KC078

§Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ
PhÇn A: Lêi më ®Çu

LÞch sö nh©n lo¹i ®· chøng kiÕn nhiÒu m« h×nh kinh tÕ
kh¸c nhau. Mçi m« h×nh ®ã lµ s¶n phÈm cña tr×nh ®é nhËn
thøc nhÊt ®Þnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. Song
hiÖn nay, m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng lµ mét m« h×nh kinh tÕ
phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña
hÇu hÕt tÊt c¶ çc quèc gia trªn thÕ giíi. M« h×nh nµy kh«ng
chØ ®îc ¸p dông ë çc níc t b¶n chñ nghÜa, mµ cßn ®îc ¸p dông
ë çc níc ®i theo con ®êng x· héi chñ nghÜa. Nã ®îc vËn dông
ë çc níc ph¸t triÓn vµ c¶ ë çc níc ®ang ph¸t triÓn. ViÖt Nam
còng míi sö dông m« h×nh kinh tÕ nµy ®îc kho¶ng h¬n 15 n¨m
nay. Vµ cã nh÷ng thµnh tùu mµ chóng ta ®· ®¹t ®îc còng nh cã
nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò gÆp ph¶i cÇn ®îc gi¶i quyÕt
trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang m« h×nh kinh tÕ míi. §iÒu
nµy rÊt ®¸ng ®îc quan t©m.
Vµ hiÖn nay, chóng ta cÇn hiÓu râ vÒ t×nh h×nh kinh tÕ
níc ta vµ t×nh h×nh kinh tÕ cña thÕ giíi. NhÊt lµ ®èi víi sinh
viªn khi nghiªn cøu vÒ kinh tÕ th× ®Ò tµi nµy gióp cho chóng ta
tr¶ lêi ®îc nh÷ng c©u hái: "Ph¶i ch¨ng mçi mét quèc gia muèn
cã ®îc t¨ng trëng kinh tÕ vµ n¨ng suÊt lao ®éng cao, muèn s¶n
xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm vËt chÊt cho x· héi th× nhÊt thiÕt ph¶i
sö dông m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ?", "V× sao m« h×nh kinh
tÕ thÞ trêng l¹i ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh
tÕ cña mçi quèc gia?", "Kinh tÕ thÞ trêng h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn nh thÕ nµo?", "Kinh tÕ thÞ trêng bao gåm nh÷ng nh©n tè
nµo cÊu thµnh nªn vµ ho¹t ®éng cña nã ra sao?", "Bèi c¶nh nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ViÖt Nam ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña
nã diÔn ra nh thÕ nµo?", "NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã ®Æc ®iÓm g× gièng vµ kh¸c so víi
nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña çc níc kh¸c trªn thÕ giíi?", "Çch thøc
mµ chóng ta sö dông kinh tÕ thÞ trêng trong viÖc ph¸t triÓn
kinh tÕ?"…
Hµng lo¹t nh÷ng c©u hái nµy sÏ lu«n xuÊt hiÖn khi chóng
ta nghiªn cøu vÒ kinh tÕ. §Ò tµi nµy sÏ gióp cho chóng ta hiÓu
®îc thªm vÒ b¶n chÊt, tÝnh chÊt còng nh nguån gèc h×nh
1
thµnh cña nÒn kinh tÕ . Ngoµi ra cßn gióp cho chóng ta biÕt
thªm ®îc vÒ thùc tÕ, nh÷ng nh©n tè, nh÷ng quy luËt nµo t¸c
®éng ®Õn kinh tÕ thÞ trêng. §iÒu ®ã thùc sù bæ Ých vµ nã sÏ
lu«n hç trî cho chóng ta trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ
n©ng cao kiÕn thøc, tÝch luü ®îc cña b¶n th©n. Tõ ®ã gióp
cho chóng ta cã ®îc çi nh×n tæng qu¸t h¬n, thùc tÕ h¬n vµ
nã dÇn h×nh thµnh cho chóng ta mét t duy ph©n tÝch l«gic vÒ
nh÷ng hiÖn tîng kinh tÕ x· héi xÈy ra hiÖn nay.
§ã chÝnh lµ lý do mµ em chän ®Ò tµi nµy, ®Ò tµi: "TÝnh
quy luËt h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng sù vËn dung vao
nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay " .
PhÇn B: néi dung
I/ nh÷ng vÊn ®Ò quy luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr-

êng
1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng lµ g×?
NÒn kinh tÕ ®îc coi nh mét hÖ thèng çc quan hÖ kinh tÕ.
Khi çc quan hÖ kinh tÕ gi÷a çc chñ thÓ ®Òu biÓu hiÖn qua
mua - b¸n hµng ho¸, dÞch vô trªn thÞ trêng( ngêi b¸n cÇn tiÒn,
ngêi mua cÇn hµng vµ hä ph¶i gÆp nhau trªn thÞ trêng) th×
nÒn kinh tÕ ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng
Kinh tÕ thÞ trêng lµ çch tæ chøc nÒn kinh tÕ - x· héi trong
®ã, çc quan hÖ kinh tÕ cña çc ç nh©n, çc doanh nghiÖp
®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng hãa, dÞch vô trªn thÞ trêng
vµ th¸i ®é c xö cña tõng thµnh viªn chñ thÓ kinh tÕ lµ híng vµo
viÖc kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn d¾t cña thÞ tr-
êng
Kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn ë tr×nh
®é cao, khi tÊt c¶ çc quan hÖ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn s¶n xuÊt xuÊt hiÖn ®Òu ®îc tiÒn tÖ ho¸, çc yÕu tè cña
s¶n xuÊt nh: ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn, vèn b»ng tiÒn vµ vèn vËt
chÊt, søc lao ®éng, c«ng nghÖ vµ qu¶n lý, çc s¶n phÈm vµ
dÞch vô t¹o ra, chÊt x¸m ®Òu lµ ®èi tîng mua b¸n, lµ hµng hãa
2
Ngoµi ra khi nãi vÒ kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ thÞ trêng th×

chóng ta cßn cã thªm hai quan ®iÓm kh¸c nhau n÷a ®îc ®a ra
trong héi th¶o vÒ "kinh tÕ thÞ trêng vµ ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa" do héi ®ång lý luËn trung ng tæ chøc:
Mét lµ, xem "Kinh tÕ thÞ trêng lµ ph¬ng thøc vËn hµnh
kinh tÕ lÊy thÞ trêng h×nh thµnh do trao ®æi vµ lu th«ng hµng
hãa lµm ngêi ph©n phèi çc nguån lùc chñ yÕu; lÊy lîi Ých vËt
chÊt, cung cÇu thÞ trêng vµ mua b¸n gi÷a hai bªn lµm c¬ chÕ
khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã lµ ph¬ng thøc tæ chøc
vËn hµnh kinh tÕ - x· héi, kh«ng tèt mµ còng kh«ng xÊu. Tèt hay
xÊu lµ do ngêi sö dông nã. Theo quan ®iÓm nµy, kinh tÕ thÞ tr-
êng lµ vËt "trung tÝnh", lµ "c«ng nghÖ s¶n xuÊt" ai sö dông
còng ®îc
Hai lµ, xem "Kinh tÕ thÞ trêng " lµ mét lo¹i kinh tÕ - x· héi -
chÝnh trÞ, nã in ®Ëm dÊu Ên cña lùc lîng x· héi lµm chñ thÞ tr-
êng. Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét ph¹m trï ho¹t ®éng, cã chñ thÓ
cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, cã sù t¸c ®éng lÉn nhau cña çc
chñ thÓ ho¹t ®éng. Trong x· héi cã giai cÊp, chñ thÓ ho¹t ®éng
trong kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ ph¶i ç nh©n riªng lÎ, ®ã cßn
lµ nh÷ng tËp ®oµn x· héi, nh÷ng giai cÊp. Sù t¸c ®éng qua l¹i
cña çc chñ thÓ ho¹t ®éng ®ã cã thÓ cã lîi cho ngêi nµy, tÇng
líp hay giai cÊp nµy; cã h¹i cho tÇng líp, giai cÊp kh¸c
Tãm l¹i: Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc
tån t¹i (ph¬ng thøc ho¹t ®éng) cña nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã
çc quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®îc biÓu hiÖn th«ng qua quan hÖ
hµng ho¸ - thÞ trêng (tøc lµ mäi vÊn ®Ò cña s¶n xuÊt vµ tiªu
dïng ®Òu ®îc th«ng qua viÖc mua b¸n trªn thÞ trêng). Kinh tÕ
thÞ trêng lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸ vµ
v× thÕ nã hoµn toµn kh¸c víi kinh tÕ tù nhiªn - lµ nÒn kinh tÕ
quan hÖ díi d¹ng hiÖn vËt, cha cã trao ®æi
2. TÝnh quy luËt vµ sù h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng
g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt th«ng qua çc qu¸
tr×nh sau:
3
a. Tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x·

héi
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x·
héi ra çc ngµnh, çc lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau, t¹o nªn sù
chuyªn m«n ho¸ lao ®éng vµ theo ®ã lµ chuyªn m«n hãa s¶n
xuÊt thµnh nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau
Do cã ph©n c«ng lao ®éng x· héi, mçi ngêi chØ s¶n xuÊt
mét thø hoÆc mét vµi thø s¶n phÈm. Song nhu cÇu cña hä l¹i
bao hµm nhiÒu thø kh¸c nhau, ®Ó tháa m·n nhu cÇu ®ßi hái
cÇn cã sù trao ®æi s¶n phÈm gi÷a hä víi nhau
Tæ chøc x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë chç do ph©n
c«ng lao ®éng x· héi, nªn s¶n phÈm cña ngêi nµy trë nªn cÇn
thiÕt cho ngêi kh¸c, cÇu cho x· héi
Ph©n c«ng x· héi ngµy cµng s©u s¾c, chuyªn m«n ho¸,
hiÖp t¸c ho¸ ngµy cµng t¨ng, mèi quan hÖ gi÷a çc ngµnh,çc
vïng ngµy cµng chÆt chÏ. Tõ ®ã xo¸ bá tÝnh tù tóc, tù cÊp, b¶o
thñ, tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh x· héi ho¸
s¶n xuÊt vµ lao ®éng
Sù ph©n c«ng lao ®éng diÔn ra trong néi bé ngµnh; trong
çc ngµnh víi nhau
Do sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc - c«ng nghÖ, mèi
liªn hÖ gi÷a çc ph©n xëng, gi÷a çc c«ng ®o¹n trong néi bé
xÝ nghiÖp ngµy cµng mËt thiÕt, tinh vi h¬n; hµng v¹n c«ng
nh©n, c«ng tr×nh s, çc nhµ khoa häc ph¶i hiÖp ®ång thèng
nhÊt, cïng nhau nç lùc míi lµm cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt tiÕn
hµnh tr«i ch¶y ®îc, ph¹m vi ph©n c«ng hîp t¸c ®· vît xa qu¸
tr×nh gia c«ng trùc tiÕp ®èi tîng lao ®éng, vµ trë thµnh qu¸
tr×nh toµn bé bao gåm nghiªn cøu khoa häc ph¸t minh s¸ng
chÕ, thiÕt kÕ lËp ch¬ng tr×nh, tù ®éng ®iÒu khiÓn, sö lý
th«ng tin, chÕ t¹o, b¶o dìng thiÕt bÞ….§ång thêi t×nh h×nh ®ßi
hái ngµy cµng nhiÒu nh÷ng xÝ nghiÖp kh¸c nhau cung cÊp m¸y
mãc thiÕt bÞ, linh kiÖn, nguyªn liÖu, cßn s¶n phÈm s¶n xuÊt ra
ph¶i chuyÓn nhanh ngay ®Õn nh÷ng thÞ trêng cã lîi ngµy cµng
4
xa h¬n. §iÒu ®ã cho thÊy tÝch tô vµ tËp trung t b¶n cµng lín
th× s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ngµy cµng x· héi ho¸
Çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ sau chiÕn tranh ®· ®Èy
qu¸ tr×nh ph©n c«ng x· héi t b¶n vµ chuyªn m«n ho¸ lªn ®Õn
tr×nh ®é s©u réng cha tõng thÊy. H×nh thµnh sù ph©n c«ng
gi÷a çc bé phËn lÊy thµnh qu¶ khoa häc lµm c¬ së, lµm cho
chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm ngµy cµng s©u s¾c, h×nh thµnh
chuyªn m«n ho¸ linh kiÖn, chuyªn m«n ho¸ c«ng nghÖ, chuyªn
m«n ho¸ kü thuËt, b¶o dìng thiÕt bÞ vµ hËu cÇn s¶n xuÊt. Liªn
hÖ kinh tÕ gi÷a çc xÝ nghiÖp ngµy cµng mËt thiÕt, lµm t¨ng
cêng tÝnh phô thuéc lÉn nhau, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña xÝ
nghiÖp ç biÖt hoµn toµn dung hîp thµnh mét qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt thèng nhÊt
Chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn th× quan hÖ hîp t¸c
gi÷a çc xÝ nghiÖp, çc khu vùc ngµy cµng mËt thiÕt, hiÖp t¸c
trao ®æi th¬ng phÈm trªn thÞ trêng ph¸t triÓn thµnh quan hÖ
hiÖp t¸c ngµy cµng bÒn v÷ng
Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt
trªn thÕ giíi còng më réng nhanh. Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt
x· héi, çc níc ngµy cµng liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, lÖ thuéc vµo
nhau, sù giao lu t b¶n, trao ®æi mËu dÞch ngµy cµng phong
phó
b. §a d¹ng ho¸ çc h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt
Së h÷u lµ h×nh thøc x· héi lÞch sö nhÊt ®Þnh cña sù
chiÕm h÷u
Çc h×nh thøc së h÷u: H×nh thøc ®Çu tiªn lµ c«ng h÷u,
sau ®ã do sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, cã s¶n phÈm d
thõa, cã kÎ chiÕm lµm cña riªng, xuÊt hiÖn t h÷u. §ã lµ hai h×nh
thøc së h÷u c¬ b¶n thÓ hiÖn ë møc ®é, quy m« vµ ph¹m vi së
h÷u kh¸c nhau, phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng
s¶n xuÊt vµ lîi Ých cña chñ së h÷u chi phèi. Ch¼ng h¹n, c«ng
h÷u thÓ hiÖn th«ng qua së h÷u cña nhµ níc, së h÷u toµn d©n,
së h÷u t nh©n thÓ hiÖn ë t b¶n t h÷u lín, t h÷u nhá. Ngoµi ra
cßn cã h×nh thøc së h÷u hçn hîp. Nã ph¸t sinh tÊt yÕu do yªu
5
cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt còng nh qu¸ tr×nh x· héi
ho¸ nãi chung ®ßi hái. §ång thêi, nh»m tho¶ m·n nhu cÇu, lîi
Ých ngµy cµng t¨ng vµ kh¾c phôc sù bÊt lùc, yÕu kÐm cña chñ
thÓ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Së h÷u hçn
hîp h×nh thµnh th«ng qua hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt tù
nguyÖn, ph¸t hµnh mua b¸n cæ phiÕu
Së h÷u nhµ níc: lµ h×nh thøc së h÷u mµ nhµ níc lµ ®¹i
diÖn cho nh©n d©n së h÷u nh÷ng tµi nguyªn, tµi s¶n, nh÷ng t
liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ nh÷ng cña c¶i cña ®Êt níc. Së h÷u
nhµ níc nghÜa lµ nhµ níc lµ chñ së h÷u, cßn quyÒn sö dông giao
cho çc tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ vµ çc ç nh©n ®Ó ph¸t triÓn
mét çch hiÖu qu¶ nhÊt
Së h÷u tËp thÓ: lµ së h÷u cña nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ (ç
nh©n ngêi lao ®éng) tù nguyÖn tham gia. Së h÷u tËp thÓ biÓu
hiÖn ë së h÷u tËp thÓ çc hîp t¸c x· trong n«ng nghiÖp, c«ng
nghiÖp, x©y dùng, vËn t¶i,…. ë çc nhãm, tæ, ®éi vµ çc c«ng
ty cæ phÇn
Së h÷u hçn hîp: lµ h×nh thøc phï hîp, linh ho¹t vµ hiÖu qu¶
trong thêi k× qu¸ ®é. Mçi chñ thÓ cã thÓ tham gia mét hoÆc
nhiÒu ®¬n vÞ tæ chøc kinh tÕ, khi thÊy cã lîi
Së h÷u t nh©n cña s¶n xuÊt nhá: lµ së h÷u vÒ t liÖu s¶n
xuÊt cña b¶n th©n ngêi lao ®éng. Chñ thÓ cña së h÷u nµy lµ
n«ng d©n, ç thÓ, thî thñ c«ng, tiÓu th¬ng. Hä võa lµ chñ së
h÷u ®ång thêi lµ ngêi lao ®éng. ë quy m« vµ ph¹m vi réng h¬n
lµ t h÷u cña tiÓu chñ, chñ trang tr¹i cã lao ®éng
Së h÷u t nh©n t b¶n: lµ h×nh thøc së h÷u cña çc nhµ t
b¶n vµo çc ngµnh, lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh
tÕ
c. Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng khoa häc kü
thuËt vµ c«ng nghÖ lµm xuÊt hiÖn çc thÞ trêng míi
Cuéc çch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø nhÊt lµ cuéc
çch m¹ng kü thuËt diÔn ra vµo nöa sau cña thÕ kØ XVIII. Cuéc
çch m¹ng lµm xuÊt hiÖn c«ng cô m¸y mãc ®Ó thaythÕ c«ng cô
thñ c«ng. §¹i c«ng nghiÖp m¸y mãc ®· dÉn ®Õn sù biÕn ®æi to
6
lín trong c¬ cÊu ngµnh nghÒ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn to lín cña
lùc lîng s¶n xuÊt x· héi còng nh nÒn chÝnh trÞ x· héi ®· dÉn
®Õn sù ra ®êi cña chñ nghÜa t b¶n trªn ph¹m vi thÕ giíi
Cuéc çch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø hai næ ra vµo
nöa sau thÕ kØ XIX. Cuéc çch m¹ng lÇn nµy cã tiªu chÝ chñ
yÕu lµ vËn dông réng r·i søc ®iÖn vµ sù ph¸t minh ra ®éng c¬
®èt trong, khiÕn cho loµi ngêi bíc vµo thêi ®¹i ®iÖn khÝ ho¸.
Më ra con ®êng tù ®éng ho¸ s¶n xuÊt. Cuéc çch m¹ng ®Èy
qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt cña çc níc t b¶n chñ nghÜa lªn
tr×nh ®é cao h¬n, quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ më réng nhanh
chãng
Cuéc çch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø ba næ ra sau
chiÕn tranh thÕ giíi II. Tiªu chÝ chñ yÕu cña cuéc çch m¹ng
nµylµ sù ph¸t triÓn vµ ¸p dông réng r·i kü thuËt nguyªn tö vµ
®iÖn tö. Khoa häc - c«ng nghÖ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc
tiÕp, më ®Çu thêi ®¹i tù ®éng ho¸ toµn bé
Cuéc çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ thóc ®Èy sù x· héi
hµng lo¹t ngµnh nghÒ míi vµ lµm cho nh÷ng ngµnh nghÒ cò ®-
îc c¶i t¹o. Cuéc çch m¹ng lµm cho c¬ cÊu ngµnh nghÒ cña çc
níc cã sù thay ®æi lín. Trong thêi k× kinh tÕ t¨ng trëng nhanh
sau chiÕn tranh, c«ng nghiÖp ho¸ dÇu lµ tæ hîp ngµnh nghÒ
míi, cã t¸c dông quan träng. Ngµy nay nh÷ng ngµnh nghÒ míi
xuÊt hiÖn nhê cã sù ph¸t triÓn s©u s¾c cña çch m¹ng khoa
häc - c«ng nghÖ ®· kh«ng chØ cã mét hai ngµnh mµ xuÊt hiÖn
hµng lo¹t ngµnh c«ng nghiÖp míi nh c«ng nghiÖp ®iÖn tö, c«ng
nghiÖp quang häc, c«ng nghiÖp nguyªn tö, c«ng nghiÖp sinh
vËt, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp tÇu vò trô….. ph¸t
triÓn m¹nh mÏ. Sù xuÊt hiÖn çc tæ hîp ngµnh nghÒ míi, çc
ngµnh nghÒ cò kh«ng bÞ xo¸ bá, mµ ®îc c¶i t¹o mét çch triÖt
®Ó. ViÖc sö dông réng r·i m¸y dÖt kh«ng cã thoi, ®Çu m¸y h¬i
níc, sù ph¸t triÓn réng r·i cña lß luyÖn thÐp ®iÖn vµ ®óc gang
thÐp liªn hoµn, sù t¨ng vät cña hÖ thèng m¸y c«ng cô ®iÒu
khiÓn vµ ngêi m¸y c«ng nghiÖp… .TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã khiÕn
cho çc ngµnh c«ng nghiÖp cò nh: dÖt, xe löa, gang thÐp, m¸y
7
c«ng cô… ®Òu ®æi míi vÒ chÊt lîng. Sù ph¸t triÓn cña çch
m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ gióp cho çc ngµnh nghÒ míi vµ çc
ngµnh nghÒ cò ngµy cµng kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau. Çc ngµnh
míi lÊy c«ng nghiÖp truyÒn thèng lµm chç dùa vµ thÞ trêng chñ
yÕu cho sù ph¸t triÓn cña m×nh, çc ngµnh cò th× dùa vµo çc
ngµnh c¶i t¹o kü thuËt mµ t¨ng thªm søc m¹nh míi
MÆt kh¸c çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ cßn t¹o ra mét
lo¹t thÞ trêng míi nh: thÞ trêng c«ng nghÖ, thÞ trêng vèn, thÞ tr-
êng lao ®éng, thÞ trêng tµi chÝnh tiÒn tÖ…TÊt c¶ nh÷ng thÞ tr-
êng nµy ®Òu cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, vµ sù ph¸t
triÓn cña chóng ®Òu phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña khoa häc
- c«ng nghÖ
d. Sù ph¸t triÓn ph©n c«ng vµ trao ®æi ë ph¹m vi
quèc tÕ
Do ph©n c«ng lao ®éng nªn mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét
hay mét vµi s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. Song nhu cÇu s¶n xuÊt vµ
tiªu dïng cña mçi ngêi cÇn cã nhiÒu lo¹i s¶n phÈm. V× vËy, ®ßi
hái hä ph¶i cã mèi liªn hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau, phô
thuéc vµo nhau. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao, ph©n c«ng
lao ®éng ®îc më réng th× dÇn dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng
ho¸
Quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ
ngêi s¶n xuÊt, lµm cho hä t¸ch biÖt víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ.
Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ngêi s¶n xuÊt nµy muèn sö dông s¶n
phÈm cña ngêi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao ®æi s¶n phÈm lao
®éng cho nhau
Tõ 1980 ®Õn nay, xu híng toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn m¹nh
mÏ, l«i cuèn nhiÒu níc ë kh¾p çc ch©u lôc trªn thÕ giíi vµo thÞ
trêng quèc tÕ. §Æc trng cña hiÖn tîng nµy lµ sù chuyÓn ®éng
nguån t b¶n quèc tÕ khæng lå, sù h×nh thµnh çc c«ng ty
xuyªn quèc gia vµ lµn sãng ngêi di c. Sù t¸c ®éng cña toµn cÇu
ho¸ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho çc tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi, t ph¸p
ho¹t ®éng mang tÝnh khu vùc vµ quèc tÕ ra ®êi
8
Khi çch m¹ng c«ng cô s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn th× sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho çc ngµnh c«ng nghiÖp míi ra
®êi thóc ®Èy çc ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ vµ hÖ thèng giao
th«ng vËn t¶i ph¸t triÓn ®ång bé. Sù ph¸t triÓn ®ã ph¸ vì tÝnh
tù cÊp,tù tóc, më réng thÞ trêng giao lu, trao ®æi hµng ho¸
kh«ng chØ trong ph¹m vi quèc gia mµ cßn diÔn ra trªn thÞ trêng
khu vùc vµ thÕ giíi. Lóc nµy nhu cÇu tiªu dïng cña d©n c kh«ng
chØ ®îc ®¸p øng b»ng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña tõng quèc gia
riªng lÎ, mµ cßn ®îc cung cÊp tõ çc níc kh¸c trªn thÕ giíi vµ khu
vùc
Sù ph©n bè kh«ng ®Òu vÒ tµi nguyªn, khÝ hËu vµ m«i tr-
êng dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, thu nhËp,
møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn. §©y lµ nguyªn nh©n cña
nh÷ng lµn sãng di d©n tõ vïng cã mËt ®é d©n sè cao, ®iÒu
kiÖn kiÕm viÖc lµm khã kh¨n, thu nhËp thÊp, ®êi sèng khã
kh¨n ®Õn n¬i cã d©n c tha thít, dÔ kiÕm viÖc lµm, thu nhËp
cao, m«i trêng sèng tèt h¬n. §iÒu ®ã diÔn ra thêng xuyªn trong
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi
MÆt kh¸c con ngêi ph¶i t×m çc biÖn ph¸p kh¾c phôc
t×nh tr¹ng khan hiÕm tµi nguyªn b»ng çch giao th¬ng, trao
®æi, mua b¸n hµng ho¸ tiªu dïng vµ çc lo¹i tµi nguyªn kho¸ng
s¶n nh»m khai th¸c nguån lùc d thõa cña çc níc ®Ó kh¾c phôc
t×nh tr¹ng khan hiÕm, thiÕu hôt nguån lùc cña níc m×nh.
Nh÷ng yÕu tè nµy t¹o nªn xu thÕ tÊt yÕu phôc vô cho nhu cÇu
ph¸t triÓn cña tÊt c¶ çc quèc gia trªn thÕ giíi. Bëi v× trªn thÕ
giíi kh«ng cã mét quèc gia nµo cã ®Çy ®ñ çc yÕu tè nguån lùc
®Ó tù m×nh x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Nh vËy toµn cÇu ho¸ kinh tÕ nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan
hiÕm vµ ph©n bè tµi nguyªn kh«ng ®Òu, ®¸p øng nhu cÇu tiªu
dïng cña con ngêi ngµy cµng cao vµ sè lîng d©n c ngµy mét
nhiÒu. Nhng nhiÖm vô ®ã chØ ®îc diÔn ra khi mµ khoa häc -
c«ng nghÖ vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao
Do thµnh tùu cña çch m¹ng khoa häc - kü thuËt, sù bïng
næ th«ng tin vµ tù ®éng ho¸ ë tr×nh ®é cao, xu thÕ quèc tÕ
9
ho¸ lùc lîng s¶n xuÊt ®· t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh çc c«ng ty
xuyªn quèc gia vµ xu híng s¸p nhËp çc c«ng ty nhá thµnh çc
c«ng ty cã quy m« khæng lå ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh,
nh»m ®éc chiÕm vai trß chi phèi thÞ trêng quèc tÕ vµ khu vùc
®ang ngµy mét t¨ng nhanh
3. Çc bíc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng
a. Tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ gi¶n ®¬n
MÆc dï cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nhng tÊt c¶ çc ph¬ng
thøc s¶n xuÊt tiÒn t b¶n chñ nghÜa ®Òu cã nÐt chung lµ nÒn
kinh tÕ tù nhiªn. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt nhá
chiÕm u thÕ. NÒn kinh tÕ tù nhiªn do nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ
thuÇn nhÊt hîp thµnh vµ mçi ®¬n vÞ kinh tÕ Êy lµm ®ñ viÖc
®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cuèi cïng
Trong çc nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n
xuÊt chñ yÕu, n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n, c«ng cô
vµ kü thuËt canh t¸c l¹c hËu, dùa vµo lao ®éng ch©n tay lµ chñ
yÕu, chØ cã trong mét sè trang tr¹i cña ®Þa chñ hoÆc phêng
héi míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n. Trong nÒn kinh tÕ díi
chÕ ®é phong kiÕn, ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn, c¬
cÊu ngµnh ®¬n ®iÖu, míi chØ cã mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng
t¸ch khái n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt chñ yÕu híng vµo gi¸ trÞ sö
dông, cã tÝnh chÊt tù cung, tù cÊp
Bíc ®i tÊt yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n
xuÊt hµng gi¶n ®¬n. ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy
lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x· héi. Ph©n c«ng x· héi lµ c¬
së cña kinh tÕ hµng ho¸. Xu híng ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x·
héi lµ biÕn viÖc s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng tõng s¶n phÈm riªng
biÖt, mµ viÖc s¶n xuÊt tõng bé phËn cña s¶n phÈm, tõng thao
t¸c trong chÕ biÕn s¶n phÈm thµnh nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp
riªng biÖt. C«ng nghiÖp chÕ biÕn t¸ch khái c«ng nghiÖp khai
th¸c vµ mçi ngµnh c«ng nghiÖp ®ã l¹i chia thµnh nhiÒu lo¹i vµ
ph©n lo¹i nhá. Chóng s¶n xuÊt ra díi h×nh thøc hµng ho¸ -
nh÷ng s¶n phÈm riªng biÖt vµ ®em trao ®æi víi nh÷ng s¶n
10
phÈm cña çc ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. ChÝnh sù ph¸t triÓn ngµy
cµng s©u réng ®ã cña ph©n c«ng x· héi lµ nh©n tè chñ yÕu
dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ trêng trong níc. H×nh thµnh nªn
nh÷ng khu vùc nhµ níc chuyªn m«n ho¸ vµ dÉn ®Õn sù trao
®æi kh«ng nh÷ng gi÷a s¶n phÈm víi s¶n phÈm c«ng nghÖ, mµ
c¶ gi÷a çc s¶n phÈm nhµ níc víi nhau
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, sù h×nh
thµnh trung t©m c«ng nghiÖp, søc hót cña chóng ®èi víi d©n
c ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng
nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn
Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng
®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ u thÕ trong s¶n
xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nhau cã hiÖu qu¶ h¬n. ngay trong
mét vïng, mét ®Þa ph¬ng, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt còng cã nh÷ng
kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c nhau. Mçi
ngêi s¶n xuÊt chØ tËp trung s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo mµ m×nh
cã u thÕ, ®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi (mua vµ b¸n) lÊy
nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña
m×nh. Hä trë thµnh nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸. Trao ®æi,
mua b¸n, thÞ trêng, tiÒn tÖ ra ®êi vµ ph¸t triÓn
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, lóc ®Çu díi h×nh thøc s¶n xuÊt
hµng ho¸ nhá, gi¶n ®¬n, nhng lµ mét bíc tiÕn lín trong lÞch sö
ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i
b. Tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn sang
nÒn kinh tÕ tù do cæ ®iÓn
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ gi¶n ®¬n sang nÒn kinh
tÕ tù do cæ ®iÓn ®îc thùc hiÖn qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn c¶
vÒ lùc lîng s¶n xuÊt, c¶ vÒ quan hÖ s¶n xuÊt míi thÝch øng víi
tõng bíc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
Kü thuËt thñ c«ng dùa trªn lao ®éng hiÖp t¸c gi¶n ®¬n:
HiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa dùa trªn c¬ së kü
thuËt thñ c«ng, víi quy m« lín h¬n so víi tæ chøc s¶n xuÊt ph-
êng héi vµ s¶n xuÊt nhá ç thÓ. Trong giai ®o¹n hiÖp t¸c gi¶n
®¬n, c«ng nh©n phô thuéc vµo nhµ t b¶n vÒ kinh tÕ nhng vÉn
11
cßn ®éc lËp vÒ mÆt kü thuËt. §Ó tæ chøc hiÖp t¸c lao ®éng, b-
íc ®Çu tiªn ph¶i tËp trung t liÖu s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã tËp
trung søc lao ®éng.TËp trung hiÖp t¸c lao ®éng ®ßi hái ph¶i cã
sù chØ ®¹o ®Ó ®iÒu hoµ nh÷ng ho¹t ®éng ç nh©n, b¶o ®¶m
sù nhÞp nhµng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®¹t ®Õn môc ®Ých
chung. Víi s¶n xuÊt quy m« lín, trong hiÖp t¸c gi¶n ®¬n, ph¶i
mua c¶ ®èng nguyªn liÖu vµ bu«n b¸n hµng ho¸, do ®ã ®· lµm
xuÊt hiÖn mét m¹ng líi mua gom nguyªn liÖu vµ b¸n lÎ hµng ho¸,
tõ ®ã thóc ®Èy viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi s©u réng trong x·
héi. HiÖp t¸c gi¶n ®¬n ®· bíc ®Çu lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín t
b¶n chñ nghÜa, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lªn rÊt
nhiÒu. ViÖc hiÖp t¸c gi¶n ®¬n lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín vÒ
mÆt quy m« lµ mét bíc ngoÆt rÊt quan träng tõ s¶n xuÊt nhá
lªn s¶n xuÊt lín
Ph©n c«ng c«ng trêng thñ c«ng T b¶n chñ nghÜa:
Sù ph¸t triÓn cña hiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa tÊt
yÕu dÉn tíi hiÖp t¸c cã ph©n c«ng, lµm xuÊt hiÖn çc c«ng tr-
êng thñ c«ng t b¶n chñ nghÜa. C«ng trêng thñ c«ng lµ h×nh
thøc xÝ nghiÖp t b¶n thùc hiÖn sù hiÖp t¸c cã ph©n c«ng dùa
trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng. C«ng trêng thñ c«ng h×nh thµnh
b»ng çch tËp hîp nh÷ng thî thñ c«ng kh¸c nghÒ, hoÆc nh÷ng
thî thñ c«ng cïng nghÒ vµo trong mét xëng ®Ó cïng s¶n xuÊt ra
mét lo¹i hµng ho¸
§Æc ®iÓm vÒ tæ chøc vµ kü thuËt cña c«ng trêng thñ
c«ng lµ: Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc ph©n chia thµnh nh÷ng giai
®o¹n, nh÷ng c«ng viÖc bé phËn ®Ó cã s¶n phÈm hoµn chØnh,
trªn c¬ së ®ã mçi c«ng nh©n chØ chuyªn lµm mét c«ng viÖc
bé phËn. §Æc ®iÓm cña sù ph©n c«ng nµy lµ chuyªn m«n ho¸
hÑp.
C¬ së kü thuËt vÉn lµ thñ c«ng víi c«ng cô chuyªn dïng,
ph©n phèi s¶n xuÊt theo kinh nghiÖm cæ truyÒn nªn chñ yÕu
dùa vµo tay nghÒ khÐo lÐo cña c«ng nh©n. C¬ cÊu tæ chøc
cña c«ng trêng thñ c«ng lµ nh÷ng ngêi lao ®éng bé phËn, sö
12
dông c«ng cô chuyªn dïng thÝch øng, hîp thµnh lao ®éng tËp
thÓ
§¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ:
Trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n
chñ nghÜa kh«ng thÓ ®îc x¸c lËp mét çch hoµn chØnh vµ ph¸t
triÓn v÷ng ch¾c. Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chñ nghÜa
t b¶n tù t¹o cho nã mét c¬ së kü thuËt t¬ng øng lµ m¸y mãc, ®-
a chñ nghÜa t b¶n tõ giai ®o¹n c«ng trêng thñ c«ng lªn giai
®o¹n ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. M¸y mãc ®îc sö dông phæ biÕn
trong x· héi th«ng qua cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ cuéc
çc m¹ng kü thuËt thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng
sö dông m¸y mãc. C«ng cuéc c¬ khÝ ho¸ ë mét ngµnh dÉn ®Õn
viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¬ khÝ ho¸ ë mét ngµnh cã liªn quan.
C¬ khÝ ho¸ trong çc ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc
®Èy c¬ khÝ ho¸ ë çc ngµnh liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong çc
ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ngµnh
giao th«ng vËn t¶i… c¬ khÝ ho¸ b¾t ®Çu tõ ngµnh c«ng nghiÖp
nhÑ ®Õn çc ngµnh c«ng nghiÖp nÆng. M¸y mãc vµ ®¹i c«ng
nghiÖp cã t¸c dông chñ yÕu lµm n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng
vät, x· héi ho¸ lao ®éng vµ s¶n xuÊt ngµy cµng cao, më réng
thÞ trêng, thóc ®Èy sù ra ®êi cña çc trung t©m c«ng nghiÖp
vµ nh÷ng thµnh thÞ lín; ®ång thêi, t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt
chÊt kü thuËt
c. Tõ nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do chuyÓn sang nÒn
kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng:
Do ch¹y theo lîi nhuËn cho nªn çc doanh nghiÖp thêng
g©y « nhiÔm m«i trêng, thêng khai th¸c tµi nguyªn mét çch
bõa b·i dÉn tíi lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i mµ doanh nghiÖp
kh«ng ph¶i ®Òn bï mét kho¶n thiÖt h¹i nµo
C¬ chÕ thÞ trêng dÔ lµm xuÊt hiÖn c¨n bÖnh: khñng
ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t vµ suy tho¸i
C¬ chÕ thÞ trêng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo, dÔ ph¸t
sinh nh÷ng tiªu cùc x· héi
13
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét bíc ph¸t triÓn sau cña kinh tÕ tù
nhiªn vµ khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao th×
®ã chÝnh lµ kinh tÕ thÞ trêng. Trong c¬ chÕ thÞ trêng th× do
nh÷ng khuyÕt tËt cña nã dÉn ®Õn ph¸ vì c©n ®èi cña nÒn
kinh tÕ, g©y l·ng phÝ nhiÒu nguån lùc: t liÖu s¶n xuÊt, lao
®éng, t¹o ra sù ph©n hãa x· héi. V× vËy nhµ níc ph¶i cã vai trß
nhÊt ®Þnh ®Ó kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®iÓm trªn
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n thêi k× tù do
c¹nh tranh th× kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn theo t tëng lý thuyÕt
bµn tay v« h×nh th× nhµ níc kh«ng can thiÖp kinh tÕ. ®iÒu ®ã
dÉn ®Õn viÖc khñng ho¶ng kinh tÕ sau nµy (1929 - 1933). V×
vËy ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt kinh tÕ cña Keyes yªu cÇu nhµ níc
ph¶i can thiÖp kinh tÕ vµ ®Õn n¨m 1948 ®· xuÊt hiÖn lý
thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp trong ®ã cã sù kÕt hîp cña hai
nh©n tè: sù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng (Bµn tay v« h×nh) vµ sù
can thiÖp cña chÝnh phñ (Bµn tay h÷u h×nh) vµ c¶ hai nh©n tè
nµy ®Òu t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ
Nhµ níc cã chøc n¨ng:
§Þnh híng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, x©y
dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt
ThiÕt lËp vÒ mét khu«n khæ vÒ ph¸p luËt, x©y dùng hÖ
thèng c¬ së nhÊt qu¸n t¹o m«i trêng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho
kinh tÕ ph¸t triÓn
H¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ
trêng
Trùc tiÕp ®Çu t mét sè lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ: nh÷ng
ngµnh kinh tÕ c«ng céng, n¨ng lîng, cÇu nhiÒu vèn….
Qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng, kiÓm kª, kiÓm so¸t ho¹t
®éng kinh tÕ - x· héi
Ph©n phèi hîp lý çc nguån lùc s¶n xuÊt
4. Çc nh©n tè cña c¬ chÕ thÞ trêng
Mét nÒn kinh tÕ muèn vËn hµnh ®îc th× tríc tiªn ph¶i dùa
vµo c¬ chÕ thÞ trêng cã nghÜa lµ ph¶i dùa vµo bé m¸y tù ®éng
cña c¶ cung, cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸, víi m«i trêng c¹nh tranh,
14
®éng lùc lµ lîi nhuËn. Çc bé phËn hîp thµnh c¬ chÕ thÞ trêng
nµy cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh lµ nh÷ng kh©u trong
guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ çi nh©n cña thÞ trêng, cung cÇu lµ trung
t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån lµ søc m¹nh cña thÞ trêng
a. Cung - cÇu hµng ho¸:
CÇu hµng hãa: lµ sè lîng hµng ho¸ hay dÞch vô mµ ngêi
mua cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng mua ë çc møc gi¸ kh¸c nhau
trong cïng mét thêi gian
Cung hµng ho¸: lµ sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ngêi
b¸n cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng b¸n ë çc møc gi¸ kh¸c nhau trong
mét thêi gian nhÊt ®Þnh
Nh vËy ®Ó cã cÇu hµng ho¸ ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong
muèn mua, cã kh¶ n¨ng mua vµ møc gi¸
§Ó cã cung hµng ho¸ còng ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong
muèn s¶n xuÊt, cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ møc gi¸
Khi cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m. Vµ ng-
îc l¹i khi cÇu lín h¬n cung th× gi¸ c¶ cña hµng hãa sÏ t¨ng. Vµ
®Õn khi cung vÒ hµng ho¸ nµo ®ã trªn thÞ trêng võa ®óng
b»ng cÇu cña hµng ho¸ th× lóc ®ã cung - cÇu ë tr¹ng th¸i c©n
b»ng, x¸c ®Þnh møc gi¸ c¶ lµ gi¸ c¶ c©n b»ng. Song v× cung
vµ cÇu lu«n biÕn ®éng nªn c©n b»ng cung - cÇu lu«n biÕn
®éng theo. Gi¸ c¶ thÞ trêng cña hµng ho¸ lµ do t¬ng quan cña
cung vµ cÇu trªn thÞ trêng quyÕt ®Þnh. Nhng ®ång thêi khi gi¸
c¶ biÕn ®éng th× nã còng t¸c ®éng tíi viÖc thu hÑp hay më
réng quy m« s¶n xuÊt.
Nh÷ng t¸c ®éng cña cung - cÇu ®èi víi thÞ trêng:
Quan hÖ cung cÇu gãp phÇn ®Ýnh chÝnh gi¸ c¶ thÞ trêng
vµ lËp l¹i, kh«i phôc l¹i sù c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ
Quan hÖ cung - cÇu cßn trùc tiÕp lµm ¶nh hëng tíi lîi Ých
kinh tÕ cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng; ngêi b¸n vµ ngêi
mua
b. Gi¸ c¶
Gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vÒ mét
lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ sÏ
15
t¸c ®éng ®Õn ngêi b¸n vµ ngêi mua: Cô thÓ khi cÇu cao h¬n
cung th× ngêi b¸n sÏ t¨ng gi¸, ®iÒu ®ã sÏ thóc ®Èy cho ngêi
s¶n xuÊt më réng quy m« ®Ó lµm t¨ng cung. Trong trêng hîp
ngîc l¹i cung lín h¬n cÇu th× ngêi b¸n ph¶i gi¶m gi¸ xuèng. Khi
®ã ngêi s¶n xuÊt sÏ gi¶m quy m« ®Ó gi¶m cung vµ cuèi cïng
c©n ®èi gi÷a quan hÖ cung - cÇu ®îc t¸i lËp ®Ó lËp l¹i c©n
b»ng míi
Chøc n¨ng cña gi¸ c¶:
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng th«ng tin (nghÜa lµ çc tin tøc vÒ gi¸
c¶ trªn thÞ trêng sÏ gióp cho çc ®¬n vÞ kinh tÕ, çc ç nh©n
ngêi lao ®éng ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt kinh
doanh vµ tiªu dïng cña m×nh
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng ph©n bè çc nguån lùc: khi gi¸ biÕn
®éng t¨ng gi¶m th× çc nguån lùc cña s¶n xuÊt sÏ dÞch chuyÓn
gi÷a çc ngµnh
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thóc ®Èy ®æi míi nh÷ng tiÕn bé kü
thuËt c«ng nghÖ. Trong s¶n xuÊt, ngêi ta lu«n lu«n t×m çch
gi¶m bít hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §Ó tõ ®ã dÉn tíi
gi¶m gi¸ thµnh ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch (lµ phÇn gi¸ ngêi
s¶n xuÊt thu ®îc nhiÒu h¬n ngêi s¶n xuÊt kh¸c nhê tiÕn bé
khoa häc - kü thuËt)
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i
thu nhËp quèc d©n còng nh thu nhËp ç nh©n th«ng qua chÝnh
s¸ch gi¸ c¶
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn viÖc lu th«ng hµng ho¸. Khi
gi¸ c¶ biÕn ®éng th× sÏ t¸c ®éng tíi hµnh vi ngêi tiªu dïng vµ
qua ®ã t¸c ®éng vµo lu th«ng hµng ho¸ lµm thay ®æi nhu cÇu
ngêi tiªu dïng
c. C¹nh tranh
C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua gi÷a çc xÝ nghiÖp, çc tæ
chøc kinh tÕ trong viÖc tiªu thô hµng ho¸ nh»m thu lîi nhuËn
cao nhÊt. C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng
Çc chøc n¨ng cña c¹nh tranh:
16
C¹nh tranh cã thÓ ®iÒu chØnh mét çch nhanh chãng çc
hµnh vi s¶n xuÊt tiªu dïng cña x· héi
C¹nh tranh thóc ®Èy sù tiÕn bé cña kü thuËt
C¹nh tranh tho¶ m·n tèt nhÊt nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng
C¹nh tranh t¹o chÝnh s¸ch cho viÖc ph©n phèi thu nhËp
ban ®Çu nghÜa lµ çc doanh nghiÖp nµo th¾ng trong c¹nh
tranh th× sÏ thu ®îc lîi nhuËn h¬n ®èi ph¬ng
Çc lo¹i c¹nh tranh gåm cã:
C¹nh tranh trong níc vµ c¹nh tranh trªn thÞ trêng níc ngoµi
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau
theo ba híng: gi¸ c¶, chÊt lîng hµng ho¸ vµ thùc hiÖn çc dÞch
vô tríc, trong vµ sau khi b¸n hµng
C¹nh tranh gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ngêi b¸n vµ mét bªn lµ
nh÷ng ngêi mua
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi mua víi nhau. Trªn th¬ng tr-
êng kh«ng cã chuyÖn "®¬n ph¬ng ®éc m·" mµ lµ "bu«n cã
b¹n, b¸n cã phêng"
C¹nh tranh kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, tÝnh tù chñ cña
çc doanh nghiÖp, v× thÕ nã lµm cho kinh tÕ thÞ trêng ph¸t
triÓn rÊt n¨ng ®éng (hoµn toµn kh¸c víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn,
nÒn kinh tÕ trong thêi k× bao cÊp)
C¹nh tranh huy ®éng ®îc mäi nguån lùc cña x· héi vµo
viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ
C¹nh tranh thóc ®Èy ®îc c¶i tiÕn kü thuËt vµ sö dông c«ng
nghÖ míi
C¹nh tranh hiÖu qu¶ lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó ®¶m
b¶o sù ph©n bæ tèi u çc nguån lùc vµ hÖ qu¶ mµ nã mang l¹i
lµ n¨ng suÊt tèi u.C¹nh tranh thóc ®Èy çc nguån lùc di chuyÓn
tíi n¬i nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt bëi ngêi s¶n xuÊt muèn sö dông
chóng ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cµng nhiÒu, cµng tèt
d. TiÒn tÖ
TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®îc t¸ch ra lµm vËt
ngang gi¸ chung cho çc lo¹i hµng hãa kh¸c. Nã biÓu hiÖn chung
17
cña gi¸ trÞ, nã biÓu hiÖn tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng vµ lµ
quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸
Chøc n¨ng cña tiÒn tÖ:
Lµ thíc ®o gi¸ trÞ (®©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn tÖ):
tiÒn dïng ®Ó ®o lêng vµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸, mäi
hµng ho¸ ®Òu ®îc biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng tiÒn. TiÒn tÖ
®îc coi nh lµ s¶n phÈm cña lao ®éng
Lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng: tiÒn lµ vËt m«i giíi trong quan hÖ
lu th«ng hµng ho¸
Lµ ph¬ng tÞªn cÊt gi÷ gi¸ trÞ: tiÒn ®îc rót khái lÜnh vùc lu
th«ng vµ mang vµo cÊt tr÷. Khi cÇn l¹i ®em mua hµng vµ tiÒn
®îc xem nh mét thø cña c¶i cña x· héi
Lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n: tiÒn ®îc dïng ®Ó chi tr¶ sau
khi mét c«ng viÖc ®· hoµn thµnh hoÆc dïng ®Ó tr¶ nî
Chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi: trao ®æi hµng ho¸ gi÷a çc quèc gia
víi nhau vµ tiÒn lóc nµy ph¶i lµ vµng, b¹c, ngo¹i tÖ m¹nh….
e. Lîi nhuËn
Trong kinh tÕ thÞ trêng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t
®éng cña ngêi kinh doanh. Lîi nhuËn ®a çc doanh nghiÖp
®Õn çc khu vùc s¶n xuÊt çc hµng ho¸ mµ ngêi tiªu dïng cÇn
nhiÒu h¬n, bá qua çc khu vùc cã Ýt ngêi tiªu dïng. Lîi nhuËn
còng ®a çc nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü thuËt s¶n
xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh vËy, hÖ thèng thÞ trêng lu«n ph¶i dïng
l·i vµ lç ®Ó quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ó: s¶n xuÊt çi g×?, s¶n xuÊt
nh thÕ nµo?, s¶n xuÊt cho ai?
Lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu kiÖn
tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. ®Ó cung cÊp hµng ho¸
vµ dÞch vô cho thÞ trêng, çc nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá tiÒn vèn
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Hä mong muèn chi phÝ
cho çc ®Çu vµo Ýt nhÊt vµ b¸n hµng ho¸ víi gi¸ cao nhÊt ®Ó
sau khi trõ ®i çc chi phÝ cßn sè d d«i ®Ó kh«ng chØ s¶n xuÊt
gi¶n ®¬n mµ cßn t¸i s¶n xuÊt më réng, kh«ng ngõng tÝch luü
ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cñng cè vµ t¨ng cêng vÞ trÝ cña m×nh trªn
thÞ trêng
18
Lîi nhuËn lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh toµn bé
kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh kÓ tõ lóc b¾t
®Çu t×m kiÕm nhu cÇu thÞ trêng, chuÈn bÞ vµ tæ chøc qu¸
tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Õn kh©u tæ chøc b¸n hµng vµ
dÞch vô cho thÞ trêng. Nã ph¶n ¸nh c¶ vÒ mÆt lîng vµ mÆt
chÊt cña qu¸ tr×nh kinh doanh
Lîi nhuËn lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a tæng doanh thu vµ
tæng chi phÝ
Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy çc doanh nghiÖp
ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh
5. Çc quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng
a. Quy luËt gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt
hµng ho¸. ë ®©u cã s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã
cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt chi phèi c¬ chÕ thÞ trêng vµ
chi phèi çc quy luËt kinh tÕ kh¸c, çc quy luËt kinh tÕ kh¸c lµ
biÓu hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ mµ th«i
Quy luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch vô, mµ
gi¸ c¶ lµ tÝn hiÖu nh¹y bÐn nhÊt cña c¬ chÕ thÞ trêng
Quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng
hãa ph¶i ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ së cña viÖc hao phÝ lao ®éng x·
héi cÇn thiÕt: Trong s¶n xuÊt nã ®ßi hái ngêi s¶n xuÊt lu«n
lu«n cã ý thøc t×m çch h¹ thÊp hao phÝ lao ®éng ç biÖt
xuèng nhá h¬n hoÆc b»ng hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt
Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt :§èi víi viÖc s¶n xuÊt mét thø
hµng hãa riªng biÖt th× yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ ®îc biÓu
hiÖn ë chç: hµng ho¸ cña ngêi s¶n xuÊt muèn b¸n ®îc trªn thÞ
trêng, muèn ®îc x· héi thõa nhËn th× lîng gi¸ trÞ cña mét hµng
ho¸ ç biÖt ph¶i phï hîp víi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.
§èi víi mét lo¹i hµng ho¸ th× yªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ thÓ hiÖn lµ
tæng gi¸ trÞ cña hµng hãa ph¶i phï hîp víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng
thanh to¸n cña x· héi
19
Trong lÜnh vùc trao ®æi : ViÖc trao ®æi ph¶i tiÕn hµnh
theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn sù ho¹t
®éng cña m×nh th«ng qua sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ xung quanh
gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ c¶,
nh÷ng hµng ho¸ cã hao phÝ lao ®éng lín th× gi¸ trÞ cña nã lín
dÉn ®Õn gi¸ c¶ cao vµ ngîc l¹i. §èi víi mçi hµng ho¸ th× gi¸ c¶
hµng ho¸ cã thÓ b»ng hoÆc nhá h¬n hoÆc lín h¬n gi¸ trÞ nhng
®èi víi toµn bé hµng hãa cña x· héi th× chóng ta lu«n lu«n cã
tæng gi¸ c¶ hµng hãa b»ng tæng gi¸ trÞ
T¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ: quy luËt gi¸ trÞ tù ph¸t ®iÒu
tiÕt viÖc s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng hãa th«ng qua sù biÕn
®éng cña cung - cÇu thÓ hiÖn qua gi¸ c¶ trªn thÞ trêng
b. Quy luËt cung cÇu
Cung ph¶n ¸nh khèi lîng s¶n phÈm hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt
vµ ®a ra thÞ trêng ®Ó thùc hiÖn (®Ó b¸n). cung do s¶n xuÊt
quyÕt ®Þnh, nã kh«ng ®ång nhÊt víi s¶n xuÊt
CÇu ph¶n ¸nh nhu cÇu tiªu dïng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n
cña x· héi. Do ®ã, cÇu kh«ng ®ång nhÊt víi tiªu dïng, v× nã
kh«ng ph¶i lµ nhu cÇu tù nhiªn, nhu cÇu bÊt k× theo nguyÖn
väng tiªu dïng chñ quan cña con ngêi, mµ phô thuéc vµo kh¶
n¨ng thanh to¸n
Cung - CÇu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, thêng xuyªn
t¸c ®éng lÉn nhau trªn thÞ trêng, ë ®©u cã thÞ trêng th× ë ®ã
cã quy luËt cung - cÇu tån t¹i vµ ho¹t ®éng mét çch kh¸ch
quan. Cung - cÇu t¸c ®éng lÉn nhau:
CÇu x¸c ®Þnh cung vµ ngîc l¹i cung x¸c ®Þnh cÇu. CÇu
x¸c ®Þnh khèi lîng, chÊt lîng vµ chñng lo¹i cung vÒ hµng ho¸.
nh÷ng hµng ho¸ nµo ®îc tiªu thô th× míi ®îc t¸i s¶n xuÊt. Ngîc
l¹i, cung t¹o ra cÇu, kÝch thÝch t¨ng cÇu th«ng qua ph¸t triÓn sè
lîng, chÊt lîng, chñng lo¹i hµng ho¸, h×nh thøc, quy çch vµ gi¸
c¶ cña nã
Cung - cÇu t¸c ®éng lÉn nhau vµ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn
gi¸ c¶. §©y lµ sù t¸c ®éng phøc t¹p theo nhiÒu híng vµ nhiÒu
møc ®é kh¸c nhau
20
Quy luËt cung - cÇu t¸c ®éng kh¸ch quan vµ rÊt quan
träng. NÕu nhËn thøc ®îc chóng th× chóng ta vËn dông ®Ó t¸c
®éng ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo chiÒu híng cã
lîi cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Nhµ níc cã thÓ vËn dông
quy luËt cung - cÇu th«ng qua çc chÝnh s¸ch, çc biÖn ph¸p
kinh tÕ nh: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, hîp ®ång kinh tÕ, thuÕ,
thay ®æi c¬ cÊu tiªu dïng. §Ó t¸c ®éng vµo çc ho¹t ®éng kinh
tÕ theo quy luËt cung - cÇu, duy tr× nh÷ng tû lÖ c©n ®èi cung
- cÇu mét çch lµnh m¹nh vµ hîp lý
c. Quy luËt canh tranh
C¹nh tranh lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a çc nhãm ngêi,
gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n hay gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu
dïng. Hai nhãm nµy t¸c ®éng lÉn nhau víi t çch lµ mét thÓ
thèng nhÊt, mét hîp lùc. ë ®©y ç nh©n chØ t¸c ®éng víi t çch
lµ mét bé phËn, mét lùc lîng x· héi, lµ mét nguyªn tö cña mét
khèi. ChÝnh díi h×nh th¸i ®ã mµ c¹nh tranh ®· v¹ch râ çi tÝnh
chÊt x· héi cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng
Bªn canh tranh yÕu h¬n c¶ còng ®ång thêi lµ çi bªn mµ ë
®ã mçi ç nh©n ®Òu ho¹t ®éng mét çch ®éc lËp víi ®«ng
®¶o nh÷ng ngêi c¹nh tranh víi m×nh vµ thêng thêng lµ trùc
tiÕp chèng l¹i nh÷ng ngêi ®ã. ChÝnh v× sù phô thuéc lÉn nhau
gi÷a mét ngêi c¹nh tranh ç biÖt víi nh÷ng ngêi kh¸c l¹i cµng
thªm râ rµng. Tr¸i l¹i bªn m¹nh h¬n bao giê còng ®¬ng ®Çu víi
®èi ph¬ng víi t çch lµ mét chØnh thÓ Ýt nhiÒu thèng nhÊt
Ngêi mua lµm cho gi¸ thÞ trêng cµng thÊp, cµng tèt. Mçi
ngêi chØ quan t©m ®Õn ®ång nghiÖp trong chõng mùc thÊy
®i víi hä cã lîi h¬n viÖc chèng l¹i hä
Khi mét bªn yÕu h¬n bªn kia th× hµnh ®éng chung sÏ
chÊm døt, mçi ngêi sÏ tù lùc xoay së lÊy. NÕu mét bªn chiÕm u
thÕ th× mçi ngêi bªn ®ã ®Òu sÏ ®îc lîi, tÊt c¶ diÔn ra nh lµ hä
cïng nhau thùc hiÖn ®éc quyÒn chung vËy
C¹nh tranh nh mét tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸.
C¹nh tranh cã t¸c dông san b»ng çc gi¸ c¶ mÊp m« ®Ó cã gi¸
21
c¶ trung b×nh, gi¸ trÞ thÞ trêng vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®Òu h×nh
thµnh tõ c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ gi÷a çc ngµnh
Tãm l¹i: Trong c¬ chÕ thÞ trêng, quy luËt c¹nh tranh nh
mét c«ng cô, ph¬ng tiÖn g©y ¸p lùc cùc m¹nh thùc hiÖn yªu
cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ, c¹nh tranh trong mét c¬ chÕ vËn ®éng
chø kh«ng ph¶i c¹nh tranh nãi chung
d. Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ
Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ lµ quy luËt x¸c ®Þnh lîng tiÒn
cÇn cho lu th«ng. Lîng tiÒn cÇn cho lu th«ng chÝnh b»ng tû sè
gi÷a tæng gi¸ c¶ hµng ho¸ víi tèc ®é lu th«ng t b¶n
Trong thùc tÕ: lîng tiÒn cÇn cho lu th«ng b»ng tû sè gi÷a
tæng gi¸ c¶ hµng hãa trõ ®i tæng tiÒn khÊu trõ, trõ ®i tæng gi¸
c¶ b¸n chÞu céng víi tæng tiÒn thanh to¸n víi tèc ®é lu th«ng t
b¶n
Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ tu©n theo çc nguyªn lý sau:
Lu th«ng tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ do c¬ chÕ lu
th«ng hµng ho¸ quyÕt ®Þnh
TiÒn ®¹i diÖn cho ngêi mua, hµng ®¹i diÖn cho ngêi b¸n.
Lu th«ng tiÒn tÖ cã quan hÖ chÆt chÏ víi tiÒn - hµng, mua - b¸n,
gi¸ c¶ - tiÒn tÖ
Kinh tÕ hµng ho¸ trªn mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh cã thÓ gäi
lµ kinh tÕ tiÒn tÖ, quyÕt ®Þnh c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ
MÆt kh¸c c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ cßn phô thuéc vµo c¬
chÕ xuÊt nhËp khÈu, c¬ chÕ qu¶n lý kim lo¹i quý, c¬ chÕ kinh
doanh tiÒn cña ng©n hµng
NÕu quy luËt canh tranh, quy luËt cung - cÇu lµm gi¸ hµng
ho¸ vËn ®éng, san b»ng th× quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ gi÷a mèi
liªn hÖ c©n b»ng gi÷a hµng vµ tiÒn
Ngoµi ra cßn mét sè lo¹i quy luËt kh¸c nh: quy luËt tû suÊt
lîi nhuËn cã xu híng gi¶m, quy luËt khñng ho¶ng kinh tÕ , quy
luËt t©m lý… còng ¶nh hëng ®Õn c¬ chÕ thÞ trêng
II/ sù vËn dôngvµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam
22
1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ

ho¹ch hãa tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña nhµ níc
a. C¬ chÕ cò vµ nh÷ng h¹n chÕ:
Tríc hÕt cÇn nghiªn cøu nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña c¬
chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung - c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®· tån t¹i ë
níc ta tríc ®æi míi vµ hËu qu¶ cña nã
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp cã
nh÷ng ®Æc trng chñ yÕu sau ®©y:
Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ b»ng vËn mÖnh hµnh chÝnh lµ chñ
yÕu, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn ë sù chi tiÕt ho¸ çc nhiÖm vô do trung
ng giao b»ng mét hÖ thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh tõ mét trung
t©m
Çc c¬ quan hµnh chÝnh - kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña çc ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së,
nhng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× vÒ mÆt vËt chÊt ®èi víi
çc quyÕt ®Þnh cña m×nh
Bá qua quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ,
qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ
giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu, do ®ã h¹ch
to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®îc thùc hiÖn
díi çc h×nh thøc: bao cÊp qua gi¸, bao cÊp qua tiÒn l¬ng hiÖn
vËt (chÕ ®é tem phiÕu) vµ bao cÊp qua cÊp ph¸t vèn cña ng©n
s¸ch, mµ kh«ng rµng buéc vËt chÊt ®èi víi ngêi ®îc cÊp ph¸t
vèn
Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®· dÉn ®Õn bé m¸y qu¶n lý
cång kÒnh, cã nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã
sinh ra mét ®éi ngò çn bé kÐm n¨ng lùc qu¶n lý, kh«ng th¹o
nghiÖp vô kinh doanh, nhng phong çch th× quan liªu cöa
quyÒn
Vµ ®Æc trng c¬ b¶n cña m« h×nh kinh tÕ hiÖn vËt lµ nÒn
kinh tÕ bÞ hiÖn vËt ho¸, t duy hiÖn vËt, chØ cã së h÷u toµn
d©n vµ së h÷u tËp thÓ lµ phæ biÕn, nÒn kinh tÕ khÐp kÝn víi
c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é. Trªn thùc tÕ,
23
yÕu tè kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· lo¹i bá yÕu tè thÞ trêng, quan
hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ chØ cßn lµ h×nh thøc. Sù ®iÒu tiÕt theo
chiÒu däc ®· lÊn ¸t çc quan hÖ kinh tÕ theo chiÒu ngang. Vai
trß ngêi tiªu dïng bÞ h¹ thÊp. HÖ thèng qu¶n lý quan liªu tá ra
kh«ng cã kh¶ n¨ng g¾n s¶n xuÊt víi nhu cÇu
Kinh tÕ hiÖn vËt g¾n liÒn víi quan niÖm truyÒn thèng vÒ
kinh tÕ x· héi chñ nghÜa tuy ®· cã t¸c dông trong chiÕn tranh,
gãp phÇn mang l¹i chiÕn th¾ng vÎ vang cho d©n téc ta. Song
khi chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh m«
h×nh ®ã ®· t¹o ra nhiÒu khuyÕt tËt: nÒn kinh tÕ kh«ng cã
®éng lùc, kh«ng cã søc ®ua tranh, kh«ng ph¸t huy ®îc tÝnh
chñ ®éng s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, cña çc chñ thÓ s¶n xuÊt
kinh doanh, s¶n xuÊt kh«ng g¾n liÒn víi nhu cÇu, ý chÝ chñ
quan ®· lÊn ¸t kh¸ch quan vµ triÖt tiªu mäi ®éng lùc vµ søc
m¹nh néi sinh cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ, ®· lµm cho nÒn kinh
tÕ suy tho¸i, thiÕu hôt, hiÖu qu¶ thÊp, nhiÒu môc tiªu cña chñ
nghÜa x· héi kh«ng ®îc thùc hiÖn
Trong thùc tiÔn kinh tÕ hiÖn vËt víi c¬ chÕ qu¶n lý tËp
trung quan liªu ®· béc lé nhiÒu tiªu cùc: s¶n xuÊt ®×nh trÖ,
®êi sèng nh©n d©n sa sót, trong qu¶n lý ®· tá râ sù bÊt lùc.
Trong nhµ níc kho¸n chui trë thµnh phæ biÕn ë nhiÒu ®Þa ph-
¬ng. Trong c«ng, th¬ng nghiÖp çc nhµ m¸y, xÝ nghiÖp kh«ng
thÓ b»ng lßng víi c¬ chÕ "CÊp ph¸t giao nép" ®· tù ®éng "xÐ
rµo" do thiÕu vËt t nguyªn liÖu, vèn liÕng, do sù bÊt lùc cña
c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ kiÓu cò. Sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng tù do
chen lÊn thÞ trêng cã tæ chøc. Sù l¼ng lÆng vi ph¹m çc quy
t¾c, chuÈn mùc lóc bÊy giê, lµ nh÷ng ph¶n øng kinh tÕ - x· héi
ph¶n ¸nh sù bÊt lùc vµ bÊt cËp cña mét c¬ chÕ qu¶n lý cøng
nh¾c
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· tÝch gãp nh÷ng xu híng
tiªu cùc, lµm nÈy sinh sù tr× trÖ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m
sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ®æi míi
s©u s¾c c¬ chÕ ®ã. Ph¬ng híng c¬ b¶n cña sù ®æi míi c¬
chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta ®· ®îc §¹i Héi VI cña §¶ng x¸c ®Þnh
24
vµ tiÕp tôc ®îc §¹i Héi VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh "TiÕp tôc xo¸
bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé vµ
vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ
níc "
b. Chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu
thµnh phÇn theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa ë níc ta
Vµ ®Õn §¹i héi VIII cña §¶ng ®· thèng nhÊt "X©y dùng
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ
thÞ trêng, ®i ®«i víi t¨ng cêng vai trß qu¶n lýcña Nhµ níc theo
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa"; "….ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña
Nhµ níc theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa …". NÒn kinh tÕ thÞ
trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn; trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai
trß chñ ®¹o
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa níc ta
lÊy viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch
®Þnh c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u. Trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng níc ta tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n: së
h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n. Tõ ba lo¹i h×nh
së h÷u ®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh
thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc
ph¸t triÓn çc thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ
cßn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn çc thµnh phÇn kinh tÕ thÞ trêng
réng lín bao gåm çc ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u,
çc ®¬n vÞ kinh tÕ t doanh, çc h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh
gi÷a trong vµ ngoµi níc, çc h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp
vµo nhau gi÷a çc thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ
trêng víi t çch chñ thÓ thÞ trêng b×nh ®¼ng
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
níc ta, kinh tÕ Nhµ níc lµ nh©n tè quy ®Þnh vµ b¶o ®¶m tÝnh
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ
Nhµ níc t¹o c¬ së kinh tÕ cho x· héi míi, nã lµ lùc lîng vËt chÊt
quan träng vµ lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ níc ®Þnh híng vµ
25
®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. X©y dùng hÖ thèng kinh tÕ Nhµ
níc m¹nh chÝnh lµ t¨ng cêng thùc lùc kinh tÕ cña Nhµ níc ®Ó
lµm chç dùa, b¶o ®¶m æn ®Þnh kinh tÕ vµ ®Þnh híng cho thÞ
trêng x· héi chñ nghÜa. Bu«ng láng khu vùc kinh tÕ Nhµ níc lµ
bu«ng láng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ
trêng
Kinh tÕ Nhµ níc lµ n¬i thùc hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt tÝnh u viÖt
cña chñ nghÜa x· héi, ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a t¨ng trëng
kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi, tiÕn bé x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng
sinh th¸i, thèng nhÊt chÝnh s¸ch kinh tÕ víi chÝnh s¸ch x· héi,
tÊt c¶ phôc vô con ngêi trªn tÇm vÜ m«. Nhµ níc võa lµ ®¹i biÓu
cho toµn bé nÒn kinh tÕ, võa lµ chñ thÓ cña kinh tÕ Nhµ níc. Do
®ã Nhµ níc ph¶i võa t«n träng tÝnh b×nh ®¼ng cña çc chñ
thÓ kinh tÕ, võa ph¶i cã ý thøc ®Çy ®ñ tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ
Nhµ níc ®Ó nã thùc sù cã vai trß chñ ®¹o. §Ó gi÷ vai trß chñ
®¹o, kinh tÕ Nhµ níc ph¶i n¾m nh÷ng kh©u, nh÷ng lÜnh vùc
then chèt cña nÒn Kinh tÕ quèc d©n. Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i lµ
kiÓu mÉu vÒ n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶ vµ chÊp hµnh ph¸p
luËt ®Ó l«i cuèn çc thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo quü ®¹o cña
chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i cã gi¸ trÞ tæng s¶n lîng
hµng ho¸ ngµy cµng t¨ng, ®ãng gãp tû lÖ cao trong ng©n s¸ch
Nhµ níc, kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é vµ ®êi sèng cña mäi
ngêi lao ®éng
2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë n-
íc ta
a. Tríc n¨m 1886:
Thêi k× 1955 - 1964: §©y lµ thêi k× kh«i phôc kinh tÕ vµ
c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa. ë thêi k× nµy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc
thiÕt kÕ trªn c¬ së x¸c ®Þnh ba ®Æc ®iÓm cña thêi k× qu¸
®é lªn chñ nghÜa x· héi: Tõ nÒn s¶n xuÊt nhá qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi, cã hÖ thèng x· héi chñ nghÜa v÷ng m¹nh, ®Êt níc
bÞ chia c¾t. §©y lµ thêi k× ph¸t triÓn nhanh vÒ çc lÜnh kinh
tÕ - x· héi, c¬ së vËt chÊt trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, c¬
së h¹ tÇng ®îc x©y dùng. Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, gi¸o
26
dôc, y tÕ ph¸t triÓn kh¸ nhanh, x· héi miÒn B¾c trë thµnh x· héi
do ngêi lao ®éng lµm chñ, ®êi sèng tinh thÇn lµnh m¹nh. chÝnh
nhê nh÷ng ®iÓm nµy mµ miÒn B¾c trë thµnh hËu ph¬ng lín,
c¨n cø ®Þa v÷ng ch¾c ®Ó nh©n d©n c¶ níc cã thÓ ®¸nh
th¾ng ®Õ quèc Mü
Thêi k× 1964 -1975: §©y lµ thêi k× c¶ níc cã chiÕn tranh.
NhiÖm vô cÊp b¸ch cña miÒn B¾c lµ ph¶i kÞp thêi chuyÓn híng
t tëng vµ tæ chøc, chuyÓn híng x©y dùng kinh tÕ, t¨ng cêng
quèc phßng cho phï hîp víi t×nh h×nh míi. Kinh tÕ ë thêi k× nµy
cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh cña m« h×nh kinh tÕ " Céng
s¶n thêi chiÕn". M« h×nh kinh tÕ nµy lµ m« h×nh cã tÝnh tËp
trung cao nªn ®· ®éng viªn ®îc lùc lîng ®Ó dµnh th¾ng lîi
trong cuéc chiÕn tranh v« cïng ¸c liÖt b»ng sù chØ ®¹o tËp
trung nghiªm ngÆt, b»ng chÕ ®é ph©n phèi b×nh qu©n, bao
cÊp…. Tuy nhiªn §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· dÇn thÊy ®îc nh÷ng nh-
îc ®iÓm cña m« h×nh kinh tÕ ®ã vµ b¾t ®Çu cã chñ tr¬ng c¶i
tiÕn mét phÇn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ
Thêi k× 1976 - 1986: §©y lµ thêi k× c¶ níc qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi trong t×nh h×nh ®Êt níc chÞu ®ùng nh÷ng ®¶o
lén kinh tÕ - x· héi víi quy m« lín sau chiÕn tranh ¸c liÖt l©u dµi,
víi nh÷ng diÔn biÕn trong t×nh h×nh cã nh÷ng mÆt kh«ng
thuËn lîi. §©y lµ thêi k× m« h×nh kinh tÕ tËp trung quan liªu,
bao cÊp bäc lé mét çch toµn diÖn mÆt tiªu cùc cña nã mµ hËu
qu¶ cña tËp trung lµ khñng ho¶ng kinh tÕ - chÝnh trÞ s©u s¾c
vµo cuèi nh÷ng n¨m 70 ®Çu nh÷ng n¨m 1980. nÒn kinh tÕ ë
tr¹ng th¸i tr× trÖ, mÊt c©n ®èi nghiªm träng, s¶n xuÊt ph¸t
triÓn chËm trong khi d©n sè t¨ng nhanh. Thu nhËp quèc d©n
cha ®¶m b¶o ®îc tiªu dïng x· héi, mét phÇn tiªu dïng x· héi ph¶i
dùa vµo vay vµ viÖn trî, nÒn kinh tÕ cha t¹o ®îc tÝch luü. L¬ng
thùc, v¶i mÆc vµ çc hµng tiªu dïng thiÕt yÕu ®Òu thiÕu. T×nh
h×nh cung øng vËt t, t×nh h×nh giao th«ng vËn t¶i rÊt c¨ng
th¼ng. NhiÒu xÝ nghiÖp sö dông c«ng suÊt ë møc thÊp. Chªnh
lÖch gi÷a thu vµ chi tµi chÝnh, gi÷a hµng vµ tiÒn, gi÷a xuÊt
khÈu vµ nhËp khÈu. ThÞ trêng vµ vËt gi¸ kh«ng æn ®Þnh. Sè
27
ngêi lao ®éng cha ®îc sö dông cßn ®«ng. §êi sèng nh©n d©n
lao ®éng gÆp nhiÒu khã kh¨n
Tríc t×nh h×nh ®ã cña ®Êt níc §¶ng ta ®· ph¶i suy nghÜ,
ph©n tÝch t×nh h×nh vµ nguyªn nh©n, t×m tßi çc gi¶i ph¸p,
tõ ®ã thùc hiÖn ®æi míi ë çc c¬ së, ®Þa ph¬ng, ®Ò ra
nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ, cã tÝnh chÊt ®æi míi tõng phÇn
b. Tõ n¨m 1986 ®Õn nay:
§¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®îc ®¸nh dÊu nh mét çi mèc
quan träng trong sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ. Trªn c¬ së phª ph¸n
mét çch nghiªm kh¾c c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp mµ
nguån gèc tõ kinh tÕ hiÖn vËt vµ nh÷ng hËu qu¶ cña nã, nhÊt
qu¸n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn,
còng tõ ®ã t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sang
kinh tÕ thÞ trêng. Tæng kÕt hai n¨m thùc hiÖn §¹i héi VI, nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn, kh¾c phôc ®îc suy tho¸i, nÒn kinh tÕ - x· héi
cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n ®ã lµ nh÷ng c¨n cø ®Ó ®Èy tíi
mét bíc cao h¬n. §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng nhÊt qu¸n chuyÓn
sang kinh tÕ thÞ trêng víi nh÷ng quan ®iÓm kh¸ triÖt ®Ó.
ChÊp nhËn thÞ trêng mét çch c¬ b¶n, tæng thÓ, l©u dµi, mét
thÞ trêng thèng nhÊt, th«ng suèt, hoµ nhËp víi thÞ trêng thÕ giíi,
thÞ trêng lµ ®èi tîng qu¶n lý cña nhµ níc
Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng ë níc ta g¾n liÒn víi
qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ tõ c¬ cÊu ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý kinh
tÕ nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn,
vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc, g¾n
liÒn víi ®æi míi mét çch c¬ b¶n chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« nh:
gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, tµi chÝnh tiÒn tÖ, ®Çu t th¬ng m¹i,
chuyÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng x· héi sang
kinh tÕ thÞ trêng. Trong ®ã gi¶i ph¸p cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh
lµ sö lý gi¸ c¶. dï míi lµ s¬ khai, thÞ trêng ®· lµ m«i trêng gi¶i
phãng søc s¶n xuÊt víi sù bïng næ cña khu vùc kinh tÕ ngoµi
quèc doanh vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng
më réng vµ ®i s©u vµo çc lÜnh vùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kinh doanh víi søc m¹nh cña tÊt yÕu kinh tÕ, søc m¹nh håi sinh
28
sau chiÕn tranh. Søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm bËt dËy çc tiÒm
n¨ng, hµng lo¹t nh©n tè míi xuÊt hiÖn xen lÊn nh÷ng bÒ bén
phøc t¹p cña sù chuyÓn ®æi mang tÝnh çch m¹ng mµ thùc
chÊt lµ sù gi¶i thÓ, cÊu tróc l¹i c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu së h÷u,
quan hÖ kinh tÕ, c¬ chÕ qu¶n lý. T duy nhÊt lµ t duy kinh tÕ
thay ®æi mét çch c¨n b¶n: tõ thô ®éng an bµi sang n¨ng
®éng s¸ng t¹o, tù chñ, tõ t duy hiÖn vËt sang t duy gi¸ trÞ, sù
nh¹y c¶m vÒ lîi Ých, hiÖu qu¶, vÒ thang gi¸ trÞ, ®¹o ®øc, lèi
sèng…
Thùc tÕ h¬n 10 n¨m qua ë níc ta chøng tá qu¸ tr×nh
chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ
qu¸ tr×nh ®æi míi tÊt yÕu, tiÕn bé nhng còng lµ qu¸ tr×nh
phøc t¹p l©u dµi
Nh÷ng chuyÓn ®æi thùc sù t¹o ra bíc ngoÆt trong kinh
tÕ. chØ mét thêi gian ng¾n, ®Êt níc cã nhiÒu thay ®æi. Vµ ®¹t
®îc nhiÒu thµnh tùu quan träng: s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t
triÓn, tõ chç thiÕu l¬ng thùc triÒn miªn, ®Õn nay chóng ta ®·
cã kh¶ n¨ng tù tóc, phÇn nµo dù tr÷ vµ xuÊt khÈu. C¬ cÊu kinh
tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ang ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t huy t¸c
dông. Khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®ang ®îc tæ chøc, s¾p xÕp
l¹i, c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa trë thµnh c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ. Vai
trß tù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng b¾t ®Çu ph¸t huy t¸c dông, gi¸
c¶ thÞ trêng dÇn ®i vµo æn ®Þnh ®· chuyÓn tõ thÞ trêng cña
ngêi b¸n sang thÞ trêng cña ngêi mua. C¬ chÕ c¹nh tranh cã t¸c
dông ®iÒu chØnh tÝch cùc c¬ cÊu kinh tÕ, ®µo th¶i nh÷ng
yÕu tè l¹c hËu,lµm béc lé ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu kÐm trong s¶n
xuÊt kinh doanh, trong qu¶n lý tõ vÜ m« ®Õn vi m«. thÞ trêng
®· trë thµnh c¨n cø quan träng ®Ó chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh
tÕ. Mét sè ngµnh, lÜnh vùc ®· g¾n thÞ trêng trong níc víi thÞ tr-
êng níc ngoµi theo híng kinh tÕ më.
ViÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®· thu ®îc nh÷ng
thµnh tùu bíc ®Çu: hÖ thèng ph¸p luËt ®îc bæ sung hoµn
chØnh, kÕ ho¹ch ho¸ ®îc ®æi míi, çc chÝnh s¸ch tµi chÝnh -
29
tiÒn tÖ, gi¸ c¶, ®Çu t th¬ng m¹i, ®· t¹o m«i trêng thuËn lîi cho
çc doanh nghiÖp ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o, tÝnh chñ ®éng trong
s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ níc cã tÝch luü thªm kinh nghiÖm
trong viÖc qu¶n lý ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ. Nhê s¶n xuÊt, dÞch
vô ph¸t triÓn, gi¸ c¶ t¬ng ®èi æn ®Þnh, ®êi sèng nh©n d©n
®îc c¶i thiÖn
3. Nh÷ng ®Æc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
a. §Æc trng vÒ ®Þnh híng môc tiªu cña nÒn kinh tÕ
§ã lµ thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n
chñ, v¨n minh. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy tríc hÕt ph¶i ph¸t triÓn
m¹nh lùc lîng s¶n xuÊt ®éng viªn mäi nguån lùc x· héi, ph¸t huy
cao ®é tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña toµn d©n, khai th¸c mäi
tiÒm n¨ng trong níc ®i ®«i víi sö dông cã chän läc thµnh qu¶ vµ
kinh nghiÖm quèc tÕ thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
nh»m sím x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña c¬ chÕ x· héi
ë ViÖt Nam
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta çc h×nh thøc kinh tÕ
vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ thÞ trêng ®îc sö dông nh mét
c«ng cô ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t tíi nÒn kinh tÕ t¨ng trëng cao, bÒn
v÷ng, æn ®Þnh nh»m môc tiªu "d©n giµu, níc m¹nh", gãp phÇn
ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, søc lùc trong x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho
mçi ç nh©n lµm giµu cho m×nh vµ cho toµn x· héi
§ång thêi víi viÖc khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng mÆt tÝch cùc,
nh÷ng lîi thÕ cña kinh tÕ thÞ trêng chóng ta kh¾c phôc, ng¨n
ngõa, h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc ph¸t sinh tõ mÆt tr¸i cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng; võa kÝch thÝch søc s¶n xuÊt gi¶i phãng
søc s¶n xuÊt, võa b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n vµ n©ng cao
®Þa vÞ lµm chñ cña ngêi lao ®éng, vËn dông çc quy luËt cña
thÞ trêng ®Ó kiªn tr× thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi vµ c¶i thiÖn
®êi sèng nh©n d©n phï hîp víi tõng bíc t¨ng trëng kinh tÕ, t¹o
®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong ph¸t triÓn con ngêi
Ph¸t triÓn c«ng b»ng lµ sù ph¸t triÓn cho mäi tÇng líp
nh©n d©n cã ®iÒu kiÖn ®Ó tham gia vµ ®îc hëng nh÷ng
thµnh qu¶ t¬ng xøng víi søc lùc, kh¶ n¨ng vµ trÝ tuÖ cña hä bá
30
ra, b¶o ®¶m c¬ b¶n c¬ héi cña ngêi d©n tham gia çc ho¹t
®éng kinh tÕ - x· héi
b. §Æc trng vÒ thÓ chÕ kinh tÕ
ThÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ
thÓ chÕ cña çc chñ thÓ kinh tÕ tù do, tù chñ kinh doanh theo
ph¸p luËt. Kinh tÕ thÞ trêng níc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së
h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. Çc thµnh phÇn kinh tÕ võa
c¹nh tranh, võa liªn kÕt, hîp t¸c víi nhau nh»m ph¸t triÓn ®¹t
tr×nh ®é x· héi ho¸ cao. Trong ®ã khu vùc kinh tÕ Nhµ níc cã
vai trß chñ ®¹o trong mét sè lÜnh vùc vµ mét sè kh©u quan
träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña ®Êt níc.
Çc thµnh phÇn kinh tÕ cã sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng, mçi
thµnh phÇn nh vËy cã xu híng ph¸t triÓn kh¸c nhau, lîi Ých kh¸c
nhau thËm chÝ ®èi lËp nhau. V× thÕ Nhµ níc ph¶i cã biÖn ph¸p
h¹n chÕ xu híng ph¸t triÓn tù ph¸t, vµ ®Þnh híng cho nã ph¸t
triÓn theo x· héi chñ nghÜa
Çc thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta
tån t¹i ba lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u
tËp thÓ vµ së h÷u t nh©n. Tõ ba h×nh thøc së h÷u ®ã h×nh
thµnh nªn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc
s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn çc
thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn ph¶i
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn çc thµnh phÇn kinh tÕ thuéc së h÷u
t nh©n ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng réng lín bao gåm
çc ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, çc ®¬n vÞ kinh
tÕ t doanh, çc h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi
níc, çc h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a çc
thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ trêng víi t çch
chñ thÓ thÞ trêng b×nh ®¼ng
c. §Æc trng vÒ c¬ chÕ qu¶n lý
Trong qu¶n lý ®iÒu hµnh çc ho¹t ®éng kinh tÕ ph¶i b¶o
®¶m cho çc ho¹t ®éng cña thÞ trêng diÔn ra theo nguyªn t¾c
thÞ trêng, tøc lµ phï hîp víi quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu,
31
c¹nh tranh, h¹n chÕ tèi ®a çc mÖnh lÖnh hµnh chÝnh kh«ng
cÇn thiÕt. MÆt kh¸c, ph¶i lµm tèt kÕ ho¹ch ho¸ ë tÇm vÜ m« vµ
çc ho¹t ®éng ®Þnh híng cã hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ phï
hîp ®Ó ®iÒu tiÕt híng dÉn thÞ trêng theo çc môc tiªu kinh tÕ
vÜ m« ®· chän
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, Nhµ níc tham gia
vµo çc qu¸ tr×nh kinh tÕ lµ xu híng kh¸ch quan. Nhng kh¸c víi
b¶n chÊt cña Nhµ níc t s¶n, Nhµ níc ta lµ Nhµ níc cña d©n, do
d©n vµ v× d©n díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n.
NÒn kinh tÕ Êy ®¹t díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n, díi
sù qu¶n lý cña Nhµ níc X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam nh»m h¹n
chÕ, kh¾c phôc nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ trêng thùc hiÖn çc môc
tiªu x· héi, nh©n ®¹o mµ b¶n th©n thÞ trêng kh«ng lµm ®îc
Sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh
nhÊt b¶o ®¶m ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ
trêng còng nh toµn bé sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt níc. ®¶ng
®Þnh híng kinh tÕ thÞ trêng theo chñ nghÜa x· héi thÓ hiÖn ë
sù l·nh ®¹o, viÖc thùc hiÖn ®êng lèi chÝnh s¸ch kinh tÕ thÞ tr-
êng víi môc tiªu v× lîi Ých cña nh©n d©n, v× mét x· héi c«ng
b»ng, d©n chñ, v¨n minh
Nhµ níc ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng tríc hÕt vµ chñ yÕu th«ng qua çc biÖn ph¸p kinh tÕ, th«ng
qua chiÕn lîc kinh tÕ - x· héi, çc kÕ ho¹ch trung vµ ng¾n h¹n
cïng víi çc chÝnh s¸ch thiÕt thùc ®Ó ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, bè trÝ l¹i c¬ cÊu kinh tÕ,
bá, nu«i dìng vµ ph¸t triÓn çc nguån lùc. Híng ho¹t ®éng cña
çc chñ thÓ kinh tÕ thÞ trêng vµo çc môc tiªu ®îc Nhµ níc
ho¹ch ®Þnh, t¹o m«i trêng kinh tÕ - x· héi, khung khæ ph¸p lý
thuËn lîi vµ duy tr× m«i trêng hoµ b×nh æn ®Þnh cho çc ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh, bï ®¾p sù bÊt lùc cña thÞ trêng
b»ng çch cung cÊp çc s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng céng, x©y
dùng çc ®Þnh chÕ kinh tÕ.
d. §Æc trng vÒ quan hÖ ph©n phèi
32
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
thùc hiÖn chñ yÕu c¬ chÕ ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu
qu¶, ®ång thêi ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ trÝ tuÖ
vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ níc cã chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt ®Ó
t¸i ph©n phèi hîp lý th«ng qua phóc lîi x· héi vµ thùc hiÖn çc
chÝnh s¸ch x· héi theo ph¬ng ch©m g¾n t¨ng trëng kinh tÕ víi
tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi trong çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña
nÒn kinh tÕ
NÒn kinh tÕ níc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u t liÖu
s¶n xuÊt kh¸c nhau do ®ã cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ t¬ng
øng víi mçi thµnh phÇn kinh tÕ ®ã th× sÏ cã çc nguyªn t¾c vµ
hÖ thèng ph©n phèi phï hîp. Cho nªn ë níc ta cã nhiÒu h×nh
thøc ph©n phèi. §Ó ®¹t tíi c«ng b»ng trong ph©n phèi thu
nhËp, chóng ta thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp:
ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu
suÊt c«ng t¸c, ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ çc nguån
lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt kinh doanh, ph©n phèi th«ng qua çc quü
phóc lîi x· héi, trong ®ã h×nh thøc ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao
®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu, ®i ®«i víi chÝnh s¸ch
®iÒu tiÕt thu nhËp mét çch hîp lý nh»m thu hÑp kho¶ng çch
chªnh lÖch giµu - nghÌo, võa khuyÕn khÝch lao ®én, võa b¶o
®¶m nh÷ng phóc lîi x· héi c¬ b¶n
e. §Æc trng vÒ vai trß qu¶nlý cña Nhµ níc
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®îc
qu¶n lý ( Tæ chøc, híng dÉn, nu«i dìng, gi¸m s¸t bëi Nhµ níc cña
d©n, do d©n, v× d©n) b¶o ®¶m sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n
lý cña Nhµ níc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt nh»m gi÷ v÷ng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Muèn vËy, ph¶i x©y dùng nhµ níc
m¹nh vµ trong s¹ch, cã kh¶ n¨ng thêng xuyªn tù ®æi míi ®Ó h-
íng nÒn kinh tÕ thÞ trêng tíi v¨n minh, hiÖn ®¹i, kh«ng xa rêi
çc môc tiªu ®Þnh híng ®· chän
X©y dùng vµ x¸c ®Þnh çc ®Æc trng nªu trªn g¾n liÒn víi
mét nhËn thøc hoµn toµn míi vÒ chñ nghÜa x· héi theo t tëng
Hå ChÝ Minh lµ " d©n giµu, níc m¹nh, tiÕn lªn hiÖn ®¹i ®i liÒn
33
víi d©n chñ, tù do, tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi". Trong bíc qu¸
®é t¬ng ®èi dµi ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cuèi cïng ®ã, nÒn kinh
tÕ thÞ trêng lµ con ®êng duy nhÊt chóng ta kh«ng thÓ bá qua
®Ó hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc
Kh¸c víi tríc ®©y trong c¬ chÕ cò th× nÒn kinh tÕ níc ta
lµ mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn, kh«ng cã quan hÖ giao lu víi bªn
ngoµi, cßn hiÖn nay trong c¬ chÕ míi chóng ta chñ tr¬ng x©y
dùng nÒn kinh tÕ më cöa héi nhËp bªn ngoµi, tham gia vµo sù
ph©n c«ng hîp t¸c quèc tÕ, viÖc lµm ®ã nh»m tranh thñ nh÷ng
nguån vèn vµ nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña níc ngoµi ®Ó ®Èy
nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa,
chóng ta sö dông c¬ chÕ thÞ trêng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt,
ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, gi¶i
phãng søc s¶n xuÊt cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ, thóc ®Èy c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §ång thêi chóng ta l·nh ®¹o, qu¶n lý
nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®óng híng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®Ó
kh¾c phôc thÊt b¹i cña thÞ trêng, thùc hiÖn çc môc tiªu x· héi,
nh©n ®¹o mµ b¶n th©n thÞ trêng kh«ng cã ®îc. Nhµ níc ph¶i
b»ng chÝnh s¸ch, c«ng cô qu¶n lý vÜ m« vµ tiÒm lùc kinh tÕ
cña m×nh ®Ó duy tr× nh÷ng c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ
nh»m kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm cña kinh tÕ thÞ trêng
4. NÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
a. §Æc ®iÓm kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
Çc ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau ®îc tiÕp cËn ®i
tõ lùc lîng s¶n xuÊt ®Õn c¬ së kinh tÕ, chÕ ®é ph©n phèi, c¬
chÕ vËn hµnh, v¨n ho¸ vµ më cöa
LÊy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt theo híng hiÖn ®¹i
lµm c¬ së vËt chÊt - kü thuËt nh»m môc tiªu ®éc lËp d©n téc
g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi, d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng
b»ng, d©n chñ, v¨n minh
34
LÊy nÒn kinh tÕ ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n

xuÊt vµ thµnh phÇn kinh tÕ lµm c¬ së kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ
Nhµ níc lµm chñ ®¹o
Dùa trªn chÕ ®é ph©n phèi ®a d¹ng bao gåm çc nguyªn
t¾c ph©n phèi theo kiÓu chñ nghÜa x· héi víi ph©n phèi theo
kiÓu kinh tÕ thÞ trêng. Trong ®ã lÊy ph©n phèi theo lao ®éng
vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph©n phèi th«ng qua phóc
lîi tËp thÓ vµ x· héi lµm chñ ®¹o
LÊy c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc lµm c¬
chÕ vËn hµnh, nhng kh«ng ph¶i nhµ níc t s¶n mµ nhµ níc x· héi
chñ nghÜa - nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n
KÕt hîp hµi hoµ v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng víi v¨n ho¸
hiÖn ®¹i cã chän läc. Trong ®ã lÊy v¨n ho¸ d©n téc truyÒn
thèng lµm gèc
Kh«ng dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ khÐp kÝn, mµ dùa trªn c¬
cÊu kinh tÕ më cöa, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu
vùc, nhng vÉn ph¶i ®¶m b¶o ®éc lËp chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh
thæ
§Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ë níc ta lµ: Mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng tríc
ph¸p luËt, nÒn kinh tÕ Êy lÊy çc thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn
së h÷u x· héi vµ së h÷u tËp thÓ lµm nÒn t¶ng, lÊy kinh tÕ Nhµ
níc lµm chñ ®¹o, lÊy viÖc thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, níc
m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh lµm môc tiªu. Muèn vËy
nÒn kinh tÕ thÞ trêng Êy ph¶i b¶o ®¶m:
Cã t¨ng trëng kinh tÕ cao, bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh
Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi phï hîp tõng bíc víi sù
t¨ng trëng kinh tÕ
§Æt díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n, díi sù qu¶n lý cña
mét Nhµ níc thùc sù cña d©n
lÊy viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch
®Þnh c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u
35
lµm cho kinh tÕ Nhµ níc ph¸t triÓn tríc hÕt lµ vÒ chÊt ®Ó n¾m
vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ Nhµ níc cïng víi kinh tÕ hîp t¸c dÇn dÇn
trë thµnh nÒn t¶ng
x¸c lËp, cñng cè vµ n©ng cao ®Þa vÞ lµm chñ cña ngêi lao
®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi
ngµy cµng tèt h¬n. trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa, ®iÒu chñ yÕu lµ t¹o ®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong
ph¸t triÓn con ngêi, võa kh«ng b×nh qu©n, võa ph¶i chó träng
nh÷ng tÇng líp dÔ tæn th¬ng, nh÷ng vïng khã kh¨n
H¬n n÷a nÒn kinh tÕ ®ã cßn ph¶i gãp phÇn ph¸t huy mäi
tiÒm n¨ng, mäi søc lùc trong x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi ç
nh©n lµm giµu cho m×nh vµ cho toµn x· héi, chÊp hµnh nghiªm
mäi ph¸p luËt, kinh doanh cã v¨n ho¸, c¹nh tranh vµ hîp t¸c mét
çch v¨n minh…
Kinh tÕ cã sù héi nhËp quèc tÕ, cã sù giao lu trao ®æi
mËu dÞch, th¬ng m¹i víi çc níc. TiÕp thu nh÷ng thµnh tùu, kinh
nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ cña çc níc nhng ®ång thêi vÉn gi÷
v÷ng ®Þnh híng vµ çc b¶n s¾c cña ®Êt níc
b. Thùc tr¹ng kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
Tuy ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng, nhng nh×n
chung chóng ta vÉn cha tho¸t khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi,
vÉn lµ mét níc nghÌo, kÐm ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng vµ
tÝch luü cßn thÊp, kü thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu. ViÖc chuyÓn
dÞch c¬ cÊu cßn chËm, lao ®éng n«ng nghiÖp vÉn chiÕm
kho¶ng 75%, d©n sè vµ viÖc lµm lu«n lu«n lµ vÊn ®Ò gay g¾t.
®êi sèng cña mét bé phËn d©n c cßn gÆp khã kh¨n, nhÊt lµ
n«ng th«n vµ miÒn nói, nh÷ng gia ®×nh cã c«ng víi çch m¹ng.
cho ®Õn nay, vÒ c¬ b¶n, c¬ cÊu kinh tÕ vÉn theo sù ph©n bæ
tù nhiªn, cha cã çc gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó sím h×nh thµnh
çc ngµnh, vïng kinh tÕ träng ®iÓm. C¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm,
hÖ thèng giao th«ng xuèng cÊp. NÒn tµi chÝnh quèc gia cßn
yÕu vµ thÊt tho¸t, l·ng phÝ lín. Kh¶ n¨ng kiÒm chÕ l¹m ph¸t cha
v÷ng ch¾c. Ng©n s¸ch cßn mÊt c©n ®èi lín gi÷a thu vµ chi.
Kinh tÕ quèc d©n chËm ®îc ®æi míi, kinh tÕ t nh©n cha ®îc
36
th¸o gì nh÷ng trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn, mÆt kh¸c thiÕu híng
dÉn, qu¶n lý. T×nh tr¹ng rèi lo¹n trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ
®êi sèng x· héi còng nh sù yÕu kÐm vµ tÖ quan liªu, tham
nhòng trong bé m¸y Nhµ níc kh¸ nghiªm träng. Ph©n hãa giµu
nghÌo trë nªn s©u s¾c trong hoµn c¶nh tranh tèi, tranh s¸ng.
Cho ®Õn nay, thÞ trêng níc ta vÉn lµ thÞ trêng s¬ khai,
cßn nh÷ng rèi lo¹n vµ nhiÒu yÕu tè tù ph¸t (míi chØ cã thÞ tr-
êng hµng ho¸, cßn thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn, thÞ trêng
søc lao ®éng cha hoÆc míi ë d¹ng manh nha). thÞ trêng tiÒn tÖ
vµ thÞ trêng vèn vÉn t¸ch biÖt. ThÞ trêng søc lao ®éng cã phÇn
cha tho¸t khái chÕ ®é biªn chÕ, hoÆc tù ph¸t. ThÞ trêng thiÕu
vµ cßn nh÷ng rèi lo¹n, cïng víi t×nh tr¹ng luËt lÖ Nhµ níc võa
thiÕu võa bÊt hîp lý: cßn nh÷ng gß bã vµ c¶ nh÷ng s¬ hë, thñ
tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ, n¹n tham nhòng trµn lan lµ m«i trêng
bÊt lîi cho thÞ trêng ph¸t triÓn. Trong khi ®ã, ®Ó ®¸nh gi¸ møc
®é ph¸t triÓn cña bÊt k× nÒn kinh tÕ nµo, tríc hÕt ngêi ta nh×n
vµo thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn. Tuy ®· cã ®Þnh híng ®Ó
x©y dùng mét thÞ trêng ®ång bé, nhng trªn thùc tÕ chuyÓn
biÕn rÊt chËm. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ sù thiÕu nhÊt qu¸n vÒ
chÝnh s¸ch, thÓ chÕ, nhÊt lµ trong lÜnh vùc tµi chÝnh tiÒn tÖ,
®Çu t, th¬ng m¹i, tû gi¸, l·i suÊt. Chóng ta chñ tr¬ng x©y dùng
mét thÞ trêng thèng nhÊt, th«ng suèt, nhanh chãng hoµ nhËp víi
thÞ trêng thÕ giíi, song nhiÒu thñ tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ cßn
g©y kh¸ nhiÒu c¶n trë
Thùc tr¹ng trªn do nhiÒu nguyªn nh©n, tríc hÕt lµ do hËu
qu¶ cña c¬ chÕ cò ®Ó l¹i, tõ nh÷ng quan niÖm gi¶n ®¬n trong
viÖc bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu ®Çu t, cho ®Õn viÖc duy ý
chÝ trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ, ®Æt ý chÝ chñ
quan vµo ®êi sèng kinh tÕ - x· héi kh«ng phï hîp víi lîi Ých cña
quÇn chóng, do ®ã kh«ng tr¸nh khái ®èi phã, lÈn chèn - mét
hiÖn tîng cßn kh¸ phæ biÕn, dÉn ®Õn tù ph¸t rèi lo¹n. Tuy cã
nh÷ng bíc tiÕn, nhng vÒ c¬ b¶n çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«
cha theo kÞp sù ph¸t triÓn. MÆt kh¸c ph¶i thõa nhËn mét thùc
tÕ, ®©y lµ mét sù chuyÓn ®æi kh¸ phøc t¹p, lµ qu¸ tr×nh mµ
37
®é dµi ph¶i tÝnh b»ng thËp kØ míi cã thÓ ®i vµo quü ®¹o. Do
®ã kh«ng tr¸nh khái thêi k× ®Çu ph¶i chÊp nhËn t×nh tr¹ng
thÞ trêng thiÕu, rèi lo¹n, tiªu cùc, trong khi çc nh©n tè cã sø
mÖnh t¹o trËt tù lµ hÖ thèng ng©n hµng, tµi chÝnh, bé m¸y nhµ
níc, doanh nghiÖp lín cßn yÕu kÐm vµ tiªu cùc, cßn ®ang ë bíc
thÝch nghi
5. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn
nay
a. §Èy m¹nh qu¸ tr×nh ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i
lao ®éng ë níc ta
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ cña s¶n xuÊt hµng ho¸, cña
ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng. V× vËy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ thÞ trêng ë níc ta ®ßi hái ph¶i ®Èy m¹nh ph©n c«ng vµ
ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi.
ë níc ta, ®Èy m¹nh ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi còng
®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn
®¹i ho¸ ®Êt níc. Trong bèi c¶nh thÕ giíi hiÖn ®¹i, c«ng nghiÖp
ho¸ ë níc ta ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ hai chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸
theo híng xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu. §Ó thùc
hiÖn chiÕn lîc nµy, cÇn ph¶i ph©n c«ng l¹i lao ®éng ®Ó ph¸t
triÓn nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc mµ ®Êt níc cã lîi thÕ so
s¸nh trong viÖc s¶n xuÊt, thóc ®Èy xuÊt khÈu. Tríc m¾t ®ã lµ
çc ngµnh: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp dÖt may, c«ng nghiÖp
chÕ biÕn n«ng, l©m, h¶i s¶n, c«ng nghiÖpl¾p r¸p, ®iÖn tö vµ
mét sè lÜnh vùc kh¸c. Th«ng qua viÖc ph¸t triÓn vµ xuÊt khÈu
nh÷ng hµng ho¸ nµy cÇn tranh thñ nhËp ®îc nh÷ng c«ng nghÖ
thÝch hîp ®Ó c¶i tiÕn tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ kü thuËt s¶n
xuÊt hiÖn nay. §iÒu ®ã cho phÐp võa ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ,
võa tõng bíc ®æi míi tr×nh ®é lao ®éng trong níc phï hîp víi
tr×nh ®é quèc tÕ vµ khu vùc
b. X©y dùng l¹i çc c¬ së h¹ tÇng:
Ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng ®¶m b¶o sù giao lu th«ng suèt
trong mäi thêi tiÕt trªn çc tuyÕn giao th«ng huyÕt m¹ch, çc
tuyÕn nh¸nh ®Õn çc vïng, çc trung t©m miÒn nói. Trong tõng
38
vïng, ®iÖn níc giao th«ng th«ng tin ®îc ®¸p øng theo yªu cÇu
cña møc ®é ph¸t triÓn
§Çu t x©y dùng míi theo híng ®ång bé, hiÖn ®¹i çc c«ng
tr×nh giao th«ng t¹i çc cöa khÈu ( s©n bay, h¶i c¶ng quèc tÕ),
çc hµnh lang quan träng tíi cöa khÈu néi ®Þa, t¹i çc vïng kinh
tÕ träng ®iÓm, tuyÕn trôc B¾c - Nam. Më réng vµ n©ng cÊp
s©n bay quèc tÕ vµ çc s©n bay kh¸c. C¶i t¹o vµ më réng c¶ng,
ph¸t triÓn m¹ng líi bu chÝnh viÔn th«ng hiÖn ®¹i, ®ång bé, ph¸t
triÓn vµ n©ng cÊp m¹ng líi ®iÖn
c. VÒ çch m¹ng khoa häc kü thuËt - c«ng nghÖ
§Èy m¹nh cuéc çch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
®i ®«i víi tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi tõ níc ngoµi
Chän gi¶i ph¸p kü thuËt, c«ng nghÖ phï hîp ®Ó ®Çu t
chiÒu s©u, tËn dông cã hiÖu qu¶ çc chÝnh s¸ch hiÖn cã sau
nh÷ng n¨m x©y dùng tríc ®©y
C¶i tiÕn, n©ng cÊp, hiÖn ®¹i ho¸ çc kü thuËt vµ c«ng
nghÖ truyÒn thèng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n, thùc
hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n
Tranh thñ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ ®èi víi çc dù
¸n ®Çu t níc ngoµi. thùc hiÖn gi¸m ®Þnh nghiªm ngÆt viÖc
nhËp c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ
GÊp rót n©ng cao n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ quèc
gia nh»m ®æi míi vµ lµm chñ c«ng nghÖ nhËp vµ s¸ng t¹o c«ng
nghÖ míi. u tiªn nghiªn cøu, øng dông tËp trung trong çc lÜnh
vùc c«ng nghiÖp ®iÖn tö vµ tin häc, c«ng nghiÖp sinh häc,
c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ gia c«ng vËt liÖu nhÊt lµ nguån vËt liÖu
trong níc. Chó träng ®óng møc çc ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa
häc c¬ b¶n
T¨ng ®Çu t b»ng nhiÒu nguån vèn cho viÖc nghiªn cøu
khoa häc, båi dìng ®éi ngò çn bé khoa häc, ph¸t triÓn gi¸o dôc
vµ ®µo t¹o, cã c¬ chÕ båi dìng vµ b¶o vÖ nh©n tµi
d. Kinh tÕ ®èi ngo¹i
Thu hót ngµy cµng nhiÒu vèn vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña
çc níc th«ng qua vèn ®Çu t trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp
39
Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo híng ®a d¹ng ho¸, ®a ph-

¬ng ho¸ ®Ó tr¸nh lÖ thuéc, nhng cÇn u tiªn cho khu vùc Ch©u
¸ Th¸i B×nh D¬ng
Sö dông cã hiÖu qu¶ lîi thÕ so s¸nh trong xuÊt nhËp khÈu,
trong ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ vÒ lao ®éng
Coi träng viÖc ®µo t¹o ngêi cã n¨ng lùc vµ b¶n lÜnh ®Ó sö
dông cã hiÖu qu¶ vèn níc ngoµi, ®Ó nhËn chuyÓn giao c«ng
nghÖ míi cña níc ngoµi kh«ng m¾c nh÷ng sai lÇm ®¸ng tiÕc cã
thÓ xÈy ra
Ph¸t triÓn thÞ trêng ngoµi níc, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ngo¹i
th¬ng: ph¶i thùc hiÖn xuÊt siªu. muèn vËy cÇn ph¶i xuÊt thµnh
phÈm chø kh«ng xuÊt nguyªn liÖu. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn
c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, chÕ biÕn
®¶m b¶o tiªu chuÈn quèc tÕ ®Ó thu hót ®îc gi¸ trÞ cao cho
hµng xuÊt khÈu cho chÝnh s¸ch b¶o hé hîp lý ®Ó khuyÕn khÝch
çc ngµnh kinh tÕ trong níc ph¸t triÓn thu hót c«ng nghÖ - khoa
häc kü thuËt tõ bªn ngoµi; ng¨n chÆn nhËp nh÷ng hµng ho¸
mµ trong níc cã thÓ s¶n xuÊt vµ ®¸p øng ®îc nhu cÇu tiªu dïng
e. H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång bé çc lo¹i thÞ tr-
êng
§èi víi thÞ trêng hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô: Ph¶i t¨ng
quy m« tiªu dïng vµ dÞch vô víi chñng lo¹i ngµy cµng phong phó
vµ chÊt lîng ngµy cµng n©ng cao. ViÖc ph¸t triÓn thÞ trêng
hµng tiªu dïng vµ dÞch vô ®ßi hái ph¶i t¨ng dung lîng thÞ trêng,
t¨ng khèi lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu vÒ ¨n
mÆc, ë, ®i l¹i, häc tËp, ch÷a bÖnh….cho nh©n d©n. CÇn khai
th¸c thÕ m¹nh cña ®Êt níc vÒ ®Êt ®ai, rõng, biÓn, tiÓu thñ
c«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng, chÕ biÕn ®Ó cã
nguån hµng ngµy cµng lín ®¸p øng nhu cÇu. §ång thêi cïng víi
sè lîng ph¶i chó ý ®Õn chñng lo¹i phong phó vµ n©ng cao chÊt
lîng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng vµ ngµy cµng cao. Tõng bíc
gi¶m gi¸ c¶ hµng tiªu dïng vµ dÞch vô: gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt
®Ó lµm c¬ së cho viÖc gi¶m gi¸ vµ t¨ng khèi lîng s¶n phÈm
cung øng trªn thÞ trêng
40
§èi víi thÞ trêng çc yÕu tè s¶n xuÊt : ThÞ trêng çc yÕu tè
s¶n xuÊt bao gåm: thÞ trêng vèn, thÞ trêng søc lao ®éng vµ
thÞ trêng çc ®iÒu kiÖn vËt chÊt kh¸c cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Muèn thùc hiÖn t¸i s¶n xuÊt më réng th× vèn vµ t liÖu s¶n xuÊt
cÇn nhËn ®îc mét phÇn bæ sung tõ gi¸ trÞ s¶n phÈm thÆng d,
tµi s¶n ph¶i ®îc tham gia vµo ph©n chia lîi nhuËn
Ta cÇn ph¶i thùc hiÖn c©n b»ng gi÷a çc lo¹i thÞ trêng:
CÇn xo¸ bá chÕ ®é bao cÊp trong ph©n phèi sö dông çc yÕu
tè s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng, dÞch vô chuyÓn chóng sang
quan hÖ hµng hãa thÞ trêng mét çch hoµn toµn. Cã nghÜa
toµn bé nh©n tè s¶n xuÊt, vËt phÈm tiªu dïng, dÞch vô ®Òu ®-
îc mua b¸n trªn hai thÞ trêng mét çch tù do
Ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c tù do gi¸ c¶. Gi¸ c¶ kh«ng thÓ
¸p ®Æt b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, mµ nã ®îc h×nh thµnh
trªn c¬ së tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n. Tù do gi¸ c¶
kh«ng cã nghÜa lµ cø ®Ó mÆc cho gi¸ c¶ thÞ trêng lªn xuèng
mÊt æn ®Þnh. Nhµ níc cÇn ph¶i cã lùc lîng hµng hãa dù tr÷ vµ
cã biÖn ph¸p æn ®Þnh tiÒn tÖ
f. Vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc
Nhµ níc cã vai trß ®iÒu tiÕt vµ híng dÉn nÒn kinh tÕ thÞ
trêng ë tÇm vÜ m« b»ng çch sö dông ®ång bé vµ cã hiÖu qu¶
çc c«ng cô sau: Nhµ níc ban hµnh çc ph¸p luËt kinh tÕ
Nhµ níc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ ë tÇm vÜ m« lÉn vi m«:
§Æt kÕ ho¹ch ho¸ trong sù g¾n bã víi chiÕn lîc æn ®Þnh vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, g¾n bã víi quy ho¹ch tæng thÓ vµ
ph©n bè lùc lîng s¶n xuÊt
lÊy kinh tÕ thÞ trêng lµm ®èi tîng ®Ó kÕ ho¹ch ho¸ vÜ m«
th«ng qua hÖ thèng chi tiªu c©n ®èi lín ®Þnh híng trong tõng
thêi k×
Tæ chøc tèt th«ng tin vµ dù b¸o t×nh h×nh trong níc vµ
thÕ giíi vÒ çc mÆt cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cho çc chñ thÓ doanh nghiÖp
Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia: X©y
dùng mét chÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia lµnh m¹nh, trªn c¬ së
41
thu ®óng vµ chi ®óng, trªn c¬ së thu ®ñ vµ chi ®ñ, chèng thÊt
thu díi mäi h×nh thøc. Kh¾c phôc cã hiÖu qu¶ nh÷ng l·ng phÝ,
tÖ tham nhòng mang tÝnh phæ biÕn vµ trÇm träng hiÖn nay.
Kh¾c phôc t×nh tr¹ng béi chi tiÕn tíi thùc hiÖn mét ng©n s¸ch
th¨ng b»ng thu chi vµ cã d cho tµi kho¸ sau
Nhµ níc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia: Ng©n
hµng trung ¬ng trªn c¬ së thùc hiÖn tèt viÖc ®iÒu hoµ lu th«ng
tiÒn, khèng chÕ vµ kiÒm to¶ lîng tiÒn ph¸t hµnh gãp phÇn æn
®Þnh kinh tÕ, gi¸ c¶, khèng chÕ vµ kiÒm to¶ l¹m ph¸t ë møc
b×nh thêng, ®Ò phßng vµ ng¨n chÆn nh÷ng hiÖn tîng t¸i ph¸t.
Cñng cè søc mua cña ®ång tiÒn ViÖt Nam, ®Ó cã thÓ trë thµnh
®ång tiÒn cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi. Ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng
qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc vµ chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh.
§Çu t vµ ph¸t triÓn nhanh thÞ trêng chøng kho¸n
§èi víi çc doanh nghiÖp Nhµ níc th× Nhµ níc ph¶i chi phèi
vµ híng ho¹t ®éng cña çc doanh nghiÖp thuéc çc thµnh phÇn
kinh tÕ ®i theo ®Þnh híng ®· x¸c ®Þnh. N¾m çc ngµnh thuéc
kÕt cÊu h¹ tÇng dÞch vô s¶n xuÊt kinh doanh. §èi víi ngµnh kinh
tÕ ph¶i n¾m nh÷ng mÆt hµng thuéc quèc kÕ d©n sinh, mang
tÝnh c«ng céng. Ph©n biÖt doanh nghiÖp nhµ níc víi së h÷u hçn
hîp cña çc doanh nghiÖp liªn doanh, liªn kÕt, c«ng ty cæ phÇn.
LÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi lµm c¨n cø ®¸nh gi¸ vµ tæ chøc l¹i
çc doanh nghiÖp nhµ níc
T¨ng cêng dù tr÷ quèc gia vµ t¹o mét ng©n s¸ch vµ kho
b¹c Nhµ níc lµnh m¹nh
HÖ thèng thuÕ: Nhµ níc ph¶i cã ®îc nh÷ng chÝnh s¸ch
thuÕ ®óng ®¾n ®Ó cã t¸c dông t¨ng nguån thu cho ng©n s¸ch
nhµ níc, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt, ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng
tiªu cùc trong nÒn kinh tÕ, ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, thu
hót ®îc nhiÒu ®Çu t níc ngoµi
42
PhÇn c
ý nghÜa cña vÊn ®Ò vµ nhËn xÐt
Nãi tãm l¹i nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ c«ng cô ®Ó ph¸t triÓn
kinh tÕ cña mçi quèc gia. §Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu vÒ kinh tÕ
th× ®iÒu ®Æt ra cho mét quèc gia lµ ph¶i biÕt lùa chän m«
h×nh kinh tÕ thÞ trêng vµ vËn dông nã sao cho phï hîp víi t×nh
h×nh còng nh hoµn c¶nh cña níc m×nh
Tuy kinh tÕ thÞ trêng ra ®êi tõ thêi k× t b¶n chñ nghÜa,
bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc nã cßn biÓu hiÖn mÆt tiªu cùc
(mÆt tr¸i). Vµ chóng ta kh«ng thÓ ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ trêng
víi chñ nghÜa t b¶n. M« h×nh kinh tÕ thÞ trêng lµ m« h×nh
chung cho c¶ Chñ nghÜa t b¶n vµ Chñ nghÜa x· héi. Muèn sö
dông nã mét çch hiÖu qu¶ th× kh«ng chØ ph¸t huy nh÷ng t¸c
®éng tÝch cùc mµ nã ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ, mµ cßn ®ßi hái
ph¶i biÕt h¹n chÕ mét çch tèi ®a nh÷ng mÆt tiªu cùc mµ nã
g©y ra. V× vËy khi mét nÒn kinh tÕ ¸p dông theo m« h×nh kinh
tÕ thÞ trêng th× cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp gi÷a sù tù ®iÒu tiÕt
nÒn kinh tÕ cña thÞ trêng vµ sù can thiÖp cña nhµ níc vµo nÒn
kinh tÕ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ Nhµ níc ph¶i lu«n quan t©m ®Õn
nh÷ng yÕu tè cÊu thµnh nªn c¬ chÕ thÞ trêng: gi¸ c¶, cung cÇu
hµng ho¸, c¹nh tranh, tiÒn tÖ vµ lîi nhuËn vµ nh÷ng quy luËt
cña kinh tÕ thÞ trêng nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy
luËt c¹nh tranh, quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ… §Ó tõ ®ã cã nh÷ng
biÖn ph¸p chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó ®iÒu tiÕt vµ thóc ®Èy nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn mét çch nhanh chãng vµ v÷ng
m¹nh
§èi víi níc ta, qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng
tuy cã h¬i muén nhng nã còng ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu hÕt
søc to lín cho ®Êt níc trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
Chóng ta ®· thÊy ®îc nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh kÕ ho¹ch
ho¸ tËp trung vµ còng thÊy ®îc vai trß quan träng cña kinh tÕ
thÞ trêng ®èi víi nÒn kinh tÕ. §iÒu quan träng h¬n c¶ lµ chóng
ta ®· chÊp nhËn nã - nh mét c«ng cô ®Ó ph¸t triÓn, ®Ó ®¹t ®-
îc nh÷ng môc tiªu cao h¬n - ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Chóng ta
còng ®· ®Þnh híng cho nã ®Ó phï hîp víi chiÕn lîc, ph¬ng híng
mµ §¶ng, Nhµ níc ®· chän. Mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh h-
43
íng x· héi chñ nghÜa cã nh÷ng çi chung cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng vµ nã còng cã nh÷ng çi kh¸c biÖt so víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng cña çc níc kh¸c. nã mang b¶n s¾c riªng thÓ hiÖn ®êng lèi
l·nh ®¹o, còng nh chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc ta sao
cho phï hîp víi nguyÖn väng cña quÇn chóng nh©n d©n còng
nh xu híng tÊt yÕu hiÖn nay cña thÕ giíi.
Tuy nÒn kinh tÕ thÞ trêng ViÖt Nam ®ang trong giai ®o¹n
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, ®ang cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nhng
chóng ta ®Òu tin r»ng víi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, sù ®iÒu tiÕt
kinh tÕ cña Nhµ níc còng nh sù ®oµn kÕt, thèng nhÊt vµ quyÕt
t©m cña nh©n d©n ta nã sÏ ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é cao vµ
sÏ lµ c«ng cô quan träng ®Ó chóng ta hoµn thµnh qu¸ tr×nh ®i
lªn Chñ NghÜa X· Héi
44
Tµi liÖu tham kh¶o
• Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin _ Bé gi¸o dôc vµ

®µo t¹o
• Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin _ NXB ChÝnh trÞ
quèc gia 2002
• Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ häc M¸c - Lªnin_ NXB ChÝnh
trÞ quèc gia 1999
• V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng VI, VII, VIII, IX
• Kinh tÕ häc _ Sammuelson
• Çc M¸c: T b¶n quyÓn I phÇn I; quyÓn III tËp 2 _ NXB Sù
thËt 1963
• Çc M¸c: Phª ph¸n c¬ng lÜnh G«ta _ NXB Sù thËt 1983
• Mét sè vÊn ®Ò lý luËn kinh tÕ chÝnh trÞ vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ ViÖt Nam _ NXB ChÝnh trÞ quèc gia 1997
• Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa _ NXB
Thèng kª 1995
• T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn sè 15 (3-1999), sè 16 (8-
1999), sè 63 (9-2002), sè 74 (8-2003), sè 66 (12-2002), sè
71 (5-2003)
45
Môc lôc
PhÇn A: lêi më ®Çu

PhÇn B: Néi dung
I/ Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng
1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng lµ g×?
2. TÝnh quy luËt vµ sù h×nh thµnh cña kinh tÕ thÞ trêng
3. Çc bíc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng
4. Çc nh©n tè cña c¬ chÕ thÞ trêng
5. Çc quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng
II/ Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc
2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
3. Nh÷ng ®Æc trng cña kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam
4. §Æc ®iÓm vµ thùc tr¹ng kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
5. Gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng
PhÇn C: ý nghÜa cña vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ nhËn xÐt
46

KC078

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KC078

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

§Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ

PhÇn A: Lêi më ®Çu

I/ nh÷ng vÊn ®Ò quy luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr-

Ngoµi ra khi nãi vÒ kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ thÞ trêng th×

a. Tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x·

1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ

LÊy nÒn kinh tÕ ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n

Quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo híng ®a d¹ng ho¸, ®a ph-

Tµi liÖu tham kh¶o

• Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c - Lªnin _ Bé gi¸o dôc vµ

PhÇn A: lêi më ®Çu

You might also like