberi i All-llahut, dhe at t
vrtet." Pastaj na tha: "Faleni kt namaz n kt koh, e kt namaz n
kt koh. Kur arrin koha e namazit dikush prej jush le ta thrret ezanin, e
ai i cili di m s teprmi Kur'an prmendsh, le t bhet imam." (Hadith).
Ky hadithi sherif na tregon, pra, se far ndikimi t madh ka pasur
lirimi i Meks n ndryshimin e situats, n ngritjen e Islamit, n prcak-
timin e statusit t arabve dhe prkushtimit t tyre n doktrinn islame. Kjo
veanrisht u vrtetua pas betejs n Tebuk, kur n Medin vinin delega-
cionet njra pas tjetrs gjat dy viteve - vitit 9 dhe 10 - ndrsa njerzit
grupe-grupe pranonin fen e All-llahut. Andaj kemi ushtrin islame, e cila
me dhjet mij lufttar niset pr ta liruar Mekn, ndrsa n Tebuk niset
me tridhjet mij lufttar. Pa kaluar nj vit i plot q nga ekspedita n
Mek, n "Haxhxhin Lamtumirs" nisen njqind mij apo njqind e dyzet e
katr mij njerz duke e rrethuar Resulull-llahun a.s. dhe duke knduar:
468
telbijen, tekbirin, tesbihin dhe tahmidin. Zrat jehonin q nga Toka dhe
ngriteshin lart n hapsirat qiellore, duke bartur me veti ndjenjat e
ngazlluera t njerzve.
Delegacionet
Historiant prmendin numrin prej shtatdhjet delegacionesh, t cilat
kishin ardhur tek Resulull-llahu a.s. pr ta pranuar fen Islame. Ne nuk
jemi n gjendje t flasim pr t gjitha kto delegacione ve e ve, por
prgjithsisht do t themi di pr rndsin e tyre historike. Sa pr infor-
mat, lexuesve ua bjm me dije se ardhja zyrtare e fiseve t tra pr ta
pranuar Islamin ka filluar pas lirimit t Meks, edhe pse raste t tilla ka
pasur edhe para ksaj ngjarjeje.
1. Delegacioni i Abdu-l-Kajsit ka ardhur dy her tek Resulull-llahu a.s.
Hern e par kjo ka ndodhur n vitin 5 h. Nj tregtar nga ky fis, Munkidh
b. Hajjam vajti n Medin pr punt e veta personale. Kur dgjoi pr
Resulull-llahun a.s. dhe kuptoi pr fen Islame, menjher e pranoi at.
Tek fisi i vet u kthye me shkresn e Resulull-llahut a.s. me t ciln u bnte
thirrje atyre q t pranojn fen e All-llahut, e kta e bn kt. N muajin
e shenjt, tek Resulull-llahu a.s. erdhn trembdhjet-katrmbdhjet
njerz t tyre pr t msuar se ka sht Islami e ka sht imani, ka sht
e lejuar e ka e ndaluar. Pr m t momin prej tyre Resulull-llahu a.s. ka
thn, duke iu drejtuar atij: "Ti i posedon dy cilsi t cilat i don All-llahu,
xh.sh.: butsin dhe vendosmrin." Delegacioni i dyt erdhi n vitin 9 h.,
apo n "Vitin e delegacioneve", dhe numronte dyzet njerz. Ndr ta ishte
edhe El-Xharud b. El-Ala b. El-Abdijj, i cili ka qen i krishter, e kur e
pranoi Islamin, u b mysliman i mir.
657
2. Delegacioni "Devs" ka ardhur n Medin n fillim t vitit 7 h.,
derisa Resulull-llahu a.s. gjendej n Hajber. M hert kemi folur pr
Islamin e Et-Tufejl b. Amr Ed-Dusit. Ky e kishte pranuar Islamin para
Hixhretit, gjersa Resulull-llahu a.s. ende ishte n Mek. sht kthyer tek
fisi i vet dhe disa vjet radhazi i thrriste bashkfisasit e vet, t cilt
nguronin t'a pranonin Islamin, andaj ky humbi durimin, u kthye tek
Resulull-llahu a.s. dhe krkoi prej tij q t'a lus All-llahun pr popullin e
vet Dus. Resulull-llahu a.s. u lut: "O Zoti im, prudhe popullin Dus."
Pas ksaj ata pranuan Islamin, kurse Et-Tufejli erdhi n Medin me
shtatdhjet-tetdhjet familje. Kur kuptuan se Resulull-llahu a.s. gjendet
n Hajber, u nisn edhe ata pas tij.
3. I deleguari i Ferveh b. Amr El-Xhezzami erdhi n Medin pr ta
informuar Resulull-llahun a.s. se Ferveti ka pranuar Islamin.
657
Sahihu-l-Muslim: I/33, komentimi i Neveviut; Fethu-l-Bari: VIII/85, 86.
469
Ferveti ka qen udhheqs ushtarak arab dhe mkmbs nn sundimin
e bizantinve. Kur e pa heroizmin e myslimanve dhe besnikrin e tyre
ndaj xhihadit, pranoi Islamin. Resulull-llahu a.s. prmes delegatit ia drgoi
si dhurat nj pel t bardh.
Kur kuptuan Bizantint se Ferveti kishte pranuar Islamin, e burgosn
kt dhe i dhan ultimatum: ose t renegoj nga Islami, ose vdekje. Ferveti
e zgjodhi vdekjen. Ata e gozhduan n kryq, n Palestin afr burimit
"Afra" dhe ia pren kryet.
658
4. Delegacioni "Suda" erdhi n Medin pas kthimit t Resulull-llahut
a.s. nga El-Xh'arami, n vitin 8 h. Kjo ndodhi ather kur Resulull-llahu
a.s. i prgatiti katrqind mysliman me qllim q t deprtojn n rajonin e
Jemenit ku jetonte Suda'i. Dhe, prderisa ushtria myslimane fortifikohej n
krye t kanalit t Jemenit, Zijad b. El-Harith Es-Suda'i udhtoi pr n
Medin tek Resulull-llahu a.s. dhe kur i doli prpara tha: "Kam ardhur i
deleguar nga populli im.Ktheje ushtrin tnde nga kanali sepse ne jemi s
bashku me ty, edhe un edhe populli im." Resulull-llahu a.s. e bri kt,
ndrsa Es-Suda'i u kthye n Jemen dhe i detyroi njerzit e vet q t shkojn
tek Resulull-llahu, a.s. Pesmbdhjet t deleguar t tij arritn n Medin
dhe iu betuan Resulull-llahut a.s. n besnikri. Pastaj u kthyen n atdheun e
tyre dhe e thirrnin popullin n Islam. N mesin e tyre s shpejti u prhap
Islami, kshtu q shtatqind Suda'ias kan qen n prcjellje t Resulull-
llahut a.s. n "Haxhxhin e Lamtumirs."
5. Ardhja e Ka'b b. Zuhejre b. Ebi Selmit, prfaqsuesit t poetve m
t famshm arab t kohs paraislamike. Ka'bi, n vjershat e tija t
mparshme, e sulmonte Resulull-llahun a.s. dhe Islamin.
Kur Resulull-llahu a.s. u kthye nga Taifi, n vitin 8 h., Ka'bi merr nj
letr nga vllai i vet, Bexhir b. Zuhejri, me an t cils e lajmron se
Resulull-llahu a.s. i kishte likuiduar n Medin disa poet, t cilt e
ofendonin me poezit e tyre. Poett tjer Medinas ishin shprndar n t
gjitha ant. I vllai i shkruan: "Nse dshiron t jetosh shko tek Resulull-
llahu a.s. dhe krko falje nga ai. Ai nuk e ka mbytur asnjrin prej atyre q
kan shkuar tek ai pr kt qllim. E nse nuk dshiron t bsh kt,
ather shpto si t mundesh." I vllai i shkroi shum her, andaj Ka'bi
vendosi t shkonte n Medin.
Atje u vendos tek njfar Xhuhejne, me t cilin e fali namazin e sabahit
n mesxhid, dhe i cili e drejtoi tek Resulull-llahu, a.s. Ka'bi u ul para
Resulull-llahut a.s. u prshndet me t dor pr dore - e tha: "O Pejgamber
i All-llahut, Ka'bi ka ardhur si pendestar dhe mendoj se krkon mbrojtje
prej teje. A do ta pranosh pendesn e tij nse un e sjell para teje?"
658
Zadu-l-Me'ad: III/45; Tefhimu-l-Kur'an: II/169.
470
Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Po." Ather Ka'bi tha: "Un jam Ka'b b.
Zuhejri."
Kur e dgjoi kt, njri prej ensarve krceu n kmb dhe krkoi leje
nga Resulull-llahu a.s. pr ta mbytur, kurse Resulull-llahu a.s. i tha: "Lre
t qet. Ai ka ardhur i gatshm pr ta braktisur mnyrn e jetess s
gjertanishme dhe t pendohet."
Ather Ka'bi, si poet i talentuar q ishte, e recitoi kasiden e njohur e
cila fillon me vargje dashurie kushtuar "Suads" s dashur nga periudha
paraislamike.
"Banet Suadu fe kalbi-l-jevme metbulu mutejjemun isruha lem jufde
mekbulu."
Prkthimi: "Shkoi Suada. Zemra ime mezi pret t hakmerret. E ka
dashuruar si hyjneshn. Pr shkak t saj nuk do t ket m flijim e as lidhje
n zinxhir."
N kt kaside gjenden vargjet me t cilat Ka'bi krkonte falje nga
Resulull-llahu a.s. pr vjershat e veta t prparshme, dhe ia kushton nj
lavdithurje n t ciln i v n pah virtytet e Resulull-llahut a.s. si fals,
mshirues dhe i shoqrueshm. E lavdron Kur'an-i-Kerimin dhe urtsit e
udhzimet e tija, ndrsa i qorton fjalt e magjistarve dhe falltorve e thot
se Resulull-llahu a.s. sht njeri i mir prkundr asaj se ka thon ata.
Betohet se do t'i jet besnik fes dhe Resulull-llahut a.s., t cilit edhe iu
betua. Resulull-llahu a.s. n syt e tij pa nj drit e cila shndriste dhe e cila,
porsi shpatat hinduse, e prente t keqn n rrnj dhe e ndante t drejtn.
Pastaj vazhdon me lavdrimin e muhaxhirve - kurejshitve, sepse
asnjri prej tyre nuk i tha Ka'bit kurrnj fjal t keqe kur erdhi tek Resulull-
llahu, a.s. N kaside prmendet edhe ai ensar i cili krkoi leje pr ta
mbytur.
Kur Ka'bi pranoi Islamin dhe u b besimtar i mir, e thuri nj kaside, t
ciln ua kushtoi ensarve dhe n t ciln i lavdronte ata, mirsin e tyre
dhe mikpritjen e tyre.
6. Delegacioni i fisit Udhreh - erdhi tek Resulull-llahu a.s. n muajin
Rebiul-evvel t vitit 9 h., prej nnt antarsh, n mesin e t cilve ka qen
edhe Hamza b. En-Nu'mani. Kur u pyetn se kush jan kta , oratori i tyre
tha: "Ne jemi prfaqsues t fisit Benu Udhreh, vllezr t Kussajit nga
nna. Ne jemi ata t cilt e prkrahn dhe e ndihmuan Kussajin q t'i
dbonte nga Meka fiset Huza'ah dhe Benu Bekr. Ne kemi farefisni t
gjer dhe i ruajm lidhjet farefisnore."
Resulull-llahu a.s. ua shprehu mirseardhjen dhe i prgzoi me lajmin
pr lirimin e afrm t Shamit. Ua ndaloi parashikimin e ardhmris tek
magjistart. Ua ndaloi t bjn flijime pr hir t idhujve (zakon t cilin e
praktikonin para pranimit t Islamit).
471
Ata pranuan Islamin, qndruan ca koh n Medin, pastaj u kthyen n
vendin e vet.
7. Delegacioni "Belijj", erdhi n muajin Rebiul-evvel t vitit 9 h.
Pranuan Islamin dhe qndruan tre dit n Medin. Kryepari i tyre u
interesua tek Resulull-llahu a.s. se a ka shprblim pr mikpritje. Resulull-
llahu a.s. u prgjigj: "Po, e edhe do bamirsi tjetr, qoft ndaj pasanikut
apo varfanjakut, sht sadaka." Pastaj pyeti sa zgjat mikpritja. Resulull-
llahu a.s. u prgjigj: "Tre dit." Pastaj pyeti se ka duhet br me delet e
humbura, kur i gjen dikush. Resulull-llahu a.s. u prgjigj: "Ato jan tuajat,
t vllait tnd apo t ujkut." Pastaj pyeti pr deven e humbur, e Resulull-
llahu a.s. u prgjigj: "'ke ti me te? Lshoje le ta gjen pronari i saj."
8. Delegacioni "Thekaf" n Medin erdhi n muajin ramazan t vitit 9
h., pas kthimit t Resulull-llahut a.s. nga Tebuku. Kryepari i fisit Thekaf,
Urve b Me'sudi ishte takuar m par me Resulull-llahun a.s. me rastin e
kthimit t tij nga beteja e Taifit, gjat muajit dhul-ka'de t vitit 8 h., para se
t arrinte n Medin. Me kt rast Urve e pranon Islamin dhe kthehet te
fisi i vet dhe fillon ta thrriste popullin n Islam. Mendonte se do ta
dgjojn sepse si kryepar e respektonin shum dhe e donin m tepr se
fmijn e tyre t par. Kur i thirri n Islam ata nga t gjitha ant e gjuajtn
me shigjeta derisa e mbytn. Pas vdekjes s tij, ata disa muaj rresht u
konsultuan mes veti. Pastaj kuptuan se nuk kan fuqi pr t luftuar me
arabt prreth, t cilt e kishin pranuar Resulull-llahun a.s. dhe kishin
kaluar n Islam. Ather morn vendim q ta drgojn nj njeri tek
Resulull-llahu, a.s. Pr kt qllim e propozuan Abdu Jalilin, por ky nuk
pranoi nga frika se edhe me kt do veprojn sikurse me Urven, kur t
kthehet nga Medina. Ai tha: "Un kt nuk mund ta bj prderisa nuk i
caktoni edhe disa njerz q t m shoqrojn." Fisi i caktoi dy njerz nga
aleatt dhe tre njerz nga fisi Benu Malik. Kshtu n Medin u nisn
gjasht vet. N mesin e tyre ishte edhe Uthman b. Ebi-l-As Eth-Thekafi,
m i riu prej tyre.
Kur erdhn n Medin, Resulull-llahu a.s. ua ngrehu adrn afr
mesxhidit n mnyr q t munden t dgjojn Kur'an dhe t'i shikojn
njerzit duke u falur.
Gjat qndrimit t tyre n Mek, ata vazhdimisht diskutonin me
Resulull-llahun, a.s. Ai i thrriste n islam, e ata rezistonin dhe kundr-
shtonin. Prijsi i tyre krkonte nga Resulull-llahu a.s. q t'i shkruante
parashtresat e armpushimit mes tij dhe fisit Thekaf, sipas t cilave ktyre
do t'u lejohej zinaja, alkooli, kamata, t'u lihej idhulli i errt i tyre - Lati, t'u
lejohej q t mos falin namaz, t mos i rrnojn idhujt e tyre me duart e
veta.
472
Resulull-llahu a.s. kategorikisht hodhi posht krkesat e tyre.
Ather ata u trhoqn pr t'u konsultuar se ka duhet br. Nuk
gjetn tjetr zgjidhje, pos t'i prulen Resulull-llahut a.s. Andaj u dorzuan
dhe pranuan Islamin. E kushtzuan Resulull-llahun a.s. q ai t bnte
rrnimin e idhullit Lat, sepse fisi Thekaf kur nuk do ta bnte kt. Resulull-
llahu a.s. pranoi kt propozim dhe ua shkruajti nj letr garantuese. Pr
urdhrdhns t tyre caktoi Uthman b. Ebil-As Eth-Thekafin sepse ai ishte
m besniku ndaj dispozitave t Islamit. Kishte nxn msimet mbi fen dhe
Kur'anin, sepse shokt e tij gjithnj e lnin kt pr t'ua ruajtur plakat.
Kur vendosn t kthehen prapa, Uthman b. Ebil-Asi e lajmroi Resulull-
llahun a.s. pr ditn e kthimit t tyre. Resulull-llahu a.s. ia msonte Uthma-
nit Kur'anin dhe dispozitat e Islamit. Nse, rastsisht e gjente Resulull-
llahun a.s. duke fjetur, ather shkonte tek Ebu Bekri r.a. pr t njjtn gj.
Uthmani m tepr se t gjith ata msoi pr luftn kundr renegatve t
Islamit, ather kur shumica refuzonin t japin zekatin. (Kur fisi i tij
Thekaf refuzoi t jap zekatin, Uthmani u tha: "O popull Thekaf, ju m t
fundit e pranuat Islamin, andaj mos u bni t part t cilt renegojn nga
Islami." Ather ata e dgjuan kt dhe mbetn konsekuent ndaj fes
Islame).
Pasi kryen punn, delegacioni i Thekafve u kthye tek populli i vet.
Nga drojtja dhe frika nga vdekja, ata filluan t fshehin t vrtetn. U
paraqitn n dritn e delegacionit i cili nuk i dha vetes t drejt q t'i
pranonte konditat e Resulull-llahut a.s. pa lejen e popullit t vet. I than
popullit t vet se Resulull-llahu a.s. nuk lshoi pe ndaj asnj krkese t
tyre. Populli ende ishte nn ndikimin e fuqishm t kohs paraislamike dhe
zakoneve idolatrike, andaj i kaluan dy-tre dit n prsiatje se ka t bjn.
Pastaj propozuan q haptazi t'i kundrvihen Islamit dhe Resulull-llahut, a.s.
Mirpo, papritmas i kaploi frika dhe u than delegatve: "Kthehuni tek
Resulull-llahu a.s. dhe pranoni t tr at q ofron ai." Ather kta ua
treguan t vrtetn. Ua prezentuan marrveshjen me Resulull-llahun a.s.
Pastaj fisi Thekaf pranoi Islamin.
Resulull-llahu a.s. i drgoi njerzit pr ta rrnuar idhullin Lat. Halid b.
El-Velidi ishte udhheqs i grupit. Me ta ishte edhe El-Mugire b. Shu'be, i
cili dshironte q t tallej pak me fisin Thekaf. E mori strajcn e barinjve
me dy qese e u tha shokve: "Pasha All-llahun, do t'ju bj t qesheni pak
para Thekafve." Hipi mbi idhullin, vringlloi me strajc sikurse me flatra
dhe krceu n tok ku mbeti i shtrir. Banort u tmerruan. T gjith filluan
t dridheshin nga frika, e than: "All-llahu e refuzoi Mugiren, at e mbyti
idhulli yn." Kur e dgjoi kt, Mugire brofi n kmb e tha: "All-llahu ju
shmtoft. Po ky idhull sht vetm dordalec pr zogj i ndrtuar prej
gurve dhe balts." Pastaj i ra dyerve t tempullit dhe i thei ato. Pastaj hipi
473
mbi mure, e hipn edhe shokt e tij dhe filluan t'i rrnojn ato gjersa i
rrafshuan me tok. Kshtu i mbuluan themelet e idhullit Lat. Nga tempulli i
nxorn stolit dhe mallrat. Pjestart e fisit Thekaf mbetn t shastisur se si
nuk u ndodhi asgj.
Pastaj Halidi, s bashku me grupin e vet u kthye tek Resulull-llahu a.s.
me tr at q kishin marr me veti. Resulull-llahu a.s. t njjtn dit i ndau
ato sende dhe e falnderoi All-llahun xh.sh. q e ndihmoi Pejgamberin e vet
dhe e lartsoi fen e Vet.
659
9. Shkresa e mbretrve jemenas, t quajtur Humejr, drguar Resulull-
llahut a.s. pas kthimit t tij nga Tebuku, e shkruajtur nga El-Harith b.
Kulabi, Nu'ajm b. Abdi Kulabi, En-Nu'man b. Kajl Dhu-Ru'ajn, Hemdani
dhe Mu'afiri. Delegati i tyre ka qen Malik b. Murrete Er-Rehavi i cili e
solli porosin e tyre se kishin pranuar Islamin, ndrsa e kishin braktisur
idolatrin dhe aderuesit e saj.
Resulull-llahu a.s. ua drgoi prgjigjen me an t cils u tregonte se
cilat jan detyrat e myslimanit, prkatsisht ka u lejohet atyre e ka u
ndalohet. Ua dha garancn e All-llahut dhe Resulull-llahut a.s. e cila vlen
prderisa i kryejn obligimet e veta dhe e paguajn xhizjen. Pastaj ua
drgoi da'jit e vet pr t'ua msuar Islamin, nn udhheqjen e Mu'adh b.
Xhebelit.
10. Delegacioni "Hemdan" erdhi tek Resulull-llahu a.s. pas kthimit t
tij nga Tebuku n vitin 9 h.
Resulull-llahu a.s. ktyre iu prgjigj me shkrim n t gjitha pyetjet t
cilat i parashtruan. Pr mkmbs t territorit t Hemdanve e caktoi
Malik b. En-Nemetin, i cili do t udhhiqte me ata q pranojn Islamin,
ndrsa pr t tjert e caktoi Halid b. El-Velidin me detyr q t'i thrriste n
Islam. Halidi qndroi gjasht muaj n mesin e tyre, por pa sukses. Pastaj
Resulull-llahu a.s. e drgoi Ali b. Ebi Talibin dhe i urdhroi q ta kthente
Halidin.
Kur Aliu r.a. arriti n Hemdan, ua lexoi banorve shkresn e Resulull-
llahut a.s. dhe i thirri q t pranojn Islamin. Ksaj radhe t gjith u
prgjigjn. Aliu r.a. menjher e gzoi Resulull-llahun a.s. me nj letr, me
an t cils e informon se ata kan pranuar Islamin. Kur Resulull-llahu a.s.
kuptoi lajmin e ri, ra n sexhde, pastaj ngriti kokn e tha: "Paqja qoft mbi
Hemdant, paqja qoft mbi Hemdant."
11. Delegacioni i Benu Fezzeretve erdhi n Medin n vitin 9 h., pas
kthimit t Resulull-llahut a.s. nga Tebuku. Delegacioni prbhej prej m
tepr se dhjet personave, t cilt kishin ardhur q ta vrtetojn Islamin e
659
Zadu-l-Me'ad: III/26-28; Ibni Hisham: II/537-542.
474
vet. Me kt rast ata iu ankuan Resulull-llahut a.s. se n viset e tyre
mbante thatsi e madhe.
Resulull-llahu a.s. hipi n mimber t mesxhidit, i ngriti duart dhe e
kndoi duan pr shi. Ai tha:
"O Zoti im, lshoje shiun mbi tokn Tnde dhe mbi krijesat Tuaja t
gjalla! O Zoti im, shprndaje mshirn Tnde dhe ngjalle tokn Tnde t
vdekur! O Zoti im, na lsho neve shi t begatshm, shi t kndshm dhe t
dobishm, t pritur gjat, e t bie gjithkund! O Zoti im, shiun me koh e jo
me vones, shiun e dobishm e jo t dmshm! O Zoti im, derdhe mbi ne
shiun e mshirs Tnde, e jo shiun e vuajtjeve, rrnimeve dhe vrshimeve,
jo shiun shkatrrues! O Zoti im, na lsho neve shi t begatshm dhe na
ndihmo ne kundr armiqve tan!"
660
12. Delegacioni nga Nexhrani, qytet i madh shtat dit udhtimi larg
Meks n drejtim t Jemenit. N vilajetin e Nexhranit gjendeshin shtat-
dhjet e tre fshatra, larg qytetit nga nj dit ecje pr kalorsin e shpejt.
661
Nexhrani i kishte nj mij lufttar. Feja e Nexhranve ishte
krishterimi. Delegacioni i tyre erdhi n Medin n vitin 9 h., i prbr prej
njzet e katr qytetarsh t dalluar, mes t cilve tre vet ishin nga rrethi i
sundimtarve. Njri prej tyre ishte mkmbs i cili kishte pushtetin dhe
komandimin, q quhej Abdul-Mesih. I dyti quhej El-Ed'hem ose Sherhabil.
I treti ishte peshkop. Ai kujdesej pr udhheqjen fetare dhe ishte
udhheqs shpirtror i Nexhranve, q quhej Ebu Haritheh b. Alkameh.
Delegacioni u takua me Resulull-llahun a.s. dhe mes tyre u zhvilluan
bisedimet n nivel t informimit. Pyetshin ata e pyeste edhe ky,
prgjigjeshin ata e u prgjigjej edhe ky. Pastaj Resulull-llahu a.s. i thirri n
Islam. Ua kndoi disa ajete nga Kur'ani, por ata refuzuan t pranojn
Islamin. Ata e pyetn Resulull-llahun a.s. se ka thot Kur'ani pr Isain,
a.s. Resulull-llahu a.s. nuk ua dha prgjigjen sepse n lidhje me kt nuk
kishte Shpallje. Ather All-llahu xh.sh. shpalli: "Rasti i Isait te All-llahu,
n t vrtet, sht si rasti i Ademit, q e krijoi prej balts e pastaj tha:
"Bhu!"- dhe ai u b. E vrteta sht nga Zoti yt, andaj, mos u bn nga
ata q dyshojn! Kushdo q t bj polemik me ty pr shtje t Isait,
pasi t ka ardhur e vrteta, thuaj: "Ejani, (e) po i thrrasim bijt ton
dhe bijt tuaj, grat tona dhe grat tuaja, dhe po e thrrasim na dhe ju
veten, pastaj, t lutemi bashkarisht me gjith zemr, q mallkimi i All-
llahut t bie mbi ata t cilt gnjejn." (3,59-61)
Kur agoi mngjesi, Resulull-llahu a.s. ua dha prgjigjen n pyetjen e
br prkitazi me kto ajete. Pastaj Resulull-llahu a.s. at dit i la vetm q
660
Zadu-l-Me'ad: II/48.
661
Fethu-l-Bari: VIII/94.
475
t mund t mendojn pr statusin e tyre. Ata refuzuan t vrtetojn at q
thot Kur'ani pr Isain, a.s. Kt ia than Resulull-llahut a.s. t nesrmen
n mngjes. Kur prfundimisht refuzuan t pranojn Islamin, Resulull-llahu
a.s. i ftoi q bashkarisht t mallkojn at q sht gnjeshtar.
Resulull-llahu a.s. u paraqit duke shpejtuar me El-Hasanin e El-
Husejnin (niprit t vet) dhe Fatimen (bijn e vet) e cila shkonte pas tij e
veshur n odore. Kur e pan duke ardhur me nxitim dhe krenari, ata u
trhoqn t konsultohen. El-Akibi dhe El-Sejjidi i than njri-tjetrit: "Mos
e refuzo propozimin e tij se, pasha Zotin, nse sht me t vrtet
Pejgamber e na mallkon, nuk do t shptojm as ne e as pasardhsit tan.
Nuk do t mbetet prej nesh asnj thua e asnj qime n siprfaqen e toks."
Prandaj u pajtuan q t'i besohen Resulull-llahut a.s. Erdhn e i than:
"kado q t krkosh prej nesh, ne do ta japim." Resulull-llahu a.s. pranoi
dhe lidhi me ta paqe. Ata do t paguajn xhizjen dhe do t japin dy mij
cop stoli, dhe at: nj mij n muajin rexheb, nj mij n muajin seffer, e
s bashku me do cop edhe nga nj ok argjend. Ua dha garancn e All-
llahut dhe t Pejgamberit t Tij. Pastaj ua la t lir besimin e tyre. T gjitha
kto ua vrtetoi me shkrim, ndrsa ata krkuan q t'ua drgoj nj njeri
besnik, autoritativ, bujar dhe t ndershm. Resulull-llahu a.s. e drgoi n
Nexhran njeriun m besnik, Ubejdeh b. El-Xherrahin q t mblidhte
pasurin sipas marrveshjes s paqes.
Pastaj feja Islame, pak nga pak filloi t prhapet n Nexhran. Thuhet
se komandanti Abdul-Mesihu dhe kryepari El-Ed'hemi, pasi q u kthyen
nga Medina pranuan Islamin, ndrsa Resulull-llahu a.s. e drgoi Aliun r.a.
tek ata pr ta mbledhur zekatin, e sht e njohur se zekati merret vetm
nga myslimant.
662
13. Delegacioni i fisit Benu Hanife erdhi n Medin n vitin 9 h., me
prbrje prej shtatmbdhjet antarsh. N mesin e tyre ishte edhe
Musejlemetul-Kedhdhabi.
663
Emri i tij i plot sht Musejleme b. Themameh b. Kebir b. Hubejb b.
El-Harith nga fisi Benu Hanife.
Ky delegacion u vendos tek nj familje ensarsh. Ata erdhn te
Resulull-llahu a.s. dhe pranuan Islamin. Traditat ndahen ne mendime rreth
rastit t njeriut i cili sht quajtur Musejlemetul-Kedhdhab.
Pas studimit t gjithanshm erdhm n prfundim se Musejleme pr
shkak t mendjemadhsis, kryelartsis, lakmis dhe pozits s tij
662
Fethu-l-Bari: VIII/94, 95; Zadu-l-Me'ad: III/38-41; Shum tradita disponojn
me t dhna t ndryshme pr delegacionin e Nexhranit, madje edhe at se kan
ardhur dy her. Ne kemi zgjedhur versionin pr t cilin mendojm se sht i sakt.
663
Fethu-l-Bari: VIII/87.
476
mvartse, ka refuzuar t shkonte me delegatt tjer tek Resulull-llahu a.s.
dhe se Resulull-llahu a.s. sht prpjekur q ta prvetsonte me t mir, e
n rend t par me sjellje dhe fjal t mira, dhe kur e pa se kjo nuk pat
kurrfar ndikimi, kuptoi se ai n vete bart kobin.
M par Resulull-llahu a.s. kishte ndrruar se ia kishin sjellur thesarin
e bots dhe se n duart e veta i kishte dy bylyzyk prej ari. Ato iu bn
shum t rnda, andaj ishte brengosur. Pastaj i sht shpallur q t fryen n
to. Pasi e bri kt ato u zhdukn. Kur i doli gjumi, ai kt e shpjegoi duke
thn se do t paraqiten dy pejgamber t rrejshm. Kur u paraqit
Muselejme dhe kur ndodhi ajo q ndodhi (refuzimi ironik i Islamit) - duke
thn: "Nse Muhammedi pas veti ma len mua pejgamberllkun n
trashgim, ather do ta pasoj at" - tek ai erdhi Resulull-llahu a.s. duke
mbajtur n dor nj cop lvozhge t palms, dhe duke sjellur me veti
oratorin e vet Tha'bit b. Shemasin.
Resulull-llahu a.s. u ndal para Musejlemit, i cili ishte n shoqri me
grupin e vet, dhe filloi t'i fliste pr Islamin. Musejlemi iu prgjigj: "Nse
dshiron, kt shtje do ta zgjedhim mes veti. Ne ty do t pranojm pr
Pejgamber, me kusht q kt nder t na lsh me testament pas teje."
Resulull-llahu a.s. iu prgjigj: "Sikur t ma krkoje vetm kt cop
lvozhge t palms as kt nuk do ta jepja, ndrsa urdhri i All-llahut nuk
do t kaloj te ti. Nse orvatesh t veprosh kundr ktij urdhri All-llahu
gjithsesi do t ta bj kt t pamundur. Pasha All-llahun, tek ti shoh at q
mu mundsua t shoh n ndrr. Prej meje kaq. Tani qe ku sht oratori
im, i cili, n vend meje, do t prgjigjet n pyetjet tuaja." Pastaj Resulull-
llahu a.s. u kthye e shkoi.
664
Dhe me t vrtet, m von Musejlemit i ndodhi ajo q e kishte
vrejtur Resulull-llahu a.s. tek ai.
Kur Musejlemi u kthye n Jemen, vazhdoi t mendoj pr lakmin e
vet. Ai trilloi pjesmarrjen e vet n pejgamberllk s bashku me Resulull-
llahun a.s. Pastaj e shpalli veten pr pejgamber dhe filloi t'i thur disa
vjersha, duke u munduar t'ia prngjante ajeteve Kur'anore. Popullit t vet
ia lejoi alkoolin dhe prostitucionin, dhe mbi t gjitha u mundua t'i dshmoj
Resulull-llahut a.s. se ai sht pejgamber.
N kurthn e vet e trhoqi edhe popullin e vet, i cili ra n mashtrim
dhe filloi ta pasonte at. shtja e tij u b tejet serioze dhe e rrezikshme.
Populli e quante at "i plotfuqishmi i Jemenit" pr shkak t fuqis s madhe
q kishte mbi ta. Ai mori guxim e ia drgoi Resulull-llahut a.s. nj shkres
me kt prmbajtje: "Un jam br pjestar (ortak) me ty n pej-
gamberllk. Neve na takon gjysma (e pejgamberllkut, pushtetit, prestigjit
dhe do gjje tjetr) ndrsa gjysma tjetr i takon kurejshitve." Resulull-
664
Sahihu-l-Buhari: II/627, 628; Fethu-l-Bari: VIII/87-93.
477
llahu a.s. iu prgjigj me nj shkres ku thot:
665
"Me t vrtet, toka sht
e All-llahut. Ai ia jep trashgim kujt t doj prej robrve t Tij. Kurse
prfundimi i mir do t jet pr ata q i friksohen All-llahut." (7, 128).
Transmetohet se Ibni Me'sudi ka thn: "Tek Resulull-llahu a.s.
erdhn dy njerz, Ibnu-n-Nevaha dhe Ibni Assali, dy emisar t Musej-
lemit, e Resulull-llahu a.s. i pyeti ata: "A dshmoni ju se un jam
Pejgamber?" Ata u prgjigjn: "Ne dshmojm se Musejlemi sht Pej-
gamber i All-llahut." Resulull-llahu a.s. u tha: "Un i besoj All-llahut dhe
Pejgamberit t Tij. Sikur ta kisha mbytur ndonj delegat m prpara,
ather edhe juve do t'ju kisha mbytur."
666
Muselejmi e shpalli vetn pejgamber t rrejshm n vitin 10 h., ndrsa
sht vrar n luftn e Jemames n kohn e Ebu Bekr Es-Siddikut r.a. n
muajin rebiul-evvel t vitit 12 h. E ka mbytur Vahshi - vrassi i Hamzs,
r.a.
I dyti q e shpalli veten pejgamber t rrejshm sht El-Esved El-
Anesijju nga Jemeni. At e mbyti Ferjuzi. Ia ka prer kryet nj dit e nj
nat para kalimit t Resulull-llahut a.s. n Ahiret. Prkitazi me kt,
Resulull-llahu a.s. ka qen i informuar prmes Shpalljes, e ky i informoi
as'habt e vet, kurse m von Ebu Bekrit r.a. i erdhi lajmi nga Jemeni.
667
14. Delegacioni i Amir b. Sa'sa'as n t cilin ishte Amir b. Tufejli,
armiku i All-llahut, dhe Erbed b. Kajsi, vllai i Lubejdit nga nna, pastaj,
Halid b. Xha'feri dhe Xhebbar b. Eslemi. Kta ishin kryepart e fiseve dhe
kriminelt m t mdhenj t tyre. Amiri ka qen ai i cili i kishte likuiduar
as'habt n burimin Ma'uneh. Kur erdhi ky delegacion n Medin, Amiri
dhe Erbedi thurn komplotin pr ta mbytur Resulull-llahun, a.s.
Kur arritn, Amiri filloi t fliste me Resulull-llahu a.s. ndrsa Erbedi
sillej rreth tij. Pastaj e nxori shpatn nga kllfi pr nj pllmb, e All-llahu
xh.sh. ia shtangoi dorn, t ciln nuk mundi ta lvizte m. All-llahu xh.sh. e
mbrojti Pejgamberin e Vet, ndrsa Resulull-llahu a.s. i mallkoi q t dy.
Duke u kthyer, All-llahu xh.sh. ia drgoi Erbedit nj rrufe, e cila e dogji s
bashku me deven e vet. Kurse Amiri u takua me njfar gruaje t quajtur
Selulije prej s cils u smur nga gusha n qaf dhe vdiq duke thn: "A
mos, vall, gusha sa kryet e deves dhe n shtpi t Selulijes?"
N Sahihun e Buhariut qndron se Amiri ka ardhur tek Resulull-llahu
a.s. e i ka thn: "Zgjedh njrn prej tri gjrave: ty malet me popullat
ndrsa mua fshatrat dhe qytetet, ose t jem trashgimtar i yt pas teje, ose
t luftoj kundr teje me gatafant, me nj mij kuaj arab dhe pela arabe?"
665
Zadu-l-Me'ad: III/31, 32.
666
Musnedi Ahmede: II/347.
667
Fethu-l-Bari: VIII/93.
478
sht plagosur n shtpin e njfar gruaje, e thoshte: "Gusha sa gunga e
deves." Ndrsa duke hequr shpirt, brtiti: "Ma sillni kalin tim!" Kur ia
solln, ai i hipi kalit dhe vdiq.
15. Delegacioni Tuxhib (deg e fisit Kinda) erdhi n Medin me
zekatin e fisit t vet. Ishin trembdhjet vet. U interesuan pr Kur'anin
dhe Sunnetin. Dshironin t msonin doktrinn islame. E lutn Resulull-
llahun a.s. q disa shtje t'ua jep me shkrim. Nuk qndruan gjat n
Medin. Kur Resulull-llahu a.s. i gostiti dhe ju dha dhurata, ata ia drguan
djaloshin, i cili i ruante sendet e tyre, q edhe ai t bisedonte me Resulull-
llahun, a.s.
Djaloshi erdhi e tha: "O Pejgamber i All-llahut, u nisa prej vendlindjes
sime vetm pr at q ta lusish All-llahun q t mi fal mkatet e mia dhe
q t m mshiroj, dhe zemrn time t ma pasuroj." Resulull-llahu a.s. e
luti All-llahun xh.sh. pr kt djalosh i cili ishte besimtar i mir dhe i
devotshm. M von merr pjes n luft kundr renegatve t Islamit. Ky
u rrit dhe u b msues i besimit n mesin e vet, ndrsa populli e pasonte.
Delegacioni Tuxhib u takua edhe nj her me Resulull-llahun a.s. n
"Haxhxhin Lamtumirs", n vitin 10 h.
16. Delegacioni Tajja erdhi n Medin tek Resulull-llahu a.s. pr ta
pranuar Islamin. Me ata ishte Zejd b. El-Hajli. Biseduan me Resulull-llahun
a.s. e ky i njoftoi ata me Islamin. Ata e pranuan dhe u bn mysliman t
sinqert. Resulull-llahu a.s. ka thn: "donjrin q ma lavdronin nga
arabt, kur vinte tek un, vreja se e kishin tepruar, prpos me rastin e
Zejd b. El-Hajlit, i cili ishte shum m i mir se 'kishin thn pr t." Pr
kt arsye Resulull-llahu a.s. e quajti Zejdull-Hajri.
Kshtu vinin delegacionet njra pas tjetrs n Medin gjat viteve 9
dhe 10 h.
Historiant e betejave islame dhe t periudhs s jets dhe veprs s
Resulull-llahut a.s. i kan prmendur delegacionet e banorve t Jemenit,
El-Ezd, Benu Sead, Huzejme nga Kuda'ati, Benu Amir b. Kajs, Benu
Esed, Behra, Havan, Muharib, Benu-l-Muntefik Selaman, Benu Abes,
Muzejneh, Murad, Zubejd, Kindeh, Dhu Merret, Gassan, Benu Aisha,
Nuha. Delegacioni Nuha sht i fundit q ka ardhur n Medin, n gjysmn
e muajit muharrem t vitit 11 h., e q numronte dyqind njerz.
Numri m i madh i delegacioneve kan ardhur n vitin 9 dhe 10 h., e
vetm disa n vitin 11 h.
Ardhja e pandrprer e ktyre delegacioneve tregon se n far niveli
t lart ka qen i pranuar Islami si fe dhe doktrina islame dhe sa i madh ka
qen ndikimi dhe fushveprimi i tij n tr Arabin. Arabt e shikonin
Medinn me konsiderat dhe respekt, kshtu q e kan pranuar si t veten.
Medina u b kryeqytet i Arabis, andaj zyrtarisht as q mund t shmangej.
479
sht e vrtet se ende ka pasur beduin t cilt Islamin e kishin
pranuar pr hir t kryeparve t tyre, e q vet ende nuk ishin sqaruar me
vetveten dhe me zakonet dhe aspiratat e veta paraislamike. Ata ende nuk e
kishin kaluar shkalln edukativo-arsimore t Islamit. Disa prej tyre Kur'ani
i ka prshkruar n suren "Et-Tevbe". All-llahu xh.sh. thot n Kur'an:
"Beduint jan jobesimtar dhe munafikt m t mdhenj (se tjert)
dhe m t kqijt, dhe sht e kuptueshme q nuk i njohin dispozitat q
ia ka shpallur All-llahu - Pejgamberit t Vet. Kurse All-llahu i di t
gjitha dhe sht i urt. Ndr beduint ka t atill, q shpenzimin n
rrug t All-llahut e trajtojn si ngarkim (dnim), dhe mezi presin q t'u
godas juve fatkeqsia - ata i goditt fatkeqsia! All-llahu dgjon do gj
dhe din do gj." (9, 97-98).
Pr disa beduin All-llahu xh.sh. flet mir, e thot: "Por ka beduin, t
cilt i besojn All-llahut dhe bots tjetr dhe t cilt konsiderojn se ajo
ka japin sht rrug pr t'iu afruar All-llahut dhe ta meritojn
bekimin e Pejgamberit. Kjo u sht, vrtet, vepr e mir. All-llahu me
siguri ata do t'i shpie n mshirn e Vet, sepse All-llahu sht fals dhe
Mshirplot." (9, 99).
Pr sa i prket arabve t cilt jetonin n qytete: Mek, Medin,
Thekaf, n shum qytete t Jemenit, Bahrejnit, aty Islami ishte prqafuar
sinqerisht, me plot kuptimin e fjals. Ata kan qen mysliman t fuqishm.
Shum as'hab, magnat dhe zotrinj kan qen nga kto mjedise.
668

668
Kto jan fjalt e Hudariut n veprn Muhadaratu Tarihi-l-Umemi-l-Islamijjeti:
I/144; Sahihu-l-Buhari: II/626-630, I/13; Ibni Hisham: II/501-503, 510-514, 537-
542, 560-601; Zadu-l-Me'ad: III/26-60; Fethu-l-Bari: VIII/83-103; Rahmetun li-l-
Alemin: I/184-207.
480
PRHAPJA E SUKSESSHME E ISLAMIT DHE REZULTATET
ara se t vazhdojm prpara n pjekje me ditt e fundit t jets s
Resulull-llahut a.s. sht e nevojshme t themi di prgjithsisht
pr detyrat e lartsuara, t cilat Resulull-llahu a.s. i ka realizuar
gjat jets s vet, pastaj me gjith ka q e kan veuar nga Pejgambert
tjer, t cilt kan qen me Shpallje apo pa te, n mnyr q t mund t
konkludojm se ky ka qen m i zgjedhuri prej t gjith atyre
(Pejgamberve).
P
Resulull-llahut tan a.s. All-llahu xh.sh. i ka thn: "O ti i mb-
shtjellur! Kaloje natn i zgjuar, prve nj pjes t vogl!" (73, 1-2) "O
ti i mbuluar! ou dhe trhiqu vrejtjen (duke thirrur)." (74, 1-2)
Ai u ua dhe vazhdimisht mbeti i zgjuar m tepr se njzet vjet duke
bartur mbi supet e veta peshn e amanetit - Shpalljen e besuar, m e
madhja pr kt Tok. E ka bartur barrn e mbar njerzimit, obligimin e
besimit n nj Zot, barrn e prpjekjeve t palodhshme dhe xhihadit n
shum sfera jetsore.
Resulull-llahu a.s. barti mbi supet e veta prgjegjsin e puns s
palodhshme dhe xhihadit. sht dashur t edukohet vetdija njerzore, e
cila ka qen e zhytur n dyshime, mashtrime dhe injorancn e periudhs
paraislamike si dhe pikpamjet e tyre mbi jetn. Vetdija e njeriut,
personaliteti i tij, egoja e tij, kan qen tepr t ngarkuara me pasionim pr
tejkalim n do gj t shmtuar. Feja Islame krkonte mund t madh pr
sajimin e njeriut n suaza t normales. Pas shpjerjes s vetdijes n nj
normale, kalohej n fushveprime tjera, prkatsisht, pas lufts s njeriut
me vetveten, paraqitej nevoja pr luftn me armikun dhe at, luftn e gjat
dhe t vazhdueshme me armiqt e All-llahut. Jobesimtart t kthyer kundr
besimtarve, ishin t gatshm dhe t vendosur n qllimet e veta pr ta
rrnjosur farn e s vrtets, derisa ishte n mugullim e sipr. Kjo duhej t
bhej para se t rritej kjo e vrtet dhe t'i lshonte rrnjt e veta n
thellsit e toks, kurse degt n hapsirat qiellore. Ajo nuk guxon t'i l
nn hije t vrtetat tjera.
Resulull-llahu a.s. dhe myslimant as q kan pasur koh t pushojn
nga betejat brenda Arabis, e Bizanti prgatitej kundr popullit t ri
481
(ummetit mysliman) me aspirata pr ta nnshtruar duke u vrsul nga veriu.
N suazat e t gjitha ktyre, beteja e par ende nuk kishte prfunduar,
sepse lufta me vetveten zgjat vazhdimisht. Miku i saj sht shejtani i
mallkuar i cili n asnj ast nuk ndalet nga qllimet e veta. Ai vazhdimisht
tenton t futet n thellsin e shpirtit t njeriut dhe aty brenda ta shprush
zjarrin e epshit t pafrenueshm.
Prball t gjitha ktyre qndronte Muhammedi, Resulull-llahu a.s.,
duke mbrojtur fen e All-llahut, duke br luft t pandrprer n t gjitha
sferat e jets s mundimshme dhe t dunjallkut, i cili sulej me furi n
prditshmrin e vet.
Myslimant rreth tij e ndienin sigurin dhe rehatin e fituar me pr-
pjekje t vazhdueshme, t stolisur me durim t bukur - sabr, duke gdhir
natn n dhikr, ibadet dhe msim t Kur'anit, t devotshm dhe t dgjue-
shm ndaj urdhrave t All-llahut.
669
Kshtu ka jetuar Resulull-llahu yn a.s. n luftn jetsore, t pandr-
prer dhe t mundimshme, mbi njzet vjet. Gjat tr ksaj kohe, kurr-
njher nuk e humbi shpresn se Islami, feja dhe msimi nuk do t ken
sukses n sfern e rruzullit toksor.
Islami sht pranuar me mendje (arsye), e mendja ka mbetur e
shtangur para shum ngjarjeve. Me far shpejtsie Arabia e prqafoi Isla-
min dhe me far shpejtsie idhujtaria paraislamike prjetoi falimentim!
Vetdija e zgjuar refuzonte besimin n statuja dhe kumire, e jo vetm kaq,
por i thyen, i rrnuan, i rrzuan dhe i shkatrruan ato.
Npr qytete, fshatra dhe hapsira t shkrettirs jehonin fjalt e
tevhidit, madhrimit t nj Zotit, All-llahut, xh.sh. Zri i ezanit, i cili
thrriste pr namaz, prhapej npr kto hapsira t shkrettirave. Besimi i
ri i dha jet mesit t topitur.
Hafzt e Kur'anit ngarendn n t katr ant duke msuar me tr
zemr ajetet e All-llahut, duke i vendosur kshtu dispozitat e Tij.
U bashkuan popujt dhe fiset, gjer ather t ngatrruara. Njerzit
pushuan me adhurimin e idhujve dhe filluan t'i besojn All-llahut. M nuk
kishte ngadhnjimtar dhe t nnshtruar, zotrinj dhe robr, gjyqtar e t
dnuar, t atill q bjn padrejtsira dhe t atill q u bhen padrejtsira.
Arabt me ndihmn e All-llahut xh.sh. e hodhn traditn paraislamike. Ata
m nuk ishin m t mir se t tjert, e as t tjert nuk ishin m t mir se
arabt. Nuk kishte m prparsi i bardhi ndaj zezakut, pos nse ka qen m
i devotshm. T gjith njerzit e kan origjinn nga Ademi, e Ademi nga
dheu.
N kt mnyr, me vlerat e Islamit, arabt e realizuan bashkimin e
tyre, e edhe m tepr se kjo, bashkimin e humanitetit dhe drejtsis shoq-
669
"Fi-Dhilali-l-Kur'an": 29/168, 169; Fjalt e Sejjid Kutbit.
482
rore. Nga problemet e dunjallkut doli n drit formula pr jet t lumtur.
Bota e ndrroi pamjen e vet, historia i shkruajti faqet e veta t reja. Mendja
e njeriut u pasurua me njohuri t reja.
Periudha paraislamike n do pikpamje e nnshtronte njeriun ndaj
sendeve objektive. Shpirtin e tij e kishte thurur n dokrra t errsirs dhe
pabesis. Mbretronte injoranca dhe errsira prkundr besimeve hyjnore
t mparshme, t cilat qysh ather prjetuan falsifikime dhe dobsira, t
cilat e kishin humbur fuqin e kontrollit mbi shpirtin e njeriut. Kto besime
qysh ather ishin t zbrazta, pa jet dhe t pa shpirt.
Feja Islame e liroi njeriun, shpirtin dhe mendjen e tij nga laku i
pabesis, politeizmi dhe robria. E liroi shoqrin njerzore nga dhuna dhe
terrori, nga prarja dhe ndryshueshmria e cils do fe.
Islami e sajonte shoqrin mbi baza t dlirsis, nderit, pastrtis, mbi
baza t liris dhe prtritjes, mbi baza t dituris dhe qndrueshmris,
besimit n vetveten, drejtsis, bujaris. E sajonte n baz t veprimit dhe
puns s pandrprer, pa t cilat nuk mund t ket jet t bukur dhe t
rehatshme. Islami do gjje n jet ia ka caktuar vlern e vet.
670
N saje t ktyre ndrrimeve, Arabia ka prjetuar rilindje far nuk ka
pasur q nga zanafilla e saj, dhe histori far nuk ka pasur deri ather, e
cila ia ka stolisur jetn popullit gjer ather t panjohur n bot.
```
670
Parathnia e Sejjid Kutbit: "ka ka humbur bota me stagnimin e myslimanve",
f. 14.
483
HAXHXHI LAMTUMIRS
rutet e doktrins islame tanim zhvilloheshin dhe rriteshin gjithnj
e m shum, dorzimi i fes ishte pjekur, kurse shoqria e re
krijohej n themelet e adhurimit t nj All-llahu dhe kurrgjje
tjetr. Kjo sht bazuar n Shpalljen e All-llahut xh.sh. t ciln ia ka zbritur
Resulull-llahut a.s.
F
Dukej se nj z i panjohur i pshpriste Resulull-llahut a.s. dhe n
zemr ia shpiente ndjenjn se banimit t tij n kt bot po i afrohet fundi.
Me rastin e prcjelljes s Mu'adh b. Xhebelit n Jemen, n vitin 10 h.,
mes tjerash i pat thn: "O Mu'adh, ndoshta m nuk do t m shohish kur
t kthehesh, por mund t bhet se do t kalosh pran mesxhidit tim dhe
varrit tim..." e Mu'adhi filloi t qante duke iu friksuar ndarjes nga
Resulull-llahu, a.s.
All-llahu ka dashur q Pejgamberi i Tij t'i shihte frutet e misionit t
vet, pr ka duroi lloj-lloj vshtirsish dhe vuajtjesh mbi njzet vjet, e i
sht mundsuar q n shpatiet e Meks t takohet me fiset arabe dhe me
prfaqsuesit e tyre, e t marrin nga ai bazat dhe dispozitat fetare, e
Resulull-llahu a.s. t marr prej tyre vrtetimin se amanetin dhe dorzimin e
Islamit e ka plotsuar, se Shpalljen e ka kumtuar dhe ummetin - popullin e
ka kshilluar.
Resulull-llahu a.s. shpalli se do ta kryej haxhxhin, t cilin All-llahu xh.
sh. do ta bekoj dhe ku do t marrin pjes edhe myslimant. N Medin
erdhn shum njerz. donjri dshironte t ishte afr Resulull-llahut a.s.
dhe q s bashku me t t nisej n kt rrug.
671
Dhe, t shtunn, m 26. dhul-ka'de, Resulull-llahu a.s. u prgatit pr
rrug.
672
Kur kceu dielli, e pastroi trupin, veshmbathjen dhe pasdreke mori
rrug. N vendin e quajtur Dhu-l-Hulejfe, jo larg Medins, arriti para
ikindis. E priti kohn e ikindis dhe i fali dy rekate. Ktu edhe bujti, e kur
agoi drita, u tha as'habve t vet: "Mbrm m vizitoi Xhibrili, t cilin e
kishte drguar Zoti im, e m tha: "Falu n kt lugin t bekuar dhe bre
671
Muslimi, Kaptina: Haxhxhi i Resulull-llahut a.s.: I/394
672
Kt dat e ka vrtetuar Ibni Haxheri, por m von sht prmirsuar duke
konfirmuar se sht nisur m 21. dhul-kade. Shiko Fethu-l-Bari: VIII/104.
484
nijet pr umre dhe haxhxh."
673
Para dreke, Resulull-llahu a.s. u pastrua, pastaj i veshi ihramet. Aishja
r.a. e parfymosi dhe me dor t vet ia frkoi pluhurin aromatik n trupin
dhe n kryet e tij, ku kishte misk. Madje edhe n qaf edhe n mjekr i
shiheshin gjurmt e pluhurit. Pastaj i veshi ihramet dhe i fali dy rekate t
dreks. Duke shqiptuar shehadetin, iu prgjigj thirrjes s All-llahut xh.sh.
pr haxhxh dhe umre s bashku, dhe e bri nijet pr t'i kryer njkohsisht.
Pastaj hipi n deve dhe prsri iu prgjigj thirrjes s All-llahut. Kt e
prsriste edhe derisa deveja e bartte npr shkrettir. Udhtoi Resulull-
llahu a.s. gjersa nuk iu afrua Meks. N vendin e quajtur Dhul-Tuva at
nat bujti, e n mngjes e fali namazin e sabahit. Prsri u pastrua dhe t
dieln n mngjes, m 4. dhul-hixhxhe, t vitit 10 h., hyri n Mek. N
rrug i kaloi tet dit me ecje mesatare.
Kur hyri n Mesxhidu-l-Haram, e bri tavafin (sjelljen rreth e prqark
Ka'bes), e pastaj e bri sa'jin (ecje e shpejtuar) mes t Saffs dhe Mervs
(dy brigje afr Ka'bes). Nuk i hoqi ihramet sepse e kishte br nijet q
njkohsisht ta kryente haxhxhin dhe umren. Me vete i kishte marr kurba-
net. U vendos n pjesn e eprme t Meks n vendin El-Huxhun. M nuk
shkoi pr ta br tavafin gjer n tavafin e haxhillkut.
Resulull-llahu a.s. u urdhroi t gjith atyre, t cilt nuk e kishin br
nijet t presin kurban, q n ihrame t jen vetm derisa ta kryejn umren,
prkatsisht vetm derisa ta bjn tavafin rreth Ka'bes dhe sa'jin mes Saffs
dhe Mervs, e pastaj t'i heqin ihramet dhe t lirohen nga umreja. Shumica
ngurruan t vepronin kshtu, andaj Resulull-llahu a.s. u tha: "Po qe se do
t vija prsri n kt situat nuk do t veproja kshtu, e sikur t mos i
kisha marr me veti kurbanet do t'i zhvishja ihramet dhe do t lirohesha
nga umreja, andaj le t zhvishet ai q nuk ka me veti kurban." As'habt dhe
t tjert e dgjuan dhe e zbatuan urdhrin e Resulull-llahu, a.s.
Ditn e tet t muajit dhul-hixhxhe, n ditn e tervijetit (dita n prag t
Arafatit) Resulull-llahu a.s. shkoi n Minne. N Minne i fali drekn dhe
ikindin s bashku, kurse akshamin dhe jacin s bashku. Aty bujti dhe e
fali namazin e sabahit (n Minne i ka falur pes namaze). Kur lindi dielli, u
nis pr n Arafat. Aty e gjeti adrn e prgatitur bardh e zi. Aty u vendos
dhe kur dielli iu avit perndimit e krkoi deven e vet, i hipi asaj dhe u nis
kah qendra e lugins Arafat. N Arafat ishin tubuar njqind e njzet e katr
mij ose njqind e dyzet e katr mij njerz, haxhiler. Resulull-llahu a.s. iu
drejtua njerzve si ligjrues dhe mbajti nj hutbe universale dhe koncize. Ai
tha: "O njerz dgjoni ligjrimin tim sepse un nuk e di pas ktij haxhxhi a
do takohem m me ju n kt vend.
674
673
Transmeton Buhariu nga Umeri r.a.: I/207.
674
Ibni Hisham: II/603.
485
Gjaku juaj dhe pasuria juaj jan t shenjta pr ju, sikurse q sht e
shenjt kjo dit e juaj n kt vend tuaj. A thua nuk u rrzua nn kmbn
time (u anulua dhe u dbua) do gj nga koha paraislamike (bestytnia dhe
adetet)? edhe gjakmarrja, nga koha paraislamike sht rrzuar. Gjakmarrja
e par e ktill e cila anulohet, sht gjaku i Ibni Rebiah b. El-Harithit. Ai
ka qen n tajisje tek fisi Benu Sa'd, ndrsa e vran njerzit nga fisi
Hudhejl.
Kamata paraislamike sht anuluar. Kamata e par q anulohet sht
kamata e Abbas b. Abdul-Muttalibit. e tra sht rrzuar.
Kini frik All-llahun pr sjelljet tuaja ndaj grave. Ju i keni marr ato n
bes t All-llahut dhe me to keni marrdhnie me lejen e All-llahut. Ato
jan t obliguara q n shtpin tuaj mos t lejoj t hyj askush. Ju kt e
urreni, andaj keni t drejt t krkoni kt prej tyre. Nse kto nuk vep-
rojn kshtu goditni me goditje e cila nuk sht e fuqishme. Ato kan t
drejt q ju t'i ushqeni dhe t'i vishni ashtu si sht e drejt. Juve po ua l
Librin e All-llahut,
675
dhe nse i prmbaheni fuqishm atij, nuk do t
devijoni.
O njerz, me t vrtet, pas meje nuk do t ket Pejgamber, e as pas
jush nuk do t ket ummet (popull) tjetr. Pr kt arsye besoni Krijuesin
tuaj, falni pes koht e namazit, agjroni gjat muajit ramazan, jepne zeka-
tin n pasurin tuaj. Kshtu i pastroni shpirtrat tuaj, dhe vizitoni (kryeni
haxhxhin) shtpin e Krijuesit tuaj. Bhuni t dgjueshm ndaj udhhe-
qsve tuaj t drejt. Nse t gjitha kto i respektoni, do t hyni n
Xhennetin e Krijuesit tuaj."
676
"E nse do t pyeteni pr mua, ka do t thoni?" Ata u prgjigjn: "Do
t dshmojm se na ke komunikuar dhe kshilluar dhe se e ke zbatuar
misionin tnd."
Resulull-llahu a.s. duke treguar me gisht kah qielli e pastaj kah populli,
tha: "O Zoti im, Ti je dshmitar." Kt e prsriti tri her.
677
Njeriu i cili kishte zrin m t lart, e q i prcillte fjalt e Resulull-
llahut a.s. ka qen Rebiah b. Umejje b. Halefi.
678
Pasi e kreu fjalimin e vet,
All-llahu, xh.sh. ia zbriti Shpalljen: "Sot ua prsosa dispozitat e fes suaj
dhe ua plotsova dhantin Time ndaj jush, dhe jam i knaqur q feja
Islame t jet fe e juaja."
Kur e dgjoi Umeri r.a. kt ajet, filloi t qante. Njerzit e pyetn:
"ka t shtyri n vaj?" Ai u prgjigj: "Pas plotsimit dhe prsosjes nuk
675
Sahihu-l-Muslim: I/397, kaptina: Haxhxhi i Resulull-llahut a.s.
676
Hadithi i Ibni Maxhxhes dhe Ibni Asakirit, Rahmetun li-l-Alemin: I/263.
677
Sahihu-l-Muslim: I/397.
678
Ibni Hisham: II/605.
486
mund t ket asgj tjetr, pos mungess dhe paksimit."
679
Pas hutbes, Bilalli thirri ezanin, pastaj ikametin, e Resulull-llahu a.s. ua
fali njerzve namazin e dreks. Pastaj prsri u thirr ikameti, e Resulull-
llahu a.s. e fali namazin e ikindis. Mes ktyre dy namazeve nuk fali
kurrgj tjetr. Mandej i hipi deves dhe erdhi n vendqndrim n Arafat.
Deven e ktheu kah Xhebelu-l-Rahmeti (kodra e Mshirs), derisa kodra
ishte prpara tij. U kthye kah kibla dhe ashtu qndroi deri n perndimin e
diellit. Kur u zhduk t kuqt n perndim, Resulull-llahu a.s. e hipi pas
vetes n deve Usamen dhe u nis pr n Muzdelife. N Muzdelife e fali
akshamin dhe jacin me nj ezan e dy ikamete. Mes namazeve nuk kndoi
tesbih. Pastaj u shtri dhe fjeti gjer n mngjes.
N mngjes e fali sabahin me ezan dhe ikamet, deri sa u zdrit. Pas
namazit, i hipi deves dhe shkoi n kodrn e Muzdelifes, u kthye kah kibla
dhe e luste All-llahun, thirrte tekbire dhe tehelule. Aty qndroi, duke u
lutur derisa nuk u zdrit mir.
Para se t lindte dielli u nis nga Muzdelifeja pr n Minne. Pas veti n
deve e hipi El-Fadl b. Abbasin. Kshtu arriti n luginn Muhassir. Aty i
tundi kraht pak (q bn pjes n ceremonit e haxhxhit), e pastaj u nis
rrugs s mesme, e cila shpiente n xhemren e Madhe (vend ky ku
simbolikisht gjuhet shejtani me gur t vegjl). N kohn e Resulull-llahut
a.s. afr ksaj xhemreje ka qen nj dru, andaj kjo xhemre sht quajtur
"xhemretu-l-Aka'ba" apo "xhemretu-l-ula" (xhemreja e Aka'bas apo xhem-
reja e Par). N xhemre i gjuajti shtat guralec. Gjat gjuajtjes t do
guraleci thirrte "All-llahu ekber. Guralecat i hidhte me dorn e djatht nga
mesi i lugins Minne.
Pas hudhjes s guralecave shkoi n "menhar", vend ku prehen kurba-
net. I preu gjashtdhjet e tri deve me dor t vet, e ather ia dha Aliut
r.a. pjesn tjetr prej tridhjet e shtat deveve, t cilat i preu ky. Gjithsej
jan prer njqind kurbana t mdhenj. Aliu r.a. u shoqrua me Resulull-
llahu a.s. n kurbanet e tij.
Resulull-llahu a.s. urdhroi q nga do kurban t ndahet nga nj cop
mish t cilat i vun n kusi. Mishin e zien ndrsa Resulull-llahu a.s. hngri
nga ky mish dhe piu orb. Pastaj i hipi deves dhe shkoi n Mek pr ta
br tavafu-l-ifadeti.
N Mek e fali namazin e dreks. Pastaj shkoi tek Benu Abdul-Mutta-
libt, t cilt u jepnin haxhilerve uj Zem-Zem, e tha: "Zbritni, o Benu
Abdul-Muttalib dhe m jepni uj. Sikur t mos kisha frik se njerzit do
t'ua rrmbejn punn edhe un do t zbritsha s bashku me ju q t nxjerri
uj." Ata ia nxorn nj kov e Resulull-llahu a.s. piu uj t Zem-Zemit.
680
679
Transmeton Buhariu nga Umeri r.a; Rahmetun li-l-Alemin: I/265.
680
Transmeton Muslimi nga Xhabiri, kaptina: Haxhxhi i Resulull-llahut a.s.: I/397-
487
Ditn e par t Kurban Bajramit, m dhjet Dhul-hixhxhe, kur u ngrit
dielli n ort e paradreks, Resulull-llahu a.s. u mbajti ligjrat njerzve.
Ishte i ulur n mushk. Aliu kalonte para tij, ndrsa disa prej njerzve rrinin
ulur e disa qndronin n kmb.
681
N kt hutbe i prsriti disa gjra nga hutbeja e djeshit. Buhariu dhe
Muslimi transmetojn nga Ebu Bekri i cili ka thn: "Resulull-llahu a.s. n
ditn e par t Kurban Bajramit na ka mbajtur nj hutbe e ka thn: "Koha
rrotullohet si sht rrotulluar n ditn e krijimit t qiejve dhe t Toks.
Viti prbhet prej dymbdhjet muajve, prej t cilve katr jan t shenjt.
Tri jan t njpasnjshme: dhul-ka'de, dhul-hixhxhe dhe muharrem, ndrsa
rexhebi sht ndrmjet xhumadel-uhras dhe shabanit."
Pastaj tha: "Cili sht ky muaj?" Ne u prgjigjm: "All-llahu dhe
Pejgamberi i Tij e din m s miri." Resulull-llahu a.s. heshti, e na men-
duam se do ta emrtoj me ndonj emr tjetr. Pastaj pyeti: "A nuk sht
dhul-hixhxhe? U prgjigjm: Po. Ai pyeti: E cili sht ky vend?" Ne u
prgjigjm: "All-llahu dhe Pejgamberi i Tij e din m s miri." Resulull-
llahu a.s. heshti, e ne menduam se do ta emrtoj me ndonj emr tjetr.
Ai, m n fund, pyeti: "A nuk sht ky Beldeti (Meka)?" U prgjigjm:
"Po." "E cila dit sht kjo ?" U prgjigjm: "All-llahu dhe Pejgamberi i Tij
e din m s miri." Ai heshti, e na menduam se do ta emrtoj me ndonj
emr tjetr. Ai pyeti: "A nuk sht kjo dita e prerjes s kurbaneve?" U
prgjigjm: "Po". Resulull-llahu a.s. tha: "Me t vrtet gjaku juaj, pasuria
juaj dhe shumsia juaj jan t shenjta si sht e shenjt kjo dit e juaj, n
kt vend tuajin dhe n kt muaj tuajin."
"Ju do t takoheni me Krijuesin e juaj, e Ai do t'ju pyet pr veprat
tuaja. Pas meje, mos u ktheni n lajthitje, e q t'ia preni kokat njri-tjetrit."
"A ju kam kumtuar ?" U prgjigjm: "Po". Resulull-llahu a.s. tha: "O Zoti
im, bhu dshmitar! Dhe dijeni, ata q jan t pranishm le t'i informojn
ata t cilt nuk jan t pranishm, ndoshta shum prej tyre do t kuptojn
m mir se t pranishmit t cilt kan dgjuar."
682
Nj tradit thuhet se Resulull-llahu a.s. n kt hutbe ka thn: "Ta
dini se mkatari i cili gabon, mundet vetm vetveten ta dmtoj, e mos t
mkatoj ndaj fmijs s vet, dhe mos t mkatoj fmija ndaj prindit t
vet! A nuk sht i dshpruar shejtani se kurr m nuk do t jet i adhuruar
n kt vend tuajin. Por, ai do t ket dgjes n veprat tuaja, t cilat i
konsideroni si t parandsishme, andaj do t jet i knaqur me to."
683
400.
681
Transmeton Ebu Davudi, kaptina: N far kohe ka ligjrua Resulull-llahu a.s.
ditn e par t Kurban Bajramit: I/270.
682
Sahihu-l-Buhari: I/234, kaptina: Hutbeja n Minne.
683
Transmeton Tirmidhiu: II/38, 135; Ibni Maxhe n kaptinn mbi Haxhxhin;
488
Resulull-llahu a.s. ditt e Kurban Bajramit i kaloi n Minne duke i
kryer ceremonit-rregullat e haxhxhit dhe duke ua msuar njerzve dispo-
zitat. E madhronte All-llahun xh.sh. duke zbatuar traditn e kurbanit
ashtu si e kishte praktikuar populli i Ibrahimit a.s.
Krahas t gjitha ktyre, e ka anuluar traditn e shirkut (politeizmit)
dhe shenjat e tij. Gjat ditve t Bajramit, i ka mbajtur edhe disa hutbe.
Ebu Davudi rrfen, prmes vargut t besueshm t transmetuesve, nga
Serra, e bija e Nebuhanit, e cila thot: "Resulull-llahu a.s. na ka mbajtur
hutbe kah mesi i ditve t Bajramit. Ka thn: "A sht kjo dita e mesme e
Bajramit?"
684
Hutbeja e tij sot ishte e njjt sikurse ajo n ditn e par. Kjo
ligjrat sht mbajtur menjher pas shpalljes s sures "En-Nasr".
Ditn e trembdhjet t muajit dhul-hixhxhe, apo ditn e tret t
Kurban Bajramit, Resulull-llahu a.s. u nis prej Minnes. Arriti n Ebtah, n
shpatien e Benu Ken'anijve. Aty e kaloi pjesn e dits dhe natn vijuese.
Aty i fali s bashku drekn e ikindin dhe akshamin e jacin. Pastaj pushoi
pak, mandej i hipi deves dhe u nis pr n Bejtullah. Kur mbrriti atje, e
kreu tavafu-l-veda'i (tavafin lamtumirs).
Pas kryerjes t t gjitha ceremonive t haxhxhit, urdhroi q t
prgatitet kthimi n Medin, jo pr ta shfrytzuar pushimin por pr t
vazhduar ballafaqimin me punn e mundimshme pr hir t All-llahut xh.sh.
dhe rrugs s Tij.
685
Ekspedita luftarake e fundit
Mendjemadhsia e perandoris Bizantine refuzonte do t vrtet
jetsore, t ciln Islami e vnte n dukje. Kjo mendjemadhsi e saj, e shtyri
at q ta likuidonte donjrin q bhej aderues i ksaj t vrtete, sikundr
q bri me Ferveh b. Amr El-Xhezzamiun, i cili ishte mkmbs i tyre n
Muane. Duke vrejtur kt mendjemadhsi dhe guxim t tyre, Resulull-
llahu a.s. vendosi t prgatiste nj ushtri t madhe. N muajin seffer t vitit
11. h. i urdhroi Usame b. Zejd b. Harithit q t niset me kalorsi e t
sulmonte Belhin dhe Ed-Durimin n Palestin.
Qllimi i ktij sulmi ka qen t futet frika dhe t shkaktohen rregu-
llime n rradht e armikut, kurse t futet siguria dhe vetbesimi n zemrat
e arabve, t cilt jetonin n kufijt e shtetit islam. Pastaj q ndokush mos
t mendonte se forca kishtare posedon fuqi t pamposhtur, si dhe q
Mishkatu-l-Mesabih: I/234.
684
Ebu Davudi, kaptina: N cilat dit Resulull-llahu a.s. ka mbajtur hutbe n
Minne: I/269.
685
Sahihu-l-Buhari, Kitabu-l-menasiki, pjesa e par dhe II/631; Sahihu-l-Muslim,
kaptina: Haxhxhi i Resulull-llahut a.s.; Fethu-l-Bari: VIII/103-110 dhe pjesa e
tret, komentimi Kitabu-l-menasiki; Ibni Hisham: II/601-605; Zadu-l-Me'ad: I/196,
218-240.
489
pranimi i Islamit nuk u sjell aderuesve t vet vetm vdekje.
Njerzit polemizonin rreth personalitetit t komandantit, pr shkak se
ky ishte shum i ri. Dyshonin se ky do t mund ta kryente detyrn me
sukses. Andaj Resulull-llahu a.s. u tha; "Nuk jam i habitur q jeni duke e
sulmuar pozitn e Usames, sepse e kini sulmuar edhe pozitn e babait t tij.
Babai i tij ka qen i lindur pr pozitn udhheqse edhe pse pr mua ka
qen njri prej njerzve m t dashur, e edhe ky gjithashtu, pas tij m sht
njri prej m t dashurve."
686
Pas ktyre fjalve njerzit ngarendn t hyjn n rradht e ushtris s
Usames. Kur e lshuan Medinn, vendpushimi i par ka qen El-Xhurfi, tri
mila larg Medins, ku u erdhi lajmi jo i mir pr smundjen e Resulull-
llahut a.s. Ky lajm i pengoi dhe nuk deshtn t vazhdojn rrugn prderisa
nuk kuptojn prcaktimin e All-llahut.
Mirpo, All-llahu xh.sh. ka dashur q kjo t jet ekspedita e par n
kalifatin e Ebu Bekr Es-Siddikut.
687
686
Sahihu-l-Buhari: II/612, kaptina: Resulull-llahu a.s. drgon Usamen n
ekspeditn ushtarake.
687
Sahihu-l-Buhari: II/612; Ibni Hisham: II/606, 657.
490
T VAJTURIT TEK ALL-LLAHU I LARTSUAR
Lajmtart pr ndrrim jete
asi q doktrina fetare e fitoi formn e saj prfundimtare, dhe pasi
q Islami mbretroi n tr Arabin, u paraqitn shenjat e ndarjes
nga jeta, nga jeta e cila gufonte nga ndjenjat e Resulull-llahut a.s.
dhe e cila sht sqaruar me fjalt e tij dhe me veprat e tij.
P
Resulull-llahu a.s. n muajin ramazan t vitit 10 h., ka qen n njzet
dit, ndrsa n vitet e kaluara nga dhjet dit. Xhibrili, a.s. dy her ka
knduar Kur'an s bashku me Resulull-llahun, a.s.
Resulull-llahu a.s. n haxhxhin Lamtumirs ka thn: "Un nuk e di se
a do t takohem m me ju n kt vend." Gjithashtu, tek xhemreja e Par
n Aka'ba ka thn: "Zbatoni ceremonit e haxhxhit ashtu si jam duke i
praktikuar un, sepse mund t ndodh q pas ktij viti m nuk do ta
vizitoj Ka'ben."
N mes Kurban Bajramit iu shpall sureja "En-Nasr", andaj Resulull-
llahu a.s. e dinte se ka ardhur koha e ndarjes dhe se shpirti i paralajmronte
vdekjen.
N fillim t muajit seffer t vitit 11 h. Resulull-llahu a.s. shkoi n Uhud
dhe u fal duke e lutur All-llahun xh.sh. pr shehidt, duke u prshndetur
nga t vdekurit sikurse edhe nga t gjallt.
Prej aty u kthye n mesxhid, hipi n mimber, e tha: "Un po ndahem
prej jush. Para All-llahut do t dshmoj pr ju. Pasha All-llahun, tani jam
duke shikuar n vdekjen time. M jan dhn elsat e thesarit t Toks.
Un nuk kam frik, pasha All-llahun, se pas meje prsri do t bheni
mushrik, por kam droe se do t grindeni rreth pasuris."
688
At nat, rreth mesnate, doli n Xhenneti beki (varrezat n oborr t
mesxhidit). Aty e luti All-llahun xh.sh. q t'iu fal mkatet e t vdekurve.
Aty tha: "Esselamu alejkum, o banor t varrezave. Mos u piklloni se ku
gjendeni n krahasim me at se ku gjenden njerzit. sht paraqitur
turbullimi porsi nata e errt. sht duke ardhur turbullir pas turbullire, e
kjo e fundit sht m e madhe se ajo e para." Pastaj i gzoi t vdekurit
duke thn: "Ne do t vijm aty ku jeni ju."
688
Muttefikun Alejhi. Sahihu-l-Buhari: II/585.
491
Fillimi i smundjes
T hnn m 29. seffer t vitit 11 h. Resulull-llahu a.s. mori pjes n
varrimin e nj xhenazes n Xhennet beki. Duke u kthyer n shtpi filloi t'i
dhembte koka. Kishte temperatur t lart, saq fuqia e saj dukej n
allmn, t ciln e mbante t mbshtjellur rreth koks.
Resulull-llahu a.s., kshtu i smur, falej n mesxhid njbdhjet dit si
imam, ndrsa gjithsej ka qen i smur trembdhjet apo katrmbdhjet
dit.
Java e fundit e jets
Smundja e Resulull-llahut a.s. ishte tejet e rnd, saq filloi t'i pyeste
grat e veta: "Ku jam nesr, tek cila jam nesr?" Ato e kuptuan dshirn e
tij, andaj e lejuan t shkonte tek e cila dshironte.
U vendos tek Aishja r.a. duke u mbshtetur mes El-Fadl b. Abbasit
dhe Ali b. Ebi Talibit, r.a. N shtpin e Aishes hyri me kok t lidhur,
duke i trhequr kmbt zvarr. Tek ajo e kaloi javn e fundit t jets s
vet. Aishja r.a. kndonte "Muavvedheten" - suren "El-Felek" dhe "El-
Nas", dhe dua t cilat i kishte msuar nga Resulull-llahu a.s., pastaj frynte
n t dhe e frkonte at me dorn e vet, duke u lutur pr mirqenien e tij.
Pes dit para transferimit
T mrkurn, pes dit para transferimit, temperatura iu zgjerua n
tr trupin. Kishte dhembje t mdha dhe i binte t fikt.
Atbot tha: "Mi sillni shtat matare me uj nga puset e ndryshm, n
mnyr q t dal para njerzve dhe t'ua l porosin time."
E uln n govat dhe derdhnin uj mbi te, saq tha: "Mjaft m, ju
lutem!" Pas ksaj u ndie m mir. Hyri n mesxhid, u ul n mimber dhe u
mbajti fjalim njerzve t tubuar. Ai tha: "All-llahu i ka mallkuar hebrenjt
dhe t krishtert, pr shkak se varret e Pejgamberve (t shenjtve) t tyre
i kan shndrruar n faltore." N nj hadith tjetr qndron: "I vraft All-
llahu hebrenjt dhe t krishtert, pr shkak se i kan br varret e Pej-
gamberve t tyre faltore."
689
Pastaj tha: "Mos e merrni varrin tim si objekt adhurimi."
690
Pastaj pranoi t jet i ndshkuar nse i ka br keq dikujt, e the:
"Nse diknd e kam frushkulluar shpins, ja shpina ime, le t ma
kthej n mas t njjt. Nse diknd e kam ofenduar, le t ma kthej me
t njjtn mas."
Pastaj zbriti nga mimberi dhe e fali namazin e dreks. Mandej prsri
hipi n mimber dhe prap e prsriti se nse i ka mbetur dikujt borxh, le te
krkoj at q t'ia kthei.
689
Sahihu-l-Buhari: I/62. Muvetta El-Imam Malik, f. 360.
690
Muveta'u-l-imam Malik, f. 65.
492
Njri tha: "M ke borxh tre drahm." Resulull-llahu a.s. iu drejtua El-
Fadlit e i tha: "O Fadl, jepja ato."
Pastaj e la porosin n lidhje me ensart, e tha: "Po ua l porosin pr
ensart. Ata jan njerzit e mi dhe familja ime, ata e kan kryer at q
sht dashur ta kryejn, por u mbetet ajo q ende duhet ta kryejn. Merrni
prej tyre at q sht mir, ndrsa mos e prfillni at q sht prej tyre
keq."
N nj hadith tjetr qndron: "Njerzit shumohen, ndrsa ensarve
gjithnj iu paksohet numri, gjersa nuk bhen sikurse kripa n gjell.
Kushdo q t jet prej jush n pushtet, e prej tyre prjeton gjra t papl-
qyera apo ndihm, prej tyre le t pranoj at q sht e mir, e mos t
prfill at q prej tyre sht keq."
691
Pastaj tha: "All-llahu xh.sh. ia ka mundsuar nj njeriu t zgjedh nga
kopshti i dunjallkut cilndo lule ose at q posedon All-llahu. Ai zgjodhi
at q posedon All-llahu."
Ebu Se'id El-Hudariu transmeton: "Ebu Bekri filloi t qaj e tha: "T
flijojm ty pr baballart tan e nnat tona." Ne protestuam, kurse njerzit
than: "Shikoni kt plak, 'po ndodh me t? Resulull-llahu a.s. na flet pr
robin t cilin All-llahu e ka sprovuar q t zgjedh lulen e ksaj bote ose at
q posedon All-llahu, e ky s kndejmi thot: "T flijojm ty pr baballart
tan e nnat tona."
Resulull-llahu a.s. tani ishte n pozit t zgjedh, ndrsa Ebu Bekri me
t vrtet ka qen m i dituri prej nesh."
692
Ather Resulull-llahu a.s. tha: "Njeriu m dordhns ndaj meje,
qoft pr pasurin e vet, qoft pr shoqrimin e tij me mua, sht Ebu
Bekri. Sikundr t krkoja mik t ngusht, pos All-llahut, do ta merrja Ebu
Bekrin. Por ta keni t ditur se vllezrit t tubuar rreth Islamit n dashuri
dhe harmoni do t hasin edhe xhami me dyer t mbyllura, ndrsa dyert e
Ebu Bekrit jan gjithnj t hapura."
693
Katr dit para transferimit
T enjtn, katr dit para transferimit n Ahiret, duke ndier dhembje t
mdha, Resulull-llahu a.s. tha: "Ejani t'ua shkruaj nj libr, n mnyr q t
mos devijoni nga rruga e drejt." Rreth tij ishin ulur njerzit, n mesin e t
cilve ishte Umeri r.a., i cili tha: "Resulull-llahun a.s. e ka kapluar
smundja, ndrsa ju e keni Kur'anin. Juve ju mjafton Libri i All-llahut."
Njerzit e shtpis u hidhruan dhe u ndan n mendime. Disa u hidhruan
e than: "Afrojani le t thot Resulull-llahu a.s. ka t dshiroj." ndrsa t
691
Sahihu-l-Buhari: I/536.
692
Muttefekun Alejhi. Mishkatu-l-Mesabih: II/548.
693
Sahihu-l-Buhari: I/22, 429, 449, II/638.
493
tjert u pajtuan me mendimin e Umerit, r.a. Pasi q e tepruan n polemik,
Resulull-llahu a.s. tha: "Shkoni dhe m lini t qet!"
694
At dit i ka porositur tri gjra:
1. Q t shprngulen nga Arabia hebrenjt, t krishtert dhe
mushrikt;
2. Q t shprblehen delegacionet me t gjitha ato q i kishte prem-
tuar;
3. Porosin e tret e ka harruar transmetuesi. sht e mundur q kjo t
ket qen lidhmria e ngusht me Kur'anin dhe Sunnetin, ose ushtria, n
krye me Usamen ta kryente detyrn e vet, ose porosia pr: "namaz dhe pr
ata t cilt jan n posedimin tuaj."
Edhe kt t'enjte Resulull-llahu a.s. gjithnj ishte imam n xhemat
prkundr smundjes s rnd, deri n jaci. Namazi i fundit, t cilin e ka
falur me xhemat sht akshami. Kndoi si zakonisht "El-Murselat."
695
Rreth kohs s jacis gjendja e rnd u vshtirsua edhe m, andaj nuk
mundi t dilte n mesxhid.
Aishja r.a. thot: "Resulull-llahu a.s. pyeti: "A t shkoj t'u fali
njerzve namazin?" Ne u prgjigjm: "Jo, o Pejgamber i All-llahut, edhe
pse ata t presin." Ai tha: "M sillni uj dhe govatn." Ne ia sollm e ai u
pastrua dhe u ua me mund t madh, por menjher i ra t fikt. Pastaj u
kndell e pyeti: "A t'ua fali namazin njerzve?" E ndodhi edhe t dytn e
t tretn her sikurse hern e par. U pastrua, u ua pr t shkuar, por i ra
t fikt. M n fund e drgoi Ebu Bekrin q t'i bhet xhematit imam n
namazin e jacis. Ebu Bekri falej edhe ditve tjera."
696
Si imam i fali shtat-
mbdhjet namaze (koh) gjat jets s Resulull-llahut, a.s.
Aishja r.a. u prpoq tri-katr her tek Resulull-llahu a.s. pr ta
ndrruar imamin, n mnyr q njerzit mos t marrin si parashenj t
keqe, por Resulull-llahu a.s. refuzoi ta bnte kt duke thn: "Me t
vrtet, ju jeni pronare t Jusufit. Urdhrojeni Ebu Bekrin q t bhet
imam dhe t'u fal njerzve namazet."
Nj apo dy dit para transferimit
T shtunn apo t dieln, Resulull-llahu a.s. u ndie m mir, andaj doli
i mbshtetur pr dy njerz pr ta falur namazin e dreks. Ebu Bekri ishte
imam. Kur e pa Resulull-llahun a.s. deshi t mnjanohet pr t'ia lshuar
vendin, por Resulull-llahu a.s. i bri isharet q t mos luante nga vendi, e
tha:
694
Transmeton Buhariu nga Ummu-l-Fadli, kaptina Smurja e Resulull-llahut a.s.
II/637.
695
Hadith i harmonizuar, Mishkatu-l-Mesabih: I/102.
696
Sahihu-l-Buhari: I/99.
494
"M oni afr tij!"
E uln n ann e djatht t Ebu Bekrit. Ebu Bekri e imitonte Resulull-
llahun a.s. n namaz. Njerzit e dallonin tekbirin.
697
Nj dit para transferimit n Ahiret
T dieln, vetm nj dit para transferimit, Resulull-llahu a.s. i liroi
shrbtort e vet dhe ua ndau shtat dinart e fundit q i kishte.
Myslimanve ua fali armt e veta. At nat Aishja r.a. huazoi nga
fqinja e saj vaj pr kandil. Parzmorja e Resulull-llahut a.s. ishte peng tek
nj hebre, pr tridhjet masa grur.
Dita e transferimit n Ahiret
Enes b. Maliku rrfen: "Derisa myslimant n mngjes ishin duke falur
namazin e sabahit pas Ebu Bekrit, ata i befasoi Resulull-llahu, a.s. E kishte
mnjanuar perden nga dera e dhoms s Aishes dhe i shikonte. Xhemati
falej n safe. Ai buzqeshi dhe qeshi. Ebu Bekri u trhoq n saf dhe e liroi
vendin, duke menduar se Resulull-llahu a.s. dshiron t hyj n namaz."
Enesi thot: "Myslimanve iu duk se jan vn n sprovim gjat namazit
pr shkak t gzimit q ndienin ndaj Resulull-llahut a.s. Ai u dha shenj me
dor t vazhdojn namazin. Pastaj hyri n dhom dhe trhoq perden e
ders."
698
Pas ksaj nuk e prjetoi kohn vijuese t namazit.
Kah ora dhjet para dreke, Resulull-llahu a.s. e thirri Fatimen dhe i
pshpriti dika n vesh. Ajo filloi t qante. Pastaj prsri i pshpriti, e ajo
filloi t qeshte.
Aishja r.a. thot: "Ne e pyetm se ka i kishte thn, e ajo tha:
"Resulull-llahu a.s. m tregoi se do t transferohet n Ahiret pr shkak t
ksaj smundjeje, andaj qajta. E pastaj m tregoi se do t jem e para nga
familja e jon q do t shkoj pas tij, andaj nga gzimi qesha."
699
Resulull-llahu a.s. e ka gzuar Fatimen duke i thn se ajo sht
prfaqsuesja e t gjitha grave n t dy botrat.
700
Fatimja e pa se ka po ndodh me Resulull-llahun a.s. dhe sa fort sht
duke vuajtur nga smundja e cila e shtrngonte rnd, andaj brtiti: "O
pikllimi im, o babai im!" Ai tha: "Prej sot babai yt m nuk do t ket
dhembje."
701
Resulull-llahu a.s. i thirri nipat e vet, El-Hasanin dhe El-Husejnin dhe i
697
Sahihu-l-Buhari: I/98, 99.
698
Sahihu-l-Buhari: II/640, kaptina smurja e Resulull-llahut. a.s.
699
Sahihu-l-Buhari: II/638.
700
Disa tradita tregojn se ky besharet (paralajmrim) nuk ka qen n ditn e
fundin por n javn e fundit. Rahmetun li-l-Alemin: I/282.
701
Sahihu-l-Buhari: II/641.
495
puthi. Porositi do t mir pr ta. I thirri edhe grat e veta, i kshilloi ato
dhe ua prkujtoi obligimet e tyre.
Dhembja bhej gjithnj m e fuqishme. Gjurma e helmit, t cilin e
kishte ngrn n Hajber, u faq e ai tha: "O Aishe, ende jam duke ndier
dhembjen dhe hidhsin e atij ushqimi q e kam ngrn n Hajber. E ndiej
se m plcet delli i gjakut nga ai helm."
702
Resulull-llahu a.s. ua la porosin njerzve duke thn: "Namazin,
namazin, dhe at q e keni n posedimin tuaj." Kt e prsriti disa her.
703
Transferimi n Ahiret
Transferimi filloi. Aishja e ngriti pak dhe e mbshteti te ajo.
Ajo, prkirazi me kt, ka thn: "Nga begatit e All-llahut ndaj meje
sht ajo q Resulull-llahu a.s. ka ndrruar jet n shtpin time, n ditn
time, n kraharorin tim dhe pran shpirtit tim. N astet e fundit n dhom
hyri Abdullahu, i biri i Ebu Bekrit. N dor mbante misvakun (pr
pastrimin e dhmbve) e un e mbaja Resulull-llahun a.s. t mbshtetur.
Vrejta se sht duke e shikuar misvakun, e kishte dshir q gjithnj t'i
pastronte dhmbt. Thash: "A e don?" E lvizi kokn n shenj pohimi.
Un ia dhash, e ai e shtypi npr dhmb. Un thash: "A t'a zbus pak?"
Ai bri me shenj se po. Un e zbuta, e ai urdhroi prdorimin e tij."
N nj hadith tjetr thuhet se ai me misvak i ka frkuar dhmbt ashtu
si ka mundur edhe m par. Para tij ishte pjata me uj. I lagu duart me
uj, e frkoi fytyrn e tha: "La ilahe ilAll-llah, vdekja e ka agonin e vet."
(Hadith)
704
Kur Resulull-llahu a.s. mbaroi pastrimin e dhmbve me misvak, e
ngriti dorn apo gishtin dhe e drejtoi shikimin n tavan. Aishja r.a. e ktheu
kokn kah ai, gjersa buzt e tija pshpritnin : "Me ata, t cilve ua ke
dhuruar mshirn Tnde, me Pejgambert, t sinqertt, shehidt dhe t
mirt. O Zoti im, m fal dhe m mshiro, dhe m bashko me Lajmtart e
fes. O Zoti im, m bashko me Lajmtart e fes."
705
Fjalt e fundit i prsriti tri her. Dora i ra, e ai u shprngul tek shokt
m t lartsuar. "Ne i takojm All-llahut dhe Atij i kthehemi." Kjo ngjau n
ort e paradreks, t hnn m 12. rebiul-evvel t vitit 11 h. At dit
Resulull-llahu a.s. i kishte mbushur gjashtdhjet e tre vjet e katr dit.
As'habt n pikllim t madh
Npr Medin u prhap lajm i rnd i cili e errsoi dritn dhe hapsirat
702
Sahihu-l-Buhari: II/637.
703
Sahihu-l-Buhari: II/637.
704
Sahihu-l-Buhari: II/640.
705
Sahihu-l-Buhari, kaptina: ka ka folur Resulull-llahu a.s. para transferimit:
II/638-640.
496
qiellore t mbar Arabis. Enesi r.a. thot: "Nuk m kujtohet se kam
prjetuar dit m t bukur, m t ndritshme dhe m t gzueshme se ajo
kur Resulull-llahu a.s. hyri n Medin, dhe nuk m kujtohet ndonj dit m
e rnd, m e errt dhe m e piklluar se ajo dit kur Resulull-llahu a.s.
ndrroi jet."
706
Kur Resulull-llahu a.s. ndrroi jet, Fatimja tha: "O babai im, ti iu
prgjigjje ftess s Krijuesit, o babai im, n Xhenneti-l-Firdevs sht
vendbanimi yt, o babai im, ne do t'i ankohemi Xhibrilit."
707
Qndrimi i Umerit, r.a.
Umeri r.a. e dgjoi lajmin, i cili ia errsoi mendjen. Ai tha: "Hipokritt
mendojn se Resulull-llahu a.s. ka vdekur. Le ta dijn se Resulull-llahu a.s.
nuk ka vdekur. Ai ka shkuar tek Krijuesi i vet, si pat shkuar Musai a.s. i
biri i Imranit.
Ka munguar nga populli i vet dyzet dit, e pastaj sht kthyer tek
populli i vet, edhe pse ata patn thn se ai ka vdekur. Dhe, pasha All-
llahun, do t kthehet edhe Resulull-llahu a.s. e do t'ua pres duart dhe
kmbt njerzve, t cilt mendojn se ai ka vdekur."
708
Qndrimi i Ebu Bekrit, r.a.
Ebu Bekri u paraqit n kali duke ardhur nga shtpia e vet nga Senh
dhe hyri n mesxhid. Nuk foli me askend gjersa nuk hyri tek Aishja, e u nis
kah Resulull-llahu a.s. i cili ishte i mbuluar me kaftan. Ia zbuloi fytyrn, u
prkul, e puthi dhe filloi t qante. Pastaj tha: "M je m i dashur se babai
im dhe nna ime. All-llahu nuk do t lejoj q t vdesish dy her. Vdekjen
t ciln All-llahu ta ka prcaktuar, ti e prjetove."
Pastaj Ebu Bekri dhe Umeri r.a. doln q tu tregojn popullit. Ebu
Bekri tha: "Ulu, o Umer." Umeri refuzoi t ulet. Njerzit iu afruan Ebu
Bekrit, duke iu shmangur Umerit r.a. Ebu Bekri tha: "Ju them se, ai i cili e
ka aderuar Muhammedin a.s., Muhammedi ka vdekur, e kush e adhuron, e
beson All-llahun xh.sh., le ta dij se All-llahu sht gjall. Ai kurr nuk
vdes. All-llahu i Lartsuar thot:
"Muhammedi sht vetm Pejgamber, por edhe para tij ka pasur
Pejgamber. E nse ai vdes ose vritet, a mos do t ktheheni ju prapa?
Kushdo q kthehet prapa (n fe t gabuar), nuk i bn kurrfar dmi
All-llahut. Se, All-llahu me siguri do t'i shprblej falnderuesit." (3,
144).
Ibn Abbasi ka thn: "Pasha All-llahun, dukej sikurse njerzit nuk
kishin ditur se ishte shpallur ky ajet, gjersa nuk e kndoi Ebu Bekri.
706
Transmeton Ed-Daremiu. Mishkatu-l-Mesabih: II/547.
707
Sahihu-l-Buhari: II/641.
708
Ibni Hisham: II/655.
497
Njerzit filluan t kndojn kt ajet, e nuk ke mundur t'a shohsh askend
q t mos e msoj."
Ibni Musejjibi ka thn: "Umeri r.a. tha: "Pasha All-llahun, pasi q e
dgjova kt ajet q e kndoi Ebu Bekri, u ula n tok, sepse nuk m
mbajtn kmbt, u rrzova pr dhe, dhe nga ajeti kuptova se Resulull-llahu
a.s. ka vdekur."
709
Prgatitja dhe prcjellja e trupit fisnik n dhe
Problemi rreth kalifatit u shfaq para se t prcillej trupi i Resulull-
llahut a.s. Mes muhaxhirve dhe ensarve u shkaktua polemik, diskutim,
grindje dhe ngritje e tensionit n kulmin (teracn) e Benu Saidit. M n
fund u pajtuan q pr kalif t zgjedhet Ebu Bekri. N kt mnyr kaloi
pjesa tjetr e ksaj t hneje t pikllueshme. U errsua, e njerzit ende
kishin zgjidhur problemin e kalifatit. Gjer n agimin e dits s mart, trupi
fisnik i Resulull-llahu a.s. mbeti i shtrir n shtratin e tij, i mbuluar me
kaftan. Antart e familjes u mbylln n shtpi dhe mbetn vetm me t.
T martn, e pastruan Resulull-llahun a.s, duke mos ia hequr petkat.
Kt e bn El-Abbasi e Aliu, djemt e Abbasit, Kusumi e El-Fadli,
Shukrani - robi i liruar i Resulull-llahut a.s., Usame b. Zejdi dhe Evs b.
Havli.
El-Abbasi, Fadli dhe Kusumi e kthenin, Usame dhe Shukrani qitnin
uj, Aliu e lante ndrsa Evsi e mbante mbshtetur n gjoksin e vet.
Pastaj ia veshn qefinin prej tri pjessh nga plhur pambuku suhuljan
(jemenit). Nuk kishte kmish as allme.
710
E kan mbshtjellur me
plhur. Ka pasur propozime t lloj-llojshme ku ta varrosin.
Ebu Bekri tha: "E kam dgjuar Resulull-llahun a.s. duke thn: "Asnj
Pejgamber nuk sht varrosur askund tjetr, pos aty ku ka vdekur." Ebu
Talha e mnjanoi shtratin e Resulull-llahut a.s., dhe mihi varrin.
N odn e Resulull-llahut a.s. hynin nga dhjet vet pr t'ia fal
xhenazen. Askush nuk u ishte imam.
M s pari u fal familja, pastaj muhaxhirt, pastaj ensart. Edhe grat
u faln pasi prfunduan burrat, e pastaj u faln edhe fmijt.
Kshtu kaloi e tr dita e mart. Kur filloi dita e mrkur,
711
Aishja r.a.
tha: "Nuk kemi ditur pr varrimin e Resulull-llahut a.s. gjersa nuk i
dgjuam tingllimat e lopatave t martn natn."
712
709
Sahihu-l-Buhari: II/640, 641.
710
Hadith i harmonizuar. Sahihu-l-Buhari: I/169; Sahihu-l-Muslim: I/306.
711
Sipas kalendarit lunar dita e re fillon me perndimin e diellit. (sh.p.)
712
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 471; M gjersisht pr kalimin e
Resulull-llahut a.s. n Ahiret t shikohet Sahihu-l-Buhari, kaptina: Smurja e
Resulull-llahut a.s. Disa kaptina nga Fethu-l-Bari, Sahihu-l-Muslim, Mishkatu-l-
498
jjjjj
Mesabih; Kaptina: Vdekja e Resulull-llahut a.s. Ibni Hisham: II/649-665; Telkihu
Fuhumi ehli-l-Ether nga Xhevzi, f. 38, 39; Rahmetun li-l-Alemin: I/277-286; T
gjitha datat jan marr nga vepra e fundit.
499
FAMILJA E RESULULL-LLAHUT A.S.
amiljen e Resulull-llahut a.s. n Mek para hixhretit e prmbanin
Resulull-llahu a.s. dhe bashkshortja e tij, Hatixhja, e bija e
Huvejlit. U martua me t n moshn njzet e pes vje, e ajo ishte
dyzet vje. Hatixhja ka qen bashkshortja e par e Resulull-llahut, a.s.
Gjat jets s saj nuk sht martuar me tjetr grua. Me t ka pasur djem e
vajza. Prej djemve asnjri nuk i ka mbetur gjall. Vajzat e tij kan qen:
"Zejnebja, Rukaja, Ummu Kulthum dhe Fatimja.
F
Zejneben e ka martuar pr Ebu-l-As b. Er-Rebia, djalin e halls.
Rukajn dhe Ummu Kulthumen i ka martuar pr Uthman b. Affanin r.a.
dhe at s pari njrn, e pas vdekjes s saj edhe tjetrn. Fatimen e martoi
pr Ali b. Ebi Talibin, n kohn mes dy betejave t Bedrit dhe t Uhudit.
Fatimja ia lindi dy nipa: El-Hasanin dhe El-Husejnin, dhe dy mbesa:
Zejneben dhe Ummu Kulthumen.
sht e njohur se Resulull-llahu a.s. ka pasur privilegj n raport me
myslimant tjer, pr sa i prket grave t kurorzuara, m tepr se katr,
pr arsyera t shumta. Resulull-llahu a.s. sht kurorzuar m trembdhjet
gra. Dy i kan vdekur derisa ishte gjall, ndrsa nnt kan jetuar pas
vdekjes s tij. Kan vdekur Hatixhja r.a. dhe "Nna e t vobektve,
Zejnebe bint Huzejmeh. Me dy gra nuk ka hyr n kurrfar lidhje bashk-
shortore.
Ja tani emrat e grave t tija dhe di pr to:
2. Sevda, vajza e Zum'atit, me t ciln Resulull-llahu a.s. sht
martuar n muajin shevval t vitit dhjet t pejgamberllkut t tij, e vetm
disa dit pas vdekjes s Hatixhes. Para Resulull-llahut a.s. Sevda ka qen e
martuar pr djalin e axhs s saj, Es-Sekran b. Emr, i cili ka vdekur, e ajo
mbeti e vej.
3. Aishja, vajza e Ebu Bekrit, me t ciln u martua n shevval t vitit
njmbdhjet t pejgamberllkut t tij, apo nj vit pas Sevds, ose dy vjet e
pes muaj para hixhretit. E martoi si vajz gjasht vje. Me t hyri n lidhje
martesore n shevval, shtat muaj pas hixhretit, n Medin. Vetm Aishja
ka qen vajz prej t tra grave tjera. Ajo ishte krijesa m e dashur e
Resulull-llahut a.s. Ka qen gruaja m e arsimuar n fikh (sheriatit) dhe
500
prgjithsisht myslimanja m e arsimuar.
4. Hafsa, vajza e Umer b. El-Hattabit. Ka mbetur e vej, pas burrit
Hunejs b. Huzafet es-Sehmi mes betejs s Bedrit dhe Uhudit. Resulull-
llahu a.s. me t u martua n vitin e tret hixhri.
5. Zejnebja, vajza e Huzejmetit nga fisi Benu Hilal b. Amr b. Sa'sa'a.
Kjo e ka pasur ofiqin "Nna e t vobektve", pr shkak t mirsis dhe
butsis ndaj tyre. Ka qen e martuar pr Abdul b. Xhahshin i cili ra shehid
n Uhud. Resulull-llahu a.s. me t u martua n vitin e katrt hixhri. Ajo
vdiq tre-katr muaj pas martess me Resulull-llahun a.s.
6. Ummu Selemja, Hinda, vajza e Umejjes. Ka qen e martuar pr
Ebu Selemin i cili ka vdekur n muajin xhumadel-uhra t vitit 4 h. Resulull-
llahu a.s. me t u martua n muajin shevval t po atij viti.
7. Zejnebja, vajza Xhahsh b. Rebabit nga fisi Benu Esed b. Huzejme.
Ajo ka qen vajza e halls s tij. Ka qen e martuar pr Zejd b. Harithin, t
cilin Resulull-llahu a.s. e kishte adoptuar pr djal. Zejdi sht shkurorzua
nga ajo, ndrsa All-llahu xh.sh. e shpalli ajetin me t cilin i drejtohet
Resulull-llahut a.s.: "Dhe, meq Zejdi kishte jetuar me t dhe ishte
shkurorzua, Ne t martuam me te, n mnyr q pr besimtart t mos
jet mkat t martohen me grat e djemve t tyre t prvetsuar, pasi q
ata jan ndar; si e cakton All-llahu ashtu duhet t bhet." (33, 37).
N lidhje me kt martes jan shpallur disa ajete n suren "El-Ahzab"
n t cilat sht sqaruar problematika e t birit t adoptuar. N lidhje me
kt ende do t bhet fjal. Resulull-llahu a.s. u martua me Zejneben n
muajin dhul-ka'de t vitit 5 h.
8. Xhuvejrijja, vajza e El-Harithit, kryeparit t fisit Benu-l-Mustalak
nga Huza'ati. Ajo ka qen mes robrve t lufts t Benu Mastalakve. Me
rastin e ndarjes s plakave lufte, ajo i ra hise Thabit b. Kajs b. Shemmasit.
Ajo krkoi q t lirohet, ndrsa Resulull-llahu a.s. e zgjodhi problemin e
saj dhe u martua me t n muajin shaban t vitit 6 h.
9. Ummu Habiba, vajza e Ebu Sufjanit, ishte e martuar pr
Ubejdullah b. Xhahshin. S bashku jan shprngulur n Abisini. Ubej-
dullahu renegoi nga Islami dhe e pranoi krishterimin. Ky vdiq, ndrsa
Ummu Habiba mbeti n Islam si muhaxhirk n Abisini. Kur Resulull-llahu
a.s. e drgoi Amr b. Umejjeh Ed-Dameriun tek Negusi me mesazh pr t
pranuar Islamin, n muajin muharrem t vitit 7 h., Amri e lypi Ummu
Habiben pr Resulull-llahun, a.s. Pastaj e drgoi n Medin me Sherhabil b.
Hasenetin, e Resulull-llahu a.s. u martua me t.
10. Safija, e bija e Hujej b. Ahtabit, nga fisi Benu En-Nadir. Kjo
501
hebreje ka qen mes robrve t lufts t Hajberit. Resulull-llahu a.s. e
zgjodhi pr vete, e liroi nga robria dhe u martua me t pas pushtimit t
Hajberit n vitin 7 h.
11. Mejmunja, e bija e El-Harithit, motra e Ummul-Fadl Lubabe El-
Harithit. Me t u martua n muajin dhul-ka'de t vitit 7 h., gjat kohs s
umres suplementare, pasi q e ka kryer umren.
Kto jan njmbdhjet grat me t cilat sht martuar Resulull-llahu
a.s., me t cilat ka pasur jet bashkshortore dhe prej t cilave dy kan
vdekur gjat jets s tij: Hatixhja dhe Zejnebja, nna e t varfrve. Nnt
gra t tjera kan jetuar edhe pas vdekjes s Resulull-llahut a.s.
Dy grat, me t cilat nuk ka pasur jet bashkshortore, jan nga dy
fise t ndryshme. Njra sht nga fisi Ebu Kulab, ndrsa tjetra nga fisi
Benu Kinda.
Xhuvejnijja ka qen me origjin nga Benu Kindt. Aty-ktu ekzis-
tojn mospajtime mendimesh, por kto nuk na interesojn gjithaq.
Resulull-llahu a.s. i ka pasur edhe dy robresha. njra ka qen Maria
Koptase, t ciln ia ka dhuruar Mukavkisi. Ajo ia lindi djalin Ibrahimin, i
cili ka vdekur n Medin, m 28 apo 29 shevval t vitit 10 h., q i
prgjigjet 27. janarit 632.
Robresha e dyt ka qen Rejhanja, e bija e Zejd En-Nadarit apo El-
Kurejdhit. Ka qen mes robrve t lufts t Benu Kurejdhve. Resulull-
llahu a.s. kt e zgjodhi pr vete. Disa thon se e ka liruar dhe sht
martuar me t. Mendimi i par, sipas Ibnu-l-Kijamit, sht m i sakt.
Ebu Ubejde, pos ktyre dy robreshave, i prmend edhe dy t tjera.
Njra sht Xhemilja, t ciln e ka fituar mes robrve t lufts dhe tjetrn
ia ka dhuruar Zejnebja, vajza e Xhahshit.
713
Ai i cili pak m mir e studion jetn e Resulull-llahut a.s. do t kuptoj
se martesat e Resulull-llahu a.s. me kaq shum gra para mbarimit t jets,
dhe gati tridhjet vjet pas djalris s vet, kan pasur domethnie m t
thell se sa knaqsit fizike. Resulull-llahu a.s. n lulen e rinis s vet e ka
pasur vetm Hatixhen dhe Sevdn, dhe at Hatixhja ka qen gati plak.
Shumica do t mendojn se numri kaq i madh i grave i sht nevojitur
Resulull-llahut a.s. ngase ka pasur aso fuqie, q ka mundur t'a frenonte
vetm n kt mnyr.
Por jo, assesi, ky nuk ishte shkaku! Kan ekzistuar qllime tjera,
shum m fisnike dhe shum m madhshtore se ato t cilat arrihen prgji-
thsisht me martes.
Prcaktimi i Resulull-llahut a.s. q ta prforcoj miqsin me Ebu
713
Zadu-l-Me'ad: I/29.
502
Bekrin, Umarin dhe Aliun, sht realizuar me an t lidhjeve t forta
martesore prkitazi me Aishen e Hafsn, dhe me martesn e vajzs s vet
Fatimen me Aliun. Miqsin e Uthmanit e ka lidhur pr vete me martesn e
vajzave t veta Rukajn dhe Ummu Kulthumen. Resulull-llahu a.s. dhe
kta katr njerz kan qen shtyll dhe mbshtetje e mbar myslimanve,
sikurse pes vaktet e namazit, q jan gjithsesi shtyll e fes Islame.
Resulull-llahu a.s. e ka ditur mir t tr at se ka kan prjetuar kta
s bashku me te, duke u flijuar pr Islamin. All-llahu ka dashur q t gjith
kta vigan, me sukses t'i prballojn t gjitha mynxyrat, t gjitha befasit,
vshtirsit dhe sakrificat pa pasoja t mdha.
Nga zakonet e mira arabe ka qen edhe respektimi i miqsis. Vjehrri
ka paraqitur dern prmes s cils jan afruar familjet me origjin t
ndryshme fisnore. Ka qen turp t mos respektohet vjehrri, familja e tij dhe
t afrmit e tij.
Andaj Resulull-llahu a.s. me an t martesave t shumta ka pasur
dshir q t'i rrnonte bedenet e armiqsis mes fiseve, pr hir t Islamit.
Ka dashur q t rrnjoset urrejtja mes tyre.
Ummu Selemja ka qen nga fisi Benu Mahrum. Kjo ka qen lidhja mes
Ebu Xhehlit dhe Halid b. Velidit. Kur u martua me t, Halidi m nuk ka
pasur qndrim armiqsor kundr myslimanve, por prkundrazi, pas nj
kohe t shkurtr vullnetarisht prqafoi Islamin. Gjithashtu, Ebu Sufjani m
nuk ndrmori kurrfar armiqsi kundr Resulull-llahut a.s. pas martess s
Pejgamberit a.s. me vajzn e tij.
Fiset Benu Nadir m nuk ndrmorn kurrfar provokimesh e as
armiqsi pas martess s Resulull-llahut a.s. me Xhuvejnijjen dhe me
Safijen. Prkundrazi, Xhuvejnijja me martesn e vet i solli fisit t vet
knaqsi dhe mirqenie. As'habt liruan robrit nga afro njqind shtpi, pas
martess s saj.
Askush, pra, nuk mund t mohoj kontributin e madh q kan dhn
kto martesa pr prmirsimin e situats, dhe sa ndikim t madh kan
pasur tek njerzit.
Gjja m madhshtore prej t gjitha ktyre sht ajo q Resulull-llahu
a.s. ka qen i urdhruar ta arsimoj dhe ta edukoj popullin i cili kurrgj
nuk ka ditur pr kulturn, civilizimin, arsimin, edukatn, pr normat
themelore prkitazi me ndrtimin e shoqris dhe ngritjen e saj.
Bazat sipas t cilave sht ndrtuar shoqria islame, i kan penguar
mashkujt t przihen me gra t panjohura. Andaj, sipas parimeve nuk ka
qen i mundur arsimimi i drejtprdrejt i grave, ndonse nevoja pr
arsimimin e tyre, nuk ka qen m e vogl se pr arsimimin e mashkujve,
por ndoshta m e madhe dhe m e fuqishme.
Prandaj Resulull-llahu a.s. nuk ka pasur tjetr rrugdalje, pos t'i
503
zgjedh grat me aftsi, mundsi, dhe afinitete t ndryshme, pr t'i arsi-
muar dhe edukuar, pr t'ua msuar Islamin dhe dispozitat e Islamit, n
mnyr q ato t'i kushtohen edukimit t beduineve dhe qytetareve, t
moshuarave dhe t rejave dhe n kt mnyr t bartin amanetin e ed-
da'vetit - msimit dhe arsimimit islam te bota femrore.
Grat e Resulull-llahut a.s. - nnat e besimtarve, kan luajtur rol t
madh n transmetimin e gjendjes familjare, veseve dhe sjelljet e natyrs s
Resulull-llahut a.s. posarisht ato q kan jetuar gjat me t, sikurse
Aishja, r.a. Ajo ka transmetuar shum fjal t tija dhe ka br prshkrimin
e shum veprave t tija.
Ka ekzistuar edhe nj martes, me t ciln sht dashur t ndrpritej
nj zakon paraislam prkitazi me t birin e adoptuar. Djali i adoptuar n
kohn paraislamike gzonte t gjitha t drejtat dhe ligjshmrit sikurse i
biri i lindur. Kjo ngjarje ka pasur pasoja t mdha, sepse nuk ka qen leht
t anulohet di q ishte e rrnjosur n zemrat e njerzve.
E drejta e t birit t adoptuar ishte n kundrshtim me rregullat, t
cilat Islami i kishte themeluar n t drejtn bashkshortore - martesn dhe
shkurorzimin, pastaj trashgimia dhe procedurat tjera t s drejts t
sheriatit.
Pr shkak t fshirjes s ksaj rregulle paraislame, All-llahu xh.sh. e ka
urdhruar Resulull-llahun a.s. t martohet me vajzn e halls s tij,
Zejneben, vajzn e Xhahshit, gruan e mparshme t Zejdit. Kta dy nuk
kalonin mir, andaj Zejdi deshti t ndahej prej saj gjat kohs kur fiset e
bashkuara Arabe luftonin kundr Resulull-llahut a.s. dhe myslimanve.
Resulull-llahu a.s. friksohej nga propaganda e munafikve, mushrikve
dhe hebrenjve, dhe pasoja q do t kishte kjo propagand tek myslimant
dhe besimtart e dobt, andaj dshironte q Zejdi t mos ndahet nga
Zejnebja, pr shkak sprovimeve, n t cilat do t mund t binte. Kjo
hamendje nuk prputhej me misionin e Resulull-llahut a.s., prandaj All-
llahut xh.sh. e ka qortuar:
"Ndrsa kur i the atij, t cilit All-llahu i dhuroi t mira, e edhe ti i
ke br t mira: "Mbaje gruan tnde dhe friksohu All-llahut!" - n
vetvete e ke fshehur t vrtetn, at q All-llahu do ta qet n shesh, dhe
je friksuar nga njerzit, ndrsa All-llahu sht m i denj t'i
friksohesh..." (33, 37).
N fund Zejdi i dha shkurorzim Zejnebes, e Resulull-llahu a.s. u mar-
tua me Zejneben mu at dit kur sht caktuar rrethimi i Benu Kurejdhve,
e pas iddetit - kohs postmartesore.
All-llahu xh.sh. e ka urdhruar kt martes, e Resulull-llahu a.s. nuk
ka pasur tjetr zgjidhje e as tjetr rrugdalje pos ta bnte kt. All-llahu
xh.sh. thot:
504
"...Dhe, meq Zejdi kishte jetuar me t dhe ishte shkurorzua, Ne
t martuam me t, n mnyr q pr besimtart t mos jet mkat t
martohen me grat e djemve t tyre t prvetsuar, pasi q ata jan
ndar; si e cakton All-llahu ashtu duhet t bhet." (33, 37).
Kjo ndodhi q t anulohen rregullat e adoptimit, si me fjal ashtu edhe
n vepr:
"Thirrni ata sipas etrve t tyre, kjo sht m e drejt te All-llahu."
(33,5). Muhammedi nuk sht prind i asnjrit prej njerzve tuaj, por
sht Pejgamber i All-llahut dhe Lajmtar i fundit i fes - e All-llahu e
di mir do gj." (33, 40).
Ekzistojn shum doke t shmtuara, t cilat nuk mund t zhduken
vetm me fjal, apo t prmirsohen vetm me ligjrime. sht e domos-
doshme t ndiqen me shembuj n praktik, sipas personaliteteve shemb-
llor. Kjo shpjegon ngjarjen e cila i ka ndodhur myslimanve n umre, pas
marrveshjes n Hudejbije. Ka pasur mysliman, q i ka njohur Urvete b.
Eth-Thekafi, pr t cilt do gjest i Resulull-llahut a.s. ka qen m i
rndsishm se vetvetja e tyre. Kshtu pr shembull gati sa nuk rriheshin
mes veti rreth qitjes uj Resulull-llahut a.s. pr t marr abdest, duke
garuar se cili m tepr do t'i shkonte pr huji. Garonin n dhnien e betimit
n besnikri gjer n vdekje, ndrsa pas marrveshjes kur i urdhroi t
ohen e t'i prejn kurbanet, askush nuk deshti ta dgjonte, pr ka u
pikllua dhe u mrzit shum. Por kur Ummu Selemja i propozoi q s pari
ai vet t vepronte kshtu dhe pr kt t mos fliste me asnjrin, e ky e
dgjoi dhe veproi ashtu, ather as'habt shpejtuan duke garuar q edhe
ata t veprojn si veproi ai. T gjith i pren kurbanet e vet, duke imituar
Resulull-llahun a.s.
Kjo na flet se zbatimi praktik i ndonj dispozite ka qen shum m
efikas se sa urdhri me fjal.
Martesa me Zejneben gjithsesi ka qen shkas q munafikt dhe
shpirtligt t nxisin tek myslimant e dobt drdllira, delendisje dhe
dyshime, sidomos duke pasur parasysh se Zejnebja ka qen gruaja e pest e
Resulull-llahut a.s. Deri ather myslimant nuk kan ditur pr m tepr se
katr gra n Islam, e sidomos pr gruan e t birit t adoptuar.
Ather, pr t parn her kuptuan se All-llahu xh.sh. e ka veuar
Resulull-llahun a.s. nga rregulli i sheriatit pr katr gra, q nuk i ka lejuar
askujt tjetr prej myslimanve, pos atij, pr shkak t qllimeve pr t cilat
kemi shkruar.
sht e vlefshme t prmendet se t afrmit (farefisi) e Resulull-llahut
a.s. kan pasur respekt t madh ndaj grave t Resulull-llahut a.s. I kan
muar ato, kishin sjellje njerzore ndaj tyre dhe i donin ato si nnat e veta.
Ato gjithashtu kan gzuar autoritet dhe nder t madh, dhe kan qen kre-
505
nare, t durueshme dhe t sjellshme. Njra-tjetrs ia respektonin t drejtat
bashkshortore ndaj Resulull-llahut a.s. Nuk ziheshin mes veti dhe nuk
kishin krkesa t mdha. Kan qen t knaqura edhe pse jeta ishte shum
e vshtir dhe e mundimshme.
Enesi r.a. thot: "Nuk e di se ndonjher Resulull-llahu a.s. n jetn e
vet ka par pogae t but dhe taze, apo somun, e as dele t tr t pjekur
n shtpin e vet."
714
Aishja r.a. ka thn: "N shtpin e Resulull-llahut a.s. rrallher
ndizej zjarri, ndoshta, dy-tri her n dy muaj," e Urvete pyeti: "E me ka ju
ka ushqyer?" U prgjigja: "Me hurma dhe me uj."
715
Ndodhira t ngjash-
me ka pasur shum gjat jets s tij fisnike.
Prkundr jets kaq t vshtir, Resulull-llahu a.s. nuk ka pasur anke-
sa nga grat e veta, pos nj her, e kjo ngjarje ka qen shkas q All-llahu
xh.sh. t shpall kt dispozit: "O Pejgamber, thuaju grave tuaja:
"Nse e dshironi jetn e ksaj bote dhe shklqimin e saj, ather
vendosni e un do t'ju prgatis e do t'ju lshoj si sht m mir. E nse
e doni All-llahun dhe Pejgamberin e tij edhe botn tjetr, e All-llahu,
me t vrtet, pr ato, nga mesi juaj, q bjn vepra t mira , ka
prgatitur shprblim t madh." (33, 28-29).
Nderi i tyre ka qen mshira e tyre q kan qen drejtprdrejt t
lidhura me All-llahun dhe Pejgamberin e tij. Asnjra prej tyre nuk shprehi
dshirn t zgjedh jetn e ksaj bote. Gjithashtu, asnjra prej tyre nuk ka
br ndonj vepr t turpshme e as q e ka cnuar nderin dhe dinjitetin e
autoritetit q gzonin.
Ndoshta ka pasur lshime t vogla njerzore, pr shkak t cilave All-
llahu xh.sh. vetm i qortonte, e ato korrigjoheshin. Nj shembull t till e
kemi t cekur n suren "Et-Tahrim", ku All-llahu xh.sh. thot:
"O Pejgamber, prse po ia ndalon vetes at q ta ka lejuar All-
llahu ty, - n krkimin e knaqsis s grave tuaja. E, All-llahu sht
fals dhe Mshirplot..." e gjer n ajetin e pest (66, 1-5).
M n fund, e shoh t arsyeshme se nuk ka nevoj t hulumtohet sh-
tja e poligamis n Islam, e cila sht reduktuar n suazat e ligjshmris s
Sheriatit.
Ai i cili sadopak vshtron jetesn n Perndim, posarisht n Evrop,
prej nga edhe arrijn protestat m t mdha dhe mohimi i ktij fakti,
mjafton ta shikoj mnyrn e paligjshme (pran t ligjshmes) t jetess s
tyre, plot amoralitet, neveri dhe kriminalitet, dhe se far probleme kan
ata prkitazi me kt, i mjafton q t respektoj qndrimin islam n lidhje
me kt shtje pa studime dhe argumentime intensive, sepse vet jeta e
714
Sahihu-l-Buhari: II/956
715
Sahihu-l-Buhari: II/956.
506
myslimanve sht dshmitarja m e mir pr drejtsin e ktij rregulli, e
kjo vrtet sht instrukcion i All-llahut pr largpamsit.
kKkKkK
507
CILSIT E RESULULL-LLAHUT A.S. DHE ETIKA E TIJ
esulull-llahu a.s. sht shquar me norma t prsosura etike, t
cilat nuk mund t prshkruhen me fjal. Pr kt dshmon ndikimi
i tij tek njerzit, zemrat e t cilve flakronin pr t'a respektuar
dhe nderuar. Flakronin pr t'a shoqruar dhe pr t'a madhruar at, si
nuk mbahet mend pr ndonj njeri n kt bot. Ata, t cilt kan jetuar n
kohn e Resulull-llahut a.s., e kan dashur at gjer n kufijt e mahnitjes,
sa q nuk kan kursyer as jetn e tyre, vetm e vetm q atij mos t'i
mungoj madje as thoni nga gishti.
R
Gjithashtu e kan dashur sepse ka qen i prkryer si asnj krijes tjetr
njerzore.
Ja disa tradita t cilat flasin pr veantin e Resulull-llahut a.s. dhe
prsosmrin e tij si njeri.
Bukuria e etiks
Ummu Ma'bed El-Huza'ai, duke ia prshkruar burrit t vet Resulull-
llahun a.s. kur kishte kaluar pran adrs s saj gjat hixhretit, thot:
"Pastrti e pashoqe. Me fytyr bujare, t ndritshme dhe t iltr. Me sjellje
t mir. Nuk ka trup t madh e as kok t madhe. sht i bukur dhe
trheqs. Me sy t zi, Me shikim t thell t rrethuar me qepalla t dendura
dhe t gjata. N zrin e tij ndihet ngjirja. Me qaf t gjat. Symadh.
Sysurm. Me vetulla t gjata e t bukura, as t holla e as t trasha. Me
flok shum t zi. Kur hesht, e shquan qndrimi dinjitoz dhe maturia, e
kur flet, e frymzon shklqimi dhe eleganca. Njeriu m i bukur dhe m
elegant prej s largu, e edhe m i bukur dhe m trheqs prej s afrmi. Me
logjik t pastr (kulluar) dhe rezonim t kndshm. Dhantia e t folurit si
varg margaritarsh. I matur. Modest. As trupshkurtr, q t mos vrehet,
as trupgjat, q t dallohet. M i pashmi n mesin e tre vetve. I fuqishm.
Ka shok t przemrt dhe modest. Kur flet, e dgjon. Kur urdhron,
garojn pr ta kryer urdhrin. E shrbejn, e nderojn dhe i jan besnik. I
dashur dhe gjithnj i mbrojtur. Nuk sht i ngrysur e as i vrenjtur. I
shoqrueshm. Me sjellje t bukur. I kujdesshm ndaj bashkbiseduesit."
Ali b. Ebu Talibi, duke prshkruar Resulull-llahun a.s. thot: "Nuk ka
qen shtatlart e as shtatshkurtr e trashalluq. Ka pasur konstruksion
508
mesatar. Flokt nuk i ka pasur t shkurtra e dredha-dredha, e as t gjata e
t drejta, por i ka pasur gjysm kaurrel. Nuk ka qen i trash, nuk e ka
pasur nofulln t qitur e topolake. Ka pasur fytyr paksa t rrumbullakt,
ngjyr bardheme. Syt e zi e t mdhenj, qepallat e gjata e t dendura,
shpatullat e gjera, duart dhe kmbt t ndrtuara bukur dhe pa qime, nuk
ka pasur qime as n trup. Ka pasur gishtrinj t trash n duar dhe n
kmb. Kur ecte, dukej sikur shkonte tatpjet kodrins. Kur kthehej,
kthehej me tr trupin. Mes t shpatullave e ka pasur vuln e
pejgamberllkut, shenj far e kan pasur dhe Pejgambert tjer para tij.
Kishte shtrngim dore t fuqishm. Kishte qndrim burrror, bised t
sinqert dhe t rrjedhshme. Ka qen njeri i cili i respektonte marrveshjet
dhe kontratat. Kishte natyr t but dhe sjellje fisnike. Kur e shihte dikush
rastsisht, ndiente ndaj tij respekt (nderim) t thell. Kush shoqrohej me
t, e donte dhe e monte. Secili q e prshkruante, thoshte: "Nuk kam par
as para tij e as pas tij diknd q i prngjante atij. SalAll-llahu alejhi ve
selem!"
716
N transmetimin tjetr t Aliut r.a. qndron: "Ka pasur kok t madhe
dhe eshtra t mdhenj. Kur ecte dukej sikur shkonte tatpjet
kodrins."
717
Xhabir b. Semeri thot: "Ka pasur goj t bukur dhe sy t mdhenj.
Nuk ka qen i trash."
718
Ebu Tufejli ka thn: "Ka qen i bardh , me fytyr vezake dhe t
kthjellt."
719
Emer b. Maliku ka thn: "I ka pasur shuplakat e gjera. Ngjyra e
lkurs s tij ka qen e freskt, as e bardh as e vrugt. Flokt i ka pasur t
zez dhe vetm ndoshta njzet qime t thinjura n kok dhe n mjekr."
720
Enesi r.a. shton: "Ka pasur shum pak qime t thinjura n kok, dhe
at n tmtha (zylyf)," kurse n nj tradit tjetr qndron: "N kok ka
pasur pak flok t thinjura."
721
Ebu Xhuhajfi ka thn: "Kam par pak bardhsi (t thinjur) nn buzn
e poshtme, nj xhufk t vogl t thinjur."
722
Abdullah b. Busiri ka thn: "Nn buz e ka pasur nj xhufk t vogl
716
Ibni Hisham: I/401, 402; Xhamiu Et-Tirmidhi, me shpjegimin e Tubvet El-
Ahvezit: IV/303.
717
Xhamiu Et-Tirmidhi: IV/303.
718
Sahihu-l-Muslim: II/258.
719
Sahihu-l-Muslim: II/258.
720
Sahihu-l-Buhari: I/502.
721
Sahihu-l-Buhari: I/502; Sahihu-l-Muslim: II/259.
722
Sahihu-l-Buhari: I/501, 502.
509
t bardh."
723
El-Berra ka thn: "Ka qen shtat mesatar, shpatullgjer. Flokt i
kishte t gjata gjer te pulpat e veshve. E kam par n kaftan t kuq. Kurr
nuk kam par ndonj njeri m t bukur se ai."
724
"M par flokt i mbante t lshuara, nga dshira q t'i imitonte
Pejgambert e mhershm, e pastaj i mblidhte n kok."
725
El-Berra ka thn: "Ka pasur fytyrn m t bukur dhe sjelljet m t
bukura."
726
E kan pyetur: "A e ka pas Resulull-llahu a.s. fytyrn si
shpata(t shklqyeshme)?"sht prgjigjur: Jo, por sikurse hna. N
versionin tjetr qndron: "Ka pasur fytyr vezake (t rrumbullakuar)".
727
Rebia, vajza e Muavvidhit, ka thn: "Sikur ta kishe par, do t
shihshe se sht sikur dielli kur lind."
728
Xhabir b. Semereti ka thn: "E kam par n natn me hn t plot.
E shikoja Resulull-llahun a.s. pastaj hnn - Resulull-llahu a.s. ishte n
kaftan t kuq - dhe erdha n prfundim se pr mua Resulull-llahu a.s. sht
m i bukur se hna."
729
Ebu Hurejre r.a. ka thn: "Kurr n jetn time nuk kam par di m
t bukur se Resulull-llahun, a.s. Dukej sikurse dielli lundronte n fytyrn e
tij. Nuk kam par askend q mund t ecte m shpejt se Resulull-llahu a.s.
Dukej sikurse toka t shpejtonte nn t, ne lodheshim pr ta arritur, ndrsa
ai ishte i palodhshm."
730
Ka'b b. Maliku thot: "Kur gzohej, fytyra i shndriste sikur t'ishte nj
cop hne."
731
Nj her ishte djersitur tek Aishja r.a. e ajo ia fshinte djersn nga
fytyra duke cituar versetin e Ebu-l-Hazaliut,
732
ku sht knduar bukuria e
fytyrs.
Gjithashtu edhe Ebu Bekri ka knduar pr bukurin e fytyrs s
Resulull-llahut, a.s.
733
Umeri r.a. gjithashtu, pr bukurin e Resulull-llahut a.s. e citonte
723
Sahihu-l-Buhari: I/502.
724
Sahihu-l-Buhari: I/502.
725
Sahihu-l-Buhari: I/503.
726
Sahihu-l-Buhari: I/502; Sahihu-l-Muslim: II/258.
727
Sahihu-l-Buhari: I/502; Sahihu-l-Muslim: II/259.
728
Transmeton Ed-Daremiu. Mishkatu-l-Mesabih: II/517.
729
Transmeton Tirmidhiu n Esh-Shemail, f. 2. Mishkatu-l-Mesabih: II/518.
730
Xhamiu Et-Tirmidhi, komentues Tuhfet El-Ahvezi: IV/306; Mishkatu-l-Mesabih:
II/518.
731
Sahihu-l-Buhari: I/502.
732
Rahmetun li-l-Alemin: II/172.
733
Hulasetu-s-Sijer, f. 20.
510
versetin e Zuhejrit, e thoshte: "Resulull-llahu a.s. ka qen i bukur sikurse
bukuria t cils i kndonte ky poet."
734
Kur hidhrohej Resulull-llahu a.s. fytyra i skuqej, sikurse ta kishte
derdhur shega ngjyrn e vet n faqet e tija.
735
Xhabir b. Emreti thot: "Kmbt i ka pasur n harmoni me pjest tjera
t trupit. Qeshte vetm me buzqeshje. Sikur ta shihshe, do t thoshe:
"Syt e surm por pa surme."
736
Ibni Abbasi thot: "Dhmbt e prparme i ka pasur t ndara - t
veuara (njri nga tjetri). Kur fliste, dhmbt i shklqenin mes t buzve
sikurse varg margaritarsh."
737
"Qafn e kishte sikurse qafa e pikturuar nga
piktura artistike. Qepallat i ka pasur t gjata e t lakuara, mjekr t dendur,
ballgjer. Kishte vetulla t gjat e t ngjitur, hund t lakuar dhe
gremuar n krce. Fytyr t lmuar. Nga ashti i kraharorit gjer n krthiz
nj vij t holl qimesh. Prve ksaj vije, qime tjera nuk ka pasur as n
gjoks e as npr stomak. Kishte kraharor t gjer, parallr t fuqishme,
llr t gjata (pjest e duarve) dhe ishte shpatullgjer. Flokt i kishte t
prdredhura. apat e gjat n form gjysmharku e t lehta."
738
Enesi r.a. thot: "Kurr nuk kam prekur as mndafsh e as kadife m t
but se duart e Resulull-llahut a.s. Kurr nuk e kam hetuar ern e djerss
apo ndonj kundrmim t keq." N version tjetr qndron: "As amberit as
miskut nuk i vinte era m e kndshme se e lkurs s Resulull-llahut a.s."
739
Ebu Xhuhejfe thot: "E kam vn dorn e tij n fytyrn time. Ishte m
e ftoht se bora dhe m aromatike se misku."
740
Xhabir b. Semuri rrfen gjersa ka qen fmij: "Resulull-llahu a.s. ma
ledhatoi fytyrn, e dors s tij i vinte era sikurse ta kishte nxjerr prej
ndonj ene ku ruhet parfymi."
741
Enesi r.a. rrfen: "Pikat e djerss i kishte si margaritar," Ummu
Seleme ka thn: "I vinte era m mir se fardo arome tjetr."
742
Xhabiri rrfen: "Nuk ka mundur t kalonte ndonj rruge, e q ai i cili
kalonte pas tij t mos e ndiente ern q kishte mbetur prapa tij. Sipas asaj
ere mund t kuptonte se ai kishte kaluar atypari. Ka pasur nj er (arom)
734
Hulasetu-s-Sijer. f. 20.
735
Mishkatu-l-Mesabih: I/22. Tirmidhiu: II/35.
736
Xhamiu Et-Tirmidhi: IV/306.
737
Mishkatu-l-Mesabih: II/518. Transmeton Ed-Daremiu.
738
Hulasetu-s-Sijer, f. 19, 20.
739
Sahihu-l-Buhari: I/503; Sahihu-l-Muslim: II/257.
740
Sahihu-l-Buhari: I/502 (3).
741
Sahihu-l-Muslim: II/256.
742
Sahihu-l-Muslim: II/256.
511
t posame e t kndshme, er fluidi."
743
N mes shpatullave e ka pasur shenjn - vuln e pejgamberllkut, t
madhe sa nj vez pllumbi, ngjyr trupi e q ishte m afr kocks s
shpatulls s majt, e madhe sa nj leblebi e madhe.
744
zZzZ
743
Transmeton Ed-Daremiu. Mishkatu-l-Mesabih: II/517.
744
Sahihu-l-Muslim: II/259, 260.
512
PJEKURIA E RESULULL-LLAHUT A.S. DHE CILSIT
FISNIKE
esulull-llahu a.s. sht shquar pr shprehje t pastr dhe t bukur
arabe. T folurit e kishte t shkoqitur. N kt ishte i paka-
lueshm. Aftsi kjo q nuk mund t mohohet. Rrjedhshmria e t
folurit t tij ka qen dhanti e All-llahut xh.sh. Pastrtia e gjuhs, urtsia e
fjalve, domethnie e qart. Jo i gjersishm. Konciz. Shquhej me menuri
oirgjinale. I ka njohur dialektet arabe. do fisit i drejtohej n gjuhn e tyre.
Diskutonte me ta n gjuhn e tyre. Posedonte fuqin dhe gjersin e
elokuencs beduine dhe mprehtsin e gjuhs. Posedonte stilin dhe meto-
dn e shprehjes qytetare n mnyrn e sjelljes me njerzit e asaj klase
(shtrese).
R
Gjja m e bukur q ka pasur, ka qen dhantia e All-llahut xh.sh. pr
t pranuar Shpalljen dhe shkathtsia pr t'ia kumtuar at njerzve.
Ka qen zemrbut dhe tolerant. Gjithnj i gatshm pr t falur kur
duhet. I durueshm n vshtirsi. Ka poseduar cilsi, me t cilat e ka
pajisur All-llahu xh.sh.
Nuk kan ekzistuar njerz bujar e t pa gabime, por atij ia kan
mbajtur mend do gabim t vogl. Vshtirsit dhe problemet n t cilat
haste, ia forconin atij cilsin e durueshmris. Ndaj injorantit t pagdhen-
dur Resulull-llahu a.s. ka qen i kujdesshm. Aishja r.a. thot: "Kur
Resulull-llahu a.s. gjendej n dilem mes dy gjrave, apo dy problemeve,
gjithnj prcaktohej pr rrugn m t leht pr zgjidhjen e tyre, por nse
nuk ishte mkat, e nse ka qen fjala pr ndonj mkat, ai ishte njeriu i
par q e gjykonte at."
Kurr nuk i sht hakmarr dikujt pr vetveten e vet. Hakmarrjen e
zbatonte vetm pr shkak t keqprdorimit t shenjtris s All-llahut
xh.sh, pr hir t All-llahut xh.sh.
745
Rrallher hidhrohej, por shum shpejt qetsohej.
Resulull-llahu a.s. ka qen shum dordhns dhe bujar ndaj njerzve
t pafuqishm dhe t dobt. U ndante t gjithve, pr t cilt e dinte se jan
t varfr. Ibni Abbasi r.a. thot: "Resulull-llahu a.s. ka qen njeriu m
745
Sahihu-l-Buhari: I/503.
513
dordhns, posarisht n Ramazan, kur m s shpeshti e vizitonte
Xhibrili. Xhibrili Emin vinte pr do nat, gjat tr Ramazanit, e ia
msonte Kur'anin. Resulull-llahu a.s. ishte m i shpejt pr t br ndonj
vepr t mir, se sa errat e drguara.
746
Xhabiri thot: "Kurr nuk ka ndodhur t krkohet di prej tij, e ai t
thot: "Jo."
747
Ka qen guximtar, i patrembur dhe trim, q nuk ka mundur t mos-
prfillet. E kan konsideruar si njeriun m t guximshm. Ka qen prezent
n shum situata t vshtira prej nga kan ikur edhe ata m t guximshmit.
Resulull-llahu a.s. ka qen njeri stabil dhe i patundur. Ballafaqohej me
problemin, e nuk ikte nga ai. Nuk trhiqej, e dihet se nuk ka pasur njerz
edhe prej m t guximshmve, t cilt, jo vetm nj her, q nuk jan
trhequr e jan zmbrapsur nga detyrat e rnda, pos Resulull-llahut a.s.
Aishja r.a. thot: "Kur gjendeshim ball pr ball me armikun, na
kaplonte frika, tmerri, e pastaj merrnim shembull nga devotshmria dhe
trimria e Resulull-llahut a.s. Ai kurdoher ishte m afr armikut.
748
Enesi r.a. thot: "Nj nat n Medin, njerzit i zgjoi nga gjumi nj z
i trishtueshm. Ata shpejtuan kah ai z, e Resulull-llahu a.s. i takoi duke u
kthyer. Kishte shkuar para tyre pr t kuptuar se 'sht ajo. I kishte hipur
kalit t pashaluar t Ebu Talhas. Shpatn e kishte t varur rreth qafe. Ai
tha: "Mos u brengosni, mos u brengosni!"
749
Ka qen tejet i turpshm dhe i kujdesshm. Ebu Said El-Hudriu ka
thn: "Ka qen m i turpshm se virgjresha e hutuar. Kur di nuk i
shkonte pr huji, kjo i shihej n fytyr."
750
Kurr nuk ia ngulte syt dikujt. Gjithnj ka pasur shikim t ulur. M
shpesh shikonte pr dhe se sa n qiell. Shikimi i tij posedonte aftsi
vrojtjeje. Me bashkbiseduesin nuk fliste pr gjra t turpshme dhe rreth
temave t urrejtura. Nuk mbahet mend se dikush t ket transmetuar prej
tij dika t keqe. Kurr nuk e kritikonte diknd n mnyr t
drejtprdrejt, por thoshte: "ka mendon nse dikush vepron kshtu dhe
kshtu?"
Ka qen njeriu m i drejt. E kishte andje faljen. Fliste sinqerisht. E
monte lart amanetin. Kt e kan vrtetuar edhe miqt edhe armiqt e tij.
Para pejgamberllkut e quanin "El-Emin." Krkonin gjykimin e tij pr
shum gjra edhe para Islamit.
Tirmidhiu transmeton nga Aliu r.a. se Ebu Xhehli ka thn: "Ne nuk t
746
Sahihu-l-Buhari: I/502.
747
Sahihu-l-Buhari: I/502.
748
Esh Shifa bi tarif bukuki-l-Mustafa nga El-Kadi Ajjadi: I/89.
749
Sahihu-l-Muslim: II/252; Sahihu-l-Buhari: I/407.
750
Sahihu-l-Buhari: I/504.
514
konsiderojm ty gnjeshtar, por mendojm se pejgamberllku yt sht i
rrejshm." Prkitazi m kt All-llahu xh.sh. ka shpallur: "Ne vrtet e
dim se ty t pikllon ajo q thon ata. Ata prnjmend nuk t akuzojn
ty se je gnjeshtar, por jobesimtart i mohojn fjalt e All-llahut. " (6,
33).
751
Gjithashtu Herakleu e ka pyetur Ebu Sufjanin: "A e akuzoni at se ka
qen gnjeshtar para se t fillonte t fliste at q flet (t kumtoj Shpall-
jen)?" sht prgjigjur: "Jo."
Ka qen njeri tejet tolerant. Ka qen larg mendjemadhsis. Nuk u
lejonte njerzve t ohen n kmb pr t dhe t'i prulen si i pruleshin
mbretrve. Ua plotsonte dshirat shrbtorve. Ulej s bashku me shokt
e vet sikur t ishte njri prej tyre. Aishja r.a. rrfen: "I riparonte nallanet e
veta, arnonte rrobat dhe punonte pun shtpiake, si punoni edhe ju vet.
Ka qen njeri sikurse do njeri tjetr, i pastronte rrobat e veta, e mjelte
delen dhe i shrbente vetvetes."
752
Resulull-llahu a.s. m tepr se do krijes tjetr njerzore respektonte
marrveshjen dhe fjaln e dhn. I ruante lidhjet farefisnore. Ka qen m i
mshirshmi, m i ndieshmi dhe i m afrt n sjellje me njerzit. Ka qen i
shoqrueshm, i thjesht dhe tejet i kujdesshm. Ka qen larg
shpirtligsis, prgojimit, poshtrsis dhe nuk e kthente t keqen me t
keqe.
Nuk lejonte q dikush n shoqri t ecte prapa tij. Nuk dallohej prej
shrbtorve t vet as n veshje e as n ushqim. I plqente t'i shrbente ata
t cilt e kan shrbyer. Shrbtorve t vet kurr as "uf" nuk u ka thn.
Nuk i qortonte pr punt q nuk i kryenin.
Nuk i urrente t varfrit pr shkak varfris s tyre. I prcillte
xhenazet e t varfrve. N disa udhtime i kryente punt sikurse t tjert.
Nj her urdhroi q t zihet nj dele. Njri tha se do ta pret, i dyti se do ta
rrjep, i treti se do ta ziej, e Resulull-llahu a.s. tha se do t mbledh dru pr
ta ndezur zjarrin. Ata iu prgjigjn se e lirojn nga kjo pun, e Resulull-
llahu a.s. u tha:
"E di se do ta bnit ju kt n vend meje, por e kam mni t dallohem
prej t tjerve. Me t vrtet All-llahu nuk ka dshir ta sheh njeriun i cili
dallohet prej shoqris s vet." Pastaj u ua e filloi t mbledh dru.
753
Ja se si e ka prshkruar Hinda, vajza e Ebu Halas, Resulull-llahun a.s.
Ajo, mes tjerash ka thn: "Resulull-llahu a.s. shpeshher ishte i
piklluar. Gjithnj mendonte pr di. Nuk ka pasur koh t lir. Nuk i
plqente bisedat e kota. Heshtte gjat. Ligjrimin e fillonte dhe e prfun-
751
Mishkatu-l-Mesabih: II/521.
752
Mishkatu-l-Mesabih: II/520.
753
Hulasatu-s-Sijer, f. 22.
515
donte tejet qart. Fliste n mnyr koncize, jo gjersisht, e as pashprehur.
Nuk prdorte fjal boshe. Ligjrimi i tij nuk ishte e shterp as i amsht.
Madhronte begatit e All-llahut, dhe nuk kritikonte kurrgj. Nuk qor-
tonte prkitazi me shijen e ushqimit, por as nuk lavdronte. Nuk hidh-
rohej kur i dilte ndonj problem, por ndrmerrte do gj pr ta zgjidhur.
Nuk hidhrohej e as nuk gzohej pr vetveten. Kur tregonte n di, kt e
bnte me tr dorn. Kur uditej di, i prmbyste duart. Kur hidhrohej i
hapte duart dhe vringllonte me to. Kur gzohej, e ulte shikimin. Me buz-
qeshje gjithnj e mundte qeshjen.
E ruante gjuhn e vet nga ajo q nuk i prkiste. I tubonte shokt e vet
e nuk i ndante. I bnte nderime paris s fiseve. Ruhej prej njerzve dhe
ishte i kujdesshm para tyre, ndonse nuk ua kishte frikn se do t'i bjn
ndonj t keqe. I vizitonte shokt e vet. Kishte dshir t dinte se 'po
ngjante n popull. I ndihmonte t mirt dhe i nxiste pr t mir. E urrente
t keqn dhe e pengonte at. Ka qen i matur. Nuk ka qen i lkundshm.
Pr do gj e kishte masn. Nuk ia cungonte t drejtn atij q e meritonte
kt, ndrsa nuk i jepte t drejt atij q nuk e meritonte kt. Kjo vlente
edhe pr ata njerz, t cilt ishin t zgjedhur n pozita. M shum i monte
ata t cilt udhzonin n rrug t drejt. M shum i monte ata t cilt i
ndihmonin t tjert. Nuk e ka dashur kotsin. Gjithnj bnte dhikr. Nuk
qndronte shum askund. Nuk ka pasur vend t caktuar pr ulje. Kur
shkonte n nj shoqri, ulej n vendin e par t zbrazt. Kshtu urdhronte
t veprojn edhe t tjert. E nderonte donjrin n ndej dhe donjrit i
shprehte respekt t duhur, mos t mendonte asnjri se sht m i rnd-
sishm se tjetri.
Kushdo q ulej pran tij pr ndonj hall t vetin, e dgjonte me durim
dhe kurr i pari nuk e ndrprente bashkbiseduesin. Kush krkonte dika
prej tij, nse kishte ia jepte, e nse nuk kishte, e ngushllonte me fjal t
mira.
Pr shkak t brengosjes dhe kujdesit, njerzit e thirrnin baba, kurse ai
ata, m t afrmit e vet.
Njerzit i vlersonte sipas devotshmris s tyre. Ku ulej, ulej me turp,
durim dhe me besim. Aty nuk kishte zra t ngritura. I nderonte t
moshuarit, ndrsa kishte mshir ndaj t rinjve. E nderonte mysafirin dhe
t huajin.
Ka qen i shoqrueshm, me sjellje t prmbajtur, dashamir. Nuk ka
qen i ashpr, zemrak as idhnak. Nuk brigonte. Nuk lavdronte. Nuk pr-
fillte at q nuk dshironte. Nuk i nnshtrohej epsheve. E prmbante veten
prej tri gjrave: dfrimeve, teprimeve dhe gjrave q nuk i prkisnin (atij).
Njerzit i ka kursyer prej tri gjrave: askend nuk e ka briguar, nuk e
516
ka turpruar as nuk e ka ofenduar. Fliste vetm pr ato gjra q kan
shprblim nga All-llahu xh.sh. Kur fliste ai, t tjert heshtnin, e kur ai
mbaronte, t tjert flisnin. Para tij nuk grindeshin. Kur dikush fliste, t
tjert e dgjonin derisa prfundonte. Qeshte pr at pr ka qeshnin edhe
t tjert. I plqente ato gjra q i plqenin edhe t tjert. uditej pr at
pr ka uditeshin edhe t tjert. Ishte i durueshm ndaj t huajve q kishin
rezonim t kufizuar. Thoshte: "Nse e shihni ndonj varfanjak duke lypur,
jepni di dhe mos krkoni nga ai q t'u falnderohet. Falnderimi i takon
vetm All-llahut."
754
Harixhi b. Zejdi thot: "Resulull-llahu a.s. ka qen njeriu m i matur n
ndonj ndej. Asgj nuk i shptonte nga kontrolli. Heshtte shum. Nuk
fliste pa nevoj. U kundrvihej atyre t cilt flisnin gjra t shmtuara. Nuk
qeshte me z t lart. Bisedn e kishte t qart e edhe shokt e tij, n
shoqrin e tij silleshin ashtu nga dashuria dhe respekti ndaj tij.
755
Prgjithsisht, Resulull-llahu a.s. i ka poseduar t gjitha cilsit e
pjekuris t personit t jashtzakonshm e t veant. E ka edukuar Krijuesi
i Tij. Vetm Ai edukon n kt mnyr. Dhe pr edukimin e tij, Ai thot:
Vrtet, ti je me virtytet m t bukura." (68,4).
Ky ka qen shkak q zemrat ngarendnin tek ai. Kjo e bri t dashur
tek njerzit. Kjo e bri udhheqs, t cilin njerzit e donin me zemr dhe
pr shkak t cilit, popullit i tij i padgjueshm dhe t hutuar erdhn n
shkalln e pranimit t fes s All-llahut xh.sh. n grupe t mdha.
Tr kjo q prmendm n pika t shkurtra na flet pr pjekurin e tij
dhe pr madhshtin e virtyteve t tija. Gjendja e vrtet e namit t tij, t
cilsive dhe virtyteve t bukura, nuk munden thjesht t kuptohen nga
dokush. Kush dshiron kt, kush dshiron ta njeh njeriun m t madh n
bot, i cili ka prjetuar shkalln m t lart t pjekuris, le ta dij se at e
ka ndriuar drita e All-llahut xh.sh. ndrsa Kur'ani e ka edukuar.
O Zot, mshiroje Muhammedin a.s. dhe familjen e tij, si e mshirove
Ibrahimin a.s. dhe familjen e tij. Me t vrtet Ti je i lavdishm!
O Zot, bekoje Muhammedin a.s. dhe familjen e tij, si e bekove
Ibrahimin a.s. dhe familjen e tij. Me t vrtet Ti je i lavdishm!
Autori i veprs
754
Esh Shifa nga El-Kadi Ajjadi: I/121-126; Shemail-Et-Tirmidhi.
755
Vepra paraprake.
517
Safijjurrahman El-Mubarekfuri
Profesor n universitetin selefik n
Benares-Indi, m 13.11.1396-06.11.1976
518
"Muhammedi sht Pejgamber i All-llahut, kurse ata q jan me t
jan t ashpr kundr jobesimtarve, por t mshirshm ndrmjet veti; i
sheh si prkulen dhe bien me fytyr pr toke (sexhde), duke dshiruar
mirsin e All-llahut dhe knaqsin e Tij. N fytyr kan shenjat, gjurmt
nga t rnat me fytyr pr toke (sexhde). Prshkrimi i cilsive t tyre sht
n Tevrat dhe po ky prshkrim sht edhe n Inxhil: ata jan si nj far e
mbjell kur mbien filizi i vet e pastaj forcohet, trashet dhe e pjek frutin e
vet duke nxitur entuziazm tek mbjellsit e pr t'i zemruar me t
jobesimtart. All-llahu u ka premtuar atyre, t cilt besojn dhe bjn
vepra t mira faljen e mkateve dhe shprblim t madh." (El-Fet'h: 29).
"All-llahu sht i knaqur me myslimant e par, muhaxhirt dhe
ensart dhe me t tr ata t cilt i pasojn kta me vepra t mira, por edhe
ata jan t knaqur me Ate. Ai u ka prgatitur atyre Xhennete ku rrjedhin
lumenj, dhe ata aty do t mbesin prgjithmon. E ky sht sukses i madh."
(Tevbe: 100).
O ju q keni besuar! Pruljunu All-llahut dhe pruljuni Pejgamberit
(t Tij) dhe mos i prishni veprat tuaja! Me t vrtet, ata q nuk besojn e
vdesin si mohues, All-llahu, kurrsesi nuk do ti fal ata. (Muhammed: 34-
35)
Besimtar t vrtet jan vetm ata q besojn All-llahun dhe
Pejgamberin e Tij, dhe pastaj nuk dyshojn dhe luftojn n rrugn e All-
llahut me pasurin dhe jetn e tyre. Kta jan besimtar t sinqert. (El-
Huxhurat: 15)
Vall, a nuk dijn ata , se ai q i kundrshton All-llahut dhe
Pejgamberit Tij , i sht prgatitur zjarri i Xhehennemit, n t cilin do t
qndrojn prher? Ky sht poshtrim i madh! (Et-Tevbe: 63)
Besimtart dhe besimtaret jan miq pr njri-tjetrin: urdhrojn q t
bhen vepra t mira, e pengojn t kqijat, falin namazin, japin zekatin,
dhe i prulen All-llahut dhe Pejgamberit t Tij. Kta jan ata q do ti
mshiroj All-llahu. Se, All-llahu me t vrtet, sht i Plotfuqishm dhe i
Gjithdijshm. (Et-Tevbe: 71)
519
Literatura me t ciln sht shrbyer autori:
1. Ahbaru-l-kirami biahbari-l-mesxhidi-l-Haram
Shihabu-d-Din Ahmed b. Muhammed El-Esedi El-Mekki, 1066 h.
Edicioni Selefik, Benares, Indi, 1396 h./1976.v.
2. El-Edebu-l-mufred
Muhammed b. Ismail El-Buhariu 356 h.
Edicioni Istanbull, 1304 h.
3. El-'Ealam
Hajru-d-Din Ez-Zerkeli. - Botimi i dyt, Kajro, 1954.
4. El-Bidajetu ve-n-nihajetu
Ismail b. Kethir Ed-Dimeshki
Edicioni, Es-Seadetu Mise, 1932.
5. Bulugul-merami min edilleti-l-ahkami
Ahmed b. Haxher El-'skalani, 773-853 h.
Edicioni, El-Kajjumi Kanfur, Indi, 1323 h.
6. Tarihu erdi-l-Kur'ani
Es-Sejjid Sulejman En-Nedevi, 1373 h.
Biris Eazam Kida - Indi, 1955 - botimi i katrt.
7. Tarihu Islami
Shah Ekber Kan Nexhib Abadi
Shtypshkronja Xhibongjabi, Indi
8. Tarihu-l-umemi ve-l-muluki
Ibn Xherir At-Taberi. - Edicioni egjiptian El-Husejnije
9. Tarihu Umar b. El-Hattab
Ebu-l-Ferexh Abdurrahman b. El-Xhevzi
Edicioni egjiptian Et-Tevfik el-edebijje
10. Tuhfetu-l-Ahvedhi
Ebu-l-'Ala Abdurrahman El-Mubarekfuri, 1353/1935
520
Xhejd Berki Jeris, Dehli, Indi, 1346-53
11. Tefsir Ibni Kethir Ed-Dimeshki
Edicioni andaluzian, Bejrut
12. Tefhimu-l-Kur'ani
Profesor, zotri, Ebu-l-'Eala El-Mevdudi
Qendra islamike Xhema'at, Indi
13. Telkihu Fuhum ehli-l-Ether
Ebu-l-Ferexh Abdurrahman b. El-Xhevzi 597 h.
Xhejd Berki Beris, Dehli, Indi
14. Xhamiu Et-Tirmidhi
Ebu Isa Muhammed b. Isa b. Suret Et-Tirmidhi, 209-279 h.
Shtypshkronja, Er-Reshid, Dehli, Indi
15. El-Xhihadu fi-l-Islami (n urdishte)
Profesor, zotri, Ebu-l-'Eala El-Mevdudi
Botimi i katrt, 1967, Pakistan
16. Hulasetu-s-Sijer
Muhibbu-d-Din Ebu Xha'fer Ahmed b. Abdullah At-Taberi, 647 h.
Edicioni, 1343 h. Dehli, Indi
17. Rahmetun-lil-'Alemin
Muhammed Sulejman Selman El-Mensur Feuri, 1930
Hatif Bikjedudeli
18. Resulun Ekrem kej sijasijju Zindiki
Dr. Hamidullah, Paris Salem
Kembini Gjubengj - Indi, 1963
19. Er-Revdu-l-Unuf
Ebu-l-Kasim Abdurrahman b. Abdullah Es-Suhejli, 508-581 h.
Shtypshkronja egjiptiane El-Xhemajlijje, 1332,h,/1914
20. Zadu-l-Me'ad
Shemsuddin Ebu Abdullah Muhammed b. Bekr b. Ejjub -
i njohur si Ibnu-l-Kajjum 691-751 h.
Shtypshkronja egjiptiane, botimi i par, 1347 h./1928
21. Dhiata e vjetr
22. Sunenu Ibni Maxhxhe
Ebu Abdullah Muhammed b. Jezid b. Maxhxhe El-Kazvini, 209-273 h.
23. Sunenu Ebi Davude
521
Ebu Davud Sulejman b. El-Esh'ath Es-Sexhistan 202-275 h. - pj. I.
Edicioni El-Mexhidi - Kanfur, Indi, 1375 h.
Edicioni Er-Rahinijje, Gjubengj, Indi
24. Sunenu-n-Nesai
Ebu Abdurrahman Ahmed b. Shu'ajb En-Nesai, 303-315 h.
Biblioteka lahurike-selefike, Pakistan
25. Es-Siretu-l-Halebije
Ibni Burhanuddin
26. Es-Siretu-n-Nebevije
Ebu Muhammed Abdul-Melik b. Hisham b. Ejjub El-Himejri 213 ose
218 h
Ndrmarrja tregtare botuese "Mustafa El-Babi, Halebija dhe fmijt e
tij n Egjipt.
Botimi i dyt 1375 h./1955
27. Sherhu shudhuru-dh-dhehebi
Ebu Muhammed Abdullah Xhemaluddin b. Jusuf, i njohur si Ibni
Hisham El-Ensari 708-761 h.
Botuar nga shtypshkronja "Es-Seada" Egjipt
28. Sherhu Sahih Muslim
Ebu Zekerijja Muhiddin Jahja b. Sheref En-Nevevi 676 h.
Edicioni Er-Reshidije - Dehli - Indi
29. Sherhu-l-mevahibi-l-leddunnijje
Ez-Zerkani
30. Esh-Shifa bi tarif hukuki-l-Mustafa
El-Kadi Ajjad. - Edicioni osman, Istanbull, 1312 h.
31. Sahihu-l-Buhari
Muhammed b. Ismail El-Buhari 256 h.
Edicioni "Er-Rahmijje Gjuvind" - Indi 1384-1387 h.
32. Sahih-l-Muslim
Muslim b. El-Haxhxhaxh El-Kushejrijj
Edicioni "Er-Reshidijja" Dehli, Indi, 1376 h.
33. Sahifet Habkuk
34. Salhu-l-Hudejbija
Muhammed Ahmed Bashamil
Botimi i dyt, Daru-l-Fikri, 1391 h.- 1971
35. At-Tabekatu-l-Kubra
522
Muhammed b. Sead.- Edicioni Birejlind, 1322 h.
36. Avnu-l-ma'bud, sherhu Ebi Davudi
Ebu-t-Tajjib Shemsulhakki-l-Adhim Abad
Botimi i par indus
37. Gazvetu Uhud (Beteja n Uhud)
Muhammed Ahmed Bashamil.- Botimi i dyt
38. Beteja e madhe n Bedr (Gazvetu-l-Kubra)
Muhammed Ahmed Bashamil
Botimi i dyt, 1376 h.-1976
39. Gazvetu Hajber (Beteja n Hajber)
Muhammed Ahmed Bashamil
Botimi i dyt "Daru-l-Fikri", 1391 h.-1971
40. Gazvetu Beni Kurejdha (Beteja Benu Kurejdhe)
Muhammed Ahmed Bashamil
Botimi i dyt 1376 h.-1966
41. Fethu-l-Bari
Ahmed b. Ali Haxher El-skalani 773-852
Edicioni selefik i shtypshkronjs "Er-Revda", Kajro
42. Fikhu-s-Sira
Muhammed El-Gazali
Edicioni "Daru-l-Kitab-el-Arebi"
Botimi i dyt egjiptian 1375 h.-1955
43. Fi Dhilali-l-Kur'an
Sejjid Kutbi.- Organizata e rilindjes s tradits arabe,
Bejrut, Liban botimi i tret
44. El-Kur'ani-l-kerimu
45. Kalbu-xhezireti-l-Arebi
Fuad Hamza. - Edicioni selefik shtypshkronja "Er-Revda",
Kajro 1352 h.- 1923
46. Madha hasire-l-alemi bi inhitati-l-muslimine
(ka ka humbur bota me stagnimin e myslimanve)
Es-Sejjid Ebu-l-Hasan Ali-El-Husni, En-Nedevi
Botimi i katrt. Shtypshkronja "Daru-l-Urubeti"
Kajro 1381 h.-1961
47. Muhadaratu tarihi-l-Umemi-l-islamijjeti
Shejh Muhammed El-Hudariu beg
523
Shtypshkronja tregtare "El-Kubra", botimi i tet egjiptian 1382 h.
48. Muhtesar Siretu-r-Resul
Shejhu-l-Islami Muhammed b. Abdul-Vehhab
Et-Temmimi En-Nexhdi 1606.- Shtypshkronja e Sunnetit t
Muhammedit, Kajro, botimi i par, 1375 h.-1956
49. Muhtesar Siretu-r-Resul
Esh-Shejh, Abdullah b. Muhammed b. En-Nexhdi,
Ali-sh-Shejh, i lindur n Egjipt, 1242 h.
Shtypshkronja selefike "El-Revda", botimi egjiptian, 1379
50. Medariku-t-tenzil
En-Nasefije
51. Mira'atu-l-mefatih, pjesa II
Esh-Shejh, Ebu-l-Hasan Abdullah Er-Rahmani El-Mubarekfuri
Edicioni indus 1378 h.-1958
52. Muruxhu-dh-dhehebi
Ebu-l-Hasan Ali El-Me'sudi
Shtypshkronja "Esh-Sherhu-l-Islami", edicioni i Kajros
53. El-Mustedrek
Ebu Abdullah Muhammed El-Hakim En-Nejsabori
Shtpia osmane e dituris, Hajderabad - edicioni indus
54. Musnedi Ahmede
Imam Ahmed b. Muhammed b. Hanbel Esh-Shejbani 264,h,
55. Musnedi Ed-Daremijj
Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman Ed-Daremijj, 181-255 h.
56. Mishkatu-l-Mesabih
Velijjuddin Muhammed b. Abdullah Et-Tebrizi - Edicioni indus
57. M'uxhemu-l-buldan
Jakut Al-Hamevij
58. El-Mevahibul-leddunnijje prej El-Kastalanit
Shtypshkronja "Esh-Sherefijje" 1336 h. - 1907
59. Muveta'u-l-imami Malik
El-Imamu Malik b. Enes El-Asbehij i lindur m 169 h.
Edicioni indus
60. Vefau-l-vefai
524
Ali b. Ahmed Es-Semhudi
mmmmmmmmmmmm
525
PRMBAJTJA
FJALA E SEKRETARIT T PRGJITHSHM T LIGS
BOTRORE ISLAME - RABITS, ZOTRI PROFESOR ALI EL-
HAREKANIT.....................................................................................2
PARATHNIA E BOTUESIT..............................5
FJALA E AUTORIT..........................................................................9
POZITA E ARABVE
DHE POPUJVE ARAB.................................................................11
Pozita e arabve........................................................................................................11
Popujt arab..............................................................................................................12
1. El-Ezdt...............................................................................................................12
2. Lahamt dhe Xhedhamt......................................................................................13
3. Benu Tajjt...........................................................................................................13
4. Kindamt.............................................................................................................13
Arabt Mustar' Ebe...................................................................................................13
PUSHTETI DHE UDHHEQJA MBI ARABT................................18
Pushteti n Jemen.....................................................................................................18
Pushteti n Hira........................................................................................................20
Pushteti n Sham......................................................................................................21
Pushteti n Hixhaz...................................................................................................22
Funksionet e nderit t cilat i ka kryer
apo i ka mbikqyr Kussaji:......................................................................................26
Pushteti far kan pasur arabt e tjer.....................................................................27
Situata politike n Arabi...........................................................................................28
Pushteti n Hixhaz...................................................................................................29
BESIMET TEK ARABT................................................................30
Gjendja fetare...........................................................................................................37
SHOQRIA PARAISLAMIKE ARABE............................................39
Rrethanat shoqrore.................................................................................................39
Gjendja ekonomike...................................................................................................41
Etika e arabve.........................................................................................................42
ORIGJINA E MUHAMMEDIT A.S. DHE E FAMILJES S TIJ.........45
Shkalla e par e origjins..........................................................................................45
Shkalla e dyt...........................................................................................................45
526
Shkalla e tret...........................................................................................................45
Familja e Pejgamberit a.s..........................................................................................46
LINDJA DHE DYZET VJET JETESE
GJER TEK PEJGAMBERLLKU...................................................52
Lindja.......................................................................................................................52
Qndrimi tek fisi Benu Sa'd......................................................................................53
T vajturit tek nna e vet..........................................................................................55
Jeta tek gjyshi i dashur.............................................................................................55
Tek ungji sentimental...............................................................................................56
Me lutje solli shiun...................................................................................................56
Prifti Behira..............................................................................................................56
Lufta e quajtur El-Fixhar..........................................................................................57
Marrveshja mbi dinjitetin........................................................................................57
Jeta e mundimshme..................................................................................................58
Martesa me Hatixhen...............................................................................................58
Ndrtimi i Ka'bes dhe ndodhia e gjykimit.................................................................59
Jetshkrimi i shkurtr para pejgamberllkut.............................................................60
NN HIJEN E PEJGAMBERLLKUT DHE SHPALLJES..............63
N shpelln Hira.......................................................................................................63
Engjlli Xhibril sjell Shpalljen "Ikre"......................................................................64
Ndrprerja e Shpalljes..............................................................................................67
Xhibrili paraqitet pr t dytn her...........................................................................67
Llojet e Shpalljes......................................................................................................68
URDHRI DREJTUAR PEJGAMBERIT A.S., Q T FILLOJ
THIRRJEN N FEN E ALL-LLAHUT XH.SH...............................70
PERIUDHAT E THIRRJES - DA'VES DHE SHKALLZIMI I SAJ...73
PERIUDHA E PAR E SHPALLJES
- QNDRUESHMRIA N THIRRJE -............................................75
Tre vjet thirrjeje t fsheht........................................................................................75
Pararoja e par..........................................................................................................75
Namazi.....................................................................................................................77
Shpallja n pikat themelore arrin tek kurejshitt ....................................................77
PERIUDHA E DYT E SHPALLJES - THIRRJA PUBLIKE N
ISLAM -...........................................................................................79
Urdhresa e par pr publikimin e thirrjes................................................................79
Thirrja e farefisit n Islam........................................................................................79
N bregoren Safa......................................................................................................80
E vrteta e theksuar sheshazi dhe reagimi i idhujtarve............................................81
527
Delegacioni i kurejshitve tek Ebu Talibi..................................................................82
Formimi i Kshillit Konsultativ pr t'i penguar haxhilert t dgjojn thirrjen n Islam
.................................................................................................................................83
Metodat e llojllojshme pr rezistimin e Da'vetit........................................................84
Trysnit dhe persekutimet........................................................................................87
Shtpia e Erkamit.....................................................................................................94
Hixhreti i par n Abisini.........................................................................................95
Komploti i kurejshitve kundr emigranteve n Abisini...........................................98
Kurejshitt i krcnohen Ebu Talibit......................................................................101
Kurejshitt e vizitojn Ebu Talibin
pr t dytn her.....................................................................................................101
Ideja e zullumqarve pr ta shkatrruar
Resulull-llahun s.a.v.s.............................................................................................102
Hamza r.a. pranon Islamin.....................................................................................105
Umer bin El-Hattabi r.a. pranon Islamin................................................................105
Prfaqsuesi i kurejshitve tek Resulull-llahu a.s. ..................................................110
Ebu Talibi ndrmjetson mes familjeve Benu
Hashim dhe Benu Abdi-l-Muttalib.........................................................................112
BOJKOTI I GJITHMBARSHM....................................................113
Kontrata mbi torturimin dhe armiqsin.................................................................113
Tre vjet izolimi.......................................................................................................113
Thyerja e kontrats mbi izolimin............................................................................114
DELEGACIONI I FUNDIT I KUREJSHITVE TEK EBU TALIBI...117
VITI I PIKLLIMIT.........................................................................121
Vdekja e Ebu Talibit...............................................................................................121
Vdekja e h. Hatixhes r.a.........................................................................................122
Shumzimi i pikllimeve........................................................................................122
Martesa me Sevdn r.a...........................................................................................123
Shkaqet e durimit dhe kmbnguljes......................................................................124
THIRRJA N ISLAM JASHT MEKS........................................132
Resulull-llahu a.s. n Taif.......................................................................................132
T PREZENTUARIT E ISLAMIT
FISEVE DHE INDIVIDVE............................................................137
Fiset t cilave iu ka ofruar Islamin..........................................................................137
Besimtart Islam jasht Meks...............................................................................138
Gjasht banort e mir t Jethribit...........................................................................142
Shnim n lidhje me martesn e Resulull-llahut a.s.
me Aishen..............................................................................................................143
EL-ISRA VE EL-MI'RAXHI
528
- ISRA DHE MI'RAXHI -
UDHTIMI I NATS DHE NGRITJA.............................................144
BETIMI I PAR N AKA'BA
(BETIMI N BESNIKRI)..............................................................151
Ambasadori i Islamit n Medin.............................................................................152
Suksesi i shklqyeshm..........................................................................................152
BETIMI I DYT N AKA'BA.........................................................155
Fillimi i biseds - Abbasi flet
pr prgjegjsin e madhe.......................................................................................156
Paragrafet e betimit................................................................................................156
Verifikimi i prgjegjsis s madhe q bart betimi................................................157
Prfundimi i betimit...............................................................................................158
Dymbdhjet prijsit...............................................................................................159
Shejtani zbulon kontratn.......................................................................................159
Gatishmria e ensarve t'i sulmojn kurejshitt ......................................................160
Kurejshitt drgojn protest n Jethrib..................................................................160
Kurejshitt kuptojn pr tubimin e mbajtur
dhe i ndjekin pjesmarrsit....................................................................................160
PARAROJA E HIXHRETIT...........................................................162
SEANCA E PARLAMENTIT"
KUREJSHIT..................................................................................165
Ngjarja n Salln e Kshillit...................................................................................165
Vendimi unanim i parlamentit pr
vrasjen e Muhammedit a.s.....................................................................................166
HIXHRETI I RESULULL-LLAHUT A.S.........................................168
Rrethimi i shtpis s Resulull-llahut a.s. ...............................................................168
Resulull-llahu a.s. braktis shtpin e vet.................................................................169
Prej shtpis gjer n shpell....................................................................................170
"Kur ata dy ishin n shpell" (ajet).........................................................................171
N rrug pr n Medin..........................................................................................172
Arritja n vendin Kubba.........................................................................................177
Hyrja n Medin.....................................................................................................179
JETA N MEDIN........................................................................182
PERIUDHA E PAR
- GJENDJA REALE N MEDIN
GJAT HIXHRETIT -....................................................................184
529
NDRTIMI I SHOQRIS S RE..................................................191
Ndrtimi i xhamis s Pejgamberit a.s....................................................................191
T vllazruarit e myslimanve..............................................................................192
Dokumenti i bashkimit islamik...............................................................................193
Ndikimi i mendimit t Resulull-llahut a.s. n shoqri.............................................195
KONTRAKTIMI ME HEBRENJT................................................198
Paragrafet e kontrats.............................................................................................198
VAZHDIMI I KONFLIKTEVE.........................................................200
Provokimet e kurejshitve kundr myslimanve pas hixhretit, dhe ndrlidhja e tyre me
Abdullah b. Ubejen.................................................................................................200
Proklamimi i vendimit pr ndalesn e vizits
Mesxhidul Haramit................................................................................................201
Kurejshitt i krcnohen muhaxhirve....................................................................201
All-llahu xh.sh. e lejon luftn.................................................................................202
Betejat dhe patrullat para Bedrit.............................................................................202
BETEJA E MADHE E BEDRIT - BETEJA E PAR VENDIMTARE
PR ISLAMIN -.............................................................................211
Shkaku i konfliktit..................................................................................................211
Numri i ushtris myslimane dhe caktimi
i prijsve ushtarak..................................................................................................211
Ushtria myslimane niset pr n Bedr.....................................................................212
Meka paralajmrohet pr rrezikun..........................................................................212
Prgatitja e mekasve pr ekspedit..........................................................................212
Prbrja e ushtris mekase......................................................................................213
Problemi i fisit Benu Bekr.....................................................................................213
Nisja e ushtris mekase...........................................................................................213
Karvani shptoi......................................................................................................213
Dshira e mekasve pr t'u kthyer dhe prarja e tyre...............................................214
Pozita e vshtir e myslimanve ............................................................................214
Seanca e "Shures" ..................................................................................................215
Armata myslimane vazhdon rrugn........................................................................216
Resulull-llahu a.s. personalisht n patrull..............................................................216
Informatat m t rndsishme mbi ushtrin mekase................................................217
Bie shi....................................................................................................................217
Myslimant zn pozita t rndsishme strategjike.................................................217
Vendkomanda........................................................................................................218
Vendosja e ushtarve npr vendet e tyre dhe bujtja................................................218
Przarja e ushtris kurejshite n fushbetej..........................................................219
Dy ushtrit vlersojn njra tjetrn..........................................................................221
Fillimi i betejs.......................................................................................................222
Dyluftimi................................................................................................................222
Sulmi i prgjithshm..............................................................................................223
Resulull-llahu a.s. thrret All-llahun xh.sh. ...........................................................223
Ardhja e engjjve....................................................................................................223
530
Kundrsulmi..........................................................................................................224
Iblisi ik nga fushbeteja.........................................................................................225
Disfata e madhe e mushrikve................................................................................225
Kmbngulja e Ebu Xhehlit....................................................................................225
Psimi i Ebu Xhehlit..............................................................................................226
Shembulli i mir i disa lufttarve t
Bedrit me iman t fort...........................................................................................227
T vrart n luft....................................................................................................231
Lajmi pr disfat arrin n Mek............................................................................231
Lajmi pr fitore arrin n Medin...........................................................................233
Kthimi n Medin..................................................................................................234
Delegacioni pr mirseardhje.................................................................................235
shtja e robrve t lufts.......................................................................................236
Kur'ani pr betejn e Bedrit....................................................................................237
AKTIVITETET USHTARAKE MES "BEDRIT" E "UHUDIT".........240
Ekspedita kundr fisit Benu Sulejm........................................................................241
KOMPLOTI MEKAS PR VRASJEN E RESULULL-LLAHUT A.S.
......................................................................................................242
BETEJA ME HEBRENJT
E FISIT BENU KAJNUKA.............................................................244
Intrigat e hebrenjve.................................................................................................244
Hebrenjt Benu Kajnuka shkelin kontratn.............................................................245
Rrethimi, dorzimi dhe shprngulja e Kajnukve...................................................247
Ekspedita n "Suvejk"............................................................................................248
Ekspedita n "Dhi emr"........................................................................................249
Vrasja e Ka'b b. El-Eshrefit....................................................................................249
Ekspedita n Bahran...............................................................................................253
Patrulla e Zejd b. Harithit.......................................................................................253
BETEJA N UHUD.......................................................................256
Prgatitja e kurejshitve pr betejn hakmarrse.....................................................256
Prbrja e ushtris kurejshite dhe
udhheqsia (komanda) e saj..................................................................................257
Lvizja nga Meka...................................................................................................257
Resulull-llahu a.s. informohet pr
lvizjen e ushtris mekase.......................................................................................257
Prgatitja e myslimanve pr befasi........................................................................258
Ushtria mekase i afrohet Medins...........................................................................258
Kshilli Konsultativ i Medins
sjell planin pr mbrojtje........................................................................................258
Prgatitja e ushtris myslimane dhe dalja n dyluftim. ...........................................259
Revizionimi i ushtris.............................................................................................261
Bujtja mes Uhudit dhe Medins..............................................................................261
531
Kryengritja e Abdullah b. Ubejes dhe shoqris s tij..............................................261
Ushtria myslimane niset pr n Uhud.....................................................................262
Plani i mbrojtjes.....................................................................................................263
Resulull-llahu a.s. ngrit shpirtin luftarak tek ushtart.............................................264
Vendosja e ushtris mekase n rreshta....................................................................264
Manovrimi politik i kurejshitve.............................................................................265
Pjesmarrja e grave Kurejshite n betej.................................................................266
Fillimi i betejs.......................................................................................................266
Prqndrimi i betejs rreth flamurit kurejshit..........................................................266
Beteja n pjesn tjetr t fushbetejs......................................................................267
Psimi i Hamza b. Abdul-Muttalibit -
luanit t All-llahut.................................................................................................268
Dominimi me situat..............................................................................................269
Nga prqafimi i nuses n prqafim t vdekjes.........................................................269
Roli i shigjetarve ne betej....................................................................................269
Mushrikt prjetojn humbje..................................................................................270
Gabimi i kobshm i shigjetarve.............................................................................270
Halid b. El-Velidi rrethon ushtrin myslimane.......................................................271
Gjesti gjenial i Resulull-llahut a.s. gjat rrethimit...................................................271
Shpartallimi i ushtris myslimane..........................................................................272
Kulminacioni i betejs rreth Resulull-llahut a.s. .....................................................274
asti m kritik n jetn e Resulull-llahut a.s. .........................................................274
As'habt tubohen rreth Resulull-llahut a.s. .............................................................277
Sulmi i dyfishuar i mushrikve...............................................................................278
Shembujt e rrall t heroizmit.................................................................................278
Jehona e lajmit t rrejshm.....................................................................................280
Resulull-llahu a.s. vazhdon betejn.........................................................................280
Psimi i Ubeje b. Halefit.........................................................................................281
Talha i ndihmon Pejgamberit a.s............................................................................281
Sulmi i fundit i mushrikve....................................................................................282
Masakrimi i shehidve............................................................................................282
Gatishmrie e heronjve mysliman pr t vazhduar luftn.......................................283
Pas shptimit t Resulull-llahut a.s.........................................................................283
Shpirtligsia e Ebu Sufjanit pas betejs...................................................................284
Marrveshja pr pjekje n Bedr.............................................................................285
Mbikqyrja e qllimeve t mtejshme t kurejshitve..............................................285
Identifikimi i t vrarve dhe t plagosurve..............................................................285
Tubimi dhe varrimi i shehidve..............................................................................286
Resulull-llahu a.s. i drejtohet All-llahut me dua......................................................288
Kthimi n Medin dhe pritja...................................................................................289
Resulull-llahu a.s. n qytet......................................................................................290
T vrart nga t dy palt.........................................................................................290
Nata shqetsuese n Medin...................................................................................290
Ekspedita n Hamrau-l-Esedi.................................................................................290
Kur'ani pr betejn e Uhudit...................................................................................294
Instrukcionet dhe porosit e betejs.........................................................................295
PATRULLIMET USHTARAKE DHE MISIONET MES UHUDIT DHE
AHZABIT......................................................................................297
532
Aksioni i Ebu Selemes............................................................................................298
Fushata ushtarake e Abdullah b. Unejsin................................................................298
Ngjarja tragjike n Er-Rexhi'e................................................................................298
Ngjarja tragjike tek pusi "Ma'uneh"........................................................................300
Beteja me fisin Beni en-Nadir.................................................................................302
Ekspedita n Nexhd................................................................................................305
Beteja e dyt n Bedr............................................................................................306
Beteja pr Dumetu-l-Xhendel.................................................................................307
BETEJA "EL-AHZAB" - N HENDEK..........................................309
FUSHATA USHTARAKE KUNDR
BENU KUREJDHVE...................................................................322
AKTIVITETET USHTARAKE PAS AHZABIT DHE BENU
KUREJDHVE..............................................................................328
Vrasja e Selam b. Ebi-l-Hakikit..............................................................................328
Ekspedita e Muhammed b. Meslemes.....................................................................330
Ekspedita n Benu Lahjan......................................................................................331
Vazhdimi i aktiviteteve ushtarake n forma patrullimi,
sulmesh t papritura dhe misionesh.......................................................................331
BETEJA BENU-L-MUSTALAK OSE BETEJA EL-MERISIE
(MUAJI SHABAN, VITI 6 H.).........................................................335
Aktiviteti i munafikve (pjestar t kolons s pest)
para betejs Benu-l-Mustalak.................................................................................337
Roli i munafikve n betejn Benu-l-Mustalak........................................................339
1. - Parulla e munafikve: "Nse kthehemi n Medin gjithsesi t fortit kan pr t'i
przn prej aty m t dobtit!" (63,8)....................................................................340
2.- Ngjarja "El-Ifk".................................................................................................342
AKTIVITETET USHTARAKE PAS BETEJS BENU-L-MUSTALAK
(EL-MERISIE)...............................................................................346
NGJARJA N HUDEJBIJE
(DHUL-KA'DE, VITI 6 H.)..............................................................349
Tubimi i myslimanve............................................................................................349
Myslimant nisen pr n Mek...............................................................................349
Tentimi i kurejshitve pr t penguar
ardhjen e myslimanve n Mek............................................................................350
Ndrrimi i drejtimit t udhtimit pr
shmangien e konfliktit t kobshm........................................................................350
Budejli ndrmjetson mes Resulull-llahut a.s.
dhe kurejshitve.....................................................................................................351
533
Delegatt tjer t kurejshitve.................................................................................352
"Ai ka penguar duart e tyre ndaj jush"....................................................................353
Uthman b. Affani delegat i
myslimanve tek kurejshitt ...................................................................................354
Supozimi se Uthmani sht i mbytur dhe betimi nn lis, pr besnikrin ndaj Resulull-
llahut a.s. ...............................................................................................................354
Marrveshja e paqes dhe paragrafet e saj ...............................................................355
Kthimi i Ebu Xhendelit kurejshitve.......................................................................356
Prerja e kurbaneve dhe qethja e atyre
q heqin dor nga Umra........................................................................................357
Ndalesa pr kthimin e emigranteve mushrikve......................................................357
Rezultatet e ksaj marrveshjeje..............................................................................358
Pikllimi i myslimanve dhe biseda
e Umerit r.a. me Resulull-llahun a.s........................................................................360
Zgjidhja e problemit t t rrezikuarve n Mek.....................................................362
Kalimi i heronjve kurejshit n Islam.......................................................................363
ETAPA E DYT
EPOKA E RE N HISTORIN ISLAME........................................364
THIRRJA E PERANDORVE DHE SUNDIMTARVE N ISLAM365
1. Mesazhi drguar Negusit - mbretit t Abisinis..................................................365
2. Mesazhi drguar Mukavkisit, mbretit t Egjiptit.................................................368
3. Mesazhi drguar Kisras, perandorit t Persis.....................................................370
4. Mesazhi drguar Cezarit, Kajser,
perandorit bizantin.................................................................................................371
5. Mesazhi drguar El-Mundhir b. Savit.................................................................374
6. Mesazhi drguar Hovdhete b. Aliut, sunduesit t Jemenit...................................375
7. Mesazhi drguar Harith b. Ebi Shemer El-Gassanit, sunduesit t Shamit
(Damaskut).............................................................................................................376
8. Mesazhi drguar sunduesit t Ammanit..............................................................376
AKTIVITETET USHTARAKE PAS MARRVESHJES S
HUDEJBIS..................................................................................380
Ekspedita n Gabeh ose n Dhi-Kared....................................................................380
BETEJA PR HAJBER DHE VADI-L-KURA (MUHARREM, VITI 7
H.).................................................................................................382
Shkaku i betejs......................................................................................................382
Vajtja n Hajber......................................................................................................383
Numri i ushtris myslimane....................................................................................383
Lidhja e munafikve me hebrenjt..........................................................................383
Rruga gjer n Hajber...............................................................................................384
Disa ndodhi gjat udhtimit pr n Hajber..............................................................384
Ushtria myslimane pran mureve t Hajberit..........................................................385
Prgatitja pr luft dhe vzhgimi i
534
fortifikatave t Hajberit...........................................................................................386
Fillimi i betejs dhe pushtimi i fortess "Naim"......................................................387
Pushtimi i fortess "Es-Sa'b b. Mu'adh"..................................................................389
Pushtimi i fortess "Zubejr"....................................................................................389
Pushtimi i fortess "Ebij"........................................................................................390
Pushtimi i fortess "En-Nazzar".............................................................................390
Pushtimi i gjysms s dyt t Hajberit.....................................................................391
Negociatat me hebrenjt.........................................................................................391
Likuidimi i dy djemve t Ebu-l-Hukajkit
pr shkak t thyerjes s ujdis................................................................................392
Ndarja e plakave t lufts......................................................................................392
Ardhja e Xha'fer b. Ebu Talibit
dhe Ebu Musa El-Esh'ariut....................................................................................393
Martesa me Safijen.................................................................................................394
Ngjarja me delen e helmosur..................................................................................394
T vrart n Hajber nga t dy palt.........................................................................395
Fshati hajberas "Fedk"............................................................................................395
Vadi-l-Kura............................................................................................................395
Qyteti hebraik Tejma..............................................................................................396
Kthimi n Medin..................................................................................................397
Ekspedita e Eban b. Se'idit......................................................................................397
EKSPEDITAT DHE BETEJAT TJERA
N VITIN 7.H-...............................................................................399
Ekspedita "Dhatu-r-Rika'a"....................................................................................399
UMRA SUPLEMENTARE.............................................................404
BETEJA N MUTETE.................................................................408
Shkaqet betejs ......................................................................................................408
Komandantt ushtarak dhe porosia e Resulull-llahut a.s.........................................408
Prcjellja e ushtris myslimane dhe vaji i
Abdullah b. Revahs...............................................................................................409
Ushtria myslimane n udhtim dhe gjendje e papritur frike...................................409
Myslimant konsultohen n Meane........................................................................409
Ushtria myslimane niset kundr armikut ...............................................................410
Fillimi i betejs dhe ndrrimi i komandantve........................................................410
Flamuri islam n duart e "Shpats s
All-llahut", Halid b. Velidit ...................................................................................411
Prfundimi i lufts n Mutete................................................................................412
T vrart nga t dy palt.........................................................................................412
Rezultatet e betejs ................................................................................................412
Ekspedita "Dhatu-s-Selasil"....................................................................................413
Ekspedita e Benu Katades n Hudrah ....................................................................414
BETEJA PR LIRIMIN E MEKS..............................................415
Shkaku i betejs......................................................................................................415
535
Ebu Sufjani shkon n Medin pr
ta prtritur armpushimin.....................................................................................416
Prgatitja pr luft dhe prpjekja
q kjo t mbetet n fshehtsi...................................................................................418
Ushtria myslimane n rrug pr n Mek...............................................................420
Ushtria myslimane ndalet n Merri-Dhahran.........................................................421
Ebu Sufjani para Resulull-llahut a.s........................................................................421
Ushtria myslimane lshon Merri-Dhahranin
dhe niset pr n Mek.............................................................................................423
Kurejshitt e befasuar me ardhjen e ushtris myslimane.........................................423
Ushtria myslimane n Dhi-Tuva.............................................................................424
Ushtria myslimane hyn n Mek............................................................................425
Resulull-llahu a.s. hyn n mesxhidin e Ka'bes
dhe e pastron at nga idhujt....................................................................................425
Resulull-llahu a.s. falet n Ka'be, e pastaj u
mban nj ligjrat kurejshitve..............................................................................426
"Un tani nuk do t'ju qortoj" (12,92).....................................................................426
elsi i Bejtullahut.................................................................................................427
Bilalli thrret ezanin mbi Ka'be..............................................................................427
Namazi i fitores apo namazi i falnderimit.............................................................427
Likuidimi i kriminelve m t mdhenj..................................................................428
Islami i Safvan b. Umejjes dhe
Fadalet b. Umejrit ..................................................................................................429
Hutbeja - ligjrimi i Resulull-llahut a.s.
ditn e dyt n Mek..............................................................................................429
T drojturit e ensarve se Resulull-llahu a.s.
do t qndroj n Mek ..........................................................................................430
Marrja e betimit pr besnikri.................................................................................430
Qndrimi i Resulull-llahut a.s. n
Mek dhe veprimtaria e tij......................................................................................431
Delegacionet dhe patrullat......................................................................................431
ETAPA E TRET..........................................................................435
BETEJA N HUNEJN..................................................................436
Lvizja e armikut dhe ardhja e tyre n Evtas...........................................................436
Lufttari i rregjur e konsideron t gabueshm
mendimin e komandantit........................................................................................436
Vzhgimi i armikut................................................................................................437
Vzhgimi i Resulull-llahut a.s................................................................................437
Resulull-llahu a.s. e lshon Mekn
dhe shkon n Hunejn..............................................................................................437
Ushtria myslimane papritmas n kurthn e shigjetarve.........................................438
Kthimi i myslimanve n pozita dhe kulminacioni i lufts .....................................439
Shpartallimi i bashkimit t armikut
dhe fitorja e madhe e myslimanve........................................................................439
Prndjekja e armikut...............................................................................................440
Plakat e lufts........................................................................................................440
536
Beteja n Taif.........................................................................................................440
Ndarja e plakave t lufts n El-Xha'ran...............................................................442
Ensart ia shohin pr t madhe Resulull-llahut a.s..................................................443
Ardhja e delegacionit nga fisi Havazin...................................................................445
Umra dhe kthimi n Medin...................................................................................446
EKSPEDITAT DHE PATRULLAT PAS KTHIMIT NGA MEKA E
LIRUAR......................................................................................447
Emisart pr mbledhjen e zekatit dhe xhizjes.........................................................447
Ekspeditat vzhguese - ushtarake............................................................................448
BETEJA N TEBUK
(REXHEB, VITI 9 H.).....................................................................452
Shkaku i betejs n Tebuk......................................................................................452
Lajmi pr prgatitjen e ushtris Bizantine dhe Gassanije........................................453
Informatat speciale pr prgatitjet e
Bizantinve dhe Gassanijve pr luft.....................................................................454
Vshtirsimi i situats s rrezikshme......................................................................454
Resulull-llahu a.s. merr vendimin pr
luft kundr Bizantinve.........................................................................................455
Urdhri pr prgatitjen ushtarake t lufttarve mysliman........................................455
Myslimant garojn se cili do t prgatitet
m mir pr luft....................................................................................................455
Ushtria Islame niset pr n Tebuk...........................................................................456
Ushtria myslimane n Tebuk..................................................................................458
Kthimi n Medin..................................................................................................459
Kush nuk sht nisur nga Medina pr n Tebuk.....................................................460
Rezultatet e ekspedits n Tebuk............................................................................462
Kur'ani pr ngjarjen e betejs n Tebuk..................................................................462
Disa ngjarje t rndsishme n kt vit (9 h.)..........................................................463
Shkuarja e Ebu Bekrit r.a. n haxhxh.....................................................................463
PASQYRA E PRGJITHSHME E BETEJAVE.............................465
KALIMI MASIV N ISLAM............................................................468
Delegacionet...........................................................................................................469
PRHAPJA E SUKSESSHME E ISLAMIT DHE REZULTATET...481
HAXHXHI LAMTUMIRS..............................................................484
Ekspedita luftarake e fundit....................................................................................489
T VAJTURIT TEK ALL-LLAHU I LARTSUAR.........................491
Lajmtart pr ndrrim jete....................................................................................491
537
Fillimi i smundjes.................................................................................................492
Java e fundit e jets.................................................................................................492
Pes dit para transferimit......................................................................................492
Katr dit para transferimit.....................................................................................493
Nj apo dy dit para transferimit.............................................................................494
Nj dit para transferimit n Ahiret........................................................................495
Dita e transferimit n Ahiret...................................................................................495
Transferimi n Ahiret.............................................................................................496
As'habt n pikllim t madh..................................................................................496
Qndrimi i Umerit, r.a............................................................................................497
Qndrimi i Ebu Bekrit, r.a......................................................................................497
Prgatitja dhe prcjellja e trupit fisnik n dhe.........................................................498
FAMILJA E RESULULL-LLAHUT A.S.........................................500
CILSIT E RESULULL-LLAHUT A.S. DHE ETIKA E TIJ..........508
Bukuria e etiks......................................................................................................508
PJEKURIA E RESULULL-LLAHUT A.S. DHE CILSIT FISNIKE
......................................................................................................513
Literatura me t ciln sht shrbyer autori:...........................................................520

Mitrovic,
1417/1996
538
Titulli i origjinalit:
ER-REHIKU-L-MEHTUMI
Autori:
SAFIJJURRAHMAN EL-MUBAREKFURI
Prktheu nga boshnjakishtja:
MUHAMED ILIJAZ DOLAKU
Lektore:
LEMANE KULLASHI
Recensent:
MUSTAFA HAVOLLI
Korrektore:
LEMANE KULLASHI
Prpunimi kompjuterik:
GZIM DOLAKU
MELEQE DOLAKU
EROLL BAJRAKTARI
Botuesi:
Urtsia
Pr botuesin:
SEDAT SHABANI
539

You might also like