Cursus Chemie

3-1

Hoofdstuk 3: Zuren, basen en zouten 1. INLEIDING Gedurende de geschiedenis van de scheikunde is er gepoogd om op allerlei manieren een classificatie van de verbindingen op te stellen. Hiervoor gaat men uit van overeenkomsten in chemisch gedrag en hieruit distilleert men dan een fundamentele algemene regel, die de basis vormt voor het begrijpen van de fenomenen. In dit hoofdstuk gaan we verder in op de verbindingen die gekend zijn als ZUREN en BA EN. In de loop der tijden zijn er door chemici verschillende operationele definities voor zuren en basen voorgesteld. Al deze definities zijn nuttig gebleken en elke definitie heeft zijn voordelen. Het grootste verschil is hierin gelegen dat de meest recente definities een ruimer kader creren en zo meer verbindingen in de classificatie omvatten. !. DE "R#EG $E %#N%E&$EN o!le definieerde in "#$% zuren als verbindingen die bepaalde kleurstoffen van blauw naar rood lieten verkleuren en die deze eigenschap verloren na kontakt met alkali. &de term 'alkali' voor 'basisch' komt uit het Arabisch en betekent ( as van planten.) *ater definieerde men zuren als stoffen die een zure smaak hebben en bij kontakt met kalksteen koolzuurgas vrijmaken. In "+#+ stelde *avoisier dan weer voor om zuren te definieren als stoffen die zuurstof bevatten. ,aar in "#"% toonde -av! aan dat H.l enkel waterstof en chloor bevatte en zijn werk leidde tot de opvatting dat zuren eerder moeten gezien worden als stoffen die waterstof bevatten i.p.v. zuurstof. 3. ZUREN EN BA EN "#LGEN ARRHENIU Arrhenius onderzocht het gedrag van opgeloste stoffen en hun geleidbaarheid. Hij stelde dat oplossingen elektrisch geleidend zijn als de opgeloste stoffen ontbonden zijn in positieve en negatieve ionen. /ijn indeling van zuren en basen is gebaseerd op de ionen die gevormd worden als stoffen in water oplossen. 0olgens Arrhenius is een stof die waterstofionen &H1,protonen) produceert in waterige oplossing een zuur. 2en base is een stof die h!dro3!l4ionen produceert &5H4). Het proton is verantwoordelijk voor de zure eigenschappen van zuren en de h!dro3!l4ionen voor de basische eigenschappen van basen. ijvoorbeeld( In water opgelost splitst de H.l molecule en vormt 6 ionen( H1 en .l4. Aangezien er H1 ionen gevormd worden is H.* een zuur. Analoog voor 7a5H( hier worden de ionen 7a1 en 5H4 gevormd. Aangezien er h!dro3!l4ionen gevormd worden is 7a5H een base.

'. ZUREN EN BA EN "#LGEN BR(N $ED$ 2en van de problemen met de definitie van zuren en basen volgens Arrhenius is dat voor basische eigenschappen de aanwezigheid van h!dro3!l4ionen vereist is. ,aar er zijn heel wat verbindingen die zuren neutraliseren en geen h!dro3!l4ionen bevatten. -e meest bekende stof is wel ammoniak &7H8). -aarom stelde r9nstedt in ":68 voor om zuren en basen als volgt te definiren( Een zuur )s een *erb)nd)n+ d)e ,rotonen kan af+e*en. Een base )s een *erb)nd)n+ d)e ,rotonen kan o,ne-en. 0oorbeeld( 7H8 1 H.l 444; 7H<1 1 .l4 Hierbij neemt 7H8 een proton op en is dus een base, terwijl H.l een proton afgeeft en dus een zuur is. 2venzo is 7H<1 dus een zuur en .l4 een base.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ing. Sc. Frank Lakiere 2005-2010

Cursus Chemie

3-2

.. ZUREN EN BA EN "#LGEN LE/I -e meest uitgebreide definitie van zuur en base is deze van *ewis. 0olgens *ewis is een base een stof die een ongepaard elektronenpaar heeft en die dit elektronepaar kan gebruiken om een covalente binding te vormen met een atoom, molecule of ion. 2en zuur is dan een stof die een ongepaard elektronenpaar kan opnemen van een base. =en opzichte van r9nstedt geeft de *ewis definitie weinig verschil wat de basen betreft, maar wel wat betreft de zuren, die heel wat uitgebreider worden. 2en voorbeeld( >8 is volgens ronstedts definitie geen zuur, maar wel volgens *ewis. ij de reaktie >8 1 7H8 ?@@@; >847H8 geeft 7H8 zijn ongepaard elektronenpaar en >8 neemt dit aan met de vorming van een covalente binding. 5A,2BCI7G( =och wordt in de meeste gevallen het zuur4base model van r9nstedt gebruikt vanwege zijn eenvoud. Het model van *ewis wordt dan gebruikt als het echt noodzakelijk is.

0. NAA1GE"ING "AN ZUREN EN BA EN 0. 1. B)na)re zuren ij binaire zuren bestaat de zuurrest uit een niet4metaal. 5nder normale omstandigheden van druk en temperatuur komen ze meestal voor als gas of in het geval van H> als zeer vluchtige vloeistof. 7aam van een binair zuur @ 2aterstof 1 naa- *an 3et n)et4-etaa5 1 4)de "oorbee5den: H> wordt waterstoffluoride H.l wordt waterstofchloride&gebruikelijke naam voor waterige oplossing van H.l( zoutzuur) H r wordt waterstofbromide HI wordt waterstofjodide H6D wordt diwaterstofsulfide H.7 wordt waterstofc!anide &gebruikersnaam @ blauwzuur) H.7 is geen zuiver binair zuur aangezien de zuurrest normaliter uit EEn niet4metaal bestaat. -aarom wordt H.7 ook vaak een pseudobinair zuur genoemd. 0.!. $erna)re zuren of #6o4zuren -eze zuren bestaan uit waterstof en een zuurrest die naast het niet4metaal EEn of meerdere zuurstofatomen bevat. 5nder normale omstandigheden van druk en temperatuur komen ze meestal voor als een vloeistof of als een laagsmeltende vaste stof &bijvoorbeeld fosforzuur). Het is echter ook mogelijk dat zij niet in zuivere toestand te isoleren zijn en alleen in opgeloste vorm voorkomen. 7aam o3o4zuur( 2aterstof 1 n)et4-etaa5 1 4aat of 7aam o3o4zuur( naa- *an n)et4-etaa5 1 zuur "oorbee5den ( Coolstof &.arbon) vormt H6.58 -e naam wordt diwaterstofcarbonaat of koolzuur

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ing. Sc. Frank Lakiere 2005-2010

Cursus Chemie

3-3

,et halogenen &.hloor, >luor, room en Food) kunnen meerdere o3o4zuren gevormd worden. .hloor vormt zo H.l5, H.l56, H.l58 en H.l5<. -e o3idatiegetallen van .l in deze verbindingen zijn 1", 18, 1G en 1+ en de naamgeving weerspiegelt deze verschillen. H.l58 &53@1G) is &om historische redenen) het standaard4zuur waterstofchloraat of chloorzuur -e 'substandaard' uitgangen 4ig voor het zuur en 4iet voor het zout duiden aan dat het o3idatiegetal twee lager is dan bij het standaardzuur( H.l56 &53@ 18( EEn zuurstof minder) is waterstofchlor)et of chlor)+zuurH -e voorvoegsels per4 en h!po4 &of onder4) duiden respectievelijk een o3idatiegetal boven de standaard en onder de substandaard aan( H.l5< &53@ 1+( EEn zuurstof meer dan standaard) is waterstof,erchloraat of ,erchloorzuurH H.l5 &53@1"( een zuurstof minder dan substandaard) is waterstof37,ochlor)et of 37,ochlor)+zuur. ij andere centrale atomen is het aantal o3idatietrappen vaak niet zo uitgebreid en de naamgeving is ook niet volledig regelmatig te noemen. .hemische taal is net als alle taal onderhevig aan historische eigenaardigheden. 0aak is er wel een standaard en een substandaard te onderkennen. De 3oo+ste o6)dat)etoestand )s *aak de standaard -aar zeker n)et a5t)8d 99 H758 is salpeterzuur of waterstofnitraat &53@ 1G) H756 &EEn zuurstof minder) is salpeterigzuur of waterstofnitriet &53@18) H8A5< is fosforzuur of waterstoffosfaat H8A58 &EEn zuurstof minder) is fosforigzuur of waterstoffosfiet 5ok op overgangsmetalen met hoge o3idatiegetallen wordt deze terminologie toegepast, bijvoorbeeld( ,n5<4( &53@1+) permanganaat ,n5<64( &53@1$) manganaat 2r zijn ook manganieten zoals .a,n58 met 53@1<.

0.3. Andere terna)re zuren /uurstof is niet het enige sterk elektronegatieve element dat aanleiding geeft tot de vorming van ternaire zouten. 5ok fluor, chloor, broom, zwavel, seleen enz. kunnen deze rol vervullen. /o geeft H> samen met I>$ het sterke zuur HI>+, heptafluoro4uraanzuur en zijn zouten de heptafluoro4uranaten. H.l met Au.l8 geeft HAu.l< en zijn zouten de chloroauraten. -e benaming is vergelijkbaar met die van de o3ozuren, waarbij het atoom dat de rol van zuurstof speelt aangegeven wordt door een voorvoegsel fluoro4, chloro4 enz. 0oor zwavel is er een eigen voorvoegsel( thio4. 2en fosfaat met zwavel in plaats van zuurstof zoals Ad8&AD<)6 heet dus palladiumthiofosfaat. #,-erk)n+ ( sommige van de meer Je3otischeK zuurresten komen alleen voor als zouten en het is soms niet mogelijk om het zuur zelf te isoleren.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ing. Sc. Frank Lakiere 2005-2010

Cursus Chemie

3-4

0.'. Basen 7aamgeving van de metaalh!dro3iden( naa- *an 3et -etaa5 1 37dro6)de. "oorbee5den ( 7a5H @ natriumh!dro3ide een oplossing van natriumh!dro3ide in water wordt natronloog genoemd C5H @ kaliumh!dro3ide een oplossing van kaliumh!dro3ide in water wordt kaliloog genoemd a&5H)6 @ bariumh!dro3ide een oplossing van bariumh!dro3ide in water wordt barietwater genoemd .a&5H)6 @ aclciumh!dro3ide een oplossing van calciumh!dro3ide in water wordt kalkwater genoemd :. NAA1GE"ING "AN Z#U$EN :.1. /at )s een zout; /outen zijn stoffen die bestaan uit metaalatomen en niet4metaalatomen. /outen zijn opgebouwd uit positieve en negatieve ionen. -e metaalatomen leveren altijd de positieve ionen. -e niet4metaalatomen leveren altijd de negatieve ionen. :.!. Naa-+e*)n+ *an zouten -e naam van een zout krijg je door de namen van het positieve en het negatieve ion achter elkaar te plaatsen.

"oorbee5den 4 7a6.58 ( natriumcarbonaat 4 7H<.l ( ammoniumchloride 4 >e&758)8 ( ijzer&III)nitraat 4 Ab&5H)6 ( lood&II)h!dro3ide

:.3. <or-u5es Hierboven hebben we al gezien hoe je de samenstelling van een zout kunt aangeven, namelijk door middel van een zogenaamde verhoudingsformule. In een zout zijn de positieve en negatieve ionen in een zodanige verhouding aanwezig, dat de stof als geheel neutraal van lading is.

"oorbee5den
2en zout bevat 7a14ionen en rL4ionen. 5m evenveel pluslading als minlading te krijgen moet de verhouding tussen de ionen "(" zijn. -e verhoudingsformule wordt dus 7a r. 2en zout bevat .a614ionen en .lL4ionen. 5m evenveel pluslading als minlading te krijgen moet de verhouding tussen de ionen "(6 zijn. -e verhoudingsformule wordt dus .a.l6. 2en zout bevat a614ionen en 758L4ionen. 5m evenveel pluslading als minlading te krijgen moet de verhouding tussen de ionen "(6 zijn. -e verhoudingsformule wordt dus a&758)6. *et op de haakjes die om het nitraation staan. 2en zout bevat Al814ionen en D5<6L4ionen. 5m evenveel pluslading als minlading te krijgen moet de verhouding tussen de ionen 6(8 zijn. -e verhoudingsformule wordt dus Al6&D5<)8.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ing. Sc. Frank Lakiere 2005-2010

Cursus Chemie

3-5

=. NAA1GE"ING "AN #>IDEN =.1. #6)den worden gewoonlijk aangegeven door Jo3ideK dat voorafgegaan wordt door mono4 , di4, tri4 , of tetr4 om aan te geven dat er respectievelijk ", 6, 8 of < zuurstofatomen bij betrokken zijn. =wee andere vormen van o3ides zijn pero3ide M566LN en supero3ide M56LN. In deze laatste vormen heeft zuurstof een hogere o3idatietrap dan in gewone o3iden.

=.!. $7,es *an o6)den #6)den *an de -eer e5ektro,os)t)e*e e5e-enten ?+roe,en I en II *an de tabe5 *an 1ende5ee*@ z)8n bas)sA3 en ze 2orden bas)sA3e an37dr)den +enoe-d. "oorbee5d : 7atrium vormt met zuurstof natriumo3ide &7a65) en als we dit in water brengen bekomen we 7a5H &@ een sterke base). #6)den *an de e5ektro,os)t)e*e e5e-enten ?reA3terkant *an de tabe5@ z)8n zuur. Ze 2orden daaro- zure an37dr)den +enoe-d en )n 2ater o,+e5ost *or-en ze o6ozuren. "oorbee5d : zwavel vormt bij verbranding D58 of zwaveltrio3ide. In water opgelost krijgen we H6D5< @ diwaterstofsulfaat & @ zwavelzuur). Dommige o3iden kunnen naargelang de omstandigheden zowel basisch als zuur reageren. -eze noemen we a-fotere o6)den. 2en voorbeeld hiervan is aluminiumo3ide Al658 5pmerking ( Dommige o3iden uit de middengroep reageren neutraal en vertonen geen zure of basische eigenschappen.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ing. Sc. Frank Lakiere 2005-2010