DOS ARQUIVOS DO TRASNO (Rafael Dieste) Este libro, formado por relatos breves, unha das xoias mis

s valiosas da literatura galega. Publicado por primeira vez en 1926 con s oito contos. Dieste foi engadndolle pezas ata chegar as vinte, que compoen a versin definitiva desta pequena e dedicada obra mestra. Respecto ao titulo deste libro ten ese nome, xa que est formado por varias historias recapituladas (arquivos) onde xorden diferentes acontecementos algo misteriosos (do Trasno). RESUMEN SOBRE DA MORTE DE BIEITO Trata sobre o momento en que levan Bieito no atade para enterralo no camposanto, un dos que portaba o cadaleito ou un rebulir dentro, pero por vergoa e por mor a ser acusado de troleiro, non dixo nada. O rematar o enterro o home decidiu volver camposanto para desenterralo, pero canda xa estaba co sacho nas mans ou q se achegaba xente, e botou a correr. E as rematou todo, sen saber se o Bieito a vivo ou morto. DE CMO SE CONDENOU O RAMIRES O Ramires, despois de andar por outras terras longo da sa vida, decidiu ir a sa aldea para morrer. Era herexe, non cra en Deus. Xa cando estaba a piques de morrer o crego foi xunto del para confesalo e que fora ben con Deus, pero el negouse, morrendo herexe a pesar de que a sa dona llo pedira. A VOLTA A seora Resenda e o seor Resende so pensaban no regreso do seu fillo, Andresio, o cal marchara hai moito tempo. Pasado o tempo o seor Resende morreu, ao ver que o seu fillo non volva. A seora Resenda pasou todo o inverno soa agardando por l. Un da pola noite escoitou un rudo na casa, ela pensou que era o Andresio e baixou correndo. dia seguinte os vecios atoprona morta cos ollos ben abertos, e nunca mais se soubo do asunto. A LUZ EN SILENCIO Trtase dun home o cal recibiu unha casa vella por herdanza, na cal viva un labrego, e tivo que ir ata ala para arranxar os papeis. Ese da pola noite tivo que erguerse para revisar unhas notas que tia nunca habitacin, volver divisou unha sombra no cirio, como se algun estivese a aguantar del, pero achegarse non viu nada. Meteuse na cama e esqueceu o ocorrido. A HISTORIA DUN XOGUETE Nesta historia un home chamado Bastin, marieiro de profesin, ocorruselle a idea de construr un barco de xoguete para o seu fillo, ao que lle chamou Nosa seora do Carme. Frono probar para ver se flotaba, pero afundiu. O Bastin marchou e nunca mis se soubo del. Pasado o tempo, o fillo pequeo atopou o barco na praia, alegrouse moito e colgouno nunha repisa da casa, mirando cara o mar. O VELLO MORENO O vello Moreno era un marieiro. Un da estaba l cuns amigos nunha taberna falando de mulleres, cando empezou a contar unha historia sobre unha muller casada cun marieiro, e cando este estaba no mar a muller enganbao con outros homes. Pouco a pouco a aldea foino sabendo, chegando a odos do marido. Un da a muller foi peirao cos fillos a esperala volta do seu marido, pero este nunca chegou. O VAGAMUNDO En tdalas vilas hai sempre un vagabundo, sempre descalzo e mal vestido, a xente chamballe Mangalln e ranse del. De pequeno foi un mal criado, e nunca foi a escola, e sempre quedaba so, porque os seus amigos de xogos sempre o abandonaban, e l sempre quedaba so no mesmo sitio. a detrs das mozas, mais elas o rexeitaban e ranse del. Era un neno encerrado no corpo dun adulto. O VELLO QUE QUERA VELO TREN Un vello que viva coa sa filla, co xenro e co neto, empezou a dicirlles que quera ver o tren antes de ir para o outro mundo, pero ningun lle faca caso. Un da o cura enterouse do que pasaba, e colleu vello mailo neto e levounos a ver o tren. O NENO SUICIDA Esta a historia cun home conta nunha taberna despois de ler unha noticia de que un neno quera suicidarse. Trtase dun vello que naceu da terra, non sabia falar, e a espido. Logo, comezou a falar, e con-

forme pasaban os anos ase facendo mis novo. Cando chegou a ser un neno, matouse porque non soportaba a idea de volver a ser un beb. NA MORTE DE ESTRELIA Estrelia era unha rapaza moi obediente que sempre faca todo o que os seus pais lle mandaban, sen pensar en recibir nada a cambio. Un dia Estrelia morreu, pero ningun a botou de menos por cmo era, senn polo que faca. O GRANDOR DO MUNDO Tratase dun home que oir falar tan ben de Bos Aires que decidiu marchar al para ver tdalas marabillas que todo o mundo dica que haba. Quedou al dez anos. Volveu rico en penurias e en recordos da sa casa vella, e murmuraba sempre que grande o mundo. PAMPN Pampn era un mozo fazuleiro, ancho e duro que sempre axudaba s demais. Todo o mundo o coeca pola sa xenerosidade axudar os nenos cos seus problemas, pero segua sendo un pobre mozo sen esprito da aldea dos marieiros. ESPANTO DE NENOS Na aldea haba un almacn baleiro, onde todos os nenos an xogar. Un da un dos nenos mirou cara o eito e divisou unha fenda nel, e na fenda un ollo dunha persoa observndoos. Ningun saba o que era, e ningun dixo nada. Hoxe en da a casa transformouse, e os nenos xa son homes. Quen se a acordar do acontecido? A PONTE DE FERRO Son dous homes que estn a falar das sas cousas a beira dunha ponte. Un lle pregunta outro que esperaba da vida, este respondeulle que xa estaba canso de tanto axetreo, e de tanto viaxar polo mundo e o que quera era un quiosco de peridicos, pintado al nunha praza tranquila, dicir que quera tranquilidade. NOVA YORK NOSO Trata sobre un neno que intenta contarlles os outros que xogaban con l no peirao que o seu pai chegaba hoxe de Nova York, pero ningn lle fixo caso, quizais por iso case se pelexa con un. Como ningun lle preguntaba polo seu pai marchou ao peirao a esperalo. O marieiro baixaba do barco ben dereito, e sen fachenda nos ollos, o neno a piques de chorar dixo: Nova York noso. O CASO DOS TRES FORNOS Trtase dun home que traballa nun barco de tres fornos, os que hai q limpar, pero cada persoa encargase dun, so dun, ata que o maquinista chama a o home e lle ordenable que limpe os tres fornos. O home dxolle que a sa obriga era limpar un so, o escoltar isto o maquinista chamou capitn, e este dxolle home que con un xa lle chegaba, este indignado limpou os tres e marchou do barco, mis tarde o capitn foino buscar para que volvera. ONCE MIL NOVECENTOS VINTESEIS Trtase dun seor que foi metido nun nicho, porque nel vese como era o ano 11.926. Ao erguerse do nicho e sar del, atpase cuns canbales, que o perseguan para comelo. Morto de medo pegoulles un tiro a cada un deles e posteriormente a si mesmo. Pero non fora mis que un soo. O DRAMA DO CABALO DE XADREZ A partida de xadrez a comezar, pero o cabalo Branco non chegara taboleiro. O rei moi anoxado foi buscalo e rifoulle porque sempre chegaba tarde, e o cabalo dxolle que el non quera ser cabalo, nin rei nin nada, que l non quera ser peza de xadrez. As pezas comezaron a sentir envexa unas das outras, e a raa para apacigualas dixo que cada un era o que tia que ser, e que esto solo era un xogo. UN CONTO DE REIS Trata sobre un xornalista o cal o seu xefe mndalle facer un conto de reis. O xornalista, non saba como facelo, as que foi a taberna e contoullo aos seus amigos, haber se algn o poda axudar. Un marieiro que estaba al dxolle que el traballara para un rei, para o rei Melchor, pero fora despedido por pegarlle ao traductor do rei. Aos dez minutos entra na taberna o traductor, e o marieiro vota a correr. O xornalista foi detrs del para que lle contara a historia, pero non o alcanzou, co cal non a puido facer. DE CMO VIU A RIANXO UNHA BALEA

Certo da chega a Rianxo unha balea, e tdolos nenos correron para vela. Os marieiros moi entusiasma dos saron ao mar para cazala, ferrona varias veces, pero a balea xuntou as poucas forzas que tia e es capou. Ao da seguinte sau nun xornal que aparecera unha balea morta en Vilanova. TEMA E SNTESE DO ARGUMENTO O libro brese cunha introduccin que condensa unha moderna teora do conto exposta en forma de proverbios. Dous son os principios: unidade emotiva e remate esencial. O eixo temtico xira arredor da psicoloxa e das experiencias extraordinarias da xente galega. A psicoloxa : Dieste retrata en historias diferentes a psicoloxa das xentes galegas, por medio do seu comportamento e reaccins: o carcter sinxelo e bondadoso (Pampn, Estrelia); o espritu emprendedor e nostlxico (os emigrantes de O grandor do mundo e Na ponte de ferro); o orgullo e amor propio, que ante as ofensas e as presins configura personalidades fieis a uns valores morais insubornables ( o fogueiro, o vello Moreno, Ramires). O ambiente marieiro e a rexa dignidade dos personaxes. As experiencias extraordinarias : Moitos contos de Dieste presentan un verniz mxico e misterioso, pero mantense sempre nunha percepcin racional do mundo, pois os finais diminen o fantstico, suxerindo a posible explicacin lxica dos acontecementos (ilusins sensoriais, experiencias soadas, suxestins). Estes relatos teen un final aberto e sorprendente, que deixa ao lector coa incerteza sobre esas experiencias extraordinarias, que non sobrenaturais. Algunhas das narracins son cousas ao xeito das de Castelao. Neles hai unha filosofa mplicita acerca do poder da imaxinacin e da natureza misteriosa do ser humano e das cousas. Dieste utiliza a tcnica do encaixe (inclur un conto dentro dun conto), a retrospeccin, a apelacin aos ontes, os ambientes tabernarios para dar idea do colectivo galego. Os narradores, que frecuentemente relatan en primeira persoa, utilizan un ton serio e confidencial e o discurso sinxelo, con parrafeos breves, en consoancia cos ambientes ntimos e humildes dos contos. PERSONAXES Bieito : morto vivente. Ramires : sabedor e pecador. Bastin : navegante. O vello moreno : contador de historias. Vagamundo : vagabundo. Estrelia : nena invisible fsicamente, non nos feitos. Pampn : axudador. Cabalo : ficha anarquista. ESPAZO O ESPAZOS DA OBRA A obra est localizada nunha vila marieira, que supoo que Rianxo, a sa vila, anda que s a nomea no ltimo conto. TEMPO DA OBRA Poderamos localizala na poca que viviu o autor, porque nos primeiros contos anda amosa unha sociedade inculta e pobre, pero nos ltimos xa fala do desenvolvemento e das viaxes . EMPREGO DA IRONIA Dieste emprega a irona en moitos dos contos, por exemplo no Once mil novecentos vinteseis ou en De como viu a Rianxo unha balea, ou na ponte de ferro. Sen embargo hai un tema comn nos relatos, a morte, en formas moi variadas, cadaleitos, morte e relixin, morte na mar, morte na vellez, suicidio, asasanato.