Marko Kraji

Istina i legenda o osnivanju Rima

ecHo

arko Kraji

Copyright 2002 by Marko Kraji. All rights reserved.

Istina i legena o osnivanju Rima

1.
Osnivanje Rimske imperije (lat. Imperium Romanum) istovetan je pojam s nastankom grada Rima. Stari Rim leao je na levoj obali Tibra, otprilike 25 kilometara od njegovog ua. U doba imperije on je bio rairen na sedam bregova Kapitol (Capitolinus Mons), Aventin (Collis Aventinus), Palatin (Collis Palatinus), Kvirinal (Collis Quirinalis), Viminal (Collis Viminalis), Eskvinil (Collis Esquilinus) i Celij (Collis Caelius), a obuhvatao je i jedan deo breuljka Janikula na desnoj obali Tibra. Vremenski trenutak osnivanja Rima danas je teko utvrditi navode se mnoge godine, od 814. do 729. g. pre n. e. Ipak postoji mogunost da je tradicionalni datum osnivanja grada, 21. april 753. g. pre n. e., moda i taan. (Ovaj datum je prihvaen na osnovu procene Marka Terencija Varona, s kraja I v. pre n. e., prema kojoj je do osnivanja Rima dolo tree godine este olimpijade i to 21. aprila. Na osnovu tog podatka izraunao je kasnije istoriar Dionisije Mali (Exiguus) da je Rim osnovan 753. g. pre n. e.). Ostaci prvih naselja na teritoriji budueg grada Rima padaju na poetak prvog milenijuma pre n. e. Najpodesniji za naselje bio je svakako breg Palatin, jer je sa tri strane okruen strmim stenama i dubokim jarugama i tako samom prirodom zatien od napada. Oko prvog milenijuma pre n. e. na Palatinu se pojavljuju stanovnici kod 3

arko Kraji

kojih je postojao obiaj da spaljuju leeve svojih pokojnika a pepeo uvaju u posebnim sudovima urnama. Na osnovu toga moe se zakljuiti da su se na Palatin prvo nastanili Latini koji su se iselili iz dva susedna grada Albe i Lavinija. Docnije, bregove Kvirinal i Kapitol zauzimaju drugi stanovnici koji svoje pokojnike zakopavaju u zemlju. Ovi stanovnici su najverovatnije bili Sabinjani. Po svoj prilici u VIII v. pre n. e. dolazi do ujedinjenja naselja koja su leala na bregovima, i taj savez nosi naziv Septimontium (sedmobreje).

Istina i legena o osnivanju Rima

2.
Osnivanje grada u pravom smislu te rei arheolozi datiraju u VII . e . e. To je bio kvadratni Rim (Roma quadrata), koji pomonju neki izvori. Naziv Rim (Roma) verovatno se prvobitno odnosio na grad koji je leao na Palatinu. Malo pomalo Rim je obuhvatio i druge bregove (sa izuzetkom Aventina, koji je prisjedinjen tek u IV .), isuuje se ranije movarni Forum, a oko grada se diu bedemi. Prema tome, Rim nastaje sjedinjavanjem latinskih i sabinskih naselja. Osim toga, jo od najranijih vremena u ivotu grada uestvuju i Etrurci, koji su Rim podvrgli najpre kulturnom, a zatim i politikom uticaju. Sama re Rim (Roma) je etrurskog ili helenskog (grkog) porekla. Neki naunici povezuju je sa etrurskom rei ruma (dojka), a dugi sa imenom osnivaa Roma (Romusa), po helenskom korenu koji znai snaga. Tako otprilike izgleda do krajnosti suena istorija postanka Rima, na osnovu arheolokih podataka i nekih optih misli izreenih na osnovu kritike knjievne tradicije. Meutim, legende o tome govore na daleko interesantniji nain, iako samo u pojedinim momentima odraavaju objektivnu stvarnost. Legende o osnivanju Rima su u starom veku obradili: Kvint Enije u Analima, Tit Livije u Istoriji i Ovidije u Metamorfozama i u ciklusu Fasti (Kalendar 5

arko Kraji

praznika). Od Helena pridruio im se, osim Polibija i Dionisija iz Halikarnasa, i Plutarh. U novom veku njima su se bavili svi istoriari Rima.

Istina i legena o osnivanju Rima

3.
Od vremena njihovog dodira sa helenskom civilizacijom, Rimljani su nastojali da svoju prolost veu za legendarnu helensku istoriju. Nastaju legende o boravku Herakla (Herkula), Odiseja i drugih helenskih junaka na tlu Italije. Dionisije iz Halikarnasa (koji je od 30. g. pre n. e. iveo u Rimu) iznosi neobonu priu o Arkaaninu Euandaru, sinu boga Hermesa i nimfe Temide ili Nikostrate, supruge junaka Ehema. Preko svojih predaka, Euandar je bio povezan sa trojanskom kraljevskom lozom. Jo dok je bio deak, on je u Arkadiji susreo trojanskog kralja Prijama i sprijateljio se sa Dardancem Anhisom, koji mu je podario tobolac sa strelama i odeu protkanu zlatom. Kasnije, po savetu svoje majke, Euandar je napustio Arkadiju i sa grupom iseljenika se iskrcao na levoj obali Tibra, gde ga je prijateljski doekao kralj Faun. Neki kau da je Euandar otiao iz Arkadije nekih ezdeset godina pre Trojanskog rata (koji se, kako se najee veruje, vodio od 1193. do 1183. g. pre n. e.) i to, ili zbog gladi koja je zavladala zemljom ili zbog ubistva svog tobonjeg oca Ehema, na to ga je nagovorila njegova majka. Na to su ih Arkaani oboje proterali; oni otplovie do Italije praeni grupom Pelazga (prethelenskih stanovnika Helade). Na jednom bregu kraj reke Albule (Tibar) oni osnovae naselje koje je Euandar nazvao Palanteum (kasnije Palatin), 7

arko Kraji

prema imenu svog rodnog grada. Mesto je izabrala njegova majka Nikostrata, koja je zbog svog prorokog dara koji je izraavala preko magijskih pesama (carmen), sada nazvana Karmenta. Mudar i iskusan, Euandar je domoroce nauio pismenosti, sviranju na liri i fruli, kao i raznim zanatima. U starosti, prijateljski je doekao Anhisovog sina Eneju i, zajedno sa svojim sinom Palantom, borio se na njegovoj strani. Euandar je imao kerke Dinu ili Daunu i Romu. Nakon smrti ukazivane su mu boanske poasti. Naroitu popularnost stie tradicija o putovanju u Italiju trojanca Eneje, sina Anhisa i boginje lepote i ulne ljubavi Afrodite (Venere), i njegovo iskrcavanje u Laciju, na mestu budueg grada Rima. Ta legenda je verovatno nastala u vreme kada je Rim bio u neprijateljskim odnosima s Heladom, pa je poraslo interesovanje o osnivau koji je bio politiki neprijatelj Helena, ali se mogao smatrati za produkt helenske kulture. Eneja se prvi put pominje u Homerovoj Ilijadi, a nakon Homera, njegova sudbina je bila vie puta obraivana, dakako, svaki put drugaije. Njegov odlazak iz Troje prvi spominje pesnik Stesihor, a njegov dolazak u Italiju istoriar Helanik. Od rimskih autora prvi je o njemu pisao, koliko je poznato, Gnej Nevije, zatim Kvint Enije, istoriar Tit Livije i drugi. Ali sve te obrade blede pred sjajem Vergilijeve Enejide, koji je od nasleene blede figure iz legende stvorio jedan od najveih svetskih epova. U Enejidi je opisana Enejina sudbina od pada maloazijskog grada Troje, koju su razorili Heleni nakon desetogodinje opsade, do pobede nad kraljem Rutula Turnom.

Istina i legena o osnivanju Rima

4.
Nakon propasti grada Troje, jedan deo preivelih stanovnika napustio je, pod vostvom Eneje, razoreni grad i otplovio u potragu za novom domovinom. Sa Enejom su poli: njegov ostareli otac Anhis, koji je umro u toku putovanja, i njegov i Kreusin sin Askanije, koji se jo zvao i Il, po Ilijumu (Troji). Nakon viegodinjeg lutanja po moru i kopnu i brojnih avantura, Eneja se napokon zaustavio u Laciju, na uu Tibra. Tu ga je prijateljski doekao kralj Latin, koji je vladao gradom Laurentom i Latinima, oenio ga svojom kerkom Lavinijom i podario mu deo zemlje na upravu. Na domak Laurenta, Eneja je osnovao novi grad, koji je nazvao po svojoj supruzi Lavinij. Svemu tome usprotivio se rutulski kralj Turno, kome je Lavinija bila obeana. Dolo je do rata koji se zavrio dvobojem Eneje i Turna, iz kojeg je Eneja izaao kao pobednik. Nakon Latinove smrti, Eneja je preuzeo i njegov deo zemlje; gradovi Laurent i Lavinij postali su jedan grad Laurolavinij, a Trojanci i Latini jedan narod. Mada je Eneja bio zaetnik veliine Rima, ipak prema opteprihvaenoj tradiciji on nije osnovao grad Rim. O daljoj Enejinoj sudbini malo se zna; pripovedalo se da je poginuo u ratu sa Etrurcima i da je sahranjen na obali reice Numik. Pripovedalo se i da je Afrodita (Venera) molila Zevsa (Jupitera) da 9

arko Kraji

njenog sina preobrazi u boanstvo. Poto je dobila pristanak od vrhovnog boga, naredila je renom bogu Numiku da odnese u more sve to je smrtno u Eneji; njegov boanski deo Venera je pomazala boanskim balsamom i ambrozijom, a zatim je sina uvrstila meu bogove. Rimljani su ovo novo boanstvo nazvali Indiges (Aenaes indiges). Prema jednom drugom predanju, Lavinija je ki kralja Anija, koji je vladao ostrvom Del, koju je Eneja zaveo i koja je pola s njim na put za Italiju, kao proroica. Ubrzo nakon iskrcavanja na obale Lacija ona je umrla, a Eneja je u njenu ast osnovao grad Lavinij. A kau i da je grad dobio ime po Laviniju, starijem bratu kralja Latina.

10

Istina i legena o osnivanju Rima

5.
Neki tvrde da je Eneja sa Lavinijom imao jednu ker Iliju (a neki opet pominju Emiliju), koja je bogu rata Marsu rodila blizance Romula i Rema, tradicionalne osnivae grada Rima. Pripovedalo se i da su Romul i Rem sinovi Latina i Rome (kerke Odiseja, ili Odisejevog sina Telemaha, ili Euandara, ili Eneje, ili...). Drugi opet kau da su Romul i Rem blizanci, koje je Eneji rodila izvesna Deksiteja. Deca su dovedena u Italiju, ali je snana bura rasprila sve lae, a jedino je un koji je nosio blizance mirno pristao na mestu gde je kasnije sagraen Rim. Poznato je i predanje po kome su Romul i Rem roeni na dvoru kralja Tarhona, koji je vladao gradom Tarkvinijem (severno od Rima). Prema jednoj drugoj tradiciji Rim je osnovala Trojanka Roma, jedna od ena iz Enejine pratnje. Kad su trojanske lae stigle na obale Lacija, ona je s lakoom podstakla trojanske ene, koje izmuene dugim lutanjima nisu vie bile voljne da nastave put, da popale sve lae; tako su Trojanci odluili da se nastane u Laciju. Na breuljku Palatinu podigli su grad, koji je kasnije, u spomen na hrabru Trojanku, nazvan Roma (Rim). Ubrzo se pokazalo da su proli bolje nego to su se nadali, jer se pokazalo da je zemlja plodna i da ih domae stanovnitvo prihvata. Kau i da su se prethelenski Pelazgi, poto su prethodno proli vei deo nastanjenog sveta i pobedili 11

arko Kraji

veinu stanovnika, nastanili u Lacijumu a gradu dali ime po snazi svoga oruja. Neki kau da je osniva Rima kralj Latin, koji je gradu dao ime po svojoj umrloj sestri Romi. Prema helenskoj tradiciji Rim je osnovao Rom, sin itakog kralja Odiseja i arobnice Kirke, ili, kako drugi kau, Emationov sin. Spajanjem helenskog i rimskog predanja o osnivanju Rima nastala je legenda o blizancima Romilu i Romu, odnosno Romulu i Remu. Meutim, verovalo se i to da Romul i Rem nisu mogli biti Enejini unuci, poto je Rim osnovan mnogo generacija nakon pada Troje. U skladu s tim stvoren je i mit o osnivanju Alba Longe (grada iz kojeg e se razviti Rim), gde su Enejini potomci vladali kao kraljevi. Naime, nakon Enejine smrti, njegova udovica Lavinija i njegov sin Askanije (Il) nisu iveli ba u velikom prijateljstvu. Stoga je ona napustila Laurolavinij i sklonila se kod izvesnog pastira Tira ili Tirena. U okrilju Tirove zatite ona je rodila Enejinog sina Silvija. Meutim, Askanije je ubrzo pozvao maehu da se vrati u grad, da bi utiao gnev naroda zbog njenog odlaska; njoj je prepustio Laurolavinij, a za sebe je (u skladu s proroanstvom da osnuje grad tamo gde je njegov otac naiao na divlju svinju koja ispod cerovog stabla doji trideset prasia) sagradio Alba Longu. Askanije je umro etiri godine nakon osnivanja Alba Longe. Nasledio ga je njegov polubrat Silvije, koji je vladao gradom dvadeset devet godina. Neki kau da je Silvije bio sin Eneje i ranije Latinove supruge Silvije, ili Askanija i Lavinije. (Prema britanskoj tradiciji, koja je nastojala da svoje poreklo to vie povee s trojanskim, Silvije je imao sina Bruta, koji je zbog oceubistva oteran u progonstvo, najpre u Heladu, a odatle je, udruivi se s potomcima drugih trojanskih iseljenika, otplovio na zapad do ostrva Albion, koje je po njemu nazvano Britanija. Tu je Brut sagradio Trojanovu Novu Troju, to 12

Istina i legena o osnivanju Rima

je kasnije prelo u Trinovantum, a potom London.). Za samog Askanija neki kau da je Enejin i Lavinijin sin, ili ak da je bio sin vrhovnog rimskog boga Jupitera (Zevsa); iz tog razloga prozvali su ga Julom. (Jul je prvobitno pisano kao Iolus, to se izvodi od genitiva imena Iuppiter Iovis. Drugi opet smatraju da ime Jul dolazi od Askanijevog trojanskog imena Il. Askanija smatraju rodonaelnikom patricijskog roda Julijevaca genus Iulia kojem je pripadao i Gaj Julije Cezar, a po njemu i Oktavijan August, poto ga je Cezar usvojio.)

13

arko Kraji

6.
Oko 300 godina (poevi od oko 1050. g. pre n. e.) Enejini potomci su vladali Alba Longom. Iz tog roda su i Numitor i Amulije, sinovi Silvija Proka. Nakon Prokove smrti, Numitor je kratko vreme vladao Alba Longom; s trona ga je ubzo svrgao njegov mljai brat Amulije. Da bi potpuno zatro Numitorovo potomstvo, jer se bojao njegovih potomaka, on je ubio njegovog sina Lausa ili Egesta, a njegovu je ker Rea Silviju, koja se takoe zvala i Ilija, primorao da postane svetenica boginje Veste vestalka i time je osudio na veito devianstvo. Meutim, ove mere predostronosti nisu izmenile tok sudbine; Rea Silvija je rodila bogu Marsu (Aresu) blizance Romula i Rema. Prema pisanju Plutarha Romul je umro 717. godine pre n. e. u dobu od 53 godine ivota. Prema tome moe se zakljuiti da bi verovatna godina roenja blizanaca mogla biti 771. Na vest o roenju blizanaca Amulije je svoju bratanicu bacio u tamnicu gde je, kako neki kau, i umrla, dok su je, po drugim predanjima, kasnije oslobodili sinovi. Kau i da ju je Amulije bacio Reu u reku Tibar, kao i da ju je bog ove reke spasao i odmah se njome oenio; ili se, pak, ona sama u oajanju bacila u nabujalu reku Anion, gde ju je istoimeni reni bog prihvatio i uzeo za suprugu. to se tie blizanaca, Amulije je naredio da se bace u Tibar. Ali 14

Istina i legena o osnivanju Rima

njegove sluge su, plaei se da se isuvie priblie nabujaloj reci koja je nosila sve pred sobom, ostavile kotaricu s malianima u jednom pliaku. Voda je zahvatila kotaricu i nosila je sve do breuljka Palatina, gde se zaustavila u pliaku. Vuica, koja je sila da se napije vode, podojila je blizance i nastavila da se stara o njima kao da su njeni mladunci. Kasnije ih je naao Amulijev pastir Faustul i odneo ih svojoj eni, koja se, kako neki kau, zvala Aka Larencija, i koja ih je odgajila kao roene sinove. Prema nekim tumaenjima Latini su izraz "lupae" koristili za vuice i za rasputenice, pa je mogue da je neka ena slobodnog morala brinula za blizance te se to kasnijim prepriavanjima pretvorilo u vuicu. Poznato je jo nekoliko predanja o spasavanju Romula i Rema. Pripovedalo se da je Faustul boravio u Alba Longi u vreme kad je slugama nareeno da blizance ostave na obali reke. Boansko provienje uputilo je Faustula da presretne kraljeve sluge; on ih je ubedio da mu predaju deake, a zatim ih je odneo svojoj supruzi, koja je u to vreme rodila mrtvo dete. Neki opet kau da je Faustul zajedno sa svojim bratom Faustinom, stigao u Italiju kao Euandrov pratilac. Po dolasku u Lacij, Faustul je postao pastir kralja Amulija, dok je njegov brat uvao Numitorova stada. Kad je Numitorova ker Rea Silvija rodila Romula i Rema, Numitor je zamenio blizance s dva druga deaka, a svoje je unuke je poverio na uvanje Faustulu. Faustin je nagovorio brata da se prihvati ovog zadatka. (Faustulova pastirska koliba tugurium Faustuli, koja se nalazila na jugozapadnoj strani Palatina, pokazivana je u istorijsko doba kao spomenik iz mitskih vremena.). 15

arko Kraji

7.
Braa Romul i Rem su odrasli meu pastirima, koje su daleko nadmaivali svojom lepotom, stasom, snagom i umom. Romul je veoma rano pokazao da je predodreen za vou i svakom je bilo jasno da brai vie dolikuje da vladaju nego da se pokoravaju. Dok su ih neki zbog toga voleli i potovali njihovu volju, drugi su ih mrzeli i eleli da im napakoste. Jednog dana, kad je dolo do svae izmeu Amulijevih i Numitorovih pastira, Rem je uhvaen i izveden pred Numitora da mu sudi. U meuvremeni je Faustul, zabrinut za Removu sudbinu, otkrio Romulu tajnu njegovog porekla. Na to je Romul odmah pohitao Numitoru i ubrzo je sve bilo razjanjeno. Romul i Rem se nisu usudili da odmah otvoreno napadnu Amulija. Uinili su to tek kad su sakupili veliki broj pristalica; Amulije je ubijen a Numitor je vraen na tron Alba Longe, koji mu je po zakonu i pripadao. Meutim, Romul i Rem nisu dugo ostali u Alba Longi; odluili su da podignu novi grad na obali Tibra, u blizini mesta gde su na udesan nain spaseni, i to vei od Alba Longe. Odluka o osnivanju grada odmah je dovela i do prvih nesuglasica meu braom, jer je Romul hteo da osnuje grad na Palatinu, u blizini mesta gde su na tako udesan nain spaseni, a Rem na Aventinu, na prirodno zatienom mestu, koje je, po njemu, nazvano Remonij. Romul i Rem se nisu slagali ni u daljim planovima 16

Istina i legena o osnivanju Rima

za budunost, a kako su bili blizanci, ubrzo se postavilo i pitanje stareinstva, kao i to ko e dati ime buduem gradu. Da bi izbegli sukob, odluili su (ili ih je deda Numitir posavetovao) da odluku prepuste bogovima a boja volja se mogla saznati po letu ptica. Romul je osmatrao povoljna znamenja sa Palatina, a Rem sa Aventina. Rem je prvi ugledao znamenje est jastrebova i proglasio se pobednikom, ali je ubrzo Romul ugledao dva puta vie jastrebova i smatrao se pobednikom jer je ugledao vei broj ptica. Meu braom i njihovim pristalicama dolo je do sukoba, u kojem je Rem izgubio ivot. Neki opet kau da je Rem uistinu video est jastrebova, a da je Romul slagao pa je zbog toga dolo do sukoba. Prema jednoj proirenoj verziji Rem je poginuo kasnije kad je poinio svetogra preskoivi brazdu koju je Romul zaorao oko Palatina obeleavajui atar budueg grada; ili jo kasnije kad je preskoio bedeme koje je Romul podigao da bi dokazao da nisu ni za ta. Rasreni Romul ga je ubio izgovorivi kletvu kojom je prokleo i sve budue neprijatelje Rima: Tako neka pogine svako ko preskoi moje bedeme. Najzad, kau i da Rema uopte nije ubio Romul nego njegov pratilac Celer i da su u sukobu izmeu brae izgubili ivote i njihovi dobrotvori Faustul i Faustin. U svakom sluaju, Romula je duboko pogodila bratovljeva smrt; on je ak hteo i da se ubije, ali ga je u tome spreila Aka Larencija, koja ga je nagovorila da nastavi zapoeto delo. Bilo kako bilo, grad je po Romulu dobio ime Roma (Rim), a Romul je postao njegovim prvim kraljem. Nakon to je s poastima sahranio svoga brata Rema (zajedno sa oba odgojitelja Faustulom i Faustinom) na Aventinu, on je najpre poslao svoje ljude u Etruriju da se upoznaju sa svim obredima u vezi sa osnivanjem grada. Prema dobijenim uputstvima, prvo je iskopao okruglu jamu, budue sredite 17

arko Kraji

grada, u koju su sveano baeni prvi plodovi svih biljaka koje su ljudi koristili, a na kraju je svako od ljudi bacio grumen zemlje koji je doneo iz svog zaviaja, i sve su to pomeali. Bronzanim plugom, koji su vukli krava i bik, Romul je zatim obeleio granice grada i odredio mesta za kapije. Da bi naselio novoosnovani grad, on je izmeu dva vrha Kapitola nainio utoite za beskunike, begunce, krivce i robove. Od ljudi koji su mogli da nose oruje stvorio je legije (tri hiljade peaka i tri stotine konjanika), a stotinu naboljih (patricije) odabrao je za savet Senat (Senatus).

18

Istina i legena o osnivanju Rima

8.
Rim je brzo napredovao i uveavao se, ali je bilo malo ena. Uzalud je Romul slao poslanike u susedne gradove da pribavljaju ene i sklapaju brakove; svuda su bili odbijeni s prezirom. Zato je pribegao lukavstvu: pozvao je sve susede s porodicama na sveane igre koje su se prireivale na praznik Konsualije, koji je slavljen 21. avgusta. Odazvao se veliki broj gostiju, naroito mnogo Sabinjana sa enama i kerima. U toku slavlja, na dati znak, rimljani su nasrnuli na goste i oteli im sve prisutne devojke (kojih je po nekima bilo trideset, po drugima pet stotina dvadest sedam a po treima ak est stotina osamdeset tri). Meu njima je samo Sabinjanka Hersilija bila udata, a oteta je samo zato jer se nije htela nikako odvojiti od svoje kerke. Ne asei ni asa, rimski mladii su se oenili otetim devojkama i pobrinuli se za to da one to pre postanu majke. Hersilija se, kako neki kau, udala za Romula i rodila mu ker Primu (koja je tako nazvana jer je bila prvoroeno dete) i sina Aolija, koga su kasnije zvali Avilije ili, kako drugi kau, udala se za izvesnog Hostu Hostilija kome je rodila sina.

19

arko Kraji

9.
Susedi Rimljana, gnevni zbog otmice svojih keri, okupili su se oko sabinjanskog kralja Tita Tacija i odluili da se osvete Romulu i Rimljanima. Romul je lako savladao stanovnike latinskih gradova Cenine, Antemne i Krustumerija, ali su ga Sabinjani ozbiljno ugrozili. Oni su opseli Kapitol, ijom je odbranom rukovodio Romulov vojskovoa Spurije Tarpej. Dok su se Sabinjani kretali u podnoju Kapitola, traei pogodno mesto za logorovanje, Spurijeva kerka Tarpeja opazila je zlatne narukvice i divno prstenje koje su Tacije i njegovi vojnici nosili na levoj ruci. U elji da se dokopa ovog nakita, ugovorila je sastanak sa sabinjanskim kraljem; obeala je Taciju da e otvoriti kapitolske kapije i pustiti Sabinjane u tvravu ukoliko za nagradu dobije ono to oni nose na levoj ruci. Tacije se zakleo da e joj ispuniti elju, ali kad je devojka otvorila neprijatelju tvravu, bila je izigrana. Naime, kralj Sabinjana je skinuo po dogovoru narukvicu s leve ruke i bacio je prema Tarpeji, a odmah zatim i veliki tit koji je, takoe, drao u levoj ruci. Njegov primer sledili su i ostali Sabinjani, tako da se devojka nala zasuta nakitom i titovima, pod ijim teretom je izdahnula. Drugi kau da je Tarpeja bila kerka Tita Tacija, kojom se Romul nasilno oenio, i da je stoga izdajom elela da se osveti Rimljanima. Pripovedalo se i da je ona izdala otadbinu iz ljubavi 20

Istina i legena o osnivanju Rima

prema lepom sabinjanskom kralju. U jednom predanju, Tarpeja nije mitska, ve istorijska linost; ona je otvorila kapije Kapitola za vreme napada Gala na Rim (390 g. pre n. e.). Po Tarpeji dobila je ime strma stena na junom obronku Kapitola, a tako se zove i danas. Bacanje s te stene u starom Rimu se smatralo naroito sramotnim nainom pogubljenja, na koje su bili osuivani jedino izdajnici. (Danas je Tarpejska stena neto nia nego u starom veku. Dolina pod njom uzdigla se u novijim vremenima navoenjem materijala s gradilita modernog Rima.).

21

arko Kraji

10.
Zahvaljujui Tarpejinoj izdaji Sabinjani su zauzeli Kapitol, a Rimljani su u rasulu beali prema Palatinu, gde se Romul u oajanju obratio Jupiteru za pomo, zavetujui se da e mu podii hram ako zaustavi uzmicanje njegovih ljudi. Vrhovni bog se odazvao ovoj molbi i Rimljani uskoro nadjaae Sabinjane. Sabinjanski vojskovoa Met Kurcije jedva se spasao bekstvom. Na mestu gde su Sabinjani zaustavljeni, Romul je kasnije podigao hram Jupiteru Statoru (Podravaocu). Na kraju, kad je dolo do odluujue bitke izmeu Rimljana i Sabinjana, meu zaraene strane hrabro su stupile otete Sabinjanke, na elu sa Hersilijom. Svojim oevima su doviknule da su one sada majke njihovih unuka i da vie vole da izginu nego da ostanu udovice i siroad. Nakon ovih rei, bojna vreva se stiala, a voe zaraenih strana sklopile su mir od dve drave stvorena je jedna, a udruenim narodima vladali su zajedno Romul i Tit Tacije. Romul je iveo na Palatinu, a Tacije na Kapitolu. Mesto gde je sklopljen sporazum nazvano je Komitij (Comitium), od comire (ujediniti se). Nakon pet godina zajednike vladavine, izmeu Romula i Tacija je dolo do neslaganja, i to kad je Tacije zatitio svoje roake i saplemenike koji su ubili i opljakali izvesne laurentinske poslanike 22

Istina i legena o osnivanju Rima

na putu za Rim. Romul je hteo da kazni ubice, ali je Tacije kaznu odlagao. Ovo je bio jedini sluaj u kome se Romul i Tit Tacije nisu sloili. U svemu ostalom su se ravnali jedan prema drugom to je mogue vie, slono se snalazei se u svim prilikama. Jednog dana, dok je zajedno s Romulom prinosio rtve bogovima u Laviniju, Tit Tacije je bio ubijen od strane roaka ubijenih poslanika. Romul je njegovo telo sveano sahranio na Aventinu na mestu zvanom Armilustrij, prenebregavi potpuno kaznu za ovo ubistvo. Neki dodue kazuju da je grad Laurent, iz straha, izruio Tacijeve ubice, ali da ih je Romul oslobodio reima da se ubistvo iskupljuje ubistvom. Romul je je vladao Rimom 37 godina, kad je savet bogova odluio da mu podari besmrtnost, i dok je (imao je tada pedeset tri godine) vrio smotru vojske na Marsovom polju (Campus Martius), iznenada ga je obavio taman oblak, a na zemlju se spustila strahovita oluja u kojoj je nestao. Rimljani su oplakivali svog vladara sve dok izvesni Julije Prokul nije objavio da mu se Romul javio u snu i da mu je otkrio da je uzdignut na nebo, kao bog Kvirin. Prema jednoj drugoj verziji, Romul je muki ubijen u Senatu, a njegovo raskomadano telo zaverenici su izneli pod svojom odeom.

23

arko Kraji

11.
Nakon Romula, Rimom je vladalo jo est kraljeva: Numa Pompilije, Tul Hostilije, Anko Marcije, Tarkvinije Prisko (Stariji), Servije Tulije i Tarkvinije Superbo (Oholi), koji je 510. g. pre n. e. svrgnut i proteran. Te Romulove naslednike veina istraivaa smatra istorijskim linostima, iako su obavijeni mitolokim velom. Kao celina, istorija rimskog kraljevstva (i poetno razdoblje republike) smatra se legendarnim, a Romul gotovo bez izuzetka mitskom linou. Zanimljivo je da Romulovim imenom poinje i zavrava se istorija antikog Rima. Poslednji rimski (odnosno zapadnorimski) imperator Romul Avgust (Romulus Augustus) spajao je u svom imenu imena prvog legendarnog rimskog kralja i prvog istorijskog rimskog imperatora. Rim je u doba njegove izuzetno kratke vladavine od godinu dana ve bio razruen, opljakan i upola opusteo. Romula Avgusta, koji je jo bio deak, svrgnuo je s trona Odoakar, voa pobunjenih germanskih plaenika iz plemena Skira (476. g. n. e.), i potedeo mu ivot zbog njegove mladosti. Otada je postojalo samo Istono carstvo (Vizantija), sa prestonicom u Konstantinopolju (Carigradu, dananjem Istanbulu). Time se ujedno zavrio prvi veliki period u istoriji oveanstva stari vek, odnosno njen najznaajniji deo antika, a poeo drugi srednji vek (medievij). 24

Istina i legena o osnivanju Rima

ecHo 25