Sinema ve G: Yeni Hayat Araylarnn Sinematografik Sunumu

Y. Do. Dr. Meral SERARSLAN Seluk niversitesi letiim Fakltesi mserarslan@selcuk.edu.tr Ar. Gr. zlem ZGR Seluk niversitesi letiim Fakltesi ozlemozgur03@hotmail.com ZET nsanlk tarihi kadar eski olan g olgusu en genel anlamyla bir nfus hareketliliidir. Kresellemenin hz kazanmasyla giderek byyen ierii ve gzergh deien, genelde Dounun ve Gneyin az gelimi lkelerinden Batnn ve Kuzeyin gelimi sanayilemi lkelerine doru toplumsal bir hareketlilik olan g ayn zamanda son derece insani bir durumdur. nk bu kitlesel hareketlilii gerekletiren bireyler daha iyi bir i bulabilmek, daha iyi bir gelir elde edebilmek ksacas daha iyi artlarda yaamak istemi ve anavatanlar dnda yaayan insan says her geen gn artmtr. Birey, aile ve toplum zerinde nemli deimelere yol aan g kimlik, aidiyet, uyum ve yerleim sorunlarn da beraberinde getirmitir. Bu nedenlerle ok boyutlu bir ierie brnen g ve gmenlik durumu farkl disiplinler tarafndan deerlendirilmeye ve zm retilmeye allm, kitle iletiim aralarnca da var olan bu sorun gzler nne serilmeye allmtr. Bunlardan birisi de sinemadr. Sinema toplumsal deimelere doru orantl olarak gelien bir kitle iletiim arac ayn zamanda bir sanat daldr, dier sanat dallarnda olduu gibi iinden kt toplumun bir aynas olduu gibi yorumcusudur da. Sinema yaratcs, sinema filmi ve toplumsal yap arasnda son derece sk bir iliki bulunmaktadr. Bu nedenlerle, bu almann amac kresel g hareketini sinema zerinden incelemektir. almada dnya sinemasndan seilen yapmlar zerinden g edenlerin durumlar, g sebepleri ve gittikleri yerlerde insanlarn aradklarn bulup bulmadklar sorgulanacak ve toplumbilimsel bir zmleme yntemi ile filmler ele alnarak sinemann g olgusuna bak tespit edilmeye allacaktr Anahtar Kelimeler: G, d g, sinema, kimlik, gmenlik.

Cinema and Immigration: Cinematographic Representation of Quests for a New Life

Asst.Prof.Dr. Meral SERARSLAN Selcuk University Faculty of Communication mserarslan@selcuk.edu.tr Res.Asst. zlem ZGR Selcuk University Faculty of Communication ozlemozgur03@hotmail.com

ABSTRACT
Considered to be as old as the history of mankind, the phenomenon of immigration, in its most general sense, is the mobility of a population. Immigration, which is a social mobility generally from the underdeveloped countries of the East and the South towards the industrialized countries of the West and the North, is at the same time a highly humanistic event whose gradually growing content and route has experienced a change with accelerating globalization. Because the individuals who have implemented this mass mobility have aimed to find a better job, to earn a better income, in short, to live in better conditions and the number of people living out of their homelands has increased day by day. Having caused significant changes in individuals, families and the society, immigration has also brought along the problems of identity, belonging, adaptation and settling. Because of the reasons mentioned, immigration and the state of immigrants have gained a multidimensional content and have been evaluated by several disciplines in order to provide solutions to the problem. There have been efforts shown to unfold the existing problem through the means of the mass media. One of these means of mass media is the cinema. Cinema is both a means of mass media which develops directly proportional to social changes and at the same time a branch of art; as in other branches of art cinema is like the mirror of the society it emerges from. There exists a very close relationship among the creator of the cinema, cinema films and the social structure. For these reasons, the aim of the present study is to examine the global immigration movement via the cinema. In the study, the conditions of the immigrants, their reasons for immigrating and whether the immigrants could find what they sought for at the places they moved to will be examined via productions selected from the works of the world cinema and the films will be discussed through a method of sociological analysis in order to determine the cinemas perspective on the phenomenon of immigration. Key Words: Migration, outer imigration cinema, identity, immigration.

1. GR Filmler toplumsal yaamn sylemlerini -biim, figr ve temsillerini- ifreleyerek sinemasal anlatlar biiminde aktarrlar. Sinema ortamnn dnda yatan gereklii yanstan bir ara olmak yerine, farkl sylemsel dzlemler arasnda bir aktarm gerekletirir. Bu yolla sinemann kendisi de toplumsal gereklii ina eden kltrel temsiller sisteminin iinde yerini alr (Rayn ve Kellner, 1995:35) ve paras olduu toplumsal srelere yakndan tanklk ederken, bir yandan eletirel mdahalede bulunur, yeni grme ve dnme biimleri nerir (Suner, 2006:10). Sinemann sosyo-kltrel deerlerden bamsz olmad ve toplumsal deimelere paralel olarak deiim gsterdii, bu alanda yaplan aratrmalarla ortaya konulmu ve konulmaktadr. Filmin gereki veya kurmaca olmas onun sosyo-kltrel deerlerle ban koparmamakta, aksine insanlarn bu deerleri renmesine, benimsemesine ve dnyay yorumlamasna yardmc olmaktadr. Bu balamda sinema izleyicileri gn ve gmenliin ne olduu, hangi sonulara yol aabilecei, gmenlerin hangi ekonomik ve psikolojik ortamlarda yaad konusunda fikirler gelitirebilir, gmenlik olgusunu filmler vastasyla deneyimleyebilir. 1.1. G Olgusuna Genel Bak Kreselleme sreci ile birlikte dnya lkeleri byk lde birbirlerine baml hale gelmi, ulus devlet ve ulusal snrlar gibi kavramlarn anlamlarnda anmalar yaanmtr (Aka, 2006:5). Giddensn ifadesi ile lkeler arasndaki snrlar aan toplumsal, politik ve ekonomik balar her bir lkede yaayanlarn kaderini nemli lde etkilemektedir. Dnya zerindeki hibir lkedeki yaam, artk dierlerinden btnyle ayrlm deildir (2005:51) ve en genel ifadesi ile kreselleme dnya toplumlarnn artan bamlln anlatmaktadr (Aka, 2006:5). Bu bamlln sonularndan biri de uluslararas g hareketleridir. nsanlk tarihi kadar eski olan gn de dahil olduu nfus hareketleri olu biimleri, nedenleri ve tarihleri ile eitlilik gstermektedir. Fetihlerle gelenler ve gidenler, Slavlarn ve Afrikallarn bana geldii gibi kle olarak kendi iradeleri dnda bir yerden baka bir yere nakledilenler, Osmanl mparatorluunda olduu gibi zorunlu iskn politikalaryla yeni yerlere yerletirilenler, Balkan ve Afrikada karmza kan etnik temizlik madurlar nfus hareketleri iinde deerlendirilebilirler. G olarak aldmz barl ve gnll hareketler ise, yzyllar iinde gerekleen nfus hareketlerinin biimlerinden sadece biridir (Akt.Yaren, 2008:18-19) ve uluslararas g hareketleri 2. Dnya Savann sona ermesi ile farkl bir kla brnmtr (Yksel, 2008:42). Bazen i bulabilmek ve daha iyi bir yaam bazen de sadece hayatta kalabilmek iin vatanlarn terk eden gmenler, g veren lkeler, glerin nitelii ve nicelii deiim geirse de g olgusu var olmaya ve lkelerin ehresini deitirmeye devam etmektedir (Yaren, 2008:9).

Ancak her toplum yeni yaam alanlar bulma, yeni topraklara veya kazan alanlarna kavuma asndan g hareketlerine eit lde bir deer tanmamtr (Abadan, 2002:19). G; genel olarak belirlenmi bir zaman dilimi ierisinde belirli bir yerleme alanndan darya olan yer deitirmelerin says olarak tanmlanr (Tekeli ve Erder, 1978:62). Farkl bir tanma gre ise g, kiilerin gelecek yaamlarnn ya bir blmn ya da tamamn geirmek zere bir yerleim biriminden dierine yapm olduklar corafi nitelikli yer deitirme olaydr. Bu konuda verilen tanmlarn hemen hepsi ayn belirlemeyi yapmaktadr. Evrensel bir olgu olan g gnmzde yeni bir nitelik kazanmtr; gemiteki nfus hareketlerinin yerine bugn giderek artan nemde insangc hareketi yaanmaktadr (Demir, 1996:85). Akkayana gre g toplumun sosyal, kltrel, ekonomik, politik ve tm yapsyla ilikili ve etkileyici bir olaydr. Gler dorudan doruya lkelerin veya daha kk topluluklarn nfusunun azalmasn ve artmasn etkileyen nemli faktrlerden olup, nfusun ya ve cinsiyet yapsnda deimeye yol aar ve bu deimeler g alan ve g veren yerlerde birbirine zt biimde gerekleir (Akt. Gnll,1996:1). Aslnda g kiileri kullanabilecekleri frsatlarn saysn artrarak, kiiye mesleksel ve sosyal hareketlilik salama bakmndan olumlu bir ileve sahiptir. gcnn arz ve talep ilikisi rasyonel olarak dzenlenmedii iin ve g edenler seimlerini bilinli yapmadklar iin toplumsal sorunlar patolojik dzeye ulamaktadr (Bal, 1996:431). En genel haliyle g hareketleri i g ve d g olmak zere ikiye ayrlmaktadr. g lke iinde bir yer deitirme ekli iken, d g uzun sre kalmak, yerlemek ve almak amacyla yaplan uluslararas nfus hareketleridir. D g olgusu 2. Dnya Savann ardndan hz kazanmtr. Savan bitiiyle hzla endstrileme srecine giren ancak i gc gereksinimini z kaynaklarndan karlayamayan Bat Avrupa lkeleri yabanc i gc talebinde bulunmulardr ve bu talep uluslar aras i gc gne yol amtr (Doyuran, 1990:623-633). Gnmzde ise milyonlarca insan iddetten, baskc rejimlerden kurtulmak iin de lkelerini terk etmektedirler. Dnyadaki savalar, i savalar, askeri ayaklanmalar, smrgecilik sonras kurulan birok ulus devletin sekinlerinin ekonomik sosyal ve politik sorunlara hazrlkl olmamalar byk sosyal sorunlara neden olmaktadr. nc dnyann pek ok lkesinde oulcu ve katlmc yaplar eksiktir, dier bir deyile politik ekonomik ve askeri g belirli toplumsal gruplarn tekelindedir. Bu gruplar bir aznlk, geleneksel sekinler, devrimci partiler, etnik ya da dini gruplar olabilmektedir. Her koulda toplumun bir ksm ihmal edilmekte veya bask ve zulme maruz kalmaktadr. Bu koullar altnda insanlar, siyasi blnmeyi, otonomiyi, direnii, devrim hareketlerini (Akt. Durugnl,1996:99) desteklemekte ya da son are olarak g etmeyi grmektedirler. 1.2. Sinema ve G likisi Bu sosyal hareket, sadece iinden kt toplumun sorunu olmayp bir dnya sorunudur ve iinden kt toplumla snrl kalmamakta, g edilen lkeler ve orada yaayan insanlar iin

de sorun tekil etmektedir. G eden birey veya aile zerinde nemli deimelere yol aarak; kimlik, aidiyet, uyum ve yerleim sorunlarn da beraberinde getirmektedir. Bu nedenlerle ok boyutlu bir ierie brnen g ve gmenlik durumu farkl disiplinler tarafndan deerlendirilmeye ve zm retilmeye allm, kitle iletiim aralarnca da bu sorun gzler nne serilmeye allmtr. Yaylagle gre, kitle iletiim aralar belirli toplumsal koullarn rnleridir (2006:13) ve gnlk yaammzn bir paras olduu gibi, dnyay alglamamzda, yorumlamamzda son derece etkilidir (Tekinalp ve Uzun, 2006:20). Hallorana gre, insanlar hayat kendilerine anlaml klmak zorundadr ve bunu salama yolunda kitle iletiim aralar insanlar iin toplumsal gerei tanmlamay da ieren anlamlar ve aklamalar getirmek grevi ile ykmldr (Akt. Erdoan, 2005:310). Bu kitle iletiim aralarndan bir tanesi de sinemadr. Sinema ayn zamanda, iletileri ile geni kitlelerde ortak bir gr yaratma ilevine sahip olan, kltrel yaama biim verebilen gl bir sanattr. Sinema her ne kadar 20. yzyln balarnda gelimeye balayan bir sanat dal olsa da kendine zg yaps ile kitlelerin grsel iitsel duyularna ynelir. Ait olduu kltrn bazen dorudan bazen dolayl ve karmak olarak yansmasdr (Ghan, 1992:5). Bu nedenle sinema yaratcs, sinema seyircisi, sinema rn ve hepsinin yaad toplumsal yap arasnda dinamik bir iliki vardr (Ghan, 1993: 52). 1.3. alma Filmleri Hakknda Genel Bilgiler 1.3.1. Uurtma Avcs (The Kite Runner) Filmi Film, Afganistann Sovyet ordusu tarafndan igaliyle ABDye g etmi gen bir yazarn yksn anlatmaktadr. Kaliforniyada yaayan Amir, Afganistannn Sovyet igalinden sonra Amerikaya g eden Kabilli zengin bir ailenin oludur. Kabilde geen ocukluk yllar srasnda evin hizmetisinin olu Hasan ile ok salam dostluk balar kurmutur. Ancak bir uurtma yar srasnda Hasann bana gelen olayda ona yardm edebilecei halde, srtn dnerek en sevdii arkadana ihanet etmitir. Aradan geen uzun yllar boyunca bu ihaneti ve sululuk duygusu hi aklndan kmaz. Yllar sonra Hasan ve karsnn Taliban tarafndan ldrld, Hasann da aslnda kardei olduu haberini alr. Bunun zerine, bir zamanlar ihanet ettii ocukluk arkadann, ayn zamanda kardeinin, ba dertte olan olunu bulmak ve onun hayatn kurtarmak iin Taliban ynetiminin kontrolndeki Afganistana geri dner. 2007 yl ABD yapm olan film Afgan yazar Khaled Hosseininin (Halit Hseyni) ayn adl ok satan romanndan uyarlanmtr. Marc Forsterin ynettii film, uzun yllardr Kaliforniyada yaayan Amir adl bir Afgan gmeninin, Taliban kontrolndeki anavatanna geri dnnn ve kendi lkesindeki yabanclnn arpc yksn anlatmaktadr.

1.3.2. Spanglish Filmi Film, ABDnin nl bir niversitesine burs bavurusu iin bir mektup yazan gen kzn annesi hakknda anlattklar zerine kuruludur. Flor kocas tarafndan terk edildikten sonra, Meksika'dan Los Angeles'a daha iyi artlarda yaamak iin kk kzyla birlikte g etmitir. lk zamanlar ounluunun hispanik olduu bir mahallede yaayan ve buradan darya kmay dnmeyen Flor daha fazla para kazanabilmek ve kzna vakit ayrabilmek iin yeni bir i arar. John ve Deborah Clansky ifti tarafndan evlerine bakc olarak ie alndktan sonra Flor, kendisini hem koca bir yabanc dil engelinin, hem kalbinde yeermeye balayan bir akn, hem gelime andaki kz Christina'nn sorunlarnn hem de Claskylerin ilgin yaam biimlerinin ortasnda bulur. 2004 yl ABD yapm film James Brooks tarafndan ynetilmitir. Film eletirmenlerce kltrel atmay anlatmas asndan nemli bir yapm olarak deerlendirilmitir. 1.3.3. Uzak Ufuklar Filmi Film, Avrupadan Amerikaya kam iki gencin tutunma ve yerleme abalar zerine kuruludur. 1890'larda, Joseph Donnely isimli gen rlandal, babasnn lmnden sonra ihtilaf iinde olduklar mlk sahipleri Daniel Christie'den intikam almak isterken yaralanr. Christie'nin gen ve gzel kz Shannon ise babasnn geleneksel ve baskc dnya grnden bunalm bir haldeyken bu frsat karmayp Joseph'la birlikte Amerika'ya kaar. Boston'a ulaan ikili ok zor artlar altnda alarak para biriktirmeye balarlar. Amalar 1893'te Oklahoma'da dzenlenecek mehur arazi kapma yarna katlmaktr. Ron Howard tarafndan 1992de ekilen film ABD yapmdr. Film kadn karakterin kararl olmas ve isteklerini gerekletirmek iin hibir zaman vazgememesi ile dikkat ekmektedir. 1.3.4. Otobs Filmi Film, Trkiyeden derme atma bir otobs ile yola kan dokuz kaak iinin svede bir meydanda getirildikleri kii tarafndan terk edilmesi ve sonrasnda gelien olaylar anlatmaktadr. Bu dokuz ii aday, yakalanma korkusuyla uzun sre otobsten darya kamazlar. lerinde hastalananlar olur ancak ksrmeye bile korkarlar. htiyalar dayanlmaz bir hal alnca etraf kollayarak otobsn yaknlarna brakld metro istasyonunda yiyecek bir eyler ararlar. Her halleri ile yabancs olduklar bu yerde grdkle ri yeni eyler karsnda aknlklarn gizleyemezler. Bu gezintilerinden biri srasnda polis tarafndan yakalanacaklarn anlaynca etrafa karlar. Bir tanesi donarak denize der. Bir dieri tuhaf cinsel gsterilerin yapld bir bara gtrlr ve oradakilerin yiyeceklerine saldrd gerekesi ile dvlerek ldrlr. Dierleri ise sndklar otobsn iinde yakalanarak polis merkezine gtrlrler. Film onlarn teker teker otobsten aln, otobsn paralanmas-hayallerin yklmas simgesel ilikisini kuran sahne ile biter.

1974 yl, Trkiye yapm olan film Tun Okann ilk filmidir. Okann bir gazete haberinden yola karak senaryosunu yazp ektii bu film uzun yllar Trkiyede yasaklanmtr. Kaak ii olarak Stokholme hurda bir arabann iinde gtrlen dokuz Trk iisinin aknlklarn ve aresizliklerini Dou-Bat ekseninde arpc bir ekilde anlatan bu filmin ynetmeni de bir sre yurtdnda gmen olarak yaamtr. Filmde kendi gmenlik deneyimlerinden de izler bulunmaktadr. 1.3.5. Solino Filmi Film, Sicilyal-talyan ailenin Almanyaya g ettikten sonra, oradaki tutunma ve uyum sorunlarn anlatmaktadr. Gigi ve Giancarlo'nun babalar Romano ve anneleri Rosa, talyadaki evlerini terk edip Almanyaya tanmaya karar verirler. Ruhrun gelimekte olan tekdze endstriyel kesiminde mahallenin ilk pizza dkknn aarlar ve sorunlar birbirini takip eder. ocuklarn bymesi, Romanonun para hrs ve en sonunda karsn aldatmas ile Gigi ile Annesi Solinoya dner. Giancarlo ve Romano Almanyada yaamaya devam ederler. Giginin dn aile iin bir dnm noktas olur. 2002 yl Almanya yapm film, gmen bir ailenin ocuu olarak Almanyada doup bym Fatih Aknn gmenlik olgusuna deindii ama Trkiye ile balant kurmad bir filmdir. talyan gmenlerin bir Trk tarafndan, Almanya adna anlatlmas bakmndan dikkate deerdir. 1.3.6. Umuda Yolculuk Filmi Film, Maratan balayp svireye uzanan bir g yolculuunu anlatmaktadr. Kynde yoksul bir yaam sren Haydar, akrabalarndan destek alarak svireye kaak ii olarak gitmeye karar verir. Babasnn btn kar kmalarna ramen hayvanlarn satarak gerekli paray bulur. Kars ve kk olunu yanna alarak svireye gitmek zere yola kar. lk gidecei yer talyadr orada son derece yardm sever bir denizci ile yolculuk ederler. Ardndan svireye kara yolu ile ulamak durumundadrlar ve yine yardmsever bir tr ofr onlara yardm eder. Snr yryerek gemek zorunda kalrlar. Gecenin ve karn bastrmas ile hareket etmeleri zorlar. Snrdaki askerlerin onlar fark etmeleri ile hepsi bir tarafa savrulur. Gruptakilerden bazlar da srtlarndaki bir yere snrlar, birisi yakalanr ve dierleri gecenin karanlnda yollarn bulmaya alrlar. Haydarn olu soua dayanamayarak baylr. Haydar yoldan geen birinden yardm ister ve lkeye girer. Ancak olu lm, polisler de onu yakalamtr. Hapishaneye konulan Haydarn olunun cenaze masraflarn tr ofr der. Filmde aka dile getirilmese de Haydar ve ei snr d edilecektir. svireli ynetmen Xavier Kollerin 1990da svire-talya ortak yapm olarak ektii filmin senaryosunu Feride iekolu yazmtr. Film, tpk Tun Okann Otobs gibi kaak ii olgusunu anlatmaktadr. Senaryosu bir gazete haberinden yola klarak yazlan film, 1991 ylnda En yi Yabanc Film Oskarn kazanmtr (Makal, 1994:116).

2. AMA VE YNTEM 2.1. almann Amac Bu almann amac kresel boyutta yaanan d g olgusunun konu edildii filmleri inceleyerek, sinemann g olgusuna bakn ve yaklamn tespit etmektir. Sz edilen tespitler yntem bal altnda aklanan kstaslar kapsamnda ve belirlenen rneklem zerinden yaplacaktr. 2.1. almann Yntemi Bu almada dnya sinemasndan seilen ve d g konu edinen filmler toplumbilimsel zmleme yntemi ile incelenmitir. zdene gre filmlerin sosyal bilimlere dayal bir erevenin kullanlmasyla sosyolojik ltlere gre deerlendirilmesini amalayan bu yaklam iinde, filmler bir sanat ve kltr rn olarak deerlendirilmektedirler. Bu eletirel yaklam filmin retilmi olduu dnemin ya da ieriinde ele ald dnemin sosyal koullarnn incelenmesini ne karmaktadr. Bylece film sosyolojik veriler salayan bir belge gibi ele alnmaktadr ve sosyolojik yaklama sahip bir film eletirmeni filmleri toplumun deer yarglarn, normlarn, ideallerini ve dnya grn yanstan birer kltr rn olarak ele almaktadr. (2000:131). Berger ise; kitle iletiiminde toplumbilimsel zmlemeyle ilgili olarak baz kavramlar tanmlamtr. Kitle iletiim zmleme yntemleri ierisinde yer alan ve bu zmleme yntemini daha anlalr ve anlaml klan temel kavramlar ise; Yabanclama, Anomi, Brokrasi, Snf, Sapknlk, Aznlklar, levselcilik, Yaam Biimi, Rol, Cinsiyet, Toplumsallama, Stat, Sterotip, Deerler eklindedir (Berger,1993:91-96). almann evrenini d g ileyen tm filmler, rneklemini ise Uurtma Avcs (2008), Otobs (1974), Solino (2005), Spanglish (2004), Uzak Ufuklar (1992), Umuda Yolculuk (1990) olmak zere Dnya ve Trk sinemasnn d g temal filmleri oluturmaktadr. Filmler, Hollywood d yapmlar ile Hollywood yapmlarnn saysal dengesine dikkat edilmek kouluyla, iradi olarak seilmitir. rneklemi oluturan filmler Bergerin kategorilerinden zellikle yabanclama, snf, aznlklar, cinsiyet, toplumsallama, stat ve deerler kategorileri gz nnde bulundurularak aadaki sorular erevesinde zmlenmi, sinemann g olgusuna bak ve yaklam tespit edilmeye allmtr. i. Filmlerde g nedenleri ve g ekilleri nasldr? ii. Filmlerde ge kim karar vermektedir? iii. G edenlerin geldikleri ve gittikleri lkelerde sahip olduklar sosyal statlerinde bir deime olmu mudur? iv. Ge karar, g yolculuu ve ulalan lkedeki i bulup dzen kurma abalar d gn temel sreleri olarak ele alndnda; filmlerde gn hangi sreci anlatlmaktadr?

v. Filmlerdeki karakterler lkelerine geri dnmekte mi yoksa gittikleri lkeye yerlemekte midir? vi. Filmlerin sonu nasl dzenlenmektedir? 3. BULGULAR VE YORUM 3.1. Filmlerde G Nedenleri ve G ekli Solinoda Romano Almato daha iyi bir i bulabilmek iin ekonomik nedenlerden dolay Almanyaya g etme karar alr ve yasal yollardan Almanyaya giri yapar. Otobs ve Umuda Yolculuk filmlerinde de gereke ayndr. Daha iyi bir yaam iin g etmek isterler. Otobste svee Umuda Yolculukta ise svireye yasa d yollardan giri yaparlar. 1974 tarihli Otobs filmi Ortak Pazar lkeleri dndan yabanc i gc alan Bat Avrupa lkelerinin, yaanan ekonomik durgunluk nedeniyle ii almn durdurulmasndan bir sene sonra ekilmitir. ki filmde de kazan peinde koan yasad kurumlarn gmen adaylarnn karaborsa fiyatlar karlnda kaak yollardan yabanc i gc alan lkeye gtrlmesine dikkat ekilmektedir. Sz konusu arac kurumlar gmen adaylarn sahte evrak ve vizeler temin ederek gtrmektedirler ve akl almaz cretler talep ederek gmen adaylarn smrmektedirler (Gktuna, 2005:96). Her iki filmde de bu arac kurumlara dikkat ekilmeye allm, yaplan pazarlklar ve para alverileri gsterilmitir. Uzak Ufuklarda ise ileyebilecek bir topraa sahip olmak yani daha iyi bir yaama sahip olmak iin yasal yollardan g ederler. Ayrca kadn karakterin tek nedeni toprak sahibi olmak deildir. Daha zgr ve modern bir hayata sahip olmak istedii iin de g etmitir. Spanglishde kahramanlarn g etme nedenleri ise sosyo-ekonomiktir. Kocas tarafndan terk edilen Florun Meksikada yaamas iin hibir nedeni kalmamtr. Yeni bir balang yapmak ve kendi ayaklar zerinde durabilmek iin Amerikaya gelir. ncelenen filmler ierisinde g nedeni ekonomik ya da sosyo-ekonomik olmayan tek film Uurtma Avcsdr. Filmde g hareketi politik nedenlerden dolay gereklemitir. Sovyet igalinden sonra lkelerini terk etmek zoruna kalan baba oulun Amerikaya yolculuu yasa d yollarla gerekleir. Yukarda bahsedildii zere Uurtma Avcs hari incelenen tm filmlerde insanlar yoksulluklarndan kamaktadrlar. Kayaolunun da belirttii gibi, yoksulluk tarihsel koullarla deiip, farkl biimler alsa da amzda toplumlarn en nemli sorunu olmaya devam etmektedir. Bir yanda dnyada retimin artmas ve teknolojik gelimeler ile zenginliin arpc boyuta ulat gzlenirken, te yandan son derece ackl sefalet manzaralar grmemiz paradoksaldr (2003:220). ncelenen filmlerde sefalet noktasna ulaan yoksulluk sadece Umuda Yolculuk, Uzak Ufuklar ve Otobs filmlerinde sz konusudur ve bu filmlere insanlar bu durumu deitirmek iin g ederler.

3.2. Filmlerde G Kararnn Alnmas Filmlerde g kararn alan taraf genellikle erkeklerdir. Umuda Yolculuk ve Solinoda kadnlar erkeklerin aldklar karara uymak zorunda kalrlar. Ancak Solinoda g kararn alan kocasnn peinden gelen Rosa erkek karakterin glgesinde kalmaz, karar alc, uygulayc ve etkileyici bir karakterdir. Kocasna pizzac ama konusunda fikir verip bizzat alr. Umuda Yolculuun Meryemi ise, Rosa gibi kocasnn ald karar sonucu yolculua kar. Gitmek istemediini sylediinde kocas paralar Meryemin bana atar. Meryem gszdr ve boyun eer. Uurtma Avcsnda Amirin annesi lm; Spanglishde Flor kocas tarafndan terk edilmitir. Bu nedenle Uurtma Avcsnda baba, Spanglishde ise anne g kararn tek balarna almak durumundadrlar. ncelenen filmlerde g kararn gnll ve btn engellere ramen alan tek kadn, Uzak Ufuklarn Shannonudur. Hatta toprak sahibi olmay isteyen ve bunu nasl yapaca konusunda hibir fikri olmayan Josephi de o ikna eder. Otobs filmi kadnsz bir filmdir. Gktunann da belirttii zere, filmde aile ve kadna iliin boyutlarn ele alnmad dikkat ekmektedir. 1970li yllarn banda ya kadnlar ya da aile reisleri tek bana yolculuk etmitir. Dnmllk ilkesi dorultusunda ksa sreli bir g planland iin aileler genelde paralanmtr. Risk sz konusu olduu iin daha ok erkekler yasa d yollarla g etmitir. Otobs filminde bu nedenle kaak gmen aday aile reisleri dnda ailelerin btnne ve kadna yer verilmemitir. Trk d gnn grnmez aktrleri olan Trk kadnlarnn konu edilmemesi, bu konuda ataerkil bir tutum izlendiinin bir gstergesidir. Yasa d g srecinde kadnlar yok saylm sadece bir yolcunun kurduu dte pamuk tarlasnda alan iki kadn fon olarak verilmitir (Gktuna, 2005:97). 3.3. G Edenlerin Geldikleri ve Gittikleri lkelerde Sahip Olduklar Sosyal Statler Solinoda Romano btn abalarna ramen atklar pizzacy geniletemez. Aile sadece kendilerine ait bir i yeri sahibi olmu ve Romano madende almaktan kurtulmutur. Yani talyadaki durumlar ile Almanyadaki durumlar birbirinden ok da farkl deildir. Umuda Yolculuk ve Otobs filmlerinde insanlar gittikleri lkeye yerleme imkn bulamadklarndan sahip olduklar sosyal statlerinde bir deime olmamtr. Zaten Otobs filminin ynetmeni Tun Okan amacnn g eden insanlarn gittikleri yerlerdeki gmenlere zg problemlere deinmek olmadn asl amacnn sanayilemi bir toplumdaki bireylerin baka bir lkenin krsal kesiminden gelen insanlara kar acmaszln ve insanlarn gittikleri lkedeki yabanclamalarn anlatmak olduunu belirtmitir. Yabanclamann literatrdeki tanmna bakldnda dierlerinden ayrlma duygusunu dile getirmektedir. Yabanclaan kii kendisini, toplumuyla ya da o toplumun herhangi bir grubuyla balants olmayan bir yabanc gibi hisseder (Berger, 1996:91). Otobs filmindeki ilk yabanclama bir meydann ortasnda duran hurda bir otobs ile balar, baklar, byklar ve giyinileri ile gittikleri yere ait olmadklar her hallerinden belli olan taradan gelmi dokuz

ii adaynn aresizlikleri ile filmin sonuna kadar devam eder. Yabanclama sadece Otobs filminde deil aratrma kapsamnda incelenmi olan dier filmler iinde de geerlidir. Solinoda Rosa hibir zaman Almanyaya dahil olmaz hep biraz geriden ve temkinli bakar, zaten dil renme konusundaki isteksizlii de bu geri duruu destekler. Spanglishde ise Flor, Teksas yerine Los Anglesde yaamay tercih eder nk Los Anglesin % 48i hispaniktir ve Flor hispanik kklerinden kopmak istememektedir. Bu nedenle aynen Solinoda olduu gibi bir daha nce oraya g etmi olan bir akrabasndan yardm ister ve Meksikallarn younlukta olduu bir mahallede yaamaya balar. Uurtma Avcsnda da tercih edilen yer Amerikada Afganlarn younlukta olduu bir yerdir. Hatta Amir Pakistana babasnn arkadann yanna gittiinde onu bir Afgan mahallesinde bulur. Bu durum, yaanlan yerde gven hissetme ve oraya ait olma istei ile yakndan ilikilidir ve etnik kolonileme olarak aklanmaktadr. Etnik koloniler bir yandan gmenlerin, gmen ve aznlk olma durumlarndan kaynaklanan ihtiyalarna kurumsal bir yant olarak dier yandan da memleketlerindeyken var olan toplumsal ilikileri nakil etme ve srdrmenin bir yolu olarak olumulardr. G byk gvensizlik anlaryla balantldr, davran biimlerini ve kendini tanmlama yollarn kertir ayn zamanda yeni maddi ve sosyal sorunlar iin yeni zmleri gerektirir. Sosyal ilikilerin devam ve nakli sz konusu olduunda akrabalk byk nem kazanmaktadr (Akt. Tl,1996:566). ncelenen filmlerin sadece ikisinde Uzak Ufuklar ve Spanglishde yoksulluklarndan kurtularak daha iyi bir yaama kavuurlar. Uurtma Avcsnda Amir ve babas Afganistanda geni bir eve ve lks bir hayata sahipken kk bir apartman dairesine skmak zorunda kalrlar. Baba benzinlikte alr, kalan zamanlarnda da ikinci el pazarnda olu Amir ile birlikte sat yapar. G ettikleri lkede daha dk bir statye sahiptirler. Hatta baba benzinlikte grd Mustang arabaya imrenerek bakar. nk Amerikaya giri iin onu satmak zorunda kalmtr. Mustang araba bu anlamda lkesine ve eski zengin yaamna duyduu zlemini yanstmaktadr. 3.4. Filmlerde Anlatlan Sre G sreci aamada gerekleir; ge karar verilmesi, g ve g edilen yerde yaam. Filmlerin hepsinde bu aamann her birine deinilmemi, filmlerin iletmek istedii mesajlara gre bu aamalarn bir ya da birkana yer verilmitir. Solinoda Almanyada yaam ve bunun beraberinde getirdii zorluklar anlatlmaktadr. Ayn zamanda film hem g edilen hem de terk edilen yeri ve ikisi arasndaki farkllklar ortaya koymaktadr. Otobs filminde ise yolculuk, aracy bekleme, sve polisine yakalanma ve polis merkezine gtrlme sreci, Umuda Yolculukda g karar ve yolculuk sreci anlatlmaktadr. Uurtma Avcsnda g karar, yolculuk ve sonras ilenir. Uzak Ufuklarda g karar ve g sonras anlatlr. Spanglishde ise g sonras sre filme dahil edilmektedir.

Ayrca Umuda Yolculuk, Uurtma Avcs ve Uzak Ufuklarda da Solino gibi g ncesi yaanan yere deinilmitir. 3.5. Filmlerdeki Karakterlerin Yerleme veya Geri Dn Gndelik hayat dilinde yaratt armlar dnldnde aidiyet her eyden nce evle ilgili bir kavramdr. Ev mekansal ve toplumsal olarak kendimizi ait hissettiimiz yerdir (Suner, 2006:16). Yani insan hangi sreyle nereye giderse gitsin, sonunda kendini ait hissettii yere dnmek isteyecektir. Solinonun Rosas yllarca zlemini duyduu lkesine hastaln da renmesi ile geri dner. Rosann kk olu annesinin bakm ihtiyacndan dolay ksa sreliine Solinoya gelse de ak ve mutluluu burada bulup yerleir. Baba ve byk oul Almanyada kalmay tercih ederler ama dnenler kadar mutlu olamayacaklar anlalmaktadr. Otobs ve Umuda Yolculukta hayatta kalanlar geri dneceklerdir. nk filmlerde her ne kadar gsterilmese de snr d edilecekleri anlalmaktadr. Uzak Ufuklar filminde, gen ift bir araziye sahip olup yerleirler. Spanglishde Amerikada yaamaya devam ederler, Amerikadaki yaamlar ok kolay olmasa da geri dnmeyi hi dnmezler. nk Amerika iyi bir i ve eitim imknlar vaat etmektedir. Uurtma Avcsnda ise Sovyet igalinden kaarak geldikleri lkede yaamaya devam ederler nk kendi lkeleri Taliban ynetimi altna girmitir. Yeenini aramaya Afganistana gittiinde giyimi de dahil her haliyle kendi lkesinin imdiki durumuna yabancdr. Bu yabancln, Amire sylenen sen zaten burada hep turisttin szyle alt izilir. 3.6. Filmlerin Sonunun Dzenlenii Solino anne ve kardeler asndan mutlu sonla biterken, baba asndan mutsuz bir sondur. Otobs ve Umuda Yolculuk filmleri mutsuz sonla biter, g yolculuuna kanlarn bazlar hayatn kaybederken, hayatta kalanlarn ulatklar lkeden snr d edilecekleri anlalmaktadr. Bu filmlerdeki gmenler kendi lkelerinde neleri var neleri yoksa satarak g yolculuuna ktklar iin memleketlerinde onlar eskisinden ok daha zor koullarn bekledii aktr. Avrupa yapm olan bu film de gereki bir son dzenlemesine sahiptir. zleyiciye daha iyi bir yaam iin g bir seenek olarak sunmamakta, onlar hayallere sevk edecek deneyimleri sunmamaktadr. zleyici perde karsnda en az gmenler kadar aresizdir. Uurtma Avcs, Spanglish ve Uzak Ufuklar mutlu sonla bitmektedir. Uurtma Avcsnda Amir yeenini kurtarp, gvenli ve huzurlu bir yaama kavutururken, onu kendi lkesinde Hazara Trklerine ynelik olarak kullanlan Hazara ocuu aalamasndan da kurtarr. Bylece, izleyicinin kafasnda Amerika, insanlarn etnik kimliklerinden dolay ayrmcla ve aalanmaya uramadklar bir lke olarak ekillenir. Spanglishde Florun kz niversite

bursunu almay baaracaktr. Uzak Ufuklarda ise istedikleri topraa sahip olurlar. Bu anlamda bu filmde de Amerikan miti gereklemi olur. Amerikan miti, Amerikan filmlerinin pek ounda karmza kar. ok alp sebat edersek bu zgrlkler lkesinde baaramayacamz hibir eyin olmad fikrine dayanr. Hollywood filmleri, bu uygarln insanla btn dlerini gerekletirme frsat verdiini her defasnda yinelenen sonlar ile anlatmaktadr. Avrupadaki siyasal yaplanmadan ve dini basklardan rahatsz olan kitleler iin Amerika zgrlkler lkesi ve vaat edilmi lke haline gelmitir (Abisel, 1995:78). Ayn durumun dier ktalardan Amerikaya g edenler iin de geerli olduu filmler vastasyla anlalmaktadr. Bulgular ve yorum ana bal altnda tm bu anlatlanlardan hareketle aada grlen tablo oluturulmutur. Tablo 1de Avrupa ve Hollywood filmleri birbirlerinden ayrlm olarak sunulmaktadr. zellikle g nedenleri, g kararn alanlar, geri dn/yerleme ve filmlerin sonunun dzenlenii konularndaki farkllklar aka grlmektedir. Uurtma Avcs dndaki btn filmlerin g sebebi ekonomiktir; insanlar daha iyi maddi artlarda yaamak iin g etmektedirler. Avrupa filmlerinde g karar vermede kesin bir erkek stnl varken, Hollywood filmlerinde kadnlarn bu konuda daha fazla sz sahibi olduklar grlmektedir. Geri dn/yerleme konusunda Avrupa filmlerinin tutumunun olduka sert olduu anlalmaktadr, zira bu filmlerin hepsinde geri dn sz konusudur. Hollywood filmlerinin hepsinde ise karakterler Amerikaya yerlemektedirler. Bu veriler filmlerin sonunun nasl dzenleneceinin ipularn da sunmaktadr; Avrupa filmlerinin ou mutsuz sonla noktalanrken, Hollywood filmleri mutlu sona ulamaktadr.

Tablo 1. rneklem filmlerinin genel zmlemesi

G Edenlerin Statleri G Nedenleri G Karar G ekli Geldikleri Yer* Gittikleri Yer Almanyada yaam, geim derdi, ocuklarn byme problemleri, talyaya dn Yolculuk, Stokholm sokaklarnda hayat, sve polisine yakalanma G Karar ve yolculuk sreci G karar ve g sonras G karar ve g sonras Uzun yllar sonra geri dn, (Baba geri dnmyor) istee bal, Almanyada ulalan ekonomik durum talyadakinden farkl olmuyor. Geri dn, gsterilmese de hayatta kalanlar snr d edilecekler. Geri dn, gsterilmese de hayatta kalanlar snr d edilecekler. Yerleme, ileyebilecekleri bir araziye sahip oluyorlar. Yerleme, lkedeki Taliban ynetimi nedeniyle ABDde yaamaya devam. Yerleme, Meksikada aile veya toprak gibi tutunacak bir eyleri yok, Amerika iyi bir i ve eitim vaat ediyor. G eden erkek asndan mutsuz son G eden ve geri dnen kadn ve ocuklar asndan mutlu son. Filmlerde Anlatlan Sre Geri Dn / Yerleme Sebepleri

Filmlerin Sonu

AVRUPA FLMLER

Solino

Ekonomik

Baba

Yasal

st Alt

st Alt

Otobs

Ekonomik

Erkekler

Yasa d

Alt Alt

Alt- Alt

Mutsuz son

Umuda Yolculuk

Ekonomik

Baba Kadn

Yasa d

Alt Alt K:st st

Alt Alt Alt Orta Alt Orta

Mutsuz son

HOLLYWOOD FLMLER

Uzak Ufuklar

Ekonomik

Yasal

E:Alt Alt st st

Mutlu son

Uurtma Avcs

Politik

Baba

Yasa D

Alt st

Mutlu son

Spanglish

SosyoEkonomik

Kadn

Yasal

Alt Alt

Alt st

G sonras

Mutlu son

K: Kadn E: Erkek

SONU Btn kitle iletiim aralar gibi sinemann da toplumsal yapdan kopuk olmad; olaylardan, deiimlerden, toplumsal travmalardan etkilendii ve bunlar, rnler kurmaca olsa bile, u veya bu ekilde yanstp sunduu grlmektedir. Kresel bir olgu olan d g alglamas ve sunmas konusunda Hollywood filmleriyle Avrupa filmlerinin birbirlerine zt yaklamlar sergiledikleri grlmektedir. Avrupa filmleri konuya daha gereki bir yaklam sergilerken, Hollywood filmleri daha hayalci bir yaklamdadr. Avrupa filmleri genellikle mutsuz sonlar hazrlamakta, mutlu sonlar pek az karakterine sunmaktadr. Hollywood filmleri ise Amerikan mitine gnlden bal herkes iin mutlu sonlar hazrlamaktadr. D g konusunun anlatm tarznda da farkllklar gze arpmaktadr. Avrupa filmleri daha sert bir anlatm tercih ederken Hollywood filmleri daha yumuak, daha romantik bir anlatma sahiptir. Yukarda sz edilen fakllklar sonucunda, izleyici Avrupa filmleri izlemekle acy, umutsuzluu ve aresizlii deneyimlerken, Hollywood filmlerinde durum tam tersine dnmektedir. KAYNAKA ABADAN-UNAT, Nermin (2002), Bitmeyen G, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul. ABSEL, Nilgn (1995), Popler Sinemada Trler, Alan Yaynclk, stanbul. AYA BATRK, Emel (2006), Kreselleme Srecinde Yereli Yeniden Dnmek; Yerel-Kresel likisi, Yeditepe niversitesi letiim Fakltesi letiim almalar Dergisi, No.4, Gz 2006, ss.5-27. BAL, Hseyin (1996), Kentsel Toplumda Anomi Yabanclama Olgusu Kente G Edenlerin Alternatif zm Hemeri Birlikleri, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiriler Kitab, s. 430-440. BERGER, Artur Asa (1996), Kitle letiiminde zmleme Yntemleri, ev., Haluk Yksel, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir. DEMR, Glsen (1996), G Nedenleri ve Genlerin Beklentilerindeki Gerekleme Durumu: Bolu li Kbrsk lesi rnei, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiriler Kitab, s. 85-94. DURUGNL, Esma (1996) (H. Arnolddan aktaran) Sosyal Deime, G ve Sosyal Hareketler, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiriler Kitab, s. 95-100. DOYURAN, Bilhan (1990), D gc Gnn 30. Ylnda Yurtdndaki Trk Aileleri, Anadolu niversitesi letiim Bilimleri Fakltesi Kurgu Dergisi, Say:8, s. 622-632.

ERDOAN, rfan (2005),(J.D. Hallorandan aktaran) letiimi Anlamak, Erk Yaynlar, Ankara. GIDDENS, Anthony (2005), Sosyoloji, ev., Cemal Gzel, Ayra Yaynevi Ankara. GNLL, Mzeyyen (1996) (T. Akkayandan aktaran) D G, Pamukkale niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, Say:1, s. 94-105. GHAN, Glseren (1992), Toplumsal Deime ve Trk Sinemas, mge Yaynlar, Ankara. GHAN, Glseren (1993), Sinema Toplum likileri, Anadolu niversitesi letiim Bilimleri Fakltesi Kurgu Dergisi, Say:12, s. 51-71. ZDEN, Zafer (2000), Film Eletirisi Film Eletirisinde Temel Yaklamlar ve Tr Filmi Eletirisi, Afa Yaynlar, stanbul. KAYAOLU, Aysel (2003) Sefaletin Psikolojisi Yoksulluk zerine Kuramsal lknotlar, Anadolu niversitesi letiim Bilimleri Fakltesi Kurgu Dergisi, Say:20, s. 219-230. MAKAL, Ouz (1994), Sinemada Yedinci Adam Trk Sinemasnda ve D G Olay, Ege Yaynclk, zmir. RYAN, Michael ve Kellner, Douglas(1997) Politik Kamera, ev., Elif zsayar, Ayrnt Yaynlar, stanbul. SUNER, Asuman (2006), Hayalet Ev: Yeni Trk Sinemasnda Aidiyet, Kimlik ve Bellek, Metis Yaynlar, stanbul. TEKEL, lhan ve ERDER, Leila (1978), Yerleme Yaps Uyum Sreci Olarak Gler, Hacettepe niversitesi Yaynlar, Ankara. TEKNALP, ermin ve UZUN, Ruhdan (2006), letiim Aratrma ve Kuramlar, Beta Yaynclk, stanbul. TILI RITTERSBERGER, Helga (1996) (F. Hecmannden aktaran) Almanyadan Geriye G ve Kadn, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiriler Kitab, s. 564-572. YAREN, zgr (2008) Altyazl Ryalar: Avrupa Gmen Sinemas, De Ki Basm Yaym, stanbul. YAYLAGL, Levent (2006), Kitle letiim Kuramlar: Egemen ve Eletirel Yaklamlar, Dipnot Yaynlar, Ankara. YKSEL ANLIER, zgr lke (2008), Trkiyeden Amerika Birleik Devletlerine G Eden Birinci Kuak Gmenlerin Yararland Kitle letiim Ortamlarnn Ulusar Kimlik Dnmne Etkileri, Yaynlanmam Doktora Tezi Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.