RAPORT

:oo;-:oo8
t
rox 1
R
A
P
O
R
T

:
o
o
;
-
:
o
o
8


v


r
o
x

1
Rok temu dzikowalimy w Raporcie 2005-2006 Kolegom
wykonawcom archeologicznych bada ratowniczych
na stanowiskach zagroonych budow autostrad, drg
ekspresowych i obwodnic miast za twrczy wkad do naszego
wydawnictwa. Dziki Wam autorom publikowanych
sprawozda udao si przywrci do ycia cenn inicjatyw
naszych poprzednikw w postaci kolejnego tomu Raportu,
forum wymiany osigni i dowiadcze uczestnikw wielkiej
naukowej przygody, zmieniajcej oblicze polskiej archeologii.
Pozytywna reakcja badaczy terenowych na nasz apel o
nadsyanie prac do kolejnego tomu tej serii wydawniczej
przerosa najmielsze oczekiwania. Do Raportu 2007-2008
nadesano ponad dwukrotnie wicej artykuw ni do tomu
poprzedniego. Z przyczyn techniczno-organizacyjnych
zostalimy wic zmuszeni do publikacji zgoszonych
materiaw w dwch oddzielnych tomach, z ktrych
pierwszy trzymacie Pastwo w doniach.
Tom drugi ukae si niebawem. Tak ywy udzia tak licznego
grona badaczy w jednej inicjatywie wydawniczej uwaamy za
objaw korzystnego trendu postpujcej integracji rodowisk
archeologicznych naszego kraju.
S K
:sn ,-s-s,-e,aec-c-
3
A-1, A-2, A-8
RAPORT
2007-2008

tom 1
Warszawa 2012
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
4
RAPORT 2007-2008

tom 1
Warszawa 2012
Redaktor
prof. dr hab. Sawomir Kadrow
slawekkadrow@gmail.com
Komitet Redakcyjny
prof. dr hab. Zbigniew Bukowski
prof. dr hab. Bogusaw Gediga
prof. dr hab. Aleksander Koko
prof. dr hab. Janusz Kruk
Redakcja
Narodowy Instytut Dziedzictwa
ul. Szeroki Dunaj 5, 00-255 Warszawa
raport@nid.pl
Tom recenzowali
prof. dr hab. Jerzy Libera
prof. dr hab. Andrzej Rozwaka
Sekretarze redakcji
Micha Bugaj, Zbigniew Misiuk, Jakub Wrzosek
Redakcja jzykowa
Laura Bakalarska, Tadeusz Sadowski,
Micha Bugaj, Zbigniew Misiuk, Jakub Wrzosek
Projekt graficzny i redakcja techniczna
Piotr Berezowski
Opracowanie graficzno-techniczne
Indingo S.C.
Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2012
Zdjcia na okadce
przd fot. I. Dolata-Daszkiewicz (Domasaw, stan. 10-12, gm. Kobierzyce, woj. dolnolskie,
fot. z Archiwum IAiE PAN, Wrocaw)
ty fot. S. Gronek (Bodzia, stan. 1, gm. Lubanie, woj. kujawsko-pomorskie,
fot. z Archiwum IAiE PAN, Pozna)
ISBN 978-83-63260-10-1
Druk ProPrint
Nakad 500 egz.
5
A-1, A-2, A-8
Spis treci
IwonaSobkowiak-Tabaka,JacekKabaciski
11 RatowniczebadaniawykopaliskoweZespouArcheologicznychBadaRatowniczych
przyOrodkuStudiwPradziejowychiredniowiecznychInstytutuArcheologiiiEtnologii
PANwlatach2007-2008natrasachbudowyautostrad
40 Rescue excavation research conducted by the Team for Rescue Archaeological Research of the Centre for
Prehistoric and Medieval Research of the Institute for Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of
Sciences(PAN)inmotorwayconstructionroutesinyears2007-2008
A-1, A-2, A-8
8 Odredakcji
9 FromtheEditors
BaejMuzolf,PiotrKittel,PrzemysawMuzolf
43 Sprawozdaniezpracbadawczychnawielokulturowymkompleksieosadniczym
wmiejscowociSmlsk,stanowisko2/10,gm.Wocawek,woj.kujawskopomorskie
64 ReportonresearchworkinamulticulturalsettlementcomplexinSmlsk,site2/10,Wocawekcommune,
kujawsko-pomorskievoivodeship
WojciechSiciski,DominikPaza,PiotrPapiernik
65 SprawozdaniezbadaarcheologicznychwmiejscowociKruszyn,stanowisko10,
gm.Wocawek,woj.kujawsko-pomorskie,w2008roku
84 ReportonarchaeologicalresearchinKruszyn,site10,Wocawekcommune,kujawsko-pomorskievoivodeship,
carriedoutin2008
IreneuszMarchelak,AnnaNierychlewska,IwonaNowak
85 Badaniaratowniczenastanowisku3wLudwinowie,gm.Wocawek,woj.kujawsko-
-pomorskie,wlatach2007-2008
108 Rescueresearchatthesite3inLudwinowo,Wocawekcommune,kujawsko-pomorskievoivodeship,
carriedoutin2007-2008
RafaBrzejszczak,AnnaWybrzak
109 Sprawozdaniezbadaratowniczychnastanowisku2i2AwkachMajtku,
gm.Krzyanw,woj.dzkie,przeprowadzonychw2008roku
121 Reportonrescueresearchatthesite2and2AinkiMajtek,Krzyanwcommune,dzkievoivodeship,
carriedoutin2008.Raport2007-2008
MarcinBohr,TeresaDobrakowska,MariuszDobrakowski
123 OsadakulturyuyckiejnastanowiskuWyrazw1,gm.Blachownia,woj.lskie
137 ThesettlementoftheLusatiancultureattheWyrazwsite1,Blachowniacommune,lskievoivodeship
MarcinBohr,TeresaDobrakowska,MariuszDobrakowski
139 OsadykulturuyckiejiprzeworskiejnastanowiskuLigotaWonicka1,gm.Woniki,
woj.lskie
162 SettlementsoftheLusatiancultureandthePrzeworskcultureattheLigotaWonickasite1,Wonikicommune,
lskievoivodeship
A-1
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
6
MarcinBohr,TeresaDobrakowska,MariuszDobrakowski
163 BadanianaosadziekulturyuyckiejwWieszowie,stanowisko8,gm.Zbrosawice,woj.lskie
181 ResearchonthesettlementoftheLusatiancultureinWieszowa,site8,Zbrosawicecommune,lskievoivodeship
LucynaDomaska,SewerynRzepecki,PrzemysawMakarowicz,JacekGrski,AdamWawrusiewicz,
ukaszSolecki,KarolinaKot,MagdalenaPiotrowska,MaciejFicyk,MarcinWs
183 Wynikiratowniczychbadawykopaliskowychprzeprowadzonychwlatach2005-2008
nastanowiskuPolesie1,gm.yszkowice,woj.dzkie
214 Resultsofrescueexcavationresearchcarriedoutinyears2005-2008atthePolesiesite1,yszkowicecommune,
dzkievoivodeship
JustynSkowron,Piotrwitkiewicz
217 Wynikibadawykopaliskowychwykonanychw2008rokuwZajrzewie,stanowisko1,
gm.Dmosin,woj.dzkie
236 Resultsofexcavationresearchcarriedoutin2008inZajrzew,site1,Dmosincommune,dzkievoivodeship
Piotrwitkiewicz,PaweZawilski
237 Wynikibadaarcheologicznychprzeprowadzonychw2008rokuweWrzeczku,stanowisko1,
gm.yszkowice,woj.dzkie
253 Resultsofarchaeologicalresearchcarriedoutin2008inWrzeczko,site1,yszkowicecommune,dzkievoivodeship
MonikaMarciniak,ArturStanisawski
255 BadaniaarcheologicznenatrasiebudowyautostradyA-4nastanowiskuSadkw3,
gm.KtyWrocawskie,woj.dolnolskie,wlatach2005-2009
278 ArchaeologicalresearchontheA-4motorwayconstructionrouteattheSadkwsite3,KtyWrocawskiecommune,
dolnolskievoivodeship,in2005-2009
JustynaKolenda,KrystianChrzan
281 Wczesnoredniowiecznaosadanastanowisku3wSadkowie,gm.KtyWrocawskie,
woj.dolnolskie.BadanianatrasiebudowyautostradyA-4wlatach2005-2009
300 Theearlymedievalsettlementatthesite3inSadkw,KtyWrocawskiecommune,dolnolskievoivodeship.
ResearchontheA-4motorwayconstructionroutein2005-2009
PaweJarosz,AnitaSzczepanek,MarcinWooszyn
303 Ratowniczebadaniawykopaliskowenastanowiskach6i8wZakrzowcu,gm.Niepoomice,
woj.maopolskie,w2007roku
320 Rescueexcavationresearchatsites6and8inZakrzowiec,Niepoomicecommune,maopolskievoivodeshipin2007
PrzemysawDulba,JerzyOkoski,MarcinM.Przybya,MagdalenaSuchorska-Rola
321 OstatniesezonybadanatereniekompleksustanowiskZagrze2Stanitki26,
gm.Niepoomice,woj.maopolskie
341 LastseasonsofresearchintheterritoryofthecomplexofZagrze2Stanitki26sites,Niepoomicecommune,
maopolskievoivodeship
JerzyOkoski
343 Badanianastanowisku3wyrakowie,gm.loco,pow.dbicki,woj.podkarpackie,
wlatach2007-2008
365 Researchatthesite3inyrakw,lococommune,Dbicacounty,podkarpackievoivodeship,in2007and2008
MirosawFurmanek,MirosawMasoj,JerzyPiekalski
367 WynikibadaratowniczychprowadzonychprzezInstytutArcheologiiUniwersytetu
WrocawskiegowzwizkuzbudowAutostradowejObwodnicyWrocawia
393 ResultsofrescueresearchconductedbytheInstituteofArchaeologyoftheUniversityofWrocawinconnection
withtheconstructionoftheMotorwayRing-RoadofWrocaw
A-8
A-4
A-2
7
A-1, A-2, A-8
Leszekygado
395 NowaWieWrocawska13badaniaosadyzmodszegookresuprzedrzymskiego
naobwodnicyWrocawia
409 NowaWieWrocawska13researchonasettlementfromthelatepre-Romanperiodonthering-roadofWrocaw
BogusawGediga
411 Ratowniczebadaniawykopaliskowenastanowiskach10,11,12wDomasawiu,
gm.KobierzycenaDolnymlsku,wlatach2006-2008
419 Rescueexcavationresearchatsites10,11and12inDomasaw,Kobierzycecommune,dolnolskievoivodeship,
inyears2006-2008
MartaMozgaa,TomaszMurzyski
421 OsadnictwoneolitycznenastanowiskachDomasaw10,11,12,gm.Kobierzyce
428 Neolithicsettlementatsites10,11and12inDomasaw,Kobierzycecommune
AnetaBuchner
429 Kompleksosadowyludnocikulturyunietyckiejzwczesnejepokibrzunastanowisku
Domasaw10,11,12,gm.Kobierzyce
443 ThesettlementcomplexofthepopulationofthenticeculturefromtheEarlyBronzeAgeattheDomasaw
site10,11,12,Kobierzycecommune
MarekAnioa,KrzysztofNowaczyk,LubomiaNowaczyk,AgnieszkaZarzycka
445 CmentarzyskoludnocikulturyuyckiejzepokibrzunastanowiskachChrzanw4
orazDomasaw10-12,gm.Kobierzyce,woj.dolnolskie
460 AgraveyardofthepopulationoftheLusatianculturedatingbacktotheBronzeAgeattheChrzanwsite4and
theDomasawsite10-12,Kobierzycecommune,dolnolskievoivodeship
AnnaJzefowska,Dagmaraaciak
463 Cmentarzyskoludnocikulturyuyckiejzwczesnejepokielazanastanowisku
Domasaw10-12,gm.Kobierzyce
482 ThegraveyardofthepopulationoftheLusatianculturefromtheEarlyIronAgeattheDomasawsite10-12,
Kobierzyce commune
Leszekygado,LidiaKamyszek,MonikaMarciniak,GrzegorzSuchan
483 Osadnictwokulturylateskiejikulturyprzeworskiejnastanowisku10-12wDomasawiu,
gm.Kobierzyce,woj.dolnolskie
507 SettlementsoftheLaTnecultureandthePrzeworskcultureatthesite10-12inDomasaw,Kobierzycecommune,
dolnolskievoivodeship
MagorzataByrska-Fudali,MarcinM.Przybya
509 Badaniaratowniczenastanowisku2wModlniczce,gm.WielkaWie
550 Rescueresearchatsite2inModlniczka,WielkaWiecommune
PaweJarosz,EwaWodarczak,PiotrWodarczak
555 RatowniczebadaniaautostradowewdolinieWisyKrakw-Bieanw,stanowisko33
575 Motorway-relatedarchaeologicalrescueworksintheVistulaValleyKrakw-Bieanw,site33
SylwesterCzopek,DariuszNiemasik,WojciechPasterkiewicz
577 Wstpnewynikibadawykopaliskowychprzeprowadzonychnastanowisku117wRzeszowie
zlokalizowanymnaobwodnicymiasta
593 Preliminaryresultsofexcavationresearchcarriedoutatthesite117inRzeszwlocatedonthecityring-road
595 PamiciJerzegoOkoskiego(1958-2012)
596 InmemoryofJerzyOkoski(1958-2012)
S-7
DK-19
139
A-1
R
atownicze badania wykopaliskowe na stanowisku
Ligota Wonicka 1 (AZP 91-47/9), gm. Woniki,
woj. lskie (Ryc. 1) prowadzone byy w zwizku z pla-
nowan budow autostrady A-1 na odcinku Rzsawa-
Pyrzowice. Prace przeprowadzio konsorcjum frm
Arche-Narnia-Archgeo od 18 marca do 4 sierpnia 2008
roku (Dobrakowska et al. 2008). Badania prowadzili:
mgr Teresa Dobrakowska (kierownik), mgr Mariusz
Dobrakowski, mgr Piotr Janczewski oraz mgr Pawe
Kraus z zespoem. Materia zabytkowy pozyskano ju
w trakcie bada powierzchniowych w 1994 roku da-
towa on nowoodkryte stanowisko na okres wpyww
rzymskich i wczesne redniowiecze (Gliski et al. 1994a;
1994b). Badania sondaowo-powierzchniowe prowa-
dzone w latach kolejnych (2000, 2001, 2004, 2005)
doprowadziy do zarejestrowania warstwy kulturo-
wej, 6 obiektw wziemnych kultury przeworskiej oraz
Osady kultur uyckiej i przeworskiej na stanowisku
Ligota Wonicka 1, gm. Woniki, woj. lskie
Marcin Bohr
*
, Teresa Dobrakowska
**
, Mariusz Dobrakowski
pozyskania materiaw datowanych na okres pradziejw,
neolitu (?), wpyww rzymskich, wczesnego rednio-
wiecza i nowoytny (Holc 2000; Bednarczyk et al. 2001;
Modkowska-Przepirkowska et al. 2005).
W trakcie szerokopaszczyznowych bada w 2008
roku cznie udao si przebada obszar 4,1 ha, w re-
zultacie czego zarejestrowano 1441 obiektw wziem-
nych (Ryc. 2). Na stanowisku mona wydzieli 5 faz
osadniczych: epoka kamienia (reprezentowana jedy-
nie symbolicznie przez 2 artefakty krzemienne), okres
rozwoju kultury uyckiej (82 obiekty), okres rozwoju
kultury przeworskiej (faza najsilniej zaznaczona 339
obiektw) oraz ladowo okres pnoredniowieczny
i wczesna nowoytno (4 obiekty). 22 obiekty uda-
o si datowa jedynie w ramach okresu pradziejw.
Znaczna cz obiektw nie bya moliwa do wydatowa-
nia. W 433 obiektach znajdowa si ruchomy materia
Abstract
Bohr M., Dobrakowska T., Dobrakowski M. 2012. Setlements of the Lusatian culture and the Przeworsk culture at the Ligota
Wonicka site 1, Woniki commune, lskie voivodeship. Raport 2007-2008 (1). Warszawa, 139-162.
Te article presents results of archaeological research carried out on the route of construction of the A-1 motorway at the Ligota Wonicka site 1
(AZP 91-47/9), Woniki commune, lskie voivodeship. Te total area of 4.1 ha was examined, and 1.441 ground-embedded objects were regis-
tered. Te discovered materials are connected with the Stone Age (2 artefacts), the Lusatian culture (82 objects), the Przeworsk culture (339 ob-
jects), the late medieval period and the modern period (4 objects) and the primeval history in its general sense (22 objects). Te fully examined
small setlement of the Lusatian culture is dated at the end of the Bronze Age and the beginning of the Early Iron Age. Among objects discovered
on it there were light semi-dugout buildings and the alleged deposit. Apart from ceramic ware, a sandstone casting mould and a bronze sickle
were discovered. Among objects registered on the setlement of the Przeworsk culture from the Late Roman Period and the Early Migration
Period there were post and beam buildings, hearths, limestone rock roasting kilns and a two-chamber potery kiln.
Keywords: rescue excavation research, setlement of the Lusatian culture, setlement of the Przeworsk culture, casting mould, two-chamber
potery kiln
* Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wydzia Zamiejscowy w Tomaszowie Lubelskim, ul. Lwowska 80, 22-600 Tomaszw Lubelski,
e-mail: marcin.bohr@gmail.com
** Arche, e-mail: arche.dobrakowska@wp.pl
raport 2007-2008 (1). Warszawa 2012, 139-162
isbn 978-83-63260-10-1
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
140
archeologiczny cznie pozyskano 4532 fragmenty ce-
ramiki oraz nieliczne zabytki wykonane z innych surow-
cw, gwnie kamienia (21 przedmiotw), w tym krze-
mieni (5), a ponadto metali (18 zabytkw) oraz polep
(41 grudek).
Pod wzgldem geografcznym badana osada pooo-
na jest w obrbie mezoregionu Wyyny lskiej, w cen-
tralnej czci Progu Wonickiego (Kondracki 2002,
189). Stanowisko zlokalizowane jest w strefe plejstoce-
skich piaszczystych teras i suchych dolin denudacyjnych,
na skonie grzbietu o charakterze wododziau (Traczyk
2009). W bezporedniej okolicy wystpuj wzgldnie
sabe gleby wytworzone na wirach i piaskach sabogli-
niastych, glinach oraz piaskach naglinowych i lekkich
glinach zwaowych (Atlas..., 14-15; Mierzwiski 1997,
mapa 12). Osada pooona jest nad jednym z prawych
dopyww Ligockiego Potoku, dopywu Maej Panwi,
na poudniowo-zachodnim stoku niewielkiego wynie-
sienia terenowego (Ryc. 1). Na archiwalnych mapach
lewy brzeg cieku jest uksztatowany w formie skarpy,
jego dolinka stanowi moga naturaln granic zasigu
osady. Obiekty rozmieszczone s praktycznie na ca-
ej powierzchni objtej badaniami, jednake z wyra-
n ich koncentracj mamy do czynienia w centralnej
i wschodniej partii wykopu tu wanie znajdowao si
centrum odkrytych osad. Udao si przebada niemal
cae stanowisko, poza jego peryferiami i czci wschod-
ni. Niwelacje poziomw stropw obiektw wahaj
si w granicach okoo 320 m n.p.m. w czci poudnio-
wo-zachodniej i zachodniej wykopu (bliszej ciekowi
wodnemu), po wartoci sigajce niemale 330 m n.p.m
w czci pnocno-wschodniej, bliszej kulminacji tere-
nowej, najczciej przyjmujc wartoci 324-327 m n.p.m.
Rnica poziomw na terenie stanowiska jest znaczna,
osigajc warto 10 m. Licznie na stanowisku zareje-
strowano ostrokrawdzisty gruz wapienny. Miejscami
skupiska gruzu tworzyy wyrany poziom.
Artefakty krzemienne zwizane z epok kamienia
wystpoway poza obiektami. Wrd nich znajduje si
mikrolityczny rdze wirowo-odupkowy ze zmienio-
n orientacj, wykonany z narzutowego krzemienia.
Artefakt ten naley wiza z bliej nieokrelonym epizo-
dem osadniczym ze rodkowego okresu epoki kamienia
za analiz materiau krzemiennego autorzy serdecznie
dzikuj panu dr J. Bronowickiemu. Drugi z artefaktw
to niewielki wirowiec jednoboczny wykonany z krze-
mienia czekoladowego. Formy tego rodzaju s najbar-
dziej charakterystyczne dla krgu kultury ceramiki
sznurowej. Uyty do produkcji surowiec czekoladowy
wydaje si wskazywa na zwizek z maopolsk prowin-
cj osadnictwa tej kultury.
Niewielka osada kultury uyckiej przebadana zo-
staa w caoci. Odkryto 82 obiekty tej kultury oraz 667
fragmentw ceramiki. Obok jam zarejestrowano doki
posupowe, a take relikty lekkich budynkw. Ze wzgl-
du na ksztat zachowanej partii obiektu, jego rozmia-
ry, wielko, ilo i charakter odkrytego w wypenisku
materiau, jako budynki zinterpretowa naley obiekty
901 i 1341. Pierwszy z nich mia w rzucie poziomym
ksztat nieregularny, zbliony do owalnego, zoriento-
wany po osi pnoc-poudnie i wymiary 230 135 12
cm. Obiekt 1341 mia ksztat nieregularny, zbliony do
owalu zorientowanego po osi wschd- zachd i wymia-
ry 290 206 36 cm. W poudniowo-wschodniej cz-
ci obiektu zlokalizowany by niewielki kolisty obiekt
1341a o rednicy okoo 30 cm by moe pozostao
Ryc. 1. Ligota Wonicka,
stan. 1, gm. Woniki,
woj. lskie. Lokalizacja
stanowiska
Fig. 1. Ligota Wonicka, site 1,
Woniki commune, lskie
voivodeship. Location of
the site
141
A-1
Ryc. 2. Ligota Wonicka, stan. 1,
gm. Woniki, woj. lskie. Zbiorczy
plan obiektw archeologicznych
(opr. T. Dobrakowska)
Fig. 2. Ligota Wonicka, site 1,
Woniki commune, lskie
voivodeship. A collective plan of
archaeological objects (prepared
by T. Dobrakowska)
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
142
1983, 151). Osad co jaki czas opuszczano, by powrci
po okresie regeneracji okolicznego rodowiska (np. po-
nownym uynieniu gleb), za lekkie konstrukcje wzno-
szono czsto w bezporednim ssiedztwie niedawno
opuszczonych. Obiekty kultury uyckiej zlokalizowane
s w rodkowej czci wykopu w centralnej partii osa-
dy wielofazowej. Nie tworz tu jakich wyraniejszych
skupisk, lecz wystpuj raczej w rozproszeniu.
Materia zabytkowy kultury uyckiej stanowi silnie
rozdrobniona ceramika dwch kategorii kuchenno-
gospodarcza i stoowa. Najczciej spotykan barw
powierzchni jest brunatna, brunatno-pomaraczowa
oraz rne odcienie i porednie pomidzy barw poma-
raczow i brzow. Stoowe czerpaczki i miseczki maj
kolor ciemnoszary lub szaro-czarny, a nawet czarny.
Praktycznie nigdy wypa nie ma charakteru dogbnego,
w zwizku z czym mamy do czynienia z niejednorodno-
ci barwn przeamw. Domieszk stanowi piasek lub
tucze, w przypadku naczy kuchennych niesortowa-
ny (ziarna rednicy 1-3 mm), w przypadku ceramiki sto-
owej drobny i jednolity frakcyjnie (0,5-1 mm rednicy).
Ornamenty wystpuj rzadko: spotka mona typowe
dla zdobnictwa kultury uyckiej obki, uki, koliste
zagbienia, guzki, plastyczne wystpy na krawdzi wy-
lewu (Ryc. 3). Wylewy wikszoci naczy wychylane
s lekko na zewntrz i niepogrubione. Czsto spotka
mona rwnie pionowe ustawienie partii wylewowej
lub nawet lekkie zachylenie do wntrza. Niektre z wy-
leww maj nieco pocienione krawdzie, krawdzie
innych s uksztatowane pasko. W wikszoci przy-
padkw naczynia kultury uyckiej charakteryzuj si
agodnym proflowaniem, zblionym do esowatego, co
dotyczy w szczeglnoci form garnkowatych. Nieco
inaczej, si rzeczy, uksztatowane s cianki naczy
misowatych czy czerpaczkw przewaa tutaj forma
ukowata, mniej lub bardziej agodna. rodek den nie-
ktrych mniejszych naczy jest delikatnie wklsy, po-
zostae zachowane fragmenty den s niewyodrbnione.
Dominuj fragmenty garnkw esowatych, jajowatych
i workowatych. Formy takie na Grnym lsku szcze-
glnie czste s w V okresie epoki brzu i w okresie
halsztackim, sporadycznie wystpujc na wczeniej da-
towanych stanowiskach (Gedl 1962, 30, zestawienie 15).
Obok garnkw wystpuj misy o ukowatych ciankach.
Misy pkuliste o brzegach nachylonych do wewntrz,
szczeglnie formy mniejsze, charakterystyczne s gw-
nie dla okresu halsztackiego (por. abdy-Przyszwka,
pow. gliwicki Dobrzaska-Szydowska, Gedl 1962,
ryc. 14:b; Durczewski 1948, 55). Wiksze formy maj
nieco szerszy zakres chronologiczny, obejmujcy te
modsze fazy epoki brzu (Gediga 1967, 150; por. np.
po wkopaniu supa. Powysze obiekty stanowi zag-
bione w podoe partie uytkowe lekkich konstrukcji
w typie pziemiankowym. Tego typu szaasy maj za-
zwyczaj kolisty lub zbliony do kolistego zarys i znane
s z innych osad kultury uyckiej. Dach czsto opiera
si na supie wkopanym w centrum obiektu, podobnie
jak w obiekcie 1341 (por. Lasak 2001, ryc. 84). W pew-
nych sytuacjach konstrukcja dachu moga by wsparta
bezporednio na gruncie. Najprawdopodobniej zastoso-
waniem jako dominujcej wanie tej techniki oraz prze-
wag budowli szaasowych (lekkich konstrukcji) tuma-
czy mona tak niewielk ilo polepy konstrukcyjnej,
pozyskanej w trakcie prac. Budynki kultury uyckiej
wystpuj w centralnej partii wykopu i jednoczenie
osady, w pewnym oddaleniu od siebie, stanowic wraz
z ssiadujcymi z nimi obiektami oddzielne kompleksy.
Jako jamy zasobowe, zawierajce w wypeniskach
liczny materia ceramiczny, zinterpretowano obiekty
157 i 299. Na uwag zasuguje obiekt 141, zlokalizowa-
ny w samym centrum osady, w rzucie poziomym kolisty,
o rednicy ok. 40 cm, w przekroju idealnie pkolisty,
o gbokoci sigajcej ok. 20 cm. W jego wypeni-
sku zarejestrowano liczne fragmenty ceramiki, w tym
praktycznie w caoci zachowane naczynie wazowate
(Ryc. 3:a). By moe w tym wypadku mamy do czynie-
nia z depozytem. Znaleziska caych naczy na osadach
kultury uyckiej nie s liczne, aczkolwiek w ostatnim
czasie rejestrowane coraz czciej. Najczciej odkrywa
si wkopane w warstw uytkow stanowiska naczynia
zasobowe. Z kolei naczynia mae, w szczeglnoci wy-
kwintna cienkocienna ceramika stoowa, z jak mamy
do czynienia w naszym wypadku, wystpuje zdecydo-
wanie rzadziej. Obiekty z caymi naczyniami stoowy-
mi maj najprawdopodobniej pozautylitarny, religijny
charakter wedug niektrych badaczy stanowi one
miejsca skadania ofar, przede wszystkim z poywie-
nia (por. Beilke-Voigt 2007, 258). Wskazujc analogie
wspomnie mona chociaby o znalezisku garnka usta-
wionego do gry dnem oraz naczynia przykrytego pyt
kamienn z osady w Nowej Wsi 2, powiat bolesawiecki
(Burdukiewicz, Furmanek 2007, 93, 94).
Lekka konstrukcja budynkw oraz maa ilo
obiektw kultury uyckiej sugeruje, e na stanowisku
w Ligocie odkryto niewielk osad, by moe krtko-
trwa, w rodzaju obozowiska. Prawdopodobnie udao
si przebada cay jej zasig, aczkolwiek majc na uwa-
dze jej charakter, nie mona wykluczy wystpowania
kolejnych obiektw take w strefe zlokalizowanej na
wschd od wykopu badawczego. Brak palenisk o sta-
ym charakterze, wykonanych z kamieni i gliny, moe
przemawia za sezonowoci osady (por. Michalski
143
A-1
Ryc. 3. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie. Ceramika z obiektw kultury uyckiej: (a) 141; (b) 94; (c) 134;
(d) 1341; (e) 418; (f) ar F17; (g) 1376; (h) 134; (i) 1341; (j) 157; (k) 1219; (l) 296; (m) 1572; (n) 335; (o) 630; (p) 124;
(r) 80; (s) 639; (t) 229 (rys. A. Komisarczuk, fot. M. Bohr)
Fig. 3. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie voivodeship. Ceramic ware from objects of the Lusatian culture:
(a) 141; (b) 94; (c) 134; (d) 1341; (e) 418; (f) are F17; (g) 1376; (h) 134; (i) 1341; (j) 157; (k) 1219; (l) 296; (m) 1572;
(n) 335; (o) 630; (p) 124; (r) 80; (s) 639; (t) 229 (drawing by A. Komisarczuk, photo by M. Bohr)
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
144
Ryc. 4. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie: (a-d) piaskowcowa forma odlewnicza, ar G16; (e-g) oseka/gadzik,
z obiektu 639; (h-i) rozcieracz z obiektu 69 (fot. M. Bohr)
Fig. 4. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie voivodeship: (a-d) sandstone casting mould, are G16;
(e-g) whetstone/plane from the object 639; (h-i) grinder from the object 69 (photo by M. Bohr)
145
A-1
Stary leszw 17, pow. wrocawski Kopiasz 2003,
ryc. 20:1). Misy o ciankach proflowanych spotyka-
ne s gwnie na stanowiskach z V okresu epoki brzu
i w okresie halsztackim (Gediga 1967, 79-92). Inne typy
naczy kultury uyckiej zarejestrowane w trakcie bada
to talerze krkowate i czerpaczki. Z wypeniska obiek-
tu 229 pochodzi fragment misy o zachylonej do wntrza
krawdzi wylewu i ukowatej ciance. Jej powierzchnia
zdobiona jest motywem lecej litery S, wykonanym
przy pomocy stempelka (Ryc. 3:t). Identyczny motyw,
przewanie w wersji pojedynczej, nie zwielokrotnionej,
wystpuje na brzowych naczyniach etruskich, mi-
dzy innymi odkrywanych w kontekcie wczesnolate-
skich, bogato wyposaonych grobw (np. w Rascheid,
Psku-Hradit por. Schnfelder 2001, ryc. 9:2, 10:2).
Motyw taki obecny jest take na naczyniach kultury
lateskiej przykad moe stanowi fragment z miej-
scowoci Pawowiczki, powiat Kouchowski, zwizany
z najstarsz faz osadnictwa celtyckiego ( Jahn 1931, ryc.
38, 33-34, 75). Motyw stojcych liter S znany jest z kolei
z Raciborza-Ocic, pow. raciborski ( Jahn 1931, ryc. 69).
Podobny wtek umieszczony w strefe na barku i pod
wylewem naczynia wystpi w Manasterzu, stanowi-
sko 6, woj. podkarpackie. Taki ornament stempelkowy
charakterystyczny jest dla krgu kultur Penievo
Basarabi Babadag III (Godlewski 2001, 50, tab. 18:11).
Fragment odkryty w Ligocie Wonickiej w omawianym
kontekcie rzuca bardzo ciekawe wiato na zagadnienie
kontaktw interkulturowych spoecznoci zamieszkuj-
cej osad.
Zabytki pozaceramiczne kultury uyckiej to trzy
kamienne rozcieracze oraz piaskowcowa forma odlew-
nicza (Ryc. 4). Ten ostatni zabytek ma form prostopa-
dociennego bloczka o wygadzonych ciankach, z kt-
rych jedna ulega deformacji i spieczeniu (Ryc. 4:a-d).
Na powierzchni pracujcej widoczny jest szcztkowo
zachowany ryt negatywowy odlewanego przedmiotu
w formie lekko ukowatej linii, od ktrej pod pewnym
ktem odchodzi boczny wystp. Negatyw wykonany
zosta niezbyt starannie, poniewa na linii przebiegu
rytu widoczny jest uskok. W miejscu tym gromadzi
si roztopiony metal, wlewany od strony lejkowato
uksztatowanego ujcia formy. Wlewanie surowca (by
moe na skutek zatoru) odbywao si take od drugiej
strony formy. Kontakt metalu z piaskowcem doprowa-
dzi do jego przebarwienia na kolor ciemnoczerwony.
W trakcie uytkowania formy pka ona na skutek dzia-
ania wysokiej temperatury w najsabszym miejscu, tzn.
wzdu rowkowatego zagbienia. Z wypeniska obiek-
tu 54 pochodzi fragment brzowego noa lub sierpa.
Cz pracujca uksztatowana jest ukowato i zwa
si ku partii sztychowej, partia tylca wyranie waecz-
kowato pogrubiona, rwnolegle do niej biegn dwa u-
kowate obki oddzielone niskim waeczkiem (Ryc. 5).
Zabytek zaopatrzony jest w rynienkowato uksztatowa-
ne zagbienie o przebiegu rwnolegym do tylca taki
sposb uksztatowania powierzchni zabytku wystpuje
praktycznie wycznie w przypadku sierpw (por. Gedl
1995, tab. 1-21), nie spotykane jest za w przypadku noy
(por. Gedl 1984, tab. 1-17). Brzowe sierpy pojawiaj
si na ziemiach polskich na pocztku III okresu epoki
brzu, trwajc a po okres halsztacki D, najczciej wy-
stpujc jednak na stanowiskach z IV i V okresu epoki
brzu (Gedl 1995, 11-15, tab. 78). Najliczniej sierpy wy-
stpuj na terenach Dolnego lska, Ziemi Lubuskiej,
Wielkopolski i Pomorza Zachodniego, ale obecne s
rwnie na stanowiskach grnolskich (Gedl 1995,
tab. 38).
Najsilniej zaznaczon faz zasiedlenia stanowiska 1
w Ligocie Wonickiej jest osada kultury przeworskiej,
datowana na modszy i pny okres rzymski oraz wcze-
sny okres wdrwek ludw. Z faz t wie si 339 zabyt-
kw nieruchomych. Wrd zadokumentowanych obiek-
tw znajduj si zarwno zrnicowane konstrukcyjnie
pozostaoci budynkw, obiekty zwizane z utrzymywa-
niem ognia, szereg jam i dokw posupowych, a take
Ryc. 5. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie.
Brzowy sierp z obiektu 54 (fot. M. Bohr)
Fig. 5. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie
voivodeship. A bronze sickle from the object 54
(photo by M. Bohr)
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
146
wykopu, gdzie udao si zarejestrowa centraln cz
osady (Ryc. 2). Wydaje si, e obiekty ukadaj si tu
w ukad owalny, pozostawiajc pomidzy sob prze-
strze do wypenienia przez obiekty o innej funkcji.
Z mniejsz ich koncentracj mamy do czynienia w bar-
dziej pnocnej czci wykopu, gdzie spotykamy obiek-
ty 1144, 1020, 1021, 1685. Pooony wrd obiektw
produkcyjnych obiekt 1604 mg w jaki sposb by
zwizany z ich obsug.
Specyfk stanowiska jest bardzo maa ilo zabyt-
kw nieruchomych, ktre mona zinterpretowa jako
paleniska nie zwizane z procesem produkcyjnym. S
to obiekty: 366, 478, 533, 84, 1020 i 1685/6, przy czym
ostatnie trzy zlokalizowane byy we wntrzach budyn-
kw. Duy stopie zniszczenia partii stropowych innych
budynkw i obecno w ich wypeniskach kamieni, cza-
sem rwnie przepalonych, pozwala sdzi, e w rzeczy-
wistoci takich urzdze byo pierwotnie wicej.
W trakcie bada udao si odkry kilka piecw
praalniczych. Ta kategoria zabytkw nieruchomych
charakteryzuje si regularnym ksztatem zblionym
do prostokta o mniej lub bardziej zaokrglonych na-
ronikach. Obiekt 227 mia niemal idealnie kwadrato-
wy zarys rzutu poziomego, o wymiarach 120 130cm
i wannowaty przekrj sigajcy gbokoci 40 cm (Ryc.
8). cianki obiektu nosz wyrane lady ognia i s prze-
palone na kolor pomaraczowy; w wypenisku wyst-
puj liczne fragmenty wgli drzewnych oraz kamienie,
zarwno zwietrzae, jak i pozbawione ladw dziaania
ognia. Relikt kolejnego praaka stanowi obiekt 254. Ma
on podobnie jak powyszy regularny ksztat prostokta
o wymiarach 120 140 cm i wannowaty przekrj si-
gajcy gbokoci 30 cm. Wyranie widoczne jest prze-
palenie gruntu w strefe cianek obiektu. W wypenisku
zarejestrowano fragmenty wgli drzewnych oraz ka-
mienie, a take fragment ceramiki kultury przeworskiej.
Obiekt 561 stanowi przykad praaka wykorzystanego
wtrnie jako jama odpadkowa. Obiekt charakteryzuje
si idealnie prostoktnym ksztatem, orientacj po osi
wschd-zachd i wymiarami 130 90 cm przy gbo-
koci 30 cm oraz wannowatym proflem. Wypenisko
obiektu stanowi warstwa prchnicy przesyconej okru-
chami skay wapiennej rnej wielkoci, oprcz tego
w wypenisku nie stwierdzono wystpowania datowni-
kw. Obiekty 633, 887, 1004 , 1006, 1007, 1009 wyko-
rzystane zostay najprawdopodobniej jako jamy odpad-
kowe, wypenione rumoszem wapiennym, nie mona
jednak wykluczy, e stanowiy one relikty kolejnych
piecw. Jeeli wemiemy pod uwag charakter odkry-
tych przez nas obiektw produkcyjnych i zdamy sobie
spraw z atwego dostpu na terenie stanowiska do
bardzo interesujce obiekty o charakterze produkcyj-
nym, w tym dwukomorowy piec garncarski.
Jako relikty budynkw zinterpretowano obiekty 66,
84, 159, kompleks obiektu 209, 316, 333, 402, 413, 424,
kompleks obiektu 1020, 1021, 1062, 1144, 1423, 1604,
1636, 1685, 1780. Zdecydowanie przewaa orientacja
duszych cian budynkw wzdu linii wschd-zachd
z lekkimi tylko odchyleniami (Ryc. 6, 7). W ten sposb
posadowione byy budynki 66, 159, 209, 424, 1020, 1021,
1062, 1144, 1423, 1604, 1685/6. Sytuacja taka znajduje
zreszt liczne analogie na innych stanowiskach kul-
tury przeworskiej (por. Michaowski 2003, tab. 1-40;
Jadczykowa 1981). Dwa budynki zorientowane byy
duszymi bokami po osi pnoc-poudnie (obiekty
333 i 413) oraz poudniowy zachd-pnocny wschd
(obiekty 84, 402). Obiekt 316 charakteryzowa si ko-
listym zarysem, natomiast obiekt 1780 zarysem kwadra-
towym, ze supem w czci centralnej. Prawdopodobnie
dwa ostatnie z wymienionych obiektw miay analo-
giczn konstrukcj symetrycznego dachu, by moe
czciowo wspierajcego si bezporednio na podou.
Zdecydowana wikszo budynkw wzniesiona zostaa
w konstrukcji opierajcej si na rnie rozmieszczonych
i zachowanych w rnym stanie supach. Supy te zloka-
lizowane byy przede wszystkim w obrbie wypeniska,
zarwno w linii cian budynkw. jak i w jego wntrzu,
niekiedy na osi symetrii. W przypadku obiektu 1685
mamy do czynienia ze supami zarejestrowanymi ju
poza zasadnicz czci wypeniska. Niewielka odle-
go pomidzy dokami posupowymi sugeruje, e naj-
czciej stosowan przy wznoszeniu budynkw techni-
k bya konstrukcja sumikowo-tkowa. W przypadku
obiektw bez wyranych ladw supw nie moemy
wykluczy zastosowania konstrukcji zrbowej w tych
wypadkach zachowuje si jedynie najintensywniej uyt-
kowana partia wypeniska. Prawdopodobne jest rw-
nie stosowanie na stanowisku w Ligocie lejszych kon-
strukcji plecionkowych. Dominuj obiekty o ksztatach
zblionych do prostokta o zaokrglonych naronikach,
drugie w kolejnoci s obiekty owalne. Powierzchnia
uytkowa budynkw (o ile mona j rekonstruowa
na podstawie zachowanych ladw wypenisk) wynosi
najczciej 15-20 m, aczkolwiek mona spotka obiekty
znacznie mniejsze (np. obiekt 1604), ale take t war-
to przekraczajce (obiekt 333 43 m). Inwentarz
obiektw stanowi przede wszystkim liczne fragmenty
ceramiki, ktrych ilo dochodzi do ponad 100 sztuk,
a ponadto fragmenty kamieni arnowych, przliki
i przedmioty metalowe. Jeeli chodzi o rozkad bu-
dynkw na przestrzeni stanowiska, mona stwierdzi,
e wystpuj one przede wszystkim w centralnej czci
147
A-1
wkopywane byy w podoe bez potrzeby wzmacnia-
nia cianek bocznych. Zarwno jeeli chodzi o ksztat,
wielko, jak i szczegy konstrukcyjne, obiekty z Mys-
owic-Imielina oraz Ligoty Wonickiej stanowi nie-
male bliniacze kompleksy. Warto w tym miejscu
nadmieni, e zesp 15 piecw z elementami kamien-
nymi odkryto w trakcie bada pooonego w okolicach
Czstochowy stanowiska w Drochlinie 3, pow. czsto-
chowski (Kaczanowski, Madyda-Legutko 1989). Na
osadzie w Mysowicach-Imielinie mona analogicznie
Ryc. 6. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie. Rzut poziomy i przekrj budynku 209 i obiektw towarzyszcych.
Legenda: (1) ta glina; (2) popielata glina; (3) brunatna prchnica; (4) brunatna prchnica z glin; (5) ciemnobrunatna
prchnica; (6) wypenisko piaszczyste; (7) jasnobrunatna prchnica; (8) przepalona warstwa gruntu/gliny; (9) szara prchnica.
Oznaczenia na rycinie dotycz take pozostaych rycin obiektw (rys. A. ukaszewska)
Fig. 6. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie voivodeship. A horizontal view and a cross-section of the building
209 and auxiliary objects. Legend: (1) yellow clay; (2) ashen clay; (3) dark brown humus; (4) dark brown humus with clay;
(5) dark brown humus; (6) sandy fll; (7) light brown humus; (8) burnt layer of soil/clay; (9) grey humus. Designations on the
drawing refer also to other drawings of objects (drawing by A. ukaszewska)
rumoszu wapiennego (wapienie wonickie), to bardzo
szybko narzuca nam si skojarzenie z osad produk-
cyjn kultury przeworskiej w Mysowicach-Imielinie,
pow. mysowicki. Mysowickie piece praalnicze maj
najczciej prostoktny zarys rzutu poziomego i pa-
skodenne przekroje (Tomczak 1993, rys. 4-26). cianki
tego typu obiektw, o wymiarach najczciej okoo 100
150 cm, nosz lady przepalenia (Tomczak 1993, rys.
11, 12). W ich wypeniskach znajdowano do kilkudzie-
siciu fragmentw wypraonej skay dolomitowej. Jamy
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
148
Ryc. 7. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie.
Rzut poziomy i przekrj kompleksu obiektu 1020
(rys. A. ukaszewska)
Fig. 7. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie
voivodeship. A horizontal view and a cross-section of the
complex of the object 1020 (drawing by A. ukaszewska)
jak na stanowisku w Ligocie wydzieli obiekty wype-
nione rumoszem skalnym wypraonymi okruchami
dolomitu, stanowice jamy z resztkami produkcyjnymi
lub jamy z resztkami przylegajce do piecw praalni-
czych, o znacznych bardzo zrnicowanych ksztatach
i wymiarach, dochodzcych niekiedy do okoo 300
500 cm (Tomczak 1993, rys. 9, 14, 16, 17). Okruchy
skay byy w tego typu obiektach bd rozmieszczo-
ne luno w caej jamie, bd gsto upakowane, two-
rzc zwart warstw, przy czym okruchy tego typu nie
rniy si niczym od fragmentw pozostawionych
w piecach. Przypuszcza si, e po wypaleniu skaa
przenoszona bya do omawianych obiektw. By moe
odkrywane fragmenty stanowiy odpady ze wzgldu na
zbyt saby stopie wypalenia, co wynikao z trudnoci
w utrzymywaniu stale wysokiej temperatury (Tomczak
1993, 108, 109). Fragmenty wypalone w dostateczny
sposb byy skwapliwie wykorzystywane, wobec czego
szansa ich odkrycia jest niewielka. Schemat procesu
149
A-1
Ryc. 8. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie.
Rzut poziomy i przekrj obiektu 227 (rys. A. ukaszewska)
Fig. 8. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie
voivodeship. A horizontal view and a cross-section of the
object 227 (drawing by A. ukaszewska)
produkcyjnego na obu osadach by najprawdopodob-
niej rwnie zbliony, tzn. po wykopaniu jamy piecowej
o prostoktnym zarysie ukadano na jej dnie warstw
drewna, a powyej warstw skay wapiennej, ktra mia-
a ulec wypraeniu. Konstrukcja taka wystawaa nieco
ponad powierzchni gruntu, za czym przemawia nie
oprniony piec z Mysowic (Tomczak 1993, 104-105).
Grna cz pieca moga by wylepiana glin lub ewen-
tualnie przysypywana piaskiem w tego rodzaju kopule
znajdoway si najprawdopodobniej otwory doprowa-
dzajce niezbdne do procesu produkcyjnego powietrze.
Ze wzgldu na du warto kaloryczn do wypraania
wykorzystywano drewno dbowe. Piece na osadzie
w Mysowicach zlokalizowane byy w ramach pieco-
wisk, poza czci mieszkaln osady, co podyktowane
byo zapotrzebowaniem na woln przestrze, kurczc
si po kadorazowym wypale piece tego typu miay
najprawdopodobniej charakter jednorazowy (Tomczak
1993, 105). Piece wielokrotnego uytku zarejestrowano
na terenie Mazowsza (Pyrgaa 1971, 361). W wypadku
naszego stanowiska trudno jest mwi o zorganizowa-
nych piecowiskach, obiekty rozrzucone s raczej rwno-
miernie, zarwno w centrum osady, jak i na jej obrze-
ach. Wydaje nam si, e na osadzie w Ligocie starano
si naladowa rozwizania znane z innych, lepiej zor-
ganizowanych stanowisk produkcyjnych kultury prze-
worskiej. Stanowisko nasze w tym kontekcie stanowi
przykad adaptacji do warunkw rodowiska naturalne-
go, oferujcego atwo dostpny surowiec.
Bardzo interesujcym obiektem odkrytym w trak-
cie bada stanowiska by piec garncarski wraz z ka-
naem wlotowym i jam przypiecow, okrelony jako
obiekt 1115 wraz z obiektami 1301, 1302 (Ryc. 9, 10).
Komora paleniska pieca zachowaa si w postaci wal-
ca wylepionego glin, ktra ulega wypaleniu na kolor
pomaraczowy. Miaa ona w rzucie poziomym ksztat
kolisty, o wymiarach 130 130 40 cm. Od poudnia
przylega do niej prostoktny w rzucie poziomym kana
wlotowy o wymiarach 50 30 40 cm (obiekt 1115A),
ktry prowadzi do jamy przypiecowej (obiekt 1301).
Liczny materia ceramiczny pozyskano w szczeglnoci
z wypeniska komory pieca, ale rwnie w jamie przy-
piecowej wystpowaa dua ilo fragmentw naczy.
W trakcie eksploracji okazao si, e komora palenisko-
wa podzielona jest na dwie czci rodzajem glinianego
koza, wnikajcego w jej gb, jednake nie przechodz-
cego do kanau wlotowego. Na owej podporze najpew-
niej wsparta bya partia rusztu. Zachowa si on niestety
w szcztkowej postaci i by najprawdopodobniej wspar-
ty jedynie na kole. Kana wlotowy mia prostoktny
przekrj o rozmiarach 50 30 40 cm i prowadzi
do jamy przypiecowej o rozmiarach 80 60 40 cm.
Zlokalizowanie kanau wlotowego i jamy przypiecowej
od poudnia nie jest pozbawione znaczenia, a wie si
z przewaajcym kierunkiem wiatrw na terenie sta-
nowiska, wymuszajcych naturalny cig, konieczny do
uzyskania odpowiedniej temperatury we wntrzu pieca.
Odkryty obiekt stanowi rozwinit form pieca
dwukomorowego uytkowanego na terenie rodko-
woeuropejskiego Barbaricum w modszym, pnym
okresie rzymskim i wczesnym okresie wdrwek ludw.
Zagadnienie pojawienia si na szersz skal na stanowi-
skach kultury przeworskiej ceramiki wykonanej w lo-
kalnych warsztatach przy uyciu koa garncarskiego
byo przedmiotem wielu analiz (np. Wielowiejski 1960;
Pazda 1976; Dobrzaska 1980). Jako rdo inspiracji
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
150
wskazuje si przy tym przede wszystkim kultywowa-
ne na terenie prowincji rzymskich i wzbogacane o ce-
chy rzymskie tradycje garncarstwa zwizanego ze
rodowiskiem celtyckim lub dackim. W najwczeniej
datowanych pracowniach zaobserwowa mona, e
garncarstwo przybyo w gotowej, dobrze rozwinitej
formie (Dobrzaska 1990b, 110). W ostatnim czasie
w odniesieniu do Maopolski ze wzgldu na podobie-
stwo konstrukcji piecw i cechy ceramiki zasugerowano
moliwo przeniesienia garncarstwa warsztatowego
z obszarw wschodniej Sowacji, gdzie na kultur o tra-
dycjach celto-dackich oddziayway wpywy kultury
prowincjonalnorzymskiej (Dobrzaska 1990b, 113).
W zakresie struktury organizacyjnej produkcji naj-
bardziej rzucajc si w oczy cech jest zdecentralizowa-
ny charakter produkcji na lsku, co wyranie odbiega
od sytuacji obserwowalnej w Maopolsce w praktyce
poza stanowiskami z dwoma piecami w Lisowicach,
pow. legnicki i Radwanicach, pow. wrocawski wszyst-
kie piece garncarskie na lsku Dolnym i Grnym wy-
stpuj pojedynczo. Tak sytuacj spotykamy rwnie
w przypadku stanowiska w Ligocie. Pomimo przebada-
nia olbrzymiego obszaru udao si zarejestrowa relikty
tylko jednego pieca.
Dwukomorowe piece odkryte na lsku nie posia-
daj charakterystycznych dla Maopolski, poudniowej
Pannonii i terenw zajtych przez Karpw udoskona-
lonych przez Celtw dugich podpr rusztu, przecho-
dzcych do kanaw wlotowych. Piec ligocki, podob-
nie jak cz piecw dolnolskich, charakteryzuje si
krtk, pionow przegrod nie wychodzc poza obrys
rusztu. Co ciekawe, poza pracowniami maopolskimi
piec o dugiej podporze rusztu znany jest tylko z jed-
nego stanowiska kultury przeworskiej pozostajcej
na etapie bada osady w Mochowie pod Pruszkowem
na Mazowszu. W Polsce rodkowej piece maj rusz-
ty oparte na flarach (Tdw, pow. sieradzki) lub po-
dobnej dugoci przegrodach co ligocki (Siemiechw,
pow. aski). Co ciekawe odkrywane ostatnio obiek-
ty z terenu Czech nawizuj cile do konstrukcji
Ryc. 9. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie.
Rzut poziomy i przekrj kompleksu pieca 1115
(rys. A. ukaszewska)
Fig. 9. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie
voivodeship. A horizontal view and a cross-section of the
complex of the kiln 1115 (drawing by A. ukaszewska)
151
A-1
Ryc. 10. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie. Piec 1115 na rnych etapach eksploracji (fot. . ukaszewski)
Fig. 10. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie voivodeship. The kiln 1115 at various stages of exploration
(photo by . ukaszewski)
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
152
lskich. Analogiczny do wystpujcego w Ligocie
(i Radowicach pod Wrocawiem) sposb rozwiza-
nia konstrukcyjnego krtkich podpr rusztu znany
jest na terenie Moraw z osady w Opavie-Vavrovicach,
okr. Opava (materiay w opracowaniu dr O. edo) czy
Oomucu-Slavonin, okr. Olomouc (materiay dr M.
Kalabka), ale take w Haarhausen, Kr. Ilm w Turyngii
(Dusek 1984) i Olomouc-Neredin, okr. Olomouc
(Peska et al. 2005). Zagadnienie podobiestw piecw
lskich i morawskich do pieca z Ligoty jest przedmio-
tem osobnego opracowania.
W rozplanowaniu obiektw produkcyjnych na tere-
nie osady kultury przeworskiej w Ligocie Wonickiej 1
trudno jest dostrzec wyrane prawidowoci. Mona
stwierdzi jedynie, e z pewnym ich zgrupowaniem
mamy do czynienia w zachodniej czci stanowiska
(obiekty: 1606, 1607, 1609, 887, 1636). Poza tym wyst-
puj one w centralnej czci osady, znajdujcej si we
wschodniej czci wykopu badawczego oraz pojedyn-
czo take w pnocnej i poudniowej czci wykopu.
Wynikaoby z tego, e brak na badanej osadzie cile
wyrnialnej strefy produkcyjnej, wyranie oddzielonej
od czci mieszkalnej. W ten sposb nasza osada odbie-
ga nieco schematem od innych stanowisk, albowiem
ju w przypadku wczesnorzymskich osad grnolskich
widoczny jest podzia stanowiska na cz mieszkaln
i gospodarczo-produkcyjn. Podzia ten widoczny jest
take w liczniejszych osadach pnorzymskich, przy
czym obok osad o nieregularnej zabudowie spotykamy
osady z pozostawionym pustym placem (Michaowski
2003, 130).
Ceramik naczyniow kultury przeworskiej, stano-
wic najliczniejszy materia zabytkowy (3402 fragmen-
ty), podzieli mona na wykonan w ramach tradycyjnej
technologii ceramik lepion oraz progresywn cera-
mik wykonan przy uyciu koa garncarskiego. Cech
charakterystyczn ceramiki lepionej z Ligoty jest jej
sabe zaawansowanie technologiczne. Wyranie zauwa-
alna jest pewna niedbao, widoczna zarwno w przy-
gotowaniu masy garncarskiej, procesie formowania na-
czynia, pozostawiajcym na ciankach wiele ladw, jak
i wypale, skutkujcym niejednorodnoci przeamw.
Generalnie uchwytna jest prawidowo, polegajca na
tym, e ceramika o charakterze kuchennym ma janiej-
sze (zblione do kremowych, take jasnokremowe, pra-
wie biae, ceglastych, pomaraczowych itd.) barwy po-
wierzchni zewntrznych, natomiast ceramika stoowa
barwy ciemniejsze, przede wszystkim zblione do czerni
i barwy szaro-czarnej. Do wyrobu naczy grubocien-
nych, w szczeglnoci naczy zasobowych czy garn-
kw. stosowano najczciej tucze, przede wszystkim
granitowy o wielkoci ziaren dochodzcej do 2-3 mm,
niekiedy warto t przekraczajcych. Ziarna rozmiesz-
czone s rwnomiernie, co wynika ze starannego sposo-
bu przygotowywania i wymieszania ciasta garncarskiego.
Sporadycznie wykorzystywany by tucze ceramiczny.
Dna ceramiki lepionej w wikszej czci nie s wyodrb-
nione, w przypadku ceramiki kuchennej niekiedy tylko
uksztatowane w rodzaj stopki. Wylewy najczciej po-
zostaj nieco wychylone na zewntrz i niepogrubione
(Ryc. 11:a, b, d), rzadko jedynie pasko cite. W ana-
lizowanym materiale praktycznie brak jest uch, co jest
zjawiskiem typowym dla pnej fazy kultury przewor-
skiej. Moemy mwi co najwyej o plastycznych pio-
nowych uchwytach (Ryc. 11:e, h). Wrd uytkowanych
form mona wymieni gwnie garnki o esowatym
proflu, rzadziej garnki baniaste lub o nieco mocniej za-
znaczonym zaomie brzuca (Ryc. 12). Pojedynczo spo-
tka mona niewielkie formy dwustokowatych wazek
(Ryc. 12:a) i waz uchatych. Analizowany zbir wyr-
nia oszczdno wystroju powierzchni naczy, stano-
wica specyfk materiaw z omawianego stanowiska.
Praktycznie jedyn technik wzbogacania powierzchni
naczy jest urozmaicanie ich tektoniki poprzez sil-
niejsze proflowanie (Ryc. 11:a). Bardzo nietypowym
rodzajem ornamentu jest wystpujcy na niestarannie
uformowanym naczynku z obiektu 424 ornament odci-
skw stempelka w postaci rozetki (Ryc. 12:a). Ornament
tego typu wystpuje w zdecydowanej wikszoci przy-
padkw na ceramice warsztatowej grupy GIII, przede
wszystkim na szerokokonierzowych naczyniach zaso-
bowych; na innych formach spotykany jest sporadycz-
nie. Znalezisko z Ligoty wpisuje si w pewn specyfk
obszaru Grnego lska, gdzie tego typu ornamenty
wystpuj na ceramice lepionej relatywnie czciej.
Ceramika wykonana na kole garncarskim produko-
wana bya staranniej ni ceramika lepiona. Starannie
sortowano domieszk garncarsk w ceramice o gadkich
powierzchniach (I i II grupa technologiczna Pazdy/
Godowskiego). Wypa ceramiki wykonanej na kole
przebiega w atmosferze redukcyjnej, ktra prowadzi-
a do nadania powierzchniom naczy oraz ich przeo-
mw barwy siwej, szaro-czarnej lub czarnej, przy czym
barwa przeomw jest z reguy janiejsza. Niekiedy pod
powierzchniow warstewk koloru siwego ukryte jest
pomaraczowe wntrze. Wylewy s niekiedy nieco po-
grubione i wyoone na zewntrz, co dotyczy szczegl-
nie maych form w rodzaju wazek i misek (Ryc. 13:c, e,
f ). Charakterystyczne jest pogrubienie i wyoenie wy-
lewu pasko na zewntrz (Ryc. 11:a), znajdujce analogie
gwnie na obszarze Maopolski (Dobrzaska 1990a,
tab. 51:1).
153
A-1
Ryc. 11. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie. Lepiona ceramika z obiektw kultury przeworskiej: (a) 1636;
(b) 39; (c) 1021; (d) 404; (e) 1685; (f, h) 1062; (g) 1686; (i) 1220; (j) 55; (k) 249 (rys. A. ukaszewska)
Fig. 11. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie voivodeship. Moulded ceramic ware from objects of the Przeworsk
culture: (a) 1636; (b) 39; (c) 1021; (d) 404; (e) 1685; (f, h) 1062; (g) 1686; (i) 1220; (j) 55; (k) 249 (drawing by A. ukaszewska)
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
154
Ryc. 12. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie. Ceramika kultury przeworskiej z wypeniska obiektu 424
(rys. A. ukaszewska)
Fig. 12. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie voivodeship. Ceramic ware of the Przeworsk culture from the fll
of the object 424 (drawing by A. ukaszewska)
155
A-1
Repertuar wtkw zdobniczych wystpujcych na
naczyniach wykonywanych na kole garncarskim jest
w pnej fazie kultury przeworskiej bogatszy, ni
w przypadku ceramiki lepionej. Ogranicza si on jednak
waciwie do prostych wtkw wykonywanych w tech-
nice rycia oraz zdobnictwa plastycznego. Ten ostatni ro-
dzaj ma najczciej form listew plastycznych urozma-
icajcych cianki naczy, w innych przypadkach rodzaj
odsadzek (Ryc. 11:a, c, h). Listwy plastyczne powstaj
w trakcie silnego obtaczania formujcego lub nawet
toczenia naczynia na szybkoobrotowym kole garncar-
skim, maj poziomy, rwnolegy do paszczyzny wyle-
wu przebieg i profl zaokrglony lub trjktny. Rwnie
samo ostre proflowanie cianek ma niewtpliwy walor
ozdobny (Ryc. 13:g). Fragment gadkociennego naczy-
nia z obiektu 84 zdobiony jest plastycznym guzkiem
w formie citej piramidki (Ryc. 13:d). Tego rodzaju or-
nament wykorzystywany jest do urozmaicania cianek
wykonanej na kole ceramiki gadkociennej (tzw. grupa
I w ujciu Godowskiego, por. np. Godowski 1969 lub
Pazdy por. np. Pazda 1980). Rzadziej tego rodzaju
zdobienia wystpuj na ceramice lepionej.
Ornament pojedynczej, wykonanej dosy niestaran-
nie, linii falistej, obecny jest na cienkociennym naczy-
niu grupy I z obiektu 66 (Ryc. 13:e). Jak ma to miejsce
rwnie na innych naczyniach kultury przeworskiej tej
grupy technologicznej zosta on umieszczony w stre-
fe, jaka powstaa pomidzy plastycznymi listewkami
na barku naczynia. W tej samej strefe umieszczono
motyw zygzaka na naczyniu z obiektu 333 (Ryc. 13:b).
Dodatkowo poniej niego naniesiony zosta wtek ko-
lejnej pojedynczej linii falistej. W tym miejscu warto
podkreli, e na cienkociennej ceramice wykonanej
na kole garncarskim dominuj motywy wykonywane
narzdziem jednozbnym, podczas gdy na ceramice
o wikszej gruboci cianek czciej spotka mona mo-
tywy wykonane narzdziem grzebykowym. Jest to regu-
a, ktra sprawdza si przede wszystkim na lskich (za-
rwno dolno- jak i grnolskich) stanowiskach kultury
przeworskiej. Kolejny ornament linii falistej o wysokiej
amplitudzie obecny jest na naczyniu z obiektu 1062
(Ryc. 13:f ).
Charakterystyczne, przede wszystkim dla wczesne-
go okresu wdrwek ludw pogrubione, kryzowate wy-
lewy nale do naczy zasobowych typu Krausengefss.
Niekiedy spotka mona si rwnie z zachyleniem
partii wylewu do wntrza (Ryc. 14:d) naczynia, co
wydaje si by cech szczeglnie typow dla terenu
grnego lska i Maopolski. Najblisze stanowisku
w Ligocie naczynia zasobowe z pogrubionym i wyoo-
nym na zewntrz wylewem pochodz z Drochlina, pow.
czstochowski (Kaczanowski, Madyda-Legutko 1989,
ryc. 15:9, 10). Ornamentyka pokrywajca powierzchni
naczy zasobowych nie jest zbyt skomplikowana, ska-
daj si na ni motywy linii falistych wykonywanych
grzebykiem garncarskim i linie faliste pojedyncze (Ryc.
14:c, e).
Z obiektw 159, 333, 424, 1685, 1685C, 1686,
a ponadto 358, 381, 1028 i 1606 pochodz przliki.
Zdecydowana wikszo z nich odkryta zostaa w obiek-
tach stanowicych relikty budynkw (w kompleksie
1685/1686 a cztery egzemplarze). Przewaajca cz
okazw naley do typu przlikw dwustokowatych
o zagbionych biegunach. rednice przlikw wahaj
si w granicach 4,5-5 cm. Rna jest wysoko przli-
kw oraz stopie zagbienia biegunw. Zabytki meta-
lowe uytkowane przez ludno zamieszkujc osad
kultury przeworskiej s w tak duym stopniu skorodo-
wane i zdefragmentowane, e trudno jest sklasyfkowa
je pod wzgldem funkcjonalno-formalnym. Bardzo cz-
sto pochodz one z wypenisk obiektw o charakterze
budynkw (obiekty 66, 159, 424, 1020, 1780). W wik-
szej czci s to elazne prty rnej dugoci i rednicy,
a take fragmenty blachy, czsto zaopatrzone w otworki
i stanowice najprawdopodobniej rnego rodzaju oku-
cia, ponadto gwodzie oraz by moe fragmenty bardzo
silnie skorodowanych noy. Z wypeniska obiektu 424
pochodzi elazna zapinka z podwinit nk typu
A158, zachowana w bardzo zym stanie. Zapinka ma ci-
ciw grn zewntrzn, prostoktn nk, kabk ta-
mowaty, najprawdopodobniej nieznacznie wysklepio-
ny. Zapinki tego typu s najpowszechniej spotykanym
typem fbul okresu rzymskiego w kulturze przeworskiej
i niektrych innych kulturach rodkowoeuropejskiego
Barbaricum. W szczeglny sposb zapinki tego typu
wydaj si by charakterystyczne dla zachodniej cz-
ci kultury przeworskiej, a poza tym s liczne take na
przykad na terenie Niziny Wgierskiej i pnocnych
Moraw (Szydowski 1980, 27).
Efektem bada osady kultury przeworskiej jest licz-
ny i ciekawy zbir zabytkw kamiennych. Obok roz-
cieraczy, tuczkw i gadzikw zarejestrowano liczn
grup fragmentw kamieni arnowych (Ryc. 15, 16).
Odkrywano je zarwno w wypeniskach obiektw,
przede wszystkim zinterpretowanych jako pozosta-
oci budynkw (obiekty: 66, 84, 333, 424), jak i poza
nimi. Fragment z wypeniska obiektu 66 zachowany
jest szcztkowo, wykonany zosta z granitu i mia pier-
wotnie form spaszczonej soczewy i wysoko docho-
dzc do 8-10 cm (Ryc. 16:a-d). Krawdzie kamienia
arnowego byy zaokrglone. Cz pracujca nosi wy-
rane lady obrabiania powierzchni przez puncowanie,
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
156
Ryc. 13. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie. Cienkocienna ceramika wykonana na kole garncarskim
z obiektw kultury przeworskiej: (a) 84; (b) 333; (c, e) 66; (d) 84; (f) 1062; (g) 209; (h) 854 (rys. A. ukaszewska)
Fig. 13. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie voivodeship. Thin-walled ceramic ware made on a jolley from
objects of the Przeworsk culture: (a) 84; (b) 333; (c, e) 66; (d) 84; (f) 1062; (g) 209; (h) 854 (drawing by A. ukaszewska)
157
A-1
Ryc. 14. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie. Obtaczana na kole ceramika grupy GIII formy zasobowe
Krausengefss z obiektw kultury przeworskiej: (a, e) 1062; (b) 424; (c) 1020; (d) 1603 (rys. A. ukaszewska)
Fig. 14. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie voivodeship. Ceramic ware of the GIII group reeled on a jolley
Krausengefss storage moulds from objects of the Przeworsk culture: (a, e) 1062; (b) 424; (c) 1020; (d) 1603 (drawing by
A. ukaszewska)
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
158
czego ladem jest szereg kolistych dokw. Bez wtpie-
nia arno byo uytkowane, o czym wiadczy wygadze-
nie powierzchni pracujcej i wyrane lady zagadzenia
krawdzi skadnikw mineralnych granitu. W jego
wypadku wyranie mona dostrzec intencjonalnie
uformowane powierzchnie zewntrzne, ktre pierwot-
nie nadaway zabytkowi ksztat dysku lub zbliony do
soczewy pasko-wypukej. Z obiektu 333 pochodzi zbli-
ony form do zabytku z obiektu 66 fragment biegu-
na arna wykonanego z drobnoziarnistego piaskowca.
atwo obrbki skay spowodowaa, e jego pierwotne
Ryc. 15. Ligota Wonicka, stan. 1, gm. Woniki, woj. lskie.
Fragmenty kamieni arnowych z obiektw 424 (a-d) oraz
348 (e-f) (fot. M. Bohr)
Fig. 15. Ligota Wonicka, site 1, Woniki commune, lskie
voivodeship. Fragments of quern-stones from objects 424
(a-d) and 348 (e-f) (photo by M. Bohr)
powierzchnie zewntrzne s starannie opracowane
i gadkie. Luno na terenie stanowiska odkryto dosko-
nale zachowany fragment bieguna arna rotacyjnego,
wykonany z gruboziarnistego piaskowca. Grna po-
wierzchnia uksztatowana zostaa odbiciami twardego,
by moe elaznego przedmiotu, uzyskujc form zbli-
on do paskiej. Idealnie pasko uformowana zostaa
159
A-1
Ryc. 16. Ligota
Wonicka, stan. 1, gm.
Woniki, woj. lskie.
Fragmenty kamieni
arnowych z obiektw
66 (a-d) oraz 84 (e-h)
(fot. M. Bohr)
Fig. 16. Ligota
Wonicka, site 1,
Woniki commune,
lskie voivodeship.
Fragments of quern-
stones from objects
66 (a-d) and 84 (e-h)
(photo by M. Bohr)
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
160
powierzchnia dolna, pracujca. Wyranie widoczne
s jeszcze lady formowania jej uderzeniami elaznego
punktaka. Jednoczenie bardzo wyrane s znaczne la-
dy zuycia czci pracujcej w postaci zgadw i zaoble
ziaren kwarcu. Okrgy otwr uksztatowany zosta
przy pomocy elaznego narzdzia, ktre pozostawio
lady w postaci kolistych zagbie. Kolejny fragment
kamienia arnowego wykonany zosta take z grubo-
ziarnistego piaskowca, jednake janiejszej ni poprzed-
ni barwy. lady ksztatowania punktakiem powierzchni
pracujcej s w tym wypadku znacznie sabiej widoczne.
Powierzchnia pracujca ulega zagadzeniu w trakcie
uytkowania. Bardzo wyranie widoczne s lady obra-
biania powierzchni kolejnego bieguna arna, rwnie
pozbawionego wyranego kontekstu odkrycia. S one
widoczne zarwno na powierzchni pracujcej, gdzie
ulegy zatarciu, a ponadto w strefe kolistego otworu.
Odkryte fragmenty kamieni arnowych stanowi
bez wyjtku ich grne partie, tzn. bieguny. Interesujce
jest, e do produkcji kamieni arnowych uytkowanych
na stanowisku wykorzystywano oprcz granitu piasko-
wiec rnego typu. Skay wystpujce w ssiedztwie
osady, rwnie takie, ktre nie nosz jakichkolwiek
ladw obrbki, wskazuj na fakt wykorzystywania
surowca lokalnego. Musia on wystpowa w na tyle
duych bryach, e moliwe byo uformowanie caego
narzdzia, zarwno bieguna, jak i leaka o rednicy co
najmniej okoo 30-50 cm. Powierzchni gazu obrabia-
no mniejszym kamieniem (Wielowiejski 1981, 369) lub
elaznym prtem o okrgej kocwce. Nastpnie przy-
stpowano do nawiercania otworu, prawdopodobnie
za pomoc widra ukowego. Proces ten prowadzono
do momentu uzyskania gbokoci kilku centymetrw.
Jednym z etapw byo odbijanie surowca w dolnej cz-
ci gazu, tak aby uzyska rwn powierzchni pracujc
bieguna. Pewne jest, e sam proces produkcji aren mia
miejsce na stanowisku. Odkryte fragmenty kamieni
arnowych nawizuj do typw IV-VII Liesa i nawizu-
j do niektrych znalezisk z terenu Barbaricum, midzy
innymi z obszaru Brandenburgii (por. Lies 1963, ryc. 5).
Wyranie mona zauway korelacj wystpowania za-
bytkw kamiennych z obiektami o charakterze budyn-
kw. Sytuacja taka ma miejsce w przypadku przedmio-
tw pochodzcych z obiektw 84, 333, 424. wiadczy
to o dokonywaniu przemiau w obrbie domostw.
Pozyskany w trakcie bada materia zabytkowy (sty-
listyka ceramiki lepionej, ceramika warsztatowa, w tym
fragmenty naczy zasobowych, fragment radlicy oraz
zapinka elazna) umoliwia jednoznaczne okrelenie
pozycji chronologicznej osady kultury przeworskiej. Jej
funkcjonowanie mona korelowa z modszym i p-
nym okresem rzymskim oraz z wczesn faz okresu
wdrwek ludw (stadium C2 faza D w chronologii
wzgldnej rodkowoeuropejskiego Barbaricum por.
Godowski 1992; Tejral 1992).
Osada w Ligocie Wonickiej naley do grupy do-
brze rozpoznanych osad kultury przeworskiej na
Grnym lsku. Na podobn skal badane wykopali-
skowo byy stanowiska w Mysowicach-Imielinie, pow.
mysowicki, Krapkowicach, pow. loco, Dankowie, pow.
kobucki, Opolu-Groszowicach, Turawie, pow. opolski
i Kocieliskach, pow. oleski (Michaowski 2003, 128-
131). Czynnikiem warunkujcym posadowienie osad
na Grnym lsku bya blisko cieku wodnego, zdecy-
dowanie preferowano przy tym wyniosoci terenowe,
wzgrza, krawdzie teras rzecznych (Michaowski 2003,
130). Badana przez nas osada wpisuje si wic w ten
schemat. Jak wynika z planigrafi stanowiska, cignie si
ono w kierunku wschodnim od wykopu badawczego.
Prawdopodobnie rwnie tam mona si spodziewa
szeregu kolejnych obiektw, zawierajcych w swoich
wypeniskach materia zabytkowy.
Atlas - Narodowy Atlas Polski, S. Leszczycki (red.), 1973-1978.
Wrocaw-Warszawa-Krakw-Gdask.
Beilke-Voigt, I. 2007. Das Opfer im archologischen Befund.
Studien zu den sog. Bauopfern, kultischen Niederlungen
und Bestatungen in ur- und frhgeschichtlichen
Siedlungen Norddeutschlands und Dnemarks, Berliner
Archologische Forschungen 4.
Bednarczyk J., Ignaczak H., Romaska A. 2001. Dane uzupe-
niajce do lokalizacji stanowisk archeologicznych na trasie bu-
dowy autostrady A1, woj. lskie (odcinek Rzsawa-Granica
Pastwa). Badania 2000-2001 r. Cz I. Tekst, karty ewidencji
stanowiska (maszynopis, Archiwum WUOZ-Delegatura
w Czstochowie). Czstochowa.
Burdukiewicz J. M., Furmanek M. 2007. Wielokulturowe sta-
nowisko Nowa Wie 2, powiat Bolesawiec. W: B. Gediga
(red.), Archeologiczne Zeszyty Autostradowe 6. Wrocaw,
47-136.
Dobrzaska H. 1980. Zagadnienie datowania ceramiki toczo-
nej w kulturze przeworskiej. Archeologia Polski 24, 87-152.
Dobrzaska H. 1990a. Osada z pnego okresu rzymskiego
w Igoomii, woj. krakowskie, cz I Materiay. Krakw.
Bibliografa
161
A-1
Dobrzaska H. 1990b. Osada z pnego okresu rzymskiego
w Igoomii, woj. krakowskie, cz II. Krakw.
Dobrzaska-Szydowska E., Gedl M. 1962. Cmentarzysko
kultury uyckiej w abdach-Przyszwce, pow. Gliwice.
Rocznik Muzeum Grnolskiego w Bytomiu 1.
Durczewski Z. 1948. Grupa grnolsko-maopolska kultury u-
yckiej, cz. II (Materiay). Krakw.
Duek S. 1984. Die Produktion rmischer Drehscheiben-
keramik in Tringen Technologie, konomische und
gesellschafliche Konsequenzen. W: Rmerzeitliche Dreh-
scheibenware im Barbarikum. Weimar, 5-18.
Gediga B. 1967. Plemiona kultury uyckiej w epoce brzu na
lsku rodkowym. Wrocaw.
Gedl M. 1962. Kultura uycka na Grnym lsku. Wrocaw-
Warszawa-Krakw.
Gedl M. 1984. Die Messer in Polen. Prhistorische Bronzefunde,
Abteilung VII, Band 4. Mnchen.
Gedl M. 1995. Die Sicheln in Polen. Prhistorische Bronzefunde,
Abteilung XVIII, Band 4. Stutgart.
Gliski W., Hadamik Cz., Koj J. 1994a. Rozpoznanie archeolo-
gicznych dbr kultury w pasie terenu przewidzianych w pla-
nach zagospodarowania przestrzennego na realizacje autostra-
dy. Wojewdztwo czstochowskie (maszynopis w Archiwum
WUOZ, Delegatura w Czstochowie). Czstochowa.
Gliski W., Hadamik Cz., Koj J. 1994b. Sprawozdanie z wstp-
nego rozpoznania terenu przewidzianego pod autostrad
A-1 w wojewdztwie czstochowskim. Badania archeolo-
giczne na Grnym lsku i Ziemiach pogranicznych w 1994 r.
Katowice, 417-427.
Godlewski P. 2001. Cmentarzysko grupy tarnobrze-
skiej w Manasterzu, stan. 6. Materiay i Sprawozdania
Rzeszowskiego Orodka Archeologicznego 22. Rzeszw., 21-57.
Godowski K. 1969. Kultura przeworska na Grnym lsku.
Katowice-Krakw.
Godowski K. 1992. Die Chronologie der jngeren und
spten Kaiserzeit in den Gebieten sdlich der Sudeten
und Karpaten. W: Probleme der relativen und absoluten
Chronologie ab Latnezeit bis zum Frhmitelalter. Krakw,
23-54.
Holc E. 2000. Sprawozdanie z uzupeniajcych, archeologicz-
nych bada rozpoznawczo sondaowych na stanowisku
Ligota Wonicka nr 1, woj. lskie (maszynopis w Archiwum
WUOZ Delegatura w Czstochowie). Czstochowa.
Jadczykowa I. 1981. Budownictwo mieszkalne ludnoci kultury
przeworskiej na obszarze Polski. Prace i Materiay Muzeum
Archeologicznego i Etnografcznego w odzi 28. d, 109-247.
Jahn M. 1931. Kelten in Schlesien. Leipzig.
Kaczanowski P., Madyda-Legutko R. 1988. Wyniki bada
osady z okresu pnorzymskiego w Drochlinie, woj.
Czstochowa, stan. 3. Sprawozdania Archeologiczne 40,
245-269.
Kondracki J. 1994. Geografa Polski. Mezoregiony fzyczno-ge-
ografczne. Warszawa.
Kopiasz J. 2003. Osada kultury uyckiej na wielokulturo-
wym stanowisku Stary leszw 17, powiat Wrocaw. W:
B. Gediga (red.), Archeologiczne Zeszyty Autostradowe 2,
101--226.
Lasak I. 2001. Epoka brzu na pograniczu lsko-wielkopolskim,
Cz II Zagadnienia kulturowo-osadnicze. Wrocaw.
Lies H. 1963. Die vor- und frhgeschichtlichen Drehmhlsteine
im Bezirk Magdeburg, Jahresschrif fr miteldeutsche
Vorgeschichte 47, 287-323.
Michaowski A. 2003. Osady kultury przeworskiej z terenw
ziem polskich. Pozna.
Modkowska-Przepirkowska I., Gaan M., Kubiaczyk A.
2005. Sprawozdanie z uzupeniajcych, archeologicznych
bada rozpoznawczo-sondaowych na stanowisku Ligota
Wonicka st. 1, gm. Woniki, pow. Lubliniec, woj. lskie (auto-
strada A1) (maszynopis w Archiwum WUOZ, Delegatura
w Czstochowie). Czstochowa.
Pazda S. 1976. Badania nad problematyk pracowni garncar-
skich z IV V w. na Dolnym lsku, Studia Archeologiczne,
t. 7, 165-202.
Pazda S. 1980. Studia nad rozwojem i zrnicowaniem lo-
kalnym kultury przeworskiej na Dolnym lsku, Studia
Archeologiczne, t. 10.
Peska J., Vranova V., ramek F. 2005. Olomouc k.u. Neredin,
okr. Olomouc, Prehled Vyzkumu, t. 46, s. 270-272.
Pyrgaa J. 1971. Wapiennictwo w dorzeczu rodkowej i dolnej
Wisy u schyku staroytnoci (I-IV wiek n. e.), Kwartalnik
Historii Kultury Materialnej, t. 19, nr 3, 361.
Schnfelder M. 2001. Die etruskischen Bronzebecken aus dem
Samsbacher Forst, Lkr. Schwandorf, Jahrbuch des rmisch-
germanischen Zentralmuseums Mainz, t. 48, 309-335.
Szydowski J. 1980. Die eingliedrigen Fibeln mit umgeschlage-
nem Fu in sterreich im Rahmen ihres Vorkommens in
Miteleuropa, Archaeologia Austriaca, t. 63, 21-29.
Tejral J. 1992. Einige Bemerkungen zur Chronologie der sp-
ten rmischen Kaiserzeit in Miteleuropa. W: Probleme der
relativen und absoluten Chronologie ab Latnezeit bis zum
Frhmitelalter. Krakw, 227-248.
Tomczak E. 1993. Materiay z osady z pnego okresu rzym- 1993. Materiay z osady z pnego okresu rzym-
skiego w Mysowicach-Imielinie, woj. Katowice, stano-
wisko 16. W: E. Szydowska (red.), Osada produkcyj-
na kultury przeworskiej z pnego okresu rzymskiego
w Mysowicach-Imielinie, woj. Katowice, Rocznik Muzeum
Grnolskiego w Bytomiu, t. 13. Bytom, 7-132.
Traczyk A. 2009. Sytuacja geomorfologiczna stanowiska ba-
da archeologicznych w Ligocie Wonickiej (gm. Woniki,
R A P O R T 2 0 0 7 - 2 0 0 8 ( 1 )
162
Summary
Marcin Bohr, Teresa Dobrakowska,
Mariusz Dobrakowski
Setlements of the Lusatian culture and the Przeworsk culture at the
Ligota Wonicka site 1, Woniki commune, lskie voivodeship
Rescue excavation research at the Ligota Woniacka site 1
(AZP 91-47/9), Woniki commune, lskie voivodeship (Fig.
1), was conducted in connection with the planned construc-
tion of the A-1 motorway on the Rzsawa-Pyrzowice section.
Works were carried out by the Arche-Narnia-Archgeo consor-
tium from 18 March till 4 August 2008. During large-surface
excavations, the total area of 4.1 ha was examined and 1.441
ground-embedded objects were registered (Fig. 2). Te fol-
lowing 5 setlement phases can be distinguished at the site: the
Stone Age (represented only symbolically by 2 fint artefacts),
the period of development of the Lusatian culture (82 objects),
the period of development of the Przeworsk culture (the most
strongly present phase 339 objects) and few traces of the late
medieval period and the early modern period (4 objects). 22
objects could be dated only within the primeval history period.
A large part of objects could not be dated at all. In 433 objects
there was movable archaeological material altogether, 4.532
fragments of ceramic ware and a small number of monuments
made of other materials, mainly stone (21 objects), including
fints (5 objects), and metals (18 monuments) and pugging (41
fragments) were obtained.
Among fint artefacts connected with the Stone Age there
is a microlithic blade-fake core with changed orientation and
a single-sided blade with retouched edge areas whose form is
characteristic of the Corded Ware culture circle.
Te small setlement of the Lusatian culture from the
end of the Bronze Age and the beginnings of the Early Iron
Age was fully examined. 82 objects of this culture and 667
fragments of ceramic ware were discovered. Objects 901 and
1341 are ground-embedded usable parts of light semi-dugout
buildings. Te object 141 in the form of a symbolic deposit is
untypical. Te historic material of the Lusatian culture con-
sists of strongly fragmented ceramic ware of two categories:
the kitchen/utility category and the table category, including
S-shaped, egg-shaped and pouch-like pots, bowls and scoops
(Fig. 3). Te bowl with an ornamental motif referring to the
Celtic ceramic ware was discovered in the object 229. Apart
from ceramic ware, a sandstone casting mould and a bronze
sickle were discovered. (Fig. 4:a-d; 5)
A series of post and beam buildings with noticeable struc-
tures, hearths and limestone rock roasting kilns was registered
on the setlement of the Przeworsk culture from the Late
Roman Period and the Early Migration Period (Fig. 6-8). A rare
artefact in the scale of the Przeworsk culture is a two-chamber
potery kiln (Fig. 9-10). Ceramic vessels of the Przeworsk cul-
ture can be divided into moulded ceramics made with the use
of traditional technology and progressive ceramics made with
the use of a jolley (Fig. 11-14). Moulded ceramics from Ligota
are characterised by its poor technological advancement and
rare ornamentation. Te moulds used include mainly pots
with an S-shaped profle, or less frequently a bulb shape
or a slightly more strongly marked recess of the belly, or in-
dividual twin-cone vases. Ceramics made on a jolley includ-
ed both grey ceramics and fragments of storage vessels with
fange-shaped rims. In the course of research, many spindle-
whorls and fragments of quern-stones were discovered (Fig.
15, 16). Among metal monuments it is worth mentioning vari-
ous band-shaped ferrules and an A158 type iron clasp.
Te planigraph of the site suggests that it stretches out in
the eastern direction from the research excavation. A series of
further objects containing historic material in their flls can
probably be found there, too.
pow. lubliniecki), (maszynopis w Archiwum WUOZ,
Delegatura w Czstochowie). Czstochowa.
Trudzik Z. 1960. Z prac wykopaliskowych na terenie osad
z okresu pnorzymskiego w Kocieliskach, lskie
Sprawozdania Archeologiczne, t. 3, 19-29.
Wielowiejski J. 1960. Przemiany gospodarczo-spoeczne
u ludnoci poudniowej Polski w okresie pnolateskim
i rzymskim, Materiay Staroytne, t. 6, 7-426.
Wielowiejski J. 1981. Kamieniarstwo. W: J. Wielowiejski (red.),
Prahistoria ziem polskich, t. 5. Wrocaw-Warszawa-Krakw-
-Gdask, 369-371.