Gra evinski fakultet u Sarajevu Odsjek za geodeziju

Uputstvo za koritenje Leica Geo Office softvera v. 3.0.

Devad Krdali Sarajevo, 25.01.2011.god.

Uputstvo za LGO v. 3.0 Sadraj 1

Devad Krdali

4 5

Kreiranje koordinatnog sistema ........................................................................................................ 3 1.1 Kreiranje UTM i Gauss-Krgerove projekcije ......................................................................... 4 1.2 Kreiranje koordinatnih sistema ETRS89 i DKSBiH ................................................................. 5 Kreiranje novog projekta .................................................................................................................. 6 2.1 Uvoz sirovih GPS opaanja ..................................................................................................... 6 2.2 Obrada baznih linija ................................................................................................................ 7 2.3 Analiza rezultata obrade baznih linija .................................................................................... 10 Izravnanje mree ............................................................................................................................ 13 3.1 Izravnanje s minimalnom prisilom (Minimaly constrained adjustment) .................................. 13 3.1.1 Priprema ........................................................................................................................... 14 3.1.2 Analiza rezultata ............................................................................................................... 14 3.2 Izravnanje s prisilom (Fully constrained adjustment) ............................................................. 22 3.2.1 Priprema ........................................................................................................................... 22 3.2.2 Analiza rezultata ............................................................................................................... 23 Izravnanje mree u dravnom koordinatnom sistemu ...................................................................... 23 Transformacija koordinata iz ETRS89 u dravni koordinatni sistem DKSBiH ................................ 24 5.1 Kreiranje modela transformacije............................................................................................ 30

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

1 Kreiranje koordinatnog sistema

Kreiranje koordinatnog sistema u Leica Geo Office-u je veoma jednostavan postupak. Prije po etka rada na bilo kojem projektu neophodno je definisati koordinatni sistem u kojem e se obavljati ra unanja vezana za neki projekat. Kada se pokrene Leica Geo Office pojavi nam se slijede i radni okvir:

Slika 1: Radno okruenje Leica Geo Office

Da bismo kreirali koordinatni sistem kliknemo na ikonicu sa lijeve strane Coordinate Systems. Nakon toga pojav nam se okvir:

Slika 2: Coordinate System Management

Kao to je i re eno kreiranje koordinatnog sistema je jednostavan postupak. Neophodno je poznavanje teorije koordinatnih sistema. Ovdje e biti opisano kreiranje ETRS 89 koordinatnog sistema za podru je

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Bosne i Hercegovine, kao i kreiranje dravnog koordinatnog sistema Bosne i Hercegovine (nazovimo ga DKSBiH).

1.1 Kreiranje UTM i Gauss-Krgerove projekcije

Prije kreiranja koordinatnog neophodno je kreirati odgovaraju u projekciju za predmetni koordinatni sistem. Za ETRS 89 je potrebno kreirati UTM projekciju, dok je za DKSBiH potrebno kreirati GaussKrgerovu projekciju. Kreiranje projekcije se vri na slijede i na in: 1. Kreiranje UTM projekcije za teritoriju Bosne i Hercegovine Desni klik na folder Projections u padaju em meniju Contents (vidi prethodnu sliku).

Slika 3: Kreiranje nove projekcije

Nakon toga nam se otvori prozor:

Slika 4: Podeavanja vezana za UTM projekciju za teritoriju BiH

Parametri projekcije su: - Naziv projekcije koji bira korisnik (npr. UTM_BiH) - Tip projekcije: UTM - Zona: 34 (za BiH) - Hemisfera: sjeverna Kliknemo na OK i kreirali smo UTM projekciju za teritoriju Bosne i Hercegovine. 2. Kreiranje Gauss- Krgerove projekcije Ponovo desni klik na folder Projections i New (slika 3). Parametri projekcije su: - Naziv projekcije koji bira korisnik (npr. Gauss-Krger) - Tip: TM (Transverse Mercator-popre na Merkatorova) - False Easting: 6500000,000 m - False Northing: 0,000 m - Latitude of Origin (geodetska irina ishodita): 0000

Uputstvo za LGO v. 3.0 -

Devad Krdali

Central Meridian (centralni meridian): 180000 (za 6 zonu, 15 za 5 i 21 za 7 zonu) Zone Widht (irina zone): 3000 Scale Factor at Origin (mjerilo): 0,9999

Slika 5: Podeavanja vezana za Gauss-Krgerovu projekciju za BiH (6 zona)

1.2 Kreiranje koordinatnih sistema ETRS89 i DKSBiH

Sada moemo kreirati koordinatne sisteme koji se naj e e koriste u naoj zemlji. Prvo emo kreirati ETRS89 koordinatni sistem. Desni klik na folder Coordinate Systemsi New

Slika 6: Kreiranje novog koordinatnog sistema

Slika 7: Kreiranje ETRS 89 koordinatnog sistema

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 8: Kreiranje DKSBiH koordinatnog sistema

2 Kreiranje novog projekta

Pokrenemo softver nakon ega nam se otvori radni okvir: File New Project Na tabu General definiemo ime projekta, odredini direktorij te vremensku zonu (slika 12).

Slika 9: Dodjeljivanje imena projektu, definisanje odredinog direktorija te vremenske zone projekta

Nakon toga pre emo na tab Coordinates, gdje odaberemo koordinatni sistem. U naem slu aju odabiremo ETRS89. Potvr ujemo postavke klikom na OK.

2.1 Uvoz sirovih GPS opaanja

Leica Geo Office podrava uvoz nekoliko formata mjerenja. Uvoz podataka se vri na Import - Raw Data - odaberemo tip podataka (u naem slu aju GPS500/SR20 raw data) - odaberemo u koji projekat elimo uvesti naa mjerenja, i kliknemo Assigned. Napomena: Uvoz podataka je najbolje vriti tako to e se mjerenja sa svake ta ke uvoziti pojedina no. Na ovaj na in moemo kontrolisati naa mjerenja. Preporu ljivo je da se odmah kontroliu broj ta ke, mjerena visina antene, na in mjerenja visine antene, tip antene, tip prijemnika.

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Uvezemo sva mjerenja. Pregledamo jo jednom brojeve ta aka, visine antenna i ostale podatke na tabu GPS-Proc (ovo je veoma vano jer greke koje se ne otklone u ovom koraku uti u na kasnije rezultate obrade mjerenja i izravnanja mree). Promjenu broja ta ke vrimo tako to ozna imo ta ku, desni klik i Edit Point. Promjenu visine antene izvrimo tako to odaberemo ta ku, desni klik i Properties. Otvori nam se prozor u kojem moemo promijeniti visinu antene, tip antene i na in mjerenja antene.

2.2 Obrada baznih linija

Prije po etka obrade baznih linija potrebno je podesiti parametre obrade. U meniju GPS-Proc izaberemo Processing Parameters. Podeavanja su prikazana na slijede im slikama:

Slika 10: Tab General

Slika 11: Tab Strategy (na ovom tabu nita ne mijenjati)

Slika 12: Uklju iti opciju Residuals

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 13: Tab Auto Processing

Potvrdimo naa podeavanja na OK. Poslije toga unijeti koordinate poznatih ta aka (u naem slu aju su to koordinate G120 i G121). Ove koordinate e se koristiti za ra unanje koordinata ostalih ta aka tokom obrade baznih linija.
Tabela 1: Koordinate datih ta aka
Kartezijeve koordinate poznatih ta aka u ETRS 89 Point Name X 4372359.6295 4372348.0656 Y 1444590.8516 1443689.5904 Z 4399268.3816 4399698.0005

G120 G121

Sada moemo po eti sa obradom. Prilikom pravljenja plana opaanja i skice mree mi smo odredili koje vektore elimo obraditi u naoj mrei. Ovdje je veoma vano napomenuti da se obavezno mora voditi ra una o nezavisnosti vektora. U izravnanje mree smiju u i samo nezavisni vektori, izuzetno se mogu uklju iti neki zavisni vektori zbog zatvaranja figura. Obrada baznih linija se vri na slijede i na in: Na meniju GPS-Proc odaberemo Processing mode i uklju imo Manual mode. Napomena: Obrada baznih linija se vri na osnovu plana opaanja i skice mree, tako da sami odre ujemo koje bazne linije e u i u izravnanje mree. U Automatic mode softver na osnovu zadatih podeavanja sam bira najbolja rjeenja. Bazne linije koje softver izabere kao najbolje se ne e slagati s naim planom opaanja i skicom mree. Ukoliko investitor ne zahtijeva odre enu konfiguraciju mree, moe se koristiti i automatski na in obrade baznih linija. Ovdje e biti objanjen i jedan i drugi na in. Prvo se odabere referentna ta ka:

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 14: Odabir referentne ta ke

Nakon odabira referentne ta ke odaberu se ta ke roveri koje tvore nezavisne bazne linije sa referentnom ta kom:

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 15: Odabir ta ke rovera

Kada smo odabrali ta ke rovere idem na meni GPS-Proc i kliknemo na Process (ili desni klik u ozna enom prozoru i Process), poslije ega e softver sra unati bazne linije, i automatski e se otvoriti prozor sa rezultatima obrade. U ovom prozoru gledamo kakva smo rjeenja dobili za pojedina ne bazne linije. U koloni Ambiguity status treba da stoji YES, to zna i da su uspjeno rijeene viezna ne neodre enosti. U koloni Solution type treba da stoji fix-all, to zna i da su rjeenja fiksna. U koloni Frequency stoji koji signal je koriten za rjeavanje bazne linije (L1, L1+L2, ...). Da bismo pohranili rezultate obrade idemo desni klik miem i odaberemo komandu Store.

2.3 Analiza rezultata obrade baznih linija

Ovaj korak se provodi neposredno prije izravnanja i zbog toga je veoma vaan. U ovom koraku se otklanjaju greke koje mogu uticati na samo izravnanje. Rezultati obrade baznih linija su vidljivi iz pohranjenih izvjetaja. U tabu Results koji se otvorio nakon zavrenog procesiranja odaberemo mapu Baselines i u desnom prozoru se prikau obra ene i pohranjene bazne linije. Odaberemo baznu liniju i desnim klikom Open Report. U izvjetaju se nalaze: - informacije o projektu, - informacije o ta kama, - parametri procesiranja, - odabir satelita i - finalne koordinate. Informacije o projektu sadre: - naziv projekta,

10

Uputstvo za LGO v. 3.0 vrijeme kreiranja projekta, vremensku zonu u odnosu na Grinweech, koordinatni sistem, itd.

Devad Krdali

Informacije o ta kama sadre: - tip prijemnika i serijski broj, - tip antene i serijski broj, - visinu antene, - po etne geodetske koordinate bazne stanice i rovera. Informacije o parametrima procesiranja: Ove informacije su prikazane tabelarno, u dvije kolone. Lijeva kolona sadri podeene vrijednosti, a u desnoj koloni se nalaze upotrijebljene vrijednosti. U odjeljku informacija o odabiru satelita su navedeni isklju eni sateliti, ukoliko takvih ima. I u odjeljku Final Coordinates se nalaze: - geodetske koordinate baze i rovera, - tip rjeenja, - frekvencija, - ambiguity (tj. jel rijeen cijeli broj valnih duina), - kvaliteta poloaja data kroz standardne devijacije irine, duine i visine. Navedene informacije su odabrane po defaultu. Me utim, sadraj izvjetaja moete i sami odabrati. Bilo gdje na izvjetaju desni klik i Properties. Na tabu Contents moemo birati koje informacije elimo vidjeti u izvjetaju. U Final Coordinates ozna imo preostala tri polja. Na tabu Coordinate Types podeavamo koji tip koordinata elimo, geodetske, kartezijeve ili tzv. grid koordinate. Nakon toga u odjeljku Final Coordinates moemo vidjeti srednju greku i kofaktor matricu, te podatke o preciznosti (DOPs). Ukoliko smo zadovoljni rezultatima obrade, pohrani emo na izvjetaj. Ako se pak pojavljuju velike greke, ili rjeenje nije fiksno, onda bismo trebali analizirati naa mjerenja. Ponovo na tabu Results odaberemo baznu liniju koja ne zadovoljava kriterije ta nosti i desni klik Analyse. Otvori nam se slijede i prozor.

11

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 16: Analiza bazne linije

Ovdje su grafi ki prikazani svi podaci naih mjerenja i obrade bazne linije. Na osnovu analize tih podataka moemo zaklju iti kada su naa mjerenja bila loa, te odstraniti taj interval iz obrade.

12

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 17: Prikaz DOPs

Poto smo uspjeno zavrili obradu baznih linija, sva rjeenja su fiksna i greke su zadovoljavaju e, moemo pristupiti izravnanju mree.

3 Izravnanje mree
Izravnanje mree se provodi u dva koraka. U prvom koraku se radi slobodno izravnanje ili izravnanje s minimalnom prisilom. U drugom koraku se radi fiksno izravananje ili izravnanje s prisilom, odnosno izravnanje s fiksnim-datim ta kama.

3.1 Izravnanje s minimalnom prisilom (Minimaly constrained adjustment)

Izravnanje s minimalnom prisilom podrazumijeva izravnanje mree kada je fiksirana samo jedna ta ka mree ije su koordinate od ranije poznate. Samo izravnanje se provodi da bi se utvrdila unutranja ta nost mree, odnosno ta nost izvrenih mjerenja. Koordinate dobivene u ovom koraku se ne smiju uzimati kao finalne koordinate mree.

13

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

3.1.1 Priprema
Prije po etka izravnanja s min. prisilom potrebno je fiksirati jednu ta ku. Na meniju Points odaberemo ta ku i Properties. Pod Point Class odaberemo Control. Biramo tip koordinata koji elimo. Uzmimo npr. Kartezijeve. Sistem je WGS84. Unesemo koordinate. Sada idemo na meni Adjustment. Odaberemo u alatnoj traci Adjustment >> Configuration >> General Parameters. Pojavi nam se slijede i prozor:

Slika 18: Parametri izravnanja mree

U prozoru Centring / Height podesimo greku centisanja na 3 mm i greku mjerenja visine antene na 3mm, i za bazu i za rover. Sva ostala podeavanja u ovom koraku se ne mijenjaju. Prije izravnanja moramo provesti predanalizu i analizu zatvaranja figura. U alatnoj traci idemo na Adjustment >> Pre-analysis. Nakon toga pozovemo izvjetaj na Adjustment >> Results >> Pre-analysis. U ovom izvjetaju vidimo broj poznatih ta aka, broj nepoznatih ta aka, broj stepeni slobode, itd. Drugi obavezan korak prije izravnanja je kontrola zatvaranja figura (Figuru ine tri ta ke). Idemo na Adjustment >> Compute Loops. Izvjetaj zatvaranja figura pozivamo na Adjustment >> Results >> Loops. U izvjetaju su prikazane slijede e informacije: - kriti na vrijednost W-testa, - sve figure sa koordinatnim razlikama izme u ta aka koje zatvaraju figure, - W-test koordinata, - Greka zatvaranja figure i njena ta nost, - Ratio, - Duina figure. Ukoliko neka figura ima ve u vrijednost W-testa od kriti ne treba analizirati mjerenja koja ine tu figuru, i odstraniti ih iz daljeg procesa izravnanja mree. Greka zatvaranja figure ne bi trebala biti ve a od . Poto su nam se sve figure zatvorile sa odgovaraju om ta no u moemo pristupiti izravnanju. Izravnanje pokrenemo na Adjustment >> Compute Network. Izvjetaj izravnanja pozivamo na Adjustment >> Results >> Network.

3.1.2 Analiza rezultata

Analiza rezultata se vri na osnovu izvjetaja izravnanja. U izvjetaju izravnanja su dati parametri ta nosti mree. Mjerenja i koordinatne razlike su testirane sa tri testa i to W-test, T-test i F-test. Ukoliko su mjerenja prola ove statisti ke testove moe se pristupiti izravnanju s prisilom. Ukoliko nisu zadovoljeni testovi moramo poduzeti odre ene radnje kako bi iz naih rezultata izbacili mjerenja koja sadre greke. F-test naime testira nultu hipotezu H0. On se esto naziva globalni test modela. On se ra una po slijede oj formuli:

F
gdje je:

s2 /

14

Uputstvo za LGO v. 3.0 s2 a-posteriori factor varijance, koji zavisi od sra unatih reziduala i prekobrojnosti 2 a-priori factor varijance Tri su osnovna razloga zbog kojih F-test moe biti odba en: 1. velike greke u opaanjima, 2. neadekvatan matemati ki model izravnanja, 3. neadekvatan stohasti ki model izravnanja.

Devad Krdali

Ako F-test nije proao, potrebno je prona i uzrok. Ako sumnjamo da je nulta hipoteza odba ena zbog grube greke u nekom od opaanja, uradi emo W-test. Testiranje pojedina nih opaanja W-testom se naziva datasnooping. Ova dva testa su povezana zajedni kom vrijedno u . Ova metoda testiranja se naziva B metodom testiranja. Kriti na vrijednost W-testa zavisi od izbora stepena zna ajnosti 0. to je ve i stepen zna ajnosti to je kriti na vrijednost W-testa manja i samim tim kriterij prihvatanja nulte hipoteze stroiji. Poto je F-test manje osjetljiv na greke u pojedina nim mjerenjima, preporu ljivo je da se obavezno uradi W-test, kako bi se otkrile eventualne grube greke mjerenja. Kako W-test testira pojedina na mjerenja, odnosno kada je GPS u pitanja komponentne dX, dY i dZ, za testiranje bazne linije kao cjeline koristi se viedimenzionalni T-test. On je tako er povezan sa F-testom preko B metode testiranja. to je ve i stepen zna ajnosti 0 to je kriti na vrijednost T-testa manja i kriterij prihvatanja nulte hipoteze stroiji. Koristan test kod obrade GPS opaanja je i Anntena Height-test, koji slui za otkrivanje greaka u mjerenju visine antene. Poto su F-Test, W-Test i T-Test povezani, najbolje ih je interpretirati zajedno: - odba en F-Test sa odre enim brojem opaanja (koordinata) koje nisu zadovoljile W-Test (T-Test) obi no je posljedica jedne ili vie grubih greaka, - ako je F-Test odba en, i sva opaanja jednog tipa tako er odba ena (npr. Zenitni uglovi), problem bi mogao biti u matemati kom modelu, kojega treba korigovati ili poboljati. Npr. Ako su svi zenitni uglovi odba eni W-Testom, bilo bi korisno uklju iti koeficijent refrakcije u matemati ki model. - Ako je F-Test odba en, kao i ve ina W-Testa (ne uklju uju i ekstremne vrijednosti), problem bi mogao biti u stohasti kom modelu. Upotrijebljene standardne devijacije su preoptimisti ne. S druge strane, ako je vrijednost F-Testa dobrano ispod kriti ne vrijednosti, i sve vrijednosti W-Test (T-Testa) blizu nule, onda je vjerovatno standardna devijacija pesimisti na. Kada nam mjerenja nisu prola neki od testova moemo uraditi neto od slijede eg: - isklju iti opaanje (Ovo je dozvoljeno, ali nije preporu ljivo. Isklju ivanje pove ava prekobrojnost i samim tim uti e na preciznost i pouzdanost.), - ponovo izmjeriti kriti na opaanja (Ovo se radi samo kada se nita drugo vie ne moe uraditi da bi se rezultati poboljali.), - pove ati standardnu devijaciju doti nog opaanja (Ovo je efektan na in, jer se smanjuje vrijednost testova. Me utim treba imati na umu da nije svrha obrade mjerenja posti i da svi testovi pro u, ve pronalaenje i otklanjanje greaka iz mjerenja.) i - ignorisati rezultate testova (Nije preporu ljivo, izuzev ako se ne trai velika ta nost dobijenih koordinata). Ukoliko neka od naih mjerenja nisu zadovoljila statisti ke testove trebali bi uraditi slijede e: - provjeriti unijete visine antena (instrumenata kod terestri kih opaanja), - provjeriti mjerenje vrijednosti: o Neka imamo etiri mjerene duine izme u dvije ta ke: 123,4567 m 123,4589 m 123,4667 m 123,4553 m Vidimo da su tri duine priblino iste, dok etvrta duina odstupa od ostale tri. Vjerovatno je ta duina pogrena, i treba je isklju iti iz daljeg procesa obrade.

15

Uputstvo za LGO v. 3.0 -

Devad Krdali

analizirati mjerenja koja nisu prola statisti ke testove, tj. pokuati odstraniti greke koje kvare mjerenja. Analizirati fazna i kodna mjerenja, cycle slips, uticaj jonosfere, troposfere, itd. Pokuati isklju iti satelite koji su bili blizu horizonta za vrijeme mjerenja pove avanjem elevacione maske. Provjeriti unijete koordinate datih ta aka.

3.1.2.1 Rezultati izravnanja

3.1.2.1.1 Koordinate

Ovdje su date izravnate koordinate ta aka. Kolona Corr predstavlja razliku priblinih i izravnatih koordinata. Kolona Prec (95%) je standardna devijacija koordinata sa pouzdano u od 95%.

3.1.2.1.2 Opaanja i reziduali

Na ovoj slici su prikazana izravnata opaanja (Adj obs). Rezidual (Resid) je razlika izme u izravnate i sirove vrijednosti opaanja. U kolini Resid (ENH) su korekcije koordinata Easting (y), Northing (x) i Height (H). zadnja kolona je standardna devijacija izravnatih vrijednosti Sd.

16

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

3.1.2.1.3 Reziduali GPS vektora

U ovoj tabeli su dati izravnati GPS vektori (Adj vector) i njihovi reziduali (Resid). Tako er su date odgovaraju e vrijednosti reziduala u ppm u zavisnosti od duine vektora (zadnja kolona).

3.1.2.1.4 Vanjska pouzdanost (External Reliability)

Vanjska pozdanost se moe definisati kao najve i uticaj neotkrivenih greaka na komponetne koordinata preko opaanja. Vanjska pouzdanost je data za svako stajalite preko komponentni koordinata (Ext Rel). Tako er su data opaanja ili fiksne koordinate koje uzrokuju vanjsku pouzdanost.

17

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

3.1.2.1.5 Apsolutne elipse greaka

U ovoj tabeli su predstavljene apsolutne elipse greaka sa stepenom povjerenja od 95% (stepen povjerenja se moe smanjiti ili pove ati). Prikazan je odnos velike i male poluosi elipsi greaka ( A/B), orijentacije elipse greaka u odnosu na sjever (Psi) i srednja greka visine (Sd Hgt).

3.1.2.1.6 Relativne elipse greaka

Relativne elipse greaka su mjera preciznosti relativnog odnosa dviju ta aka. Ovdje su relativne elipse data sa stepenom povjerenja od 95%. Dat je i odnos velike i male poluosi (A/B) i orijentacije elipse u odnosu na sjever ( Psi), kao i srednja greka visine (Sd Hgt).

18

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

3.1.2.1.7 Testiranje i procjena greaka

Testiranje koordinata fiksiranih ta aka

Testiranje opaanja

MDB-the minimal detectable bias (najmanja vrijednost odstupanja koja se moe otkriti). MDB predstavlja mjeru unutranje pouzdanosti mree.to je ve i MDB to je pouzdanost manja. Veliki MDB zna i i to da su opaanja ili koordinte slabo kontrolisani. Red-redundancy-pouzdanost opaanja u procentima BNR-the bias to noise ratio (odnos sistematska greka-um)-to je zapravo efekat uticaja MDB-a na cijelu mreu. Preko BNR-a se izraava vanjska pouzdanost mree. BNR se moe interpretirati kao odnos pouzdanosti i preciznosti:
x x

BNR

gdje su
x x

uticaj MDB opaanja na bilo koju koordinatu x a - posteriori standardna devijacije te koordinate

Vana kvaliteta i MDB i BNR jeste da su nezavisni od izbora bazne stanice. Da bi mrea bila homogena potrebno je da BNR bude priblino jednak za cijelu mreu. W-Test-ovim testom se testiraju pojedina ne komponente DX, DY i DZ 19

Uputstvo za LGO v. 3.0 T-Test-ovim testom se testira cijeli GPS vektor

Devad Krdali

Opaanja koja imaju pouzdanost manju od 10% e biti markirana crvenom bojom.

20

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

3.1.2.1.8 Procijenjene greke (Est err)

Ovdje su prikazane procijenjene greke za opaanja koja nisu prola W-Test.

21

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Ovdje su prikazane procijenje greke opaanja koja nisu prola Antena Height W-Test.

Ovdje su prikazane procijenjene greke za opaanja koja nisu prola T-Test.

3.2 Izravnanje s prisilom (Fully constrained adjustment)

Poto smo proveli prethodna dva koraka, pristupamo zavrnom izravnanju mree, tj. izravnanju mree s prisilom. Prilikom izravnanja mree s prisilom fiksiraju se minimalno 3 ta ke (ukoliko nemamo tri fiksne ta ke moemo fiksirati i dvije). Koordinate dobivene nakon izravnanja s prisilom se uzimaju kao finalne koordinate mree. Specijalan slu aj izravnanja s prisilom je Izravnanje s prisilom s teinama (Weighted constrained). Prilikom ovog izravnanja u obzir se uzimaju i standardne devijacije fiksiranih ta aka, ukoliko ih poznajemo iz ranije odre ene mree.

3.2.1 Priprema
Prije po etka izravnanja s prisilom potrebno je fiksirati najmanje dvije ta ke (bolje tri i vie). Na meniju Points odaberemo ta ku i Properties. Pod Point Class odaberemo Control. Biramo tip koordinata koji elimo. Uzmimo npr. Kartezijeve. Sistem je WGS84. Unesemo koordinate. Sada idemo na meni Adjustment. Odaberemo u alatnoj traci Adjustment >> Configuration >> General Parameters. Pojavi nam se slijede i prozor:

22

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 19: Parametri izravnanja mree

U prozoru Centring / Height podesimo greku centisanja na 3 mm i greku mjerenja visine antene na 3mm, i za bazu i za rover. Sva ostala podeavanja u ovom koraku se ne mijenjaju. Prije izravnanja moramo provesti predanalizu i analizu zatvaranja figura. U alatnoj traci idemo na Adjustment >> Pre-analysis. Nakon toga pozovemo izvjetaj na Adjustment >> Results >> Pre-analysis. U ovom izvjetaju vidimo broj poznatih ta aka, broj nepoznatih ta aka, broj stepeni slobode, itd. Drugi obavezan korak prije izravnanja je kontrola zatvaranja figura (Figuru ine tri ta ke). Idemo na Adjustment >> Compute Loops. Izvjetaj zatvaranja figura pozivamo na Adjustment >> Results >> Loops. U izvjetaju su prikazane slijede e informacije: - kriti na vrijednost W-testa, - sve figure sa koordinatnim razlikama izme u ta aka koje zatvaraju figure, - W-test koordinata, - Greka zatvaranja figure i njena ta nost, - Ratio, - Duina figure. Ukoliko neka figura ima ve u vrijednost W-testa od kriti ne treba analizirati mjerenja koja ine tu figuru, i odstraniti ih iz daljeg procesa izravnanja mree. Greka zatvaranja figure ne bi trebala biti ve a od . Poto su nam se sve figure zatvorile sa odgovaraju om ta no u moemo pristupiti izravnanju. Izravnanje pokrenemo na Adjustment >> Compute Network. Izvjetaj izravnanja pozivamo na Adjustment >> Results >> Network.

3.2.2 Analiza rezultata

Analiza rezultata se provodi kao i poslije izravnanja s minimalnom prisilom. Razlika u odnosu na izravnanje s minimalnom prisilom jeste to se ovdje ne procijenjuju greke visine antene. Kada postignemo da su naa izravnata mjerenja prola sve testove, i kada greke koordinata ne prelaze dozvoljene vrijednosti (koje obi no daje projektant ili investitor) na posao oko izravnanja je zavren. Koordinate dobivene izravnanjem s prisilom se uzimaju kao finalne koordinate mree.

4 Izravnanje mree u dravnom koordinatnom sistemu

Leica Geo Office prua mogu nost izravnanja mree u dravnom koordinatnom sistemu. Prilikom kreiranja novog projekta odabiremo dravni koordinatni sistem u kojem emo raditi sva ra unanja. Ukoliko koordinatni sistem u kojem elimo izravnati nau mreu ne postoji u softveru, moramo ga kreirati. Kreiranje koordinatnog sistema je opisano u poglavlju 1.

23

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

5 Transformacija koordinata iz ETRS89 u dravni koordinatni sistem DKSBiH

Izravnate koordinate u ETRS89 potrebno je transformisati u dravni koordinatni sistem. Leica Geo Office nudi dva modela transformacije: 1. Bursa-Wolf i 2. Molodensky-Badekas. Kod nas se koristi Bursa Wolf model Helmertove 7-parametarske transformacije. Prije transformacije je potrebno napraviti novi projekat sa dravnim koordinatnim sistemom i u njega uvesti ta ke ije su koordinate poznate dravnom koordinatnom sistemu. Uvoz koordinata se vri preko Import ASCII Data, poslije ega nam se otvori slijede i prozor

Slika 20: Podeavanje koordinatnog sistema i modela visina

Poslije toga kliknemo na Import. Otvori nam se slijede i prozor:

Slika 21: Ovdje podeavamo od kojeg reda po inje import ta aka

Kada smo podesili od kojeg reda elimo klinemo na Next, i pojavi nam se slijede i prozor:

24

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 22: Stavimo kva icu na Tab

Opet kliknemo na Next, nakon ega se pojavi prozor na kojem moramo podesiti zna enje svake kolone. To se vri desnim klikom na vrhu kolone. Podeavanja su slijede a: - 0>>Point ID - 1>>Coordinates-Easting - 2>>Coordinates-Northing - 3>>Coordinates-Ell. height

Slika 23: Podeavanje kolona

Kliknemo na Next, i pojavi nam se prozor u kojem dajemo ime Tamplate (npr. DKSBiH).

25

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 24: Posljednji korak prilikom uvoza ta aka

Kliknemo na Finish ime smo zavrili uvoz ta aka.

Slika 25: Primjer koordinatnog fajla (*.txt) koji se moe uvesti u LGO

Transformaciju po injemo odabirom komande Datum/Map na meniju Tools. Pojavi nam se prozor podijeljen na dva dijela.

26

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 26: Po etak transformacije

U gornjem prozoru ozna imo projekat u kojem su ta ke ije su koordinate u ETRS89. U donjem prozoru ozna imo projekat u kojem su ta ke ije su koordinate u dravnom koordinatnom sistemu (onaj projekat u koji smo uvezli ta ke koje imaju poznate koordinate u DKSBiH). Kada ozna imo projekte idemo na tab Match. Na lijevoj strain su koordinate ta aka u ETRS89, a na desnoj strani koordinate ta aka u DKSBiH.

27

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 27: Tab Match

Desnim klikom u donjem praznom prozoru i odabirom naredbe Configuration otvori se prozor u kojem se mogu izvriti podeavanja transformacije. Ovdje ne treba nita mijenjati za na slu aj. Odabir identi nih ta aka se moe uraditi na dva na ina: 1. Automatski: desni klik u donjem prozoru i odaberemo Auto Match nakon ega softver automatski odabere parove ta aka koje imaju iste brojeve u oba sistema. 2. Ru no: izaberemo ta ku u lijevom prozoru, pa izaberemo ta ku u desnom prozoru, desni klik i Match. Ta ka se pojavi u donjem prozoru. Nakon zavretka odabira identi nih ta aka kliknemo na tab Results na kojem se prikau rezultati transformacije sa ocjenom ta nosti po poloaju i visini te zajedno. Ovdje vidimo koje ta ke najvie odstupaju.

28

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 28: Rezultati transformacije

Na tabu Report je data srednja greka transformacije i sedam transformacijskih parametara sa ocjenom ta nosti. Tako er, ovdje su date koordinate zajedni kih ta aka u oba koordinatna sistema, transformisane koordinate, reziduali i grafi ki prikaz reziduala. Ako smo zadovoljni rezultatima spremimo na izvjetaj desnim klikom i Save As na prikladno mjesto. Vratimo se na tab Results i desni klik pa Store. Otvori se slijede i prozor:

Slika 29: Spremanje seta transformacijskih parametara

Kliknemo na OK pa na Yes. Ovim je transformacija zavrena. Otvorimo projekat koji je u ETRS89 i kliknemo na tab Points i promijenimo koordinatni sistem u Local Grid gdje vidimo transformisane koordinate u DKSBiH.

29

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Slika 30: Transformisane koordinate u DKSBiH

Ukoliko nismo zadovoljni sa rezultatima transformacije zbog velike srednje greke ili velikih reziduala (koji ne bi trebali prelaziti 10 cm Position+Hight) vratimo se na tab Match i isklju imo ta ke koje imaju velike reziduale. Ponovo idemo na tab Results i provjeravamo reziduale. Ovaj postupak ponavljamo dok ne postignemo potrebnu ta nost transformacije. Za transformaciju moramo imati minimalno 4 ta ke (zbog predodre enosti sistema) iako je teorijski dovoljno 3 ta ke.

5.1 Kreiranje modela transformacije

Kada imamo izra unate transformacijske parametre moemo napraviti tzv. model transformacije koji moemo kasnije koristiti za isto podru je za koje smo sra unali parametre. 1) Parametri transformacije iz ETRS 89 u DKSBiH: Translacija po X osi: -534,78659 m Translacija po Y osi: -133,682448 m Translacija po Z osi: -501,481725 m Rotacija oko X ose (u sekundama): 4,91068654 Rotacija oko Y ose (u sekundama): 3,00330788 Rotacija oko Z ose (u sekundama): -11,0940335 Faktor mjerila (ppm): -1,15673966 2) Parametri transformacije iz DKSBiH u ETRS 89: Translacija po X osi: 534,8017 m Translacija po Y osi: 133,6419 m Translacija po Z osi: 501,4777 m

30

Uputstvo za LGO v. 3.0

Devad Krdali

Rotacija oko X ose (u sekundama): -4,910525 Rotacija oko Y ose (u sekundama): -3,003572 Rotacija oko Z ose (u sekundama): 11,093962 Faktor mjerila (ppm): 1,156741 Napravimo dva modela transformacije, i to iz ETRS 89 u DKSBiH i obrnuto. Desni klik na folder Transformation i New:

Slika 31: Kreiranje novog modela transformacije

Nakon toga se otvori prozor u koji unesemo parametre transformacije.

Slika 32: Transformacija iz ETRS 89 u DKSBiH

Slika 33: Transformacija iz DKSBiH u ETRS 89

31