Turgut zakman _ Vahidettin, M.

Kemal ve Milli Mucadele (Yalanlar, Yanllar,

Yutturmacalar)
IINDEKILER
KISALTMALAR : * 1
GIRIS: * 2
Baz iddialardan rnekler: * 2-1
Resmi tarih : * 2-2
Yasalarn, gerekleri aklamaya engel oldugu iddias: * 2-3
Devlet arivlerinin durumu: * 2-4
Ingiliz belgeleri : * 2-5
Tarih yazarlg hakkndaki gruler: * 2-6
VAHIDETTIN: * 3
Vahidettin'in ksa hayat hikyesi: * 3-1
Vahidettin'in kiiligi: * 3-2
Saltanatn kaldrlmas ve Vahidettin'in hain ilan edilmesi: * 3-3
Vahidettin'in istanbul'dan ayrlmasnn sebepleri: * 3-4
Ayrl hazrlklar: * 3-5
Vahidettin'in ayrl ve sonras (Malta, Hicaz, Cenova, San Remo): * 3-6
Vahidettin'in ayrln nasl degerlendiriyorlar: * 3-7
San Remo gunleri: * 3-8
Vahidettin'in cesareti: * 3-9
Baz grgu tanklarnn Vahidettin hakkndaki gruleri: * 3-10
lumu : * 3-11
Birinci Blumun sonu: * 3-12
MUSTAFA KEMAL: * 4
M.Kemal aleyhindeki ldialara giri: * 4-1
Vatan ve Hurriyet Partisi (1905-1906): * 4-2
Hareket Ordusu (1909): * 4-3
Balkan Sava (1913): * 4-4
anakkale Sava (1915): * 4-5
Savan ok ksa bir zeti: * 4-5-1
anakkale bir zafer midir: * 4-5-2
TRT'nin 18 Mart 1988 gunu yaymladg anakkale program: * 4-5-3
M.Kemal'in anakkale Sava'ndaki rolu konusunda farkl yaklamlar: * 4-5-4
Zafer kimin: * 4-5-5
M.Kemal'in rolunun sonradan buyutuldugu: * 4-5-6
anakkale Sava'n nasl degerlendiriyorlar: * 4-5-7
Genel degerlendirmeler: * 4-5-7-1
Ilk gun ve Arburnu savalar: * 4-5-7-2
M.Kemal, kendiliginden degil, emirle hareket etmi: * 4-5-7-3
M.Kemal ordunun tum yedeklerini kullanarak sava tehlikeye atm: * 4-5-7-4
Arburnu savalarnda M.Kemal'in baarsz oldugu ve askeri savurganca
kullandg: * 4-5-7-5
M.Kemal'in duman denize dkemedigi: * 4-5-7-6
Meger M.Kemal izinsiz ricat etmi: * 4-5-7-7
Anafartalar ve Conkbayr savalar: * 4-5-7-8
Bizimkiler ne diyorlar: * 4-5-7-9
M.Kemal'in saatinin paralanmas: * 4-5-7-10
anakkale'nin boaltlmas srasnda M.Kemal neredeymi: * 4-5-7-11
Enver-Paa- M.Kemal ekimesi: * 4-5-7-12
M.Kemal'in parlak bir asker olmadg: * 4-5-7-13
Resmi tarih, M.Kemal ve anakkale: * 4-5-7-14
Suriye Cephesi : * 4-6
Mutarekeye dogru : * 4-7
ikinci Blumun sonu: * 4-8
VAHIDETTIN VE M.KEMAL: * 5
Mutareke : * 5-1
Vahidettin ile M.Kemal'in tanmalar: * 5-2
Kurtulu Sava konusuna girmeden nce eglencelik birka rnek: * 5-3
Vahidettin ve D.Ferit hukumetleri hakknda baz n bilgiler: * 5-4
Anadolu'da durum: * 5-4-1
Bu facialar karsnda istanbul ynetiminin 1919'daki tutumu: * 5-4-2
Vahidettin'in vatanseverliginin kant olarak ileri surulen olaylar: * 5-5
Vahidettin ve Kurtulu Sava: * 5-6
Milli Mucadele'yi ilk duunen ve planlayan Vahidettin imi: * 5-6-1
Vahidettin'in plannn zu neymi: * 5-6-2
Plann uygulamaya konulmas: * 5-6-3
M.Kemal'i Anadolu'ya gndermek iin igalcilerin gzlerini boyamaya ynelik bir
grev uydurulmu: * 5-6-3-1
M.Kemal'i bu greve Vahidettin semi: * 5-6-3-2
M.Kemal'in atanmasna kar kanlar olmu ama Vahidettin dinlememi: * 5-6-3-3
Vahidettin M.Kemal'i neden Anadolu'ya gndermi: * 5-6-3-4
iin dogrusu: * 5-6-4
Vahidettin plann yalnz M.Kemal'e aklam: * 5-6-5
M.Kemal Anadolu'ya gitmek istemiyormu, Vahidettin ikna etmi: * 5-6-6
Vahidettin neden Anadolu'ya ve Milli Mucadele'nin bana gememi: * 5-6-7
Plann ayrntlar: * 5-6-8
Meclis'in kapatlmas, Tevfik Paann istifaya zorlanmas, Damat Ferit'in
Sadrazamlga getirilmesi de plann ayrntlarmdanm: * 5-6-8-1
Vahidettin baz gen komutanlar ve devlet adamlarn da ayn plan geregince
Anadolu'ya gndermi: * 5-6-8-2
Vahidettin birok yere mektuplar yazm: * 5-6-8-3
M.Kemal Anadolu'dayken, Vahidettin ile baglant kurarak fikir uretiyormu: * 5-
6-8-4
Vahidettin M.Kemal'e bir hatt- humayn vermi: * 5-6-9
M.Kemal'e bol para da verilmi: * 5-6-10
Bandrma gemisi: * 5-7
M.Kemal - ingiliz gizli anlamas masal: * 5-8
M.Sabri Efendi: * 5-8-1
ingilizlerin M.Kemal ile iliki kurmas: * 5-8-2
Gizli anlamann amac ve M.Kemal'in tavsiyesi uzerine, Yunanllarn Izmir'e
karlmas: * 5-8-3
Yunanllarn izmir'e kmalarnn gerek ykusu: * 5-8-4
Ingilizler ile M.Kemal neden kolayca uzlamlar: * 5-8-5
K.Msroglu'na gre iki muamma: * 5-8-6
M.Kemal-ingiliz ilikisini kantlamak iin ileri surulen rnekler ve dogrular:
* 5-8-7
istanbul'un resmen igalinin gerek
ykusu.............................................327
Vahidettin neden ve ne zaman M.Kemal'e kar olmu: * 5-9
Milliyetilerin sulanmas, fetvalar, Kuva-y Inzibatiye, Kuva-y Seferiye,
isyanlar, idam kararlar ve teki faaliyetler: * 5-10
Vahidettin'in Damat Ferit'i 4.defa sadrazamlga atamasnn gerek ykusu: * 5-
10-1
Milliyetileri sulama: * 5-10-2
Fetvalar : * 5-10-3
Kuva-y Inzibatiye: * 5-10-4
Kuva-y Seferiye: * 5-10-5
Isyanlar: * 5-10-6
idam kararlar : * 5-10-7
Boleviklik sulamas ve Milli Mucadele kart demekler: * 5-10-8
ibirliki basndan rnekler: * 5-10-9
Sehzade mer Faruk Efendi konusu: * 5-11
Veliaht Abdulmecit Efendi konusu: * 5-11-1
Sevres Andlamas: * 5-12
Vahidettin, Damat Ferit ve istanbul hukumetleri ile ilgili belgeler, bilgiler ve
notlar [19 Ocak 1919-20 Ekim 1920): * 5-13
Vahidettin'in anlar ve beyannamesi: * 5-14
Anlar : * 5-14-1
Beyannamesi ve ilgili belgeleri 21 Ekim 1920-25 Ekim 1922): * 5-14-2
Ek belgeler : * 5-15
Vahidettin'le ilgili bir televizyon dizisi: * 5-16
uncu Blumun sonu: * 5-17
KURTULUS SAVASI: * 6
Birinci Ksm
KURTULUS SAVASI'NIN NITELIKLERI HAKKINDAKI IDDIALAR: * 6-1
Kurtulu Sava'nn bir Turk-Yunan sava oldugu: * 6-1-1
Birinci Dunya Sava ncesi gizli anlamalar: * 6-1-1-1
Sava iinde yaplan gizli anlamalar: * 6-1-1-2
Mondros Mutareke Anlamas: * 6-1-1-3
Sevres Andlamas ve lu Anlama ile ilgili grumeler: * 6-1-1-4
Sevres Andlamas: * 6-1-1-5
lu Anlama: * 6-1-1-6
Bu surecin ksa bir degerlendirmesi: * 6-1-1-7
ingilizlerin Yunanllara yardm etmedigi: * 6-1-2
Emperyalistlerin Anadolu'yu yerlemek niyetiyle igal etmedikleri ve savamadan
da gittikleri: * 6-1-3
Kurtulu Sava'nn anti-emperyalist bir sava olmadg: * 6-1-4
Kurtulu Sava'nn bir kurtulu sava olmadg: * 6-1-5
Kurtulu Sava'nn emperyalist bir sava oldugu: * 6-1-6
Kurtulu Sava hakkndaki teki iddialar ve dogrular: * 6-1-7
Ikinci Ksm
SAVASLAR: * 6-2
Innu savalar : * 6-2-1
Birinci Innu Sava ve Ethem olay: * 6-2-1-1
Birinci innu Sava'nn gerek ykusu: * 6-2-1-2
Birinci Innu Sava 'zafer' mi, yoksa 'baar1 m: * 6-2-1-3
Bizimkiler ne diyorlar: * 6-2-1-4
Ikinci innu Sava: * 6-2-1-5
Bakalm bizimkiler ne diyorlar: * 6-2-1-6
Ek iddialar : * 6-2-1-7
H.Suphi Tanrver'in telgraf: * 6-2-1-8
Kutahya-Eskiehir savalar: * 6-2-2
Sakarya Sava : * 6-2-3
Buyuk Taarruz : * 6-2-4
Yunan kayplar: * 6-2-4-1
30 Agustos Sava: * 6-2-4-2
Zaferden sonra: * 6-2-4-3
uncu Ksm
LOZAN, HILAFET VE EK KONULAR: * 6-3
Lozan Andlamas: * 6-3-1
Baz iddialar ve masallar: * 6-3-1-1
M.Kemal, Halife olmak istiyormu: * 6-3-1-2
M.Kemal'in, her yerde, hilafeti gklere karan konumalar yaptg iddias ve
askerlerin terhis edilmesi sorunu: * 6-3-1-3
teki iddialar: * 6-3-1-4
Hilafet : * 6-3-2
ingilizler ve hilafet: * 6-3-2-1
Emir Ali ve Aga Han: * 6-3-2-2
Mektup olay: * 6-3-2-3
Tepkiler: * 6-3-2-4
Hilafetin tarihesi ve kaldrlmasnn sonular: * 6-3-2-5
Hilafetin kaldrlmas iin yapldg iddia edilen hazrlklar: * 6-3-2-6
Kazm Karabekir konusu: * 6-3-3
K.Karabekir ve kitaplar: * 6-3-3-1
Balca iddialar: * 6-3-3-2
Bir Karabekir masal: * 6-3-3-3
Karabekir'in yakn tarihe merakl damad: * 6-3-3-4
Karabekir ve kolordusu hakknda baz ilgin gruler: * 6-3-3-5
Istiklal Mahkemeleri: * 6-3-4
Baz iddialar, masallar: * 6-3-4-1
Bize Nasl Kydnz adl film ve 4 televizyon program: * 6-3-4-2
Bir televizyon program daha: * 6-3-4-3
Sonu : * 6-3-4-4
Ingiltere- Yunanistan ilikileri hakkndaki belgeler ve notlar [9 Kasm 1919 -
19 Ekim 1922): * 6-3-5
Kurtulu Sava'nn stratejisi: * 6-3-6
D siyasette uygulama: * 6-3-6-1
i siyasette uygulama: * 6-3-6-2
Drduncu Ksm
SON KONULAR: * 6
Anlar : * 6-4-1
Yalanlar, dolanlar, yanllar: * 6-4-2
Sonu : * 6-4-3
Ataturk Kanunu : * 6-4-4
Gazi Mustafa Kemal Ataturk: * 6-4-5
Son sz : * 6-4-6
Ekler : * 6-4-7
Falih Rfk Atay'n bir yazs: * 6-4-7-1
37 yldr gizli kalm ok nemli bir gerek: * 6-4-7-2
Islam ahlak : * 6-4-7-3
BILGI YAYINLARI / ZEL DIZI : 36
ISBN 975-494-669-8 97. 06. Y. 0105 . 1142
Birinci Basm Eylul 1997
BILGI YAYINEVI Merutiyet Cad. 46 / A Telf : 431 81 22-4341271 434 49 98 -
434 49 99
Faks: 431 77 58 06420
Yeniehir - Ankara
BILGI DAGITIM
Narhbahe Sok. 17/1
Telf : 522 52 01 - 526 70 97
Faks: 52741 19
34360 Cagaloglu - istanbul
TURGUT ZAKMAN
Vahidettin, M.Kemal ve Milli Mucadele
yalanlar, yanllar, yutturmacalar
BILGI YAYINEVI
kapak duzeni: fahri karagzoglu
TURGUT ZAKMAN'IN BILGI YAYINLARI'NDAN IKAN KITAPLARI
- Dr. Rza Nur Dosyas
- Vahidettin, M. Kemal . ve Milli Mucadele
-yalanlar, yanllar, yutturmacalar-
*00018333* 956.1023 ^Iv 1997
font matbaaclk ve tantm hizmetleri z30 30 30
cantekin matbaaclk yaynclk
ticaret Itd. ti.
384 34 35 - 384 34 36 - 384 34 37
Gsterdigi emsalsiz sabr iin eime, birok eski gazete ve derginin
fotokopisini saglayan oglum Can ve kardeim Serpil Yardmc'ya, kitap yardmnda
bulunan Gkhan Akura, Nurten Baltac, Arif Bige, Mujgan Gumbur, Seluk Emel,
Gulumser Mutlu, Turgut Okutman, Osman Olcay, Gultekin Samanoglu, Aclan Saylgan,
Ergun Sav, Stk Tekmen ye Muammer Tell'ye, bata Erkan Ergin olmak uzere
emeklerini esirgemeyen grencilerim Bahar Ayman, Gkhan zbay, Didem ztaba
ve Arzu Yolgsteren'e, Edgar Pech'in kitabnn ilgili sayfalarn Franszcadan
Turkeye evirmek iyiliginde bulunan Elif Kuflu'ye, dikkat ve zeni iin
duzeltmen Biray stuner'e, dizgi operatru Faruk Kaya Me yardmcs Sava
Bacaksz'a yurekten teekkur ederim.
11
* 1 KISALTMALAR
ATASE = Askeri Tarih ve Stratejik Etudler Dairesi (eski Harp Tarihi Dairesi)
Ataturk = Kinross, Ataturk, Bir Milletin Yeniden Doguu
Ataturk'le Beraber = M.Mufit Kansu, Erzurum'dan lunceye Kadar Ataturk'le
Beraber
b.= Baslmam eviri
1918-1923 Istiklal Sava = Nurettin Peker, 1918-1923 istiklal Sava, Resim ve
Vesikalarla Inebo-
lu-Kastamonu Havalisi
C. = Cilt
CG Yol = A. Dilipak, Cumhuriyete Giden Yol
D Politika = S.R.Sonyel, Turk Kurtulu Sava ve D Politika
GRYT Ansiklopedisi = Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi
GCZ = Gizli Celse Zabtlar (tutanaklar)
Guney Asya Muslumanlar = Mim Kemal ke, Guney Asya Muslumanlarnn Istiklal
Davas ve Turk Milli Mucadelesi
Hayat ve Eseri = Hikmet Bayur, Ataturk- Hayat ve Eseri
'
Hilafet = K.Msroglu, Gemii ve Gelecegi ile Hilafet
Ing. Belgeleri = Jeschke, Kurtulu Sava ile Ilgili Ingiliz Belgeleri
Ingiliz Belgelerinde = Bilal N.Simir, ingiliz Belgelerinde Ataturk
Ingiliz Istihbarat Servisi = S.R.Sonyel, Kurtulu Sava Gunlerinde ingiliz
istihbarat Servisinin
Turkiye'deki Eylemleri
Istanbul Hukumetleri = Sina Aksin, istanbul Hukumetleri ve Milli Mucadele
KA Gunlugu = Utkan Kocaturk, Kaynakal Ataturk Gunlugu
KS Gunlugu = Zeki Sarnan, Kurtulu Sava Gunlugu
Lozan = K.Msroglu, Lozan, Zafer mi Hezimet mi
Milli Mucadele Balarken = Tevfik avdar, Milli Mucadele BalarkenSaylarla
Vaziyet ve Manzaray Umumiye
M.M.Balarken = M.Tayyip Gkbilgin, Milli Mucadele Balarken
M.M.Hatralar = A.F.Cebesoy Milli Mucadele Hatralar
Mondros = TIH, 1.C., Mondros Mutarekesi ve Tatbikat
Osm.T.Kronolojisi = I.H.Daniment, izahl Osmanl Tarihi Kronolojisi
Sakarya'dan Izmir'e = Bilal N.Simir, Ingiliz Belgeleri ile Sakarya'dan izmir'e
S.Mucahitler = K. Msroglu, Sarkl Mucahitler
Sina-Filistin Cephesi = Birinci Dunya Harbinde Turk Harbi dizisi, Sina Filistin
Cephesi
TC Kronolojisi = Utkan Kocaturk, Ataturk ve TC Tarihi Kronolojisi
TC'de Tek Parti = Mete Tuncay, TC'nde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas
TIH = Turk Istiklal Harbi [dizisi, ATASE yayn]
TKS Kronolojisi I/II = Jeschke, Turk Kurtulu Sava Kronolojisi l/l l
T.. Tezler 2 = Yaln Kuuk, Turkiye zerine Tezler, 2.cilt
T.. Tezler 5 = Yaln Kuuk, Turkiye zerine Tezler, S.cilt
XX. Yuzyl = Hikmet Bayur, XX.Yuzylda Turklugun Tarih ve Acur Siyasas
zerindeki Etkileri
V.G.Cehenneminde = T.Mumtaz Gztepe, Vahidettin Gurbet Cehenneminde
V.M.Gayyasnda = T. Mumtaz Gztepe, Vahidettin Mutareke Gayyasnda
Yunan Askeri Tarihi = 1919-1922 Kuuk Asya Seferinin zetlenmi Tarihi
ZC = TBMM Zabt Cerideleri (tutanak dergileri)
Kaynakada, adlar ksaltlan kitaplarn kunyesinin sonuna - iareti
konulmutur. -
12
* 2 GIRIS
* 2-1 1. Baz iddialardan rnekler
Uzun zamandan beri Vahidettin, M.Kemal ve Kurtulu Sava hakknda, baz kitap,
gazete ve dergilerle televizyon kanallarnda, resmi tarihe de, resmi tarih
dndaki pek ok esere de ters duen yeni iddialar, gruler ileri suruluyor,
yorumlar yaplyor. Bazlar ksaca yle: D M.Kemal Ingiliz ajandr, D
M.Kemal'in anakkale'deki rolu kuuktur, a Suriye Cephesinde M.Kemal'in ihaneti
yuzunden yenildik, D Yunanllar, M.Kemal'in tavsiyesi uzerine Izmir'e
kartlmtr, D Vahidettin, Damat Ferit, Ali Kemal vb. hain degildir, D
M.Kemal'i Anadolu'ya, milli mucadeleyi balatmas iin Vahidettin gndermi,
ayrca bol para ve bir de hatt- humayun (padiah buyrugu) vermitir, D Kurtulu
Sava antiemperyalist bir sava degildir, bir kurtulu sava da degildir,
hatta 'son tahlilde... Kurdistan'n bir blumunun ilhakdr'.1
D Kurtulu Sava bir Turk-Yunan savadr, abartldg kadar da nemli
degildir,
u 1. ve 2. Innu savalar masa banda uydurulmu zaferlerdir, D Buyuk
Taarruzda Yunanllar imha edilememi, denize dkulememi, kamalarna gz
yumulmutur vb...
Bu iddialara yer vermedigi iin resmi tarihi de kyasya suluyorlar: a
"...Hakikate kylm ve Kurtulu Savann gerek yuzunu rten al, aradan elli
yldan fazla bir zaman gemi olmasna ragmen hl bir turlu kaldrlamamtr.
[..] Yarm asrdan beri devam eden pespaye yalanlar... Tahsi-sat- mestureden
(rtulu denekten) cmert ihsanlarla (baglarla) yazdrlm kitaplar..."
(Kadir Msroglu, Sarkl Mucahitler, s.32; Lozan Hezimet mi Zafer mi,
1.C..S.51)
n "... dogrularn yanl, yanllarn dogru olarak gsterilmeye alldg ve
butun bunlarn da her turlu dayatmalarla millete zorla gretildigi 'yalan
syleyen tarih'..." (H.Huseyin Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.9)
1) F.Bakaya, Paradigmann iflas, s.59,66.
13
D "...Tarihi hadiseler ters yuz edilmi, kahramanlar ile hainler yer
degitirmitir... Gerekler, gunluk politikann emrinde ve hizmetinde, icab eden
degiikliklere ugratlarak kullanlmtr." (Vehbi Vakkasoglu, Son Bozgun, 1.C.,
s,6, 20)
D "Yakn tarih tahrif edilmi (degitirilmi), Milli Mucadele'nin gerek d
bir versiyonu gelitirilmitir." (Fikret Bakaya, s.25)
D "...resmi tarihe inanmyoruz... Yeni tetkikler, resmi tarihi bir yalanlar
heyulasna eviriyorlar." (Huseyin Ylmaz, inklap Kurbanlar, s.6; Cumhuriyetin
Ilk Yllarnda Devlet Terru, s.59-60)
n "Bu ulkede yaklak yetmi yldr, ilkokuldan universite son snfa kadar
egitimin her kademesinde, butunuyle subjektif gzle kaleme alnm, gerek d,
hayal urunu, saptrma bilgilerle dolu "resmi tarih" okutulagelmitir... Resmi
tarih dogrular yeni nesilden saklyor... Yakn tarih hl sisler altnda..."
(Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi, 1.C., takdim yazs; 2.C., s.114,121)2
n "Resmi tarihin aldatc masallar..." (Abdurrahman Dilipak, Ihtilaller Dnemi,
s.8)
D "Gerek tarihle ilgisi olmayan neriyat, tarihi gunluk politikann oyuncag
haline getirip ikbal sahiplerinin arzular istikametinde yazp sylemeyi det
edinen szde tarihilerle yaplm ve ortaya atlan o yalan laflar, yllar boyu,
mektep sralarndan gazete ve mecmua sutunlarna kadar her yerde o kadar ok
tekrarlanmtr ki bugun o yalan laflarn gurultusunden, gerek tarihin sesi
duyulmaz olmutur." (Mustafa Muftuoglu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, 1.C.,
nsz)
a "Resmi tarih masallar !" (Nokta Dergisi, s. 10, 5 Mays 1991)
n "Turkiye'de tarih... inanlmas^ok zor bir masal nitegindedir." (Yalrn
Kuuk, Aktuel Dergisi, s.44, Say 36/1992)
D "Resmi tarih tezi, Turkiye'de yalanlarla dolu bir ekilde ele alnm ve
sunulmutur." (Mehmet Altan, Kanal 6'da, 16 Mays 1995 Sal gunu akam, Pu:
sula program)3
Bu iddialar dogru mu, degil mi ?
- Hepsini, gerege saygl bir tarih merakls ve Kurtulu Sava'na^katk-da
bulunmu herkese minnet duyan biri olarak ele alp degerlendirmeye karar verdim.
Yakn tarihimizle ilgili genie bir kitaplgm ve arivim 'ard zaten. Gereken
yeni kitaplar da topladm ya da yaknlarmn ve grencilerimin yar-
2) Yazarlar: Bunyamin Ate, Burhan Bozgeyik, Mustafa Kaplan.
3) Mehmet Altan 20 ve 27 Mays 1995 Sabah gazetesinde yle yazyor: "Turkiye
ynetimi... insann beyinselligini, aynen tekrarlanmasn istedigi bir 'resmi
sylemle' ksrlatrma abas iindedir. Alageldigi bir garnizon kulturu
iinde, resmi tezlerin itirazsz tekrarlanmasn ister... Gelin, Turkiye'yi aga
ulatrmak iin tabu belledigimiz yalan ve yanllar teker teker tespit
edelim."
14
dmyla fotokopilerini sagladm. Televizyonda yaplan konumalar kaydettim, iki
yl suren kesintisiz bir alma sonunda, bu kitapk ortaya kt. Gerek
tarihilerin bu curetimi baglayacaklarn umut ederim.4
* 2-2 2. Resmi tarih
Resmi tarih, ksaca yle tanmlanabilir sanyorum: Okunmas zorunlu, ana
izgilerden oluan, pedagojik amal, ynlendirici ilk ve orta gretim ders
kitaplar.5
Kurtulu Sava, M.Kemal ve Turk devrimi hakkndaki resmi, zel, Turke ya da
yabanc dilde yaymlanm butun eserlerin, yllara gre toplam saylar yle:
1941: 2276
1953: 4337
4) Ilke olarak, sadece kitaplgmda ve belgeligimde bulunan kitaplara, gazete
ve dergilere ve kaydettigim televizyon programlarna gnderme yaptm.
Geride, bildigim ve bilmedigim daha birok kaynak oldugunu belirtmeliyim.
Gnderme yaptgm butun kitaplarn kunyesi, kitabn sonundaki 'kaynaka'
blumunde verilmitir.
5) Bir ksm yazarlar, butun kii, otay ve belgelere yer vermedigi iin resmi
tarihleri eletiriyorlar. Kurtulu Sava'nn yalnz askeri ynu 16 cilt. (Turk
Istiklal Harbi [TIH] dizisi) Celal Bayar'n anlar 8 cilt, 2.778 sayfa ve ancak
Erzurum Kongresine kadarki dnemi ieriyor.
Bir orta okul, lise, hatta universite ders kitab, bu kadar uzun ve ayrntl
olabilir mi? Zaten ne kadar uzun olursa olsun, bir tarih kitab, hayat bire bir
yanstamaz. En uzunu bile genie bir zet niteligindedir. Bu yuzden, butun
olaylar ve kiileri kapsamaz, ancak geregin zunu ve ana izgilerini yanstr
ve sadece belli bal kiileri ve olaylar vurgular. Boluklar, gretmenler ite
ders kitaplar dndaki objektif ve ayrntl aratrmalar ve durust anlar
doldurur ve tamamlar.
Tarihi, resmi ve gayr-i resmi diye ayrmak da dogru degildir. Bir tarihin ancak
dogru olup olmadg tartlabilir. Bir tarih, ne resmi oldugu iin yanltr,
ne gayr-i resmi oldugundan dolay dogru.
Resmi ya da gayr-i resmi bir tarih, yanllar dolaysyla elbette
eletirilebilir. Yanl varsa eletirilmen, belgelere dayanlarak duzeltilmeli,
yine belgelere dayanlarak eksikleri tamamlanmaldr. Ama bu, yle ulu orta,
metotsuz, dayanaksz, nyargyla, ayak ustu, kulaktan dolma bilgiyle yaplacak
bir i degil. Geni ve saglkl bir tarih bilgisinin yannd, tarih metodunu
bilmeyi ve ansiklopedik kulture sahip olmay da gerektiriyor. Ksacas,
eletirel tarihilik, geni bir hazrlga ihtiya gsteren, ciddi bir itir.
Kurtulu Sava ile ilgili baz zel yaynlarda, geneli etkiyecek agrlkta
olmamakla birlikte, unutkanlk, aratrma tembelligi, dikkatsizlik, bilgi ve
kaynak yetersizligi, geliiguzellik, yayna hazrlayanlarn nitelikleri, dar
grululuk vb. sebeplerde/ kaynaklanan irili ufakl hayli yanl ve subjektif
degerlendirmeler bulundugunu da belirtmeliyim.
Rza Nur'un anlar gibi patalojik yaynlar ise, ayr bir tur oluturuyor ve
tarih iin geerli bir kaynak degeri tamyorlar. Ugur Mumcu, Rza Nur'un
M.Kemal'i karalayan anlarnn, Suudi Arabistan'da baslp dinci rgutlere
parasz dagtldgn yazmaktadr. (Kazm Karabekir Anlatyor, s. 189/21
.dipnotun son paragraf)
6) Prof. Herbert Melzig, Ataturk Bibliografyas, Ankara, 1941.
, <
7) M.Mercangil, Ataturk ve Devrim Kitaplar Katalogu, Bitlis Dernegi Y.,
Ankara,1953.
15
1960: 1.1308 1968: S.9599 ' 1974: 7.01010
1995'te bu saynn 10.000'i oktan gemi oldugu rahata sylenebilir. Bu
yaynlarn acaba yuzde ka, eletirilmesi moda olan resmi tarih? Bu-- nu
yaklak olarak saptamak iin u u kaynag tarayp degerlendirdim:
1. Turk Dil Kurumunun yaymladg Ataturk'e Sayg adl derlemenin sonundaki
S.N.zerdim'in hazrladg 'klavuz bibliografya ',11
2. Turker Acaroglu'nun hazrladg, Aklamal Ataturk Kaynakas,12 f 1981'e
kadar bu konularda yaymlanm eserlerin en nemlilerinden 500'unun
zellikleri ve zetleri, iki cilt]
3. Yap ve Kredi Bankas'nn Ataturk Kitaplg katalogu,13 [kitaplkta bulunan
1200 zgun eserin kunyesi]14
Bu u esere gre resmi tarihlerin ya da resmi tarih niteligindeki yaynlarn
ortalama oran, % 1,3.
10.000 eser iinde, ortalama orann, yuzde birin ok altna dutugunu sylemek
yanl olmaz sanrm.15
O kadar eletirilen resmi tarihin, yakn tarihle ilgili butun yaynlar
arasndaki agrlg ite bu kadar.16 teki yaynlarn oran ise, % 98,7.
Tabii, ders kitaplarnn, grencilerce okunmalarnn zorunlu olmas gibi nemli
bir zelligi var. Resmi tarih gereklere uygunsa, bu zellik bir saknca
saylmaz. Ama degilse, gereklerden habersiz masal ocuklar yetitiriyoruz
demektir.
Fikret Bakaya, "Sovyetler Birligi'nde devrimden bu yana 'resmi gere-
8) ismail Arar, Ataturk, Kurtulu Sava, Devrimler ve Cumhuriyet Turkiyesi
ile Ilgili Kitaplar, Baha Matbaas, istanbul, 1960.
9) M. Gkman, Ataturk ve Devrimleri Tarihi Bibliografyas, Devlet Kitaplar
Mudurlugu, Istanbul, 1960.
10) a.g.e., ek cilt l, Istanbul, 1974.
11) Turk Dil Kurumu Y., Ankara, 1969.
12) ib.Y., Ankara, 1981; Kunyesini verdigi kitaplarn arasnda, Turk Tarihi
Tetkik Cemiyeti'nce yazlp 1931'de baslm olan tarih dizisinin "Turkiye
Cumhuriyeti" balkl 4. cildi de bulunuyor. T. Acaroglu yle diyor: "Ite
Ataturk'un gzden geirdigi Turkiye Cumhuriyeti'nin resmi tarihi budur." (s.
666)
13) Yap ve Kredi Bankas Y., Istanbul, 1973 (Bu degerli ve yararl kitaplk
ne yazk ki kapatld).
14) 1924 yl mufredat programna gre yazlm olan Asr- Hazrda Turkiye
Tarihi adl ilk tarih dersi kitabndan 1973 ylf ders kitaplarna kadar butun
resmi tarihlerin dkumu var.
15) Ataturk'un dogumunun 100'uncu yl dolaysyla yaymlanan 485 tantma,
aratrma ve inceleme kitabnn bile 436's zel yayn. (Leman Senalp, Ataturk
Kaynakas, TTK Y., Ankara, 1984)
16) Yeni devletin, rejimi yerletirmek ve ideolojisini benimsetmek iin yogun
ve surekli bir yayn etkinligi gstermedigi anlalyor.
16
gin' (resmi tarihin) tam on defa degitirildigini" yazyor17 ve yle devam
ediyor:
"Bizde aag yukar 1920'lerin sonlar ve 1930'larm ortalarna kadarki dnemde
oluturulmu bir 'resmi tarih' ve 'resmi gerek' varlgn surdurmektedir.
Burada tartlmas gereken, nasl olup da 'resmi gerek' ve 'resmi ta-rih'in
ciddi bir eletiriye ugramadan ve yara almadan veya ok az anmaya ugrayarak bu
kadar uzun sure varlgn surdurebilmi olmasdr."
Sahi, acaba neden resmi tarih, bunca yldr ciddi bir yara almad ve pek az
anmaya ugrad?
Iki olaslk var:
a. Ya dogru oldugu iin dayanyor,
b. Ya da dayankllg dogrulugundan degil, daha baka sebeplerden
kaynaklanyor.
Fikret Bakaya'ya gre bu dayankllk, resmi tarihin dogrulugundan
kaynaklanmamaktadr :
"Bunun, hem Turkiye'deki sermaye birikiminin aldg zgun biim, hakim
snflarn niteligi veya snfsal ittifakn yaps ve tarihsel sureklilik, hem
de aydnlarn devlet iindeki ve devlet karsndaki konumlan ile ilgili yanlar
var... Bizimki gibi ulkelerde ve burokratik bask rejimlerinin geerli oldugu
ulkelerde (in, son dnem ncesi SSCB, Dogu Avrupa, Kuba vb.), bilimsel bilginin
(sosyal bilim) greli bagmszlg da ortadan kalkmakta, bagmllk mutlak bir
nitelik kazanmaktadr. Byle bir greli zerklik yoklugu, toplumda irrasyonel
(akla aykr), bilim d, i tutarllg olmayan bir toplum ve tarih
versiyonunun ortaya kmasna sebep olmakta [dr]."18
Ama Bakaya'nn dikkate almaktan zenle kandg bir olgu var. 'Kurtulu
Sava, M.Kemal ve sonras' ile ilgili kitaplarn % 98'inden fazlas zel
alma. Bu yazarlarn kimi Turk, kimi degil; kimi sagc, kimi solcu; kimi
Dogulu, kimi Batl. Dinleri, snflar, konumlan, egitimleri, meslekleri, dunya
gruleri baka baka insanlar ve ok buyuk ogunlugu da resmi tarihi
dogruluyor.
Entelektuelligin balca niteliginin 'geregi ortaya karmak' oldugunu yazan
Bakaya,19 bu farkllklar grmezden gelerek, hepsini ayn ablona sgdrm.
Vahidettinci yazarlar da, resmi tarih izgisini surduren butun tarihileri ve
aratrmaclar -ayn yaklamla- bir kaba koyuyor ve yle suluyorlar:
17) a.g.e., s.16; bizde de A.Zuhuri Danman adl bir tarihi, 1950-51
dneminde okutulan kitabndan (Yeni Tarih Dersleri, Orta III), innu adnn
gememesi iin Innu savalar ile Mudanya anlamasn ve Lozan' kartmt.
Ksa bir sure sonra bu ayp duzeltildi.
18) a.g.e., s.16.
19) a.g.e., s.14.
17
D "Hakikate saygsz birok inklap dalkavuk ve yobaz..." (K.Msroglu, Sarkl
Mucahitler, s.83)
D "Kiralk kalemler..." (K.Msroglu, Osmanogullar'nn Dram, s.21) n "Tarih
yalanclar..." (V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 3.C., s.6) n "Geregi sylemek
yerine dalkavukluk etmeyi tercih edenler... M.Kemal ve Innu'nun
meddahlar... Masalvari kitaplar yazmaktan baka i yapmayanlar." (GRYT Ans.LC.,
s.133, 319, 374) vb...
Ama mesela Yunanl A.A.Pallis, Kuva-y Milliyeci ibrahim Ethem, tarihi Bernard
Lewis, gazeteci .Sami Coar, Bulgar gazeteci Paruev, bilim adam Seha L.Mcray,
Eski Kzlordu komutanlarndan Buyukeli S.I.Aralov, yedeksubay Sevket Sogucal,
Hindli aratrmac Sinha, gazeteci Ilhami Soysal, Tunuslu bilim adam Abdulvahap
Boudhima, bilim adam Sina Aksin, Fransz Turkolog J.L.Bacque Grammont, gretmen
Baki z, Pakistanl bilim adam Yakup Mughul, yazar Attil Ilhan, Ingiliz bilim
adam A.J.Toynbee, yazar Peyami Safa, Italyan Yuzba Baj Maka-rio, aratrmac
Fethi Tevetoglu, Alman bilim adam G.Jeschke, Arjantinli yazar Blanco Villalta,
Avusturyal Dagobert von Mikusch, Pakistanl bilim adam Hanif Fauk, aratrmac
Zeki Sarman, tek bir ablona sgdrla-bilir, resmi tarihi dogrulayan tutumlar,
'karclk ve dalkavuklukla aklanabilir mi?
- Yakn tarihimizle ilgili zel eserlerin, genel olarak resmi tarih
dogrultusunda olmasnn gerek sebebini, butun iddialar grup degerlendirdikten
sonra, birlikte bulacagz.
* 2-3 3. Yasalarn, gerekleri aklamaya engel oldugu iddias
Bu konudaki iddiadan bir rnek:
n "Bu satrlarn naiz muharriri, Turk Kurtulu Savann gerek vehesi uzerine
resmen ekilmi bulunan rtuyu kaldrmaya muktedir degildir. Kanunlar, bugun
iin byle bir eye asla imkn vermemektedir." (Kadir Msr-oglu, Sarkl
Mucahitler, s.33)
Yazar 'kanunlar' diyor ama aslnda tek kanundan ikyeti: Ataturk Aleyhine
Ilenen Sularla Ilgili 5815 sayl Kanun.
Bu kanunla ilgili iddialar ve gruler, drduncu blumde ele alnacaktr.
Sakn bu kanundan dolay, gerekleri grenemeyecegiz diye uzulmeyin. Ne sylemek
istiyorlarsa hepsini apak, dupeduz yazyorlar ama bir yandan da szlanyorlar.
Niye mi szlanyorlar?
Ilerledike anlayacagz.
18
* 2-4 4. Devlet arivlerinin durumu
Ileri surulen iddialardan biri de, devlet arivlerinin, 'gereklerin
anlalmamas iin' kapal tutuldugu, ite birka sulama rnegi:
n "Yetmi yldr kat kat kilitli bodrumlarda gizlenmi belgeler..."20
D "Bir ksm Meclis zabtlar (tutanaklar), Istiklal Mahkemesi dosyalar gibi
ok muhim tarihi malzeme hl gzlerden uzak tutulmaktadr. [..] Vesikalardan
(belgelerden) bir ksm hl saklanmakta, aratrmaclardan gizlenmektedir."21
D "Yakn tarihimizde cereyan eden bir ygn muhim hadiselerin perde arkas, i
yuzu, gerek mahiyeti ortaya konulamam, saglkl degerlendirmesi
yaplamamtr. Bunun da temel sebebi, bata ankaya ve Genelkurmay Bakanlg
arivi olmak uzere yakn tarihin belgelerini bagrnda saklayan arivlerin sivil
aratrmaclara kapal oluu(dur)."22
n "Tarihi ile bu kadar ok vunen devlet, sava tarihi arivlerini, resmi
tarihilerin dnda hi kimseye amyor."23
Bu iddialarn gerek olup olmadgn anlamak iin arivlerimizin durumuna
abucak bir gz atalm.
4/1. TBMM Arivi
1. istiklal Mahkemeleri ile ilgili dosyalar, hi olmazsa 1973'ten beri
aratrmaclara aktr.24 Prof.Dr.Ergun Aybars'n bu dosyalara dayanarak
hazrladg 1920-1923 dnemi Istiklal Mahkemeleri hakkndaki doktora tezi, 1975
ylnda Bilgi Yaymevi'nce yaymlanmtr;25 1923-1927 dnemi Istiklal
Mahkemeleri hakkndaki doentlik tezi de 1982'de Kultur Bakanlgnca yaymland.
Ahmet Nedim de Ankara Istiklal Mahkemesi (1926) tutanaklarn 1993'te
yaymlad.26
20) Ankara Istiklal Mahkemesi Zabtlar, Hasan Mezarc'nn nszu, s. X,
iaret Y., Istanbul, 1993
21) V.Vakkasoglu, a.g.e., 1.C., s.7.
22) Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi 1.C., takdim yazs.
23) Y.Kuuk, Turkiye zerine Tezler 2, s.634.
24) Ugur Mumcu, 'Seyh Sait Ayaklanmas dosyalarnn tasnif d oldugunu'
ileri surmektedir. (Kurt-Islam Ayaklanmas, 1919-1925, s.7; ilk yayn tarihinin
1991 oldugunu sanyorum.) Bu ifadeden, en azndan bu dosyann incelemeye kapal
oldugu anlamn kararak, sebebini grenmek iin telefon ettim. Ariv yetkilisi
dedi ki: "Dosyalar olaya ve mahkemeye gre degil, sank adlarna gre tasnif
edilmitir. Bir yanl anlalma olmu herhalde. unku sank ad belirtilmek
artyla her dosyay incelemek kabil. Hibir dosya incelemeye kapal degil."
(23.6.1995 gunu, Ariv Md.Y. ihsan Ezherli ile yaplan konuma)
25) Istiklal Mahkemeleri, Bilgi Y., Ankara, 1.Bask, 1975.
26) Ankara istiklal Mahkemesi Zabtlar, iaret Y., istanbul, 1993; Burhan
Bozgeyik yle yazyor: "istiklal Mahkemesi gibi... bir muessese ile ilgili
ariv belgelerinin, kgt fabrikasna gnderilerek hamur yapldg
sylenmektedir." Bozgeyik, byle ocuka bir sylentiyi aktarmakla yetinmiyor,
bir de kesin yargda bulunuyor: "Bu mahkemelere ait on binlerce belge, bugun
ortada yoktur!" (.Ethem, s.7, Yeni Asya Gazetesi Y., Istanbul, 1991) --
19
2. TBBM Gizli Celse Zabtlar (1920-1937), TBMM'nce 1980'de yaymlanmtr.
4/2. Genelkurmay Bakanlg Askeri Tarih ve Stratejik Etudler (ATASE) Arivi
Bu arivde, Osmanl dnemine ilikin olanlarla birlikte yedi milyona yakn
askeri belge,27 ayrca Ataturk'un lumunden 25 yl sonra almak uzere Ziraat
Bankas kasalarnda korunup 1964 ylnda Genelkurmay'a teslim edilen -Ataturk'un
zel mektuplar ile zel not defterlerinden oluan- Ataturk zel arivi ile
Cumhurbakanlg arivinin kopyas bulunmaktadr.
1. Bu arive dayanan Kurtulu Savann Askeri Tarihi 16 cilt olarak
yaymlanmtr.
Bu arivden yararlanlarak hazrlanm u yeni kitabn ad: Do.Dr. Ismail
zelik, Milli Mucadelede Guney Cephesi, Kultur Bk.Y., Ankara, 1992;
Dr.Mesut Aydn, Milli Mucadele Dneminde TBMM Hukumeti Tarafndan Istanbul'da
Kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri, Bogazii Y., istanbul, 1992;
Dr.Bulent ukurova, Kurtulu Savanda Haberalma ve Yeralt almalar, Ard
Y., Istanbul, 1994.28
2. ATASE'nin bavuru kitaplgnda, Kurtulu Sava ile ilgili Yunanca,
Italyanca, Franszca vb. kitaplarn evirileri ile yaymlanmam eitli anlar,
tumen ve alay tariheleri, harp cerideleri bulunuyor.
ATASE aratrma kitaplgndan herkes yararlanabilmektedir.
3. Ataturk'un zel arivindeki mektuplar ve defterlerindeki notlar, u kitap
halinde29 ve geri kalanlar ise 75,77,79,80 ve 82 sayl Askeri Tarih Belgeleri
dergisinde yaymlanmtr.
Ataturk zel arivi de aratrmaclara aktr.30
111
Butun dosyalar ve belgeler, TBMM arivindedir.
Bu tur desteksiz atlarn daha patrtllarn da grecegiz.
27) Kur.Alb. N.Kaplan, Askeri Tarih Bulteni, s.271, say 36 (1994).
28) ATASE Bakanlg, aratrma yapmak isteyen GRYT Ansiklopedisi yazarlarna,
"Arivin, eski yaz bilen Turk ve yabanc bilim adamlarna ve aratrmaclara
ak oldugunu", ancak incelemek istedikleri (Dogu Anadolu olaylaryla ilgili)
belgelerin, "tasnif aamasnda oldugunu ve bu konuda Bakanlka bir yayn
hazrlg oldugunu", bu sebeple incelemelerine imkn olmadgn yazl olarak
bildirmi. (GRYT Ansiklopedisi, 5.C., s. 165) Dogu olaylar ile ilgili
belgelerin, bu aamada, aratrmaclara kapal oldugu anlalyor.
29) Ataturk zel Arivinden Semelerin l. si Kultur Bakanlgnca (1981); II.
ve III. ise ATASE Bakanlgnca (1992, 1994) yaymlanmtr.
30) rnek: Dr.M.Aydn, a.g.e., s.313.
20
4/3. Cumhurbakanlg Arivi
Bu arivde bulunan Ataturk dnemi belgeleri, uzunca bir zaman aratrmaclara
ak kalmt; 191 ylnda, bilgisayara gemek amacyla geici olarak
kapatlmtr. Ama bu arivde bulunan belgelerin kopyalar yalnz ATA-SE'de
degil, Turk Tarih Kurumunda da var.31
Dogrudan bu arivden ya da TTK ndaki fotokopilerden yararlanm, degiik yllara
ilikin birka yazarn ve eserinin adi:
Lord Kinross (Ataturk- Bir Milletin Yeniden Doguu, Sander Y., Istanbul, 1966)
Ulug Igdemir (Sivas Kongresi Tutanaklar, TTK Y., Ankara, 1969) Prof.Dr.B.Stk
Baykal (Heyet-i Temsiliye Kararlar, TTK Y., Ankara, 1974) Do.Dr. Mim Kemal ke
(Guney Asya Muslumanlarnn Istiklal Davas ve Turk Milli Mucadelesi, Kultur ve
Turizm B.Y., Ankara, 1988)
4/4. Turk Inklap Tarihi Enstitusu ve Turk Tarih Kurumu Arivleri
Bunlar da aratrmaclara kapal degil. Szu uzatmamak iin her iki arivden
birden yararlanlarak yazlm yeni bir rnek vermekle yetinecegim: Dr.Stk
Aydmel'in 'Guneybat Anadolu'da Kuva-y Milliye Harekt' adl aratrmas,
Kultur Bakanlgnca 1993'te yaymland. Aratrmac bu kitab iin u dosyalar
incelemi:
T.Inklap Tarihi Enstitusu (Ali Orhan ilkkurun arivi),
T.Inklap Tarihi Enstitusu (Cavit Aker arivi),
Turk Tarih Kurumu (Alb.Bekir Sami Gunsav arivi),
Turk Tarih Kurumu (Tevfik Byktoglu arivi), (s.399)
Bu arivlerde bulunan belgeler, sistematik olmamakla birlikte, Harp Tarihi
Vesikalar (Askeri Tarih Belgeleri), Askeri Bulten, Tarih Vesikalar, Belleten,
Ataturk Aratrmalar Merkezi dergisi ile Belgelerle Turk Tarihi ve Turk Kulturu
gibi dergilerde yaymlanyor. Dileri arivinde bulunan Kurtulu Sava ve
Ataturk dnemine ilikin temel belgelerin 1.cildi 1981'de, 2.cildi 1982'de,32
Babakanlk arivinde bulunan M.Kemal ile ilgili belgeler 1982'de,33 Lozan
Kurulu ile Ankara arasndaki tum yazmalar ise 1990 ve 1994'te34 yaymland.
31) 'Butun belgelerin fotokopisi' deniyor. Gerekten byle mi, bilmiyorum.
32) Ataturk'un Milli D Politikas, 2 cilt, Kultur Bakanlg Y., Ankara,
1981/1982.
33) Ataturk'le ilgili Ariv Belgeleri (1911-1921), Babakanlk Y.,
Ankara,1982.
34) B.N.Simir, Lozan Telgraflar, 2 cilt, TTK Y., Ankara, 1990,1994.
21
- Szu baglayaym.
Meclis Zabtlar 1920'den beri yaymlanyor. 1920-1937 dnemine ilikin Gizli
Celse Zabtlar 1980'de eksiksiz yaymland. Istiklal Mahkemeleri dosyalar, en
azndan 22 yldan beri aratrmaclara ak. ankaya, ATASE, TITE, TTK, Osmanl
Arivi gibi arivlerden birok yazar harl harl yararlanyor.35
Durum bu.
yleyse neden byle yazyorlar?
Bu sorunun cevabn, bu almann sonunda, birlikte bulacagz.
* 2-5 5. Ingiliz belgeleri
D Abdurrahman Dilipak diyor ki:
"M.Kemal'in Samsun'a kndan herkes kendine gre bir fayda gzetiyordu.
Vahdettin Anadolu'daki halk hareketini rgutlemek istiyordu. Ingilizler bu
ekilde Muslumanlarn Hristiyan ahali uzerindeki basksn Istanbul'u
kullanarak bloke etmek ve Istanbul'a alternatif bir hareket balamasn umit
ediyorlard. Bu amala birok temas ve grumelerin vuku bulmas mumkundur. Ne
yazk ki bu dneme ilikin Ingiliz belgeleri hl ok zel sebepler ve birtakm
siyasi mulahazalarla Ingiliz yasalar ile belirlenen sureler, eitli
vesilelerle tevil edilmek suretiyle alarak izleyicilere sunulmamaktadr."
(Cumhuriyete Giden Yol, s.35)
Dilipak, yanl bilgi veriyor. Ingiliz belgelerinin incelemeye almadgnn
dogru olmadgn aagda grecegiz.
- Kurtulu Sava hakknda yazlm ilk Turk eserlerinde, 1960'l yllara kadar
pek az Ingiliz belgesine rastlanr, unku Ingiliz arivlerinin buyuk blumu,
aratrmaclara kapalyd. Bu yuzden, resmi tarihler ve pek ok zel kitap,
Ingiliz belgeleri bilinmeden yazlmt.36
35) Sunu da sylemek gerek. Arivlerimizde kaba tasniften ince tasnife
geilemedigi, mikrofilm, bilgisayar gibi kolay arama ve ulama sistemleri
ogunlukla kurulamadg, belgeler sistematik bir biimde yaymlanmadg iin
ayrntlara inmek isteyen aratrmaclarn ii hl kolay degildir. Mesela
Babakanlk arivinde 50 milyon belge oldugu anlalyor. (Hayat Tarih dergisi,
say 5/ 1965) Ayrca, Cumhurbakanlg arivi iin Genel Sekreterligin, TBMM
arivi iin Meclis Bakannn, Babakanlk (Osmanl) arivi ii Babakanlgn
izni gerekiyor. Herhalde bu ileri kolaylatrmak art. Dileri Bakanlgnn,
arivini pek az aratrmacya atg ise bir gerek. Aratrma isteklerine cevap
bile vermedikleri anlalyor. (Son olarak, Azmi zcan'n bu konudaki
aklamas, Pan-Islamizm, s.XII/dipnot, TDV islam Aratrmalar Merkezi Y.,
istanbul, 1992) Bu sorunun bir zume kavuturulmas, daha fazla ertelenemez.
36) Mesela H.Bayur, Turk inklab Tarihi (10 kitap) iin yaymlanm Alman,
Sovyet, Avusturya, Fransz, Yunan ve baz Ingiliz belgelerinden yararlanmsa da
hepsi 1914'e kadarki dnemle ilgilidir. (1.C., 2.ksm, s. 273 vd.)
22
Ingiliz belgelerinin ilk blumu 1944'te aratrmaclara alm ve belgeler
yava ama surekli olarak yaymlanmaya da balamtr. 1967'de ise, 1939'a
kadarki butun belgeler serbest brakld.
Bu belgelerin bizimle ilgili olanlarn, ilk defa Prof.Dr.Jcschke yaymlamtr.
(Die Welt de Islam, 5.C., 1.ve 2.saylar, 1957)37
Bu belgelerden buyuke bir blumunu 1967'de Erol Ulubelen yaymlad. (308
sayfa)38
Celal Bayar'n 1968'de yaymlanan Ben de Yazdm adl 8 ciltlik kitabnda,
Ingiliz D Politika Belgeleri'nin 1. serisinde bulunan baz belgelere yer
verilmitir.
1969 ylnda, Turk Kulturu dergisinin 85. ve 89. saylarnda, Salahi
R.Sonycl'in bir monografisi yaymland: 1919 Yl Ingiliz Belgelerinin Ignda
M. Kemal ve Milli Mukavemet. (Toplam 37 sayfa)
1970 ylnda ise G.Jeschke'nin "Turk Kurtulu Sava Kronolojisi" kt. (198
sayfa) Aratrmac, Ingiliz D Politika Belgeleri 1. serisinin (30 Ekim 1918-
1922) yannda birok kaynaga da gnderme yapmakta ve belgelerin ok ksa
zetlerini vermektedir.39 .
Bunu 1970'te Taner Baytok'un kitab izledi.40 Bu kitapta ilk kez Ingiliz
parlamentosu tutanaklarndan da yararlanlmtr. (216 sayfa)
1971'de, yine G. Jeschke'nin "Kurtulu Sava ile Ilgili Ingiliz Belgeleri"
yaymland (285 sayfa).41 Jeschke bu aratrmasnda, Ingiliz belgeleri ile
yetinmemi, Paris Bar Konferans ile ilgili ABD resmi belgelerini (Papers
Rela-ting to the Foreign Relation of the USA), Italyan belgelerini (Giannini l
ve II, Docu-menti diplomatici della Pace Oriental), birok an, gunluk ve
gazeteleri de taram ve zetlerini aktarmtr.
^
1972'de Bilal N.Simir'in "Ingiliz Belgeleri ile Sakarya'dan Izmir'e (1921-
1922)" adl aratrmas kt (546 sayfa).42 Aratrmac D Politika Belgeleri
1.serisinin I-XVII. ciltlerindeki 756 belge ile XVII. cildindeki 683 belgeden
yararlanm. Ayrca Ingiliz Dileri Bakanlg arivi (Foreigne Archives)
belgelerini de yeniden taram.43 Kabine tutanaklar (Cabinet Archives, 23.
sayl
37) Bu almadan ilk sz eden ve yararlanan da T.Bykloglu'dur: Ataturk
Anadolu'da, s.1 vd., TTK Y., Ankara, 1959.
38) ingiliz Gizli Belgelerinde Turkiye, agda Y., istanbul; belgelerin bir
blumu, Yn dergisinde de (197. say /1967) yaymlanmtr.
39) TTK Y., Ankara.
40) ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, Banur Matbaas, Ankara,
1970.
41) eviren Cemal Kprulu, TTK Y., Ankara.
42) Milliyet Y., istanbul.
43) FO 371 sayl seri: Genel yazmalar, Dogu ileri, Turkiye. 1921 yl
'117' cilt, 1922 yl '116' cilt; FO 406 sayl sen: Gizli yaynlar (belgeler).
Bu serinin 46,47,48 ve 49. ciltleri, 626 belge; FO 424 sayl seri, 715 gizli
belge.
23
seri) ile Ingiliz Kabinesine sunulmu rapor ve muhtralar da (Cabinet Papers)
incelemitir.
Ikinci Innu Sava sonu ile Buyuk Taarruz dnemini kapsayan bu zengin
aratrmay, 1973'te Salahi R.Sonyel'in "Turk Kurtulu Sava ve D Politika"
adl eserinin birinci cildi izledi.44 Yazar, Ingiliz Dileri arivinin FO 371
ve FO 424 sayl serilerden baka, FO 454-559 sayl serilerde bulunan gizli
belgeler ile Balfour, Curzon,45 Ryan, Crow gibi Ingiliz yetkililerinin zel
belgelerini, beyaz kitaplar (Commend Papers), eitli monografi ve yabanc
doktora tezlerini de taram. Kitabn nemli bir zelligi de, ilk kez Yunan
siyasi belgelerine geni biimde yer vermi olmas.46
1973'te Bilal N.Simir'in yeni've nemli aratrmasnn 1. cildi yaymland:
"Ingiliz Belgelerinde Ataturk, 1919-1938."47 Yazar, zet olarak diyor ki:
"Arivlerin elli yllk kapallk suresi, genel bir kural olarak, hemen hemen
her ulkede uygulanagelmektedir. Bu genel kuraldan ilk ayrlan ulke Ingiltere
oldu. Ingiliz devlet arivlerinin kapallk suresi elli yldan otuz yla
indirildi... Ingiltere bir yandan arivlerini aratrclara aarken, te yandan
sistematik belge yaynlarn da surdurmektedir... 1919-1923 yllar Turkiyesi
uzerine yaymlanan Ingiliz belgeleri birka ciltte toplanmt. [Oysa] Ayn
dnemde Turkiye ile ilgili Ingiliz Dileri Bakanlg arivinin yalnz bir
dizisinde 723 cilt belge vard. Herhalde yaymlanm Ingiliz belgeleri ile
yetinilemezdi. Dogrudan dogruya arive inip aratrmay gerekli grduk... Toplam
olarak 1.300 kadar ariv cildini taradk... Belgeleri seerken subjektif
davranmadk. Bulabildigimiz belgelerin hepsini kitabmza aldk. M.Kemal'in
kendisini veya politikasn yermeye kalkm belgelere de rastladk. Hasm bir
tarafn belgeleri olmalar dolaysyla bunlarn kart gruleri savunmalarn
olagan karladk... Bilimsel durustluk kaygsyla butun belgeleri kitabmza
almay uygun hatta gerekli bulduk." (s. x-xv)
4 ciltte tamamlanan aratrmada, toplam 997 belgenin orijinali ile Turke zeti
yer almaktadr. (2.097 sayfa)
1974'te, H.Bayur'un, XX. Yuzylda Turklugun Tarih ve Acun Siyasas adl eseri
kt.48 Eserin 153-370. sayfalan Kurtulu Sava ile ilgilidir. Yazar,
44) TTK Y., 1. cilt 1973, 2. cilt 1986.
45) Msroglu'nun, Lord Curzon'un belgeleri hakknda ileri surdugu baz
iddialar, dogrularyla birlikte Drduncu Blumun Lozan paragrafnda grecegiz.
46) ingiliz ve Yunan kaynaklarndan yararlanm iki baka nemli eser:
M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz (ionian Vision), ev: Halim Inal, Hurriyet Y.;
David VValder, anakkale Olay (The Chanak Affair), ev: M.Ali Kayabal, Milliyet
Y.
47) 2. cilt 1975'te, 3. cilt 1979'da, 4.cilt 1982'de yaymlanmtr. Ciltler
Nisan 1919- Ekim 1922 dnemine ilikin belgeleri iermektedir. TTK Y., Ankara.
48) TTK Y., Ankara.
24
1919-1939 dnemine ilikin Ingiliz belgeleri ile belli bal anlara, eitli
aratrmalara ve resmi dokumanlara dayanmaktadr.
1974'te Dogan Avcoglu'nun 4 ciltlik "Milli Kurtulu Tarihi" adl aratrmas
yaymland.49 1296 sayfas Kurtulu Sava dnemi ile ilgilidir. Yazarn 1898-
1914 dnemine ilikin British Documents'ten de yararlandg anlalyor. (C. l,
III, V.)
1976'da Bilal N.Simir, Kurtulu Sava'nn ilgin bir kesimine k tutan ve
yine Ingiliz belgelerine dayanarak yazdg "Malta Surgunleri"ni kitaplgmza
kazandrd.50 (420 sayfa)
1978'de Do.Dr. mer Kurkuoglu'nun, "Turk-Ingiliz Ilikileri" adl almas
yaymland.51 (333 sayfa) Kurkuoglu>, ek olarak, Avam ve Lordlar Kamaralarnn
tutanaklarndan da yararlanm.
1983'te de Sina Aksinin "Istanbul Hukumetleri ve Milli Mucadele" adl geni
aratrmas yaymland.52 (602 sayfa) Aksin, konuyla ilgili tum Ingiliz
belgeleri ile Babakanlk arivi (Meclis-i Vukela zabtlar) ile Dileri
Bakanlg arivini de (Mutareke ile ilgili dosyalar) taram.
Bunlara 1983'te, Mim Kemal ke'nin Ingiliz Belgelerinde Lozan Bar Konferans
(1922-1923) adl belge derlemesi katld. (208 belge, 320 s.)53
Son olarak da 1995'te, S.R.Sonyel'in son eseri yaymland: "Kurtulu Sava
Gunlerinde Ingiliz Istihbarat Servisi'nin Turkiye'deki Eylemleri," TTK Y.,
Ankara. (347 sayfa)54
Szun zu, yaklak 15 yllk bir dizi yogun aba ve bizi yakndan ilgilendiren
binlerce Ingiliz belgesi.55
49) Istanbul Matbaas, istanbul, 1974.
50) Bilgi Y., Ankara.
51) A..SIyasal Bilgiler FakultesLY., Ankara. '
52) Cem Y., istanbul.
53) Prof.Dr.N. Gyun, tantma yazsnda, tum belgelerin, Prof.Langhorne'un
Documents on British Foreign Policy 1919-1939/ XVIII. cildinin ikinci blumunden
alndgn aklyor ve bunu belirtmedigi iin aratrmacy agr ekilde
eletiriyor. (Tarih ve Toplum, say 4/ Nisan 1984, s,70-71) Ama aratrmacya
dnuk bu kusur, belgelerin degerini azaltmyor.
54) Ingiliz Istihbarat Servisini, yaygn unune aldanarak, baarl ve yanlmaz
bir rgut sananlar olabilir. Sakarya Sava srasnda Turk Cephe emirlerini ele
geirmek gibi artc baarlar yok degil. (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e,
s. 213 vd.) Ama bu kitaptaki istihbarat raporlarnn ogu, masal. Insan, bu
masallar okuduka, ingilizlerin neden birok konuda yanldklarn,
bocaladklarn anlyor. Sonyel'den, ilenmemi bilgi yerine, raporlarda yer
alan bilgi ve iddialarn dogrularn da ksaca belirtmesi, hi olmazsa dogru
bilgilerin alnabilecegi kaynaklar iaret etmesi beklenirdi.
55) ingiliz belgeleri, daha nce yazlm Turk resmi tarihlerini, birka kuuk
ayrnt dnda, dogrulamaktadr. Bu, Turk tarihilerinin, itidal izgisini
korumu olduklarn, abartya ve suslemeye kamadklarn gsteren ok nemli
bir gstergedir.
Ingilizjjelgeleri ve turleri iin genel bilgi: Jeschke, Kurtulu Sava ile
ilgili Ingiliz Belgeleri, s.XI vd.; S.R.Sonyel, Kurtulu Sava Gunlerinde
ingiliz istihbarat Servisi'nin Turkiye'deki Eylemleri, s. 349 vd.
Ali Kemal Meram'n Belgelerle Turk-Ingiliz ilikileri Tarihi adl kitabn
(Kita Y., Istanbul 1969) grup inceleyemedigim iin bu mini aratrmann
dnda brakmak zorunda kaldm.
25
- Peki, Dilipak, butun bu aratrmalar yok sayp, neden bir ksm ingiliz
belgelerinin gizlendigini, Ingiliz arivlerinin aratrmaclara kapal oldugunu
ileri suruyor?
Aranp da bulunamayan belgeler ne hakknda?
Bu almann sonuna dogru, bu sorunun cevabn da yine birlikte bulacagz.
* 2-6 6. Tarih yazarlg hakkndaki gruler
Resmi tarihe yneltilen eletirileri ve alternatif tarihleri incelemeye gemeden
nce, resmi tarihe iddetle atan baz yazarlarn tarih yazm konusundaki
grulerini de aktarmak istiyorum. Okuyunca begeneceksiniz.
D "(Inceleneni devrin hadise ve artlarn biraz bilmek lazmdr. Malumdur ki
tarihi hadiseleri, onlar ortaya karan muessirlerden (etkenlerden) ayklayarak
ele almak caiz (dogru) degildir. stelik -bazen- tek bir vesikaya (belgeye)
istinat da (dayanmak da) tarihiyi artc neticelere surukler." (K.Msr-
oglu, Hilafet, s.214)
u "Bugun tarih de adeta bir laboratuar ilmi haline gelmitir. Onun iin de
gerekleri ortaya karmak iin kendine mahsus birtakm ispat usulleri vardr.
Ksaca sylemek gerekirse, ele geen vesikalarn shhat (dogruluk) derecelerini
aratrmak ve bu vesikalar icabnda bakalaryla mukayese (karlatrmak) ve
kontrol etmek gibi prensiplere riayet etmeksizin (uymakszn) shhatli bir
aratrma yaplamaz. Suradan veya buradan ele gemi herhangi bir vesikay kafi
telakki ederek (kesin belge sayarak) ie koyulmak ve sadece bunlar'a ihticac
etmek (yetinmek), aratrcy ok defa yanl neticelere gturur."
(K.Msroglu, Osmanogullar'nn Dram, s.339)
D "Bugun muspet bir ilim ve butun ilimler gibi gayesi gerekleri aydnlatp
ortaya karmak olan tarih, ancak dogrulugu sabit vesikalara ve onlar kadar
saglam hatralara dayanlarak, kronolojik tasniflerle yazlr." (F.Kan-demir'den
aktaran ve benimsedigini yazan V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 1.C., s.17)
a "Tarihi, arkl erkan- harp rivayetleri ve hikyelerinden ayrmak gerekmez
mi? 'Siz bilmezsiniz, sizin okudugunuz kitaplarda yazmaz. Su gzlerin grdukleri
grdukleri...' diye balayan szlu hatralar, artk yerini belgelere brakmamal
m?" (A.Dilipak, Baka Adan Kemalizm, s.19)
o " 'Kronolojiyi temel sayan, olaylar his ve arzularna gre yorumlamadan
oldugu gibi yanstan, en ince ayrnty bile adalet ve haktanrlk lusunde
kaydeden bir dikkat olmadan hadiseleri (olaylar) degerlendirmeye kalkrsanz,
tarih degil, hoa giden masal yazm olursunuz. ' Evet, tarihin ne olup
olmadgn belirleyen bu nefis sz, unlu tarihi Wels'e aittir." (H.Huseyin
Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.9)
26
Demek ki iddialarn, inceledikleri dnemin ve olayn artlarn dikkate alarak,
tarih asndan deger tayan, dogrulugu aratrlp kontrol edilmi, baka
belgelerle karlatrlm, kantlanm ciddi ve gerek belgelere, onlar kadar
saglam anlara, guvenilir tanklara dayayacaklar; yle arkl erkan- harp
rivayet ve hikyelerini dikkate almayacaklar; geregi tek bir belgeye de
baglamayacaklar, olaylar his ve arzularna gre yorumlamayacaklar, en kuuk
ayrntsna kadar adalet ve haktanrlk luleriyle degerlendirecekler. "Durust
tarihilik" yapacaklarna guvence de veriyorlar.
Yakn tarihimizin dogrusunu, tanklara ve 'kap gibi saglam1 belgelere56
dayanarak yazdklarn syluyorlar.
D "Bu iddiamz tam bir fikir namusuyla ana tezimiz olarak baa alyor ve en
ince teferruatna kadar ispatm boynumuza bor biliyoruz." (N.F. Ksaku-rek,
Vahiduddin, s.140)
G "Bu korkun hak ve hakikat kalpazanlg karsnda biz, u kitabmzla baz
tarihi olaylara k tutarak, yalan syleyen tarihi utandrmaya altk.'.'
(M.Muftuoglu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, 1.C., nsz)
D "Tamamen belgelere dayandrlm olarak hazrlanan bu aratrma..." (V.
Vakkasoglu, Son Bozgun, 3.C., s.9)
D "[Amacmz] Sultan Vahdeddin'in.. bu vatan iin yaptklarn., belgelerle
ortaya koymaktr.. Bunun iin hatratlar bata olmak uzere yuzlerce belge
taradk." (H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.17, 87)
Acaba dogru mu syluyorlar? Yoksa okuyucularna, hayali, sahte bir tarihi
benimsetmek ve gerekleri degitirmek iin bu szlerle bir n hazrlk m
yapyorlar?
Birlikte grecegiz!
56) a.g.e., 1.C., s.163.
27
BiRiNCi BLM
* 3 VAHIDETTIN
Resmi tarihlere, eitli yaynlara ve belgelere gre Kurtulu Sava'na kar
olanlarn banda, son Osmanl Padiah Vahidettin geliyor. Vahidettin, birok
kitapta "hain" olarak niteleniyor. Buna karlk baz yazarlar, Sultan
Vahidettin'in asla hain olmadgn, hatta Kurtulu Sava'n onun balattgn
ileri suruyor, mesela yle diyorlar:
D "Osmanl padiahlarnn en talihsizidir. Bu yuzden kendisine hain damgas
vurulmutur. Fakat hain degil, butun Osmanl padiahlar gibi vatanperverdir."
(Nihal Atsz, Turk lkusu, s.85, istanbul, 1958)
D "Milli ahlan hareketinin fikirde muellifi (yaratcs) ve bu maksatla
M.Kemal Paay Anadolu'ya gnderen, dogrudan dogruya Vahiduddin'dir...
Vahiduddin olmasayd, Turk Istiklal Sava olmayacak ve kurtulu
saglanamayacakt." (N.F.Ksakurek, Vahudiddin, s.156, 184)
a "Sultan Vahidettin, ufukta beliren vahim tehlikelere kar Anadolu'da bir
direni hareketi duunup, bunu tepesindeki igal kuvvetlerine ragmen, en
dikkatli ekilde planlad. Bu cumleden olarak yaverlerinden M.Kemal Paay geni
yetki ve imknlarla donatarak Anadolu'ya gnderdi." (K.Msroglu, Osma-
nogullar'nm Dram, s.79)
a "M.Kemal'i milli mucadele iin Anadolu'ya olaganustu yetkilerle gnderen
bizzat Padiah olmutur. Hani u bize vatan haini oldugu, ilkokul birinci
snftan itibaren sylenen Sultan Vahideddin." (V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 3.C.,
s. 155)
n "Anadolu'nun kurtulu hareketinin balamasnn bir numaral kahraman Sultan
Vahdeddin'dir. [..] Sultan Vahdeddin vatana ihanet etmemi, tam tersine
Vahdeddin'in bu vatan iin yaptklarna karlk olarak ona ihanet edilmitir."
(H.H. Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.23, 87)
Bu, bildigimiz Vahidettin'den farkl biri, adeta hakk yenmi bir gizli
kahraman!
Dogru mu, degil mi, grelim.
29
* 3-1 1. Vahidettin'in ksa hayat hikyesi
Dogumu 1861. Babas otuz ikinci Padiah Abdulmecit, annesi Gulistu hanm.
Abdulmecit'in 30 ocugundan 23'uncusu.57 Drt aylkken babas lur. ocuklugu ve
genligi kapal bir ortamda geer. Amcas Abdulaziz ile agabeyleri V.Murat ve
II.Abdulhamit'in tahttan indirilmelerine, ihtilal, darbe ve savalara tank ve
Veliaht Yusuf Izzettin Efendi intihar edince Veliaht olur (1916); Veliaht iken
Avusturya ve Almanya'ya resmi ziyaretler yapmtr. Agabeyi Sultan Reat'n
lumu uzerine de 4 Temmuz 1918'de, 58 yanda tahta kar.
Bir oglu, iki kz var (Ertugrul, Ulviye, Sabiha).
Mutarekeyi igaller izler, Anadolu silaha sarlr, M.Kemal'in nculugunde
Kurtulu Sava balar ve bu etin mucadele Lozan Andlamas ile noktalanr.
Resmi tarih, Vahidettin ve enitesi Damat Ferit ile yaknlarnn, Milli
Mucadeleye kar ktklarn ve nlemeye altklarn ileri suruyor,
Vahidettin-ciler ise tersini iddia ediyorlar. Bu iddialarn tamamn grecegiz.
TBMM, l Kasm 1922'de saltanat kaldrr.
Vahidettin, 17 Kasm 1922 Cuma sabah istanbul'dan ayrlarak, bir ingiliz sava
gemisiyle Malta'ya gidecek, bunun uzerine TBMM, Vahidettin'in yerine Veliaht
Abdulmecit Efendiyi Halife seecektir.58 Vahidettin, Birinci Dunya Sava
srasnda Osmanl devletine bakaldrm olan eski Mekke Serifi, yeni Hicaz
Kral Huseyin'in davetinden yararlanarak Malta'dan Mekke'ye geer (Ocak 1923),
Islam alemine bir beyanname yaymlar. Msr'da yaamak ister ama Ingilizler
uygun grmeyince,59 1923'te, Italya'nn Riviera blgesindeki San Remo kentine
yerleir ve 1926'da vefat eder.
Ksa hayat hikyesi byle. Simdi, Vahidettin'i daha yakndan tanyalm:
* 3-2 2. Vahidettin'in kiiligi
Bu blumde, yaknlarnn, dostlarnn, tarafsz kiilerin tanklgna ve baz
sagc tarihilerin yazdklarna ve geerli belgelere dayanlm, metinler genel-
57) I.H.Danimend, izahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, 4.C., s.441.
58) Ahmet Kabakl ise nedense, tarihi gerekleri bir yana iterek, yle
yazyor: "Son Padiah VI.Mehmet Vahudiddin, 17 Kasm 1922'de, Veliaht Abdulmecit
Efendiyi Halife ilan etti." (Temellerin Durumas, s. 145)
Saka m, bask yanl m, yoksa sayn Kabakl kimsenin bilmedigi bir srr m
aklyor?
Oysa Vahidettin, sonuna kadar Halife oldugunu ileri surmu, Abdulmecit Efendi
iin de yle demitir: "Bizim budala, demek ki saltanatsz hilafete raz, yani
tekke eyhi olacak. Geri bu kadar da [ona] oktur ya." (Aktaran Tutuncuba
Sukru Bey, Yakn Tarihimiz, 3.C., s.388)
59) K.Msroglu, Osmanogullar'nn Dram, s.192'de, Msr'da kalamamasnn
sebebini, Kral Fuat'n kar kmasna baglyor ama asl sebebin ingilizlerin
izin vermemesi oldugunu ilerde grecegiz.
30
likle sadeletirilmitir. Yanl bilgi ve gerege aykr iddialar iaretledim
ve dogrular belirtmeue altm.
- Kz Sabiha Sultana yazdg mektubun uslubu, damad I.Hakk Okday'n
anlattklar,60 Istanbul'dan apar topar ayrlrken tek oglu Ertugrul'u yanna
almas, iyi bir baba oldugunu gsteriyor.
- Srasnda aglayan ve agladgn da saklamayan biri.61
- Yaknlarna cmert.62
- Iyi bir besteci. I.Mahmut Kemal Inal diyor ki: "Eserleri ustada idi.63
Hazinedarlarndan bir hanmla bu mevzuda konuurken hangi saz aldgn sordum,
'Eline hangi saz alsa bilerek alard. almadg saz yoktu' dedi."64
- ok sigara iiyor.65
- Dindar ama yobaz degil. Mesela Almanya'y ziyareti srasnda verilen bir
ziyafette, masann kurallarna uyar, Imparatorun erefine ampanya kadehini
kaldrr, Padiah-Halifenin Veliaht sfatyla, imese de agzna degdire-rek
ier gibi yapmak inceligini gsterir.66 Birok Vahidettinci yazar, bu olay
dnda agzna damla iki koymadgn yazyorsa da, yakn adam Tutuncuba
Sukru Bey tersini syluyor: "[Hunkr] istedigi te beriyi bana aldrtrd,
bunlarn banda da daima konyak vard."67
1922'de Malta'da, Tigne Villas salonlarnda verilen ylba balosuna da
katlr.68
San Remo'daki kkun alt katnda bulunan misafir salonunun duvarnda buyuk bir
plak kadn tablosu asldr, Halifeligi surdurdugunu ilan eden Vahidettin,
misafirlerini bu tablonun altnda oturarak kabul etmekte saknca grmez.69
60) I.H.Okday, Yanya'dan Ankara'ya.
61) Ali Fuat Turkgeldi, Grup iittiklerim, s. 177, 216, 227.
62) San Remo'da bir sure Vahidettin'in yannda kalan T.Mumtaz Gztepe'nin
anlarnda bu konuda birok ayrnt var. (V. Gurbet Cehenneminde)
63) T.M.Gztepe, Vahidettin'in besteledigi bir arkdan sz ederken, cumlenin
banda 'mahur makamnda', cumlenin sonunda ise 'beyati makamnda' diye yazyor.
(Vahidettin Mutareke Gayyasnda, s.188) Ylmaz etiner ise ayn arknn
makamnn 'suzidil' oldugunu ileri suruyor (Son Padiah Vahidettin, s.292) Tek
ark, iki aratrmac, u makam!
64) Son Sadrazamlar, s.2102; Murat Bardak, Vahidettin'in 41 arksnn
notalarnn yaymlanacagn aklamt (Hurriyet, 5 Kasm 1995), bunun
gerekleip gereklemedigini bilmiyorum.
65) Rza Tevfik (Blukba), Biraz da Ben Konuaym, s.32.
66) Lutfi Simavi, Osmanl Saraynn Son Gunleri, s. 360.
67) Yakn Tarihimiz, 3.C., s.388; Malta'da, sadece 20-30 Kasm 1922'de
Ingilizlerin yaptg masraflar gsterir izelgeye gre, "Vahidettin ve
maiyetinin arap masraf 5 ingiliz liras" tutmutur. (B.N.SImir, Vahdettin'in
Ka ve Sonu, 28 Kasm 1973, Cumhuriyet gazetesi [F.O, 371/91187 E. 172:
Colonial Office'den Foreign Office'e yaz, 3.1.1923])
68) Osman nde'in' Malta gazetelerinde yer alan haberlere dayanarak
hazrladg bir yaz: Vahi-deddin Malta'da (Hayat Tarih Mecmuas, Mart 1971)
69) V.Gurbet Cehenneminde, s.147.
31
Amerikan 'Associated Press' muhabiri ile 1919 Aralk aynn ortalarnda yaptg
konumada yle der: "Turk kadnlarnn hurriyetlerine kavumalar iin numuzde
ak bir buyuk saha bulunuyor. Onlara Amerikal kz-kardelerinin statulerini
vermek suretiyle ve dinimiz delaletiyle (yardmyla) en iyi surette
baaracagmza inanmaktaym."70
Gelenege gre Osmanl hanedanna mensup kzlar, nikhl da olsalar, kocalar
dugunden nce gremezler; buna ragmen Vahidettin dugunden nce, damad
I.Hakk'y davet eder ve -zaten 1.Hakk ile gizlice bulumakta olan- kz Ulviye
Sultan'a takdim eder.71 l.Hakk'nm yegeni Sefik Okday diyor ki: "Osmanl Saray
da Avrupallamak yolunda ufak bir adm daha atm, amcam da korkusuz olarak
Sultanla buluma imknn elde etmiti."72
- Nihal Atsz,"iyi bir binici oldugunu", T.M.Gztepe de, "Osmanl hanedan
iinde silahorlugu ve biniciligi ile unlu oldugunu" yazyor.73
Dnemiyle ilgili butun kaynaklar taradm, hibir kaynakta, 'silahorlugunu' ve
'iyi bir binici oldugunu1 dogrulayan bir kayt gremedim. Baktibi tabanca
tadgn yazyor ama tabanca tamakla silahorluk baka baka eylerdir.74
- Saglg ve sinir sistemi:
"Sehzadeliginde zayf, nahif, hastalkl bir gen. Denilebilir ki bu haliyle
devletin en sadk timsali... Padiahlgnda Ali Fuat Beye defalarca syledigine
gre, ocukluk ve genligi turlu hastalklar iinde gemitir."75
Padiahlgnda da saglkl degil. Tahta k treni dolaysyla Topkap'ya
geldigi zaman, arabadan inince, romatizmadan muzdarip olup yol yurumekte zahmet
eker, bastonunu ister, adamlar bastonu almay unutmulardr, 'Bu bir felaket!'
diye szlanr."76
a Hususi doktoru Reat Paa, bir Fransz gazetesinde yaymlanan aklamasnda
diyor ki:
"Padiah ok asabi ve sinirleri vehme mutemayil olacak kadar zayft... Muhim
anlarda birka defa baygnlk geirmi ve derhal mudahaleye luzum hasl olmutu.
Bunlardan bir tanesi Sevres Muahedesi (andlamas) eraitini (artlarn) ve
metnini tetkm iin tekil edilen Saltanat Srasna riyaset (bakanlk) etmek
uzere salona girecekleri anda vukua gelmiti. [..] Diger bir bay-
70) G.Jeschke, Kurtulu Sava ile ilgili Ingiliz Belgelen, s.6, mulakat
17.12.1919 gunlu The Ti-mes'da yaymlanm.
71) I.H.Okday, s. 206.
72) Sefik Okday, Son Osmanl Sadrazam ve Ogullar, 7.blum, 28.12.1988,
Milliyet.
73) Turk lkusu, s.86; V.Gurbet Cehenneminde, s.34.
'
74) Grup Iittiklerim, s.141.
75) N.F.Ksakurek, Vahiduddin, s.24; M.Kemal inal diyor ki
(sadeletirilmitir): "Abdulmecit'in evlad iinde shhati ve uuru tam, tahta
layk bir ehzade grulmedi denilemezse de grulenlerde de nice acaip haller
gruldugu inkr edilemez." Son Sadrazamlar, 4.C., s. 2094.
76) A.F.TurkgeJdi, Grup iittiklerim, s.138; aks gibi o gece Topkap
Saraynn duvar yanndaki hamam yanar, yangn Harem dairesine srayacak
korkusuyla hayli tela edilir.
32
gnlk da Malaya zrhls ile istanbul'dan mufareket (ayrlma) kararnn
ingiltere devletince kabul edildiginin Yaver (Kiraz) Hamdi Paa tarafndan arz
srasnda vukua gelmiti."77
D Baktibi Ali Fuat Bey de, nemli olaylar karsnda ok heyecanlandgn
aklyor; birka rnek:
"Pek muteheyyi (heyecanl) bir halde bulundugundan..." (s.162), "Ziyade (ok)
heyecanl olmasyla, hasta oldugunu bahane edip..." (s.254), "Zaten heyecanl
bir haldeydi, busbutun sinirlenerek..." (s. 175), "Gayet heyecanl bir
vaziyette..." (s.255) vb.
D Meclis Bakan Vekili Huseyin Kazm Bey:
"Padiah son derece heyecanl idi." (s.172)
D Rauf Orbay:
"Vahidettin umulabileceginden fazla heyecanl idi. Parmaklar arasndaki
sigarasn duurecek kadar elleri titriyordu. Lutfi Simavi Bey sigaray yerden
kaldrarak tablaya koydu."78
n Vahidettin'le ilk defa gruerTTuksek Komiser Amiral de Robeck'in 21.8.1920
gunlu raporu:
"Heyecanl hali dikkati ekiyordu... Kelimeleri gulukle kullanyordu."
(T.Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s. 124)
a l.M.Kemal Inal:
"Cebinde tabanca bulundurarak, vehimli buyuk kardei Abdulhamit'i taklit etmesi,
onun gibi daima bir suikast beklemekte ve kendini korumaya hazr oldugunu
gstermektedir. Byle bir korkun bekleyi iinde, duunce dogruluktan, kalb
rahattan yoksun olacagndan, devlet ilerini iyi idare etmenin zorlugunu
aklamaya gerek yoktur."79
Ya, saglk durumu ve tank oldugu eski ve yeni olaylar dolaysyla, sinir
sisteminin saglam olmadg anlalyor. Birok olay karsnda, gereken
metinligi ve sogukkanllg gsteremedigini de grecegiz.
- Diger zellikleri:
Genliginde Abdulhamid'e 'jurnalcilik' yaptg olduka yaygn bir sylenti.
D H. Abdulhamit'in Baktibi Tahsin Paa diyor ki:
"Vahdeddin Efendinin Sultan Hamid'e surekli havadis tayp getirdigi mevsuken
(dogru olarak) rivayet edilirdi ki bunun jurnalcilikten bir fark yoktu."
(Sultan Abdulhamit, s.171)
77) a.g.e., s.209.
78) Rauf Orbay'n Hatralar, 2.C., s.241, Yakn Tarihimiz.
79) Son Sadrazamlar, s.2101.
33
a Bamabeynci Lutfi (Simavi) Bey bu durumdan, "Abdulhamit zamanndaki ktu
hreti" diye sz etmektedir.80
n Vahidettin'e guvensizligin Abdulhamit'ten sonra da surdugunu gsteren bir
olay Sultan Reat'n Baktibi H.Ziya Uaklgil yle aktarmaktadr:
"Bir aralk Sultan Reat'n oglu Necmettin Efendi beni ve Lutfi (Simavi) Beyi
kardelerinden uzaka bir yere ekerek hemen aynen u szleri syledi:
'Amcamz Vahidettin Efendiden saknnz!' "81
- grenimi:
D l.M.Kemal Inal'n aklamas:
"Bir devletin idaresini yuklenmek iin ehzadeler, zamann geregine uygun
biimde egitim grmek, dunya olaylaryla ilgilenmek ve onlar hakknda bilgili
olmaya almak ve bir devlet adam olarak yetimek gerekirken, gretim ve
egitimlerine itina edilmemek, hatta kendi dilini bile hakkyla gretmemek
yuzunden ne turlu zararlar dogdugunu aklamak ve kantlamak iin sayfalar
doldurmak icab eder. Halleri acmaya layk olan bu zavalllar, ayet bir ey
grenebilmilerse, o da srf kendi heves ve gayretleriyledir ki Vahiduddin de
onlardan biridir."82
a Vahidettin'in grenimi hakknda N.Fazl Ksakurek, u bilgiyi veriyor:
"ocukluk ve genligi turlu hastalklar iinde gemi, bu yuzden laykiyle
okumaya, ciddi bir tahsil grmeye imkn bulamamtr." (s.24)
n Rza Tevfik:
"Kasden am oldugum hukumet ekilleri bahsinde biraz konuunca derhal anladm
ki [Vahidettin'in] bu konularda bilgisi yoktur. Fakat buna da amadm ve bu
bilgi yoksullugunun kabahatini kendisine yuklemek istemedim. Zira pek iyi
biliyordum ki o zamanlar ehzadeler bilgisizlik, iinde yaarlard." (s.33)
D Baktibi Ali Fuat Bey:
"Sultan Vahidettin kardei Sultan Reatkadar Arapa ve Farsay bilmezse de, o
da fkhla (Islam hukuku ile) ilgilenmiti."83 [Ali Fuat Beyin verdigi bu bilgi,
Vahidettincilerin dilinde u biimi alm: "Fkh bilgini idi. [..] Devrin en
iyi hukukular kadar fkh bilirdi."]84
80) Lutfi Simavi, s. 353.
81) Saray ve tesi, 1.C., s.65.
82) Son Sadrazamlar, s. 2095; "Sultan Reat, Manisa mebusu sfatyla
Istanbul'a avdet ettigim srada beni kabul eylemiti. 'Siz Manisa mebusu
olmuunuz, pek mahzuz oldum. Bu Manisa Arnavutlukta m?' dedigi zaman kendimi
kaybettim ve ne cevap verecegimi ardm. [..] Saltanat taraftar olsam bile bu
kadar cahil ve gafil padiahlar ilzam edemezdim (tutamazdm)." (Huseyin Kazm
Kadri, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.248)
83) A.F.Turkgeldi, a.g.e., s.275.
84) Nihal Atsz, s.86; K.Msroglu, Osmanogullar'nn Dram, s.88; Hilafet,
s.274. teki Vahidettin-ciler de bu abarty tekrar ediyorlar.
34
D Vahidettin, Seyhulislam Musa Kazm Efendiye durumunu ak yureklilikle itiraf
etmitir:
"Ben bu makam iin hazrlanmadm. [..] Bu makama gelmeyi beklemiyordum. Fakat
takdir-i ilahi ile bana teveccuh etti, bu agr vazifeyi ustlendim. Sam bir
haldeyim, bana dua ediniz."85
- Yazmas, konumas, zeks:
n Ali Fuat Bey:
"Kitabeti (yazl anlatm) ve imlas duzgundu. Fikirlerini kgt uzerine
koymakta zahmet ekmezdi. [..] Vukelay (bakanlar) topluca kabul ettigi srada
gzlerini kapayp her kelime agzndan birer ikier dakikada kmak suretiyle ve
hafif sesle birka sz sylerdi. Ekser vukela kendisinin iyi sz syledigine
degil, hatta lakrd syleyebildigine bile kani degillerdi. Fakat bir adam
birka kere yanna kabul edip de kendisine altktan sonra gittike alarak
bazen bir saat duzgun sylerdi. [..] Cin fikirli ve seri-ul intikal (abuk
kavrayl) idi." (s.274 vd.)
D Bamabeynci Lutfi (Simavi), Vahidettin'in Sehzade iken Avusturya'ya yaptg
ziyareti yle anlatttys:
"Veliaht hazretleri imparator tarafndan Imparatorie hazretlerine takdim
olundular. Bu tanmada tercuman olarak sadece ben hazr bulundum. Vahidettin
Efendi, Padiah hazretleri adna nce uygun ve saygl cumlelerle basaglg
dilediler. Bundan sonra baka konulara geildi. Kendisinin konumay pek iyi
idare ettigini belirtmek isterim."86
Lutfi Bey Almanya ziyareti iin de, o zamann uslubuyla unlar syluyor:
"Veliaht hazretlerinin meftur olduklar (yaradlnda bulunan) nezaket, akl-u
kiyaset (akl ve uyanklk) ve evsaf- berguzide (sekin nitelikler) ise
imparator hazretlerinden bed' ile (balayarak) kendileriyle temasta bulunanlarca
fevkalade takdir olunmutur."87
D Almanya gezisine katlan M.Kemal de, bu grgu tanklarn dogrulamaktadr:
"Vahidettin bu szleri ok agr fakat duzgun syluyordu. Hayret ettim. Aramzda
ciddi ve samimi sohbetler oldu... Duundum ki bu zat akll olmaldr,
istanbul'da [engelky'deki kkunde] ilk bulutugumuz vakit, o dnemi
bilenlerce anlalmas kolay olan sebep ve artlarn tesiri altnda garip bir
hal gsteren Veliaht, Istanbul'u terk ettikten, kendisini tamamen serbest
grdukten ve bilhassa muhataplarnn guvenilir adamlar oldugunu anladktan
sonra, ahsiyetini oldugu gibi gstermekte artk saknca grmuyor."88
85) Son Sadrazamlar, 4.C., s.2095 vd.; bu bilgi yetersizligi ve ehliyetli
danmanlar kullanmamak yuzunden, Vahidettin'in i ve d olaylara, dogru bir
tehis koyamadgn grecegiz.
86) Lutfi Simavi, s.348, 366.
87) Osmanl Tarihi Kronolojisi, 4.C., s.442.
88) F.Rfk Atay, Ataturk'un Bana Anlattklar, s.29, Sel Y.
35
D Osmanl Mebusan Meclisi Bakan Vekili Huseyin Kazm Beyin izlenimi de yle:
"Vahideddin'i ilk defa gruyordum. Biraz okuyup yazm, Istanbul hayat ve
maietiyle az ok uyumu bir Anadolu softas ivesiyle sz syluyordu."89
n Amiral de Robeck'in raporu:
"Buyuk bir karakter gucune veya ahsiyete sahip olmamakla beraber ok samimi ve
nazik bir zat olup olduka zihni bir idrak de gstermektedir." (G.Jeschke,
Ingiliz Belgelen, s.7; 21.8.1920 gunlu mulakat hakknda rapor, Br.KIII, No.23)
- Sultan Reat'tan sonra tahta kmasn, sava ve baskdan ylgn ve yank
halk, umutla karlar.
D Danimend diyor ki:
"Sultan Vahiduddin, [halkn] kendisini milli bir umit timsali haline getiren bu
ruh halinden yazk ki yararlanamad." (Osm. T. Kronolojisi, IV.C., s.442)90
- Savan agr bir yenilgiyle bitmesi ve ac sonulan, yeni Padiah iin
gerekten talihsizlik olmutur.
D Vahidettin diyor ki:
"Eger akilane (akllca), bigarezane (kinsiz) ve bitarafane (tarafszca) ida-re-
yi umur edecek (ileri ynetecek) bir halefim (bir yeni Padiah aday) olsayd,
mrumun devr-i ahrnda (son dneminde) bu bar- azimi (buyuk yuku) vallahi,
billahi, tallahi kabul etmezdim...91 Ben milletin ateli kulu uzerine oturdum,
saltanat tahtnn ku tuyunden minderleri uzerine oturup gmulmedim...
Dritnavtlaryla (buyuk sava gemileri ile) mucehhez (donatlm) bir kuvvet
karsnda bulunuyorum."92
- Ruyaya inanr, tabir ettirir, adamlarn istihareye yatrp gelecegi
kefetmeye alr, grdugu bir ruyaya dayanarak, bir gun yeniden tahtna
dnecegini umut eder. (V.Gurbet Cehenneminde, s.31, 42; Grup Iittiklerim,
s.218; Hilafet, s. 229)
- Agz sk.93
89) Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.163.
90) Tahta k yazsna eklemek uzere hazrladg 10 maddelik not, bu umudu
hakl gsterecek niteliktedir. (Ayrnts iin, S.Selek, Anadolu Ihtilali, s.24-
25)
91) Belki de bu duuncesi yuzunden, Temmuz 1919 ve Ekim 1920'de, tahtndan
ayrlmay duundugu ya da bu izlenimi braktg halde bu karar verememitir.
(Jeschke, Ingiliz Belgeleri, s.241 vd.) Acaba kendisi akllca, kinsiz ve
tarafsz ynetti mi? Bunu, olaylar izlerken anlayacagz.
92) Grup iittiklerim, s. 183; H.Huseyin Ceylan, 'Vahidettin'in, savan
felaketlerinin sebebi' olarak da sulandgn ileri suruyor. (Buyuk Oyun, 1.C.,
s.17) Hibir kaynakta byle bir sulamaya rastlamadm! Kendi icad edip kendi
kar km. Glge boksu yapyor.
93) Grup Iittiklerim, s.151, 179, 207.
36
- Birok devlet ilerini gizlice yurutmeye merakl.
D Anlalan eskiden beri gizli i yapmaya egilimi var ki Baktip H.Z.
Uaklgil, yle yazyor:
"...Yaradlnda hileye, entrikaya, gizli duzenlere, kark giriimlere
dukunlugu olan Vahideddin Efendi..."94
D Tahta knca, Istanbul Eliligi eski evirmeni A. Ledoubc, hakknda bilgi
toplamak isteyen Fransz Dileri Bakanlgna, 6 Temmuz 1918 gunu bir not
verir. Notunda Vahidettin'i "iten pazarlkl "diye nitelemektedir.95
D Adna gelen yazlarn almadan kendisine verilmesini emreder (Grup
Iittiklerim, s.240), hukumetle haberlemek iin grevi bu olan A.Fuat Beyi
degil de adam Refik Beyi kullanr (s.181); baz kimseleri gizlice zel
dairesinde kabul eder, baz temaslar gizlice yurutur (s. 188, 210). Ali Fuat
Beye, "Her gun yuzlerce gizli yaz aldgn" syler (s. 162). 27 Ocak 1919 gunu,
yabanclarn amanszlgndan ve basksndan ikyet eder. A.Fuat Bey zetle
yle diyor:
"Bu bask neden dolay, kimler tarafndan ve hangi arac ile yaplyordu?
Aklamadg iin bu, benim iin esrarla dolu bir konuma olarak kalmtr."
(s.182vd.)
n Bamabeynci Lutfi Bey daha ak yazmaktadr:
"Mart 1919. Sarayda nizamszlk (kuralszlk) ve intizamszlk (duzensizlik)
gunden gune ve hissedilir ekilde artmaktayd. Bamabeynci oldugum halde, benden
gizli birok kimselerin, hatta Itilaf Devletleri (Ingilizler, Franszlar vb)
uyrugundan, kim ve ne olduklar belli olmayan adamlarn, vakitli vakitsiz,
Padiahn huzuruna kabul edildiklerini duyuyor, gruyordum. Padiah bylelikle
guya ok ustaca bir siyaset guttugu kanaatindeydi."96
Bu gizli ilikilerin ayrntsn, yerinde grecegiz.
- Rol yapmas:
D "A.Izzet Paa ile birlikte huzura girdik. Eski Sadrazam grunce Padiahn
takndg tavr ve hareket dikkatimi ekti. Padiah yorgun, agr ve muzda-rip
grunmeye alan bir sesle Ispanyol gribinden ok zahmet ekmekte oldugunu yle
bir halde ve yle bir dilde anlatt ki buna ben de inandm ve gerekten uzuntu
duydum. Hep kendisi konutu, Izzet Paaya tek bir kelime bile syletmedi. [..]
Izzet Paay ugurlayarak tekrar Padiahn yanna dndum. Buyuk bir aknlga
ugradm. Biraz nce muthi hasta grunen Padiah imdi tamamiyle iyilemiti.
ehresinde hastalktan en kuuk bir iz grulmuyordu.
94) H.Z.Uaklgil, a.g.e., 1.C., s.226.
95) Tarih ve Toplum, 17. Say (Nisan 1985), s.59, dipnot 4 [Fransz Diplomatik
Arivi, Seri E (1918-1929), Dosya 87, s. 107-109 'a dayanarak]
96) Lutfi Simavi, s.489.
37
Sesi de son derece gur ve saglamd. [..] Padiahn hibir eyi olmadg halde,
bu kadar ustaca hasta rolu oynayna hayran kalmtm."97
- Merutiyeti degil.
Parlamento hakkndaki duuncesi, agnn butun hukumdarlarnn tersine,
olumsuzdur. Aka mutlakiyeti saltanattan yanadr. Bu konudaki gruunu,
mutarekeden az nce, Seyhulislam Musa Kazm Efendiye aklam. Ksaca yle:
"Seriatte muavere (danma) varsa da danlacak kimseler ancak ulema ve Islam
buyukleridir. Bu bakmdan parlamentonun yerine, Padiaha seilecek uyelerden
oluan bir kurul kurmak gereklidir. Tabii Padiah, bu kurulun verecegi
kararlarja bagl olmayacaktr."98 '
Meclis-i Mebusan, ilk seferinde, en gerekli oldugu bir srada (21.12.1918)
kapatr, ikincisini amak istemez, almasn engellemek mumkun olmaynca da
hastalk bahane ederek a konumas yapmaktan kanr.99 Ama onu da
alndan 3 ay sonra, 11 Nisan 1920'de kapatacak, Osmanl Meclisi tarihe
gmulecektir. Hukumetlerin kuruluuna ve iine karr.100 Olaylar ve belgeler,
ulkeyi Meclise dayanmayan, dolaysyla yalnz saraya bagl hukumetlerle ynetmek
istedigini gsteriyor.101
Bu agd tutumu yuzunden, Istanbul ynetimi, ok ksa bir sure sonra, gucunu
yitirecek, tabansz ve devre d kalacaktr.
- Ittihat ve Terakki Partisi'nin amansz bir duman.102
Damat adaylarnn bile ittihatlga bulamam olmasna" ok nem vermitir.103
Ittihatlarn, Ingilizler tarafndan tutuklanp Malta'ya gturulmelerini,
devletin yarg hak ve yetkisine bir tecavuz oldugunu duunmez, tersine "hayrl
bir i" olarak degerlendirir. (Grup iittiklerim, s.218)
agn baskn egiliminin milliyetilik oldugunu bir turlu kavrayamayan evresi
97) a.g.e., s.442; iki yakn da, kolayca yalan syledigini aktaryor: Grup
iittiklerim, s.179; Lutfi Simavi, s. 202.
98) O zamanki Posta ve Telgraf Nazn Haim (Sanver) Beye dayanarak Celal
Bayar, Ben de Yazdm, 5.C., s.1438.
99) Grup jittiklerim, s.252, 254; H.Kazm Kadri, Hatralarm, s.162 vd., 263
vd.
100) Ali Fuat Turkgeldi'nin verdigi birok rnek var: s.158, 220, 245, 247,
258; oysa beyannamesinde "merutiyet gereklerine uydugunu" iddia edecektir.
(uncu Blum, U.paragraf)
101) Sina Aksin, Vahidettin'in emelini yle zetliyor:" Mutlakiyeti ya da en
azndan otoriter, geleneki, ulusal olmayan 'hilafete, dine dayal ve Ingilizci'
bir duzen." (Istanbul Hukumetleri, s. 212)
102) Celal Bayar, Vahidettin'in, 31 Mart olaynda, M.Sevket Paann lumu ile
biten darbe giriiminde, butun parti anlamazlklarnda,"sinsi ve kirli rolleri"
oldugunu yazyor. (Ben de Yazdm, 1 .C., s. 16) M.Sevket Paa da gunlugunde,
politika ile ugraan Sehzade Vahidettin'i agr biimde sulamakta, Veliaht
Y.izzettin Efendinin, Vahidettin'in engelky'deki kkunu "fesat yuvas" diye
niteledigini aktarmaktadr. (Hayat dergisi, say 8/18 Subat 1965)
103) I.H.Okday, s.207.
38
gibi o da Milli Mucadele'yl, bir Ittihat hareketi ve boleviklik olarak
grecek ve sonuna kadar da bu saplantsn surdurecektir.104
- Hurriyet ve Itilaf Partisine yaknlg:
Hurriyet ve Itilaf, 1911'de, srf Ittihat ve Terakki iktidarn devirmek
amacyla biraraya gelen, grtlagna kadar gunluk siyasete gmulmu din
adamlarndan, en ileri batclk yanllarna kadar her eit muhaliften olumu
bir tepki partisi.105 '
D Lutfi Simavi, partinin liderlerinden Sadk Bey hakknda u bilgiyi
vermektedir:
"Yunan idaresine geen Selanik'e giderek, oradan Rus Imparatoruna bir telgraf
ekmi, Ittihat ve Terakki iktidarnn Turkiye'yi mahvettiginden sz ederek, bu
ie el koymasn -akas Rusya'nn Osmanl Devleti'ne saldrmasn-
istemiti." (s.197)106
D Hurriyet ve Itilaf Partisinin kurucularndan ve uyelerinin ogu gibi eski bir
Ittihat olan Dr.Rza Nur da anlarnda yle yazyor:
"Yakoval Rza Bey Sinop'ta surgundu. Onunla Ittihatlar aleyhinde anlatk.
Karacagm, gidecek, Arnavutluk'ta isyan yapacak. [..] Gidip katld.
Ittihatlar hukumetini devirdik. Arnavutlar isyanatevik ettigimi ben kendi
elimle yazdm. Bu kusur degil, iftiharm sebebidir (s.374, 378)
Mahmut Sevket Paa, Vahidettin'in daha ehzade iken bir 'takm' kurdugunu ve
siyasi olaylara kartgn ileri surmektedir.107 Dervi Vahdeti'nin mahkemede
verdigi ifadeye gre, Vahidettin'in, Dervi Vahdeti'nin karanlk dernegine de
uye oldugu anlalyor. (Sina Aksin, Istanbul Hukumetleri, s.37,38)
Ksacas gunluk politikaya karm, taraf tutmu ilk Sehzade, Veliaht ve
Padiahtr.
Damat Ferit'in de bir ara Bakan oldugu108 bu partinin, Kurtulu Sava
dnemindeki tutumunu, Vahidettinci bir yazardan dinleyelim:
D "Hurriyet ve Itilaflar, dumanlarmzla ayn seviyede ve hizada grunmekten
bile ekinmemilerdir. Ittihatlarn kendilerine zulmettigini iddia eden
Ermenilerle birlikte hareket edip onlara katldklar gibi, Meclisin Ittihat-
104) Jeschke, Ingiliz Belgeleri, s.169; Oysa hem ittihatlara, hem Ankara
hukumetine kar olan Huseyin Kazm Kadri bile yle demektedir: "Ittihatlk
hissini ve imann bu vatanda ebediyen imha eden Anadolu milli hareketi oldu ve
butun bir memleketin ittihatlktan kurtulmasn temin etti." (Hatralarm,
s.159)
105) T.Z.Tunaya, Turkiye'de Siyas Partiler, s.320, zellikle 26. ve 27.
dipnotlar; partinin nde gelenleri arasnda bulunan Seyhulislam M.Sabri, Ali
Kemal, Feylezof Rza Tevfik gibi ilgin ve karanlk kimselerle ilerde sk sk
karlaacagz.
106) Mektubun tam metni ve Sadk Beyin teki densizlikleri iin bkz: Ali
Birinci, Hurriyet ve Itilaf Frkas, s. 217 vd.
107) Ali Birinci, Hurriyet ve itilaf Frkas, s.202, 203 (dipnot 170), 212.
108) T.ZTunaya, s.322.
39
lar tarafndan seilmi olmas sebebiyle dagtlmasn isteyen ingilizlerle de
ayn ekilde duunuyorlard. Ingiliz emelleriyle inanlmayacak uygunluga
baknz-
Istanbul'un igali karsnda Hurriyet ve Itilaf Partisi, sevincini gizlemiyor,
tek uzuntusunun, byle bir nlemin bu denli geciktirilmesinden dogdugunu
aklyordu.
Intikam duygusu iliklerine ilemi olan bu zumre, kolay tatmin olacaga
benzemiyordu. Iteki muhaliflerin, dtaki dumanlarla ortaklaa yuruttukleri
kin harektnn parolas, 'Memlekette Ittihatlardan ta uzerinde ta, omuz
uzerinde ba brakmamak' olmutu." (V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 1.C., s.96)
Vahidettin'in ehzadeliginden beri yaknlk duydugu parti,109 ite byle ugursuz
ve ibirliki bir parti.
- Vahidettin'in Ingilizciligi:
Bu konu, uncu Blumde geni olarak ele alnacak. Simdilik, General Milne'in 16
Aralk 1918 gunlu raporunun zetini aktaryorum:
D "Padiah, Turkiye'nin idaresini mumkun oldugu kadar abuk ele almas iin
Britanya Hukumetinden istirhamda bulundu, Britanya memurlarnn kontrol
maksadyla memleket iine gnderilmesini ve Britanya subaylarnn idareye
yardmda bulunmalarn rica etti..." (Jeschke, ingiliz Belgeleri, s.4)
- Sadrazam Damat Ferit Paa:
Vahidettin'in, yogun ve ciddi uyarlara ragmen be kez Sadrazamlga getirdigi
Damat Ferit'imle tanmak gerekiyor. Onunla Vahideddin arasndaki ilikiyi, grgu
tanklarnn yardmyla izleyelim.
D I.M. Kemal Inal:
"[zettir] Ferit Paa, 1853 dogumludur. Vahidettin'in ablas Mediha Sul-tan'n
ikinci kocasdr. Damat olunca Londra Eliligini istedi, tayin edilmeyince
Abdulhamit'e gucendi. Ittihat ve Terakki Dernegine yaranmak ve bu yolla buyuk
bir makam yakalamak iin dernegin meddah kesildi. Iltifat grmeyince bu sefer
ona da duman oldu. Hurriyet ve Itilaf Partisinin kurulu almalarna katld.
Alafrangalkta frenkleri de gemii. Pek uzun olan trnaklarndan herkes
igrenirdi. Son Sadrazam Tevfik Paa Ferit'ten 'yalanc1 diye sz eder-
109) Lutfi Simavi diyor ki: "[Sehzade Vahideddin'e ] Damat Ferit Paann Sadk
Beyle birlikte kurmu oldugu [Hurriyet ve Itilaf adl] partiye kendisinin
onursal bakan oldugu hakknda ortada baz sylentilerin dolatgn duydugumu,
hanedan uyelerinin hibir partiye mensup olamayacaklarn ileri surerek bu
sylentileri yalanlamakta oldugumu syledim. Dogrusunu sylemek gerekirse bu
sylentiler pek de temelsiz degildi. Vahideddin Efendi, ad geen partiye
onursal bakan olmasa bile, ona kar bir sempati besliyordu. Ben, bu tutumun
dogru olmadgn kendisine ancak byle dolayl bir yolla anlatabilirdim. [..]
Ilerde Padiah olduktan sonra bu partiye olan bagllgn aga vuracak,
mutareke yllarnda Damat Ferit'i arka arkaya sadrazamlga getirerek, hem
devletin, hem kendisinin felaketini hazrlayacakt." (s.265)
40
di. Vahidettin de eskiden 'melun' derdi, sonra devleti teslim etti." (Son
Sadrazamlar, s.2029-2094)110
o A. Reit (Rey) Bey (D.Ferit'in Dahiliye Nazr):
"Altnc Mehmet, guvenilir ancak iki kii bulabilmiti. Bunlardan birincisi
enitesi Ferit Paa, [ikincisi dunuru Tevfik Paadr].111 Ferit Paa, Abdulme-
cit'in damad oldugu iin Sultan Aziz koluna, zellikle Veliaht Abdulmecit'e
uzak;112 Ittihatlarn da, Hurriyet ve itilaf Partisi yanda oldugu iin
dladg bir adam; bugunu ve gelecegi Vahidettin'in varlgna bagl; yleyse
kendisine ihanet etmesi duunulemez. Bu grule Damat Ferit Paaya sarlarak
ittihat hukumetinin dumesine kadar enitesi ile aile muhabbeti yapm, ondan
sonra da kendisini Sadrazamlga getirmitir. [..] Hali, hareketi cali
(yapmack), duuncesi ksa, bilgisi daha ksa idi. En buyuk marifeti de
gsterii idi. Butun hali ve hareketleri incelenirse cahilligine ek olarak
teleyyun-ul dimagi ile malul (beyni sulanm) olduguna hukmetmek zaruri idi."
(S.Sadrazamlar'cjan alnt, S.2037, 2079)113
a Ali Fuat Turkgeldi:
"Ferit Paa mutelevvin-ul miza (degiken mizal), bukalemun merep (her renge
girer) bir adam olup bugun ak dedigine yarn kara der ve esas fikrinin ne oldugu
bilinmezdi... Ne kimsenin Padiah ile grumesini, ne bir yaz sunmasn ve ne
de muhalif bir gazetenin Padiah tarafndan grulmesini isterdi. Adeta Hunkr
kendi tekeli altna almak isterdi." (s.214, 244)
D Tevfik Paa (Okday, son Sadrazam ve Padiahn dunuru):
"[ilk] kabineyi kurmak iin ugrarken, Ayan'da (senatoda) arkadamz olan
Ferit Paaya, 'Siz de bir nezaret (nazrlk/bakanlk) kabul etseniz' dedim,
'Aman efendim, ben [nemli bir] ite bulunmadm, bir koca nezareti nasl idare
ederim' dedi. 'Dantay Bakanlgn alnz, oras nezaretler gibi degildir'
dedim. 'Dantay' hi idare edemem, unku oraya bakanlk edecek kimse,
devletin kanun ve duzenini bilmelidir, ben bilmiyorum, rica ederim srar
buyurmayn' dedi." (Son Sadrazamlar, s.2037; I.M.Kemal Inal'n eki: "Sonra, daha
kolay-m gibi Sadrazamlg kabul etti.")
110) D.Ferit'in bir szu: "Benim conception'um, Turk mantalitesini
kapsayamaz." (Aktaran Sina Aksin, istanbul Hukumetleri, s. 46)
111) Sina Aksin diyor ki: "Hsm olan Tevfik ve Ferit, sivil paalar olarak
Bab- l'yi onun istedigi biimde ynetebilecek adamlard. Birinin lmllg,
tekinin arlg ise Vahdettin'e, siyasal duruma gre almak (alternatif)
imknlar tanyordu." (istanbul Hukumetleri, s.40)
112) Rza Tevfik bu szleri dogruluyor (sadeletirilmitir): "Damat Ferit Paa
hanedana pek saygl, fakat hakikatte yalnz ailenin Sultan Mecit koluna bagl
idi ve Sultan Mecit ile Sultan Aziz evlad arasndaki geimsizlikte de pay
vardr." (Biraz da Ben Konuaym, s.81)
113) Vahidettin, D.Ferit'i Sadrazam yapmadan nce de Mondros Mutarekesi
grumelerine Bade-lege olarak gitmesi iin iddetle srar etmitir.
41
a Lutfi Simavi:
"Vaktiyle 'kz kardeini bu adama vermekle budalalk ettigini' yaknlarna
syledigini duydugum Padiah, sonralar nedense fikrini degitirmiti. Damat
Ferit, Vahdettin tahta ktktan bir sure sonra, onun buyuk guvenini kazanm ve
onun gzunde memleketin en degerli devlet adamlarndan biri imi gibi grulmeye
balamt... Zeki olarak bildigimiz, hi olmazsa yle grmek istedigimiz Sultan
Vahidettin, gerekten ok yazk ki, enitesinin elinde daima bir ktuluk arac
(asl: alet-i er) olmaktan kendini kurtaramad." (s.425, 496, 531)
n Ali Fuat Turkgeldi:
"(Vahidettin'in yakn adam olan] Refik Beyden iittigime gre Padiah
ehzadeliginde, 'Dunyada u melun vardr, bunlar bir sa ayagdr: Biri bizim
hemire (Damat Ferit'in ei Mediha Sultan), biri kocas Ferit Paa, biri de
-Mediha Sultann ilk einden olan- oglu Sami' dermi.114 Oysa tahta kmasndan
sonra kzkardeine sayg ve Ferit Paaya kar da, kendi taht ve tacn feda
edecek^erecede tutkunluk gsterdi. Sami'ye de sevgi ve vgu ile
davranmaktayd.115 Ferit Paa hakkndaki bu derece tutkunlugunun sebeblerini
anlayamammda... Acemi cinci hoca gibi cinleri toplad da dagtamad. yle bir
zamanda, Ferit Paa ile yardaklarnn, nune kmalar kendisi iin bir
felaket oldu." (s.273, 276)
D Rza Tevfik:
"Damat Ferit Paa, Tevfik Paa kabinesinin devrilmesini drt gzle bekliyordu...
Makam tutkunu oldugunu ve kendine ok guvendigini fark ettim... Dar bir saray
muhiti iinde otuz u kadar yl yaadg iin dunyadan kesinlikle haberi
yoktu... Avrupa'nn umumi siyasi tarihini de bilmiyordu... Olaylarn
geliiminden ve iinde bulundugumuz durumdan tamamen habersizdi..." (S.43. 44,
46, 69)
114) 'Sabiha Sultan, bu szun katiyen dogru olmadgn, babasnn sadece
Damat Ferit'i sevmedigini, kz kardeiyle yegenini bilakis ok sevdigini ve hi
sevilmeyen damadn Sadrazam olmasna sebeb olarak birtakm mucbir (zorlayc)
sebebler ile tesirler (etkiler) altnda kaldgndan bahsetti."
(Osm.T.Kronolojisi, C.4., s.442) Butun Vahidettinciler de, zorunlu sebeplere,
bask gibi mazeretlere sarlyorlar. Ama tarihte, bu 'zorlayc sebep ve
basklardan' biri bile belgelenmi degildir. Tersine D.Ferit, Ingiliz Yuksek
Komiserligi Batercuman Andrevv Ryan'a, * kendisinin iktidara gelmesi gerektigi
konusunda, Sultann srarl oldugunu" aklamtr. (S.Aksin, istanbul
Hukumetleri, s.299, ilgili belge: 371/4215-76104)
115) Vahidettin'in son Baktibi Rfat Bey zetle diyor ki: "Sultanzade Sami,
genliginde bir Ingiliz murebbiyesinin eline verilmi yahut bir ingiliz
gretmeni tarafndan yetitirilmi olmasndan dolay, daima ingiliz kakas
kartrr, asabi ve ukala dumbelegi bir zat idi. Haftada bir veya iki defa
Saraya gelir ve days Vahidettin ile saatlerce konuurlard. Suradan buradan
iittigi, egri dogru her eyi Padiaha anlatrd. Rahip Fru denilen ahs saraya
dadandrmakta, bu sultan-zadenin ilgisi vardr." (Aktaran N.H.Ulug, s.72)
42
D I.M.Kemal Inal:
"Byle bir adamdan devlete ve millete hizmet bekleyenler de, her kim olursa
olsun, irfan ve iz'anda onun gibi olduklarn kantlarlar... Hukumetin bana
getirilecek kimsenin her turlu ustun nitelikleri olan sekin biri olmasna
dikkat etmek Padiahn en nemli grevidir. unku setigi kimse aklca,
yeteneke ve ahlaka guvenilir ve halkn istedigi biri degilse, devlet ve
millete turlu zararlar vereceginden, maddi ve manevi sorumluluk, o kimseden ok
Padiaha duer." (Son Sadrazamlar, s.2051, 2053)
D Huseyin Kazm Kadri:
"Damat Ferit'in baarszlg ve cahilligi ve tecrubesizligi ile her ite
uzulecek duruma dutugu ardarda anlalm ve evresinden de yararlanmaya
kabiliyet gsteremedigi ve Padiah da sorumluluklarna ortak etmekten uzak
kalmadg defalarca grulmu iken, Vahideddin'in ona olan sevgi ve guveninin
azalmamas, aklanmas kabil olmayan bir haldir." (s.171, 283)
o I.Hakk (Okday):
"Kaynpederim Sultan Vahideddin'in Ferit Paa hakkndaki anlalmaz bagllgn,
akl banda vukelas da (vekilleri de), bizler gibi yaknlar da, hatta
bendegannn (yakn adamlarnn) ve yaverlerinin buyuk bir ogunlugu da hibir
vakit anlayamamlardr. Su kadar ki, benim gibi Padiahn damad sfatyla pek
yaknnda bulunanlar, bir eyden upheleniyorduk: Bu da Enite Paann, Hunkr,
kendi uydurmas birtakm hayal urunu tehlikelerle kar karya brakp onu
korkutmak suretiyle birtakm emellerine muvaffak olabildigidir.
Mesela Damat Ferit Paa, Padiah una kesin olarak inandrmtr ki Istanbul'u
igalleri altnda bulunduran dumanlar ancak kendisi i banda bulundugu
muddete yumuak davranacaklardr ve ayet kendisi iktidardan uzakta bulunursa,
henuz bar yapmam dumanlar gayet insafsz har edecek, Turkiye'ye kan
kusturacaklardr. Zira gerek Ingilizler, gerekse Franszlar, ancak ve ancak
kendisine itimat etmekte, devlet dizginlerini onun idare etmesini
arzulamaktadrlar. Ite Enite Paann Sultan Vahideddin Han'n gzleri nunde
canlandrdg umac, bu realitedir. Iin asl tuhaf taraf, Baktibinin
yaradl itibariyle zeksndan bahsettigi Sultan Vahideddin'in bu gzbagclga
butun varlg ile inanmas, enitesinin bu oyununa gelmesidir. Sultan Vahideddin
Han gibi vesveseli, kararsz, her eyden uphelenen, her kelimeyi agzndan lu
ile karan bu vehimli (kuruntulu) Hukumdar butun bu safsatalara nasl
inanyordu?"116
n Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a, 4 Ekim 1920, ok gizli ve kiiye zel
yaz:
"Ferit, 'Sultana etki eden tek insan oldugunu' syluyor..."117
116) I.H.Okday, s.382.
117) Erol Ulubelen, Ingiliz Gizil Belgelerinde Turkiye, s.269.
43
D Dr.Rza Nur:
"Ferit Paa, Turk tarihinin Osmanl ksmnn en ugursuz, en hain bir simas
olmutur. Bu zat yakndan tanrm. Uzun boylu, tahsili orta derecede, zeks
snrl, hele sagduyusu, muhakeme ve mantg gayet bozuk ve yanl, fakat gayet
magrur, gayet kendini begenmi, kendi duuncesi gibi dogru duunce dunyada yok
zanneder, pek mustebit ve mutehakkim, her turlu usul ve kanuna hi uymaz,
duuncesini kanunlarn ustunde sayar bir adamd.. Paris Konferansnda.. Toros
daglarndan aagda (tede) Turk mevcut olmadgn., syleyecek kadar cehalet ve
alaklk gstermiftij." (Turk Tarihi, 1.C., s.190)
Vahidettinci yazarlarn bu konudaki kanlar da yle: D I.Hami Danimend:
"Sultan Vahiduddin'in enitesi, ana-baba bir kardei olan Mediha Sultann
ugursuz kocas Arnavut Damat Ferit Paadr. Osmanl yklnn en muhim
sebeblerinden olan yoz ve urumu devirme ruhunu her manasyla surduren bu
vatansz ve imansz Balkan serserisinin, nasl olup da Sultan Vahi-duddin'e o
kadar sokulup etkilemi olduguna hayret etmemek ve bu hali, Sultan Vahiduddin'in
zeksyla bagdatrmak kabil degildir... Sultan Vahiduddin'in hibir surette
rtbas edilemeyecek en buyuk hatas, yle bir zamanda memleketin bana, ne mal
oldugunu ok iyi bildigi Damat Ferit gibi bir kbusu musallat etmesi ve her
dedigini kabul edivermesidir."118
D Nihal Atsz:
"Damat Ferit Paay birka defa sadrazamlga getirmitir. Bunu anlamak gutur.
unku Damat Ferit'ten nefret ettigi malumdur. Ihtimal ki Ingilizlerin basks
ile onu sadrazam yapmtr.119 Bu Damat Ferit Paa, zeksnn ktlg ve ahsi
kinlerini ne katmas yuzunden devletin ilerini kmaza sokmu, Sultan
Vahdeddin'in de felaketini hazrlamtr." (Turk lkusu, s.86)
D Mustafa Muftuoglu:
"Damat Ferit be kere sadrazamlk yapmtr ve sadrazamlk suresi, toplam bir
sene, bir ay, sekiz gundur... Bu be sadrazamlgndaki korkun uygulamalarn
ayrntlarna bu kitabn sayfalar musait degildir. Imparatorlugumuzun son
yllarnda devlet idaresine -maalesef- hakim olan bu Balkan serserisinin butun
hayat, olanca plaklg ile tespit edilip ayr bir kitapta toplanmal ve ibret
belgesi olarak evlatlarmza okutulmaldr... Sultan Vahideddin'in 'melun'
dedigi Damat Ferit serserisine niin devlet idaresini teslim ettigi karanlktr
ama Damat Paann butun mel'unluklar, bugun olanca dehetiyle gzler
118) Osm.T.Kronolojisi, C.4., s.441, 443.
119) Ingilizlerin basks olmadgn, uncu Blumde grecegiz.
44
nundedir ve bilinen gerek, Damat Ferit Paann Osmanl Devleti'ne sadrazamlk
degil, ingilizlere uaklk ettigidir.,. Sultan Vahideddin'in, Damat Ferit
serserisinin katgn duydugunda syledigi sz, u olmutur: 'apkn, hem
devleti bu hale koydu, hem gitti.' [..]
Milli Kyam'n, Allann inayetiyle zafere ulamas uzerine Damat Ferit
Istanbul'da barnamam ve 1922 ylnn 22 Eylul Cuma gunu gizlice yurt dna
kam, 6 Ekim 1923 gunu Ni ehrinde gebermitir."120
- Yakn tarihimizle ilgilenenler arasnda, Damat Ferit'i savunan, hainligini
kabul etmeyen sadece iki kii var.
D Ilki Kadir Msroglu. Diyor ki:
"Vahideddin'in etraf iinde en sorumlu ve hatal olanlardan biri Damat
Ferit'tir. Gerekten gayet bilgili ve kuvvetli bir ahsiyete sahip olan Damat
Ferit Paa, katiyyen hain olmamakla beraber, burada izah imknsz olan eitli
sebeplerle ok hatal bir politika takip etmitir. O devrin pek buhranl olan
artlarnn getirdigi aknlk ve zorunluklarm tahlil ve munakaasna bu eserde
imkn yoktur... 'Melun' diye andg bir insan birka kere sadrazamlk makamna
getirmi olmas elbette sebebsiz degildir. O zaman hukumet, igal kuvvetleri
elinde bir nevi kukla durumundayd.121 Hukumeti bu duruma getirenler de ne
Sultan Vahideddin, hatta ne de Damat Ferit Paa idi. Bugun kabahati bunlara
ykan kalemor ve politikaclarn ustadlar olan Ittihatlard.122 Sultan
Vahideddin, Damat Ferit'i bilhassa Ingilizlerin zoruyla ibanda tut-
rrtutur.123 Birok kereler onu bu makamdan uzaklatrmsa da igal
kuvvetlerinin zorlamas ile yeniden tayine mecbur kalmtr.
Damat Ferit Paa, her naslsa Ingilizlere inanm, onlarn asl maksatlarnn,
Ankara Hukumetini degil, Istanbul Hukumetini sulu duruma soka-
120) M.Muftuoglu, Yalan Syleyen Tarih Utansn; 1.C., s.210 vd.; ayn gun
S.Naili Paa komutasndaki Turk birlikleri de, halkn cokun gsterileri
arasnda, istanbul'a giriyorlard. (Jeschke, Kronoloji II, s. 42)
121) Bu tur kukla hukumetlere 'ibirliki hukumet1 denir, hibir ciddi ulke ve
saglkl bir toplum bun-' lan baglamaz, hi bir bilinli aydn da korumaz,
savunmaz. Mesela Fransa, Ikinci Dunya Sava biter bitmez, igal altndaki
Fransa'nn Dileri Bakan Laval'i, Almanlarla ibirligi yaptg iin kuruna
dizmi, bu dnemdeki Devlet Bakan Mareal Petain'i bile, Birinci Dunya Sava-
'nn milli kahramanlarndan olmasna ragmen, ayn sebeple mur boyu hapse
mahkm etmi ve lene kadar hapiste tutmutur. Kukla ya da ibirliki
hukumetlerin balarna gelenler iin yakn tarihe yle bir gz atmak yeter.
122) Evet, yenilginin sorumlusu, ittihat ve Terakki Partisi iktidardr. Ama bu
durum, sonraki yneticilerin igalcilerle ibirligi yapmalarnn, onlara
kuklalk etmelerinin mazereti olarak ileri surulebilir mi? ibirligi yapmak,
kuklalk etmek, ahlaki ve siyasi bir sorun. Damat Ferit hi istemedigi halde,
sungu zoruyla m be kez Sadrazamlga geldi? Reddetmesine ne engel vard? Bu
makama pek hevesle geldigini butun tarafsz tanklar sylemektedir. Geldikten
sonra yaptklarn, uncu Blumde grecegiz. Apak olaylar ve belgeleri
grmezden gelerek, ne resmi tarih eletirilebilir, ne yeni bir tarih
yazlabilir.
123) Geregin byle olmadgn, uncu Blumde belgeleriyle grecegiz.
45
rak Hilafetin yklmasn temin etmek (saglamak) oldugunu anlamakta ok ge
kalmtr.(!)
Hukumet merkezi igal edilmi, elinden her turlu selahiyet ve iktidar fiilen
alnm bir Hukumdar, byle bir zor altnda, Ferit Paay sadrazamlga getirmi
bulunmaktan dolay knanamaz.124 stelik o, Damat Ferit Paann riyasetindeki
hukumetin birok icraatna icabnda kar kmak suretiyle, ahsiyet ve
vatanseverligini mumkun oldugu kadar gstermekten de geri kalmamtr."125
(Sarkl Mucahitler, s.40-42)
D ikincisi ise, Aynur Msroglu:
"Damat Ferit Paa bu bildiride ifade edildigi gibi asla 'hain1 degildir.126
Belki siyasetinin yanl ve hatal taraflar vardr.127 Bunlar da ingilizlerin,
gerek hilafna, M.Kemal Paa ve Kuva-y Milliye'ye kar grunmelerinden
dogmutur." (Kuva-y Milliye'nin Kadn Kahramanlar, s.69)
Msroglu ailesine kalrsa, Damat Ferit hain degilmi arna zavall adamcagz,
M.Kemal ile Ingilizler arasndaki gizli anlamay (!) bilmedigi iin belki baz
yanllklar yapmm.
Bu traji-komik iddiay uzatmann bir anlam yok. M.Kemal-tngiliz gizli anlamas
da, Damat Ferit'in yaptg bu kuuk yanllklar (!) da, ikinci ve uncu
Blumlerde ele alnacak.
- Vahidettin'in parayla ilgisi hayli tartmal.
D Bu konudaki ilk tank II.Abdulhamid'in kz Sadiye Osmanoglu. Anlarnda diyor
ki:
"[Babamn] Beylerbeyi Saraynda, vefat ettigi odada bulunan eyalar arasndaki
[ii mucevher dolu] 'su antasnn' hikyesi, daha bir muddet merakl safhalar
arzederek devam etmitir. anta Beylerbeyi'nde muhurlu olarak bir iki ay k
Imt. Herkes tarafndan muhteviyat (iindekiler) merak ediliyor ve bir an
nce almas aile efrad (uyeleri) tarafndan arzu ediliyordu. Diger taraftan,
antann dedikodusu mubalagal ekilde sarayn hademelerine kadar
124) Mutareke dneminde Vahidettin'in Sadrazamlga getirdigi kii, yalnz Damat
Ferit degildir; A.lzzet Paa, Tevtk Paa, Ali Rza Paa, Salih Paa gibi
kimseleri de Sadrazam olarak semitir. A.Reit (Rey) Beyi de duunmutur. Demek
ki D.Ferit Paann Sadrazam olmas, yle kanlmaz, olmazsa olmaz bir durum
degil. Vahidettin'in, daha Ingilizler istanbul'a gelmeden nce, mutareke
anlamas iin Damat Ferit'i Mondros'a Badelege olarak gndermek iin
giriimlerde bulunmas, A.Izzet Paa itiraz edince de, "Biz onu idare ederiz"
diye guvence vermesi, Damat Ferit'i kimin tercih ettigini gsteriyor. Hibir
Ingiliz belgesinde, Damat Ferit'in Sadrazamlga getirilmesi iin Vahidettin'e
bask yapldgn gsteren bir bilgi de yok; zaten byle bir baskya ihtiyalar
da yok, unku Vahidettin'le ibirligi halindeler. uncu Blumde bu talihsiz
ibirliginin artc ayrntlarn grecegiz.
125) Acaba hangi olumsuz icraatna kar km? Msroglu aklasa da herkes
bilse.
126) Sivas Anadolu Kadnlar Mudafaa-y Vatan Cemiyeti'nin 24.4.1920 tarihli
beyannamesi.
127) K.Karabekir, 9.9.1919 gunlu bir yazsnda, Damat Ferit'in ilk u
hukumetinin, '20 curum' (su) ilemi oldugunu belirtiyor, (istiklal Harbimiz,
s. 177 vd.) Damat Ferit, asl hainligini ise, 4. ve 5. hukumetleri zamannda,
1920 ylnda gsterecektir!
46
kulaktan kulaga yaylmt. Hanedan Meclisi de her eyi brakm su antasnn
bizim elimize gemesine engel olacak birtakm itirazlar icat ediyordu. Sultan
Vahidettin, bunlarn arasnda, bilhassa bata geliyordu."128
n Lutfi Simavi de anlarnda, "Vahidettin Efendinin Paraya Kar Olan Ar
Sevgisi" balg altnda yle yazyor:
"Bir i iin Padiahn (Vahidettin) huzuruna ktgm zaman orada Baktip Ali
Fuat Bey ile Hazine-yi Hassa (Hanedan hazinesi) Genel Muduru Refik Beyi buldum.
Padiah bu zatlara haremdeki (Padiahn zel dairesi) ve mabeyindeki (Padiahn
resmi dairesi) kasalarn iinde bulunan eya ve mucevherler hakknda bilgi ve
emirler vermekte idi. Bu zatlar huzurdan ktktan sonra yalnz kaldk. Sultan
Vahidettin, Sultan Reat'n zel kasalarndaki paray saydrmakta oldugunu,
haremdeki kasann anahtarlarnn agabeyinin lumunden ancak bir hafta sonra
bulunmasnn kendisinde baz kukular uyandrdgn bildirdi. Kasalardan kan
parann miktar, eger imdi yanl hatrlamyorsam, 3.000'i altn ve kalan
banknot (kgt para) olarak 30.000 lira idi. Buna dair Hazine-yi Hassada elbet
bir kayt olmaldr.
Sultan Vahidettin'in agabeyinden kalan bu paray, onun kanuni miraslarna
vermeyip kendi keyfince harcadgn, bununla birtakm saray eyas ve sofra
takmlar yaptrdgn buyuk bir aknlk iinde grendim. adrda yaayan
kabile ve airet reislerinin, emirlerindeki insanlarn her turlu mal ve mulkune
sahip ktklarn bilirdim ama koskoca Osmanl hanedannda, buna benzer
olaylarn geecegini aklma bile getirmezdim. Sultan Reat'a ait bulunan bu para
ve mucevherler, devletin kendisine verdigi denekten biriktirilmi paralarla
meydana gelmiti. Onun mirasnn ogullarna [..] verilmesi hem kanunun, hem
eriatn emrettigi ak bir gerekti. Bunlara neden sayg gsterilmedi, bunun
uzerinde durmak istemiyorum."129
Buna karlk I.H.Danimend yle diyor:
n "Bu son Osmanl Padiahnn muhtelif taksirat (kusurlar) iinde para ve
umumiyetle servet hrsndan da bahsedilir. [..] Bu dogru degildir.
Birok siyasi hatalarna karlk, mal ahlak bakmndan Sultan Vahidud-din,
yeryuzunde misli pek az bulunabilecek kadar namusludur. Bu muhim meziyetinin en
buyuk delili, memleketten kaarken, bilinmez bir sona gittigi halde, ahsi miras
olarak padiahtan padiaha geen Hazine-yi Humayun'a (Saltanat hazinesine)
katiyyen dokunmam ve hatta z babasna ait olan kymetli eyaya bile el
surmeyip hepsini millete brakm olmasnda gsterilebilir. Altnc Mehmet bu
kadarla da yetinmemi, o srada oturdugu Yldz Saraynda ve yannda bulunan
musanna (sanat eseri) ve murassa (degerli talarla bezeli) bir altn ekmeceyi,
hazine dairesine iade ettikten sonra firar ettigi (katg),
128) Hayatmn Ac ve Tatl Gunleri, s.49.
129) s.383vd.
47
resmi soruturmayla sabit olmutur... Altnc Mehmet'in brakp gittigi muhteem
mucevherler iinde, babas Sultan Mecid'in murassa ve ortasnda dikdrtgen
eklinde prlanta buyuk bir ta bulunan sorgucu da vardr. Dunyann butun
kanunlar baba maln evlada verdigi halde Sultan Vahiduddin'in bunlar
gturmeye tenezzul etmemesi, efsanevi bir namus ve istikamet (dogruluk)
eseridir. "13
Danimend'in yaklamn paylaan gunumuz Vahidettincileri de yle yazyorlar:
D "Sultan Vahideddin'in birok meziyeti yannda bir de efsanevi durustlugunu
belirtmek icap eder. Bir zamanlar Altnc Mehmet szundeki 'altnc'
kelimesinden kinaye olarak altn seven adam manas karlmak suretiyle itham
edilmitir. Halbuki gerek, bugune kadar yazlp sylenenlerin tamamen
aksinedir. Memleketten pek hakl sebeblerle ayrlrken, ahsi (kiisel) miras
mahiyetinde, babasndan kendisine intikal eden her eyi bile Hazine-yi Hu-
mayun'a gndermitir. [..] Padiahlar resmen bir makbuz vermek suretiyle Hazine-
yi Humayun'daki her eyi getirtip yanlarnda alakoyabilirlerdi. Vahi-deddin
isteseydi bu usulu tatbik etmek suretiyle butun Hazine-yi Humayun'u beraberinde
gturebilirdi. O byle yapmadg gibi yanndaki kymetli eyalar da oraya
teslim edip daha evvel bunlar iin verdigi makbuzu geri almak yolunu tutmutur."
(K.Msroglu, Osmanogullar'nn Dram, s. 95)
D "Sultan Vahideddin istanbul'dan kmadan evvel, Hazine-yi Huma-yun'dan makbuz
mukabilinde 'Kyametname' adl kitab getirtmi ve minyaturleri iki milyon
degerinde olan eseri, makbuzunu getirterek yine Hazineye iade etmiti. O zaman
yaknlar, 'Padiahm! Hazine-yi Humayununuzdaki butun eya, Hukumdarlar
tarafndan, ecdadnza ve hanedannza hediye edilen eyadr. Bunlar sizin
malnzdr. Geri yollamak istediginiz kitabn iki, belki de u milyona alcs
hazrdr. Hi olmazsa bunu bir ihtiyat olarak yannzda alkoymanz dogru degil
midir?' [ dediler.] Sultan Vahdeddin u cevab verdi: 'Haklsnz. Bunlar,
hesabn kimseye vermekle mukellef olmadgmz, ahsi malmzdr. Fakat ecdadm
bu milletin hukumdarlar olmasalard, onlara kim bu hediyeleri verirdi?
Binaenaleyh bu kymet biilmez eyada benim kadar milletin de hakk vardr. Ben
bu ihaneti kabul edemem.' " (R.Cevat Ulunay, 'Bu Gzler Neler Grdu?1, Tercuman
gazetesi, 18.11.1969)
D "Giderken Hazine'den hemen hemen kendine ait eyalar dnda hibir ey
almad. Son anda yolda okumak iin istedigi Kuran- Kerim'in altn bir
130) Osmanl T. Kronolojisi, 4.C., s.443; I.H.Danimend, birka sayfa sonraysa,
Talat Paa'dan sz ederken yle diyor: "Mali namus meselesi, insann kolu, budu
gibidir; eger eksik olursa kusur saylr, olmazsa meziyet degildir.[..] Mali
namus sahibi olmak, yani hrsz olmamak bir meziyet midir? Fakat siyasi namus
buyuk bir meziyettir!" (s.452) yleyse?
48
mahfaza iinde oldugunu grenince, Roma'dan altn mahfazay Beytulmale
(hazineye) ait oldugu iin Istanbul'a geri'iade etti (Ne Tur/ce/J."131
u "[Vahideddin] tamamen Padiaha ait olan Hazine-yi Hassa'dan bir kuru almadg
gibi baba yadigr elmasl bir sorgu ile altn bir ekmeceyi makbuz karlg
brakarak gitmitir. Milyonlar bile gturmesi iten degilken, bugunun parasyla
(!) elli bin lira para ile gitmitir."132
D ".[Vahiduddin Han] Malaya zrhlsna binerken esiz devlet hazinesinden bir
kl dahi almamak soylulugunu gstermiti. Halbuki Napolyon [kaarken] yanndaki
sandklarda, Saray Hazinesinden aldg drt buuk milyon altn vard." (N.Nazif
Tepedelenlioglu, Yeni Istiklal gazetesi, 30.11.1966)
Gruluyor ki I. Hami Danimend, Hazine-yi Humayun'daki her eyi, Padiahn
babadan kalma, kiisel mal olarak anlatyor ve buna uygun sonular karyor.
teki yazarlar da bu ifadeye kaplp comular.
Oysa, I.H.Danimend'in ifadesinin de, bu yazarlarn gittike kpurterek
yazdklar yazlarn da, Osmanl devlet duzeni ve tresi ile zerre kadar ilgisi
yoktur.
Neden mi?
unku Osmanl Devletinde iki hazine vard: Biri, devlet hazinesi demek olan
Hazine-yi Birun, yani d hazine; teki ise I.H.Danimend'in ve teki
Vahidettinci yazarlarn sz konusu ettikleri Hazine-yi Enderun yani i hazine,
saltanat hazinesi.
Saltanat Hazinesinde, 'Emanat-1 Mubareke' ile Yavuz Selim'den beri sk bir
kayt altna alnm olan degerli eyalar, sava ganimetleri, padiahlara gelen
armaganlar, padiah yadigrlar vb. vardr. Eskiden para da bulunurmu.
Bu hazine, I.H.Danimend'in ve izleyicilerinin iddia ettikleri gibi Padiaha
degil, saltanat makamna aittir. Bir padiahn bu hazineyi diledigi gibi
kullanma yetkisi yoktur. Tarihi Ubucini diyor ki: "...Bu Hazine kaytsz
artsz milletin maldr.
131) A.Dilipak, Cumhuriyete Giden Yol, s.117; Vahidettin Roma'ya gitmedi ki
mahfazay oradan geri yollasn!
T.M.Gztepe ise, 'Hazret-i Osman'n yazdg sylenen, tarihi ve kymetli bir
Kur'an' yann-cla alakoydugunu ve Hicaz Kral Huseyin'e hediye ettigini1 ileri
suruyor. (V.G.Cehenneminde, s.171)
Vahidettin'le birlikte Istanbul'dan ayrlan Tutuncuba Sukru ise ikisini de
tekzip ediyor: "...Bu mehur ve ok kymetli kitab, naslsa yanna alp
getirmeyi akl edememi. Ve buna mrunun sonuna kadar yanmt. Hazret-i
Osman'n bizzat eliyle yazdg kati ekilde ifade edilen bu Kur'an- Kerimi,
istanbul'dan hareketimizden bir ay kadar evvel Topkap Sarayndan getirtmi,
odasnda, yannda alkoymutu. Fevkalade nefis cildi bile nadide talar, degerli
elmaslarla suslu olan bu kitaba, elli bin altn biiliyordu. Biz Hunkrn bunu
mutlaka cebine koydugunu sanyorduk. Meger geri vermi." (Yakn Tarihimiz, 3.C.,
s.388)
Ksacas uydurup uydurup yazyorlar! Bari birbirlerinin kitaplarn bir zahmet
okuyup da agz birligi etseler.
132) Vehbi Vakkasoglu, Bu Vatan Terk Edenler, s. 51. Yazar Hazine-yi Hassa ile
Hazine-yi Huma-yun'u birbirine kartryor. Ayrca 'bugunun parasyla elli bin
lira' ne demek acaba?
49
Hukum suren Sultan, bu hazinenin sadece mutemedidir (guvenilir koruyucumu)."133
Padiah, baz eyay ancak geici olarak ve makbuz karlg saraya aldra-
bilir.134 Ksacas bu hazine, her padiahn diledigi gibi kullanabilecegi bir
baba miras degil, saltanata ait bir muze-hazinedir. Her ey kayda geer. Hazine
odalarna giri k biJe ok ayrntl kurallara baglanmtr. Kap yuzlerce
yllk tre geregi Yavuz Sultan Selim'in muhruyle muhurlenir.135 yle olmasa bu
grkemli hazineden geriye bir efsane kalrd. Oysa son zamanlardaki en musrif
padiahlar bile iten ve dtan bor alm ama bu hazinedeki degerlere el
uzatmamlardr. Bu degimez tre sayesindedir ki 500 yllk Hazine-yi Humayun,
Topkap Saray'nda duruyor!136
Bu yuzden Vahidettin'in, geici olarak yannda bulunan ve Hazine-yi Huma-yun'a
ait olan altn ekmeceyi, Kyametname'yi, Kur'an mahfazasn geri vermesi dogal
bir olaydr, bozulmaz tre geregidir.
Durum bu iken, "Hazineye dokunmam", "Babasnn elmasl sorgucunu almam",
"istese butun Hazine-yi Humayun'u beraberinde gturebilirdi", "Milyonlar bile
gturmesi iten degildi" gibi dayanaksz ve yavan cumleler, hem Osmanl
geregine, hem Vahidettin'e saygszlktr. Vahidettin, 500 yllk saltanat ve
devlet tresinin cahili mi ki "Bunlar, hesabn kimseye vermekle mukellef
olmadgmz ahsi malmzdr" demi olsun? Besbelli ki Refi Cevat Ulunay
uyduruyor, tekiler de gzu kapal inanyor.
Peki, Vahidettin istese, sz konusu nesneleri birlikte gturemez miydi?
K.Msroglu'nun iddia ettigi gibi koca Hazine'nin tumunu degilse de, yukte
hafif, pahada agr baz eyleri pekl gturebilirdi.137
133) Turkiye 1850, ev. C.Karaagal, 2.C., s.281.
134) Saltanata ait mulklerin (iftlik, arazi, maden vb.) de ancak gelirinden
yararlanabilir. Hibirinin mulkiyeti yeni padiaha gemedigi iin bu mulkleri
satmak bir yana, bir hayr kurumuna dahi hibe edemez. Sultan Reat'n Bayaveri
Hurit Paa anlarnda diyor ki: "Topkap Saray hazinesi, Padiahtan Padiaha
geen fakat Padiahn tasarruf (kullanm) hakk bulunmayan bir muze gibidir. "
(Hayat Tarih mecmuas, 1965/5. Say, s.62); Sultan Reat'n Baktibi de ayn
geregi yle yazm: " Hazine-yi Humayun eyas, saltanatn mal olup
hunkrlarn ahsi tasarrufu dairesinden hari (kullanm alannn dnda)
kaldg iin..." (H.Z.Uaklgil, 1.C., S. 157, 180, 183)
135) Para darlg yuzunden, Tanzimattan nce, Padiah ile hukumetin ortak
kararyla, baz avani-nin (degerli kap kaagn) i Hazineden karlp
darphaneye gnderildigi, kaytlara gerekli zenin gsterilmedigi dnemler oldugu
da anlalyor. (l.H.Uzunarl, s.322; Tahsin z, Hazine-yi Humayun, s.902,
Resimli Tarih Mecmuas, Agustos 1951)
136) M.Z.Pakaln, Osmanl Deyimleri ve Terimleri Szlugu, Hazine-yi Humayun,
Hazine-yi Hassa, Ceb-i Humayun maddeleri; M.Sertoglu, Resimli Osmanl Tarihi
Ansiklopedisi, 1.C., s.137 vd.; I.H.Uzunarl, Osmanl Devletinin Saray
Tekilat, s.315-335; ayrca H.Z.Uaklgil, 2.C., s.68 vd.; Ali Seydi Bey,
Tekilat ve Terifatmz, s. 125.
137) R.C.Ulunay'n anlattgna inanrsanz, Vahidettin'in yakn evresi bu ie
oktan tenedir. Gztepe'nin verdigi bilgi dogru ise, giderayak Topkap Saray
Muhafzlgna tayin edilen Vahidettin'in kaynbiraderi Zeki ve baz kafadarlar
da, Mukaddes Emanetleri birlikte gturmesi iin Vahidettin'e hayli bask
yaparlar; guya 'igal Kuvvetleri Zabta Komutan Albay Maksivel1 gibi bir
desteki de bulmular. (V. Gurbet Cehenneminde, s. 15)
50
Ama o zaman ona da -Napolyon gibi- hrsz denilirdi.
Vahidettin, anlalan aile ii para ilikilerinde zayf ama treye kar
dikkatli.^
Zaten Hazine-yi Humayundan bir eyler alp gturmesi de gereksizdi. unku
ihtiyac yoktu, ok zengindi.
Agabeyi Sultan Reat'n aylk denegi 20.000 altndr.139 Buna ek olarak
saltanat mulklerinden gelen gelirler de vardr.140 H.Z.Uaklgil zetle yle
diyor:
"Sultan Reat'a verilen aylk denek ve bu mulklerden gelen gelirler birleince,
pek mureffeh ve pek muntazam bir saray hayatna yetti." (Saray ve tesi, s.181)
Tabii Vahidettin'e de ayn denek verilmitir. Ancak -denek ve mulklerle ilgili
ilemleri yapan- Hazine-yi Hassa Genel Mudurlugunun kaytlar yaymlanmadg
iin mutarekeden sonra, saltanat mulklerinden gelir gelip gelmedigini, gelmise
miktarn bilmiyoruz. Bu geliri yok saysak bile Vahidettin'in aylk denegi,
bugunun (1995 Temmuz) parasyla (1 Reat altn = 4 milyon lira) en azndan 80
milyar lira tutuyor. 1918 Temmuzundan 1922 yl Kasm ayna kadar 51 ay tahtta
kaldgna gre devletten, toplam 1.020.000 altn (yaklak 40 trilyon lira)
denek alm demektir.
ISTANbul'dan ne kadar p'ara ile ayrld?
Bu konusundaki iddialar eitli. Kz Sabiha Sultan, yannda kgt para '50 bin'
lira,141 Refi Cevat Ulunay '20.000 altn1,142 T.M. Gztepe '35.000 Ingiliz
liras'143 aldgn ileri suruyorlar. Samiha Ayverdi, 'kuuk bir cep harlg'
ile ayrldgn yazyor.144 Tutuncuba Sukru ise, Vahidettin'in yannda 3.000
altn, bir Ingiliz bankasndaki hesabnda da 20.000 altn' bulundugunu
aklamaktadr.145 - t
138) K. Msroglu u bilgiyi veriyor: "Sultan Vahdeddin'in vatandan
ayrlndan sonra hazine dairesinde yaplan tespitler, her eyin yerli yerinde
oldugunu [..] gstermitir. Buna dair o zaman tutulan zabt (tutanak) Topkap
Saray Muzesi arivinde 35 numarada kaytl 'ilmuhaber ve Ku-yudat- Saire
Defteri'nde mahfuzdur." {Son Mucahitler, s. 90)
139) H.Z.Uaklgil, 1.C., s. 91 ve 92; ayrca yllk 50.000 lira ziyafet ve
seyahat denegi (s.92); saraylarn tamiri de devlete ait. (Hurit Paa, Hayat
Tarih, 1965/3, s.27)
140) Abdulhamit'in bu tur gelirlerden aldg para, ylda 500.000 altn idi.
(Prof. E. Z. Karal, Osmanl Tarihi, C.8, s.449)
141) Osmanl T. Kronolojisi, 4.C., s.443.
142) 2.Musahip Mazhar Agann verdigi bilgiye dayanarak, Tercuman gazetesi,
18.11.1969.
143) V. Gurbet Cehenneminde, s.100.
144) Turk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3.C., s.195, Damla Y., Istanbul, 1976.
145) Yakn Tarihimiz, 3.C., s.388; Bankada hesab oldugunu K.Msroglu da kabul
ediyor fakat miktar hakknda, hakl olarak, herhangi bir tahminde bulunmuyor.
(Hilafet, s.217 vd., Osmanogul-lar'nn Dram, s.203); T.M.Gztepe, San Remo'da
iken, kzkardei Mediha Sultandan 8.000 Ingiliz liras, Hicaz Kralndan 3.000
altn destek grdugunu iddia ediyor. (V. Gurbet Cehenneminde, s.171,157) 25
Kasm 1922 gunlu Chronicle Ajans'nn haberine gre, "Sultan Vahided-din Osmanl
Bankasna 75.000 lira yatrm, bankadaki mucevherlerine karlk da 50.000 lira
alm. Ayrlmadan nce Malta fakirlerine sarf edilmek uzere Genel Valiye 100
ingiliz liras hibe etmi, kendisine hizmet etmi olanlara da nadide
^sec_kin]jTediyeler dagtm." (O.nde, Vahideddin Malta'da, Hayat Tarih,
s.37,1971
51
Biri tekini tutmayan ifadeler. ogu da inandrc degil. San Remo'daki villada
yaayan 40 kiinin yiyip imesi, 40 odal kkun kiras, 25 kiilik hizmetli
kadrosunun aylg, yaver Zeki'nin lukse ve kumara harcadklar, Vahidettin'in
baz maceraclara yardm iin verdigi paralar, 50.000 lira kgt para ya da
kuuk bir cep harlg ile karlanamaz.
R.Cevat Ulunay 20.000 altn diyor ki 152 kilo eder.146 Dr.Reat Paa tarafndan
tandg ve 'Sultan Vahdeddin'in butun nakd servetini (parasn) ihtiva ettigi
sylenen bir el antasna'147 152 kilo altn sgar m? 152 kilo agrlg, bir el
antas ve bir kii tayabilir mi? Bu tur hesapsz iddialara, ilerde de tank
olacagz.
Yanna aldg parann miktar hakknda Vahidettin bir aklama yapmamtr.148
Tutuncuba Sukru Beyin verdigi olduka makul bilgiyi esas alrsak,
Vahidettin'in yannda ve hesabnda 23.000 altn bulunuyor. Bu bile bugunun
(1995) parasyla 92 milyar lira eder. Buna Mediha Sultan ile Kral Huseyin'in,
ilerde ayrntsn grecegimiz desteklerini de eklersek, Vahidettin'in
kullandg gurbet paras 140 milyar geiyor.
Zaten buna yakn bir paras olmasa, o tantanal surgun hayat yaanamazd.
Ama bu kadar para, u buuk ylda nasl bitti? Bunun cevabn San Remo'da
yaanan gsterili hayat grunce bulacagz.
- Vahidettin'in cesareti, bu blumun 9. paragrafnda; Kurtulu Sava ile
ilikisi ise, uncu Blumde ele alnacak.
* 3-3 3. Saltanatn kaldrlmas ve Vahidettin'in hain ilan edilmesi
30 Ekim 1922 Pazartesi gunu, TBMM'nde, son sadrazam Tevfik Paann M.Kemal
Paaya zel, Meclis Bakanlgna resmi olarak yazdg iki yaz, genel grume
konusu olur. O gun konuan milletvekillerinin (Efendi ve Hoca diye anlacak
olanlar, din bilginleridir), Vahidettin, saltanat ve Istanbul hukumetleri
hakkndaki kan ve duuncelerini zetle ve sadeletirerek aktaracagm.
Rasih Hoca (Kaplan, Antalya):
"O tahtta oturan kimsenin (Vahidettin) cani oldugunu bilemiyorduk. Evet canidir!
unku bunca kym yapan Yunan ordusu, kendini yllarca Halife or-
146) 5,7 gram X 20.000 = 152.000 gram ya da 152 kilo.
147) V.Gurbet Cehenneminde, s. 100.
148) "ingiliz belgelerine gre ingiltere Dileri Bakanlg, Malta'da
bulundugu srada Vahidettin'in servetini aratrm, bir ingiliz Bankasnda
20.000 ingiliz liras kadar bir serveti bulundugunu tespit etmiti. Ancak bu,
para degil, mucevher cinsinden bir servetti. Ayrca Fransz bankalarnda da
paras oldugu anlald ve bir sure sonra harcamasna izin verildi." (Bilal N
Simir, Vahdettin'in Ka ve Sonu, 28 ve 29 Kasm 1973, Cumhuriyet gazetesi)
Lord Kinross, dayanak gstermeden yle yazyor: "ingiliz Eliligi, Sultann
paralaryla degerlerinin darya gnderilmesine araclk etmiti. Bylece
yaamasna bol bol yetecek paras vard." (Ataturk, Bir Milletin Yeniden Doguu,
s.540)
52
duu diye tantt; duman bu propaganday yaparken o, bir beyanname ile olsun,
'Yunan ordusu neden Halife ordusu oluyormu?' demek cesaretini gsteremedi,
islam alemi kr degil. Durumu grmu, temsilcilerini Istanbul'a degil, Ankara'ya
gndermitir!149 Milletin aleyhinde hareket eden bu kiiler haindir!" (I.Dnem
Zabt Ceridesi, 24. C., s.272)
Huseyin Avni (Ula, Erzurum):
"Turkiye halk gemiteki sisteme isyan etmitir. Tevfik Paa makam- hilafetten
bahsediyor! Makam- hilafet nerede? Vahidettin, bacag krlsayd da saltanat
rasnda Sevres Andlamasm kabul iin ayaga kalkmasayd. Tevfik Paa 'Ankara
ile Bab- li arasnda hakiki bir ikilik yoktur' diyor. Evet yalnz Bolu
hadisesi (isyan), Konya hadisesi vardr. (Gulmeler. Yozgat hadiseleri sesleri)
Sevres'i imza eden Bab- li degil mi? Tevfik Paa sadrazam sfatn kullanmak
iin hangi muhuru kullanyor? O muhru kimden almtr? (Vahidettin'den sesleri)
O muhur benim memleketimin, malikne gibi zorla gasbedilmesi sonucu kullanlan
cinayet muhurudur. O muhur milletin idam kararn muhurledi. Sevres
Andlamasnn uzerinde duruyor. Hilafet perdesi altnda, saltanat cinayetlerine
kadar kap amalarna, memleketi alt ust edecek bir hale duurecek yasa d
sfatlar taknmalarna, TBMM hibir zaman frsat vermeyecektir." (a.g.e.,
s.274,275) ^ \; >
Rza Nur (Sinop):
"Turk milleti, u yl nce TBMM'ni toplayarak kararn vermitir: Hakimiyet
milletindir. O halde Osmanl Imparatorlugu yklm, yerine gen ve milli bir
Turkiye devleti kurulmutur ve butun hakimiyet ondadr." (a.g.e., s.278)
K.Karabekir Paa (Edirne):
"Ktu ruhlar (asl: ervah- habise) gibi karmza kan bu adamlar, Istiklal
Savann balangcnda, dogudaki en uzak kelere kadar fesat ellerini sal-
masalard, hatta benim birliklerimin, kararghmn iine kadar Ferit Paa
mel'unu zehirli mektuplar gndermemi olsayd, bu erefli gunlere iki yl nce
kavuurduk. Bunlar idrakten, vicdandan yoksun birtakm insanlar... TBMM' nin
kesin emriyle ve ilk frsatta, Istiklal Mahkemesi ile bu adamlara gereken ilemi
yapalm. Tevfik Paa, 'eger Bab- li bar konferansna gitmezse, bunun Islam
aleminde buyuk etki yapacagn' yazyor. Genel Savata cihad ilan edilmi iken,
kendi ahsm adna ve kumandan olarak syluyorum, gerek anakkale'de, gerek
Irak'ta surekli Islam askerleri ile savamak zorunda kaldm. Halbuki bugun,
Istiklal Muharebesini yaparken ve Istanbul aleyhimize bir cihat fetvas karm
iken, doguda Islam, ellerini bize, Anadolu milletine uzatm ve Istanbul
hukumetini lanetlemitir. Butun ehitlerimiz, butun gazileri-
149) Ankara'da Afganistan, Azerbaycan ve Iran buyukelilikleri, Buhara
temsilciligi vardr.
53
miz, ayaklan, bacaklar kopmu kardelerimiz, bu adamlar lanetliyorlar."
(a.g.e., s.280)150
' Hac Ilyas Sami Efendi (Mu):
"Islamn hayatna, butun Islam muhitinin mukaddesatna kaytsz kalan
Vahidettin'e biat ettigi iin sag elime nefretle bakyorum. Muthi bir esirlik
emberi altnda oldugu iin bu Padiahn byle haince hareket ettigini sanacak
arkadalar bulunur. Bu hareket, esirligin geregi degil, kiiliginin sonucudur.
Bir an nce, zavall mabetlerimizi, mescitlerimizi, milletimizi u alagn
(asl: lemin) adyla kirletmemek iin buna bir son verelim." (a.g.e., s.281,
282)
Mufit Efendi (Kurutluoglu, Krehir):
"Istanbul'dakiler bizi onlara kar isyan etmi olarak ilan ettiler. Isyan
etmedik, hakkmz istiyorduk. Gasp edilen hakkmz geri almak ve yaamaya
layk bir millet oldugumuzu dunyaya ispat etmek iin toplandk. Islam
kardelerimizi, bize kar silah kullansnlar diye kandranlar, Istanbul'da
oturan bir kuuk zumredir. Kendilerine verilecek cevap, vatana ihanet suu
ilediklerini bildirmektir!" (a.g.e., s.284, 285)
Ali Fuat Paa (Cebesoy, Ankara):
"Hl Istanbul entrikas son bulmuyor. Bence dumanlarn da sonuncusu
(Vahidettin) bugun halledilmelidir!" (a.g.e., s.286)
Nusret Efendi (Erzurum):
"Bab- li ve Saray lmutur. (Bravo, yaa sesleri) nce bu kiiyi tahtndan
indirelim!" (a.g.e., s.289)151
150) K. Karabekir diyor ki: "M.Kemal Paa Vahidettin'in [Halife olarak]
kalmasn istiyordu. Sebep olarak da, sulu oldugundan szumuzden kmayacagn,
eger Mecit Halife olursa, bize zorluk karabilecegini ileri suruyordu. Buna
kar benim mutalaam u idi: 'Millete bagi (haydut) diyen, bizi asi diye fetva
kararak idama mahkm eden ve dumanlarmzla birleerek, milli hukumetimize
kar Halife Ordusu gnderen bu adam tutmak, millete kar oldugu kadar, tarihe
kar da bizi kuuk duurur. Yeni Halife'nin kyafet ve Vazifelerini tespit
etmekle ona bir hat izebiliriz.'
Fevzi Paa da benim mutalaam kabul etmekle kararmz:
Padiahlgn lagv ve Hilafetin l-i Osman'da kalmas ve Halife olarak Mecit
Efendinin getirilmesi." (U.Mumcu, Kazm Karabekir Anlatyor, s.53)
151) Nusret Efendi uzun konumasnda, Hilafetin gereksiz oldugundan da sz
etmitir. 1911'de Suleyman Nazif de hilafet aleyhinde yle yazmtr: "Hilafet
bizim iin daima bir bar (yuk) olmu , ve drt asrdan beri evket-i milliyemizi
(milli buyuklugumuzu) kemirmekle tegaddi edip (gda-lanp) durmutur." (Resimli
Tarih Mecmuas, Ocak 1956, s.44); Babanzade i.Hakk Beyde Meclis-i Mebusan'da
yle demi: "Hilafet bir berguzar- tarihidir (tarihi bir hatradr)."
(A.F.Turkgeldi, s.269) Rza Tevfk de anlarnda, bir konferasnda, 'hilafetin
oktan urumu ve taaffun etmi (kokmu) bir iae oldugunu' sylemi oldugunu
aklyor (s.407). Ksacas hilafet aleyhindeki akm yeni degildir. Ama Kurtulu
Sava srasnda, fetvalar, Kuva-y inzibatiye, isyanlar, idam kararlar, turlu
dinsel ierikli bildiriler, aklamalar, kkrtmalar vb. sebebiyle bu akm ok
gulenecektir.
54
TBMM o gun, bu grumelerin gnda, "Padiah ve istanbul hukumeti hakknda
koguturma yaplmasna" da karar verecektir. (306 sayl karar; s.294)
Diyarbakr milletvekili Hac Sukru Efendi, "Istanbul hukumetinin ve Va-
hidettin'in, besmele ile talanmasn" nerir; aralarnda H.Avni ve Ziya Hur-
it'in de bulundugu 14 kii de, "istanbul hukumetinin, milli varlgn ruh ve
manasna aykr olan yazsna cevap bile verilmemesini" ister, (s.291, 292)
Saltanatn kaldrlmas hakknda Rza Nur'un yazdg nerinin gerekesinde,
Kurtulu Sava'nn ksa bir zeti yaplyor. Bir blumunu sadeletirerek
aktaryorum:
"Birka yuzyldr, Saray ve Bab- li'nin (hukumetin) bilgisizligi ve
aklszlg yuzunden devlet, buyuk felaketler iinde korkun biimde
alkandktan sonra, sonunda tarihe karm bulundugu bir anda, Osmanl
imparatorlugunun kurucusu ve gerek sahibi olan Turk milleti, Anadolu'da, hem
d dumanlarna kar ayaklanm ve hem de o dumanlarla birleip millet
aleyhine harekete gelmi olan Saray ve Bab- li'ye kar mucadeleye atlarak,
Turkiye'de Buyuk Millet Meclisi ve onun hukumet ve ordularn oluturarak, d
dumanlar, Saray ve Bab- li ile fiilen ve silahla ve bilinen etin zorluklar
ve ac yoksunluklar iinde savama girimi ve bugunku kurtulu gunune
ulamtr.
Turk milleti, Saray ve Bab- li'nin hainligini grdugu zaman, bir anayasa
kararak, onun birinci maddesiyle egemenligi Padiahtan alp dogrudan
millete... vermitir. Hal byleyken, Istanbul'da dumanlar ile ibirligi yapm
olanlarn, hl saltanat ve Osmanl ailesinin haklarndan sz etmelerini
grmekle, aknlga ugram bulunuyoruz..." (a.g.e., s.313)
Saltanatn kaldrlmas hakkndaki iki maddelik karar, 1/2 Kasm 1922 gecesi
kesinleir. (Karar says 308) Karara sadece bir milletvekili muhalif kalmtr,
(a.g.e., s. 315)152
Gruluyor ki Vahidettin'in hainligi, resmi tarihilerin ya da 'devrim ka-
lemrlerinin' bir iddias, yaktrmas, iftiras filan degil, Turkiye Buyuk
Millet Meclisi'nin karardr.
Bu karar kaldrlabilir mi?
Nasl kaldrlabilir? , ,
Sonra neler olur?
ite size u ilgin bulmaca!
152) Kar oyun sahibi Ziya Hurit'tir (Lazistan). Tutanagn 312. ve 315.
sayfalar incelenirse, Ziya Hurit'in de karara kar olmadg, kendisine sz
verilmedigi iin muhalif kaldg anlalr. Kar olsa, nerinin karma komisyona
havalesi iin abalamaz, bu konudaki nergeyi de imzalamazd.
55
* 3-4 4. Vahidettin'in Istanbul'dan ayrlmasnn sebepleri
D nce, Vahidettin'in son Baktibi Rfat Beyi dinleyelim: "Vahidettin,
saltanat yuzustu brakp kamann, dunyann gzunde gayet agr ve nakms krc
bir hareket oldugunu duunemez ve vaktiyle Sultan Cem ve Mustafa'nn ac sonunu
bilmez bir kimse degildi. 'Aslacag' szu halk arasnda konuulmaya balamt.
Baz kimseler, cumhuriyet kurmak iin kararl idiler. Bunlar, Fransz Buyuk
Inklab olaylarn taklit etmekte olduklar iin, "O zaman Fransz hukumdar
ihtilalciler tarafndan nasl idam edildi ise, Vahidettin'in de yle
aslacagnda uphe yoktur" yolundaki szlerini duymutu ve son derece korkmu
ve, can kaygsna dumutu."153
Vahidettinci yazarlarn154 gruleri de yle:
D K.Msroglu'na gre:
"Sultan Vahidettin'i son derece duunduren ve endielendiren bir hadise oldu.
Eski devrin nde gelen Nazrlarndan (bakanlarndan) olup Milli Muca-dele'ye
kar yazlar yazan Ali Kemal Bey, istanbul'da yakalanp zorla Izmit'e
gturulmu ve orada Nurettin Paann emriyle askerlere lin ettirilmiti.155
Saraya her gun Sultan Vahideddin iin iyi duunulmedigini gsteren haberler
153) N.H.Ulug, S.72 vd.
154) Vahidettin'i ven ilk genie yaz, Nihal Atsz'n 1958'de yaymlanan Turk
lkusu kitabndaki 'Altnc Mehmet' balkl blumdur, (s.85 vd.; yazar, sonraki
basklardan bu blumu karmtr.) Buyuk Dogu ve Buyuk Cihat dergisindeki baz
yazlar da bu niteliktedir. Bunlar Kadir M-sroglu'nun yazdg "Lozan, Zafer
mi, Hezimet mi" adl kitabn 1964'te yaymlanan ilk cildi izler. [2. cilt
1973'te, 3. cilt ise 1992'de yaymland. 1. cildin uuncu basksnda kitaba,
yeni bilgiler eklenmi: 1. bask 330, 3. bask 503 sayfa. Ayrca 3. cilt
geniletilerek Hilafet adyla ayr bir kitap olarak da yaymland. Ilk ciltte,
K.Msroglu, Nihal Atsz'n grulerinin ogunu, kaynak gstermeden ve
genileterek kullanyor.]
ikinci eser yine K.Msroglu'nun Sarkl Mucahitler1! (1967), uuncusu ise
150'liklerden Tark Mumtaz Gztepe'nin yazdg Vahideddin Gurbet Cehenneminde
(Temmuz 1968) adl ki- y taptr. Sonra u u kitap yaymlanyor:
(1) N.F.Ksakurek, Vahiduddin (Eylul 1968; bu kitap nce gazetede tefrika
edilmitir),
(2) T.M.Gztepe, Vahideddin Mutareke Gayyasnda (1969; Utkan Kocaturk'un verdigi
bilgiden, ilk kitapla bu kitabn ana izgilerinin, Mutareke Gayyasndan Gurbet
Cehennemine ad altnda, 16.8.1944-1.2.1945 tarihleri arastnda Yeni Sabah
gazetesinde yaymlandg anlalyor, Kaynakal Ataturk Gunlugu, s.XIX),
(3) K.Msroglu, Osmanogullan'nn Dram (1976).
teki butun Vahidettinci yazarlar, genellikle bu yaynlara dayanyorlar.
Iddialar ve bilgileri hi denetlemedikleri iin de bunlarda bulunan pek ok
yanl devam edip geliyor.
Tarih metodu bakmndan da ok ilgin bir tutumlar var: Dayanak olarak,
birbirlerinin kitaplarndaki kantsz, belgesiz iddialar gsteriyor, bu tur
gnderme ve dipnotlar ile ciddi bir aratrma yapm gibi bir gruntu vermeye
alyorlar. Bu arada baz yabanc kitaplara da, karlg olmayan gndermeler
yapyorlar! Bu oyunbazlgn rneklerini grecegiz.
155) Yahya Kemal, Istanbul'a giderken, muaviri oldugu Lozan Kurulu'yla
birlikte bir akam Izmit'te kalr. Yemekte, 1. Ordu Komutan Nurettin Paa, Ali
Kemal'in Istanbul'dan nasl karldgn ve Izmifte lin edildigini anlattktan
sonra, "inallah yaknda Vahideddin'i de getirip cezasn verecegim!" der. R.Nur
kar kar: "Onu inebolu'dan yola karacagz, unku Ankara'ya gelip mahkeme
karsnda hesap vermesi lazmdr." (Siyasi ve Edebi Portreler, s.98) ->
56
gelmekteydi. Halife sfatyla hakarete ugramak istemeyen Padiah, dogup buyudugu
ve hukumdar oldugu vatandan (17 Kasm 1922 gunu) ayrlmak zorunda kalmtr.
Esasen bir gun nce de TBMM, onu vatan hainligi ile sulayan bir karar
almt."156 (Osmanogullar'nn Dram, s.102 vd.)
"Halk zafer sarholugu iindeydi. Gunduzleri meydanda toplanyor, heyecanl
nutuklar veriyor, akamlar fener alaylar tertip ediyordu.157 Araya karan
baz ktu maksatllar, Sultan Vahideddin hakknda da ileri geri konuuyorlard.
Hatta tramvaylara tebeirle 'Kahrolsun Sultan Vahideddin!1 diye yazlmt.158
Bu durumda kendisini emniyette hissetmeyen [..] Padiah vatanndan ayrlmak
mecburiyetinde kalmtr." (Hilafet, s.274)159
n Msroglu, ayrl sebebi olarak, bir baka yerde de yle diyor: "Hanedana
hakaret edilmesini nlemek amacyla..." (S.Mucahitler, s.94)160
Ali Kemal'i Nurettin Paann nasl lin ettirdigini de, olayn grgu tang
Rahmi Apak aklyor. (70'lik Bir Subayn Hatralar, s. 263 vd.) Ama lin
edenler, K.Msroglu'nun yazdg gibi askerler degil, inzibat Yzb. Kel Sait'in
topladg ayak takmdr, (s.265)
Ali Kemal'i Istanbul'da tutuklayp Izmit'e gturen polis memuru Mazlum ile
Izmit'te Ordu kararghnda sorgulayan Necip Ali'nin (Kuuka) anlar iin: Asm
Us, 1930-1950, s.47-54, Istanbul, 1966; Tegmen Cevdet'in ans: H.Himmetoglu,
Istanbul ve Yardmlar, 2.C., s.423 vd.
156) Sz konusu karar, 16 Kasm'da degil, daha nce grdugumuz gibi 30 Ekim
gunu alnmtr. I.H.Danimend de ayn hatay yapm: Osm. T. Kronolojisi, 4.C.,
s.468. Haydi Msroglu tarihi degil, Danimend'in yanlna ne demeli?
157) "4 Kasm gunu istanbul'da 'millet saltanat bayram' balad. Okullar,
esnaf demekleri ve diger halk kitleleri, balarnda bayrak oldugu halde,
mzkalar alarak, milli arklar syleyerek, Sark Mahfeline gelip TBMM'ne
bagllklarn bildirmeye baladlar. Batan baa bayraklarla donatlm
istanbul'da, fener alaylar da yapld. Bayram nedeniyle genler, okullarn u
gun tatil ettiler." (O gunku gazetelere dayanarak, K.S. Gunlugu, 4.C., s. 800)
Rza Nur da, 7 Kasm 1922 gunu istanbul'da gazetecilere, "Tek kiiye klelik
devrinin getigini" syleyecektir, (a.g.e., s.810)
158) H.H.Ceylan, baknz, bu bilgileri nasl degitirmi ve guncelletirmi:
"Halife Vahdettin, Yldz Saray'nn etrafnda suikast planlarnn ogalmas,
saraya molotof kokteyller atlmas, gstericilerin toplanarak, herkesin gzu
nunde 'kahrolsun Vahdettin!' diye slogan atmalar ve sarayn duvarlarna da
Vahdettin defol!' yazlarnn yazlmas uzerine, hayatnn tehlikede oldugunu
duunerek, yllarca yaadg ve hukmettigi Osmanl topraklarndan ayrlmak
durumunda kalmt." (Buyuk Oyun, 2.C., s.27)
159) Ayrca Sarkl Mucahitler (s'.92) ve Lozan adl kitaplarnda da (3.C.,
s.147 ve 172) bu dogrultuda aklamalar yer alyor.
160) N.F.Ksakurek'in, baz Padiahlar hakkndaki grulerini, zetin zeti
olarak aktaryorum: "Abdulaziz: Abdulmecit'ten daha musrif... Devlet agacna a
yapmak yerine onu kkunden zehirlemek manasna, Osmanl borcunu 300 milyon
altna kard... Muhteem bir sirk at gibi seyislerinin emrine bagl bir
insan... Sahane bir yalandan ibaret olan bir donanma kurmutur.. Avrupa, bu
garip adam, 'Muhteem Suleyman'n torunu bu mu?' diye hayret ve istihzal
(alayl) bir nezaket ile seyreder..." (Vahiduddin, s.16,17,18,19,21,23)
"V.Murat: Deli... Bir numaral mason olarak Yahudilik ve kozmopolitlik kutugune
kaydedilmi ilk Osmanl Halife ve Padiah., ii gucu kk yaptrp yktrmak,
sonra tekrar yaptrp yine yktrmak..." (a.g.e., s.25) "Mehmet Reat: irade ve
dayatma kabiliyeti, pelteyi beton gsterecek kadar zayf... Melek kadar yumuak
fakat insan olduguna gre 'apal' sfatn giymeye mahkm bir Padiah..."
(a.g.e., s.38, 61) "Son Halife Abdulmecit: Kof bir azamet iinde kuklalarn en
sefili... Abdul-mecit'in seciyesini gsteren bu adi, zebunku ve ahmak
szler..." (a.g.e., s.209)
TC'nin hibir resmi tarihinde, bu Padiahlar ve son Halife hakknda, byle sert
ifadeler yoktur.
57
D N.Fazl Ksakurek:
"nunde [..] Izmit'e gturulup para para edilmi Ali Kemal misali vardr ve
onu bu hale getiren Nurettin Paa, ayn eyin Vahiduddin'e de yaplacagn ilan
etmitir. Bu vaziyette ne yapmal? Ya memlekette kalp bana gelecekleri
tevekkul ve teslimiyetle beklemek yahut sultanlk vasfn kaybetmi ve adi bir
fert duzeyine inmi insan sfatyla vatan dna gmek.
Fakat onun bir de Halifelik sfat var ki yuz milyonlarca Muslumana amil
bulunmakta ve bu bakmdan mahalli (yerel) kararlarn ustunde bir mahiyet arz
etmekte. O zamanlar Islam kitlelerinin buyuk ksm Ingiliz idaresinde olduguna
gre, Halife sfatyla alaka isteyebilecegi tek devlet Ingiltere'dir. Asla
Ingiliz emellerine alet olmamak artyla bu mevzuda onlar vazifeye davet etmek
hakkdr. Uzun nefs muhasebe ve murakabelerinden sonra kararn veriyor: Vatan
terk edecektir.
Iinden bir ses, 'Kal ve gerekirse l!' diyemiyor.
Hemen kymet lumuzu belirtmek iin kaydedelim ki Vahiduddin'in asil kalbinde,
bu kadar buyuk bir ecaat (kahramanlk) ve ulviyete (buyukluge) yer yoktur."
(Vahiduddin, s. 197)
- D Mediha Sultann oglu Sami Beyin ocuklarndan Rukneddin Bey, Vahi-dettin'in
ka sebeplerini yle aklam:
"Rukneddin Sami Bey, Padiahn memleketi kendi arzusu ile terk etmek
aresizliginde kaldgn, son derece vatansever ve hamiyetli bir kimse olmasna
ragmen, gerek fikirlerine itimat etmek gafletinde bulundugu Ferit Paann hatal
kkrtmalarnn, gerek gsterdigi butun iyi niyetlerine Anadolu'dan sert ve
menfi (olumsuz) karlk gelmi olmasnn, hatta Milli Mucadele'ye itirak iin
gnderdigi Sehzadelerin geri evrilmi bulunmas gibi sebeblerin onu, bu hazin
karara sevketmi oldugunu sylemitir." (Aktaran S.Ayverdi, Turk Tarihinde
Osmanl Asrlar, 3.C., s. 195)
[Ayrntlar uncu Blume brakarak, iki hususu imdiden aklamak dogru
olacak: ,
1. Vahidettin'in gsterdigi butun iyi niyetlere, Anadolu'dan sert ve olumsuz
karlk geldigi dogru degildir. Vahidettin iyi niyetini belirtecek herhangi bir
davranta bulunmamtr ki sert ve olumsuz bir karlk gelmi olsun! Tersine
Ankara, iki kere Vahidettin'e TBMM'ni tanmasn teklif etmi, Vahidettin
ikisini de reddetmitir. (Jeschke, Ingiliz Belgeleri, s. 161-162)
2. Anadolu'ya geen bir tek Sehzade var: mer Faruk. O da Vahidet-tin'den gizli
olarak Inebolu'ya gelir. Bu ehzadenin anlarn da uncu Blumde aktaracagm.
Yani Vahidettin'in MiHI Mucadele'ye katlmak iin Sehzadeler yolladg iddias
da gerege aykrdr.]
D K.Msroglu, Vahidettin'in kamasn iine sindirememi olacak ki baka
sebepler de ileri surerek hakllgn pekitirmeye alyor ama olay da dogal
yatagndan taryor:
58
"Acaba Sultan Vahideddin'in vatandan ayrlmasn gerektirecek lude hayatna
kar ciddi bir tehlike var myd? Dogrusunu isterseniz hem vard, hem de yoktu.
Syle ki ona fenalk yapmak isteyen kimseler, hakikaten vard, bu bakmdan
tehlike de vard. Fakat bunlar, byle bir emeli gerekletirebilirler miydi?
Ite buras ok uphelidir." (S. Mucahitler, s.94)
Az nce TBMM'nin verdigi karardan sz eden kendisi degil miydi? Artk herhangi
bir kiinin giriimi sz konusu olabilir mi? Vahidettin'in de TBMM'ne kar
direnebilecegi duunulemez. Ama K.Msroglu duunuyor. Bakn, Vahidettin nasl
direnebilirmi:
"Istanbul'da kalp Ankara hukumetine kar sz gelimi, Ingilizlerin destegi ile
fiili mucadeleye giriebilirdi. Onun ahs ve tahtndan baka bir ey
duunmedigini syleyip yazanlar, bunu olsun kabule mecbur degiller midir?"
(S.Mucahitler, s.94)
Yani Halife-Sultan, tahtnda kalmak iin igalci Ingiliz kuvvetleri ile vatan
kurtarm Turk ordusunu arptracak! Msroglu, ka yapaym derken, gz
karyor. Diyelim ki Vahidettin'in gzu bunu isteyecek kadar karard. Acaba
Ingilizler, Vahdettin iin muzaffer Turklerle Istanbul iinde dvumeyi gze
alrlar myd, alacak durumda mydlar?161 Alsalar, sonu ne olurdu acaba? Iyisi
mi, bu bo varsaymlar ve yersiz yorumlar bir yana brakp Msroglu'nun yeni
bir iddiasn dinleyelim:
"Fakat hadiseyi hem saraydaki, hem Ankara'deki adamlar (!) vastasyla bandan
beri ok mukemmel bir surette planlayan Ingiliz entelicans (gizli servisi),
Vahideddin'in tehlikeyi ciddi kabul etmesini gerektiren bir hava ihdas etmiti
(yaratmt).162 Her gun saraya yeni bir ihbar yaplyor ve Padiah'n bir
suikasde ugrayacag bildiriliyordu. Bu haberlerin asl kaynag Ingiliz
entelicans idi. Muhbirler ise Padiahn itimadn kazanm resmi ahslard.
Bir ksm sarayda, bir ksm Ankara'da bulunan (!) ve Ingiliz entelicans ile
irtibatta (baglantda) olan bu adamlar, suret-i haktan grunerek Padiah bu
harekete (kamaya) sevk iin ok mahirane (ustaca) bir rol oynadlar.163
Ingilizler o zaman Yahudilikle ok har neir olduklarndan, bu kimseler de
masonlardan seilmiti. Mesela vefatna kadar Sultan Vahideddin'in yann-
161) istanbuldaki ingiliz Yuksek Komiseri Rumbold'un Curzon'a telgraf (22
Eylul 1922): "General Harington pek kaygl. Bir yanardag uzerinde oturuyoruz,
istanbul'da 20 bin silahl Rum, bir o kadar da silahl Turk var. Kuvvetlerimiz
yetersiz. Kenti terk edebiliriz." (B.N. Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.
CXVI)
162) Msroglu bir baka kitabnda da diyor ki: "Sultan Vahideddin, hayatn
tehlikede grunce Istanbul'dan ayrlmay kararlatrm ve bu maksatla General
Harington'a muracaat etmiti. Bu, ingilizlerin arayp da bulamadg, daha dogru
bir ifadeyle, yllardan beri planladklar ikiyuzlu siyasetin istenen
sonucuydu." (Hilafet, s. 183) ingilizlerin Vahidettin'e kar ikiyuzlu bir
politika gudup gutmediklerini, uncu Blumde belgeleriyle grecegiz.
163) Hepsi Msroglu'nun yaktrmas. unku Vahidettin, neden ayrldgn
anlarnda (uncu Blum, paragraf 14'te) aklamaktadr.
59
dan ayrlmayan hususi doktoru Reat Paa bunlardan biri idi. Hem masondu, hem de
ingilizler hesabna sultan belli dogrultulara sevk etmeye memurdu. Mehur Kuva-
y inzibatiye Kumandan Suleyman Sefik Paa da onlardand." (S.Mucahitler,
s.94,95)
D K.Msroglu bir baka kitabnda, bu iddiasn daha da genileterek yle devam
ediyor:
"Reat Paa, Ankara ve M.Kemal'in casuslarndan biri idi. Mason olmasna ragmen
yine de asgari bir vicdan sahibiymi ki San Remo'da, Padiaha 'onu aldatp
ihanet ettigi' yolunda bir mektup yazp brakarak intihar etmitir.
Yaknlarndan bizzat dinledigimize gre,164 Reat Paann kendisinden af dileyen
bu mektubu, diger bir ok vesaikle (belgeyle) birlikte Sultan Vahideddin merhum
tarafndan zembille mineye atlp yaklmtr." (Hilafet, s.151, 276)
Yazar byle diyor ama hibir dedigini kantlamyor, bir ipucu bile vermiyor.
Ksacas aklna va gnlune gre bir senaryo yazyor. Alternatif tarih
yazclarnn, verdiklere szlere ve tarih metodu hakkndaki aklamalarna
ragmen, bylesi dayanaksz iddialarna, ilerde ok rastlayacagz.
Baknz, ayn yazar, Sarkl Mucahitler kitabnda, yine byle kesin bir ifade
ile ne diyor:
D "Istanbul'daki igal kuvvetleri ve zellikle Ingilizler ile Ankara'nn
mumessilligini yapan ahslar, Sultan Vahideddin merhuma kar oynanan bu oyunu
[Istanbul'dan uzaklatrma] birlikte planlamlard. Mesela Padiah adna
General Harington'la bu meseleyi gruen Miralay (Albay) Fahri (Engin) Bey,
butun konutuklarn akrabas ^Niyazi Bey vastasyla [Ankara'nn temsilcisi]
Refet Paaya saati saatine bildirmitir. [..] Miralay Fahri Bey guya Sultan
Vahidettin merhumun en yaknlarndand. O derece ki gurbete bile kendisiyle
birlikte km ve ondan lunceye kadar ayrlmamt." (s.276)
Dogrular:
(1) Fahri Engin o tarihte albay degil, yuzba; Vahidettin'in 'en yakn1
degil, sadece sarayda grevli deniz yaveri. stelik bu grevinden memnun da
degil, ayrlmak iin daha nce bavurdugunu aklyor.
(2) Yazarn iddia ettigi gibi Vahidettin'le gurbete de birlikte kmamtr;
dola-
164) "Prens (!) Sami Beyzade Fethi Sami Bey, Reat Paann intihardan nce yazp
braktg mektubun canl ahididir." (K.Msroglu, Lozan, 3.C., s.151) Nasl
inanacagz buna? Fethi Bey bunu kimseye aklamyor da yllarca sonra, acaba
neden yalnz K.Msroglu'nun kulagna fsldyor?
Ayrca Osmanl terifatnda 'prens'in karlg 'ehzade'dr. Sehzadelere de
'bey1 degil, 'efendi' dendigini biliyoruz. Sami Bey ehzade degil! yleyse neden
Prens? Hele Prens... Bey ne demek?
Bu konular en iyi Ylmaz ztuna bilir. Aklasa da hep birlikte dogruyu
grensek.
60
ysyla lunceye kadar Vahidettin'den ayrlmam oldugu da butunuyle gerege
aykr. Istanbul'da kalm, Cumhuriyet dneminde Donanma Komutan olmu,165
amirallige kadar yukselmitir.
(3) Harington'la yaptg konumalar Refet Paaya saati saatine intikal ettirmi
oldugu da yanl; unku Harington'la surekli degil, Harington'un daveti ve
Padiahn izniyle yalnz bir kere konuuyor. Yaznn tek dogru noktas ise u:
Fahri Engin bu tek konuma hakkndaki raporunu, gerekten akrabas Niyazi Bey
araclgyla Refet Paaya gndermitir.
Yani bu ayrnt dnda, Fahri Engin hakkndaki bilgilerin tumu gerege
aykr.166
Merakls iin Amiral Fahri Engin'in bu konuda yaptg geni aklamann
adresini veriyorum: Yakn Tarihimiz, 3.C., s.385 vd.
- Askerlik hayat ortada olan Amiral Fahri Engin hakknda bile, geregin bu
kadar uzagna duen yazarn, teki kantsz iddialar nasl ciddiye alnabilir?
Vahidettin'in, Ingilizlere sgnmasna ve Istanbul'dan ayrlmasna, Ingilizler
ile Ankara temsilcilerinin ortak oyunu sebep olmu degildir. unku ok ncesi
var.
Aagda okuyacaksnz.
* 3-5 5. Ayrl hazrlklar
Son Istanbul hukumeti, Vahidettin'in istememesine ragmen, 4 Kasmda istifa eder.
Halk galeyan halindedir,167 yerli ve yabanc basn Vahidettin aleyhinde
haberlerle doludur.168 6 Kasm 1922 gunu Ali Kemal'in milliyetilerce
tutuklandg haberi Istanbul'da bomba gibi patlar. Kurtulu Sava'na kar
olanlar dalga dalga, nedense baka bir elilige degil de, Ingiliz Eliligine
koup sgnmaya balarlar.169
165) Belleten, say 211, s.1171.
166) K.Msroglu, Jeschke'nin Kurtulu Sava Kronojisi'nin 2. cildine bakp
(s.11) bu ksa bilgiyi alm ama bu ksa bilginin dayandg asl kaynaga
bakmam. Bakm olsayd, dogruyu grenir, muhayyilesini zorlayp geregi alt
ust etmezdi. Oysa kendi bile diyor ki: "Baka vesikalar da grmenin geregini
kim kavrar, kim bu zahmete katlanacak derecede haktanrdr ?" (Hilafet, s.219)
Hem bu kadar hakl bir ikyette bulunup hem de zahmetten kamak olur mu?
Mustafa Muftuoglu, konuyu daha da saptryor: "Ankara hukumetince tayin
ettirilen (!) Padiah yaverlerinden gen bahriyeli, Refet Paaya 'Padiah
ingilizler yarn sabah karyorlar' diye aglayarak haber vermi, Refet Paa da'
Budala, ne uzuluyor, ne aglyorsun' vb..." demi-mi. (Yalan Syleyen Tarih
Utansn, 8.C., s.152) Dayanag olmayan uyduruk bir susleme.
167) Rza Tevfik, Biraz da Ben Konuaym, s.235.
168) Jeschke, a.g.e., s.245; B.N.Simir, Vahdettin'in Ka ve Sonu,
26.11.1973 (1. blum), Cumhuriyet gazetesi.
169) R H.Karay, Minelbab ilelmihrap, s. 217 vd.; Rza Tevfik, a.g.e., s.245 vd.
61
D R.Tevfik diyor ki:
"...Daha bir muddet Padiah, Istanbul'da kald ve arabasyla ehri dolamak
suretiyle teveccuh (ilgi, dostluk) kazanmak istedi. Fakat halk tamamiyle
kaytsz kald... Padiahlardan hibirisi bu derece sefalet ve hakarete
dutukten sonra, yine mevkiini muhafazaya almamt." (Biraz da Ben
Konuaym, s.191)
Vahidettin 6 Kasm 1922 gunu, bar grumelerine katlacaklar iin ve-daya
gelen ingiliz Yuksek Komiseri Rumbold ile Batercuman Ryan' kabul eder ve uzun
grumenin sonunda, 'Britanya makamlarnn, yakn bir tehlike vukuunda, ahsn
korumak iin her eyi yapacaklarna dair 1920'de yaptklar vaadi (szu)
hatrlatr. Kendisini [guvenli bir yere] gturup gturmeyeceklerini,
gtureceklerse Msr'a m, Kbrs'a m gtureceklerini sorar. Rumbold, Msr'a
gitmesinin imknsz oldugunu, geici olarak, 10-15 kiiyle her yere
gidebilecegini syler.'170
Gruluyor ki Ingilizler, Vahidettin'e nceden guvence vermilerdir.
unku Vahidettin ve Damat Ferit, hayatlarnn korunmas iin Ingilizlerden
defalarca guvence istemi ve almlardr. Bu konunun balca evreleri, tarih
srasyla yle:
a Erzurum Kongresi surerken Damat Ferit, 30.7.1919'da Ingiliz Yuksek Komiserligi
Siyasi Muaviri Tom B.Hohler'den, "Luzumu halinde Padiahla kendisinin
guvenliklerinin ingilizler tarafndan korunup korunmayacagm" sorar. Hohler, bu
hususta Londra'nn talimatna ihtiya oldugu, ancak talimat gelene kadar
gerekirse meselenin lehlerine mutalaa edilecegi (duunulecegi) cevabn
verir.171
D Yuksek Komiser Amiral Calthorpe bu grumeyi 31.7.1919'da Londra'ya duyurur,
"Her ikisinin de mutareke artlarna uyarak bunlar uygulamak ynunde ellerinden
geleni yaptklarn, dolaysyla kendilerine her turlu saygnn gsterilmesi,
onlara dokunulmamas ve guvenliklerinin korunmas iin tedbir alnmas
gerektigini" bildirir.172
D ingiliz Dileri Bakanlg 18.8.1919'da, "Padiah ve Damat Ferit'in kiisel
guvenlikleri konusunda gerekli nlemlerin alnmasn" onaylar.173
n Damat Ferit, Sivas Kongre'sinin sona ermesinden sonra ve istifa etmeden nce,
29.9.1919'da, bu defa yeni Yuksek Komiser Amiral de Ro-beck'ten, "Padiahla
kendisinin ve taraftarlarnn hayat ve zgurliik-
170) Jeschke, a.g.e., s.248-249; bu konumann genie bir zeti Jeschke'de
var. Vahidettin hl milliyetilerin bolevik ve aznlkta olduklar
kansndadr.
171) Taner Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.37;
B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, zeti s. XXXVIII, orijinali s. 66.
172) S. R. Sonyel, D Politika l, s.110.
173) a.g.e., s. 110.
62
lerinin guvenlik altna alnmasn" bir daha rica eder;174 Amiral de Ro-beck,
"Sultan'n, kendisinin ve adamlarnn selametini saglayacak her turlu tedbirin
alnacag" hakknda guvence verir.175
n Vahidettin 1920 yl banda da, bir Ingiliz araclgyla Yuksek Komiser
Calthorpe'a/'Ingilizlerin istedigi her bir kiinin tutuklanp cezalandrlmasn
saglamaya hazr oldugunu" bildirir. Ne var ki, "geni lude eyleme geerse, bir
ihtilali tahrik edip hibir yarar saglanamadan, tahttan indirilmesine ve belki
ldurulmesine yol amaktan korktugu iin muttefiklerin destegine guvenip
guvenemeyecegini grenmek ister.176
G 1.10.1920, Amiral de Robeck'in Lord Curzon'a yolladg yaznn zeti:
"Ferit Paann, milliyetilerin iktidara gelmeleri halinde kendisinin, Padiahn
ve yaknlarnn kiisel guvenliginden kayg duydugu... Yuksek Komiserlige,
Ingiltere'nin, Padiah ve Ferit'i koruyacag yolunda bir vaatte bulunabilmesi
iin yetki verilmesi..."177
n 4.10.1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a, ok gizli:
"Ingiliz Yuksek Komiserligince Damat Ferit Paaya u yolda bir mesaj
gnderilmesi duunulmektedir: 'Istifadan sonra memleketi terk etmek isterse
Ferit Paaya yardm edilecegi; memlekette kalrsa kendisinin ve Padiahn
korunmalarna allacag... Tahttan mutlaka ekilmek isterse Padiahn Turkiye
dna kmasna yardm edilecegi...' "17S
a 6.10. 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e:
"Tahttan ekilmesi halinde Padiahn yurt dna kmasna Ingiltere'nin yardm
edecegi fakat tahttan ekilmemesi iin srar edilmesi..." 179
a 10.12.1921, Yeni Yuksek Komiser Rumbold'dan Lord Curzon'a: "...Padiah guvence
altndadr..."180
a 7 Eylul 1922 (Turk birlikleri Izmir ve Bursa nunde), General Haring-ton'dan
Rumbold'a: "Padiahn korunmas iin alnacak nlemler konusuna dikkatinizi
ekerim. Sizce, Padiah iin hangi geminin ayrlmas uygun ir?"181
u 11 Eylul 1922, Rumbold'dan Harington'a: "Padiah Istanbul'dan
174) a.g.e., s.147; Jeschke, ingiliz Belgeleri, s.241; B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, zeti s.LX, orijinali s.121.
175) Jeschke, ingiliz Belgeleri, s.9 (Br.IV No.529) ingilizler bu szlerini
tutmular, yalnz Vahidet-tin' degil, birok kiiyi de yurtdna
karmlardr. Yerinde grecegiz.
176) Sna Akn, Istanbul Hukumetleri, s.145 vd.
177) B.N.Smir, ingiliz Belgelerinde, zeti XCII, orijinali s.337;
E.Ulubelen, Ingiliz Belgelerinde Turkiye, s. 268.
178) B.N.SImr, a.g.e., zeti s. XCIII, orijinali 338; E.Ulubelen, s.269.
179) a.g.e., 2.C., zeti s.XCIV, orijinali s.340; oysa Vahdettinciler surekli,
ingilizlerin Vahidettin'e destek vermediklerini ileri surup duruyorlar!
180) S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.217.
181) B.N.Smir, a.g.e., 4.C., zeti XCI, orijinali s.397.
63
ayrlmak isterse, sizinle ve buradaki Deniz Kuvvetleri Komutanmzla
gruecegim."182
Aralarndaki gizli yazmalardan da anlalyor ki Vahidettin'in kamas iin
Ingilizler, herhangi bir telkin ya da baskda bulunmu degiller.
Rumbold, 6 Kasm 1922 konumasndan sonra, Vahidettin'in guvenligini birlikte
saglamak amacyla, Fransz ve italyan Yuksek Komiserlerini bir toplantya
agrr (9 Kasm 1922) ve Harington'u da uyarr.
D Rumbold, son raporunda zetle diyor ki:
"Sultan bana, 6 Kasm'da, etrafnda guvenebilecegi yalnz iki kii bulundugunu,
birini sk sk haberleme arac olarak kullandg iin kimliginin anlaldgn,
burunun ise yuksek rutbeli biri oldugunu, bu yuzden daha az gze arpacak
birini bulacagn syledi." [Son haberleme iin Mzka-y Humayun ve Hademe-yi
Hassa Komutan ve kaynbiraderi Yarbay Zeki'yi kullanacaktr.]
Vahidettin bu ara M.Kemal ile baglant kurmak isteyecek ama bu istegini
sonulandrmayacaktr.183
Vahidettin'in yaverlerinden Fahri Engin'in verdigi bilgiye gre, Vahidet-tin'den
bir haber alamadg iin telalanan Harington, 13 Kasmda Vahidettin'in bilgisi
ve izniyle Ingilizce bildigi iin kendisini agrtr. u Olay Fahri Engin'den
dinleyelim:
"Harington beni yalnz olarak kabul etti ve bana syleyecegi teklifin ok mahrem
oldugunu ve bunu ancak Padiahn kendisine arz etmekligim icap ettigini
syleyerek yle dedi: Vaziyet Turkiye'de gittike fena bir ekM alyor. Padiah
isterse, kendisini Malaya gemimizle Malta'ya nakledebiliriz. Durum duzelince
memlekete dnerler.' [..] Padiah beni i mabeyn dairesindkka-bul etti.
Arkasnda robdambr vard, yuzu tral, uzgun. Teklifi dinledi. Sonunda hibir
ey sylemedi, sadece 'Gidebilirsiniz' dedi. [..] Benimle ikinci bir temas
olmad. Fakat Padiahn elerinden birinin erkek kardei olan Yarbay Zeki'nin,
bu iler hakknda Harington'la temasta oldugunu grendim."184 D Gerisini
Harington yle anlatyor:
"...Bir aramba gunu/15 Kasm] yemekte iken Sultann yaverinin geldigini
bildirdiler. Bu yaverin Mzka Komutan oldugunu grendim. Sultanla senelerce
beraber bulunmu olan doktoru dahil butun saray halknn aleyhe dndugunu ve
Sultann da Cuma selamlgna ktg zaman ldurulecegini zannettigi iin
hayatn kurtarmam iin bana haber yolladgn bildirdi. Tabia-tiyle Sultan
karmakla sulanmak istemedigim iin, bu talebin yaz ile yaplmasn istemek
zorunda kaldm."185
182) a.g.e., zeti s.KCII, orijinali s.397.
183) Jeschke, ingiliz Belgeleri, s.250; Kronolojisi II, s.11 (14 Kasm 1922).
184) Yakn Tarihimiz, 3.C., s.385 vd.
185) Harington'un anlarndan aktaran N.H.Ulug, Halifeligin Sonu, s.76;
ayrca, Jeschke, Kronoloji ll.s.11 (15 Kasm 1922).
64
D T.M.Gztepe, Vahidettin'in Harington'a yle bir mektupla bavurdugunu iddia
ediyor:
"Son olaylar uzerine hurriyet ve hayatm tehlikede grmekteyim. Osmanl
saltanat ve Islam hilafeti uzerindeki bil irs vel istihkak (babadan ve hakl
olarak) haiz bulundugum meru ve mukaddes haklarm tamamiyle muhafaza etmek
art ile hayatmn muhafazasn, en ok Musluman tebaya malik bir devlet olan
Ingiltere'der bekliyorum." (V.G.Cehenneminde, s. 16)
Gztepe, bir olaya tank degilse, uydurmaktan ekinmeyen sevimli bir yazar. Bu
mektup da onlardan biri. unku Vahidettin'in Harington'a yolladg yaznn asl
udur:
"Istanbul'da hayatm tehlikede grdugumden, Ingiltere devlet-i fehimesi-ne
iltica (sgnr) ve bir an evvel Istanbul'dan mahall-i ahara naklimi (baka bir
yere gturulmemi) talep ederim efendim. 16 Terin-i sani 1922."
imza:
"Muslumanlarn Halifesi Mehmet Vahideddin"t86
Dumana sgnan yani resmi esareti kabul eden bir Halifenin halifeligi devam
eder mi?187 Tabii ki etmez. Neyse, Vahidettin'in yazl talebini alr almaz
Harington hazrlga koyulur.
Padiah, 17 Kasm 1922 Cuma sabah, Yldz Saray'nn yan kapsndan
alnacaktr.188
186} Yaznn Turke ve Ingilizce orijinallerinin fotokopisi Tevfik
Bykloglu'nun Ataturk Anadolu'da adndaki, 1958 ylnda yaymlanm olan
kitabnn 49. ve Harington'un anlarnn, 125. sayfasnda bulunuyor. (Ayrca,
B.N.Simir, Vahdettin'in Ka ve Sonu, 27 Kasm 1973, Cumhuriyet gazetesi, FO,
371/7962) Vahidettin hakknda bir kitap yazan aratrmac-yazar Ylmaz e-
tiner'in, asl mektubu degil de T.M.Gztepe'nin uyduruk mektubunu yaymlamasn
nasl yo-rumlamal? (Son Padiah Vahdettin, s.262)
Tevfik Paann oglu ve Vahidettin'in yaverlerinden Ali Nuri Okday, 85
yandayken, N.F.Ksakurek'e u bilgiyi veriyor: "Vahidettin Padiah sfat ile
kamad. Belki bir fert (birey) olarak kp gitti, Ankara'da 101 pare top
atlarak padiahlk kaldrlm, Vahiduddin de tahttan indirilmiti. O da
uzerinden syrdklar butun sfatlarn iinden, kendisine kalan fert hakkyla
kp gitti." (Vahiduddin, s.200) Oysa Vahidettin Halifeligi brakmam ve
sgnma yazsn da o sfatla imzalamtr. Ali Nuri Okday'n yallktan
kaynaklanan bu tur yanl bilgileri ile uncu Blumde yeniden karlaacagz.
187) Msroglu diyor ki: "[Bunlar] Sultan Vahidettin'in, ingilizler elinde
adeta esirden farksz bulundugunu gstermektedir. yle ya, bankadaki hesabndan
kendisi para ekememekte, ailesini diledigi yere nakledememektedir." (Hilafet,
s.220)
188) Vahidettin'in ingilizlere sgndgnn anlalmas uzerine, yeni bir
Halife seilmesi iin nce Abdulmecit Efendiyle temas edilir. Abdulmecit Efendi
kabul ettigini bir yazyla istanbul'daki Ankara temsilcilerine bildirir.
K.Msroglu bu olayn devam hakknda, ksaca ylfe yazyor: "Ertesi gunu yani
18 Kasm 1922'de Rauf Orbay, Abdulmecit Efendinin mektubunu, Icra Vekilleri
Heyetinin toplantsnda okumutu." (Hilafet, s.281) Sonra, buyuk hayretle unu
ekliyor: "Uak mevcut olmayan bir devirde, u surate baknz!"
Biri, bu suratin sebebini zememi olan Msroglu'na, o tarihte telgraf diye
bir haberleme aletinin oktan icat edilmi ve kullanlmakta oldugunu hatrlatsa
da, hazreti rahatlatsa.
65
* 3-6 6. Vahidettin'in ayrl ve sonras
Saraydan oglu Ertugrul ve Bamabeyinci mer Yaver Paa, zel doktoru Reat Paa,
Hademe-yi Hassa ve Mzka-y Humayun Kumandan yarbay (kimine gre albay; San
Remo'dayken yaver diye anlacak) Zeki, Seccadeciba Ibrahim, Esvabcba Kuuk
Ibrahim, Tutuncuba Sukru, Berberba Mahmut Beyler, 2.Musahip Mazhar Aga,
3.Musahip Hayrettin Agayla birlikte ayrlr (10 kii).
T.M.Gztepe'ye gre, 'General Harington, muhafzlaryla birlikte Yldz
Sarayna, Vahidettin'in ayagna kadar gelmi, ayn otomobile binmiler', (s. 17)
Oysa General Harington anlarnda, bu ie ayrdg grevlilerin, Vahidet-tin'i,
oglunu ve maiyetini iki ambulans ile deniz kysna getirdiklerini, kendisinin
kyda bekledigini anlatyor ve diyor ki: "Saatlerce surmu gibi grunen bir
beklemeden sonra Sultan tayan ambulansn yolda lastigi patlam oldugunu
grendim, bunun bir zarar olmad, vaktinde geldiler ve ben de kendisini
motoruma alarak Malaya gemisine teslim ettim."189
Yine Gztepe'ye gre, Vahidettin, Ingiliz zrhlsnn guvertesine ayagn
basarken gurlemeye balayan selam toplar (!) arasnda, geminin k tarafna
dnmu ve orada dalgalanan Ingiliz bayragn selamlam.1 (a.g.e., s. 17)
Ksakurek ise, Vahidettin'in Ingiliz bayragn selamlamasn atlayarak sahneyi
yle susluyor:
"Ingiliz zrhlsna geerken top sesleriyle selamlanan, forsu direge ekilen ve
muzaffer bir Hakan muamelesi gren Vahiduddin..." (Vahiduddin, s.207)
Harington ise anlarnda, selam toplar ne gezer, gizliligi saglamak iin birok
sk nlem aldgn anlatyor ve diyor ki: "Vahidettin'i kardgmz drt saat
muddetle [Yldz camisindeki Cuma namazna kadar] kimse bilmedi."190 (N.H.Ulug,
Halifeligin Sonu, s.81)191
Siz kime guvenirsiniz, olayn dogasna da ters duen bu dayanaksz iddialara m,
yoksa olayn tang ve duzenleyicisi olan General Harington'a ve o gun tutulmu
resmi tutanaklara m?
189) Harington'un anlarndan aktaran N.H.Ulug, a.g.e., s.80; Vahidettin'i
Yldz'dan almakla grevlendirilenlerden biri olan ingiliz Yuksek Komiserligi
tercuman Mattevvs, olay ayrntl olarak kaydetmitir, B.N.SImir,
Vahdettin'in Ka ve Sonu, 27 Kasm 1973, Cumhuriyet gazetesi.
190) Abdurrahman Dilipak ise yle yazyor: "Vahdettin'in gidii gizli
degildi." (C. G. Yol, s.319) Alternatif tarihiligin ilkeleri yava yava
beliriyor: Uysa da uymasa da, her geregin aksini iddia etmek!
191) Vahidettin de, Malta'ya gittiginin gizli tutulmasn, basn aklamasnn
ancak gleden sonra yaplmasn ister. Malaya gemisi saat dokuz sularnda
Istanbul'dan ayrlacaktr. (B.N.SImir, ayn yerde)
66
- Ingilizlere sgndg ve Istanbul'dan ayrldg anlalnca, Seriye Vekili
Vehbi Efendinin fetvas ve Meclis'in karar ile Vahidettin Halifelikten alnr
ve Meclis, Abdulmecit Efendiyi Halife seer. (Z.C., 24.C., s.564 vd.)
- Vahidettin bir sure Malta'da kalacaktr. Gztepe'nin anlarnda, Hicaz Kral
Huseyin'in bu srada Vahidettin'e yolladg telgrafn metni de var. Gztepe'ye
gre Kral Huseyin, Vahidettin'e yle hitap ediyormu: "Yeryuzunun Halifesi ve
umum Islamlarn Imam, Emirulmuminin Efendimiz Hazretleri!"192
Bu mektubu, Ksakurek (s.210) ve Msroglu (Osmanogullar'nn Dram, s. 186) ile
aratrmac-yazar Ylmaz etiner de (s.284) Gztepe'den aktararak veriyorlar.
N.F.Ksakurek'in kitabnda mektubun metnini gren Turkolog J.L.Bac-que-Grammont
ile H.Mammeri'nin, "VI. Mehmet'in Surgundeki Hac Yolculugu ve Birka Bildirisi"
adl aratrmalarnn 14.no.lu dipnotunda u gru ileri surulmektedir:
"Osmanllarla ilikilerini koparmasndan sonra, Kral Huseyin'in tutumuna dair
bildiklerimiz, kendisinin VI.Mehmet'i Halife olarak tandgn ifade edecek
ekilde ona hitap etmi olmas ihtimalini ok uzak klmaktadr. Bu nedenle
Ksaku-rek'in [gerekte Gztepe'nin] metni, ok buyuk bir olaslkla
uydurmadr." (Tarih ve Toplum dergisi, s.60, 16. Say/ Nisan 1985)193
Gztepe'nin, Vahidettin'in Harington'a yazdgn iddia ettigi uydurma mektubu
daha nce grmutuk; ayn tutumu surdurdugu anlalyor. Zaten bu son mektubu,
herhangi bir kaynak da dogrulamyor.
- Grammont ve Mammeri, Fransa'nn Kahire Buyukeliligi ve Cidde
Bakonsoloslugu raporlarndan yararlanarak, Vahidettin'in Malta'dan
Cidde'ye kadarki yolculugunun ayrntlarn veriyorlar. Aagdaki duzeltmeler
iin bu aratrmay, ayrca B.N.Simir'in Cumhuriyet gazetesinde
yaymlanan Vahdettin'in Ka ve Sonu1 adl dizi yazsnda geen ingiliz
belgelerini esas aldm.
o Gztepe, Vahidettin'in Malta'dan Suvey'e 'Barham zrhls' ile geldigini
yazyor (s.66, 68, 69, 73).
Oysa Fransa'nn Kahire Eliligi raporuna gre, Port Sait'e 'Ajax zrhls1 ile
gelmitir. (Tarih ve Toplum, s.54/ 16. say) Bu konudaki Ingiliz belgeleri daha
da ayrntl: Kral Huseyin 'Vahidettin'in Cidde'ye kadar bir Ingiliz sava
gemisi ile yol-
192) V.G.Cehenneminde, s.39.
193) Zaten 1919'dan beri Hicaz'n birok kesimlerinde hutbede, Vahidettin'in
degil, Kral Huseyin'in ad zikredilmektedir ki bu olgu da mektubun uydurma
oldugunu kantlyor. (Bilal N.SImir, Halifesiz Elli Yl, dizi yaznn 1.blumu,
24 Mart 1974, Cumhuriyet) Nitekim 7 Mart 1924 gunu Huseyin, Halifeligini resmen
ilan edecektir. (C.Kutay, Turkiye istiklal ve Hurriyet Mucadeleleri Tarihi,
20.C., s.11256) Ama Islam alemi genel olarak, ne Vahidettin'in halifeliginin
surdugunu kabul etmi, ne Abdulmecit'in halifeligini ciddiye alm, ne de
Huseyin'in kendini Halife ilan etmesine nem vermitir. unku artlar butunuyle
degimi, ummet dnemi sona ermi, Yakn Doguda da milli devletler dnemi
balamtr.
67
lanmasn' ister ve 'bunun, Ingiltere'nin prestijine daha uygun olacagn' ileri
surer ama Ingiltere reddeder. Ajax, Vahidettin'i 9 Ocak'ta Port Sait'e brakr.
Bir gece orada bekletilir, ertesi gunu Clematis adl ikinci snf bir yolcu
gemisine bindirilir. Clematis de ancak Suvey'e kadar gturecek, Vahidettin bir
gece de burada kalacaktr. (B.N.Simir, Vahdettin'in Ka ve Sonu, 28 Kasm
1973, Cumhuriyet)
- Gztepe'ye gre Vahidettin Suvey'ten Cidde'ye de yle gelmimi: "Bir Iran
kumpanyasna ait bulunan ve o tarihlerde Iran bayrag ile seyrusefer eden
biricik Acem vapuru bulunan 'Zemzem' isimli bir yolcu vapuru, Hicaz hukumeti
tarafndan kiralanarak Sultan Vahidettin'in Hicaz seyahatine tahsis edilmiti...
Vapur pruva diregine, ortasnda beyaz suali bir gune bulunan al zeminli
Hanedan- l-i Osman forsunu ekerek Kzldeniz'e almt."(s.74)
Karlamada bulunan Cidde Bakonsolosunun raporuna gre, Vahidettin Cidde'ye, 15
Ocak 1923 sabah, Msr'n Hidiv Deniz Sirketine ait, 'Mansura' adl mutevazi
bir gemi ile gelir. Vapurun direginde hanedan forsu degil, Turk bandras
vardr; ustelik gemi Vahidettin'e ve yanndakilere de tahsis edilmi degildir,
unku 'patates torbalar ve domates sepetleri ile yukludur'. Fransz
Bakonsolos, Vahidettin'in byle bir gemi ile gelmesinin, ehirde olumsuz bir
hava yarattgn yazyor. (Tarih ve Toplum, s.54/16. say)
General Allenby, Kzldeniz'de sefer yapan bu uuncu snf yolcu gemisinin uygun
olmadgn Londra'ya bildirmitir ama Londra uzerinde bile durmaz. (B.N.Simir,
ayn yer)
- Gztepe'ye gre Vahidettin Cidde'de yle karlanm:
"[Sultan Vahiddedin] gemiden rmorkre atlar atlamaz, denizin yuzunu dolduran
irili ufakl yuzlerce yelkenliden bir glktr kopmutu. Denizin yuzu bir Lale
devrinden nian verirken, Cidde topraklar da eitli karlama enlik-leriyle
nlyordu." (s.77)194
Fransz Bakonsolos ise gunluk raporunda, 'Kral Huseyin ve Veliaht Ali'nin,
ehre kadar Vahideddin'e refakat ederek, halkn genel ilgisizligi arasnda1
ikametine tahsis edilen yere gturup yerletirdiklerini' bildiriyor ve unlar
ekliyor: "Bu gibi merasimlerde det oldugu uzere Peygamberin sancagnn
karlamada almamas dikkati ekmiti. Bana kalrsa Hicaz Kralnn bu
hareketi, Vahideddin'i Halife sfatyla karlamadgn ifade eden kararnn
sonucudur." (Tarih ve Toplum, s.54/16. say)
Karlamay, Connflovver adl bir Ingiliz gemisinin kaptan da izlemitir.
Izlenimlerini Ingiliz Deniz Bakanlgna yle bildirir [zet]: "Cidde halk bu
karlamaya... siyasi veya dini bakmdan tamamen kaytsz kalmtr."
(B.N.Simir, ayn yer)
Bir yanda, bu yolculukta bulunmayan ve olay 45 yl sonra anlatan.
194) R.Cevat Ulunay, bulunmadg karlama sahnesini, daha da suslu anlatyor.
(14 Kasm 1969, Tercuman)
68
T.M.Gztepe ve R.C.Ulunay, te yanda, bu olaylar izleyen ve ayn gun belgeleyip
tarihe teslim eden grgu tanklar! Bizimkilerin, ne kadar ayrntl yalan
sylediklerine dikkatinizi ekerim.
- Vahidettin Mart 1923'te Ingilizlere, 'Saglk durumunun Hicaz'da kalmaya
musait olmadgn' yazarak, 'Eger buyuk Ingiliz Devleti bir saknca grmezse
Hayfa veya civarna yerlemek istedigini' bildirir.195 (K.M-sroglu, Lozan,
3.C., s.164)
Olayn devamn Ingiliz belgelerinden izleyelim:
Ingiltere hukumeti, Taif'te oturmasnn uygun olacagn bildirir. Smurgeler
Bakanlg ile Dileri Bakanlg 28 Nisan'da u ortak karar aklarlar: "Eski
Sultan'n Ingiliz topraklarnda kalmas arzu edilmemektedir."
Kullandklar surece pek saygl davrandklar Vahidettin, artk Ingilizler iin
nemini yitirmitir.
Bunun uzerine General Allenby, Iskenderiye'ye gelen Vahidettin'i, apar topar
Isvire'ye yollatr.196 Ama Ingilizler, Lozan'da bar grumeleri yapldg
srada, Vahidettin'in Isvire'de oturmasn da sakncal bulacaklardr.197
Emperyalist ahlak bu: Kullan, at!
Vahidettin 20 Mays 1923'te Cenova'ya kar.
- Simdi de T.M.Gztepe'den, Vahidettin'in Cenova'da nasl karlandgn
dinleyelim. Belki bu sefer dogruyu yazyordun
"Cenova limannda Italyan topragna ayagn basan sabk Padiah, bu limanda
enitesi ve eski Sadrazam Damat Ferit, Mediha Sultann oglu Prens Sami ve onun
oglu Bahattin Beyler, Kuva-y Inzibatiye Kurmay Bakan Miralay Yanyal Tahir
Bey ve italyan Kral Viktor Emmanuel ile o zamanki Italyan Bavekili Mussolini
tarafndan karlanm ve dogruca, hususi bir trenle San Remo'ya hareket
etmiti." (V.G.Cehenneminde, s.99-100)
Bu atafatl ve resmi karlan, Vahidettinci yazarlarn ogunun kitabnda yer
alyor. Almaz m? Eski bir hukumdarn, Italyan Kral ile Babakan tarafndan
karlanmas nemli bir olay.
195) Dogrusu: Vahidettin, "Hayfa, Kbrs veya isvire'ye yerlemek istedigini"
bildirmitir. Vahidettin'in ingilizlere ne kadar teslim olduguna ilginizi
ekerim.
Dr.Rza Nur anlarnda yle yazyor: "Vahidettin ingiliz harp gemisiyle kat,
Malta'ya, oradan Hicaz'a gitmi, Serif Huseyin biraz sonra Vahidettin'i kovmu."
(Hayat ve Hatratm, s.980)
Serif Huseyin'le Vahidettin arasnda bir anlamazlk ktg, Vahidettin'in
beklenenden nce Hicaz' terk etmesinden anlalyor ama Huseyin'in Vahdettin'!
kovdugu dogru degildir, hibir kaynakta bu iddiay dogrulayan bir kayt
bulunmuyor.
196) J.L.Grammont-Mammeri, Fransa'nn Cidde Bakonsolosunun raporlarna
dayanarak, Vahidettin'in "Hacdan birka hafta nce, yani Hac grevini yerine
getirmeden, 2 Mays 1923'te bir ticaret gemisiyle Cidde'den ayrldgn"
belirtiyorlar. (Tarih ve Toplum, s.58, dipnotlar: 42. ve 50/16.say)
197) B.N.Simir, ayn tefrika, 4. ve son blum, 29 Kasm 1973, Cumhuriyet
gazetesi; belgelerin kunyeleri var.
69
Fakat gerek byle degil.
Nereden mi biliyorum?
Vahidettin'in, 1923 ylnda, Istanbul'da bulunan kz Sabiha Sultana yazdg,
ustelik Kadir Msroglu'nun yaymladg mektuptan. Vahidettin mektubunda diyor
ki:
"Cenova'ya muvasalatmzda (geldigimizde) gayr-i resmi (resmi olmayan) hukumet-i
mahalliyeden (yerel hukumetten yani Cenova belediyesinden) pek ciddi hurmet
grdum. Bir hafta ikametim (kalmam) esnasnda her guna (her turlu) teslihata
mazhar oldum (kolaylg gsterdiler). Akbet (sonunda) San Remo'ya geldim."
(Osmanogullar'nn Dram, s.197)198
Ne Kral sz konusu, ne Babakan, ne teki karlayclar, ne de zel bir trenle
dogruca San Remo'ya hareketi
Vahidettinciler, Vahidettin'in mektubunu biraz dikkatle okusalard, Gztepe'nin
palavrasna kaplmazlard. Ama yazan Vahidettin de olsa, "kim okur, kim dinler,
varak- mihr-i vefay?"199
- Bylece, Vahidettincilerin, gerekleri nasl degitirdiklerini, ayrntl
sahneler bile uydurduklarn, az ok grenmi bulunuyoruz. Daha da ayrntl
masallarn ilerde grecegiz!
* 3-7 7. Vahidettin'in ayrln nasl degerlendiriyorlar?
n I.Hami Danimend:
"Herhalde makamna ve atalarnn yigitligine layk olan hareket, kamak degil,
her vaziyette lumu gze almak ve hatta lmekti. Fakat bir rivayete gre
Vahiduddin o kadar metin degildir. Dahiliye Nazr A.Reit Beyin anlarnda,
onun bu zayf taraf yle izah edilir: 'Memleketlerin mukadderatna hakim
olanlar bakalarndan ayran azim ve sebat ve hayat hie sayma gibi
meziyetlerden nasibi az, belki kibrini bile feda edecek kadar kendini duunur
idi.' " (Osm. T. Kronolojisi, 4.C., s.444)
D Nihal Atsz: ,
"Vahdeddin'in ikinci yanl [Atsz'a gre birinci yanl, D.Ferit'i sadrazam
yapmas] ingilizlere sgnmasdr. Hayatn tehlikede grdugu iin byle yaptg
muhakkaktr. Hayat tehlikede olan insanlarn her areye bavurmas da
normaldir. Fakat Osmanogullar gibi yuzlerce yldan beri lumle kayna-
198) Fransa Bakonsolosu, 1 Haziran 1923 gunlu raporunda, "Sabk Sultann,
beklenenden 15 gun nce, genel ilgisizlik iinde, San Remo'ya gelip
yerletigini" bildirmektedir. (Tarih ve Toplum, s.61, dipnot: 51/16. say)
199) A.Dilipak ise, yle yazyor: "Vahdeddin, Malta uzerinden Roma'ya gitti."
(C.G.Yol, s. 117) Hicaz' atladg gibi, Vahidettin'i de, hi grmedigi Roma'ya
yolluyor.
70
m ve onu bir sevgili gibi bagrna basmaya alm bir hanedann temsilcisi
olarak Sultan Vahdeddin'in lumden korkmas, kendine yakmamtr." (Turk
lkusu, s.86)200
o Samiha Ay verdi:
"[Saltanatn kaldrlmas karar uzerine] Altnc Sultan Mehmet, bilhassa siyasi
basiretten mahrum Sadrazam Ferit Paann basks ve teviki de eklenince, bu
siyasi oldu bittiyi, ne kavrayabilmi, ne hazmedebilmiti. Aksine, alt yuz
yllk Osmanl tahtnn tasfiyesi karar ile irkilip kuserek, almakta olan
yeni devre ve bu devrin kendisini hie saymasna kusup fikir selametini kaybeder
hale gelmi bulundugu da bir hakikattir. [..] Sultan Vahideddin, aleyhinde
birlemi olan butun artlara ragmen, icap ettigi takdirde, tahtnn yan
banda lmeyi bilmeli, fakat her eye ragmen bir Ingiliz harp gemisiyle
memleketi terk etmeyi kabul etmemeli idi." (Turk Tarihinde Osmanl Asrlar,
3.C., s. 194)
D Vahidettin'in son baktibi Rfat Bey:
"Hanedan arasnda byle iki firar (ka) olay vardr. Biri Sultan Cem, digeri
Sultan Mustafa'dr. Fakat bunlar henuz ehzade iken firar ettiler ve sonlan ne
kadar ac oldu. Hukumdar olmu olanlar kamamtr. Bir Hukumdar, zellikle
Halife bu kuuklugu nasl yapar, hayret!" (Aktaran, N.H.Ulug, s.79)
a Sehzade Abdurrahim Efendi:
"Bu hadise hepimizi muteessir etmitir. Gazetelerden grendigimizde hayretler
iinde kaldk." (19 Kasm 1922,Tanin'den aktaran, KS Gunlugu, 4.C., s.842)
D Vahidettin'in yaveri Ali Nuri Okday:
"... Kendi rzas ile ecnebi himayesine giren bir Halifenin, bu deni (alaka)
hareketiyle Muslumanlarn gzunde, Halifeligi duer." (Bir mektubundan aktaran,
oglu Sefik Okday, Son Sadrazam ve Ogullar, dizi yaz, S.blum, 29.12.1988,
Milliyet)
D Sehzade Mahmut Sevket Efendi:
"Padiah Mehmet Vahdettin, istanbul'dan bir Ingiliz harp gemisi ile uzaklamakla
hata etmitir. Bunu kabul ederim. Esasen o bu karar kendi bana alm,
hanedana mensup tek bir Sehzade bile kendisini takip etmi degildir. O bunu niye
yapt? Sadece ahs iin duydugu kaygdan." (Rportaj yapan Murat Sertoglu, 6
Temmuz 1967, Tercuman gazetesi)201
200) K.Msroglu ise diyor ki: "Hi kimsenin, 'niin lmeyip de katgn'
ileri surerek onu vatan ihaneti ile sulandrmas, akl ve mantk ii degildir."
(Lozan, 3.C., s.148)
Bu da bir grutur. Insana fazla ters de gelmiyor. Ama katklar iin Enver,
Talat ve Cemal Paalar neden aaglyor? Arada ne fark var?
201) N.F.Ksakurek, Abdulhamit'in sadrazamlarndan Sait Paa iin diyor ki:
"...sknca, bir yabanc elilige sgnacak kadar bedbaht ve seciyesiz
adam..." (Vahiduddin, s.44)
71
D Hasan Huseyin Ceylan:
"Bize gre, Halife-Sultan Vahdettin'in hayatndakubu tek hata, yaplma-' mas
gereken ve hele hele vatanseverlikte bir zirve olan Vahdettin'in, hi yapmamas
gereken bir eylemdi." (Buyuk Oyun, 2.C., s.27)202
D Son olarak da, dilini sadeletirerek Vahidettin'i dinleyelim:
"Bu ayrlgm, zellikle dunya savandan sonra, kendi yaptklarnn hesabn
vermek durumunda bulunanlara kar, yaptklarmn hesabn vermekten korkmak
kabilinden olmayp, belki hibir kanuna uymayan insanlar elinde, savunma ve sz
hakkndan yasakl bir halde, hayatm gz gre gre tehlikeye teslim etmek gibi
Allah buyrugunun ve sagduyunun kabul etmeyecegi bir eyden kanmak ve hem de
'El-firaru mimma layutak min sunen-il murselin (takat getirilemeyecek
guluklerden kamak peygamberlerin sunnetlerinden-dir)' szunu dikkate alarak,
vekili oldugum anl Peygamberin Mekke'den Medine'ye gmesi rnegine uymaktan
ibarettir." (Vahidettin'in 1923'te Mekke'de yaymladg beyanname, K.Msroglu,
Hilafet, s.196)203
202) Hindistan Muslumanlarnn gruunu yanslan bir gazeteden:
"Halife-yi mazul Vahideddin, harekat- ahsiye ve siyasiyesiyle, sonuna kadar
Britanya hukumeti ve dumanlarla terik-i mesai ederek, Islam ve Anadolu'yu
temsil eden BMM hukumetini ezmek ve mucehedatm akim brakmak ve binnetice alem-
i Islam baltalamak gayesini takip etmitir. En son ihaneti, Britanya hukmetine
ilticasdr ki bununla, yuzundeki perdeyi kaldrm ve alem-i Islamn baz
kelerince mehul kalan huviyet ve amal-i gayr-i meruasm, uluorta meydana
koymu olmasdr... Ingiltere hukumeti, bu ahs- menfuru, Hindistan veya diger
di-yar- islamiyeden birisine ikame eylemekle bir ey kazanamayacaktr. unku
alem-i islam, ar-; tk intibaha gelmi (uyanm) ve her hangi kisve ile olursa
olsun, aldatlmaya raz olmadgn,! efali ile ilam ve ilan eylemtir." (Aktaran
Mim Kemal ke, Guney Asya Muslumanlarnn istik-J lal Davas, s.121)
203) M.Mufit Kansu, son Osmanl Meclisi'ne milletvekili seilmitir. Subat
1920'de Meclis'e katlr. I Sivas Kongresi Heyet-i Temsiliyesi uyelerinden
oldugu iin Vahidettin'in kendisini grmek iste-l digini haber verirler. M.Mufit
Kansu anlarnda, Vahidettin'le konumasn yle anlatyor! [zet]:
"ilk sze balayarak, 'Heyet-i Temsiliye benim saltanat tacmn prlantalardr.
Allah siz-] den raz olsun, vatan ve milleti, saltanat ve hilafeti kurtardnz.
M.Kemal Paa hazretleri inal- j lah afiyettedirler, istanbul'u terif
etmeyecekler mi? Kendisiyle bulumaya hasretim.' dediler, j Sardm. Syle
byle bir cevap ile karlk verdim... Nihayet, 'Beyefendi, dumandan memle-I
ketimizi kurtarmak iin ne gibi are duunuyorsunuz?' dedi. O zaman Bursa henuz
Yunanllar tarafndan igal edilmemiti. Ben de, 'Efendimizin Anadolu'ya hatta
Bursa'ya kadar terifleriyle j (gelmeleriyle) mesele hallolunur.' dedim. Buna
cevaben, 'Ne suretle?' dedi. 'unku halk Padiahlarn balarnda grurse bir
genel ayaklanma olur ki duman buna kar durama.?' dedim, j Fakat bu szum
Vahidettin'i fkelendirdi, sert bir tavrla ayaga kalkt:' Beyefendi, buyuk
atalarmn bakentinden bana firar m (kamay m) teKlif ediyorsunuz? ' demesi
uzerine, 'Hayr, i milletin ve vatann bu skk ve zor zamannda, buyuk
atalarnz gibi milletin bana gemeni-' zi teklif ediyorum.' dedim.
Ben de bunu galiba biraz sert sylemi olacagm ki Vahdettin cevap vermeyerek
ban i saga dogru evirdi ve denize bakmaya balad, ben de kap hizasnda
duran Yaver Paaya ] baktm; bir iaretle grumenin sona erdigini, odadan
kmak lazm geldigini anlatt. Bir te- ' menna ederek (selam vererek) kap
dar ktm " (Ataturk'le Beraber, 2.C., s.539 vd.)
Anadolu'ya gemesi nerilince, bunu, ulu atalarnn bakentinden kamak olarak
niteleyen Vahidettin, hayat sz konusu olunca, gizlice istanbul'dan
ayrlacaktr.
72
Baz dostlarnn sulamalarn da, Vahidettin'in savunmasn da
okudunuz.
Kamakta ve Ingilizlere sgnmakta hakl myd, degil miydi? Karar siz verin.
* 3-8 8. San Remo gunleri
a T.M.Gztepe, San^Remo'yu yle anlatyor:
"San Remo, son zamanlarn tam bir istirahat ve sessizlik iinde geirmek
isteyen servet sahipleri ve cannn kymetini bilir zevk ve keyif ehilleri iin
kurulmu bir dunya cenneti gibidir." (V.G.Cehenneminde, s.111)
nce olduka kuuke bir villa kiralanr. 1924 Martnda ise, istanbul'da
braktg eleri ve elerinin yardmclar gelecegi iin Manolya (Magnoli)
Villas adn tayan bir buyuk kk tutulur.204 D Yeni kku, Gztepe'den
dinleyelim:
"...Nefis bir, saray yavrusu olan villa, 40 odas, 15 dnumden geni bir
portakal, limon korusu ve bahesi bulunan, beyaz renkli mukellef bir kasrd.
[..] Istanbul'dan gelen harem erkn arasnda baharemi Nazikeda, ikinci haremi
Meveddet Kadnefendiler ile son haremi Nevzat ve hemiresi Nesrin Hanmlar ve
Sultan Vahdeddin'in 2. Hazinedar ile birka sarayl bulunuyordu. [..] Derhal
kadmefendileriyle, hazinedar ustalaryla mukellef bir harem hayat vucuda
gelmi, musahipler, yaverler ve esvapbadan ibriktarbana kadar butun beyler
kadrosu kuruluvermi ve mehur Mabeyn-i Humayun tam tertip canlanmt. [..]
Osmanl mparatorlugu'nun butun terifat ve merasim usulleri olanca titizligi
ile korunuyordu [..] Sultan Vahdeddin'in hususi hizmetine ayrca Natalina
(Natalia) isimli, ufak tefek ve sarn bir Italyan kz tayin edilmiti, [..j
Bu kasrn tam karsnda kuuk ve zarif bir kasr (kuuk kk) daha vard;
Sultan Vahidettin saraynn bir nevi mabeyn dairesi haline getirilmiti. [..]
Yaver Zeki bu kuuk kasrda kalyordu. Buras, dominyonlarda vazife alan zengin
ve hakim-i mutlak Ingiliz mustemlekecilerine (smurgecilerine) parmak srtacak
bir,refah ve konfor bollugu iinde yuzuyordu. [..] Kasrn butun kaplarnda k
Italyan polislerinden ifter ifter selam ve ihtiram (sayg) memurlar nbet
bekliyor...205 Kuuk kasrda da ifter ifter Italyan kzlar pervane gibi
dolaarak hizmet ediyorlard." (V.G. Cehenneminde, s. 100, 101, 112, 140, 147)
204) Yllg 600 ingiliz lirasna. (A.Sukru Esmer, Vahidettin'le Sen Remo'da
Bir Karlama, Yakn Tarihimiz, 4.C., s.215-217)
205) Ankara'nn Roma Temsilcisi Ceialettin Arif Beyin 30 Mays 1923 gunlu
raporu: "italyan hukumeti kendisini polis nezareti (gzetimi) altnda
bulunduruyor." (B.N.Simir, Bizim Diplomatlar, s.204)
73
n "Sultan Vahideddin... adamlarna Padiahlg esnasnda aldklar maalar,
gurbette de fazlasyla ve duzenli olarak veriyordu... Bu bol maal kap
yoldalarna gun dogmutu. Hepsi de Istanbul'daki ikbal gunlerinde aldklar
maalardan yuksek aylk alyor, ayrca da Yldz Saraynn mehur mutfagn
aratmayacak mukellef ve zengin bir mutfak sofra sofra yemekler yetitiriyordu.
gle ve akam yemeklerine burada bir de mukellef sabah ve ikindi kahvaltlar
ilave edilmiti. Yldz Saraynn o zengin ve mehur mutfag, eit ve
nefisliginden ok ey kaybetmeden San Remo'da da devam ediyordu." (a.g.e., s.
107)
n "Bu kuuk Yldz Saraynda yaayanlar, Vahidettin'in 25 kiiden fazla olan
maiyeti (hizmet eden kiiler) ve saray mensuplaryla birlikte 40 kiiye
yakndr." (a.g.e., s.138, 166)206
Su surgun hayatna baknz! Sanki Padiah, maiyetiyle birlikte San Remo'da yaz
tatili yapyor.
Kadrosu da hayli hovarda:
a "Yaver Zeki'den baka iki iki dukunu ve keyif ehli daha vard. Bunlardan
biri Ikinci Musahip Mazhar Aga, digeri de Tutuncuba Sukru Bey. Bunlar sakzl
mastika ve duz raknn adeta kuplusu olmulard. Sukru, San Re-mo'ya gelince ii
adamakll ayyalga dkmu ve postu San Remo meyhanelerine ve pavyonlarna
kurmutu. [..] Mazhar Aga da akam olup da iki zaman gelince kafay iyice
tutsuleyip krkutuk oluyordu. [..] uncu Musahip Hayrettin Aga da ehrin gezip
tozma yerlerini, zevk ve sefa kelerini kar kar biliyordu. [..] Yaverler,
mabeynciler, agalar ve beyler, mirasyediler gibi bir sayfiye ve tebdilhava
hayat suruyorlard."207
Bu gereksiz, zenti, gsterili hayata, bu hesapszlga ve savurganlga para m
dayanr?
Biraz daha ilerleyelim ve gurbet parasnn erimesinin ikinci ve daha artc
sebebini de grelim. Vahidettin, baz seruvencilerin, Turkiye Cumhuriyeti ve
M.Kemal aleyhindeki projelerini paraca destekler, San Remo'da kaldklar surece
yemek ve iki dahil butun otel giderlerini de der.208
D T.M. Gztepe diyor ki:
"Sultan Vahidettin, San Remo'ya geldigi gunden beri, eit eit tekilat
projeleri ile buraya akn eden bir suru muhalefet gruplar, sabk Padiahn
sayl ve snrl servetinden hayli paralar vurup Paris'in, Londra'nn zevk ve
sefa-
206) A.Dilipak ise yle yazyor: "A yaad ama onurlu ldu." (C.G. Yol,
s.282)
207) V.G.Cehenneminde, s.110, 143, 144, 150. Bu geni kadroya, buyuk bir
pikinlikle T.M.Gztepe de katlacaktr: "Bu dakikadan itibaren ben de bu drt
ba mamur villann daimi ve itibarl sakinlerinden biri oluyordum... Berlin'de
canma tak diyen ktlgn ve karlatgm saysz zorluklarn burada agz
tadyla acsn karacagma iyiden iyiye aklm kesmeye balamt." (s.140,141)
Vahidettin'in lumijnej<ad0r da kste kalr.
208) V.G.Cehenneminde, s. 127, 159.
74 - '
hat yerlerinde, bu paralarn altndan girip ustunden kmlar." (V.G.
Cehenneminde, s. 148)
Gztepe, ayrca birka rnek vererek, bu projelerin niteligini ve anlamn da
aydnlatyor:
- Vehip (Kali) Paa,209 Gumulcineli Ismail, eski Seyhulislam M.Sabri Efendi210
ve Damat Ferit'in Dahiliye (Iileri) Nazr Mehmet Ali, San Re-mo'ya gelirler.
n Vehip Paa sze yle balar:
"M.Kemal'i taht ve tacyla birlikte yerle bir etmek balca emelimdir."
Gelenlerin amac, "M.Kemal gibi kiilerin hakkndan gelip gurbet kelerinde
surunmekten kurtulmak", buna hazrlk olmak uzere de "Paris'te bir gazete
karmaktr."211
Bu tasary gerekletirebilmek iin Vahidettin'den para isterler.
Vahidettin 2.000 Ingiliz liras verir.212
- Mevlanzade Rfat, San Remo'ya ilk defa, '1922'de Yunanistan'da iktidar ele
geirmi bulunan ihtilal hukumetinin reisi General Plastiras'n temsilcisi
oldugunu syleyen bir Yunanl albayla birlikte' gelir ve 'Yunanistan ile
Vahidettin arasnda, Ankara'ya kar bir kombinezon (anlama) yapmak istedigini'
bildirir... Vahidettin, Mevlanzade Rfat'a da para verecektir.213
- Mevlanzade'nin ikinci geliini, Gztepe yle anlatyor: "Bu sefer bambaka
bir ahsiyet olarak gelmiti. O artk bir Turkiye muhalefet politikacs degil,
bir Kurt ihtilalcisi idi... Yannda Edirne'nin Yunanistan tarafndan igali
sralarnda Edirne mebusu sfatyla Yunan Mebusan Meclisine iltihak eden
Neyir214 isimli bir vatansz getirmiti."
Gztepe, Mevlanzade'nin bu seferki teklifinin ayrntlarn aklamyor ama baz
anahtar kelimeler veriyor: "Kurt eyhleri... Muhim bir sr... Buyuk vazife...
Komite... Bomba patlatmak..."215 Fakat Vahidettin'de 'paralar suyu-
209) Vehip Paa ile anakkale Sava dolaysyla ilerde bir daha
karlaacagz.
210) M.Sabri Efendi hakknda, uncu Blumde bilgi verilecektir.
211) Akas, Cumhuriyeti devirip yeniden iktidara gelmek iin!
212) V.G.Cehenneminde, s. 128 vd.
213) V.G.Cehenneminde, s.159; Mevlanzade Rfat, butun ayrlk Kurt
hareketlerinde yer alan bir pojitikac-yazardr. (U.Mumcu, Kurt-lslam
Ayaklanmas, s.11,16,59,184,186); 24.10.1921 gunlu Ingiliz istihbarat raporunda
da, Mevlanzade Rfat iin zetle yle deniyor: "Mevlanzade Rfat ile teki Kurt
nderlerin, kendilerine mali yardm yaplrsa, Yunan davasn desteklemeyi
kabullendikleri biliniyor." (S.R.Sonyel, ingiliz istihbarat Servisi, s.216)
Byle biri olan Mevlanzade'yle, 'Turkiye inklabnn iyuzu' adl kitab ve baz
iddialar dolaysyla, uncu Blumde, yeniden karlaacagz.
214) Edirne istatistik Md. ve Edirne'de Yunan destegiyle karlan Te'min
gazetesinin sahibi (Mustafa) Neyir hakknda ksa bilgi iin: .Sami Coar, Milli
Mucadele Basn, s.208) M.Neyir, zaferden sonra Selanik'e kaar, Yunan paras
ile Hakikat adnda bir gazete karr ve Turkiye aleyhinde yaynlar yapar,
(a.g.e., s. 209, dipnot 2)
215) Cemal Behet, Seyh Sait isyan, s.16.
75
nu ektigi iin bu defa hatrlar ve gnulleri krlmadan batan savlrlar.'
Bununla birlikte, 'yine Vahidettin hesabna kaldklar oteldeki masraflar,
hatr saylr bir yekn tekil etmitir.'216
Turkiye Cumhuriyetini devirmek... Yunanllarla kombinezon... Kurt ihtilali...
Komite... Bomba... Tuyleriniz urpermiyor mu? Baka kitaplarda da bu tur San Remo
kaynakl birok artc iddia var.217 Kapanm bir yaray kamamak iin bilgi
aktarmaktan kanyorum ve konuyu, Gztepe'nin bir zetiyle kapatyorum:
"Sultan Vahideddin'in lumune kadar, San Remo'da ok merakl ve esrarl
hadiseler geecek, politika entrikalarna ahit olunacak, nice haclarn
koltuklarnn altndan halar kacak, siyaset perdesi altnda, hatra gelmez
dolandrclk vakalar, 'tekilat' nam altnda vurgunculuk sahneleri
seyredilecektir."218
Vahidettin'in servetini eriten sebeplerin uuncusune ve sonuncusuna geldik.
- Parann, Vahidettin'in mutemedi olarak Dr.Reat Paada durdugunu ve masraflar
onun yaptgn grmutuk. Gztepe'ye gre, "bu muhim para nn sarf ve idaresini
eline geirmek iin rpnan yaver Zeki, bu yuzden Dr.Reat Paaya di
bilemektedir."219
"Gunlerden bir gun (15 Mart 1924 gunu) Sultan Vahideddin, kasrn alt katndaki
bir odada otururken, ani bir silah sesinden sonra, kapsnn nune, muthi bir
feryat kopararak agr bir cismin yuvarlandgn iitmi ve dar frladg
zaman, bahekimi Reat Paann kanlar iinde yere serildigini grmutu. Sultan
Vahidettin pek eski ve emektar doktorunu bu feci vaziyette grunce, buyuk bir
heyecanla, 'Ne yaptn paa?' diye uzerine kapanmt. Saray mensuplar vaka
yerine yetitikleri zaman Reat Paay can vermekle megul bir halde buldular.
Sertabib yan ak gzlerini Sultan Vahdeddin'e dikerek, 'Efendim, ben luyorum,'
diyebilmi ve kendinden gemiti. Srt ustu yere serilmi olan paann sag eli
akt ve biraz tesinde kuuk bir brovvning tabanca yerde duruyordu. Paa,
intihar m, cinayet mi oldugu hl laykyla aydnlanamayan, esrarl bir lumle
hayata veda edecek ve bu paralar har vurup harman savurmak frsat tamamiyle
Zeki'nin eline geecektir."220
Idareyi eline geiren Zeki'nin San Remo'daki teki marifetlerini grmeden nce,
Dr.Reat Paann lumu uzerinde biraz duralm.
216) V.Gurbet Cehenneminde, s 159 vd
219) a.g.e., s.100.
220) a.g.e., s.100, 108, 140.
- lstiklal ^kemeleri s.384, 391-393.
76
Olay Istanbul'a yansynca basn, "Paann Vahidettin'le beraber gitmekten
piman oldugunu, Ankara ile temasa getigi ve Turkiye'ye dnme izni aldgn,
Padiaha bagl Tarikat- Selahiye adl rgutun,221 paay bu ihaneti yuzunden
ldurdugunu" yazar. uncu Musahip Hayrettin Agaya gre "olay eger cinayet ise,
mutlaka yaverlerden [ve Tarikat- Selahiye adl gizli rgutten] Kiraz Hamdi Paa
tarafndan hazrlanm ve Zeki tarafndan uygulanmtr." Dr.Reat Paann
damad Salih (Keeci) Bey dava aar. Zeki, yoklugunda idama mahkm edilir.222
Gelelim Yaver Zeki'ye.
Zeki, kskandg iin Vahidettin'i brakp saraydan ayrlan erkez guzeli
inirah Hanmn erkek kardeidir.223 Istanbul'dayken, son grevi Hademe-yi Hassa
ve Mzka-y Humayun Kumandanlgdr. General Harington'la son gizli temaslar
yapmakla grevlendirildigi iin "Padiahn kamasn ben sagladm, hayatn bana
borlu" diye bburlenir.224 Dr.Reat Paay lduren ya da ldurdugu sanlan
Zeki'nin San Remo'daki birka marifeti:
Musahip Mazhar Agay dvup, tabancasnn kabzasyla burnunu krar. (V.G.
Cehenneminde, s. 111)
Vahidettin'in zel hizmetine bakan Italyan kzn gebe brakr ve zavall
Vahidettin i kapansn diye birok para der. (a.g.e., s. 101)
"(Ele geirdigi serveti] vur patlasn, al oynasn, har vurup harman savu-rur...
delice bir hrsla giyime ve ikiye harcar, sonunda kumarda bitirir."
(a.g.e.,s.141,154)225
221} Ayrnt iin: Prof.Dr.Ergun Aybars, Istiklal Mahkemeleri, 378.
222) M.Bardak, Show dergisi, 30 Nisan 1995, say 111.
223) N.F.Ksakurek, s.207; Dr.Rza Nur, bu iki karde iin u bilgiyi veriyor:
"Zeki, San Remo'dan bana mektup yazd. Diyor ki: 'Size syleyecegim pek muhim
srlar var. Oraya geleyim. Fakat bana yazacagnz mektubu u adrese yaznz, ii
pek gizli tutmalym. Vahidettin haber almasn.' Bu adam casus da. Hem
velinimetine ihanet ediyor. Eder, ok ahlaksz bir irkeftir. Zaten .kz kardei
de Zeki'ye lanet okuyur. Diyor ki:' Beni sokaga atan Vahidettin gibi bir adama
gitti de yaver oldu, ona hizmet ediyor. Benim kardeim alaktr.' Bu kadn
Vahidettin'in mustefre-esi (odalg) idi. Sinoplu ve erkesdi... Sonra
karym diye Msr'a gelmi, evkaftan aylk baglatm, kendisini Nil'e atm,
kurtarmlar. Sonra Kahire'de evlenmi, boanm, kerhane am, nihayet
Zengibar'a gitmi, imdi orada 'Padiah karym' diyor ve bir kerhane ileti-
yormu." (3.C., 980 vd.)
224) Zeki'nin, herhalde parann bittigi sralarda, birka kuru alrm
umuduyla, bir ara gerekten Ankara hesabna altg ve Cenova Konsoloslugu
araclg ile Roma Buyukeliligimize, Vahidettin'in ilikileri hakknda gizli
raporlar gnderdigi anlalyor. (B.N.SImir, Bizim Diplomatlar, s.207 vd.) Buna
karlk, para alp almadg belli degil.
225) Baz yazarlar Vahidettin'in, yurt dnda yaayan bir Osmanl
paasnn araclg ile M.Kemal'den para yardm istedigini yazyorlar.
(Mesela D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi, 1 .C., s.208) Bu iddiann kaynag
H.Rza Soyak'n anlardr. (1.C., s. 31) Ama H.R.Soyak'n verdigi bilgi farkl.
Sz konusu Osmanl paas, 1923 yl yaznda, "...hal ve tavrndan
[Vahidettin'in] maddi sknt iinde oldugunu, yardma muhta bulundugunu
sezdim" diye yazm ve M.Kemal'den, Vahidettin'e yardmda bulunmasn rica
etmi. Yani yardm isteyen Vahidettin degil. stelik o tarihte henuz yardma da
ihtiyac yok; paann gayretkelik ettigi anlalyor.
77
Para bulmalar iin Vahidettin'e ve Mediha Sultan'n oglu Sami'ye bask yapar,
Vahidettin'e "Ulan" diye bagrr. (a.g.e., s.177)226
Ve adam koyamazlar!
N.Fazl Ksakurek, Vahidettin'in "bu irret adam kovacak hamleyi gste-
rememesini", 'ulan' hitabna bile "bir karlkta bulunamamasm", "nice Avrupa
kral hanedanndan hibirinde mevcut olmayan bir asalet fakat korkun bir zaaf
(zayflk, gusuzluk)" olarak degerlendiriyor ve yle devam ediyor:
a "Allah ona hi kimseye kar durabilecek mukavemet bunyesi vermemi, bunun
yerine sultan bir vekar ve asaletle her eye katlanma seciyes vermi. "'
Daha da artc bir bilgi aktaraym.
Son are olarak Medha Sultan'n yuzugu satlacak ve alnan 8.000 Ingiliz
liras, idare etmesi iin yine Zeki'ye verilecektir! (V.G. Cehenneminde,
s.157)228
unku, "Zeki'ye kar Sultan Vahideddin bata oldugu halde, gzunun uzerinde
kan var diyecek cesareti hi kimse kendinde bulamamaktadr." (a.g.e., s. 144)
!
* 3-9 9. Vahidettin'in cesareti
Bu olaylara ragmen, baz yazarlar, Vahide.ttin'in cesur oldugunu soylu- '
yorlar.229 Sz gelimi K.Msroglu, "Sultan Vahideddin asla korkak degildi..
Sehzadeliginden beri onun gayet cesur bir insan oldugunu gsteren pek ok vak'a
vardr... Bunun pek ok delilinden bir ikisini zikredelim." diye yazyor ve u
rnek veriyor. Zaten kaynaklardaki rnekler de bu kadar, baka rnek yok.
a "... Bab- li basknn muteakip takibe (koguturmaya) maruz kalan Mulazm
(tegmen) Saban Efendi, Sehzade Vahideddin Efendinin engel-
226) Zeki'nin Vahidettin'e sylediklerinin tamam u: "Ulan, ne rezalet bu be!
arya kamyorum, ayptr, rezil u rusva olacaksnz. Biraz utanmak
lazmdr!"
227) Vahiduddin, s.218, 220.
228) V.G. Cehenneminde, s. 15; Ylmaz etiner "Son Padiah Vahdettin" adl
kitabnda, bu yeni yaver, eski Hademe-yi Hassa ve Mzka-y Humayun Kumandan
Zeki'den yle sz ediyor: "Zeki Bey (nger) sarayn Mzka-y Humayun
Mudurudur, istiklal Marmz ayn Zeki Bey bettelemitir." (s. 262, dipnot)
Bir cumleye bu kadar ok ve artc yanl sgdrmak da buyuk ustalk!
Istiklal Marnn bestecisi Zeki Beyin soyad nger degil, ngr'dur; Mzka-y
Humayun'un Muduru degil, saray orkestrasnn efidir; Cumhurbakanlg
Orkestrasnda eflik, Musiki Muallim Mektebin-' de mudurluk yapar, 1934'de
emekliye ayrlr, 1958'de lur. Yaver Zeki ise, Mzka-y Humayunun muduru
degil, orada grevli askerlerin kumandandr, 150'likler listesinin 2. srasnda
yer almaktadr ve 1930'larda Nis'te intihar etmitir.
229) K.Msroglu, S.Mucahitler, s.91; H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.21.
78
ky'deki kkune sgnr. Yakalamak iin gelen polislere Vahidettin der ki:
'Bana mensup olan, sarayma iltica eden, masumiyeti de bence malum olan (?) bir
adam, garezkr dumanlarna teslim edemem. Zorla ieri girmek isteyenleri
vururum. Beni ldurmedike Saban Efendiyi alamazlar.' "23
Kanuna aykr ama dogruysa, sahiden cesur bir davran. Yazk ki Padiahlg
srasnda, Ingilizler karsnda titredigini grecegiz.
n "Veliaht iken Almanya'ya yaptg ziyarette, siperleri dolarken, umulmadk
bir tehlikeye kar ban egmesi ihtar edildigi zaman u cevab verir: Turk
ba duman karsnda egilmez!' "231
Bu ziyarette Bamabeynci Lutfi Simavi de bulunmutur. Lutfi Simavi anlarnn
364. sayfasnda '2.Wilhelm istihkmlarn ve Kolmar batsndaki cepheyi
ziyaretlerini' ayrntl olarak anlatmaktadr. Ama Vahidettin'in her olumlu
davrann raporuna aldg halde, bu cesaret sahnesinden hi sz etmiyor!
a "[Kl Alayndan sonra] Eyup'te arabalara binilecegi srada Talat Paa
anakkale Bogaz'ndan duman tayyare filolar gemi olduguna dair telgraf
aldgn haber vermise de Hunkr, 'Onlar mutemeddin (uygar) adamlardr, byle
dini merasim (!) esnasnda taarruz etmezler' diyerek tela eseri gstermedi."232
Padiahn o kadar guvendigi uygar ingiliz uaklar, 18 Ekim gunu, savunmasz
Istanbul'a uygarca saldracak, elli kiinin lmesine, yuz kadar Istanbullunun
yaralanmasna yol aacaklardr.233
- Simdi de Milli Mucadele dnemine ait bir sahne grelim.
Igal gulerinin istanbul'da ynetime resmen el koydugu gun (16.3.1920)
Vahidettin, Sivas milletvekili Rauf (Orbay), Balkesir milletvekili Abdulaziz
Mecdi Hoca (Tolon) ve Konya milletvekili Vehbi Hoca (elik)'dan oluan Meclis
Kurulunu kabul etmitir. Bu ilgin grumede yaplan konumalar aktaryorum:
"Vahidettin - Bu adamlar (Ingilizler) daha ok ey yaparlar, her istediklerini
yaparlar! Her eye curet edebilirler! Meclis'teki szlerinize ve hareketlerinize
dikkat ediniz!
Vehbi Hoca - Efendimiz, onlarn kudreti milleti yldramayacaktr. Millet
azimlidir, kararldr, Hakkn yardmyla, haklarndan gelecektir. Milletiniz,
memleketi de, sizi de kurtaracaktr. Musterih olunuz padiahm.
Vahidettin - Hoca! Hoca! Dikkatli olun! Bu adamlar, her istediklerini yaparlar!
230) A.Reit Rey, Grduklerim-Yaptklarm, s. 263'e dayanarak, Sarkl
Mucahitler, s.91.
231) Nihal Atsz, Turk lkusu, s.85'e dayanarak, S. Mucahitler, s.91.
232) Grup Iittiklerim, s.146'ya dayanarak, Sarkl Mucahitler, s.91.
233) I.H.Okday, s.354.
79
Mecdi Hoca - Padiahm, bu kfirlerin kudreti zahiridir, u gemilerin top
menzili dna kamaz. Senin milletinin yuregi, onlarn demirinden metindir.
Millet, istiklali ugruna giritigi mucadeleden muhakkak muzaffer kacaktr.
Endie buyurmaynz.
Vahidettin - Hoca, vaziyet meydanda! Hadiseler ortada! Bui|
adamlar isterlerse yarn Ankara'ya giderler!
Rauf - Efendimiz, biz huzurunuzda milleti temsilen bulunuyoruz. Millet, haysiyet
ve istiklale aykr bir kayd kabul etmemeye kesin kararldr. Eger milletin
hislerine tercuman oldugumuza kani iseniz,, arz ediyoruz ki milletin sizden
istirham (ricas), haysiyet ve istiklale aykr bir antlamaya ve szlemeye
imza koymamanzdr. Aksi takdirde istikbali ok karanlk gruyoruz.
Vahidettin - Rauf Bey, millet koyun surusu! Bu suruye bir oban lazm! Ite o da
benim!"234
Yolda, Vehbi Hoca, derin bir ac iinde olan Mecdi Hoca'nn omuzuna elini koyar,
'Gam ekme efendi...' der, ' Allah buyuktur! Bu millet kurtarcsn bulacaktr.
Milleti koyun surusu saymak, rza-y ilahiye de aykrdr. Yaarsak, ok ey
grecegiz.' "235
- Son olarak da Ingilizlerin izlenimini gsterir bir rnek: "... Sultan,
Yldz'da titreye titreye oturmaktadr... Belki de baz hadiselerin kendini ta
ve tahtndan yoksun klacagndan korkmaktadr. Bu hanedana mensup hi bir Prens
(ehzade), halkn idare edebilecek kfi (yeterli) kaa-biliyet ve enerjiye sahip
grunmemektedir."236
* 3-10 10. Baz grgu tanklarnn Vahidettin hakkndaki gruleri
n II. Abdulhamid'in Baktibi Tahsin Paa:
"Sultan Hamid, Vahideddin Efendiyi bu derece begenmekle pek aldan-yordu. unku
Vahideddin Efendi, Sultan Hamide bir maksat ve kar karlgnda hizmet
ediyordu, yoksa Sultan Hamid'e hi sevgisi ve bagllg yoktu. Nitekim,
inklaptan (1908'den) sonra, Sultan Hamid aleyhinde en ileri gidenlerden biri
Vahideddin Efendi olmutu... Vahideddin Efendinin readet-i ahla-kiyesi
(ahlaknn bozuklugu) sonra butun feciligi ile kendini gstermi ve saltanat
makamna geince, yaltaklanma ve dalkavukluk huyu geregince, bu sefer
234) Vahidettin ayn szu Rauf Orbay'a, 8 Kasm 1918 gunu de sylemitir.
(Yakn Tarihimiz, 2.C., s.240)
235) C.Kutay, Istiklal Savann Maneviyat Ordusu, s. 172 vd.; Yakn
Tarihimiz, 2.C., s.240.
236) G.Jeschke, ingiliz Belgeleri, s.6; ingiliz Yuksek Komiserligi siyasi
muaviri T.B. Hohler'in 4 Kasm 1919 gunlu rarjoru Br IV sim 1919 gunlu raporu,
Br. IV. No. 80
kuvvet ve nufuz sahibi grdugu yabanc ve duman millete sokulup yanama yolunu
tutmu ve melanette (ktulukte) daha ileri giderek, vatanlarn duman
istilasndan kurtarmak iin gaza ve bu ugurda canlarn feda eden Turkleri
vurdurmaktan ekinmemitir." (Sultan Abdulhamid, s. 171)
D Vahidettin'in Baktibi Ali Fuat Turkgeldi:
"Ar derecedeki tevehhum (kuruntu) ve tereddutu, teki meziyetlerini
rterdi... Sultan Vahdettin, Sultan Reat'tan daha akl banda ve daha bilgili
oldugu halde inat ve Israrnn, vehimliliginin ve kararszlgnn kurban
oldu... Sultan Reat'n kalbi daha temizdi... Onurlu bir zat oldugundan,
mutarekeden sonra Vahdettin'in ugram oldugu hucumlara ugrasayd, ya fel olup
yatar yahut yuregine inip lup giderdi."237
G Ingiliz Yuksek Komiserligi Siyasi Muaviri T.B.Hohler'in 4 Kasm 1919 gunlu
raporu:
"Hukumdar zayf karakterli olup pek cesur olmamasna ragmen yuksek prensip ve
emellere sahip grunmektedir." (G.Jeschke, Ingiliz Belgeleri, s.6; Br.IV, No.
578)
D Amiral de Robeck'in raporu:
"Buyuk bir karakter gucune veya ahsiyete sahip olmamakla beraber ok samimi ve
nazik bir zat olup olduka zihni bir idrak de gstermektedir." (G.Jeschke,
Ing.Belgeleri, s.7; 21.8.1920 gunlu mulakat hakknda rapor, Br.X!ll, No.23)
u A.Reit Rey:
"Olduka zeki fakat fazla muteenni (fazla temkinli) ve muteredditti
(tereddutluydu/ kararszd). Diyebilirim ki anlay ve kavrayta hzl, karar
ve harekette yava idi."238
D Rza Tevfik:
"Kendisi bir kukla durumunda idi." (Biraz da Ben Konuaym, s.191)
D I.M.Kemal Inal:
"Eski Adliye Nazr Ibrahim Bey, yeni Padiahn kendisine yle dedigini birka
gun sonra bana nakletmiti: 'Aczim var, korkuyorum. Maddeten hi bir eyden
korkmam. Fakat pek agr bir vazife yuklendim. Allah'tan korkarm.'
Padiahn aczini itiraf etmesi, Allah'tan korktugunu ve pek agr bir vazife
yuklendigini sylemesi, haktanrlgn, dogru syledigini belirttigi iin
takdire deger. Fakat aczini ve pek agr bir vazife yuklendigini itiraf eden bir
kimsenin, tecrubeli ve yeterli olanlar kullanmak ve onlardan yararlanmak
gerekir-
237) A F.Trkgeldi, s.274, 275, 276; A.F.Trkgeldi'nin, ustu kapal ve dikkatli
bir dil ile Vahidettin'i nasl eletirdigini, hatta aagladgn dikkatinize
sunarm.
238) Osm.T.Kronolojisi, C.4, s. 441 ve 444'ten aktarlmtr.
81
ken, Ferit Paa gibi hukumet ynetiminde aczi ve devlet ilerinde tecrubesizligi
bilinen ve halkn guveninden yoksun olan bir adam, yle tehlikeli bir zamanda,
ardarda sadrazamlk makamna getirip turlu zararlara sebep olmas, szuyle
zunun birbirine uygun olmadgn gstermitir. Allah'tan korkan, Allah'n
yasakladg eyleri, zellikle emaneti, yani millet ilerini, ehil olmayanlara
vermekten saknr."239
- a Dr.Rza Nur:
"Yeryuzunden nice milletler gelmi gemiler, azametli saltanatlar kurmular,
sonra da batmlardr; fakat batarken hepsinin padiahlar balarnda bulunmu,
dumanlaryla dvumulerdir. Halbuki bizim ykm ve istiklal davamzda
padiahmz, vatan dumanlaryla birlemi, millet aleyhinde hareket etmitir."
(Turk Tarihi, 1.C., s.198)
D.Huseyin Kazm Kadri:
"Benim anladgma gre, Vahideddin medeni cesaretten yoksun, mutereddit
(kararsz) bir adamd. Ferit Paa adeta bu adam buyulemiti. Her eyi onun
gzuyle grur ve onun kafasyla duunurdu." (s.201)
D Damad Ismail Hakk Okday:
"Kaynpederim hem zeki, hem mutereddit (kararsz) ve vesveseli (kukucu) bir
hukumdard."240
n Sehzade Abdulhalim Efendi:
' "Bu hanedan bitmitir. Bizden millete hi bir hayr beklenemez artk. Bizi
bir tarafa atarak, millet kendini kurtarmaldr!"241
n Son Halife Abdulmecit Efendi:
"O hain, yalnz vatanmza hyanet etmedi, hanedanmzn erefiyle de oynad.
Artk vatandan da, hanedanmz sicilinden de kovulan bu adamdan i
bahsetmiyelim." (Aktaran N.F.Ksakurek, s.209)242
* 3-11 11. lumu
"1926 yl 15/16 Mays gecesi kalp rahatszlgndan vefat etmitir.243 Ailesinin
istegi uzerine otopsi yapldktan sonra cenazesi Sam'a nakledilmek iin tahnit
edilmise de 120 bin lira borcu oldugu iin Italyan alacakllar tara-
239) Son Sadrazamlar, 4.C., s.2096 vd. Metin sadeletirilmitir.
240) I.H.Okday, s. 380.
241) Yakn Tarihimiz, 3.C..S.316.
s
242) Vahidettin hakknda, belgelere ve olgulara dayal genel bir analiz:
S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s. 591-600.
243) N.F.Ksakurek diyor ki: "Vahidettin'in Bayaveri Avni Paaya gre
Padiah, parasnn tam bittigi anda bu lumu kendisi hazrlamtr, yani intihar
etmi... Onun intihar kast guttugune ihtimal verilemez. unku derin ve iddetli
bir mumindir." (Vahiduddin, s. 225)
82
fndan tabutuna varncaya kadar haciz koydurulmu, srf bu yuzden cenaze bir ay
evinde kalm (?) ve nihayet kz Sabiha Sultan para tedarik edip haczi
kaldrtarak Sam'a naklettirip Sultan Selim Camiinin bahesine defnettirilmi-
tir."244
* 3-12 12. Birinci Blumun sonu,
Bu blumde yer alan bilgilere, belgelere ve tank ifadelerine dayanarak,
Vahidettin hakknda u hukmu vermek, hakszlk olmaz sanyorum: Kusurlar
meziyetlerini aan bir insan, dnemin gerektirdigi niteliklere sahip olmayan,
sradan ve zayf bir hukumdar.
Peki, hain miydi?
Buna, uncu Blumde, Kurtulu Sava srasndaki tutumunu ve bunu belirten
belgeleri de grdukten sonra, siz karar vereceksiniz.
244) Osm.T.Kronolojisi, 4.C., s.444.
83
IKiNCi BLM
* 4 MUSTAFA KEMAL
4-1 1. M.Kemal aleyhindeki eitli iddialara giri
Bazlar M.Kemal'e kar. Olabilir. Herkes M.Kemal'den yana olacak degil ya.
Ama bir ksm, yalnz Milli Mucadele ve sonraki dnemdeki baz duunce ve
uygulamalarn eletirmekle yetinmiyor, M.Kemal'i, annesinden balayarak1
butunuyle karalamaya, onunla ilgili her olay, bu arada Milli Mucade-le'yi de
kuultmeye abalyorlar.
En alkanlar, sagda Kadir Msroglu, solda Yaln Kuuk.
Ayrca bir blumu, tarihin M.Kemal'e gre degitirildigini de ileri suruyor.
Mesela Y.Kuuk diyor ki: "Gemiinde baardan ok baarszlk olan bir kimse,
ihtilal lideri olursa ve iktidarda kalrsa, tarihi, gemiini guzelleti-
rebilecek biimde yazmak ve yazdrmak durumundadr." (T.. Tezler 5, s.255)
M.Kemal'in iirme bir gemie ihtiyac oldugunu hi sanmyorum. Zaten zaferle
sonulanan Milli Mucadele'nin siyasi ve askeri lideriydi. Bu tarihi rol onu,
sonraki dneme de lider olarak tamaya yetecek nem ve agrlktadr.
ileri surulen butun iddialar, tarih srasna gre aktaracagm. Y.Ku-uk'un,
'sonradan eklendigini ya da guzelletirildigini' iddia ettigi u konu var: Vatan
ve Hurriyet Partisi, Hareket Ordusu ve anakkale. (T.. Tezler 5, s.255)
ilkinden balayalm.
Osmanl hanedanndan, izin vermedigi iin adn aklayamadgm bir sultann, bu
konudaki gruunu, Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmdan aktaryorum:
"Bu iddiada bulunanlar, bir devri ve son u Padiah da kuulttuklerinin
farknda degiller. M.Kemal Paa, Sultan Abdulhamit devrinde askeri okula girmi,
resmi ad Mekteb-i Funun-u Harbiye-yi Sahane olan Harbiye'ye, daha sonra da
erkan- harp (kurmaylk) snflarna devam etmi, Sultan Reat zamannda
paalga terfi etmi. Sultan Vahidettin de kendisini fahri yaverligine
semitir. O devirlerin artlarn bilen, biraz tarih bilgisi olan bir kimse,
M.Keml Paann rahmetli annesi konusundaki bu irkin iddiann, kastl bir
iftira oldugunu anlar." (s. 160)
85
* 4-2 2. Vatan ve Hurriyet Partisi (1905-1906)
D Y.Kuuk diyor ki:
"M.Kemal iin Vatan ve Hurriyet partisi kurmu' deniliyor. Ben bar bar
bagryorum, 'ne zaman kurmu' diye."2 [..] "1919 yazna kadar Kemal'in
yaamnda hi politika bulunmuyor. Vatan ve Hurriyet partisinin tumuyle bir
hayal olmas ihtimali ok yuksek grunuyor; ilk kez 1937 ylnda ortaya
atlyor. Ortaya atan Kemal Paadr, yazan Afet (Inan),3 tanklk eden de o
srada Kemal'in milletvekili yaptg iki kiidir.4 Bir tarih dergisinde bunlarn
yaymlanmas utan kaynag olmaldr. Ynetimini saglama alm bir lider, otuz
yl sonra, kendisinin gemie dnuk hayal ettigi bir proje ile ilgili iki
[yafana] tank bulmakta guluk ekmeyebilir." (T..TezlerS, s.47)
Y.Kuuk yanlyor.
1. nce, Vatan ve Hurriyet, bir parti degil, gizli bir 'cemiyet'tir; kaynaklarda
'rgut', 'komite' diye de niteleniyor.
2. Konu ilk defa 1937'de ortaya atlm da degildir. M.Kemal, ok n-/ce,
daha 1922'de Ahmet Emin Yalman'a bu konuyu anlatm ve aklamas 10 Ocak 1922
gunlu ve 1468 sayl Vakit gazetesinde yaymlanmtr.5
3. Ciddi kaynaklarda bu konu ayrntl olarak incelendigi iin ben sadece
Hollandal aratrmac Eric Jan Zurcher'in Milli Mucadelede Ittihatlk adl
kitabndan bir paray oldugu gibi aktarp bu konuyu kapatacagm:
"M.Kemal'in, Suriye'de gizli bir rgutun (Vatan ve Hurriyet Cemiyeti)6 uyesi
oldugunu ve bu rgutun Selanik'te bir ubesini kurdugunu dogrulayan iki bagmsz
kaynak var: Ilk kaynak, M.Kemal'in unlu olmasndan ok nce, 1913'te Alman
generali Immhof tarafndan yazlm bir makaledir... Ikinci kaynak, 1912'de
Selanik'te baslm, Faik Reit Unat'n buldugu bir ders kitabdr." (s.71)7
2) 3 Aralk 1986 gunlu Yeni Nesil gazetesinde yaymlanan aklamas.
(Aktaran GRYT Ans.1.0., s.121)
3) Belleten, C.1., say 2, s.290-309, 1937; Afet inan'n bu yazyla
baglantl bir yazs daha var ki Y.Kuuk onu bildirmiyor: Mukaddes Tabanca,
C.1., say 3-4, s.605-610, Belleten, 1937.
4) Mufit zde, Mustafa Cantekin.
5) Mulakatn tam metni, A.E.Yalman'n Grduklerim ve Geirdiklerim adl
kitabnn 2'nci cildinin 253- 266. sayfalarnda, cemiyetle ilgili aklama ise
257. ve 258. sayfalarnda bulunmaktadr.
Ayrca Turk Tarihini Tetkik Cemiyeti'nden bir kurulun yazdg, 1931'de
yaymlanm Tarih III' adl kitabn 141. sayfasnda da bu konuya yer
verilmitir. (Maarif Vekaleti Y., Ankara)
6) Cemiyet nce Vatan adyla kurulmu, sonra Vatan ve Hurriyet adn
alm. (Do.Dr. Sina "Aksin, Jn Turkler ve Ittihat ve Terakki, s.65 vd.)
7) Bu konuda ayrca: H.Sami Kzldogan, Vatan ve Hurriyet, Belleten, say
3/4,1937; F.R.Unat, Ataturk'un 2.Merutiyet Inklabnn Hazrlanmas Rolune Ait
Bir Belge, Belleten, say 102/ J 1962; A.F.Cebesoy, Snf Arkadam Ataturk,
s.90 vd.; Ulug igdemir, Ataturk'un Yaam, s.9 vd.; Fahri Belen, Ataturk'un
Askeri Kiiligi, s.52; Dr.Fethi Tevetoglu, Ataturk-Ittihat ve Terakki, s.614,
AAMD, say 15/Temmuz 1989.
86
Y.Kuuk'un dogru olmadgn iddia ettigi birinci yurttalk bilgisi buydu. Demek
ki dogruymu!
* 4-3 3. Hareket Ordusu (1909)
Bu tek konuda Y.Kuuk u drt iddiada bulunuyor. Hepsini grelim:
3/1. M.Kemal Hareket Ordusu ile istanbul'a gelmemitir.
Bu iddiasn, M.Kemal hakkndaki tezlerine8 ve M.Kemal'in 1919'da C.Abbas'a
yazdrdg ve Tasvir-i Efkr gazetesinde yaymlanan hayat hikyesine
dayandryor9 ve unlar yazyor:
"[Hayat hikyesinde] M.Kemal Hareket Ordusu ile birlikte Istanbul'a geldigi ve
savatg iddiasnda hi bulunmuyor. Bu anlatmda Istanbul'a geldigi iddias
bile bulunmuyor (T..Tezler 5, s.36). Ugur Mumcu, M.Ali Aybar'n anlarn
Cumhuriyet gazetesinde yaymladg srada, Husnu Paa ile M.Kemal'in birlikte
bir fotografn yaymlayarak, bunun Hareket Ordusu'nun girdigi Istanbul'da,
Sirkeci'de ekilmi oldugunu iddia etti. Derhal bir mektup yazarak bunun dogru
olamayacagn iddia ettim; gerekelerimden birincisi, M.Kemal'in atalca'ya
geldigine dair bir iaretin olmadg noktasnda toplanyordu (s.36). yle
anlalyor ki kuvvetler "Istanbul'a hareket" ediyor ve kendisi bulunmuyor
(s.53). Kemal'in Hareket Ordusu ile birlikte Istanbul'a yurudugu konusunda,
hibir kayt veya iaret yok (s.56). Burokratik mekanizmalar iinde kalarak
yukselmeyi planlayan Kemal, hem Mekadonya'daki silahl zgurluk hareketlerinin,
hem de Istanbul'a yuruyuun dnda kalarak, duzen ile baglarn surduruyor
(s.62)."
Sayfalarca suren bu tur kesin ifadelerden ve yaktrmalardan sonra birdenbire
i degiiyor; unku Y.Kuuk, ilk kez varlgn grendigi bir kaynakta degiik
bir bilgiye rastlam.10 Hayretle diyor ki:
"Bir kaynakta atalca'da Hareket Ordular sava duzenini bulabildim; burada
Tumen Kurmay Bakan olarak Yuzba M.Kemal var (s.247)."
8) Yorumu size brakarak aktaryorum: "M.Kemal'in 1919'a kadar devrimci
mucadelenin dnda geen bir yaam var (T..Tezler 5, s.37). Kendine guveni
olmayan bir kiilige sahip grunuyor (s.41). Politikaya ve zgurluk mucadelesine
uygun bir yaps yok (s.42). Insan topluluklaryla iliki kuramyor (s.44)."
/
9) Hayat hikyesinde yer alan bilgi yle: "31 Mart hadisesi uzerine
Selanik'ten istanbula hareket eden kuvvetlerin Erkan- Harbiye Reisliginde
(Kurmay Bakanlgnda},., bulunmutur." (T.. Tezler 5, s.32)
10) Kaynak u: Francis McCullagh, The Fail of Abdulhamit, London, 1910;
kitabn .Gulersoyca yaplan evirisi, Abdulhamid'in Duuu adyla 1990'da
yaymlad. Y.Kuuk'un ancak 1995'de varlgn kefettigi bu kaynag, Sina Aksin,
1970'te yaymlanm olan Seriat Bir Ayaklanma adl eserinde bol bol
kullanmtr.
87
Bunun uzerine, bir U dnuu yapp M.Kemal'in atalca'ya kadar geldigini kabul
ediyor ama daha ileri gittigine ihtimal vermiyor:
"atalca'da kaldg anlalyor." (s.247)
Fakat ie bakn, kitabn yazadururken yeni bir kaynak daha kefediyor: Rauf
Orbay'n krk yllk anlar! Rauf Orbay anlarnda yle demektedir:
"M.Kemal Paay ilk defa, 1909 yl Nisannda, Istanbul'un o zaman Makriky
denilen Bakrky telgrafhanesinde grmutum. Erkan- Harbiye Kolagas (kurmay
nyuzba) rutbesinde idi. Hareket Ordusu Kumandan Mahmut Sevket Paann
emirlerini yazdryordu. Telgraf Mudurunun koltugunda Mahmut Sevket Paa
oturuyordu." (s.302)11 Y.Kuuk, bunun uzerine yle yazyor:
"Bakrky'e kadar geldigi anlalyor." (s.302)12
Ve bu konudaki bilimsel dansna, drduncu iddiasna kadar ksa bir ara veriyor.
Drduncu iddias dolaysyla bu konuya yeniden dnecegiz.
3/2. Y.Kuuk, "M.Kemal Hareket Ordusu Komutan degildir." diye yazyor. (s.255)
Zaten byle bir iddiada bulunan yok. Kendi ileri suruyor, kendi kar kyor.
3/3. Y.Kuuk'un bir baka iddias da M.Kemal'in Hareket Ordusunun Kurmay Bakan
olmadg. Diyor ki: "Hareket Ordusu eninde sonunda bir ihtilalci yuruyuudur;
Kemal'in ise bu tur hareketlenmelerle bir ilgisi grulmuyor; daha ok bir
kariyer subay. Hareket Ordusu duzensiz, kark ve bir anlamda gerekten derme
atma bir kuvvet oldugu iin gerek Kurmay Bakannn olup olmadg ve varsa
kimligi uzerinde karar vermek kolay grunmuyor. Kesin olan, bunun M.Kemal
olmadgdr." (s.56)'
Ve u sonuca varyor:
"M.Kemal Paann Hareket Ordusu Kurmay Bakanlg, ok sonraki yllarda, Kemal
Paa yeni ynetimin ba olarak durumunu saglama alnca, Kemal Paay suslemek
iin icad edilmi bir bilgidir," (s.247)
Ama 200 sayfa sonra, yle yazyor:
"Bir kaynakta atalca'da Hareket Ordular sava duzenini bulabildim; burada
Tumen Kurmay Bakan olarak Yuzba M.Kemal var. [..] Redif Tumeni Komutan
Huseyin Husnu Paann Kurmay Bakan oldugu anlalyor." (s.247)
88
Y.Kuuk, R.Orbay'n anlarnn devamn vermiyor. Oysa Orbay diyor ki: "[M.Kemal
ile] Hareket Ordusu Istanbul'u igal ile isyan bastrldktan sonraki gunlerde,
M.Sevket Paann kararghnda rastgeldike gruurdum." (Y.Tarih, 2.C., s.304)
M.Sevket Paann karargh Harbiye Nezaretindedir... (K.Karabekir, ittihat ve
Terakki Cemiyeti, s.456) Sayfalar arasndaki buyuk farklara bakp da aradaki
sayfalar dikkate almadgm sanmayn sakn. unku Y.Kuuk daldan dala atlyor,
bir sralama ve snflama yapmadan yazyor. Byle arabesk bir uslubu var.
Vahidettinciler zaten byle ama akademik kariyerden gelen birinden, daha
saglkl bir yaklam iinde olmas beklenirdi.
Kendi de daha nce, geregi az ok yanstm ama farknda bile degil; yle
yazyordu:
"31 Mart gerici asker bakaldrs Selanik'te duyulunca bir kuvvet gnderilmesi
duunulmutur; redif kuvvetleri [11.Redif Tumeni] komutan Huseyin Husnu Paa,
bu ilk oluturulan gucun [1.Karma Tumen'in] bana geiyor. M.Kemal de bunun
erkan- harp subay ya da Kurmay Bakandr." (s.36) [Kurmay Bakandr ve bu
greve 13 Ocak 1909'da atanmtr]13
Ama M.Kemal'in Istanbul'a gelmedigi duuncesine saplanp kaldg ve olay pek az
inceledigi iin gerisini bir turlu zememi. Oysa gerek ok ak ve basit:
M.Sevket Paa Selanik'ten gelip de komutay devralncaya kadar, atalca'da
toplanp Bakrky'e ilerleyen birliklerin14 komutan H.Husnu Paadr; M.Kemal de
-onun, yani Hareket Ordusu'nun Kurmay Bakandr.15 Bu yuzden de, 19 Nisan 1909
gunu Hareket Ordusu adna yaymlanan iki bildiri de, H.Husnu Paann imzasn
tamaktadr.16 S.Ordu Komutan M.Sevket Paa, ancak 22 Nisan 1909'da gelecek ve
Hareket Ordusu'nun komutasn ustlenecektir.
Rauf Beyin anlarndan, M.Kemal'in Istanbul'da, M.Sevket Paann kararghnda
altg da anlalyor.17 Yani Bakrky'de kalmam, Istanbul'a da gelmitir!
M.Kemal 20 Maysta Selanik'e dner.18
Gerek de bu, resmi tarihin yazdg da bu.
Kurmay Bakanlg grevinin, Y.Kuuk'un iddia ettigi gibi tanklar hayattan ve
ortadan ekilince, ok sonradan icad edilmi olmadgn da, M.Kemal'in butun
tanklar sag ve ortada iken, 10 Ocak 1922 gunlu Vakit gazetesinde yaymlanan
13) H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.34.
14) atalca'ya gnulluler ve etelerden baka, Edirne'deki S.Ordu'dan, komutan
Sevket Turgut Paa ve Kurmay Bakan K.Karabekir olan ikinci bir karma tumen
daha gelecektir. M.Kemal yle anlatyor: "Hareket Ordusu adn ben buldum. O
zaman bunun manasn kimse anlamamt. Mesele undan ibaretti: istanbul'a
hitaben bir beyanname yazmak lazm geldi. Sonra sefirlere (elilere) ikinci bir
beyanname yazdk. Ne imza konulmas munasip olacagn duunduk. Baz arkadalar
'Hurriyet Ordusu' dediler. Halbuki butun ordu hurriyet ordusu durumundayd.
Hareket halindeki kuvvetlerin durumunu gstermek iin 'Hurriyet Ordusunun
Operasyon Kuvvetleri' denildi. Ben bu operasyon kelimesinin Turkeye tercumesini
duunerek 'Hareket Ordusu' dedim. (A.E.Yalman, 2.C., s.259) M.Kemal szunu
ettigi 'baz arkadalarn' Alb.Hasan Izzet, Yb.Salahattin, Yb.Cemal oldugu
anlalyor. Bak. C.Bayar, 2.C., s.625-629'daki rapor ve S.Akin, a.g.e., s.161.
Bildirinin tam metni, C.Bayar, 2.C., s.583'de; Bildiri M.Kemal tarafndan
hazrlanmtr; kendi el yazsyla olan taslak, Ataturk Arivinden Semeler
IH'de var.
Ama artk Kurmay Bakan degildir; Hareket Ordusu istanbul'a girince, Kurmay
Bakanlgna Ali Rza Paa getirilecektir. (K.Karabekir, ittihat ve Terakki
Cemiyeti, s.456) U.Kocaturk, KA Gunlugu, s.10.
Konuyla ilgili baz kitaplar: Ittihat ve Terakki Katib-i Umumisi M.Sukru Bleda,
Imparatorlugun kuu, s.67; Prof.Dr.Sina Aksin, Seriat Bir Ayaklanma/ 31 Mart
Olay, s.66; Dogan Av-coglu, 31 Martta Yabanc Parmag; E.J.Zurcher, Milli
Mucadelede ittihatlk, s.98; F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.104;
Y.HIkmet Bayur, Turk inklab Tarihi, 1.C., 2.ksm; Ugur Mumcu, K.Karabekir
Anlatyor, s.19,; Kazm zalp, Ataturk'ten Anlar, s.3 \
89
aklamas kantlamaktadr. M.Kemal bu aklamasnda, Y.Kuuk'un adm adm ve
inleye inleye kabul etmek zorunda kaldg geregi ksaca belirtmektedir: "31
Mart vakas oldu. Bu vaka uzerine Makedonya'dan giden ktalarn ve ilk devirde
Edirne'den bunlara katlan kuvvetlerin Kurmay Bakan olarak Istanbul'a geldim.
Balangta kumandan Husnu Paayd." (A.E.Yalman, a.g.e., 2.C., s.258)
3/4. Y.Kuuk'un bu konudaki drduncu iddias da u:
"Butun tarihi kendi adna gre yazdrmasna karn, ne Kemal Paadan ve ne de
resmi tarih yazclarndan kan, Kemal'in Istanbul iin savatgna dair bir
iddia da bulunmuyor." (s.56)
Kendi de bir Kurmay Bakannn elde tufek dogrudan savaa katlmasnn sz
konusu olmayacagn kabul ediyor ve "kurmay grevi kararghta yaplr" diye
yazyor ama yine de ve ille, "kerhen19 bulundugu gnullu ordu Istanbul iin
sokak sava yaparken, M.Kemal'in atalca'da kaldgn" ileri suruyor, (s.247)
Yoksa butun tezleri iflas edecek!
Zehi tasavvur-u batl, zehi hayal-i muhal!20
Askeri Tarih ve Stratejik Etudler Dairesi (ATASE), 1994 ylnda, yani
T..Tezler'in S.cildinin yaymndan bir yl nce, Ataturk zel Arivinden
Semeler dizisinin uuncusunu yaymlad. Iinde M.Kemal Paann 1909 ylna ait
10 sayl zel not defterinin hem asl, hem yeni yazya evrimi var. (47-74.
sayfalar)
Y.Kuuk, "ankaya arivleri aldg takdirde, tarihin alt ust olacagndan kuku
duymuyorum" diye yazyordu (s.256).
M.Kemal Paann bu zel not defteri, resmi tarihi degil ama Y.Kuuk'un kendine
gre yazmaya yeltendigi zel tarihi alt ust ediyor; unku M.Kemal'in Hareket
Ordusu ile Istanbul'a girdigini ve askeri duzenlemelere etkin olarak katldgn
belgeliyor. unku defterde, Hareket Ordusunun Istanbul'da aldg askeri
nlemlerle ilgili birok notlar, saylar, adlar, bilgiler, emir taslaklar
bulunmaktadr.
Y.Kuuk'un dogru olmadgn kantladgn iddia ettigi ikinci yurttalk bilgisi
de buydu. Ama bu konudaki iddias da dogru kmad.
uncu iddias anakkale'de M.Kemal'in nemli bir rolu olmadgdr. Bu konuyu
anakkale paragrafnda ele alacagm.
* 4-4 4. Balkan Sava (1913)
Sra K.Msroglu'nda. Onun bu konudaki iddiasnn kaynag, Dr. Rza Nur'un malum
ve mahut anlar.
R.Nur'un yazdklarn, dogrular ile birlikte veriyorum:
19) 'Kerhen', istemeden, zorla demektir. M.Kemal istemeden grev almm.
Bu iddiasnn bir dayanag var m? Var tabii, kendi kutsal saplantlar!
20) Bu ne guzel fos istek, bu ne guzel bo hayal!
90
"Balkan Harbinde son devrede Bulgar ordusu Tekirdag'nda ve daha yukarlarda
bulunuyordu."
(Dogrusu: Tekirdag'n yukarlarnda degil, atalca savunma hattnn karsnda)
"Tarafmzdan Gelibolu yarmadasna bir ordu gnderilmiti."
(Dogrusu: Kolordu).21
"Bunun erkan- harbi (kurmay) Ali Fethi (Okyar) ile M.Kemal'di."
(Dogrusu: Bnb.Ali Fethi Kolordu Kurmay Bakandr, Bnb.M.Kemal ise Harekt
Subesi Muduru).
"Enver'in (Enver Paa) tertibi uzere ayn zamanda bunlar da Bulgarlara hucum
edecekler, Bulgar tumenlerini mahvedeceklerdi. Tertip yapld. Fakat Enver'in
hucumunu beklemeden, M.Kemal Bulgarlara hucum etti ve perian olup kat."
(Dogrusu: Plan Enver tarafndan degil, Bakomutanlka hazrlanmtr. Plan
ksaca yle: Hurit Paa komutasndaki lO.Kolordu [Kurmay Bakan Yarbay
Enver], 8 Subat gunu Sarky'e karma yapacak ve Gelibolu'daki Murettep Kolordu
ile birlikte, Bolayr karsnda bulunan Bulgar tumenine taarruz edilecek. Ama,
Bulgar ordusunun geri ekilmesini saglamak ve Edirne'yi kurtarmak. Murettep
Kolordu, kararlatrlan gunde [8 Subat 1913], iki tumeniyle [Nizamiye Tumeni ve
27.Sam Tumeni] taarruza geer. Fakat lO.Kolordu, karma gemilerinin 4-5 saat
gecikmesi yuzunden, kararlatrlan zamanda Sarky'e karma yapamaz. Patlayan
frtna da karmay zorlatrr. Ertesi sabaha kadar ancak bir tumenin
karlmas tamamlanabilir. Bu arada Murettep Kolordu, Bulgarlarn Marmara
kysndaki kanadn geri atar ama sisli bir havada Bulgar mevzilerine giren
27.Sam Tumeninin Arap askerleri sava brakp apulculuga kalkar, Bulgar
ihtiyatlarnn kar taarruzu ile daglarak kamaya balarlar. Bu duzensiz
ekilme Sam Tumeninin diger birliklerine de yaylr. lO.Kolordu da zamannda
yetiip taarruza geemeyin-ce, Nizamiye Tumeni de geriye alnr. Bakomutan
A.Izzet Paa, 10. Kolordunun karaya kan tumeninin de geri ekilmesini emreder.
Hareketten bir sonu alnmaz. Olay bu.22
Bir kolorduyu, Harekt Subesi Mudurunun hucum ettirdigini ileri surmek, Rza
Nur'a yakr bir zrva! Bu kolordunun Komutan, komutay Harekt Subesi Muduru
Bnb.M.Kemal'e brakm, Kurmay Bakanyla kahvede tavla m oynuyordu?)
21) Ksaca, Murettep Kolordu diye anlyor. Tam ad Bahr-i Sefit (Akdeniz)
Bogaz Kuva-y Muret-tebesi; daha sonra Bolayr Kolordusu adn alacaktr.
(Askeri Ynuyle Ataturk, s.19 vd.; U.igdemir, Ataturk'un Yaam, s.27)
22) Bu konuda 228 sayfalk, yuzlerce belgeye dayal, ayrntl bir inceleme
var: Kur.Yb.Husnu Er-su, 1912-13 Balkan Harbinde Sarky karmas ve Bolayr
Muharebesi, 109 sayl Askeri Mecmua'nn tarih eki, Haziran 1938.
Ayrca, Fahri Belen, Yirminci Yuzylda Osmanl Devleti, s.164 vd.; Mahmut Sevket
Paann Gunluk Not Defteri, Hayat dergisi, 3.say/1965.
91
"Artk Bulgarlarn Gelibolu yarmadasna girmesinden korkulup Enver'in kuvveti
de oraya gnderildi."
(Dogrusu: Bakomutan, Bulgarlarn ilerlemesinden degil, Gelibolu'ya yaplacak
bir Yunan karmasndan ekinmitir.)23
"M.KemaKn bu hyaneti yapmasnn sebebi, Enver'in eref kazanmamas, bu
erefi/kendisinin almasdr. Ne fecidir. Bizde byle hyanetler cezasz kalr."
(Rza Nur'un anlar, 2.C., s.407)
Dr.Rza Nur'un, bandan sonuna kadar iinde yaadg Kurtulu Sava hakknda
verdigi basit bilgilerin bile ne kadar yanl ve uydurma oldugunu, Dr.Rza Nur
Dosyas adl kitabmda, ayrntl olarak aklamtm. stelik R.Nur, Balkan
Sava'nn bu blumu srasnda yurt dndadr (2.C., s.407) ve ancak 5 yl
sonra, 1-918'de dnecektir. Be yl sonra, yarm yamalak grenebildigi baz
olaylar, ruh dengesinin iyice bozuldugu 1927'de, yani olaydan 14 yl sonra
yazarken, iyice birbirine kartrp arptm.
M.Kemal aleyhinde ya, K.Msroglu hemen bu bilgiden (!) yararlanp yanllar
derinletirerek yle yazyor:
"M.Kemal, Balkan Harbi gibi erken bir devrede, Sarky karmas srasnda
ugradg bozgun ve sebep oldugu buyuk kayp (22.000 kii) yuzunden Bakumandan
Vekili ve Harbiye Nazr Enver Paa tarafndan Sofya'ya surgun edilmitir."
(Hilafet, s.142)24
Hangi yanl duzeltmeli?
Bir kolordunun yenilgisi, Harekt Subesi Mudurune yuklenilir mi? O kolordunun
komutan, kurmay bakan, tumenlerin komutanlar yok mu ? Insan bir iddiada
bulunur ama hi olmazsa enini boyuna denk duurur, byle kesin konuabilmek iin
de olay biraz olsun inceler.
(1) Zayiat, K.Msroglu'nun yazdg gibi 22.000 kii degil, 2.679 kiidir: Sehit
: 15 subay, 867er
Yaral : 41 subay, 1801 er
Kayp : 55er (Toplam: 2679)25
(2) Murettep Kolordu ile 10.Kolordu yetkilileri arasnda gerekten tartma
km, olay Bakomutana, hatta Sadrazama kadar yansm,26 E/ver
ile M.Kemal'in arasndaki sogukluk daha da artmtr ama M.Kemal, Sofya'ya
surgun
23) F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.164 vd.
24) A.DIlipak da diyor ki: "M.Kemal Sofya'da iken burada kendisine bir de
Fransz sevgili bulmutu. Gelimeleri sk sk Madam Corinne'e yazyordu."
(Cumhuriyete Giden Yol, s.16) Birka satr aagda da, Madame Corinne'in Italyan
oldugunu, Istanbul'da yaadgn yazyor. Bu bir ey degil, Dilipak'n asl
yanllarn ve emsalsiz incilerini ilerde grecegiz. Kur.Yb.Husnu Ersu, s. 143.
25) Erik Jan Zurcher, s.108; Askeri Ynuyle Ataturk, s.20 vd.; M.Sevket Paann
Gunluk Not Defteri, Hayat dergisi, 3/1965; M.Sertoglu, M.Kemal'den M.Sevket
Paaya [Mektup], 5.3.1986, Cumhuriyet gazetesi.
edilmez, tersine LMurettep Kolordunun Kurmay Bakanlgna getirilir; 22.7.1913'
ten itibaren LMurettep Kolordu Komutanlgna da vekalet edecektir.27
(3) M.Kemal'in Sofya ataemiliterligine" atanmas, sz konusu olaydan alt ay
sonra, 27 Ekim 1913'tedir.28 Enver de, bu olaydan ancak 9 ay sonra, Ocak 1914'te
Harbiye Nazr ve paa olacaktr; Bakomutan Vekilligi ise savaa girdikten
sonradr.29
Ksacas bu alternatif tarih yazarnn iddialar, iki anlamyla da tarihe
uymuyor!
Ama Msroglu, bu iddialarn, Lozan adl kitabnn 1.cildinin 148-151.
sayfalarnda genileterek tekrar ediyor; Kolordu Kurmay Bakan Bnb.Ali
Fethi'nin, 'baarszlgn sebeplerini aklayan' brourunu de, derin askeri
bilgisiyle (!), "gsterdigi sebepler askeri ve mantki bakmdan tatminkr
(doyurucu) degildir" diye eletiriyor ve u cumleyi ekliyor:
"Dr.Rza Nur, Bolayr Kolordusunun bozgununun, M.Kemal ve Fethi Beylerin,
Edirne'nin geri alnmas erefini Enver Paaya kaptrmamak gayesinden dogmu
dehetli bir bozgun oldugunu kaydetmektedir." (s.151)
Iddiasn Rza Nur'a dayandran bir yazarn, hakl kmas mumkun mu? Edirne
iin bir yar vardr ama o da Bolayr olayndan be buuk ay sonra, 22 Temmuz
1913'tedir. Bu yarn ayrntsn, 2.Murettep Kolordu Komutanlg Emir Subay
I.Hakk Okday'n anlarndan izleyelim.30
"Edirne'yi Bulgarlardan geri almak gayesi ile harekete getik. Kolordu bu ileri
harektnda ciddi bir Bulgar mukavemeti ile karlamad. Kaan Bulgarlar
kovalamaktaydk. Ara sra, ufak tefek art atmalar oluyordu ama nemli bir
sava da vermiyorduk. Kahraman Edirne'yi Bulgar penesinden kurtarmak, bu gazi
ehri yeniden fethetmek eref ve neesi iinde uuyorduk. Kolordu Edirne'ye 10
km. yaklamt ki arkamzdan tozu dumana katarak yaklaan bir otomobil iinde
bulunan Hurriyet Kahraman Enver Bey, yanmzdan hmla geti ve Edirne
istikametinde uzaklat. Bu suretle 'Edirne Fatihi' unvann kazanm oldu.
Halbuki Edirne'ye yaklancaya kadar Bulgar kuvvetlerini kovalayan, dumdar
(ard) savalarn veren bizim kolordu idi. Enver Bey o srada baka bir
kolordunun (Dogrusu: Sol Kanat Ordusu) Kur-
27) C.Erikan, Komutan Ataturk, s.108; Ismet Grgulu, On Yllk Harbin
Kadrosu, s.35.
28) Zurcher, M.Kemal'in ataemiliterligi, Fethi Okyar ve Cemal'in (Buyuk
Cemal Paa) sraryla kabul ettigini yazyor, (s.113) K.zalp "Fethi Beyin
teklifiyle..." diyor (Ataturkten Anlar, s.8); F.Tevetoglu ise, ittihat ve
Terakki Kongresinde yaptg ve dernek yneticilerinin grulerine ters duen
konumas yuzunden, Sofya Ataemiliterligine atanarak 'uzaklatrldgn' ileri
suruyor. (Ataturk ve ittihat ve Terakki, s.618, AAMD, say 15)
J
29) Fahrettin Altay, On Yl Sava ve Sonras, s.81.
30) iin komik yan, i.Hakk Okday'n anlarn K.Msroglu yaymlamtr.
Ama nszunde, "Grduklerini bir objektif sadakatiyle tespit ve ifade etmitir"
diye vdugu yazarn kitabn okumadg anlalyor.
93
may Bakan bulunuyordu. Fakat frsat karmak istememi, Edirne'yi geri alma
erefini bakalarna mal etmeyi hazmedememi, arkamzdan bir otomobile atlayp,
biz Edirne'ye on kilometre yaklam oldugumuz bir srada, bizim kolorduyu
geride brakarak, Edirne'ye giren ilk komutan sfatyla Edirne'nin fuzuli fatihi
olmak hevesine kaplmt." (Yanya'dan Ankara'ya, s.190)
Ksacas Rza Nur bir balon uurmu, K.Msroglu da havada kapp biraz daha
iirmi!
unku ama, M.Kemal'in asker yann da rselemek ama bu yetmez ki.
anakkale'deki ve Kurtulu Sava'ndaki rolunu de kuultmek gerek.
Buna altklarn da srasyla grecegiz.
* 4-5 5. anakkale Sava (1915)
* 4-5-1. Savan ok ksa bir zeti
Bu konudaki degiik iddialar grmeden nce, anakkale Savann ok ksa bir
zetini vermek istiyorum.
27. 9. 1914 anakkale Bogaz butun gemilere kapatlr.
29.10.1914 Amiral Souchon kumandasndaki Osmanl filosu Ode-
sa ve Sivastopol'u bombardman eder.
1.11.1914 Rus ordusu Dogu Beyazt snrn geer, Ingiliz birlik-
leri Basra krfezine kar.
3.11.1914 ngiliz-Fransz Birleik Filosu, anakkale Bogaz giri
tahkimatn bombardman eder.
25.11.1914 Churchill, Sava Komitesine anakkale Bogaz'na ta-
arruz edilmesini nerir.
11. 1. 1915 Amiral Carden, Deniz Bakanlgna anakkale'ye taar-
ruz iin hazrlanan plan sunar.
28.1. 1915 Sava Komitesi, anakkale Bogaz'nn donanmayla
zorlanmasna karar verir.
19.2.-17.3.1915 Birleik Filo, anakkale Bogaz giriindeki ve orta kesimdeki
tabyalar (korunakl sabit bataryalar) tahribe alr. Bu sure iinde Bogaz'
ve Bolayr', on drdu gunduz, yirmi biri gece olmak uzere bombalayacaktr.
Giriteki tabyalar susturulur. Mayn arama ve tarama etkinligi kesintisiz
surdurulur. Ruslar da Istanbul Bogaz'na karma iin hazrlk yaparlar. Ingiliz
kara birlikleri Mondros adasnda toplanmaya balar. Birleik Filo Komutanlgna
Amiral de Robeck, Kara Kuvvetleri Bakomutanlgna Orgeneral Ian Hamilton
atanr. Her ey umut verici grunmektedir. 18 Mart gunu 94
18 Mart 1915
Bogaz'n donanma ile zorlanmasna karar verilir. Ama Nusret mayn
gemisi, 17/18 Mart gecesi, Karanlk Liman ile Morto Liman nune, gizilce 30
kadar mayn brakacak ve duman karakol gemilerine ve mayn tarayclara
grunmeden geri dnecektir. (Deniz sava) Sabah, sava planna gre u sra
ola-' rak dizilmi gemiler (15 Ingiliz, 4 Fransz zrhls, 3 kruvazr, birok
yardmc sava gemisi, torpidobot ve mayn arama-tarama gemisi) anakkale
Bogaz'n zorlayp Marmara'ya gemek uzere ilerlemeye balarlar. Yedi saat sonra
Birleik Filo geri ekilir; unku Bogaz'n maynlardan temizlenmi oldugunu
sanan 16 sava gemisinden 3'u, Nusret'in braktg maynlara arparak batm,
3'u topu atei ve mayn dolaysyla agr yara alm, 3 torpidobot da sulara
gmulmu, kuvvetinin ute birini yitirmitir. Taraflarn insan kayplar: Turk
taraf 97 ehit ve yaral, Ingiliz ve Franszlar 800 lu.31
anakkale'nin savunulmas iin S.Turk Ordusu kurulur ve Mareal Liman von
Sanders, 5.Ordu Komutanlgna atanr.
Ingiliz Sava Komitesi, anakkale'nin almas iin deniz ve kara kuvvetlerinin
birlikte hareket etmelerine karar verir.
anakkale'ye asker karmak iin hazrlk. Gun dogmadan, 308 sava ve nakliye
gemisi ve karma aracyla Bogaz'n Asya yakasna ve Gelibolu'nun eitli
kesimlerine karma balar.
Birleik Filonun ok gulu ate destegi altndaki muttefik kara kuvvetleri ile
Turk birlikleri arasndaki kanl sava 25 Nisan 1915'ten 1916 ylnn bana
kadar, sekiz buuk ay surecektir. Istanbul yolunu aamayan Muttefik kuvvetleri,
19/20 Aralk 1915'te Arburnu, 8/9 Ocak 1916'da Seddul-bahir kesimini boaltarak
ekilirler.
Birleik Filo bu sure iinde de, Goliath, Triumph ve Majestic sava gemileri ile
birok nakliye gemisi kaybedecektir.32
anakkale Cephesi, 1.Kitap, s.211; 3 Kasm 1914-18 Mart 1915 aras toplam
zayiatmz ise 21 ehit ve 4 yaral subay, 158 ehit, 197 yaral ve 1 kayp er.
(s.276) zetin dayanaklar: anakkale Cephesi, 1., 2. ve S.KItaplar; Mufassal
Osmanl Tarihi, 6.C.; Hikmet Bayur, Turk inklab Tarihi, 3.C., 2.Ksm; Ian
Hamilton, Gelibolu Gunlugu; Alan Moo-rehead, Gallipoli/ anakkale Geilmez;
Tugg. C.F. Aspinall Oglander, ingilizlerin Gelibolu Seferinin Resmi Tarihi, BTT
Dergisi, say 13/ Mart 1986 vd.
95
iki yann kayplar (25 Nisan 1915-8 Ocak 1916)
Turklcr'in genel kayb (ehit, yaral, hasta, esir vb.): 213.882.33
Muttefikler'in genel kayb: 252.OOO.34
Artk anakkale Sava hakknda baz aydnlarmz ile Y.Kuuk ve Vahi-dettinci
yazarlarn neler dediklerini gzden geirebiliriz.
* 4-5-2. anakkale bir zafer midir?
Aktuel dergisinin 18 Mart 1992 gunlu 36. saysnda, Sefa Kaplan'n anakkale
Savan ele alan bir yazs var; yazsnn balg yle: "anakkale Sava:
Zafer mi, Yas m?"
Dergi yazar, etin Altan'n bu dogrultudaki grulerine yer vermi.
Aktaryorum:
"Bizdeki optik hatalar, anakkale savalarnn bir zafer olarak gsterilmesiyle
balar. Birinci Dunya Savanda Alman Genelkurmaynn kendi donanmasn riske
etmeden, duman donanmasn anakkale'de bizim 250 bin kyluyu ldurterek
durdurmas, belki Feldmareal Liman von Sanders iin o sralarda bir zafer idi
ama hibir Alman'n burnunun kanamadg bu kanl plan bizim iin tam bir Alman
kazgyd.35 [..] Her yl kutladgmz anakkale Zaferi, aslnda 'anakkale
Yas' olarak anmsandg zaman duzelebilir oradaki optik hata. unku 250 bin
kii ldukten sonra Istanbul yine igal edildi.
33) anakkale Cephesi, S.KItap, s.500 ve 4 sayl cetvel. Sehit says:
57.084; yaral says: 96.847; yarallardan 18.746's hastanelerde lmutur,
(a.g.e., s.500)
Hastanelerde lenlerle birlikte genel ehit says: 57.084+18.746= 75.830.
Genel kayp (ehit, yaral, kayp, esir) saysnn yuz bin kadarnn gretmen,
mulkiyeli, tbbiyeli ve okur-yazar oldugu sanlmaktadr. (anakkale Cephesi,
1.Kitap, s.289, ATASE Y., Ankara, 1993)
Savaa ikmal erleriyle birlikte toplam 350.009 kii katlm, yarallardan 24
bini, tedaviden sonra yeniden cepheye dnmutur. (Birinci Dunya Harbi, idari
Faaliyetler ve Lojistik, s.203)
34) Alan Moorehead, s.475; anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.499.
35) etin Altan yle devam ediyor: "Biz Alman Feldmarealinin bir anlk
zaferini, baarl bir yarbayn (yani M.Kemal'in) zaferiymi gibi gsterecegiz
derken, yine ayn ylda Alman Genelkurmay tarafndan planlanm olan Turk-
Ermeni dramlarnn savunmasn ustlenmek durumunda kaldk. 1915'te butun Osmanl
ordusunun ust birimleri Almanlara teslim edilmiti ve butun istihbarat dogal
olarak onlarda toplanyordu. Dolaysyla Ermenilere kar oluturulan Osmanl
politikasnda dogrudan Almanlarn parmag vardr. [..] Bin yl birlikte, sarma
dola yaam insanlarn bir anda birbirlerinin bogazna sarlmas, araya
Osmanl politikacsn tanyan yabanc bir Genelkurmay girmeden olamazd zaten.
Ve Turk-Ermeni dramlarndan sorumlu olan yabanc genelkurmay, Berlin
Genelkurmay idi."
Turk-Ermeni konusu, bu almann snrlar dnda ama birka satr yazmadan da
geemeyecegim. Eger Aktuel yazan, .Altan'n yazsn dogru zetleyip aktarmsa
ve etin Altan da aka yapmyorsa, iddia u: 'Bin yl birlikte, sarma dola
yaam olan Turkler ve Ermeniler, Berlin Genelkurmaynn araya girmesi sonucu,
1915 ylnda, bir anda birbirlerinin bogazna sarlrlar.' -*
96
Byle ters sonulu zafer nerede grulmutur? Adna anakkale Zaferi dedigimiz
ey, zafer filan degildir."36
Turk-Alman anlamasndan sonra, bir an nce savaa girelim diye Almanlarn bizi
nasl zorladklarn, o tarihte Genelkurmay Istihbarat Subesi Muduru olan Kazm
Karabekir, iki kitabnda anlatr.37 Yuzba Selahattin'in, Rauf Orbay'n,
M.Kemal'in anlarnda, Hikmet Bayur'un bu olaylar yabanc belgelerle
destekleyen kitabnda, Prof.Dr. Jehuda LVVallach'n38 ve Peter Hopkirk'in39
eserlerinde, Almanlarn bize attklar kazklarla ilgili birok rnek yer
almaktadr. Almanlarn, kendi uzerlerindeki basky azaltmak iin bizi doguda
Rusya'ya saldrmaya ve guneyde de ingilizlere kar Kanal hareketine
zendirdiklerini artk her ilgili biliyor.
Ama "Alman Genelkurmaynn kendi donanmasn riske etmeden, duman
36) Allah Allah! Biz de saf saf, Ermeni sorununun 19. yuzylda ortaya ktgn,
Ingiliz ve Rus etkisi ile gelitigini, birok milletleraras evrelerden
getigini, Errtlenilerin 1880'de isyan hazrlklarna koyulduklarn, bu amala
eitli dernek ve terr rgutleri kurduklarn, 20 Haziran 1890'da Erzurum'da
ilk ayaklanmay balattklarn, bunu mesela Kumkap (1890), Yozgat (1893), 1.
Sason (1893), Bab- li (1895), Merzifon (1895), Amasya (1895), Trabzon (1895),
Diyarbakr (1895), Zeytun (1896), Van (1896), Osmanl Bankas (1896), 2.Sason
(1897), Yldz suikast (1905), Adana (1909) gibi birok kanl ve uzucu olayn
izledigini sanyorduk. Megerse hibiri olmam. Binlerce aratrmac hayal
grmu, her ey 1915'te ve bir anda balam.
Aktuel yazar diyor ki: "etin Altan'n syledikleri, tarihi belgeler gnda
yaplan ve farkl bir perspektif ieren bir analiz."
Aktuel yazar, u tarihi belgeleri aklasa da optik yanllklarmz
duzeltsek.
Birinci Dunya Sava baladktan sonra, Ermenilerin Ruslara casusluk yapmalar,
yer yer ayaklanma hazrlg iinde olmalar, baz yerlerde ayaklanmalar
(Zeytun, Van, Mu, Bitlis, Elazg vb), Dogu Cephesindeki ordularmz takviye
iin yola karlan perakende birlikleri vurmalar, askerden kamalar,
askerleri kamaya tevik etmeleri gibi olaylar uzerine 14 Mays 1915'te,
'gerekenlerin baka yere nakil ve iskan ettirilmeleri' hakkndaki 3 maddelik
kanun kabul edilmitir.
(Kanun metni iin: S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 1.C., s.122; Konuyla ilgili
birka kitap: Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi; Kamuran Gurun,
Ermeni Dosyas; Kazm Karabekir, Ermeni Dosyas; Bilal S.Simir, Osmanl
Ermenileri; Mim Kemal ke, Ermeni Sorunu; Belgelerle Ermeni Sorunu, ATASE Y.,
Ankara, 1992)
etin Altan, bu gruleri 8 Temmuz 1996 gunlu Yeni Yuzyl'da, Nee Duzel'le
yaptg, konumada da tekrar ediyor: "anakkale Sava'n, 250 gun iinde 250
bin kii ldurmeyi de muthi bir baarym gibi gsterirsiniz. anakkale
Sava'nn aslnda bir yas gunu olmas gerekir... Niye Alman donanmas, ingiliz
armadasn Akdeniz'de karlamad da, bizim kylulerimizi kalkan olarak kulland
ki? Kendi armadasn riske etmedi. Bunlar hi kimse kurcalamaz."
Onca dogru szun arasnda, bu yanllarn ii ne?
Nilgun Cerrahoglu ile yaptg sohbette de ayn gruu savunuyor: "250 gunde 250
bin kii ldurulur mu? Bu oldu anakkale'de. Yas gunu olmas lazm... "
(Milliyet, 28 Temmuz 1996)
Birinci Cihan Harbine Neden Girdik; Birinci Cihan Harbine Nasl Girdik? ilhan
Seluk, Yuzba Selahattin'in Roman, 1.C., s.382 vd.; Rauf Orbay, Yakn
TarirjimjZjJ. say, s.20 vd.; F.R.Atay, Ataturk'un Bana Anlattklar, s.16 vd.;
H.Bayur, Turk inklap Tarihi, 3.C., 4.Ks., s.201 vd.; Prof. Dr.J.LVVallach, Bir
Askeri Yardmn Anatomisi (1835-1919), mesela s. 136. istanbul'un Dogusunda
Bitmeyen Oyun.
97
donanmasn anakkale'de bizim 250 bin kyluyu ldurterek durdurmas..."
cumlesinin anlam ne? Daha dogrusu bir anlam var m?
a. anakkale Bogaz'nn Alman Donanmasyla savunulmas sz konusu bile
olmamtr, unku az sonra aklanacag gibi, bu hem imknsz, hem gereksizdi.40
Sava patlamadan ksa bir sure nce, Almanlarn Akdeniz'de, 'Akdeniz Tumeni' ad
altnda sadece iki sava gemisi vardr: Gben ve Breslau.41 Ingiltere'ye sipari
ettigimiz ve parasn pein dedigimiz iki sava gemisini Ingiliz hukumetinin
teslim etmeyecegi anlalnca (2.8.1914),42 Osmanl hukumetinin istegi uzerine
Almanya, o srada Adriyatik'te bulunan bu iki gemiye, Istanbul'a hareket
etmeleri emriniverir (3/4 Agustos 1914). Gemiler 10 Agustos 1914 gunu anakkale
Bogazn geerek Marmara'ya girer. Biri Yavuz Sultan Selim, teki Midilli adn
alarak Osmanl Donanmasna katlrlar.
Almanya'nn, kendi ulkesini korumay bir yana brakp da butun donanmasn
Osmanllarn yardmna yollamasn istemek, platonik bir yaklamdr. Ama
donanmasnn bir blumunu daha anakkale'ye yollayamaz myd?
Alman sava gemilerinin bunu gerekletirebilmeleri iin nce tehlikeli Man ya
da Kuzey Denizinden, sonra da Ingilizlerin elindeki mustahkem Cebelitark
Bogazndan gemeleri ve Akdeniz'de, Ingiliz Akdeniz Filosu ile Fransz deniz
kuvvetlerini yenmeleri gerekirdi. Bu da mumkun degildi. Zira Ingiliz Donanmas
bile tek bana Alman Donanmasndan ok daha guluydu.43 Bu yuzdendir ki
Almanlar denizalt savana nem vermiler fakat sonunda yalnz karada degil,
denizde de yenilmilerdir.44
b. Kald ki anakkale Bogaz gibi dar bir su geidinde bir deniz sava
yaplamayacag iin bir kar-donanmaya da gerek yoktu. Deniz sava, Ingiliz
agrlkl Birleik Filo ile iki kydaki toplar, o toplar kullanacak olanlarn
direnci ve mayn hatlar arasnda geecektir.
Bu iin bir yan.
c. bur yanna gelince, Alman Donanmas yardma komad diye anakkale'yi
savunmayacak, kayp vermemek iin hemen teslim mi olacaktk?
H.Bayur, a.g.e., s.7-38.
Amiral Dnitz'n Hatralar, sunu, s.6, Hayat Tarih Mecmuas, 1966/1. 20.Yuzyl
Tarihi, Richard Humble, 1 .C., s.345; B.Tuchman, Korkun Takip, Hayat Tarih
Mecmuas, 1967/10.
20.Yuzyl Tarihi, R.B.McCallum, 1.C., s.157.
Almanya Turkiye'ye ve Akdenize eitli zamanlarda, 13 denizalt yollamtr.
Bunlardan U-21, Triumphe ve Majestic'i, U-14 ise bir ingiliz denizaltsn
batrr. (Dr.i.Grgulu, anakkale Zaferi zerine Alman iddialar, s. 126, AAM
dergisi, 28.say, Mart 1994; anakkalesi Cephesi, 3.Kitap, s.511) Liman Paa
anlarnda yle diyor: "Denizaltlarmzn anakkale'de gsterdikleri faaliyet
sonunda, ingiliz harp gemilerinin muharebe meydanndan ekildikleri yolunda
Alman gazetelerinde yer alan haberler tamamen yanltr." (Turkiye'de Be Yl,
s.99)
d. anakkale Sava'ndaki yuksek kaybn sebebi, Liman von Sanders'in sakat
savunma anlaydr; ayrntsn aagda grecegiz. Baz Turk subaylar, Ordu
Komutannn bu sakat savunma anlayyla, Ingiliz birliklerini anakkale
topraklarnda tutarak, Bat Cephesindeki Alman birlikleri uzerindeki basky
hafifletmek istemesinden kukulanmalardr.45 Geri Liman Paann bu
davrannn, 'donanmann ate gucunden ok ekinmesi' ve Turk birliklerinin
dayankllgna guvenememesinden' kaynaklandg anlalacaktr ama yine de ilk
24 saat iindeki tutumu hayli duundurucudur. .Altan, tarihin derinliklerinde
kalm olan bu durumu ele alsa, tartmaya deger bir konu am olurdu.
Ksacas, ne Almanlarn donanmalarn riske etmeleri mumkundu, ne de Alman
donanmasnn anakkale'ye gelmesi gerekiyordu.46
anakkale'de kurulan S.Ordu Komutanlgna Liman von Sanders'i getiren de, Alman
Genelkurmay degil, Enver Paadr. Sanders'in Kurmay Bakan da, Kurmay
Kurulunun ogunlugu da Turk'tu.47 Fakat Liman 'Paa, anakkale'de Ordu Komutan
olmadan nce, bir buyuk birlik komutan olarak, hibir muharebede bulunmamtr.
Turkiye'ye gelmeden nce Kassel'da bulunan 22. Suvari Tumeni'nin komutanyd.
General von Seck diyor ki: "Almanya'da kolordu komutanlg iin uygun grulmeyen
biri, butun Turk ordusunun yeniden tekilini (kurulup duzenlenmesini) uzerine
alacakt."48
Iin asl hazin, ac yan bu.
- Duman donanmasnn Bogaz zorladg 18 Marttaki kaybmz daha nce
vermitim: Sehit ve yaral olarak toplam 79, o gunku lu ve yaral Alman kayb
da 18'dir; toplam kayp 97.
Butun sava boyunca, subay ve er, ehit olanlar 250 bin degil, 57.084'tur.
Hastanede lenleri de bu sayya eklersek, topraga verdiklerimizin says, en
fazla 75.830 ediyor.
Madem ki gerekleri konuacagz, u surup gelen '250 bin ehit1 edebiyatn da
artk bir yana brakalm.49 76.000 kayp az m?
Albay Sefik Aker, Arburnu Savalar ve 27.Alay, s. 18. /
Asl tartlacak ust sorun u: Savatan kanmak mumkun muyau? Sava byle mi
ynetilmeliydi ya da nasl ynetilmeliydi gibi sorunlar, ancak bu temel sorunun
zumunden sonra anlaml bir irdeleme konusu olabilir. Turkiye'de Be Yl, s.77.
Turkiye'ye tumgeneral olarak geldi (1913), rutbesi baz politik sebeplerle,
Alman imparatoru tarafndan, vaktinden nce suvari orgeneralligine yukseltildi
(1914). Turkiye'de, anlama geregince bir ust rutbe ile alt (muir/mareal).
1918'de Ingilizlerce tutuklanarak Malta'ya surgun edildi, 1919'da Almanya'ya
dndu ve orgeneral olarak emekli oldu. Yani feldmareal olmad.
1922 ylnda yaymlanan anlarna Malta'da balamtr. (Liman von Sanders, s.
11,19; Alan Moorehead, anakkale Geilmez, s.472; Bir Yardmn Anatomisi, s.121;
bu kitabn 111-135. sayfalar Liman von Sanders'le ilgilidir ve ok ilgin
ayrntlar iermektedir) Msroglu, anakkale Sava'ndaki kayplarmz iin
yle yazyor: " 250.000 ehit ve 150.000 hastanelerde vefat etmi yaral.."
(Lozan, 1.C., s.293)
Kultur Bakanlg da, 18 Mart 1996 gunu, Milliyet gazetesinde, anakkale Ant
iin sanatlara yaptg duyuruda, ehit saysn 253.000 olarak verdi. Efsane
geregi bastryor! ->-
Kuuk bir kent nufusu kadar!
- .Altan diyor ki: "250 bin kii ldukten sonra Istanbul yine igal edildi.
Byle ters sonulu zafer nerede grulmutur? Adna anakkale Zaferi dedigimiz
ey, zafer filan degildir." etin Altan yanlyor.
Niye yanldgn belirtmeden nce, genler iin ksa bir aklama yapmak
istiyorum. Harp ve muharebe terimlerinin ikisini de sava kelimesi ile
karladgmz iin aralarndaki fark ortaya kmyor. Bir harp, zaman ve mekn
bakmndan farkl, birok degiik turdeki birok muharebe'den oluur. Sz geli-
mi Almanlar, Birinci Dunya Savanda, Tannenberg muharebesinde Ruslara kar,
Ikinci Dunya Savanda Dunkerque muharebesinde Ingiliz ve Franszlara kar
zafer kazandlar ama sonunda iki harbi de kaybettiler. Yunanllar da, Kutahya-
Eskiehir muharebesini kazandlar ama harbi kaybedip ktuler.
anakkale, Birinci Dunya Harbinde kazandgmz muharebelerden biridir ve tam bir
savurima zaferidir. Tpk Kanije, Plevne, Verdun, Yanya, Edirne, Antep,
Stalingrad gibi.
anakkale muharebesinden 4 yl sonra, harbi kaybettigimiz iin Muttefiklerin
Istanbul'u igal etmeleri, anakkale zaferini kuultmez. Galipler, 1918'de
anakkale ve Istanbul'u igal ettiler ama Kurtulu Sava'nn kazanlmas
uzerine, Istanbul ve Bogazlar hakkndaki hibir tasarlarn gerekletire-meden
de 'geldikleri gibi gittiler'. (Ekim 1923)
Asl ters sonulu olan zafer, acaba hangisi?
* 4-5-3. TRT'nin 18 Mart 1988 gunu yaymladg anakkale program
TRT'nin 18 Mart 1988 gunu, anakkale zaferi dolaysyla yaymladg bir program
sorun olmutu. Programn buyuke bir blumu, M.Akif'in anakkale iirinin
gruntulenmesinden oluuyordu. Ancak programda M.Kemal'in adnn hi gememesi,
buyuk tepkilere ve tartmalara yol at. Etkisi birka yl surdu. Bu konu ile
ilgili birka yazdan rnekler, verecegim. Bu vesile ile baz evrelerin ve
yazarlarn konuya yaklamn da imdiden grmu oluruz.
D Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi:
"Program, tarih yanl yapmadg iin ister istemez Ataturk'ten bahsetmemiti.
unku 18 Mart 1915 gunu noktalanan muharebelerde byle bir isim yoktur. (1.C.,
s.58) Olayn tarihi gereklere uygun bir ekilde sahnelenmesi uzerine, yanl
gerek zannedenler kazan kaldrdlar, (s.60) 18 Mart'a kadar deniz muharebeleri
cereyan etmitir ve M.Kemal ismi yoktur. Daha
[Hastanede lenlerin saysnn dogrusunu, bir daha veriyorum: 18.746,
anakkale, S.KItap, s.500]
100
sonra cereyan eden kara muharebeleri esnasnda ise, M.Kemal sadece o harplerde
bulunmu bir yarbaydr, (s.61)"
D Tuncay zturk (programn yapmcs):
"Program metni, M.Akif Ersoy'un Bogaz Harbi adl iirinden yola klarak
yazlmtr. Siirde de hibir isim gememektedir. Biz Ataturk'u vermeyi
duunduk. Ancak iirin ve metnin iinde yama gibi kalacagn grdugumuz iin
vazgetik."50 (GRYT Ans., 1.C., s.61)
D Mustafa Kaplan:
"Ataturk'e yer verilmemesi programa inandrclg artrmtr. unku anakkale
harbinin merhum Akif tarafndan ebediletirilen tablolar, 1914 k ile 18
Mart arasnda cereyan eden deniz hucumlarna gsterilen mukavemet esnasnda
gereklemitir.51 Yanllarla beyin ykamann vakti gemitir... O ksmda,
rutbesi kaymakam (yarbay) olan M.Kemal Beyin bir rolu yoktu." (Aktaran, GRYT
Ans., 1.C., s.63, 71)
D Yeni Nesil gazetesi:
"Aslnda anakkale zaferi kutlanrken birinin isminden mutlaka bahsedi-lecekse,
o da Sultan V.Mehmet Reat'tr. unku ulkeyi o idare etmektedir.52 anakkale
zaferi onun idaresi altnda kazanlmtr. Askeri bakmdan da Padiah adna
Bakumandanlga veklet eden Enver Paa birinci srada yer alr. Zaferin
nuvesini (ekirdegini) tekil eden deniz savalar yaplrken, M.Kemal harbin
bilfiil iinde degildir. [..] Istibdatla tarihe yn verip suni olarak
ekillendirmenin bir are olmadgn, son hadise ortaya koymutur." (Yeni Nesil,
21 Mart 1988, Tahlil adl imzasz ke yazsndan aktaran, GRYT Ans., 1.C.,
s.65)
D Aktuel yazar Sefa Kaplan:
"Belki aracaksnz ama M.Kemal Paa, 18 Marttaki savata kendisinin pek fazla
rolu olmadgn yine kendisi syluyor.53 Ruen Erefe unlar sy-
50) Programda yalnz iir degil, iir d blumler ve bu blumleri
destekleyen gruntuler de vardr. (Radyo ve Televizyon Yuksek Kurulu'nun 5.4A8&&
gun ve RTYK-01.88/0232 sayl yazsna bagl rapor.)
/
51) M.Kaplan, M.Akif'in iirini ya okumam, ya okumu anlamam, ya da
geregi bile bile arptyor. Siirde geen "en kesif ordular", "tepeden yol
bularak gemek iin Marmara'ya", "ufack bir karaya ne hayaszca tahaud
(yglma)", "Avustralya ile beraber Kanada", "Hindu", "lagm", "tufek" gibi
szler, deniz savalaryla m ilgili? O iir de, tpk anakkale Gunu gibi butun
savalar kucaklamaktadr.
52) Sultan Reat'n, merutiyet dneminde, ulkeyi ynettigini ileri surmek
iin yalnz tarih, hukuk ve siyasetten haberli olmamak yetmez, Sultan Reat
hakknda da tam bir bilgisizlik iinde yuzmek arttr.
53) M.Kemal'in aklamasna, asl Sefa Kaplan arm grunuyor! Belli ki bu
konuda pek hazrlksz. Gul Dirican da, A.A.Pallis'in Yunanllarn Anadolu
Maceras kitabn okuyunca arm ve kitab tantmak iin yazdg yazya,
yle bir balk atm: "Bize Hi de Byle Anlatmamlard". (22.6.1995,
Milliyet) ->-
101
luyor M.Kemal: 'Bu tamamiyle bir deniz harektdr. Ky savunmas Cevat Paa
Hazretlerinin emri altnda bulunuyordu.' " (36. say, 12-18 Mart 1992)
a Y.Kuuk:
"Turkiye'de her yln Mart aynn on sekizinde top atlaryla kutlanan zafer bu
ksa sureli deniz savadr... Emperyalist donanmann 18 Mart 1915 tarihinde
durdurulmasnda Kemal'in hibir rolu bulunmuyor..." (T.. Tezler 5, s.64, 66)
Yazarlar, M.Kemal'den sz edilmedigi iin program knayanlar, byle
eletiriyor ve M.Kemal'in o gunku deniz savana katlmadgn da, vurgulaya
vurgulaya belirtiyorlar.
Oysa katldgn iddia eden hi kimse yok!54 Bunu belirtmek iin zahmete girmek
bile gereksiz. Bir kara birligi komutannn, deniz savanda ii ne? Bu
yazarlar, kendi urettikleridir hayale saldryorlar.
Ama bir ksmnn unuttugu, bir ksmnn da agz kalabalgna getirip unutturmaya
altg, ksacas hibirinin uzerinde durmadg bir husus var: 18 Mart
trenlerinde yalnz 18 Mart deniz zaferi anlmaz; unku anakkale Zaferi yalnz
o gunku savatan ibaret degil, geride 8,5 ay suren kara muharebeleri var. Asl
kaybn verildigi muharebe de bu. 18 Mart, ok, uzun yllardan beri, deniz ve
kara savalarn birlikte anmak uzerej 'anakkale Gunu' olarak kabul edilmitir.
Deniz ve kara zaferleri, o gun birarada kutlanr.55
O yuzden de 18 Mart anakkale Gunu, M.Kemal'den sz edilmesi ok] dogaldr.
Neden dogal ve dogru oldugunu yerinde grecegiz. Dogal ve dogruj olmayan, ondan
sz etmemek ve sz edilmemesini savunmaktr.
Byle ayrntlar ve zel konular, elbette okulda anlatlmaz, ders d
kitaplardan grenilir, j Bu konuyla ilgili, yaymlanm ve okunmay bekleyen pek
ok kitap var!
uncu Blum, 7. paragrafta ayn armay, Fatih ekirge'de de grecegiz.
Anlalan bu sevgili genler, yazmaktan okumaya vakit bulamyorlar.
54) M.Kemal 18 Mart ile ilgisini Ruen Erefe yle anlatr: "Benim bu
harektla alakam, dolay- j syladr. Yalnz, 18 Mart gununun sabah Cevat Paa
hazretleri, Maydos'ta bulunan kararg- j hma geldi. Kendisine Seddulbahir sahil
mntkasndaki tertibat gstermek uzere beraber Kir-te'ye gittik." (M.Kemal ile
Mulakat, s.15) Y.Kuuk, M.Kemal'in verdigi bu ksa bilgiye bile gzu kapal
itiraz ediyor ve diyor ki:" Sylediklerinin gerekle hibir ilgisini
bulamyorum. Cevat Pa- j ann, Gelibolu'da, Maydos yaknndaki karargha
giderek, bir ihtiyat tumenin yarbay rutbe-1 sindeki komutann ziyaret etmesi
imkn dahilinde grulmuyor; usule ve savan gereklerine' denk dumuyor." (T..
Tezler 5, s.71) Dogrusu, szu Cevat Paa'ya brakmak olacak. Cevat Paa zetle
diyor ki: "Ilk gun M.Kemal'le beraberdik. O kara cihetine, ben deniz cihetine
bagl' idik. Seddulbahir'e gittik... Duman donanmasnn ilerlemekte oldugunu
grunce, geriye da- i nup Altepe yolunu tuttuk. O esnada ilk duman mermisi
bamzn ustunden geerek Alte- j pe'ye dutu. Ite, 18 Mart sabah byle
balamt." (Yakn Tarihimiz,1.C., s.77)
55) Bu gelenek ilk defa bu yl (1996) degiti. Ayrca Anafartalar Gunu de
kutland. Ama yanl ta-| rihte.
Hayret!
102
* 4-5-4. M.Kemal'in anakkale Sava'ndaki rolu konusunda farkl yaklamlar
- En uta, hibir komutann rolu oldugunu kabul etmeyenler "bulunuyor. D
Bunlarn en kdemlisi, ibirliki ve Milli Mucadele duman, gazeteci Ali Kemal:
"...anakkale mudafaasnn en birinci kahraman, ne Liman Paa, ne bilmem ne
paa id... Atee bile atlmaktan korkmayan Turk askeri idi." (Aktaran S.Kutlu,
Ali Kemal, s.74, HTM, say 12/Ocak 1971)
D I.Hami Daniment:
"Turk tarihinin en muhteem destanlarndan olan anakkale menkbesinin butun an
ve erefi, Mehmetik denilen esiz Turk neferine aittir. Istanbul'u kurtaran,
onun cehennemle boguup muzaffer kan iman ile milli kudretidir... anakkale
yalnz Mehmetigin aheseridir." (Osm. T. Kronolojisi, 4.C., s.429 vd.)
D K.Msroglu:
"anakkale muharebeleri Mehmetik iin buyuk bir eref oldugu halde, orada
kumandanlk etmi subaylar iin hi de yuz agartc degildir. Bunun uzun ve
teferruatl sebepleri uzerinde durmuyoruz. Yalnz u kadarn syleyelim ki,
anakkale srtlarna drt yuz bin (Say daha da artt!) vatan evladn gmen bir
subay kadrosunun muvaffakiyetinden elbette bahsedilemez. Muharebede zayiatn
(kayplarn) bir numaral etkeni, muhakkak ki ktu sevk ve idaredir. Buna gre,
oradaki kumandanlardan herhangi birisine 'kahramanlk' veya 'kurtarclk'
sfatlar elbetteki izafe edilemez. Edilirse, mutlak yalan ve sahtekrlktan
baka bir ey olmaz. Bu kumandan M.Kemal Paa olsa bile!" (Lozan, 1.C., s.156)
a Y.Kuuk:
"Gelibolu, tehraman komutan imknsz br mucadele alandr. Gelibolu'da ancak
inat kutleler savaabiliyor; her iki tarafta da kutlelerin inatlg ve
kahramanlg sz konusu olabiliyor... Gelibolu, topografyas geregi (!)
kahraman olmayan bir direnitir... Kahramanlar, sadece iki taraftan savaa
katlan sradan askerlerdir." (T.. Tezler 5, s.67, 255) Ve szunu yle
baglyor: "Gelibolu savan bir yarbayna/yan M.Kemal'in] hanesine yazmak,
tarihin tam bir falsifikasyonu (arptlmas) ve akln tumden bozulmas demek
oluyor, (s.83) M.Kemal, [1919 tarihli hayat hikyesinde]56 Gelibolu'da
56) Y.Kuuk'un, bu hayat hikyesini, Milliyet gazetesine ek olarak yaymlanan
Istiklal Sava Ga-zetesi'nde (1969-70) grdugunu yazyor. Oysa tam ve dogru
metni, Nutuk'un 3. cildinde var: 144 no.lu belge. Demek ki Y.Kuuk ilk kez
1927'de eski yazyla, 1934'te yeni yazyla baslan, o gunden bu yana da
defalarca baslm olan Nutuk'u bile okuyup incelememi. Ama M.Kemal ve Kurtulu
Sava hakknda, ciddi bir inceleme yapmcasna fikir yurutuyor!1 ->-
103
grev yaptgn belirtiyor ve hibir kahramanlk iddiasnda bulunmuyor."57
(s.35)
Bu yazarlara kalrsa anakkale Savan, kahraman erlerimiz kendi balarna
kazanmlar. Onlar egitip yetitiren, nlerine duup taarruza kaldran
subaylarn da, butun ynetim ve komuta kadrosunun da hibir etkisi, katks,
yarar olmam; hepsi baarsz, biri bile kahraman degil. Anlalan sekiz buuk
ay suren anakkale Sava, meydan kavgas gibi bir ey. Tumden sagduyuya aykr
bu ucuz iddialarn tek sebebi var:
Aman M.Kemal'e zaferden bir pay dumesin!
Bu hrsla, iki bin ehit ve yaral vermi olan subaylarn ve komutanlarn
hakkn yemekten bile ekinmiyorlar.
- Bir ksm yazarlara gre ise, anakkale'de M.Kemal'in rolu vardr ama nemli
degildir, sonradan abartlm, asl kahramanlar unutturulmutur:
D Gayr-i Resmi Yakn Tarih Ansiklopedisi:
"anakkale zaferinin gerek kahramanlar, Cevat ve Sefahattin Adil Paalar
unutturuldu. (1.C., s.55) M.Kemal'in tumeni yedegin yedegi idi. (s.85} Padiah
adna ordular Enver Paann emrinde savat. Ancak nedense zaferin ganimeti,
ondan bakasna verildi, (s.101) M.Kemal kara harplerinde geri planda vazife
yapt. (s.121) Devletin kitaplarnn yannda, TRTnin de ayn yanl
tekrarlamas, Yarbay M.Kemal Beyin 'anakkale Kahraman' zannedilmesine sebep
olmutur... M.Kemal Paa, anakkale'de ggsunu dumana siper etmi 1887 subaydan
sadece birisidir... Istiklal Harbinde bile vatan kurtardg sylenemez." (1.C.,
s.133; 3.C., s.115-116)
D Abdurrahman Dilipak:
"Fevzi akmakla (!) Liman von Sanders arasnda kan bir ihtilaf yuzunden
M.Kemal, harekt subay (!) olarak savaa katlr." (CG Yol, s.21. Yazar iki
bilgi veriyor, ikisi de yanl. Dogrular aagda.)
a Yeni Nesil:
"Kara savalarnda M.Kemal ve onun rutbesindeki subaylara sra gelinceye kadar,
Alman General Liman von Sanders, Esat ve Vehip Paa gibi askeri simalar nde
gelir." (Yeni Nesil, 21 Mart 1988 gunlu Tahlil adl imzasz ke yazsndan
aktaran GRYT Ans., 1.C., s.65)
M.Kemal, sz konusu hayat hikyesini, gazeteci Velit Ebuzziya Beyin sordugu 21
sorudan birinin cevab olarak, yaveri Cevat Abbas'a dikte ettirmitir. Bu ksa
hayat hikyesinde, sadece o gune kadar bulundugu grevleri sralamaktadr.
Hizmetlerinin degerlendirilmesini ise gelecegin gerege saygl tarihilerine
braktg anlalyor.
57) M.Kemal hibir zaman 'kahramanlk iddiasnda' bulunmu, kendini vmu
degildir ki. Daima bakalarn yuceltmtir. Bunun en iyi rnegi, 30.8.1924'te
Dumlupnar'da yaptg konumadr; zaferin butun erefini, arkadalarna ve
ordunun subay ve erlerine paylatrmtr. Kendini, dolayl olarak bile vdugu
bir tek konumas yoktur!
104
a Bunyamin Ate:
"M.Kemal'in rutbesi yarbayd. Onun uzerinde albaylar, paalar vard. Padiah
adna Bakumandan Vekili de Enver Paayd. Onun ve diger paalarn tedbir, plan,
sevk ve idaresi, 250 bin ehidin (!) kan ile anakkale destan yazlmtr. Bu
gereklere, hatta M.Kemal'in sarih ifadesine ragmen koskoca destann sevabn,
gturup M.Kemal'e boca etmek insafa, mantga ve akla sgar m?" (20 Mart 1988
gunlu Yeni Nesil gazetesinden aktaran GRYT. Ans.1.C.,s.62)
n etin Altan:
"anakkale ayet zaferse, bunun baars, anma gunlerinde adn bile anmadgmz
anakkale Cephesi Komutan Alman Generali Liman von San-ders'e ait olmak
gerekir. unku harektn tum planlarn o hazrlamtr ve zaferler de,
yenilgiler de komutanlarn adyla kaydedilir tarihe. Haydi Li-man' geelim,
Esat, Vehip, Cevat Paalar var komutan olarak. anakkale'yi tumuyle M.Kemal'e
mal etmek olacak i mi yani? M.Kemal'in de uzunca bir sure, pek byle bir
iddias yoktur aslnda. Resmi tarih yazm, sonradan kendine gre
biimlendirmitir anakkale Savalarn." (Aktuel, SS.say, 12-18 Mart 1992)
D Ahmet Altan:
"M.Kemal, anakkale'de, yarbay rutbesi ile ve komuta kedemesinde 17. srada (?)
olmasna ragmen, resmi tarih onu gerek kahraman gstermitir.'^
o Yaln Kuuk:
"M.Kemal Paann [anakkaleJ kahramanlg da, Kurtulu Savan ynetmesi ve
liderligini perinlemesinden sonra yaratlyor... anakkale direniinde
M.Kemal'in rolu, daha sonraki zamanlarda, ok fazla abartlyor... Kemal Bey
daha ok kuzeyde, bir ihtiyat tumeninin banda bulunuyor. Aylar suren Gelibolu
direniini, Anafartalar'daki anlk bir kya (?) baglamak, ancak aptal
tarihilerin ii olabilir." (T.. Tezler 5, s.102, 248, 255)
n Mete Tuncay.- ^^
"Tamam, anakkale'de M.Kemal'in ksm baars vardr ama zafer M.Kemal'e ait
degildir. Ordu Osmanl ordusu, ne var ki zafer Almanla-
58) A.Altan bu szleri, Prof.Dr.Ergun Aybars'n da katldg ve kendisinin
ynettigi, Dinamit adl Tv. programnda sylemi ve katlanlarn duuncelerini
sormu. Mete Tuncay, Murat Belge ve Asaf Akat, "17. sradaki (?) birisinin,
cephenin gerek kahraman olamayacagn" ileri surmuler, insanlarmz
bilmedikleri konuda konumaya ve ahkam kesmeye zorlayan zel ve gizli bir yasa
m var?
Ergun Aybars, Churchill'in anlarnda, 'siyasi yaamn yirmi yl ileri atan ve
Sava Bakan Lord Kitchener'inkini ykan kiinin, M.Kemal oldugunu' yazdgn ve
R.Eref'in 1918'de, daha Dunya Sava bitmeden, 'Anafartalar Kahraman M.Kemal
ile Mulakat' yaptgn sylemi. Ama program, 12 dakikalk bu blum makaslanarak
yaymlanm! (Prof.Dr.E.Aybars, Milliyet, 29 Ekim 1996,18.sayfa)
105
rm. unku savata zaferleri komutana izafe etmek bir gelenektir." (Aktuel, 36.
say, 12-18 Mart 1992)
nce elma ile portakal birbirinden ayralm. anakkale'de iki ayr muharebe
var. Ilki 18 Mart deniz muharebesi, ikincisi 25 Nisanda balayan ve Ocak 1916'da
biten kara muharebeleri. 'anakkale Zaferi' deyimi ikisini birden kapsyor. Bu
ikiz zaferin ortak bir kahraman yoktur.
En ustte bulunduklar iin zaferi Sultan Reat'la Enver Paaya yaktranlar da
var ama zaferi, Sultan Reat'n hesabna yazmak gulun olur. Enver Paa da sz
konusu olamaz. unku geerli kurala gre zafer, sava planlayan ve birlikleri
dogrudan yneten komutanna yazln Nitekim Kut-ul amare zaferi, Bakomutan
Vekili Enver Paaya degil, .Ordu Komutan Halil Paann adna yazlmtr.
- 18 Mart deniz savann nde gelen kahramanlar, Mustahkem Mevki Komutan
Albay Cevat Bey (ilerde paa, obanl)59 ile sava saat 14.00'e kadar yneten
Mustahkem Mevki Kurmay Bakan Yarbay Selahattin Adil Bey,60 son maynlar dken
Nusret mayn gemisinin kaptan Yuzba Hakk Bey ile Mustahkem Mevki Mayn
Komutan Yuzba Nazmi (Akpnar) Beydir.61 Bunlara stegmen Hasan, Tegmen
Mevsuf, Seyid Onba vb. kahramanlar da eklernej^-haktanrlk geregidir.
Biroklar gibi onun da rutbesi, daha nce bir derece aag indirilmi oldugu
iin Cevat obanl, 18 Mart 1915 gunu paa degil, albaydr. (F.Altay, s.83)
Cevat Bey, sabah erkenden anakkale kasabas civarnda bulunan kararghndan,
Gelibolu kysna gemi ve saat 14.00'e dogru dnmutur. S.Adil anlarnda
yle yazyor: "[Sava sona erince] hepimiz bu buyuk gunun zaferinden dolay
kumandanmz usule gre tebrik ettik." (Hayat Mucadeleleri, s.222-228) Y.Kuk,
S.Adil'i, 40. sayfada "anakkale'de topu komutan" diye tantm, 68. sayfada
"Bogaz' savunan komutanlardan" oldugunu yazm, nihayet dogruyu kefedip 71.
sayfada 'Mustahkem Mevki Kurmay Bakan" oldugunu aklam. Churchill diyor ki:
"1915 ylnda butun Avrupa'da, milyonlarca insann hayatna mal olan buyuk
taarruzlar yaplmt. Fakat bunlardan hibiri, Nusret'in dktugu maynlar kadar
harbin devamna ve dumann istikbaline muessir olacak bir baar
gsterememitir." (Hayat Tarih, s.59, say 2, Mart 1972)
Bu baarya Almanlar ortak olmaya kalkmlardr. Liman Paa, "Turkiye'de mayn
uzman olarak alan stegmen Gehl'in Erenky krfezine, 18 Marttan az nce
yerletirdigi maynlarn da bu zaferde rolu olsa gerektir" diye yazyor.
(Turkiye'de Be Sene, s.75)
Ama bir sonraki dipnotta szu edilecek olan eserde, Dr.Muhlmann ise, stegmen
Gehl'in, '18 Marttan az nce yerletirilmi maynlarla' ilgisi olmadgn,
'Bogaz ortasndaki mayn hatlarnn duzenlenmesinde altgn, Nusret
gemisinin bahriye muhendisi Reyder'in komutas altnda oldugunu' yazyor.
Dr.ismet Grgulu, Nusret gemisinin gunlugunde, suvari olarak Yuzba Reyder'in
degil, Yuzba Hakk'nn adnn yazl oldugunu aklyor ve diyor ki: "Bir
bahriye muhendisinin bir gemiye komutan olmas ok uzak bir ihtimaldir. Ayrca
bu isim diger kaynaklarda hi yer almadg gibi Almanlar tarafndan
hazrlanan,1756'dan 1939'a kadar Turkiye'de vazife alan Alman subaylar
aklayan Duetsche Offiziere in der Turkei isimli kitapta da bu isim ve hatta
benzeri dahi yer almamaktadr." (anakkale Zaferi zerine Alman iddialar, s.
118, AAMD, say 28/ Mart 1994)
Mustahkem Mevki Kurmay Bakan Yb.S.Adil de, kaptann Yuzba Hakk, maynlar
hazrlayp atanlarn da Yuzba Hafz Nazmi ve arkadalar oldugunu, ancak bu
son maynlar dkme teklifinin, "sevimli, uysal bir ihtiyar olan" Alman Amiral
Marten Paadan geldigini aklamaktadr. (Hayat Mucadeleleri, .221) Almanlarn
olayla ilgisi, bu kadar.
25 Nisan 1915 - 9 Ocak 1916 arasndaki kara muharebeleri srasnda ordu Komutan
olan Liman Paann durumunu tartmadan nce, hemen bir konuyu netletirmek
gerekiyor.
D Mete Tuncay, "Ordu, Osmanl ordusu; ne var ki zafer Almanlarn. unku savata
zaferleri komutana izafe etmek bir gelenektir" diyor ve Liman Paa Alman diye,
anakkale zaferini Almanlara armagan ediyor.
Mete Tuncay gibi bir eletirel tarihinin bu yaklamna hayret ettim. Bir
zaferi, komutann milletine mal etmek de mi gelenek ? Ne zamandan beri? Liman
Paa, Suriye yenilgisi srasnda da Yldrm Ordular Grubunun Komutanyd;
Suriye yenilgisini de Alman yenilgisi olarak m kabul edip degerlendirecegiz?
Yoksa zaferi, komutann mensup oldugu millete, yenilgiyi ise orduyu oluturan
millete yazmak gibi benim cahili oldugum bir gelenek mi var? Ya da bu gelenek,
yalnz anakkale ve M.Kemal iin mi geerli?62
anakkale Turk kan, inanc, kafas, emegi ve silah ile kazanlm, rnek-siz
bir savatr.63 Byle bir zaferi Almanlara armagan etmek, tarihe hakszlk,
gerege aykrlk, orada dvuenlere ve ehit olanlara saygszlk olmaz m?
Almanlar bile butunune sahip kmaya cesaret edememiler, kenarndan kysndan
zafere ortak olmaya almlardr.
Mete Tuncay'n dili surtu herhalde.
* 4-5-5. Zafer kimin?
Kara savann zaferi, Almanlara degil ama belki kiisel olarak Liman von
Sanders'in (ya da Turklerin andg gibi Liman Paann) adna yazlabilirdi.
Neden 'belki1? /
anakkale savalaryla ilgili Turk asken kitaplarnda, Liman Paann bir komutan
olarak vulup buyutuldugunu hi grmedim; tam tersine, birok ka-
62) Dr.Ismet Grgulu'nun verdigi bilgiye gre, Alman Ariv Kurulu 1927'de
Genel Harp Olaylar dizisini yaymlar; dizinin 16. Cildi, Dr.Carl Muhlmann'n
yazdg 'anakkale Muharebesi-1915'tir. (.Grgulu, Ingilizlerin Gelibolu'dan
sessizce ekilmeyi baarmalar uzerine, o noktaya kadar zaferi bir Turk-Alman
ortak zaferi olarak gsteren yazarn, yle yazdgn aktaryor: "itiraf etmek
gerekir ki ingilizler, Turkleri aldatmaya ve artmaya ok guzel muvaffak
olmulard." (anakkale Zaferi zerine Alman Iddialar, s. 105)
Almanlar kra ortak kyorlar, zarar Turklerin hesabna yazyorlar. Ne ho
ticaret!
63) Alman katksnn derecesini Liman Paadan dinleyelim: "S.Ordu emrine,
Haziran sonuna dogru, anakkale muharebeleri srasnda hizmet gren tek ve
biricik Alman birligi geldi. Bu birlik, bir istihkm blugu idi. 200 mevcutlu bu
bluk, iklimin etkisi, beslenme tarz, agr muharebeler ve zayiat yuzunden ksa
zamanda 40'a dutu. Bunun dnda anakkale'ye Almanya'dan baka kuvvet
gnderilmedi. {..] anakkale harp sahnesinde bulunun Alman er, astsubay ve
subaylarn says ise en ok 500 kiiye kmtr, ilk Alman topu cephanesi
anakkale'ye sava sona ermek uzereyken, Kasm 1915'te, ilk batarya 15 Kasm'da,
ikinci ve son batarya ise Aralk 1915'te gelecektir." (Turkiye'de Be Yl,
s.100,121)
anakkale Savana katlan Turklerin says ise 350.000'dir.
107
ran yuzunden ac bir biimde eletiriliyor.64 Yneltilen eletiriler yle
zetlenebilir:
Liman Paa, yaptg savunma plannn zaafn, ardarda yaptrdg taarruzlarda
dkulen Turk kanyla kapatmaya almtr.
Turk askerlerinin bu eletirileri sonradan icad edilmi degildir, sava iinde
belirtilmitir.65 Mesela 3.Kolordu Komutan Esat Paann,66 Kurmay Bakan
Yarbay Fahrettin'in (Altay), Yarbay S.Adil'in anlarnda yer alan olaylar ve
yargflar, M.Kemal'in Enver Paaya yolladg Liman Paa aleyhindeki yaz,67 bunun
birok kantndan sadece drdudur. Turk asker tarihinde ve asker inceleme
kitaplarnda, birok eletiri ve sulama daha yer almaktadr. Sadece F.Altay'm,
S.Adil'in ve anakkale Sava'na da katlm olan askeri tarih yazar
E.Korgeneral Fahri Belen'in68 balca eletirilerini, ok zet olarak
aktaryorum:
Mustahkem Mevki Komutanlg, 3.Kolordu ve Tumenler, dumann Sed-dulbahir ve
Kabatepe'ye kacagn duunmektedirler. Ama Liman Paa yanl bir tahminle,
dumann Gelibolu yarmadasnn boynuna (Saros krfezinin bitimine) veya
Beige'ye (Anadolu yakasnda bir kesim) kacagna inanr, Anafarta karmasna
(Agustos 1915) kadar da bu yanl grute Israr eder. (S.Adil, 235, 236; F.
Altay, 86; F.Belen, 261 )69
64) Yahya Kemal gibi sivil bir yazar bile, 28 Mays 1921 gunlu Ileri
gazetesinde, Liman Paann yeni yaymlanm olan anlarn ok agr bir dille
eletirmekte ve 'ellerini Turk kanyla ykadgn' yazmaktadr. (Egil Daglar,
s.161 vd.)
Bu da gsteriyor ki Liman Paay eletirmek, daha sonra ortaya km bir tutum
degil!
65) 9.Tumen Komutannn yeni duzene yazl itiraz: anakkale Cephesi, 1.
Kitap, s.224.
66) Esat Paann anakkale Anlar, yay. haz. ihsan Ilgar, Baha Matbas,
Istanbul, 1975; 307 sayfalk kitabn ute biri, I.llgar'n aklamalar ve
yorumlan ile dolu. Esat Paann anlarn, gerekli yazm iaretleri konulmadg
ve tutarl bir sayfa duzeni yaplmadg iin bunlardan ayrdetmek hayli zor, ok
dikkatli okumak gerekiyor. Bu anlarn bir ksm, Hayat (1959) ve Hayat Tarih
(1965/3) dergilerinde de yaymlanmtr. Esat Paann 6 cilt olan anlarnn
sadece 3. cildi, anakkale ile ilgilidir.
67) 3 Mays 1915 gunlu bu ok dikkate deger yazdan baz paralar: "Sanders
Paa hazretleri bizi, bizim ordular, bizim memleketi tanmadg ve laykyla
tetkikatta bulunacak kadar bir zamana malik olamadgndan, sahilde ihra
(karma) noktalarn kamilen ak brakacak tertibat alm ve dumann karaya
asker ihracn teshil eylemitir (kolaylatrmtr). [..) Vatanmzn
mudafaasnda kalp ve vicdanlar bizim kadar daraban etmeyecegine
(arpmayacagna) uphe olmayan, bata von Sanders olmak uzere butun Almanlar..."
((.Grgulu, Ataturk'un Ar-burnu Muharebeleri Raporu ve Anafartalar Muharebatna
Ait Tarihe Adl Eserlerinde Yer Almayan Emir ve Raporlardan Bir Demet, s.93,
AAM dergisi, Say 19, Kasm 1990)
68) 20. Yuzylda Osmanl Devleti.
69) Liman Paa Suriye Cephesindeyken de, Ingiliz taarruzunu inatla dogu
kanadndan bekleyecektir. Belen zetle diyor ki: "Bu onda 'sabit fikir' haline
gelmiti. S.Ordu Komutan Gevat Paa (obanl) cephenin kendi blgesinden
yarlacagm anlamt. Hindli bir asker, ayn 19'unda deniz kysndan (Batdan)
buyuk lude bir taarruz yaplacagn haber verdi. Ama Liman Paa gruunu
korudu. Ingiliz ordusu batdan (deniz kysndan) taarruza geer, S.Ordu yok
olur, cephe yarlr ve daglr." (F.Belen, 20. Yuzylda Osmanl Devleti, s.366)
108
Bu yuzden ilk sava gunu, Saros -Bolayr evresinde bulunan iki tumeni yerinde
brakr ve asl sava yerine (guneye) gndermez. (S.Adil, 240; F.Belen, 247)
Liman Paa, daha nce Turk komutanlarn hazrladg 'duman mumkun oldugu kadar
kyda karlama' plann ve buna dayal duzeni, birliklerin donanmann ezici
ateine dayanamayacag70 duuncesiyle degitirir, 'kuvvetleri merkezde toplamak
ve nereye karma yaplrsa oraya taarruz etmek' diye zetlenebilecek bir
savunma plan yapar.71
Bu plan geregince, Turk komutanlarn kylara yerletirdikleri birlikleri geriye
aldrr, kylardaki alaylar da birer tabura indirilir.72 Mesela yarmadann en
guneyinde (Seddulbahir'de) sadece bir tumen (9.Tumen) brakr. F.Belen diyor ki:
"Halbuki bu blgede duman, 7-8 kilometre ilerlemekle Bogaz tahkimatnn
gerisine kabilirdi. 30 km.lik bir kyy bir tumenin savunmas mumkun
degildir." (s.244) Duman bu sebeple her ktg yerde tutunacaktr. Bu gru
fark, duman durdurmann ok pahalya mal olmasna yol aar. (S.Adil 236,
237)73
Liman Paa, karmann baladg sabah, Gelibolu'daki kararghndan ayrlp
Saros'a gider; guneyde kyamet koparken, gece de orada kalp ancak ertesi gunu
dner.74 Kimseye karar yetkisi de brakmamtr. (F.Altay, 88) M.Kemal, bu
sebeple emir almadan harekete gemek zorunda kalacaktr.
Liman Paa, savan ilk gunlerinde, Bakomutanlka yollanmakta olan takviyeleri
bekleyip cephelerden birine hazrlkl ve etkili taarruz yapacag yerde,
birlikleri gece taarruzlarna zorlar. (F.Belen, 248) Gelen her yeni birligi
cepheye surerek, bu manasz taarruzlarla erimelerine yol aar. (S.Adil, 246)
3 Mays gecesi 7.Tumen ile henuz yoldan gelmi olan 15.Tumeni bir gece
taarruzuna kaldrr. Bu taarruzu Alman Albay von Sonderstern yne-
70) H.Bayur, Turk inklab Tarihi, 3.C., 2.Ksm, s.278.
71) Turk gruunu belirleyen belgeler, anakkale Cephesi adl asker tarihin
1. Kitabnn 212-216. sayfalarnda; Liman Paann plann aklayan 26.5.1915
gunlu yazs ise 218-220. sayfalarnda bulunuyor. M.Kemal'in rolunu kuultmekten
baka bir ey duunmeyen GRYT Ansiklopedisi, Liman Paann yanl plann
savunuyo^rTC-, s.81,101,107) etin Altan da savunuyordu: "anakkale ayet
zaferse, bunun baarsl... anakkale Cephesi Komutan Alman generali Liman von
Sanders'e ait olmak gerekir. unku harektn tum planlarn o hazrlamtr."
(Aktuel, 36. say, 12-18 Mart 1992)
72) Bu konudaki Turk eletirisi ok ksaca yle: Gelibolu'da, dumann Turk
direncini kertebilmek amacyla karma yapabilecegi kesimler ok azdr ve
bellidir; bu bakmdan duman eldeki kuvvetlerle kyda karlamak mumkundu.
S.Adil, "Liman Paa ne yazk ki blgeyi yalnz bir iki motor veya otomobil
gezintisi ile pek yuzeysel bir bakla grmu, zel durumlarn grememiti "
diye yazyor, (s.235)
73) anakkale Cephesi, 1. Kitap'ta bulunun 13. ve 15. krokiler, Turk
Komutanlar ile Liman Paann plan arasndaki buyuk fark gstermektedir.
74) Liman von Sanders, s.87, 88.
109
tir.75 Iki tumenimiz toplam 16.000 kaypla geri ekilecektir. (S.Adil, 247;
F.Belen, 250)
Liman Paa anlarnda, 18/19 Mays gecesi yaptrdg ve bize 9.000 kayba mal
olan bir baka taarruz iin de yle diyor: "Bahis konusu taarruzun tarafmdan
ilenmi bir hata oldugunu itiraf ederim. Bu hatay duman kuvvetini iyi takdir
edememekle ve elimizdeki az topu kuvvetiyle ve ok snrl cephaneyle bu ii
baaracagmz nceden hesaplayamamakla iledim." (s.98)
Liman Paann, baz srad nitelikleri ve zellikle egitime ynelik baarl
hizmetleri olmakla birlikte, savalar gun gun incelenir, belgeler harita
yardmyla okunursa, yalnz bir blumunu aktardgm yanllarnn agr bastg
daha ak olarak grulebilir.
anakkale zaferi, Liman Paann, sonular zorlukla ve ancak bol kan dkulerek
duzeltilebilmi yanl tahminlerine ve yanl savunma planna ragmen, her
rutbedep/Turk askerinin inanlmaz abas ve can cmertligi ile kazanlmtr.
Yine bir Alman olan von der Goltz Paay saygyla anan Turk asker kamuoyu, bu
yuzden olsa gerek, Liman Paaya dairna uzak ve soguk kalmtr.76
Liman Paa, hizmet ve kusurlaryla zaten asker tarihlerimizde yer alyor,
inceleme ve aratrmalarda sz konusu ediliyor ama baz yazarlar, trenlerde de
adnn gemesini istiyor, gememesini eletiriyorlar.
Milli ve ksa sureli bir tren, bir seminer ya da sempozyum degil ki sava uzun
uzun irdelensin, tartlsn ve Liman Paann yanllar ve bunlarn ac
sonulan aklanp eletirilsin.
Bu bakmdan, anlmamas, anlmasndan daha zarif bir harekettir.
Kald ki savala ilgili trenler, havas da, amalar da degiik olaylardr. Bu
tur duygu ortamlarnda, milli degerlerin vurgulanmasndan daha dogal ne
olabilir?77
75) Bu taarruzun buyuk kayp ve baarszlkla sonulanmas uzerine
Sondenstern'in yerine We-ber Paa atanr.
76) "S.Kolordu Komutan General Esat, karmann merkez kesimine
yaplacagn degerlendirmi ve anakkale savunmasn buna gre planlayp
kurmutu. Komutanlgn yabanc ele teslimi ve bu plann tamamen tersinin
uygulan cidden ok uzucudur ve bize ok pahalya mal olmutur. [..] Liman von
Sanders'te bir Saros fobisi vard. Bu nedenle 5. ve /.Tumenleri o blgeden
ayrmyordu. Nihayet Bakomutanlk (istanbul) bunun farkna vard ve 26 Nisan
akam S.Tumeni guney blgesine gndermesi iin verdigi bir emirle Ordu
Komutann uyard. Fakat ge kalnmt." (Stratejik ve Taktik Sonular Serisi,
No.4, s.23 - 24)
77) Komutanla ordu ayn millettense, zaferi komutana izafe etmek bir
gelenektir. Ama komutan ve ordu ayn milletten degilse, milli tarihlerde ve
genel olarak edebiyatta bu gelenege pek uyulmadgn gzluyoruz. Ikinci Dunya
Harbindeki muharebeler anlatlrken (roman, film, televizyon dizisi), her
milletin kendi komutanlarn ya da birliklerini ne kardgna tank
olmaktayz. anakkale Sava yazarlarndan Avustralyal Alan Moorehead, dogal
olarak daha ok Anzak-lan anlatr, Ingiliz R.R.James de ingilizleri. Liman Paa
da anlarnda, Suriye cephesindeki savalardan sz ederken, Alman komutan, subay
ve birliklerine ncelik ve agrlk vermitir.
110
- Baz yazarlar da, kara savalarna katlm iki karde komutann adn
vererek, onlarn anlmamalarn eletiriyorlar:, Esat (Bulkat) ile Vehip (Kali)
Paalar. Niye yalnz ikisinin anlmasn istiyorlar acaba? anakkale'deki ust
komutanlar bu ikisinden ibaret degil ki. Kolordu Komutan yetkisiyle grup
komutan olan Albay M.Kemal'in dnda, on kolordu ve grup komutan daha var:
Albay Nikolai Bey, Albay Kannengiesser Bey, Weber Paa, Trommer Paa, Albay
Ahmet Fevzi Bey, olak Faik Paa, Mehmet Ali Paa, M.Fevzi Paa (akmak), Albay
Cevat Bey (obanl), Albay Ali Rza Bey.
ilerinden pek aznn bu isimleri bildigini tahmin ediyorum. Bilenlerin de
anmamalar dogaldr. unku bazs ksa sureli ve geici komutanlk yapmtr,
bazs da nemli saylabilecek bir sava ynetmemitir. Zaten bir savaa katlan
butun komutanlarn adlar ancak ayrntl askeri tarihlerde bulunabilir. Yoksa
her tarih kitab, telefon rehberine dnerdi. Elbette yalnz nemli olanlar
vurgulanacak.
Esat ve Vehip Paalar, Yanya savunmasndaki hizmetleriyle un kazanm iki
komutan.78 Fakat Vehip Paann Guney Grup Komutan olarak anakkale'deki hizmet
suresi sadece u aydr (9 Temmuz-9 Ekim 1915).79 Sed-dulbahir kesimindeki on bir
savan yalnz uunde bulunmu, sekizinde bulunmamtr. Esat Paa bile kendi
yazdg hayat hikyesinde, anakkale zaferine katkda bulunanlar arasnda
kardei Vehip Paaya yer vermiyor.80
anakkale'de en uzun bulunan ust komutanlar, Albay Cevat Bey, 3. Kol-ordu
Komutan Esat Paa81 ve Albay M.Kemal' dir.82
- anakkale savalarn ya hi bilmeyen ya da bildigini de arptarak anlatan
yazarlarn, "yarbay","yedegin yedegi", "geri planda grevli", "harekt subay"
diye nemsizletirmek iin rpndklar M.Kemal hakknda birka ksa not:
M.Kemal savaa yarbay olarak balamtr ama be hafta sonra, l Haziran 1915'te
albay olacaktr.
30 Nisan'da gumu imtiyaz madalyas alr,83 bunu altn ve gumu liyakat
madalyalar izleyecektir.84
8 Agustos'ta Anafartalar Grup Komutanlgna getirilir. Bu grevi, a-
78) Yanya Savunmas ve Esat Paa; kitabn sonunda Esat Paann kendi yazdg
hayat hikyesi yar.
(.Grgulu, 10 Yllk Harbin Kadrosu, s.79 ve 82. Yanya Savunmas ve Esat Paa,
s. 102.
Esat Paa da savan bandan 3 Kasm 1915'e kadar hizmet grmu, 3 Kasmda
LOrdu Komutanlgna atandg iin anakkale'den ayrlmtr. (Yanya Savunmas ve
Esat Paa, s.102; anakkale Cephesi, 3.K., s.473) Savan bandan 10 Aralk
1915'e kadar. General Lutfi Doganc, 57.Alayn Tarihesi.
H.Bayur, Ataturk- Hayat ve Eseri, s.359 (Harp Tarihi Dairesince verilen bilgiye
gre); Sadi Borak, Ataturk, s. 137. ->-
111
nakkale'den ayrldg tarih olan 10 Aralga kadar surecektir. Anafartalar Grup
Komutan olarak emri altnda 3 kolordu (2., 16. ve 15. kolordular)85 toplanr.
Bu, ordu komutanlg niteliginde bir komutanlk demektir. anakkale Sava
boyunca, Liman Paa dnda hibir komutan, bu kadar uzun zaman, bu kadar ok
birlige ve bu kadar geni bir alana komuta etmemitir.
'Ksm baars vardr', 'rolu abartlmtr' vb. iddialarn, gerekle ilgisi
olmadgn, ayrntsyla grecegiz.
anakkale, M.Kemal'siz ne anlatlabilir, ne de anlalabilir.
Sonu
76.000 ehit ve u yuz bine yakn gazi, tek tek anlamayacagna gre, ister
istemez bir seme yapmak zorunlu. M.Kemal'in en bata anlmasnn, kimseye
hakszlk olmadgn grecegiz. Esat Paa da "anakkale'de kesin sonu saglayan
Anafartalar kahraman M.Kemal Paadr" diyor.86
Onunla birlikte, elbette 18 Mart kahramanlarn ve Yahya avu'tan Esat Paaya
kadar birok kahraman da anmak gerekir.
* 4-5-6. M.Kemal'in rolunun sonradan buyutuldugu
anakkale'Savann ayrntlarna girmeden nce, Yaln Kuuk'un, baz sagc
yazarlarca da paylalan bir iddiasna yer vermek istiyorum. Y.Kuuk kesin bir
dille diyor ki:
"Kemal Paa iin parlak bir askeri gemi yaratmak iin bulunabilen ve seilen
tek yer Gelibolu oluyor... Yaptklarndan dolay zamannda bir kahraman
saylmyor. Kahramanlgnn ilan ok sonraki yllara denk duuyor."87 (T..
Tezler 5, s.248) V.Vakkasoglu da diyor ki: "[1919'da] Halk ve hatta munevver
zumre (aydnlar), M.Kemal Paay tanmamaktadr." (Son Bozgun, 3.C., s. 197
dipnot)
Ama tanklar ve belgeler, tam tersini syluyorlar:
D Esat Paa: ^
"Bugun (11 Mays 1915) Enver Paa, yaverleri ve erkan- harbi (kur-
Esat Paa anlarnda bu madalyalarn verilmesini 27 Mays 1915'te kendisinin
nerdigini yazmaktadr. (Hayat Mecmuas, say 29 71959) Kaynak taramas
yapmadg anlalan Y.Kuuk ise yle yazyor: "Gelibolu'da hibir komutana
'kahraman' denmez; nitekim madalyalar Sultan'a ve direnii yneten en ust duzey
komutanlara veriliyor." (T.. Tezler 5, s.255) Y.Kuuk'un bu tur dayanaksz
yorumlarna ve gerege aykr iddialarna daha ok tank olacagz.
85) I.Grgulu, On Yllk Harbin Kadrosu, s.93.
86) Yanya Savunmas ve Esat Paa, s. 102.
87) Y.Kuuk kitabnn bir baka sayfasnda da yle yazyor: "Kemal'in
Anafartalar Kahramanlg, ilk kez, hevesli ve gen bir gazeteci-yazar olan Ruen
Eref tarafndan, 1918 yl Mart aynda ortaya atlyor. 1919 yl yaz
ortalarna gelindigi zamanda bile, kahraman susuzlugu yaayan ulkede, bunun
fazla tutmadg anlalyor." (s.398)
112
maylar) ile kararghma geldi. 19.Tumen Kumandan M.Kemal Beyin karargh hl
Kemalyeri'ndeydi.88 Oraya gittik. Enver Paa, M.Kemal Beyi kucaklad ve bugune
kadar gstermi oldugu kahramanlklardan dolay takdirlerini bildirdi..."89
(Esat Paann Anlar, s.83)
a Vecihi Timuroglu:
"M.Emin Yurdakul'un 1915 Eylulunde Tan Sesleri' diye bir iir kitab
yaymlanmtr. Bu kitapta 'Ordunun Destan' adl uzun bir manzume yer
almaktadr. 15 Eylul 1915 tarihini tayan bu manzumenin ilk drtlugunde
M.Kemal'den sz edilir. Sanyorum Turk iirine M.Kemal ad bu iirle
girmitir."90 (Aktaran Oktay Akbal, 28.3.1992, Milliyet gazetesi)
D Ali Fuat Turkgeldi:
"Anafarta hucumu, Gazi hazretlerinin himmet-i mahsusalar ile def olundu ve
kendisi Anafartalar Kahraman unvann ihraz eyledi (kazand)." (Grup
iittiklerim, s. 118)
D Eski Sultan Abdulhamit:
"Hayatmn en karanlk gunlerini bu devrede yaadm. Gazeteler, anakkale'de
dumann durduruldugunu, buyuk zayiata ugratldgn yazyorlard. Ben bir turlu
bu haberlere inanamyordum. Fakat Ingiliz ve Fransz donanmasnn anakkale
Bogaz'n zorladg ve giremedigi bir hakikatti. kartma yapmaya muvaffak olmu
ama ordumuzun karsnda mhlanp kalmt. Her vasta ile cepheden haber almaya
alyordum. Muhafz Kumandan Asm Beyi sk sk Saraya gndererek sahih
(dogru) malumat almak rpmyordum. Ite bu srada, Rabbime ukurler olsun ki,
ummaya bile cesaret edemedigim zafer haberi ulat... Bu buyuk zaferi, M.Kemal
Bey adnda bir miralay (albay) kazanm.
Allah, devletime hizmeti geenlerden raz olsun! (Sultan Abdulhamit'in Hatra
Defteri, s. 158)
D Lutfi Simavi:91
"Bu gezide, o srada Istanbul'da bulunan anakkale kahramanlarndan M.Kemal Paa
ile Miralay Naci Bey (Eldeniz) de bulunmaktayd... M.Kemal Paay ilk defa
olarak, 1917 yl Aralk aynda, Sirkeci garnda, o vakitki
89) Sz konusu yere bu ad 3. Kolordu Kurmay Bakan Fahrettin Bey (Altay)
vermitir (F.Altay, On Yl Sava, s.93); Esat Paa da anlarnda yle diyor:
"Bu tarihi adn gunluk emirle yaplmasn ve haritalara kaydn emrettim." (Esat
Paann Hatralar, Hayat Mecmuas, say 30,1959)
Esat Paa, 1936'da, gazeteci Selahattin Gungr'le yaptg uzunca konumann bir
yerinde, yle diyor: "Hayatmn son yllarnda duydugum en buyuk zevk,
memleketi kurtaran o harikulade ahsiyetle bir zaman silah arkadalg yapm
bulunmamdr." (S.Gungr, Kumandanlarmzn Harp Hatralar, s.34)
"Ey bugune ahit olan sarp hisarlar / Ey kahraman Mehmet avu siperleri / Ey
Mustafa Ke-maller'in aziz yeri / Ey toprag kanl daglar, yank yerler." Lutfi
Simavi'nin anlar ilk defa 1924'te yaymlanmtr.
113
Veliaht Vahidettin Efendinin beraberinde Almanya'ya gidecegimiz gun grdum.
Trene binecegimiz srada, orada bulunan bir zat, Tanmyor musunuz?' diye
sorarak bizi birbirimize takdim etti. anakkale'deki vun ve gurur verici
hizmetleriyle, herkes gibi ben de kendisini gyaben tanyordum; fakat ahsen
grumemitik. Hizmetlerinden ve baarlarndan dolay kendisini orada tebrik
ettim. Tanmaktan duydugum eref ve iftihar duygularm bildirdim." (Osmanl
Saraynn Son Gunleri, s.356, 381)
n Ismail Hakk Okday (Vahidettin'in damad):
"Vahideddin Efendi bu seyahate karken, kendisine refakat etmek uzere, o zaman
"Anafartalar Kahraman" diye anlan M.Kemal Paay da yanna almt."
(Yanya'dan Ankara'ya, s.329)
n R. Eref Onaydn:
"Ben, Kanije mudafii Tiryaki Hasan Paa ile yahut Plevne aslan Gazi Osman Paa
ile grumek mukadder olsayd, bugunku muhavereden (konumadan) daha fazla m
bir heyecan duyacaktm? Memleketin en tehlikeli zamanlarnda, can verircesine
vazife bana atlan bu kahramann elini sktm. Iimde ona kar derin bir
hurmet, bir Istanbul ocugu ruhu ile derin bir ukran oldugu halde yanndan
ayrldm. 28 Mart 1918. (Anafartalar Kumandan ^Jvl.Kemal ile Mulakat, s.48, 91,
Hamit Matbaas, istanbul, 1930; bu mulakat ilk olarak 1918 ylnda Yeni
Mecmua'nn anakkale zel saysnda yaymlanmtr.)92
u Rza Tevfik:
"Aiyan'da Tevfik Fikret'e yaplan ilk anma treni iin... geldigi zaman
kendisini kapda karlam ve ihtifale balamadan evvel, orada bulunanlara ve
T.Fikret'in eine, 'Anafartalar kahraman mehur Miralay M.Kemal Beyefendi' diye
takdim etmitim." (19.8.1918, Biraz da Ben Konuaym, s.49)
D M.Z. (M.Zekeriya Serte!):
"Osmanl tarihinin en erefli bir sayfasn igal edecegine uphe olmayan
anakkale baars, orada arpan Turkluk ruhunu, Turkluk fedakrlgn ispat
ettigi gibi bir de M.Kemal gibi buyuk bir kahramana malik oldugumuzu gsterdi.
Tarih anakkale vakasn kaydederken hi uphesiz M.Kemal ve Cevat Paalarn
isimlerini de altn harflerle yazacaktr... Buyuklerini tanmak mecburiyetinde
olan genlik, Mustafa Kemal adn da belleklerine eklemeli ve
kurtarclarmzdan birinin de o oldugunu unutmamal." (20 Mart 1919, Buyuk
Mecmua, 3. Say, aktaran M.Kaplan, Devrin Yazarlar, 1.C., s.84)
D Kont Sforza.-
"M.Kemal'in unu halk arasnda yaygnd." (1919, Jeschke, Ingiliz Belgelen,
s.101)
Tarih ve Toplum dergisinin 16. saysnda (1985), Yeni Mecmua'nn bu zel says
hakknda geni bilgi var. (s.62-65)
D Amiral Cartorpe'tan Lord Curzon'a:
" anakkale Sava'nda un yapm bulunan M.Kemal Paa..." (23 Haziran 1919,
B.N.Simr, Ingiliz Belgelerinde Ataturk, 1.C., s.XXVI)
a Amiral Webb'ten Sir R.Graham'a:
"anakkale Sava'nda bir hayli un yapan M.Kemal, Sadrazam tarafndan Samsun'a
mufetti olarak gnderildi." (28 Haziran 1919, E.Ulubelen, s.192, belge says
433)
G Albayrak gazetesi (Erzurum):
"Anafartalar'da milli erefi, tarihin bugunku nesilden beklemekte oldugu kutsal
grevi yukselten ve yucelten bu saygdeger komutan, bugun de Milli Mucadele'nin
banda grmek, mutlu bir gruntudur." (14 Temmuz 1919, C.Dursunglu, Milli
Mucadele'de Erzurum, s.94)
Q L'Illustration dergisi:
"Kararl, sert ama iman etmi olan M.Kemal Paa, dunyaya ba kaldrmtr.
Meslekten askerdir. anakkale'de, Ingilizler karsnda kazandg buyuk zafer,
anlmaya deger." (26 Subat 1921/4069. say, aktaran (.Bardak, Ta-han'dan
Kadifekale'ye, s. 168-170) a Tevhid-i Efkr gazetesi:
"anakkale'de iki defa Istanbul'u kurtarm olan M.Kemal Paa, bu defa da vatan
kurtaracaktr." (31 Agustos 1921, KS Gunlugu, 4.C., s.21)
D Arnold J.Toynbee:
" M.Kemal, anakkale muharebelerinde Anafartalar'da, Ingiliz kuvvetlerini
durdurdugu zaman, hem Turkiye'de, hem Almanya'da bir kahraman olarak
tannmt." (Turkey/Turkiye, s.98; kitabn orijinali 1926'da yaymlanmtr)
Oysa Y.Kuuk, mrl mrl ne masallar anlatyordu: "Ortaya kardgm bulgularn
artc oldugunu biliyorum! (T.. Tezler 5, s.9) Dogru ve bilimsel tarihin,
benim iaret ettigim dogrultuda yazlacagndan kuku duymuyorum! (s.41) Benim
gelitirdigim tezlerden birisi, Amasya yi buluncaya kadar M. Kemal'in
hibir planda nemli olmadgdr, (s.353) M.Kemal, parlak subaylar iin
bir model olmaktan uzak duuyor." (s.366) Simdi ne diyecegini merak etmez
misiniz?
* 4-5-7. anakkale Sava'm nasl degerlendiriyorlar?
* 4-5-7-1 Genel degerlendirmeler
D K.Msroglu:
"anakkale muharebeleri, bir savunma harbi olmas bakmndan Milli Mucadeleye
son derece benzer fakat elde edilen baar bakmndan Milli Mu-cadele'yle
karlatrlamayacak kadar buyuk bir erefi haizdir." (Lozan, 1.C., 8155-
156,292-293)
115
Her iki olay da bizim iin ok degerli ve anlaml. Birini tekiyle
karlatrmak, ne iyi niyet ve mantkla bagdar, ne de ama ve imknlar
bakmndan dogru olur. Askeri ve siyasi sonular bakmndan da tamamen iki ayr
olay. ilki, sonu yenilgiyle bitmi bir harp iinde kazanlm erefli bir
muharebe, tekisi ise kesin bir zaferle sonulanm erefli bir harp.
Yazar, srf liderine kar oldugu iin Milli Mucadele'yi kuultmek amacyla
anakkale'yi buyutuyor. Aksi gibi anakkale zaferinde M.Kemal'in de buyuk rolu
ve pay var. yleyse, ne yapmal da bu rolu ve pay kuultmeli? K.Msroglu,
GRYT Ansiklopedisi yazarlar ve Y.Kuuk, bunu saglamak umuduyla yle bir yntem
kullanmlar:
anakkale savalar ile ilgili, ister Turk, ister Ingiliz, tum askeri tarih
kitaplarndan93 ilke olarak yararlanmyorlar; baz gelimeleri anlatmak iin
alnt yapmak zorunda kalrlarsa, M.Kemal'in vuldugu ksmlar buyuk bir
dikkatle atlyor ya da zorlama yorumlarla glgelemeye alyorlar. Baz kitap
ve anlardan, amalarna denk duen cumleler, paralar, bilgi krntlar
toplayp kendi niyetlerine uygun bir mozaik oluturuyorlar.94 Arada bir, baz
ciddi kaynaklara gnderme yaparak sahte
93) K.Msroglu, Harp Tarihi Dairesini, "...tam bir Kemalist telkin altnda
yetien subaylardan kurulu" diye niteliyor. (Lozan, 1.C., s.43) Y. Kuuk de,
"Sava tarihi arivlerini, tarih egitimiyle hij-bir ilgileri olmayan emekli
subaylara amak, tarihi rtmeye almak demekftir.]" diyor. (T.U. Tezler 2,
s.634) Bu yuzden Turk harp tarihlerinden yararlanmaktan kanyorlar. Ingiliz
harp tarihinden de uzak duruyorlar, unku o da M.KemaPi vuyor. Ne yapsnlar?
Zorunlu olarak dedikodu tarihiligi yapyorlar!
Mesela Msroglu esas olarak, Y.Kuuk'un bile "M.Kemal'e kinle dolu ingiliz
istihbarats" diye niteledigi (T.. Tezler 5, s.42) Yuzba H.C.Armstrong'un
Grey Wolf (Bozkurt) adl, tartmalara yol am, iinde pek ok yanl bulunan
kitabna dayanyor.
(Armstrong ve kitab hakknda, ilerde, ksa bilgi sunulacaktr. Turkiye'ye
sokulmas yasakt. 19 Mays 1919'a kadarki blumu, Peyami Safa'nn evirisiyle,
Sel yaynlar arasnda kmtr. Bizi de kitabn bu ksm ilgilendiriyor zaten.
Bozkurt'un tamam, 1996'da Arba Yay-nevi tarafndan yaymlanmtr. ev. Gul
agal Guven)
Msroglu, bir yerde de ingiliz gazeteci Ashmead-Barlette'in La Verite sur le
Dardanel-les adyla Franszcaya evrilmi olan (Orijinali: The Uncensored
Dardanelles, Londra, 1927) kitabndan bir paragraf aktaryor. Fakat bu iki
yazarn sava hakknda verdigi bilgilerin tamamn aktarmyor, olaylarn
tarihlerini degitiriyor, maksadna gre bir duzenleme yapyor. Grecegiz.
GRYT Ansiklopedisi yazarlarnn dayanaklar ise, "1915'te anakkale'de Turk"
adl tek bir kitapk. Kitap, M.Egitim Bakanlgnn 1957 ylnda, orta gretim
grencilerine parasz dagtlmak iin bastrdg 103 sayfalk bir anma
kitabdr. Ama 'Genelkurmayn yaymladg kitap' diye tantyorlar. (1.C.,
s.101) Kitapta, Harp Tarihi Dairesince hazrlanm 14 sayfalk basit bir
anakkale Sava zeti var, gerisi an, iir ve fotograf. anakkale Sava ile
ilgili butun bilgilerinin kaynag ite bu 14 sayfalk basit zet! Ayrca Liman
von Sanders'in anlar ile General Hamilton'un guncesinin de tamamn degil,
Hayat Tarih mecmuas ile Yllar Boyu Tarih dergisinde yaymlanm zetlerini
okumular. (1.C., s.81,139) Bu bilgi duzeyi ile gerekleri tersine evirmeye
yelleniyorlar, insan 6 ciltlik ansiklopedinin "gayr-i resmi" mi, yoksa "gayr-i
ciddi" mi olduguna karar veremiyor.
'
Y.Kuuk ise, R.R.James'in ve A.Moorehead'in kitaplarndan yararlanyor ama
ikisini de dikkatle okumam, okusa anakkale Savan kavrard; yle bir
tarayp ya da birine taratp yalnz iine gelen birka paragraf alm.
M.Kemal'i ven butuh blumlerin uzagndan geiyor.
bir bilimsellik havas yaratmaya alyorlar ama hepsi dekoratif; hi bir
gnderme, esasl bir konuda degil. Kaynaktaki bilgiyi de ya abartyor ya da
degitiriyorlar.
Setikleri bu maksatl ve ksr yntem yuzunden anakkale Savan
grenememiler. Bunun iin de en basit ayrntlarda bile yanlyorlar; bilgi
boluklarn, yaktrmalar ya da mantk d yorumlarla dolduruyorlar. Ite
baz rnekler.
D Y.Kuuk:
"[Gelibolu sava] duzenli birliklerin yaptg bir gerilla mucadelesidir...
Gelibolu'da sava, askerlik sanatyla ilgili grunmuyor; lecek daha ok kutlesi
bulunan ve u veya bu ekilde bunu ileri surebilen taraf, kazanmaya mahkm
grunuyor... Gelibolu savann askerlik sanat ile ilgili bir yan bulunmuyor.
Inattr ve lum-kalm savadr." (T.. Tezler 5, s.65, 68, 81)
Durumu Y.Kuuk gibi kavramam olan komutan ve kurmaylarsa, strateji, taktik,
cephe, kanat, direnek noktas, kuatma, evirme, taarruz, baskn, yarma,
savunma, tahkimat, mevzi sava filan gibi gereksiz duunce ve ilerle oyalanp
durmular. Hay aknlar hay!
"Gelibolu, birbirine iki yatak kadar ok yakn dereler, vadiler, srtlar ve
tepeler topografyasdr. Hangi srt, bayr, vadi veya tepenin, digerinden daha
nemli veya stratejik oldugu uzerinde her turlu tartma yaplabilir; ayrd-
etmek ok zor grunuyor. Kaba Tepe, imen Tepe (Kocaimen demek istiyor olmal),
Sava Tepe (?), Abdul rahman Burnu (Herhalde Abdurrahman Bayr'n kastediyor)
ve saysz srt ile vadiden hangisinin daha nemli oldugunu tartmak pek zor
olmaldr." (T.. Tezler 5, s.68)
Ingilizler, araziyi degerlendirmeyi ve sava planlarn buna gre yapmay bir
yana brakarak, hurraaaaa deyip ygn halinde ilerlemeleri gerekirken, nedense '
Kocaimen, Conkbayr gibi yerleri ele geirmek iin didinip durmu, yalnz
Conk-bayr iin 50.000 kayp vermiler.95 Talihsiz Ingilizler, Y.Kuuk'u
okuyunca, anakkale'de onun gibi bir kurmaylar olmadgna kimbilir ne kadar
yanacaklar!96
"Gelibolu savanda hibir zaman bir cephe izgisi, M.Kemal'in daha sonra
unlenen szcuguyle bir cephe hatt bulunmuyor; sava dereler, bayrlar, srtlar
ve tepelerden oluan bir yuzey, yine Kemal Paann daha sonra kullandg bir
szcukle, bir sath uzerinde gerekleiyor; Kemal'in 'hatt- mudafaa yok, sath-
mudafaa var' szu, Kurtulu Savamdan daha ok Gelibo-
95) A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.178.
96) anakkale savalar hakkndaki ingiliz harp tarihini yazan General
Aspinall Oglander diyor ki: "Conkbayr'nn 1915 Agustosundaki hayat nemini
veya bu yuksek noktann ingilizlerin elinde bulunmasyla Turklerin maruz
kalacaklar tehlikeyi anlamak iin pek az bir askeri bilgi yeter." (Aktaran
C.Conk, s.78)
"Araz, gerek stratejik, gerek taktik hareketlerde, nemli rol oynar. Ak,
kapal, arzasz, ok arzal, kesik, sarp yamal, ormanlk vb. olduguna gre
harekt zorlatrr ya da kolaylatrr. Bu sebeple araziden yararlanmasn
bilen komutan, kendisine dogal bir yardmc kazanm, kuvvetini ogaltm olur."
(Kur.Albay S.Kip, Askeri Kamus, s. 12)
117
lu'ya uygun duuyor. erke Ethem'in gerillalar temizlendikten sonra, Kurtulu
Sava, bir yuzey sava degil, bir cephe mucadelesidir." (T.. Tezler 5, s.97)
Y.Kuuk'un bu nemli aklamasndan haberi olmayan erke Ethem de, ha bire,
'Nazilli Cephesi1, 'Salihli Cephesi1, 'cepheler1, 'Garp Cephesi1, 'Gediz
Cephesi1 deyip duruyor (erke Ethem'in Hatralar, s.13, 27, 49, 107).
"Eger unuk Bavr'nda97 baarl olmalar halinde, duman kuvvetlerinin
Sarbayr'98 da ellerine geirecekleri ve bylece ilerleyerek Bogaz'
aacaklarn duunme ve ileri surmenin fazla inandrc olamayacagn sanyorum.
Daha nce de belirttim, Gelibolu'da her tepe nemlidir. Ayn zamanda her tepe
nemsizdir." (T.. Tezler 5, s.101)
Yarmadann kuzeyindeki butun savalar, szunu ettigi o yerlerin evresinde
yaanyor ve oralardardahep M.Kemal var; bu yuzden Y.Kuuk bu yerlerin,
dolaysyla da M.Kemal'in nemsiz oldugunu kantlamak iin abalyor. Haydi, biz
bu szleri ciddiye alalm, gelgelelim Ingilizleri inandrmak zor grunuyor.
Mesela Anzak Kolordusu Komutan General Birdvvood diyor ki: "Sarbayr Bogaz'n
kalesi, Conkbayr ise onun anahtardr."99
"Gelibolu, kahraman komutan imknsz bir mucadele alandr... Gelibolu'da
hibir komutann [M.Kemal'in], kahraman olma imkn bulunmuyor (s.67) Tekrar
etmekte yarar var, kahraman komutan imknsz bir sava yaanyor. (s.84)"
Ve tezini bir daha aklyor:
"Bir komutan sava olmayan bir savata, bir ihtiyat tumeninin komutannn
IM.Kemal'in], butun birlikleri aarak sava kazanmak ve kahramanlk iddiasnda
bulunmasn, hibir ciddi tarih yazcsnn ciddiye almasn, imkn dahilinde
gremiyorum." (s.85)
Son cumleyi trajik akbeti ile babaa brakarak, birka bilgi yanl daha
sergiliyorum:
D Savan baladg gun, Anafartalar'da"bir tumenin bulundugunu sanan
K.Msroglu diyor ki:
"Anafartalar'daki 9.Tumenin komutan, bir Alman zabiti olan Kannengi-
esser'di.100 M.Kemal'in ihtiyatta olan 19.Tumenine karmay haber verdi."
(Lozan, 1.C., s. 157, 158)
97) Y.Kuuk'n "unuk Bayr" dedigi yer, bildigimiz Conkbayr. Msroglu da
"Sunuk Bayr" diyor. (Lozan, 1.C..S.158) Yalnz birka yabanc kitaptan
yararlandklar iin yerleri, Lorel-Hard diksiyonuyla adlandryorlar.
98) Kocaimen, Conkbayr, Besim Tepe, Duztepe'nin yer aldg yukselti
kutlesine Ingilizlerin verdigi ad.
99) Aktaran H.Bayur, Turk inklab Tarihi, 3.C., 2.Ks., s.332.
100) Msroglu'nun bu yanlnn kaynag, Armstrong'un kitab. Armstrong
yanl yazyor, Msrog-lu da bu yanl bize satyor. (P.Safa, Bozkurt,
s.50,57)
118
D Buna karlk GRYT Ansiklopedisi de yle yazyor: "Msroglu'nun, Albay
Kannengiesser'i 9.Tumen Komutan olarak gstermesi pek gereklere uymamaktadr.
Bu blge komutannn Vehip Paa oldugu katidir." (1.C., s.104. Ansiklopedi bu
yanl, surekli tekrar ediyor.)
Dogrusu: Ikisi de atyor! Aagda Y.Kuuk'un de bu karavana ata hararetle
katldgn grecegiz. Ilk gunu butun Anafartalar kesiminde sadece bir tabur
var, o da aksi gibi M.Kemal'in 19.Tumeninin 77.Alayna bagl 3. Tabur.101
9.Tumenin karargh ise, o tarihte Anafartalar'da degil, yarmadann ta dogu
kysnda, Maydos'da.102 Komutan da o tarihte ne Msroglu'nun iddia ettigi
gibi Kan-nengiesser, ne de bizim ansiklopedistlerin ileri surdugu gibi Vehip
Paa, Albay Halil Sami Bey.103 Msroglu, Kannengiesser iin general diyor, o
tarihte Kannengies-ser, general de degil.104
D GRYT Ansiklopedisine gre, Agustosta, Saros'dan Anafartalar kesimine
getirtilen ve Anafartalar Grup Komutanlgna atanan 16.Kolordunun Komutan Albay
Fevzi Bey, "daha sonraki unvanyla Mareal Fevzi akmak'tr." (1.C., s.125).
Ansiklopedi, Fevzi akmak'n kocaman bir resmini de koyarak sayfay suslemi.105
Dogrusu: 16. Kolordu Komutan Albay (Beylerbeyi!) Ahmet Fevzi Bey baka biri,
(Kavakl) Mustafa Fevzi (akmak) Paa baka. Iki ayr kii. stelik M.Fevzi
(akmak) Paa, tam bu srada, Gelibolu'nun guneyinde bulunan S.Kolorduya komuta
etmektedir.106 A.Fevzi Bey, yerine Albay M.Kemal atannca, istanbul'a dnecek,
daha sonra da Viyana askeri ataeligine tayin edilip sava bitene kadar orada
kalacaktr.107 Hem Hikmet Bayur, hem Celal Erikan, Fevzi Bey ile Fevzi Paay
kartrmasnlar diye okuyucularn uyarmlar da.108
101) anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.34.
102) anakkale Cephesi, 1. Kitap, s.237 vd., ayrca 15 No.lu kroki.
103) anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.18; Kannengiesser Haziran ortasnda
9.Tumen komutan olacaktr. (F.Belen,1. Dunya Harbinde Turk Harbi, 1.C., s.17)
104) Sonradan generallige terfi eden Hans Kannengiesser, anakkale'yle ilgili
bir an-tarih yaymlamtr: Gallipoli, Beteutung und Verlauf der Kmpfe 1915,
Berlin, 1927; bu kitabnda M.Kemal'den yle sz ediyor: "M. Kemal, yaman adam.
Her karar kendi bana veriyor, ne istedigini gayet iyi biliyor." (Aktaran,
Selahattin iller, Ataturk iin Diyorlar ki, s.27)
105) Abdurrahman Dilipak da, A.Fevzi Beyi, Fevzi (akmak) Paa sanyor. (CG
Yol, s.21)
106) I.Grgulu, On Yllk Harbin Kadrosu, s.80.
107) I.Grgulu, a.g.e., s.98; S.Adil, Hayat Mucadeleleri s.260; Ansiklopedi,
verdigi yanl bilginin kaynagn da gstermi: "Hayat Tarih mecmuas, Mart
1965." Oysa gsterdigi kaynakta deniliyor ki: "Anafartalar Cephesi
kumandanlgnda bir ara Fevzi Paa (Mareal Fevzi akmak) da bulunmutur." Bu
cumleden o anlam karmak da buyuk bir beceri. Fevzi (akmak) Paa gerekten
Anafartalar Cephesi Komutanlgna vekalet edecektir ama drt ay sonra,
M.Kemal'in bu grevden ayrldg 10 Aralk 1915'te. (I.Grgulu, a.g.e., s.98)
Bizimkiler inceleme zurlu olduklar iin yalnz tarihleri degil, kiileri de
birbirine kartryorlar.
108) H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.88; C.Erikan, Komutan Ataturk, s.159.
119
n Y.Kuuk'e gre, 25 Nisanda karma balarken, Turk kuvvetlerinin yerleimi de,
megerse yleymi:
"Gelibolu, ok parlak iki komutan olan Esat ve Vehip Paalarn komutasnda iki
kolorduya ayrlm bulunuyor. Vehip guney blgesine; Esat ortada, Anzaklarn
karsndaki blgeye komuta ediyor; kuzeyde, Bolayr'da Fevzi Bey var...
Bunlarn emrinde tumenler ve tumen komutanlar var. Kemal Bey, ihtiyata ayrlm
19.Tumenin komutan oluyor... Bir ordu komutann, iki kolordu komutann, pek
ok tumen komutann" bir kenara atarak, butun mucadeleyi ihtiyat tumeni
komutan olarak bu savaa katlan Kemal Beyin adna yazabilmek iin yalnz
trihin falsifikasyonu (arptlmas) yeterli olmayabilir; ayn zamanda akl
bozmak zorunludur." (T.. Tezler 5, s.66; bu iddialar, 81. ve 85. sayfalarda da
tekrar ediyor.)109
Aralarnda yanl degi tokuu mu yapyorlar, nedir, GRYT Ansiklopedisinde de
ayn eyler yazl:
"Muttefiklerin ciddi hucumuna ugrayan blgenin kuzeyinde Esat Paa
kumandasndaki birlikler, guneyinde de Vehip Paa kumandasndaki birlikle
bulunuyordu... Muttefiklerin gzunu diktigi Seddulbahir blgesi (yarmadann en
guneyi) Vehip Paann kumandas altndayd; savunmadan daha ok, gzetleme
hizmeti ile vazifelendirilen bu 9.Tumen, ok geni bir cephe uzerinde
bulunuyordu." (1.C., s.89, 91)110
Dogrusu:
Bu tarihte Vehip Paa Gelibolu'da degil; Trakya'daki 2. Ordunun komuta-
109) Y.Kuuk, Tezler 5'in 85. sayfasnda, sanki tersini yazan olmu gibi,
M.Kemal'in ordu ihtiyatn-daki bir tumenin komutan oldugunu kantlamak azmiyle
M.Larcher'in La Guerre Turue Dans Le Guerre Mondiale adl eserinin 212.
sayfasnda bulunan bilgileri Franszca olarak aktarm. (Sz konusu kitap, 3
cilt olarak Yb.M.Nihat tarafndan Turkeye evrilmi ve 1927'de Genelkurmayca
yaymlanmtr.) Ama yaptg Franszca alntya yle bir gz ucuyla olsun
bakmam; baksa, Vehip Paann da, A.Fevzi Beyin de adlarnn gemedigini grur,
o tarihte Gelibolu'da bulunmadklarn anlard.
Vehip Paa hakknda bilgi verirken de, 'Ingilizler tarafndan tutuklanarak
Malta'ya gturuldugunu, oradan katgn' ileri suruyor, (s.84) Bu bilgi de
dogru degil. Vehip Paa ne Malta'ya surulmu, ne de Malta'dan kamtr.
(Malta'ya surulenlerin genel listesi: B.N.Simir, Malta Surgunleri, s.415-420;
ayrca, Malta'ya surulen subaylarn tam listesi, i.Grgulu, 10 Yllk Harbin
Kadrosu, s. 192)
Vehip Paa, ilk tutuklama furyas srasnda yakalanp Bekiraga Blugu'ne
hapsedilmise de oradan kap Italya'ya gitmitir. (Yuzba Selahattin'in
Roman, 2.C., s.17; HTM, 1972/5, s.21) T.M.Gztepe, Vehip Paann, "Batum'da
yaptg sylenen milyonluk bir petrol yolsuzlugu suuyla tevkif edildigini"
ileri suruyor. Gunah boynuna! (V. M. Gayyasnda, s.91)
110) Vehip Paay 9.Tumen Komutan sanan ansiklopedistler, olaylar
kavrayamaynca yle yazyorlar: "Ama Vehip Paann kumanday ele al tarihi
bizce tam tespit edilememitir. (!) Asl 9.Tumen kumandan olan Albay H.Sami
Beyin ne zaman kumanday braktg veya devrettigi ise aklk kazanmamamtr.
(!)"
Ansiklopedistlere not: 10 Yllk Harbin Kadrosu adl kitapta (s.71,79, 90)
yeterli bilgi var'
120
m. Kara savalarnn balamasndan iki buuk ay sonra, 9 Temmuzda Gelibolu'ya
gelecektir.111 O tarihte A.Fevzi Bey de daha Istanbul'da.112 Saros Grubu Mays
sonunda kurulacak ve Fevzi Bey bu grubun komutanlgna o zaman
getirilecektir.113 Sava baladg zaman Gelibolu'da, ad geenlerden yalnz
Esat Paa bulunuyordu ama onun emrinde de, yle bol keseden attklar gibi
'tumenler1, 'birlikler' degil, ilk gun Liman Paa /.Tumeni Saros'a sevk ettigi
iin yalnz bir tumen kalmt: 9. Tumen!
M.Kemal'in ihtiyat tumeni komutan olmas konusuna gelince, aagda grecegiz,
daha savan ilk gunu, sabah saat 08.00'de, 19.Tumenin ihtiyat birligi olma
niteligi sona erecektir. Sanki butun sava boyunca ihtiyat tumeni komutan
kalm gibi M.Kemal'den surekli 'ihtiyat tumeni komutan' diye sz etmenin
sebebi yalnz bilgisizlikle aklanamaz, Kuuk'un uslubuyla syleyeyim, akl
M.Kemal ile bozmak da zorunludur.114
Sava ite bu bilgi duzeyi ile analiz edip degerlendiriyorlar.
Tartma konusu M.Kemal oldugu iin ilk gunku sava, onunla ilgili hususlar
ne alarak zetleyecegim.115
* 4-5-7-2. Ilk gun ve Arburnu savalar
25 Nisan 1915 gunu duman, Saros'a ve Asya kesiminde Beige'ye karma
yapacakm gibi davranr, bir duman alay Asya yakasndaki Kumka-le civarna, 3
duman tumeni Gelibolu yarmadasnn Seddulbahir kesimine, 2 tumen (Anzak
Kolordusu) de Kabatepe-Arburnu arasna kmaya balar, 24 saatte toplam 75.000
asker karlacaktr.
Arazinin zelligi:
Gelibolu yanmadasnnn ortasnda, yarmadann belkemigi olarak nite-
111) Vehip Paa, 9.7.1915'te 'ordu komutan yetkisiyle Guney Grubu
Komutanlgna' getirilecektir. (anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.222); ayrca,
i.Grgulu, a.g.e., s.79; Liman Paa da anlarnda Vehip Paann cepheye geli
tarihini belirtiyor (s.100) ve bizimkiler Ordu Komutannn anlarn bile
okumadan anakkale'yi analize yelteniyorlar.
112) anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.82.
113) a.g.e., s.84.
114) M.Kemal'in ihtiyat tumeni komutan oldugu, Y.Kuuk'un ifa bulmaz bir
taknts. O kadar ki 18 Mart gunu bile ihtiyat tumeni komutan oldugunu ileri
suruyor, (s.71) Soyadyla ters orantl bir yanl. unku M.Kemal'in tumeninin
ordu ihtiyat olmas, 5.Ordunun kurulup (25 Mart) Liman Paann Ordu
Komutanlgna atanmas ve birlikleri yeniden duzenlemesinden sonradr.
18 Martta M.Kemal'in 19.Tumeni, Maydos-Seddulbahir-Morto liman kylarnn
korunma-a grevliydi ve avrca. 9.Tumenin ?fi Q
syla grevliydi ve ayrca, 9.Tumenin 26.ve 27. Alaylar da emrindeydi.
(Prof.Dr. A.ayc.
H.Bayur,flayat ve Eseri, .s.72; Fahri eliker, anakkale ve Ataturk, s.34,
AAMD, say 19, . .c nakkale ve M.Kemal, s.641 vd., AAMD, say 9)
115) zet iin yararlandgm kaynaklar: Esat Paann anlar; C.Erikan, Komutan
Ataturk; F.Belen, 20. Yuzylda Osmanl Devleti; Tuggeneral C.F. Aspinall
Oglander'in yazdg ingiliz resmi tarihi: Gelibolu; anakkale Cephesi adl
askeri tarihin 2. Kitab; Stratejik ve Taktik Sonular Serisi No. 4 (27.Alay ile
19.Tumenin 25 Nisandaki hareketleri inceleniyor); duman ilk karlayan 27.Alay
Komutan Yarbay Sefik Aker'in an-raporu (Arburnu Savalar ve 27.Alay).
121
lendirilen bir yukselti kutlesi (ingilizler buraya Sarbayr diyorlar) vardr.
Bu yuksekligi elinde bulunduran taraf, Ege denizi ve Bogaz'a kadar olan butun
araziyi denetimi altna alacag iin duruma egemen olur.116 Kocaimen Tepesi bu
yukseltinin en yuksek noktasdr. Sarbayr yukseltisi, Kuzey Arbur-nu ile Kaba
Tepe arasna, eitli kollar halinde ve gittike alalarak iner. Conkbayr, Duz
Tepe, Besim Tepe, Kemalyeri, Kanlsrt, Krmzsrt vb. gibi savalarda adlar
ok geecek olan tepeler ve mevkiler, bu kollarn uzerindedir. Seddulbahir
kesimi dndaki butun muharebeler bu sarp blgede geecektir.117
Dumann plan zeile_yle:
Asya yakasnda Kumkale kesimi: Oradaki 2 Turk tumenini yerinde tutup Gelibolu'ya
geirilmelerini nlemek iin az kuvvetle karma yapp oyalama sava yapmak ve
ekilmek, Beike limanlarna ise karma yapacak gibi aldatc hareketlerde
bulunmak,
Saros Krfezi: Bolayr evresine karma yapacak gibi aldatc hareketlerde
bulunmak,
Kabatepe-Arburnu kesimi: gleye kadar Kabatepe-Conkbayr-Ko-caimen Tepe
izgisini ele geirerek, taarruzu doguya dogru gelitirmek ve bylece
Seddulbahir'deki Turk kuvvetlerini (yani 9.Tumeni) kuzeyden kuatmak,
Seddulbahir kesimi: ilk hamlede, kydan 6 km. uzaktaki Al Tepeyi ele geirmek
ve yarmadann guneydeki en dar yeri olan Kaba Tepe-Maydos izgisine ulamak.
Seddulbahir ve Arburnu kesimlerine kan kuvvetlerin ortak hedefi, anakkale
Bogazna bakan Kilitbahir yaylasn (platosunu) igal etmek118 ve Bogaz'a ve iki
yakadaki tabyalara egemen olan bu alandan, Turk savunma sistemini kertmek.119
S.Turk Ordusunda, toplam 6 tumen (50.000 kii) var; tumenlerin yerleimi de
yle: Anadolu yakasnda, Weber Paa komutasnda 2 tumen; Rumeli yakasnda 4
tumen; bu 4 tumenden biri kuzeyde, Saros kesiminde
116) General Hamilton, "Butun tertipler... Sar Bayr'n doruklarna
(Kocaimen, Conkbayr) bagl" diyor. (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.315)
117) Arazi ve taktik noktalar hakknda daha fazla bilgi iin Sefik Aker, s. 13
vd.
118) Ingiliz resmi harp tarihinden: "Istila kuvvetleri 25 Nisan'da Seddulbahir
ve Anzak (Arburnu) evresinde karaya karldg vakit, iki gun sonra Ingiliz
ve Avustralyal piyadelerin, Kilitbahir yaylasna hucum ederek... buray
alacaklar umit ediliyordu." (A. Oglander, s.35, BTTD, Say 13, Mart 1986)
"anakkale Bogaz'nn merkez tahkimatn bu plato (Kilitbahir) korumaktadr."
(anakkale Cephesi, 1. Kitap, s.15)
119) "Mareal Liman von Sanders'in plan, adeta bu plann uygulanmasn
kolaylatryordu." (Stratejik ve Taktik Sonular Serisi No.4, s. 12)
122
(5.Tumen, komutan Alb.Basri Somel); Liman Paa, 25 Nisan sabah Gelibolu'da
bulunan 7. Tumeni de (Komutan Alb. Remzi Altepe) Saros'a sevk edince,
yarmadada yalnz 2 tumen kalr.
Biri, 3.Kolordu Komutan Esat Paaya bagl olan Alb.Halil Sami Bey komutasndaki
9.Tumendir. (tekisi, M.Kemal'in ordu emrindeki 19.Tumeni)
Seddulbahir'de birka ayr noktaya kan duman birliklerini, 9.Tumenin kyda
bulunan zayf kuvvetleri karlayacak ve erime pahasna akama kadar
direnecektir.120 Tumenin ihtiyattaki 25. ve 26. Alaylar yetiince, durum
dengelenmese bile direnme gucu artar.
Kaba Tepe-Arburnu. arasndaki kesiminin ky guvenligi de, yine 9.Tumenden
27.Alaya aittir. Liman Paann savunma planna gre bu alayn da buyuk ksm
hayli geride, Maydos civarnda bulunuyor. 12 km.lik kyda sadece kuuk
birlikler halinde yaylm olan bir tek tabur var. 27. Alay Komutan (Yb.Sefik
Aker), karmadan nce, alayn ileriye yanatrmay ve blgenin en kritik
kylarn daha kuvvetli tutmay birka kez nermise de, ordunun genel savunma
sistemi hatrlatlarak red olunmutur. Bu tek taburun ky boyunca yaylm
kuuk birlikleri, dumann sayca ezici ustunlugu ve donanmann korkun atei
altnda eriye eriye gerilemeye balayacaklardr. (2.Kitap, s.97 vd.)
Liman Paaya bagl ve ordunun genel ihtiyat olan ve M.Kemal'in komuta ettigi
19.Tumen ise, merkezde bir yerde bulunuyor (Bigal-Maltepe); fakat Ordu
Komutannn izni olmadan kullanlmas mumkun degil. Liman Paa, o sabah, asl
karmann Saros-Bolayr kesimine yaplacagn tahmin ederek, oraya gitmi, bu
tumenin nasl kullanlacag konusunda bir talimat da brakmamtr.121
120) '1915'te anakkale'de Turk' adl kitapkta yer alan zette, 9.Tumenin
alaylarnn yerleimi aklandktan sonra da yle deniyor:"... 9.Tutnen, duman
karma faaliyetine gre ihtiyatn-daki kuvvetlerini kullanmada serbest
bulunuyordu. 9.Tumenin gerisinde, Bigal-Maltepe evresinde, ordunun ihtiyat
olarak Yarbay M.Kemal Beyin kumandasnda 19.Tumen vard." (s.7)
GRYT Ansiklopedisinin yazarlar, bu bilgiyi baknz nasl yorumluyorlar:
"Genelkurmayn da akladg gibi duman ordusu ile yuzyuze gelecek olan Osmanl
ordusunun ihtiyat birligi 9.Tumen idi. Yarbay M.Kemal Beyin kumandasnda bulunan
19.Tumen ise ordunun ihtiyat, yani yedegin yedegi idi." (1.C., s.85) Sayfann
bana da, "M.Kemal'in tumeni yedegin yedegiydi" diye iri harflerle balk
atmlar!
g.Tumen, Gelibolu'nun muhtemel karma noktalarnda grevli bir birlik, yani ilk
hatta. Ilk hatta bulunan bir birlik, ordu ihtiyat olur mu? Askercilik oynayan
ocuklar bile olmayacagn bilir. Her savaacak birlik, zaten bir ksm
kuvvetini ihtiyat olarak geride bulundurmak zorundadr; g.Tumen, Liman Paann
plan uyarnca, kuvvetinin gerekenden daha ogunu geride tutmaktadr. Sz konusu
zet, turnenin, bu sakat anlay yuzunden, kendi ihtiyatlarn ancak sava
baladktan sonra kullanabildigini belirtmek istiyor.
GRYT Ansiklopedisi yazarlar, M.Kemal'i nemsizletirebilmek iin bu basit zeti
bile anlamam grunmeyi gze alyorlar...
121) anakkale Cephesi, 1. Kitap, s.235-239 ve 15. sayl kroki. ->
123
Ksacas, Seddulbahir ve Arburnu'na kan duman, savan ilk saatlerinde,
karsnda yalnz 9.Tumene bagl kuuk ve birbirinden uzak birlikler bulacaktr.
Saat 05.10: 9.Tumen Komutan, Kolorduya ve 19.Tumen'e, Seddul-bahir'e ve
Arburnu'na karmann baladgn bildirir; 27.Alay Komutan, 'alaynn hemen o
kesime hareket etmesini' teklif edecek ama 9.Tumen Komutan kabul etmeyecektir.
(F.Altay, s.88, S.Aker, s.32) Bu arada M.Kemal, keif iin tumen suvari blugunu
^onkbayr kesimine yollar ve birliklerine alarm verir (Belen, s.245; anakkale
Cephesi, 2. Kitap, s. 107) ve Esat Paa ile telefonla konuur; Saros'tan ve
Anadolu yakasndan bilgi gelmedigini, tum karma yerlerinin daha belli
olmadgn grenir. (Erikan, s.129)
Saat 05.30: 9 .Tumen komutan Albay H.Sami Bey, 19.Tumen Komutanlgna u mesaj
verir: "Duman, Arburnu'ndan Kabatepe srtlarn sarmaktadr. Yaknlgnz
dolaysyla, Maltepe'deki kuvvetinizden bir taburu, Ka-batepe'nin kuzeyindeki
Arburnu'na kar olan srtlara ivedilikle gnderip sonucunu bildirmenizi rica
ederim." (Bayur, s.76, Erikan s.130)
Saat 05.45: 9.Tumen Komutan, gecikmeli olarak, iki taburlu 27.Alay Arburnu'na
dogru yola karr. (S.Aker, s.33; anakkale Cephesi 2. Kitap, s. 101; F.Altay,
s.88)
Saat 06.30: 9.Tumenin yardm isteyen mesaj 19.Tumene ular. (Erikan, s.129)
Genel durum henuz aydnlanmadg iin 19.Tumenin orduca nerede kullanlacag
daha belli degildir.122 M.Kemal diyor ki: "... dumann Kabatepe civarnda
nemli kuvvetle karaya kmaya teebbusu, demek ki vuku buluyor-
Esat Paann Kurmay Bakan Fahrettin (Altay) zetle diyor ki:' M.Kemal savan
balamasndan nce, birliginin, tehlikeli grdugu Anburnu kesimine
kaydrlmasn islemi, Liman Paa kabul etmemiti; hi olmazsa Kocaimen Tepeye
yaklatrlmasn nerdi, Liman Paa bu neriyi de reddetti.1 (Belleten, XX/80,
s.605)
122) Fahrettin (Altay) diyor ki: "M.Kemal de Arburnu'na hareketine musaade
istiyor. Bu tumen ordunun emrinde oldugundan, oradan soruluyor. Ordu emir
vermekte gecikiyor." (s.88) Liman Pasa bu srada Bolayr'dadr. Esat Paa da
diyor ki: "Durumu bildirmek, gerekli emirleri almak uzere kendisini (Liman
Paay) aramaya gittim... Kendisinden yaplacak hareket hakknda hibir talimat
alamadm." (Esat Paann anlar, s.38) F.Altay, 'Ordu emrinin ancak drt saat
sonra geldigini" kaydetmektedir. (On Yl Sava, s.95)
C.Erikan, M.Kemal'in verdigi bu riskli karar, birok adan degerlendirdikten
sonra diyor ki:
"M.Kemal'in hareketi ne diye nitelendirilebilir? Isterseniz grdugu bir
tehlikeyi ortadan kaldrmak ve suren durumdan kurtulmak iin ustun bir
inisiyatifle hareket, isterseniz ayaklanma, isterseniz keyfe gre hareket
deyiniz. Bu hareketinin sorumluluguna ggus gerecekti." (Komutan Ataturk, s.
131)
Liman Paa, ilerde grecegiz, emrini savsaklayan 16.Kolordu Komutan A.Fevzi
Beyi, derhal grevden alacak ve cephe gerisine postalayacaktr. Eger olaylarn
geliimi, bu kural d kararn dogru ve gerekli oldugunu kantlamasayd,
herhalde M.Kemal de ayn akbete ugrard.
124
du. Bu iin iinden bir taburla kmak mumkun olamayacagn, herhalde evvelce
tahmin ettigim gibi butun tumenimle dumana ynelmenin kanlmaz oldugunu
takdir ediyordum." (M.Kemal ile Mulakat, s.19) Ve ordunun iznini beklemeden,
'bir alay ve bir dag bataryas ile' bandan beri tehlikeli buldugu 'Arburnu
kesimine yetimeye karar verir, teki iki alayna da harekete hazr' olmalarn
emreder'. (M.Kemal'in ATASE Arivinde bulunan Arburnu Muharebeleri Raporu'ndan
aktaran C.Erikan, s.130; M.Kemal'in yazl emri, s.132)
Saat 07.00: Anzak (Avustralya-Yeni Zelanda) birlikleri, kynn 100 metre
yaknna kadar sokulmu baz sava gemilerinin ate destegi altnda, kuzeyde
Conkbayr dogrultusunda ilerlemi, guneydoguda Kanlsrt ve Ke-malyeri'ne
yaklamlardr.
Saat 07.50: M.Kemal Gelibolu'daki 3.Kolordu Komutan Esat Paaya zetle u
raporu yollar: "Dumann Kocadere batsndaki srtlar (Conkbayr kesimi) igal
etmesine meydan vermemek iin, 57.Alay ve bir dag bataryasn imdilik o tarafa
hareket ettiriyorum. Dumann kuvvet ve durumunu anlamak, ona gre gerekli
tedbirleri almak uzere, Tumen Kurmay Bakann kararghta brakarak bizzat oraya
gidiyorum. Tumen buyuk ksmnn kullanlmasn gerektirecek bir durum olunca,
tumenin bana gelecegimi arz ederim." (Stratejik ve Taktik Sonular Serisi,
No.4, s.19)
Saat 08.10: M.Kemal, 57.Alay (Komutan Bnb.H.Avni) ve Dag Topu Taburuyla
birlikte Kocaimen'e dogru yola kar. (C.Erikan, Komutan Ataturk, s. 133)
Bylece ihtiyatta bekleyen bir tumen olma niteligi sona erer.
Saat 08.25: 9.Tumen Komutanndan 27.Alay Komutanna emir: "19.Tumen imdi 57.
Alayn, Kocaimen istikametine hareket ettirdi. 19.Tumen Komutan da alayla
beraber gidiyor. Irtibat tesisi ile (baglant kurarak) tevhid-i hareket ediniz
(birlikte hareket ediniz)." (S.Akers.47)
Saat 09.00: Anzaklar, Conkbayr'na ulam, (Erikan, s.135) Kanlsrt'ta
bulunan batarya da, 3 topunu dumana kaptrarak geri ekilmitir. (Stratejik ve
Taktik Sonular Serisi, No.4, s. 16)
Saat 10.00: M.Kemal 57. Alay, dumann kuzey (sol) kanadna taarruza
kaldrr,123 9.Tumenin 27.Alayna da, batya dogru taarruzunu surdurmesi
haberini yollar. (C.Erikan, Komutan Ataturk, s.134) Bu srada Anzaklarn karaya
kan kuvveti 12.000 kiiye ulamtr. (C.Erikan, Komutan Ataturk, s.135)
123) Arazinin yaps geregince, Conkbayr kesimine ok nem veren M.Kemal, bu
taarruzdan nce 57.Alayn subaylarna yle diyecektir: "Ben size taarruz etmeyi
emretmiyorum, lmeyi emrediyorum. Biz lunceye kadar geecek zaman iinde
yerimize baka kuvvetler ve komutanlar kaim olabilir (geebilir)." (M.Kemal ile
Mulakat, s.30) Conkbayr'na nem vermekte ne kadar hakl oldugu, hem olaylarn
geliiminden, hem de savatan sonraki resmi ve zel yaynlardan anlalyor.
125
Saat 10.24: M.Kemal kararghta braktg Kurmay Bakan Bnb.Izzettin allar'a,
tumenin kalan iki alaynn da Kocadere'ye yaklatrl-mas emrini verir ve
kararn yeni bir raporla da Kolorduya bildirir. (C.Erikan, Komutan Ataturk, s.
134; raporun tam metni iin R.Eref, s.28; ayrntlar iin anakkale Cephesi,
2.Kitap, s. 109 vd.)
O gun yaplan kanl savalar sonunda, butun Anzak birlikleri, kuzeyden
19.Tumenin, dogudan 27.Alayn taarruzlar karsnda, aldklar butun yerleri
Turklere brakaraKkrydaki srtlara kadar geri ekileceklerdir. Hzla ele
geirilecegi umulan Kaba Tepe- Conkbayr- Kocaimen izgisi ok uzakta
kalmtr.
zet iin esas aldgm kitaplar, Ingiliz Harp Tarihi de dahil, Arburnu
savann ilk gununu yle degerlendiriyorlar:
'M.Kemal, dumana taarruz etmek iin Ordu Komutannn iznini bekle-eydi,
duman, daha ilk saatlerde blgeye egemen olan Conkbayr ve Koca-imen'i ele
geirerek Bogaz yolunu am ve Seddulbahiri'i savunan 9.Tumeni kuzeyden
kuatm olacakt. M.Kemal, hzla hareket edip Anzak birliklerini sert bir
taarruzla geri surerek, belki de sava sona erdirecek olan bu ok tehlikeli
gelimenin nune gemitir.'
Buna karlk dumann sahte karma gsterilerine kaplan Liman Paa, 5. ve
7.Tumenleri Saros civarnda, Asya Grubu Komutan Weber Paa da 11.Tumeni Beige
civarnda bo yere tutarak, Gelibolu'daki 2 tumenimizi, Birleik Filonun
yuzlerce agr ve uzun menzilli topu tarafndan desteklenen duman kuvveti
karsnda yalnz brakrlar.124
Ate, malzeme ve say ubtunlugune kar denge, ancak kanla saglanacak125 ve
sava sonuna kadar da byle korunabilecektir.
124) "25 Nisan gunu, iki Alman subaynn eli altnda bulunan kanat kuvvetleri,
tamamen hareketsizlige mahkm edilerek, dumann karaya kmasna ve tutunmasna
frsat verilmitir." (Stratejik ve Taktik Sonular Serisi, No.4, s.24)
125) Hamilton'un, denizden bombardmana ilikin baz notlar: "25 Nisan,
Arburnu kesimi: ueen Elizabeth butun gucuyle duman uzerine ulland. Her top
alev sayor, kukruyor ve gkteki yldzlar titreten bir iddetle patlyordu.
Kulaklarmz mumla tkal, gzlerimiz nefes kesici sar infilaklardan yar
yarya kr halde. 15 inlik agr toplar, yuksek patlayc madde doldurulmu
mermileriyle, duman topraklarn halla pamugu gibi atyor... 26 Nisan,
Arburnu kesimi: Turklerin dehetli kar taarruzlar balad... Bu defa
organize bir gayretle merkeze yukleniyor... Prince of Vales kruvazru, derhal
Turklerin uzerine evirdigi toplaryla atee balyor.
/ Arkasndan Oueen Triumph, Majestic, Baccante, London zrhllar toplaryla
lum samaya balyorlar. Mermiler, mevzilenmi birliklerimizin uzerinden
geerek, tepenin yuksek yamalarn cehenneme eviriyor. Ta, toprak, kemik, et
ygnlar birbirine karyor... ite, duman imenlik bir arazi parasndan
gemek istiyor. Oueen Lizzie zrhls derhal yakalyor, tetiklere baslyor.
Duman hedefi yok artk..." (Gelibolu Gunlugu, s.102,106 vd.)
anakkale Savanda Turkler, 8,5 ay, ite bu cehennem atei altnda dvutuler.
126
Sabah gittigi Saros'tan gle uzeri dnen Esat Paa, Arburnu'nda savaan
kuvvetlerin komutasn M.Kemal'e verir (F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti,
s.247); 27. Alay da 19.Tumene baglanr. 19.Tumen, 26-27 Nisan gunleri gelen iki
yeni alayla da (33. ve 64. Alaylar) takviye edilir. Bylece M.Kemal'in komutas
altnda, 6 alay, bir baka ifade ile 2 tumen toplanm olacaktr.126
Gruldugu gibi sabah saat 08.00'den itibaren M.Kemal'in tumeni, artk
ihtiyattaki bir birlik degil, muharip (muharebe eden) bir birliktir; muharebenin
sonuna kadar da yle kalacak, hep ilk hatta bulunacaktr.
Simdi de Bakomutan General Hamilton'un, 25 Nisan'da gunlugune yazdklarndan
baz cumleleri birlikte okuyalm:
"Sabah, Kaba Tepe aklarndayz... Askerler Sarbayr'a ulamaya
alyorlar... Dalgalar halinde ilerliyor ve kaybolan izler ardnda yeni
dalgalar beliriyor... Turklerin bir surpriz yapp bu manzaray bozmayacaklarn
umid ederim... Avustralyallar Turk ordusunu Maltepe'den (Sarbayr'n dogusu)
tamamen silkip atarlarsa, Gelibolu yarmadas kazanlm olacak... Sava
gemileri Turk siperleri uzerine mermi yagdryor... Zafere ulama yolundayz..."
(Gelibolu Gunlugu, s.92-103)
Umutlu Bakomutan, birliklerinin feci durumunu gece yars, Anzak Kolordusu
Komutan General Birdwood'un raporundan grenecektir:
"Tumen ve tugay komutanlarm, askerlerinin... daglabileceklerinden endie
duyduklarn arz ettiler. Ate hattndan durmadan yaral gelmekte ve etin
arazide birlikler toparlanamamaktadr... Birlikler yarn sabah da atee maruz
kalrlarsa, yerlerine ileri surebilecegim yeni kuvvetler olmadgndan, durum bir
fiyasko ile sonulanabilir. Maruzatmn ne derece ciddi oldugunun farkndaym:
Eger buray boaltacaksak, bu boaltma bir an nce yaplmaldr!" (A.Moorehead,
anakkale Geilmez, s. 195-198)127
Ilgili amiral, boatmann ancak u gunde yaplabilecegini syleyince Hamilton,
General Birdwood'a, sonu yle biten umutsuz bir mesaj yollar: "...Emniyete
kavuuncaya kadar sadece siper kazdrnz, siper kazdrnz, siper kazdrnz!"
(Hamilton, Gelibolu Gunlugu, s.105, 106)
Arburnu kesiminde ilk sava gunu, etkisi bu kadar iddetli olan Turk
baarsyla sona ermitir. Kydaki darack bir alana surulup sktrlan
duman, zellikle Ingiliz donanmasnn kesintisiz ve yogun atei yuzunden yazk
ki denize dkulemez, baar kesin bir zafere dnuturutemez.
Simdi bu gun iin bizimkilerin ne gibi iddialarda bulunduklarn izleyelim.
126) 10 Yllk Harbin Kadrosu, s.85.
127) General Hamilton, ilk gun birliklerinin ute birini kaybettiklerini
yazyor. (Gelibolu Gunlugu, s.115)
127
* 4-5-7-3. M.Kemal, kendiliginden degil, emirle hareket etmi
Savan nemi ve sonucu yannda, bu uuncu derece bir konu ama M-sroglu ve
ansiklopedistler, o gunku sonucu bir yana brakp M.Kemal'in emirle hareket
ettigini kantlamak iin rpnp duruyorlar. Neelenmeniz -iin aktaryorum:
a K.Msroglu diyor ki:
"Anafartalar'daki (!) tumenin kumandan, M.Kemal'in ihtiyatta olan 19.Tumenine
bu karmay haber verdi ve bir taburla sol kanadn (!) takviye etmesini
istedi. Bu emir uzerine M.Kemal, tumeninin 57.Alayndan iki yuz kiiyi (!), saat
be buukta (!), Sunuk Bayr128 istikametine sevk ederek, ilerlemekte olan
dumana kar sungu hucumu yaptrd." (Lozan, 1.C., s.158)129
Her satrnda bir yanl var ama duzeltmeye ueniyorum artk. Yanllar, (!)
iareti ile vurgulayp gemeyi tercih ettim. Birka sayfa geri dnenler, savan
zetinde dogrular bulabilir. Msroglu'nun yazdklarn haritaya uygularsanz,
ortaya muthi bir karikatur ktgn da grursunuz. Insan bir sava analiz
etmeye yeltenmeden nce, basit bir krokiye olsun gz atmaz m? Anafarta-lar'da
bu srada ne bir Turk tumeni var, ne bir tek duman askeri! Duman Ar-burnu ile
Suddulbahir'e kyor. Anafartalar nire, Arburnu, Seddulbahir ve Gonk-bayr
nire?
a GRYT Ansiklopedisi ise, 9.Tumen Komutannn, "bir tabur yollamas iin
M.Kemal'den ricada bulunmasn", yle yorumluyor:
"Demek ki vaziyetin ehemmiyetini gren Guney Cephesi Kumandan ('., ordunun
umumi yedegi olan 19.Tumene de bir rapor gndererek acele bir taburluk yardm
istemi... Burada anlalamayan bir nokta belki u olabilir: Acaba 5.Ordunun
yedegi olan 19.Tumen, sadece Ordu Kumandan Mareal Liman von Sanders'in mi
emriyle hareket edecekti (!), yoksa direkt bagl bulundugu (!) 3.Kor. K. Esat
Paa'dan m emir alacakt (!) veyahut da ba skan yakn birliklerin imdat
istemesine de kulak verecek miydi? Bu husus iyice aydnlatlmadg iin (!),
ister istemez, yllar sonra Ataturk soyadn alan Turkiye Cumhuriyetinin tek
adamna yaranmak isteyen evreler, hadiseyi arptma yoluna gittiler... Albay
Kannengiesser ya da Albay H.Sami ya da Vehip Paa... Bu isimlerden hangisi o gun
9.Tumenin banda bulunursa bulunsun, uunun de M.Kemal'den rutbece ustun oldugu
aktr ve dolaysyla da acele bir taburla Conkbayr'na yardm etmesini emir
buyurmalar normaldir! " (1.C., s.103, 104)
128) izninizle tercumanlk yapaym, hazret 'Conkbayr' demek istiyor.
129) Bu yanllarn kaynag da Armstrong'un kitab (P.Safa, Bozkurt, s.51).
128
Bu szleri okur yazar olmayan biri sylese, gulup geilir. Oysa ansiklopedinin
u yazar da yuksek grenim grmu, ustelik biri de gretmen!
[O srada Guney Cephesi Komutanlg diye bir makam yok. 19.Tumen de 'direkt
olarak' Esat Paaya degil, Liman Paaya bagldr. Ansiklopedistlere not:
Aydnlanmak ve 9.Tumen komutannn kim oldugunu kesin olarak grenmek
istiyorsanz, bir zahmet ciddi kaynaklar okuyun!]
Bu yaktrma ve yanllarla oyalanmamak iin M.Kemal'in, bir taburunu yola
karmak iin emir aldgn kabul edelim. Ama 57.Alay ve bataryay kimin
emriyle yola karp savaa soktu, tumeninin teki alaylarnn sava hattna
yaklatrlmas emrini kim verdi? Bunlar da duruste ve gereki olarak
aklamak gerekmez mi? Gerekir ama byle bir aklama. M.Kemal lehine sonu
verecegi iin susmay tercih edip geregi rtuyorlar, hele Liman Paa ile Esat
Paann bugun iin sylediklerinden hi sz amyorlar.
Neden mi?
unku Liman Paa yle diyor:
"ilk askeri baarsn Trablusgarp'te130 gsteren M.Kemal, sorumluluk ve
grevden zevk duyan bir komutan zelligine sahipti. Daha 25 Nisan sabah,
19.Tumen ile ve hibir yerden emir almadan, kendiliginden muharebeye girerek,
duman sahile kadar puskurtmu ve bundan sonra da u ay sure ile krlmaz bir
azimle devaml duman saldrlarna kar koymutu. Ona tam anlamyla
guvenilebilirdi." (Turkiye'de Be Yl, s.109)131
Esat Paay da dinleyelim:
"[Saros'tan dndugum zaman]132 M.Kemal Beyi, tumeninin 57.Alayn ve 9.Tumene
bagl olup Arburnu-Kaba Tepe hatt gerisinde bulunan 27. Alay, kimseden izin
almadan Arburnu'na dogru gndermi, tumeninin 72. ve 77.Alaylarn [ilerletip]
Maltepe ile Kocadere arasnda ihtiyatta tutmu durumda buldum." (s.38)133
Her turlu atmasyona son veren bu aklamalardan sonra, bu konuyu kesin olarak
kapatabiliriz degil mi?
130) Bu yerin ad, Liman Paann anlarnn Almancasnda 'Syrenaica1,
Fraszcasnda ise 'Cyre-naigue' diye geiyor (Turkesi Bingazi'dir). Y.Kuuk,
'Cyrenaque', 'Suriye' diye evirmi ve yalnz cumlenin anlamn degil, tarihi
de tepetaklak etmi. (T.. Tezler 5, s.77, dipnot) M.Kemal'le ilgili bu pasajn
da sadece ilk cumlesini vermi, M.Kemal vuldugu iin gerisini kesmi.
131) Bu anlaya gre, anlarn 1919'da yazan Liman Paa, 'ilerde Ataturk
soyadn alacak olan Turkiye Cumhuriyetinin tek adamna yaranmak iin hadiseyi
arptan' ilk kii oluyor!
132) Kolordu karargh, bu arada, Gelibolu'dan Maltepe'ye alnm'tr. Esat
Paa Saros'tan Maltepe'ye gle uzeri dner.
133) Y.Kuuk diyor ki: "Esat Paann, ok ksa blumleri yaymlanm anlarndan
baz aktarmalar yapmak istiyorum; bunlar, yazlan tarihe ciddi kukular
getirecek boyutlara ulayor." Bu aklamadan sonra, Esat Paann cumlesini
aktaryor: "M.Kemal Beyi, tumenin 57.Alayn, 9.Tumene bagl olup Arburnu-
Kaba Tepe hatt gerisinde bulunan 27.Alay, kimseden izin almadan Arburnu'na
dogru gndermi.............buldum." Y.Kuuk yle devam ediyor: "Yazlmayan
(yani nokta nokta geilen) ksmlar bana ait degil; Esat Paann anlarndan
ksa blumleri yaymlayana ait bulunuyor." (s.86) >
129
* 4-5-7-4. M.Kemal ordunun tum yedeklerini kullanarak sava tehlikeye atm
D Y.Kuuk diyor ki: "Bu monografi de (A.Moorehead'in anakkale Geilmez adl
kitab), daha nce gelitirdigim duunceleri destekliyor; snrl bir Anzak
kuvvetlerine kar M.Kemal'in nerede ise butun 5.Ordunun ihtiyatlarn, izin
almadan kullandg ve butun hareketi tehlikeye attg, aklkla yazlyor."
(s.95) ,
Anzak kuvvetlerinin snrl oldugu, Y.Kuuk'un yaktrmas. O srada sahile 8
tabur km bulunuyordu ve yeni birlikler de ktka savaa katlyorlard.
Turkler ise be taburdu.134 Ayrca A.Moorehead'in yazdg ile Y.Kuuk'un yaptg
zet arasnda da ciddi fark var. Moorehead diyor ki:
"Bir tumen komutan olarak M.Kemal'in, Liman'm elindeki bu yedek tumeni
kullanmaya yetkisi yoktu. Eger Ittifak guleri, bir baka yerde, bir baka
karma planlam olsalard, durum umutsuz olurdu."135
Yani M.Kemal'in, 'butun hareketi tehlikeye attgn1 degil, daha durum tam
aydmlanmamken verdigi kararn nemini ve riskini belirtiyor. C.Erikan'm bu
konudaki degerlendirmesini daha nce aktarmtm. Y.Kuuk, Moorehead'in bu
saptamasn, yeni bir yaklam sanarak heyecana kaplm.
Kald ki Moorehead de durumu abartyor. unku M.Kemal, ilk aamada sadece bir
alayn ileri surmu, kalan iki alayn ise yeni bir duruma ya da ordu emrine
gre kullanmak uzere harekete hazr halde tutmakla yetinmitir.136
Y.Kuuk, A.Moorehead'in, bu iki cumlesinin dayanag olan cumlelerini de atlam.
Okuyunca neden atladgn anlayacaksnz. Moorehead diyor ki:
(1) Esat Paann anlarnn hibir yeri, 'yazlan tarihe ciddi kukular
getirecek' nitelikte degildir. Y.Kuuk, savan butununu bilmedigi iin an
paralarn, savan ak iine yerletirmeyi baaramyor, bu yuzden de
eksantrik yorumlarda buluyor. Hepsinin Torielli borusu kadar bo oldugunu
grecegiz.
(2) Aktardg cumlede bulunan...........biimindeki boluga dikkati ekerek,
'anlarn aslnda, M.Kemal aleyhinde bir ifade varm da yayna hazrlayan o
blumu atlam' gibi bir kuku uyandrmaya alyor. Oysa anlarn t975'te
yaplm tek basks var ve benim elimdeki nushada byle nokta nokta bir boluk
yok. Nitekim cumlenin tamamn nokta noktasz olarak yukarda okudunuz. yleyse
Y.Kuuk niye byle yazyor? Ben zemedim. Belki siz zebilirsiniz.
(3) Esat Paann tam anlarnn bir nushasnn Harp Akademileri kutuphanesinde;
bir nushasnn ise ATASE Arivinde oldugu belirtiliyor. (10 Yllk Harbin
Kadrosu, s.322; Yanya Savunmas ve Esat Paa, s. 105) Isteyenin
inceleyebilecegini sanyorum. Verilen bilgilerden, anakkale Sava'nn,
anlarn sadece bir blumunu (S.cilt) oluturdugu da anlalyor. Geri kalan
blumlerin, teki savalar ve egitim hizmetleriyle ilgili oldugunu, Esat Paann
kendisi yazyor. (Yanya Savunmas ve Esat Paa, "Kendi Kalemiyle Hayat
Hikyesi", s. 103)
134) ingiliz harp tarihine dayanarak, anakkale Cephesi, 2. Kitap, s. 111;
duman mevcudu ertesi gunu de 15.000 kiiye kacaktr, 2. Kitap, s.119.
135) Y.Kuuk'un A.Moorhead'den aktardg (s.95) uzunca blumun dogru evirisi
iin, anakkale Geilmez, s. 179.
136) anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.107-108. 130
"...M.Kemal'in komutan olarak o hayrete deger meslegi, o andan itibaren
balamtr.. Ittifak devletleri adna harektn en ktu rastlantlarndan biri,
bu deha sahibi kuuk rutbeli Turk komutannn tam o anda, o noktada (Conkbayr)
bulunmasyd. unku aksi takdirde Avustralyallar ve Yeni Zelandallar, pekl o
sabah Conkbayr'n ele geirebilirler ve savan kaderi orada, o anda belli
olurdu." (s.178)
Bir butunden yalnz iine gelen iki cumleyi al, onu da yanl aktar, sonra da o
iki yanl aktarlm cumleye dayanarak yorum yap, yargda bulun!
Ne derler buna?
* 4-5-7-5. Arburnu Savalarnda M.Kemal'in baarsz oldugu137 ve askeri
savurganca kullandg
D K.Msroglu, hibir belge ve kant gstermeden diyor ki: "M.Kemal, tumeninin
57.Alayndan iki yuz kiiyi, saat be buukta, Su-nuk Bayr (yani Conkbayr)
istikametine sevk ederek, ilerlemekte olan dumana kar sungu hucumu yaptrd.
Fakat hibir netice alamad. 57. Alayn mutebaki (kalan) ksmn sungu hucumuna
kaldran ve bunun da erimesinden sonra emrindeki iki Arap alay138 ile ayn
taarruzlar tekrarlayan M.Kemal yine hibir netice elde edemedi." (Lozan, 1.C.,
s.158)139
137) GRYT Ansiklopedisi diyor ki: "Takviyeli muttefik birliklerinin
Seddulbahir'de aklp kaldklarna kimse itiraz etmiyor. Ama mesele Arburnu'na
yaplan Anzak karmasna gelince is atalla-yor ve kaynaklarn verdigi
bilgiler, birbirini pek tutmuyor. Bu karklg zebilmek iin degiik
kaynaklarn verdikleri bilgileri, biraraya getirerek, dogru sentezi yapmaya
alacagz. Bu cepheleri anlatan tezat, 19.Tumenin banda Yarbay M.Kemal Beyin
bulunmasndan ileri geliyor. Daha sonra Turkiye Cumhuriyetinin yllarca
Reisicumhurlugunu yapan M.Kemal Beyin o gunku durumunu, oldugundan farkl
gstermek isteyenler ile geregi oldugu gibi aktarmaya alan kaynaklarn (!)
anlatma metodlar degiik gruluyor." (1.C., s.100)
Kimler gerekleri saptrp farkl gstermeye alyor, kimler dogruyu yazyor,
hele ansiklopedi nasl dogru sentez yapyor, hep birlikte ve ibretle grecegiz.
138) Savatan nce M.Kemal, lumenindeki iki Turk alayyla degitirilen bu yeni
alaylarn (72.ve 77.Alaylar) yerine, ilk alaylarnn geri verilmesini istemi
ama kabul edilmemitir. (Altay, On Yl Sava, 82) Fahrettin Aitay diyor ki:
"[Arburnu'nda sava devam ederken] 72.Arap Alaynn adrl ordughnda,
alaydan kaan birok Arap erinin adrlarda saklandklarn ve nargile imekte
olduklarn grduk. Bunlar toplayarak cepheye gnderdik." (s.95)
27.Alay Komutan S.Aker de 77.Arap Alay erlerininin, nasl kap fundalklara
gizlendiklerini, Turk askerlerine arkadan ate ettiklerini, sava hattna
sessizce yaklamalar gerekirken hucum glklar atarak duman uyardklarn
uzun uzun aklyor (s.69-71) ve diyor ki: "Biz o gune kadar bu alayn erlerini
Turk sanyorduk ve bu sebepten dolay [M.Kemal Beyin solumuza sevk ettigi] bu
alayn yapacag bir taarruzla, esasen sarslm ve gerilere atlm olan
Anzaklar deniz kanarna dkmek umidini bize vermiti. Arburnu mntkasnda
daha yedi aydan fazla bir muddetle kan dkulmesine belki yegne sebep, bu alay
erlerinin Arap olmas oldu." (s.71)
139) M.Kemal'n, Arap alaylarn, nasl, ne zaman ve nerelerde savaa
soktugunu, grmutuk. M-sroglu'nun bu yanllarnn kaynag yine Armstrong'un
kitab. (P.Safa, Bozkurt, s.51)
131
Ayrntlarn tumu yanl, sonu da dogru degil. Sadece bir soru sorup geecegim:
Conkbayn'na kadar ilerlemi olan Anzaklar, Conkbayr'ndan ta kyya kadar
neden ekildiler acaba, izinleri o kadard da akam olunca kendiliklerinden mi
deniz kysna geri dnduler?
D Msroglu, iirfbu yann aydnlatmaktan dikkatle kanarak, u asker
eletiride bulunuyor:
"Burada dikkat edilecek husus udur ki M.Kemal elindeki kuvvetleri kolayca
yutulabilecek kuuk kuuk lokmalar haline getirmek suretiyle duman uzerine sevk
etmektedir. Normal bir asker mantg ile bu hareket tarzn izah etmeye imkn
yoktur, ilk hucumda netice alnamaynca, ikincide daha buyuk kuvvetler evki
gerekmez miydi?" (Lozan, 1.C., s.158)
M.Kemal, elindeki kuvveti, kuuk lokmalar halinde dumann uzerine sevk
etmemitir. Armstrong bile byle bir iddiada bulunmuyor. Kahraman K.Msroglu,
Allahtan da, kuldan da korkmadan, uyduruyor! Sonra da, bu uyduruk bilgilere
dayanarak, 'normal asker mantg' adna degerlendirme yapyor.
Zrvalamak zorunlu olmadg halde, Msroglu niye byle yapyor, anlamyorum.
D Ansiklopedi yazarlar, nce, '1915'te anakkale'de Turk' adl kitaptaki
zetten u paragraf aktaryorlar:
"... [M.Kemal] bir yandan da emir subay ile gnderdigi emirle, bu sarp arazide
yuruyu derinligi uzam olan 57.Alayn kolbandaki taburunu Conkbayn'na
yetitirdi. Buraya kadar pervaszca yaklam olan duman, nce oldugu yerde
durduruldu. Sonra da bu taburun arkasndan batarya ile yetien tekmil 57.Alayn
Conkbayr'ndan ve 27.Alayn soldan, Kemalyeri uzerinden yaptklar sungu hucumu
ile Anzaklar yuz geri ettirildi ve sahil yaknlarna kadar surulup atldlar. Bu
muharebelerde 19.Tumenin 57. ve 9.Tumenin 27. Alaylar vaktinde harekt sahasna
yetimeleri ve dumana kahramanca saldrlar ile ne ktlar ve altn, gumu
imtiyaz madalyalar ile taltif edildiler."
Bizim ansiklopedistler, bu alntnn hemen arkasndan, "Ayn hadisenin yorumunu
yapan Kadir Msroglu ise Lozan isimli eserinde yle diyor" diye yazarak,
Vahidettincilerin askeri otoritesinin yukarda aktardgm eletirisine yer
veriyorlar. Sonra da zetle yle diyorlar:
"Anzak tugaylarnn Conkbayr'nda durduruldugu dogrudur. Bu durduruta en muhim
pay, 9.Tumene bagl 27.Alay ile M.Kemal Beyin 19. Tumenine bagl 57.Alayndr.
[Sonunda M.Kemal'in bir hizmetini olsun kabul etmiler diye hemen umuda
kaplmayn! Ite, devam geliyor] Fakat burada Msroglu'nu dogrulayan bir nokta
var. Bahsi geen kahramanlg gsteren ve M.Kemal Beye bagl bulunan 57.Alay,
kumandanlar bata olmak uzere, o gun kamilen (butunuyle) ehit olmulardr...
Zaten ordunun ihtiyat olan 19.Tumenin elindeki tek saglam alay, bu kamilen
ehit olan 57.Alay idi. Artk bu netice-132
nin, dumann ustun kuvvetinden mi, yoksa Msroglu'nun iddia ettigi gibi
kumanda hatasndan m kaynaklandg, henuz net bir ekilde ortaya
konamamtr... (!) Muttefik kuvvetlerin ikinci derece nem tayan (!) Anzak
birliklerini, bir alay ehit etme pahasna durdurmann, pek de o kadar mubalaga
edilecek bir kahramanlk olmadg grulebilir. Ki o cephede bir de 9.Tumene
bagl 27.Alay arpmtr, yani butun mesuliyet (eref demeye dilleri
varmyor!) 19.Tumende degildir." (1.C., s.106) Hangi yanl duzeltmeli?
(1) Acaba Anzaklar, neden ikinci derece nem tayorlar? O gun Arbur-nu'na
kanlar butunuyle Anzaklardr ve anakkale savalar boyunca da, en iyi onlar
savamtr.
(2) 25 Nisandaki muharebe de, Anzaklar sadece Conkbaym'nda durdurmaktan ibaret
degildir. Anzaklar, ky bana kadar surulmemiler miydi? Bundan hi sz yok.
I M.Kemal'in baarsna dayannca, bizimkiler dut yemi bulbule dnuyor ya da
ilerde grecegiz, yalana bavuruyorlar. Hi olmazsa o gunku sonucun alnmas
iin ehit olanlara sayg gsterseler.
(3) Komutanyla birlikte butun 57.Alayn o gun ehit oldugu iddias da dogru
degil. Bu iddiann iki kaynag var. Ilki R.Erefin "M.Kemal ile Mulakat" adl
eserindeki bir cumle; M.Kemal o mulakatta diyor ki: "...57.Alay, mehur bir
alaydr bu, unku hepsi ehit olmutur..." (s.20) Ikincisi ise H.Bayur'un u
notu: "Ataturk, ok ustun kuvvetlere saldran ve sava gemilerinin ateini de
yiyerek hemen kamilen (neredeyse butunuyle) yok olan 57.Tumenin ehit komutan
Huseyin Avni Beyi daima sevgi ile anard." (Turk Inklab Tarihi, 3.C., 2.Ks.,
s.295)
Ama M.Kemal ve H.Bayur, Alay Komutannn o gun ehit oldugunu sylemedikleri
gibi, alayn o gun 'kamilen ehit oldugunu' da sylemiyorlar. Sava suresince
olumu bir durumu belirtiyorlar. unku 57.Alayn Komutan H.Avni Bey, 12
Maysta yarbaylga terfi edecek, u ay sonra, 13 Agustos Cuma gunu ehit
olacaktr.140 25 Nisan gunu hibir tabur komutan da ehit olmamtr.141 teki
butun alaylar gibi elbette 57.Alay da 25 Nisanda agr kayp vermitir ama
'kamilen yok' olmadg undan anlalr ki 57.Alay, 6 Maysa kadar tek takviye
almadan142 butun taarruzlara katlacaktr.143
140) I.Grgulu, On Yllk Harbin Kadrosu, s.89.
141) 10 Yllk Kadrosu, 83, 85, 86, 87, 88. sayfalardaki komutanlar
izelgeleri. Alay sancagna madalya taklmas treni, tam bir yl sonra, 25
Nisan 1916'da yaplacaktr. (57.Piyade Alay Tarihesi, s.32)
142) anakkale Cephesi, 2.Kitap, s.168. l
143) A.Moorehead de ayn dikkatsizlikle, "57. Alayin hemen butunuyle yok
oldugurjuTsonra da, kaynak gstermeden, 'M.Kemal kuvvetlerinin gunku kaybnn
2.000 kii oldugunu' yazyor. (s.180, 201). O gun savaan yalnz 57.Alay
olmadg gibi, 57.Alayn Tarihe'sine gre alay savaa 49 subay ve 3.638 erle
girmitir, (s.19) Kayp 2.000 kii ise, 57. Alayn 'hemen butunuyle yok oldugu"
iddias da havada kalyor. Buna karlk Esat Paa, 19.Tumenin 25-27 Nisan
gunlerine ilikin kaybnn "bine yakn yaral oldugunu" syluyorsa da (s.62),
onun verdigi
133
(4) 27. Alaya gelince, komutan Sefik Aker'in ifadesiyle, "26 Nisan gunu, saat
11.30'dan itibaren, (M.Kemal'in) emir ve kumandasna girmi, bu andan itibaren
19.Tumenin bir alay olarak almtr." (S.Aker, s.60 ve dipnot)
Ite byle.144
D Y.Kuuk ayn gruu genileterek paylayor:
"Gelibolu'nun sava tarihini yazan yabanc aratrclar, Kemal'in israf
derecesinde asker kullandgnda birleiyorlar" diyor (T.. Tezler 5, s.95) ve
Ro-bert Rhodes James'in Gallipoli (Gelibolu) adl eserinden aldg bir cumleyi
ileri suruyor. Cumleyi yine yanl evirmi; orijinaldeki 'the beginning of May'
(Mays ay ba), Y.Kuuk'un evirisiyle "Mays ay sonu" olmu (T.. Tezler 5,
s.69): "Eger Kemal'e kalsayd, Mays ay sonuna kadar (dogrusu: Mays ay bana
kadar) Anzak blgesinde hayatta kalan bir tek Turk askeri olmazd."
Y.Kuuk, cumleyi evirirken Mays ay sonuna kadar genilettigi sureyi,
95.sayfada, iyice geniletip 'yaz ortasna kadar' yayyor: "...Yabanc
aratrmaclar (!), Kemal'e braklmas halinde, yaz ortasna kadar canl bir
Turk askerinin bile kalmayacagn aka yazabiliyorlar." (T.. Tezler 5,
s.95)145
'Yabanc aratrmaclar1 diyor ama byle yazan ikinci bir aratrmac bulamadm!
- Bu yaktrmalara ksa bir ara verip, u Mr. James'in kitab uzerinde biraz
duralm.
say da, o kyamet gunleri iinde yaplm kabataslak bir tahminden teye
gemiyor, unku savan iddetini yanstmyor. 1918 ylnda Suriye Cephesinde
esir duen 57.Alayn 'harp ceridesi' (birligin resmi guncesi) bulunamadg iin
alayn tarihesinde kayplarla ilgili ak ve tutarl bilgi yok. Ksacas bu
konuda ne sylenip yazlsa spekulasyon olur.
Yanl yanl dogurur. nlu Lord Kinross da ayn yanl surduruyor. (Ataturk,
s. 130) 144) 17 Mays'ta, Kuzey Grup Komutanlg kurulur ve bu kesimdeki butun
birlikler Esat Paaya baglanr. Bylece M.Kemal'in Arburnu Kuvvetleri
komutanlg sona erer; artk sadece 19Tumen Komutandr. GRYT Ansiklopedisi bu
olaydan yle sz ediyor: "Bu hadiseyi nakleden Y.H.Bayur, Seddulbahir
blgesinden mesul (sorumlu) Guney Cephesi Kumandannn Ve-hip Paa oldugunu,
Esat Paann da srf Vehip Paann agabeyisi oldugu iin 17 Maystan itibaren
Arburnu Grubu Kumandanlgn ustlendigini yazyor ki gereklere dayanmayan bir
iddiadr." (1.C., s. 110)
Bir de Y.H.Bayur'un ne yazdgna bakalm: "17 Maysa kadar orada (Arburnu'nda)
komuta M.Kemal Beyde idi. Bu gunden sonra o yine 19.Tumen Komutan kalr ve
Arburnu Grubunun komutas, S.Kolordu Komutan Esat Paaya geer. O Vehip
Paann agabeyisidir." (3.C., 2.Ks., s.336'daki dipnot)
(1) Gruldugu gibi, H.Bayur, Vehip Paann, bu degiikligin oldugu tarihte (17
Maysta) Guney Cephesi Komutan oldugunu' yazmyor. Yazamazd da. unku Vehip
Paa daha Gelibolu'ya gelmemiti.
(2) 'Esat Paann srf Vehip Paann kardei oldugu iin 17 Maystan itibaren
Arburnu Komutanlgn ustlendigini' de yazmyor. Sadece, yen geldigi iin Vehip
Paann agabeyisi oldugunu belirtiyor.
Peki bu yaktrmalar, uydurmalar ne? Cevap: Alaturka alternatif tarihilik!
145) 'Aka yazabiliyorlar' ne demek ? Engel mi var a efendim' Uydur uydur yaz!
134
Mr.James, zamannda aklanm ya da sonradan incelemeye alm butun Ingiliz
belgelerini incelemi, savaa katlan askerlerin bir ksmnn mektuplarn ve
an defterlerini derlemi ve Ingilizler asndan anakkale Sava'n ayrntl
bir biimde yazm. Muttefikler hakknda verdigi bilgiler dogru olsa gerek.
Ingilizlerin iinde bulunduklar koullar ve yaptklar yanllar grenmek
isteyenler iin zengin malzemeyle dolu, nemli bir kaynak.146
Buna karlk Turk tarafn, amac dnda oldugu iin, ancak gerektike
anlatyor. Bu yuzden hibir Turkle ve Turk kuruluu ile iliki kurmam
(s.KIII); sadece 1962'de anakkale'yi gezdigi srada kendisine kolaylk gsteren
Turk asker makamlarna teekkur ediyor. Baz Turk kaynaklarndan yararlandg
anlalyor ama hibirinin kunyesini vermiyor, "bir Turk tarihisi" ya da "Turk
resmi tarihi" deyip geiyor. Kim, hangisi, belli degil. Turkiye ve Turkler ile
ilgili bilgiler iin daha ok, Yzb. Armstrong'un mahut kitabna, Istanbul'daki
ABD Elisi Morgenthau, Liman von Sanders ve baz Alman subaylarnn (Prigge,
Kannengiesser ve Muhlman'n) anlarna dayanyor. Bir iki yerde de M.Kemal'in
Arburnu ve Anafartalar'la ilgili rapor ve tarihesinden ok ksa alntlar
yapm. (evirici, M.Kemal'den alntlarn pek dogru olarak evrilmemi oldugunu
belirtmektedir, s.x ve 57. dipnot) Drt yerde de, 57.Alayn 1.Tabur Komutan
oldugunu akladg Zeki adndaki bir binbann 'notlarndan' paralar veriyor,
(s.268, 375, 377, 378) anakkale ile ilgili butun yaynlar gzden geirdim,147
aralarnda Binba Zeki adnda bir not yazarna rastlamadm. Her neyse,
Mr.James, ite bu kaynaklardan elde ettigi bilgilerin bazsn aynen aktarm,
bazsn ise oryantalist bir bakla148 kendine gre ileyip suslemi.149
Turk taarruzlarn, genellikle "koordinasyonsuz, kaba, dagnk" vb. gibi
eletirici, kuumseyici szlerin eliginde yanstyor. Hangi belgelere,
kaynaklara, uzmanlara dayanarak byle yazdgn aklamaya da gerek duymuyor.
Turk askerini de, bu savan Turkler asndan tadg anlam da kavradgn
146) Alan Moorehead'in ingilizlerle ilgili birok bilgi ve degerlendirme
yanln da duzeltmi, eksiklerini tamamlam: 31,33,48,70,72,123,125,
138,143,162 ve 175 No.lu dipnotlar. Bir/de, zahmet edip Moorehead'in,
Armstrong'un ve R.R.James'in, Turk cephesi hakkndalo-yanllklan-n duzeltse!
Sahane tembelligimiz yuzunden, yanllar ve' yalanlar, kk salyor.
147) 10 Yllk Harbin Kadrosu ile anakkale Cephesi adl kitaplarn sonunda,
yaymlanm Turke eserlerin tam listesi bulunuyor.
148) Batllarn doguya ve dogululara -ustten- bak hakknda yeni bir
alma iin: Prof.Dr.Oya Batum Mentee, LDurrell'in Kbrs'n Ac Limonlar,
Turk Dili dergisi, say 525 (Eylul 1995); ayrca Thierry Hentch, Hayali Dogu.
149) Siirme, susleme hastalgna, Alan Moorehead'te de rastlyoruz. Roman olsa
sorun yok ama tarih yazdklar iddiasndalar.
135
sylemek hayli zor. Turk kayplarna yol atg iin Liman Paay eletiren bir
Turk asker tarih yazarn "nankrlukle" suluyor (s. 109) ve hibir dayanak
gstermeden yle bir sahne yazyor: "Turkler teslim olmaya pek istekliydiler ve
zahmetle zirveye trmanan iki bluk Yeni Zelandaly, tezahurat ve alkla
karladlar!" (s.379)150
Y.Kuuk'un her satrna gzu kapal inandg kitap, Turkler bakmndan ite
byle bir ey.151
Gelelim sadede.
Duman sayca ve atee ok ustun, Liman Paann savunma plan yanl. Bu
ustunluk ve zaafn, Arbunu cephesinde de, Seddulbahir cephesinde / de,
ancak kan fedakrlg ile dengelenip kapatlabildigini, Turk komutanlarna ve
asker tarihilere dayanarak daha nce belirtmitim.
Muttefikler de ok azimli ve kararl, onlar da ne pahasna olursa olsun sonu
almak istiyorlar; bu amala da dar bir alana yuz binlerce asker ygyorlar.
Churchill diyor ki: "anakkale'de 500 metre bir ilerleyi, sonuca -hem de nasl
bir sonuca!- atlm bir admdr."152 Seddulbahir'deki birliklerin Komutan
General Hunter Weston da, "Giriilen sefer baarl olursa, mukfat ok buyuk
olacaktr... Bu ugurda hibir kayp buyuk saylmaz!" diye yazyor.153
Iki tarafn toplam genel kayb, bu yuzden 400.000'i aar. Sava boyunca ne
yalnz 57.Alay eridi, ne 76.000 er ve subay M.Kemal'in emri altnda
ehit oldu. Sertlik anakkale Savann genel zelligidir; bunu yalnz M.Kemal'e
zgu bir tutum gibi gstermek, anakkale Savan hi anlamam olmak demektir.
- Bu arada K.Msroglu'nun, Ingiliz yazar H.C.Armstrong'dan yaptg bir
alntya da deginmek istiyorum. Iddia, ileri bir tarihteki olaya ilikinse de,
konu yine asker israf ile ilgili. Armstrong'un iddias u:
"...Yeni tekil edilen 18.Alay, mevcudu bir hayli azalm bulunan 19.Tumen
emrine verildi. M.Kemal bu taze kuvvetle 28 Haziran'da yeni bir taarruz planlad
ise de Cephe Kumandann ikna edip gerekli musaadeyi alamad. Tam bu srada, 26
Haziranda Enver Paa, Bakomutan Vekili sfatyla cepheyi teftie geldi.
M.Kemal'in planladg taarruzu grenince bunu sama bularak engelledi, 'luzumsuz
taarruzlarla emrindeki askerleri israf ettigini' syledi. M.Kemal, Enver Paann
hakaret dolu tenkitlerine ierleyerek istifa
150) Kitabn askeri adan ksa bir eletirisi: F.Belen, Turklerin Baars,
20. Yuzyl Tarihi, lC., s.369-371.
151) Liman Paa Bakomutanlga yazdg bir raporda (9.6.1915) diyor ki:
"ingilizlerin her yazdgna inanmak gerekseydi, imdiye kadar ilerledikleri (!)
mesafe ile Gelibolu yarmadasnn tumunu ele geirmi olmalar gerekirdi."
(anakkale Cephesi, 2. Kitap, s.93)
152) H.Bayur, Turk inklab Tarihi, 3.C., Ks.2, s.328.
153) a.g.e., s.283.
136
etti. Liman von Sanders'in Enver Paa nezdindeki srarl teebbusleri sonunda bu
istifa durduruldugu gibi istenen taarruz izni de verildi. Ne yazk ki bu
taarruzdan da sonu alnamayarak taze kuvvetlerden oluan 18.Alay da butunuyle
mahvoldu." (Grey Wolf, s.74'ten aktaran Msroglu, Lozan, 1.C., s.159; Boz-
kurt'un son evirisinde, s.47-48)
K.Msroglu'nun hemen benimseyip aktardg, GRYT Ansiklopedisinin de batac
ettigi bu iddialar154 degerlendirmeden nce, Alan Moorehead'in, bu dayanaksz
iddia hakkndaki suslemelerini de grelim:
"Enver Paa, Haziran aynda istanbul'dan gelerek sava blgesine yapm oldugu
periodik ziyaretlerden birinde, M.Kemal'in Anzak cephesine duzenledigi bir
saldry iptal edince, kyametler koptu. Enver Paa Kemal'in askerleri bo yere
krdgn syluyordu. M.Kemal hemen istifasn verdi. Liman ikisinin arasn
gulukle buldu. Ama saldr tam bir felaketle sonulannca, sulamalar yeniden
balad. M.Kemal, Enver Paann karmasyla plannn bozuldugunu ifade
ediyordu. Enver Paa ise birliklere bir genelge gndererek, bylesine beceriksiz
kumanda altnda bile kahramanca arpm olduklar iin takdirlerini
bildiriyordu." (anakkale Geilmez, s.328-329)155
Dogrular:
(1) 19.Tumen'in taarruzu, 29/30 Haziran gecesi yaplmtr.
(2) Enver Paa, 26 Haziranda degil, 29 Haziranda Gelibolu'ya gelmitir.156
Beraberinde Huseyin Cahit (Yaln) ve ehzade mer Faruk Efendi vardr.157 O gun
gleden sonra, Ordu Komutanlg ve Kuzey Grubu Komutanlg kararghlar ile baz
birlikleri, bu arada M.Kemal'in kararghn da ziyaret ederler. (2. Kitap, s.
172; H.C.Yaln, s.223) H.Cahit Yaln anlarnda, "M.Kemal'in kyafeti, ayran
ikram ettigi, tumen bandosunun Carmen operetinden bir para aldg" gibi
ayrntlara kadar her eyi anlatyor ama 'hakaretamiz tenkitlerden1, 'M.Kemal'in
istifasndan', 'kyametler koptugundan' tek kelime bile etmiyor, (s.224 vd.)158
Liman Paann, Esat Paann anlarnda da byle bir olayn izi yok.
154) K.Msroglu'nun Armstrong'tan yaptg bu alnty, GRYT Ansiklopedisi de
aynen aktarm ama surekli- Msroglu'dan yararlanyor grunmemek iin kaynak
olarak, Dagobert von Mi-kusch'un kitabnn Franszca evirisinin 104. sayfasn
gstermi. (1.C., s.119) Kitabn Fran-szcasn Milli Kutuphane'de buldum,
fotokopisi numde duruyor: 104. sayfada anakkale Sava ile ilgili tek bir hece
bile yok, 1908 olaylar ve M.Sevket Paa olay anlatlyor. Gz boyama degil de
ne bu? ilerde, K.Msroglu'nun da yine bu her derde deva 104. sayfaya, bambaka
bir konuda gnderme yaptgn grecegiz.
155) Armstrong'un verdigi bu aslsz bilgiyi, hi aratrmadan Lord Kinross da
kullanm ama hi olmazsa A.Moorhead gibi iirip suslememi. (a.g.e., s.136)
156) Enver Paann Gelibolu'ya geldigi tarihler: 11 Mays, 29 Haziran, 28
Temmuz, 23 Agustos, 24 Eylul (anakkale Cephesi, 2.Kitp, s.180; S.KItap, s.176,
263; 460, 468)
157) Esat Paann anlar, Hayat mecmuas, say 35, 1959; H/.Yaln'n
Siyasal Anlar, s.224 vd.
158) M.Kemal ile Enver Paa arasnda sebebi ve ierigi bilinmeyen bir tartma
olmutur ama o bir buuk ay daha nce, 11 Maystadr. Ayrnt iin: Esat Paann
anlar, s.83'teki dipnot ve F.AItay, s.94.
137
(3) Duman Arburnu'nda yer yer ate basknlarna girimektedir. 57. Alayn 1.
Tabur Komutanlgndan alnan habere gre bu tabur cephesine taarruza kalkar.
M.Kemal de kar taarruza karar verir; zaten daha nce, duman cephesinin 'can
alc bir noktas olan' Yukseksrt'a taarruz iin Grup Komutan Esat Paann
onayn alm, hatta Esat Paa bu taarruz iin 18. Alay ve bir havan
bataryasn tumen emrine vermitir. (Rapor, s.167,168) Alaylarna taarruz
hazrlg yaptrr ve durumu, 29 Haziran saat 22.20'de Grup Komutanlgna
bildirir. (Rapor, s. 162) Grup Komutanlgndan olumsuz bir emir gelmeyince, saat
24.00'te taarruzu balatr. Yani Cephe (Grup) Komutan Esat Paann taarruza
izin vermedigi iddias dogru degildir.
(4) Kuzey Grubu kararghnda bulunan Enver Paa, grup gzetleme ye-
rinden taarruzu izler.159 (Esat Paann 14.7.1915 gunlu ve 1675 sayl yazs,
Ar-burnu Muharebeleri Raporu, s. 165) Yani Enver Paann taarruzu engelledigi
de, bunun uzerine M.Kemal'in istifa ettigi de dogru degildir.
(5) Taarruz gun agarrken, sona erer. Butun abalara ragmen, Yukseksrt geri
alnamamtr. Tumenin kayb, M.Kemal'e gre '800 kiiden fazladr' (s.164);
Enver Paa yuvarlak bir ifadeyle 'yaklak bin kii1 diyor. (Enver Paann
3.7.1915 gunlu yazs, Arburnu Muharebeleri Raporu, s. 165) Yani 18.Alaym
'tamamen mahvoldugu' iddias da gerege aykrdr.
(6) 30 Haziranda Arburnu'ndan Seddulbahir'e geen Enver Paa, bu sefer 3.
Zgndere muharebesini izler. (2.Kitap, s. 172) Guney Grubunun yaptg kar
taarruzun baarl olmamas uzerine, nce Guney Grubu Sag Kanat Komutan Faik
Paay, sonra da Grup Komutan Weber Paay grevden alr. (2.Kitap, s. 183,
211)
Buna karlk, Ordu Komutanlgna yolladg 3 Temmuz gunlu kapal telgraf
emrinin bir maddesinde, M.Kemal'in taarruzunu eletirmekle yetinecektir.160
Demek ki M.Kemal'in taarruzu ile Guney Grubunun yaptg taarruzu, ayn kefeye
koymam.
Enver, Liman ve Esat Paalarn yazlarnda, A.Moorehead'in szunu ettigi genelge
ierigi ile uzak-yakn ilgisi olan tek kelime, hatta bir ima bile
bulunmamaktadr. Szun zu, Enver Paann "birliklere M.Kemal'i sulayan bir
genelge gnderdigi" iddias da dogru degildir.
159) Sekiz gun suren 3. Zgndere muharebesindeki Turk kayb y. 16.000
kiidir. (anakkale Cephesi, 2.Kitap, s.207)
160) Eletirisi yle: 'Hazrlanmadan ve bir maksada dayanmadan yaplm bir
taarruz...'
Liman Paa, bu emri Esat Paaya iletir; o da taarruz hazrlgndan ve son
taarruzdan hi haberi yokmu gibi bir hava iinde, emrin bu blumunu, 'kiiye
zel olarak' M.Kemal'e yollar.
M.Kemal, emri ve buna dayanarak Liman ve Esat Paalarn yolladklar yazlar,
raporunun 165 ve 166. sayfalarna alm ve ikisinin de, bu taarruzdan
habersizmi gibi davranmalarn aka eletirmi, Bakomutan Enver Paann
eletirisini de cevaplamtr.
138
Sonu
Armstrong, Enver ile M.Kemal'in ekimelerini ve bu son olay yle bir duymu
ama ciddi bir inceleme yapmam, kulaktan dolma bilgiyi, hayali ayrntlarla
iyice iirip aktarm, A.Moorehead de bu yalanc pastann ustune sahte tuy
dikmi!
Yabanc kaynaklardaki her bilginin dogru oldugunu sanmak, Tanzimat dneminden
kalma sakat bir alkanlktr. Yeri gelmiken, Armstrong ve Gray Wolf adl
kitab hakknda ksa bir bilgi sunmak istiyorum.
- Haron Courtenay Armstrong, Kut-ul- Ammare'de Turklere esir dumu, mutareke
yllarnda, istihbarat olarak Istanbul'da bulunmu bir Ingiliz yuzbasdr.
Yine istihbarat olan ve birok kirli iler eviren Yuzba Bennet gibi, o da
arkasnda ktu bir un brakarak memleketine dner. Ilk kitab, mutareke
gzlemlerini ve anlarn anlattg Turkey in Travail'dr. (John Lane, London,
1925) 1933'te de, ikinci ve bizimle ilgili son kitabn yaymlar: "Gray Wolf:
Mustafa Kemal."
Sadi Borak, kitapla ilgili baz tepkileri derlemitir. (Armstrong'tan Bozkurt
M.Kemal ve Iftiralara Cevap) Fransz devlet adam E.Herriot'nun, Yunan
gazetecisi Spanuidi'nin konuma ve yazlarnrn yannda, o tarihteki baz yabanc
gazetelerde kan makalelerden da alntlar yapm: "Bu kitap, tarihiler iin
kaynak olacak nitelikte degildir." (Sunday Times); "Bu kitap gerek bir hikyeyi
degil, merak uyandran bir sinema filminin senaryosunu andryor." (The
Observer)
Necmettin Sadak, -Sadi Borak'n yazdgna gre, M.Kemal'in verdigi bilgilere
dayanarak- kitaptaki belli bal yanllara iaret eder ve dogrular aklar. (7
Aralk 1932, Akam; Borak'ta, bu cevabn tamam var: s.23- 55)
N.Sadak, anakkale ile ilgili pek az yanln cevaplamaya deger bulmu ya da
sava ayrntlarna yer vermek istememi. Oysa Armstrong'un anakkale Sava
hakknda verdigi bilgiler arasnda, birok dogrunun yannda, pek ok da yanl
var.
Peyami Safa, evirisinin 1. cildine yazdg nszde yle diyor: "[Armstrong'un]
sokak rivayetlerine deger vermeyi tercih etmesi, kitab iin kolay tesir ve
sat baarlarndan baka bir ey aramadgn gsterir. Bu eserde, Ataturk'un
karakterine, hususi hayat ve davranlarna ait olduka dogru hukumler, baarl
tahlil ve tasvirler yok degildir. Bir bakma kitab degerlendiren, fakat hakikat
aleyhine tehlikeli bir eser haline getiren de budur. Tehlikeli, unku bir
hakikat lokomotifinin peine taklan bir suru yalan ve iftira vagonu da, hakikat
istikametinde yol almakta, ayn derecede dogru grunmek ansn kazanmaktadr."
(s.6)161
Ksacas, tamamn dogru sanp ciddiye alan, yanllara surekleyen, tuzaklarla
dolu bir kitap. Genel gerekleri, dogru yanstyor, arka plana kendi senaryola-
161) Peyami Safa yle devam ediyor: "iki ciltte tamamlanacak olan olan bu
evirinin sonunda, Armstrong'un delilsiz iddialarn ve yanldg birok noktay
gstermeye alacagm. Cevaplarmza sra gelinceye kadar, okuyucudan bu kitab
upheli bir dikkatle okumasn rica ederim. Sagduyular kuvvetli olanlar, birok
yalan ve mubalagalar sezeceklerdir." Yaynevi kapandgndan, evirinin ikinci
cildi ve cevaplar yaymlanamad.
139
rn yerletiriyor. Yani bir istihbarat olarak iyi bildigi gri propaganda
teknigini kullanyor: Yalan, gerekle besliyor!
Ilgin kitabnn kapagna da, M.Kemal ve anakkale Sava hakknda u ilgin
cumleyi koymu: "1915'te, Gelibolu'da, Ingiliz Imparatorlugu'nu ezen adam!"162
K.Misroglu'nun ilgi ve bilgisine sunulur.
* 4-5-7-6. M.Kemal'in duman denize dkemcdigi
D Y.Kuuk diyor ki:
"S.Adil anlarnda unlar bildiriyor:
'l9.Tumen Kumandanlgndan 25/26 Nisan gecesi Mustahkem Mevkie gelen bir
telgrafta, dumann tamamen kyya atldg ve yalnz Arburnu'nda kalan zayf
bir blumun de 26 Nisan sabah afakla denize dkulecegi haber veriliyordu.
Bunda baar elde edilmemekle beraber, birliklerimiz Conkbayr-Kanlsrt
hattnda saglam bir yere yerlemi oldular.' S.Adil bylece Kemal Beyin
gereklememi bir zafer iin nceden telgraf ektigini yazm oluyor." (T..
Tezler 5, s.89)
Esat Paa da bir emrinde ayn eyi yazyor: "Kuzey Grubu... yarn (19.5.1915)
gleden nce saat 03.30'da, baskn suretiyle dumana iddetle hucum ve igal
ettigi mevzileri ele geirerek duman denize dkecektir." (Arburnu
Muharebeleri Raporu, s. 138)
Esat Paa da, 'gereklememi bir zafer iin nceden telgraf ekmi1 mi oluyor?
163
Tabii ki hayr! unku her taarruz emrinde, birliklere bir hedef verilir de ondan
byle yazyorlar. Taarruz, hedefine ular ya da ulaamaz, o baka bir ey.
Y.Kuuk, M.Kemal'in [yine Esat Paann anlarnda yer alan] 'dumann denize
dkuldugunu' bildiren bir raporuna daha degindikten sonra yle yazyor:
"Kemal'in bu son derece abartl raporlaryla ilgili olarak Esat anlarnda,
'19. ve 9.Tumenler bugun duman denize dkmeyi baaramamlarsa da ilerlemesini
nlemilerdir1 diye yazyor; bylece Kemal Paann en yakn komutan, ok
tekrarlanan ve kendisini kahraman yapan bir iddiasn dogrulamyor." (T..
Tezler 5, s.90)
162) Kitabn yeni ve tam evirisi Bozkurt adyla kt, ev. Gul agal Guven,
Arba Y., Istanbul, 1996. eviren, kitaptaki baz yanllar duzeltmeye alm.
Ama, kendi asndan hakl olarak, savalarla ilgili yanllar, oldugu gibi
brakm. Bu tur tartmal kitaplarn, tam bir edition critique olarak
baslmasnn gerekli olduguna inanyorum. unku basl ve hele yabanc imzal
yalanlar, bizde pek itibar gruyor ve kukuya duulmeksizin butunuyle
benimseniyor.
Kuva-y Medya dergisinin 33. saysnda (25 Kasm 1996), Armstrong ve kitab
hakknda ilgin aklamalar var.
163) Uman Paann ayn nitelikteki emirleri iin, 2.Kitap, s.149,175,181 vb. 140
Dogrular:
(1) Yalnz Arburnu'nda degil, Seddulbahir'de de. duman denize dkme, yazk
ki mumkun olamamtr. Dkebilseydik, zaten sava sona ererdi.164
M.Kemal duman denize dktugu iin degil, Arburnu, Anafartalar ve Conkbayr
savalarnn galibi oldugu iin kahraman diye anlmaktadr. Hibir ciddi tarih
kitabnda M.Kemal'in duman toptan denize dktugune ilikin bir ifade grmedim.
Y.Kuuk nerede okumu acaba?
(2) M.Kemal'in, 'dumann denize dkuldugu' hakknda daha baka raporlar da
var. Besbelli ki ilk hatta savaan komutanlar, ky eridine sgnan Anzakla-rn
panigini, hatta bazlarnn sandallara bindiklerini grup durumu byle
bildiriyorlar. M.Kemal de ilk hattan gelen bu rapor ve mesajlar ile esirlerin
verdikleri bilgileri ve kendi gzlemlerini 'denize' ya da 'sahile dkulme' diye
ust komutanlga ve teki birliklerine duyurmu. (A.Muharebesi Raporu, s.56)
(3) Zaten bir ordunun, moloz ygn gibi denize supuruldugu ya da topuyla
tufegiyle denize ekilerek toptan boguldugu tarihte grulmemitir; arkas denize
yaslanan bir birlik, ya gemilere binip kaar ya da teslim olur. Bilebildigim
kadaryla 'denize dkme', asker edebiyatta, denize kadar gerileyen bir dumann
gemilere binip katgn ya da bu durumun eiginde bulundugunu anlatmak iin
kullanlan bir deyim. A.Moorehead'in ve R.R.James'in kitaplarnda, Anzak
Kolordusunun iine dutugu durumu yanstan sayfalar okuyanlar, olay ate
perdesi arkasndan izleyen ileri hat komutanlarnn, bu tur degerlendirmelerini
haksz bulmazlar.
unku Anzak birlikleri kamaya hazrlanyorlard. Ama yetkiliJerin, boaltmann
gulugunu belirtmeleri uzerine, aresiz, sgndklar yerlere yapp
kalmlardr. (Hamilton, Gelibolu Gunlugu, s. 104 vd.; Moorehead, anakkale
Geilmez, s.195; R.R.James, Gelibolu Harekt, s.158,178; R.R.James'e gre,
Ingilizler 9 Maysta bile hl Arburnu kesimini boaltmay grumekteydiler,
s.254)165
* 4-5-7-7. Meger M. Kemal izinsiz ricat etmi (geri ekilmi)
D Y.Kuuk diyor ki:
"Esat Paann zet olarak yaymlanan anlarndan, duman Arburnu'na yakn bir
kumsaldan karaya ktg srada, Kemal'in, birlikleri ile birlikte geriye
geldigi, mevzilerini terk ettigi, kendisinin [Esat Paann] 'lmek var, dnmek
yok' emriyle geriye gnderdigi anlalyor. (T.. Tezler 5, $.73) yle
anlalyor ki Kemal hi kimseden emir almadan bir ricat hareketine gi-
164} Harp tarihleri bunun birok sebebini sralyor. Birini aklayacagm:
Anzaklar koruyan sava gemilerinin, ogu buyuk apl olan 255 topuna karlk,
19.Tumen emrinde sadece ksa menzilli ve kuuk apl 36 top vard. (anakkale
Cephesi, 2. Kitap, s.143-144) .X
165) "anakkale'de, Anzaklarla buyuk amalar arasnda, yalnz bir engel
vardrflM.Kemal! Sarn yuzu ve gergin baklarnda urkutucu bir karar bulunan
bu adam, bitkin Turkleri dar Conkbayr tepesinde dayandryor ve srf kendi
kiiliginin etkisiyle muttefik kuvvetlerini bir bozgunla kar karya
bulunduruyordu." {J.Benois Mechin, Kurt ve Pars, M.Kemal, s.39)
141
riiyor. (s.86) Butun bunlar dogru mu? Mustafa Kemal Gelibolu'da ricat etti mi?
Aratrlmas gerekiyor; normal bir durumda nemli bulunmayabilir. Ancak tarihin
bu kadar abartldg bir zamanda aratrlmasnn geregine kesinlikle
inanyorum. Ancak ayrntsyla aratrlmasnn benim iim olmadgn belirtmek
durumundaym, (s.87) Buldugum kaynak ve anlarda Kemal'in izinsiz olarak
dumann uzerine gitmesi yerine, izinsiz olarak duman brakp geri dnmesi sz
konusu/ediliyor. Bu kadar da degil; Kolordu Komutannn sert kyla dumann-
lizerine gittigi anlalyor." (s.89)
Y.Kuuk, 'buldugum kaynak ve anlarda1 diyor ama bu iddiasna dayanak olarak,
yalnz Esat Paann u paragrafn gsterebiliyor:
"...Bu srada M.Kemal Bey yanma geldi. Tumenini, duman donanmas tarafndan
yaplan ve birok kayplara sebebiyet veren ate yagmurundan kurtarmak iin Eger
Tcpe'ye geri almak duuncesinde oldugunu syledi. 'Beyefendi, askerimiz egitimi
henuz noksan oldugundan, tarihte birok rnekleri gruldugu uzere bu ekilii
bozgun sayarak istediginiz yerde durmayarak kamaya kalkacaktr. Bunun iindir
ki tumeniniz yerinde kalarak, gerekirse dumana saldracaktr, lmek var, dnmek
yok!' dedim." (Esat Paann anlar, s.39)166
Y.Kuuk'un ricat (geri ekilme) diye allayp pullayarak anlattklarnn tek
kaynag ite bu drt cumle! Kurmay Bakan Fahrettin Altay anlarnda, bu olayn
aagda ayrntl olarak aklanacak olan sebebini ve asln anlatm (s.90) ama
Y.Kuuk, M.Kemal aleyhinde bir olay yakaladgn sanmann esrikligi iinde,
hemen saldrya geiyor:
"Fahrettin (Altay) anlarnda, Kemal'in ricat ettigini yazamyor... Savata
komutana sormadan, cepheyi ve mevzii brakp geri gelmeye 'ricat' ad veriliyor.
Orgeneral Fahrettin Altay, yllar sonra ve Kemal Paa ldukten sonra yaymladg
anlarnda bile Kemal'den korkusundan kurtulamyor." (T.. Tezler 5, s.88)
Y.Kuuk, tpk Vahidettinci arkadalar gibi savan hibir ayrntsn
bilmedigi iin boa kl sallyor. Esat Paann verdigi bu ksa bilginin nunu
ardn aratrsa, hi olmazsa olayn hangi gun getigini saptasa, koullar ve
savan akn incelese, bir krokiye bakarak Eger Tepe'nin nerede oldugunu
grense, baltay taa vurmazd!167
166) Esat Paann bundan sonra gelen cumlesini vermiyor. O cumle yle:
"Kendileri cepheye dnerek blgeyi kahramanca savunup, duman bir adm dahi
ilerletmedi."
167) Y.Kuuk'un ricatn (ekilmenin) anlamn da bilmedigi, firar (kama) ile
kartrdg anlalyor. Ricatn tanm yle: "Muharebe eden bir ordunun veya
ktaatn (birliklerin), isteyerek veya mecburen, dumandan uzaklamak iin
yaptg harekettir zulme (syrlma) ile balayarak, artlarn yuruyu koluna
gemeleri ile -yani geri yuruyue gemekle- nhayetlenen muharebe safhasdr."
(Askeri Kamus, s.46)
Burada ne ricat sz konusu, elbette ne de firar!
142
Ama bu zahmete ancak gerege sayg duyanlar katlanr. Y.Kuuk'un amac geregi
ortaya karmak degil, ya kullemek, ya saptrmak.
Esat Paann yazdklarn imdilik dogru kabul edelim, 'imdilik' diyorum, unku
az sonra, belleginin Esat Paaya oyun oynadgn grecegiz.
Ne olmu yani? Bir Tumen Komutan, Kolordu Komutanyla grumek iin geriye
gelmi. Bu ricat mdr? Esat Paa da savan ilk gunu, kararghndan ayrlp
Bolayr'a gitmiti; bu hesapa o da m ricat etmi oluyor?
Peki, neydi o gurultulu iddialar?
Hani M.Kemal, birlikleri ile birlikte geriye gelmiti?
Hani mevzilerini terk etmiti?
Hani hi kimseden emir almadan bir ricat hareketine girimiti?
Oysa ne yapm? Tek bana ve kendi kararghna gelmi, Esat Paa ile
karlam. Esat Paa ne diyor: "Tumenini ate yagmurundan kurtarmak iin Eger
Tepe'ye geri almak duuncesinde oldugunu syledi". Tumenini, Eger Tepeye geri mi
alm ? Hayr! Esat Paaya gre "geri almay duunuyormu". (Dernek ki duunce
suu ilemi!) Paa uygun grmeyince de, yine Esat Paann ifadesiyle, "cepheye
geri dnerek blgeyi kahramanca savunup duman bir adm dahi ilerletmemi."
(Esat Paann anlar, s.39)
Esat Paann anlattgna gre durum bu. Ama gerek, byle de degil.
Dogrular:
(1) Olay, savan ilk gunu olan 25 Nisanda, gle uzeri, savan en kritik
nnda ve butun iddetiyle devam ettigi srada gemitir.168
(2) g.Tumenden gelen bir suvari subay, o srada Conkbayr'nda bulunan
M.Kemal'e, Kolordu Komutanlgna gnderilmi bir raporuri zetini szlu olarak
aktarr, ancak sava heyecan ile Kaba Tepe yerine, 'Kum Tepe'ye karma
yapldg' syler.169
Kum Tepe, Arburnu kesiminin guneyinde, Kaba Tepe ile Seddulbahir arasnda
bulunan kritik bir yer. Kum Tepe kysna kan duman, Seddulbahir'deki
birlikleri kuatabilir; ayrca 27.Alayn da gerisine duer. Elde, bu duman
durduracak baka bir kuvvet de yok. Bunun uzerine M.Kemal, dumana taarruz
etmekte olan 57. ve 27.Alaylara u emri verir: "...Taarruzlar devam edecektir.
Dumann Kum Tepe ve Seddulbahir blgelerinde de karaya ktg haber alnd.
Ben, 19Tumenin buyuk ksmn (yani kalan iki alay) Kayal Tepe'ye (Kum Tepe
karsnda bir tepe) yanatracagm ve bizzat oraya gidecegim. Kum Tepe-
Sarburun arasndaki tekmil cuz u tam (birlik) kumandarJaf benimle Eger
Tepe'de (Kayal
168) Y.Kuuk, olayn zamann kestirebilse, belki daha lulu yazard; bunu
beceremedigi iin de, neresinden tutarsa fili ona gre tarif eden kr gibi, bir
bilgi parasna yapp kalem oynatyor.
169) Stratejik ve Taktik Sonular Serisi, No.4, s.21; anakkale Cephesi,
2.Kitap, s.112.
143
Tepe'nin iki kilometre kuzeybatsnda bir baka tepe) baglant
saglayacaklardr." (2.Kitap, s.112 ve 28. kroki; Arburnu Raporu, s.26)
Bekleyen iki alayn harekete geirmek iin hzla Maltepe kesimine hareket eder.
(3) Saat 12.30'da, sabahleyin ileri yanatrlmasn emrettigi 77.Alayn grur
ve onu derhal Kum Tepe/ynune yola karr. (2.Kitap, s.112,113) Oradan da
72.Alaynn bulundugu Maltepe'ye gelir. (Saat 13.00) Bu srada, Saros'tan
Maltepe'deki yeni kararghna gelmi olan Esat Paa da, durumu grmek iin ileri
kmtr.
Karlarlar.
Bu noktada bir an durup, M.Kemal'in, o sabah saat 07.50'de Esat Paaya yollam
oldugu raporu hatrlayalm. Raporunun sonunda diyordu ki: "Tumen buyuk ksmnn
kullanlmasn gerektirecek bir durum olunca, tumenin bana gelecegimi arz
ederim."
Tumenin buyuk ksmnn kullanlmasn gerektirecek tehlikeli bir haber alm ve
tumeninin bana gelmi: Birliklerini geri ekmek iin degil, tam tersine,
savaa surmek iin!
Zaten Conkbayr'nn bat ve guney eteklerinde dumanla bogumakta olan 57. ve
27.Alaylar, savan dilerinden koparp da Eger Tepe'ye ekmek mumkun degildir.
unku Eger Tepe, bu birliklerin hemen gerisinde, yaknnda bulunan bir mevki
degil, Conkbayr'nn 10 km. guneydogusunda, Kum Tepe'nin karsnda, yani sava
hattnn ok dndaki, o andaki durumla tamamen ilgisiz, uzak bir yer.
Tumeninin teki iki alay ise Maltepe evresinde, sava d bir kesimde,
bekleme halinde.
Kitabn sonundaki basit krokimize bakan, Esat Paann anlarnda verilen
bilgilerin yanllgn ve tutarszlgn kolayca anlar.
M.Kemal, Esat Paaya, aldg bilgiye dayanarak Kum Tepe'ye karma yapldgn,
77.Alayn oraya sevk ettigini, imdi de 72.Alay alp o kesime gitmek
istedigini syler.170
Kolorduya gelen raporla M.Kemal'in aldg bilgi karlatrlr, Kum Tepe'ye
karma olmadg, suvari subaynn tepe adlarn kartrdg anlalr.171
Ordudan hl hibir talimat almam olan iki dertli komutan durumu
degerlendirirler. Bunun uzerine M.Kemal, 77.Alaya, Kum Tepe'ye degil, 27.Alayn
sol kanadna yanamas iin emir yollar, 72.Alayn da Conkbayr'na, 57.Alayn
sag kanadna yollar. Kendi de Conkbayr'na dner.
170) anakkale Cephesi, 2.Kitap, s. 113; F.Altay, s.90; Stratejik ve Taktik
Sonular Serisi No.4, s.21; M.Kemal ile Mulakat, s.32; Arburnu Raporu, s.25 vd.
171) Y.Kuuk, anlarnda bu yanllg anlatan F.Altay'la aklnca yle alay
ediyor: "Kemal'in ricat ettigi, ancak bunun sorumlusunun, yanl rapor yazan bir
subay oldugu bylece kantlanm oluyor!" (T.. Tezler 5, s.88) Bunu yazarken,
asl kendi bilgisizligini kantladgnn farknda bile degil.
9.Tumen Komutannn yolladg raporun asl, Arburnu Raporu, s.26'da var! 144
Y.Kuuk'un anlattg ricat (!) ykusunun asl astar bu.172
(4) Peki, Esat Paa olay niye byle anlatmam?
Esat Paa anlarn 1946'da Avni Bari adnda birine syleyip yazdrm.173 Esat
Paann anlarn gzden geirenler, birok ayrnty atladgn, nemli
olaylar bile ancak kaln izgilerle aktardgn, savan genelini
yanstmadgn grebilir. Anlalan Avni Bari, Esat Paann sylediklerini
alakalem kaydetmi, Esat Paa da sonradan bir duzeltme, derleyip toparlama
yapmam. Bu yuzden anlar, dagnk, geliiguzel, boluklarla ve Turke
yanllaryla dolu. O kadar ki Esat Paann verdigi baz ok isabetli kararlar
bile dogru durust aklanm degil.174
Esat Paann aklnda, M.Kemal'in baglant noktas olarak setigi Eger Tepe ad
kalm herhalde. Gerisi, belleginin oyunu. unku anlarnn bu paras, saat
saat belgelenmi olaylara ve o andaki sava durumuna ve birliklerin konumuna
tumden aykr.
- Yllarca sonra yazlan ya da anlatlan sava anlarnn ogunda bu tur birok
ayrnt yanl bulunmaktadr. Baz rneklerini ilerde grecegiz. Bu yuzden
askeri tarihlerde, anlara pek az yer verilmekte, rapor, emir, harp ceridesi,
tutanak, kuvve cetveli vs.gibi gunu, saati, yeri ve yetkililerin adlarnn
kaytl oldugu, somut ve geerli belgeler esas alnmaktadr. Bu sayede, 80 yl
nce bir bataryann, hangi gun, ka mermi sarf ettigini, ayrntl olarak
grenebiliyoruz. Yazk ki bylesine duzenli ve ayrntl bir kayt sistemi,
ordudan baka hibir kurumumuzda yok.
- Acaba duman bugun iin ne diyor, bir de ona bakalm.
Ingiliz Resmi Harp tarihi: "25 Nisanda M.Kemal, Arburnu evresindeki durumu
derhal kavram olmakla, karlan ilk Anzak Kolor-dusu'nun, hedefine
erimemesini ve yenilgisini saglamt. Bu, Ingiliz kuvvetlerinin kyda
saplanp kalmalar sonucunu dogurmutur."175
Churchill de anlarnda, bugunku baarsndan dolay M.Kemal'i "kaderin adam"
diye niteleyecektir.176
Ksacas duman, 'yenildik' diyor ve baarsndan dolay M.Kemal'i vuyor;
bizimkilerse, 'hayr, estagfurullah, ne munasebet, asla yenilmediniz! O gun
Arburnu'nda bulunan kuvvetlerin bandaki M.Kemal, baarl degildi' diye
feryat ediyorlar.
Byle harika bir gulduru sahnesi, Moliere'de bile yok!
172) Olay hakknda geni ayrnt iin: Arburnu Raporu, s.25^27.
173) Yanya Savunmas ve Esat Paa, "Kendi Kaleminden zgemii", s.103.
174) Y.Kuuk de belirtiyor: "Anlarn her ayrntsna guvenmemek gerekiyor."
(s.55) -175) Gelibolu Seferinin Resmi Tarihi, BTTD, s.50, Say 32/ Ekim 1987.
176) Churchill'in anlarndan [The VVorld Criss, 2.C., s.255] aktaran H.Bayur,
Turk inklab Tarihi, 3.C., 2.ksm, s.295.
145
* 4-5-7-8. Anafartalar ve Conkbayr savalar
Bizimkilerin bu konudaki grulerini aktarmadan nce, bu savalarn da ok ksa
bir zetini vermek istiyorum.177 Yapacaklar analizlerin tadna varmak iin bu
zeti okumanz tavsiye ederim.
Sava Bakan Mareal Kitchener'in yeni birlikler vermeyi kabul etmesi uzerine
General Hamilton, Agustosta genel bir taarruza gemeyi kararlatrr. Anzak
Kolordusu 25.000 kiiyle takviye edilecek, ayrca Arburnu'nun daha kuzeyinde,
Anafartalarr karsnda bulunan Suvla koyuna da gizlice yeni bir kolordu daha
karlacaktr.178 Asker says 125.000 kiiye yukselir. (Moore-head, s.318)
Ortak hedef, -Y.Kuuk kzacak ama- yine Conkbayr ve Kocai-men Tepesidir
(Sarbayr bloku)! unku bu sava kazanmak iin bu yuksek blokun ele
geirilmesi arttr.
Bunun iin Anzak Kolordusundan ayrlacak birlikler ile Suvla'ya karlan iki
tumenli kolordu ilerleyip birleerek bu bloku ele geirecek, bylece Arbur-
nu'ndaki Turk cephesi, sag kanadnn agndan ve kuzeyinden kuatlm
olacaktr. Ayn gun Guney kesiminde de (Seddulbahir'de) kuzey kesimine kuvvet
kaydrlmasn nlemek amacyla gsteri taarruzlar yaplacaktr.
Butun yaz bu taarruz iin hazrlk yaplr. Filoya, birok gemiden baka, iki de
uak gemisi eklenir. Bundan sonra her hava hucumuna 12 uak birden katlacaktr.
Cephane uretimi butunuyle anakkale'ye ayrlr.
Sava 6 Agustos gunu balayacaktr. Her kesim iin. saldr saatleri, Turk
Komutanlgn artmak amacyla, farkl biimde ayarlanmtr.
Arburnu'ndaki Anzak birliklerinin bir blumu, o kesimdeki Turk cephesine
taarruz ederek bunlar geri surmeye alacak, bur blumu ise (asl taarruz
birlikleri, ilk aamada 20.000 kii) iki kol halinde, Turk cephesinin sag
agndan geip, geni bir kavis izerek Conkbayr-Kocaimen'e dogru
ilerleyecektir.
Bu srada Arburnu kesimindeki Turk cephe hattnda yalnz iki tumen var: Sagda
M.Kemal'in 19.Tumeni (Cephesi: Sazl Dere'den Krmzsrt'a kadar), solda
16.Tumen (Cephesi: Krmzsrt'tan Kaba Tepe'ye kadar). 5. Tumen geride,
ihtiyatta; 9.Tumen ise Arburnu ile Seddulbahir arasnda, ky korumasnda.
177) zet iin ncelikli olarak A.Moorehead'in anakkale Geilmez, R.R.James'in
Gelibolu Harekt adl kitaplar ile Ingiliz Resmi Harp Tarihini esas aldm;
Turk cephesi ile ilgili baz ayrntlar iin de anakkale Cephesi 3. Kitap ile
Cemil Conk'un Conkbayr Savalar adl kitabndan yararlandm (Harp Tarihi D.
y.)
178) Baz kaynaklarda yalnz bu kolordudan, bazlarnda ise butun ingiliz
birliklerinden, Savunma Bakan Mareal Kitchener'e izafetle ' Kitchener Ordusu'
diye sz edilmektedir.
146
Sava 6 Agustos gunu, ok yogun bombardmanlardan sonra balar.179
Bir Anzak birligi 17.30'da, 16.Tumen cephesine taarruz eder ve Krm-zsrt'n
guneyinde bulunan Kanlsrt' (Ingilizler buraya Tek am Tepesi diyorlar) bir
hamlede ele geirir.180 Bu kritik yerin elden kmas uzerine, Kuzey Grubu
Komutan Esat Paa, hemen ihtiyatmdaki 5.Tumeni, 16.Tumenin arkasna yanatrr,
sol kanat agndaki 9.Tumene de cepheye yaklamas emrini verir. 16.Tumen
ardarda taarruz ederse de Kanlsrt' geri alamaz. 16.Tumen kesiminde cephenin
yarlmas tehlikesi ba gsterir. Bunun uzerine Ordu Komutanlg da Guney
Grubunun ihtiyatmdaki 4.Tumeni (Komutan Yarbay Cemil Conk) kuzeye kaydrr.
Bir baka Anzak birligi de, ayn akam, M.Kemal'in 19.Tumenine ardarda taarruz
eder, butun taarruzlar krlr. Bunun uzerine Esat Paa 16.Tumene u emri
yollar: "19.Tumene ardarda taarruz eden duman, Tanrnn yardmyla
puskurtulmutur. Sizden de, her neye mal olursa olsun, derhal [kaybedilen]
siperlerin geri alnmas haberini kesinlikle beklerim." (S.Kitap, s.338.
16.Tumen, Kanlsrt' geri alamaz ama Anzak birliginin daha fazla ilerlemesini
engelleyecektir.)
Anzak taarruz kollar da, saat 22.00'de, Sazldere vadisi ile Azmak Dere
arasndaki 5 km. geniligindeki sarp bir arazi eridinden, kuzeye dogru
ilerlemeye balarlar. (S.Kitap, kroki 38,39) Buras, M.Kemal'in, 'olas bir
duman taarruzuna kar kuvvetli tutulmas' iin Esat Paay uyardg, Esat
Paann da, "Merak etme Beyefendi, [buradan] gelemezler!" dedigi yerdir.181
Ayn saatte iki tumen de Suvla'ya kmaya balamtr.
ingiliz resmi harp tarihi, karma filosunu yle anlatyor:
" Filonun ilk kademesi, on bin askeri sava alanna gturuyordu, istif halindeki
bu birlikleri on torpido muhribi tayordu. Her muhrip, bordasnda buyuk bir
mavnay ve arkasnda bir karakol gemisini yedekte ekmekteydi. Bu on torpidoyu,
Kuzey Denizine zgu balk tekneleri, buyuk sallar izliyordu. Bunlarn arkasna
da kurtarma sandallar ve salapuryalar dizilmiti. Son blumu ise
transatlantiklerden Man Denizi araba vapurlarna, yandan arkl va-
179) Guneydeki (Seddulbahir) taarruz 6 Agustosta, saat 16.00 balayacak, 9
Agustosta yavalayp 13 Agustosta kesilecektir.
180) ingilizler, Turk siperlerinin nunde sona eren 500 metre uzunlugunda bir
tunel kazar ve top atei sona erer ermez, tunelin agzndaki kum torbalarn
kaldrarak baskn halinde hucuma geerler. Turk siperlerini rten kalaslar da,
agr bombardman yuzunden kmu, iindekilerin ogu yknt altnda kalarak
hayatlarn yitirmitir. Esat Paa anlarnda diyor ki: "Kanlsrt' koruyan
47.Alayn LTaburunun buyuk ksm, S.Taburunun hemen hemen hepsi ehit dumutu.
2.Taburdan da ancak elli yaral ercik kalmt." (s.253)
181) M.Kemal, Anafartalar Muharebatna Ait Tarihe, s.5 ve devamnda, bu olay
ayrntlar ve belgeleri ile aklyor. Olayn nemini zerre kadar kavramadg
anlalan GRYT Ansiklopedisi, bu tartmalar, 'kumandanlk ekimesi' balg
altnda veriyor; M.Kemal'in sonunda hakl ktgn da grmezden geliyor. (1
.C., s.115 vd.)
147
purlara kadar hemen hemen dunyada mevcut her eit buyuk, kuuk deniz izliyordu.
Filonun arasnda ise kruvazrler, hastane gemileri, buharl yatlar, kablo ve
balon gemileri, Times nehrine zgu rmorkrler ve yelkenliler vard." (BTTD,
Say 27, s.52, Mays 1987)
Liman Paa anlarnda diyor ki: "Sekiz buuk ay suren anakkale seferinin
ortalarna rastlayan Anafartalar karmas, bu muharebelerin askeri ve politik
bakmdan zirve noktasn tekil ediyordu." (s.113)
Ve Anzak taarruz kollar ile Suvla'ya kan kolordunun karsnda, o ke-'
simder/sorumlu olan Yarbay Willmer Mufrezesinin kuuk ve yaylm birliklerinden
baka birlik yoktur.182
7 Agustos: Arburnu Cephesinde kalan Anzak birligi, sabah, 19.Tumenin sol
kanadna u kere daha taarruz ederse de yine baarl olamaz.183
Anzak sag taarruz kolu ise, Turk ileri karakollarn atarak Conkbayr
yaknndaki Sahin Tepe'yi ele geirir. Conkbayr-Kocaimen Tepesi hattnda o
srada hibir kuvvet yoktur. M.Kemal, kendi kesiminin dnda olmakla birlikte,
ihtiyatndaki bir taburu Kocaimen'e, iki blugunu de tumen bataryalarn
korumak uzere Conkbayr'na yollar; dumann taarruz dogrultusunu kapayan ilk
kuvvetler bunlar olacaktr. (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.389. ingiliz Harp
Tarihi, BTTD, 24.say, s.39, Subat 1987. S.Kitap, s.349)
Durumu izleyen Esat Paa, sabaha kar, 9. Tumeni Conkbayr'na hareket ettirir.
9. Tumen Komutan Albay Kannengiesser, saat 07.00'de Conkbayr'na ulaacaktr.
Daha birlikleri gelmemitir. Keif yaparken, Sahin Tepe'ye yerleen dumann
makineli tufek ateiyle yaralanr; komutay Kurmay Bakan Binba Hulusi Bey
ustlenir. Tumenin iki alay vardr, ikisi de alarak sava duzeni alr.
Dumann sag taarruz kolu (Yeni Zelandahlar+Gurkhalar) hucuma kalkar, 9.Tumen bu
ilk hucum dalgasn durdurur.
Saat 13.30'da, Conkbayr-Kocaimen'deki kuvvetlerin komutanlgna, 4. Tumen
Komutan Yarbay Cemil Conk getirilecektir. Conkbayr kesimindeki Turk cephesi,
yuzu batya dnuk olarak soldan saga u duzeni almtr: Solda M.Kemal'in
yolladg blukler, ortada 9.Tumen, sagda Willmer mufrezesinden birka kuuk
birlik. (anakkale Cephesi, S.Kitap, s.354)
182) Drt piyade taburu, bir suvari blugu, bir istihkam blugu, u batarya,
toplam 3.000 kii. (anakkale Cephesi, 3,Kitap, s.384)
183) "Sabah 05.40'ta duman, 19.Tumen cephesini gece yarsndan itibaren
iddetli topu atei altna alarak, 18. ve 27.Alayn cephelerinde bir lagm
patlatarak, 31 No.lu siperimize saldrm ise de kayplar verdirilerek u
blgeden de geri atlmt." (Esat Paann anlar, s.259)
148
Daha sarp yoldan ilerleyen Anzak ikinci taarruz kolu (sol kol) ise, ok
yorulmu, adm adm gerileyen kuuk Turk birliklerinin ateinden de hayli kayp
vermitir; Kocaimen'e taarruzu ertesi gune erteler ve takviye ister. Hemen bir
tugay yola karlr.
Suvla'ya km birlikler de Anafartalar ovasn evreleyen tepelere dogru
ilerlemektedir. Ama kuuk Turk birliklerinin direnmeleri ve Kolordu Komutan
General Stopfort'un agrdan almas yuzunden, bu ilerleyi ok yava
gelimektedir.
Gece, 9.Tumenin bir alay, Sahin Tepe'ye taarruz ederse de sonu alamaz.
Durum kritiklemektedir.
Liman Paa, Saros Grubunu (iki tumen) Anafartalar kesimine yola karr ve Saros
Grubu Komutan Albay A.Fevzi Beyi, Anafartalar Grup Komutanlgna getirir.
Ayrca, Yarbay Cemil Conk'un ve Yarbay Willmer'in birliklerini de, Esat Paann
emrinden alarak, A.Fevzi Beyin komutas altna verir.
Saros Grubunu oluturan 7. ve 12. Tumenlerin grevi, geldikleri anda, Anafarta
ovasna yaylan ve ovay evreleyen tepelere yuruyen dumana taarruz ederek
durdurmak, bu birliklerin Anzak taarruz kollaryla birlemesini nlemektir.
nlenememesi halinde, Turk cephesi batdan ve kuzeyden kuatlm olacak ve i
bitecektir.
8 Agustos: Gun, Conkbayr evresinde, ok kanl taarruz ve kar taarruzlarla
geer. Baz yerlerde, taraflarn arasnda, 25-30 metre bir mesafe vardr.
(anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.359)
Liman, rastlant eseri kararghnda bulunan, demiryolu ileriyle ilgili Yarbay
Ptrich'i 9.Tumen Komutanlgna atar; Yarbay Ptrich gelir ama turlu komuta
sorunlar karr, ate altnda kalnca da bir yere saklanr. Conkbay-n'ndaki
bunalm grenen Esat Paa, Guney Grup Komutan Vehip Paadan yardm ister, o da
iki alayl Ali Rza Bey komutasndaki 8.Tumeni yollar. (23. ve 24.Alaylar) Esat
Paa 24.Alay, artk Conjsbayr kesimi kendisine ait olmadg halde, oraya
yuruyen dumana taarruz etmekle grevlendirir. (Esat Paann anlar, s.270)184
24.Alay o gece Conkbayr'na ulap savaa girer ama cephesindeki duman geri
surmeyi baaramaz. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.366)
184) Esat Paa anlarnda diyor ki: "Geri Conkbayr, Anafartalar Grubuna bagl
ise de, yetkim d bir harekette bulunmam, Gelibolu yarmdasnn ve dolaysyla
anakkale Bogaz'nm en nemli, kilidi saylabilecek bir yer olmas dolaysyla,
bu sorumlulugu uzerime alyordum." (s.270)
149
Bu kritik durumda, Conkbayr'nda ciddi bir komuta kargaalg yaanmaktadr.
Yeni kurulan Anafartalar Grubu Komutan A.Fevzi Bey ise, Anafartalar ovasnda
ilerleyen dumana, askerin yol yorgunu oldugunu vb. ileri surerek taarruz etmeyi
ardarda ertelemektedir.185 Liman Paa, Albay Fevzi Beyi Anafartalar Grup
Komutanlgndan alr, yerine, saat 21.45'te, 'kolordu komutan yetkisiyle'
19.Tumen Komutan Albay M.Kemal'i getirir.
Liman Paa anlarnda yle diyor: "O akam, Anafartalar civarnda toplanan
butun birliklerin komutasn, Arburnu cephesinin kuzey (sol) kanadnda bulunan
19.Tumen Komutan Albay M.Kemal Beye verdim. M.Kemal, sorumluluk ve grevden
zevk duyan bir komutan zelligine sahipti.. Ona tam anlamyla guvenilebilirdi."
(s. 109)
M.Kemal, 19.Tumen Komutanlgn 27.Alay Komutan Yarbay Sefik Aker'e brakr,
gecikrni taarruzu balatmak iin gece yarsna dogru, dag yollarndan
Anafartalar kesimine hareket eder. 01.30'da Anafartalar Grubunun kararghna
gelir. A.Fevzi Bey adrnda uyumaktadr, kalkmaz. Birliklerin durumu hakknda,
Grup Kurmay Bakan da ak ve ayrntl bilgi veremez. M.Kemal ancak butun
kurmay subaylar. toplayp tek tek bilgi alarak, genel durumu ve eski komutann
verdigi emirlerin ana izgilerini grenebilecektir. Artk birliklere yeni bir
sava duzeni vermeye vakit yoktur. Gun dogmadan taarruza geilmesi
gerekmektedir.
O na kadar ihmal edildigi anlalan yiyecek, haberleme ve saglk hizmetlerini
de duzenler ve yazl taarruz emrini, saat 04.00'te haber subaylar ile
tumenlere yollar.
9 Agustos [1. Anafartalar Muharebesi]:
Liman Paa anlarna yle devam ediyor:
"Nitekim 9 Agustos sabah erkenden, evvelce u defa emredildigi halde
yaplamayan taarruz yapld ve duman, eitli yerlerden sahile dogru suruldu."
(s. 109)
M.Kemal akama kadar taarruzu ynetir.186
185) Fevzi Beyin, bu olay hakknda Enver Paaya verdigi raporun tamam, Cemil
Conk'un kitabnda var. (s.83 vd.) Raporunda, Ordu Komutan Liman Paann, 8
Agustosta, ilerleyen dumana u defa taarruz etmesi iin emir verdigini ama
eitli gerekelerle uunu de dinlemedigini ak-hakknda raporunda kullandg,
"muvaffakiyet beklenemez", "muvaffak-:ok tehlikeli", "mehul arazi". "he7imc>ti
a yazyor. Bu emirler hakknda raporunda Kullandg, "muvaffakiyet beklenemez",
"muvaffakiyet umit etmiyorum", "ok tehlikeli", "mehul arazi", "hezimeti mucip
olur", "tehlikeli gruyorum" gibi deyimler, Fevzi Beyin bu sert savalarn
aradg nitelikte bir komutan olmadgn gsteriyor. Istanbul'a dnunce, Enver
Paa tarafndan nce emekli edilir; sonra emeklilik ilemi geri alnacak ama bir
cepheye degil, Viyana ataemiliterligine gnderilecektir. (C.Conk, s.88) 186)
M.Kemal'in bu muharebe boyunca verdigi eitli emirler, Anafartalar Muharebatna
ait Tarih-e'de (s.36- 44), ayrca AAMD'nin 19. saysnda ve anakkale Cephesi,
S.KItapta bulunmaktadr.
150
Anafartalar'a ilerleyen Ingiliz Kolordusu ile Conkbayr-Kocaimen kesimine
taarruz eden Anzak taarruz kollarnn birlemesi engellenir.
Ingiliz resmi harp tarihinde deniliyor ki: "Bir Turk komutan, anakkale
savalarnn kaderine hakim olmutu." (BTTD, say 26, s.57)
Alan Moorehead Anafartalar taarruzunu yle anlatyor:
"Bu korkun bir hucumdu ve Ingiliz birliklerini yok etti. Birka dakika iinde
butun subaylar lduruldu. Tabur ve tugay kararghlar, silindirle ezilmi gibi
oldular. Askerler darmadagnk bir halde her tarafa kayorlard. Makineli
tufeklerin yogun ateinden fundalklar tutumutu. Buralara gizlenmi askerler,
klarndan alevler, dumanlar saarak tavanlar gibi ortaya kyorlard. Gune
dogarken Triad'm guvertesinden durumu seyretmekte olan General riamilton, ac
bir manzaraya tank oluyordu. Askerleri, Suvla ovasna dogru, binlerce kiilik
ygnlar halinde, karmakark kayorlard. Saat 06.00'da, arpmann
balamasndan bir buuk saat sonra, durum tam bir ku halini almt. Sadece
tepeler kaybedilmekle kalmam, askerlerden bir ksm tam bir ka halinde tuz
glune, hatta denize kadar ekilmilerdi." (anakkale Geilmez, s.389)
General Hamilton da o gunu yle anlatyor:
"Yuregim, yarmadadaki mucadelelerin ortasnda katlamt, fakat bu manzarann
fecaati karsnda adeta paraland. Beni ayakta tutan Sarbayr'n grunuuydu.
Gzlerimi Sarbayr'dan (Conkbayr-Kocaimen kesimi) ayra-myordum."
(R.RJames, Gelibolu Harekt, s.417)
Simdi biz de General Hamilton'la birlikte gzlerimizi, dugumun zulecegi
Conkbayr -Kocaimen kesimine evirelim.
Bugun Esat Paann istegi uzerine Vehip Paa son olarak iki alay daha (28. ve
41.Alaylar) yollamtr. Ama 28.AIay ancak gece yarsndan sonra Conkbayr'na
ular. 41.Alayn ise ne zaman ulaabilecegi belli degildir.
Bu srada Anzak birlikleri, Conkbayr-Besim Tepe-Kocaimen hattnn eitli
kesimlerine, dalga dalga taarruz etmektedirler. Wellington Taburu, bir ara
Conkbayr Tepesi'nin zirvesini ele geirir ama agr zayiatla geri surulur.
(R.R. James, Gelibolu Harekt, s.401) BifIDa Allanson'un emrindeki tabur ise
kanl bir bogumadan sonra, Besim Tepe'nin (Ingilizler Q Tepesi diyor) guney
zirvesini ele geirir. Binba Allanson, bu yukseklikten anakkale Bogaz'n,
Al Tepe'nin arkasndaki yollar gren ilk ve son Ingiliz olur. Yaral olmasna
ragmen, o heyecanla Bogaz dogrultusunda ilerlemeye karar verir; daha 100 metre
ilerlemeden, mufrezenin ortasnda alt tane mermi patlar. Binba Allanson bu
olay raporunda yle anlatyor: "Koyda bir parlama grdum ve kendi donanmamz,
tam ortamza 6 tane 12 inlik monitr mermisi indirdi. Muthi bir karklk
oldu. Esef edilecek bir faciayd bu." (R.R.James, Gelibolu Harekt, s.408)
151
Anzaklarn verdigi 12.000 kayp iinde187 100-200 arasnda oldugu anlalan bu
kuuk kaybn askeri adan hibir nemi yoktur ama Binba Allan-son'un, bu
mermileri donanmann attgnda srar etmesi uzerine, olay tartma konusu
olacaktr.
Donanma, Allanson'un iddiasn reddeder.
n R.R.James de diyor ki:
"Allanson, mermilerin bahriye mermisi olduklarnda ve arkasndan geldiginde
Israr etti. Allanson'un kendi ifadesinden, mermiler atldg vakit arka yamata
bulundugu ve oradan Ingiliz gemilerini grmesine imkn olmadg aka
bellidir... Ancak, bu felaketin, muharebenin seyrini degitirdigini iddia etmek,
durumu yanl yorumlamak olur; bir Amerikan askeri yazarnn dedigi gibi, 'hucum
baladktan 56 saat sonra atlan birka mermi, o mehur tepenin akbetini tayin
edemezdi.' " (Gelibolu Harekt, s.409, ayrca 157. ve 158. dipnotlar)1 ^
Bu basit konu uzerinde bu kadar durmam baglaynz. Sebebi ilerde anlalacak.
M.Kemal, o gece ve ertesi gun iin gerekli emirleri verdikten sonra, 17.30'da
yola kar, maceral bir yolculuktan ve akamdan sonra Conkbay-n'ndaki
8.Tumenin kararghna gelir.
10 Agustos (Conkbayr Muharebesi):
M.Kemal, 8.Tumenin, biri hayli zayiat vermi olan iki alay ile bir sungu hucumu
yaptrarak Conkbayr'n dumandan temizlemeye karar vermitir. Conkbayr-
Kocaimen cephesi karsndaki duman, iki tumenden fazladr. (S.KItap, s.372)
8.Tumenin Kurmay Bakan itiraz ederse de, M.Kemal kararndan dnmez. Derin bir
sessizlik iinde, Conkbayr zirvesinin arka tarafnda, taarruza hazrlanlr.
Taarruzdan nce topu atei almayacak, birinci ve ikinci taarruz kademeleri
sk avc hatt, uuncu taarruz kademesi ise yanak duzen halinde hucum
edecektir. Taarruz, gun dogmadan, M.Kemal'in iareti ve 23. ve 24.Alaylarn
unutulmaz sungu hucumu ile balar. teki tumenler de bu hucumla birlikte, kendi
kesimleri karsndaki duman birliklerine taarruza kalkarlar.
Conkbayr ve evresi, dumandan tumuyle silinip supurulur.
Gece yarsndan sonra guneyden gelerek 8.Tumenin, dolaysyla M.Kemal'in emri
altna giren 28.Alaya da Sahin Tepe'yi, ele geirme grevi verilir ama yorgun
alay ancak en yuksek srt ele geirebilecektir. (Alayn komutan Alman Binba
Hunker'dr, sava uzaktan izledigi iin M.Kemal'den azar iite-
187) General Hamilton'un sava raporundan aktaran C.Conk, s.71.
188) Conkbayr- Besim Tepe- Kocaimen Tepesi kesimi karsnda bulunan
takviyeli iki Anzak tumeninin, 7-10 Agustos arasndaki kayb 12.000 kiidir.
100-200 kaybn, bu kanl savan sonucu bakmndan bir nem tamadg aktr.
152
ektir.) Sahin Tepe'den atlamayan dumann ve donanmann yogun atei yuzunden,
saatlerdir durmadan savaan cokun birlikleri de dinlendirmek amacyla taarruz
durdurulur.
Ingiliz kuatmas butunuyle suya dumutur.
M.Kernal yeniden Anafartalar'daki grup kararghna dner.
- Bundan sonraki olaylar anlatmadan nce, Ingiliz ve Avustralyal yazarlarn ve
General Hamilton'un, bu hucumu nasl degerlendirdiklerini grelini:
"Turk taarruzu dehet verici bir manzarayd. Saknlktan serseme dnen
Ingilizler, ufuk hattnn uzerinden boanan, ate etmeden sunguleriyle
ilerleyen, karanlk, yogun Turk kitlelerini grduler. Conkbayr ve zirvedeki
siperler hemen ignendi ve Ingilizlerin askerlerinden hibiri -1.000'den
fazlaydlar- kurtulamad... Turkler, frtna gibi suratle aagya gidiyorlar ve
o kadar ksa bir zaman grunuyorlard ki sag kalan cokun fanatikler, yaylaya
buyuk saylar halinde vardlar. General Baldwin'in adamlar, umitsizligin
verdigi cesaretle, bunlar karlamak uzere ayaga kalktlar... Saat 10.00'da,
gune iyice yukseldigi vakit, Baldwin ve subaylarnn hemen hepsi lmu
bulunuyor ve kalanlar, minicik yaylada binden fazla lu veya lmekte olan subay
ve er brakarak, derelere sgnmak uzere geri ekiliyorlard. Kaanlardan ogu
dere yataklarnda kaybolduklarndan, kendilerinden bir daha haber alnamad."
(R.R.James, Gelibolu Harekt, s.421)
"Safaktan birka dakika nce M.Kemal... duman siperleri nunde ayaga kalkt,
bir mermi saatini paralad ama o krbacn kaldrarak Ingiliz hatlarna dogru
ilerledi. Drt saat sonra, Sarbayr srtlarnda tek bir Ittifak Devleti askeri
kalmamt. Bu saldr Suvla'dakinden daha iddetli, daha dolgun, ok daha
lgnca olmutu.. 10 Agustos gle vakti, Suvla ve Anzak cephelerinde, hibir
nemli tepe Ingilizlerin elinde bulunmuyordu." (A.Moorehead, anakkale Geilmez,
s.391)
"Son 24 saat ierisinde Turkler, buyuk bir komutana sahip olmann, duzenin,
askerligin, kahramanlgn, mucadelenin butun rneklerini vermilerdi... Anzaklar
bu muharebede 12.000 kii kayp vermilerdir... Turkler cephenin butun hakim
noktalarna yerlemilerdi. Bu muharebeler sonunda Ingilizler, nceden sahip
bulunduklar ustunluklerini yitirdiler." (A.Oglander, Ingiliz resmi tarihi,
BTTD, s.56, say 287 Haziran 1987)189 t
"Turk ordusu kahramanca savamakta ve mukemmel surette sevk ve idare
edilmektedir." (General Hamilton'un Mareal Kitchener'e 17.8.1915'te ektigi
telgraf, ingiliz resmi tarihi, BTTD, s.59, say 28/ Haziran 1987)
189) Buna karlk Msroglu yle yazyor: "Sadece bir Albay sfatyla kuuk
bir bayr tutmu bulunan M.Kemal.." (Lozan, 1.C., s.293)
Ne kadar bilimsel ve durust bir degerlendirme, degil mi?
153
Anafartalar kesiminde de, sabahleyin balayan ingiliz taarruzu, butun kesimlerde
krlr.
Ingilizler, yeniden takviye alarak, Anafartalar dogrultusunda bir daha taarruz
etmek iin hazrlga giriirler.
15 Agustos: Bugun balayan ve inatla ertesi gunu de surdurulen Ingiliz taarruzu
yine Anafarta ovasnda ve ovadaki tepelerde krlacak ve bu baarszlk uzerine
Ingilizler ust komutanlar degitireceklerdir. Bir kez daha anslarn denemek
iin yeniden hazrlga balarlar.190
21 Agustos [2. Anafartalar Muharebesi]:
Ingilizler ihtiyat tumenlerini de karaya kartarak, bir kere daha ve son olarak
taarruza geerler. Katlan asker says bakmndan bu, anakkale Sava'nn en
buyuk muharebesidir. (A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.394; R.R. James,
Gelibolu Harekt, s.432) Sava butun gece ve ertesi gun de surer.
M.Kemal'in ynettigi Anafartalar Grubu, bu buyuk ve son taarruzu krmakla
kalmayacak, butun duman birliklerini k hatlarna kadar geriye surecektir.
Liman Paa, Alman Genel Kararghna u bilgiyi verir:
"Ingilizlerin buyuk kuvvetlerle giritigi Anafarta karmas, tam bir yenilgiye
ugramtr. Ingilizler, Arburnu'nda oldugu gibi, Anafartalar kesiminde ve Suvla
krfezinde de, ancak donanmalarnn himayesinde muhufaza edebildikleri erit
halindeki sahil kesiminde ve, tahkimat yapmak suretiyle tutunabilmi-lerdir.
Ingiliz ordughlar tamamen deniz kenarnda bulunmaktadr ve bu dar kesime hakim
tepler kamilen Turk ordusunun elindedir." (s. 118)
Bu sava, Ingilizler iin sonun balangc olur.
6 Agustos'tan beri verdikleri kayp 45.000 kiidir. (Moorehead, anakkale
Geilmez, s.396; R.RJames, Gelibolu Harekt, 452)
15 Ekim gunu Bakomutan General Hamilton da grevden alnr.
Artk Gelibolu'dan ekilme zaman gelmitir.
Aralk sonunda Suvla ve Anzak'tan, Ocak banda da Suddulbahir'den ekilmeyi
baarrlar. -
Muttefiklerin anakkale'deki tek baars, bu ekilii kaypsz gerekletirmi
olmalardr.
anakkale Sava hakkndaki ingiliz resmi tarihi, u genel degerlendirme ile
bitmektedir:
"anakkale'de gelecegi elinde tutan komutan, ustun ahs, M.Kemal'di. anakkale
muharebelerinde gstermi oldugu ok yuksek sevk ve idare, fedakrlk ve
feragat, her turlu vgunun uzerindedir ve bu hususta ne sylense azdr.
190) M.Kemal'in emri altnda yedi tumen, bir suvari alay toplanmtr. Bu
srada Esat Paann grubunda iki tumen, Vehip Paann grubunda drt tumen, Asya
Grubunda iki tumen var.
154
Balangta M.Kemal Paa, Gelibolu yarmadasnda, bir piyade tumeninin banda,
harbin sevk ve idaresi ynunden ok dikkati eken, ak bir deha rnegi
vermitir; 25 Nisanda, Arburnu evresindeki durumu derhal kavram olmakla,
Anzak Kolordusunun karaya karldg ilk gunde, hedefine erimemesini ve
maglubiyetini saglamt. Bu nemli bir sebep olarak, Ingiliz kuvvetlerinin
kyda saplanp kalmalar sonucunu dogurmutur.
Ingilizlerin hakim noktalar elde edemeyerek dar kyda skp kalmalar ve 9
Agustosta [Suvla-Anafartalar kesimindeki] Ingiliz kolordusunun iflas ve
hezimetinin de balca sebebi yine Gazi M.Kemal'den bakas degildi.
Anafartalar Grubu Komutanlg kendisine verilince, derhal yaptg sert ve
iddetli bir hareketle, Ingiliz kolordusunun karaya ktktan sonraki gecikmi
hareketini hem durdurmu, hem de bu yeni Ingiliz kolordusunu hezimete
ugratmt.
Gelibolu yarmdasnda baars, yalnz bu da degildir.
Anafartalar'da Ingiliz kolordusunun ileri hareketini durdurup hezimete
ugrattktan 24 saat sonra, bir baka cephede, Turk ordusuna parlak bir zafer
daha saglamtr. Bizzat yaptg keif sonunda, Conkbayr'nda, Ingilizlere
parlak bir kar taarruz yapmtr. Ite bu taarruzda kazanlan zafer sonunda
Turkler, anakkale bogazna hakim olan Sarbayr srtna yerlemiler ve kesin
olarak orada tutunmulardr. Bir daha Ingilizler bu hakim yeri ele geire-memi
ve Turklerle savaamamtr.
Bu suretle anakkale savalarnn kaderinde, tek tayin edici rolu oynam,
anakkale'nin kaderini tayin etmitir... Ksacas, Gelibolu muharebeleri,
butunuyle, M.Kemal'in ustun deha ve zeksyla etkili oldugu bir tarihi anlatr."
(BTTD, s.50, say 32/Ekim 1987)
Yenilen duman bile M.Kemal'in anakkale Sava'ndaki rolunu ite byle
degerlendiriyor.191
Bir de bizimkileri dinleyelim.
* 4-5-7-9. Bizimkiler ne diyorlar?
a. Albay A.Fevzi Beyin yerine, Albay M.Kemal'in atanmas olay
D K.Msroglu diyor ki:
"Ingilizlerin karma yaptg mntkaya yetimek uzere kolordusuyla hareket
emrini alan Fevzi Bey, gidecegi yere yaklak 60 km. mesafede bulunuyordu. Bu
mesafeyi bir kolordunun butun agrlklaryla suratle ap cepheye yetimesi ve
ilerlemi duman kuvvetleri karsnda, bu yolu katetmenin verdigi yorgunluk
uzerindeyken, taarruza gemesi veya mudafaada bulunmas, im-
191) Gallipoli adl unlu filmi eken ve Muttefiklerin yenilgisini anlatan Peter
Weir da sakn Kemalist olmasn?
155
kansz denecek bir eydi... Emrindeki askerlerin hayat uzerine bir kumara
girimeyi vicdan asla caiz grmeyen Fevzi Bey, askerin mutlaka ve en az bir
gece istirahat ederek, scak bir orba iip birka saat uyku uyumadka, taarruz
etmesinin kaabil olmadgn ve ancak byle bir istirahatten sonra afakla
taarruza geebilecegini kati bir lisanla ifade etmesi uzerine fevkalade can
sklan Liman von Sanders, onu bulundugu mevkiden alp yerine bir baka kumandan
tayin etme hevesine (!) kapld." (Lozan, 1.C., s.162,163)
Dogrular: ^
(1) 16.Kolorduyu oluturan 7. ve 12.Tumenler, dinlenmeleri iin bir buuk ay
nce Guney Cephesinden ekilip bu kesime gnderilmitir. (anakkale Cephesi,
S.Kitap, s.404) Yurunecek mesafe de 60 km. degil, alaylarn bulunduklar yere
gre, 25-40 km. arasndadr. (S.Kitap, s.405)
(2) 7.Tumene, iki alayn yola karmas emri, 7 Agustos saat 01.40'da verilmi
ve alaylar, 7 Agustos sabah, saat 05.45 ve 08.00'de yola karlmtr. Ordu
emrine gre alaylar yanlarna, hzl yuruyebilmek iin, butun agrlklarn
degil, 'kuuk agrlk1 denilen muharebe agrlklarn almlardr. (anakkale
Cephesi, S.Kitap, s.397) 12.Tumenin yola karlmas emri de, 7 Agustos gunu,
saat 07.00'de verilir, bu alaylar da gle uzeri yola karlr. (anakkale
Cephesi, S.Kitap, s.398)
(3) 7 Agustos saat 22.00'de, 12.Tumenin 36.Alay dndaki butun birlikler,
Anafartalar kesimine gelir, scak orbalarn ier ve 'birka saat uyurlar'.
(Fevzi Beyin raporundan aktaran, C.Conk, s.86) Yani yoldan gelir gelmez,
taarruza gemez, dinlenirler. stelik yol yorgunlugu ile taarruz etmek, birok
rnegi olan dogal bir olaydr. [Mesela Sakarya Savanda birok tumen, uzun
mesafeler atktan sonra, dinlenmeden savaa girmitir.] Cephedeki teki
askerler de iki gundur uykusuzdu ve durup dinlenmeden savamaktaydlar Ayrca,
bu tumenlerin 8 Agustos sabah yapmas gereken taarruz da, A.Fevzi Beyin istegi
uzerine ertelenecektir. (S.Kitap, s.402)
(4) Saros Grubunun birlikleri, 8 Agustos gunu saat 10.30'da, gerekli duzeni
alrlar. Bu arada 36.Alay da sag kanat gerisine yanar. (anakkale Cephesi, 3.
Kitap, s.404)
(5) Suvla kesimindeki Ingiliz hareketinin gittike gelimesi uzerine, Liman
Paa, 8 Agustos gle uzeri, 12.Tumenin Mestan Tepe'de bulunan dumana taarruza
gemesini emreder. Albay A.Fevzi Bey raporunda diyor ki: "12.Tumen Komutan
S.Adil Beyin, 'Ben askerim, verilen emri icra ederim' demesine ragmen, ben bu
taarruzu da bugun yapmay dogru bulmadm." (A.Fevzi Beyin raporudan aktaran,
C.Conk, s.86) | j i
(6) Liman Paa, saat 15.00'te de, bir emir subay ile 'akam taarruz edilmesi'
iin yazl emir yollar. Vahidettincilerin vdugu A Fevzi Bey bu emri de yeri-
156
ne getirmez. Raporunda bu tavrnn gerekesini yle aklyor: "...gece
karanlgnda, mehul bir arazide, uzun bir yuruyule hucum etmek, herhalde
hezimeti mucip bir hareket idi. Esasen bugun taarruz etmemeye karar vermi ve
ona gre tertibat alm oldugumdan, Liman Paann bu emrinin de bir tesiri
olmad." (Feyzi Beyin raporundan aktaran, C.Conk, s.87)
Akam saat 22.00'de Ordu Kurmay Bakan, telefonla Fevzi Beyi arar ve der ki:
"Liman Paann yanndaym. Kendileri soruyorlar, 'Ben bugun Fevzi Beye, dumana
taarruz iin emir gndermitim. Niin taarruz etmedi?1"
A.Fevzi Bey raporunda, u cevab verdigini aklyor: "...hucumun yarn afak
zamanna tehir edilmesini (ertelenmesini) rica ettim. Kabul etmediler, 'Ne
olursa olsun, benim emrim icra olunacaktr!' buyurdular. Bendeniz ise
emirlerinin icrasnda tehlike grdugumden, icra etmedim (yapmadm). Taarruzu
yarn afak zamanna (9 Agustos sabahna) braktm ve ona gre icap eden emri
verdim." (A.Fevzi Beyin raporundan aktaran, C.Conk, s.88)
Ordu Komutannn bir turlu harekete geiremedigi A.Fevzi Bey, biraz sonra gelen
u emirle grevden alnr ve Istanbul'a postalanr:
"Anafartalar Grubu Kumandanlgna tayin edilen M.Kemal Beyin muvasa-latyla
(gelmesiyle) beraber, emir ve kumanday mumaileyhe (ad geene) tevdi ile
Istanbul'a hareketiniz rica olunur. 5 nci Ordu Kumandan Liman von Sanders"
(Fevzi Beyin raporundan aktaran, C.Conk, s.88)
Olay, Fevzi Beyin kendi raporunu esas alarak aktardm.
Liman Paann yerinde olsaydnz, siz ne yapardnz?
K.Msroglu'nu dinlemeye devam edelim:
"ite bu srada Liman von Sanders'in yannda bulunan ve M.Kemal'in Ittihat
arkadalarndan olan Kazm (inan) Bey, Fevzi Beyin yerine M.Kemal'i tayin
etmesi teklif ve telkininde bulundu. Bunun uzerine kendisine telefon edilen
M.Kemal, bu defa bir kolorduya hukmetmek frsat knca, yaplan teklifi hi
duraksamadan kabul etti. nemli olan u ki M.Kemal iin bir kolordu
kumandanlgnn, o gune kadarki askeri hayat bakmndan biraz agr bir yuk
oldugunu ve byle bir yukun altndan kalkabilmesinin mumkun olup olmadgn
soran Kazm Beye, 'Ne munasebet. Az bile gelir! Derhal kabul ediyorum. Paaya
syle, tayinimi emretsin!' demitir. Bu suretle Fevzi Bey yerinden alnarak 19.
Tumen Kumandan M.Kemal Bey, onun emrindeki kolorduya tayin edildi." (Lozan,
1.C., s.163) Hepsi yanl!
Dogrular:
(1) Kurmay Bakan F.Altay anlarnda, 'ilerin ktu gitmekte oldugunu grerek,
Conkbayr kesimine, kudretli bir komutann atanmas gerektigini, onun iin de
M.Kemal Beyin kolordu komutan olarak bu blgeye verilmesini Esat Paaya
syledigini' yazyor. (On Yl Sava, s. 109) Esat Paa da olay yle anlatyor:
157
"Conkbayr'na komuta etmek uzere, buradaki durumu bilen 19.Tumen Komutan
M.Kemal Beyin grevlendirilmesi luzumunu Ordu Komutanna bildirmek uzere Kufmay
Bakanm Fahrettin araclg ile Ordu Kurmay Bakanna telefon ettirdim." (On
Yl Sava, s.272) F.Altay, Esat Paa ve kendi adna, bu teklifi Kazm Beye
telefonla duyurur ama Kazm Bey Liman Paann kabul edecegini sanmadgn
syler. (On Yl Sava, s. 109) F.Altay saat 20.00'de Kazm Beyi yeniden arar,
telefon hatlar karmtr, M.Kemal ile Kazm Beyin konumalarna kulak
misafiri olur; bu olay anlarnda yle aktaryor:
"M.Kemal diyordu ki: 'Butun kuvvetler bir elden idare olunursa, baar elde
edilebilir. Anafartalar'a gelen kuvvetleri de benim emrime verirseniz, o zaman
kabul ederim.'
Bu srada telefon konumas kesildi, gulerek Esat Paaya dndum, 'Bizim
teklifimiz olan kolordu komutanlgn ok grduler, imdi ordu komutan yapmaya
mecbur olacaklar.' [dedim.]
Nitekim 21,45'te (teklifimizden 8 saat sonra) M.Kemal'in Anafartalar Grup
Komutanlgna tayin edildigi emri geldi." (On Yl Sava, s. 110) (2) M.Kemal'in
bu konudaki ksa aklamas da yle: "Ordu Kurmay Bakan, Liman von Sanders
Paa Hazretleri adna beni telefon bana agrd. Komutann durumu nasl
grdugumu ve duuncemi sordugunu bildirdi. Kendisine Conkbayr'nn durumunun
kritikligini ve durumun duzeltilmesi iin daha bir an kaldgn ve bu nn da
kaybedilmesi halinde felaketin pek muhtemel oldugunu bildirdim. Durum
genellemi, Anafartalar'a km ve kmakta olan buyuk duman kuvvetlerini
dikkate ve ona gre genel nlemler alarak, sevk ve idareyi birletirmek ve
saglamak gerekiyordu. Bu sebeple, Kurmay Bakannn, 'are kalmad m?' sorusuna
verdigim cevapta, 'Butun mevcut kuvvetlerin komutam altna verilmesinden baka
are kalmadgn' syledim. 'ok gelmez mi?' dedi, 'Az gelir!' dedim."
(Anafartalar Muharebatma Ait Tarihe, s.26)192
(3) Bu konuda kaynaklarn hibirinde, Kazm (Inan) Beyin, 'Ittihatlk
gayretiyle M.KemaPin atanmasn teklif ve telkin ettigini' gsteren bir ifade
yer almyor. Tersine, hepsi, Kazm Beyin, bu konudaki teklifleri tereddutle
karladgn gsteriyor. Zaten tereddut etmese, "ok gelmez mi?" diyerek kendi
teklifiyle elikiye duer miydi?
(4) Ayrca Msroglu, M.Kemal'in Kazm Beye, "Derhal kabul ediyorum. Paaya
syle, tayinimi emretsin!" dedigini yazyor ve dayanak olarak da, F.R. Atay'n
ankaya adl kitabnn 1969 basksnn 91. ve 92. sayfalarn gsteriyor. Sz
konusu sayfalarda byle bir konuma yok!
Hazret yine karlksz ek yazm!
192) M.Kemal, anlarnda, bu olay, biraz daha ayrntl anlatmaktadr.
(F.R.Atay, Ataturk'un Hatralar, s.8) F.Altay, Liman Paann, bu atama iin
Enver Paann iznini aldgn tahmin ediyor. (F.Altay'n Hayat Mecmuasnda
(1958) yaymlanan anlarndan aktaran f.llgar, Esat Paann anlar, s.178)
158
Msroglu devam ediyor:
D "Bu suretle Fevzi Bey yerinden alnarak 19.Tumen Kumandan M.Kemal Bey, onun
emrindeki kolorduya tayin edildi." (Lozan, 1.C..S.164)
M.Kemal, 16.Kolordu Komutanlgna degil, Anafartalar Grup Komutanlgna tayin
edildi. Ikisi arasnda fark var, unku Anafartalar Grubunda, 16. Kolordudan
baka, ilk aamada u birlikler de bulunmaktadr: 4.Tumen, S.Tumen, S.Tumen,
9.Tumen, Yb.VVilImer Mufrezesi ve bir suvari tugay!
a "Fakat tuhaf u ki 19.Tumen bir hayli geride bulundugundan, M. Kemal'in
taarruz edilmesi istenilen noktaya kadar gelinceye kadar geen zaman, Fevzi
Beyin istedigi muhletten bile fazla oldu. Yani bu noktada, taarruzu fiilen
gerekletirebilmek iin M.Kemal'in tayininin mantki hibir ciheti yoktu. unku
cepheye derhal ulaabilecek bir mesafede bulunmadg iin fiilen mumkun olmayan
bir taahhutte bulunmu oluyordu." (Lozan, 1.C., s.164)
Yine yanl. 8 Agustos akam taarruz etmesi emredilen A.Fevzi Beyin, taarruzu 9
Agustos sabahna braktgn az nce grmutuk. M.Kemal, A.Fevzi Beyin
kararghna 8/9 Agustos gecesi, 01.30'da gelmi ve M.Kemal, talip oldugu grevi,
tam zamannda yerine getirerek, yine 9 Agustos sabah birlikleri taarruza
geirmitir. (anakkale Cephesi, 3.Kitap, s.406.) Gecikme sz konusu degildir.
D GRYT Ansiklopedisi, Msroglu'nun bu yanln da kopyalam: "Albay M.Kemal
Bey de zaten ancak 9 Agustos sabahnda yeni birligine ulaabilmiti. Yani Fevzi
Beyin istedigi muhlet, ister istemez gemi oluyordu." (1.C., s. 127)
Isteseler, parmak hesabyla bile dogruyu bulurlard. Ama niyetleri bu degil.
D "Ertesi gun cereyan eden hucumlarda (1.Anafartalar Sava) elde edilen baar,
M.Kemal'e mal edilmek istenmise de, bu tarihen ve fiilen dogru degildir. unku
burada dvuen, M.Kemal'in talim ve tensiki altndaki 19.Tumen degil, Fevzi
Beyin ok iyi donatp talim ettirmi oldugu 16.Kolordu193 ve Vehip Paann bu
noktaya ygdg ihtiyat kuvvetleridir." (K.Msroglu, Lozan, 1.C., s.164)
s Dogrular:
(1) Bu arpk mantga gre, bir sava balatan, yneten ve baarya ulatran
komutann, 'tarihen ve fiilen' bir nemi yok; asl nemli olanlar, birlikleri
talim ettirenler ile emir ya da istek uzerine, o cepheye birlik yollayan komu-
193) 'Bu tumenlerin mevcutlar ksmen tamamlanabilmiti. Taburlar, yoldaki
dkuntulerden dolay, ortalama olarak 300-800 kiiyle gelebilmilerdi. Yine bu
birlikler, uzun suredir siperlerde bulunduklarndan, yuruyu yeteneklerini buyuk
lude yitirmi ve idmanszlamlard.' (anakkale Cephesi, S.KItap, s.404)
Msroglu'nun "Fevzi Beyin ok iyi tehiz ve talim ettirmi oldugunu" yazdg
birliklerin gerek durumu byle.
159
tanlar. Bu takdirde, Fatih'e, Yavuz'a, Kanuni'ye de hibir zafer mal edilemez;
unku hibiri, bir birligi talim ettirmi degildir.
(2) "Vehip Paann bu noktaya (yani Anafartalar'a) ygdg kuvvetler" ifadesi de
butunuyle gerege aykrdr. unku Vehip Paann yolladg toplam 6 alaydan194
biri bile Anafartalar Sava'na katlmamtr. (anakkale Cephesi, S.Kitap,
s.409 vd., kroki 50.)
b. Anafartalar ve Conkbayr savalarnn asl ne imi?
D K.Msroglu:
"...Bununla beraber yine de her iki taraf da ok buyuk kayplara ugramlardr,
ite tam bu esnadadr ki ingiliz donanmas, kendi kuvvetlerini topa tutmu ve
onlarn ricatlerine (geri ekilmelerine) sebep olmutur. Ite bugune kadar
anlatla anlatla bitirilemeyen Anafartalar Kahramanlg'nn i yuzu ksaca
bundan ibarettir." (Lozan, 1.C., s. 164)
Anafartalar ve Conkbayr savalar, zaman ve yer bakmndan, iki ayr sava.
'Ingiliz donanmasnn kendi kuvvetlerini topa tutmas1 (?) diye anlan olay da
Anafartalar'da degil, bilindigi gibi Conkbayr kesiminde olmutur, Anafartalar
kesimi ve muharebesiyle hibir ilgisi yok!
Kald ki 6 mermi olay da 9 Agustos'ta geer; M.Kemal'in ynettigi Conkbayr
taarruzu ise 10 Agustos'ta yaplacaktr!
Insann iinden, "Edep yahu!" diye haykrmak geliyor!
Ve K.Msroglu, Arburnu, 1. ve 2. Anafartalar ve Conkbayr muharebelerini,
birbirlerinden ayrmadan, sanki hepsi bir yerde ve ayn zamanda yaplm tek bir
muharebeymi gibi yle zetliyor:
"Temmuzda (!) Ingilizler, taze kuvvet getirerek 9. ve 19. Tumenlerin cephesinde
yeniden taarruza getiler (!). Taarruz muvaffakiyetle neticelendi (!) ve Alman
generali (!) Kannengiesser yaraland. Siddetli topu ateiyle Turk ktalar
ekiliyor (!), anakkale'ye hakim butun tepeler boalyordu (!). Birdenbire
topu atei kesildi. Ingiliz ktalar (!) sungu nizamnda ilerliyorlard.
Sarbayr' (!) igal ettiler. Birka adm daha atabilseler (!), Bogaz sahiline
inmi bulunacaklard. Bu arada, tarihte ender rastlanan bir hata ile Ingilizler,
donanmalarndan kendi bataryalarna ate atlar. Biroklar yaraland ve
kalanlar da mutereddit bir surette kamaya baladlar.195 Ite o zaman Turkler,
eski mevzilerini yeniden igal edebildiler (!)." (Lozan, 1.C., s. 159 vd.)
194) 2 alayl 4.Tumen (ordu emri ile), 2 alayl S.Tumen ile 28. ve 41.Alaylar
(Esat Paann istegi uzerine).
195) Msroglu, cumlenin ortasnda, 'mutereddit' kelimesinden hemen sonra, dip
not iareti vererek, Dagobert von Mikusch'un La Resurrection d'un Peuple adyla
Franszcaya evrilen kitabnn 104. sayfasna gnderme yapyor. (Lozan, 1.C.,
s.119) Sz konusu sayfada anakkale Sava ile ilgili herhangi bir bilgi yok.
Hatrlayacaksnz, GRYT Ansiklopedisi de, bir baka konu iin
160
6 Agustostan 21 Agustosa kadar suren bu ok kanl ve kapsaml muharebeleri, '9.
ve 19.Tumenlerin cephesine yaplm bir taarruz ve donanmann yanl atei
sonucu, Turklerin eski mevzilerini yeniden igal etmesi1 diye zetlemek iin
anakkale Sava hakknda alm zel ve yogun bir bilgisizlik kursundan gemi
olmak gerekir.196
Yanllar iaretledim ama zeti atlam olanlar iin birka ksa aklama
yapmak istiyorum.
(1) Ingiliz taarruzu, Temmuz'da degil, 6 Agustosta balar.
(2) 6 Agustos'ta 9.Tumen, bilindigi gibi birinci hatta degil, kuzey ile guney
kesimleri arasnda, sava alan dndadr; onun cephesine bir taarruz
olmamtr.
(3) "Siddetli topu ateiyle Turk ktalar ekiliyor, anakkale'ye hakim butun
tepeler boalyordu" ifadesi de antsal bir yanl. Bu taarruzun gelitigi ve
yneldigi kesimlerde, yle ktalar filan degil, sadece Yarbay VVilImer
mufrezesinin baz kuuk birliklerinin bulundugunu grmutuk. Ayrca,
anakkale'ye hakim tepelerde zaten hi kimse yoktu ki boaltldgndan sz
edilebilsin. (3.Kitap, savan evrelerini gsteren 38-43. krokiler; Msroglu
nunde, bir karayollar haritas bile bulun-dursayd, geregi az ok kavrar,
bunlar yazmaktan kanrd.)
(4) Msroglu, "Birdenbire topu atei kesildi. Ingiliz ktalar sungu
nizamnda ilerliyorlard..." diyor. Yani sportmen duman, o uzun ve engebeli
yolu, taarruza kalktg gun, k hzyla ap Sarbayr'a ulam:
"...Sarbayr' igal ettiler."
Anlalan hazret, Sarbayr', adna bakarak, bir tepenin bayr sanyor. Oysa
Sarbayr, tepeler, vadiler, srtlar, boyunlar, uurumlar, geitler, dere
yataklarndan oluan 100 km. kare geniliginde koskoca bir kutle; igal edilse,
sava biterdi. Msroglu'nun Ingiliz ktalar diye iirerek anlattg kuvvet
de, Binba Allan-son'un taburu. Allanson'un ele geirdigi yer de, hogrunuze
sgnarak tekrar ediyorum, ne Corikbayr'dr, ne de koca Sarbayr! Kocaimen
ile Conkbayr arasnda bulunan, iki zirveli Besim Tepe'nin guney zirvesi.
(R.R.James, Gelibolu Harekt, s.400; A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.376;
C.Gonk, s.30)
(5) Msroglu'na kalrsa, tepeleri boaltan Turk ktalarndan hibiri, bir
yerde durup da savunmaya gemeyi gze alamam. O sra Gelibolu'da 15 Turk
tumeni var ama anlalan, o gun tatildelermi ki kllarn bile
kprdatmamlar. Bylece bir Ingiliz taburu, o koca Sarbayr' hzla ve
kolayca igal edivermi. Ee, sonra ne olmu?
yine bu sayfaya gnderme yapmt, ikisi de, var olmayan bir hesab karlk
gstererek, ek
yazyorlar!
Dagobert von Mikusch'un kitabnn Turkesi, Gazi Mustafa Kemal adyla
yaymlanmtr.
(104. sayfann karlg, eviride 118 ve 119. sayfalardr) 196) Kisbsiz ta o
kadar cehl olmaz
Cehlin ol mertebesi sehl olmaz
/
161
"... Birka adm daha alabilseler, Bogaz sahiline inmi bulunacaklard..."197
Eyvah, anakkale destan, neredeyse sona ermek uzere. Fakat...
"...Bu arada, tarihte ender rastlanan bir hata ile Ingilizler, donanmalarndan
kendi bataryalarna ate atlar.198 Biroklar yaraland ve kalanlar da
mutereddit bir surette kamaya baladlar."
Hayret! Donanma bataryalara ate amsa, ilerdeki piyadelere ne, yuruyup sahile
inseler ya, Turkleri bitirmek uzereler, neden birka uzun Ingiliz adm daha
atmyorlar? Atamyorlar, unku bataryalarn ustune duen alt mermi, nasl
oluyorsa, u-be kilometre ilerde yuruyen hassas piyadeleri de yaralyor,
kalanlar da mutereddit (tereddutlu) bir surette geri kayorlar. Allah Allah! Bu
tereddutun sebebi ne ola ki? Belki u iki olaslk arasnda tereddut
geirmilerdir: Yol ak, yleyse sahile inip Bogaz kysnda temiz hava m
almal, yoksa ay saati geldi, geriye kap mavi Ege denizine kar misk gibi
Seylan ay m imeli? Anlalan bu ksa tereddut nndan sonra karara varyor
ve bu sefer bilatereddut (tereddut etmeden) ay saatine yetimek iin geriye
kayorlar.
"Turkler de geri gelip eski mevzilerini igal ediyorlar."
Ite Vahidettincilerin askeri otoritesi Msroglu'na gre, o unlu Conkbayr
muharebesinin asl buymu.
G Msroglu, bir de tank gsteriyor: Yuzba Armstrong! Bu yazar, 'olay yle
izah ediyormu':
"ingiliz ktalar (!) Koca emen Bogol noktasn (?) sungu hucumu ile zap-
tettiler ve Turkleri srtn bur tarafna attlar. Fakat muthi bir hata
neticesi, Ingiliz Donanmas, ateini bizzat kendisine (!) tevcih etti. Buyuk
zayiata sebebiyet vererek199 onlar geri ekilmeye mecbur etti."
Metnin asl byle degil. Dogrusunu grecegiz. Zaten kgttan bir ordu mu ki bu,
6 mermi yiyince zulup kasn? Cepheye yaylm ve hedefe yaklam drt
tugay,200 s,rf 6 mermi yuzunden geri ekilir mi?
Bakalm Armstrong, bu sahneyi byle mi anlatm? Yoksa Msroglu, Armstrong'un
yazdklarn degitirerek mi aktaryor? Armstrong'un ne yazdgn grelim:
"[9 Agustos gunu]201 Conkbayr ve Kocaimen iin muharebeler, bir aag bir
yukar devam ederken, kh bir taraf, kh teki taraf, birbirine ustunluk
197) En yakn Bogaz sahili 7 km. uzakta.
198) 25 Nisan gunu gleden sonra, 27.Turk Alay da kendi topusunun atei
altnda kalmtr. (2.Kitap, s.115) Gerek askerler bu gibi aksilikleri, savan
saysz cilvelerinden biri sayp mesele yapmyorlar.
199) Kayp says, R.R.James'e gre '100'den fazla' (s.409), Allanson'a gre
'150' (Allanson'un raporundan aktaran C.Conk, s.61), ingiliz Resmi Tarihi'ne
gre ise '200'den fazladr' (BTTD, 25. say, s.50). Armstrong'un ve
Msrogiu'nun buyuttukleri kayp bu kadar.
200) ingiliz resmi tarihi, BTTD, s.59, Say 26/ Nisan 1987.
201) Bilindigi gibi 9 Agustosta M.Kemal, Anafartalar kesiminde, 1 .Anafartalar
Sava'n ynetiyordu.
162
gsteriyordu. Turkler, Ingilizleri Kocaimen'den biraz aagya surmeye muvaffak
olmutu. te yanda, Hintli (Gurkha) ve Ingiliz askerlerinden muteekkil bir kol,
sungu takarak boyuna hucum etmi, burada bulunan Turkleri nlerine katarak
kovalamaya balamt. Fakat Ingiliz donanmasnn buyuk toplar, yanllkla
bunlarn uzerine ate am, kendi adamlarna agr (!) zayiat verdirerek, geri
ekilmeye mecbur etmiti. Bir baka kede, Yeni Zelandallar, Conkbayr
srtlarnda, biraz daha yukar (?) ekilmiti. Buradan Turk hatlarn yan
ateine alyorlard. Turklerin yaptg kar taarruz muvaffak olamam, bunlar
geri atamamt..
..M.Kemal'e telefon ettiler.. M.Kemal telefonda, 'Merak etmeyin!' diye bagrd,
sesi gayet sogukkanl, cesaret verici idi, 'Ben, Anafarta nunde ileri duzene
sokana kadar, yirmi drt saat dayann. Hemen gelecegim, iler yoluna girecek,
greceksiniz.'
Akam sekizde, M.Kemal Conkbayr'na dnmutu.. O gece hazrlk yapt..
Siperleri tka basa askerle doldurdu. Birbirlerine yakn olmak, cesaretlerini
artrmt. Kendisi de aralarnda dolayor, konuarak, guluerek, onlara
cesaret veriyordu..
[10 Agustos] sabaha kar M.Kemal n siperlere geldi. Ingilizler onu akta
grunce ate ettiler. Kurunlardan biri ggsune geldi fakat saatinin ustunden
sekerek, ona dokunmad.. Elini kaldrp ileri dogru atld. Butun Turk piyadesi
de, korkun naralar atarak, peinden geliyordu. Prl prl yanan sungu
dalgasna dayanmak imkn yoktu. Iki Ingiliz taburunu ezip getiler.. Safak
skerken Turkler, sahildeydiler. Conkbayrn temizlemiler, vaziyeti
kurtarmlard." (Armstrong, Bozkurt, Peyami Safa evirisi, s.59-61. Gul agal
Guven'in yeni evirisi, s.52-54)
Armstrong dahi, savalar da, sava meknlarn da, alt mermi olaynn getigi
gun ile M.Kemal'in ynettigi Conkbayr sungu hucumunun gunlerini de,
birbirinden ayryor, Turk zaferini de alt mermi yiyen bir duman kolunun geri
ekilmesine baglamyor.202
Msroglu'nun arptmas bu kadarla kalmyor. Dahas var.
D Msroglu, Ingiliz gazetecisi Ashmet -Barlett'in, kitabnda yle yazdgn da
iddia ediyor:
"Sarbayr'n ingilizler tarafndan tahliyesine (boaltlmasna) Ingiliz
donanmasnn atei sebep oldu, bu husus Ingiliz Genelkurmay raporlarnda
zikredilmitir." (Lozan, 1.C., s.161)
Msroglu, bu cumleyi, Ashmet-Barlett'in kitabnn 212. sayfasndan aldgn
syluyor ama inanmak ok zor; unku kendisi, ilgisiz sayfalara, var olmayan
bilgilere dekoratif gndermeler yapmaktan, asl metinleri iine geldigi gibi
degiti-
202) Armstrong sonra yle devam ediyor: "...Turklere zaferi kazandran ve
yarmada ile Istanbul'u kurtaran, eldeki bu bir avu asker ile M.Kemal'in
olaganustu kiiligi olmutur." (Gul agal Guven'in ev. s.54)
163
rip aktarmaktan sabkal. Nitekim, ad geen gazeteci, scag scagna, 13 Eylul
1915 gunlu Times gazetesinde yaymlanan yazsnda, Sarbayr'n boaltlmasnn
sebebinin, 10 Agustos gunku olaganustu Turk hucumu oldugunu yazyor. Ne alt
mermiden sz ediyor, ne Turk baarsn 9 Agustos'taki alt mermi olayna
baglayacak kadar komik oluyor. Ashmet-Barlett'in yazsn zet olarak
aktaryorum:
"Bu muharebe, devler memleketinde bir devler muharebesi idi. 10 Agustos sabah
Turkler, fecirle beraber son derece iddetli bir saldrla sungu hucumu
yaptlar. Hayatlarn hie sayan ve lumle alay edercesine yaplan bu hucum
karsnda birliklerimiz srtn eteklerine dogru ekilmek zorunda kaldlar... Bu
blgenin deger ve nemini takdir eden Turkler, bugun kukusuz pek buyuk cesaret
ve yigitlikle savatlar. Conkbayr'n bize kaptrmamaya altlar ve
baardlar." (3. Kitap, s.609)203
Ikinci tank da, Conkbayr hucumunu 'devler sava' diye niteleyip vuyor. Buna
karlk Msroglu, bir gun nce geen sradan bir olay, Ingiliz yenilgisinin
sebebi olarak gstermek, Anafartalar ve Conkbayr'nda elde edilen baarlar
kuultmek iin abalayp duruyor.
(6). stelik Allanson'un taburu da, mevzilerini boaltp geri kamam, '100
metre kadar aldktan sonra1 yine Besim Tepe'nin guney zirvesine geri dnmu ve
geceye kadar beklemi, gece de yerini yeni bir birlige brakmtr. (Allanson'un
raporu, R.R.James, Gelibolu Harekt, 409; General Hamilton'un raporu, aktaran
C.Gonk, s.55; A.Moorehead, anakkale Geilmez, s.381, 390) Sz konusu tabur,
mevziini brakp geri ekilmi bile olsayd, bunun Turkler asndan fazla bir
nemi olmazd; unku Conkbayr evresinde, bildigimiz gibi 4 Ingiliz tugay (20
tabur) daha bulunuyordu.204
Ertesi gunu, Conkbayr'ndan, ite bu drt tugay (20 tabur) skulup atlacaktr!
(7) O tarihte Conkbaym-Kocaimen Blgesi Komutanlgn yuruten 4. Tumen Komutan
Yarbay Cemil Conk'un (ilerde paa) ksa anlar, 1947 ylnda, M.KemaPin
lumunden 9 yl sonra, Canl Tarihler'in VI. cildinde yaymlanmtr. C.Conk,
anlarnda, bu tartmal bombalama konusuna, ksaca deginmitir. Ama 1959'da
yaymlanan Conkbayr Savalar adl kitabnda, bu konuyu daha ayrntl olarak
ele alr. Bu kitabnda, sz konusu mermilerin Turk bataryalarnn mermileri
203) Ashmead-Barlett, General Hamilton'a u neride bulunur: "Turk askerlerine,
adam bana 10 iling bahi verilecegi sylenir ve kendilerine dokunulmayp
affedilecekleri ilan edilirse, her asker silah ve tehizat ile gelip teslim
olur, ate hattnda dvuecek kimse kalmaz." (General Hamilton, s. 190,
26.6.1915)
Turk askerinin namusuna 10 iling deger bien Asmead-Barlett bile geregin
hakkn veriyor da bizim alternatif tarih yazclar, geregi tersine evirmek
iin her yolu deniyorlar.
204) Yalnz Conkbaym'nn yakn evresinde 5.500 kii vardr. (R.R.James,
Gelibolu Harekt, s.418)
164
oldugunu yazyor; bu geregin, General Hamilton'un raporunun yan sra, Ingiliz
resmi tarihinin 112. sayfasnda da, aka belirtildigini ekliyor, (s.55, 60)
Msroglu, byle yazdg iin Cemil Conk'a da satayor:
D "M.Kemal'i suni bir surette medih gayretlerine ragmen, bu muharebeyi kendine
mal etmek isteyen Cemil Conk Paa, hatratnda, Ingilizlerin kendi askerlerini
yanllkla topa tutmalar meselesi hakknda unlar sylemektedir:
'Bu muharebeye dair rapor veren ingiliz kumandanlarndan biri (Bnb. Al-lanson)
ise, kendi topu atelerinin tesiri altnda kaldklarndan dolay ekildiklerini
iddia etmitir, ingiliz kumandannn szu, askerlikte mazeret tekil etmez.
unku muharebede her asker kendi topu ateinin tesiri altnda kalabilir. Bundan
kurtulmann biricik aresi ise, mevkiini brakp geri ekilmek degil, bilakis
ilerlemektir.'
Halbuki sz konusu olan, bu hareketin, duman ricatine (ekiliine) bir mazeret
tekil edip etmeyecegi hususu degil, fiilen byle bir vakann (yani dumann
ekilmesinin) olup olmadg noktasdr. Binaenaleyh Conkbayr savunmasn
kendine mal ederek, soyadn Conker (!) alan bir kimse bile, ingiliz
donanmasnn byle bir hataya dutugu hususundaki iddiay reddetmemek ve ancak
bunun bir mazeret tekil etmeyecegini beyan eylemek suretiyle, geregi teslim
etmi olmaktadr. Bu itibarla, dumann kendi hatasndan dogmu bulunan bir
hezimetin, Cemil Paa ile M.Kemal Paa arasnda, istenildigi kadar eref taksimi
kavgas yapla dursun, aslnda hibiri iin de, bunda bir hak ve eref pay
olmadgn, kaynaklar karlatrmal bir surette inceleyenler, teslimde
tereddut etmezler." (Lozan, 1.C., s.161)
Dogrular:
(1) Balangta Conk diye yazdg soyadn, yedi satr sonra, Conker yapm. Bu
dagnk zihin ve bu sallapati tutumla, tarih yazlr m?
(2) Msroglu, Cemil Conk'un Conkbayr Savalar adl kitabn, ya okumam
ama okumu gibi yorumlayarak okuyucuyu aldatyor, ya da okumu ama geregi gz
gre gre saptryor. unku Cemil Conk Paa anlarnda da, bu ayrntl
kitabnda da, ne Conkbayr savalarn kendine mal etmeye almtr, ne de
M.Kemal Paa ile eref taksimi kavgas yapmtr. Tam tersine, M.Kemal gelmeden
nce, 10 Agustosa kadar, kendi komutanlg altnda yaplm olan Conkbayr
savalarnn erefini bile arkadalarnn adna yazyor; aktaryorum:
"Yerli ve yabanc eserlerde, (komutan oldugum] 4.Tumenin Conkbay-r'na
yetimesi ile tehlikenin nlenmi oldugu kanaati, ok nemli bir yanltr.
Conkbaym'nn en etin ve kanl bogumalarn, 9.Tumenin 25. ve 64.Alaylar
yapmtr. 25.Alay Komutan Yb.Nail ehit olmu, 64.Alay Komutan Yb.Servet Bey
(General Yurdatapan), daima buyuk gayret ve kahramanlkla mukabil taarruzlar
yaptrarak, duman hamlelerini durdurmutur... Her eyin hakkn vermek gerekir.
Bu kesimde 4.Tumenden yalnz
165
11.Alaydan iki tabur bulunmutur. Tekrar ediyorum, Conkbayr ilk iki gun, kendi
yag ile kavrulmu, orann kahramanca mudafaasn, yalnz 9.Tumenin iki alaynn
yigit ye fedakr er ve subaylar yapm, bunda benim tumenimin hibir tesiri
olmam, yalnz talih, kumandann orada bulundurmutur. Orada canlarn veren
kahraman ehitlerin ruhlar nunde sayg ile egilirim ve sag kalan fedakr
gazilerin namlarn verek anarm." (s.24)
Bir u cumlelerdeki incelige, alakgnulluge ve haktanrlga baknz, bir de
Msroglu'nun kaba uslubuna ve dayanaksz sulamalarna! Bu satrlar yazan
insan, "Bu muharebeyi kendine mal etmek isteyen, Conkbayr mudafaasn nefsine
hasreden, eref taksimi kavgas yapan" biri olarak sergilemekten ekinmiyor.
Vicdanszlk bu degilse, nedir?
(3) Msroglu'nun iddiasna gre, 'duman, ite bu B Agustos'taki yanl
bombalanma yuzunden, yani kendi hatasndan dolay 'ricat etmi, hezimete
ugram.' Msfoglu inatla, Ingiliz ve Anzak kolordularnn Anafartalar ve
Conkbayr savalarnda ugradklar yenilgileri, alt mermiye ve bir taburun
geri ekilmesine, baglamak iin rpna rpma helak oluyor.
Yalnz Conkbayr'nn temizlenmesi, yedi bin be yuz Turk'un kan ve can
pahasna gerekletirilmitir. Bu ehit ve gazileri rahmet ve saygyla
anacagna, M.Kemal'in bir baarsn daha perdeleyebilmek ugruna, onlar da
gzunu krpmadan harcyor.
(4) Msroglu sonunda diyor ki: "Aslnda hibiri iin bunda (yani bu zaferde)
bir hak ve eref pay olmadgn, kaynaklar karlatrmal surette
inceleyenler, teslimde tereddut etmezler."
Sevsinler byle karlatrmal incelemeyi!
Hazretin yararlandg iki kaynak var: Armstrong ile Ingiliz gazetecisi Ash-met-
Barlett'in kitaplarndan alnm, ksa iki paragraf! Hepsi bu. Hangi gunlere
ilikin bilgiler olduklarn aklamyor, ustelik yanl gunlere oturtarak
okuyucularn aldatmaya alyor, devamlarn da vermiyor.
Bu iki paragrafn karsnda ise butun Turk ve Ingiliz resmi yaynlar, zel
aratrmalar, incelemeler, anlar ve geregin ta kendisi duruyor. Sormann
srasdr:
Hani "iddialarn, tarih asndan deger tayan, dogrulugu aratrlp kontrol
edilmi, baka belgelerle karlatrlm, kantlanm ciddi ve gerek
belgelere, onlar kadar saglam anlara, guvenilir tanklara dayayacaklar, geregi
tek bir belgeye baglamayacaklar, olaylar his ve arzularna gre
yorumlamayacaklar, en kuuk ayrntsna kadar adalet ve haktanrlk luleriyle
degerlendireceklerdi?"
Yalandan vergi alnsa, hepsi iflas ederdi.
n Msroglu, bu yutturmacalarna, Vehip Paann verdigi bir bilgiyi de ekliyor.
Vehip Paa, bu bilgiyi Msr'dayken Osmanl hanedanndan Mahmut Sevket Efendiye,
M.Sevket Efendi de yllarca sonra, Fransa'da iken Msrog-lu'na aktarm. Vehip
Paa demimi ki: 166
"...Anafartalar'daki mukil vaziyeti anlayarak, Seddulbahir'deki ihtiyatn bir
ksmn, kendi sorumlulugum altnda Anafartalar cephesine gnderecegimi Esat
Paaya syledim. 28. ve 48.Alaylardan (Dogrusu: 41 .Alay) murekkep bir tumeni
(byle bir tumen yok; yolladg iki alay, Conkbayr'nda savaan S.Tumenin emri
altna girmitir)205 ve bir topu bataryasn Seddulbahir'den alarak Anafartalar
cephesine (Dogrusu: Conkbayr'na) gnderdim. Bu alaylar mukabil taarruza
getiler (!). M.Kemal tumeninin dumana terk ettigi yerleri (!) yeni batan geri
aldlar (!)" (Lozan 1.C., s.160)
Eger M.Sevket Efendi'nin aklnda dogru kalm ve dogru aktarm, M-sroglu da
dogru not etmi ise Vehip Paa, aka yalan syluyor ve yanl bilgi veriyor.
Dogrular:
(1) M.Kemal'in tumeni, sava hali bu, cephesindeki bir ksm araziyi elden
karm da olabilirdi ama karmamtr. Terk edilmemi yerlerin geri alnmas
da elbette sz konusu olmaz. Bunu anlamak iin S.Kitap'ta bulunan ve sava
durumunu gunu gunune yanstan krokilere bir gz atmak yeter. Esat Paann
16.Tumene yolladg emri de hatrlatrm.
(2) Duman, Arburnu'ndaki cephemizin sag yannda bulunan
19.Tumeni geri surebilse, Conkbayr'ndaki kuvvetlerini takviye etmek iin
yolladg birlikler, o kadar uzak, sarp ve etin araziden gemek, geni bir
kavis izmek zorunda kalmazlard.
(3) M.Kemal'in 19.Tumeni, sava sonuna kadar Arburnu cephesinde kalm, Vehip
Paann yolladg iki alay ise Conkbayr'na gelmilerdir. Arbur-nu'nda bulunan
19.Tumen, baz yerleri sahiden dumana terk etmi bile olsayd, Conkbayr'nda
savaan Vehip Paann alaylar, o yerleri nasl geri alacaklard ki?
Bir daha tekrar edecegim: Arburnu nire, Conkbayr nire, Anafartalar nire ?
Bir ortaokul atlasna bakmak bile akllarna gelmiyor. Ksacas, bu yalann da
eni boyuna denk dumemi.
D GRYT Ansiklopedisi de, bu arptmalara kendince katkda bulunuyor: "M.Kemal
Bey Anafartalar Grup Kumandah tayin edilince, Esat Paa da Arburnu Grup
Kumandan idi (Dogrusu: Kuzey Grubu K.) ve Conkbayr da paann mntkasnda
idi. (Dogrusu: Degildi!) Nitekim M.Kemal Bey 9 Agustosta kendi grubundaki
16.Kolordunun bana geerek Anafartalar blgesindeki ingiliz kolordusunun
karsna karken, 10 Agustos gunu Esat Paann kuvvetleri de Conkbayr'n
geri almlard." (1.C., s.129) Bunlar uydurma ve saptrma yarna kmlar.
205) On Yllk Harbin Kadrosu, s.89.
167
Dogrular:
(1) Conkbayr-Kocaimen blgesi ile burada bulunan butun birlikler, 7 Agustos
gunu, saat 22.10'da, ordu emri ile Kuzey Grubundan alnp Anafartalar Grubuna
baglanmtr. (Esat Paann anlar, s.265; ayrca S.Kitap, s.371, 397) Esat
Paa da anlarnda bu durumu aklyor: "Benim emrimde yalnz 19. ve 16.Tumenler
kalmt." (s.227)
(2) 10 Agustos gunu yaplan Conkbayr taarruzu ile ne Esat Paann, ne emrinde
kalan iki tumenin bir ilgisi vardr. Taarruz, Anafartalar Grubu Komutan Albay
M.Kemal'in karar, duzeni ve ynetimi altnda yaplmtr. (R.R.James, Gelibolu
Harekt, 421; A.Moorehead, anakkale Geilmez, 391; ingiliz resmi tarihi, BTTD,
s.59, say 28/Haziran 1987; anakkale Cephesi, S.Kitap, s.372 vd., ayrca 42. ve
43. krokiler)
D GRYT Ansiklopedisi, H.Bayur'un Turk Inklab Tarihi adl kitabndan u
alnty yapyor:
"...Ingilizlerin, 6 Agustosta balayan yeni taarruzlar da istenileni
vermemiti. Bylelikle, yeni Ingiliz hukumetinin anakkale'de kesin sonu elde
etmek amacyla gnderdigi kuvvetler, her yerde, pek ustalkla stratejik baskn
yaptktan ve iki gun boyunca Gelibolu yarmadasnn anahtar olan Conkbay-n'n
elde tuttuktan sonra oradan atlm ve Suvla-Anafartalar blgesinde dar bir
kyda skp kalmlard." (Lozan, 1.C., s.131)
Gayri Ciddi Ansiklopedi, bu alnty yle degerlendiriyor: "Ataturk'un Genel
Sekreterligini de yapan Bayur da itiraf ediyor ki muttefik kuvvetleri, sadece
Anafartalar Grup Kumandan olan Albay M.Kemal Beyin cephesi olan Suvla-
Anafartalar kylarnda tutunabilmilerdir." (1.C., s. 131)
Ee, "Ingilizler, sadece "M.Kemal'in cephesi olan Suvla-Anafartalar kylarnda
tutunabilmiler" de, Arburnu ve Seddulbahir cephesi Komutanlar Esat ve Vehip
Paalar, cephelerindeki Ingilizleri denize mi dkmuler? Sz konusu bile degil!
Hepsi yerli yerinde duruyor. Zaten durmuyor olsalard, butun birliklerimiz
toplanp, 'sadece M.Kemal'in cephesinde' kalan Ingilizleri de denize
supuruvermezler miydi?
Bu yazarlar, yalan bagmls olmular!
a Y.Kuuk ise Suvla'ya kartma yapan Ingiliz kolordusunun, 'unuk Bay-n'nda
[Conkbayr'nda yani] durduruldugunu yazyor, yani o da Msroglu gibi l.
Anafartalar muharebesini butunuyle yok sayyor. 2.Anafartalar muharebesinden de
haberi yok galiba. (T..Tezler 5, s. 101) Sonra da ciddi ciddi yle diyor:
"unuk Bayr'da baarl olmalar halinde duman kuvvetlerinin, Sar Ba-yr' da
ellerine geirecekleri ve bylece ilerleyerek anakkale Bogaz'nn en dar
geidini kontrolleri altna alarak Bogaz' aacaklarn duunme ve ileri
surmenin, fazla inandrc olamayacagn sanyorum; daha nce de belirttim,
Gelibolu'da her tepe nemlidir. Ayn zamanda her tepe nemsizdir." (s.101) 168
Bir aklamasnda da, "M.Kemal'in Anafartalar'daki rolu de ehemmiyetsiz."
demi.206 Bir baka aklamas da yle:
"M.Kemal iin Anafartalar'daki rolu ehemmiyetsiz diyorum. Neden Ana-fartalar
Kahraman diyoruz? M.Kemal bu savatan sonra, bir anlamda aga alnyor, terfi
ettirilmiyor." (Erkeke dergisi, Ekim 1986)
Zrvalamak yasak degil. Y.Kuuk, bu zgurlugun iyice tadn karyor.
* 4-5-7-10. M.Kemal'in saatinin paralanmas
Y.Kuuk de diyor ki:
a "Esat Paa, anlarnda, M.Kemal'in Kurmay Bakan Yuzba Izzettin'in
(allar), 1919 banda, Harp Tarihi dergisindeki yazsndan bir paragraf
aktarmay gerekli gruyor ve ben de buraya alyorum:
'Bir aralk topu tabur komutan Binba Nafiz ve batarya komutan Tegmen Fethi
ile batarya gzetleme yerinde -ki buras ak bir toprak ukuruydu- dururken,
numuzde patlayan bir gemi mermisinin dip tablas benimle Tegmen Fethi'nin
omuzlar arasndan geerek numuze dutu.'
Bylece bir arapnel paras Turkiye tarihine girmi oluyor."
Y. Kuuk buraya bir dipnot iareti koyarak, sayfann altnda u aklamay
yapyor:
n 'Kemal Paa, daha sonra, 1918'de, Gelibolu'yu R.Erefe anlatrken, denizden
alan top ateinden sz ediyor ve tam bu srada yaveri Yuzba Cevat, sze
kararak, 'bu arapnel misketlerinden bir tanesi de paann ggsunu okamtr'
diyor. Bir cep saatinin paann yaamn kurtarmas, ite bu arapnel nedeniyle
oluyor.'"
Y. Kuuk sonra yle devam ediyor:
D "Daha sonra byle onurlu bir arapnelin, Yuzba Izzettin'in anlan arasnda
kalmasna bazlarnn gnlu elvermiyor." (T..Tezler 5, s.90)207
Yani M.Kemal'in ggsune arpan arapnel olaynn daha sonra uyduruldugunu
sylemek istiyor. Oysa kendi de belirtmi, Izzettin'in yazs 1919'da
yaymlanm, M.Kemal ve Cevat [Abbas] ise, bu olay R.Erefe, bu yazdan bir yl
nce, 1918 Martnda anlatmlar.
M.Kemal sendromuna yakalanm olanlarn u hallerine baknz! Yllarn srasn
bile dikkate almyorlar.
206) 3.12.1986 gunlu Yeni Nesil gazetesinden aktaran, GRYT Ans.,1.C., s.121.
207) Merakls iin not: Cemil Conk'un kitabnn 68. sayfasnda, 64.Alay
Komutan Servet (Yurdata-pan), saatin paralanmasn; 69. sayfasnda,
Anafartalar Mufrezesi Kurmay Bakan Haydar Mehmet (Alganer) da Liman Paa ile
M.Kemal'in saatlerini nasl degitirdiklerini anlatyorlar. Her ikisi de,
anlattklar olaylarn grgu tanklardr.
169
* 4-5-7-11 anakkale'nin boaltlmas srasnda M.Kemal neredeymis?
D K.Msroglu.-
"...anakkale'deki duman kuvvetleri, nceleri sadece doksan bin kii oldugu
halde, sonralar drt yuz bin kiiye kadar kmt... Muazzam duman
kuvvetlerinin, bogazdaki duman gemilerine tanp yuklenmesini fark edemeyen
bir kumanda heyetinin, kahramanlkla veya en azndan kumandanlkla ne ilgisi
olabilir?" (Lozan, 1.C., s. 165)
Msroglu, M.Kemal'in bu boaltma srasnda Gelibolu'da olmadgn belirtmiyor.
Oysa Albay M.Kemal, rahatszlg sebebiyle 10 Aralk 1915'te Gelibolu'dan
ayrlm, yerine Guney Grubundan 5.Kolordu Komutan Fevzi (akmak)
getirilmitir.208
Ingilizlerin o tarihte 'drt yuz bin kii kadar oldugu1 da dogru degildir,
aklna geleni yazmay surduruyor hazret; Arburnu ve Suvla kesiminde 83.048,
Sed-dulbahir'de 35.286 Ingiliz bulunuyordu.209
n GRYT Ansiklopedisi soruyor:
"Peki, dumann bu gayet mahir (ustaca) ekilii srasnda, Anafartalar
Kahraman [M.Kemal] nerede idi?" Istanbul'dayd.
Ama ansiklopedi, o srada anakkale'de yedeksubay aday olarak bulunan yazar
Mahmut Yesari'nin bir yazsna dayanarak, M.Kemal'in boaltma srasnda
anakkale'de bulundugunu ileri suruyor. M.Yesari diyormu ki:
'Ingilizler ekildikten sonra, kalan ganimetlerden payna dueni M.Kemal,
ihtiyac olan erkana, zabitlere, kuuk zabitlere baglamm...' (1.C., s.138)
M.Yesari byle yazdgna gre, akan sular durur. M.Kemal ve Fevzi Paann sicil
dosyalarnn210 ve askeri belgelerin filan, ne nemi var? Megerse M.Kemal
oradaym!
Mubarek olsun!
208) 10 Yllk Harbin Kadrosu, s.93. Askeri Ynuyle Ataturk, s.44; anakkale
Cephesi, S.Kitap, s.493; F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.268; Celal
Erikan, Komutan Ataturk, s.181; Prof.Dr. U.Kocaturk, KA Gunlugu, s.46. Boaltma
srasndaki komutanlar: Ordu Komutan Liman Paa, Anafartalar Grubu Komutan
M.Fevzi (akmak) Paa, Kuzey Grubu Komutan Alb.Ali Rza, Guney Blgesi Komutan
Hilmi Paa. (ekililerini rtmek iin Ingilizlerin aldg baarl nlemler
iin, anakkale Cephesi, S.KItap, s.486 vd.)
209) ingiliz resmi tarihine dayanarak, anakkale Cephesi, S.KItap, s.482, 498.
210) Suleyman Kule, Fevzi akmak, s.71.
170
* 4-5-7-12. Enver Paa - M.Kemal ekimesi
a GRYT Ansiklopedisi, nce, H.Bayur'dan u alnty yapyor:
"Ikinci defa olarak Ingilizlerin, yarmadann ortasndaki dar yerinden Marmara
kylarna ulamak umitleri krlm ve her iki defasnda da bu ii ayn adam,
M.Kemal nlemitir. O ayn zamanda Istanbul'u da ikinci defa kurtarm' ve
Rusya'nn Bogazlar yoluyla yardm grmesi ihtimalini ortadan kaldrmtr.
Almanya'da ve butun savaan devletlerde, baar kazanan komutanlarn adlar ve
baarlar ilan edildigi halde, Istanbul'da sansur, M.Kemal'in adnn anlmasna
izin vermemitir.]" (Turkiye Inklab Tarihi, 3.C., 2.Ksm, s.357)
Sonra da u yorumda bulunuyorlar:
"anakkale Zaferini, oldugu gibi, nce yarbay, sonra da albay olan M.Kemal Beye
verme gayretkeliginin bir urunu olan u satrlara, muharebe safhalarn
bandan buraya kadar takip ettikten sonra, anlam vermek mumkun olmuyor. Evet,
Enver Paa ile M.Kemal Bey arasnda bir ekimenin oldugu biliniyor ama bu
ekimenin, terfi etmeyi hak etmi bir subaya, basnda sansur tatbik ettirmek
eklinde belirmesi biraz garip kayor. O gunun basnnda, M.Kemal'in adnn
gememesi, kendisinin muharebeler iinde fazla rolunun olmamasndan ve bir de
ondan daha kdemli bir suru kumandann bulunmasdr... anakkale muharebelerinde
M.Kemal Beyi "zafer kazanm" gibi gstermeye kalkmak, yani bir yarbaydan
bahsetmek, ne kadar realist bir davran olabilir ki?
M.Kemal Bey, 18 Mart 1915'te hi yoktur; Arburnu muharebelerinde, ihtiyat
tumeni kumandan, bir yllk bir yarbaydr ve emrindeki iki alay (!) butunuyle
ehit olmutur. Anafartalar Grup Kumandanlg ise, Ordu Kumandann kzdran ve
bu yuzden azlolan Albay Fevzi akmak Beyin (!) askeri ve plan ile yurumutur.
Gerekler byle olunca, ister istemez, o gunku istanbul basnnda, kendisinden
bahsedilmemitir. anakkale Zaferini, M.Kemal Paa Turkiye'nin tek adam
olduktan sonra ona baglayanlar, bu bahsedilmeyiin kabahatini Enver Paann
ekemezligine yukluyorlar." (1.C., s.132, 140. Bir yaz ki yanlsz, yalansz
tek satr yok!)
n Y.Kuuk:
"Turk tarih yazclgnda, her zaman kullanlan bir 'eytan' var; tarihi,
Kemal'in parlak baarlarn saydktan sonra, bunu somut terfi veya
dullendirmelerle kantlayamaynca, sorumlulugu hep Enver'in kskanlgna
baglyor." (T.. Tezler 5, s.103)
Birka tank dinleyelim, bakalm onlar ne diyor: D Refik Halit Karay:
"Harbin son ylnda, Ziya Gkalp'in Yeni Mecrruas, anakkale hususi nushas
kardg zaman, Ruen Erefin o nushadaki mulakat ekilli yazlarn
171
dikkatle okumu[tum.]... O nushada anakkale zaferi baars, daha ziyade
M.Kemal Paann eseri olarak kabul ediliyordu; buna Enver kzm, Mer^ kez-i
Umumi ile mecmua sahibi, merkez azasndan dostum, rahmetli Kuuk Talat Beyi
telaa duurmutu. Son saatte mecmuann iine, Alman kumandannn buyuk ktada
resmi konulmu, bir eyler yaplarak, son gunlerini yaayan Bakumandan
Vekilinin fkesi yattnlmt." (Bir mur Boyunca, s.189vd.)
a F.Rfk Atay (Akam gazetesi yazar):
"Enver Paann adamlar, anakkale zaferi uzerine 'Harp Mecmua-s'na M.Kemal'in
bir resmi konulmasn bile kskanmlar, mecmua baskda iken M.Kemal'in
kliesini Liman von Sanders'in kliesi ile degitirmilerdi." (ankaya, s.305)
a Abidin Daver (Tasvir-i Efkr gazetesi yazar):
"Bu muharebeler srasnda, Bogaz' ve Istanbul'u birka defa kurtarm olan o
kahraman kumandann resmini basmak iin ne gulukler ektigimizi imdi tessurle
hatrlyorum. Merhum Enver Paa ile aras ok ak bulundugu iin askeri sansur,
M.Kemal'in resimlerini nerettirmek istemezdi." (Aktaran da, aacaksnz ama
GRYT Ans.,1.C., s.140)
a Ali Fuat Cebesoy:
"Enver, M.Kemal'i kendine rakip olarak grur ve onu kskanrd."
(Snf Arkadam Ataturk, s. 171)
D Sultan Abdulhamit:
"...M.Kemal Paa, kendisine (oglu Abit Efendiye) iki ceylan yavrusu hediye
etmi. Bundan memnun oldum. Devletimin yuzunu agartm bir paann, Abit
Efendiye yaknlk gstermesi, bir ahsiyeti oldugunu anlatyordu. Ogluma munasip
bir mukabelede bulunmasn hatrlattm. Biraz vakti halim olsa, 'bir altn saat'
diyecektim ama hem dedikodusundan ekindim, hem olduka geim sknts iinde
oldugum iin bir ey sylemedim. 'Bir daha arkadana (Salih Bozok'a) gelecek
olursa, haber ver, ben de greyim' demekle yetindim. Gerekten bir defa daha
gelmi, bana haber verdiler. Srtnda bir pelerin vard ve arkadana veda
ediyordu. Uzaktan yuzunu iyice seemedim ama sradan askerlere benzemiyordu;
tehlikeli bir sukneti vard. Enver Paann kendisinden niin ekindigini o
zaman anladm. Bunu Talat Paa tutuyormu. Bunlar kuuk eyler! anakkale'de,
Ingiltere, Fransa gibi iki buyuk devletin ordusunu, donanmasn durdurdu,
yuzgeri ettirdi ya bana lazm olan odur. Muvaffakiyeti iin dua ettim." (Sultan
Abdulhamid'in Hatra Defteri, s.159)
D Lutfi Simavi Bey (Bamabeynci):
"Bakumandan Vekili ve Harbiye Nazr Enver Paa, M.Kemal Paay daima kendisine
rakip grur ve onu ekemezdi." (Osmanl Saraynn Son Gunleri, s.381)
172
G M.Sukru Bleda (ittihat ve Terakki Partisi Genel Sekreteri): "...Duman oldugu
yere mhlayan M.Kemal'in bu baarsna ragmen, neden hl terfi ettirilmeyii,
hepimiz gibi Dr.Nazm'n da dikkatini ekmiti. Bir gun Merkez-i Umumi'de, Talat
Paann da bulundugu toplantda, Dr.Nazm heyecanl bir ifade ile, 'Paa,
M.Kemal'in terfi meselesi neden bu kadar uzad?' diye sordu. Talat Paa byle
bir soru ile karlaacagn biliyor olacak, derhal u cevab verdi: 'Bu Enver'e
ait bir itir.'... anakkale savalar sona erip Anafartalar Kahraman M.Kemal
istanbul'a dndugu gunlerde idi. Talat (Paa) ile aramzda, M.Kemal'in laf
geti. Ikimiz de kendisini Selanik'ten tanrdk. Meziyetlerini takdir eder ve
severdik. Oysa Enver, M. Kemal'in ahsnda kendisi iin bir rakip mi grurdu,
bilinmez, ona kar daima soguk ve ekinser davranrd." (Imparatorlugun kuu,
s. 101 ve 102) Bu kadar tank yeter, degil mi? Hibiri de resmi tarihi
degil.211
* 4-5-7-13. M.Kemal'in parlak bir asker olmadg
D Y. Kuuk:
"Kemal'in butun yaam boyunca, sava sanatnda parlaklgna iaret eden bir tek
kantn bulunabilecegini sanmyorum. Kemal'de hibir deha iareti de
gremiyorum. Deha, olaganustu hzl grebilmektir. Dahi, suratli imek akmas
iinde yaayan insandr. Dahi, her an aktrdg imeklerle sradan insanlarn
karanlklarn yrtabilen insan oluyor. Kemal, hibir zaman arkadalarndan nce
grmuyor. M.Kemal Paa, bakalarnn atg aydnlktan yuruyen liderler
kategorisine giriyor." (T.. Tezler 5, s.70)
En iyisi Y.Kuuk'u, bu iddias ile babaa brakmaktr. Ama genler iin
M.Kemal'in askerligi ile ilgili birka gruu aktarmak istiyorum:
D Liman von Sanders:
"Albay M.Kemal Beyi, vatann bu buyuk savata hizmetlerine muhakkak surette
muhta oldugu ok mustesna kaabiliyetli, yetkili ve cesur bir subay olarak
tandm. [..] yle ki kendisine takdirimi ve ukranm tekrar tekrar ifade
ettim." (Liman Paann Enver Paaya yazdg 10.8.1915 gunlu mektup, aktaran Sadi
Borak, ykuleriyle Ataturk'un zel Mektuplar, s.208)
a General Aspinal C.F.Oglander (anakkale askeri tarihi yazan):
"Bir tumen komutannn u ayr yerde, kendi inisiyatifi ile giritigi
hareketlerle, sadece muharebenin degil, bir harbin, hatta bir ulusun kaderini
degitirecek yucelikte bir zafer kazandg tarihte pek az grulur." [History of
the Great War - Military Operation, Galipoli (Ingiliz resmi tarihi), 2.C., s-
485'ten eviren C.Enginsoy, AAMD., s.80, say 19]
211) Geni bilgi iin: S.R.Sonyel, M.Kemal-Enver atmas (1919-1922),
Belleten, No.209, S.S81 vd.
173
D Mareal Birdwood (anakkale'de Anzak Kolordusu komutan):
"Ataturk kadar kahraman ve yuce gnullu bir komutan tanmadm!" (Ataturk Iin
Diyorlar ki, derleyen, S.iller, s.27)
D General Mac Arthur:
"Askerlik dehasyla insanlk idealini Ataturk kadar nefsinde birletirmi bir
adam tanmyorum." (Aktaran Ali Fuat Erden, Ataturk, s.132)212
* 4-5-7-14. Resmi tarih, M.Kemal ve anakkale
Orta gretimde okutulmak uzere, Turk Tarihini Tetkik Cemiyeti'nden bir kurul,
Tarih III' adl bir ders kitab yazmtr. Ilk basksnn tarihi 1931. GRYT
Ansiklopedisinin yazarlar, bu kitabn 1933 basksnda da aynen yer alan
anakkale Sava blumune yer verdikten sonra, bu blumu yle eletiriyorlar:
"Bandan beri anakkale muharebelerinin seyrini takip edenler, gereklerin hi
de u anlatlanlara benzemedigini grmulerdir. Devletin resmi tarihi byle
olursa, ister istemez Yusuf Bayur gibi vazifeli zevatlarla (Ne Turke!), geregi
sylemek yerine dalkavukluk etmeyi tercih edenler yuzunden, yllardr bu hep
byle zannedilmitir. Yine devletin kitaplarnn yannda, TRT'nin de ayn
yanl tekrarlamas, Yarbay M.Kemal Beyin 'anakkale Kahraman' zannedilmesine
sebeb olmutur. " (1.-C., s.132, 133)
Simdi bu ilk resmi tarihin, anakkale Sava ile ilgili blumunu aktaryorum:
"...itilaf Devletleri Gelibolu yarmadasna kuvvetler kardklar zaman,
M.Kemal kendi inisiyatifiyle derhal Arburnu mntkasna yetierek taarruz ve
duman sahilde tuttu.
Yarmadann boaltlmasna kadar dumann ilerlemek iin yaptg muteaddit
taarruzlar, iddetli hucumlar hep sonusuz kald, duman kuvvetleri yapp
kaldklar Arburnu'nun yaln yamalarndan ileri bir adm bile atamadlar.
Turk cephesini yandan, Anafartalar'dan evirmek iin kan yuz bin kiilik
(Lord) Kiner ordusu da karsnda M.Kemal'i buldu. Miralay (Albay)
212) "9 Agustosta M.Kemal, Anafartalar'a gelen kuvvetleri, yeni karaya kan
dumana kar tertip ettikten sonra, 10 Agustosta Conk Bayr'na gelmi, oradaki
kuvvetleri de duzenlemi ve bir saldr yaparak, duman kuvvetlerini geri atmaya
muvaffak olmutu, ite M.Kemal'in saati de bu savata paralanmt,
ingilizlerin buyuk umitlerle gelen kolordular, artk olduklar yerde mhlanp
kalm, zafer tamam ile bizim olmutu. M.Kemal 10 Agustosta yalnz istanbul'un
degil, butun bir memleketin igalini nlemiti. Artk umitleri kalmayan
ingilizler, iki ay sonra Gelibolu yarmadasn boaltp ekilip gitmeye mecbur
kalyorlard. [..] Albay M.Kemal, 16.Kolordu K. olarak Edirne'ye gnderilmi,
Edime halk onu ok buyuk gsterilerle karlamt. Yeni yldzn g
buyumeye balam, her tarafta Anafartalar kahramanna sayg, hurriyet kahra-
manlarnkini geer gibi olmutu." (O zaman S.Kolordu Kur.Bak. F.Altay, On Yl
Sava, s.110,114)
174
M.Kemal Bey, Agustos gunleri, Suvla liman istikametinde, Conkbayr'nda ve
Kocatepe'de (Kocaimen Tepesi'nde) yaptg anl taarruzlarla Kiner ordusunu da
maglup etti ve ordumuzun vaziyetini bir kere daha tehlikeden kurtard.
Conkbayr muharebesi srasnda bir mermi paras ta kalbinin uzerine gelmi
iken, cebindeki saatin paralanmasile hayat kurtulmutu; Turk'un taiii onu
muhafaza etmiti.
Turk Ordusunun Gelibolu Yarmadasnda, dunyann en muntazam ve mukemmel
ordularna kar gsterdigi kahramanca mukavemet ve onlar rica-te (geri
ekilmeye) mecbur ederek kazandg buyuk zafer, Turk neferinin ve Turk
milletinin ftri (dogutan gelen) fedakrlgn ve yuksek hasletlerini en iyi
anlayan ve ondan istifade etmesini bilen M.Kemal'in esiz dehas sayesinde
olmutur. M.Kemal anakkale savunmas ile Imparatorlugun bakentini istiladan
kurtard." (1931 basks, s.150; 1933 basks, s.307-308)213
Agrlkl olarak Ingiliz kaynaklarna dayanarak yaptgm zetten ne fark var bu
anlatmn? Ingiliz resmi tarihi, M.Kemal'i, bizim bu ilk resmi tarihimizden daha
fazla vuyor ve yuceltiyor. Ingiliz ve Avustralyal yazarlarn ve tanklarn
degerlendirmeleri bile, resmi tarihimizden ok daha ateli ve cokun degil
miydi?
Ee?
- Msroglu'na gre, hatrlayacaksnz, Arburnu, uzerinde durulmayacak kadar
basit bir atmayd. Anafartalar ile Conkbayr muharebelerini de yle
degerlendiriyor. Kaybedilen yerleri de, Vehip Paann yolladg iki alay geri
alvermi, bu arada Ingiliz donanmas da yanllkla kendi askerinin uzerine 6
mermi atm, bunun uzerine Ingiliz ordusu, Conkbayr'ndan ve Anafartalar'dan
ekilerek kyya dnmu.214
Byle diyor ama kuzey kesiminde, M.Kemal'in komuta ettigi bu u muharebeden
baka, buyuk, nemli ve savan kaderini degitiren ve etkileyen hibir muharebe
yok! Bu muharebeler, sradan, nemsiz muharebelerse, demek ki anakkale Destan
gibi laflar da palavra!
F.R.Atay diyor ki:
"Mareal Petain, Ikinci Dunya Harbi'nde, Almanlarla ibirligi ettigi iin
Fransz vatanseverleri tarafndan mahkm edilerek bir zindan kesinde lmutur.
Fakat Mareal Petain'in Birinci Dunya Harbi'nde Fransz ordusuna
213) Ayn metin, biraz daha ksa olarak, 'Tarih IV, s.22'de de var. (Maarif
Vekaleti Y., Ankara, 1931)
214) I.Hami Danimend de yle yazyor: "[ingilizlerin] Bu muharebelerde,
askerinin uzerine, kendi top mermileri dutugu iin sahile kadar ekilmek
mecburiyetinde kaldgndan bahsedilir." (Osm.T.Kronolojisi, 4.C..S.425)
ite size, iki ayr yerde ve iki ayr zamanda muharebe eden iki ingiliz
kolordusunun birden, "uzerlerine kendi top mermileri dutugu iin sahile
ekildiklerini" kayda deger bir ihtimal olarak gren bir masalc tarih yazar
daha!
175
kazandrdg eref, bir milli eref olarak kalmtr. Hatta o eref Petain'in
adndan ayrlmamtr. Hibir Fransz politikacs, Petain'in ne kadar ktu bir
Fransz olduguna kendi milletini inandrmak iin Fransz tarihinin bir erefine,
hakaret ve iftira etmeyi duunmemitir." (ankaya, s.167)
Bizimkiler ise, cumhuriyeti ve laik oldugu ya da komunist olmadg iin
M.Kemal'in nemini azaltabilmek umudu ile Turk tarihinin ka erefini birden
hoyrata ignemekten ekinmiyorlar!
- Y.Kuuk ne demiti:
" yurttalk bilgisinin dogru olmadgn kantlayabilmi durumdaym." (T..
Tezler 5, s.255)
Ilk konu Hurriyet ve Vatan Partisi, ikinci konu Hareket Ordusu idi. Bu iki
konudaki iddialarnn dogru olmadgn grmutuk. uncusu ise anakkale
konusundayd. Bu konudaki iddialarnn da gerege aykr oldugunu grmuluk.
Son olarak, mizah sanatn parlatan iki iddiasn daha aktaraym: "Resmi tarihi
altust ettigimi kabul ediyorum. Tarihin tahrifatn (degitirilmesini) ortadan
kaldrarak, dogru tarih yazm ve geerli bir tarih felsefesine balang
yapabildigimi duunuyorum." (T.. Tezler 5, s. 15, 98)
Bu bir film senaryosu olsayd, senarist bu cumleden sonra, yle yazard:
"Efekt: Kahkaha sesleri yukselir!"
- anakkale konusunu, Vahidettinci yazar Vehbi Vakkasoglu'nun bir iddias ile
bitirmek istiyorum:
"Sultan Vahideddin, ordunun kendi ahsn korumakla grevlendirdigi taburu,
anakkale Bogaz'nn zorlandg tehlikeli zamanlarda, Ayasofya etrafnda sipere
sokmu ve u emri vermiti: 'Camiye an takmak veya muze yapmak isteyenlere ate
ediniz!' " (Bu Vatan Terk Edenler, s.51)215
Nasl?
Iki cumlede yedi yanl!
215) Merakls iin not: Byle bir sylenti ktgn ve halkn telaa
kapldgn F.R.Atay yazmtr ama anlattg olay 1919'da gemitir. (ankaya,
s.136) Vakkasoglu, bu olayn 1919'da getigini de biliyor. unku bir baka
kitabnda F.R.Atay'n bu yazsndan alntlar yapm. (Son Bozgun, 1.C., s.185)
Yani geregi bildigi halde, Vahidettin'e anakkale Sava'ndan da bir pay
karabilmek iin olay, futursuzca 1915'e aktarm. Akas, uydurmu.
anakkale Sava oldugu srasnda Vahidettin, sadece 2.Veliaht idi. 2.Veliaht'm
ahsn korumak iin bir taburun grevlendirilmesi, usulden degildir. Ayrca,
meruti bir Sultan bile, ahsn korumakla grevli bir taburu, istedigi gibi ve
diledigi yerde kullanamaz. Byle kural d olaylar, ancak ve belki Hoko Moko
kabilesi gibi ilkel bir toplulukta olur. stelik 1915'te, ne kimse Ayasofya'ya
an takmaya cesaret edebilirdi, ne de Ayasofya'nn muze yaplmas sz konusuydu.
Neresinden baklsa, gulun bir masal!
Ayasofya 1935'te muze yaplmtr. Vakkasoglu, bu karar eletirebilir,
hakkdr. Bunu aka yazmak dururken, tarihle oynuyor, olmam ve de olamaz bir
olay uyduruyor, Vahidet-tin'i de, kendini de gulun duruma duuruyor, ksacas
tarihin gzunun iine baka baka masal syluyor.
176
* 4-6 6. Suriye Cephesi
D K.Msroglu diyor ki:
"nemle belirtilmesi gereken tarihi bir gerek vardr ki o da, bir ihanete
kurban gittigimiz Filistin Cephesi hari tutulursa, her tarafta baarl
savunmalarla vatanmz koruyabilmi olmamzdr." (Sarkl Mucahitler, s.30)
Sanrsnz ki Msroglu, Filistin Cephesindeki ihanetten sz ederken, Araplar
kasdediyor. Hayr. Yazarn kasdettigi M.Kemal'dir. Az sonra daha ak yazacak.
Peki, nasl ihanet etmi M.Kemal? Msroglu'nun, imdilik ustu kapal ifadesine
gre, General Allenby ve casus Lavvrens'le gizlice iliki kurarak. Ilerde bu
hususu daha aka belirtecek:
"...Bu blgede Turk ordusunu yenilgiye ugratabilmek iin ingiliz Entelli-jans
hummal bir faaliyete geti. Yldrm Ordular Cephesi denilen ve 4.,7. ve 8.
Ordulardan teekkul eden cepheyi kertebilmek iin Yahudi asll ingiliz
Bakumandan General Allenbi (Allenby),216 mehur ingiliz casusu Lavrens
(Lawrens) araclgyla emeline muvaffak oldu." (Lozan, 1.C., s.168)
K.Msroglu'nun bu gulun iddialarnn kaynag, eski Seyhulislam M.Sabri'nin
genel bir iddias ile Buyuk Dogu dergisinin 25.saysnda, "Dedektif X" imzasyla
yaymlanm olan yazl bir hezeyandr.
M.Sabri'nin iddiasn daha sonra ele alacagm.
nce Buyuk Dogu'da Dedektif X-1 imzas ve Hakikat balgyla yaymlanan ciddi
(!) yazda yer alan iddialar aktaryorum:
"Seria nehrinin sagnda 4.Ordu, solunda da 7. ve 8.Ordular var. (Dedektif X-l,
daha ordularn konumunu bile bilmiyor) Bu arada M.Kemal Paann, herhangi bir
maddi menfaat bahis mevzuu olmakszn, ingiliz kumandan Allenbi ile hususi
temaslarda bulundugunu da bir gun tarih tespit edecektir. (Msroglu bu
palavraya bir de Lawrens'i ekliyor) Nihayet 31 Agustos 1918... [M.Kemal'in
komutan oldugu] 7.Ordu, ne sagndaki 4.Orduya, ne de solundaki 8.Orduya ve
bilhassa Ordular Grubuna hibir haber vermeden ve hibir ey szdrmadan,
birdenbire Bisan istikametinde son suratle ekilmeye balyor. Birdenbire, cephe
uzerinde muthi bir yark hasl olmu ve 4.Ordu ile S.Ordu, birbirinden uzakta
ve temassz halde kalmlardr. Ingiliz ordusu hemen bu yarktan ieri dalarak,
8.Ordunun gerisine duuyor ve bu orduyu kuatp kamilen esir alyor. Ancak Tul-u
Kerem mevkiindeki Cevat Paa birka kiilik maiyeti ile zor bela kurtulabiliyor,
ingiliz basks oradan, derhal 4.Ordu uzerine dnuyor. Vaziyeti birdenbire ve
tepeden inme haber alan 4.Ordu ise, tarih boyunca misli grulmemi bozgun seli
halinde, Haleb'e dogru akmaya balyor. Vaziyet tek kelimeliktir: Kahhari
hezimet (Tam yenilgi)! 4.Ordu artklar, Sam'a dogru maheri bir ana-baba
akyla kula atarken, 7.Ordu hi-
216) Allenby'nn Yahudi asilligi oldugunun, Msroglu'nun yaktrmas oldugunu
sanyorum.
177
bir bask grmeden (!) Haleb'e ekilmi ve orada karargh kurmutur. Ite bunun
uzerine memleket tek kalemde tepetaklak olmu ve Mondros'un imzas zorunlugu
dogmutur."
Bir tek kelimesi bile dogru olmayan, migde bulandrc bir laf salatas! M-
sroglu'nun esin kaynag, ite Dedektif X-1'in bu hezeyanlar. Dogrular, ilerde
de belirtilecektir.
ihanet, Ingiliz Entellijans (gizli servisi), Albay Lavvrens'in araclg,217
yenilgi ve General Allenby'nin emeline kavumas gibi arabesk suslemeleri
karn, geriye iin zu olan sava kalr. M.Kemal-Ingiliz gizli anlamasn (!)
imdilik bir yana brakp Filistin/Suriye cephesindeki savan dogrusunu
grelim.
- Savan zeti218
Turk ordusu savaa savaa, yenerek, yenilerek ve gittike zayflayarak/ u yl
iinde, Sina'dan Kudus'un 50 km. kuzeyine kadar ekilmek zorunda kalmtr.
Daha 1917 sonunda asker kaaklarnn says 300.000'i amtr. (Liman Paann
13.12.1917 gunlu raporu, Turkiye'de Be Yl, $.222}
Enver Paa ise, iyice zayflam Suriye ve Irak cephelerini takviye edecegi
yerde, dogudaki iki ordumuzu, 'Buyuk Turan Imparatorlugu' hayali iinde219
Iran'a, Azerbaycan'a ve Kafkasya'ya dogru yurutmektedir.
1918 Martnda Yldrm Ordular Grubu Komutan olan Liman Paa, Suriye
Cephesindeki ac durumu anlarnda zetle yle anlatyor:
"Ypranan tumenlerin geriye alnmas ya da degitirilmesi, ihtiyat kuvvet
bulunmadg iin mumkun degildi. Topu cephanesi de o kadar az geliyordu ki
bataryalarda hibir zaman gereken sayda cephane bulunmuyordu. Turk askerleri,
lu Ingiliz erlerinin ayaklarndaki izme ya da postallar gpta ile
seyrediyorlard. Kendi ayaklarnda, yrtk arklar vard hatta ok defa bu bile
yoktu. Ayaklarn paavralarla sarp savayorlard. Subaylarn ogu bile duzgun
bir ayakkabdan yoksundu. Keif kollar, grevden her defasnda, kan iinde
kalm ayaklarla dnuyorlard.
Malarya ve dizanteri, bu scak yaz mevsiminde pek ok kurban verilmesine sebep
oldu.
217) Bu konuda, yazk ki Msroglu'nun cann skacak bir belge sunmak
zorundaym. The Sunday Times gazetesi, 30 Mays 1920 gunu, unlu Ingiliz ajan
Albay T.E. Lavvrens'in bir aklamasn yaymlamtr. Bu aklamadan bir cumle:
"Turkiye'de, ne yazk ki tek muttefikimiz, Sultandr, iran'da oldugu gibi."
(Jeschke, ing. Belgeleri, s.202)
218) zet iin dayanaklar: Sina-Filistin Cephesi, 4.C., 2.Ksm; F.Belen,
20.Yuzylda Osmanl Devleti; Liman von Sanders, Turkiyede Be Yl.
219) Enver Paann Halil (Kut) Paaya telgraf: "Buyuk Turan imparatorlugunun
Hazer kenarndaki zengin bir konak yeri olan Baku ehrinin zapt haberini buyuk
bir meserretle (sevinle) karlarm." (Yuzba Selahattin'n Roman, 1.C.,
s.414. Yzb. Sefahattin, Halil Paann yaveridir)
178
Yazlk elbisesi olmayan, ancak kaln yun kuma giyen (bunlara paavra demek daha
yerindedir) ve drtte uunden fazlasnn artk i amar da kalmayan Turk
erlerinin, dogrudan tenlerine giydikleri bu kaln kuma altnda ve 55-65 derece
scaklkta, ne kadar zahmet ektikleri aktr.
Birka aydan beri, gunde ancak 1-1,5 kilo, o da varsa, arpa verilebilen
hayvanlar, ok zaman susuz kalyor, her u orduda her gun yuzlercesi luyordu.
Hayvanlarn bitkinligi o dereceye varmt ki baz bataryalarn birka yuz metre
iinde mevzi degitirmeleri iin verdigim emirler bile gulukle yerine
getirilebiliyordu. Suvarilerin atlar da acnacak durumda idi.
Enver Paa, 11 Eylul tarihli telgrafnda her turlu yardmn yaplacagn yine
vaad etti. Ama bu vaadlerin biri olsun yerine getirilmedi. Sekiz tumen alt
aydan fazla bir suredir degitirilmeden, cephede bulunuyordu ve alt aydan beri
yeni gelmi hibir tumen yoktu. Tumenlerin mevcutlar pek az oldugu iin ilk
hatlarda az piyade bulundurmak, boluklar makineli tufeklerle doldurmak
gerekiyordu.
Bir Ingiliz taarruzu balamadan, kendiligimizden geri ekilerek Teberiye glu
ile Yermuk vadisi arasnda bir mevziye girmeyi duundum ama Turk askerlerinin
yuruyu kaabiliyeti ok azalm oldugu ve koum hayvanlarnn da artk eki
kuvvetleri kalmadg iin, mevzilerde kalp direnmenin daha guvenli olduguna
karar verdim."220 (s.283, 294, 295, 303, 306, 307, 308, 309, 312)221
Akdeniz ile Seria nehrinin dogusundaki Maan blgesi arasnda, 95 km.lik bir
cephede, durumu yukarda aklanm olan u Turk ordusu bulunuyor: Akdeniz
tarafnda S.Ordu yer alyor. Komutan Cevat obanl Paa. Ortada, M.Kemal
Paann komutasndaki 7.Ordu222 var, Seria nehrinin bat k-
220) Vehbi Vakkasoglu, ite bu durumdaki Turk ordusuyla yle alay ediyor:
"Dumann uzerine gitmekte degil, geri ekilmekte yldrm gibi hareket
etmesiyle tarihe mal olmutu bu ordumuz." (Son Bozgun, 1.C., s.43)
221) M.Kemal daha nce de (Eylul 1917) 7. Ordu Komutan olarak Suriye'de
(Halep) bulunmu, ordusunun Sina Cephesinde grevlendirilmesi uzerine, Yldrm
Ordular Komutan General Fal-kenhayn'n emrinde almak istemedigini ileri
surerek 7.Ordu Komutanlgndan ayrlmtr. (KA Gunlugu, s.56-61)
A.Dilipak diyor ki: "Filistin cephesinde pek nemli bir greve getirilmedigi
gibi bir yararllk da gsteremedi." (CG Yol, s.27)
7.Ordu Komutan ama anlalan Dilipak, bu grevi nemli bulmuyor. Acaba nasl
bir grev tatmin ederdi Dilipak'?
Ayrca, M.Kemal o cephede bulunurken, herhangi bir sava olmamtr ki bir
yararllk gsterip gsteremedigi ileri surulebilsin?
Bu muhterem, bilmedigi konularda susmay neden denemiyor acaba ?
222) Bu seferki grev M.Kemal'e bir oldu bitti ile kabul ettirilmitir.
(Ataturk'un Hatralar, s.60 vd.) Liman Paa diyor ki: "Uzun suredir hasta yatan
Fevzi (akmak) Paa, 1 Agustosta uzun bir izin alarak ayrld. T.Ordu
Komutanlgna nce vekaleten Nihat (Anlm) Paa, daha sonra o ay iinde
asaleten M.Kemal Paa getirildi. anakkale muharebelerinde tandgm bu degerli
komutan, buraya gelince, ordunun mevcut itibariyle azlgn ve birliklerin
perian halini grdu ve aldandgn anlad. Enver ona gereklerden uzak rakamlar
vermi ve ordunun durumunu
179
ys ile dogusunda ise Cemal (Mersinli) Paann 4. Ordusu. Tumenler, ortalama
1.300 tufek gucunde. (Uman, s.307) ordunun toplam mevcudu ise, 40.000 muharip
er ve sadece 20.000 tufek. S.Ordu emrindeki 1.100 tufekli bir tumenden baka, ne
Ordular Grubu Komutanlgnn ve ne de ordularn elinde yedek kuvvet bulunuyor.
Butun cephedeki uaksavar topunun says, iki! (Turkiye'de Be Yl, s.307, 314;
Filistin-Sina Cephesi, s.616)
"7.Ordu ile 8.Ordunun n hatlarnda bulunan ve kuvvetlerine oranla ok geni bir
cepheyi tutan tumenlerinin gerisinde, muharebe birliklerinden tamamen yoksun,
200 km.lik bir boluk bulunuyordu. Burada menzil birlikleri, amele taburlar,
uak alanlar, otomobil kollan, depolar, tamirhaneler, hastaneler vs.vard."
(Turkiye'de Be Yl, s.320)
ingilizler ise, Filistin ve Suriye'yi ele geirmek iin ok buyuk hazrlk
yapmlardr. Cepheye kadar gunde alt yuz bin galon artlm su aktan boru
hatt ile demiryolu denir. Ikmal noktalar ve birliklerde 6.000 motorlu ara,
35.000 deve, 100.000 at toplanr. Geri blgede alan ii says 135.000; tum
kadro 400.000'e yukselir. Bu kadronun yalnz yiyecek gideri, gunde 43.385
Ingiliz altndr. (F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.331)
Ingiliz ordusu, 67.000 kii, 56.000 tufek, 11.000 kl, 552 top gucun-, de.
Genel olarak, piyadede 3 misli, suvaride 4 misli ustunler. (Filistin-Sina
Cephesi, s.615)
General Allenby'nin plan, Turk cephesini, deniz kysndan yarmaktr.'6 tumenli
Ingiliz piyade kolordusu, bu kesimde, 10 km.lik yerden (S.Ordu cephesinin
sagnda bulunan 22.Kolordunun cephesi) cepheyi yarayacak, onun gerisinde
toplanacak olan 4 turnenli suvari kolordusu, alan gediklerden Turk cephesinin
gerisine sarkacaktr. Bu kesime 384 top yglr. 2 tumenli teki Ingiliz
Kolordusu ise, ortadaki 7.Ordu cephesine taarruz edecek, bu cepheyi Seria
nehrine yakn bir noktadan (20.Kolordu cephesi) yarmaya alacak, 4.Ordunun
karsnda bulunan, bir tumen ve bir tugaydan kurulu Chaytor Grubu ise, Ingiliz
cephesinin sag yann koruyacakt.1 (F.Belen, 20. Yuzylda Osmanl Devleti,
s.366; Filistin-Sina Cephesi, s.615, 622, 623, kroki 54) 4.Ordunun sol agnda
da, saldrya gemek iin Ingilizlerden emir bekleyen Faysal komutasndaki Arap
birlikleri bulunuyor.223 ,
da hayli elverili gstermiti. M.Kemal Paa, 12 Agustostan itibaren gelmeye
balayan 109.Alayn iki taburunu, hi yedegi bulunmayan cephesinin gerisine
ekti... Bu alayn komutan ve alay kararghnn diger erkan, Dogu Kafkasya'da
bir greve atandklarndan, Istanbul'dan oraya gitmiler ve bu subaylarn yerine
ise kimse tayin edilmemiti." (Turkiye'de 5 Yl, s.300 vd.)
Sadi Borak, birok kaynaktan farkl olarak M.Kemal'in Nablus'a geli tarihinin,
kesinlikle 8 Eylul oldugunu ileri suruyor. (Ataturk, s. 165)
223) Emir Huseyin'in oglu Faysal, Araplara u bildiriyi yaymlar: "...Uyannz!
Elele vererek, Osmanl saltanatn ykma zaman geldi!" (20.Yuzylda Osmanl
Devleti, s.330, dipnot)
180
17 Eylulde, 8.Orduya sgnan Hindli bir avu, Ingilizlerin deniz kysndan
taarruz edeceklerini bildirir. Cevat (obanl) Paa durumu hemen Liman Paaya
duyurur ve takviye ister. Sag kanad denize dayal olan 22.Turk Kolordusunun
Komutan Albay Refet (Bele) Bey, bunun uzerine, mevzilerini geride bulunan
bataklk blgeye ekip cephesinin daraltlmasn nerir. Liman Paa bu istek ve
neriyi kabul etmez. (F.Belen, 20. Yuzylda Osmanl Devleti, s.368; Flistin-
Sina Cephesi, s.620 vd.)
Cevat Paa bunun uzerine istifa ederse de, ayrlmadan olaylarn iinde kalacak
ve ordusunun dagldgn grecektir.
Ingilizler, S.Ordu cephesinde 5 kat, yarma blgesinde ise 14 kat ustunluk
saglamlardr. (Filistin-Sina Cephesi, s.622)
7.Ordu cephesine taarruz, asl taarruzdan bir gun nce, 18 Eylul aramba gunu
balar. 7.Ordu cephesinde, sagda Albay Ismet (Innu) komutasndaki 3.Kolordu (2
tumenli), solda, Seria nehrine yakn kesimde de Ali Fuat (Cebesoy) Paa
komutasndaki 20.Kolordu (2 tumenli) bulunuyor. Gun topu atei ile geer.
Duman gece, 20.Kolordunun zellikle sol kanadna yuklenir. Ileri hatta bulunan
163.Alay, duman topusunun, gaz mermileri kullandgn bildirir. (Filistin-Sina
Cephesi, s.629) 20.Kolordunun sol kanadndaki 26. Tumen, birok kez kar
taarruza kalkarak duman durdurur. Duman cepheyi yarmay baaramaz. (Filistin-
Sina Cephesi, s.632, kroki 55)
Ingilizlerin asl ve kesin sonulu taarruzu, 19 Eylul 1918 Perembe gunu, saat
03.30'da, S.Ordu cephesinde balayacaktr.
Refet Bele'nin komuta ettigi 22.Kolordu cephesinde, iki zayf tumen tarafndan
tutulan birinci hat mevzileri, ok yogun topu ateiyle yklr. Ikinci hat
mevzileri de yer yer ker ve cephe yarlr, Ordular Grubunun sag yan, her
turlu duman hareketine alr. (Liman von Sanders, Turkiye'de 5 Yl, s.314,
316) 07.30'da Ingiliz Suvari Kolordusu, alan ky yolundan kuzeye dogru hzla
ilerlemeye balar. 8.Ordunun sag kanat birlikleri, piyadeler, topular, aralar
Tul-u Kerem'e (kuzey doguya) ekilirler. (Filistin-Sina Cephesi, s.630 vd.,
kroki 55) Tul-u Kerem ksa zamanda maher yerine dner.
"Yarm saatte bir degien Ingiliz uak filolarnn attklar bombalar, yollar
insan ve hayvan luleri ve nakil vastas paralaryla doldurur." (Liman von
Sanders, Turkiye'de 5 Yl, s.319) S.Ordu Komutan, Ordular Grubu Komutanlgna,
sol kanadn da (16. ve 19.Tumenler ile Alman Asya Kolu) geceleyin geriye
ekecegini bildirir. (Filistin-Sina Cephesi, s.631)
Bunun uzerine, sag kanad akta kalacak olan ortadaki 7.Ordu Komutan M.Kemal,
19/20 Eylul gecesi, nceden hazrlanm olan ikinci hatta ekilmeye karar verir.
(F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.368) "Bu kararn, komu Ordu
Komutanlklarna ve Yldrm Ordular Grubuna bildirir. Ayn zamanda, Ordular
Grup Komutanlgndan, sonraki harekt iin direktif ister." (Flstn-Sna
Cephesi, s.632)
181
Liman Paa, saat 17.45'te, zet olarak u direktifi verir.- "Ordu iin
gsterilen gerideki savunma hattyla ayn fikirdeyim.224 Bundan sonraki harekt
iin duuncemse, tutulacak olan bu hattn kesin olarak savunulmasndan
ibarettir." (Filistin-Sina Cephesi, s.633)225
Liman Paa, "Eger geride biraz ihtiyat kuvvet bulunsayd, Ingilizlerin
durdurulmas mumkun olabilirdi" diyor. (Turkiye'de 5 Yl, s.319)
Bu arada bir Ingiliz suvari tumeni, Tul-u Kereme girer. Asl suvari kitlesi ise
kuzeye ve doguya dogru ilerler. Asl kitlenin, 8. ve 7.Ordularn arkasndan
geerek, Seria nehri uzerindeki Bisan geidini tutmas tehlikesi belirmitir.
Oysa 8. ve 7.Ordunun, daha geni bir ekili durumunda kullanabilecegi tek
guvenli geit budur. Liman Paa, oradan buradan tasarruf ettigi birlikleri, Tul-
u Kerem ynune sevk eder; fakat Bisan geidinin guvence altna alnmasn,
tehlikeyi o kadar yakn grmedigi iin erteler. (Filistin-Sina Cephesi, s.635)
Fakat 20 Eylul sabah, deniz kysndan ilerleyen Ingiliz Suvari Kolordusunun
bir kolu, 05.30'da Ordular Grup Kararghnn bulundugu Nasra'yi basacak,
karargh daglacaktr. (Turkiye'de 5 Yl, s.320) Liman Paa, bir ksm maiyeti
ile Nasra'dan ayrlr. 15.30'da Taberiye'ye ular. Ancak 4. Ordu Komutan
Cemal (Mersinli) Paa ile baglant kurabilir. Cemal Paa birliklerini kuzeye
ekmeye hazrlandgn bildirir.226
Bu srada Ingiliz Suvari Kolordusu durmadan doguya dogru ilerlemektedir. Bir
kolu akama dogru, Bisan kesimine ular, Bisan geidi ile kuzeyindeki kpruyu
denetimi altna alr. bur kolu ise 8.Ordunun kuzeye ekilme yolunu (Cenin)
keser. (Filistin-Sina Cephesi, s.636)
8. ve 7.Ordularn belli bal butun ekili yollan kapanmtr. (Filistin-Sina
Cephesi, s. 637)
S.Ordu Komutan Cevat Paa, duman taarruzu iddetle devam ettigi iin elinde
kalan son birlikleri, nceden haber verdigi hattn da gerisine ekmeye karar
verir.
Bu bilgi, 7.Ordu Komutanlgna saat 13.30'da ulaacaktr. (Filistin-Sina
Cephesi, s.641)
224) Liman Paa diyor ki: "7.Ordu, bu zamana kadar mevzilerinde kalabilmiti. "
(Turkiye'de 5 Yl, s.316)
225) Fahri Belen'in degerlendirmesi: "19 Eylul gunu, yarma haberi alndktan
sonra, geni lude bir ekilme emri vermek gerekirdi. Hicaz'daki kolordu feda
edilerek, Maan'daki S.Kolorduyu kurtarmak ve bunu demiryolu ile kuzeye nakletmek
uygun olurdu." (20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.368)
226) 4.Ordu, eitli sebeplerle hemen ekilemez, iki gun kaybedilir. Bu yuzden
7. ve 8.Ordularn Se-' ria nehrini geilerini guven altna almaya yetiemez,
ustelik Maan'daki 2.Kolordusu da butunuyle tutsak duer. (Filistin-Sina Cephesi,
660; F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.370)
182
7.Ordu o gece ekilip yerletigi yeni mevzilerde, cephesine ynelmi duman
taarruzuna direnmeye almaktadr. M.Kemal Paa, 8.Ordunun yeni durumuna uymak
iin 13.45'te, iki kolordusuna, komu birliklerle baglanty koruyarak, daha
gerideki bir hatta ekilmelerini emreder, tanamayacak malzemenin tahribini,
ekilmenin guvenligi iin alnacak nlemleri bildirir. Ordunun Nablus'u
boaltarak Beyt-i Hasan'a gidecegi, Nablus'daki askeri ve sivil makamlara
duyurulur. Akam uzeri M.Kemal, emir subaylar ve Kurmay Bakanyla Beyt-i
Hasan'a hareket eder. Kararghn geri kalan da saat 18.00'de yuruyue geer.
(Filistin-Sina Cephesi, s.641, 642)
8.Ordunun elde kalan birlikleri de dagnk bir biimde Tul-u Kerem'den Nablus'a
ekilmektedir.
21 Eylul gunu gle uzeri, Nablus knda, S.Ordu karargh duman suvarisinin
taarruzuna ugrar; Cevat Paa ve Refet Bey, tutsak olmaktan gulukle kurtulurlar.
(Filistin-Sina Cephesi, s.647) Ingiliz uaklar, 8.Ordunun, Seria nehrine dogru
vadilerde ilerleyen duzensiz birliklerini yakalar ve ust uste sal- -drarak agr
kayp verdirir; devrilen aralar yollar tkar. (Filistin-Sina Cephesi, s.645
vd.)
Bu srada 7.Ordunun iki kolordusu savaarak yeni hatta ekilmektedir.227
Yollarn tkanm olmas, ekilii ok agrlatrr. (Filistin-Sina Cephesi,
654) Kalabalk filolar halindeki duman uaklar, 3. ve 20.Kolordu birliklerini
de surekli hrpalamaya balamlardr.
4.Ordu karsnda bulunan Chaytor Mufrezesi, Seria nehrinin dogusuna gemek ve
geitleri tutmak iin taarruzunu iddetlendirir. Emir Faysal komutasndaki Arap
birligi de demiryollarn ve haberleme hatlarn sabote ederek Ingilizlere
yardm etmektedir. (Filistin-Sina Cephesi, s.649, 659)228
S.Ordu Komutan, Kurmay Bakan ile birka subay ve 20.Kolordu karargh
mensuplar, 7.Ordu kararghna gelirler. Durum birlikte degerlendirilir.
Komutanlar, Bisan'n tutuldugu anlaldgndan, en ksa yoldan Seria'nn
dogusuna geilmesi gerektigi duuncesinde, gru birligine varrlar. Cevat Paa,
Bisan'n guneyinde, henuz sava yetenegini yitirmemi baz birliklerinin
bulundugunu grenince, bunlarn bana gitmeye karar verir. Giderken, 3.Kolordu
kararghna ugrayp bu karar bildirmeyi de ihmal etmez. (Filistin-Sina Cephesi,
s.657)
227) M.Kemal'in, 21 Eylul saat 01.30'da, Liman Paa ile baglant saglayamayan
Enver Paann telgrafna verdigi cevap: "S.Ordu kalmamtr. 7.Orduyu Vadi-i
Fara kuzeyine ekmeye alyorum. Ordu henuz duzenini korumaktadr. Ancak
yiyecek ve cephane durumu duunulmeye deger. 4.Ordu henuz taarruza ugramam,
saglamdr. Bisan' tutturmaya alyorum. Her halde kuzeyden, bu noktaya kuvvet
yetitirilmesi hayat ve memat sorunudur. Ben kararghmla Beyt-i Hasan'daym.
Grup komutanlg ile irtibatm yoktur." (Filistin-Sina Cephesi, s.656)
228) Emir Faysal'n 11 Agustos 1919 gunlu mektubu: "Butun Muslumanlarn gzleri
ingiltere'ye dikilmitir. Turk-Musluman imparatorlugunun yklmasnda asl
kuvvet olan Araplar, imdi dul lerinin ne olacagn bilmek istiyorlar."
(E.Ulubelen, s. 118, belge no. 278)
183
Keifler, Bisan guneyindeki kesimden, Seria nehrini gemenin mumkun olmadgn
gstermektedir. 4.Ordunun Seria batsnda bulunan 24.Tumeninin suvari blugu
komutan, kaak toplama ve alm ileri dolaysyla evreyi iyi tandgn
aklaynca, onun bilgisinden yararlanmaya karar verilir. (Filistin-Sina
Cephesi, s.657)
21/22 Eylul gece yars, nehir kysna ulamak iin yuruyue geilir. Daglk,
yolsuz ve uurumlu bir blgeden geilecektir. Asker bitkin ve- atr. Disiplini
saglamak iin sert nlemler alnr.
22 Eylul gun agarmadan nehir kysna ulalacaktr. 50-60 metre geniligindeki
nehrin geilebilir yeri, zikzakl bir yol izlemektedir. Geit, soyunmu erlerin
tuttuklar iplerle iaretlenir ve hayvanlarn ya da erlerin srtnda karya
geilir.229 Gei gun dogmadan sona erer. (Filistin-Sina Cephesi, s.667) Biraz
guneyde bulunan 20.Kolordu birlikleri de .sahra toplarn tahrip ederek,
zorlukla nehri geer.
3.Kolordudan ise haber yoktur. Gerisinde harekete elverisiz bir arazi bulunan
bu kolordu, kuzeyden ve guneyden kuatlmak uzeredir.
Bugun baz kuuk birlikleri ile dogu kysna gemi olan S.Ordu Komutan Cevat
Paa, yeniden 7.Ordu kararghna gelir. (Filistin-Sina Cephesi, s.672) 4.Ordunun
guney kanadnda bulunan baz birlikler ve perakendeler de 7.Ordu kararghna
katlmtr. M.Kemal, dogusunda ve batsnda duman hareketlerinin ogaldg
nehrin uzak bir noktasndan (Irbit uzerinden) geerek kuzeye ekilmeye karar
verir.
3.Suvari Tumeni, nehri geecek birlikleri korumak uzere art braklarak, 22/23
Eylul akam yola klr. (Filistin-Sina Cephesi, s.673, kroki 57)
Bu srada 3.Kolordu, 23 Eylul gunu, Seria'ya yaklamaya almaktadr. Cephane
ok az kalm, su ve yiyecek bitmitir. Baz komutanlar muharebeye son
verilmesini isterler. Albay Ismet teslim olmann askeri namusla bagdamayacagn
syleyerek reddeder; teslim tutanag hazrlandg grenince, "Byle bir tutanag
getiren kiiyi ldurecegini" syleyerek ylgnlg bastrr. (Filistin-Sina
Cephesi, s.675)230
229) Msroglu'na gre, Bulgaristan'da yaymlanan Yarn gazetesinin 20 Mays
1934 gunlu saysnda fkan yazsnda Arif Oru yle yazyormu: "Bizzat M.Kemal
Paa bile az daha esir olacakt. Emir zabiti Yuzba Bedri Bey, Seria nehrinde
tesadufi bir geit buldu. Buyuk ef hayatn bu suretle kurtarabildi." (Lozan,
1.C., s.176)
Bu uydurma yaznn yazar Arif Oru, 1921'de erke Ethem olay ile ilgili
grulerek, surgun cezasna arptrlm, bir sure sonra affedilmitir.
Istanbul'da yaymladg Yarn gazetesi (1929) ile Serbest Frka'y destekler,
Serbest Frka kapannca Bulgaristan'a geer ve Yarn' yaynlamay orada
surdurur. (AnaBritannica, 17/195)
230) l.innu, anlarnda, kendini yucelten bu konuya hi deginmemek inceligini
gsteriyor. La Fon-taine'nin kurbagas gibi iinenlerin kulaklar nlasn!
184
24 Eylul sabah savaarak geitlere yanarlar. Duman suvarilerinin, kolordu
ile nehir arasna sokulduklar grulmektedir. Albay ismet, geitleri tutan
duman suvarisini yarmak ve zorla nehri amak iin harekete geilmesini
emreder.231 Geiin korunmas iin gerekli duzen alnr, iki tumen geitlere
dogru ilerler. Kuzeydeki tumenin ncusu dumanla atmaya girer. Duman topusu
da, guneydeki tumenin geit yerini ate altna alr. Ayrca bir suvari birligi
de bu tumene saldrr. Gei, top ve makineli tufek atei altnda ve savaa
savaa gerekletirilir. Kolordu ve tumen kararghlar ile zayflam birlikler,
dogu kysna kmay baarrlar. Ama Bisan'dan dogu kysna gemi bir duman
suvari birligi yaklaarak, art olarak braklm Suvari Tumenini geri atacak
ve dogu kysna geebilmi olan bu askerlerin bir blumunu yok edecektir. Bir
yerleim merkezine ulamak iin Aclun daglarn amak uzere dinlenmeden yola
karlar. (Filistin-Sina Cephesi, s.676)
7.Ordunun birlikleri ile ingilizlere ve Araplara tutsak vere vere geriye
ekilen, gecikmi 4.Ordunun kalan birlikleri ve kurtulabilen geri birimler, Dera
kesiminde biraraya gelirler.
ekili, ingiliz suvari kolordunun takibi, Arap birliklerinin ve yagmac
airetlerin saldrlar altnda, Haleb'in dutugu 25/26 Ekim 1918 gunune kadar
surecektir. (Filistin-Sina Cephesi, s.682)
Liman Paa, Rayak'ta kuvvet toplamaktadr. 28 Eylul gunlu yazl emriyle M.Kemal
Paay Rayak'a agrr ve Rayak Cephesi Komutanlgna atar. (F.Belen,
20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.370; Filistin-Sina Cephesi, s.690; Turkiye'de 5
Yl, s.338)
Savan ve Sam'a kadar ekiliin, belgelere dayal gerek hikyesi bu.
D Msroglu'nun bu sava hakkndaki artc iddialarn, degiik kitaplarndan
derleyerek biraraya getirmeye altm; dogrularyla birlikte topluca
aktaryorum:
"M.Kemal Paann.. Sofya'da, onun ve Almanlarn aleyhtar, binnetice (sonu
olarak) ingiliz taraftar mevkiine suruklendigi malumdur (!). Hilafetin amansz
duman olan ingilizlerle bu paralelligin, Filistin Cephesinde de devam ettigi,
bilinen (!!!) bir husustur. Fakat bu safhalarda M.Kemal ile ingilizler arasnda,
hilafet ve buna benzer meselelerin sz konusu oldugu sylenemez. Ama, olsa
olsa, Enver'in sagladg Alman destegine benzer bir destek saglayarak, devlet
kademelerinde bir yere, mesela Harbiye Nazrlgna gelebilmekti. Ancak olaylarn
gelimesi, M.Kemal'i Anadolu'ya gnderebilmek gibi nemli bir rol sahibi
klnca, onunla Turkiye'nin gelecekteki kimligi uzerinde
231) Fahri Belen diyor ki: "iki duman arasnda kalan kolordunun, duman
suvarisini yararak, ate altnda nehri geii, tarihte az grulen olaylardandr.
Burada gen kolordu komutannn cesareti ve azmi ahlanm gibidir."
(20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.369-370)
185
anlamann geregini ortaya karmtr." (Hilafet, s. 142 vd.; ayrca Lozan,
1.C., s. 107)
(1) M.Kemal Genelkurmayn Almanlara teslim edilmesine ve savaa girilmesine
gerekten karyd. Savan hesapsz idare edilmesine de kar kmtr. Bu
konudaki yaz ve aklamalar, birok yerde yaymland.232
Vahidettin de savaa karyd.233
(2) Enver'in ve savan karsnda olmak, neden Ingiliz taraftar olmay
gerektirsin? Msroglu'nun yazlarndan, Ingiliz aleyhtar oldugu anlalyor;
yleyse onu da, IRA ve Sinn Fein taraftar olarak m kabul edecegiz? Kart
gucun ya-' nnda yer almak, kanlmaz bir art mdr?
3) Yazarn iddialarna gre:
a. M.Kemal Sofya'dayken, srf bir mevki elde etmek iin Ingilizlerle iliki
kuruyor,
b. Bu paralellik Filistin/Suriye Cephesinde de devam ediyor,
c. M.Kemal'in Anadolu'ya gitmesi sz konusu olunca, Turkiye'nin gelecekteki
kimligi ve hilafetin yarn uzerinde, Ingilizler ile M.Kemal gizlice
anlayorlar.
Kurtulu Sava iindeki M.Kemal-Ingiliz ilikileri, uncu ve Drduncu
Blumlerde ele alnacak. Simdilik, M.Kemal'in bir mevki elde etmek iin
Ingilizlerle iliki kurdugu iddiasna deginmek istiyorum: Yazar bu konuda hibir
belge ve tank gstermiyor. Elinde belge olsa, davul zurna eliginde aklar,
sagr sultan bile duyard; 'malumdur' deyip geiyor. Bu agrlkta bir iddia,
byle temelsiz, dayanaksz, .kantsz ileri surulur mu? Vahdettincilere zgu bir
yntem bu.
M.Kemal-Ingiliz anlamasna sonra yeniden deginmek uzere Msroglu'nu okumaya
devam edelim:
232) "Ben, Almanlarn bu sava kazanacaklarna kesinlikle inanmyorum."
(M.Kemal'den Salih'e (Bozok) mektup, S.Borak, ykuleriyle Ataturk'un zel
Mektuplar, s.34; Aralk 1914/ Sofya)
M.Kemal'in, 20 Eylul 1917'de, Halep'ten Bakomutanlga yolladg raporun baz
cumleleri: "...Askeri siyasetimiz, bir savunma siyaseti ve elimizde bulunan
kuvvetleri ve bir tek neferi, son na kadar saklamak siyaseti olmaldr. Bu
siyaset, memleketimiz dnda bir tek Osmanl neferi kalmasna tahammul etmez...
Bugun iinde bulundugumuz bataklktan, sonuna kadar Almanlarla birlikte
bulunarak kurtulmann zaruri oldugu aktr. Fakat Almanlarn, bu zaruretten ve
harbin devamndan yararlanarak bizi, smurge ekline sokmak ve memleketimizin
butun kaynaklarn kendi ellerine almak siyasetine karym ve yneticilerin, bu
hususta hi olmazsa Bulgarlar kadar mustakil ve kskan olmalarn gerekli
grurum." (Hikmet Bayur, Hayat ve Eseri, s.125'ten sadeletirilerek) Gelecekte
olacaklar; adeta resimleyen bu rapor, M.Kemal ile arkadalar arasndaki tehis,
bak ve sezi farkn da belirtiyor.
233) Vahidettin, 24 Kasm 1918'de, The Daily Mail muhabirine diyor ki: "Eger ben
tahtta olsaydm, bu esef verici hadise olmazd." (Jeschke, ing. Belgeleri, s.3)
Vahidettin, Suriye Cephesinin kmesinden nce, Almanya'ya haber vermeden ayr
bir bar yapmay duunmu ve bunun iin giriimlerde bulunmutur.
(Vahidettin'in 1923 beyannamesi: Hilafet, s.186 ve 210; Jeschke, Ing Belgelen,
s.1)
186
D "M.Kemal Paa, 7.Ordu Kumandan olarak Nablus'a gitti. Onun cepheye
gelmesinden sadece birka gun sonra Ingilizler yeniden taarruza getiler.
Kendisi diyor ki: 'Bu gece iddetli bir muharebe ile geti ve ordumun sol cenah
(kanad) bozuldu ve esir dutu. Buradan duman suvarisi geti, Liman von
Sanders'in kararghna kadar ulat.. Ordumla sahralar ve nehirler geerek,
Sam'a ricate mecbur oldum. Burada ekilen zorluklarn aklamas uzun surer.' "
(Lozan, 1.C., s.174)
Msroglu, "M.Kemal Paann ayrntl aklamak istemedigi olaylarn iyuzu
udur" deyip yazsna devam ediyor; devamn sonra aktaracagm. nce birka
hususu aklamak gerekiyor:
(1) M.Kemal'in bu savala ilgili anlar, 1926'da, Hakimiyet-i Milliye ve
Milliyet gazetelerinde yaymlanm, sonra kitap olarak da kmtr.
Msroglu, M.Kemal'in bu savala ilgili an ve aklamalarn, aslndan degil
de, Abdulaziz Hanci adl Msrl bir yazarn, M.Kemal'in anlarna dayanarak
yazdg Arapa 'Muzekkerat- Kemal Paa' adl kitaptan evirerek aktaryor.
(Lozan, 1.C., s. 174) Yani Turkesi ve asl varken, anlarn Arapasn yeniden
Turkeye evirip kullanyor. Ama M.Kemal'in anlattklar ile Msroglu'nun
Abdulaziz Hanci'den aktardklar arasnda buyuk fark var.
(2) M.Kemal'in sylediklerinin asl u:
"Gece muharebe ile geti. Benim ordumun sag kanadndaki ordu esir oldu ve bo
kalan bu cepheden geen duman suvarileri, Liman von Sanders'in kararghn
bast.. Hakikat anlalmt fakat neye yarar? Anlatlmas uzun surecek
gulukler iinde, nehirlerden geerek, llerden aarak, ordumu Sam'a kadar
geti-rebildim." (Ataturk'un Hatralar, s.65)
(3) "Ordumun sol kanad bozuldu ve esir dutu" demiyor, "ordumun sag
kanadndaki ordu esir oldu" diyor, ikisinin arasnda, yalanla gerek arasndaki
kadar buyuk fark var! Bu fark, Abdulaziz Hanci'den mi kaynaklanyor, yoksa
Msroglu mu byle evirmi, kestirmek zor. Ama ikisinden birinin, ayp ettigi
aktr.
D Msroglu devam ediyor:
"Filistin Cephesi'nde u ordumuz vard. 4., 7. ve 8.Ordulardan kurulu olup
Yldrm Ordular adn alan bu kuvvetlerin Cephe Kumandan, Liman von
Sanders'ti. 4.Ordu kumandan Cevat (Mersinli) Paa, S.Ordu Kumandan Cevat
(obanl) Paa, 7.Ordu Kumandan ise M.Kemal Paa idi. Cephe genel karargh
Nasra'da bulunuyordu. 31 Agustos 1918'de (Msroglu da hibir savan balama
tarihini bilmiyor /j,234 bu cephede o kadar ani bir ku oldu ve bu hal, o
derece suratli bir bozguna yol at ki kilometrelerce geride bu-
234) unku bu savala ilgili hibir kitab okumu degil. Buyuk Dogu dergisinde
yaymlanan 'Dedektif X-1'in yazsna dayanyor. Detektif X-1, savan baladg
tarihi, yanl olarak 31 Agustos diye yazm, Msroglu da, gerek sanp
benimsemi.
187
lunan Ordu Kumandanlar bile canlarn gulukle kurtarabildiler. Gerekten,
devletimizi Mondros Mutarekenamesini imzalamaya mecbur brakan bu hezimet
esnasnda, S.Ordu Kumandan Cevat (obanl) Paa, kararghndan kalpagn bile
alamadan kap kendini Sam'a zor. atm ve burada 3.Kolordu Kumandan Ismet
(innu) Paay tellal bagrtarak aramaya mecbur kalmt. (!)"
"Bu hezimet, 7.Ordu Kumandan M.Kemal Paann, sag ve solundaki 4. ve 8.
Ordulara haber vermeden, ani bir ekilde ricat etmesiyle ortaya kmtr. (!)
Bu suretle merkezi durumdaki 7.Ordunun ani ve habersiz ricati ile (!) cephede
alan boluktan saldran 'Ingilizler, sag ve soldaki Yedinci ('Sekizinci' demek
istiyor ama zihni yine dagnk herhalde) ve Drduncu Ordular arkadan kuatarak
(!) yetmi be bin esir ve u yuz yetmi be adet top ele geirmilerdir."
(Hilafet, s. 146)
"Diger kumandanlar gibi M.Kemal Paa da sekiz kiilik maiyeti ile resmi
elbiselerini bile giyemeden (!), kendisini Sam'a atm (!), fakat burada_da
dura-mamtr. Kalan kuvvetlerin kumandasn Cemal Paa'ya terk ederek235 trene
atlayp Rabat'a (Dogrusu Rayak'tr. Rabat Fas'ta bir ehir!) gelen M.Kemal Pa-
-a, bu olay gazetecilere yle anlatmtr: 'O gece unu anladm ki, butun
ktaat ve cephelerde kumandanlk kalmamt. Binaenaleyh mecnunane bir emir
verdim. Sam'a braktgmz kuvvetler Ismet Beyin, Rayak civarndaki kuvvetler
ise Ali Fuat Paann emrinde ve bu kuvvetlerin hepsi imale dogru hareket
etsinler.'236
Gazetecilere (M.Kemal'in anlarn anlattg F.R.Atay ile Mahmut Soy-dan'
kastediyor herhalde) bir askeri emir gibi not ettirilmi bulunan bu szlerin
manas aktr: 'Istikamet kuzey, herkes bann aresine baksn!'237 Filhakika
bu emrin hakiki mahiyetinin, yorumladgmz gibi oldugunu M.Kemal Paa da
dogrulayarak, 'Bu hareket amel idi. Yedinci Ordunun isminden ve baz
dkuntulerinden baka bir ey kalmamt. Bu dkuntuleri Suriye'nin kuzeyinde,
Halep'te toplamak ve orada yeni bir karar vermek lazm geliyordu.'
demektedir."238
235) M.Kemal Rayak'a, kendiliginden degil, Liman Paann 28 Eylul gunlu yazl
emrinin S.maddesi uzerine gelmitir. (Filistin-Sina Cephesi, s.688)
236) Abdulaziz Hanci'den evirerek aktaryor. Asl yle: "O akam bende bir
uyanma oldu: Butun cephelerde ve butun kuvvetler uzerinde, emir ve kumanda
kalmamtr. Adeta delice bir emir verdim. Bu emrin esasl noktalar unlardr:
Sam'da bulunan butun kuvvetler, benim orada braktgm ismet Beyin emri altnda,
Rayak taraflarndaki kuvvetler Ali Fuat Paann kumandas altnda, imale
(kuzeye) hareket edeceklerdir. Emrin bir suretini, butun kuvvetlerin kumandan
olan Liman von Sanders Paann malumat edinmesi iin kensine yolladm."
(Ataturk'un Hatralar, s.67-68)
237) M.KemaPin 1 Ekim gunlu bu emrinin asl ve tamam, Filistn-Sina Cephesi,
s.7Q5'te var. Emri, 'herkes bann aresine baksn!' diye yorumlayabilmek iin
Msroglu olmak gerek.
238) Asl: "Amel kararm u idi: Ortada kalan, Yedinci Ordunun unvan ve
birok enkaz. Bunlar Halep'te, Suriye'nin imali sonunda toplamak, ondan sonra
yeni bir karar almak. Bunu bizzat ben yapacaktm. Liman von Sanders bu teklifimi
kabul etti." (Ataturk'un Hatralar, s.68)
188
"Gerekten alt yuz kilometrelik (?)_mesafeyi, yani ancak 25 gunde (?)
geilebilecek bir yolu suratle'ap Halep'e gelen M.Kemal Paa, burada kendi
ifadesine gre, 'ahalinin hucumuna ugram ve sokak muharebeleri yapm!'239
Kendisine ate aldg bir srada, yannda (?) bulunan ofrune iaretle
yavalayan otomobiline atlam, atlarken de Halep Kumandanna emir vermi:
'Halep ve civarndaki kuvvetleri imale ekin, orada harp edecegizi..'240 '
"Bu emir uzerine, Yldrm Ordular Grubu karargh Halep'ten Fatma'ya (?)
naklolundu ve Yldrm Ordular Kumandanlgna, 'Umum Cenup Ordular Kumandan'
sfatyla (?) M.Kemal Paa, Cephe kumandan tayin edildi. Fakat bu unvan da onun
Halep civarnda yeni bir mudafaa hatt tekil ederek duman durdurmasn temin
edemedi, kararghn 200 km. daha geride bulunan Adana'ya ekti." (Lozan, 1.C.,
s.176 vd.; Hilafet, s.145 vd.)
Msroglu'na gre Suriye sava byle olmumu.
Dogrular:
(1) Ba ksmdaki uydurmalarn dogrusunu daha nce belirtmitim.
(2) M.Kemal'in- emri. uzerine Halep'ten ekilen, Yldrm Ordular Grubu
karargh degil, 7.Ordu kararghdr. unku Yldrm Ordular karargh,, daha
nce, 22 Ekimde Halep'ten ayrlarak 24 Ekim Perembe gunu Adana'ya gelmi
bulunuyordu. (Filistin-Sina Cephesi, s.720; Turkiye'de 5 Yl, s.351)
7.Ordu karargh, 25/26 Ekim akam Halep'ten Katma'ya, 30 Ekimde ise Raco'ya
alnr. (Filistin-Sina Cephesi, s.728, 730, 734)
Fatma adndaki yeri, yer adlar indeksi de bulunan, 1935 basks, 1/ 400.000
lekli Andrees atlasnda bile bulamadm.
(3) M.Kemal, 'Umum Cenup Ordular Kumandan' gibi bir unvanla 'cephe kumandan'
tayin edilmemitir. 7.Ordu Komutanyken, Sadrazam A.Izzet Paann emri ile 30
Ekim gunu, Yldrm Ordular Grubu Komutanlgna tayin olunur241 ve
239) M.Kemal ve karargh, Halep'e 5 Ekim sabah gelmi, Halep sokak muharebesi
25 Ekimde olmutur. (Filistin-Sina Cephesi, s.710, 724; Liman von Sanders,
Turkiye'de 5 Yl, s.352) M.Kemal'in abalaryla 7.Ordu, bu sure iinde yeniden
duzenlenip kurulmutur. (Filistin-Sina Cephesi, s.710 vd.)
240) Asl: "Hucum edenler yenilip katlar. Sehirde vaziyete tamamen hakim
olduk. Suknet geldi. Akam oldu. Sokak muharebesini idare ettigim noktann
yaknnda ofr bekliyordu, iaret ettim, bulundugum noktaya yanat. Otomobile
binmeden evvel Halep Kumandanna emirlerimi ve talimatm verdim. Verdigim
talimatta esas olan u nokta vard: 'Bu akam Halep ilerisindeki kuvvetleri
geriye ekecegim, yarn Halep'in imal garbnda, ingiliz ve Araplarla muharebe
edecegim, buna gre hareketinizi tanzim ediniz.' Vakalar diledigim gibi geti."
(Ataturk'un Hatralar, s.70 vd.; Filstn-Sina Cephesi, s 726 vd.; Lrman von
Sanders, Turkiye'de 5 Yl, s.352)
241) Harp Tarihi Vesikalar dergisi, 27.Say, belge No. 693.
189
grevi, Liman Paadan Adana'da devr alr. (Turkiye'de 5 Yl, s.353;242 Filistin-
Sina Cephesi, s.730) Ayrntlar uzerinde, yazarn gerekleri surekli olarak
saptrp arpttgn belirtmek iin duruyorum.
(4) 'Fakat bu unvan da onun, Halep civarnda yeni bir mudafaa hatt tekil
ederek duman durdurmasn temin edemedi, kararghn 200 km. daha geride
bulunan Adana'ya ekti' diyor ki bu da tamamen uydurmadr.
7.Ordu Komutan M.Kemal Paann kurdugu savunma hatt, duman Halep kuzeyinde
durdurmutur.
Bakalm Liman Paa, bu konuda ne yazyor:
"M.Kemal Paa, akama dogru ehri (Haleb'i) boaltt. Ali Fuat Paann komutas
altnda bulunan ve Bedeviler tarafndan yakndan takip edilen 1. ve 11.Tumenler,
ehrin batsndan kuzeye ekildiler. 20.Kolordu adn alan bu tumenler, 26 Ekim
sabah, Haleb'in 8 km. kuzeyindeki Hyuk Tepeleri'nde mevzilendiler. Saat
10.45'te dumann drt suvari alay, zrhl otomobiller ve piyadelerin de
katldg bir taarruz yapt. 1.Tumen, bir saat suren arpmalardan sonra bu
taarruzu krd.. Bundan sonraki gunlerde M.Kemal Paann 7.Ordusu, birok
taarruza ugrad ama hepsini geri puskurtmeyi baard." (Turkiye'de 5 Yl, s.352;
daha ayrntl bilgi iin Filistin-Sina Cephesi, s.726-730) Tamam m?
M.Kemal'in, kararghn Adana'ya ektigi ifadesi de yanltr; Yldrm Ordular
Grubu karargh oktan Adana'dayd; M.Kemal grevi devralmak iin oraya
gitmitir.
n Vehbi Vakkasoglu, Msroglu'nun yazdklarn, her zamanki gibi hi
denetlemeden, yazm yanllaryla birlikte, aynen alp yaymlam. (Son Bozgun,
1.C.,s.45-47)
a A.Dillip'ak da, Yldrm Ordular Grubu Komutannn Liman Paa oldugu geregini
gzard ederek, "M.Kemal'in son Filistin grevi, kendi komutasndaki u ordunun
(4,7 ve 8.ordu) kesin olarak imha ve tasfiyesi ile sonulanmtr." diye
yazyor. (CG Yol, s.31; Dilipak'n yazmaktan ve konumaktan, dogrular grenmeye
vakit ayramadg anlalyor.)
- Artk M.Kemal ile Ingilizler arasndaki u gizli anlama masalna
deginebiliriz.
Eski Seyhulislam, Ingiliz ibirlikisi ve 150'liklerden M.Sabri Efendiye gre
Kurtulu Sava, M.Kemal-ile Ingilizler arasndaki gizli anlamaya dayanan
242) Liman Paann, 31 Ekim 1918 gunu birliklere yolladg veda yazsnn ilk
cumlesi: "Ordular Grubunun sevk ve idaresini, M.Kemal Paann birok harpte
eref"kazanm kudretli ellerine brakmak zorunda oldugum u anda, emrim
altnda, Osmanl imparatorlugu'nun yararna savam butun subay, memur ve
erlerin hepsine candan teekkurlerimi sunarm." (Liman von Sanders, Turkiye'de 5
Yl, s.353)
190
bir oyunmu. (K.Msroglu, S.Mucahitler, s,95; M.Sabri Efendi'nin yazs ve
M.Kemal-Ingiliz ilikisinin son perdesi, uncu ve Drduncu Blumde ele
alnacak.)243
K.Msroglu bu senaryoyu pek sevmi. Ama bu gizli ilikiyi, birdenbire Kurtulu
Sava'yla balatmak, inandrc olmayacak. Buna bir 'evveliyat' uydurmak gerek.
Bu sebeple de senaryoyu, Sofya'dan balatyor. Peki, belge? Yok ama ne nemi
var, okuyucu nasl olsa kurcalamaz, nune ne koysan yer. Dedetif X-l'nin
masalndan yararlanarak, senaryosuna bir de Suriye Cephesini ekliyor, araya da
Entellijans Servis, Albay Lavvrens gibi baz esrarl szcukler sokuturuyor. Ama
bu yetmeyecegi iin sava da, oldugundan baka turlu anlatmak gerek. Belgeler,
harp tarihleri, aratrmalar, anlar var ama nemli degil, nasl olsa kimse
aratrmaz; bilenler de, ya bu tur iddialar zrva bulduklar iin susarlar ya
da bir tartmaya bulamamak iin karmazlar. Bir kurcalayan karsa, onun da
aresi var: Lafazanlkla ii boguntuya getirmek ve hakaret etmek!244 Ve sava,
tarihten sklmadan, gereklere aykr bir biimde anlatmaya koyuluyor.
o Msroglu, Buyuk Dogu dergisindeki yazl hezeyanda yer alan u ayrnty da
aktaryor:
"8 Eylul 1950 tarih ve 25 numaral Buyuk Dogu dergisi, bu inanlmaz hadiseyi
naklederken, o zaman hayatta bulunan mer Lutfi Bey adnda bir zatn muhatap
oldugu, Ingilizlerle anlama teklifini u surette nakletmi ve bu neriyat
tekzip edilmemi bulunrrktadr:
'Gunun birinde M.Kemal Paa, Yldrm Ordular Levazm Reisi Merzifon-lu Miralay
(Albay) mer Lutfi Bey (Istiklal Harbi srasnda Nafa Vekili) ile Ordular Grubu
Erkan- Harp Reisi (Kurmay Bakan) Diyarbekirli Kazm Paay nezdine (yanna)
agryor ve diyor ki:
'Enver Paann idaresi, orduyu ve vatan her yerde felakete surukluyor. Bu
vaziyetten kurtulmak iin tek are, Ingiliz'lerle anlamaktr. Baka hibir
kar yol kalmamtr!'
Her iki asker de bu teklifi iddetle reddediyor ve byle bir hareketin korkun
bir ey olacagn syluyorlar ve yerlerine gidiyorlar. Teklif neticesiz kalyor.
(Ibu mer Lutfi Bey, iman ve namusu ile tannm bir zattr ve elyevm (imdi)
sagdr.)' " (Lozan,1.C., s.175)
243) M.Sabri Efendinin iddialar, Yunanistan'da kardg haftalk Yarn
gazetesinin 1 ve 2 Kasm 1929 gunlu saylarnda yaymlanm. (K.Msroglu,
Lozan, 3.C.,s.156)
244) Askeri tarih yazar Cihat Akakayaloglu, 1966 ylnda, Msroglu'nun
Lozan adl kitabnn 1.Cildinin ilk basks uzerine bir eletiri yazs
yaymlam. Msroglu, 1.cildin S.basksnn nszunde, bu eletiriye cevap
verirken, u nazik ve edebi szleri kullanyor: 'Inklap yobaz, irkin
mugalata, zuppe yazar, u zavall kemalstler, mantk fukaras, mantgn
sevsinler, acemi silahor, pespaye yalanlar, tatl su frenklen' vs.(Lozan, 1.C.,
s.38-52)_
191
Su palavrann uzerinde biraz duralm.
(1) Ne zaman olmu bu olay? Buyuk Dogu yazarna gre, "gunun birinde"! Yani
tarihi belli degil.
(2) Peki, Buyuk Dogu dergisinin tarih polisi Dedektif X-1, bilgiyi kimden
alm? Bu da belli degil. mer Lutfi Bey ya da Kazm Paadan grenmi olsa, bunu
elbette altn izerek belirtirdi.
Bu hale gre iki ihtimal var: Ya bu olay baka birinden duymu (Bunu da
aklamyor, unku byle yalan her babayigit syleyemez) ya da ve akas,
uydurmu.
Msroglu, bu uyduruk yaznn -'yalanlanmam olmasn', dogrulugunun kant
olarak ileri suruyor. Her yaz yalanlanr m? Hele byle bir samalamay kim
ciddiye alp da yalanlar? Tarih, bu tur hezeyanlara degil, ciddi belgelere
dayanlarak yazlr.
(3) Iddiaya gre, M.Kemal, bu iki kiiyi Nablus'a agrm, 'Enver'den ikyet
etmi ve Ingilizlerle anlamak gerektigini' sylemi; her iki asker de'bu
teklifi iddetle reddetmi ve byle bir hareketin korkun bir ey olacagn'
sylemi ve yerlerine gitmilermi.'
Sonra? '
Siddetle reddettikleri bu ihanet teklifini Harbiye Nazrlgna, Genelkurmaya,
Liman Paaya, karargh arkadalarna bildirmiler mi? Hayr! Hele 'iman ve
namusu ile tannm' mer Lutfi Bey acaba neden susmu? Byle bir ihanet
teklifini saklamak da ihanete ortak olmak degil midir?245 M.Kemal neden bu
etkisiz iki kiiye" alyor? Ne kuvvetleri var, ne karar yetkileri. O geni
cephede, Ordular Grubu Komutan, iki ordu komutan, sekiz kolordu ve on drt
tumen komutan daha bulunuyor.246 Butun bu komutanlara ragmen bylesi bir ihanet
gerekletirilebilir mi? Ordusunu kimseye haber vermeden geri ekmesi yeterli
idiyse, niye gereksiz yere bunlara alm?
Ve bir Ordu Komutan,'cepheye yaylm iki kolordusunu (4 tumenini), tek bana
karar vererek, sebepsiz ve gereksiz yere, iki yanndaki ordulara haber vermeden,
ani olarak nasl geri ekebilir ? Bu kararnn gerekesini Kolordu Komutanlarna
nasl aklar? Byle bir ey olamaz ya, Kolordu Komutanlarna, 'komu
birliklerden gizli olarak geri ekilmeleri' iin emir verdigini varsayalm.
Sonra? Kolordu Komutanlar, bu kuku uyandrc, gereksiz, sebepsiz emri,
tumenlere, tu-
245) Alb.mer Lutfi Bey, bu ihanet teklifinden (!) iki ay sonra, Halep'ten
istanbul'a gelerek, M.Kemal'in Harbiye Nazrlgna tayin edilmesi iin kulis
yapacaktr. (Rauf Orbay'n Hatralar, Yakn Tarihimiz, 1.C., s. 179) Buyuk
Dogu'nun yazdg dogru olsa M.Kemal, .Lutfi Beyi eline zel ifre vererek
istanbul'a yollar, .Lutfu Bey M.Kemal'in Harbiye Nazr olmas iin alr
myd?
Denize duen ylana sarlyor, M.Kemal'e kar olanlar da yalana!
246) Filistin-Sina Cephesi, kurulu 4.
192
men komutanlar da alay komutanlarna yollayacak, drt tumen ve butun bagl
birlikler, sessizce toparlanp geri ekilecek, bu yuzden Turk ordusu bozguna
ugrayacak ama bu olayn hibir yanks, gumburtusu olmayacak, kyamet
koprnayacak, hi kimse konumayacak, yazmayacak, anlatmayacak, bu tumenlerden
birinin, 3.Kolorduya bagl 1.Tumen Komutan olan Alman Yarbay Guhr bile agzn
amayacak!247
Byle bir ey olabilir mi?
Osmanl ordusu toptan hain mi?
(4) Oysa, bir buuk yl sonra da, 'iman ve namusu ile tannm1 Merzifonlu mer
Lutfi (Yasan) Bey, TBMM'ne Amasya milletvekili olarak katlacak ve Bayndrlk
Bakan olacaktr. (27.12.1920 -14.11.1921)248 Kazm Paa (Inan) da, 1920'de
Anadolu'ya geecek, M.Savunma Bakanlg Mustear, Sakarya Sava srasnda
Bakomutanlk Burosu Bakan, Buyuk Taarruz'da da 6.Kolordu Komutan olarak
grev alacaktr.
M.Kemal'in liderligini ve komutanlgn kabul ettiklerine gre, bunlar da
sonradan Ingiliz ajan m oldular acaba?
mer Lutfi (Yasan) Beyin, M.Kemal'i yucelten anlar, C.Kutay'm yaymladg,
Turkiye Istiklal ve Hurriyet Mucadeleleri Tarihi'nin 19. cildinin 10.958-
10.961'inci sayfalarnda yaymlanmtr!
Msroglu'na duyurulur.
- Msroglu'nun iddialarn topluca hatrlayalm:
"7.Ordu Kumandan M.Kemal Paann, sag ve solundaki 4. ve 8.Ordulara haber
vermeden, ani bir ekilde ricat ettigi",
"Ortadaki 7.Ordunun ani ve habersiz ricati ile cephede alan boluktan
ingilizlerin saldrdg",
"Diger kumandanlar gibi M.Kemal Paann da kaarak, sekiz kiilik maiyeti ile
resmi elbiselerini bile giyemeden, kendisini Sam'a attg, burada da duramayp
kalan kuvvetlerin kumandasn Cemal Paa'ya terk ederek, trene atlayp Rayak'a
geldigi."
"S.Ordu Kumandan Cevat (obanl) Paann, kendini Sam'a zor attg ve burada
3.Kolordu Kumandan Ismet Paay tellal bagrtarak aramaya mecbur kaldg...
vs."
Ne M.Kemal Paa, yanndaki ordulara haber vermeden ekilmi, ne Ingilizler o
boluktan yararlanarak ilerlemi, ne M.Kemal Paa resmi elbiselerini bile
giymeden kam, ne de Cevat Paa Sam'da Ismet Paay tellal bagrtarak ara-
247) 10 Yllk Harbin Kadrosu, s. 152
248) Turk Parlamento Tarihi, s.66, 3.C., TBMM Vakf Y., Ankara, 1995.
193
maya mecbur kalmtr.249 Birinin biJe dogru olmadgn, olmasn gerektirecek
bir durumun da bulunmadgn, sava izlerken grduk.
Velhasl gereklere aykr, batan sona yalan, yanl, duzmece, bilgisizce ve
maksatl iddialar!250
a Vehbi Vakkasoglu da yle yazyor:
"M.Kemal Paa ile Enver Paa arasndaki zddiyet, zaman zaman iddetlenmi ve
tehlikeli safhalar arz etmitir. Bu tehlikeli safhalardan biri de Suriye
bozgunundan hemen sonra cereyan etmi ve neredeyse M.Kemal Paann idamna sebep
olacak hale gelmiti. Mareal Fevzi akmak hatratnda bu olay yle
anlatyor."251
Ve Fevzi akmak'n ansn (!) aktaryor. An yleymi: -
"Eylulun ilk haftasnda Suriye'den ok fena haberler geldi, ingilizler buyuk bir
taarruza gemiler ve bir hamlede tekmil Filistin ve Suriye'yi ele
geirmilerdi."
Artk hepimiz biliyoruz ki Ingiliz taarruzu, Eylulun ilk haftasnda degil, 18/
19 Eylulde balamtr. Ingilizler de, Filistin'in ok buyuk bir blumunu, daha
1917'de ele geirmilerdi ve Fevzi Paa o tarihte, o cephede bulunan 7.Ordunun
komutanyd.252 Fevzi Paa, 'Ingilizlerin tekmil Filistin'i, bir hamlede ele
geirmediklerini' bilmez mi? Bilmeyen o degil, onun adna 'hatrat' uyduran
kiiler! Fevzi akmak' (!) dinlemeye devam edelim:
"General Liman von Sanders, Alman Kurmay ve M.Kemal Paalar (?) da geri
ekilmek zorunda kalmlard. Ben bu ac haberi grendigim anda Enver Paa, bir
top gullesi gibi bulundugum odaya girdi. Beni grunce, 'M.Kemal Paa ordusunu
brakp kam. Hemen kuruna dizilmesi iin emir verecegim!'253 dedi. Odada
daha baz arkadalar da vard. Hemen cesaretimi topladm, 'Paam, gelen
haberlere gre M.Kemal Paa, Alman generali ile birlikte
249) ismet Beyin komutan oldugu 3.Kolordu, Sam'a girmeden, ehrin guneyinden
gemitir. (I.Innu'nun Hatralar, 1.C., s.134)
250) Buyuk Dogu'da ya da Bulgaristan'da yaynlanan bir gazetede km
dayanaksz iki yaz ya da Msr'da yaynlanm bir kitabn yanl evirisi
yerine, Filistin-Suriye Sava hakknda yaynlanm o kadar askeri tarih, kitap
ve an var, onlardan yararlanabilirdi. Ama ciddi kaynaklara baglanmak hazretin
iine gelmiyor. Gerege allerjisi var. Ve bunca yoksunluga ve gusuzluge ragmen,
sonuna kadar silahnn namusunu korumu olan bir orduya da surekli hakszlk
ediyor.
251) Sz konusu yaynn, F.akmak'n anlar olmadgn hemen belirteyim.
Vakkasoglu'nun dayandg sahte 'hatratn iyuzu aagda aklanacak. Bu szde
anlardaki gereklere aykr iddialar bulunduguna ilk nce, harp tarihi yazar
C.Akakayaloglu dikkati ekmitir. (Mareal Fevzi akmak'n Anlar ve Ataturk,
s.81-92, Belleten, 157/1976)
252) 9 Ekim 1917-1 Agustos 1918, Nusret Baycan, Mareal Fevzi akmak, s.180,
AAMD, say 16/ Kasm 1989.
253) Bundan sonra M.Kemal'i ven dokuz satr var ama V.Vakkasoglu onlar
sessizce atlam. 194
ekilmek zorunda kalm. Eger kendisini kuruna dizdirmeye kararl iseniz, ayn
suu ileyen butun Alman general ve subaylarn da kuruna dizdirmeniz
gerekebilir. Adalet bunu icap ettirir.' dedim.
Bu szler, uzerinde buyuk bir tesir yapt. Biraz duundukten sonra bir ey
demeden odadan kt. Ve gider ayak byle delice bir son emir vermekten vaz
geti." (Mareal akmak'n Hatralar, 2.blum, Hurriyet gazetesi, 11 Nisan
1975'ten aktarlarak, Son Bozgun, 1.C., s.49)
Fevzi akmak'n szde anlarnda, Enver Paann bu kararnn gerekesini (!)
belirten iki cumle daha var ki Vakkasoglu onlar vermiyor:
"Enver Paa memleketin batmak ve kendisinin gitmek uzere oldugunu biliyordu.
Giderayak, kaderini baglam bulundugu Almanlar memnun etmek uzere, hi olmazsa
bir Turk paasn harcamaya karar vermi bulunuyordu." (ayn yer, 1.sutun)
Dogrular:
(1) Liman Paann Kurmay Bakan, Alman degil,'Kazm (Inan) Paadr. Kurmay
Kurulunda da Turkler ogunluktadr.
(2) Cephenin varldg ve ordularn ekildigi haberi Istanbul'a ulatg
srada, Fevzi (akmak) Paa, Filistin'de yakalandg amipli dizanteri
hastalgndan dolay, Beykoz'daki evinde yatyordu.254 (S.Kule, s.88) Bir
grevi ve Harbiye Nezaretinde bir odas yoktu ki 'odasna dalan Enver Paa' ile
byle bir konuma yapm olabilsin?
'
(3) Olaylar, ilk gunlerde kesintili de olsa, surekli istanbul'a
bildirilmekteydi. (Turkiye'de 5 Yl, s.328; Filistin-Sina Cephesi, s.656) Enver
Paann gerekleri bilmedigi, duunulemez.
(4) Enver Paa birok adan eletirilebilir, sulanabilir ama 'Almanlar
memnun etmek uzere hi olmazsa bir Turk paasn harcamaya karar verdigini'
iddia etmek, pek kaba ve haksz bir yaktrmadr.
Kcacas, butunuyle ham, cahilce ve uydurma bir an. Peki bu anlar imal eden
kim ya da kimler?
Anlatan Fevzi akmak'n yegeni Adnan akmak, yazan da Murat Sert-oglu!
D Adnan akmak, 1959'daki utan verici Uak olaylar srasnda, Uak Emniyet
Muduruydu. Ite bu zat, Fevzi akmak'n lumunden tam 25 yl sonra, diyor ki:
"Rahmetli amcam her zaman bin bir olay iinde gemi askerlik ve politika hayat
hakknda hatralarn anlatrd. Ben de bunlar not ederdim. Murat
254) ilk defa, 24 Aralk 1918'de, hastalgnn devam etmesine ragmen,
Genelkurmay Bakanlg grevini kabul edecektir.
195
Sertoglu'na verdigim notlar bunlardr... Genlik, bu buyuk adam hakkyla
tanyamamaktadr... Ite butun bunlar duundugum iindir ki rahmetli amcam
Mareal Fevzi akmak'n bana anlattklarn, onun agzndan dinledigim gibi
nakletmekle, buyuk luye ve tarihe kar son devimi tamamlam bulunduguma
inanyorum." (Hurriyet, 1. ve 11.sayfa, 10 Nisan 1975)
Oysa bu tefrikada yer alan anlarn buyuk ogunlugu, Suleyman Kule'nin,
'Mareal Fevzi akmak-Askeri ve Hususi Hayat' adl kitabndan devirilmi-
tir.255
S.Kule, bu kitab yazarken, baz gazete, dergi ve kitaplarda yaymlanm ksa
anlar ile bilgilerden de yararlanmtr ama derledigi yazlardaki bilgi
yanllarn oldugu gibi brakm, kendi de gerege aykr baz eklemeler
yapmtr. Adnan akmak, S.Kule'nin yalan-yanl yazdklarn, Fevzi akmak'tan
dinlemi ve not etmi gibi, yanllar ve abartlaryla birlikte aktaryor.
Aktarmakla yetinmiyor, bunlarn arasna, yukardaki rnekte oldugu gibi,
gereklere ve sagduyuya aykr turlu uyduruk polisiye sahneler de ekliyor.
(M.Sertoglu bunlar nasl yutmu, o da ayr sorun!)
Bu uydurma anlar ve anlardaki bu cins yalanlar, F.akmak' yuceltmemi, yazk
ki yalanc duruma duurmu ve kuultmutur. Bunu, szde anlarn Kurtulu Sava
ile ilgili blumlerini incelerken, daha somut olarak grecegiz.256
* 4-7 arekeye dogru
a K.Msroglu diyor ki:
"Kemal Paa, Adana'nn Bahe kasabasndan Padiaha ektigi bir telgrafla,
'A.Izzet Paann Sadrazamlga, kendisinin ise Harbiye Nazrlgna getirilmesi,
Ismet ve Fevzi Paalarla Fethi Bey (Okyar) gibi daha baz kimselerin de dahil
olacag yeni bir kabinenin kurulmas' ricasnda bulundu." (Lozan,1.C., s.179)
"Bu telgraf, 'Bahe Telgraf' diye mehurdur." (Hilafet, s.211) "Saray, yaplan
teklifi aynen benimseyerek o kabineyi tekil eylemitir." (Hilafet, s.211)
Dogrusu:
Talat Paa Sadrazamlktan 8 Ekimde istifa edince, Vahidettin, hukumeti kurma
grevini Tevfik Paaya verir. Tevfik Paa, hukumeti kurmay baaramadgn
255) Adnan akmak'n yararlandg sayfalar: 12-17, 26-28, 32-33, 36-38, 66, 69,
78-86, 96-99, 121, 141-142, 148-152, 179, 191, 214, 220, 236.
256) Birinci el anlan bile ihtiyatla okumak ve denetleyerek dikkate almak
gerekiyor. Yllardr bu anlar arasnda dolap duran bin olarak unu
syleyebilirim: Gerekleri degitirmeden yazan ya da anlatanlarn says pek az.
Hele byle ikinci el anlar, her an tetikte durarak okumak art. unku bir de
ikinci kiinin bak as, niyeti ve bilgi eksikligi devreye giriyor.
196
10/11 Ekim gecesi Padiaha bildirir,257 O gece Padiah Talat, Tevfik ve A.Izzet
Paalarla gruur ve grevi, Talat Paann nerisini uygun bularak, bu kez
A.Izzet Paaya nerir.258 A.Izzet Paa kabinesi 14 Ekim 1918'de kurulur.
(I.H.Dani-mend, Osm. T. Kronolojisi, 4.C., s.449) M.Kemal ise bu tarihlerde
Halep'tedir ve 25 Ekim akamna kadar da orada kalacaktr. (Filistin-Sina
Cephesi, s.728)
(1) Telgraf da, Adana'nm Bahe kasabasndan degil, Halep'ten ekilmitir. 'Bahe
Telgraf' diye mehur oldugu, Msroglu urunudur.
Telgraf, Bayaver Naci Bey araclgyla Padiaha iletilmek uzere Dr.Rasim Ferit
(Talay) Beye yollanmtr.259 M.Kemal bu telgrafnda, 'Sadaretin A.Izzet Paaya
verilmesini, Fethi (Okyar), Tahsin (zer), Rauf (Orbay), Ismail Canpulat, Azmi
Beyler ile Seyhulislam Hayri Efendi ve kendisinin katlacag bir hukumet
kurulmasn zorunlu grdugunu, bu kimselerden kurulacak bir hukumetin duruma
egemen olabilecegi kansnda oldugunu' yazmaktadr.260
(2) M.Kemal, Ismet Bey ve Fevzi Paann hukumete alnmasn yazm degildir.
(3) Hukumet, aynen M.Kemal'in teklif ettigi gibi de kurulmu degildir. (Hukumet
listesi, T.M.Gztepe, V.M.Gayyas, s.29'da var!)
(4) Bu telgrafla kendisine aka Harbiye Nazrlg verilmesini de istememi,
sadece hukumette yer almak istedigini belirtmitir. M.Kemal, Harbiye
Nazrlgna, A.Izzet Paaya ektigi ayr bir telgrafla talip olacaktr, (islam
Ansiklopedisi, 1.C., s.728; I.Innu, Hatralar, 1.C., s.168)261
D Vehbi Vakkasoglu da, geregi baka turlu arptyor: "M.Kemal Paa, Halep'ten
Padiaha bir telgraf eker. Bu telgrafnda Talat Paann bakanlgndaki
kabinenin duurulerek, yerine i grebilir bir kabine teklif eder. Paann
teklif ettigi kabinede, Izzet Paa Sadrazam, kendisi Harbiye Nazr olacak,
ayrca Ismet (Innu), Fevzi Paa (akmak) ve Fethi (Okyar) da bulunacakt. [..]
Gerekten, bu telgraftan sonra Talat Paa hukumeti istifa etti ve A.Izzet Paa
bakanlgnda yeni hukumet kuruldu.' Fethi Beyle Fevzi Paa bu hukumete
girmiti." (Son Bozgun, 1.C., s.73)
257) M.Kemal, Tevfik Paann hukumeti kurmakta zorluklarla karlatgn,
Dr.Rasim Ferit'in (Talay) yolladg ifreli telgraftan grenir. (H.Bayur, Hayat
ve Eseri, s.164)
258) A.Reit (Rey) Beyin anlarna dayanarak, Sina Aksin, istanbul Hukumetleri,
s.19; ayrca, M.K.Inal, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1715-1716.
259) H.Bayur, Turk Inklab Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.710; Hayat ve Eseri,
s.164 vd.
260) Telgrafn tam metni iin: H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.164. Tevfik Paa,
'Cavit Bey, Hayri Efendi ve Rahmi Beylerin kabineye alnmasn Talat Paann
istedigini' aklamaktadr. (M.K.Inal, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1715)
261) M.Kemal neden Harbiye Nazr olmak istedigini, Hikmet Bayur'a yle
aklam: "Padiah ve hukumeti alp Anadolu'ya ekilmek, mutareke ve bar
grumelerini oradan idare etmek". (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.166) I.Innu de
yle diyor: "Ataturk'e hakim olan fikre gre, hedefini, vaziyetini iyi bilen
bir hukumet, memleketin kuvvetini musait artlarda degerlendirerek ok i
yapabilirdi."(Hatralar, 1.C., s.167)
197
M.Kemal'in Talat Paa hukumetinin duurulmesini teklif ettigini, Talat Paa
hukumetinin de bu teklif uzerine istifa ettigini yazmak, Osmanl Devletinin can
ekime dnemini hi bilmemek demektir. Ne biim Osmanlc bunlar? Osmanl
Devletinin son gunlerini bile bilmiyorlar!262
teki yanllar aagdaki paragrafta aklanacak.
n Msroglu devam ediyor:
"Sebep oldugu (!) muthi hezimete ragmen M.Kemal Paann, Sultan Va-hideddin
uzerindeki tesir ve nufuzunun devam etmekte oldugunu gsteren bir hadise olarak,
bu telgraf uzerine A.Izzet Paann sadarete getirildigini, Fethi ve Rauf Bey ile
Fevzi Paann kabineye dahil edildiklerini ve Ismet Paann ise Harbiye Nezareti
Mustearlgna tayin edildigini gruyoruz." (Hilafet, s. 149) (1) M.Kemal bile,
"Bu yeni kabinenin benim telgrafmla alakadar (ilgili) olup olmadg hakknda
bir ey diyemem" diyor. (Ataturk'un Hatralar, s.73) Rauf Orbay'm anlarndan,
hukumete girecek kimselerin, M.Kemal'in telgrafndan daha - nce
kararlatrldg anlalmaktadr. (Y.Tarihimiz, 1.C., s.51 vd.)263 A.Izzet
Paann anlarnda da Msroglu'nun iddiasn dogrulayacak hibir iaret
bulunmuyor. (I.M.K. Inal, Son Sadrazamlar, s.1982-1985)
(2) Msroglu, Vakkasoglu ve GRYT Asiklopedisi (2.C, s.232), Fevzi (akmak)
Paann A.Izzet Paann hukumetinde yer aldgn yazyorlar ki bu da yanltr.
A.Izzet Paa, Harbiye Nazrlgn elinde tutmutur.264
(3) Albay Ismet Bey ise, dogrudan A.Izzet Paa tarafndan Mustearlga
getirilmitir. (K.Karabekir, Istiklal Harbimiz, s.8; I.Innu, Hatralar, 1.C.,
s.163) Ismet Bey, A.Izzet Paann, Yemen'deyken kurmay (1910), 2.Ordu
Komutanyken de (1916) Kurmay Bakandr. Ikisi de eski silah arkada,
birbirlerini gayet iyi tanyorlar. M.Kemal, Ismet Beyin Harbiye Mustearlgna
atanmasn isteyecektir ama o tarihten bir yl sonra, 3 Ekim 1919'da ve Ali Rza
Paa hukumeti zamannda. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.234)
(4) Msroglu, kabinenin M.Kemal'in telgrafna uyularak kuruldugu konusunda
neden bu kadar kesin konuuyor ve Vahdettin'! M.Kemal'in talimatyla hareket
eder bir robot durumuna duuruyor, bir bildigi mi var? Yoo. Niyeti, mutareke
anlamasnn sorumlulugunu da M.Kemal'in uzerine ykmak.
262) Vakkasoglu ile GRYT Ansiklopedisi, M.Kemal'in Padiahtan, 'kendisini
sadrazam yapmasn istedigim" yazyorlar. (Son Bozgun,1.C., s.84; GRYT Ans.LC.,
s.169) Bu iddiann kaynag, Va-hidettin'in yaverlerinden Ali Nuri Okdayl'dr.
Ondan baka bu iddiada bulunan olmadgn sanyorum, A.N.Okday, 1968 ylnda,
N.F.Ksakurek'e yle demi: "Biroklarnn sandg gibi Harbiye Nazr olmak
degil, Sadrazam olmak gayesini guduyordu." (Vahiduddin, s.154) A.Nuri Okday'n
tanklgnn ne derece saglksz oldugunu, uncu Blumde grecegiz.
263) Cavit Bey ile iki ittihatnn kabineye alnmasn Talat Paa art komu,
Padiah da bunu kabul etmitir. (Rauf Orbay, Yakn Tarihimiz, 1.C., s.80 vd.;
Sina Aksin, istanbul Hukumetleri, s.19.; Osm. T.Kronolojisi, 4.C., s.448)
264) Izzet Paa, Harbiye Nezareti ile Bakumandanlk Erkan- Harbiye Riyasetini
de elinde tutmutur. (14 Ekim 1918, I.H.Danimend, Osm.T. Kronolojisi, 4.c.,
s.449)
198
Bu amala da diyor ki:
D "Mondros Mutarekenamesini imzalayan kabine, M.Kemal'in tavsiyesi uzerine
kurulan bu kabinedir! Aziz vatanmzn sonradan ugradg igaller de bu
mutarekenarrienin 7. maddesine dayanlarak gerekletirilmitir." (Lozan, 1.C.,
s.178)
Yani igallerden de M.Kemal sorumluymu!
D Msroglu bir baka yerde de yle yazyor:
"Osmanl devleti, Yldrm Ordular cephesindeki bu bozgunun dogurdugu
ylgnlkla Mondros Mutarekenamesini imzaya mecbur kald." (Hilafet, s.148)
Su M.Kemal'in snrsz kudretine baknz! nce, cephenin yklmasn saglyor,
sonra da, bu yuzden mutareke anlamasn imzalamak zorunda kalacak olan
hukumeti, bir telg'rafyla kurduruveriyor! Hi kimse de gk demiyor.
Baz dalkavuklar bile M.Kemal'e bu kadar olaganustuluk yuklemeyi bece-
remediler.
Ama bu kadar kudretli Paa, nedense Harbiye Nazr olmay baaramyor.
Suriye Cephesinin kmesi, mutareke istenmesinin sebeplerinden biridir ama tek
sebebi degildir; belki en nemli sebep bile degildir.265 Ingiliz Generali
Tavvnshend, anlarnda yle yazyor: "Turkler, Allenby'ye daha drt-be ay,
belki de bundan daha fazla kar koyabilirlerdi."266
Hakl. unku ezilmemi-olan 2.Ordu ile az-ok toparlanm 7.Ordu, anayurdun
eiginde, Antakya-Halep kuzeyi arasnda kurulan savunma izgisini (aag yukar
bugunku snrmz) tutmu, arkasn Anadolu'ya dayamtr. Bu tarihte, silah
altndaki Osmanl Ordusunun mevcudu da, cephe gerisi tekilleriyle birlikte
400.000'i ayor. (Mondros, s.61) Ama Istanbul'da panik erken balamtr.267
265) Askeri tarihi F.Belen diyor ki: "En yakn tehlike, Bat Trakya'dan
ilerleyen General Milne komutasndaki ingiliz ordusu idi." (20.Yuzylda Osmanl
Devleti, s.377) istanbul'a yuruyecek birlik ve komutannn kim olacag
konusundaki Ingiliz ve Fransz ekimeleri hakknda: H.Bayur, Turk inklab
Tarihi, 3.C., 4.ksm, s.728 vd.
266) Sir Charles V.F. Tavvnshend, Ma Campagne de Mesopatamie (1915-1916),
s.250'den aktaran H.Bayur, Hayat ve Eserleri, s.159.
267) M.Sukru Bleda, s.115vd.
A.Izzet Paa kabinesinin 18 Ekim gunlu toplantsna, Genelkurmay temsilcisi
olarak Kurmay Binba Ali Nuri Bey (Okday, Tevfik Paann oglu) katlr ve
cephelerdeki durumu aklar. Hayatnda hi sava grmemi, mru yaverlikte
gemi olan bu subay (Tarih ve Toplum, 6.Say, s.22'de biografisi var) yle bir
tablo izer ki kabine uyeleri, 'harbi durdurmaktan baka are kalmadgna' karar
verirler. (R.Orbay, Y.Tarihimiz, s.116, 144 vd.)
A.Izzet Paa da yalnz Genelkurmay 2. Bakan Alman Generali von Seckt'e
danmtr. (Y.Tarihimiz, 1.C., s. 145) Ordulardan ne bilgi istenir, ne de
gru alnr. (TIH, Mondros, s:63)
199
unku Avusturya hukumeti 14 Eylulde bar giriiminde bulunmu, Bulgaristan 19
Eylulde mutareke istemi, Kuzey Yunanistan'da bulunan General Milne kuvvetleri
de, Istanbul uzerine yurumek uzere Meri snrna yaklamtr.268
Asl tehlike buydu.
* 4-8 nci Blumun SOnu
Buraya kadarki iddia ve aklamalardan anlaldg gibi zellikle Vahidet-tinci
yazarlar ve Y.Kuuk, yakn tarihimizin belli bal olaylarn ya hi bilmiyor ya
da pek az biliyorlar. Ama mahcup olmaktan hi korkmadan, cayr cayr yazyor,
konuuyor, tartyor ve hukum veriyorlar.
Masum, maksatsz, bir hesaba dayanmayan yanllklar ho grulebilir, hatta
gereklerin aga kmasna yardmc olduklar iin yararl bile saylabilirler.
Ama biri biterken buru balayan saptrmalara, arptmalara, eklemelere,
uydurmalara, ksacas masallara ne demeli?
Bugune kadar herhalde bu kadar ok yalan birarada grmemisinizdir. Daha da
sunturlular, uncu ve Drduncu Blumde!
268) H.Bayur'un Turk inklab Tarihi adl eserinin 3.C , 4. Ksm, 673- 696.
sayfalarnda, bu geliimler, d kaynakl belgelerden yararlanlarak, ayrntl
brr biimde anlatlmaktadr.
200
NC BLM
* 5 VAHIDETTIN VE MUSTAFA KEMAL
* 5-1 1. Mutareke
D K.Msroglu diyor ki:
"(Sultan Vahideddin] bu grumeleri yurutmeye Damat Ferit Paay memur etmek
istiyordu. Bu tayine A.izzet Paa kesinlikle itiraz etmi ve bylece, Mondros
Mutarekenamesinin imzas, Saraya ragmen ve Sultann etkisi dnda ortaya
kmtr." (Lozan,1.C., s. 179)
Vahidettin'in, mutareke anlamas iin enitesi Damat Ferit'i memur etmek
istedigi dogrudur. Bunun iin ok da srar etmitir. Sebebi ksaca yle
aklanabilir:
arlgn yklmas ve ar Nikola'nn ldurulmesi, zaten butun hanedanlar
sarsmt. Bunu Avusturya-Macaristan Imparatorlugu'nun paralanmas ve
Avusturya'da 30 Ekimde cumhuriyet ilan edilmesi izler.1 Yenilgi uzerine Bulgar
Kral Ferdinant da tahttan ekilmek zorunda kalr (4 Ekim 1918). Kayser
VVilhelm'in taht da sallanmaktadr.2 unku Almanya'nn yaptg atekes ve bar
teklifini Ba,kan VVilson, 'Almanya'da demokratik bir idare olmadgn' ileri
surerek reddetmitir.3
Sava sonunda rejimlerin ve hanedanlarn durumu bu.
Vahidettiri'in bu frthadan kayg duymas dogaldr. Rauf Orbay anlarnda
zetle diyor ki: 'Sultan Vahidettin, galiplerin kendisini de tahttan duurecek
bir karar vermelerinden kukulanyordu.' (Y.Tarihimiz, 1.C., s.180) Bu kukuya,
ordunun idareye el koyacagndan kayglanmasn da ekleyebiliriz. M.Kemal'e
sordugu ilk soru, 'Kumandan ve zabitlerden, kendisine bir fenalk gelip
gelmiyecegi1 olmutur. (Ataturk'un Hatralar, s.84)
Bu kuku ve kayg iinde, enitesi Damat Ferit'e drt elle sarlr ama hukumet
dayatnca, srarndan caymak zorunda kalr. Bunun uzerine, delegelere veri-
1) imparator Kari, 11 Kasmda tahttan ekilmek zorunda kalr.
2) Kayser Wlhelm de 10 Kasmda tahtn brakmak zorunda kalacak ve
Almanya'da cumhuriyet ilan olunacaktr. Eski imparator Hollanda'ya ekilir, bir
kyde eiyle birlikte sade bir hayat surer.
3) H.Bayur, Turk inklap Tarihi, 3 C., 4.Ksm, s.685 vd.
201
lecek talimata eklenmesi iin hukumete iki maddelik bir not yollar; Turkiye'yi
bin turlu faciann bekledigi apak iken, verdigi notun birinci maddesi, zet
olarak yledir:
"Hilafet, saltanat ve hanedan haklarnn korunmas!' (Grup Iittiklerim,
s.155)4
'Yalnz kendini ve tahtn duundu' eklindeki sulamalara yol aan ilk somut ve
belgeli davran budur.5
Ama Vahidettin, ksa zamanda kukulanmasna ve kayglanmasna gerek olmadgn
anlar. unku emperyalistler Doguda, saltanat rejimini tercih etmektedirler. Bir
hukumdarla onun kullarn idare etmek, demokratik rejimle ynetilen zgur bir
yurttalar toplulugunu idare etmekten ok daha kolaydr. Mareal Liautey,
Fransz smurgesi olan Annam'n Imparatoru hakknda diyor ki: "O, yoldan
geerken halkn toz iinde yere kapandg, sere parmagnn bir iaretinin kesin
buyruk sayldg buyuk bir sosyal kuvvettir. Medemki bu sosyal kuvvetin ipleri
elimizde, onu kullanalm ve bu kuvveti zayflatmayalm!"6
Istanbul'un igal edilmesi uzerine Igal Kuvvetleri Komutanlgnca yaymlanan
bildiride de, 'Kuva-y Milliyeciler, Padiahn emirlerine uymadklar iin
sulanr ve herkes, Padiah hukumetince verilecek emirleri dinlemeye agrlr.'7
Kurtulu Sava'nm sonuna kadar Vahidettin'i destekleyeceklerdir. Ayn yntem.
Damat Ferit'in Badelege olarak gnderilmesine itiraz eden sadece A.lzzet Paa
da degildir; butun nazrlar da kesin tavr alm, Saray Baktibi Ali Fuat Bey
araclgyla Padiaha, srar halinde topluca istifa edeceklerini
bildirmilerdir. (Rauf Orbay, Yakn Tarihimiz, 1. C., s. 180; Ali Fuat
Turkgeldj, Grup Iittiklerim, s.154)8
4) Irak, Suriye ve Hicaz'n gelecegi hakkndaki ikinci madde ise muphemdir.
Kesin bir anlam karmak zor. H.Bayur, bu yuzden maddeyi ihtiyatla yorumluyor.
(Turk inklab Tarihi, 3.C., 4.ksm, s.740)
Hayatnn korunmas iin ingilizlerden guvence istedigini birinci blumde
grmutuk. Tahtn guvence altna almak iin ingilizlere yaptg artc
neriler ise bu blumun 13. paragrafnda aklanacaktr.
Gouraud'nun liautey' adl kitabnn 16 ve 17. sayfalarndan aktaran H.Bayur,
Turk inklab Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.754.
Bildirinin tam metni: A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.308 vd.
A.lzzet Paa, Damat Ferit'in, mutareke grumelerinde izleyecegi yolu yle
akladgn aktaryor: "Amirali grur grmez, devletin tamamiyet-i katiyet-i
mulkiyesi uze* (3p*asffi!^sp-edec5gWr%nffBrraDul etmezse, Londra'ya gitmek
uzere bir kruvazr isteyecegini ve oraya vasl olunca Krala, babasnn eski bir
dostu (!) geldiginden, kabul edilmesini bir tezkere ile rica edecegini ve bu
suretle ittihatlarn duurdukleri girdaptan (burgatan) devleti tahlis
edebilecegini (kurtarabilecegini) [..] syledi." (I.M.K.Inal, Son Sadrazamlar,
s.1987)
Vahidettin'in be kez Sadrazamlga getirdigi Damat Ferit'in zek, bilgi, deney
ve grgu duzeyi bu!
202
Damat Ferit'i Badelege yaptramayan Vahidettin, Mondros'tan dnen delegeler
kurulunu kabul etmez; uyeler, "Padiahn hareme girip soyunmu oldugu'
sylenerek batan savlr. (A.F.Turkgeldi, Grup Iittiklerim, s.156)
Vahidettin'in bu nemli konuya yaklam da byle.
D V.Vakkasoglu diyor ki:
"Bahriye Nazr (Deniz Bakan) Rauf (Orbay) Bakanlgndaki heyet, gz yalar
ierisinde atekes anlamasn imzalamlardr." (Son Bozgun, 1.C., S-76)
Imza sahnesini anlatan sadece iki eser var: Biri Rauf Orbay'n anlar, teki
ise Kurul Ktibi Ali Turkgeldi'nin, 'Mondros ve Mudanya Mutarekelerinin Tarihi'
adl eseri. Birincide de, ikincide de, anlamann 'gz yalar ierisinde
imzalandgn' gsterir hibir bilgi bulunmuyor. Tam tersine Turk Kurulu, ok
baarl bir anlama yapldg vehmi iinde sevinlidir. Delegeler, Istanbul'a o
sevinle dner ve kamuoyuna o yolda bilgi verirler.9
Anlalan desteksiz at, Vahidettinci tarih yazclarnn ortak niteligi.
D K.Msroglu yle yazyor:
"Sultan Vahideddin, bu mutarekenin ilerde nasl uygulanacagn ok iyi
kavramt. Iinde su-i istimale (ktu kullanma) elverili maddeler vard. Bu
sebeple onu Muttefiklerin teklif ettigi tarzda ve aynen kabul eden hukumeti
degitirdi."10 (Osmanogullan'nm Dram, s.79)
Vahidettin'in kabineyi, mutareke anlamasn begenmedigi iin degitirdigi
iddias, gelimelere de, belgelere ve tank ifadelerine de uymuyor. yle olsa,
kabineyi hemen degitirirdi. Zaten Vahidettin kabinenin ekilmesini degil,
sadece baz Nazrlarn degitirilmesini istemitir.
Ahmet Rza Beye, yle der: "Mutareke imzaland, ecnebiler yanmza gelecekler,
vukela (bakanlar) ile temasta bulunacaklar, bar olacak. Harp zamannda Heyet-i
Vukelada bulunan iki zatn bu aralk Heyet-i Vukelada bulunmalarn uygun
grmuyorum. A.Izzet Paa sizin dostunuzdur. Hususi ve gayr-i resmi bir su-
9) H.Bayur, Turk inklap Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.756-759; "[Rauf Bey]
Istanbul'a dnunce, gazetelere yaptg aklamada, 'Mutarekeyi imzaya' giderken
bu gunku gibi sevinli dnecegimi tahmin etmiyordum. Muzakereler srasnda
ingilizler, ok ak kalbli ve samimi hareket ettiler. Bu mutareke ile
devletimizin istiklali, saltanatmzn hukuku tamamiyle kurtarlmtr. Bu
mutareke, galip ile maglup arasnda yaplm bir mutareke degil, sava halinden
kmak isteyen denk iki kuvvetin aralarndaki dumanlg durdurmalar gibi bir
eydir' demi ve 'istanbul'a tek. bir duman askeri kmayacagn, dana'nn
igal edilmeyecegini' szlerine eklemiti. (2 Kasm 1918 gunlu Yeni Gun
gazetesinden aktaran Selahattin Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 1.C., s.33)
10) Ali Fuat Turkgeldi zetle diyor ki: "Bizde Padiahlar, sadrazam ve
kymandan degitirilmesi gibi hususlar, daima en nazik ve en bunalml
zamanlarda yaparlar ve bu yuzden gerek devlete ve gerek kendilerine gelecek
zarar duunmezler.. A.Izzet Paa kabinesinin, mutareke anlamas yaplmasnn
arkasndan ve en bunalml zamanda degitirilmesi de buna bir rnektir. unku
mutarekeyi imzalayan ingiliz Amirali (Calthorpe), kendisine sz verdigi adamn
yerinde bakalarn ve zellikle Hariciye Nezaretinde (M.) Reit Paa gibi zayf
bir adam grunce, mutarekenin uygulama artlarn agrlatrdka
agrlatrmtr." (Grup iittiklerim, s.160)
203
rette bunu anlatnz. Cavit Beyin, zellikle cihat fetvas veren Hayri Efendinin
yerlerine, uygun birilerini tayin etsin. Sayet bu iki zat, istifalarn verip
ekilmeyecek olurlarsa, Izzet Paa kabinesi istifa etsin. Sz veriyorum, ben
yine Izzet Paay kabine kurmaya memur ederim."11
Bu hususu Ali Fuat Turkgeldi de dogrulamaktadr. (Grup iittiklerim, s.162)
Gruldugu gibi Vahidettin'in amac, sadece kabinedeki Ittihatlarn ayrlmasn
saglamaktr. Sina Aksin zetle diyor ki: 'Osmanl devletinin ve Osmanl
hanedannn aln yazsn itilaf (galip devletler) belirleyecekti. Vahidettin,
onlara uygun bir kabine kurmak telandayd.1 (istanbul Hukumetleri, s.64)12
Vahidettin'in sonraki davranlar, bu yargy defalarca dogrulayacaktr!
stelik Vahidettin, ii dinamit dolu anlamay da yle degerlendirir: "Bu
artlar, agr olmalarna ragmen kabul edelim. yle tahmin ederim ki
Ingilizlerin doguda asrlarca devam eden dostlugu ve lutufkr siyaseti
degimeyecektir. Biz onlarn musamahasn (hogrusunu) daha sonra elde ederiz."
(Jeschke, Ingiliz Belgeleri, s.2; T.Bykloglu, Ataturk Anadolu'da, s.VIII)
Siyah dizili cumle, Vahidettin'in mutareke boyunca izleyecegi siyasetin
zetidir. Ingilizlerin musamaha ve lutfunu elde etmek amacyla giritigi
aralksz giriimleri yerinde grecegiz.
- M.Kemal'e kar olan yazarlar, 10 Kasm 1918'e kadarki sure iinde, M.Kemal'in
giriimlerinden hi sz etmiyorlar.
Birka rnek vermek istiyorum: '
'
G "Istanbul'dan Gaziantep'e gelirken Katma istasyonunda M.Kemal Paaya tesaduf
ettim. Istasyon binasndaki kararghnda 'nereden geldigimi, nereye gittigimi'
sordu. 'Antep'te hemirem, kaynvaldem ve akrabalarm var. An-tep vilayeti
Mara'a naklediliyormu. apulcular ehir yaknlarna gelerek yagmaya
balamlar. Ordu Adana'ya ekildikten sonra, duman ayag altnda kalacaklar.
Onlar baka tarafa nakil iin gidiyorum' dedim. Paa dedi ki:
'Memlekette adam kalmad m? Kendinizi mudafaa etmek aresini duununuz!'
Hayretle sordum. 'Ne ile, nasl?'
11) Ahmet Rza Beyin Anlar, s.72; A.Rza Bey, bu duunceyi Vahidettin'e,
150'liklerden M.Sabri Efendi ve hempasnn (ayaktalar) telkin ettigini Heri
suruyor, (s.72)
12) M.Kemal'in tam bu srada, 8 Kasm 1919'da, A.izzet paaya yazdg yazdan
birka cumle: "...Hatta Osmanl Nazrlarnn, ingilizler tarafndan seilmesi
gerektigi gibi teklifler karsnda kalnmas uzak bir ihtimal degildir."
(H.Bayur, T.lnklab Tarihi, 3.C., 4.ksm, s.771) Ama ilk teklif ingilizler
adna Vahidettin'den geliyor!
Sunu da aklamak gerekir ki Ingilizlerden korkan, ekinen, yalnz Vahidettin
degildir. Buyuk Taarruz'da 1.Orduya komuta edecek olan Nurettin Paa bile,
Anadolu'ya getigi srada (1920), "ingiltere gibi galip bir devletle baa
klamayacagn" ileri surecektir. (F.Kandemir, Siyasi Dargnlklar, 1.C.,
s.60)
204
Tekilat yapmal, milli bir kuvvet vucuda getirmeli! Kendinizi mudafaa edin! Ben
istediginiz silah veririm!'
Gerekten o zaman Paann emri uzerine verilen silahlar, mudafaa tekilatnn
ekirdegini tekil etmitir." (Ali Cenan'den aktaran F.R.Atay, Ataturk'un
Hatralar, s.73)
n "M.Kemal Paa, 'yarn Adana'y terif ediniz. Sizinle muhim eyler
konuacagm.' dediler. Ertesi gunu Adana'ya giderek M.Kemal Paayla bulutum.
Son olaylar birlikte gzden geirdik. Bana, Bakumandanlk Kurmay Bakanlg
ile yaptg yazmalar gsterdi. Hukumetin ok mutereddit davrandgn ve
mutarekenin fesh edilmesinden korktugunu, bununla birlikte bir hukumet
degiikliginde, A.Izzet Paann hukumetinin yerine gelecek bir hukumetin, bu
kadar dahi bir varlk gsteremeyecegini syledi. Vardgmz ortak kan u idi:
Ingilizler ve onu izleyerek bur Itilaf devletleri, mutareke filan
dinlemeyecekler, oldu bittilerle memleketimizi igal edecekler, Turk ordusunun
snr boylarndaki ksmlarn esir almaya kalkacaklar veyahut bunlar
memleket iine sokulmak zorunda brakarak terhisini saglayacaklard. Vatanmz
her turlu savunma ve direnme ara ve imknlarndan yoksun braktktan sonra da
arzularn zorla ve baskyla kabul ettireceklerdi. Mustafa Kemal Paa, 'Artk
milletin bundan sonra kendi haklarn kendisinin aramas ve mudafaa etmesi,
bizlerin de mumkun oldugu kadar bu yolu gstermemiz ve butun ordu ile beraber
yardm etmemiz lazmdr.' dedi ve sonra ayn fikirde olup olmadgm sordu.
'Aramzda tam bir anlama var paam' cevabn verdim." (4 Kasm 1919, A.Fuat
Cebesoy, M.M. Hatralar, s.28 vd.)
n "Mutarekenin maddeleri agr artlar ihtiva ettiginden M.Kemal Paa, Adana'nn
ileri gelenlerini ve sz sahibi kimselerini nezdine davet ederek, 'Durumu iyi
grmedigini, mutareke hukumlerine Itilaf devletlerinin riayet etmeyeceklerini,
daha agr artlar altnda memleketi ezeceklerini, Adana'nn buyuk zayiata
ugrayacagn, imdiden igal kuvvetlerine kar koymak ve hazrlkta bulunmak
iin aralarnda bir tekilat kurmalarn, munasip yerlerde siper kazmalarn,
lazm gelen silah ve malzemenin tarafndan temin edilecegini' istikbali grur
gibi anlatt. ok yazk ki harp bkknlg, halk ok durgun ve hareketsiz bir
hale getirmiti. Kimsede bu dogru szu dinleyecek takat ve kuvvet yoktu.
ukurova, Suriye, Irak, Filistin ve Kanal seferlerinin butun agrlgn, harp
boyunca omuzunda tamt." (1.Dnem Adana Milletvekili Damar (Zamir) Arkoglu,
Hatralarm, s.71)
Vahidettin ise, bu tarihlerde, Ingilizlerin butun Anadolu'yu igal etmesini
istemektedir. Ilerde grecegiz!
M.Kemal'e kar olan yazarlar, mutarekenin uygulanmas konusunda, M.Kemal -
A.Izzet Paa arasndaki yazl ekimeden, M.Kemal'in Ingilizler hakkndaki
duuncelerini belirttigi iin hi sz etmiyorlar.
205
Yldrm Ordular Komutan M.Kemal Paann, 3-8 Kasm 1918 tarihleri arasnda,
Sadrazam ve Harbiye Nazr V. A.Izzet Paa'ya yazdg yazlardan, sadeletirerek
baz cumleler aktarmak istiyorum:
"...' Toros tunellerini igal edecek kuvvetin says, Ingiliz Komutanlg
tarafndan bildirilir' buyuruluyor. Bu kuvvet mesela, icabnda butun Anadolu'yu
hukmu altna alacak derecede dahi olursa, musaade edilecek midir?
[..] Ordular terhis edecek ve Ingilizlerin her dedigine boyun egecek olursak,
ingilizlerin ihtiraslarnn nune gemeye imkn kalmayacaktr.
[..] Iskenderun'a her ne sebep ve bahane ile asker ihracna (karlmasna)
teebbus edecek Ingilizlere, atele engel olunmasn emrettim.13
[..] Ingilizlerin tekliflerine, bugune kadar oldugu tarzda karlk verildigi
takdirde, bugun Payas-Kilis hattna kadar olan araziyi isteyen Ingilizlerin,
yarn Toroslar'a kadar olan Kilikya mntkasnn ve daha sonra Konya-Izmir
hattnn igaline gerek oldugu eklindeki tekliflerinin birbirini izleyecegi ve
sonu olarak ordumuzun kendileri tarafndan sevk ve idaresi, hatta Osmanl
Hukumeti Bakanlarnn Britanya Hukumeti tarafndan seilmesi gibi teklifler
karsnda kalnacag gunler, uzak degildir."14
Vahidettinciler, byle duunen ve davranan M.Kemal'in, bir sure nce
ingilizlerle el altndan anlaarak cepheyi kertmi oldugunu iddia ediyorlar!
Gerekler nerede, bizim hazretler nerede? Gerekle aralarnda, almaz bir utan
duvar var sanki!
- Y.Kuuk diyor ki:
D "Mondros Brakmasndan sonra, Kemal Paann, birliklerini brakarak, kuvveti
olmayan bir general... kendini kzaga aldrm bir kamu grevlisi olarak,
Istanbul'da yaamas ok duundurucudur; bunun uzerinde duunmeden, bilim ve
tarih yazm olacagn sanmyorum. Bakalar var; Mondros Brakmasna karn,
birligini ve silahn brakmayan ve bu nedenle daha sonra Buyuk Britanya
igalcileri tarafndan sava sulusu saylan generaller biliniyor." (T.. Tezler
5, s.38)
(1) M.Kemal 'birliklerini brakarak' kendiliginden Istanbul'a dnmu degildir. 7
Kasm 1918'de Yldrm Ordular Grubu ile 7.Ordu kararghlar Istanbul
hukumetince lagvedilir, M.Kemal Harbiye Nezareti emrine alnr ve A.Izzet Paa
kendisini Istanbul'a agrr.15
13) A.Dilipak yle yazyor: "M.Kemal'in Iskenderun'da uygulamaya koymak
istedigi taktik ile Filistin topraklarnda izledigi politika birbirine
uymamaktadr." (CG Yol, s.32)
Filistin'in buyuk blumu daha nce elden ktgna gre, olsa olsa Suriye
topraklarndan sz edilebilir. 'Suriye topraklarnda izlenecek politika ile
iskenderun iin uygulanacak taktik' birbirine uyar m? Suriye topraklar ile
anayurdun bir paras, ayn ey mi?
14) Mondros, s.63-80.
15) Mondros, s.80; Jeschke.TKS Kronolojisi l, s.2, Takvim-i Vakayi No.3390; KA
Gunlugu, s.73.
206
(2) Harbiye Nezareti emrine alnmasn da o istemi degildir ki 'kendini kzaga
ektirdigi' ileri surulebilsin.
(3) Mutarekeye ragmen, birligini ve silahn brakmayan komutan, yalnz Medine
Komutan Fahrettin Paadr. Ama bu yuzden degil, 'Ermeni krmna katldg1
iddiasyla tutuklanp Malta'ya surulecektir. (B.N.Simir, Malta Surgunleri, s.
137)
(4) Baz komutanlar, gerekten tutuklanp Malta'ya surulmulerdir ama bunun
eitli sebepleri vardr. Hibiri, 'birligini ve silahn brakmadg' iin
tutuklanp surulmemitir. (B.N.Simir, Malta Surgunleri, s.205, 206, 218, 222,
223 vb.)
- Bir ksm Vahidettinciler, butun savaa katlanlar, sava sulusu sanyorlar.
Bu yuzden, M.Kemal'in, Ismet (Innu) ve Rauf (Orbay) Beyin, savaa katldklar
halde tutuklanmam olmalarna, kuku uyandrc ifadelerle deginiyorlar.
(Mesela, V.Vakkasoglu: "M.Kemal'in tevkif edilmemesi duundurucudur." Son
Bozgun, 1.C., s.97; K. Msroglu, Hilafet, s.174 vb., Lozan, 1.C., s.191, 200)
Dogrusu:
Igalciler, 5 Subat 1919'da, kendilerine gre yedi su grubu belirler ve
Istanbul hukumetine bildirirler.16 Toptan 'sava suu' diye anlan bu yedi su
grubu, drt genel balk altnda toplanabilir: Sava yasa ve trelerine aykr
davranmak, Ingiliz esirlerine ktu davranmak ve subaylarna hakaret etmek,
mutareke hukumlerine uymakta kusur etmek ve hukumlerin uygulanmasna engel
olmak, Ermeni olaylarna karm olmak.17
M.Kemal, Rauf Orbay ve Albay Ismet Bey gibi Fevzi (akmak), Cemal
16) Jeschke, Ing. Belgeleri, s.175; Bilal N.SImir, Malta Surgunleri, s.38,
216.
17) Bir ksm Istanbul basn ile Hurriyet ve itilaf Partisi ileri gelenleri,
ittihatlar ktulemek ve Ingilizlerin gzune girmek iin ittihatlarn Ermeni
kym yaptrdgn surekli iddia edeceklerdir. Refi Cevat Ulunay yle yazyor:
"Sehpalar bu adamlara layk degildir. Koparlmalar lazm gelen bu kafalar,
kutukler uzerinde kesilip gunlerce ibret tanda kalmal!" (12.3.1919) "Daha
ziyade iddet!" (13.3.1919; aktaran S.Akin, istanbul Hukumetleri, s. 199)
Yeni kurulan zel Harp Divannca sulu bulunup idam edilen (10.4.1919)
Bogazlyan Kaymakam Kemal Beyin cenaze trenine subaylar da katlr, tren
grkemli bir protesto gsterisine dner. Hukumet panikler. Ertesi gunu Cuma
selamlgnda Vahidettin'le gruen K.Karabekir yle yazyor: "Buyuk bir korku
iinde kvranyordu." (Istiklal Harbimizin Esaslar, s.35)
Refi Cevat, iki gun arka arkaya, gstericilere atar, onlar hakknda
koguturmaya geilmesini ister. (14 ve 15 Nisan 1919, KS Gunlugu,1.C., s.205,
206) Yuzba Selahattin'in aktardgna gre, yazlarnda, cenazeye katlan
subaylara da hakaret etmi. Gerisini, zet olarak Yzb.Selahattin'den dinleyelim:
" gun sonra yedi-sekiz subay Tepebanda oturuyorduk... Iimizden biri, kar
masada oturan adam gstererek, "Refi Cevat!" dedi. Hemen karar verip kalktk...
evresini sardk. Sard... Yardm gelinceye kadar cehennemi boylayacagn
kestirdi. Syleyecegimizi syledik... Yeni bir yaz ile zur dilecegine yemin
etti." Refi Cevat, ertesi gunu tukurdugunu yalayacaktr. (Yuzba Selahattin'in
Roman, 2.C., s.34)
Rza Nur, Refi Cevat iin diyor ki: "Kumarbaz, kerhaneci, dolandrc, casus,
p..., i..., h..., vatan haini biridir. Ben de bilirdim, herkes de bilir. Bu
kadar namussuz azdr." (4.C., s.1452)
207
(Mersinli), Kazm Karabekir, Ali Fuat (Cebesoy), Cevat (obanl), Nihat
(Anlm), Kazm (Inan), Y.Izzet ve Nurettin Paalar, Albay Refet (Bele), Albay
Fahrettin (Altay), Albay S.Adil Beyler de tutuklanmamlardr. unku hibiri,
galiplerce belirlenmi sular ilemi degillerdi.
Bu yedi sua, 1920'de, sekizinci su olarak, 'kuva-y milliyeci ya da ku-va-y
milliyeye yardmc olmak' da eklenecektir. Rauf, Kara Vasf ve Galatal Sevket
Beyler, Cevat ve Cemal Paalar vb. bu iddia dolaysyla tutuklanp Mal-ta'ya
gnderilirler.
Msroglu yle devam ediyor:
n "Kont Sfora (Sforza), bu mutarekeden bahsederken, Ingilizlerin kara ordusuna
kar mutedil (yumuak) davrandklarn syluyor. Donanmann hemen teslimi
istenildigi halde, kara ordusunun kaldrlmasndan veya hemen silahlar
brakmasndan bahsedilmiyormu. Tersine sadece seferberligin kaldrlmas
istenirken, ite asayiin saglanmas ve snrlarn korunmas iin gereken ordu
miktar, terhisten istisna ediliyormu." (Lozan, 1.C., s. 193)
Msroglu'na gre Kont Sforza "bunda gizli bir maksat gruyor" ve diyormu ki:
"Ingiltere Hukumeti, Osmanl devletinin miraslar arasnda imdiden bir
anlamazlk gruyor ve bilinen ikiyuzlu siyasetiyle unu istiyor: Eger
Muttefiklerin talepleri Ingilizleri skacak bir ekil alrsa, henuz direnme
yetegi olan Turkleri, kendi karlar iin kullanlabilir bir mevkiye
koyabilsinler."18
D "Bu durumdan anlalyor ki daha mutarekenin imzas gunu, yani Padiahn daha
Anadolu'da bir kuvvet kurulmasn hayalinden bile geirmedigi zamanda,
Ingilizler Kont Sfora'nn fikrine gre, bu kuvvetin kurulmasn duunmeye
balamlar, hatta bunun iin M.Kemal Paay Sultan Vahideddin'den nce
bulmulardr." (Lozan, 1.C., s.193)
Bylece, M.Kemal - Ingiliz gizli anlamas masalnn, Kurtulu Sava ile ilgili
blumunu ayor ve yle devam ediyor:
D "Sultan Vahideddin ve Sadrazam Ferit Paa, M.Kemal Paay, 'memlekette buyuk
hreti vardr, itimat edilecek namuslu insandr' diye Ingilizlere kar mudafaa
edip Anadolu'ya gndermeye alrken, M.Kemal Paa da Istanbul'da galip
devletlerin ileri gelenleri ile munasebette bulunuyor ve onlardan talimat
alyordu." (Lozan,1.C., s.194)
Msroglu, bu iddiasna dayanak olarak Dagobert von Mikusch'un kitabnn 164.
sayfasn gsteriyor. Ama 164. sayfada, bu iddia ile ilgili bir tek kelime
18) Kont Sforza, 1920 yl sonunda.Sevres Andlamasndaki baz hukumlerin
yumuatlmasn ileri suren Fransz Babakanna kar kan ilk kiidir. (Taner
Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.134 vd.)
208
bile bulunmuyor! (Turke eviride 190. ve 191. sayfalar) K.Msroglu, gz
boyamak ve okuyucusunu aldatmak iin bu sahte kaynak gsterme yoluna, gittike
daha sk bavurmaya balad. Bilerek, isteyerek surdurdugu bu tutumun, hukukta,
ok agr bir adla anldgn sanyorum. Kont Sforza'nn iddiasna gelince:
(1) Kont Sforza, her mutareke anlamasnda, snrlarn ve i asayiin korunmas
iin belli sayda asker ve jandarma bulundurulmasna imkn verildigini bilir.
Yenik bir devletin snrlarn ak brakan ve i asayii gzard eden bir tek
mutareke anlamas yoktur.19
(2) K.Msroglu, Sforza'nn anlaryla oyalanacagna, mutareke anlamasnn 5.
ve 6. maddelerine baksayd, geregi anlard.20 Kara kuvvetlerine kar lulu
davranldg iddias, kesinlikle dogru degildir. Keke dogru olsayd. Kurtulu
Sava daha abuk biterdi.
(3) Mutareke anlamasnn 5. maddesi uyarnca, "snrlarn korunmas ve i
asayiin saglanmas iin gereken asker ve jandarma saysnn beraber
saptanmas", igalciler ve Osmanl makamlar arasnda uzun sure ekime konusu
olmu, bu ekime butun ordu Ankara'nn emrine girinceye kadar surmutur.
Bu arada Vahidettin ve Hariciye Nazr M.Reit Paann, Dogu snrndaki Turk
birliklerini ingilizlerin emrine vermek iin gizli bir giriimleri olur ama
Ingilizler kabul etmezler.21
(4) Mondros Mutarekesi ve Tatbikat adl kitapta, uygulamann nasl huku-
19) Mutareke anlamasna gre, Bulgarlar da, 3 silahl tumen bulunduracak,
ancak artan silhlar galiplere teslim edilecektir. (H.Bayur, Turk Inklap
Tarihi, 3.C., 4.Ksm, s.679) Almanlara bile mutareke dneminde 80.000, bar
andlamasndan sonra 100.000 asker bulundurmak hakk tannmtr. (Sina Aksin,
Istanbul Hukumetleri, s.220)
20) Madde 5: Hudutlarn muhafazas ve asayi-i dahilinin (i asayiin) idamesi
(devam) iin luzum grulecek kuva-y askeriyeden maadasnn (bakasnn) derhal
terhisi. Ibu kuva-y askeriyenin miktar ve vaziyetleri, Itilaf hukumeti
tarafndan Devlet-i liye ile muzakere edildikten sonra takarrur ettirilecektir
(kararlatrlacaktr).
Madde 6: Osmanl kara sularnda zabta (guvenlik) ve buna mumasil (benzer)
hususat iin - istihdam edilecek sefain-i sagire (kuuk gemiler) mustesna
(ayrk) olmak uzere, Osmanl sularnda veya Devlet-i Aliye tarafndan igal
edilen sularda bulunan kaffe-yi sefain-i harbiye (butun sava gemileri) teslim
olunup, gsterilecek Osmanl liman veya limanlarnda mevkuf (bagl)
bulundurulacaktr.
21) Sina Aksin zetle yle yazyor: '16 Aralk 1918'de, Sami Bey adnda biri
[..] ingiliz genel kararghna bavurur. Padiah ve Hariciye Nazr adna
geldigini syler. eitli nerilerden sonra, Kafkasya'deki Turk askerinin
Ingilizlerin buyruguna verilebilecegini syler.1 (Istabul Hukumetleri, s.
144,145) Aksin, Ingiliz belgelerine dayanarak verdigi bu bilgiye, Jeschke'nin
TKS Kro-nolojisi'ndeki ksa bir cumlesinden yola karak, u notu eklemi: "Bu
neriyi, sonradan, daha somut olarak Genelkurmay Bakan Fevzi Paa, General
Mitne'e yapacak, 40.800 tufekli er teklif edecektir." (a.g.e., s.145; ayn
gruu 165. sayfada da yineliyor) Oysa Fevzi Paann 40.800 tufekli asker
teklifi, Osmanl Genelkurmay ile igalciler arasndaki silah ve asker says
ekimesi srasnda, Genelkurmayn yaptg nerilerden biridir. Jeschke, TKS
Kronolojisinde, Mondros Mutarekesi ve Tatbikat adl kitabn 1.basksnn (1962)
178. sayfasndaki bilgileri zetlemitir (2. baskda 263. sayfa); bu zetin Sami
Beyin nerisiyle hibir ilgisi yok. S.Akin, Jeschke'nin tek satrlk zeti ile
yetinmeyip gnderme yaptg kaynaga baksayd, degerli eserini bu nemli
yanltan korumu olurdu.
209
ka ve ahlaka aykr bir tarzda ve ne kadar haince yapldg, ordunun nasl
soyulup gusuzletirildigi, ibret verici belgelerle ve ayrntl olarak
belirtilmektedir.22
Istanbul derhal terhise balanmasn emrederek ordularn iskelete dnmesini
abuklatrr,23 arkasndan da butun ordu komutanlklarn kaldrr. (Mondros..,
s.272 vd.)24 Igal kurullar, toplarn kamalarn, tufeklerin mekanizmalarn
toplar, birok silah da denetimi altnda tutabilecegi ambarlara tatr.25
Ordu iyice gusuzleince de, Muttefik birlikleri, mutareke snrlarn aarak
ilk aamada Guneydogu Anadolu'ya, Trakya'ya, Kars'a girecek ve Istanbul'u igal
edeceklerdir. Doguda Ingilizler, guneyde de Franszlar, Ermeni birliklerinden
yararlanrlar. Karadeniz kys boyunca, zendirilen Pontuscu Rum eteleri
faaliyete geer. Kurtler ve erkesler okanr. Yunan ordusu Izmir'e karlr ve
yaylmalarna yeil k yaklr, i isyanlar kruklenir vb. Ama, Turkiye'yi
paralayp ezerek, bir daha emperyalistlere kafa tutamayacak hale getirmektir.
Kurtulu Sava, M.Kemal, Nihat (Anlm), Y.Sevki (Suba) vb. komutanlarn
yurt iine tatabildigi, birlik komutanlarnn da igalcilerden saklayabildigi
silah ve cephane ile balamtr.
K.Msroglu ile gerek, hi barmayacaklar m?
* 5-22. Vahidettin ile M.Kemal'in tanmalar
Vahidettin ile M.Kemal ilikisi, Almanya gezisi ile balyor. Bu gezi 15 Aralk
1917'de balam ve 4 Ocak 1918 'de sona ermitir (20 gun).
u K.Msroglu'nun bu geziyle ilgili iddialar: "Hasta olan Sultan Reat'n
yerine Alman Cephesini ziyarete giden Veli-
22) Suriye Cephesi: s.71-107, Irak Cephesi: 108-158, Canakkale-Istanbul
Bogazlan: 159-187, Bat Anadolu: 188-220, Dogu Cephesi: 221-253.; N.Karacebe,
Turk Ulusal Savann ilk Paras, s.54 vd.; T.Bykloglu, Trakya'da Milli
Mucadele, 1.Kolordunun silahszlandrlmas, s.198.
23) 3387 No.lu Takvim-i Vakayi'ye dayanarak Jeschke,TKS Kronoloji l, s.5 (5
Kasm 1918); Mart 1919 sonuna kadar 337.615 er terhis edilmitir. (F. Belen,
Turk Kurtulu Sava, s.37) Elde 43.196 er kalmtr. Bu say, galiplerin izin
verdikleri saydan bile 18.000 er daha azdr. (Celal Erikan, Komutan Ataturk,
s.277)
24) Mesela 9.Ordu, 15.Kolordu Komutanlgna; G.Ordu, 13.Kolordu Komutanlgna
dnuturulmutur. (T.Bykloglu, Ataturk Anadolu'da, s.46)
25) 1919 Mart ay sonuna kadar 295 topun kamas, 138 bin tufegin sungu kolu
ile 48 bin tufek toplanr. (Mondros Mutarekesi ve Tatbikat, s.267'de ayrntl
bir cetvel var) Kesin sonu yledir: "Igalcilere teslim edilen tufek says
78.638; depolara alnan tufek says 643.905; bu tufeklerin 134.744'unun sungu
kolu da igalcilerce toplanm, 25.747 sungu kolu ile 738 tufek de denize
dkulmutur; ordunun elinde kalan tufek says, 68.631. 1.180 ky ve kale
topundan 141 topuna el koyar, 957'sinn kamalarn toplarlar, elde kalan 82 top,
bunlar da dogu blgesinde. 806 sahra ve dag topundan 454 topun kamas alnr,
152 top depolara kaldrlr, elde kalan top 200 kadardr. Bunlarn bir ksmnn
da ya mermileri yoktur ya da ok azdr. (1.Dunya Harbi, idari Faaliyetler ve
Lojistik, s.583)
210
aht Vahideddin Efendinin, bu seyahatte, yanndaki subaylardan biri de M.
Kemal'di."
Heyette sadece iki subay var: Biri askeri danman Albay Naci (Eldeniz) Bey,
tekisi de geziye ordu temsilcisi olarak katlan M.Kemal Paa.26
D "Onu bu vazifeye tayin eden ittihat ve Terakki hukumeti oldugu halde, Veliaht
Vahideddin Efendinin, Enver Paa ve ittihatlarn iddetle aleyhinde oldugunu
grunce, kendisi de bu ynde fikirler ileri surerek, ikbal (yukselme) yolunda
ilk ciddi admn atmtr." (Hilafet, s. 143)
Yani M.Kemal, aslnda Enver Paadan ve Ittihatlardan yanadr ama bir mevki
kapmak iin onlarn aleyhinde grunur.
Dogrular:
1. M.Kemal 1908 ylnn banda Ittihatlara katlmtr. Dernegin Turk
milliyetiligini savunan radikal kanadna mensuptur. 22 Eylul 1909'daki 2.
Kongrede, 'askerlerin siyaset d kalmas tezini' savundugu iin dernegin ileri
gelenlerinin dumanlgn kazandg, Enver'e ve Ittihat hukumetlerin ynetim
tarzna kar oldugu, her ciddi aratrmacnn kabul ettigi bir
gerektir.27 Msroglu, M.Kemal'in, Veliahtn gzune girmek iin Enver ve
Ittihat ynetim aleyhinde konutugunu iddia ederek, ak gerekleri maksatl
olarak tersine eviriyor.
2. M.Kemal'in bu yolla, 'ikbal yolunda ilk ciddi admn attg1 iddias da
duruma ve geliime hi uymayan bir yaktrma, M.Kemal, bu srada zaten ordu
komutandr. Vahidettin zamannda da yine ordu komutanlg yapacaktr. Ilkinde,
Filistin/Suriye cephesine gnderilir (1918 Agustos); ikincisinde ise Anadolu'ya
(1919 Mays). Ikinci grevine balamasndan iki ay sonra ordudan ayrlmak
/zorunda kalacak, rutbesi ve nianlar alnacak, idama mahkm edilecektir.
Bu mu ikbal? D "Buna dair birka yabanc gzleminden sz edelim." (Hilafet,
s.143)
Msroglu bu cumleden sonra, H.C.Armstrong ve Dagobert von Mi-kusch'un
kitaplarndan yaptg alntlara yer veriyor. Aktarmadan nce, bir hususu
belirtmek istiyorum:
a. Vahidettin ile M.Kemal'in tanmalar ve grumeleri hakknda bilgi veren bir
tek kaynak var: M.Kemal'in anlar!28 Hem bu gezideki, hem de ilerdeki
grumeleri hakknda, Vahidettin bir aklama yapmamam-tr; bir uuncu kiinin
tanklg da sz konusu degil, unku butun g-
26) Mehmet nder, Ataturk'un Almanya ve Avusturya Gezileri, s.9, 1993;
LSimavi, Osmanl Saraynn Son Gunleri, s.356.
27) Zurcher, s.81, 98; Sina Aksin, Jn Turkler ve ittihat ve Terakki, s.148.
Ayrca, 1909 Kongresinin Genel Sekreteri Dr.T.R. Aras'n aklamas, aktaran
Celal Bayar, Ataturk'ten Hatralar, s.16 vd.
28) Bir de L.Simavi'nin, bu gezi hakknda hukumete verdigi rapor var ama bu
ilikinin ayrntlarna k tutmuyor. (Osmanl Saraynn Son Gunleri, s.356-
366)
211
rumeler ikisinin arasnda geiyor. Su halde, her aratrmac, bu konularda
yalnz M.Kemal'in anlarna dayanmak zorunda, isteyen inanr, istemeyen inanmaz.
Ama durust bir yazar, anlar keyfine ve maksadna gre degitiremez,
saptramaz, u ya da bu ynde susleyemez, M.Kemal'i de kendi istedigi gibi
konuturamaz.
b. Msroglu, bu tek kaynak dururken, yine yabanc aktarclara bavuruyor;
ustelik dogru olarak aktarp aktarmadklarn da denetlemiyor. Ayrca, bu
alntlar "ecnebi gzlemi" diye sunuyor. Bunlarn gzlem olabilmesi iin
yazarlarnn olaylara tank olmalar, orada bulunmalar ge-
v rekirdi. Ikisi de olaylarn tang degil.
c. Iki yazar da sz konusu paragraflar, M.Kemal'in anlarna dayanarak
yazmlar ama dogru aktarmamlar, ayrca Msroglu da yanl eviriyor. Bu
alntlardaki yanl, abart, degitirme ya da suslemeleri belirtmek iin
anlarn asln da dipnot olarak verecegim:
D "Veliaht Vahideddin Efendinin zek ve dirayetinden takdirle bahseden M.Kemal,
trende kendisi ile dost olmu, Veliaht kendisine kar pek buyuk itimat izhar
ederek, paay daha nce tanmadgndan dolay teessurlerini beyan etmitir."
(Bu paragrafn kaynag, Armstrong, s.93 imi, Hilafet, s.143)29
D "Dostluklar o kadar ilerlemiti ki bir gun Berlin'de, Adlon Oteli'nde
M.Kemal, Veliahta, 'Sizden sarahatle (aka) bir ey sylemek musaadesi
isteyecegim. Size yle bir teklifte bulunacagm ki eger kabul ederseniz, beni
hayatnz muddetince kendinize bend edeceksiniz (baglayacaksnz)' mukaddi-
mesiyle (diye sze balayarak), istanbul'a gidince bir ordu kurulmasn talep ve
kendisini de bu orduya,Erkan- Harp Reisi (Kurmay Bakan) yapmasn teklif
etti. Veliaht, 'Reddecekler!' dedi. M.Kemal, 'Cesaret edemeyecekler. Onlara
gsteriniz ki hesaba katlmas lazm gelen birisiniz. Zat- necabetpe-nahileri
glgede kalmamalsnz' dedi. Veliaht, istanbul'a gidince gruuruz' cevabn
verdi." (Bu paragrafn kaynag, Armstrong, s.96 imi, Hilafet, s.144)30
o "Seyahatleri esnasnda bir gun de Naci Paa, M.Kemal Paaya Veliaht
29) Asl: "Duundum ki bu zat akll olmaldr." (Ataturk'un Hatralar, s.29)
Anlarda Vahidettin'in zeks hakkndaki tek ifade bu. tesi uydurma.
30) Asl yle: "Gazeteciler ekildikten sonra, salonda ikimiz kaldk. Bana
sordu: 'Ne yapmalym?' Su yolda cevap verdigimi hatrlarm: 'Osmanl tarihini
biliriz, bu tarihin birtakm safhalar vardr ki sizi korku ve endieye sevk
ediyor ve bunda haklsnz. Ben size bir ey syleyecegim, o teebbuste hayatm
sizinle birletirecegim. Memnun olur musunuz?' 'Syleyiniz' dedi. 'Henuz Padiah
degilsiniz, fakat Almanya'da grdunuz ki imparator, Veliaht ve Prensler, hepsi
bir i uzerindedir. Neden siz butun ilerden uzak kalasnz?' 'Ne yapabilirim?'
diye sordu, 'istanbul'a gider gitmez, bir Ordu Kumandanlg isteyiniz, ben de
sizin Erkan- Harbiye Reisiniz (Kurmay Bakannz) olurum.' 'Hangi ordunun
kumandanlgn?' 'Beinci Ordu Kumandanlgn.' Bu numaradaki ordu, Liman von
Sanders Paann emrinde bulunan veya bulunmak lazm gelen ve Bogaz' mudafaa
edecek olan ordu idi. Vahideddin, 'Bu kumandanlg bana vermezler!' dedi. 'Siz
isteyiniz' dedim, istanbul'a gittigim zaman duunuruz' cevabn verdi."
(Ataturk'un Hatralar, s.54,55) ->.
212
hakkndaki fikrini sormutu. M.Kemal Paa yle cevap verdi: 'Daima gz nunde
bulundurmak ve ona sadakatle (sadk olarak) hizmet artyla, bu adam ile ok i
grulebilir.' (Bu paragrafn kaynag da Dagobert von Mikusch, s.120 imi,
Hilafet, s.144)31
Msroglu'nu izlemeyi surdurelim:
D "Yukardaki izahattan anlalacag uzere M.Kemal, Ittihat ve Terakki'nin
kendisine olan itimadndan, kendi adna pek guzel yararlanm ve seyahat
esnasnda Veliahta azami surette tesir ederek, sonradan kendisinin yaveri
olabilmek imknn elde etmitir." (Hilafet, s.144)
Bu yolculuk srasnda yaverligi sz konusu olan, M.Kemal degil, Albay Naci
(Eldeniz) Beydir.32 M.Kemal'e fahri yaverlik bir yl sonra, 22 Eylul 1918'de
verilecektir.33 Fahri yaverlik, bir onur unvan olup gerek yaverlik degildir.
Asl yaverlik hizmetini birka kii yapar, tekiler ancak trenlere katlr.34
Msroglu bu konuyu yle kapatyor:
D "Bu hususdaki diger bir gerek de udur: Veliaht Vahideddin Efendi, bu seyahat
esnasnda, beraberindeki damad Sehzade mer Faruk Efendiye, M.Kemal'in hakiki
duuncelerini sezdirmeden grenip kendisine rapor etmesini emretmiti. mer
Faruk Efendi de, onu yol boyunca, eitli suretlerde yoklam ve sonu olarak
Veliaht'a, M.Kemal'in ittihat aleyhtar ve hilafete bagl oldugu tarznda
rapor vererek, ilerde Anadolu'ya gnderilmesi esnasndaki guvene zemin (ortam)
hazrlamt." (Hilafet, s. 145) Oogof! Ka atmasyon bir arada.
Aradaki buyuk farka dikkatinizi ekerim! H.H.Ceylan da yle diyor: "M.Kemal
Vahded-din'den, kendisinin Erkan- Harbiye Reisi (Genelkurmay Bakan)
yaplmasn ister." (Buyuk Oyun, 1.C., s.19) Parantez iindeki italik aklama
H.H.Ceylan'ndr. Bu yazara, bir ordunun Kurmay Bakanlg ile Genelkurmay
Bakanlg arasndaki fark nasl anlatmal?
31) Asl: "Bende hasl olan kanaat u idi ki bu adamla, kendisini tenvir etmek
(aydnlatmak) ve kendisine, yakndan ve samimi muzaheret (yardm) etmek
artyla, baz iler yapmak mumkundur. Bu gruumu gerek Naci Paaya, gerek
teki zatlara syledim." (Ataturk'un Hatralar, s.41) Aradaki farka dikkat!
32) Asl: "Bir gun otelde Naci Paa (Naci Bey o srada paa degil, albaydr;
anlarn anlattg srada paa oldugu iin M.Kemal, Naci Eldeniz'den paa diye
sz ediyor) bana dedi ki: Vahiduddin beni yaver almak istiyor. Bilirsiniz ki ben
saray hizmetinde bulunmaktan memnun olmam.1 Cevap verdim: 'Eger Vahiduddin size
bunu teklif etmise, derhal kabul etmekliginiz lazmdr. Bu adam yarnn
Padiahdr. Siz temiz bir adamsnz. Onun yannda kendisine hakikatleri
pervaszca syleyecek biri bulunmas lazmdr. Geri saray hizmetinde bulunmak
gutur. Fakat memleket iin her ey yaplr.1" (Ataturk'un Hatralar, s.54)
33) S.Borak, Ataturk, s. 165.
34) Abdulhamife de yaverlik yapm olan Ali Nuri Okday'n oglu Sefik Okday,
Abdulhamid'in bu tur, 89'u paa, 255 yaveri oldugunu yazyor. Bilmem dogru mu?
(Son Osmanl Sadrazam ve Ogullar, 2.blum, 23 Aralk 1988, Milliyet)
213
(1) Bu gezi 15 Aralk 1917'de balayp 4 Ocak 1918'de bitmitir. Oysa
Abdulmecit'in oglu mer Faruk Efendi ile Vahidettin'in kz Sabiha Sultan, bir
yl drt ay sonra, 29 Nisan 1919'da evleneceklerdir.35 Ksacas, mer Faruk
Efendi o tarihte damat, hatta damat aday bile degildir. Bu srada damat aday
olanlar hakknda, I.H.Okday'n anlarnda bilgi var. (s,366-372)
(2) Almanya'ya giden heyette, mer Faruk Efendi, herhangi bir sfat ve grevle
de bulunmu degildir! (I.Hakk Okday, Yanya'dan Ankara'ya, s.329; M.nder,
Ataturk'un Almanya ve Avusturya Gezileri, s.9)
(3) Geri kalan ayrntlarn, Msroglu'nun muhayyilesinin urunu oldugunu
sylemeye gerek yok.
- nlu tarihi Wells, ne diyordu?
'Kronolojiyi temel sayacaksn, olaylar his ve arzularna gre yorumlamadan
oldugu gibi yanstacaksn, en ince ayrnty bile adalet ve haktanrlk
lusunde kaydedeceksin! Olaylar bunlara dikkat etmeden degerlendirmeye
kalkanlar, tarih degil, hoa giden masal yazm olurlar.'
Bu tur yalanlar, yanllar, geregi ters yuz etmeler o kadar ok ki hepsinin
dogrusunu aklamaya mrum yetmez. En basit gerekleri bile bilmediklerini
gstermek iin yakn tarihimizle ilgili baz yanllarndan rnekler verecegim,
sonra da yalnz belli bal iddialara deginecegim.
* 5-3 3. Kurtulu Sava konusuna girmeden nce, eglencelik birka rnek
D "[1914 ylndaki] cihat fetvasn Seyhulislam Suat Hayri rguplu
imzalamt." (H.Huseyin Ceylan, Din-Devlet Ilikileri, 1.C., s.127)
Fetvay veren Seyhulislam Hayri Efendidir. Suat Hayri rguplu ise Hayri
Efendinin ogludur; Cumhuriyet dneminde milletvekilligi, bakanlk, buyukelilik,
senato bakanlg ve babakanlk yapmtr! (M.Larousse, 12.C., s.485)
D "Sark (Dogu) Cephesi Kumandan Mareal Kazm Karabekir..."
(H.Huseyin Ceylan, Din-Devlet ilikileri, 1.C., nsz)
K.Karabekir ordu komutanlgndan korgeneral olarak ayrlm ama askerlikle
iliigi kesilmedigi iin 1.11.1927'de, aktan orgenerallige (1.Feriklige)
yukseltilmitir. (On Yllk Harbin Kadrosu, s.199; M.Tuncay, T.C'nde Tek Parti,
s.114) Mareal degildir. T.C.nin iki mareali var: M.Kemal ve Fevzi akmak!
35) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.10; (.Hakk Okday'n anlarnda, Sabiha
Sultann evlenii hakknda hayli geni ve ilgin bilgi var, s.366-372.
214
D "Eski Meclis Bakanlarndan Rauf Orbay..." (H.Huseyin Ceylan, Din-Devlet
Ilikileri, 1.C., s.128)
H.H.Ceylan bol keseden rutbe ve makam dagtmaya devam ediyor. Rauf Orbay hi
Meclis Bakanlg yapmamtr. (Turk Parlamento Tarihi, H.Rauf Or-bay'n
biografisi, 3.C., s.879 vd.)
D "Sultan Vahideddin'in oglu Sehzade mer Faruk Efendi..." (H.H.Ceylan, Buyuk
Oyun,1.C., s.78)
H.H.Ceylan, Vahidettin'in milli mucadeleye katksn kantlamak iin "yuzlerce
belge taradgn" iddia ediyor (Buyuk Oyun, 1.C., s.87) ama mer Faruk Efendinin
Vahidettin'in oglu olmadgn bilmiyor. Bu nasl belge tarama, bilgi toplama?
mer Faruk, Veliaht Abdulmecit'in ogludur, Vahidettin'in de damad.
p "K. Karabekir Paa, M. Kemal'den daha yuksek rutbeye sahipti." (GRYT
Ansiklopedisi,1.C., s.359, resim alt)
M.Kemal 1 Nisan 1916'da, .Karabekir ise 28 Temmuz 1918'de mirliva (paa)
olmulardr. (KA Gunlugu, s.49; N.Baycan, eitli Cephelerde K.Karabekir, s.451,
AAMD, say 11/Mart 1988) Demek ki GRYT Ansiklopedisi yazarlarna gre, 27 ay
sonra terfi eden, daha yuksek rutbe sahibi oluyor. Aferin!
D "Birinci Dunya Sava'mn insan zayiat 371.508.686 kii idi." (A.Dili-pak, CG
Yol, s.280)
Huy cann altndadr. Bu abartma huyunu, M.Kemal'e verildigi iddia edilen
altnlar ile Istiklal Mahkemelerince verilmi idam kararlarnn says konusunda
da grecegiz.
D "... ingilizler, istanbul'dan 676 siyasi tutukluyu Malta'ya surdu." (A.Dili-
pak, CG Yol, s.43)
Surulenlerin tamam 144 kii. Tam liste, B.N.Simir'in Malta Surgunleri
kitabnn 415-420. sayfalarnda var. Dilipak, Malta'ya surulenleri, be kat
fazla gsteriyor.
D "Erzurum'da da Felah- Vatan grubu almalarna balad. (A.Dilipak, CG Yol,
s.58)
'Felah- Vatan', Mudafaa-y Hukuku milletvekillerinin, 6 Subat 1920'de,
Istanbul Mebusan Meclisi'nde kurdugu grubun addr. (KA Gunlugu, s.131) Bir
meclis grubunun ubesi olmaz; Istanbul'daki grup hafta sonu tatili iin
Erzurum'a gelmi de olamaz, unku yolculuk gidip gelme otuz gun suruyor.
Dilipak'n Erzurum'da almaya baladgn iddia ettigi bu grup da ne ? Anlayan
beri gelsin!36
36) Dilipak, belki inanmayacaksnz, Mudafaa-y Hukuk derneklerinden de, "Hukuk-
u Mudafaa-y Islamiye" diye sz ediyor. (CG Yol, s.127)
215
n "Said-i Nursi birinci Mecliste, vatann kurtarlmas yolunda alan aktif bir
milletvekilidir!" (A.Dilipak, CG Yol, s.62)
'Yanllklar Komedyas' tam gaz suruyor: Said-i Nursi TBMM'nde milletvekili
olarak hi bulunmam, sadece 9 Kasm 1922 gunu, 2. oturumu dinleyici locasndan
izlemitir. (ZC., 24.C., s.439)37
D "11 Nisan 1920'de Osmanl Meclis-i Mebusan fiilen kapand." (A. Dili-pak, CG
Yol, s.65)
Osmanl Meclis-i Mebusan, 11 Nisan 1920'de fiilen degil, Vahidettin'in ayn
tarihli iradesiyle, resmen ve hukuken kapatlm ve bu karar zorla uygulanm-'
tr. Milletvekilleri Istanbul Muhafz M.Natk Paa ve beraberindekiler
tarafndan dagtlr ve kaplar kilitlenir. (Jeschke, TKS Kronoloji l, s.98;
I.M.K.Inal, Son Sadrazamlar, s.2057-2058)38
a "18 Nisanda, Duzce isyan balad. Dumana kar savamak, daha ok i
isyanlara kar koymak amacyla Ankara'da Kuvve-yi inzibatiye kuruldu."
(A.Dilipak, CG Yol, s.65)
Ankara'da 'Kuvve-yi Inzibatiye1 adyla bir birlik, hibir zaman kurulmamtr.
18 Nisan gunu 'Kuva-yi Inzibatiye' adn tayan bir birlik kurulmutur ama
Ankara'da degil Istanbul'da, dumana kar savaan milli kuvvetleri tepelesin
diye ve Vahidettin'in de imzasn tayan bir kararname ile. (TIH, 6.C.,
Istiklal Harbinde Ayaklanmalar, s. 120)
o "Cumhuriyet Halk Frkasna kar Serbest Frkay kuran Kazm Karabe-kir
Paa..." (A.Dilipak, CG Yol, s.80)
Tarih merakllarnn artk kahkahalarla gulduklerini tahmin ediyorum. Genler
iin not: K. Karabekir Paa, Serbest Frkann degil, 1924'te kurulan
Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn kurucularndan biri ve bakandr. Serbest
Frka ise 1930 kurulacak olan bambaka bir parti, bakan da Fethi Okyar.
G "13 Eylul 1920'de M.Kemal, "Halklk Program" ad altnda bir brour
hazrlad ve TBMM uyelerine dagtt. Bu hareketi ile M.Kemal, Mudafaay Hukuk
Cemiyetlerini, Cumhuriyet Halk Frkasna dnuturme yolundaki ilk admlarndan
birini atm oluyordu." (A.Dilipak, CG Yol, s.81) '
37) Bu masal suslemek iini de H.H.Ceylan uzerine alm. 1992 ylnda
Almanya'da verdigi Vatan Haini Bunlar1 adl konferansta unlar syluyor:
"...Bediuzzaman hep yle baglyor sargn. ok hametli grunuyor tabii.
Mustafa [Kemal] korkmu! Meclis'in nunde yakalyor, 'ya Molla Sait, ben seni
ok aydn bir din adam olarak agrdm Meclis'e (?), buyuk hizmetler bekliyorum
senden, hl sen bu sarg, cuppeyi karmadn. Derhal bu sarg karman
istiyorum!' diyor. Bediuzzaman yakasna yapyor, 'Bana bak Paa! Bu sark
ancak bu kelle ile beraber kar, bunu bilesin haaa!' diyor." (15 Kasm 1996,
Kanal D ana haber bulteninde yaymlanan band-dan)
Bunlar, masalclgn, Vahidettincilerin iliklerine ilemi oldugunu gsteren
birok rnekten sadece birka. Ilerde daha da ilenip suslenmilerini
okuyacaksnz.
38) N.F.Ksakurek diyor ki: "Meclis, D.Ferit Paann marifetiyle feshedildi."
(Vahiduddin, s.190)
216
Dilipak, devletin kuruluuyla ilgili en nemli belgelerden birini, 'M.Kemal'in
hazrladg brour1 sanyor ve yle tanmlyor. Bir daha tekrarlamak ihtiyacn
duyuyorum: Bunlar ne Osmanl tarihini biliyorlar, ne de Cumhuriyet tarihini.
Yazarn brour sandg Halklk Program, "Vekiller Heyetinin siyasi, itimai,
idari, askeri grulerini hulasa eden ve idari tekilat hakkndaki kararlarn
gsteren bir programdr". 13 Eylul gunu TBMM'nde, hukumet beyannamesi olarak
okunur, tartlr ve karma bir kurula havale edilir. Karma Kurul, bu programa
dayanarak bir anayasa tasars hazrlayacak ve ilk anayasa, uzun grumelerden
sonra, 20 Ocak 1921'de kabul edilerek yururluge girecektir. Yani Halklk
Programnn, Mudafaa-y Hukuk Cemiyetlerinin CHF'na dnuturulmesi ile hibir
ilgisi yok.39
D "Daha Mudanya Mutarekesinin uzerinden 20 gun gemeden hilafet kaldrlm,
hilafetin kaldrlmasnn uzerinden 20 gun gemeden Lozan Konferans
almalarna balanmt." (A.Dilipak, CG Yol, s.119)40
Su ie bakn! Yazar, o kadar nemsedigi hilafetin kaldrldg tarihi bile
bilmiyor. Kendisine yardm olur umuduyla dogru tarihleri bildiriyorum.
Mudanya Mutarekesinin imzalanmas: 11 Ekim 1922! Lozan Konferansnn almaya
balamas: 20 Kasm 1922! Hilafetin kaldrlmas: 3 Mart 1924!
D "1920 yl Mays ay bana gelindigi zaman, ortalkta Yunanllarn da izmir'e
bir karma yapacaklar sylentileri dolamaya balamt." (K.Msr-oglu,
Hilafet, s. 153)
Yunan ordusunun Izmir'e 1920'de degil, 15 Mays 1919'da ktgn, K.
Msroglu'nun bile bildigini sanyorum. Bu, herhalde bir dizgi yanl. Ama
teki yanllarna bakarak diyebiliriz ki byle bir yanl, hazrette pek de
yadrganmyor.
Daha bu tur binlerce eglendirici yanl var. Ama bunlar bir yana brakp, belli
bal konular ele almak istiyorum.
nce Vahidettin ve Istanbul ynetiminin, Milli Mucadele'ye kar, nasl bir
tavr takndklarn grelim.
39) 1.Devre Zabt Ceridesi, 3.C., s.179 vd.- 7.C., s.339 vd.; Samet Agaoglu,
Kuva-y Milliye Ruhu, s.55- 91; Ismail Arar, Ataturk'un Halklk Program.
40) A.Dilipak, olaylar dizisi iin U.Kocaturk'un Kaynakal Ataturk
Gunlugu'nden yararlandgn aklyor, (nsz, s.9) Aklyor ama ok ustunkru
yararlandg ve bakaca bir ciddi kitap okumadg, tarih yanllarndan
anlalyor. stelik butun olaylar kendi kafasna gre yeniden yazyor ve amac
dogrultusunda yorumluyor; araya da kulaktan dolma bilgiler, turlu dedikodular,
yersiz iddialar sokuturuyor. Belgeleri, tanklar, kaynaklar yani butun bir
tarihi, gz gre gre tersine evirmeye abalyor. Sonu, 336 sayfalk bir hata
koleksiyonu! Sonra da nszunu yle bitiriyor: "Bu almamdaki muhtemel
hatalarmdan, eksikliklerimden dolay affnza sgnrm."
Bir iki hata elbette hogrulur. Ama kimi maksatl, kimi bilgisizlikten
kaynaklanm yuzlerce yanl affetmeye kimsenin gucu yetmez! Allah affetsin.
Butun yanllarn aktarsam, bu mutevazi aratrma, bir mizah antolojisine
dnerdi. Onun iin birka rnekle yetindim.
217
* 5-4 4. Vahidettin ve D.Ferit hukumetleri hakknda baz n bugil
* 5-4-1 Anadolu'da durum
Anadolu ne durumdayd? Sessiz sedasz sava yaralarn m saryordu, yoksa kan
glune mi dnmutu? Konuyu yaymamak iin rnekleri Ege'den aldm. Izmir'in
igali ve igali izleyen krk gune ilikin birka rnek:
- 15 Mays 1919: Izmir'deki askeri birlikler, Ali Nadir Paann emrine uyarak,
Izmir'e kan Yunanllara direnmezler, buna ragmen o gun akama kadar
Yunanllarn ve Rumlarn lgnlklar surer.41 Sonu: 500'den fazla subay ve
er, ehit ve yaral; binden fazla sivil kayp; birok rza tecavuz ve yagmalama
olay.42 Birka somut rnek:
1. Izmir'de, Yunan askerleri, yoklugundan yararlanarak evine girdikleri bir
subayn eine tecavuz ettikten sonra 4-5 yandaki kznn bikrini de parmakla
bozarlar. (T.Yalazan, Turkiye'de Yunan Vaheti ve Soy Krm Giriimi, 1.C.,
s.16)
2. Kordonboyunda ehit edilen Yzb.Necati Beyin 8 yandaki oglu, babasnn
cesedi uzerine kapannca, Yunanllar ocugu da sungulerler. (N.Taalan, Ege'de
Kurtulu Sava Balarken s.253)
3. Izmir limanndaki gemisinden kyy (daha dogrusu kym) seyreden bir
Ingiliz deniz subay, bu srada rhtmda 'su' diye inleyen yaral bir Turk
erinin uzerine melen bir Rum kadnn, askerin agzna iedigini grur.
(D.VValder, anakkale Olay, s.92)43
41) A.DIlipak yle yazyor: "Resmi tarihte belirtildigi uzere, izmir'de Milli
Mucadele'nin ilk kurunu, bir dnme olan Hasan Tahsin tarafndan sklmamtr.
Sehrin drt bir yanndan silah sesleri geliyordu. Sehir meydannda da birok
kii ayn anda ate amlard. Ama bu iin an hreti de, bir dnmeye kald."
(CG Yol, s.109)
a. Merakls, ilk kurunla ilgili geni, karlatrmal ve ayrntl bir
alma iin Prof. Dr.Bilge Umar'n u kitabna bakabilir: izmir'de Yunanllarn
Son Gunleri, s. 119-171, Butun iddia ve sylentileri degerlendiren B.Umar, ilk
kurunu atann Hasan Tahsin oldugu sonucuna varyor. [Mi-hail L.Roda'nn,
Yunanistan Kuuk Asya'da adl kitabnn 22.sayfasnda, bu sonucu dogrulayan,
ilgin bir ipucu var.]
b. B.Umar'n aktardg hayat hikyesine gre Hasan Tahsin, Dilipak'n iddia
ettigi gibi 'dnme' de degildir, (s.116-199) Kald ki dnme olmas, olayn
degerini ve H.Tahsin'i niin kuultsun? Dnme demek, kendi istegi ile islam
dinini seen kii demektir. Muslumanlkta buna 'ihtida' (dogru yola girme) denir
ve memnunlukla karlanr. Muhammet Ali Clay de dnme degil mi? Onun dnmesi
neden yuceltiliyor da H.Tahsin'inki aaglanyor, anlamadm. Hazret-i Muham-med,
Muslumanlga agrmadan nce Mekkelilerin hibiri Musluman degildi; ilk
Muslumanlar, Muslumanlg sonra setiler. Yoksa yanlyor muyum?
42) Uluslararas Soruturma Kurulu raporundan: "15 ve 16 Mays gunleri,
ehirde Turk halkna ve evlerine kar iddet ve yagma hareketlerine
giriilmitir... Birok kadnlara tecavuz edilmi ve cinayetler ilenmitir."
(15. madde, aktaran T.Yalazan, s.45.)
43) izmir Valisi Kambur izzet, bir genelge ile igali genileten Yunan
birliklerinin 'zel trenle ve sayg ile karlanmalarn' isteyecektir. (KS
Gunlugu, 1.C., s.280) ingilizler de 19 Mays 1919 gunu Izmit'i igal ederler.
(KS Gunlugu, 1.C., s.259)
218
Bu olaylar, Yunanllar igal snrlarn genilettike yaylp artacak, yerel
yetkililerce de, surekli olarak Istanbul 'a bildirilecektir:
- 27 Mays 1919: Aydn igal edilir. Kym, yagma ve kundaklama balar.
1. Birok mahalleden biri olan Cuma mahallesinde karlan yangn sonucu, 550
ev ve 30 dukkn kul olur. 50'nin uzerinde lu. (T.Yalazan, a.g.e., s.21 44)
2. Kulakszzade Mehmet Efendinin evine zorla girilir, kendisi, ei, kz ve
kznn biri be yanda, teki 6 aylk olan iki ocugu, sungulenerek ldurulur.
(T.Yalazan, a.g.e., s.22)
3. Yunan devriyeleri, Aag Kozdibi mahallesinden 18 yandaki.......Hanma
tecavuz ettikten sonra, ellerini kesip diilik organna sokarak ldururler.
(T.Yala-zan, a.g.e., s.27)45
- 29 Mays 1919: Ske'nin Yoran kyunde........ Efendinin evi yagma edilir,
eine kocasnn gzu nunde tacavuz edilir. (T.Yalazan, a.g.e., s.36)
- 4 Haziran 1919: Nazilli igal edilir. Tecavuz, yagma ve ldurme balar, ezan
okuyan muezzinler kurunlanr.
1. Eraf ve memurlardan 38 kii, zorla ehir dna gturulup ldurulur,
2. Sonra da Yunan askerleri evlere zorla girerek yagma ve tecavuze giriirler,
3. Bu durumdan ikyeti olan bir kiiyi kuruna dizerler. (T.Yalazan, a.g.e.,
s.34)
- 12 Haziran 1919: Yunanllar Bergama'y igal ederler. ok ac olaylar sonucu
seksen bine yakn Turk Bergama'dan g edecektir. (KS Gunlugu, 1.C., s.318)
- 17 Haziran 1919: Menemen kym. Kaymakam, jandarmalar ve bine yakn sivil
ldurulur. (KS Gunlugu, 1.C., s.327)
- 25 Haziran 1919: Balatk istasyonunda Yunan Muhafzlar tarafndan trenden
indirilen Islam yolcularn kadnlarna, erkeklerinin gzleri nunde tecavuz
edilir. (T.Yalazan, a.g.e., s.29 46)
Kadir Msroglu bile diyor ki: "Muslumanlar, her ne pahasna olursa olsun,
mukavemete mecbur kaldlar." (Yunan Mezalimi, s.190) F.Rfk Atay da Akam
gazetesinde yle yazar: "...Sade dumana kar vatan degil, katile kar
canmz koruyoruz." (Eski Saat, s. 100)
Ama Istanbul, halkn bu tepkisini, 'isyan' diye niteleyecektir!
44) Uluslararas Soruturma Kurulu raporundan: "Yangnlar, Aydn ehrinin
2/3'unu tahrip etmitir. Yanmam olan evler ise yagma edilmitir... Alevler
iinde kalan mahallelerden kaanlarn buyuk bir ksm, Yunan askerleri
tarafndan sebepsiz olarak ldurulmulerdir." (32. ve 35. maddeler, aktaran
T.Yalazan, a.g.e., s.48 vd.); ayrca, M.L.Smith, Turkiye'nin zerindeki Gz,
s.127.
45) Vahidettin, Aydn'n mezbahaya evrilmesinden 42 gun sonra, 8 Temmuzda,
"Aydn'n mezbahaya dndugunu" ileri surerek ingilizlerin yardmn
isteyecektir. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.49; S.Akin, istanbul Hukumetleri,
s.415) Aradaki uzun sure, amacnn, Aydn felaketini vesile ederek Ingilizlerin
yardmn istemek oldugunu duunduruyor.
46) Yunan zulumleri hakknda, ayrca: K.Saglamer, Anadolu'nun Igali ve Yunan
Mezalimi, BTTD, 49/1971; M.L.Smith, Turkiye'nin zerindeki Gz, s.102 vd.;
S.RSonyel, ingiliz Belgelerine Gre Anadolu Yanyor, dizi yaz, Cumhuriyet
gazetesi, Ekim 1992.
219
* 5-4-2 Bu facialar karsnda Istanbul ynetiminin 1919'daki tutumu
Sadece kuuk bir blumu aktarlm olan bu ac olaylar bilen Istanbul ynetimi,
bu durumda ne yapar? Yer yer direnie geen halka, hi olmazsa el altndan
destek ve cesaret mi verir? Yazk ki hayr! Pek ksa bir sure bocaladktan
sonra,47 direnii sndurmeyi kararlatrr. Ksacas, hem halkn rzna,
namusuna, evine barkna, tarlasna tapanna, oluguna ocuguna, gelecegine,
devletin bagmszlgna ve onuruna sahip kmaz, hem de sahip kmak iin
rpnanlara engel olmaya alr, ite Izmir'in igalini izleyen 40 gun iinde,
Istanbul ynetiminin tutumunu belirten baz rnekler:
- Dahiliye Nazr Ali Kemal, Redd-i Ilhak ve Mudafaa-y Hukuk gibi yeni kurulan
milli rgutlerin telgraflarnn ekilmesi yasaklar ve Yunanllarla atmaya
balam olan milli kuvvetlerin bastrlp dagtlmas iin genelge yaymlar (18
Haziran 1919, R.Halit Karay, Minelbab Hel Mihrap, s.127; Jeschke, TKS
Kronolojisi l, s.43),48
- Hukumet, igalin protesto edilecegi Istanbul mitinglerini yasaklar (KS
Gunlugu, 1.C., s.261, 277; S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.307),49
- D.Ferit hukumeti, 21 Haziran 1921 gunlu kararyla Milli Mucadele'ye kar
aka tavr alr: "Her ne ad ile olursa olsun, hususi birtakm tekilat
kurulmasna ve halktan bu yolda mali ve bedeni isteklerde bulunulmasna, askeri
ve mulki makamlarca asla meydan verilmemesi ve muteebbisleri hakknda takibat-
edide icras (iddetli koguturma yaplmas)..." (S.Akin, istanbul
Hukumetleri, s.388; kararn orduya tamimi: 8.7.1919, HTVD, say 2, belge no.34),
- Damat Ferit, Valiligin izni ile toplanan Erzurum Kongresini yasa d ilan
eder, sivil ve asker her turlu yetkilinin bu kongreyi nleyip dagtmas iin 20
Temmuz 1919'da emir verir ve zetle yle der: "Padiahmz Efendimiz
Hazretlerinin arzu ve iradelerine ve vatann yuksek menfaatlerine tamamiyle
aykr olan bu hareketin engellenmesi..." (K.Karabekir, Istiklal Harbimiz, s.84;
Jeschke, Ingiliz Belgeleri, s.137; F.Kandemir. M.Kemal, Arkadalar ve
Karsndakiler, 8.111),
47) Sina Aksin, istanbul Hukumetleri, s.311.
48) Ali Kemal'in genelgesi: "Yunan igali ne kadar gaddarane ve ne kadar haksz
olursa olsun, mukavemet edilmemesi (direnilmemesi), memleket kurtuluunun ancak
diplomasi yoluyla mumkun olabilecegi ve istanbul siyasetinden ayrlmann
memlekete ihanet olacag, aksi surette hareket edenlerden hesap sorulacag..."
(TIH, 2.C., 1.ksm, s.157) Hukumetten ayrlmadan nce illere yolladg
26.6.1919 gunlu son genelgeden de birka cumle: "Biz bugun Yunan veya italyan,
herhangi bir devletle olsun savaa giremeyiz... Ordudan verilecek emirleri
yerine getirmeyiniz!" (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 1C., s.149; genelgenin tam
metni ve fotokopisi: BTTD, say 71 Nisan 1968)
Bu hukumet mi Milli Mucadele'den yanayd?
49) Kadky kadnlarnn eitli yerlere ektikleri telgraftan: "Milli
hukukumuzu ve namusumuzu koruyacak hukumet ve erkek yoksa, biz varz!"
(F.R.Atay, ankaya, s.135 vd.)
220
- D.Ferit hukumeti, 29.7.1919'da, M.Kemal ve Rauf Beyin tutuklanmasn
kararlatrr (Jeschke, ing. Belgeleri, s. 138; Gkbilgin, M. M.
Balarken, 1.C., s.170; S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.478),50
- Dahiliye Nazr Adil'in demeci: "Izmir'de ete tekil edenleri dagtmak iin
icab ederse askeri kuvvete muracaat edecegiz." (2 Agustos 1919, KS Gunlugu,
2.C., s.28)
- Dahiliye Nazr Adil, 8 Agustos 1919'da u genelgeyi yaymlar: "Tekilat-
Milliye ad altnda toplanan kuvvetlerin gecikilmeksizin dagtlmas..."
(Jeschke, Ing. Belgeleri, s. 140) Gazetelere de u demeci verir: "Izmir'de ete
tekil edenleri dagtmak iin icap ederse askeri kuvvete muracaat edecegiz." (KS
Gunlugu, 2.C., s.28),
- Dahiliye Nazr Adil, 13 Agustos 1919'da Balkesir Kongresi'nin dagtlmasn
ister; bu emre dayanarak Izmir Valisi Kambur Izzet, kongrenin nculerinden
H.Muhittin arkl'nn tutuklanmas iin u emri verecektir: "...ellerine
kelepe vurularak adi bir sulu gibi gzetim altnda Istanbul'a gnderilmesi."
(KS Gunlugu, 2.C., s.48; H.M. arkl, Balkesir ve Alaehir Kongreleri, s.32),
- Dahiliye Nazr Adil, 13 Agustosta, Denizli Mutasarrflgna verdigi emirle
Alaehir Kongresi'nin de engellenmesini isteyecektir (H.M.arkl, s.242;
Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.57),
- Dahiliye Nazr Adil ve Harbiye Nazr Suleyman Sefik Paa, Sivas Kongresinin
dagtlmas iin 3 Eylul 1919'da, yeni Elazg Valisi Ali Galip51 ile Ankara
Valisi Muhittin Paay grevlendirirler (K.Karabekir, Istiklal Harbimiz, s.202;
S.Turan, s.211, 247, 250; S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.555 vd.),52
- ete kurmak, kongre toplamak, direnite bulunmak gibi etkinliklerin nlenmesi
iin Tahkik Heyetleri oluturulur (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.447 vd.,
550),
50) Ingiliz denetim subay Yb.Rawlinson, Erzurum Kongresini engellemeye
alr (S.R.Sonyel, D Politika, 1 .C, s.94); Fransz Yzb. Bruno da Sivas
Valisini, 'M.Kemal Sivas'ta bir kongre toplamaya kalkrsa, blgenin 5,10 gun
iinde igal olunacagn' syleyerek tehdit eder. (S.Akin, Istanbul
Hukumetleri, s.512)
51) Ali Galip konusu iin: TIH, 6.C. (Istiklal Harbinde Ayaklanmalar), s.43-52;
Yunus Nadi, Ali Galip Olay; S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.540 vd.; Mim Kemal
ke, ingiliz Ajan Binba Noel; Nazrlarn verdigi emir metni, K.Karabekir,
istiklal Harbimiz, s.202; bu konuda 15.Kolordunun beyannamesi, s.219.
K.Karabekir diyor ki: "Hukumet-i merkeziye (istanbul), valisiyle birlikte,
ingilizlere yardm ederek, butun arkn felaketini mucip olacak bir Kurt
ihtilali hazrlyor. Tarihimizde bu kadar igren vaka bilmiyorum!" (s.225)
D.Ferit, ingilizlere, 1920'de de, milliyetilere kar Kurtleri birlikte
kullanmay nerecektir! (Jeschke, ing.Belgeleri, s. 145)
Msroglu, D.Ferit'in 'asla hain olmadgn1 yazyordu. Baka nasl hain olunur?
52) Vahidettin, 4 Eylul 1919'da, Dahiliye Nazr Adil'e ikinci rutbe Osmanl
nian, S.Sefik Paaya da usul d olarak "yaver-i ekremlik" unvan verecektir.
(3643 sayl Takvim-i Vakayi'ye dayanarak, KS Gunlugu, 2.C., s.87)
221
- Jandarma Genel Komutan Kemal Paa, Bat Anadolu'ya gelerek, Kuva-y
Milliye'yi dagtmaya alr (TIH, 2.C., 1.ksm, s. 164 vd.),53
- Vahidettin, Erzurum'a Vali atanan Reit Paaya yle der: "Birtakm celali
ekiyas turedi ise de bunlar imha edilecektir." (1919 Temmuz sonu, K.Kara-
bekir, Istiklal Harbimiz, s.145),54
- Vahidettin, 20 Eylul 1919'da yaymladg beyanname ile hukumetin bu
uygulamalarn savunur, milli mucadeleyi hazrlayan ve devamn saglayan butun
etkinlikleri knar, iyi bir,bar andlamas yaplacagn vaad eder (!) ve
D.Ferit hukumetine guvenilmesini ister (S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.581;
K.zalp, Milli Mucadele, 1.C., s.58).55
- Hepsi sonusuz kalan bu ksteklemeleri, Damat Ferit hukumetleri, Hurriyet ve
Itilaf Partisi56 ve Ingilizlerin destekledigi yerel ayaklanmalar ve olaylar
izleyecektir: Adapazar olaylar (Ekim 1919 57), Seyh Recep olay (18 Ekim
191958), Birinci Anzavur Ahmet Ayaklanmas (25 Ekim-30 Kasm 191959), Birinci
Bozkr
53) Jandarma Komutan Kemal Paann Denizli Heyet-i Milliyesi uyelerine
syledikleri: "Padiahmz Efendimiz Hazretlerinin sizlere selam var. Bu selam
teblig ediyorum. Rica ederim Yu-nan'la arpmaktan vaz geiniz. Zira bu
teebbusunuz beyhudedir (bir sonuca ulamaz)." (A.Akif Tutenk, Milli Mucadele'de
Denizli, s.31 'den aktaran U.Kocaturk, TC Kronolojisi, s.76)
54) Vahidettin Milli Mucadele'ye kar oldugunu, 1923 tarihli beyannamesinde,
aka belirtmektedir, bu blumun 14.paragrafnda grecegiz.
Reit Paa, Erzurum'da greve balama treninde ayn irkin szu tekrar edince
munasip ekilde uyarlr ve Paa bir daha bu szu agzna almaz. (M.M.Kansu,
Ataturk'le Beraber, s.135 vd.) Ama istanbul ynetimi ve ibirliki basn, Milli
Mucadale boyunca, Ermeniler, Franszlar, Pontusu Rumlar ve Yunanllarla dvuen
butun Kuva-y Milliyecileri, "erbab- ekavet" (haydutlar), 'bagiler, asiler'
(isyanclar) diye anacaktr. (Devrin Yazarlar, 1.C., s.251)
10. paragrafn 'basn' maddesinde birok rnek bulacaksnz.
55) Vahidettin 15 Temmuzda, Morning Post muhabirine u demeci verir: "Binlerce
sessiz halk... Yunan askerleriyle Rum eteleri tarafndan insan krmna, yagma
ve apula, vurgunlara maruz tutuluyor. Milletimin ugradg zulum ve hakaretler
karsnda teskin edilmeleri mukul olmaktadr. Adamlarmz ereflerini, hayat
ve meskenlerini korumak iin bogumaktadr. " (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.87)
Ksacas bunlar bildigi halde, direnii bogmaya alanlara destek verir. Sonra
da yaptgndan korkup D.Ferit araclgyla 29 Eylulde Y.Komiser Amiral de
Robeck'ten hayatnn guvence altna alnmasn ister. (Jeschke, Ing.Belgeleri,
s.147)
56) Hurriyet ve Itilaf Partisi, 13 Ekim 1919 gunu hukumete verdigi bir
muhtrada, Kuva-y Milli-ye'den " Kuva-y Bagiye" (asi kuvvetler) diye sz
etmektedir. (KS Gunlugu, 2.C., s.155)
57) Sait Molla-Rahip Fru'nun ii; Sait Molla'nn 1., 2. ve 10. mektuplar,
Nutuk, s.209, 210, 214; TIH, 6.C., s.89 vd.; olayla ilgili olarak
Yzb.Campbell'in raporu iin: B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C.,
s.LXXXIV/260.
58) Sait Molla- Rahip Fru'nun ii; Sait Molla'nn 7. mektubu, Nutuk, s.212.
59) Ilk Anzavur isyan, hem Kuva-y Milliye'ye, hem Kuva-y Milliye'ye
yaknlk gsteren Ali Rza Paa hukumetine kardr. Anzavur, Bursa halkn
milliyetilere ve Ittihatlara kar cihada agran bir bildiri yaymlar.
(S.R.Sonyel, ingiliz istihbarat Servisi, s.58) Bu isyann bastrlmasn Ali
Rza Paa hukumeti de destekler. Bastrlnca, birtakm kiiler, Anzavur'u
desteklemek uzere Istanbul'da Ahmediye Cemiyeti ad altnda karanlk bir rgut
kurarlar; bu kiilerden bazlar: Nemrut Mustafa, Kiraz Hamdi Paa, Refi Cevat,
Ali Kemal, Zeynelabidin Hoca vb... (18 Aralk 1919 gunlu ingiliz istihbarat
raporuna gre Hurriyet ve itilaf Partisi de Anzavur'u desteklemektedir,
B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.XC/284) Y.izzet Paa, Harbiye
Nezaretine yazdg yazda, "Anzavur'un Istanbul'dan kkrtldgn, 'ben
Padiah tarafndan gnderildim' dedigini" yazmaktadr. (16 Kasm 1919, KS
Gunlugu, 2.C., s.212) ->
222
Ayaklanmas (27 Eylul-4 Ekim 191960), Ikinci Bozkr Ayaklanmas (20 Ekim-4 Kasm
191961).
Istanbul ynetiminin, sonuna kadar Milli Mucadele'ye kar, bu tutumu
surdurdugunu ilerde grecegiz.62
Sormak hakkmzdr:
Bu Hukumdar,63 bu hukumet64 mi halktan ve Milli Mucadeleden yanayd?**
Kara Ahmet, Gavur imam ve ingilizlerden 5.000 altn alan Sah ismail'in eteleri
de Anza-vur'a katlrlar ve Anzavur, 16 Subat 1920'de milli kuvvetlere ikinci
defa saldrr. Akba cephaneligi kahraman Hamdi Beyi, Soma Milli Alay Komutan
Hafz Emin Beyi, Yarbay Rahmi Beyi, birok subay, eri, millicileri destekleyen
baz sivilleri ehit eder, Gnen'i ve kyleri yagmalarlar. Yunan cephesinden
ekilen baz birliklerle desteklenen bastrma kuvveti, 16 Nisan gunu Anzavur
kuvvetlerini Susurluk kuzeyinde ezip dagtacaktr. Anzavur, bir ingiliz
gemisiyle Karabi-ga'dan istanbul'a kaar. (TIH, 6.C., s.71-87; Ulug igdemir,
Biga Ayaklanmas ve Anzavur Olaylar; Zuhtu Guven, Anzavur isyan; S.Selek,
Anadolu ihtilali, s.352 vd.; Rahmi Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s. 123 vd.;
BTTD, say 71 Eylul 1985)
60) Vali Artin Cemal ayaklanmann zemberegini kurduktan sonra 24 Eylulde
Konya'dan Istanbul'a kaacaktr. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.66; Nutuk, belge
No.107; A.F.Cebesoy, M.M.Hatra-lar, s.195, 228) Bu hizmetine karlk, D.Ferit
tarafndan Dahiliye Nazrlgna getirilir.
61) Hurriyet ve Itilaf Partisi ileri gelenlerinden Konyal Zeynelabidin Hoca,
Vahidettin'i ziyaret ederek, 'Konya halknn harekt- milliyeye katlmadgn,
asla katlmayacagn' aklam, 'Vahi-dettin de bu aklamadan memnun kalm'.
(O tarihteki gazetelere dayanarak, K.Erdaha, M.M.'de Vilayetler ve Valiler,
s.275)
27 kyun erafnn, 28 Ekim'de Konya'daki Ingiliz temsilcisine bavurusu:" Bizim
hukumetimiz zayf oldugu iin milliyetileri ezemez. Milliyetileri ezmek iin
Ingiliz hukumetinin bize yardm elini uzatmas..." (E.Ulubelen, s.206, Belge
no.613; belgede 26 kyun ad var; ayrca B.N.SImir, ingiliz Belgelerinde, 1.C.,
s.LXXXIV/259)
H.H.Ceylan ise, Bozkr isyanlarnn sebebinin, "Milli Mucadele'nin istanbul
hukumetinden ayr olarak degil, birlikle yurutulmesi" istegi oldugunu ileri
suruyor ve bu isyanlar savunuyor. (Din-Devlet Ilikileri, 1.C., s.97)
Istanbul, Milli Mucadele'den yana olmadgna gre, Anadolu ne yapmalyd acaba?
Hemen Milli Mucadele'yi tatil edip ingilizlerin ve Yunanllarn lutfuna m
sgnmalyd, yoksa hem dumanla hem ibirliki istanbul'la mucadeleye devam m
etmeliydi? Ceylan, birinci yolu mu uygun buluyor? Bulmuyorsa, neden bu isyanlar
savunuyor?
62) Vahidettin'in yaveri Ali Nuri Okday'n 1920'de, Tevfik Paayla birlikte
Paris'e, Bar Konferansna giden agabeyisi (.Hakk Okday'a yazdg mektuplardan
iki ksa alnt: "Baz kiiler, Ittihatlarn intikamndan korkarak, Yunan
ordusunun galip gelmesini arzu ediyorlar. Lanet olsun! Ku-va-y Milliye'ye
ittihat rengini veren Ali Kemal'dir. Allah cezasn versin! ittihat guruhu
snrl bir topluluk iken, Ali Kemal'in gayretleriyle butun millet galip
devletlerin gzunde ittihat grunuyor ve bunun cezasn ekiyoruz... [Burada]
Yunan birliklerinin muzaffer olmasn isteyen hayli alaklar var. Simdilik isim
yazmak istemiyorum. Allah cezalarn versin! " (Tarih ve Toplum, s.53, say
7/Temmuz 1984)
63) Vahidettin, unlu Sultanahmet mitingi temsilcilerine yle der: "Bagralm
fakat elimizi kaldrmayalm!" (KS Gunlugu,1.C., s.271)
ite Vahidettin'in stratejisi!
Bagrarak kazanlm bir istiklal sava biliyor musunuz?
64) Bunca olgu ve belgeye ragmen, Vakkasoglu zetle yle yazabiliyor:
"2.Ferit Paa hukumeti, yle bir politikay benimsemiti: Bat Anadolu'da
Yunanllara kar balam olan milli mucadele faaliyetlerini el
altndan.desteklemek!" (Son Bozgun, 2.C., s.108)
65) Bu srada, baz ibirliki gazetelerde de uyuturucu ve teslimiyeti
yazlar yaymlanyordu: "ingilizler, zayf ve bahtsz milletlerin koruyucusu,
islam aleminin buyuk bir savunucusudur." (Sa-
223
Bu Hukumdar m Milli Mucadeleyi planlam ve M.Kemal'i Anadolu'ya gndermiti?
Esat (Ileri) Hoca,1919'da, Nasihat Kurulu'nun Bakan Sehzade Abdurrahim
Efendiye yle demitir: "Millet bizim yolumuzdadr. Sizin yolunuzda kimsecikler
yurumez!"66
Gerekten de Anadolu halk, ancak birka belirtilmi olan bu eit engelleme,
sindirme, dagtma, yok etme giriimlerine ragmen, Istanbul ynetiminin
teslimiyeti ve ibirliki politikasn benimsemeyecek, milliyetilerin atg
zor ama onurlu yoldan yuruyecektir.67
Durum bu.
Ama Vahidettinci tarih yazclarnn hibiri bu olaylardan sz etmiyor. Onun
yerine, Vahidettin'in vatanseverligini kantlamak iin turlu masallar uydurmaya,
ocuka senaryolar yazmaya, ksacas sahte bir tarih uretmeye alyorlar.
* 5-5 5. Vahidettin'in vatanseverliginin kant olarak ileri surulen olaylar
Vahidettincilerin gsterdikleri rnekler, genel olarak Ali Fuat Turkgel-di'nin
anlarna dayanmaktadr. Hepsini eksiksiz olarak aktaryorum:
a "[Franszlarn baz sultan ve ehzade evlerinin boaltlp kendilerine
verilmesini istemeleri uzerine, Ali Fuat Turkgeldi aglar. Vahdettin ertesi gunu
der ki:] 'Bence Al-i Osman'n mulkune girdikten sonra, snrda bir kulubeye
girmekle benim sarayma girmek arasnda bir fark yoktur.'" (s. 176)
bah, 21.5.1919), "Turkler, kendi guleri ile adam olamaz. Ingilizler elimizden
tutarak bizi kurtaracak," (R. C. Ulunay, Alemdar, 21.5.1919), "Baz sefiller,
Turkiye'nin paralanmasna karar verildigi yalan haberini yayan siyah ereveli
kgtlar bastrp dun gizlice dagttlar. Halkn bu sefillere inanmamalarn
rica ederiz." (Alemdar, 24.5.1919), "izmir'in igali geicidir!" (Sabah,
2.6.1919), "Neyle, hangi kuvvetle dogrulacagz? Aklmz bamza alalm, unun
bunun lakrdsna kulak asmayalm." (R.C.Ulunay, Alemdar, 23.6.1919),
"ingilizlere kar muhabbetimizi gsterirsek, Ingiliz yardmn saglarz." (Sait
Molla, istanbul, 29.6.1919) [Hepsi iin kaynak: KS Gunlugu]. Basnn ve
hukumetin bu yaltaklanmalarna ingiltere, Sevres Bar Andlamas ile cevap
verecektir, ibirlikileri bu ac darbe de uyandrmaz; yaltaklanmay daha da
iddetli olarak surdururler.
66) Mevlut elebi, Anadolu'ya Gnderilen Nasihat Heyeti, s. 584, AAMD, say 18
/1990.
67) Yunanllar, bu alaklklarnn cezasn, sava alannda fazlasyla
demilerdir. Ama Msroglu, tazminat alnmadgn ileri surerek, "bu facialar
Lozan'da affedilmitir" diyor ve Lozan Andla-masn eletiriyor. (Yunan
Mezalimi, s.375 vd.) Ya bu facialar grmezden gelen, kar duranlar idama
mahkm eden, Milli Mucadele'yi sndurmek iin elinden geleni yapan istanbul
ynetimine ne demeli? K. Msroglu bu duruma deginmiyor bile. Nasl deginsin'
Ucu Vahidettin'e dokunuyor!
224
n "(Ali Fuat Turkgeldi'nin, Bosna ve Hersek Muslumanlarnn yardm istekleri,
Urla'da Rumlarn yaptklar kym, Burdur'a yerletirilen ve evleri Ermenilere
geri verilince a ve sokakta kalan Vanllarn yaknmalar hakkndaki, yazlar
okumas uzerine...] Zat- Sahane gzlerinden ya gelerek, ' Dun siz
aglyordunuz, bugun de ben aglyorum. Ne yapaym? Buna beeriyet kuvveti, hatta
nubuvvet (nebilik) kuvveti bile kfi gelmez. Ancak uluhiyet (Tanr) kuvvetine
muhta.' dedi." (s.176,177)
D "[26 Mays 1919'da, 1.Saltanat Srasn atktan sonra] Abdulmecit Efendi,
koltuguna girerek, orta kattaki zel dairelerine dnmek uzere melul ve mahzun
bir halde servis merdivenlerinden tnerken, Sultann iki gzunden ya akp
'Karlar gibi aglyorum!' diyordu."68 (s.216. Hatrlayacagnz gibi toplantya
girmeden nce de baylmt.69)
D "[Yldz sarayndaki zel dairesinde kan yangn uzerine aglayan bekiye:]
Vahdettin, 'Benim milletimin ocag yanyor, ben onu duunuyorum, kendi evim
yanm, ne ehemmiyeti var?' dedi."70 (s.227)
Ali Fuat Beyin anlattg olaylar bu kadar.71 Tangn durustlugunden kimsenin
kukusu bulunmuyor. Ama bu rnekler, Vahidettin'in vatanseverligini kantlar m,
kantlamaya yeter mi?
(1) Sultan Vahidettin'in yenilgiye, halkn aresizligine, Izmir'in igaline,
Sevres Andlamasna hi uzulmedigini iddia eden yok. Duygusuz bir insan bile bu
olaylara kaytsz kalamaz. Ama uzulmek baka, dogru duunup geregini yapmak,
bunun iin zahmeti ve tehlikeyi gze almak baka eydir.
(2) Zaten Vahidettin, bu olaylara uzulmedigi iin degil, teslimiyetiligi seti-
68) Tahsin nal, Vahidettin'in hain olmadgn duunen bir tarihidir. Buna
ragmen bu sahne iin yle yazyor:
"Son Osmanl Padiah gibi son Endulus Hukumdar Abdullah da, memleketi mudafaa
etmeden ispanya'dan Afrika'ya ekilirken, 'Kendimi tutamyor, kadnlar gibi
aglyorum1 diyordu. Tarih, ezeli bir tekerrur mu demeli? Yoksa her iki
Hukumdara, Abdullah'n annesinin dedigi gibi, 'Aglayn sefihler, aglayn! Erkek
olup mudafaa edemeyip acz gsterdiginiz vatannza ve hukumdarlgnza, oturup
kadnlar gibi aglayn' m demeli?" (Turk Siyasi Tarihi, s.506)
69) Bu aamada Vahidettin'in izmir igaline ok uzuldugu bir gerektir. Ama
Izmir'in igalinden ok daha feci olan Sevres Andlamasnn gruulup kabul
edildigi 2.Saltanat Sras'na da bakanlk eder ve bu sefer, ne baylr, ne de
aglar. Sebebini, ingiliz belgelerini grunce ve beyannamesini okuyunca
anlayacagz!
70) Nedense devamn aktarmyoriar. Devam yle: "Sonra butun levazm ve
eyasnn yanm oldugu anlalnca ve aradg hibir eyi bulamaynca, o da
uzuntusunu aka belli etmeye balad."
Amiral Calthorpe'un 17 Haziran 1919 gunlu raporu da bu ifadeyi dogruluyor:
'Yangndan turu Padiahn sinirlerinin pek bozuk oldugu...' (S.Akin, Istanbul
Hukumetleri, s.415)
71) Vahidettin'in, balangta iki davran var ki zamannda halkn hayli
houna gittigi belirtiliyor, Zeyrek'teki yangn duyunca yangn yerine gelir,
snene kadar bekler. (L.Simavi Beyin anlar. s.396 vd., 27 Agustos 1918)
Kzlay, Mudafaa-y Milliye ve Donanma Dernekleri gibi halkn nemsedigi ve
destekledigi derneklerin koruyuculugunu ustlenir. (H.Bayur, T.Inklab Tarihi,
3.C., 4.Ks., s.353)
Mutareke ile birlikte butun bu jestler sona erecek, sarayna kapanacaktr.
225
gi ve yanl bir yol tutarak, tahtn ve hanedan hukukunu korumak iin Milli
Muca-dele'yi engellemeye ve sndurmeye altg iin sulanyor.72
Bu aglayp szlanmalarnn dnda, vatan ve milletseverligini belirtecek bir
aklamas, basna yansm ya da kayda gemi hibir jesti yok.
Vahidettin sarayndan kp da bir hastaneyi, yurdu, okulu, askeri birligi
ziyaret etmi, bir tek gaziyle,73 hastayla, yetimle, Rumeli ya da Ege gmeniyle
ilgilenmi midir? Hayr! Hi moral ve umut verici bir aklama yapm mdr?
Hayr! Onca ocugunu ehit vermi olan milletine, bir kez olsun teselli edici,
gnul alc, umut verici bir cumle sylemi midir?74 Hayr! Anadolu'nun
kazandg herhangi bir baary kutlam mdr? Hayr! Sz gelii, Kars' geri
alan Dogu Cephesi birliklerine olsun, bir selam yollam mdr? Hayr! Ege'de ve
Marmara'nn dogusunda Yunanllar, her gun cinayet ilerken, rza geerken, ezan
okuyanlara ate edip eglenirken,75 bu davranlar hi protesto etmi midir?76
Hayr! Mesela Antepliler, Ma-rallar, Urfallar, Adanallar, Mersinliler,
Fransz ve Ermenilere kar namus kavgas verirlerken, desteklemek bir yana, hi
olmazsa bu olaylarla ilgilendigini gsterir bir tek aklamas olmu mudur?
Hayr! Ingilizler yakaladklar Kuva-y Milliye-cileri asarken77 sesini karm
mdr? Hayr! Yunan ordusunu 'Halife'nin ordusu' olarak gsteren propaganday
yalanlam mdr? Hayr!
Tavrn, bu blumun 13., 14. ve 15. paragraflarnda, belgeleri ve kendi
itiraflar ile grecegiz.
Baz Vahidettinciler ile hanedana sayg duyanlar, bu aglayp szlanma
sahnelerinin yetersizligini iyice kavram olmallar ki vatanseverligini
dogrular umuduyla u iddia daha ileri suruyorlar. Simdi bu ek iddialar grelim:
- K.Msroglu diyor ki:
"Daha tahta ktg gun, Eba Eyyub-ul Ensari hazretlerinin turbesinde yaplan
geleneksel kl kuanma treninde, o trenin vekar ve geregini unu-
72) Vahidettin'in Milli Mucadele aleyhindeki politikasn, hem ingiliz
belgelerinden izleyecegiz, hem beyannamesinde apak grecegiz.
73) D.Ferit hukumetleri, cephelerden ve esaretten dnen askerlerle, sanki bu
devletin emriyle ve bu devlet iin dvumemiler gibi hi ilgilenmez,
memleketlerine gndermeyi bile ustlenmezler. Esaretten dnen, yakn cephelerden
gelen parasz, yorgun, sakat ve hasta askerler, cami avlularna sgnr,
dilenmek zorunda kalrlar. Baz azgn Rumlar ve Ermeniler, kolsuz, bacaksz gazi
askerleri dveceklerdir. (R.Orbay, Hatralar, Y.Tarihimiz, 2.C., s.404;
Nebizade Hamdi, 16 Mart, Devrin Yazarlar,1.C., s.509) istanbul ynetiminin kl
kprdamaz!
74) T.M.Gztepe bile zetle diyor ki: 'O gunlerde Ayan Reisinden belli bal
devlet adamlarna kadar butun resmi ahslar, iki sz arasnda, guya siyaset
icab imi gibi, ldurulen Ermenilerin, surulen Rumlarn, aslan Araplarn
arkasndan yank mersiyeler okuyorlard. te taraftan ehitlerimizi anan yoktu.'
(V.M.Gayyasnda, s.36)
75) Jeschke, ing. Belgeleri, s.56.
76) Bu olaylar aktaranlardan biri de K.Msroglu'dur: Yunan Mezalimi adl
kitabnda birok ac ayrnt var.
77) Kurtulu Sava'mzn Bir Tahlili, Kont Sforza'nn anlarndan alnt,
s.51, HTM, say 12/ Aralk 1975.
226
tarak, hungur hungur aglyordu. Vatan snrlarndan gelen yenilgi haberlerinin
derin strab ile kvranarak, 'Bugunler iin mi kl kuanyoruz?' diyordu.
Devrin ba gklerde din adam Seyh Sunusi hazretleri tarafndan yaplan bir dua
ile kendisine Hazret-i mer'in klc taklrken o, aglamaktan treni izleyemez
hale gelmi ve Yaver mer Paann, bu tavrn padiahlk vekar ve mehabetine
yakmayacag husususundaki niyazn (yalvarn) kulagna fslda-masyla
kendine gelebilmiti." (S.Mucahitler, s.45)78 Bu iddia butunuyle uydurmadr.
Dogrular:
(1) Vahidettin'in kl kuanma trenini anlatan sadece drt kaynak var:
Vahidettin'in Baktibi Ali Fuat Turkgeldi, Bamabeyncisi Lutfi Simav! ve damad
(.Hakk Okday gibi u grgu tangnn anlar ve treni gazeteci olarak izleyen
R.Eref naydn'n Iki Saltanat Arasnda adl kitapg.79 Drt kitapta da,
kl kuanma treninde Vahidettin'in agladgna ilikin tek kelime
bulunmuyor. (A.F.Turkgeldi, Grup Iittiklerim, s. 146; L.Simavi, Osmanl
Saraynn Son Gunleri, s.400; I.H.Okday, Yanya'dan Ankara'ya, s.352)
(2) Msroglu da iddiasn bir kaynaga dayandraniyor, unku bunlardan baka
kaynak yok. Muhayyilesini altrm.
(3) Bu sahnenin uydurma oldugu, ayrntlardan da belli:
a. Padiahlar, tahta ktklar 'gun, kl kuanmazlar. Kl kuanma treni,
daha sonra yaplr. Nitekim Vahidettin de 4 Temmuz 1918'de tahta km ama
kl kuanma treni 30 Agustos 1918 gunu yaplmtr.80 Ksacas Vahidettin'in,
"tahta ktg gun kl kuandg" ifadesinin gerekle de, Osmanl tresiyle de
bir ilgisi bulunmamaktadr.81
b. O tarihte, Padiah daha hungur hungur aglatacak bir durum da yok.
78) H.H.Ceylan da yle yazyor: "Hele onun [Vahidettin'in] vatanseverligi,
daha tahta ktg gunden itibaren kendini gsterir. Tahta ktg gun,
sahabeden Halit bin Zeyd Eba Eyyub ul Ensa-ri'nin turbesinde yaplan geleneksel
kl kuanma treninde, o merasimin vekar ve diplomasisini (?) unutarak, vatan
hudutlar ierisinden gelen maglubiyet haberlerinin derin uzuntusu ile
kvranarak, "Bu gunler iin mi kl kuanyoruz?" diyerek hungur hungur
aglamas, devletin zirvesindeki vatanseverligin fiziksel gruntuleri olarak
kendini gsteriyordu." (Buyuk Oyun, 1.C., s.23)
Yazar bu sahneyi, yanllaryla birlikte Msroglu'ndan kopya ekmi. Ama kaynak
olarak K.Msroglu'nun kitabn degil, K.Karabekir'in istiklal Harbimiz adl
kitabnn 18.sayfasn gsteriyor. 18. sayfada, bu konuyla ilgili tek kelime
dahi yok! Yeni bir karlksz ek yazma olay daha! Yoksa, okuyucuyu kandrmak,
aldatmak sevap m ?
79) Kanaat Kutuphane ve Matbaas, istanbul, 1918. (M.Sahin,Tarih ve Toplum,
Kitabiyat blumu, say 167 Nisan 1986) M.Sahin, kitapk hakknda bilgi vermekle
kalmam, konumuzla ilgili sahneleri anlatan paralar da aktarm.
80) Mufassal Osmanl Tarihi, 4.C., s.3574; N.F.Ksakurek, Vahiduddin, s.107;
A.F.Turkgeldi, Grup iittiklerim, s. 138, 145.
81) I.H.Uzunarl, Osmanl Devletinde Saray Tekilat, s.189 vd; M.2.Pakaln,
2.C., s.259.
227
Suriye ve Irak cephelerinde durgunluk suruyor. Doguda ise Osmanl birlikleri,
dolu dizgin Kafkasya ve Iran iine ilerliyorlar. Batda da henuz yakn bir
tehlike grunmuyor. Vahidettin'in ilk Hatt- Humayunu da, ordu ve donanmaya
beyannamesi de, bu yuzden olduka iyimserdir.82 Yenilgi ve tehlike haberleri,
Eylul ortasndan sonra yagmaya balayacaktr.
c. Msroglu, 'Yaver mer Paa' diyor, dogrusu 'mer Yaver Paa'dr. Hazret,
galiba bu sralama yanl yuzunden, ad mer Yaver olan paay, Padiahn
yaveri sanyor. Yaver olmadg gibi kl kuanma treni srasnda, ne sarayda
grevlidir, ne de hukumette; Izmir'de oturmakta olan emekli bir paadr. Ilk
defa Ocak 1919'da, yani kl kuanma treninden 4 ay sonra, Tevfik Paann 2.
Hukumetinde Harbiye Nazrlgna atandg iin yollanan zel bir deniz aracyla
Istanbul'a getirtilecektir.83 Vahidettin'in Bamabeynciligine ise, 31 Mart
1919'da atanr. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.24)
d. Hanedan ileri gelenleri ile Baktip, Bamabeyinci, Bayaver ile teki saray
mensuplar ve devlet ileri gelenlerinin bulundugu kurall bir trende,84 resmi
grevi olmayan emekli bir paann, Padiahn yanna sokulup da kulagna, "bu
tavrn padiahlk vekar ve mehabetine yakmayacag hususundaki niyazn
fsldamas" ise hi mumkun degildir. Byle bir masal, yazarn, Osmanl saray
terifatn da, kl alay trenini de hi bilmedigini gsteriyor.
Bu uydurmalar okuyup da inananlara ne yazk!85
K.Msroglu'nun ve kopyacs H.H. Ceylan'n yazlar, Vahidettin ve dnemi ile
ilgili bir aratrma yapmadklarn, olaylar srasn bile bilmediklerini belli
ediyor.86 Yuceltmeye altklar Vahidettin konusunda dahi bu kadar gevek,
ustunkru, geliiguzel davranan bu kimselerin, Kurtulu Sava hakknda ciddi
bir aratrma yapm olmalar duunulebilir mi?
82) Grup iittiklerim, s. 144; L.SImavi, Osmanl Saraynn Son Gunleri,
s.377; Vahidettin bu beyannamesinde Almanlardan, "kahraman muttefiklerimiz" diye
sz etmektedir.
83) T.M.Gztepe, V. M. Gayyasnda, s.89; General Allenby'nin saygsz
davranndan dolay nazrlktan istifa eder. 31 Mart 1919'da Lutfi
Simavi'nin yerine Bamabeyncilige getirilir. (A.F.Turkgeldi, Grup
iittiklerim, s.180, 201; Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.24)
84) Grup Iittiklerim, s. 144.
85) Bu yanllar yapan K.Msroglu bir baKa yazar yle suluyor:"
Mantgn bu derece zorlayacag yerde, biraz ciddi aratrmaya ynelse, belki
gulun duruma dumekten kurtulabilirdi. Biri kp da bu yazarcklara biraz
tarih, biraz da hakikat sevgisi dersi verse, acaba faydas olur mu, ne
dersiniz?" (s.Mucahtler, s.34)
Sahi, ne dersiniz'
86) Mutareke Aclar adl bir kitapta da, Vahidettin'in muir uniformasn
giyip, igalcilerin aylarna, balolarna katldg gibi iddialar yer
almaktadr. Bu da, srf Vahidettin'i ktulemek iin uydurulmu bir yalandr
228
Yapmadklar iin de rahat rahat uyduruyor, kaydryor, saptryor, gerekleri
alt ust ediyorlar.
Bu tur tarih Zati Sungurluklarna, ok tank olacagz.
- Ali Nuri ve 1.Hakk Okday kardeler de bu konuda baz iddialar ileri
suruyorlar, ikisi de Tevfik Paann oglu ve Vahidettin'in yaveri; I.Hakk Okday
ayrca Saray Kurmay Bakan ve Vahidettin'in damad.
N.F.Ksakurek'in yazdgna gre, "zaman zaman Padiaha, harita uzerinde askeri
bilgj verdigini anlatan" Ali Nuri (Okday) Bey, "[Vahiduddin] 'her zafer haberini
alnda ukur secdesine varmakta ve saadetinden umaktadr' demi."
(Vahiduddin, s.192)87
Bu bilgiye inanmak ok zor. unku:
(1) Bayaver Naci Bey, 15 Nisan 1920'de, Damat Ferit'in basks sonucu grevden
uzaklatrlm88 ve yerine Avni Paa atanmtr. Sonuna kadar Vahi-dettin'e
bagl kalan Avni Paa bile N.F.Ksakurek'e, Vahidettin'in her zafer haberi
alndgnda ukur secdesine kapandgndan1 sz etmiyor.89 i.Hakk Okday da
sadece sevindigini, kaydetmekle yetiniyor ki bu ifadenin de dogru olmadgn
grecegiz. (Yanya'dan Ankara'ya, s.388)
(2) Saray Kurmay Bakan I.Hakk Okday, saraydaki kuuk kurmay tekilatn ve
Vahidettin'e askeri durum hakknda nasl bilgi verdigini anlatrken, kardei Ali
Nuri'den hi bahsetmiyor, yalnz yardmcs Yuzba Neet'in (Bora) adn
veriyor.90 (s.347-349) Hakl. unku Ali Nuri'nin asl grevi Harp Akademisinde
gretmenliktir. Nitekim Ali Nuri'nin oglu Sefik Okday yle yazyor: "Babam Ali
Nuri Bey, bir taraftan Harp Akademisindeki grevine devam ediyor, diger taraftan
Sultan Vahidettin'in yaveri bulunuyor, ayrca da akamlar Alman firmalar ile
mektup-layor, serbest i hayatna atlmak iin ilk denemelerini yapyordu."
(Son Osmanl Sadrazam ve Ogullar, S.Blum, Milliyet, 28 Aralk 1988; R.Orbay'm
anlarndan,
87) Buyuk Zafer srasnda Babakan olan Rauf Orbay, anlarnda yle yazyor:
"Ordular, durmadan, duman eze igneye ilerliyorlard. Her tarafta sevin
iinde enlikler yaplyordu, istanbul da, henuz igal altnda bulunmasna
ragmen, fafer mujdeleriyle yerinden oynam, gunlerdir bayram havasnda
yayordu. Oradan aldgmz haberlerden, mahalle aralarna varncaya kadar butun
Turk semtlerinin bayraklarla donatldg, yalnz saray ile resmi dairelerin, bu
umumi enlige katlmadklar anlalyordu." (Cehennem Degirmeni, 2.C., s.84-85)
88) Grup iittiklerim, s.262-264.
89) N.F.Ksakurek, Vahiduddin, s.219,225. R.Halit Karay diyor ki: "Avni Paa
gurbette defter defter hatralarn yazyordu. O da fucceten surgunde ldu.
Acaba istiklal Harbi'nin i Yuzu ve Yuzu' isimli hatra defterleri ne oldu? "
(Bir mur Boyunca, s.251) T.M.Gztepe, Avni Paann anlarnn, Msr'da, Mahmut
Muhtar Paann miraslarnda bulundugunu ileri surmektedir. (V.M.Gayyasnda,
s.409) Dileyelim ki dogru olsun. Bir gun ortaya kar, olaylar bir de onun
agzndan ve asndan dinleriz.
90) Ali Nuri Bey ise yle diyor: "[Sultan Vahiduddin] beni sk sk huzuruna
agrr, dahili ve askeri vaziyetler uzerinde benden fikir alrd. Ta basmas
buyuk bir harita yaptrmtm. Bu harita uzerinde, krmz ve mavi igne
bayraklarla vaziyeti Sultana izah eder ve askeri durumu gsterirdim."
(Vahiduddin, s. 153)
229
Genelkurmay'da da altg anlalyor: Y.Tarihimiz, 1.C., s. 116, 144 vd.)
Yani pek gezegen biri olup ara sra sarayda bulunmaktadr.
I.Hakk Okday, 28 Ocak 1922'de milliyetilere katlmak uzere, kaynpederi
Vahidettin'den ve einden gizli olarak Anadolu'ya geip orduya katlacaktr.
(Yanya'dan Ankara'ya, s.388, 416)91
(3) Bu hale gre, A.Nuri'nin, ancak bu tarihten sonra Vahidettin'e, zaman zaman
askeri bilgi verdigi duunulebilir. Ama I.Hakk'nn ayrldg tarihten sonra da,
tek sava ve zafer var: Buyuk Taarruz! Oysa Vahidettin, bu zafer dolaysyla
ukur secdesine kapanmak bir yana, hukumetin ricasna ragmen, milli orduyu
kutlamam, hukumetin kutlamasn da uygun grmemitir. (BTTD, Ekim/1967;
Jeschke, TKS Kronolojisi l, 14 Eylul 1922, s. 194) Tersine, bu zaferden dolay
buyuk endieye kapldgn grecegiz.
(4) Zaten Vahidettin bile, Milli Mucadeleye ancak 1921 ylnn sonuna dogru
taraftar oldugunu ileri surmektedir, yani Milli Mucadele duze ktktan sonra.
(14. paragrafta aklamas var) Ama bu ifadesinin, gereklerle uyumadgn da
belgeleri ile grecegiz.
Ksacas, Ali Nuri'ninki, gereklere denk dumeyen bir yal ans. Ilerde, bir
ansn daha okuyacak, anlarn anlattg sradaki zihinsel durumunu daha iyi
anlayacagz.
D I.H.Okday da, anlarnda eski kaynpederine vefal davranarak, butun kusuru
Damat Ferit'in uzerine ykp Vahidettin'i korumaya almaktadr. Diyor ki:
"Sultan Vahidettin, yle sanldg gibi Milli Mucadele'mizin, duman ordular
tarafndan yok edilmesini katiyen arzulamaz, bilakis zaferi drt gzle
beklerdi." (s.388)
(1) I.H.Okday, Tarih ve Toplum dergisinin yazar Ar Inan'la Subat 1975'te
yaptg ve banda alnm bir konumasnda ise, u ansn anlatyor: "[Babam,
Londra Konferansndan] Istanbul'a dndukten sonra Padiah Vahideddin, 'Paa, ne
yaptnz? Siz szu Anadolu heyetine braktnz!' dedi. Babam da, 'Burada Ana-
dolu-Istanbul diye ayracak bir ey yok. Biz hepimiz ayn memleketin
ocuklaryz. Eskiden padiahlar baa geer ve dumana kar harp ederdi. Zat-
ahanenize de bunu tavsiye ederim.' demi; onun uzerine Sultan Vahidettin ne
dese begenirsiniz? 'Ya Veliaht Abdulmecit yerime geerse?1 Yani Vahidettin,
taht duundu, memleketi duunmedi."
91) I.Hakk Okday yle yazyor: "Ankara'ya geip milli kuvvetlere katlacagm,
eim Ulviye Sultana aamazdm. unku byle yaptgm takdirde, bu teebbusum
Padiahn, dolaysyla D.Ferit'in ve belki de Ingilizlerin kulagna eriir,
hareketime mani olurlard." (s.413) I.H.Okday'n milli kuvvetlere katlmas
uzerine Vahidettin, Ulviye Sultan, I.H.Okday'dan boatr. (Tarih ve Toplum
dergisi, s.59'da boanma ilam var, say 5/ Mays 1984)
230
Ar Inan soruyor: "Ama te yandan da 'Anadolu'daki memleketi kurtarma
mucadelesini tasvip ediyordu (dogru buluyordu)' diyordunuz?"
96 yandaki I.H.Okday yle bir cevapla iin iinden kmaya alyor:
"Evet... Acaip karakterli bir adamd." (Tarih ve Toplum, s.58, S.say, Mays
1984)
(2) I.Hakk Beyin, ne Vahidettin lehindeki szleri geregi yanstyor, ne
aleyhindeki szleri. Vahidettin, Milli Mucadeleyi cokuyla izliyor olsa, hi
olmazsa hareketsiz kalr, kar tavr almazd. Tevfik Paa gibi-kapkulu biri
de, Padiaha yle cevap veremez, Vahidettin gibi cin fikirli biri ise, "Ya
Abdulmecit benim yerime geerse?" gibi pek ilkel ve ocuka bir mazeret ileri
surmez.
Tevfik Paann Londra Konferansnda, szu Anadolu heyetine braktg da dogru
degildir.92
Simdi sra, Vahidettin'in vatanseverligi hakkndaki uuncu ve en nemli iddiada:
Milli Mucadeleyi Vahidettin planlam ve M.Kemal'i yetki ve para ile donatarak
Anadolu'ya yollam.
Bu, butun Vahidettincilerin ortak iddias, daha dogrusu ruyas. Hanedana sayg
duyanlarn, son padiah Vahidettin'i 'hain' sfatndan temizleme abalarn
anlyorum. Eger Vahidettin, M.Kemal - Ingiliz oyununun kurban olmu ve
hizmetleri rtbas edilmise, bu abalara butun yuregimle katlrm. Balagta
da sylemitim, amacm geregi savunmak.
92) Tevfik Paann Londra Konferans srasnda, kendisi konumayp szu,
'milletin gerek temsilcisi' diyerek Ankara temsilcisine braktg yaygn bir
sylentidir ama tam bir masaldr. Sylentiye gre, Tevfik Paa, Ankara
temsilcilerini gstererek, guya demi ki: "Szu, milletin hakiki ve meru
temsilcilerine brakyorum." (R.E.naydn, istiklal Yolunda, s.76; S.Selek,
Anadolu Ihtilali, s.544; Meydan- Larousse, 1.C., s. 183 vb.) Dogrusu u: Tevfik
Paa, Konferansta, istanbul hukumetinin grulerini aklam, szunu ustu
kapal bir sitem kokusu da tayan u cumle ile bitirmitir (sadeletirilerek):
"Ankara Millet Meclisi tarafndan seilmi ve o Meclis adna sz sylemeye
yetkili temsilcileri davet ettiniz; size sunacaklar nerileri aklamalar iin
szu kendilerine brakyorum." (Ali Turkgeldi, Mondros ve Mudanya Mutarekeleri
Tarihi, s.137; ayrca Bekir Sami Beyin Konferansla ilgili raporu, Ataturk'un D
Politikas, 1.C., s.293) Syledigi bu. Ama efsane o gunden bu yana surup
geliyor. Msroglu, masal iyice abartyor ve Vahidettin'e de pay karyor:
"Azl Turk duman, Ingiliz Bamurahhas Lloyd George, Kuva-y Milliyecilere,
'Haydutlar!' diye hucum edince, Istanbul hukumetinin murahhas Sadrazam Tevfik
Paa, 'Geri ben burada Osmanl murahhas olarak bulunuyorum amma memleketin
asl mumessili ve sz sahibi onlardr. Bizim kalbimiz de onlarla beraberdir*
diyerek, bu Turk dumann susturmutur. Unutmamak gerekir ki Tevfik Paa orada
Sultan Vahideddin'i temsil ediyordu. Kendisine bir ceza m verilmitir?"
(S.Mucahitler, s.87-88)
Konferansta ne LGeorge 'haydutlar1 demitir, ne de Tevfik Paa o szleri
sylemitir. Sylenmemi sz iin ceza verilir mi? stelik bir Sadrazama nasl
bir ceza verilebilir ki? Ama Msroglu, bu sylenmemi szlere ceza vermedigini
ileri surerek, Vahidettin'i yle vuyor: 'Aziz okuyucu, ban iki elinin
arasna al da ibret ve dehetle duun! Vatann felaketi karsnda, byle
vatanperverane hareket eden bu insan m vatan hainidir?" (S.Mucahitler, s.88)
Ben de diyorum ki:
"Aziz okuyucu, ban iki elinin arasna al da ibret ve dehetle duun! Bunlar
niye bu kadar masalc?"
231
Ama sylentiye, dedikoduya, uydurma anlara, varsayma ve sahte belgelere
dayanlarak, olsa olsa yntemiyle, tahminle, ilhamla, nyargyla, teville,
maksada, istege ve keyfe gre yazlan eye, tarih degil, masal bile denemez.
unku masal dahi kendi mantg iinde tutarl olmak zorundadr; masal oldugu da
bandaki tekerleme blumuyle duruste belli edilir.
Tarihi Fustel de Coulanges, grencileri eski olaylar hakknda bir hukum vermeye
yeltendikleri zaman yle dermi: "Bir kgt paras (belge) var m? Baka sz
dinlemem!"93
Bu cumle agda tarih yntemini de zetlemektedir.
Vahdettinciler de bu son iddialarn kantlamak iin baz belgeler ve tanklar
gsteriyorlar. Geri imdiye kadar ileri surdukleri iddialarn, tarih asndan
hibir deger tamadklarn grduk. Ama bu sefer ok kesin konuuyorlar. Sz
gelimi, GRYT ansiklopedisi, bu konudaki belgelerin 'cerh edilmez' (urutulmez)
nitelikte oldugunu yazyor. (1.C., s. 10)
iddialar, tanklar ve u urutulemez oldugu ileri surulen belgeleri grelim.
* 5-6 6. Vahidettin ve Kurtulu Sava
Bu konuda ileri surulen iddialar, eitli balklar altnda toplayarak
sunuyorum.
* 5-6-1. Milli Mucadele'yi ilk duunen ve planlayan Vahidettin imi
n "VI.Mehmet Vahideddin Han, Anadolu'da milli bir kuvvet hazrlamay duunmu ve
bu kuvveti meydana getirmek iin yaknnda bulunanlarn telkini ile
yaverlerinden M.Kemal Paay geni bir yetki ve zel bir talimatla galip
devletlerin istanbul'da bulunan temsilcilerinin bilgisi dnda^, gizlice
Anadolu'ya gndermitir." (Mevlanzade Rfat, Turkiye inklabnn I Yuzu, s.209)
Bu konudaki birok iddiann ilk kaynag, 150'liklerden ve Birinci Blumde baz
marifetlerini grendigimiz Mevlanzade Rfat'n 1929'da Halep'te baslan ve
1993'te Turkiye'de de yaymlanan, M.Kemal ve Kurtulu Sava aleyhindeki
kitabdr. Yalan, yanl ve martaval ygn bir laf orbas. Iki yanlna
degineyim: M.Kemal, galip devletlerin temsilcilerinin bilgisi dnda, gizlice
gnderilmemitir.94
93) Y. Kemal Beyatl, Tarih Musahabeleri, s. 139.
94) ingiliz Yuksek Komiserligi Bastercuman Ryan, anlarnda, Damat Ferit'in bu
atamay kendisine bildirdigini aklamtr. (The Lastof Dragomans, s. 131'den
aktaran S.Turan, Turk Devrim Tarihi, 1.C., s.156)
232
Bandrma gemisinin, igalcilerin kontrolunden getiklerini, yani gidiin gizlice
olmadgn da M.Kemal aklamtr.95
n "[zet]... 'Sevres sulh projesi' teklifini alnca, buna kar ilk tedbirleri
duunup planlayan, bunun iin M.Kemal Paay olaganustu yetkilerle donatp
Anadolu'ya gnderen [Sultan Vahideddin'dir]." (K.Msroglu, Sarkl Mucahitler,
s.33)
Msroglu, Mevlanzade'nin iddiasn dogrulayp suslemek isterken, yine geregi
ters yuz ve olaylar srasn da tepe taklak ediyor. unku M.Kemal Istanbul'dan
16 Mays 1919'da ayrlm, 'Sevres sulh projesi' ise Osmanl hukumetinin
temsilcisi Tevfik Paaya, tam 360 gun sonra, 11 Mays 1920'de, Paris'te teslim
edilmitir.96
D "Yunanllarn izmir'e Muttefiklerin izniyle bir karma yapacaklar hakknda
sylentiler duyulmaya balanmt. Sultan Vahideddin, ufukta beliren korkutucu
tehlikelere kar, Anadolu'da bir mukavemet (direni) hareketi duunup, bunu
tepesindeki igal kuvvetlerine ragmen en dikkatli bir ekilde planlad."
(K.Msroglu, Osmanogullar'nn Dram, s.79)
K.Msroglu ilk gerekenin tutarszlgn grunce, yeni bir senaryo yazmak
geregini duymu. Bu sefer devreye Yunan tehlikesini sokuyor. Ama ilerde, Yunan
tehlikesini de kesinlikle ve ustune bastra bastra reddettigine tank olacagz.
- Bu gerekesi uydurma ve biri tekini tutmaz iddialarn esin kaynag,
M.Kemal'in anlarnda geen, bambaka anlamdaki bir cumledir. M.Kemal,
Vahidettin'in kuku uyandran bir sorusu uzerine, yle duundugunu anlatyor:
"Bu son cumle bende bir uphe uyandrd. Demek ki yarn Padiahn yle bir
hareket yapmak ihtimali vardr ki ordunun vatanperver (vatansever) kumandan ve
zabitleri muteessir olabilir (uzulebilirler). Zat- ahane (padiah) beni
kandrarak, vastamla (araclgmla) onlardan emin olmak istiyor... Padiahn
verilmi bir karar olmal idi."97
Msroglu, Vahidettin'in aleyhinde olan bu son cumleyi, Vahidettin'in bir plan
oldugunun kant diye kullanyor:
D "Bu szler, Sultan Vahideddin'in zihninde bir plan mevcut oldugunu...
gsteriyordu." (K.Msroglu, Lozan, 1.C., s.180; Hilafet, s.151)
Vakkasoglu da duraksamadan K.Msroglu'nu izliyor:98
95) Ataturk'un Hatralar, s.125.
96) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s. 103.
97) Vahidettincilerin esinlendikleri bu cumle, Ataturk'un anlarnn, Sel
Yaynlar arasnda, Ataturk'un Bana Anlattklar adyla yaymlanm olan 1955
versiyonunda bulunmaktadr, (s.92)
98) Artk her Vahidettincnin yazdgn aktarmayacagm, birka rnek vermekle
yetinecegim. unku hepsi, biraz degiik ifadelerle ayn eyi tekrarlyor. Yani
seri uretim.
233
D "Bizzat M.Kemal Paann da hatralarnda anlattg gibi, bu grumeden nce,
Padiahn verilmi bir karar vardr." (V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 1.C., s.87) v
Ama Vahidettin'e o kadar yakn olan Baktip Ali Fuat Beyin anlarnda,
Vahidettin'in byle bir karar oldugunu belirten, Milli Mucadele'yi planladg
umudunu veren bir tek cumlecik, minnack bir ipucu bile yer almyor.
Olsa yazard.
Zaten Vahidettin de, bu iddialar aka yalanlyor; bu blumun 14. ve 15.
paragraflarnda, aklamalarn okuyacagz.
Biz yine de, 'hibir iddia gizli kalmasn' diyerek, iddialar gzden geirmeye
devam edelim.
* 5-6-2 Vahidettin'in plannn zu neymi?
Saray ve hukumet, Milli Mucadele'ye kar grunecek, bylece ingilizler
uyutulacakm. Bunu Samiha Ayverdi, tatl tatl yle aklyor:
"...Istanbul ve Ankara, iki hasm (duman) pozunda, kar karya olacaktr...
Bu oyun, dumana kar Anadolu ile el ele, bir siyasi komplo, bir ince politika
olarak balatlm, Padiah ve Istanbul Hukumeti, bu oyunu buyuk bir ciddiyet ve
teatral bir kudretle oynamlardr." (3.C., s.191,193; ayrca K.Msroglu,
Osmanogullar'nn Dram, s.80)
Ama o fetvalar, o isyanlar, o Anzavur, o Kuva-y Inzibatiye, o idam kararlar, o
Yunanllar desteklemeler, o milliyetileri tepelemek iin Ingilizlere turlu
turlu nerilerde bulunmalar, bunlarla ilgili binlerce belge, tank,
Vahidettin'in kendi itiraflar filan nedir? Eger bu
bir oyunsa, buna olsa olsa Kanl Nigar oyunu denilebilir. Bu acmasz oyunun
kanl ayrntlarn ilerde okuyacagz.
* 5-6-3 Plann uygulamaya konulmas
Bu konuyla ilgili iddialar da unlar:
* 5-6-3-1 M.Kemal'i Anadolu'ya gndermek iin igalcilerin gzlerini boyamaya
ynelik, gstermelik bir grev uydurulmu
Bu gruu ileri surenler: Mevlanzade Rfat, Turkiye Inklabnn I Yuzu, s.234;
K. Msroglu, S.Mucahitler, s.48; Hilafet, s.154; GRYT Ans.l. C., s.167;
H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, I.C., s.24 vb.
Bu yazarlara gre, 9.Ordu Mufettiligi, srf bu ama iin kurulmutur. Butunuyle
yanl.
O srada, orduyu mutareke koullarna gre yeniden duzenlemek iin al-
234
malar yaplagelmektedir." Osmanl Genelkurmay, ordu komutanlklar kaldrldg
iin dogrudan Genelkurmaya bagir durumda kalan 9. Kolorduyu,100 kurulacak u
Ordu Mufettiligi emrinde toplamay kararlatrr.101 ilk olarak, 2.Ordu
Komutanlgnn ad, 28 Aralk 1918'de, "Yldrm Ktalar Mufettiligine
evrilir ve 2 Subat 1919'da da Cemal Paa (Mersinli) bu mufettilige atanr.102
Ingiliz Yuksek Komiseri Amiral Calthorpe'nin bir notas uzerine, birinin de
doguya gnderilmesi gerekir ve bu grev iin M.Kemal seilir. Bunun uzerine,
Genelkurmay 2.Bakan Kazm Paa'nn nerisi ile sz konusu tasarnn bir
paras daha, bu frsattan yararlanlarak, 9.Ordu Mufettiligi geici adyla
uygulamaya geirilecektir.103
M.Kemar bu grevi kabul etmeseydi, yerine bakas gnderilecekti. unku notada
deginilen sorunlar zmek, ilerde aklanacag uzere, saray ve hukumet iin de
buyuk nem tayordu.
* 5-6-3-2 M.Kemal'i bu greve Vahidettin semi
D "Padiah., bu plan geregince, M.Kemal'i, i asayiin duzeltilmesi gibi
gstermelik bir amala, ordu mufettii sfatyla gndermeye karar verdi." (K.
Msroglu, Hilafet, s. 154)
D "M.Kemal Paay bu harekete memur eden insan, Sultan Vahided-din'dir. [..] Bu
durum bir turlu yazlamyordu... Halbuki gerek Birinci Buyuk
99) Mondros, s.255-263.
100)1.Kolordu (Edirne), 25.Kolordu (Istanbul), H.Kolordu (Tekirdag, sonra
Bandrma). 17.Kolordu (izmir), 20.Kolordu (Ankara), 12.Kolordu (Konya), 3-
Kolordu (Sivas), 15.Kolordu (Erzurum), 13.Kolordu (Diyarbakr). 15.Kolordu drt,
tekiler iki tumenlidir. (Mondros, s.255- 263)
101) istanbul'da, LOrdu Mufettiligi (1..14. ve 25. Kolordular), Konya'da 2.Ordu
MufettiligH12.,17. ve 20.Kolordular), Doguda S.Ordu Mufettiligi (3.,13. ve
15.Kolordular). (Turk Ulusal Savann ilk Paras, s.91, kroki 11) M.Kemal
Paann atamasnn yapldg srada, bu mufettiliklerin yeni numaralar daha
verilmemiti. Bu yuzden M.Kemal'in atama emrinde '9.Ordu Ktalar Mufettiligi'
denilmektedir. Bu unvan, bir sure sonra 3.Ordu Mufettiligi olarak
degitirilecek, Ingilizlerin itiraz uzerine u mufettilik de kaldrlacaktr.
102)T.Bykloglu, Ataturk Anadolu'da, s.46; Fevzi (akmak) Paa da 14 Mays
1919'da, LOrdu Mufettiligine getirilecektir. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.31,
Takvim-i Vekayi No.3549)
103)Jeschke, ing. Belgeleri..., s.108; Sina Aksin, istanbul Hukumetleri, s.281;
Ataturk'un Hatralar, s.108; Tevfik Bykloglu, Ataturk Anadolu'da, s.12;
C.Erikan, Komutan Ataturk, s.283.
ingiliz Yuksek Komiserligi tercuman A.Ryan anlarnda yle yazyor: "1919
ilkbaharnda Turk hukumeti Anadolu'da, merkez tarafndan kontrolu daha iyi
duzenlemek amacyla birka genel mufettilik kurulmasna karar verdi... Damat
Ferit Paa, Nisan 1919'da, umumi mufettilik plan hakknda benimle konutugu
zaman, M.Kemal ad bana hibir ey ifade etmemiti... D.Ferit, M.Kemal ile
birlikte yemek yedigini, bagllg hususunda ondan tatmin edici guvence
aldgn... syleyerek bana yeniden emniyet verdi." (The Last of Dragomans,
s.131'den aktaranlar: S.Turan, Turk Devrim Tarihi, 1.C., s.156; Jeschke,
ing.Belgeleri, s.108) Bu gunlerde Genelkurmay Bakan Fevzi Paa, halka nasihat
vermek iin Trakya'ya gnderilen bir kurulda bulundugu iin grevi banda
degildir. (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.293)
235
Millet Meclisi'nde ve gerekse Erzurum Kongresinde bu hususta pek ok tartmalar
olmutur."104 (K.Msroglu, S.Mucahitler, s.48)
D "Bu cumleden olarak yaverlerinden M.Kemal Paay geni yetki ve imknlarla
donatarak Anadolu'ya gnderdi. Ite yakn tarihimizde 'Milli Mucadele' ad
verilen Turk-Yunan muharebesi105 ve onun sonucu olan zaferin gereklemesini
saglayan hareketlerin ilki ve en nemlisi budur. Bu da Sultan Vahideddin'in
eseridir." (K.Msroglu, Osmanogullar'nn Dram, s.79)
D "Vahideddin'in, M.Kemal'i Anadolu'ya gnderen ve ustun yetkiler vererek iini
kolaylatran, hatta ifa ettigi vazifeyi saglayan insan oldugunu, vicdan rahat
iinde ehadet edebiliriz." (V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 1.C., s.147)
D "M.Kemal Paaya guvenerek.. Anadolu'nun kurtuluu iin Samsun'a gnderme fikri
tamamen Halife-Sultan Vahideddin'e aittir." (H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.24)
Bu konudaki tanklar dinleyelim.
- Birinci tank, Radi Azmi Yegen.106
R.A.Yegen'in Sabahattin Selek'e verdigi bilgiye gre, San Remo'da, sabk
Sultan kendisine demi ki: "Samsun'a bir mufetti gnderilecegini grenince,
yaveranmdan (yaverlerimden) erkan- harp mirlivas (kurmay
tuggeneral/tumgeneral) M.Kemal Paay da namzedler (adaylar) meyanmda nazar-
itibare alnz (arasnda dikkate alnz) diye ikaz eyledim (uyardm)." (S.Selek,
Anadolu ihtilali, s.212)
(1) M.Kemal Paaya verilen grev, yle igalcilerin gzunu boyamak iin ortaya
atlm, Vahidettin'in plan geregi uydurulmu bir grev degil. Byle bir greve
ve bu grevi yurutecek birine gerekten ihtiya var. Bu yuzden uygun biri
aranyor.
(2) Anya gre, ilk akla gelen M.Kemal degil, Padiah ilgililere onu da
hatrlatyor, ustelik Vahidettin'in de bir srar yok, sadece uyarda bulunmu.
Ksacas, tangn anlattklar, Vahidettincilerin bu konudaki iddiasn
dogrulamyor.
- Ikinci tank, Fevzi akmak'n ei Ftnat akmak.
Fevzi akmak'n 24. lum yldnumu dolaysyla, emekli Deniz Albay
104) Bu husus, Erzurum Kongresinde de, TBMM'nde de, pek ok degil, bir kere bile
tartlmamtr. Msroglu yine hayalini altrm.
105) Demek ki Dogu, Guney ve Kuzey Anadolu'da hibir sorun ve atma yokmu!
Sevres sz konusu degilmi. Tek sorun Yunan ordusuymu. Bu sfr alt bilgi ile
Kurtulu Sava degerlendirilebilir mi?
106) Radi Azmi Yegen mutareke dnemi polislerindendir, bir ara skudar Belediye
Dairesi Mudurlugu de yapmtr. 150'liklerden olmadg halde, Turkiye'yi terk
eden saltanatlardan biridir. (S.Selek, Anadolu ihtilali, s.211); 1930 yl
gazeteleri, Agr isyann duzenledigi ileri surulen Kurt-Ermeni ortak rgutu
Hoybun'un ileri gelenleri arasnda bulundugunu aklamlardr. (M.Tuncay,
T.C.'nde Tek Parti, s.242-243)
236
Yavuz Senemoglu, Tercuman gazetesine yazdg bir yazda, Ftnat Hanmdan
dinledigi bir any anlatm.
An u:
'Ftnat' demi mareal, 'yle bir ey biliyorum ki ortaya kp sylememe,
bugunku tutumumuz ve davranlarmz uygun degil. Mecburum bu srr kendimle
beraber mezara gturmeye. Mutareke senesinde, bir Cuma selamlgndan sonra
Sultan Vahidettin beni huzuruna kabul etti. 'Paa' dedi, 'Durumu gruyorsunuz.
Bu iler ancak Anadolu'da tekilatlanarak kurtarlabilir. Bana Anadolu'da
tekilat kurarak memleketi u karanlk durumdan kurtarabilecek paalarn bir
listesini yapp getirin.'
Ertesi Cuma yine selamlktan sonra huzura girip hazrladgm listeyi verdim.
Dikkatle okuduktan sonra bir muddet sustu. Sonra yar kapal gzleriyle agr
agr, tane tane konumaya balad.
'Paa, M.Kemal Paa hrsz mdr?'
'Haa (hayr) padiahm.'
'Bir namussuzlugu ahlakszlg var mdr?'
'Haa padiahm.'
'Beceriksiz ve kabiliyetsiz midir?'
'Hayr efendimiz. O hepimizden bilgili, kabiliyetli ve dinamiktir.1
'O halde niin bu listeye onun adn yazmadnz? '
Hi duunmeden cevap verdim:
'Padiahm, M.Kemal Paa yenilik, bilhassa teden beri cumhuriyet taraftardr.'
Padiah elindeki kgd atar gibi masann uzerine brakt. Ayaga kalkp
pencereye dndu. Limanda demirli itilaf devletleri (Ingiliz, Fransz, Italyan,
Yunan) gemilerini gstererek, 'Paa, Paa, bu gemileri grmek kanma dokunuyor.
Bu memleket kurtulsun da isterse cumhuriyet olsun.107 Kendisine selammla
birlikte teblig ediniz, haftaya Cuma gunu M.Kemal Paay grecegim.' " (Tercuman
gazetesi, 10 Nisan 1976) An burada bitiyor.
Yani Fevzi akmak, hem bu srr kendisiyle birlikte mezara gturmeye mecbur
oldugunu syluyor, hem de gurul gurul eine anlatyor; ei de bu buyuk srr,
Senemoglu'nun yazdgna gre, ziyaretine gelmi olan bu bayram misafirinin
(yazarn) "tarihe merakl oldugunu grenince", kelimesi kelimesine aktaryor;
tarihe merakl yazar, "hayret ve dehete dumesine ragmen" not almyor, unku
"bu bilginin bir gun kendisine lazm olacagn duunemiyor", nedense Ftnat
Hanmn lumunu bekliyor ve nihayet, 1976 ylnda "aklamaya karar veriyor."
107) Annn dogru olduguna inanan, Vahidettin'in bu szune de inanmak zorunda.
Bir gun biri, Vahidettin'in cumhuriyet rejimine kar olmadgn, hatta
M.Kemal'i Anadolu'ya cumhuriyeti ilan etsin diye gnderdigini ileri surse ve
kant diye bu zavall any gsterse, inanacak myz yani?
237
Ne laflar!
V.Vakkasoglu ile H.Huseyin Ceylan da bu any, ciddi bir kant diye
aktaryorlar. (Son Bozgun, 1.C., s.134; Buyuk Oyun, 1.C., s.26)108
- uncu tank, ankaya Kkunde garson olarak alan Cemal Gran-da.109
Bu tang N.F.Ksakurek ileri suruyor. stad dinleyelim: "Gazetemden evime bir
telefon mesaj geldi.
- Bir zat sizi grmek istiyor ve gayet muhim bir ifada bulunacagn syluyor.
Su anda burada.
Bu gibi muracaatlara, muvazeneli ve muvazenesiz, ciddi ve hafif soyundan alm
ve onlardan kanksam oldugum iin sordum:
- Kimmi? Mevzuu neymi?
- Hibir ey sylemiyor. Ancak sizinle konuabilirmi.
- Verin telefonu! Telefonda itimat edici bir ton:
- Tefrikanzla alakal olarak size verecegim bir vesika (belge) var. Bunu ne
burada telefonda syleyebilirim, ne de bakasna emanet edebilirim. Sizinle
karlamam lazm.
Ses tonundan aldgm itimat duygusundan mdr, o anda iime dogan histen midir,
nedir, mehul ahsa,
-.yleyse evime gelin, gruelim!
Dedim ve adresimi verdim. '
Beyaz sal, esmer, 60 yalarnda kadar grunen, gayet terbiyeli bir tavr
sahibi bir insan. Hal ve kyafetine gre, ancak okur-yazar halk tabakasndan
biri hissini veriyor; fakat muntazam konuuyor ve kulaktan kapma bir kultur-cuk
tadgn belirtiyor.
108)N.F.Ksakurek'in Vahiduddin kitabna baksalard, bu uydurmasyon annn
kaynagn bulurlard. (Fevzi akmak'n lumunden 28 yl sonra yazlan bu kitapta
da airane katklar var ya, neyse..) N.F.Ksakurek'in yazsn, zet olarak
aktaryorum: "Mareal, benim Fransa'da tahsil arkadam, merhum Burhan Toprak'n
kaynbabasdr.. Bizzat Marealden dinledigim hayati bir noktay aklayaym:
Vahiduddin benden gen kumandanlarn listesini istedi.. Yazp verdim. Her
kumandann karakterini de isminin yanna not ettim. Listenin banda da Mustafa
Kemal vard.' Mareal Fevzi akmak, Padiaha verdigi listede, M.Kemal Paay
fevkalade becerikli, kabiliyetli, hamleci, teebbus ruhuna malik fakat son
derece ihtirasl ve yuksek emelli bir insan olarak gstermitir." (s.145)
109) Cemal elebi Granda'nn anlar, 'Ataturk'un Uagnn Gizli Defteri' adyla
Turhan Gurkan tarafndan hazrlanm ve 1971 ylnda yaymlanmtr. (Fer Y.,
istanbul) C.Granda'ya mal edilmitir.
Ama N.F.Ksakurek'e syledikleri, bu anlarda yer almyor.
Buna ragmen A.Dilipak, sadece N.F.Ksakurek'in Vahudiddin adl kitabnda yer
alan bu ifadenin, "Cemal Granada'nn (?) hatralarnda (!)" oldugunu yazyor.
(CG Yol, s.166) Ah, bir tek eyi dogru durust yazsalar, ne olur!
238
Hemen sze balad.
- Vahiduddin tefrikanz dikkatle okuyorum. Orada iddia ettiginiz bir ey var:
M.Kemal Paay Anadolu'ya Milli Mucadeleyi ama vazifesi ile Sultan Va-
hiduddin'in gnderdigi. Ben bu hakikati bizzat Ataturk'un agzndan, Umumi
Ktibine sylerken iitmi olan insanm. Allah var. Allah ve tarih huzurunda bu
hakikate ahitlik etmek isterim."
Cemal Granda duydugunu anlatr, sylediklerini N.F.Ksakurek'in oglu el
yazsyla yazar, Cemal Granda da imzalar. N.F.Ksakurek'in Vahiduddin adl
kitabnn 205. sayfasnda bu ifadenin fotokopisi var. Granda'nn Konuyla ilgili
ifadesi, fotokopiye gre yle:
"1928-29 senelerindeydi. Kazm Karabekir Paa baz neriyat yapyor ve bunlarda
istiklal Mucadelesinin sadece kendisi ve M.Kemal Paa tarafndan kazanlm
oldugunu iddia ederek, baka hi kimseye hisse vermiyordu. Ataturk bu iddialara
fevkalade fkeleniyordu. Bir gun huzurunda Umumi Katip Tevfik (Bykloglu) Bey
bulunurken, kahve gturmek vesilesiyle oturduklar salona girdigim zaman u
sahneye ahit oldum. Ataturk, Tevfik Beye diyordu ki:
'Bunlar ne gulun iddialardr! Vatan Kazm Karabekir Paa ile ben kurtarmm?
Hi byle ey olur mu? Byle iddia sahiplerini akl doktorlarna muayene
ettirmek lazm. Koca bir vatan, nasl olur da sadece iki kii tarafndan
kurtarlabilir? Iin hakikatini istersen, beni bu ie memur ederek Anadolu'ya
Vahideddin gnderdi. Beni bulup gnderdigine gre, asl kurtarcnn Vahideddin
olmas lazm gelir.' '
Allah'n bildigi bu hakikati, tarihe ve Turk milli vicdanna arz etmeyi110
mukaddes bir vazife bilirim. Bu mevzudaki butun iddialarnz aynen dogrudur. 12
Agustos 1967 (ya da 1968, iyi okunmuyor) Imza: Cemal." (Vahudiddin, s.205 ve ona
dayanarak GRYT Ans., 1.C., s.170)111
K.Karabekir'in, tartmaya yol aan mektuplar, 1928-29'da degil, 1933'te,
110) Turk milli vicdanna arz etmek1 ifadesi C.Granda'nn degil,
N.F.Ksakurek'in. unku ustad, bu deyii Vahiduddin adl kitabnda, kendi
amacn aklamak iin sk sk kullanyor (mesela s.150 vb.). Granda'nn
ifadesine baka etkileri de olmu mudur, ne kadar olmutur, kestirmek gu.
111)H.H.Ceylan da, C.Granda'nn ifadesini kullanyor ama degitirerek.
H.H.Ceylan'a gre C.Granda, N.F.Ksakurek'e o sahneyi megerse yle anlatmm:
"Paa, yanndaki silah arkadalarnn beceriksizliklerine ok kzmt, ite o
kzgn ann brinde haykrd: 'Beni, Milli Muca-dele'yi balatmak uzere bunca
paa arasndan seip Anadolu'ya, vatan kurtarmak adna gnderen Sultan
Vahdettin'dir. Eger bu vatan kurtaran birini aramak gerekirse, Vahdettin'!
gstermek gerekir!'" (Buyuk Oyun, 1.C., s.47) H.H.Ceylan'n saptrp uydurmas
bu kadarla bitmiyor, ayrca diyor ki: "C.Granda, 'Ataturk, Ordu Mufettiliginin
ingilizleri kandrmak adna bir bahane, asl hedefin ise vatan kurtarmak
oldugunu' yine Ataturk'un diliyle o mehur ankaya sofralarndan nakleder. "
(a.g.e., s.47, 48) C.Granda'n N.F.Ksakurek'e byle bir ey sylemedigini
grduk. Daha sonra yaymlanan anlarnda da byle bir ey yok. H.H.Ceylan apak
uyduruyor!
239
Milliyet gazetesinde kan bir dizi yaz dolaysyla yaymlanmtr. O tarihte
Cumhurbakanlg Genel Sekreteri de Tevfik Bykloglu degil, H.Rza
Soyak'tr.112 M.Kemal'in "byle iddia sahiplerini akl doktorlarna muayene
ettirmek lazm" cumlesinin asl da yledir: "Bu mektubu yazan uzerinde akl
doktorlarnn dikkat nazarn celbederim". Tek cumlelik bir cevap olarak Mays
1933'te Milliyet gazetesinde yaymlanmtr.113
Cemal Granda, tarihi, tanklar ve M.Kemal'in szunu yanl hatrlyor ama kahve
verirken, kulak misafiri oldugu konumay tek kelimesini bile unutmadan ve kendi
ifadesine gre tam krk yl sonra, hatrlayp aktaryor!
Bununla da kalmyor, 1918'den beri geen butun olaylarn i yuzunu biliyormu
gibi 'bu mevzudaki butun iddialarnz aynen dogrudur' diye de guvence veriyor!
Sanki tank degil, butun olaylarn kahraman. Geiniz!
- Drduncu tank, Erzurum Kongresi'ne Sivas delegesi olarak katlan Fazluilah
Moran.
Vehbi Cem Akun, Sivas Kongresi adl kitabnda, Fazluilah Moran'm Erzurum
Kongresi hakkndaki anlarna da yer vermektedir. Fazluilah Hocann anlarnn,
konumuzla ilgili ksmn aktaryorum:
"Cuma tatilinden bilistifade (yararlanarak), arkadam Ziya Beyle Gazi Paay114
ziyarete gittik. Bize, istanbul'un muttefik devletlerin igal-i askeriyesi
altnda bulundugunu ve Padiahn adeta esir oldugunu ve onlar orada bulunduka
iradesi nafiz (geerli) olmadgndan, buna nihayet vermek uzere, kendisini
gizlice davet ederek bu hizmeti ifa etmek iin Anadolu'ya gnderildigini ve
[Padiahn] iki elini aarak, 'Aman oglum, milletimin yuksek sesini
iitmeliyim!' dedigini yana yakla anlatt." (s.73)
V.Cem Akun, "[1919'da] bu memleket kulturune 38 sene vakf- nefs etmi (kendini
vermi) bir bilgindi" (s.59) dedigine gre, Fazl Efendi o srada yaklak 58
yanda. Anlarn anlattg zaman, yann 84 oldugu anlalyor.
(1) Herhalde ilerlemi ya ve yorgun zihni yuzunden, Erzurum Kongresi hakknda
verdigi bilgiler, birka basit ayrnt dnda, butunuyle yanl. Bir rnek
olarak Erzurum Kongresinin ilk u gunu hakknda verdigi bilgileri (!) sunuyorum:
"Erzurum mumessillerinden Kad Raif Efendi, kursuye karak, 'Efendjler Kongreyi
ayorum!' dedi. Bunu muteakip (bunun uzerine) Trabzonlulardan birisi de, 'Biz
Ittihatlarn riyasete (bakanlga) gemelerini istemiyoruz, in aag!' hita-
byla karlanan Hoca Raif Efendi kursuden indi. O gun daha baka [kimse kursu-
112)H.R.Soyak, Ataturk'ten Hatralar, 1.C.,nsz, dipnot.
113) Ugur Mumcu, K.Karabekir Anlatyor, $.27.
114) Fazl Moran, anlarn 1945'te anlatmaktadr.
240
ye] kmadg iin dagldk. Ertesi gun de diger biri kursuye gelerek, 'Muhterem
Beyler, Kongre ald!' dedi. Bunu tanyanlardan biri, 'Bizim Itilaflarla
(Hurriyet ve Itilaf Partililerle) alakamz yoktur. Sen de aag buyur!' dediler.
O gun de yle geti. Ben kendi kendime duundum. Burada itima eden zevatn
(toplanan kimselerin) herhalde ya Ittihat, ya Itilaf (Hurriyet ve Itilaf
partili) olmas muhakkaktr. Bitaraf (tarafsz) kimsenin bulunmamas icap eder.
Kymetli gunlerimizin bu suretle heder olmasna (boa gitmesine) ok canm
sklyordu.. uncu gun oldu. Yine herkes yerli yerinde oturuyordu. Kursuye
kan kimse olmad. Ben hi olmazsa bir gun kazanmak ve diger bo geen gunler
gibi bugunu de kaybetmemek umidiyle kursuye kmay bir, diger arkadam gibi
hakarete maruz kalarak kursuden inmeyi iki ayp telakki ederek, oturdugum yerden
ayaga kalktm ve 'Muhterem Beyler, aziz arkadalar1 hitabyla sze balayarak
dedim ki.." (s.66 vd.)
Su hale bakn! O kadar umit baglanan ve heyecanla toplanan kongrede, her kursuye
kan aag indiriliyor, iki gun byle oturularak geiyor, Erzurum Kongresi bir
turlu alamyor, bereket versin ki uuncu gun Fazl Hoca konuuyor da, uyeler
grevlerini ve kapya dayanm tehlikeyi hatrlyor, Hocann nerisi uzerine de
M.Kemal Paay, seim filan yapmadan Bakanlk kursusune davet ediyorlar, Kongre
de almaya balyor!
GRYT Ansiklopedisi de, bu samalamann tamamna, "Delegeler kursuye kim ksa,
hemen aag indiriyorlard!" gibi bir balk altnda, ciddi ciddi yer vermi.
(1.C., s.215)
(2) V.Cem Akun, bir yandan Fazl Hocann, yallk uydurmalarn: aktaryor, bir
yandan da u nazik notlara yer veriyor: "Herhalde rahmetli Hoca Fazlullah Moral,
hafzasnda bu ii, bu mesele ile ilgili olmayan baka bir tartma ile
kartrm olacak..." (s.66) "Sayn Hocamz mutlaka hafzalarndaki baka bir
olayla bunu kartrm olacaklar..." (s.68) "Yanl aksettirilmi..." (s.71)
Baka bir ey eklemek istemiyorum.115 v
- K.Msroglu, beinci tank olarak. K.Karabekir Paay gsteriyor: "[Sultan
Vahideddinl K.Karabekir Paay huzuruna kabul edip de butun umitlerin gen
paalarda oldugunu syledikten sonra, Anadolu'ya daha kimlerin gnderilmesini
tavsiye edebilecegini sormu. K.Karabekir Paa, M.Kemal Paann adn
syleyince, bunu memnuniyetle kabul etmi,116 zaten kendi yaveri olan M.Kemal
Paaya buyuk guveni oldugu iin onu huzuruna davetle
115) Erzurum Kongresi'yle ilgili baz kaynaklar: Cevat Dursunoglu, Milli
Mucadale'de Erzurum, s.107 . vd.; M.Mufit Kansu, Erzurum'dan lumune Kndar
Ataturk'le Beraber, 1.C., s.77 vd.; Rauf Or-
bay'n Hatralar, Yakn Tarihimiz, 3.C., s.52 vd.; B.S.Saykal, Erzurum Kongresi
ile Ilgili Belgeler; H.Mutluag, Erzurum Kongresinin Tutanak ve Kararlar,
BTTD/Ekim 1972; Dr.M.F.Krzoglu, Erzurum Kongresinden Sag Kalan Be Mumessil,
s.53, Turk Kulturu, say 85/ 1969; M.Gologlu, Erzurum Kongresi, s.77 vd.
116) Bu yanl bilginin kaynag, N.Atsz'n Turk lkusu adl kitabdr, (s.86)
241
konumu ve Anadolu'ya giderek tekilat yapmas iin krk bin altn vermitir."
(Osmanogullar'nn Dram, s.88)
K.Karabekir Paa, Padiahla iki kere, 6 Aralk 1918 ve 11 Nisan 1919'da grumu
ve bu dnemle ilgili iki kitabnda da bu konuda bilgi vermitir. Ne Vahidet-
tin'in kendisine, "Anadolu'ya daha kimlerin gnderilmesini tavsiye edebilecegini
sordugunu" yazyor, ne de kendisinin "M.Kemal'in adn verdigini." (K.Karabekir,
istiklal Harbimiz, s.9; Istiklal Harbimizin Esaslar, s.33,34)117
Msroglu yine masal yazyor.
Para konusu ayrca ele alnacak.
- Altnc tank olarak, yazar Falih Rfk Atay' ileri suruyorlar.
u N.F.Ksakurek diyor ki:
"Postac geldi ve bir gazete getirdi. Bir okuyucunun gnderdigi 19 Mays 1957
tarihli Dunya gazetesi. Bu gazetenin altnc sayfasnda, Falih Rfk imzasyla
km 'Ataturk Samsun'a gidiyor!' balkl bir hatra yazsnn ikinci balg,
Vahiduddin'in agzyla M.Kemal Paaya sylenmi u szlerden ibaretti: 'Paa,
paa! Simdiye kadar devlete ok hizmet ettin! Bunlarn hepsi tarihe gemitir!
Simdi yapacagn hizmet, hepsinden de muhim olabilir! Paa, sen devleti
kurtarabilirsin!'118
Devleti kurtarmak, Samsun'da asayii temin etmekle olmayacagna gre, M.Kemal
Paann Anadolu'ya niin gnderildigi, Falih Rfk gibi kalemle de dogrulanyor
demektir." (Vahiduddin, s.206)
F.R.Atay o yazda, N.F.Ksakurek'in iddia ettigi gibi, M.Kemal'in milli bir
mucadele amas iin Padiah tarafndan Anadolu'ya gnderildigini dogrulamyor.
unku sz konusu yazda, yalnz Ataturk'un anlarna yer vermitir; Padiahn
syledigi cumle, Ataturk'un anlarnda yer almaktadr. (Ataturk'un Hatralar,
s. 122)
Yazda, Vahidettin'in szlerini, M.Kemal'in yorumu izliyor ama N.F.Ksakurek,
onu atlayarak yalnz Vahidettin'in szlerini ele alyor ve iddiasn dogrulayan
bir ifade olarak kullanyor. Byle sansurlu bir yntemle gerek yanstlabilir
mi?
M.Kemal'in yorumunu grelim:
"Bu son szlerden hayrete dutum. Acaba Vahdettin benimle samimi mi konuuyor? O
Vahdettin ki ecnebi hukumetlerin yuzuncu derecedeki aletleri ile te-
117) Emre Yaynevinin Cehennem Degirmeni adyla yaymladg Rauf Orbay'n
anlarnn 231. sayfasnda yayncnn yle bir dipnotu var: "K.Karabekir Paa,
yaynevimizce daha nce yaymlanm olan Paalarn Hesaplamas adl eserinde,
M.Kemal'in [..] Padiahtan alnan yazl belge ve Ordu Mufettii olarak saray
tarafndan Anadolu'ya gnderildigini belirtmektedir." zensizlik ve Osmanlca
bilmemekten dogan binlerce dizgi yanl ile dolu bu talihsiz kitab bir kere
daha, dikkatle taradm: K.Karabekir'in byle bir aklamas yok! Bu nasl not?
118)F.R.Atay'n o yazsndaki cumlenin asl yle: "Paa, paa, imdiye kadar
devlete ok hizmet ettin, bunlarn hepsi artk bu kitaba girmitir, tarihe
gemitir. Bunlar unutun!" dedi, "Asl imdi yapacagn hizmet, hepsinden muhim
olabilir. Paa, devleti kurtarabilirsin!"
242
mas arayarak, devletini ve saltanatn kurtarmaya alyordu. Butun
yaptklarndan piman myd? Aldatldgn m anlamt?... Veliahtlgnda,
padiahlgnda, butun his ve fikirlerini, temayullerini, sahtekrlklarn
tandgm adamdan, nasl yuksek ve asil bir hareket bekleyebilirdim? Memleketi
kurtarmak lazmdr, istersem bunu yapabilirmiim. Nasl? Hemen hukum verdim:
Vahdettin demek istiyor ki hibir kuvvetimiz yoktur. Tek mesnedimiz
(dayanagmz) Istanbul'a hakim olanlarn siyasetine uymaktr. Benim memuriyetim,
onlarn (igalcilerin) ikyet ettikleri meseleleri halletmektir.119 Eger onlar
memnun edebilirsem, memleketi ve halk bu siyasetin dogru olduguna
inandrabilirsem ve bu siyasete kar gelen Turkleri tedip edersem (hizaya
sokarsam), Vahdettin'in arzularn yerine getirmi olacaktm.120" (Ataturk'un
Hatralar, s.122-123'ten aktarlarak, Dunya gazetesi, a.g.y., S.sutun)121
D K.Msroglu da bu konuda diyor ki:
"Bu szleri M.Kemal'in agzndan nakleden Falih Rfk ve haberin kaynag olan
ahs (M.Kemal), Vahideddin'in vatan kurtarmak hususundaki karar ve azmi ile
yaverine verdigi vazifenin hakiki mahiyetini ortaya koyan bu szleri, su-i
tefsire ugratmak (yanl anlalmasn saglamak) iin ok yorulmularsa da gune
balkla svanamamtr. unku M.Kemal Paa sadece bir mufetti122 olarak
gnderilmi olsa, ona Vatan kurtarabilirsin' demek biraz saflk, hatta aptallk
olmaz m? yle ya, Samsun havalisindeki asayisizligi yerinde grup incelemek
uzere gnderilen bir mufettiten, byle buyuk bir i beklenebilir mi? Hem de
zeks M.Kemal Paa tarafndan bile tasdik edilmi bulunan Sultan Vahideddin
gibi bir ahsiyet tarafndan! Isteyenler, M.Kemal ve F.Rfk'nn o tefsirlerini
(yorumlarn) okusunlar da astarn yuze nasl uymadgn grsunler." (Hilafet,
s. 159)
119) ingilizlerin ikyet ettigi ve Vahidettin ile Osmanl hukumetini telaa
duuren sorunlar, M.Kemal'in atanmas konusuyla birlikte ele alnacak.
120) Vahidettin - D.Ferit ikilisinin, Ingilizlere, 30.3.1919'da, "15 yl sureyle
ingiltere'nin smurgesi olmak" iin bir proje verdiklerini M.Kemal, bu anlar
yazdrrken bilmiyordu. unku ingiliz belgeleri, M.Kemal'in lumunden sonra
aklanmtr. M.Kemal'in, bu projeden haberli olmadg halde, benzer bir
giriimden kukulandg ve kukulanmakta da ne kadar hakl oldugu anlalyor.
121) M.Kemal bu sahneyi, ABD Ankara Elisi General Sherrill'e de anlatmtr,
Ataturk Nezdinde Bir Yl Elilik, s. 17.
122) K.Msroglu, "Sadece bir mufetti" diyor; V.Vakkasoglu, "sradan bir ordu
mufettii", (Son Bozgun, 1.C., s.1410), Fazla Atabek, "sradan bir paa" diye
yazyor. (Tarih ve Edebiyat dergisi, Mays 1981) 'Sadece' ya da 'sradan ordu
mufettii' ya da 'sradan paa', acaba ne demek? Galiba Ordu Mufettiligini,
belediye ya da turizm mufettiligi gibi bir grev sanyorlar. Anlalan, Ordu
Komutanlg unvannn, bar dneminde, yetki ve sorumluluklar ayn kalmak
kouluyla, Ordu Mufettiligine evrildigini bilmiyorlar. O yuzden de Msroglu,
* Bir mufettiten byle buyuk bir i beklenebilir mi?"diye soruyor. Neden
beklenmesin? Milli bir mucadeleye balamak iin bir ordu yetmez mi? Daha buyuk
bir birim mi var ?
Harbiye Nazr S.Turgut Paa, ingiliz notasna verdigi 8.6.1919 gunlu cevap
yazsnda diyor ki: "[M.Kemal Paa] Yakup Sevki Paann yerine tayin edilmitir.
Ancak hazeri (bara zgu) tekilat oldugu iin Ordu Kumandan degil, Ordu
Mufettii unvann haizdir (tayor)." (HTV dergisi, Lsay, 18.belge; ayrca, 10
Yln Kadrosu, s.138; F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.185)
243
(1) Vahidettin'in o szlerini, M.Kemal'in kendisi aktaryor. Hem aktaracak, hem
de 'yanl anlalmasn saglamak1 iin abalayp yorulacak! Byle ey olur mu?
O szler, yanl anlalmasn saglamak iin abalamay gerekiyor idiyse, niye
yorulsun, anlatmaz ya da baka turlu anlatp geerdi.
(2) F.R.Atay, o yazsnda, yalnz M.Kemal'in anlarn aktarm, herhangi bir
yorumda bulunmamtr.
(3) Amiral Calthorpe, 21 Nisan 1919'da, Osmanl hukumetine sert bir nota verir.
(Notann metni: Jeschke, ingiliz Belgeleri, s. 104) Vahidettin'i
heyecanlandran, M.Kemal'e verilen grevin nemini artran ve Vahidettin'e o
cumleleri syleten, sz konusu notann 3.maddesindeki tehdittir. Bu konu aagda
ele alnacak.
Vahidettin'in o tehditten ve gelimelerden kaynaklanan heyecanl szlerini,
N.F.Ksakurek ve teki Vahidettinciler gibi yorumlayabilmek iin Vahidettin'in
sonraki tutumunun da bu yorumlar dogrultusunda olmas gerekmez miydi? Oysa tam
tersini gruyoruz. Igalcilere kar duran milli kuvvetler, bastrlp
dagtlmak istenecektir.
D GRYT Ansiklopedisi yazarlar ve A.Dilipak'n, F.R.Atay'n yazsn
grmedikleri belli. Grseler bu iddiay surdurmezlerdi. Grmedikleri iin olsa
gerek, F.R.Atay hakkndaki iddiay, i rahatlg iinde, daha da ileri
gturuyorlar:
"19 Mays 1957 tarihli Dunya gazetesinde, 'Ataturk Samsun'a gidiyor' balkl
bir hatra yazs kaleme alan F.R.Atay da, M.Kemal Paay Anadolu'ya bizzat son
Osmanl Padiah 6.Mehmet Vahiduddin'in gnderdigini ifade etmiti."
(GRYTAns.LC., s.173)
"F.R.Atay da, M.Kemal'i Anadolu'ya Vahdettin'in gnderdigi gruundedir ve
grulerini 19 Mays 1957 tarihli Dunya gazetesinde yazmtr." (A.Dilipak, CG
Yol, s. 146)
Yalnz tarihe degil, okuyucularna da ayp ediyorlar. - Yedinci tank, Rcfet
(Bele) Paa.
R.Bele, bir gun Ankara Palas'ta, N.Fazl Ksakurek'e, birka tangn nunde
demi ki: "Sultan Vahiduddin, 1.Dunya Sava'ndan sonraki felaketi, millette
hibir ferdin hissedemeyecegi mikyasta, derinden duymu, vatann kurtarlmas
yolunda gen kumandanlar Anadolu'ya dagtm ve bu iin bana gemesi iin de
maddi ve manevi her fedakrlg gstererek M.Kemal'i semi ve Anadolu'ya
gndermi olan insandr." (Vahiduddin, s. 178 vd.)
N.F.Ksakurek ekliyor:
"ilk ihtiya annda, biri doktor, buru mebus ve uuncusu buyuk bir tuccar olan
ahitlerin isimlerini verebilirim." (s. 179)
(1) Bu kitap, Refet Bele'nin lumunden (1963) be yl sonra yaymlanmtr.
(2) stad, 1950'lerde dinledigini yazdg bu aklamaya,123 Refet Paa yaadg
surece, Buyuk Dogu dergisinde yer vermemitir.
123)N.F.Ksakurek, R.Bele ile ilk olarak Terakipetver Cumhuriyet Partisi
yneticilerinden biri oldugu 244
(3) 'Ilk ihtiya annda aklayacagn1 syleyerek, tanklarn adlarn
vermekten kanmtr.124
(4) R.Bele, son olarak Sabahattin Selek'le 1.8.1962 gunu grumu, ilgin
aklamalar yapm ama N.F.Ksakurek'in degindigi konuda, tek kelime bile
sylememitir. (Anadolu Ihtilali, s.148)125
Yorumunu siz yapn!
- Sekizinci tank, Abdulaziz'in torunlarndan Sehzade Mahmut Sevket Efendi.
Diyor ki:
"... Mehmet Vahdettin Amcam.. Anadolu'da bulunan kuvvetlerin daglmamas ve
orada milli bir cephe kurulmasn istiyordu. Bu ii de ancak M.Kemal Paann
baarabilecegine inanyordu. Ite kendisinin 14 Mays 1335 (1919) tarihini
tayan ferman.. Anladgnz gibi M.Kemal Paay sadece asayii saglamak ve
baz kimselerin iddia ettikleri gibi orduyu dagtmak, mukavemetleri yok etmek
iin degil, vatan bluk bluk igal eden yabanc ellerden kurtarmak iin
gerekli her eyi yapmak uzere gndermitir." (Aktaran Murat Sertoglu, 6 Temmuz
1967, Tercuman gazetesi)
(1) Sehzade, Vahidettinci tarih yazclar gibi iddiasn, sadece M.Kemal'e
verildigi sylenen uydurma bir fermana (Padiah buyruguna) dayandryor. Baka
hibir kant, gzlem, tank ileri surmuyor.
(2) Bu fermann (hatt- humayunun/Padiah Buyrugunun), sonradan uretilmi bir
belge oldugunu da, az sonra grecegiz.
Tanklar bunlar.
Ve H.H.Ceylan yle diyor: "Bilimsel bir gerek olarak belirtmeliyu ki a'dan
z'ye tum boyutlaryla M.Kemal'i Samsun'a gnderen Vahdettindir." (Buyuk Oyun,
1.C., s.24)126
srada konumu; demek ki 17 Kasm 1924- 3 Mays 1925 arasnda, (s.177) ikinci
grumenin "30 kusur yl sonra* oldugunu yazyor, (s. 175) Buna gre, Bele'nin
bu aklamay, 1950'lerde yaptg anlalyor.
124) N.F.Ksakurek'in kendine zgu bir uslubu var; merakls, uslubunu
hemen ayrdeder. N.F.Ksakurek butun tanklarn ifadelerini, uslubunun
suzgecinden geirerek yaymlyor, buyuk ihtimalle de degitiriyor. Kitabnda
garson da, Yaver Ali Nuri Okday da, Refet Paa da, Va-hidettin de ayn uslupla
konuuyor.
125) Bunca belge (!) ve tanga (!) ragmen, resmi tarihin bir turlu
degimediginden yaknanlar var. Bu tur yallk urunu hayalleri, dedikodular,
belgesiz, dayanaksz tanklklar tarih, nasl ciddiye alsn? Bunlara, olsa olsa
'tarih paparazileri1 ilgi duyar.
126) H.H.Ceylan, 5 Nisan 1995 akam ATV'de yaymlanan fktidar Oyunu adl tuhaf
programda da, "Vahidettin'in, Anadolu'nun kurtuluu iin M.Kemal'i yolladgn"
ileri suruyor ve diyor ki: "Bunu., tum yabanc ve yerli, tum tarih
kaynaklaryla, en az yuz belgeyle, hatta resmi ideolojinin belgeleriyle ispat
ederim."
Vay yahu! Tanklar grduk, uydurma ve duzmece belgeleri de aagda grecegiz.
Simdiden syleyeyim: Ceylan'n iki ciltlik kitabnda, geerli tek belge, die
dokunur tek bilgi bulunmuyor. Ileri surduklerinin hepsi de, tarih asndan
uruk ark, uydurma, sahte eyler. Sras geldike iaret ettim, etmeye de
devam edecegim. Ama televizyonda yalnz bana, karsnda da dnemin tarihini
bilen kimse yok, meydan bo bulmu, frensiz konuuyor.
245
Ne kadar da kesin konuuyor degil mi?
Ama bu nasl bilimsel bir gerek ki hibir ciddi belgeye, guvenilir bir tek
tanga ya da saglkl bir tanklga dayanmyor. Peki, Vahidettin ne diyor acaba?
Bunlarn sylediklerinin tam tersini! 1923'te, Mekke'de yaymladg
beyannamesinde diyor ki: "M.Kemal'i Anadolu'ya gnderen kabineye mumaat ettim
(uydum)."127 Ite bu kadar!
* 5-6-3-3 M.Kemal'in atanmasna kar kanlar olmu ama Vahidettin dinlememi
a K.Msroglu:
"[Sultan Vahideddin] kendisine yaplan itirazlar dahi dinlememitir. Bunlardan
biri olarak Enver Paann, 'Harbiye Nezareti' balkl kgt uzerine yazdg ve
Sultan Vahideddin'e gnderdigi mektup aynen yledir: 'Harbiye Nezareti Mahrem
Velinimetimiz, sebeb-i hayatmz, babamz, Padiahmz, efendimiz hazretlerine,
Yapm oldugumuz tahkikat neticesi, evvelce arz etmi oldugum vehile (gibi)
M.Kemal'in Anadolu'ya gnderilmesi, badi-i felaketimiz (felaketimize sebep)
olacaktr. Istanbul'da Kavakl Sadk, Kadkylu Kemal ve Karaaga Fiek
Fabrikas Muduru Kurt Bilal vesaireden muteekkil bir heyet kurmular. Fransz
nakliye irketlerinin ve baz ehasn (kimselerin) maddi yardmlar ile
aleyhimize isyan hazrlamaktadrlar. Bendenizin hemen Rusya'ya hareketim farz
olmutur. M.Kemal'i vaki davete icabet ettiremedim. 'Enver benim iin Yusuf
izzetin'e yaptgn bana da yapacak' demi. Emirlerinize intizardaym efendim
hazretleri.
Tarih:
Sifre
21.1435 Enver
(imza)'
Sultan Vahideddin'i bu hususta telkin ve tesir altna almak ve bu suretle
M.Kernal Paann Anadolu'ya gnderilmesini nlemeye almak isteyen baka
kimseler de vardr. Fakat o bunlarn hibirini dinlememi ve M.Kemal Pa-
127) Vahidettin'in beyannamesini yaymlayanlardan biri de K.Msroglu'dur,
Hilafet, s.194 vd. Ama beyannameyi hi dikkate almyor. Anlalan
Vahidettinciler iin Vahidettin'in aklamalarnn da nemi yok. Yalnz kendi
iddialar nemli. Bu ne biim sayg?
246
ayi her turlu imknla donatarak Anadolu'ya gndermitir.128" (Osmanogulla-
r'nn Dram, s.84 vd.; Enver mektubunun kliesi. s.85'te) Buyrun size, bir
tarih Zati Sungurlugu daha!
K.Msroglu'nun, uydurma oldugu her kelimesinden anlalan byle bir sahte
belgeyi, gerek bir belge diye yaymlamas da gsteriyor ki o dnem hakkndaki
kulturu, baklava yufkas kadar ince. yle olmasa, grur grmez sahteligini
anlar, ayplanacagndan ekinerek yaymlamaktan kanrd.
(1) Sahte mektup, Osmanogullar'nn Dram adl kitabn 85. sayfasnda
yaymlanmtr. Sevket Sureyya Aydemir'in Enver Paa adl kitabnn 3.cildinin
530' uncu sayfasnda da, Enver Paann yazdg gerek bir mektubun kliesi yer
alyor. Ikisi arasndaki fark anlamak iin eski yaz bilmeye gerek bile yok,
ustun-kru bir biimsel karlatrma yeterli. (rnekler kitabn sonunda)
(2) Mektubun tarihi yok. Ayrca, ak bir mektuba, ifre anahtar yazlmaz.
(3) Bir Padiaha, oglu bile 'sebeb-i hayatmz', 'babamz1 filandiyeJauteli-ce
hitap edemez.
(4) Enver Paa, birka arkadayla birlikte, 1-3 Kasm'1918 arasnda, Turkiye'yi
terk etmitir.129 M.Kemal ise o tarihte, Yldrm Ordular Grubu Komutan olarak
daha Adana'da. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.2) Yani Anadolu'ya atanmas
olaslg ufukta bile grunmuyor.
(5) Diyelim ki Enver Paa bu mektubu daha sonra, yurt dndan yollad:
M.Kemal'irr atandg 29 Nisan 1919 ile Istanbul'dan ayrldg 16 Mays 1919
tarihleri arasnda Enver Paa yolda, Almanya'dan Moskova'ya gitmek iin rpnp
durmaktadr. defa uak kazas geirir, tutuklanr, karlr, Riga'da hapse
girer vb. (S.S.Aydemir, Enver Paa, 3.C., s.519, 521) O kargaalkta, bu bilgiyi
kimden alacak, bu mektubu nasl ve neden yazacak, nasl yollayacak? stelik,
yannda Harbiye Nezareti balkl kgt ne aryor? Velhasl sahte oldugu
paalarndan akan bir uyduruk belge.130
(6) Zaten yaznn ierigi de butunuyle deli samas.131
Vahidettincilerin bilgi duzeylerine baknz ki bazlar, bu sahte mektubu,
sahici bir belgeymi gibi kabul edip okuyucularna sunuyor, yorumlar yapyorlar,
velhasl bilgisizligin sefasn suruyorlar:
128)Msroglu, son cumle iin eski Seyhulislam ve 150'liklerden M.Sabri'nin,
Gumulcine'de yaymladg Yarn gazetesinin 1 ve 2 Kasm 1929 gunlu saylarnda
kan iki yazisna gnderme yapyor. M.Sabri Efendi Yunanistan'da ne mi aryor?
M.Kemal-ingiliz ilikilerinin ele alnacag blume kadar sabretmenizi rica
ediyorum.
129) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.1; 'bir Alman torpidosuyla' (H.Bayur, Turk
I.T., 3.C., Ks.4, s.779) veya 'denizaltsyla'. (S.S.Aydemir, Enver Paa, 3.C.,
s.505)
130) Enver Paa Moskova'da Ali Fuat Paaya yle demitir: "Biz darya
ktktan sonra, M.Kemal olmasayd, memleket babo (sahipsiz) kalacakt."
(Snf Arkadam Ataturk, s.173)
131)Bu mektup bana Dr.Rza Nur'un anlarn hatrlatt, ikisi de hezeyan rnegi.
247
V.Vakkasoglu, Bu Vatan Terk Edenler, s.49; H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.48;
A.Dilipak, CG Yol, s. 142.
GRYT Ansiklopedisi, sahte mektubu yaynlamakla birlikte, "Sifre numaras bulunan
fakat tarihi bulunmayan bu vesikann orijinalligi tartlabilir." demi. (1.C.,
s. 168) Eh, milimetrik de olsa, bu da bir gelimedir. D Bu konuda T.M.Gztepe de
diyor ki:
"Sadrazam Damat Ferit, 4 Mays 1919 Pazar gunu, gleden nce Yldz saraynda
Padiahn huzuruna kabul edilir ve M.Kemal Paann 9. Ordu Kumandanlgna tayini
iradesini alr, oradan dogruca Bab- li'ye gelir, toplant halinde bulunun
Nazrlara meseleyi aar, fakat Seyhulislam M.Sabri Efendi, Adliye Nazr Vasfi
Hoca ve iki Nazr daha (?), bu atamaya muhalefet ederler." (V. M. Gayyasnda, s.
181)
Gztepe yazsna yle devam ediyor: "Damat Ferit Paa, itiraz edenlere dndu ve
kati bir ifadeyle u szleri syledi: 'Ibu tayin keyfiyeti, dogrudan dogruya
evketmeap efendimizin kariha-y ahanelerinden sadr olmutur. Hikmet ve
kerametine (!) hepimizin kani bulundugumuz padiahmzn iradelerine kar agz
aamayacagnzdan eminim.'132" (V. M. Gayyasnda, s.182)
T.M.Gztepe'yi birinci blumden tanyoruz. izgisini azimle koruyarak yine
tarihi gnlune gre susluyor:
(1) M.Kemal'in 9.Ordu Mufettiligine atanma kararnamesi, Padiah Vahi-dettin
tarafndan, 4 Mays 1919 gunu degil, 30 Nisan 1919 gunu onaylanmtr.133
(2) Adliye Nazr da, o tarihte, Vasfi Hoca degil, (ryanizade) M.
Cemil'dir.134
(3) Padiahn onay ile sonulanp kesinlemi ulu kararnameye, ad geen
Nazrlarn aka muhalefet ettikleri iddiasna inanmak mumkun degil. unku
atanmasndan daha nemli olan M.Kemal'in grev ve yetkileriyle ilgili talimat,
bu Nazrlarn da bulundugu hukumete gruulup oybirligi ile kabul
edilmitir.135
> Vahidettin M. Kemal'i neden Anadolu'ya gndermi?
Bujconudaki iddialar:
m. Kemal'e) Verilen vazife grunute Ordu Mufettiligi, hakikatte ise ordu
dnda bir ihtiyat kuvveti hazrlamakt." (Mevlanzade Rfat, Turkiye
Inklabnn i Yuzu, s.209)
132)T.Bykloglu, 'M.Kemal'in bu greve Padiahn ahsi nufuzu ve kafi arzusu
ile tayin edildigi1 iddiasnn, ilk kez [Samsun'da yaymlanan] Buyuk Cihat
dergisinin 3.8.1951 gunlu 21. saysnda ileri suruldugunu belirtiyor. (Ataturk
Anadolu'da, s.42)
133)Hap Tarihi Vesikalar Dergisi, l.say, belge no.2; T.Bykhoglu, Ataturk
Anadolu'da, s.12; Jesc-hke.TKS Kronolojisi l, s.28.
134)4.3.1919-26.4.1919 arasnda Ismail Stk; 26.4.1919-9.5.1919 arasnda
M.Cemil Bey.' (Ataturk Anadolu'da, s.25; Osmanl Nazrlar ile ilgili izelge;
A.F.Turkgeldi, Grup Iittiklerim, s.190)
135)5 ve 17 Maysta. (HTV Dergisi, 1. say. Belge: 4; M.Tayyip Gkbilgin, Milli
Mucadele Balarken, 1.C., s.81)
248
D "Tekilat yapmas iin..." (N.Atsz, Turk lkusu, s.86)
D "Milletten gelen ayarl, ancak gz korkutma plannda bir direnme iin..."
(N.F.Ksakurek, Vahiduddin, s.161-162)
n "Milli Mucadele karar, bir M.Kemal Paa-Sultan Vahideddin anlamas olarak
balamtr. Bu anlamay Buyuk Millet Meclisi tutanaklar bizzat M.Kemal
Paann agzndan, butun aklg ile nakleder. (Tutanaklarda byle bir ey yok!)
Memleketin korkun ve felaketli istilas karsnda Sultan Vahideddin, pek
sevdigi ve itimat ettigi yaveri M.Kemal Paaya, Anadolu harektnn bana
geerek, yer yer ete faaliyetlerine girmi olan mudafaa mihraklarn
(odaklarn), kendi merkezi etrafnda toplamasn ve istanbul'un da bu harekete
el'altndan ve butun gucu ile yardm edip itirak edecegini (katlacagn) vaad
eder."136 (Samiha Ayverdi, Turk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3.C., s.190)
G "istanbul.. Anadolu'ya gnderilecek zabitan (subaylar) ve mufettilerle,
Anadolu'daki kurtulu hareketini koordine etmek istiyordu. Vahdettn'in plan
buydu.. Vahdettin, Anadolu'daki halk hareketini rgutlsmek istiyordu."
(A.Dilipak, CG Yol, s.34, 35)
a "Devleti dutugu tehlikeden kurtarmak uzere..." (V.Vakkasoglur Son Bozgun,
1.C., s.138)
a "Anadolu'nun kurtuluu iin..." (H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.24)
Diyeceksiniz ki K.Msroglu'nun bu konuda bir gruu yok mu? Olmaz olur mu? Bu
tek konuda bile birka eit gruu var:
a "Sultan Vahideddin, dahiyane bir bulula, teklif edilecek muahedenin
(antlamann) melhuz menfi eraitinin (tahmin edilen olumsuz koullarnn), Turk
milleti tarafndan asla kabul edilmeyecegini gsterecek birtakm numayi
(gsteri) ve mitingler tertip etmesi maksadyla M.Kemal Paay Anadolu'ya
gndermitir. Dikkat oluna ki Yunan harbi iin degil. Yunan henuz ortada
yoktur!" (K.Msroglu, Lozan, 1.C., s.106)
a "[M.Kemal'i Anadolu'ya gndermek iin] ikna edi, Milli Mucadele iin degil,
Sevres'in slahn (duzeltilmesini) temin edebilecek birtakm protesto
hareketleri iindi." (K.Msroglu, S.Mucahitler, s.49)
a "Sultan Vahideddin, Anadolu'da milli bir kuvvet tekili ile ktu bir sulh
teklifi karsnda, bu kuvvete istinat ederek (dayanarak) birtakm fiili
mukavemet hareketlerinde bulunmak ve bu suretle saltanat ve hilafeti ayakta
tutabilmek umidini besliyordu." (K.Msroglu, Hilafet, s.154)
136) TBMM tutanaklarnda, M.Kemal-Vahidettin anlamas hakknda tek kelime
yoktur. Izmir'in igalinden sonra kurulan 2. ve sonraki D.Ferit hukumetlerinin
de, el altndan yardm etmek yle dursun, yapmadklar melunluk kalmamtr.
Ayrntsn grecegiz. Osmanl uygarlg hakkndaki kitaplarn ilgiyle okudugum
S.Ayverdi, Vahidettin konusunda, geregi degil, hulyasn yazyor.
249
n "Yunanllarn Izmir'e Muttefiklerin musaadesiyle bir karma yapacaklar
hakknda sylentiler duyulmaya balanmt. Sultan Vahideddin, ufukta beliren
vahim tehlikelere kar, Anadolu'da bir mukavemet (direni) hareketi duunup,
bunu tepesindeki igal kuvvetlerine ragmen en dikkatli bir ekilde planlad. Bu
cumleden olarak yaverlerinden M.Kemal Paay geni sela-hiyet (yetki) ve
imknlarla tehiz ederek (donatarak) Anadolu'ya gnderdi." (K.Msroglu,
Osmanogullar'mn Dram, s.79)
Her yazar ayr telden alyor. Msroglu'nun gruleri ise, her kitabnda
degiiyor.137
unku Vahidettin'in byle amac oldugunu ve M.Kemal'e -ya da bir bakasna- bu
anlamda bir sz syledigini dogrulayan, kantlayan hibir tank, belge, mektup,
an defteri, gunluk, not, iz, iaret, belirti, ima bulunmuyor.
Ne yapsnlar, zorunlu olarak uyduruyorlar.
Bizzat Vahidettin'in, butun bu iddia ve masallar, 1923 ylnda yaymladg
beyannamesinde reddettigini de, 14. paragrafta grecegiz!138
* 5-6-4. Iin dogrusu:
- Neden Doguya bir Ordu Mufettiinin atanmas gerekti?
Geliimin ok ksa bir ykusu:
1. Ingiliz Yuksek Komiseri Amiral Calthorpe ile Fransz Yuksek Komiseri Amiral
Amet, daha Kasm 1919 sonunda, "Samsun'da Turklerin, Hristiyanlar toptan
ldurmek iin silahlandrldklar" gruundedirler. (Jeschke, ing. Belgeleri,
s. 102; S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.242) Oysa gerek tam tersinedir.
Silahlananlar, bu kesimdeki Rumlard. unku Sinop batsndan Trabzon'a kadar bir
Rum Pontus Devleti kurmay duluyorlard.139 Zamanla Turkler de
silahlanacaklardr.
137) K.Msroglu'nun son gruu ise yle: "Yakn tarihle ugrayan birok
insanlarn iddia ettigi gibi Sultan Vahidettin M.Kemal'i Anadolu'ya, Yunan'a
kar harp etsin diye gndermi degildir. unku byle bir ihtiya yoktur." (TGRT
Tv., 25 Ekim 1994, Vahidettin program, 2.blum)
138) GRYT Ansiklopedisinden bir alnt [zet]: "UBA'nm 21 Kasm 1987 tarihinde
getigi bir haber ok enteresan bir muhbirlik rnegiydi. Ajans, Frat
niversitesi gretim uyelerinden Saim r-e'nin^Padiah Vahiduddin olmasayd,
Ataturk Kurtulu Sava'n balatamazd' dedigini bildiriyordu.. Nedense
yurdumuzda yakn tarihle ilgili bilgiler, sadece tek kaynaktan ktg gibi
kabul gruyor. Farkl kaynaklardan alnm bilgiler, kap gibi vesikaya
(belgeye) da dayansa, reaksiyona sebep oluyor ve baz evreler hemen
jurnalcilige soyunuyor. Serbest tartma zemininden urkmenin, fikir hurriyetine
tahammulsuzlugun canl rneklerini grme talihsizligini yayorduk/(1.C., s.
163)
Bi/universite gretim uyesinin yaptg aklamay haber olarak vermek, neden
muhbirlik, jurnalcilik olsun? Duyulmasndan korkulan bir bilimsel aklama olur
mu? Ansiklopedi, yalan syleme illeti ile fikir hurriyetini birbirine
kartryor. Kap gibi belgeleri de sras geldike gruyoruz. Hepsi de yol
geen hannn kaps gibi.
Kap gibi belge (!) gstermek hevesini brakp da el kadar ama sahici bir belge
gsterseler.
139) Pontus sorunu hakknda: Prof.Dr. Dimitri Kitsikis, Yunan Propagandas, s.
16, 223; istiklal Harbinde Ayaklanmalar, s.281-295; Mondros'dan Mudanya'ya, s.95
-105; C.Bayar, s.1457-1465; Jeschke, Ing.Belgeleri, s.56 vd.; Mondros, s.250-
253; S.R.Sonyel, D Politika,1.C., s.38, 172.
250
2. Ingilizler, 11 Kasm 1918 gunu, "Turkiye ile Rusya arasnda, harpten nceki
hudut tesinde bulunan butun Turk birliklerinin geri alnmasn" isterler.
(Mondros, s.229) Hukumet, u sancaktaki askeri birliklerin 1878 snrlarnn
gerisine ekilmesini kararlatrr. (Mondros, s.230)140 Osmanl ordusu u
sancaktan (Batum, Kars, Ardahan) ekilir. Batum Ingilizlerce igal edilir. (26
Aralk 1919) Ermeni ve Gurcu saldrlarna kar korunmak iin Turkler, Ahska,
Ahikeiek, Ardahan, Artvin, Oltu, Kars, Kagzman, Sarkam, Igdr ve
Nahvan blgelerinde, milli ralar ve milis birlikleri kurarlar. Bunlarn en
nemlisi Kars'ta kurulan Guneybat Kafkas Cumhuriyeti'dir. (1 Ocak 1919,
Mondros, s.241)141
3. Ingilizler, k ortasnda 1914 snr gerisine ekilmek zorunda braklan 9.
Turk ordusunda, terhis ve fazla silahlarn teslim edilmesi ilerinin hzl
gitmediginden de ikyet ederler. Ingiltere Karadeniz Kuvvetleri Komutan
General Milne, 17 Subat 1919'da '9.Ordu Ordu Komutan Y.Sevki Paann Ordu
Komutanlgndan uzaklatrlmasn ve yerine, verilecek emirleri uygulayacak
birinin atanmasn1 ister. (Jeschke, ing. Belgeleri, s. 102; Mondros, s.244)142
4. Dogu illerinde asayiin korunmas buyuk nem tayordu. unku Mutareke
Anlamasnn 24.maddesi geregince, Bitlis, Van, Erzurum, Diyarbakr ve Elazg
illerinde (Ingilizce metinde "alt Ermeni vilayeti" denilmektedir) kacak bir
karklk, galip devletlere bu illeri igal hakkn vermekteydi. Ingilizlerin
buralar igal
140) General VValker'in 8 Ocak 1919 tarihli yazs.
"1. sancak, 25 Ocak gunune kadar boaltlm olacaktr.
2. Kars ve Ardahan sancaklarndaki on u bin [Osmanl] askerinin bir aylk
yiyecegi olan drt yuz ton yiyecekten fazlas, mahallinde braklacaktr.
3.12 Ocak 1919 gunu, birka ingiliz subay ile 200 kiilik bir ingiliz mufrezesi
ve bir Ermeni hukumet heyeti, Kars'a gelecektir. Hukumet idaresi bu Ermeni
heyetine teslim olunacaktr.
4. Kars ehri telsiz-telgraf istasyonu ve telgraf merkezlerini ingilizler igal
edecektir.
5. Demiryollar,15 Ocak gunu Ermenilere teslim olunacaktr." [TIH,1.c., s.164]
13 Ocak 1919 gunu bir ingiliz mufrezesi Kars' igal eder ve 12 Nisan 1919 gunu
Kars Sras Hukumetinin uyelerini tutuklar. Bu uyeler Malta'ya surulecektir.
Bu srada Harbiye Nazr mer Yaver Paann "Ingilizlerin ikyetine vesile
vermemesi" hakkndaki emrine, 9.Ordu komutan Yakup Sevki Paa u cevab
gnderir: '
"[ingilizlerin] her teklifine itaat edilecekse, bu usulun hem sonu, hem de
faydas yoktur. Bununla hibir tehlike kaldrlamaz. Itilaf devletleri ile henuz
mutareke halindeyiz, iyi geinmek, uzlamak lazmdr. Fakat bu usulle
ingilizlerin bize dost olacagn ve bize merhamet edeceklerini hibir zaman
kabul ve umit edemem. Milleti, hukumeti (devleti) mumkun mertebe az zararla
kurtarmak iin, her turlu musaadeyi yapmakla beraber daima bir varlk gstermek
zururidir." [TIH, 1.c., s.169]
141) Curzon diyor ki: "Bogos Nubar Paa ile Mr.Ahoroniyan' azarladm, Turkleri
ldurmek iin verdigimiz silahlar, Azerbeycanllara kar kullanmalarnn
aptallgn anlattm." (E.Ulubelen, ingiliz Gizli Belgelerinde Turkiye, s.242)
ingilizler Ermenilere 25.000 silah vermiler, (s.243) Turk ordusunun ekilmesini
tamamlamas uzerine ingilizler, 12 Nisan gunu Kars'a girecek, Kars Sra
hukumetinin uyelerini tutuklayarak Malta'ya gnderecek ve ynetimi, Ermenilere
brakacaklardr. (Mondros, s.242)
142) Bunun uzerine Osmanl Harbiye Nezareti, 9.Ordu Komutanlgn kaldrr ve
Y.Sevki Paay istanbul'a agrr. (3 Nisan 1919, Mondros, s.245) Y.Sevki paa,
14 Nisan'da Erzururum'dan ayrlacaktr. (Mondros, s.247)
251
iin kendi askerleri yerine, ukurova blgesinde Franszlarn yaptg gibi
snrda bekleyen Ermeni birliklerini kullanmas da uzak bir ihtimal degildi.
5. Ingiliz Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb, 13 Subat 1919'da, Ingiliz
Dileri Bakanlgna yle yazar: "...Normal artlara dnu, butun blgenin
tamamen silahtan tecrit edilmesi (silahszlandrlmas) ile mumkundur..."
(Jeschke, ing. Belgeleri, s. 103; S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.242)
6. Ingilizler 9 Mart 1919'da Samsun'a ancak 200, 30 Martta Merzifon'a 50
Ingiliz askeri gnderirler. Ayrca Tegmen Perring ile Yuzba Hurst de, blgede
inceleme yaparlar. (Jeschke, Ing. Belgeleri, s. 103; S.Akin, istanbul
Hukumetleri, S.243)
7. Ingiliz Yuksek Komiseri Amiral Calthorpe, 21 Nisan 1919'da, Osmanl Hariciye
Nazrlgna bir nota verir. (Jeschke, Ing. Belgeleri, s. 104; S.Akin, Istanbul
Hukumetleri, s.243) Notann ierigi zetle yledir:
'a. Erzurum, Erzincan, Bayburt ve Sivas kesimlerinde, askeri durumun iyi
olmadg (terhis ve silahlarn teslimi iinin yava gittigi),
b. eitli kaynaklardan grenildigine gre, bu kesimlerde, batan baa ralar
(Sovyetler) kuruldugu,
c. Sralarn, ordunun denetimi altnda, asker topladklar,
d. Bu hal derhal durdurulmazsa, ilerin 'ciddiyet kesbedebilecegi1.143
e. Sralarn asker toplamalarnn engellenmesi iin derhal talimat verilmesi.1
8. Ayrca 25 Nisan gunu D.Ferit, Y.Kom.Yardmcs Amiral VVebb'e "Hukumetin,
halkn silahtan tecridi (silahszlandrlmas) faaliyetine girimeye karar
verdigini" aklar ve bu konuda Ingilizlerin de yardmc olmasn diler.
(Jeschke, Ing. Belg., s. 107; hukumet karar: 28.4.1919, S.Akin, Istanbul
Hukumetleri, s.285)
9. Vahidettin ve Damat Ferit'i, blgenin igal edilmesi tehlikesi kadar, doguda
gerekten ralar kurulmu olmas ihtimali de telalandrm ve korkutmu
olmaldr.144 Ilemler hzla sonulandrlr ve M.Kemal'e de, 'greve balamas
iin acele etmesi1 bildirilir. (HTVD say 1, belge No. 4; Ilemlerin hzla
sonulandrlmasnda, Kazm (Inan) Paann rolunun de oldugu anlalyor.)145
143) Y.Komiser Calthorpe bu durumu, "Ermenistan hakkndaki karara kar koymak
iin Jn Turkler (ittihatlar) tarafndan tekil edilen bir organizasyon"
olarak gruyor. (Jeschke, Ing.Belgeleri, s. 106)
144) Ali Fuat Turkgeldi diyor ki: "Padiah, memlekette hasl olan cereyanlar
(akmlar) bolevizme (komunizme) dogru suruklemekte olup her gun imzal, imzasz
kgt almakta olduklarn ve kendileri devletin ve hanedann hukukunu muhafazaya
(korumaya) mecbur olduklarndan bu cereyanlara kar lakayd (kaytsz)
kalamayacaklarn... [syledi.]" (Grup iittiklerim, s.162)
145) "Igal kuvvetlerinin irtibat zabitleri sk sk yanma gelerek, benden
Samsun meselesi hakknda tafsilat almak istiyorlard. M.Kemal Paann, Almanlara
ve Enver Paaya aleyhtar oldugunu syleyerek, yeni vazifesine gidince, butun
bunlarn bertaraf olacagn anlatyordum. Bu sebeb-le M.Kemal'in [Samsun'a]
hareketini tasvip ve hatta tacil ediyorlard." (Fevzi akmak'm Akn gazetesinde
(20.5.1948) kan aklamalarndan aktaran, Jeschke, ing. Belgeleri, s.109)
252
10. Osmanl Hariciye Nazrlg, Ingiliz Yuksek Komiserligine, imparatorluk
Hukumetinin, asayiin herhangi bir ekilde bozulmasn nlemek iin M.Kemal
Paay, bu havalide bulunan Osmanl ktalarna (birliklerine)146 Umumi Mufetti
tayin ettigini' bildirir. (Jeschke, Ing.Belgeleri, s. 104)
11. M.Kemal'e verilen askeri ve mulki grev ve yetkiler, 4/ ite bu olgu ve
olaylarn sonucudur. M.Kemal'e verilen talimatn balca hukumleri:
a. Blgedeki asayiin duzeltilmesi, asayisizlik sebeplerinin saptanmas,
b. Silah ve cephanenin bir an nce toplattrlp koruma altna alnmas,
c. Sralar varsa ve asker topluyorlarsa, bunun kesinlikle engellenmesi,
d. Sralarn kapatlmas. (Mulki yetki verilmesinin sebebi de bu.)148 Olaylarn
geliimi, belgeler, ilemin hz, verilen grev ve talimat gsteriyor ki:
1. Bu grev, M.Kemal'i Anadolu'ya gndermek iin uydurulmu bir grev degildir.
2. Bu grevin, Milli Mucadele'yi balatmak iin verildigi iddiasnn
gereklerle hibir ilgisi yoktur.
3. Vahidettin'in ya da hukumetin amac, gerekten M.Kemal'in nculugu ile
devletin tum tehlikelerden kurtulmasn saglamak idiyse, yleyse M.Kemal'i neden
Doguya gnderdiler? Mesela Konya, butun kritik kesimlere ayn uzaklkta,
Drtyol,
146) Talimatta 'Mufettilik mntkas' olarak gsterilen Trabzon, Erzurum, Van
illeri ile Samsun ve Erzincan bagmsz sancaklar', bu kesimdeki 3. ve 15.
Kolordularn, daha nce saptanm olan grev alanlarnn toplamdr. Bu iki
kolordunun alan, bugunku illere gre, Sinop, Samsun, Ordu, Giresun, Trabzon,
Rize, Artvin, Amasya, Tokat, Sivas, Erzincan, Gumuhane, Bayburt, Erzurum ve Van
illerini kapsamaktayd. M.Kemal'e verilen talimata, bu illere ek olarak u komu
illerin ve orada bulunan kolordularn da, 'Mufettiligin yapacag bavurular
dikkate almalar' hukmu eklenmitir: Ankara (20.Kolordu), Diyarbakr
(13.Kolordu), Bitlis, Elazg ve Kastamonu illeri; Dahiliye Nazrlg, M.Kemal'in
hareketinden sonra, komu iller arasna Kayseri ve Ma-ra'n alnmasn da
nerecektir. (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.296)
147) Sefahattin Tansel, 'bu geni yetkilerin sadece Pontus olaylar ile ilgili
olabilecegini kabul etmek pek gutur' diyor. (Mondros'tan Mudanya'ya, 1.C.,
s.235) Zaten Calthorpe'n notas da, M.Kemal'e verilen talimat da, sadece Pontus
olaylar ile ilgili degil ki. Talimatn hazrlan srasnda, notann kapsaml
olmasndan yararlanldg ve birikmi butun sorunlarn dikkate alndg
anlalyor. Hukumetin bu geni yetki ve grevleri itirazsz kabul etmesinin
sebebi de, talimat ile sorunlar arasndaki uyum olsa gerek. Jeschke, Kazm
(Inan) Paann, talimatnamenin hazrlanmas konusunda bilgi veren bir
mektubunun 17.5.1933 gunlu Cumhuriyette yaymladgn belirtmektedir. (Jeschke,
Ing.Belgeleri, s.110l
148) H.H.Ceylan yle yazyor: "...Resmi ideolojinin bu dnemi yazan
tarihileri.. M.Kemal Ataturk'un Padiahtan bu yetkileri ske ske aldgna
inanrlar. Bir baka ifadeyle kendilerini inandrmaya alrlar." (Buyuk Oyun,
1.C., s.38) Siz 'M.Kemal'in bu yetkileri Padiahtan ske ske aldgn' yazan
herhangi bir resmi, hatta gayr-i resmi tarih biliyor musunuz?
Y.Kuuk de yle yazyor: "M.Kemal Doguya bir direnii rgutlemek iin degil,
balayan direnii bastrmak iin gnderilmitir [Bravo!].. Simdi bu sonucu bir
tez olarak daha aklkla yazabilecek haldeyim: M.Kemal, Anadolu'ya ktktan
sonra, bastrmakla grevlendirildigi direniilere, yava yava, guven duyduka
katlyor." (T.. Tezler 5, s.246)
Gereklere, belgelere, olay ve olgulara bu kadar aykr bir iddiaya ya da
zrvaya, tez dendigini yeni grendim.
Teekkurler!
Bir de M.Kemal'in yava yava, guven duyduka katldg u direniilerin kimler
oldugunu aklasa.
253
Afyon, Kutahya, Eskiehir, Ankara ve Istanbul'a demiryolu ile baglantl, zengin
hinterlanda sahip bir merkez, Milli Mucadele'yi balatmak iin en uygun yer ve
2.Ordu Mufettiliginin karargh da orada. Neden oraya yollamadlar? unku
Ingilizlerin iaret ettikleri yer, dogudayd da ondan. Bu yuzden de M.Kemal,
Ingilizlerce gsterilen yere gnderilmitir.149
Ama M.Kemal, ok degil 6 ay sonra, Konya'ya benzer konumda olan Ankara'ya
gelecektir.
Silahl bir mucadeleyi balatmak gibi bir duunce, Vahidettin'in de, Damat
Ferit'in de akllarnn ucundan bile gemiyordu. unku D.Ferit'in 30 Martta
Amiral Calthorpe'a verdigi tasary, ilerde grecegiz: Tam bir teslimiyetle
Ingiltere'ye baglanmak!
- Neden bu grev iin M.Kemal seildi?
Harbiye Nazr Sakir Paa, M.Kemal'le konuurken diyor ki: "Ben Sadrazam Paa
(Damat Ferit) ile grutum. Sizi uygun grduk."150 Neden M.Kemal? Iki olaslk
var:
1. Gerekten bu iin ustesinden M.Kemal'in gelecegini duundukleri iin. yleyse
Damat Ferit'e ve Sakir Paaya, M.Kemal'i kim ya da kimler tavsiye etti?151 Bu
konuda eitli tahmin ve iddialar bulunuyor: Dahiliye Nazr M.Ali, Bahriye
Nazr Avni Paa, Fevzi akmak, Hazine-yi Hassa Umum Md. Refik Bey, Dr.Esat Paa
vb.152 Vahidettin'in, M.Kemal'i hatrlatm olmas da olaylara pek aykr
dumeyen ama henuz kantlanmam bir olaslk. Ksacas, hepsi sylenti.
2. Damat Ferit, M.Kemal'in Ayan Bakan Ahmet Rza Bey ile yeni bir kabine
kurmak iin iliki kurdugunu sandg,153 Istanbul'da uslu durmayacagn da
kestirdigi iin bu vesile ile onu Istanbul'dan uzaklatrmak istedi.
149) Hukumet, 15 Haziranda, u ordu mufettiligi kurulmas hakkndaki talimata
son eklini verir ve '9.Ordu Ktaat Mufettiligi' adn, 'S.Ordu
Mufettiligi'ne evirir. (M.T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 1.C., s.82,140)
ingilizlerin istegi uzerine, 18 Agustos 1919'da u ordu mufettiligini de
kaldracaktr. (HTV dergisi, 3.say, belge No.58)
150) Ataturk'un Hatralar, s. 107.
151) M.Kemal, Asm Us'a, bu grevi teklif eden ve D.Ferit'le tantran Sakir
Paa hakkndaki duygularn yle anlatr: "Ferit Paann odasndan ktktan
sonra, Sadaret ve Dahiliye Nezareti koridorunda, bu namuslu adamn elini ptum
ve dedim ki: 'Yaptgnz buyuktur. Bunu bir gun gzlerinizle grmenizi temenni
ederim.'" (Grduklerim, Duyduklarm, Duygularm, s.48)
152) R.H.Karay da yle yazyor: " [M.Kemal Paa] devaml bir almayla,
Harbiye Nazrnn safiyetinden ve kabinenin zaafndan istifade ederek, en yuksek
bir askeri grevi elde etmi ve Anadolu'ya Mufetti olarak resmen gemitir." (5
Subat 1920, Alemdar gazetesinden aktaran, I.llgar, Mutarekede Yerli ve Yabanc
Basn, s.42)
153) K.Karabekir, A.Rza Bey ile M.Kemal grumesinin tarihini ve ierigini
yanl aktaryor. (Istiklal Harbimizin Esaslar, s.34; Ataturk'un Hatralar,
s.102; S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.128) K.Karabekir'in yanl bundan
ibaret degil. Kurtulu Sava ile ilgili butun kitaplarn her ey olup
bittikten ve kendisi devre d kaldktan sonra yazmtr. Gemie ilikin baz
konular, kendine gre yorumluyor, hatta kurguluyor, zaman zaman maksatl
yorumlarda bulunuyor, aykr, tek yanl ve yanl bilgiler veriyor, velhasl
unune hi yakmayacak eyler yapyor. Bir ksmna, Drduncu Blumde
deginecegim.
254
M.Kemal uzaklatrldgn duunuyor. (Nutuk, 1.C., s.7)154 H.Bayur diyor ki:
"Bu ynu, o zaman Kurmay Bakan olan Mareal Fevzi akmak, Harbiye Nazr Sakir
Paadan duymu oldugunu bize anlatmtr." (Ataturk, Hayat ve Eseri, s.291)
Jeschke ise bunu kabul etmiyor. (Ing.Belgeleri, s.113) Yani bu olaslk da
tartmal.
Bu konuda tek kesin gerek u: Sebep ne olursa olsun, eger Vahidettin, bu atama
kararn onaylamasayd, M.Kemal'in 9.Ordu Mufettii olarak Anadolu'ya gemesi
mumkun olmazd.155
Vahidettincilerin iddialar bu ereve iinde kalsa, sorun yok. Ama bu onaya,
tayamayacag amalar, anlamlar ve ilevler yukleyerek, binlerce belgeye,
olguya, tanga ragmen, tarihi tersine evirmeye alyorlar.
Iddialar izlemeye devam edelim.
* 5-6-5. Vahidettin plann yalnz M.Kemal'e aklam
a N.F.Ksakurek, kantszlga gereke bulmak ve durumu kurtarmak iin bu plann
ok gizli oldugunu, hukumetten bile saklandgn ileri suruyor. Diyor ki:
"Ingilizlere kar bir aldatmaca olarak oynanan bu oyun, Vahiduddin tarafndan,
kendi z hukumetine de ayn ekilde telkin edilmitir.. M.Kemal Paay yeni
vazifesine tayin ettiren, ne Harbiye Nazr, ne Sadrazamdr. Sadece ve sadece,
gayesini hukumetinden bile saklam olan Padiahtr... Ancak birka faninin ruh
mahzeninde (?) gizli kalm[trj" (s. 157, 162, 192) Peki, kim bu birka fani?
Ses yok.
* 5-6-6. M.Kemal Anadolu'ya gitmek istemiyormu, Vahidettin ikna etmi
Bu iddiann sahibi, Vahidettin'in yaveri ve Tevfik Paann oglu Ali Nuri
Okday'dr. N.Fazl Ksakurek'in bu konudaki yazsn, gereksiz ayrntlar
kararak aktaryorum:
n "Seksen kusur yandaki Ali Nuri Beyefendiyi, Sultan Vahiduddin
154) K.Msroglu yle yazyor: "[M.Kemal] duunmuyor ki, maksat istanbul'dan
uzaklatrma ve surme olsayd, 9.Ordu Mufettii unvan ile Anadolu'ya degil,
Ittihatlar arasnda Malta'ya gitmesi gerekmez miydi?" (Hilafet, s. 155)
Su mantga baknz!
M.Kemal parti yneticisi mi, Bakan m, Ermeni olayna m karm, devleti
savaa m sokmu? Hangi sebeple Malta'ya surulecek?
Sonradan, srf milliyeti olmak bile su saylacaktr ama o zaman M.Kemal oktan
Anadolu'dadr ve Istanbul ynetiminden bin kere daha guludur. unku arkasnda
millet vardr! Ve kaderin cilve ve ivesine bakn, sonunda Vahidettin'in
kendisi, artk ittihatlar bile elinde tutmaya gucu yetmeyen Ingilizlere
sgnarak, Malta'ya gitmek zorunda kalacaktr.
Kime niyet, kime ksmet?
155) Bu arada, D.Ferit, Ingiliz Y.Komiserligi tercuman A.Ryan ile gruerek
bilgi ve guvence vermeyi de ihmal etmez. (Jeschke, Ing.Belgeleri, s. 108,125)
255
hakknda en nadide bilgilerin sahibi olmas gereken eski ve mustesna biri olarak
telefonla aradm. Su cevab verdi: 'Oteldeki daireme buyrunuz, gruelim.' Hemen
gittim.
Birka ho be lafndan sonra hemen mevzua girdim. 'Umumi Harp sona erip de
Imparatorlugun kuu demek olan mutareke ve igal gunlerinde, [Sultann] tavr
nasl oldu?'
[Bu soru uzerine Ali Nuri Bey yan odadan kuuk bir hatra defteri alarak
Izmir'in igal tarihini bulur.]
izmir'in igalinden bir gun sonra, 16 Mays Cuma gunu... Cuma selamlgndan
(namazndan) sonra, M.Kemal Paa huzura davet ve kabul edildi. Sultan Vahideddin
onu Anadolu'ya gemeye ikna etti.'
Telala dogruldum:
'Ikna m etti? M.Kemal Paann bu hususta ikna edilmeye ihtiyac m vard?'
Sz, bu naziklerin nazigi can noktasna gelince, muhatabm toparlanarak tane
tane devam etti:
izah edeyim. M.Kemal Paann huzura kabul ediliinden bir iki saat sonra,
Bayaver Naci Bey, yaverler odasna geldi ve haykrd: 'Hunkr (padiah) M.Kemal
Paay ikna edebildi!' Bu haykr kelimesi kelimesine aklmdadr. Ikna tabiri
yerindedir.'
'M.Kemal Paann gayesi Anadolu'ya gemek degil miydi?' Muhatabm, delmek
istedigim zarn nezaketini anlad. Kuuk bir fikir hazrlgndan sonra cevap
verdi:
'Ben M.Kemal Paay, buyuk bir asker ve kumandan tanrm. bur meziyetleri
uzerinde syleyecek bir szum yoktur. M.Kemal Paann gayesi, o zamanki hukumete
girmekten baka bir ey degildi. Hem de biroklarnn sandg gibi Harbiye
Nazr olmak degil, Sadrazam olmak gayesini guduyordu. 1919 ilkbaharnda vaziyet
yleydi: Sark ordumuz silahlar brakmyor ve ortada, Itilaf devletleriyle
(galiplerle) aramzn yeniden alacag korkusu hukum suruyordu. M.Kemal Paa da
kudretli ve iradeli bir kumandan biliniyordu. Bu kanaat bilhassa Hunkra aitti.
M.Kemal Paann o gunlerdeki kanaat ve gruu ise, Istanbul hukumetinin Itilaf
kuvvetlerine kar direnmesi, isteklerini kabul ettirmesiydi. Ite bu tavr
gstermek iin hukumeti eline almak istiyordu. Halbuki bu kanaat ve gru,
siyasi ve ameli (pratik) bir fayda temin edemezdi. Zira Mondros Mutarekesini
imzalam olan maglup hukumetten, galip dumanlara kar bir direnme, kar
koyma iktidar beklenemezdi.' Ali Nuri Beyefendinin szunu kestim:
'Byle olunca, o an iin kabineye girmek imknn bulamayan M.Kemal Paadan,
milli hareketi evvelden planlam ve gaye edinmi olmas beklenemez.'
Muhatabm bu dikkate cevap vermeden devam etti: 'M.Kemal Paa Anadolu'ya
gnderilmitir. Onu gndermekte ancak iki 256
gaye olabilirdi: Ya Ingilizlerin istegine uygun ekilde, Sark Ordusunu
silahszlandrmas ve Dogudaki mukavemeti krmas iin yahut da tam aksi olarak,
milli bir mukavemet ve hareket zemini (ortam) amas iin...' 'Hangisi oldugunu
sanyorsunuz?'
'Ben sadece ihtimalleri kaydediyor ve hadiselere ait unsurlar veriyorum.
Dileyen, diledigi gibi hukmetsin. Ben kendi hesabma, ayrca bir tefsir (yorum)
yapmay emin bir yol grmuyorum. Emin oldugum tek nokta, M.Kemal Paann,
Anadolu'ya gemek uzere Padiah tarafndan ikna edildigidir.' " (Vahiduddin, s.
148-155)
N.F.Fazl Ksakurek, 1968'de anlarn anlatan Ali Nuri Beyin "80 kusur yanda"
oldugunu yazyor, dogrusu 85'tir.156 85 yandaki bu tanga gre, 'Vahi-dettin,
bir iki saat suren bir abadan sonra, M.Kemal'i Anadolu'ya gemesi iin ikna
etmi!1 Hem de ne gunu? Kesinlikle belirttigine gre, 16 Mays 1919 Cuma gunu,
gle namazndan sonra, hareketten birka saat nce. Ie bakn! Ilemler bitmi,
M.Kemal, annesiyle kz kardeini Sili'deki eve aldrm, blgesindeki baz
birlik ve illerle yazmaya balam bile,157 resmi makamlar ve arkadalar ile
ve-dalam, karargh mensuplar yolculuga hazr, gemi istim ustunde, fakat
M.Kemal hl Anadolu'ya gitmek istemiyor, mzklanyormu.
Byle bir ey olabilir mi?
Usul geregince son gunku Cuma selamlgna da katlyor ve Hamidiye Camisinin
mahfil-i humayununda (padiahlara mahsus odasnda) Vahidettin tarafndan, baz
kimselerle birlikte kabul ediliyor.158
Az sonra yola kacak.
Ama Ali Nuri'ye bakarsanz, bunca ilem ve hazrlga ragmen, M.Kemal hl gitmek
niyetinde degilmi, gitmemek iin ayak suruyormu, zavall Padiah, son gunu,
cami mahfilinde, hem de bir iki saat mucadele ederek,159 M.Kemal'i ancak son
dakikada ikna edebilmimi...
yle komik bir iddia, daha dogrusu yle ocuka bir hayal oyunu ki ne mantga
uyuyor, ne gerege, ne olaylarn akna, ne geliime, ne belgelere!160
156) 1975'te Ali Nuri 94, l.H.Okday 96 yanda. (Tarih ve Toplum, s.55, say
5/Mays1984)
157) KA Gunlugu, 11 Mays 1919, s.79.
158) Vukuat- Muhimme Defterine dayanarak, H.Sehsuvaroglu, 6.7.1960, Cumhuriyet
gazetesi (Aktaran, Jeschke, ing.Belgeleri, s.117, dipnot 68); KA Gunlugu, s.80;
T.M.Gztepe, V. M. Gayyasnda, s.182; M.Kemal'in,' Bahriye Nazr Avni Paa,
Erkan- Harbiye-yi Umumiye Reisi Cevat Paa ile birlikte mahfil-i humayuna kabul
edildigi'... (Vakit gazetesinin 17 Mays tarihli haberine dayanarak, S.Borak,
Ataturk, s.241.)
159) Namazn biti saati ile Bandrma gemisinin saat 16.00'da hareket ettigi
(Alemdar gazetesinin haberine dayanarak Jeschke, Ing.Belgeleri, s.117; H.Gerede,
16.30 diyor: Hayat dergisi, say 7/1956) dikkate alnrsa, bu nezaket
konumasnn pek ksa surdugu kestirilebilir. Arada Sili'deki eve dnup annesi
ve kardei ile vedalaacak, Rauf Orbay ve Yuzba Neet (Bora) ile konuacak ve
saat 16.00'dan nce, Galata rhtmna yetiecek.
160) Ali Nuri Okday'la ilgili blum uzun oldugu iin (11 sayfa) buraya alamadm.
Ama Vahiduddin adl kitabn 148-159. sayfalarn okuyanlar, tangn zihinsel
durumunu ve N.F.Ksakurek'in tangn ifadesine yaptg katklar kolayca
anlayabilirler.
257
Bu yallk fantezisini, ciddi bir kant sayan alternatif tarih yazclarmz
unlar: V.Vakkasoglu (Son Bozgun, 1.C., s.130), A.Dilipak (CG Yol, s. 143), GRYT
Ansiklopedisi (1.C., s.168) ve K.Msroglu (S.Mucahitler, s.490; Lozan, 1.C.,
s.106).
- Hayali ikna sahnesi
Ali Nuri Okday'n bu iddiasndan yola kan N.F.Ksakurek, hayali bir ikna
sahnesi yazm. Bu hayali sahneyi yle savunuyor:
"Bize denilebilir ki, 'bu tiyatro konumalar gibi hayalden uydurma hissini
veren laflar nereden karyorsun? Ilm ve tarih hakikatleri belirtmek iin
mutlaka vesikaya (belgeye) istinat ettirilmeleri (dayandrlmalar) gereken bu
dialoglar, kimlerin ahadetleri (tanklklar) ile ispat edebilirsin?'
Cevabmz udur: Evvela beni dinleyin! Sonra da ispatn isteyin!" 161
Simdi bu hayali sahneyi izleyelim:
"...[M.Kemal Paay] Vahiduddin, kuuk salonda, ayakta kabul ediyor ve sonra ona
yer gstererek, kendisiyle dizleri birbirine dokunacak ekilde yakn oturuyor.
Ve tezimiz bakmndan, her ne oluyorsa, bu son karlama neticesinde oluyor.
Vahiduddin, M.Kemal Paaya, pencereden duman donanmasn gstererek, birok
kaynak tarafndan belirtildigi gibi yle diyor:
'Paa, namlularn saraya evirmi olan duman toplarn gruyor musun? Bu
vaziyet karsnda, saray ve devlet olanca emniyetini kaybetmi bulunuyor.'162
Derken Vahiduddin gelen kahveyi M.Kemal Paaya eliyle verdikten ve yine eliyle
sigara ikram ettikten sonra devam ediyor:
'Byle yakn oturuumuz ve fsldarcasna konumamz en munasip ekildir. Su
sarayn duvar tuglalar arasnda bizi kimbilir ka kulak dinlemektedir.'163
Bu usluptan fevkalade hislenen ve tesir altna giren M.Kemal Paa, nihayet milli
ahlan hareketinin dugum noktas olan ve tarihe intikal edecegi gun,164 vatan
apnda bir hadise tekil edecegi muhakkak bulunan u hitap karsnda kalyor:
161) Grammont-Mammeri, N.F.Ksakurek'in Vahiduddin kitab iin yle diyorlar:
"Bu kitap kaynak gstermeyen, saglkl bir kronolojiden hemen hemen yoksun
bulunan, taraf tutan, savundugu teze aykr her eyi bile bile bir kenara iten
bir eserdir." (Tarih ve Toplum, s.59,1 No.lu dipnot, say 16/1985)
162) M.Kemal'in anlarnda byle bir cumle yok!
163) 16 Mays grumesi Yldz Camisi mahfilinde yaplmtr, sarayda degil.
164) Tang olmadg bilinen bu konuma, nasl tarihe intikal edecek (geecek)
acaba? Yoksa, gizli kamera ile ekim mi yaplmt?
258
'Paa! Turkiye'yi kurtarmak iin Istanbul'dan her hangi bir hareket beklemeye
imkn yoktur.165 Istanbul, vatann kalbi olarak, duman penesinin iindedir.
Onu ve onunla birlikte topyekn vatan, vucuttan, vucudun kalbi evre-leyici
temel azasndan baka hibir ey kurtaramaz. O da, imparatorlugun u anda kalble
rabtalar busbutun zulmu eczasndan sonra elde kalan mazlum ve ileke
anavatandr. Yani Anadolu! Anadolu'ya gemek ve orada milli bir kyama
(ayaklanmaya) zemin amak lazmdr. Sizi Anadolu'ya, ite bu milli kyam
zeminini amanz iin gnderiyorum. Duman kuvvetlerine, hususiyle Ingilizlere
ve hukumete kar, gidi sebebiniz ayrdr. Igal kuvvetleri, sizin Samsun'a
asayii iade edeceginiz ve arktaki ordu mukavemetini kaldracagnz kanaatini
besleyeceklerdir. Gerek sebebi yalnz siz ve ben bilecegiz. Milli mukavemet
ruhu, Anadolu'nun her yerinde, hissedilir ekilde, para para kendini
gstermeye balamtr. Size duen i, bu ruhu busbutun alevlendirerek, orduyu
da iine alan bir daire merkezinde butunletirmek ve tekilatlandrmaktr. Henuz
haber alm bulundugumuza gre Yunanllar Izmir'i igale balamlardr. bur
igal mntkalar da malumunuz. Artk Yunanlya kadar yol veren bu son igal,
eminim ki buyuk bir infial ve kar koyua vesile olacaktr.166 Iinde
bulundugumuz artlar karsnda, tek merkezli ve yekpare bir milli hareket,
uzerimize farzdr.167 Byle bir hareketin idaresini, hangi kumandana emanet
edebilecegimi uzun uzun duundum. Bahanelerin, her tarafa emniyet verici en
munasibiyle de alakal makamlara derhal tayininizi irade ettim. Nihayet,
tadgnz vasflar bakjmndan sizi buldum. [Burada N.F.Ksakurek'in hayaline
gre, Vahidettin neden Anadolu'ya bizzat gemedigini anlatyor. Bu ayr bir konu
oldugu iin konumann bu blumunu, daha sonra aktaracagm.] Sulh Konferansnn
hazrlanmakta oldugu u an, devlet merkezinden gelmeyip de milletten gelen
ayarl bir direnme ise, haklarmz Konferans masasnda daha iyi koruyabilmemiz
iin ancak gz korkutma plannda, o plan ta-rlmadka, destek tekil
edebilir. Bylece Avrupa, uyumayan, gerekirse istiklali iin cann fedaya amade
bir millet karsnda oldugunu anlar ve artlarn hafif tutabilir. Yani milli
ahlann muvaffak olabilmesi iin mutla-
165) Aman Padiahm, istanbul glge etmesin yeter, baka ihsan istemez!
166) Sayn Padiahm, madem byle duunuyordunuz, direnecegi anlalan 17.
Kolordu Komutan ve Izmir Valisi Nurettin Paay neden degitirdiniz? Neden
yerine Kambur Izzet gibi bir ingiliz ajan (S.Akin, ist. Hukumetleri, s.79,
174, 253, 256) ile Ali Nadir gibi onursuz, psrk, ii gemi bir paann
gnderilmesini onayladnz? Size tehlikeyi haber veren izmir kurulunu
tutamayacagnz guzel vaadlerle avutup uyutarak, neden banzdan savdnz?
(Lutfi Simavi, Osmanl Saraynn Son Gunleri, s.486)
167) Haklsnz Padiahm! Hele Hukumdar oldugunuza gre, bu herkesten nce
sizin uzerinize farz idi. yleyse neden Kuva-yi Inzibatiye'in kurulmasn
onayladnz ve apulcularna nian dagttnz? Neden Nemrut Mustafa divan-
harbinin verdigi idam kararlarn, gzunuzu krpmadan onayladnz? Neden Anzavur
serserisinin milliyetileri ve halk krmasna gz yumdunuz?
259
ka, Istanbul, devlet ve Padiah dnda vucut bulmas ve dumanlarmza azami
tela ve dehet vermeyecek ap muhafaza etmesi lazmdr. Hatta bu hareket, bana
ve hukumetime aykr diye de gsterilebilir. Evet paa, Anadolu'ya, en ince bir
sanat, askeri ve mulki idare dehasyla, ite bu gayeyi gerekletirmek uzere
geecek ve Allahm inayetiyle muvaffak olacaksnz.'168
Padiah, topyekn milli kurtulu hareketine temel tekil eden fakat tarihi
strabndan atlatacak ekilde topraga gmulen, gzlere gsterilmeyen ve ancak
birka faninin ruh mahzeninde gizli kalan bu telkinlerden sonra M.Kemal
Paaya., u szu syluyor: 'Muvaffak ol!'
Padiahn M.Kemal'e son szu: 'Size bu buyuk davada muvaffak olmanz iin
kesemden (....) altn veriyorum. [N.Fazl'n notu: "Tamamiyle tespit edilemeyen
bu rakam, bir rivayete gre 30, bir rivayete gre 42, bir rivayete gre de 60
bindir."]169 Ayrca elinize, teebbuslerinizde muvaffak olmanz ve gereken
itimat ve selahiyeti telkin edebilmeniz iin bir de hatt- humayun
tututurulacaktr. Tarafmdan ayrca, hatra kabilinden size bir hediye
verecekler (zerine Padiahn adna ait ilk harfler ilenmi olan altn
saat),170 Gidiniz ve vatan kurtarnz! Artk bu davaya ve onun tatbiki
prensipine kanaat getirmi bulunuyor musunuz?'
M.Kemal Paa, eski yaverin 'ikna edildi' demesinde, Bayaver Naci Beyin de
yaverler odasna gelip 'Hunkr M.Kemal Paay ikna etti!' diye haykrmasnda
belirttigi gibi henuz tereddutlu oldugu besbelli bulunan bu mevzuda, tam bir
teslimiyetle huzurdan ayrlyor ve bir gun sonra Bandrma vapuruyla Samsun'a
hareket ediyor." (Vahudiddin, s. 160-163)
x (1) Son onay makam saltanat makam oldugu iin M.Kemal'i Anadolu'ya
gnderenin Vahidettin oldugu, her zaman ileri surulebilir. Ama M.Kemal'i yasal
ve
168) N.F.Ksakurek, bu sahneyi uydurdugunu saklamyor (s. 160). Ayn grumeyi,
M.Kemal'in anlarndan farkl olarak yazp saptran ama bunu aklamayan iki
kii var: Enver Behnan Sapolyo (K.Ataturk ve M.M.Tarih, s.302) ile Husamettin
Erturk (iki Devrin Perde Arkas, s.332). zellikle H.Erturk'un anlarnda,
birok yanl ve apak yalan var. Bazlarn ilerde aklayacagm. Kanmca, bu
iki yazarn verdigi bilgiler, ancak baka kaynaklar da saglamca dogruluyoriarsa,
dikkate alnmal.
169) N.F.Ksakurek, Ali Nuri Okday'a soruyor: "Bu mevzuda, Vahiduddin'in
M.Kemal Paaya, 'Ben Halife ve Padiah olarak Anadolu'ya geecek olursam, duman
kuvvetleri birden telaa duup topyekn anavatan uzerine ullanr ve memleketi
tam bir esarete mahkm eder. Sen bir kumandan olarak git, gerekirse bana ve
hukumete asi ol ve milleti ahlandr' dedigi ve buyuke bir para verdigi
yolundaki szntlar dogru mudur, degil midir?'
Ali Nuri Okday cevap veriyor: 'Bilmiyorum.'" (Vahiduddin, s.155)
170) Bu sahnede sadece iki dogru ayrnt var: Vahidettin'in 'muvaffak ol' dilegi
ve bir saat armagan etmesi. (Ataturk'un Hatralar, s.123,124)
260
amac belli bir grev iin Anadolu'ya gndermek ile milli bir mucadele amas
iin gndermek arasnda, daglar kadar fark var!171
(2) Ksakurek kitabnda, 'kesin nitelikte oldugunu1 ileri surdugu birka
belgeden de sz ediyor: Mesela Dahiliye Nazr M.Ali'nin Paris'te kardg
gazetede yaymladg 1.000 liralk bir makbuz, bir hatt- humayun (Padiah
buyrugu) ve eski Seyhulislam M.Sabri Efendinin kitab.172 Bunlarn tarih
asndan degerini sras geldike grecegiz.
(3) Ali Nuri Bey, hatrlarsnz, ikna sahnesinin 16 Mays Cuma gunu getigini
iddia etmi, hatta bu tarihi saptamak iin hatra defterine bakmt. Ama
N.F.Ksakurek bile, bir cami mahfilinde bu kadar uzun ve gizli bir konuma
yaplamayacagn kestirdiginden, tangn ifadesini, 6 sayfa sonra kendi
degitiriyor ve Padiahn M.Kemal'le ikna iin 15 Mays Perembe gunu
konutugunu ve 'M.Kemal'in bir gun sonra Bandrma vapuruyla Samsun'a hareket
ettigini' yazyor, (s. 163) Yani kendi gsterdigi tangn ifadesine, kendi
itiraz ediyor!
(4) N.F.Ksakurek de, Vahidettin'in milli bir mucadele almasn duundugunu
ve nerdigini ileri suremiyor, unku bunu dogrulayacak bir tek davran yok,
onun iin de ancak 'gz korkutma plannda ayarl bir direniten' sz ettigini
yazabiliyor. Gz korkutma plannda ayarl bir direni, ne demek? Byle 'ayarl
bir direni' ile galip devletler nasl hizaya getirilecekti acaba?
(5) M.Kemal'in Anadolu'ya atanmas ve ayrlmas srasnda, hem Vahidettin'in
surekli yaveri, hem Saray Kurmay Bakan, hem de damad olan I.H.Okday,
Vahidettin'e elbette Ali Nuri Beyden daha yakndr ama bu nemli olaydan
anlarnda hi sz etmiyor. Diyelim ki o gun orada degildi, bu yuzden o sahne-
171) Mete Tuncay diyor ki: M.Kemal Paay Anadolu'ya gnderenin, Padiah
Vahdettin ve D.Ferit hukumeti oldugunda uphe yok. Ama bunu sylemek baka
eydir, Vahdettin, M.Kemal'i milli mucadeleyi yapmas ve cumhuriyeti kurmas
iin Anadolu'ya gnderdi gibi abes (sama) bir tezi savunmak baka bir eydir.
Resmi tarihi eletirenler, kendi resmi tarihlerini onun yerine geirmek
istiyorlar." (16.5.1995, Kanal 6, Pusula program)
Mehmet Ali Klbay'n 18.12.1996 gunlu Radikal gazetesinde, "yeni bir resmi
tarih tezi oluuyor" balkl ilgin ve yararl bir yazs yaymlanmtr.
172) N.F.Ksakurek bu kitap iin diyor ki: "Vesikalarn en ehemmiyetlisi,
Seyhulislam M.Sabri Efendinin, Msr'da baslan, adn vermekten bile
ekinecegim eseridir. Ben bu eseri gzumle grmedim ve iinden hibir paraya
asl veya tercumesiyle ahit olmadm. Sadece, onun memlekete girmesinin iddetle
yasaklandgn ve tadg tezi biliyorum... Bu eserde, okuyanlar tarafndan
bana sylendigine gre, birok muhim nokta, hatta tezimiz bakmndan hayati
kymette ifalar vardr... Bize kesin olarak bildirildigine gre bu eserde,
Paay Anadolu'ya ve Anadolu hareketini amak uzere gnderenin Vahiduddin
o.ldugu yazlmakta,'vesikalaryla gsterilmekte ve kendisine Padiah tarafndan
verilen altn liralarn miktar, verili tarz ve gayesi nakledilmektedir.
Istikbalin hakikatsever tarihisine ehemmiyetli bir kaynak olarak iaret
ettigimiz bu eseri, fikirleri dnda, bir vesika deposu olarak vasflandrr ve
geeriz." (Vahiduddin, s.167 vd.)
Bu kitaptan ilk sz eden ve yararlanan K.Msroglu'dur. Msroglu'na gre
kitabn kunyesi yle: Mevkuf-ul Akli vel ilmi vel Alim min Rabbilalemin ve
Ibadihi) Murselin, 2 cilt, Kahire, 1950.
v
Bu kitaba her gnderme yapldgnda, gnderme yaplan sayfay koyu olarak
belirtecegim, kitabn Vesika deposu ' olup olmadgn grecegiz.
261
ye tank olamad. I.H.Okday anlarn 1970'lerin ilk yllarnda yazmtr.
1970'e kadar, 50 yldr bu iki karde biraraya gelip de o gunleri hi
konumadlar, hi bilgi al veriinde bulunmadlar m? Olay dogru olsa,
anlarnda bu konuya deginmez miydi? stunde bile durmam.
(6) Cumhuriyetten sonra, hanedan mensuplarnn ok buyuk bir ogunlugu, hibir
maceraya katlmam, vekar ve onurunu korumu, Turkiye, M.Kemal ve rejim
aleyhinde tek sz sylememitir.173 Yalnz bu tavr bile Osmanl Hanedanna
sayg duymaya yeter. Kendi adma byle duunuyor ve.diyorum ki Osmanl
Hanedannn son Padiah Vahidettin de, keke ve sahiden byle duunmu ve bu
szleri sylemi olsayd.
Ama hayali bir sahne ile tarihi tatmin etmek mumkun degil ki. Bu konudaki baz
ek iddialar:
n K.Msroglu:
"Sultan Vahideddin'in M.Kemal Paay Anadolu'ya gndermek iin ok ugratgn
ve srarla ikna edebildigini, o zaman kabinede bulunan Seyhulislam Mustafa Sabri
Efendi de aka dogrulamakta ve ifade etmektedir.174 Ancak unutmamak gerekir ki
bu ikna edi, Milli Mucadele iin degil, Sev-res'in slahn (duzeltilmesini)
temin edebilecek birtakm protesto hareketleri iindi." (S.Mucahitler, s.49)
Seyh Sadi anlam olarak diyor ki: 'Duvarc ilk tuglay egri koymusa, duvar
yukseldike egriligi artar.1 Bizimkiler de geregin yerine hayallerini
koyduklar iin yazdklar gittike daha tutarsz ve eliik oluyor: Eger ama,
birtakm protesto hareketlerini balatmak idiyse, bir ordu komutann, o kadar
geni yetkilerle donatp geni bir karargh kadrosuyla Dogu Anadolu'ya
yollamaya, cebine milyonlarca lira koymaya, eline bir hatt- humayun vermeye ne
gerek vard? Yok, direnii rgutlesin diye yollandysa, niye ordudan istifa
zorunda brakld, tutuklanmas kararlatrld, uzerine Ali Galip akn
yolland ve M.Kemal idama mahkm edildi? Efendim?
D A.Dilipak:
"Gelimeler, 7 Mays 1919'da kadar M.Kemal'in Anadolu'ya ilikin bir duuncesi
olmadgn gstermektedir." (CG Yol, s.147)175
Anlalyor ki alternatif tarih yazclgnn bir baka yntemi de u: Al eline
173) B.N.Simir'in Ataturk'un Hastalg adl incelemesinde, bu tutumun dna
km pek az saydaki hanedan uyesi hakknda, belgelere dayal bir blum var.
(Belleten, s.1214-1222, say 204/ 1988) Balcalar unlardr: Sehzade Mahmut
Sevket Efendi ile Medha Sultann oglu Sami ve Sami'nin oglu Bahattin. Mesela
Sami, M.Kemal'e suikast tertiplemek istemektedir vb.
174) M.Sabri Efendi bunu, ad geen kitabnn, I.C.nin 468. sayfasnda
aklyor imi!
175) A.Dilipak diyor ki:" M.Kemal'den nce Anadolu'ya, bu maksatla birok kii
gemi, faaliyet gsteriyordu." (CG Yol, s.37) Birok kiiden sadece on
tanesinin adn verse, yeter! Bekliyoruz.
262
kalemi, yaz iine geleni! Dilipak'a, A.Fuat Cebesoy ve Rauf Orbay'n anlarn
okumasn tavsiye ederim.176
Bizim alternatif tarih yazclar, bir gun belki de ok dogru bir ey yazacaklar
ama korkarm ki artk kimse inanmayacak!
* 5-6-7. Vahidettin neden Anadolu'ya ve Milli Mucadele'nin bana gememi?
n Bunun sebebini Vahidettin adna yine N.F.Ksakurek aklyor. Az nceki hayali
sahneye gre, Vahidettin M.Kemal'e guya yle der:
"Hatra yle bir sual gelebilir: Ya siz, Padiah ve Halife olarak niin bizzat
Anadolu'ya geip milli ahlan en yuksek merkeze kavuturmay duunmuyorsunuz?
Niin bizzat Anadolu ayaklanmasnn bana gemiyorsunuz? Byle bir teebbus,
hareketi balamadan bogmak, bogulmasna sebep olmak neticesini dogurur. Eger ben
gizlice hazrlanp Anadolu'ya ve milli mukavemetin bana geecek olursam, bu
teebbus milli kyam en ustun derecesine karr amma milletimiz iin bir
felaket, intihar gibi bir ey olur. O zaman Itilaf devletleri u anki tereddutlu
vaziyetlerini bir anda degitirirler,177 toparlanrlar, iin aldg nem
karsnda, topyekn uzerimize saldrrlar ve topyekn tasfiyemize giderler.178
Hareketi de, artk ikinci bir davrana imkn brakma-macasna bastrrlar. Bu
da artk sulhe ve yeniden art koma imknna kkunden sed eker." 179
(Vahiduttin, s.161)
a Samiha Ayverdi:
"Sultan Vahideddin, bir yandan tarihi ve milli hazinelerin yagmalanmamas, bir
yandan da Istanbul'dan ayrlmasnn siyasi mahzurlar (sakncalar) yuzunden,
tahtnn yannda kalmaya mecburdu. Nitekim Anadolu'ya geme-
176) A.F.Cebesoy anlarnda, 22 Aralk 1918'de, istanbul'da, Sili'deki evde,
M.Kemal'le birlikte kararlatrdklar esaslar aklyor (M.M.Hatralar, s.25
ve 36), R.Orbay da, Bekiraga Blugunde birlikte ziyaret ettikleri Fethi (Okyar)
Beye, M.Kemal'in Anadolu'da uygulayacag program akladgn belirtiyor. (Rauf
Orbay'n Hatralar, Y.Tarihimz, 3.C., s.17) Bu program, ilk esaslarn
olgunlatrlm ve kesinlemi biimidir. K.Karabekir ise M.Kemal'in milli bir
mucadele iin istekli olmadgn, istanbul'da kalmay tercih ettigini ileri
surmektedir. (Istiklal Harbimizin Esaslar, s.35 vd.; istiklal Harbimiz, s.16
vd.) Bu iki tangn ifadeleri, K.Karabekr'i yalanlamaktadr.
177) Onlarn tereddutu yok Padiahm, tereddut eden sizsiniz. Alt gizli
anlamayla Osmanl Devletini paralayp kertmeyi kararlatrmlar, hukumdar
oldugunuz ulkenin drt bir yanna girmiler, mutareke anlamasn akr akr
igniyorlar, orduyu soyup sogana evirmiler, donanmalar saraynzn burnunun
dibinde demirli, Dogu Anadolu iin ne tasarladklar belli, son olarak
Yunanllar da izmir'e kartmlar. Niyetlerini hl m anlamadnz? Anlamanz
ve tereddutten kurtulmanz iin daha ne yapmalar gerekiyor? (Vahidettin, bir
ara Anadolu'ya gemek istedigini fakat evresinin brakmadgn ileri
surmektedir. 15.Paragrafta ayrnts var.)
178) Sevres Andlamas, 'topyekn tasfiye' degil de neydi a Hunkrm'
179) Hangi istanbul hukumeti bir art iteri surdu ki? Damat Ferit hukumeti,
nune uzatlan Sevres Andlamasn bile kuzu kuzu imzalamad m?
263
den evvel M.Kemal Paaya, 'Oglum, ben Istanbul'dan ayrlrsam duman, hem ecdat
hazinelerini mahveder, hem de ehri bir daha geri alamayz. Onun iin sen git,
ben buray beklemeye mecburum' demiti.180 Ite bu mecburiyet yuzundendir ki
milli mucadeleyi ktuler grunuyor ve ona kar kuvvet sevk ediyor, bata
M.Kemal Paa, kuva-y milliyecileri idama mahkm ediyor, fetvalar kartyordu."
(Turk Tarihinde Osmanl Asrlar, 3.C., s.193)
D K.Msroglu:
"Sultan Vahideddin, Istanbul'da oturmayarak Anadolu'daki milli harektn bana
geseydi, hi uphesiz mustevliler (istilaclar), Istanbul'a bir daha kmamak
uzere yerleirlerdi. [Sultan Vahideddin] onlarn tahammul edilmez basklarna
ragmen, cephelerden son zafer mujdeleri gelinceye ve Refet Paa kumandasnda bir
ksm milli kuvvet vaziyete hakim oluncaya kadar, Istanbul'daki ac ve elemli
gunleri, gzyalarn iine aktarak geirmek suretiyle Istanbul'un elimizde
kalmasn temin etmitir." (S.Mucahitler, s.97 vd.)
n V.Vakkasoglu:
"Padiah igalcilerin elinde tam manasyla esirdi181 ve istedigi eyi yapmaktan
ok uzakt. Ikinci ve daha nemli sebeb ise, Padiah Istanbul'u bir terk
etseydi, bir daha dnemeyecek, ehir otomatikman igal kuvvetlerine devredilmi
olacakt." (Bu Vatan Terk Edenler, s.50; Son Bozgun, 1.C., s.147)
Byle bahane ve mazeretler aramak, ucuz edebiyat yapmak, biri tekini tutmaz
hayali sahneler ve duzmece tarihler yazmak yerine, dilerini skp u geregi
bir itiraf edebilseler, masal sylemeye gerek kalmayacak: 'Ne yazk ki son
Padiahn ya, saglg, sinir sistemi, altg hayat duzeni, cesareti,
kulturu, yaman bir kurtulu savann bana gemeye uygun ve yatkn
degildi.'182
* 5-6-8. Plann ayrntlar
Baz yazarlara gre Vahidettin'in plan, M.Kemal'i Anadolu'ya gndermekten
ibaret degilmi, eitli ayrntlar da varm:
180) Tang, belgesi, kant olmayan bu tur hayal urunu cumleler, tarihe ne
katar ki? Hep birlikte, 'ben Vahidettin'i ya da M.Kemal' severim ama geregi
daha ok severim' diyebilsek, ac da olsa, nyarglarmz bir yana brakp,
geregi iimize sindirmeye raz olsak, ne kadar ok sorun zulecek.
181) Vahidettinciler byle yazyorlar ama Vahidettin, esir oldugunu kesin olarak
reddediyor, Kemalistlerin 'halk aldatmak iin uydurduklar bir hikye oldugunu'
syluyor. (21 Mart 1922'de, Rum-bold'la yaptg grumedeki szleri, Jeschke,
Ing. Belgeleri, s.161)
Vahidettn'e gre Vakkasoglu da Kemalist!
182) Vahidettin mutarekeden sonra, skudar'a bile gememitir.
264
* 5-6-8-1. Meclisin kapatlmas, Tevfik Paann istifaya zorlanmas, Damat
Ferit'in Sadrazamlga getirilmesi de plann ayrntlarndanm
n "Bu plann ne oldugu, Vahideddin'in, M.Kemal ile grumesinden sonra ortaya
kan tavr ve harekt aydnlatmaya balamt. Gerekten grumenin ertesi
gunu Padiahn yazl bir buyrugu ile Meclis dagtld. M.Kemal'in muhalefetine
ragmen guven oyu alm olan Tevfik Paa, Padiah tarafndan istifaya zorland.
Onun istifasndan sonra da Ferit Paa Sadrazamlga getirildi." (K.M-sroglu,
Hilafet, s.152.)
Ne plan, ne plan! Vahidettin, en gerekli oldugu anda Meclisi dagtacak, Tevfik
Paay istifa ettirecek, yerine de -herhaide Tevfik Paadan daha vatansever (!)
oldugu iin- Damat Ferit'i getirecek ve bunlar, Milli Mucadeleyi balatma
plannn ilk admlar olarak yorumlanacak!183 Insann dili tutuluyor.
(1) Msroglu, ,bir yandan bu kararlarn, Vahidettin'in kafasndaki plann
paralar oldugunu ileri suruyor, bir yandan da M.Kemal'in nerisi ya da istegi
uzerine gerekletigi izlenimim vermeye alyor. Grumede baka kimse
bulunmadgna ve M.Kemal de anlarnda byle bir aklama yapmadgna gre,
Msroglu, neye dayanarak bu iddiada bulunuyor?
Hayal gucune!184
(2) Meclis, gerekten, M.Kemal ile Vahidettin'in grumesinden bir gun sonra,
21 Aralk 1918'de dagtlmtr ama M.Kemal ile herhangi bir ilgisi yoktur.185
Padiahn has adam Damat Ferit, Ayan Meclisi'nde, daha 2 Aralkta Mecli-
183) K.Msroglu diyor ki: "Tevfik Paann Ingilizlerle munasebetini ve Ingiliz
siyasetini benimsedigini uradan anlamak lazmdr ki kendisi Ingiliz
Kraliyeti'nin en buyuk madalyas olan Dizbg Nian ile dullendirilmitir."
(Hilafet, s.149, dipnot) Tevfik Paann ingilizci oldugunu gsteren yuzlerce
Ingiliz belgesi dururken, Msroglu, kant diye bir nian ileri suruyor.
Merakls iin iki not: Sultan Abdulaziz'e de, Londra'y ziyareti srasnda
'dizbag nian' verilmitir. (BTTD, say 6, s.33, Mart 1968); Vahidettin de,
1919'da, Tevfik Paaya Hanedan- Al-i Osman nian verecektir. (I.M.K.Inal, Son
Sadrazamlar, 4.C., s.1726) Msroglu bunlarn da anlamn yorumlasa.
184) .Msroglu, 17 Ekim 1994 gunu ise yle konuuyor: "Sultan Vahidettin'in,
o buhranl gunlerde, vatana birinci hizmeti, Sevres sulh projesini akim
(geersiz) brakmaktr. Evvela ittihatlarn hakim oldugu Meclisi Mebusan'da,
Sevres'in tasdik edileceginden korktugu iin o gunku anayasaya gre selahiyetini
kullanarak, Meclis'i feshetmitir. Eger o Meclis'i feshetmeseydi, ittihatlarn
hakim oldugu o Meclis, Sevres'i tasdik edecekti." (TGRT Tv., 10 Ekim 1994,
Vahidettin programnn 1.blumu) Meclis 21 Aralk 1918'de feshedilmitir; o
tarihte Muttefiklerin Sevres'le ilgili hibir hazrlklar yoktur. Sevres,
Osmanl devletine de, 17 ay sonra, 11 Mays 1920 gunu teblig edilecektir. Masal
bu, ne olacak, duruma gre uydur uydur anlat,
185) Meclisin M.Kemal'in onay ile dagtldg hakkndaki dedikoduyu, M.Kemal
anlatmtr. Anlat-masa, Msroglu'nun byle bir dedikodudan haberi bile
olmayacak ve dedikodu tarihiligi yapamayacakt. M.Kemal diyor ki: "Sonralar
iittim ki guya o mulakatta Padiah, Mebusan Mecli-si'ni dagtmak luzumu
uzerinde benimle grumutur. Ben kendisini tasvip ederek ordunun ayn fikirde
oldugunu sylemiimdir ve kendimle arkadalarm adna ona sz vermiimdir. Artk
byle dedikodulara nem verecek halde degildim. ok uzgundum. [..] istanbul
ufuklarnda yukselen eyler, yalnz duman sesleri, duman hakaretleri, duman
bayrak ve sunguleriydi. ok alacak eydir ki ayaklar altnda ignenen bu
muhitte, hl bir saltanat, bir hukumet, bir varlk farz edenler vard."
(Ataturk'un Hatralar, s.85 vd.)
265
sin dagtlmas gerektigini ileri surmutur. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.8)
Dahiliye Nazr M.Ali Bey de bir gun nce, Meclisin feshedilecegini A.Fuat
Cebesoy'a syler. (M.Mucadele Hatralar, s.37) Ayn bilgiyi Hariciye Nazr
Nabi Bey de, Rauf Orbay'a vermitir. (Yakn Tarihimiz, 2.C., s.274)186 M.Serif
Paa da olay dogruluyor. (I.M.K.Inal, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1720) Vahidettin
de Lutfi Simavi'ye, "Tevfik paa ile Meclisi feshe karar verdiklerini"
aklayacaktr. (LSimavi, Osmanl Saraynn Son Gunleri, s.460) Baktip Ali
Fuat Turkgeldi ise, kararn nasl verildigini, hibir yoruma yer brakmayacak
kadar ak anlatyor; sadeletirerek ve gereksiz ayrntlardan ayklayarak
aktaryorum:
"21 Aralk 1918 Cumartesi sabah, huzura agrldm, Tevfik Paa 'kabineye
guvensizlik oyu verilecegini grendigini, bu sebeble kabinede, Anayasann 7.
maddesi uyarnca Meclisin dagtlmas iin Padiahn iznini almaya karar
verdiklerini' syledi, Padiah da 'ittihatlar, velinimetlerine (liderlerine)
kar bir vefa gsterisinde bulunmak istiyorlar, kabineyi onlar duurmeden nce,
Meclisin dagtlmas daha dogru olur, bylece daylk bizde kalr' dedi.
Tevfik Paann ayrlmasndan sonra Padiah beni yannda alakoyarak neden bu
karar verdigini anlatt: 'Sizden sr kmaz. Ecnebiler (igalciler) bu Meclisi
seilmi saymyorlar, 'Siz hayat hakknz korumak iin faaliyet
gstermelisiniz. Eger gereken faaliyeti gstermezseniz, hayat hakknz da
kaybetmi olursunuz diyorlar' dedi.'187
Yeni seimlerin 4 ay sonra yaplmasnn anayasa hukmu oldugunu hatrlatarak, bu
hususun Meclisi feshetme kararnda yer almasnn uygun olacagn syledim ama
kabul grmedi. Padiah benden sonra Lutfi Simavi Beye, 'Baktip Bey pek korkak,
aman kanuna aykr bir ey olmasn diye titriyor' demi. Ertesi gunu huzura
kabulumde, Padiah, Meclisin dagtlmasnn gerekliligini tekrarladktan sonra,
'Ecnebilerin zihniyeti bizimkine uymuyor, bir kere kafalarna koyduklar bir
eyi karmyorlar ve 'o katiller heyetinin188 setigi Meclisi nasl
tutuyorsunuz? Siz neye dayanyorsunuz?' diyorlar1 dedi." (Grup Iittiklerim,
s.168)189
186) Vahidettin 8 Kasm 1918'de Rauf Orbay'a der ki: "Ortada bir millet var,
koyun surusu, idaresi iin bir oban lazm, o da benim." (Y.Tarihimiz, 2.C.,
s.240) Ayn eyi 16 Mart 1920 gunu de syleyecektir. Millete degimez bak
byle olan biri, millete ve Millet Meclis'ine katlanr m?
187) Vahidettin, galiplere ho grunmek iin A.Izzet Paa kabinesinin baz
uyelerini de degitirmeye almt. Meclisi feshetmeden nce de, Amiral
VVebb'ten, "ingiliz hukumetinin destegine guvenip guvenemeyecegini"
sordurmutur. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.43) Hep ayn urkek,
teslimiyeti, yaranmac tutum.
188) Yani bu Meclisteki milletvekillerini semi olan Osmanllar. Bir hukumdar,
ulkeyi savaa sokmu, ktu ynetmi, bask rejimi altnda tutmu bir partiye ve
iktidara kar olabilir ama semenlerin "katiller toplulugu" diye sulanmasn
nasl benimser ve bu tavsiyeye boyun egerek Meclisi nasl kapatr?
189) Anayasa geregi drt ay sonra yaplmas gereken seimler de, ikinci bir
kararname ile bar sonuna kadar ertelenecek, bylece saraya bagl ve
igalcilerin etkisine ak, kukla hukumetler
266
Vahidettin, 27 Ocak 1919 gunu de yle dert yanar [sadeletirilmitir]:
"Ecnebiler pek amansz! Bize bask yaparak Meclisi dagttrdlar."
(A.F.Turkgeldi, Grup Iittiklerim, s.182)190
Bu kantlar orta yerdeyken, bunun tersini yazmaya kalkmak, dogrusu buyuk
cesaret!
(3) Tevfik Paa kabinesi de, Msroglu'nun yazdg gibi Vahidettin tarafndan
hemen istifaya zorlanm degildir. Tevfik Paa 13 Ocak 1919'da istifa eder ama
Vahidettin sadrazamlg yine Tevfik Paaya verir. Dahas var: Tevfik Paa 23
Subat 1919'da ikinci defa istifa edecek ve Vahidettin de bir daha ve yine Tevfik
Paay sadrazamlga getirecektir. Tevfik Paann yerine Damat Ferit'in gelmesi,
ancak 4 Mart'ta gerekleecektir. (A.F.Turkgeldi, Grup Iittiklerim, s. 179,184
ve 195vd.)
Oysa Msroglu butun bunlar, bir plann hzla ve ardarda gerekletirilmi
paralar gibi anlatyordu.
Gerek ile Msroglu'nu birarada grmek, hi ksmet olmayacak galiba.
* 5-6-8-2. Vahidettin, baz gen komutanlar ve devlet
adamlarn da, ayn plan geregince Anadolu'ya gndermi
Bu masal benimseyen baz Vahidettinciler: N.F.Ksakurek, s.172; A.Di-lipak, CG
Yol, s.36 vb.
Dogrular:
(1) a. Konya'da bulunan Yldrm Ktaat Mufettiligine 2 Subat 1919 tarihinde
Cemal (Mersinli) Paa atanmtr. (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.45) Cemal Paa,
daha iin bandayken, 5 Temmuz 1919'da, 10 gunluk izinle Istanbul'a gider ve
bir daha geri dnmez.191 Onun yerine bakan Albay Selahattin Bey de bir sure
sonra,
dnemi balayacaktr. (A.F.Turkgeldi, Grup Iittiklerim, s.169) Ali Fuat
Turkgeldi'nin Meclis konusunda Vahidettin'e sylediklerinden iki rnek:
"Meclisin feshi, ktu sonular dogurur.. Sayet Meclis dagtlr ve
milletvekilleri memleketlerine dnerlerse, artk o iller ile hibir bagmz
kalmaz." (a.g.e., s.166) "Galipler., karlarnda on iki kiiden oluan bir
kurul (Nazrlar) bulunca, bask yoluyla her istediklerini yaptrabilirler fakat
birlik halinde bir milli kuvvet (Meclis) bulurlarsa iin ekli degiir.
Yabanclar arzu etmezler diye biz, kendi mahvmz kendimiz hazrlamamalyz."
(a.g.e., s.178)
Ali Fuat Turkgeldi anlarnda, Vahidettin'in aklarn, zaaf ve yanllarn,
ok saygl bir dille yanstyor. Eser, Vahidettin hakknda hukum vermek iin
yeterli bir kaynak degerindedir.
190) N.F.Ksakurek diyor ki: " En buyuk ve emin kaynagmz Bakatip Ali Fuat
Turkgeldi'nin Grup iittiklerim adl eseridir." (Vahiduddin, s.91)
191) Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "ilk zamanlarda Konya'da, milli
hareketin iinde olan Cemal Paa, Konya'dan geri agrlm ve srarm uzerine
bir daha dnmemitir." (T.Bykloglu, Atatuk Anadolu'da, s.55) ->
267
kimseye bilgi vermeden Istanbul'a gidecek ve Kurtulu Savama katlmayacaktr!
(A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.194 vd.; K.Karabekir, Istiklal Harbimiz,
s.117)192
b. Ali Fuat Cebesoy Paa, zaten 20.Kolordu Komutandr, tedavi iin izinli
olarak Istanbul'a gelmi ve izni bitince de (Subat 1919 sonunda) grevine
dnmutur. (M.Mucadele Hatralar, s.46)
c. Izmir'deki 17.Kolordu Komutan Nurettin Paa, 1919 Nisan aynda grevden
alnacak, yerine Selanik'i hi savunmadan Yunan ordusuna teslim eden emekli
paalardan Ali Nadir Paa yollanacaktr.193 Vahidettin'in unlu plannda (!)
Izmir'i korumak yer almyordu herhalde. unku Ali Nadir Paann hibir ie
yaramayacag, gemiteki baarszlklarndan ve yandan bellidir. Nitekim bu
akn paa, Izmir'in de hi direnmeden Yunanllara teslim edilmesini emreder,
bir Yunan tegmeninden tokat yer ve bu ii gemj paa, ucunda beyaz mendil
sallanan bir sopa ile esir kafilesinin banda yurumekten utanmaz. (N.Taalan,
Ege'de Kurtulu Sava Balarken, s.250 vd.; K.Karabekir, istiklal Harbimiz,
s.156)
d. K.Karabekir Paa, 28 Aralk 1918'de, Tekirdag'da bulunan 14. Kolordu
Komutanlgna atanr. Anlarnda, doguda bulunun 15.Kolordu Komutanlgna
atanabilmek iin turlu giriimlerde bulundugunu, zorlukla sonu aldgn ve
ancak 12 Nisan'da Istanbul'dan ayrlabildigini uzun uzun ve yaknarak anlatyor.
Vahidettin'in verdigi herhangi bir grevden de hi sz etmiyor.194 (Istiklal
Harbimiz, s.918)195
e. Izmir'deki 17.Kolordu kararghnn Yunanllara teslim olmas uzerine,
Tekirdag'da bulunan 14.Kolordu karargh, 6 Haziran 1919'da Balkesir'e alnu.
(TIH 2. Cilt, 1.Ksm, s.54) 14.Kolordu Komutan Yusuf Izzet (Met) Paa, bu
zorunluk
Cemal Paa, 2 Ekim 1919'da, Ali Rza Paa hukumetine Harbiye Nazr olarak girer
ve M.Kemal'e 1 Kasm 1919'da, 'Silah degil, ancak siyaset yoluyla baar
kazanlabilecegini' yazar, (a.g.e., s.32) Bu, butun istanbul hukumetlerinin
ortak zellligidir. Cemal Paann da bu demirba duunceyi benimsedigi
anlalyor. Buna ragmen, elinden geldigince Milli Mucadele'yi destekleyecek, bu
yuzden tutuklanp Malta'ya surulecektir. Malta dnuu Ankara'ya katlr.
192) Vahidettin, madem Milli Mucadele'yi balatmak istiyordu, Subatta 2. Ordu
Mufettiligine, neden M.Kemal'i gndermedi de, Cemal Paay gnderdi? Neden
M.Kemal'i gndermek ve Milli Mucadele'yi balatmak (!) iin ingilizler nota
verinceye kadar bekledi? Bir alternatif tarihi, bu aca-ipligin sebebini
aklayverse de, hep birlikte rahatlasak!
193) R.Orbay, Hatralar, Y.Tarihimiz, 2.C., s.403; N.Taalan, Ege'de Kurtulu
Sava Balarken, s.211; V.Vakkaso'glu bile yle yazyor: "Ali Nadir Paa,
yaadg bu olaylardan hibir ders almad... istanbul'da Milli Mucadele
aleyhindeki almalarna devam etti." (Son Bozgun, 2.C., s. 108)
194) A.Dilipak, K.KarabekVin aklamalarna ragmen, 'laf olsun, torba dolsun!'
anlayyla diyor ki" "istanbul hukumeti, M.Kemal'den nce, ayn maksatla
K.Karabekir'i doguya gndermiti." (CG Yol, s. 166)
195) K.Karabekir, 2 Mart gunu, Harbiye Nazr Ali Ferit Paann, Fransz Albay
Foulon ile yaptg konumaya kulak misafiri olur. Osmanl Harbiye Nazrnn,
Fransz albaya sylediklerinden iki cumle: "Aslen Msrlym... inallah u ordu
derdinden kurtuluruz da yalnz jandarmamz kalr." (Istiklal Harbimiz, s.14)
Turk olmadgn belirtmeye zen gsteren ve ordunun kaldrlmasn isteyen Ali
Ferit Paa, 29 Haziranda bir kere daha Harbiye Nazrlgna getirilecektir.
(A.F.Turkgeldi, Grup iittiklerim, s.231)
268
dolaysyla Anadolu'ya geer. Yunan ordusu yaylrken, Harbiye Nezaretine,
"Yunanllarn ilerlemeye devam etmeleri halinde, mukavemet edilip
edilmeyecegini" sorar. (S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 1.C., s.229, 271)
Balangta tutumu budur. Ama bir sure sonra, Milli Mucadele'ye kazanlacaktr.
(Yuzba Selahattin'in Roman, s.179-183)
1919'da, Anadolu'da bulunan butun paalar bunlar, atanma biimleri ve tutumlar
da byle. Vahdettincilerin ikide bir ileri surdukleri, 'gen paalarn
Anadolu'ya gnderildigi' masalnn i yuzu de bu.196
Yalnz Ali Nadir Paa gibi bir zavallnn, Izmir'deki 17.Kotordu Komutanlgna
atanm olmas bile Vahidettincilerin iddiasn tek bana iflas ettirmeye
yeter!
Istanbul, Anadolu'daki baz birliklerin bana, gerekten birtakm paalar ve
emekli subaylar yollamaya yeltenecektir ama Milli Mucadeleyi sndursunler
diye.197
n Bu konuda GRYT Ansiklopedisi, daha da ileri gidiyor ve yle yazyor: "Sultan
Vahiduddin, guvendigi devlet adamlar ile subaylara vazifeler vererek,
Anadolu'daki Milli Mucadele harektn balatmtr. Baz subaylar ilk nce
Dogu Karadeniz'e, oradan Dogu Anadolu'ya gnderirken, bazlarn da Ege'ye
gndermiti (!). Ege'de mukavemet (direni) tekilatlar kurmakla
vazifelendirilen Bahriye Nazr Rauf Bey (Orbay), erke Ethem Beyle de temas
kurmu ve onu vazifeye davet etmiti." (2.C., s.113)
Ayn iddiay, ansiklopedi yazarlarndan Burhan Bozgeyik, erkez Ethem adl masal
kitabnda da ileri suruyor, (s. 15) Pes!
196) Damat Ferit, 22 Nisan 192Q'de Amiral VVebb'i ziyaret ederek, Milli
Mucadeleyi yuruten butun paalarn yakalanp Malta'ya gnderilmelerini
isteyecektir; birkann ad: "M.Kemal Paa, K. Karabekir Paa, A.Fuat (Cebesoy)
Paa, Nihat (Anlm) Paa, Muhittin (Okyayuz) Paa, Galip (Turker) Paa vb..."
(B.N.Simir, Malta Surgunleri, s.184,185, VVebb'ten Milne'e gizli yaz)
197) Mesela Genelkurmay Bakanlgna, ilerde Sevres Andlamasn imzalayacak
olan emekli Hadi Paa; S.Ordu Mufettii M.KemaPin ve Mufetti Vekili
Karabekir'in yerine, Balkan yenilgisinden sorumlu emekli Abdullah Paa
(T.M.Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.212; Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3494),
20.Kolordu Komutan Ali Fuat Paann yerine, nce Ahmet Hulusi Paa, daha sonra
yine emekli subaylardan, her ii karanlk Kiraz Hamdi Paa (K.Karabekir,
Istiklal Harbimizin Esaslar, s.84; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.184),
Sivas'taki 3.Kolordu Komutanlgna mahut Albay Ali Galip (S.Turan, Turk Devrim
Tarihi, s.247) vb. atanr. oktan tasfiye edilmi ie yaramaz emekli subaylara
grev verilerek saraya bagl bir ordu oluturulmaya allr. (S.Akin,
istanbul Hukumetleri, s.453 vd., 564 vd.)
Gztepe diyor ki: "D.Ferit Paa, iinde g ve atei snmu ne kadar ahret
yolcusu ve bitkin paa varsa, hepsini birer birer elden geiriyor, birini alp
birini atyordu. Feshane fabrikas, yeni paalara elbise yetitirmekten aciz
kalmt." (V.M.Gayyasnda, s.279)
K.Karabekir, Harbiye Nezaretine 29.8.1919'da, zetle yle yazar: "Mutarekeden
beri en namuslu, muktedir, umumi savata bilgi ve liyakatlaryla yukselmi buyuk
rutbedeki komutanlarmz, hibir vicdani sebebi olmakszn, srf sndurmek
maksadyla birer ikier grevden alnm, bunlarn yerine, Balkan Harbinde iki
u hafta iinde orduyu tarumar eden, Ali Nadir Paa gibi hakaretler altnda
beyaz bayrak tayan, vatann ve milletin ykmna alet olmu, milli tarihin
sonsuza kadar igrenecegi zayf, aciz, dukun insanlar getirilmeye balanmtr."
(istiklal Harbimiz, s. 156)
269
Rauf Bey antlarnda, Vahidettin ve hukumetleri hakkndaki olumsuz duuncelerini,
Anadolu'ya M.Kemal'le birlikte verdikleri karar sonucu getigini, ayrntl
olarak aklamaktadr.198 (Yakn Tarihimiz, 2.C., s.401-404, 3.C., s.16-18)199
Vahidettin ise, 1923'te yaymladg beyannamesinde, Rauf Beyden yle sz
ediyor: "Muhalefete n ayak olmak kustahlgn gsteren Rauf Bey..." (K.M-
sroglu, Hilafet, s. 190)
Bu da byle.
Rauf Bey-Ethern ilikisinin dogrusunu da, Drduncu Blumde grecegiz.
istanbul, Anadolu'ya gerekten baz devlet adamlar (!) yollamtr ama
grevleri "milli mucadele harektn balatmak" degil, ksteklemektir.
Birkann adn vereyim: Kambur Izzet (izmir'e Vali), Gumulcineli Ismail ile
Nemrut Mustafa (Bursa'ya Vali), Artin Cemal (Konya'ya Vali), Ali Galip (nce
Elazg'a, sonra Sivas'a Vali), Abdurrahman Bey (Adana'ya Vali), Anzavur Ahmet
(Balkesir'e Mutasarrf), Osman Kadri (Bolu'ya Mutasarrf), Ibrahim Bey (Izmit'e
Mutasarrf)... Her biri Milli Mucadele'ye bir Yunan alay kadar zarar
vermitir.200
* 5-6-8-3. Vahidettin birok yere mektuplar yazm
n A.Dilipak diyor ki:
"Vahdettin birok yere yazdg mektuplarda, halk hareketini tevik ederek,
vatann kurtarlmas yolunda gayrete agryordu." (CG Yol, s.36)
Vahidettin'in, halk hareketini tevik etmek iin birok yere mektup yazdgn,
ilk kez A.Dilipak aklyor. (Dunya prmiyeri!) unku imdiye kadar kimse byle
bir iddiada bulunmamt. Byle futursuzca yazdgna gre elinde belgeler
olmal.
Su mektuplarn hepsini degil, hi olmazsa birinin ierigini ve kime yazldgn
aklasa da uydurmadgna inansak.
* 5-6-8-4. M.Kemal Anadolu'dayken, Vahidettin'Ie baglant kurarak fikir
uretiyormu
n Su inci de A. Dilipak'n Turk tarihine armagan:
o...
198) Rauf Orbay diyor ki: "istanbul'un Saray, Bab- lisi ve ne pahasna olursa
olsun iktidar hrsyla her eyi gze alm grunen birtakm haris
politikaclaryla arz ettigi durum, bizler iin buradan uzaklap Anadolu'nun
bir kesinde almaya koyulmaktan baka are kalmadgn sarahatle (aka)
gsteriyordu." (Yakn Tarihimiz, 1.C., s.403)
199) Emre Yaynevi, Rauf Orbay'n anlarn, Cehennem Degirmeni adyla yeniden
yaymlad. Ama anlarn aslnda bulunan ve M.Kemal'n atanmas, Rauf Beyin
Anadolu'ya gemesi, Amasya kararlar, Erzurum Kongresi, Sivas Kongresinin ilk
gunleri ile ilgili sayfalar (Yakn Tarihimiz, 3.C., s.16-19, 48-52, 80-84,
toplam 14 buyuk boy sayfa), bu baskda yer almyor. Acaba neden?
200) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.23; KS Gunlugu, 1 .C., s.235, 3.C., s.233;
Yuzba Selahattin'in Roman, 2.C., s.113,119; Durmu Yaln, Milli Mucadele'de
idareciler, s.407 vd., AAMD, say 21/Temmuz 1991; Ruknu zkk, Duzce-Bolu
isyanlar, s.290 vd.; T.M.Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.294.
270
"Bir yandan Vahdeddin, bir yandan hukumetin belli bal uyeleri, paalar ve baz
Meclis uyeleri, surekli olarak M.Kemal tarafndan aranarak, Milli Hareketin
gelimesi ynunde fikir uretiliyordu." (CG Yol, s.59)201
A.Dilipak her iddiasnda, bir nceki at rekorunu kryor!
M.Kemal ve Vahidettin arasndaki ibirligi ve fikir uretimi, herhalde telepati
yoluyla oluyor. unku birlikte fikir urettiklerini belgeleyen bir tek kant,
mektup, telgraf, tank, kayt, an, pul kadar bir belgecik bile yok!
Varsa, aklamasn rica ederim.
* 5-6-9. Vahidettin, M.Ketnal'e bir hatt- humayun vermi
Bu konu ilk kez, 150'liklerden Mevlanzade Rfat'n 1929 ylnda Ha-lep'de
baslan Turk Inklabnn I Yuzu' adl kitabnda ortaya atlm ve hatt-
humayunun sureti, Sabahattin Selek tarafndan Turk kamuoyuna duyurulmutur.202
Daha sonra da K.Msroglu yaymlamtr.
nce M.Kemal'e gizlice verildigi iddia edilen u hatt- humayunun (Padiah
buyrugunun) sadeletirilmi metnini grelim:
"Padiahlgm yaverlerinden Tuggeneral M.Kemal'e,
Genel Sava'n Muttefikler hesabna kaybedilmesi uzerine meydana gelen siyasi
durum, buyuk atalarmn ulkesiyle halifelik ve saltanat, zor ve tehlikeli alana
suruklediginden, hukumetimin karar geregince atandgnz blgede, asayii
saglamak ve arzularma aykr hallerin bagstermesini tumuyle engellemek iin
aba harcayarak, milletimin dokunulmazlgnn gulenmesi ve ulkemin saldrgan
ellerden kurtulmas iin hep birlikte hareket edilmesini, selamlarmla birlikte
askerlere, memurlara ve halka bildirilmesini buyururum."203
- Mevlanzade Rfat ve K.Msroglu, bu belgenin suretlerini nasl elde
ettiklerini, yle aklyorlar:
201) A.Dilipak, bir baka kitabnda diyor ki: "Tarihe sansur uygulanmamal ve
herkes, bildigi gerekleri, belgeleri ile ortaya koymal." (Bir Baka Adan
Kemalizm, s.16) ok dogru. Ama bu tavsiyeye nce kendisinin uymas gerekmez
miydi? Iddias ok, ortaya koydugu bir tek belgecik yok!
202) S.Selek, Anadolu Ihtilali, s.212.
Pnar Yaynlar, Mevlanzade'nin kitabn yle tantyor: "Kitap, yakn
tarihimizin olduka nemli ve netameli bir kesitini aydnlatmas ve bu dneme
ilikin pek kymetli belgeler sunmas bakmndan, paha biilmez bir degere
sahiptir,"
Oysa kitapta, bir tek geerli belge bile yok. Ancak gulmek iin okunacak siyasi
bir samalama rnegi.
203) Asl:
" Yaveran- Sehr-i yarimden Erkan- Harbiye Mirlivas M.Kemal Paaya, Harb-i
Umuminin Muttefikler hesabna ziya uzerine tahassul eden vaziyel-i siyasiye,
ecdad- izamm mulkunu ve makam- hilafet ve saltanat, mukul ve tehlikeli
sahaya suruklendiginden, hukumet-i seniye-min karar vehile tayin olundugunuz
mntkada, asayii temin ve arzu-yu ahaneme mugayir ahvalin hudusunu men ile
cumleten def-i saile bezl-i ceht ve gayret eder, milletin masuniyetini teyit ve
mulkumun eyadi-yi mutearrzinden tahlisi iin yek vucut hareket edilmesini,
selam- ahanemle asakir, memurin ve ahaliye tebligini irade ettim."
271
n Mevlanzade Rfat:
"Merhum Sultan Vahideddin Han, bu hatt- humayunun bir sureti ile baz
belgeleri, lumunden birka ay nce, Halep'te oturan Kadky Belediyesi eski
muduru, muhterem arkadam Azmi Beye (Radi Azmi Yegen), San Remo ehrinde,
yaymlanmak uzere gnderilmi oldugunu bildigimden istedim ve yukar aynen
aktararak, tarihe bir hizmet hediye etmi oldum." (s.238, 239)
D K.Msroglu:
"Bu fermann (Padiah buyrugunun) yaymladgmz sureti, Bahriye Nazr ve bir
zaman da yaver-i ekrem olan204 Avni Paann el yazsyladr. Bunun el yazsyla
kopyasn karmasnn sebebi udur: M.Kemal Paa, kendisini Anadolu'ya
gturecek geminin kumandanna emir verebilmek iin Avni Paadan gemi kaptanna
hitaben yazl bir emir istemitir.205 Avni Paa da bu emri yazp vermekle
beraber, bir ihtiyat olmak uzere (?), M.Kemal Paann elindeki fermann bir
suretini alp saklamtr.206 Sonradan gurbette, Seyhulislam M.Sabri Efendiye
verdigi bu ferman sureti, nihayet bizim elimize kadar gelmitir." (S.Mucahitler,
s.55 vd.; suretin fotokopisi, s.56'da.)207
204) Avni Paa Bayaverdir, Yaver-i Ekrem degildir. Yaver-i Ekremlik, bir onur
unvan olup muir (mareal) rutbesindekilere ve tek kiiye verilir. (Tahsin
Paa, Sultan Abdulhamit, s.29; Grup Iittiklerim, s.237) Vahidettin'in Yaver-i
Ekremi o tarihte Muir A.Izzet Paadr. Msroglu, S.Mucahitler'in 56.
sayfasndaki fotokopinin altna yazdg notta da, Avni Paann 'Serdar- Ekrem'
oldugunu yazyor. Avni Paa Serdar- Ekrem de degildir. Serdar- Ekrem,
bakomutan, babug demektir.
205) Bu olay M.Kemal, anlarnda yle anlatyor: "Veda iin baka ziyaretlerde
de bulunmak lazmd. Harbiye Nazrn, Sadrazam, Dahiliye Nazrn aradm.
Hibiri makamnda yoktu. Toplant halinde imiler. En kestirmesi Bab- li'ye
gidip haber vermekti. Beni sadrazamlk bekleme salonuna aldlar. Benim geldigimi
duyan baz Nazrlarn da, heyecanl heyecanl salona geldiklerini grerek, biraz
ardm. [Dahiliye Nazr] Mehmet Ali Bey beni meraktan kurtard: "Allah Allah,
ne kustahlk! iittiniz mi efendim, Yunanllar izmir'e kyor." Bu szleri
[Bahriye Nazr] Avni Paa teyit etti (dogrulad)... Avni Paann elini tuttum:
"Bizi Anadolu'ya gturecek vapur, hazrdr degil mi?"
" oktan tertiplemitim, Bandrma vapuru emrinizdedir."
" Dogrudan dogruya vapur kaptanna emir verebilir miyim?"
" Hay hay..." dedi.
Yaverime seslendim:
"Paa hazretlerinin bir emirleri var, not ediniz."
Yaverim, kurun kalemi ile Bandrma kaptanna bir emir yazd, imza edilmek uzere
paaya uzatt. Damat Ferit kabinesini bu perianlk iinde brakarak, Zat-
Sahaneyi (Padiah) ziyaret etmek uzere Bab- Ali'den ayrldm." (Ataturk'un
Hatralar, s.121)
206) Avni Paa da, N.F.Ksakurek'e, San Remo'da birka yl birlikte bulundugu
T.M. Gztepe'ye, Cunye'de uzun zaman komuluk yaptg Rza Tevfik'e ve Lubnan'da
yllarca birlikte bulundugu R.H.Karay'a, hatt- humayundan, suretini
kardgndan hi sz etmemi olmal. Anlatsa, sz konusu kimseler yazmazlar
myd? ilerinden uu de 150'liklerden. (Avni Paa ile ilgili sayfalar:
Vahudiddin, s.219,225; V.G. Cehenneminde, s.137 vd.; Biraz da Ben Konuaym,
s.53; Bir mur Boyunca, s.249 vd.)
207) 'M.Kemal Paay Anadolu'ya gnderen hukumette Seyhulislam sfatyla
vazifeli bulunan M.Sabri Efendi de, onun para, ferman, geni imtiyaz ve
selahiyetler verilerek gnderildigini' dogrulamaktaym. (M.Sabri'nin sz konusu
kitab, 1.C., s.469)
272
(1) Mevlanzade Rfat'a gre, Padiah buyrugunun sureti, Razi Azmi Ye-gen'e, San
Remo'da verilmi ya da oradan yollanm, o da M. Rfat'a vermi. Bozuk cumleden
kesin bir anlam kmyor. karabildinizse, ne mutlu size.
(2) K.Msroglu'na gre ise, suret Avni Paa tarafndan eski Seyhulislam ve
150'liklerden M.Sabri Efendiye verilmi, o yoldan da K.Msroglu'na ulam.
Iki farkl aklama.
Msroglu, hatt- humayunu ilk yaymlayan Sabahattin Selek'i, "bu belgenin dogru
olup olmadg konusunda tereddut belirten devrimbaz kalemor" diye azarlyor.208
Bence hakszlk ediyor.
unku Mevlanzade, guven verici bir aklama yapmam. R.Azmi Yegen de,
S.Selek'e, buyruk suretinin kendisine verildiginden ya da yollandgndan hi sz
etmiyor. (Anadolu Ihtilali, s.211,212) Msroglu'nun yaptg aklama ise,
yeterli degil.
(3) unku:
a. Buyrugun tarihi, 14 Mays 1919 aramba. (K.Msroglu, S.Mucahitler, s.55)
b. 15 Mays 1919 Perembe gunu M.Kemal, nce Genelkurmaya gelip Cevat ve Fevzi
Paalara veda eder; sonra Bab- li'ye ugrar, Dahiliye Nazr M.Ali Bey ve
Bahriye Nazr Avni Paa ile konuur, Avni Paadan Bandrma kaptanna hitaben
bir yaz alr; oradan ayrlp Yldz Saray 'na gelir ve Vahidettin'le
gruur.209
c. Sz konusu gayet gizli buyruk,210 M.Kemal'e, eger gerekten verildiyse, bu
son grume srasnda verilmi olmal.
Bu duruma gre, M.Kemal-Avni Paa grumesi srasnda bu gayet gizli buyruk,
henuz M.Kemal'e verilmi degildir. yleyse, Avni Paa, olmayan bir belgeyi
M.Kemal'den alp suretini karm olamaz!
(4) Msroglu'nu uzmemek iin 14 Mays 1919 tarihli gizli buyrugun, o akam ya
da 15 Mays Perembe sabah, herhangi bir biimde M.Kemal'e ulatrlm
oldugunu, onun da bu gayet gizli buyrugu alelade bir mektup gibi cebinde
gezdirdigini varsayalm ve olay bir de bu duruma gre degerlendirelim:
a. Bahriye Nazr Avni Paa, bu gayet gizli ve bir gun nce verilmi buyrugun
varlgn nasl, kimden ve ne zaman grenmi de M.Kemal'den istiyor?
208) Sarkl Mucahitler, s.55.
209) Jeschke, KSK Kronolojisi l, s.32; KS Gunlugu, 1.C., s.245; KA Gunlugu,
s.80; Ataturk'un Hatralar, s.121.
210) "M.Kemal'e gizli olarak verilen.." ( Mevlanzade Rfat, s.238); "gayet gizli
tutulan.." (M.Sabri'nin sz konusu kitabnn 1.C., 469'uncu sayfasna dayanarak,
K.Msroglu, S.Mucahitler, s.54 ve 57)
273
' b. grenmi olsa bile, gayet gizli bir Padiah buyrugunu grmek istemeye
cesaret edebilir mi? Vapur kaptanna emir yazmak iin byle bir belgeyi
grmesine gerek mi vard? M.Kemal, Padiahn onayladg atama karar ve Avni
Paann da uyesi bulundugu kabinenin verdigi olaganustu yetkilerle Ordu
Mufettii olarak yola kmyor mu? Bir Bahriye Nazrna, emrindeki kuuk bir
geminin kaptanna emir vermek iin bunlar yetmiyor mu ki ayrca Padiah
buyrugunu da grmek istiyor? Byle zel bir buyruk olmasa ve bu buyrugu Avni
Paa grmese ya da M.Kemal gstermese, gemi hareket etmeyecek, Osmanl
devletinin Ordu Mufettii Anadolu'ya geemeyecek miydi?
c. stelik M.Kemal, bu Padiah buyrugundan, en yakn arkadalarna bile sz
etmemi,211 en dar zamanda dahi yararlanmamtr.212 M.Kemal, herkesten
sakladg gayet gizli buyrugu, neden ve hemen Avni Paaya gstersin? Gsterir
mi? Ayak ustu suretini karmasna niin izin versin? Verir mi?
(5) Vahidettinciler, akla ilk gelen bu basit sorulara makul aklamalar
getirmedikleri surece, sahte bir belgenin pazarlamacs olmaktan kurtulamazlar!
(6) Buyrugun ifadesi de bulank, Vahidettincilerin hibir iddiasn
karlamyor. Sz gelimi "Atandgnz blgede" deniyor. Vahidettin'in
tasarladg Milli Mucadele, M.Kemal'in grev alanyla m snrl?
a. N.F.Ksakurek, milli bir mucadeleyi kapsamayan bu ifade yetersizligine klf
uydurmak iin diyor ki: "...Ferman, belki aga vurulur da, Padiahn gayreti
duman devletlerin gzune batar kaygsyla biraz muphem ve karanlk yazlm
[tr]." (Vahiduddin, s.170)
Aga vurulmayacak idiyse, neden buyrugun "asker, memur ve halka tebligi"
emrediliyor? Aklanamayacak bir buyruk, ne ie yarar? b. K.Msroglu ise tam
tersini yazyor: "M.Kemal'e verilmi olan ferman- humayun, butun kumandan ve
valilere, bu yeni hareketin, Padiah ve hukumet tarafndan gizlice onaylandg
izlenimini vermitir." (Lozan, ' 1.C., s.186)
Laf ola beri gele! Padiah buyrugundan sz eden bir tek komutan ve vali bile
yok. Mesela K.Karabekir, Ali Fuat Paa, F.Altay, Sivas Valisi Reit Paa buyrugu
grmu olsalar, anlarnda yazmazlar myd? Tek kelime bile etmiyorlar! Refet
Paa da byle bir belgeden haberdar olmadgn, Sabahattin Selek'e aklam.
(Anadolu Ihtilali, s.212)
211) K. Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele ve Ali Fuat Cefiesoy, bu buyruktan hi
sz etmiyorlar. Buna karlk K.Msroglu yle yazyor: "M.Kemal'e verilmi
olan ferman- humayun, butun kumandan ve valilere, bu yeni hareketin, Padiah ve
hukumet tarafndan gizlice tasdik edildigi intiban (izlenenini) vermitir."
(Hilafet, s. 156)
Msroglu, bu buyruktan haberli bir tek vali ve komutann adn verse, yeter.
Haydi hazret!
212) N.F.Ksakurek, Vahiduddin, s.171; S.Selek, Anadolu ihtilali, s.212.
274
(7) Bu sahteligi uzerinden akan belgeyi ciddi bir kant olarak kabul eden
yazarlar: N.F.Ksakurek, s.168; V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 1.C., s.139; GRYT
Ans.LC., s.171; H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.33; A.Dilipak, C.G.Yol, s.145;
Nokta dergisi de ciddiye alm: Resmi Tarihin Aldatc Masallar balkl yaz,
s.13, 5 Mays 1991.213
* 5-6-10. M.Kemal'e bol para da verilmi
Vahide.ttin'in verdigi ileri surulen parayla ilgili iddia, hibir kanta
dayanmyor. Hukumete verildigi ileri surulen paralardan sadece biri belgeli,
tekiler ya sylenti ya uydurma. Hepsini grelim.
D Ilk iddia Nihal Atsz'dan:
"[Vahidettin] M.Kemal Paaya tekilat yapmas iin 40.000 altn vermitir.214 Bu
parann nemli ksm, eskiden beri besledigi degerli yar atlarn satmak
suretiyle elde edilmitir." (Turk lkusu, s.86} '
Belgesi, tang, kant olmayan bir iddia.215
nce unu belirteyim: Vahidettin'in, 'eskiden beri degerli yar atlar
besledigini' belirten hibir kaynaga rastlamadm. Guvercin merakndan bile sz
edilirken,216 birok degerli yar at beslediginin dikkatten katg ve bu
olay kimsenin bilmedigi duunulemez. Diyelim ki at yetitirdigi dogru. Bu
takdirde, '40.000 altnn muhim ksm iin', on be kadar yar at satm
olmas gerekir.217
(1) O kadar ok yar atnn beslenip yetitirilmesi iin ciddi ve buyuk bir
tesis, geni bir egitici ve bakc kadrosu gerekir. engelky'deki kkunun
bahesinde, ne byle bir tesise imkn var, ne byle bir tesisin kalntsna
rastland, ne de byle bir tesisten sz eden birini duyduk. Damad ve suvari
binbas I.Hakk Okday, Vahidettin'in engelky'deki kkunu uzun uzun
anlatyor ama Vahidettin'in at merakndan da, atlarndan da hi sz amyor,
(s.22 ve 333 vd.) Olsa ilgisini ekmez ve yazmaz myd?
(2) Vahidettin'in atlarndan biri bile yarlara katlsa, gazete haberi olmaz
myd? Byle bir haber yok. Yarlara sokmayacaksa, neden besliyordu o kadar ok
at? Birka soylu ve degerli ata sahip olmak, anlalr bir meraktr. Ama sagl-
213) Prof.Jeschke, hatt- humayunu "busbutun uydurma" diye niteliyor. (Ing.
Belgeleri, s.188/77. dipnot)
214) Sylentinin yeni olmadg ve bu sylentiye ingilizlerin de inandrklar
anlalyor. (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXXV, belge No.35)
215) N.F.Ksakurek, Ali Nuri Okday'a soruyor: "Ayrca Sultann z cebinden
verdigi buyuk bir para var m, yok mu?" Ali Nuri Okday'n cevab: "Bilmiyorum."
(Vahiduddin, s.156) GRYT Ansiklopedisi belgesizligi yle yumuatmaya alyor:
"Vesikas (belgesi) olmasa da bizzat Padiahn kendi kesesinden yardm yapmas,
yle uzak bir ihtimal degildir." (1.C., s.182) Acaba neden uzak bir ihtimal
degilmi? Verdigini duundurecek hibir olay yok ki.
216) "Hanedan iinde guvercin merakn en ziyade ileri gturen ve en iyi
cinslere malik oldugundan bahsedilen Vahiduddin idi, ondan sonra da Sultan Reat
gelirdi." (H.Z.Uaklgil, Saray ve tesi, 3.C., s.31; ayrca A.F.Turkgeldi,
Grup iittiklerim, s.269 vd.)
217) Cemal Paa, M.Kemal'in ok degerli u Arap atn 5.000 altna
satabilmitir. (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s. 135)
275
g sebebiyle uzun yllardr ata binemedigi halde ve at ticareti yapmak da bir
Osmanl Veliahtna ve Padiahna yakmayacagna gre, o kadar ok yar at
beslemesinin sebebi ne?
(3) O kadar at, mutareke dneminin etin koullar iinde, kim satn alr,
neden satn alr ve o atlar ne yapar? Simdiye kadar atlar satn alanlardan
biri bile, 'ben satn aldm, u kadar altn dedim' diye bir aklama yapm
degil.218
(4) Vahidettin'in, kimsenin dogrulamadg "iyi bir binici oldugu" iddiasnn, at
satma olayna hazrlk olmak uzere uydurulmu bir hikye oldugu anlalyor.
(5) Simdiden '40.000 altn nasl tanabilir' sorununa da deginmekte yarar var.
unku bu sorunun zumu, altn says arttka guleecek.
40.000 altn: 7,6 gr. X 40.000 = 304.000 gram, yani 304 kilo eder.219
(6) Verilen buyrugun aklanmasndan bile ekinen saray, aka bu kadar para
vermi olamayacagna gre, bu say ve agrlktaki altn, M.Kemal ile yaveri
Cevat Abbas acaba Yldz Saray'ndan Sili'ye kadar nasl ve gizlice tadlar?
Tayabilirler mi? Yoksa bu altnlar, Sili'deki eve gizlice Vahidettin'in
guvenilir adamlar m getirdi? Eger byleyse, Vahidettin'in konyak itigini ya
da Dr.Reat Paay Zeki'nin ldurdugunu aklamaktan ekinmeyen bu yakn
adamlardan biri olsun, neden bugune kadar byle bir aklama yapmad?
(7) Altnlar herhalde sandklara yerletirilmitir. Her sandk, 50 kilo olsa,
krk bin altn, alt sandk eder. Alt sandk dolusu altn, Sili'den Galata
rhtmna, rhtmdan motora, motordan Bandrma gemisine, gemiden Samsun
rhtmna, oradan Mntka Palas oteline, oradan Havza'ya, Amasya'ya, Erzincan'a,
Sivas'a, Erzurum'a, Krehir'e, Kayseri'ye, Ankara'ya nasl tanr? Kimler
tar? Hi kimsenin ilgi ve merakn ekmez, biri bile "bunlar nedir?" diye
sormaz m? Mesela Re-fet Paa, K.Karabekir Paa, Rauf Bey bu esrarl
sandklardan neden hi sz etmiyorlar? M.Kemal sandklarda altn oldugunu
arkadalarna sylediyse, neden hibiri bugune kadar bu altnlar konusuna
deginmedi? Neden gerektike altnlar har-camayp da ona buna muhta oldular?
Krk bin altnn Samsun'dan Ankara'ya kadar nasl tandg da, bal bana bir
bilmece. Bu bir ey degil, aagda okuyacagz, Vahidettinciler, masal bu ya,
M.Kemal'e verilen para miktarn, 866.000 altna, yani 4.906 kiloya kadar
yukseltiyorlar! Oysa M.Kemal ve arkadalarnn ellerinde ancak, u dkuntu
otomobil var. Bu aralara 3-4 kii binerek yolculuk yapyorlar. Yanlarnda da
zel eyalar, tufekler ve dosyalar var.220
Nasl tadlar be ton altn?
218) Neden Vahidettin hakkndaki olumlu bir tek iddiay dogrulayacak hibir
ciddi tank, yarm yamalak da olsa bir belge, bir mektup, silike bir kayt bile
bulunamyor? Olsa ortaya kmaz myd? Bu durum, Vahidettincilerin yazlarn
izleyen okurlar derin derin duundurmuyor mu?
219) 40.000 altnn agrlgn ilk hesap eden, Hasan Pulur'un bir okuru, ismet
Aythan'dr. (24 Mays 1995, Milliyet) 40 bin altnn 280 kilo oldugunu
hesaplam. Bir Reat altn 7.6 gramdr. Ayt-han, hesaplarken, gramn kusurunu
atm; bu yuzden sonu 24 kilo eksik kyor. Kusurla birlikte 40 bin altn, net
304 kilo eder.
220) M.M.Kansu, Ataturk'le Beraber, 1.C., s. 193,484,490.
276
Vahidettin'in M.Kemal'e 40.000 altn verdigi hakkndaki iddia, Vahidettinci-ler
tarafndan gzu kapal kabul ediliyor:
n K.Msroglu:
"Sultan Vahideddin, bu i iin luzumlu paray da ahsi atlarn satarak temin
etmitir. ok iyi bir binici olan Sultan Vahideddin, gayet kymetli yar atlar
beslerdi. Bu suretle elde, edilen 40.000 altn M.Kemal Paaya verdi."
(N.Atsz'a dayanarak, S.Mucahitler, s.49; V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 1.C., s.143;
Bu Vatan Terk Edenler, s.49, 66; GRYT Ans., 1.C., s.180 vb.)221
Srada, M.Kemal'e hukumete verildigi jleri surulen paralar var. Bu konudaki
genel iddialardan ilkini grelim:
n "[M.Kemal Paaya] devlet veznesinden ve rtulu denekten 100.000 lira
tutarnda para verilmiti." (Mevlanzade Rfat, Turkiye inklabnn Iyuzu,
s.237)
Vahidettinciler bu sayy gittike artryorlar. Ak artrmann nculugunu,
Sehzade Mahmut Sevket Efendi yapyor:
D "[Vahideddin, M.Kemal'e] en geni yetkileri ve luzumlu paray da vermitir.
Benim bildigime gre paaya, gerek bizzat kendisi, gerekse kurulan eitli
hukumetler vastasyla -ki bilhassa Ali Rza Paa hukumeti zamannda- devaml
surette para gndermitir. Bu parann tutar da 400.000 altna balig olmutur
(varmtr)." (Murat Sertoglu'nun rportaj, 6 Temmuz 1967, Tercuman gazetesi)
K.Msroglu, sanki kantlanm gibi bu iddiaya sarlarak diyor ki: D "Drt yuz
bin altn ne demektir, duununuz. stelik bir baka drt
yuz bin lira meselesi daha var. Onu da M.Kemal Paa bizzat itiraf ediyor.
(Dayanak olarak da 1927 basks Nutuk'un 209. sayfasn gsteriyor.) Aydn
cephesinin ihtiyac iin kullanlmak uzere Donanma Cemiyetinin elinde bulunan
paralardan drt yuz bin lira talep etmi, Istanbul hukumeti de bu istegi ye-
221) GRYT Ansiklopedisinden bir alnt daha: "1986 ylnn 19 Mays merasimleri
yaplrken, Sivas'n Gurun kazasnda, Gurun Lisesi Muduru R.Nuri Kamaz,
merasimde aynen u konumay yapmt: '... Bir yandan guzel izmir'imiz igal
edilirken, diger yandan ingilizler Istanbul'da akla hayale gelmedik entrikalar
eviriyorlard. Durumun farkna varan Padiah Vahiduddin, 'na-magiup
kumandanm!' diye itimat ettigi M.Kemal Paay davet ederek, Anadolu'ya gitmesi
iin ikna etmi ve giriilecek mucadelede kullanlmak uzere bir miktar kendi
servetinden de katarak 40.000 altn vermi ve igal kuvvetlerinin iin i yuzunu
kavramamalar iin meseleyi gizli tutmutur.'
Lise Mudurunun bu szlerinin bir ksm, M.Kemal Paann kendisi tarafndan, bir
ksm da yakn zamanda ortaya kan vesikalarn teyit ettigi tarihi vakalard.
Ne var ki medeni tartma cesaretinden mahrum bir kii, Mudurun konumasn
Cumhuriyet gazetesindeki bir ke yazarna jumallemiti. Ke yazarnn o ihbar
neretmesi uzerine de Mudur hakknda takibat alm, tarihi gerekleri
sylemekten baka kabahati olmayan bir devlet vazifelisi, bir muddet skntya
sokulmutu." (1.C., s.163)
a. 19 Mays treninde sylenen szleri, bir gazeteye bildirmek, neden
jurnallemek olsun?
b. Bu iddialarn tarihi gereklerle ilgisi ne? Belgesiz dayanaksz tarihi
gerek olur mu? Lise Muduru siyasi dedikodu yapm, Ansiklopedi dedikoducu
muduru koruyor!
c. Bu ilgin aklamay Milli Egitim Bakanlarna armagan ediyorum!
277
rine getirmitir. (Ama Nutuk'ta verilen bilgi byle degil, bu kadar da degil ama
aklamyor!) Bu kadar parayla neler olmaz!" (S.Mucahitler, s.50 vd.)
(1) M.Sevket Efendi, Vahidettin'in 400.000 lira gnderdigini iddia ediyor ama
kant olarak da, az sonra szu edilecek olan 1.000 liralk bir makbuzun
fotokopisini gsteriyor. Kalan 399.000 lira ne olacak peki? Eh, artk ona da,
M.Sevket Efendinin gul hatr iin inanacagz. yle ince eleyip sk dokumaya,
belge aramaya ne gerek var? Maksat Vahidettin'in nam kurtulsun!
(2) Msroglu'nun szunu ettigi 'bir baka drt yuz bin lira' olaynn asl da
u:
a. Damat Ferit hukumeti yerine gelen Ali Rza Paa hukumetinin temsilcisi Salih
Paa ile Heyet-i Temsiliye arasnda Amasya'da grumeler yaplr (Ekim 1919) ve
baz protokoller duzenlenir. 4. Protokolun 8. maddesi yle: "Aydn Kuva-y
Milliyesinin takviyesi ve iaelerinin teshil ve temini. Bu husus Harbiye
Nezaretince tanzim olunur. Donanma Cemiyetinin 400.000 lirasndan luzumu kadar
hukumet tarafndan bu maksada tahsis klnabilir." (Nutuk, 1.C., s. 177)
Nutuk'ta yer alan bilgi ite bu.
b. Yani M.Kemal, 400.000 lira istemiyor, Ali Rza Paa hukumetinin, dogrudan
dogruya Aydn Kuva-y Milliyesine yardm etmesini istiyor; bunun duzenlenmesi
iinin de Istanbul Harbiye Nezaretince yaplmas karara baglanyor. Protokolde,
hukumetin bir kaamak yapmamas iin kaynak gsterilmi ve bu amala Donanma
Cemiyetinin parasnn kullanlabilecegine de iaret edilmi. Tamam da sz
konusu edilmemi, "Gerektigi kadar bu ie ayrlabilir" denmi.
Msroglu'nun, "Istanbul hukumeti bu istegi yerine getirmitir" dedigine de
bakmayn; hukumetin Aydn Kuva-y Milliyesine yardm edip etmedigi, ettiyse ne
kadar ettigi bilinmemektedir. unku ksa bir sure sonra Damat Ferit, bu dernegi
kapatp malvarlgna el koyacaktr. (Lutfi Simavi Bey, s.459)
c. Msroglu, ok buyuk bir paraym gibi "Bu parayla neler olmaz!" diye '
glk atyor. O parann tamam verilmi olsayd bile, Aydn cephesinin acaba
ka gununu karlard, onu hesap etmiyor. Damat Ferit'i, Tou-lon'a gturecek
olan Gulcemal vapuru bile 70.000 altn harcanarak suslenmitir.222 Sevres
Andlamasm alp geri dnmek iin Paris'e giden kurul uyelerine ise toplam
280.000 frank verilmitir! (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.403 vd.)
Dedikodular ve hayalleri bir yana brakp gereklere dnelim. Belgeli ve yasal
demeler unlardr:
222) I.M.K.Inal, Son Sadrazamlar, s.2059.
278
1. M.Kemal'in ve karargh mensuplarnn 3 aylk aylklar, yolluklar ve
verilen % 50 zam.223
2. M.Kemal'e Dahiliye Nezareti deneginden verilen 1.000 lira. denen belgeli
para bu kadar.224
Ama K.Msroglu futursuzca devam ediyor:
D "Anlaldgna gre hangi vekalette ne kadar para varsa, toplayp kendisine
vermilerdir.225 Zira sagdan soldan baka makbuzlar da ortaya kmaktadr.
Bunlardan birini daha zikredelim: M.Kemal Paa Anadolu'ya giderken kendisine
makbuz karlg olarak Dahiliye Nezareti rtulu deneginden yirmi be bin lira
vermi bulunan o zamann Dahiliye Nazr M.Ali Bey.. Fransada 'Zincire Vurulmu
Cumhuriyet' isimli bir gazete kard. Bu gazetede, birok belge arasnda, bu
paraya ait makbuzun fotokopisini neretmitir." (S.Mucahitler, s.51)
(1) Msroglu, 'hangi Vekalette para varsa toplayp kendisine vermilerdir,
sagdan soldan baka makbuzlar da ortaya kyor' diyor ama sadece 25.000 liralk
bir makbuzdan sz ediyor. Hani teki makbuzlar? Derin ve zengin bir sessizlik.
Yazdgna gre 25.000 liralk makbuzun fotokopisi de, M.Ali'nin gazetesinde
yaymlanm. Ama hayrettir ki Msroglu, bin liralk makbuzdan daha nemli olan
bu 25.000 liralk makbuzun kliesini yaymlamyor. unku gazeteyi grmu degil,
bu kuru bilgiyi S.Selek'in kitabndan alm, aktaryor.
(2) S.Selek, byle bir makbuzun kliesinin, sz konusu gazetede yaymlandgn
yazmakla birlikte, gazetenin tarihini de, makbuz hakknda herhangi bir bilgi de
vermemektedir. (Anadolu ihtilali, s. 133) 1984 ya da 1985'te, Basn Ilan Kuru-
mu'nun Bayramoglu'ndaki Tatil Kyu'nde, bu hususu kendisine sormu ve u cevab
almtm: "Makbuzun M.Ali'nin gazetesinde yaymlandgn, Radi Bey (Radi Azmi
Yegen) sylemiti."226 Yani gazeteyi ve makbuzun kliesini S.Selek de grmemi.
223) 18 kiinin aylklarnn toplam 114.538 kurutur. Seyyar olmalar
dolaysyla 1.6.1919 tarihli Vekiller Heyeti karar ile her grevliye yarm
aylk da zam yaplm, bunun toplam da 57.269 kuru ediyor. (Meclis-i Vukela
Mazbatalarna dayanarak, T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 1.C., s.84)
224) M.Kemal'in imzaladg bu bin liralk makbuzun kliesini, eski Dahiliye
Nazr ve 150'liklerden M.Ali yaymlam, birok Turk kaynagnda da yer
almtr. (Mesela K.Msroglu, S.Mucahitler, s.52) Vahidettinciler bu olay,
tarihten gizlenen bir para olaynn aga kmas olarak degerlendirmek
istiyorlar. Oysa, M.Kemal'in bu parann sarf ile ilgili telgraf, 28 Mays
1919'da Vekiller Heyetinde gruulmu, geregine karar verilmi, karar tutanagna
yazlm, yani devletin kaytlarna gemitir; gizli sakl bir yan yok.
(Meclis-i Vukela Mazbatalarna dayanarak, T.Gkbilgin, M.M. Balarken, 1.C.,
s.84)
225) Bu lusuz iddialar, yazclarn Osmanl Devletinin son gunleri hakknda
hibir ey bilmediklerini gsteriyor. Rza Tevfik diyor ki: "Maarif Nezaretinin
kasasnda, be yuz lira kgt para vard." (Biraz da Ben Konuaym, s. 199) Daha
geni bilgi iin: Vedat Eldem, Harp ve Mutareke Yllarnda Osmanl
Imparatorlugunun Ekonomisi; Bilge Criss, s.59 vd.
226) S.Selek, Radi Azmi Yegen'in verdigi bilgiye dayanarak yle yazyor:
"Dahiliye Nezareti rtulu deneginden denen bu paray (25.000 lira) M.Ali Bey,
yannda emniyet ube mudurlerinden Radi Bey oldugu halde, M.Kemal Paay
Samsun'a gturecek vapura hareketinden biraz nce gelerek bizzat vermi ve
kliesi yaymlanan makbuzu da orada Radi Bey yazmtr." (Anadolu Ihtilali,
s.133) -279
(3) S.Selek grmemi ama makbuzun fotokopisi yaymlanm olabilir. Ama bildigim
kadaryla, M.Ali'nin gazetesindeki klieyi grmu, grdugunu yazm ya da 25.000
liralk makbuzun kliesini Turkiye'de yaymlam olan hi kimse yok.
25.000 lira nemli degil, o para Pontus etelerine kar kurulan Turk etelerini
desteklemeye ve yeni nlemler almaya bile yetmez.
nemli olan gerek olup olmadg.
M.Kemal'e 1.000 + 25.000 lira verildigi kabul edilse bile, bu parann 4 ay
iinde bittigi ve hi paralarnn kalmadg, Erzurum'dan ayrlrken, emekli
Binba Suleyman Beyin 900 liras ile Mudafaa-y Hukuk Dernegi Ynetim Kurulu
uyelerinin buna ekledigi 100 liraya muhta olmalarndan anlalyor.
(C.Dursunoglu, M.M.'de Erzurum, s. 138) M.Mufit Kansu da, paraszlkla ilgili
birok olay anlatmaktadr.227
Dahiliye Nazr M.Ali Beyin, izmir igalinin ikinci gunu, iini brakp
M.Kemal'i ugurlamaya geldigi iddias hi de akla yakn grunmuyor. M.Kemal
anlarnda bundan sz etmiyor. Nitekim o tarihte yaver olan T.M.Gztepe, u
bilgiyi vermektedir: "Bandrma vapuru yolcularm alr almaz, demirini kaldrp
Karadeniz'e almaya hazrland. Bu srada Dahiliye Nazr M.Ali Bey, makam
yaveri J.Yzb. Selahattin Beyi vapura gndererek, 'Izmir'de ahvalin fevkalade
vahamet kesbettiginden, telgraf bandan ayrlamadgn' bildirdi ve M.Kemal
Paay, izmir'de musademe ve ktalin (arpma ve kymn) devam etmekte
oldugundan haberdar etti." (V. M. Gayyasnda, s. 184) M.Kemal'in Vekiller
Heyetinde gruulen 1.000 lirann sarf ile ilgili telgrafndan T.Gkbilgin
yle sz etmektedir: "M.Kemal bu telgrafnda... kendisinin Istanbuldan hareketi
srasnda aldg bin lirann 300'unu Samsun Mutasarrflgna verdigini...
anlatyor." (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 1.C., s.84) M.Kemal Istanbul'dan
ayrlrken kendisine 1.000 lira m verildi, yoksa R.Azmi Yegen'in dedigi ve
S.Selek'in inandg gibi 25.000 lira m? Biri, Vekiller Heyeti mazbatasna
gemi bir ilem; teki, olaydan 40 kusur yl sonra yaplan bir aklama.
Hangisi dogru geliyor size?
227) Ataturk'le Beraber, s.449, 481, 487 (Osmanl Bankas Sivas ubesinden bin
lira kredi alnr), 489, 506, 507 (Ankara Muftusu de bin lira verir; bu konuda
ayrca, H.F.Ata'a dayanarak, S.Selek, Anadolu ihtilali, s.132). Alnan para ve
giderler, M.Mufit Bey tarafndan, bir sar deftere gunu gunune ilenir.
(K.Z.Gencosman, Beni Hatrlaynz, s.117 ve 118) M.M. Kansu'nun anlattklarndan
birini, zet olarak aktaryorum: "Her ey hazrland. Artk yarn [Ankara'ya]
hareket ediyoruz. Bildiklerle vedalatk. Fakat butun mevcut nakdimiz (paramz)
ancak yol iin yirmi yumurta, bir okka peynir ve on ekmege kifayet ettiginden
(yettiginden), bunlar aldrdk." (s.487) M.M. Kansu, aylarca sabahlar 'bir
bardak ay ile bir dilim ekmek1 yediklerini de yazyor (s.491). Rauf Orbay da,
istanbul'dan hareketinden nce M.Kemal'in kendisine, "Para meselesini ne
yapacagz? Giriecegimiz ilerde uphesiz ki paraya ihtiyacmz olacak. Fakat
biliyorsun, bende biraz para vard, hepsini Mimber [gazetesi] yuttu. Sen de
benden farkl degilsin. Aylklarmzla ne yapabiliriz?" dedigini anlattktan
sonra u bilgiyi veriyor: "Topuoglu Nazmi Bey, hi tereddut etmeden, 'O ciheti
hi duunmeyin. Ne lazmsa ben temin ederim, merak etmeyin' demi ve bana kendi
kesesinden be bin lira vermiti. Biz, Amasya'dan itibaren her iimizi bu para
ile grduk. Bu para bitince, Sivas Kongresine giderken, Erzurum Mudafaa-y Hukuk
heyeti bize bin lira kadar bir para temin etmiti." (F.Kandemir, Hatralar ve
Syleyemedikleri ile Rauf Orbay, s.33)
M.Kemal'in 3 Mays 1920'de K.Karabekir'e telgraf: "Elde be para bulunmadg,
malum-u devletleridir. Simdilik dahilde bir memba (kaynak) da bulunmuyor..."
(K.Karabekir, istiklal Harbimiz, s.658)
Suat ilhan, 23 Nisan 1920'ye kadar, eitli kaynaklardan saglanan parann sadece
37.000 Tl. oldugunu yazmaktadr. (Ataturk Konferanslar 1969, s.50)
istanbul'dan o kadar altnla yola ktlarsa, neden oradan buradan yardm almak
zorunda kalmlar' M.Kemal ne yapt o krk bin ya da yuz binlerce altn? Sakn,
Samsun'daki otelin bodrumuna ya da Havza'daki termal hamamn havuzunun altna
gmmu olmasn!
Definecilere duyurulur!
280
Velhasl M.Kemal'e 25.000 lira verildigi de, belgelenmemi bir iddiadr.
Sonu:
M.Kemal'e ve kararghna verilen kantlanabilir para, sadece aylklar,
yolluklar, sonradan yaplan % 50 zam Ve 1.000 liradr. tesi dedikodu ve
buyuklere masal.228 Ama Vahidettinciler, dedikodu yapmaya ve masal anlatmaya
baylyorlar:
D K.Msroglu:
"Kendisine kulliyetli paralar verildi... Cebine yuz binlerce altn konmutur."
(Lozan, 1.C., s.185,186; Hilafet, s.155, 157)
a A.Dilipak:
"... M.Kemal, Anadolu'da halk ayaklanmasn rgutlemek iin buyuk miktarda para
ile Samsun'a gnderiliyordu... 300.000 altn para verilerek, Anadolu'daki
kurtulu hareketini rgutlemek iin gnderilmiti. M.Kemal'in daha sonraki
mektuplar bunu dogrulamaktadr. Bu mektuplar Babakanlk Arivi'nce
yaymlanmtr." [CG Yol, s.41,164; Sz konusu kitap, Babakanlk Osmanl Arivi
Daire Bakanlgnn 1982'de yaymladg, Ataturk ile Ilgili Ariv Belgeleri
(1911-1921) adl kitaptr, 105 belgeyi ieriyor; bu dogrultuda tek mektup yok!
Dilipak yine desteksiz atm.]
D V.Vakkasoglu:
"M.Kemal Paaya verilen paralar milyonlarla ifade edilmektedir." (Son Bozgun,
1.C., s.143)229
Farknda msnz, para gittike uruyor. Geldik bu hesapsz kitapsz atlarn
doruk noktasna. Son atc, H.Huseyin Ceylan!
Yazar, para ile ilgili iddiasna, Vahidettin ile M.Kemal'in 15 Mays 1919 gunku
veda sahnes'yle balyor, "Enver Behnan Sapolyo olay yle anlatyor" diyor ve
onun K.Ataturk ve Milli Mucadele Tarihi adl kitabnn 302. sayfasndan alnt
yapyor ama alntnn sonunda, kaynak olarak, 'Ataturk'un Bana Anlattklar'
228) Rza Tevfik de yle yazyor: "...Kendisine Dahiliye Nazr M.Ali Bey eli
ile 4.000 lira harcrah verilmi. Yine o sralarda iitmitim ki M.Kemal Paann
elinde avucunda buyuk bir para yokmu, yalnz kymetli iki u Arap at varm.
Bu atlar sabk Bahriye Nazr Cemal Paa vastasyla sattrlm ve
harcrahyla o para uzerinde bulundugu halde Anadolu'ya gitmi." (Biraz da Ben
konuaym, s.54) Rza Tevfik, M.Kemal'in gelen paray Mimber gazetesine
yatrarak batrdgn bilmiyor ama Cemal Paann atlar satp parasn M.Kemal'e
yolladgn duymu. Hukumete M.Kemal'e yuz binlerce lira verilmi olsa,
R.Tevfik duymaz myd? stelik de, D.Ferit hukumeti ile M.Kemal arasnda kan
ve M.Kemal'in istifas ile sonulanacak olan o sert ekime gunlerinde, hukumet
uyesi, (a.g.e., s.55 vd.) Anlalan Vahidettinciler, bu ii, o zamanki hukumet
uyesi Rza Tevfik'ten daha iyi biliyorlar!
229) Biri de Vahdettin'in M.Kemal'e 40.000 sterlin verdigini iddia ediyormu.
(Turk Devrim Tarihi, 1.C., s.163) Artk yalan da dvize endekslemiler!
281
adl kitabn 78. sayfasn gsteriyor (17. dipnot). Bu nasl i? unku yllardr
kim- senin zemedigi bir dugumu zmu, bunun cokusu iinde, bu yuzden
de alnty nerden yaptgn unutmu, baka adres veriyor, kusuruna bakmayn! ,
Nedir- buldugu gerek?
Aklayaym:
Veda sahnesini anlatan E.B.Sapolyo, bu grumeyi, M.Kemal'in agzndan yle
bitirir: "Vahdettin ayaga kalkt, elimi sk sk skt: 'Muvaffak olunuz!'
dedi. Saray terk ettim. Bu zaman bir kadife kutu iinde birtakm da hediyeler
verdi. Yaverim Cevat Abbas'la gecenin karanlgnda, derin duunceler iinde,
Yldz Tepelerini aarak Sili'ye geldik." (E.B.Sapolyo, K.Ataturk ve Milli
Mucadele Tarihi, s.302; Buyuk Oyun, 1.C., s.29)230
u Ceylan heyecanla diyor ki:
"M.Kemal'in kendi agzyla akladg bu olayda, bir cumleye dikkat ekmek
isterim: '...Sultan Vahiddedin bana saraydan ayrlrken bir kadife kutu
iersinde birtakm da hediyeler verdi.!' Geliniz, imdi bu kadife kutu iersinde
neler oldugunu biraz amaya alalm. Tarih nunde vicdan sahibi herkesi
arpacak olan bir gerekle karlayoruz, kadife kut,u iersindeki para ve
altnn muhtevasn grendigimizde. Sultan Vahdeddin'in, M.Kemal'i Anadolu'ya ve
Samsun'a gndermeye ikna ettikten sonra, kendisine kadife kutu iersinde verdigi
altnn miktar tam tamna 40.000 (krk bin) altndr. stelik bu altnlar
Sultan Vahdettin'in tamamen ahsi servetidir. unku Sultan Vahdettin gayet
kymetli, kendisine ait yar atlarn satarak bu birikimi elde etmi ve bunu da
kadife kutu iersinde M.Kemal'e vermitir."
Demek ki Vahidettin, iinde 304 kilo altn bulunan kadife kutuyu M.KemaPe
vermi, o da alm ve koltugunun altna sktrp saraydan ayrlm. Hay Allah
raz olsun! Ben de bo yere, bu kadar altn nasl tanr, kim tayabilir, ka
sandga sgar diye kafa patlatp duruyordum. Vahidettin ve M.Kemal gibi buyuk
adamlarn, Naim Suleymanoglu'ndan daha gulu kuvvetli olduklarn, 304 kiloyu
tuy gibi kaldrabileceklerini neden daha nce duunemedim? Sonra, yle alt tane
sandga filan da gerek yokmu. Meger, 40.000 altn, bir cep saatinin kadife
kutusuna sgabiliyor-mu. Sanki kadife bir kutu degil, Ali Cengiz'in torbas, ne
koysan alyor.231
Bu arada Nihal Atsz'n iddiasnn nasl degitirilip, 40.000 altnn tamam-
230) Asl yle: " 'Muvaffak ol!' hitab- ahanesine (padiahn hitabna) mazhar
olduktan sonra, huzurdan ktm. Naci Paa, Padiahn yaveri fakat benim hocam,
derhal benimle bulutu. Elinde ufak bir mahfaza (kutu) iinde bir ey tutuyordu:
'Zat- ahanenin ufak bir hatras' dedi. Kapagnn uzerine Vahidettin'in
inisyalleri ilenmi bir saatti. 'Peki, teekkur ederim' dedim. Yaverim ald.
Sonra, sanki Yldz sarayndan ktgmz ve hareket etmek uzere oldugumuzu
gizlemek, saklamak ister gibi bir ihtiyatla, ayaklarmzn patrtsn
iittirmekten korkarak, saraydan uzaklatk." (Ataturk'un Hatralar, s.123,124)
231) Yazar, Refah Partisi Genel Bakan Yardmclarndan biriydi, son seimi
kazand ve Ankara Milletvekili olarak TBMM'ne de girdi. Vatanmza ve
milletimize hayrl olsun.
282
nm Vhidettin'e mal edildigine de dikkatinizi ekerim. '
,
Diimizi skp H.H.Ceylan'n akc bir Turkeyle anlattklarn dinlemeye devam
edelim:
G "Bugunku verilerle ele alacak olursak, krk bin Osmanl altn ki bunlar bugun
Reat altn dedigimiz altnlardr. 1995 Ocak ay verileriyle bir Reat altn
3.5 milyon oldugu iin M.Kemal'e Sultan Vahdeddin'in verdigi ahsi parasnn
toplam, Ocak 95 verileri iin tam tamna 140 milyar Turk lirasdr.232 Bu kadar
buyuk bir miktarn, normal bir harc- rah (yolluk) veya Dokuzuncu Ordu
Mufettiligi iin verilmi bir tahsisat olmasna da imkn yoktur. [Parann
verildigi garanti de imdi sra niteligini aklamaya geldi!] Olsa olsa, bu
tamamen Sultan Vahdeddin'in, vatann kurtuluu iin ortaya koydugu tarifsiz ve
tanmsz (!) bir jestten baka bir ey degildir. [Ne kadar dogru syluyor! Vatan
iin lmek filan, bu 'tarifsiz ve tanmsz' jestin yannda, dupeduz vzlt
kalr.] Kald ki M.Kemal'e 18 Mays 1919 akamna kadar verilen muteaddit
(birok) yardmlarn toplam, drt yuz bin altna yukselmitir."
Su tatl masal kesip de araya girmeyeyim diyorum ama mumkun olmuyor ki!
18 Mays 1919 akam, Bandrma vapuru, Sinop'tan ayrlm, Bafra Burnu
aklarnda, yani ak denizde; sabah Samsun'a varacak. yleyse son taksit, ak
denizdeki gemiye nasl yetitirildi? H.H.Ceylan, "Her olay kendi nezaketi ve
tarih disiplini iinde analiz etmeye ve irdelemeye altgn" (!)
aklyor.233 yleyse bu konuyu da analiz edip irdelemitir elbette. Artk
muhteremi daha fazla yormayalm da, u 400.000 lirann son taksitinin, 18 Mays
akam, ak denizde, M.Kemal'e nasl teslim edildigini biz kefetmeye
alalm. Hangi vasta ile ulatrlm olabilir? Benim aklma unlar geliyor:
Maallah Helikopteri, Alternatif Tarih Balonu, Vahidettin'in makam denizalts,
Damat Ferit'in Ah Ingiltere adl zel yat, ya da Deniz Kz Eftalya ile. Bu
masala en ok Deniz Kz Eftelya yakyor degil mi? Her neyse, bir are bulup
yetitirmiler ya, biz ona bakalm. M.Kemal ve arkadalar, bu heyecanl film
sahnesine neden anlarnda yer vermemiler, anlamadm. Dogrusu ayp etmiler.
D H.H.Ceylan devam ediyor:
"stelik Samsun'a hareket edene kadar verilen miktarlardan baka, bir drt yuz
bin altn meselesi daha var. (Burada M.Sevket Efendinin 5 Temmuz 1967'de
Tercuman gazetesinde yaymlanan, malum aklamasna gnderme yapyor.) Bu
miktar da M.Kemal bizzat ikrar ve itiraf etmektedir. Aydn cephesinde savaan
askerlere yardm ulatrmak iin Donanma Cemiyeti'nin elin-
232) H.H.Ceylan, bu miktar, 5 Nisan 1995 gunu ATV'de yaymlanan Iktidar Oyunu
adl programda, 146 milyara kartt. Anlalan altn fiatlarn gunu gunune
izliyor.
233) Buyuk Oyun, 1.C., s.23.
283
de bulunan paralardan 400.000 altn talep etmi, Halife-Sultan Vahdeddin'in
emriyle (!) bu istek de yerine getirilmitir.
Bu kadar parayla neler olmaz ki! Bugunku rakamlarla 840.000 altn234 toplam
Ocak/95 altn fiatlarna gre, yaklak tam (Ne Turke!) 30 trilyon Turk
lirasna tekabul etmektedir (30 trilyon TL.nin karlgdr) ki Turk siyasi ve
kultur hayatmzda ilk kez gundeme getirdigimiz (!) bu rakamlarla Anadolu'da
nelerin yaplabilecegi gayet iyi anlalacaktr.
Ite bu buyuk maddi yardmn arkasndaki tek adres, makam- hilafet ve tek kii
de, kendisine butun bu yaptklarna ragmen Vatan haini' damgas vurulmak istenen
Halife-Sultan Vahdeddin'dir. Bu kadar para ve altn yardmnn dnda,
peyderpey (para para), Anadolu'nun ihtiyac grulmesi iin Istanbul hukumeti
tarafndan M.Kemal'e yardmlar da yaplmtr. [1.000 liralk makbuzu ileri
suruyor ve devam ediyor:] Ayrca u da anlalyor ki M.Kemal'e Istanbul
hukumeti, yani makam- hilafet, nerede ne bulduysa vermeye almtr. unku
ortaya kan baka makbuzlar da vardr. [Bu sefer de mahut 25.000 lira hakknda
bilinenleri tekrar ediyor. Bylece verilen para da 866.000 altna ve 4.906
kiloya ulat!] Yine bizim iin en nemli belgelerden biri de, 20.Asrda
yetimi, Islam dunyasnn en buyuk alimlerinden biri olan ve Vahdeddin
dneminin Seyhulislamlgn yapan M.Sabri Efendinin verdigi bilgilerdir. O,
Padiahn kendisine verdigi (Kime? M.Sabri'ye mi, M.Kemal'e mi?) para ve
altnlar, geni yetki ve selahiyetler hakknda, mehur 'Mevkuf-ul Akl ' isimli
eserinde bilgi vermekte [dir]." (Buyuk Oyun, 1.C., s.29-32)
H.H.Ceylan da, M.Sabri'nin malum kitabnn yine 1. cildinin 469. sayfasna
gnderme yapyor. yleyse kitab bulup okumu. unku sahici bir aratrmac,
grup incelemedigi bir kitaba dogrudan gnderme yapmaz, bu bilgiyi nereden
aldgn belirtir. N.F.Ksakurek, 'Bu kitapta, Padiah tarafndan verilen altn
liralarn miktar, verili tarz ve gayesi nakledilmektedir, bir vesika
deposudur1 diye yazyordu. Ne guzel ite, kitap elinin altnda, Turkesi
yetersiz ama Imam-Hatip Lisesi ve Ilahiyat Fakultesi mezunu olduguna gre
herhalde iyi Arapa biliyordur. Su altn liralarn miktar, verili tarz ve
gayesini gsteren bilgi ve belgeleri evirip yaymla-sa ya. Niye yapmyor bu
tarihi hizmeti?
"Neden bu belge ve bilgileri evirerek, tarihe katkda bulunmuyor?
unku kitab Msroglu'ndan baka gren yok.
234) Bence bu toplam, yanl; H.H.Ceylan M.Kemal'e iltimas geiyor. unku
M.Sevket Efendinin szunu ettigi para baka, Donanma Cemiyetinden istenen para
baka. O kadar kark bir ifadesi var ki kendi akl bile karm, ikisini bir
sanyor. Hakas, bunlar iki ayr kalem olarak toplama katmaktr. O zaman
M.Kemal'e verilen parann, 840.000 degil, 1.240.000 altn ettigi anlalr! Bir
de 26.000 altn vard, toplam 1.266.000 ya da 6.330 kilo altn eder. Valla iyi
para! Ne yapt M.Kemal bu kadar paray canm?
284
- M.Sabri Efendinin kitab
Dikkat etmisinizdir, Msroglu da, onun verdigi bilgileri benimseyen teki
yazarlar da, sz konusu kitabn sadece 1. cildinin iki sayfasna, [488 ve 469.
sayfalara] gnderme yapyorlar.
Anlalyor ki N.F.Ksakurek'in vesika deposu sandg kitapta, M.Kemal ve
Kurtulu Sava'na ilikin sadece iki dedikodu sayfas bulunmaktadr. Hibir
belgenin yer almadg da belli. Iinde die dokunur bilgi ve bir tek belge olsa,
Msroglu mutlaka aktarrd. Bu iki sayfadan yaplan aktarmalar unu gsteriyor:
Sargna kadar politikaya batm olan M.Sabri Efendi, kitabnn iki sayfasn
birtakm belgesiz, dayanaksz iddia ve isnatlara ayrm.
Siirdikleri kitap bu.
- Sonu:
Para konusundaki hibir iddialar, geerli, saglam, mantkl, belgeli, kantl
degil.
Hepsi uydurma, yaktrma!
Kurtulu Sava, halkn can, kan, paras ve mal ile kazanlmtr.235 Geregi
grenmek isteyenlere, Alptekin Muderrisoglu'nun Kurtulu Savann Mali
Kaynaklan adl eserini tavsiye ederim.
* 5-7 7. Bandrma gemisi
5 Nisan 1995 akam, ATV'de bir program yaymland: iktidar Oyunu. Programn
hazrlaycs ve sunucusu Fatih ekirge, programn banda dedi ki:
"Kolay bir aratrma, kolay bir senaryo degil bu. Bu yuzden birok kiiyle
konutuk... Derledik, eledik ve Iktidar Oyunu'nun bu keskin sahnesini
hazrladk... Sonu olarak, Turkiye'nin daha guzel gunlere gitmesi iin
paslanm tabularn ykldg bir dnemdeyiz. O zaman tarihe biraz daha k
tutarak, bu muazzam sahnede, el yordamyla ama emin admlarla ilerleyebiliriz
sanyorum. [..] yleyse iin temeline inelim. Baz sorulan burada hi ekinmeden
soralm! ite bu sorular ararken buldugumuz bir rnek: Bu rnek, bugune kadar
okudugumuz tarihi gereklerin, aslnda nasl da tartlabilir oldugunu ortaya
koyuyor. Bu anlamda ok nemlidir. Bu rnek, Cumhuriyet dneminde yaanan
cemaat-devlet-tarikat ilikilerinin de yanl aktarlm olabilecegini anlatmak
adna, bizce nemli ve tarihsel bir iddia ile balyor."
235) Subat-Nisan 1921'de, Kzlay tarafndan Anadolu gazileri iin bag
toplanrken, gazetelerin yazdgna gre, Sehzade Selim Efendi 50 lira,
Vahidettin 10.000 lira vermi. (KS Gunlugu, 3.C., s.475, 481) Sarayn ve
sarayllarn destegi bu kadar!
285
[Anlalan bu ilikileri aydnlatacak ok nemli bir belge bulmu, onu
aklayacak. Butun dikkatimizi ekrana topluyoruz. F.ekirge devam ediyor:]
"Iddiann sahibi, Refah Partisi'nin nemli bir ismi, Hasan Huseyin Ceylan.
(Aaaaaa! Su bizim H.H.Ceylan!) Sizi biraz ocukluk gunlerinize gturecek,
dahas, hepinizin Cumhuriyet tarihi bilgilerinizi yoklayp belki de biraz
sendeletecek."
[Bir an sonra, bu nemli ve tarihsel iddiann Bandrma gemisiyle ilgili oldugunu
anlyoruz. Bandrma gemisi ile cemaat-devlet-tarikat ilikilerinin ilgisi ne?
Sabrl olun, ekirge, bunu biraz sonra aklayacak. Oraya gelmeden, ekirge'nin
u son kelimesi uzerinde duracagm. Anlalan H.H.Ceylan, yayna hazrlk
yapldg sralarda, ekirge'nin tarih bilgisini yoklam, bakm eksi 273
(mutlak sfr), birka balon patlatp F.ekirge'yi sendeletmi. ekirge bizim de
sendeleyecegimizi sanyor. Oysa yayndan nce Meydan Larousse ansiklopedisine
yle bir gz atm olsayd, Bandrma gemisi hakknda dogru bilgi bulur,236
sendelemekten de, gulun bir iddiaya araclk etmekten de kurtulurdu.]
H.H.Ceylan, nce, frsattan yararlanarak, Vahidettin'in M.Kemal'i "Anadolu'nun
kurtuluu iin yolladgn", "cebinden 146 milyar lira verdigini" ileri suruyor,
esip gurluyor. ekirge de, bagrn bu yalan ruzgrna am, aylma-^dan ve
uyanmadan dinliyor.
H.H.Ceylan yle devam ediyor:
"[M.Kemal'in] Samsun'a gidiini nasl tarif edeyim size, imdi oraya geliyorum.
Bir taka ile yol iz bilmeyen bir kaptann gzetiminde, saga sola vurarak, su
alm, sular boaltarak, hi dumen bilmedigi iin yanllkla nce Inebolu'ya
ktk denilerek, Ingiliz igal kuvvetlerinden kaa kaa, sonunda, 19 Mays
sabah, sabah namazndan sonra, Samsun'a ayak bastg iddia edilir. Emin
Oktay'dan tutunuz, Enver Ziya Karallara varncaya kadar byle sylenmi..."
[Emin Oktay ve Enver Ziya Karal'n byle yazp yazmadklarn aagda grecegiz!
H.H.Ceylan devam ediyor:]
"Ite Bandrma vapuru!"
[Ve ekran, birdenbire kocaman bir vapurun fotograf dolduruyor. Oooo! Adeta
orta boy bir transatlantik! H.H.Ceylan'n sesi, bu ahane resmin uzerine
duuyor:]
236) M. Larousse, 2.C., s.133 (zet): "...1878 ylnda yaplm 192 tonluk kuuk
bir gemi idi. Denize indirildigi zaman Trocadero ad konulmutu. Sonra sahip
degitirdike ad da degiti, istanbullu bir Rum armatr tarafndan satn
alnnca, adn Panderma koydular. Ondan da Seyr u Selam Idaresi satn ald ve
geminin ad Bandrma oldu. 1924 ylnda uruge karlmtr."
1919'da 41 yanda bir gemi. 5 yl sonra da uruge karlm.
Belki inanmayacaksnz ama u bizim GRYT Ansiklopedisinde bile Bandrma vapuru
hakknda yeterli bilgi var. (1.C., s.150) Hatta A.Dilipak'ta da. ( CG Yol,
s.164) H.H.Ceylan, arkadalarnn kitaplarn da okumuyor anlalan.
286
"Buyrun! Yaklak 236 metre uzunlugunda;237 baca yuksekligi 19 metre
yuksekliginde. 19 metre ne demek, bir dairenin yuksekligi 3 metredir yahu."
- [Allah Allah! Yavuz zrhlsnn boyu bile 186 metreydi!238 Bandrma, uzer'7
ne turkuler yaklan Yavuz'dan da buyukmu demek ki! Fatih ekisge, herhalde
denizcilik tarihi uzman olmal ki burada Rufai Tarikat Seyhi Galip Efendi'ye
sz veriyor, Galip Efendi de yle diyor: "Bunlar tarihi vaka. Bunlar
gizlenmesin. Yalanla dolanla Cumhuriyet oturmaz. Iin geregini syle!"
Rufai Tarikat' Seyhinin bu nemli uyarsndan (!) sonra sz, yine ekirge'de:]
"Gerekten artc degil mi? H.H.Ceylan, bugune kadar hepimizin, kuuk bir
taka olarak bildigi o pusulasz vapurun, aslnda buyuk bir gemi oldugunu
syluyor. Peki ama bu nasl olabilir? Bunca yl okul kitaplarnda grendigimiz
bu tarihi gerek, nasl bylesine arptlabilir? Bu niye yaplr? Oysa bizim
bildigimiz kadar ile M.Kemal, ok zor durumda, her an batabilecek bir taka ile
kydan kydan Samsun'a gidebilmitir. Ceylan'n iddialarna nce inanamadk.
Sonra dedik ki bunu en yetkili kurum olan Turk Tarih Kurumu Bakanna da
soralm."
[Bundan sonra ekrana TTK Bakan Prof.Dr.Yusuf Halaoglu gelecek ve ksa bir
konuma yapacak. Bu konumay sonra vermek uzere, ekirge'nin szlerini ele
almak istiyorum.]:
Evet, gerekten bizler de ardk ama bu zrvalara inanp da ekrana getirdigi
iin! Ilk Bandrma vapuruyla hi ilgisi olmayan, sonradan Bandrma ad verilmi
bir baka geminin fotografn yutturmaya alan H. H. Ceylan'a arac oldugu
iin.239 Bu yutturma iddialar ile devlet-tarikat sorunu arasnda iliki kurmaya
abaladg iin.240
F.ekirge ayrca, Bandrma'y, "bugune kadar hepimizin kuuk bir taka olarak
bildigimizi" syleyerek, herkesi kendi bilgisizligine de ortak ediyor. Hayr
efendim, biz Bandrma'mn taka olmadgn biliyoruz! Bize hi kimse o geminin ta-
237) Yaklak 236 metre ne demek? Yaklak kelimesinin, yuvarlak saylar iin
kullanldgn bilmeyen grenciyi, edebiyat hocamz Fevziye A.Tansel, snfta
brakrd. Diyelim ki bunlar, egitimin tarumar oldugu dnemin ocuklar. Ama
dogru duunen, egitimi yetersiz bile olsa, dogru yazp konumaya abalar.
Beceremiyorsa, hi olmazsa tarihe musallat olmaz.
238) Ana Britannica, 22.C., s.325; mit Zileli, 16.5.1995'te Kanal 6'da
yaymlanan Pusula programnda zetle yle dedi: "Demek ki Bandrma, dunyann en
buyuk transatlantigi olan Oueen Elisabeth'ten 60 metre kuukmu!"
239) H.H.Ceylan, bu ikinci gemi hakknda bile dogru bilgi vermiyor. Ikinci
Bandrma'mn boyu da 236 metre degil, 68.59 metre, baca yuksekligi de 8.40
metredir. (Geminin sahibi olan Turk Denizcilik iletmelerinin, Lloyd ve kendi
kaytlarna dayanarak yaptg aklama, 7 Mays 1995, 5. sayfa, Milliyet; ek
bilgi iin, H.Pulur, 7 Aralk 1995, Milliyet)
Ka yalan kucak kucaga!
240) F.ekirge, Y.Halaoglu'nun aklamasndan sonra szu yle baglyor:
"Bakn, birileri bize, o geminin kuucuk bir taka oldugunu sylemiti ama gemi
dile geldi ve iler degiti. Demek ki o dnemle ilgili, bildigimiz birok tarihi
gerek de, dile gelince degiebilir."
Bu cins ilgisiz szlere genler, yle tepki gsteriyorlar: Alakaya ay demle!
287
ka oldugunu sylemedi. Ayrca bizim genligimizde, hi kimse byle vr zvr
konularla ilgilenmez, hi kimse kamuoyunu byle d kapnn mandal konularla
megul etmezdi. unku Kurtulu Savann daha duman ustundeydi. Drt bir
yanmz, ibirliki kim, kuva-y milliyeci kim; din tuccar kim, gerek dindar
kim; saray ne, TBMM ne; Istanbul ne, Ankara ne; Sevres ne, Lozan ne;
kapitulasyon ne, tam bagmszlk ne; bagnazlk ne, hogru ne; igal
devriyelerinin nala sesleri ile Izmir kordonunda Turk suvarilerinin nallarnn
akrdamas arasndaki fark ne, bu bir hulya mdr, yoksa M.Kemal'in bayrag
altnda toplanm olanlarn gerekletirdigi bir mucize midir, bunlar bilen,
acy ve zafer cokusunu iliklerine kadar yaam insanlarla doluydu.
Simdilerde birileri, bu aclar ve cokular unutturmaya alyor ve dikkatleri
byle zrvalara ekmeye alyor. Drt yl suren yaman bir mucadelenin sonucu
bir yana braklp da Bandrma'nn boyu pou ile neden ugralyor acaba?
Bu abalarn, geim derdine dumu ve pek az okuyan insanlarmz, yakn
gemiimizle ilgili gereklerden kukuya duurerek, kendi kurguladklar bir
uyduruk tarihe inandrma tuzaklar oldugu besbelli degil mi?
Simdi gelelim, H.H.Ceylan'n yeni Zati Sungurluguna.
Taka, Dogu Karadeniz blgesine zgu, 8-10 metre boyunda, yelken ve kurekle
hareket eden, daha ok balklkta kullanlan bir ky teknesidir.241 Bandrma
ise buharl bir gemi. Bandrma gemisine taka diyenin aklndan uphe etmek iin
doktor olmaya bile gerek yok, azck bilgi ve biraz sagduyu yeter. Kim, kaptan
iin 'yo' iz bilmiyor' demi ki? Kim, kaptann 'hi dumen bilmedigini1 yazm
ki? Kim? Kim? Byle birileri yok! H.H.Ceylan, tam gaz uyduruyor! Ama bir gerek
olan frtnay ise abart sanyor. Masal yazmaktan vakit bulup aratrmyor ki
dogrular grenebilsin.
M.Kemal ve arkadalar, bir Ingiliz sava gemisinin Bandrma'y izleyecegini
sanyorlar. unku biri, byle bir tehlike oldugunu M.Kemal'e haber vermitir.
Kim dersiniz? Syleyeyim, Vahidettin'in damad I.Hakk Okday.242
Bir kruvazrun Bandrma'y takip ettigini ilk ortaya atan da yine Vahidettin-
cilerin ncusu Mevlanzade Rfat'tr. (Turkiye Inklabnn Iyuzu, s.239)243
241) M.Larouss, 11.C., s.847; Larousse Ansiklopedik Szluk, 6.C., s.2253; Turke
Szluk, s.758 (TDK, 1974).
242) Bu hususu ilk defa I.H.Okday'm mektubuna dayanarak Jeschke aklamtr:
Ing. Belgeleri, s.117, dipnot 71; daha sonra I.H.Okday anlarnda daha geni
bilgi vermektedir: Yanya'dan Ankara'ya, s.403 vd.
243) Bu konudaki bir baka masalc da, daha nce szunu ettigim Husamettin
Erturk. iki Devrin Perde Arkas adl kitabnda, bu konudaki drt buuk sayfaya,
neredeyse 45 yalan ve yanl sgdrmay becermi: 16 Mays aramba diyor
(dogrusu Cuma), M.Kemal'in rutbesinin 'ferik' oldugunu syluyor (dogrusu
mirliva/tuggeneral), gemide 'kalpakl, poturlu, alvarl, cepkenli' baka
yolcularn da oldugunu yazyor (oysa baka yolcu yok), M.Kemal ve karargh
subaylarnn 'kalpak, avc biimi elbise, golf pantalon' giydiklerini ileri
suruyor (hepsi uniformal), karar-
288
Bandrma gemisinde bulunanlardan biri olan Yarbay M.Arif, 1924'te yaymlanan
'Anadolu Inklab, Mucahedat- Milliye Hatrat' adl kitabnda, bu yolculugu
yle anlatyor:
G "Acaba Bogaz dnda bir Ingiliz torpidosu tarafndan kuuk Bandrma vapurumuz
durdurulacak myd? Samsun'a ayak basncaya kadar bu uphe ve tereddut
kaybolmad. Bir taraftan Karadeniz'in muthi frtna ve dalgalarndan kurtulmak,
diger taraftan Ingiliz torpidosunun karanlk hayalinden kamak isteyen bu kuuk
teknenin yolcular, ok sknt ekmilerdi."244
D Ayn vapurda bulunan Kur.Bnb.Husrev Gerede de o yolculugu zetle yle
anlatmaktadr: "[Silah ve cephane denetiminden sonra] akamn sekiz buugunda
Bogaz'dan ktk. Biz aldka deniz de kabardka kabard. Frtnadan ufack
gemi, tekne gibi sallanyordu... Hepimiz yataklara serildik... Akam 9.30'da
Inebolu'ya girdik, fazla durmadan Sinop'un yolunu tuttuk. Geceyi pek fena, hem
de ok tehlikeli geirdik. Paraketeyi dalgalar kopardgndan, ka mil
gittigimizi de bilmiyorduk. Allahn inayeti ile batmadan, ayn 18'inde gleye
dogru Sinop limanna girebildik... Sinop'tan Samsun'a dogru yola ktk. Denizin
ok dalgal olmas, frtnann iddeti sebebiyle gemi suvarisi, usulen rotasn
sahilden uzak tutmak mecburiyetinde idi. M.Kemal Paa da buna sinirlenmekte idi.
Hatta kaptan kprusune kp kaptanla konutugunu grmutuk. Yaver Muzaffer
(Kl) Beyden grendigime gre, Kaptana 'sahilden uzaklamamasn, icap ederse
batan karay dahi gze almasn' emretmi..." (Hayat dergisi, say II Mays
1956)
n stegmen Hikmet Gereki de, bu yolculukta bulunan, M.Kemal'in karargh
subaylarndan biridir. Yolculugu o da yle anlatyor: "Hafiften hafiften esen
ruzgr, birden yerini iddetli bir frtnaya brakt. Gecenin karanlg iinde
busbutun korkunlaan Karadeniz'in hrn dalgalar uzerinde Bandrma gemisi,
fndk kabugu gibi oynamaya balamt... Istanbul'dan ayrlmadan nce
kulagmza, Ingilizlerin Bogaz'dan ktktan sonra, arkamzdan bir torpido
yollayarak, iindekilerle beraber Bandrma'y Karadeniz'in azgn sularna
gmecekleri sylentisi alnmt... Fakat endiemize ragmen torpido grunmedi."
(Hayat dergisi, say 21/ Mays 1969)245
gah mensuplar arasnda bulunmayan kimseleri varm gibi gsteriyor (Salih
Bozok, Sureyya Yigit gibi...), rutbeleri yanl veriyor, M.Kemal ve
arkadalarnn teki yolcularn (!) dikkatini ekmemek iin biraraya gelmekten
ekindiklerini (!) anlatyor, Ali Kemal'in 25 Maysta M.Kemal'in 'cebren ve
mahfuzen' geri gnderilmesini istedigini belirtiyor vs. (Ali Kemal'in bu konuyla
ilgili ilk genelgesi 23 Haziran tarihlidir, ustelik H.Erturk'un dedigi gibi de
degildir.)
244) Tamam, Mays 1972 sayl Hayat Tarih dergisinin eki olarak yaymlanmtr.
Yunus Nadi, "ge kalm olarak bir torpidonun yola karldgn, Samsun'a
yetitigi zaman, M.Kemal'in karaya km ve Bandrma'nn Samsun'dan ayrlm
oldugunu" yazyor. (M.Kemal Paa Samsun'da, s.18) Bandrma gemisinde bulunan
Husrev Gerede de 'bir torpidonun arkalarndan yola karldgn, Samsun'a
indikten sonra duyduklarn' yazyor. (Hayat dergisi, say 7/Mays 1956)
245) A.DIlipak yle yazyor: "Gemide bulunanlarn anlattklarna gre, Hilafeti
kurtarmak uzere (!) Anadolu'ya geenlerin bir ksm, gerilim ve stresi atmak
iin imiti ve sarhotu. Hatta kaptan
289
Ksacas Samsun yolcularnn, bir Ingiliz gemisinin Bandrma'y durduracagndan
ya da batracagndan kukulanmalar da, azgn frtna da, resmi tarihilerin
uydurdugu eyler degildir.
D M.Kemal'in bu konuyla ilgili olarak anlattklar da u:
"Artk Sili'deki evi brakmak uzereyiz. Bandrma vapuru Galata rhtmnda
hazr, bildigimiz bu. Kararghmzdan olanlar, muayyen saatte rhtmda toplanm
olacaklard. Otomobil kapmn nunde Idi. Evdeki vedalar bitirmitim. Tam bu
srada gelerek, beni buroma (alma odama) gturen bir dostum, aldg bir
habere gre, benim ya hareketime musaade edilmeyecegini, yahut vapurun
Karadeniz'de batrlacagn syledi. Yldrmla vurulmua dndum. Daha sonra,
vaktiyle uzun muddet yanmda alan bir erkan- harp (Kurmay Yuzba Neet
Bora) da gelerek, maiyetinde (emrinde) altg bir damattan (Vahidettin'in
damad Ismail Hakk Okday)246 ayn eyleri grendigini bildirdi. [..] Hemen
karar verdim, otomobile atlayarak Galata rhtmna geldim. Baktm ki rhtma
yanam olacagn sandgm vapur, uzaklardadr. Sandallarla vapura gittik.
Kaptana yola kmak iin emir verdimse de Kz Kulesi aklarnda muayeneye tabi
tutulduk. Birka ecnebi zabit ve askeri bizi yoklayacaklar myd? Muayene uzayp
gitti. Gelip gidildigine gre, acaba bunlarla ehirdekiler arasnda bir muhabere
mi (haberleme mi) vard? Maksat beni tevkif etmekse, butun bu eylere luzum
yoktu. Sklyordum. Bir kararszlk da olabilir diye duundum. Bundan istifade
edebilmek iin kaptana, hareket hazrlklarn abuklatrmasn syledim.
Yirmi yedi yllk ihtiyar kaptan, demir aldrmaya balad. Ben kaptan yerinde
idim. Zabit ve askerler, dar ktlar. Hareket ettik. Karadeniz bogazndan
karken, kaptana tehlikeli ihtimalleri anlattm. Cevap verdi, 'Ne aksi,' dedi,
'bu denizi pek iyi tanmam, pusulamz da biraz bozuk...' Mumkun oldugu kadar
kylan takip etmesini tavsiye ettim.247 unku bundan son-
bile. M.Kemal, kaptan bu konuda ikaz edecek ve ikiye ara vermesini
isteyecekti... Gemide bir de Ingiliz ajan vard ve durum anlalnca, adam
Sinop'ta indirildi." (CG Yol, s.40,164)
Bu yolculuga katlanlardan sadece bei anlarn yazm ya da anlatmtr.
Hibirinde byle bir iddia yok! Ya Dilipak dupeduz uyduruyor ya da tarihe
merakl bir minik ku kendisini aldatm.
246) I.H.Okday anlarnda diyor ki: "M.Kemal Paa, Mufetti-i Umumi sfatyla
Anadolu'ya geerken, kendisi ve maiyetini gturen Bandrma vapurunun Samsun'a
varamamas iin Ingilizler tarafndan batrlmak istendigini fakat bu teebbusun
kendisine bir Padiah damad tarafndan haber verildigi iin vapurun daima
sahile yakn rota takip ettigini... syler, ite bu haberi M.Kemal Paaya ileten
'damat' bendim... Bunu Neet Beyle derhal M.Kemal Paaya iletmitim." (Yan-
ya'dan Ankara'ya, s.403,404) I.H.Okday, daha sonra, Babanzade Fuat Beyin
evindeki ziyafete katlan Ingiliz subay Yzb.Bennet'in bir szunden, ev
sahibiyle birlikte bu sonucu nasl kardklarn uzun uzun anlatmaktadr.
247) M.Kemal'in yaveri C.Abbas Guler'in verdigi bilgiye gre, M.Kemal Paa
kaptana u emri vermi: "Duman devletlerinin herhangi bir vastasnn gadrine
(zararna) ugramamak iin sahile yakn bir rota tutunuz. Sayet kesin tehlike
grurseniz, gemiyi karaya, en yakn sahile oturtunuz." (C.A.Guler'in 25.5.1941
gunlu Yeni Sabah gazetesinde kan yazsna dayanarak, KA Gunlugu, s.81)
290
ra benim tek istedigim, Anadolu'nun bir kara parasna ayak basmaktan ibaretti.
Sahili takip ede ede, evvela Sinop'a geldik. Kasabaya ktm. Oradaki-lerle
gruerek, Samsun'a kolaylkla gidilebilecek yol olup olmadgn soruturdum.
Maatteessuf yokmu.248 ok zorluk ekecek, gunlerce yollarda kalacaktk. Bilmem
neden, Samsun'a bir an evvel ayak basmak iin o kadar acele ediyordum ki zaman
kaybetmektense tehlikeye ggus germeyi tercih ettim. Tekrar Bandrma vapuruna
bindik. Ayn tertiple seyahat ederek, nihayet Samsun limanna vardk."
(Ataturk'un Hatralar, s. 124-125)
M.Kemal, Istanbul'dan gizlice yola ktklarn, Bandrma'mn uruk ark bir
taka, kaptannn yol iz ve dumen bilmeyen biri oldugunu, pusulasnn
bulunmadgn,249 bir Ingiliz gemisinin Bandrma'y izledigini anlatmyor!
Her olay, kendi koullar iinde degerlendirmek zorundayz. Bugunku
bilgilerimize dayanarak, I.H. Okday bo yere telalandg, M.Kemal ve
arkadalar da gereksiz yere kukuya kapldklar iin de eletirilemez.
Telalanp kukulanmakta hakllar, unku o kark dnemde bu, uzak bir olaslk
degildir. Geni tutuklamalarn baladg ok karanlk bir dnem yaanmaktadr.
M.Kemal bu kukusundan dolay, kaptana kydan gitmesini syluyor, hatta
Sinop'ta inip yolculuga karadan devam etmeyi bile duunuyor.
Drt grgu tangnn agzndan Samsun yolculugunun hikyesi bu.
n Hasan Pulur, Milliyet'teki 30 Nisan 1995 gunlu yazsnda, zetle yle
demektedir:
"Son olarak bir de Bandrma vapuru safsatas kardlar. Ataturk'u Samsun'a
gturen gemi, vapur muydu, taka myd? Sanki takayd diyen varm gi-bi.
Muhteremler, resmi tarihin buyuk oyununu fa ediyorlard: Bandrma vapuru 236
metre boyunda koca bir gemidir, baca yuksekligi 19 metredir! nce bunu,
televizyondaki bir programa yutturdular. Ksa bir aratrma yaptk ve dogrusunu
yazdk.250 (16 Nisan 1995) Artk herhalde yanllarn anlarlar, susarlar
sanyorduk, aldanmz. Bu defa Ankara'daki kitap fuarna (15-23 Nisan), bir
geminin fotografn asp, altna da unlar yazmlar:
'70 yllk resmi tarihin kitaplarnda, bizlere taka diye gretilen, pusulas
olmayan, krk dkuk, yol iz bilmeyen bir kaptanla yola klan Bandrma
vapurunun fotograf! Osmanl donanmasna bagl, 236 metre uzunlu-
248) Ayrca, Sakir lkutar'n bu konudaki aratrmas: Turk Kulturu dergisi,
say 49, s.31.
249) 'Biraz bozuk pusula' ifadesinin, baz zel kitaplarda abartlarak, 'bozuk
pusula'ya dnutugu de bir gerektir. Mesela S.S.Aydemir, Tek Adam, 1.C., k.389.
Ilhami Soysal, unlu bir yazarn da 'pusulasz' diye yazdgn aklamt.
Yoksa, abartma, saptrma, hatta uydurma, milli bir zelligimiz de, ben akntya
kurek mi ekiyorum, nedir?
250) M.Kemal'i ve kararghn Samsun'a gturen Bandrma'mn boyu 48 metre, baca
yuksekligi 6 metredir.
291
gunda, 19 metre baca yuksekligindeki bu dev ilep, hi takaya benziyor mu?
Sultan Vahdettin tarafndan Kurtulu Sava'nn mealesini yakmakla
grevlendirilen M.Kemal Paaya, maiyetiyle birlikte Anadolu'ya gemesi iin
tahsis edilen taka, ite bu gemidir!' Pulur'un verdigi bu bilgiye ben de bir ey
ekleyeyim: Afiin ustunde de, nal gibi harflerle "Bize yalan sylediler!" diye
yazyordu.251
Ama kimin yalan syledigi, ksa sure iinde aga kt. Birok gazetede bu
fotografn ikinci Bandrma gemisine ait oldugu akland.252
Ve asl yalanclar ve destekileri, yeni bir yalana kadar sustular.
- Turk Tarih Kurumu Bakan Prof.Dr.Yusuf Halaoglu'nun, F.ekir-ge'nin Iktidar
Oyunu adl programnda yaptg ksa konuma, hayli tartma konusu olmutu. O
programdaki konumasn, oldugu gibi aktaryorum:
"Ataturk'un Samsun'a k ile ilgili tarih kitaplarnda, ite Ataturk'un
kulustur bir vapurla, pusulas olmayan ve zor hareket eden ve hatta Karadeniz'in
bu engin dalgalarna dayanacak gucu bile olmayan, ancak kydan gidebilen bir
Bandrma vapurunun hzyla, Ingilizlerden de kaarak, onlardan gizlice Samsun'a
gittigi eklinde kaytlar vardr. Halbuki bugun, dedigim gibi, sadece yllar
nce yaymlanm olan Islam Ansiklopedisinde bile bunun aksi yazyor.253 Kald
ki belgelerde de bunun byle olmadg gruluyor, te en ak, bariz rneklerden
bir tanesi bu. Tarihimizi, genlerimize, gerek manada gretelim ki ben undan
eminim, hem genlerimiz, hem halkmz, tarihi dogru grdugu zaman, ok daha iyi
yolda olacaktr. Birtakm kiilerin de eyinden, oyunlarndan kurtulacaktr."
[Bylece H.H.Ceylan'm iddiasn, dolayl olarak dogrulam oluyor. Ya byle
yazan hibir resmi tarih kitab yoksa, o zaman ne yapacak TTK Bakan?]
251) Gen bir bilim adam, Ali Bayramoglu, Yeni Yuzyl gazetesinde yle
yazm:" Bazlarna anlamsz bir ayrnt gibi grunebilir Bandrma vapurunun
nitelikleri. Ama bu tur ayrntlarn hayati nemi vardr. Bir toplumun tarihe ve
kendine baknn araclardr onlar. Onlarn uzerinde yaplan tahrifatlar D
(degitirmeler), o tarihin ve kimligin uzerinde yaplan tahrifatlardr. Bu tur
tahrifatlar araclgyla yeni ynetimler, olan degil, tasavvur edilmesi
istenileni n plana karan resmi tarihler yazarlar. Sadece bir nceki ynetimle
degil, ayn zamanda bir nceki toplumla ve degerleriyle olan baglanty da
reddederler, kopuu vurgularlar."
Tahrifat asl H.H.Ceylan'm yaptg anlalnca, Ali Bayramoglu'nun, yeni bir
yaz ile bu kan-drmac tutumun da analizini yapmas gerekmez miydi?
Acaba neden yapmad da bilimsel bir sessizlige gmuluverdi? Biri de bu
suskunlugun analizini yapmal!
u 'Tahrifat', zaten ogul, sonuna bir ogul eki daha getirilmez.
252) Birka rnek: Hasan Pulur, 16 Nisan 1995, 30 Nisan 1995, 5 Mays 1995
(Milliyet); Oktay Ak-bal, 20 Nisan 1995 (Milliyet); Mumtaz Soysal, 15.5.1995
(Hurriyet); ilk Bandrma'nn fotograf ile fotograf saglayan Orhan
Kzldemir'in aklamas, 19.5.1995 Milliyet, 1. ve 11. sayfa; Can Dundar'n 19
Mays program (1995).
253) Islam Ansiklopedisi'nde yer alan bilgi u: "Mays 1919 akam M.Kemal,
bindigi geminin yolda dumanlar tarafndan batrlmasnn kararlatrldg
haber verildigi halde, 'istanbul'da kalp tevkif olunmaktansa, batp bogulmay
mureccah grdum' diyerek, Bandrma adnda kuuk bir vapurla ve maiyetiyle
birlikte Istanbul'dan ayrld. 19 Mays 1919 gunu sabah, Samsun'da Anadolu
topragna ayagn bast." (1.c., Ataturk maddesi, s.733)
292
D Prof.Dr.Y.Halaoglu, daha sonra, Hasan Pulur'a bir aklama gnderiyor. 5
Mays 1995 gunu Olaylar ve Insanlar kesinde yaymlanan bu aklamann,
konumuzu ilgilendiren blumunu de aynen aktaryorum:
"... Ataturk'un Samsun'a k ile ilgili olarak da, 'dogrular Islam Ansiklo-
pedisi'nde bile mevcuttur' demitim. zellikle 'bile' kelimesini sarf ettim ki
bu, bilinmeyen bir ey degildir anlamn vermek istedim. Tabii, programda
syledigim bu kadar degildi. Nitekim szlerimin devamnda, 'buyuk Ataturk de,
'biz her zaman hakikati arayan, onu bulduka da sylemeye curet eden insanlar
olmalyz' demektedir ve bu deyii, Turk Tarih Kurumu'nun Bilim Kurulu toplant
salonunda yer almaktadr', demitim. te yandan, Ataturk'un Samsun'a nasl
ktg sorusuna da, 'Ataturk Bandrma vapuruyla ingilizlerden kaarak degil,
Istanbul hukumeti tarafndan, Ingilizlerin de oluruyla 16 Mart 1919 Cuma gunu
gleden sonra Istanbul'dan hareketle, 19 Mays sabah Samsun'a kmtr' dedim
ve ekledim, 'bu bilgiler Islam Ansiklopedisinde bile var'."
[Ama syledigini iddia ettigi bu szlerin ogu, programdaki konumasnda yer
almyor! Ya bunlar sylemedi, sonradan ekliyor, ya da syledi ama F.ekirge
sansurledu]
o Bandrma vapuru konusu, 16 Mays 1995 akam, Kanal 6'da yaymlanan Pusula
programnda bir daha ele alnd. Bu programa Prof.Dr. A.Taner Klal, Prof.Dr.
Ergun Aybars ile birlikte Prof.Dr.Yusuf Halaoglu da katld. Bu programn
ilgili blumunu, konumuzla ilgisi olmayan ksmlar kararak, aktaryorum.
Programn hazrlaycs ve sunucusu mit Zileli, H.H.Ceylan'm iddialarn
zetledikten sonra, Halaoglu'na diyor ki:
"U.Zileli - Ondan sonra mikrofon size dnmu galiba ve 'Evet, Bandrma dkuntu,
uruk degil, normal, pusulas olan bir vapurdur, zamann iyisi bir vapurdur,
tarihimizde bu tur arptmalar ve yanllar var, Islam Ansiklope-disi'nde bile
uruk olmadg yazl, genlerimize gerekleri gretmeliyiz' gibi bir eyle de
toparlamnz. Degil mi efendim? Bir yanl...
Y.Halaoglu - Orada bir fazlalk var yalnz...
.Zileli - Nedir efendim? _
Y.Halaoglu - Simdi... benim programda sadece, orada szu edilen ksm,
tarihin .dogrusunun gretilmesi, yanl gretilmemesi gerektigi, dogrusu
gretildigi takdirde genlerimize ve insanlarmza, ok daha dogru ve iyi bir
yolda olabilecegimizi ifade ettim. Onun dndaki ilk sylediginiz ksmla
ilgili herhangi bir eyim yok. unku ben gemiyle ilgili hibir beyanat vermedim.
U.Zileli - Bunu ben, programn yapmcs Fatih ekirge ile...
Y.Halaoglu - Programda yalnz, yani izlenecek olursa, o konuyla ilgili...
.Zileli - Peki efendim, burada sanyorum ki...
Y.Halaoglu - Affedersiniz, ben sadece yle bir ifadede bulundum. Ba-
293
na sorulan sualde, Ataturk Samsun'a nasl kt diye soruldu. Ben de, Ataturk
Samsun'a dedim, gemite Emin Oktay'n tarih kitabnda oldugu gibi Istanbul'dan
kaarak gizlice gitmedi, Karadeniz'in azgn sular ile boguarak, Ingilizlerden
kaarak Samsun'a kmad, dedim. Hem Istanbul hukumetinin, hem Vahdettin'in, hem
Ingilizlerin haberi olarak, bilgisi dahilinde Samsun'a Bandrma vapuru ile
kt, dedim. Bunun tesinde herhangi bir... ee, ne takadan bahsettim... Tarih
kitaplarmzda, gerekten, Emin Oktay dneminden itibaren yle bir
baktgmzda, tarih kitaplarmzda biraz bu konu saptrlm... demiyeyim de
veya yanl bir biimde ortaya konmutur. Mesele budur."
Syledigini iddia ettigi bu szler de ilk programdaki konumasnda yok!
Akladka yeni cumleler ekliyor. Iin ilgin yan, Y.Halaoglu, H.H.Ceylan'm
Emin .Oktay'n tarih kitab hakkndaki iddiasn da hl paylayor.
H.H.Ceylan'm gereklerle aras zaten bozuk; fakat TTK Bakan Y.Halaoglu da,
gerekleri aratrmadan konuuyor. Bir bilim adam ve ok nemli bir kurumun
Bakan olarak, milyonlarn nune yeniden kmadan nce, birka kitap kartrp
geregi grenmeye alamaz myd? Bakan oldugu kurumda, Turkiye'nin en zengin
kitaplklarndan biri var. Kulaktan dolma, ham bilgiyle ahkm kesilir mi?
Artk "Emin Oktay'dan Enver Ziya Karallara varncaya kadar byle sylendigi"
iddiasn ele alabiliriz.
Masamn uzerinde, degiik yllara ilikin belli bal ilk okul yurt bilgisi,
orta ve lise tarih kitaplar duruyor. Tabii Prof. Enver Ziya Karal ile Emin
Oktay'n254 kitaplar da, askeri tarihler de. E.Z.Karal ile Emin Oktay'n ve
1928'den beri ilk okul, orta okul ve liselerde okutulan balca tarih
kitaplarndan alntlar yapacagm:
Hepsinde, konumuzla ilgili olarak ne yazlysa, eksiksiz aktaryorum.
a. Ilk Okul:
a "anakkale'de buyuk yararlk ve kahramanlk gstermi olan kumandanlarmzdan
M.Kemal Paa, bu srada Anadolu'ya geti." (R.Ahmet Sevengil, Ilk Mekteplere
Yurt Bilgisi, S.Snf, s.23, Suhulet Kitapevi, Istanbul, 1928)
D "..Bu srada kendisine Samsun'da Ordu Mufettiligi teklif ettiler. Bu vazifeyi
hemen kabul etti... Yunanllar Izmir'e asker kardktan drt gun sonra, M.Kemal
de 19 Mays 1919'da Samsun'a kt." (M.Arkm-O.Yaln, Yeni tarih, Ilk Okul 5,
s. 117, Bir Y., Istanbul, 1957)
254) Emin Oktay'n yazdg teki tarih kitaplar unlar: Orta l (ilkag), Orta
II (Ortaag), Lise l (ilkag), Lise II (Ortaag), Lise III (Yeni ve Yakn
aglar), Lise IV (Yeni ve Yakn aglar Tarihinden Seilmi Siyasi ve Itimai
Meseleler). Bu kitaplarda konumuzla ilgili herhangi bir bilgi bulunmamaktadr.
294
a "M.Kemal 16 Mays 1919'da uruk bir vapurla255 Istanbul'dan Samsun'a hareket
etti. 19 Mays 1919 gunu Samsun'da Anadolu'ya ayak bast." (Emin Oktay, Yeni
Tarih, ilk Okul 5, s. 124, Atak Y., Istanbul, 1958)
b. Orta Okul ve Lise:
D ".. 3. Ordu Mufettiligi vazifesini alarak, Istanbul'dan Anadolu'ya hareket
etti ve Samsun iskelesine kt (19 Mays)." (Turk Tarihi Tetkik Cemiyeti, Tarih
IV, s.26, Devlet Matbaas, Istanbul, 1931 [ilk resmi tarih budur])
D "Hukumet kendisine ordu mufettiligi teklif etti. 15 Mays 1919'da, Yunan
ordusu Izmir'e ayak bastktan bir gun sonra, M.Kemal Samsun'a hareket ediyor ve
19 Mays'ta Samsun'da, Anadolu topraklarna ayak basyordu." (E.Ziya Karal,
T.Cumhuriyeti Tarihi, s.14, M.E.Basmevi, Istanbul, 1945)
n "15 Mays 1919'da Yunanllar hibir sebep yokken Izmir'e kmlard. Izmir'de
kurulan Redd-i Ilhak cemiyeti, Yunanllara kar koymak iin hazrlklar
yaparken, M.Kemal de 19 Mays 1919'da Samsun'a kt. M.Kemal, ordu mufettiligi
vazifesiyle Anadolu'ya gidiyordu." (Zuhuri Danman, Yeni Tarih Dersleri, Orta
III, s. 134, Ders Kitaplar Turk Ltd. S., Istanbul, 1950)
n "M.Kemal, memleketin en ktu gunlerinden biri olan, Izmir'in Yunanllar
tarafndan igal edildigi gunden bir gun sonra, uncu Ordu Mufettiligi
deviyle 16 Mays 1919'da Istanbul'dan kt, 19 Mays gunu Samsun'da Anadolu'ya
ayak bast." (E.Oktay, Orta III, s.223, Remzi K., Istanbul, 1952)
n "Bu maksatla, geen dersimizde grdugumuz gibi, Anadolu'da bir dev alarak
(3.Ordu Mufettiligi), 16 Mays 1919'da Istanbul'dan ayrld, 19 Mays 1919'da
Samsun'a kt." (E.Oktay, a.g.e., s.234)
a "Hukumet kendisine ordu mufettiligi teklif etti. 15 Mays 1919'da, Yunan
ordusu Izmir'e ayak bastktan bir gun sonra, M.Kemal Samsun'a hareket ediyor ve
19 Mays'ta Samsun'da, Anadolu topraklarna ayak basyordu." (E.Ziya Karal,
T.Cumhuriyeti Tarihi, s. 14, 1958)
D "M.Kemal Paa, guvendigi arkadalarn yanna alarak kararghn kurdu ve 16
Mays akam Istanbul'dan Bandrma vapuru ile Samsun'a hareket etti. 19 Mays
sabah da Samsun'a kt." (M.K.Su-A.Mumcu, TC inkilap Tarihi, s.63, MEBy.,
istanbul, 1981)
255) 1920 ylnda, 42 yllk Bandrma gemisi ile izmit'e tanan Kuva-y
inzibatiye'nin Mitralyz Komutan ve Vahidettinci T.M.Gztepe, yle yazyor:
"uruk ark bir tekne... Denizyollarnn en kuuk ve uruk teknesi..."
(V.M.Gayyasnda, s.183,290) Rauf Orbay da anlarnda yle diyor: "Paay
gturen geminin khneligi hakknda aldgm haber ve byle hallerde zihni
kurcalamas tabii olan eitli kayglarla huzursuzluk iindeydim. Nihayet, be
gun sonra, paann salimen ktg haberini alnca, buyuk bir ferahlk duydum."
(Y.Tarihimiz, 3.C., s.17)
295
c. Askeri tarih:
D "M.Kemal Paa, mufettilik kararghn, kadrosuna gre ikmal ettirerek, 16
Mays 1919 tarihinde, Bandrma vapuru ile Istanbul'dan hareket edecek ve 19
Mays 1919'da Samsun'a kacaktr." (TIH, Lcild, s.195, Harp Tarihi Dairesi Y.,
Ankara, 1962)
- Hani, Emin Oktay, E.Z.Karal ve onlardan sonraki resmi tarihiler taka
diyorlard,
hani pusulasz diyorlard,
hani gizlice diyorlard,
hani kaptan ne yol iz biliyor, ne dumen diyorlard,
hani yanllkla nce Inebolu'ya 'ktlar diyorlard,
hani Ingiliz igal kuvvetlerinden kaa kaa, gizlice gitti diyorlard?
Hibirinde, H.H.Ceylan ile TTK Bakan Prof.Dr.Y.Halaoglu'nun iddia ettikleri
gibi bir ifade yok!
stelik ogunda Bandrma gemisinin ad bile gemiyor.
H.H.Ceylan'n yine uydurdugu anlalyor.
Peki, Prof.Dr.Y.Halaoglu'nun tutumunu nasl niteleyecegiz?
M.Kemal'in kurdugu Turk Tarih Kurumu'nun Bakannn, bu konuda bir aklama
yapmak zorunda oldugunu sanyorum. Byle bir aklamaya nce bu kitapta yer
vermek iin 4 Ocak 1996 Perembe gunu, saat 16.00'da TTK santralinden
Halaoglu'nu aradm. Sekreterine bagladlar. Halaoglu konferanstaym,
'18.00'den sonra yerinde olur' dedi ve niin aradgm sordu. Anlattm. Sekreter
hamm, Halaoglu yerine dner dnmez haber verecegini syleyerek numaram ald.
Bu kitab baskya verinceye kadar Halaoglu'dan ses kmad.
- M.Kemal'in Istanbul'dan ayrl ile ilgili teki iddialar:
n "Anadolu'ya kaarak gemi degil..." (K.Msroglu, S.Mucahitler, s.69)
Kaarak getigini syleyen kim ki?256
D "Butun resmi tarih kitaplarnda ve ideolojide anlatlan, M.K.Ataturk'un
Turkiye'yi igal kuvvetlerinden kurtarmak ve Anadolu'da kurtulu mealesini
yakmak adna Istanbul'dan gizlice Samsun'a hareket ettigi... eklindedir."
(H.H.Ceylan, Nokta Dergisi, 5 Mays 1991, s.12)
a "Aagdaki bilgiler incelendiginde, M.Kemal'in, ne Vahdeddin'den ve ne de
Ingilizlerden gizli Samsun yolculuguna kmadg grulecektir... Yllardr
ketmedilen (saklanan) bu geregi, TRT nihayet 21 Aralk 1987'de [aklad]."
(A.Dilipak, CG Yol, s.133)
Az nce hepsini grduk, hibir resmi tarih kitabnda, M.Kemal'in Istanbul'dan
gizlice Samsun'a hareket ettigi yazmyor. Gizlice gittigini yazan tek kii,
256) GRYT Ansiklopedisi de, "M.Kemal'in Samsun'a resmi merasim ile
ugurlandgn" yazyor. (1.C. s.181) Ne gizli gittigi dogru, ne merasimle
ugurlandg.
296
M.Kemal'e kar olan yazarlarn piri Mevlanzade Rfat'tr! (Turkiye Inklabnn
Iyuzu, s.209) Hayali bir yel degirmeni kuruyor, sonra da ona hucum ediyorlar,
Allah slah etsin!
Bu geregi, ilk defa 1987'de TRT'nin akladg da Dilipak uydurmas; 1926'da
Hakimiyet-i Milliye ve Milliyet gazetelerinde yaymlanan M.Kemal'in anlarnda,
bu konuda ayrntl bilgi var. Bir paa, 9.Ordu Mufettiligine, Padiahtan gizli
olarak atanabilir mi? Atama kararndaki u imzadan birinin, Padiahn olmas,
anayasa hukuku geregidir.
n "[Bandrma vapurunda] tam 19 ust duzey paa ve devlet yetkilisi vardr."
(H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.37)
Turkesine mi aarsnz, verdigi bilginin ilkelligine mi?
Vapurda bir tek paa var, o da M.Kemal. tekiler: albay, bir yarbay, u
binba, be yuzba, u ustegmen, iki ifre ktibi. (Dr.Fethi Tevetoglu,
Ataturk'le Samsun'a kanlar, s.14)257
a "Yllarca yurutulmu yagclk edebiyat neticesi, gen nesil, Bandrma
vapurunda tek bana M.Kemal Paann bulundugunu sanmaktadr." (V.Vak-kasoglu,
Son Bozgun, 1.C., s. 141; ayn iddiaya, GRYT ansiklopedisi de yer vermektedir,
1.C., s. 155)
D "Yllarca yurutulmu dayatmac resmi tarih yalanlarnca, bugunku nesil,
Bandrma vapurunda tek bana M.Kemal Paann bulundugunu sanmaktadr."
(H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.37)
Biri uyduruyor, tekisi de bir iki kelimesini degitirip uyduruk cumleyi kendine
mal ediyor.
Bandrma'da tek bana M.Kemal'in oldugu, ne M.Kemal'in anlarnda var, ne teki
anlarda, ne resmi tarihlerde, ne de kitaplarda! Vahidettinciler, nce bir
iddiada bulunup sonra da bu iddiay iddetle yalanlyor ve herkesin bildigi
gerekleri kendileri kefetmi gibi aklyor, bylece resmi tarihin bir
yanln bulmu gibi hava atyorlar!
Pek ocuka bir numara!
Eger bu numaray yutanlar varsa, Aziz Nesin'e selam olsun!
Byle yalan-yanl bilgilere yer veren zel bir kitap olsayd bile, bu tek
rnekten yola karak ve ie resmi tarihleri de katarak genel bir sulamada
bulunmak, durust bir yaklam olur muydu? Bunun, Beinci Murat' rnek alp
butun Osmanl Padiahlarnn deli oldugunu sylemekten ne fark var?
Yoksa yalan-yanl yaz yazmak, yalnz M.Kemal'e kar olanlarn tekelinde mi?
257) A.Dilipak yle yazyor: "Gemide bir de ingiliz ajan vard ve durum
anlalnca adam Sinop'ta indirildi." (CG Yol, s.164) Hibir anda ve ciddi
kaynakta byle bir ayrnt yok.
297
* 5-8 8. M.Kemal - Ingiliz gizli anlamas masal
Vahidettincilere gre, Vahidettin ile M.Kemal; ingilizlere kar gizli bir
anlama yapmlard ya, megerse M.Kemal ile Ingilizler de Vahidettin'e kar
gizlice anlamlarm.
Vodvil kurgusunu andran eglenceli bir durum!
K.Msroglu'nun aklamasndan anlaldgna gre, bu iddiann fikir babas,
Damat Ferit hukumetlerinde drt kere Seyhulislam258 olarak grev alm,
150'liklerden M.Sabri' Efendi. (S.Mucahitler, s.95) Efendi hazretleri, M.Kemal
ile Ingilizler arasnda gizli bir anlama oldugunu, Yunanistan'da kardg
haftalk Yarn gazetesinin 1 ve 2 Kasm 1929 gunlu saylarnda aklam.259
Msroglu diyor ki: "Bu muammaya (bilmeceye) ilk defa ve isabetle parmak basan,
merhum Seyhulislam M.Sabri Efendi [dir.]" (Hilafet, s.277)260
nce bu belgesiz iddiann sahibi M.Sabri Efendiyi tanyalm.
* 5-8-1. M.Sabri Efendi
Tokat'ta dogar, medrese egitimi grur, Istanbul'a gelir, egitimini ilerletir,
ders vermeye balar, 1900-1904 arasnda, II.Abdulhamit'in kitaplk memurlugunda
bulunur, politikaya merak salar, 1908'de Tokat milletvekili olarak Meclis'e
girer, nce Ittihat ve Terakki'nin yannda, daha sonra Ahali Partisi (1910) ile
Turk siyasi hayatnn en karanlk kuruluu olan Hurriyet ve Itilaf Partisinin
(1911) kurucular arasnda yer alr. Rza Nur diyor ki: "Maatteessuf (yazk ki)
abucak Sadk, M.Sabri ve Gumulcineli'den murekkep bir klik teekkul etmi,
fenalk ve edepsizlik balamt." (Hayat ve Hatratm, s.370)
Bu parti hakknda geni bir aratrma yapm olan Ali Birinci, zetle yle
diyor: "Bir toplantda, Gumulcineli Ismail'in hukumet darbesi yapma nerisi
uzerine parti bakan ve baz uyeler istifa ettiler, parti ynetimi ihtilal
komitesi halini ald, parti Gumulcineli Ismail, Basri Bey ve M.Sabri'nin
hakimiyetine girdi. 25 Ocak 1913 gunu Bab- linin baslp hukumetin
devrilmesine karar verildi ama Ittihat ve Terakki daha hzl davranp Bab-
li'yi basarak iktidar ele geirdi." (Hurriyet ve itilaf Frkas, s.196,198,
217)261
258) T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.113, 150, 207, 338.
259) .Msroglu, Lozan, 3.C., s.154 (116 sayl dipnot).
260) M. Kemal-ingiliz ilikileri konusunda baka iddalar da var. Bunlara 279.
dipnotta deginilecek.
261) Hurriyet ve itilafn eski uyelerinden Sehbenderzade Ahmet Hilmi, 1916
ylnda bir risale yaymlayarak butun bu olaylarn iyuzunu aklamtr, diyor
ki: "Hurriyet ve itilaf komitesi, Kamil Paa kabinesini devirmeye ve yerine,
Harbiye Nazr Nazm Paa bakanlgnda Gumulcineli Ismail, Basri ve Hoca
Sabri'den muteekkil bir kabine getirmeye azmetmiti... Ittihatlar perembe
gunu Bab- li'ye hucum etmemi olsalard, cumartesi gunu Itlaflar hucum
edecek ve kabineyi devireceklerdi." (Aktaran F.Kandemir, Istiklal Sava'nda
Bozguncular ve Casuslar, s. 150)
298
Bunun uzerine Hurriyet ve Itilaf Partisi yneticilerinin bir ksm yurt dna
kaarlar (M.Sabri de Romanya'ya kaacak, sonra Yunanistan'a geecektir), bir
ksmna ise hukumete yurt dna gitmeleri tavsiye edilir (Mesela Ali Kemal ve
Rza Nur'a).262 Gumulcineli Ismail ise bir daha siyasetle ugramayacagna dini
ve namusu uzerine yemin ettigi iin surgun cezasna ugramaktan kurtulur. Ama ok
gemeden, yeni bir darbe giriimi hazrlklarna katlacak ve Sadrazam M.Sevket
Paa ldurulecektir (11 Haziran 1913). Ali Birin-ci'nin verdigi bilgilere gre
Talat ve Cemal Paalarla Polis Muduru Azmi Beyin de ldurulmesi duunulmu fakat
gerekletirilememitir. (Hurriyet ve itilaf Frkas, s.209)
Vahidettincilerin 'buyuk din bilgini', 'allame', '20. asrda yetimi, Islam
dunyasnn en buyuk alimlerinden biri' olarak niteledikleri M.Sabri Efendi, bu
cinayetle de ilgilidir. Ali Birinci diyor ki: "Hadise gunu M.Sabri Efendi Pi-
re'den istanbul'a gelmi, ancak istenen neticenin alnamamas uzerine geri
dnmutur. Bu arada suikastlarla da grumeler yapmtr." (Hurriyet ve itilaf
Frkas, s.212) M.Sabri Yunanistan'dan Msr'a geer.263
Msr'da bulunan kaak Itilaflardan 20-30 kadar, Ingilizler hesabna casusluk
yapmay kabul ederler.264 Mesela "Gumulcineli Ismail savan balamasndan
(1914) birka ay sonra Ingilizler tarafndan Selanik'e gnderilir, burada Turk
hukumeti aleyhinde bir gazete karmas temin edilerek, Turk ordularnn ve
halknn uzerine tayyarelerle atlr." (Hurriyet ve Itilaf Frkas, s.219)
Bu arada M.Sabri de Msr'dan Romanya'ya dner, Turke gazetelere yazlar yazar.
Rza Nur, bu gazeteleri zetle yle anlatyor: "Gazetelerde, Ingilizlerin Turk
dostu olduklar, Turkleri Ittihatlarn zulmunden kurtarmak istedikleri dile
getirilir. Ingilizlere teslim olanlarn refah iinde yaadklar belirtilir.
Teslim olmak isteyen askerlerin, ellerini nasl havaya kaldrmalar gerektigi de
resimle gsterilir." (Turk Tarihi, 11.C., s.HO'dan aktaran A.Birinci, Hurriyet
ve Itilaf Frkas, s.219)
262) Rza Nur'un anlar, s.406; Cemal Paa, Hatralar, s.31 vd.
263) Gumulcineli Ismail, Msr'dayken Talat Paa'nn vurdurulmas iin para
toplar. Serif Abdullah'tan da -Hicaz Emiri Huseyin'in oglu- bu amala 1.000 lira
alacaktr. (Rza Nur'a dayanarak, Ali Birinci, Hurriyet ve itilaf Frkas,
s.218)
264) "Miralay Sadk Bey sava muddetince (1914-18) ingilizlerden ayda krk
ingiliz liras maa alarak hayatn idame ettirmitir." (Ali Birinci, a.g.e.,
s.219; ayrca S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.377; Yakn'Tarihimiz, 2.C.,
s.355) Rza Nur'a inanlrsa, "Gumulcineli ismail de ingilizler, Franszlar ve
Yunanllardan casusluk maa almaktadr." (Turk Tarihi, 11.C., s.106-109'dan
aktaran Ali Birinci, a.g.e., s.219; ayrca S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.377:
"Sava srasnda Msr'da, ingilizlerle alm oldugu..." hakkndaki ingiliz
belgesi: FO 371/4227-96973, Calt-horpe'un 18.6.1919 gunlu yazs)
299
M.Sabri Efendinin yazdklar da bu dogrultuda myd? Bu husus aka
belirtilmemi ama Turk birlikleri Romanya'ya (Galiya) gelince, M.Sabri'nin
yakalanp Turkiye'ye gnderilmesi, bu olaslg gulendiriyor.
M.Sabri Efendi, Bilecik'te oturmaya mecbur edilir.
Mutareke olur olmaz Istanbul'a dnup yeniden politikaya svanacaktr. Hurriyet
ve itilaf Partisini canlandrr265 ve Ingiliz casusu Sadk Bey grubunun nde
gelen adlarndan biri ve partinin 2. Bakan olur.
Ingiliz Ataemiliteri General Deedes'in 27 Subat 1919 gunlu raporuna gre,
Hurriyet ve Itilaf partisi, birka kere Yuksek Komiserlige bavurarak
Ingilizlerin destegini istemitir.266
M.Sabri, Istanbul-Anadolu anlamazlgnn baladg dnemde, Paris'te bulunan
Damat Ferit'e vekalet de etmitir.
Ingiliz casusu Sait Molla'nn kurdugu, Ingiliz Muhipler (sevenler) Derneginin de
Onursal Bakanlarndan biridir. (T.Z.Tunaya, Turkiye'de Siyasi Partiler, s.437)
n Mevlanzade Rfat diyor ki:
"M.Sabri Efendi, saraya hulul etmi (sokulmu), Sultan Vahideddin Hann indinde
sz ve nufuz sahibi olmutu... Feci vaziyette bulunan devlet hazinesinden on be
bin lira surgun tazminat almt... Sultan Abdulhamit saraynn tatl
lokmalarnn lezzeti henuz damagndan kmayan M.Sabri Efendi, Seyhulislam
oldu." (Turkiye Inklabnn Iyuzu, s.231, 232)
a T.M.Gztepe de u bilgiyi veriyor:
"M.Sabri Efendi, kendi frkasn iinden klmaz bir duruma duuren muzmin ve
hasta bir zihniyetin adeta ncusu idi. Dedigi dedikti, inat ve ihtiras iman
haline gelmiti, 'butun subaylar Ittihatdr' diyor da baka bir ey demi-
yordu.267 Butun milleti Hurriyet ve Itilaf Frkasndan uzaklatran ve bir gun
de tiksindiren ana sebeplerden biri, bu sakat zihniyetti." (V.M. Gayyasnda,
s.76)
a Gztepe, 'Anadolu'ya kar daha iddetli davranlmasn isteyen' M.Sabri
Efendinin, bu amala D. Ferit hukumetini devirmek ve Sadrazam olmak iin
evirdigi oyunlar da (Eylul 1920), kitabnn 342-353. sayfalarnda ayrntl
olarak anlatmaktadr.268
265) S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s. 179.
266) S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.185 (ilgili rapor: FO, 371/4173, 44216).
267) K.Msroglu imdi bile ayn fikirde. Diyor ki: "Milli Mucadele'nin ynetici
kadrosundaki subaylar tamamen Ittihatyd." (Hilafet, s.232, 267) Demek ki koca
Turkiye'de Ittihatlardan baka vatansever yok, ya da butun vatanseverler
ittihat.
268) Gztepe diyor ki: "Banda M.Sabri Efendi bulunan bu muhalefet grubu, Ali
Kemal'in de fikrini elerek kendi arasna alm, Buyukdere'de Sait Molla'nn
evinde toplanp anlatktan sonra suratle faaliyete gemiti... Sadrazam
(D.Ferit), Itilaf hoca efendilerden derin bir kin ve intikam hissiyle yuzunu
evirmi bulunuyordu." (V.M.Gayyasnda, s.348, 359) Ayrca, Y.Kemal, Siyasi ve
Edebi Portreler, s.91.
300
a Celal Bayar yle yazyor:
"M.Sabri Efendi, ingiliz himayesine girmekten baka kurtulu yolu olmadgn
iddia edenlerdendir. Milli Mucadele'nin iddetli dumandr. Kurdistan Cemiyeti
adndaki siyasi bir kurul ile muterek, vatann paralanmasna yol aan bir
anlamay, reisi oldugu Hurriyet ve Itilaf Partisi Umumi Merkezi adna
imzalamtr. Yakn tarihimizin gizli kalm bu buyuk ihanetine ve onu
hazrlayanlara, 9. cildimizde belgeleriyle temas edecegim. (Anlarn 8. ciltten
sonras yaymlanmad) Sadrazam Vekili oldugu srada Ali Galip'i Sivas Kongresi
uzerine yurumeye tevik edenler arasndadr. 'Kuva-y Milliyecilerin katli
vaciptir' fetvasn yazan odur, imza eden Durrizade'dir." (Ben de Yazdm, 8.C.,
s.2640; Avni Dogan, C.Bayar'm aklamaya frsat bulamadg istanbul-Kurt
anlamasnn metnini yaymlamtr: Kurtulu, Kurulu ve Sonras, s.9)
Hayatndan birka izgi daha:
V.Vakkasoglu diyor ki: "(Mutareke srasnda] arafl kz talebeler, erkeklerle
birarada ders yapyorlard. Peyam- Sabah gazetesinde M.Sabri Efendi yle
feryat (!) ed iyordu: 'Ne gunlere kaldk! Darulfununda (universitede) kz ve
erkek talebe dizdize oturuyor.' " (Son Bozgun, 1.C., s.100)
Devlet kmu, millet yere serilmi, igal balam, efendi hazretleri bunca
felakete gzlerini kapam, kzlarla erkekler birlikte okuyor diye feryat
ediyor! Hafazanallah!
Dahiliye Nazr Adil gibi bfr adam bile, M.Sabri'den ikyet ederek, "Artk el
aman bu softa hukumetinden!" diyecektir. (A.F.Turkgeldi, Grup iittiklerim,
s.242)
Ideal arkada Albay Sadk ise onu, 'Kardinal Richlieu'ye zenmekle' sular.
(S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.376, dipnot 194)
Her ie, her atamaya karr, her yere kendi adamlarn yerletirmeye alr.
Nemrut Mustafa'nn Bursa valiligine getirilmesinin de onun eseri oldugu
anlalyor. (A.F.Turkgeldi, Grup Iittiklerim, s.242)
Butun Hurriyet ve Itilaf Partisi yneticileri gibi onun da en belirgin zelligi,
Ingiliz ibirlikisi olmasdr. 8 Haziran 1919'da, yani daha ilk admda, General
Deedes'e, 'M.Kemal'i geri agrmak iin yaptklar giriimden dolay teekkur
eder', 'hukumet ii tartmalarda, Ingilizleri memnun etmeyecek nerilere kar
ktgn' aklayarak gze girmeye alr ve direniten yana olan Harbiye
Nazr Sevket Turgut Paay gammazlamay da ihmal etmez. (S.Akin, istanbul
Hukumetleri, s.343, 385, ilgili belge: FO 371/4158-94640; birka gun sonra
S.Turgut Paa istifa etmek zorunda kalacaktr.)
Kurucularndan ve yneticilerinden oldugu Cemiyet-i 'Muderrisin, 25 Eylul
1919'da bir bildiri yaymlar. Bildiride, Kuva-y Milliyeciler "kudurmu
haydutlar" diye anlmaktadr. (Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.44)
Turk ordusunun zaferinden sonra, butun yoldalaryla birlikte ve sulularn
tela iinde Ingiliz Eliligine sgnacaktr. Bir daha geri dnmeye yuzu ol-
301
madgndan ailesini de yanna alarak, yine Ingilizlerin buldugu bir yuk gemisi
ile kapag Msr'a atar.269 Sonra yine Yunanistan'a sgnr.
Bu arada Italya'ya geerek Vahidettin'i ziyaret eder; bu srada Seyh Sait
ayaklanmas bastrlm ve yakalanan sanklarn muhakemeleri balamtr; eski
Dahiliye Nazr Mehmet Ali ile birlikte, Italyan basnnda yer alan bir bildiri
yaymlar, Turkleri, 'Musluman barbarlar' diye niteler, 'Musul uzerinde Turklerin
hak iddia etmelerinin gulun oldugunu' ileri surer, Turklerin, Ermeniler gibi
Kurtleri de imhaya altklarn' iddia eder.270
Kendisi ile birlikte 150'likler listesinde yer alacak olan oglu Ibrahim ile
birlikte Yunanistan'da, Yarn ve Peyam- Islam gazetelerini karr, Ankara'ya
ynelttigi eletirilerde luyu o kadar karr ki sonunda Yunanllar bile
aylgn keserler; tekrar Msr'a dner, 1954'te orada lur.271
M.Kemal ile Ingilizler arasnda gizli bir anlama oldugunu ileri suren M. Sabri
Efendi, ite byle, Kardinal Richlieu ile Cinci Hoca karmas, komitac ve
politikac bir din adam!
Insanlarn, i atmalarn hafifletmek iin bavurduklar birtakm yollara,
psikolojide savunma mekanizmalar deniyor. Bunlarn biri de projektion, yani
kusur ve zaaflarn bakalarna yanstma.
M.Sabri Efendi de, kendisinin, partisinin, altg derneklerin, iinde yer
aldg hukumetlerin -ve sarayn- Ingilizciligini, M.Kemal'e yanstarak
rahatlamaya alm, sz oyunlaryla sular rtmeye abalam.272
D M.Sabri Efendinin yazsnn zeti yle:
"Padiah, hibir zaman bu kyam (ayaklanmay)273 tam bir ciddiyetle bas-
269) R.Tevfik, Biraz da Ben Konuaym, s.244-279; R.H.Karay, Minelbab
Ilelmihrab, s.218 vd.
M.Sabri'nin Msr'da nasl karlandgn da K.Msroglu'ndan dinleyelim:
"istanbuldan, yeni idare ile uyumas imkn olmayan eski devlet ricali de (yani
korkaklar, gafiller, teslimiyetiler, ibirlikiler, casuslar, hainler., t)
kiraladklar bir gemiyle kalabalk bir kafile halinde Msr'a gelmi
bulunuyorlard. Bunlar, basna yansyan Turkiye haberlerinin etkisiyle Msr
kamuoyunca son derece soguk karlanm ve hatta hain olduklarna dair baz
yazlar bile yazlmt. Gerekten bunlar arasnda bulunan Seyhulislam M.Sabri
Efendi, M.Kemal Paa hakkndaki mehur fetvay vermi Seyhulislam sanlarak,
'Yaasn M.Kemal, kahrolsun hainler!' sesleriyle protesto bile edilmiti."
(Osmanogullan'nn Dram, s.189 vd.)
270) Prof.Dr.Ergun Aybars, istiklal Mahkemeleri, 2.C., S.326.
271) Ali Birinci, Hurriyet ve Itilaf Frkas, s.238.
272) K.Msroglu, ikide bir, M.Sabri Efendi'nin mantgn, sanki medrese
mantg diye ayr bir mantk okulu, akm, yntemi varm gibi 'o korkun
medrese mantg ile' diyerek kendince vuyor. Oysa 'medrese mantg' deyimi,
Osmanl edebiyatnda, geersiz mantk oyunlar yapanlar eletirmek iin
kullanlan, vucu degil, kuultucu bir deyimdir.
273) M.Sabri Efendinin 1929'da bile Milli Mucadele'yi, 'kyam' yani padiaha
kar ayaklanma olarak nitelemesi, kendisinin ve evresinin Milli Mucadele'ye
baklarn ok iyi belirtmektedir. Ne yapacakt millet yan? Padiah silahl
mucadeleye kar diye lmeye, kirletilmeye, aaglanmaya, yagmalanmaya raz
olacak, vatan Ermenilere, Franszlara, ingilizlere, italyanlara, Yunanllara ve
Rumlara m brakacakt? Milli Mucadele'yi 'Padiaha kar ayaklanma ' diye
nitelemek, ihaneti itiraf etmektir! ->-
302
trmak yolunu semeyerek, ingilizleri savsaklamakla vakit geirdigi ve
M.Kemal'le onlara oyun oynamaya altg srada, Ingilizler de ayn adamla
(M.Kemal ile)i Padiaha ve makam- Hilafete oyun etmek frsatn karma-
mlard. Harb-i Umumi (Birinci Dunya Sava) neticesinde, Izmir'i geici de
olsa,274 Istanbul'daki Hilafet Hukumetinin elinden alarak, Yunanllara veren ve
sonra bunu Ankara'nn laik hukumetine geri veren275 Ingilizler, bilerek
kabahatli duruma duurdukleri Hilafet'i, bu al veri iinde, alem-i Islam'a
sezdirmeden, [Lozan'da] komisyon olarak aldlar." (Aktaran K.Msroglu,
S.Mucahitler, s.96)
Her turlu dayanaktan yoksun, soyut, plak, gulun bir iddia!
M.Sabri Efendinin hayran K.Msroglu, bu iddiay kantlamay uzerine alm.
Bu amala duzenledigi senaryonun Sofya ve Suriye sahnelerini, Ikinci Blumde
grmutuk. Simdi senaryonun son iki sahnesine geldik: Kurtulu Sava ile Lozan!
Bu blumde Kurtulu Sava hakkndaki iddialar ele alnacak, Drduncu Blumde de
Lozan.
K.Msroglu, bu sahneleri suslemek iin yine baz ayrntlar uyduruyor; yuz
binlerce olaydan olumu sarmal bir surecin iinden, uygun oldugunu sandg baz
rnekler alp kant diye ileri suruyor; eger gerek durumu senaryosuna
uyduramazsa, 'muamma' (bilmece) diyor; daha da skrsa, yasalarn geregin
aklanmasn engellediginden yaknarak, sanki bildigi baka eyler varm da
syleyememi izlenimi brakmaya alyor. Ama eteginde ne kadar ta varsa
hepsini dkmekten de geri durmuyor. Birok Vahidettinci de bu tutumu aka ya
da rtulu bir uslupla paylayor.276
Vahidettin'nin 'bu ayaklanmay tam bir ciddiyetle bastrmak yolunu semedigi'
iddias da pek kallavi bir yanl. yleyse, Anzavur, Kuva-y Inzibatiye, Kuva-y
Seferiye, fetvalar, isyanlar kruklemeler, idamlar filan neydi?
274) Sevres Andlamasn kabul eden hukumetin uyesi degilmi gibi 'geici de
olsa' diyor. Sevres'in yalnz iki maddesini zet olarak aktaryorum: "Izmir.,
ibu andlamanm uygulanmas bakmn-, dan, Turkiye'den ayrlm topraklar ile
bir tutulacaktr." (68. madde),
"ibu andlamanm yururluge girmesinden 5 yl sonra, yerel parlamento, Milletler
Cemiyeti Konseyi'nden izmir'in, kesin olarak Yunanistan Krallgna baglanmasn
isteyebilecektir.. Turkiye, izmir uzerindeki haklarndan, Yunanistan
yararna vaz getigini imdiden bildirir." (83,Madde, S.L.Meray-O.Olcay,
Osmanl imparatorlugunun ku Belgeleri, s.70, 72) Bu mu Izmir'i Yunanllara
geici olarak verme?
275) M.Sabri'ye gre, izmir'i Yunanllar, ingilizler ve teki emperyalistler,
kendiliklerinden Turklere geri vermiler. Peki, Sakarya, 30 Agustos, 9 Eylul,
Yunanllarn ve Rumlarn apar topar Anadolu'yu boaltmalar, Yunanistan'n alt
ust olmas, Kral'n devrilmesi, Mudanya, Lozan filan ne? Efendi, yazdka
batyor! 1922'de Ankara hukumeti de henuz laik degildi.
276) Mesela A.DIlipak yle yazyor: " Ingilizlerin elinde tek koz kalyordu:
Anadolu halk hareketi ile istanbul'un arasn amak... Anadolu'daki millici
gulerle hilafet yanllarn attrmak vb... " (CG Yol, s.280)
303
Ingilizler ile asl gizli pazarlk yapanlar, Vahidettin-D.Ferit ikilisidir.
Vahi-dettinciler, M.Kemal-Ingiliz pazarlg masalyla, ite bu ibret verici
gizli ilikileri kul-leyip unutturmaya alyorlar.
Vahidettin-D.Ferit ikilisinin giriimlerini aklayan birok Ingiliz belgesi
bulunmaktadr, ilerde ogunu okuyacagz.
Msroglu'nun bu konudaki butun iddialarn, oldugu gibi aktaryorum:
* 5-8-2. Ingilizlerin M.Kemal ile iliki kurmas
D K.Msroglu yle yazyor:
"Ingilizlerin istanbul'da gizli tekilatn yapan, Ingiliz Muhipleri Cemiyetini
kuran, hulasa Dogu'da Ingilizlerin siyasi emellerini saglamaya alan Rahip Fro
(Frew), M.Kemal ile temasa gemiti. Hatta M.Kemal Paa, Pera Palas otelinin
muduru, Fransz fakat Ingiliz ajan Msy Marten araclgyla birok defalar (?)
gerekleen grumelerinde, Rahip Fro'y 'insaniyete hadim, adalete hizmetkr
bir zat- faziletkr telakki etmi oldugunu' bizzat ifade etmektedir." (Son
cumle iin kaynak olarak M.Kemal'in Nutuk'unu gsteriyor: Hilafet, s. 162; ama
M.Kemal'in bu cumleyi ne zaman ve neden syledigini aklamyor, cumlenin sonunu
da saklyor.)277
Dogrular:
1. M.Kemal Nutuk'un 5, 27, 181, 205, 209 ve 287. sayfalarnda Rahip Fru'dan sz
eder ama vmek iin degil, sulamak iin!
2. Sait Molla'nn Rahip Fru'ya yazdg gizli mektuplarnn ele geirilmesinden
sonra, Eylul 1919 sonunda, M.Kemal Rahip Fru'ya agr bir uyar mektubu gnderir.
(Mektubun metni: Nutuk, 1.C., s.216) M.Kemal, Rahip Fru ile Istanbul'dayken,
"gruup tarttgn" belirtiyor, (s.216) Grumeyi Rahip Fru'nun istedigini ve
neler konuuldugunu da anlarnda anlatmtr: s.93 vd.
3. M.Kemal, mektubunda, Sait Molla ile birlikte evirdikleri kanl
dalavereleri, rnekler gstererek yuzune vurduktan sonra Rahip Fru'ya diyor ki:
"Sizi... insaniyete hadim, adalete muhabbetkr bir zat- faziletkr telakki
etmitim. Bunda ne kadar aldandgm, son malumat- mevsukann teyit etmekte
oldugunu iblag ile kesp-i eref eylerim..."278 Yani Msroglu, M.KemaFin Rahip
Fru'y aaglamak iin syledigi szleri, tam tersine evirerek, vguymu ve
Istanbul'dayken sylemi gibi sunuyor.
277) Rahip Frew hakknda bilgi: S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s. 131.
Merakls iin not: Rahip Frew, Istanbul ynetimi tarafndan, 17 Agustos
1920'de, Osmanl Nian ile dullendirilmitir! (Jeschke, TKS Kronolojisi l,
s.117) Acaba bu nian, hangi hizmetin karlgyd?
278) "Sizi., insanlk hizmetinde, adaletsever bir faziletli kimse sanmtm.
Bunda ne\kadar aldandgm, belgelere dayal son bilgilerin dogruladgn
bildirmekle eref duyarm."
304
4. Evet, Istanbul'dayken Rahip Fru ile adam sanarak grumu! Ne var bunda?
Ingiliz ajan oldugu anlaldktan sonra Fru'ya sayg gstermeye devam m etmi,
yoksa butun melunluklarn belgeleriyle aklayp emperyalist metodlar konusunda
gzumuzu mu am? Kald, ki konutugu daha baka Ingilizler de var.279 Her
Ingilizle konuan, hemen Ingiliz ajan m olur?
Nitekim Msroglu da zet olarak diyor ki:
a "[Hizb- ut tahrir] hareketiyle hemen hemen ilk kuruldugu yllardan itibaren,
1954'ten beri, temasm olmutur. Onlardan pek ok kimseyi tandm. Biroklar
ile munakaalar ettim ve kendilerine asla snamadm. Herkesi Ingiliz ajanlg
ile itham ederler (sularlar). Yadrgayp kendilerine snmam engelleyen
hususlardan biri de budur." (Hilafet, s.366, 377) Kendi yaptg sanki baka bir
ey mi?
u "Bandan sonuna kadar Ingilizlerin hakiki niyet ve faaliyetleri tespit
edilmeden, ne M.Kemal Paa, ne Sultan Vahideddin ve ne de Kurtulu Sava-'nn
yazlmasna imkn yoktur. Byle bir eyin yaplabilmesine imkn vermeyen birok
yasal engellerin mevcut oldugu da malumdur. M.Sabri Efendi, bu uuzlu muammay,
'bir muvazaa' (dankl oyun) olarak niteliyor." (K.Msr-oglu, S.Mucahitler,
s.95)
Oysa olaylar aydnlatacak anlar, aratrmalar ve butun Ingiliz belgeleri
ortada. Masal yazacaklarna, yaymlanm aratrmalar, aklanm belgeleri
okuyup inceleseler ya!
Ama bu yazarlar, gerekleri aklamak yerine, kendi icat ettikleri uyduruk bir
tarihe inanacak bir kitle yaratmay tercih ediyorlar.
D "Sultan Vahideddin merhuma, dostmu gibi davranlarak oynanan bu oyunlar,
tahta getigi gun (!) balamtr. Bunun M.Kemal ve Ingilizlerle ilgili
sorunlarda kazandg yogunluk ve naziklik akla durgunluk verecek derecededir.
yle ki hilafet sorununda en nemli noktay tekil eden bu konunun gerektigi
ekilde erh ve izahna -bugun iin- en kuuk lude bir imkn mevcut degildir."
(K.Msroglu, Hilafet, s.277)
- Daha ne yazacaklar acaba? Bununla birlikte, ellerinde daha baka belge-
279) D.Avcoglu da, "M.Kemal'in Istanbul'dayken birka Ingilizle grumesinin,
Kemal Tahir'in etkisiyle, baz ilerici evrelerde ok yanl degerlendirmelere
yol atgn" yazyor. (Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.121 vd.) Kemal Tahir,
rak sohbetlerini bilmem ama hibir yazsnda, bu grumeleri ileri surerek,
M.Kemal hakknda kuku belirtmi degildir. Ismet Bozdag, Kemal Tahir'in, ciddi
sohbetlerinde, Milli Mucadele'yi yuruten kadroyu yle tanmladgn
aklamaktadr: "...D dumana kar oldugunu aka belirtmi, anti-
emperyalist bir kadro!" (Kemal Tahir'in Sohbetleri, s.73 vd.) M.Kemal'in
istanbul'daki baz aklama ve temaslarna F.Bakaya da, kendince yorumlar
getiriyor. (Paradigmann iflas, s.42) Bu universite gretim uyesinin, Kurtulu
Sava hakknda, bir ilk okul grencisinden daha az bilgisi oldugunu Drduncu
Blumde greceksiniz. Bu sebeple onun iddialarn geiyorum.
305
ler ve bilgiler var da aklamaktan korkuyorlarsa, lutfen bana yollasnlar, ben
aklayaym. Bundan dogacak hukuki sorumlulugu ustlenmeye hazrm. Haydi!
D "Dagobert von Mikusch'a bakarsanz, 'M.Kemal'in ingilizlerle gizli bir anlama
yapmakta oldugunu ve bu anlamann daima da gizli kalacagn' kabul etmek
gerekir." (Kaynak, D.von Mikusch, s.224 imi: Hilafet, s. 164)
D.Von Mikusch'un kitabnn 224. sayfasnda, 'gizli bir anlama'dan da, 'bu
anlamann daima gizli kalacagndan' da sz eden bir tek kelime bile yok!280
Msroglu yine gzunu krpmadan uydurmu!
* 5-8-3 Gizli anlamann amac ve M.Kemal'in tavsiyesi uzerine, Yunanllarn
Izmir'e karlmas
D K.Msroglu:
"ingilizler, Venizelos'a Izmir'e karma yapmak izni vermekle, hem Yunanllara,
hem de bize, hl laykyla anlalamam olan bir oyun oynamlardr. Syle ki:
Yunanllar sonuna kadar desteklemek kararnda degillerdi. Fakat batan bunu
onlara belli etmediler. Maksat, Turkiye'deki slami rejimi, daha emin bir
tabirle sylemek gerekirse, halifeligi ykacak bir bunalm yaratmakt. Bu
saglandktan sonra Yunanistan'a yardm kesecek ve onlarn Anadolu ilerinde
kendi balarna devam ettirmeye guleri yetmeyecegi muhakkak olan askeri
harektlarn sonusuz brakacaklard.
Bylece, bir taraftan butun islam dunyasnn ve bu arada pek dogal olarak
petrolu bulunan Arap Yarmadas'nn dayanak ve birlik noktas olan halifelik
yklrken, Yunan'a ustun gelecek olan Anadolu'daki askeri balar da istenen
inklaplar iin tartlmaz bir otorite kazanacakt. Bu plann, o zamann
Hilton'u demek olan Pera Palas oteli salonlarnda balayp Londra ve Ankara'ya
kadar uzayan pazarlklar ve bunun dakik teferruatnn (ince ayrntlarnn),
bugunku arpk mevzuatmz karsnda genie aklanmas imknszdr."
(Hilafet, s.212, dipnot 227)
Aagda okuyacaksnz, Ingilizler bu plan (!) geregince, bir yandan Kuva-y
Milliyecilere el altndan yardm edecek, te yandan da halkn gzunde kuuk
duurmek amacyla Vahidettin'i ve Istanbul hukumetlerini, Milli Mucadele'ye
kar koymaya zorlayacaklarm.
Butunuyle akla ziyan, iz'ana, mantga, sagduyuya, olaylarn ncesi ve sonrasna,
sebeplerine, milyonlarca belgeye, binlerce aratrmaya, yuzlerce anya, Turk,
Yunan ve Ingiliz tarihlerine aykr bir ayp masal!
M.Kemal'i, radikal bir reformcu oldugu iin sevmiyor, begenmiyor olabilirler.
Aka yazyorlar da. Ama bununla yetinmiyorlar ki. Yakksz senaryolar
uyduruyor, tarihi ters yuz etmeye yelteniyor, yalana dolana bavuruyor,
kantlanm
280) Karlatrmak isteyenler, Turke evirinin 261 ve 262. sayfalarna
bakabilirler!
306
hizmetlerintHselgeirBarlarn inkr ediyor, reddedemedikleri zaferlerini
bile, hi olmazsa kuultmek iin rpnp duruyorlar.
Ksacas, ayp ediyor, gunaha giriyor, gerege zulmediyorlar!
D Dr.Rza Nur'un anlarnn S.cildine nsz yazan Dursun Satlmoglu, yalan
oldugu uzerinden akan bu senaryoyu pekitirmek iin baknz, neler uydurmu:
"...Mesela, muhtelif Avrupa memleketlerinde yaymlanm kitaplarda, M.Kemal'in
su katksz bir ingiliz casusu oldugu, Turk-Yunan muharebesinin sadece bir
muvazaadan (dankl dvuten) ibaret bulundugu, Yunan askerinin Izmir'e
karlnn Ingilizlere, M.Kemal tarafndan telkin ve ilham edildigi, butun
bunlarn da Turkiye'yi mutlak surette islam dunyasndan koparmak ve Islam
dunyasnn liderliginden uzaklatrmak amacyla planlandg, bunun da Ingiliz
petrol politikasna bagl bulundugu hususlarn, belgeli ve delilli olarak,
ayrntlaryla grup okumakta, Turkiye'ye gelince yakn dostlarna
anlatmaktadrlar."281
Megerse Yunanllarn izmir'e kmasn M.Kemal telkin ve ilham etmi! Iki yandan
toplam u yuz bin insan lmu ve yaralanm ve bu bir dankl dvumu!282
Bu akl d yalann sadece bu iki kitapta kalmadgn da grecegiz.
- Buna karlk, Ataturk Kultur-Dil ve Tarih Yuksek Kurulu, Turk Tarih Kurumu,
Ataturk Aratrma Merkezi, Milli Egitim Bakanlg, niversiteler, gittike
yaylp genileyen bu tur iddialar yalanlamak ve dogruyu aklamak iin
kllarn bile kprdatmyorlar.
Trilyonlarca liraya mal olan ne grkemli bir suskunluk!
Bilgilerini, yetkilerini ve devletin nlerine serdigi imknlar, ne iin ve ne
gun iin saklyorlar acaba?
Bu yalanlara, bu grevlilerin yerine, dikkatli okuyucular, gerege saygl baz
aydnlar ve ke yazarlar tepki gsteriyor.
Buyrun size bir hafta sonu bilmecesi: Bir devlet, kendi varlgna ve niteligine
ynelmi bylesi bir yalan sagnag karsnda, neden bu kadar vurdumduymaz
davranr?
281) Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmda, bu iddiann bir blumune yer vermi ve
yle demi'tim: "Bu muthi bir iddiadr! Bylesine arpc bir tarihi geregin
ortaya kmasn kimse nleyemez, rtbas edilmesini savunamaz! Ama siz mesela,
Turk-Yunan savann dankl dvu oldugunu, Yunanllarn M.Kemal'in
Ingilizlere yaptg telkin sonucu Izmir'e ktklarn' ileri suren ciddi, hatta
ciddi bile olmayan bir yabanc kitaptan sz edildigini hi duydunuz mu? Eger bu
hususta sahiden ciddi belge ve deliller var olsa, tek bir Turk'un bile M.Kemal
Ataturk'e saygs ve guveni kalmaz. Altndag Yaynevi, Cumhuriyet tarihini alt
ust edecek bu iddiay ileri suruyor ama bu kitaplardan birinin bile kunyesini
vermiyor... bu ok nemli kitaplarn kunyelerini, 25 yldr bir turlu aklamaya
yanamyor." (s.10)
Hl da yanamyorlar.
unku byle bir tek kitap bile yok! 282) Kayplar hakknda ayrntl bilgi
Drduncu Blumde verilecek.
307
Bu vurdumduymazlk surup giderse bir gun ne olur?
D K.Msroglu, Yunanllarn Izmir'e kartlmasna ne zaman ve nasl karar
verildigini de yle anlatyor:
"Yunan'n Izmir'e kartlmas ve bundan dolay bir Milli Mucadele ihtiyacnn
dogmas, M.Kemal'e bu vazife (Ordu Mufettiligi) verildikten sonra, Pera
Palas'ta olan birtakm pazarlklarn eseridir ki bunun izah edilecegi yer buras
degildir." (S.Mucahitler, s.49) "...istanbul'un o zamanki Hilton'u demek olan
Pera Palas oteli salonlarnda balayp Londra ve Ankara'ya kadar uzayan
pazarlklar..." (Hilafet, s.212, 227 sayl dipnot)283
D A.Dilipak da sessiz ve derinden giderek, yle yazyor: "[M.Kemal'in] Pera
Palas mulakatlarn (bulumalarn) da buna eklemek gerek. Ingiliz askeri
heyetinin kaldg, igal kuvvetleri karargh grunumundeki bu meknda, M.Kemal
tum ilikilerini dahiyane bir ustalkla surduruyordu." (CG Yol, s. 131 )284
M.Kemal 30 Nisanda atandgna ve Drtler Konseyi'nin Izmir'in Yunanllara
verilmesi hakkndaki kararnn tarihi ise 6 Mays 1919 olduguna gre, ileri
surulen bu pazarlklarn 30 Nisan- 5 Mays arasnda yaplm olmas gerekiyor.
Yani bu tarihe kadar Yunanllarn, 'butun Yunanllar ve eski Yunan topraklarn
bir bayrak altnda toplama' gibi bir ulkusu (megali idea), Izmir hakknda bir
istegi ve giriimi,285 galip devletlerin byle bir niyeti yok, Kasmdan beri
Ege'de
283) K.Msroglu, M.Kemal'in Anadolu'ya geene kadar Pera Palas'ta kaldgn
sandg iin bu pazarlklarn Pera Palas'ta yapldgn ileri surup duruyor. Bu
yuzden de, "Mutarekede ikamet etmekte bulundugu istanbul'daki mehur Pera Palas
oteli salonlarnda balayan pazarlk ve anlamalar..." diyor. (Hilafet, s.289)
M.Kemal Pera Palas'a 13 Kasm 1918'de inmi ve u be gun kalmtr; ksa bir
sure Fansa ailesinin evinde misafir olduktan sonra, 2 Aralkta Sili'deki eve
tanr. Oysa Msroglu, bu pazarlklarn, M.Kemal'in g.Ordu Mufettiligine
atanmasndan sonra yapldgn ileri suruyor. Demek ki 30 Nisandan sonra. Ayrca
neden baka yerde degil de ille ve hl Pera Palas'ta buluuyor yleyse M.Kemal
Ingilizlerle? Orkestras guzel, kahvesi lezzetli diye mi? Koca Istanbul'da baka
yer mi kalmad? Ve dugun davetiyesi uslubuyla "Pera Palas salonlarnda" ne
demek? Bu otelin yle gizli sakl bir kecigi yok mu? Bu kadar gizli
pazarlklar, herkesin gzu nundeki bir otelin avu ii kadar salonlarnda
yaplr m? Ama Ms-roglu'nun muhayyilesi bu kadar. Dilipak da, hi duunmeden
ustasn izliyor. unku bunlarn tarihiligi de akl degil, nakl.
284) Dilipak'n, ne mutareke dnemi, ne igal kuvvetlerinin rgutlenmesi ve ne
de yerleimi hakknda bilgisi var. Pera Palas', "ingiliz askeri heyetinin
kaldg mekn" diye tanmlyor. Fesuphanallah! ingilizlerin bar grumelerinde
bulunmak uzere Istanbul'a bir heyet yolladklarn m sanyor, nedir? Adamlar,
iki tumen asker, top, tat, krka yakn sava gemisi, binlerce er, subay ve
sivil grevli ile gelip istanbul'u igal etmiler. Amalar Turkiye'yi
paralamak ve bir daha emperyalizme kafa tutamayacak hale getirmek. Ve Dilipak,
ingilizlerin, kuuk bir turist kafilesi gibi Pera Palas'ta kaldklarn ileri
suruyor.
Kendisine, Bilge Criss'in Igal Altnda Istanbul adl aratrmasnn 112-114.
sayfalarnda bulunan 'Muttefiklerin Istanbul'daki rgutlenmesi'ne ilikin u
emaya bir gz atmasn tavsiye ederim. Belki geregi kavrar.
285) Turk-Yunan ilikileri ve Megalo Idea*, s.29, Kultur ve Turizm B.Y., Ankara^
1985: "Etniki Eter-ya'nn programnn 6. maddesi: Bat Anadolu'nun Yunanistan'a
ilhak (katlmas^1
[*fdea kelimesi diil oldugu iin dogrusu 'megali idea'dr]
308
ak ya da kapal biimde Yunan-Italyan yarmas yaanmyor, yuzlerce
delegeden, danmandan, uzmandan, grevliden oluan Bar Konferansnda bu konu
o gune kadar hi gruulup tartlmam fakat M.Kemal ve pazarlg yuruten
Ingiliz ajannn, hilafeti kaldrmak iin bulduklar bu gizli zum birdenbire
devreye giriyor ve Bar Konferans da hemen kabul ediveriyor!
Bu iddiada bulunanlar, ya Bermuda ukuru kadar derin bir bilgisizlik iinde
yuzuyorlar, ya da saglklarnda ok ciddi bir arza var.
unku uzun bir gemii olan dall budakl bir konu bu. Simdi bu konunun ksa
ykusunu grelim.
* 5-8-4. Yunanllarn Izmir'e kmalarnn gerek ykusu
(1) Lloyd George -Venizelos ibirliginin temeli, 16 Aralk 1912'de atlr.286
(2) 1913'te Venizelos yle der: "Artk gzlerimizi Doguya (Anadolu'ya) evirme
zaman geldi."287
(3) Ingiliz Babakan Edward Gray, 23 Ocak 1915'te, savaa katlmas kouluyla,
izmir ve evresinin Yunanistan'a verilebilecegini bildirir.288
(4) Ama Kral Konstantin'le savaa girme konusunda anlaamazlar.289 Grey'in
nerisi suya duer. Venizelos-Konstantin anlamazlg giderek geliecek ve
Konstantin, 1917'de tahtn ogluna brakmak zorunda kalacaktr.290
(5) Ingiltere ve Fransa, saflarna ektikleri Italya'y dullendirmek iin bir
anlamayla Izmir ve evresinin, Rusya'nn oluru kouluyla, italya'ya verilmesini
kabul ederler.291 Kasm 1917'de Rusya'da kurulan yeni rejim, arlgn kabul
ettigi butun anlama ve yukumlulukleri tanmadgn ilan eder. Anlamann
hukumsuzlugu Ingiltere tarafndan Italya'ya bildirilir. Italya, anlamann kendi
asndan geerli oldugunda direnecektir.292
(6) Savan sona erecegi belli olur olmaz, Londra'ya gelen Babakan Venizelos,
14 Ekim 1918'de, Ingiltere Dileri Bakanna bir mektup gndererek, 'Baz Turk
topraklarnn igali gerekiyorsa, Yunan birliklerinin de bu
286) M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.25.
287) Dimitri Kitsikis, Yunan Propagandas, s.9.
288) M.L.Smith, s.45,55; Jeschke, Ing.Belgeleri, s.60; A.A.Pallis, Yunanllarn
Anadolu Maceras, s.29; David VValder, anakkale Olay, s.80; .Kurkuoglu,
Turk-lngiliz ilikileri, s.72; General K.Stratigos, Yunanistan Kuuk Asya'da,
s.20 vd.
289) Venizelos, zellikle anakkale karmas srasnda Yunan kuvvetlerinin
Muttefikler arasnda bulunmasn ister. (K.Stratigos, a.g.e., s.27 vd.)
290) M.LSmith, Anadolu zerindeki Gz, s.70 vd.; D.VValder, anakkale Olay,
s.71.
291) Jeschke, Ing.Belgeleri, s.6; M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.80 vd.;
Osman Olcay, Sev-res Andlamasna Dogru, s.XXXV.
292) Jeschke, Ing.Belgeleri, s.60; mer Kurkuoglu, Turk-lngiliz Ilikileri,
s.43.
309
operasyona katlmasn' nerir. (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.63) 2 Kasm 1918'de,
Lloyd George'a gnderdigi bir muhtra ile Yunanistan'n Bat Anadolu'ya talip
oldugunu resmen bildirir.293 Bu istegini, 30 Aralk 1918 gunlu uzun bir muhtra
ile pekitirecektir.294
(7) Ege'de ve Bar Konferans kulislerinde, Izmir iin Yunan ve Italyan
ekimesi ve yarmas balar.295
(8) Venizelos isteklerini, 3-4 Subat 1919'da, Bar Konferans'nn 'Onlar
Sras' nunde szlu olarak da aklar.296 Venizelos, vekili Repoulis'e yle
yazacaktr: "Izmir ve Ayvalk'n... i blgeleriyle birlikte bize verilecegine
hemen hemen kesin gzuyle bakabiliyorum." (M.LSmith, Anadolu zerindeki Gz,
s.86)297
(9) 5 Subat'ta, Bar Konferans, Yunan toprak isteklerinin bir komisyonca
incelenmesine karar verir. (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.61)
(10) Amiral de Robeck, 9 Mart'ta, Lord Curzon'a, Ingiliz-Yunan Dostluk
rgutu'nun propagandalarna fazla kulak verilmemesini gutler. (Jeschke, Ing.
Belgeleri, s.48) '
(11) Yunanl gazeteci ve iadam Teodor Petrakopulos, anlarnda, Babakan
Venizelos'un, 25 Mart gunu kendisine unlar syledigini yazyor: "Sana,
imdilik kimseye amaman ricasyla baz eyler syleyecegim. Yunanistan, en
iyimser olanmzn bile hayalinden gemeyecek lude buyuk ve gulu bir devlet
haline gelecek. Butun Trakya'y alacagz ve buyuk devletlerle birlikte
Istanbul'un da ortak hakimi olacagz. Anadolu'ya kacagz ve yle umit ediyorum
ki iinde Rumlarn yaadg butun illere girmemize gz yumulacak-
293) Venizelos bu muhtray Lloyd George'un istegi uzerine vermitir:
Frangulis'e dayanarak H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.322.
294) AAPallis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.41, 46 vd.; D.Kitsikis.Yunan
Propagandas, s.14 vd.; Jeschke, Ing. Belgeleri, s.61; M.LSmith, Anadolu
zerindeki Gz, s.74, 83; Yunan Askeri Tarihi, s.31 vd.; Ingiltere'nin Atina
Elisi Lord Granville, 17 Kasm 1918 tarihli raporunda zetle diyor ki: 'Bir
gazete (Risospastis) dnda, Yunan toprak isteklerini srarla ileri surmeyen
tek bir Yunan gazetesi yok.' (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.31) Venizelos'a
ve Anadolu macerasna kar olan General Metaksas bile gunlugune yle yazar:
"Yunanllar izmir'e ktlar. Biz Kons-tantinciler siyasette tam yenilgiye
ugradk ama zarar yok. Yeter ki Yunanistan buyusun ve hak ettigi zafere
erisin!" (D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.27)
295) Jeschke, Ing.Belgeleri, s.63; N.Taalan, Ege'de Kurtulu Sava Balarken,
s. 169 vd.; Nail Morali, Mutarekede Izmir Olaylar, s.50 vd.; C.Bayar, Ben de
Yazdm, 5.C., s.1536 vd.; Dimitri Kit-sikis, Yunan Propagandas, s.31 vd.; Yunan
Askeri Tarihi, s.35.
296) S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.35; L.Evans, Turkiye'nin Paylalmas,
s.127 vd.; M.L.Smith, bu aklamann, 1918 Aralk aynda ingilizce ve Franszca
olarak hazrlanm bir kitapga dayandgn belirtiyor. (Anadolu zerindeki
Gz, s.83)
297) L.George'un danmanlarndan Harold Nicolson, anlarnda yle diyor:
"Venizelos'un Bakan VVilson'u her gruunde Avrupa haritas degiiyordu."
(Aktaran D.VValder, anakkale Olay, s.87)
310
tr. On Iki Adalar ve Kbrs iin henuz sonutan emin degilim." (Aktaran
D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.24)298
(12) Italyanlar, bir oldu bitti halinde, 28 Mart gunu Antalya'y igal eder,
Konya ve Mugla'ya dogru yaylmaya balarlar. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.23,
25, 63)
(13) Komisyon, 30 Mart gunu, Izmir ve evresinin Yunanistan'a verilmesinin
Yuksek Konsey'e nerilmesini, ogunlukla kabul eder. (Jeschke, Ing. Belgeleri,
s.61; A.A.Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.90)299 Kesin karar Yuksek
Konsey verecektir.
(14) Ingiliz Yuksek Komiseri Amiral Calthorpe, 3 Nisan gunlu raporunda zetle
yle der: "Yunan Krallg'nn, Ege Denizi'nin dogu kylarna kadar yaylmasna
izin verilmeyecegini umit etmek isterim. Bu hareket ilgili taraflardan
hibirisinin mutluluguna hizmet etmeyecektir."300 S.R.Sonyel, Izmir'e
Yunanllarn karlmasna kar olan Istanbul'daki teki iki Ingiliz
yetkilisini de aklyor: Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb ve Y.Komiserlik
Siyasi Yardmcs Yarbay Ian Heathcote-Smith! (1.C., s.57) Dilerinden
Vansittart da kardr. (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.83)
(15) Ingiltere Genelkurmay Bakan Mareal Wilson da, Lloyd George'a, 4
Nisan'da yolladg mektupta, "Kkrtc Yunan isteklerine kar teslimiyet
gsterilmemeli!" diyecektir. (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.62)
(16) O tarihte Dileri Bakan Yardmcs olan Lord Curzon, butun kabine
uyelerine dagttg 18 Nisan gunlu muhtrasyla, Izmir ve evresinin Yunanllara
verilmesine iddetle kar kar.301 Curzon zetle diyor ki: "Grutugum butun
yetkililer ile dantgm butun kaynaklar arasnda, Bar Konferansnn taraftar
oldugu sylenen bu siyasann bir felakete degilse bile geni lude
kargaalklara yol aacagna dair kesin bir fikir birligi
vardr." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.58)
(17) Italyan Babakan Orlando, 24 Nisan'da, Bakan Wilson'un Fiume sorunundaki
tutumu yuzunden, Bar Konferans'n terk eder.302
(18) Italya'nn Fiume'ye ve Izmir'e sava gemileri yolladgn, 2 Mays gunu
haber alan Bakan Wilson dehetli sinirlenir: "Italya'nn tutumu kuku-
298) Daha Nisan ay banda, 1 .Yunan Tumeni, izmir'in igali iin seilmi ve
Eleftheron blgesinde uslendirilmiti. (Yunan Askeri Tarihi, s.39) 7 Mays gunlu
toplant tutanagna gre, "Venizelos, 17.000 kiilik hazr bir tumeni
bulundugunu" aklar. (Aktaran, H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.332)
299) Komisyondaki Amerikan temsilcilerinin olumsuz tutumu hk.: D.Kitsikis, Yunan
Propagandas, s.32 dv.
300) Jeschke, Ing.Belgeleri, s.61; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.57.
301) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.26, 62 vd.; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C.,
s.58; bunu Curzon'un Turk dostu olmasna baglayanlar oldugunu, Drduncu Blumde
grecegiz. Tabii, ilgisi bile yok, neden olmadgn da Drduncu Blumde
grecegiz.
302) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.27; M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.89.
311
suz saldrgan bir tutumdur ve bar tehdit etmektedir!" Italyanlarn tavr,
Wil-son'u Yunanllara daha ok yaklatracaktr. (M.L.Smith, Anadolu'nun
zerindeki Gz, s.89, 90; A.A.Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.90)
(19) 5 Mays gunu Yuksek Konsey'de, Italyan yaylmaclg gruulur. (L.Evans,
Turkiye'nin Paylalmas, s. 162)
(20) ABD Bakan Wilson, ingiltere Babakan L.George ve Fransz Ba-babakan
Clemenceau, Orlando dnmeden bir gun nce, 6 Mays gunu, Italya'nn tutumunu
daha geni bir ekilde ele alrlar. Bu arada L.George yle der: "Italya'nn
bizi Asya'da bir oldu bittiyle karlatrmasna izin vermeyecegimiz konusunda
bir kez daha diretiyorum. Biz Yunanllarn Izmir'e asker karmalarn kabul
etmeliyiz."303 Bakan Wilson konuyu yle noktalayacaktr: "Niin onlara
imdiden asker karmalarn sylemiyorsunuz? Buna bir itiraznz var m?"
L.George: "Hibir itirazm yok." Clemenseau: "Benim de itirazm yok!"
Bylece, Yuksek Konsey, Yunan ordusunun Izmir'e kmasn kararlatrr.
(M.L.Smith, s.91)304
Mareal VVilson, bu kararn yeni bir sava balatmak anlamna geldigini
syleyerek, iddetle protesto edecektir. Gunlugune de u notu duer: "Butun
bunlar delilik!" (M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.92,93; L.Evans,
Turkiye'nin Paylalmas, s.163)305 L.George'un danman Harold Nicolson da
yle diyor: "Bu cahil ve sorumsuz adamlarn, Ortadogu'yu bir pastay bler gibi
para para etmeleri, dogrusu dehet verici bir eydi." (Aktaran D,Walder,
anakkale Olay, s.89) D.Kitsikis, Churchill'in de karara kesinlikle kar
oldugunu vurgulamaktadr. (D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.43)
(21) L.George 9 Mays akam Venizelos'la yemek yer ve zetle unlar syler:
"Yunanistan, Yakn Dogu'da buyuk olaslklara sahiptir ve bu olaslklardan
yararlanabilmek iin askerlik ynunden olabildigince gulenmeniz ge-
303) ingiltere iin ama, sadece Italyan yaylmaclgn nlemek degildir
elbette. teki sebepleri Drduncu Blumde grecegiz.
304) Yunan asll silah taciri Basil Zaharof, 6 Maysta telefon eder ve Yunan
Dileri Bakan Politis araclgyla Venizelos'a u mesaj verir: "
Venizelos'a, izmir'i igal etmek uzere gemilerini ve birliklerini hazrlamasn
syleyiniz. Yuksek Konsey'in bu konuda karar almasn saglam bulunuyorum.
Kurul kararn size yarn resmen bildirecek." (D.Kitsikis, Yunan Propagandas,
s.201) Bu durum, Selanik'te bekleyen General Paraskevopulos'a hemen bildirilir.
(A.F. Frangu-lis'ten aktaran D.Kitsikis, a.g.e., s.201; Yunan Askeri Tarihi,
s.37) Turkiye'ye kar uygulanan politikay eletiren Ingiliz milletvekili
VValter Guines, 16 Agustos 1921'de, Avam kamarasnda yle diyecektir:
"...Babakanlk koltugunun arkasndan gelen, Sir Basil Zaharofun sesidir."
(D.Kitsikis, a.g.e., s.202)
305) Mareal VVilson gunlugune yle yazar: "Butun bunlar, lgnca ve ok ktu
eyler. Venizelos, bu u smokinliyi, kendi emellerine alet etmektedir."
(Jeschke, ing.Belgeleri, s.73)
D.Kitsikis de, L.George'un, karara kar kan Mareal VVilson iin yle
dedigini belirtiyor: "unku en kaln kabuklu cinsinden bir tory (muhafazakr)!"
(Yunan Propagandas, s.43)
312
rekir." (M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.93) Venizeloscu A.A. Pallis diyor
ki: "L.George'un, Yunanistan' Ege Denizi ve Marmara'ya hakim, kuvvetli ve
varlkl bir devlet olarak grmek hususunda samimi bir arzu duydugu gerekti."
(A.A.Pallis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.68)306
(22) Italyanlar, 11 Mays'ta Bodrum'u, 12 Mays'ta Marmaris'i, 13 Mays'ta
Kuadas'n igal ederler. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.30)
(23) 13 Mays gunu Drtler Toplants'nda Bakan VVilson yle diyecektir:
"Yunani?' - n Izmir'in (kentin) butununu alacaktr. Ilin geri kalan ksmn da,
Birlemi Milletler adna Yunanistan'n ynetimine brakmay teklif ediyorum."
(D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.34)
(24) Yunan karma gemileri, 13 Mays gunu yola tkarlar.
(25) 14 Mays'ta, Izmir istihkmlar, Muttefik askerleri tarafndan igal
edilir.307
(26) 15 Mays 1919'da Izmir'e Yunan karmas balar.308
(27) Silah taciri Basil Zaharof, kendisine bu haberi ileten Yunanistan'n
Londra Elisi Kaklamanos'a yle yazar: "Verdiginiz guzel haberler iin teekkur
ederim. Bu haberlerin, acizane almalarmn eseri oldugunu sanyorum."
(D.Kitsikis, Yunan Propagandas, s.200)
Bu olayn ok ksa ve belgeli ykusu de byle.
1. Gruluyor ki Yunanllarn Izmir'e kmas, kku yllar ncesine giden,
basamak basamak gelimi, hakknda yuzlerce kitap yazlm, son yuzyln en
nemli ve ac olaylarndan biri. yle 30 Nisan-5 Mays arasna sgdrlabilecek
basit bir sorun ve ayakustu bir karar degil.
2. Komisyon, Izmir ve evresinin Yunanllara verilmesini 30 Mart'ta uygun
grmutu. ABD Bakan ile Ingiliz ve Fransz Babakanlarnn, kesin karar iin
M.Kemal'den gelecek cevab beklediklerini ileri surmek, sadece gulun bir
iddiadr.
3. Diyelim ki M.Sabri Efendi, D.Satlmoglu ve K.Msroglu'nun iddias dogru.
Ama byle ok yanl bir senaryonun planlanmas ve aama aama uygula-nanabilmesi
iin bu ii en azndan yuzlerce kiinin bilmesi, Londra-Istanbul, Londra-Paris
arasnda pek ok yazma yaplm olmas gerekirdi. Nerde onlar? Haydi, bu
konuyla ilgili belgeler gizlendi diyelim ama yaymlanm binlerce belge
306) L.George'un bir baka szu: "Turkler, kmekle olan bir rka mensupturlar.
Halbuki Yunanllar dostumuzdur ve gittike yukselen bir millet durumundadr."
(D.Kitsikis, s.40) L.George sonunda yle diyecektir: "Osmanl Imparatorlugu'nun
mirass Yunanistan'dr!" (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s. 182)
307) Jeschke, Ing. Belgeleri, s.72 dv.
308) Igal srasnda izmir Valisi Kambur izzet, ingiliz Konsolosluguna sgnr.
(S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.268) igalden 6 gun sonra, R.Cevat Ulunay
zetle yle yazacaktr: "Ingilizleri istiyoruz! Bizi birok siyasi badirelerden
kurtaran ingiltere, bu son badireden de bizi elimizden tutmak suretiyle
kurtaracaktr." (S.Akin, a.g.e., s.314)
313
var ve hibirinde, bu senaryoyla baglantl ya da byle bir senaryonun varlgn
duundurebilecek bir ifadecik bulunmuyor. Tersine, bu binlerce sradan ya da
gizli belgede, sz konusu senaryonun tam kart olan kararlar, gruler ve
neriler yer alyor.
Zaten birok insanla baglantl olan bu aptaki ve ok uzun sureli bir
operasyonun, sonuna kadar gizli kalmas da imknszdr. Simdiye kadar oktan,
bir yerden szp aga kmas gerekirdi.
Anlarnda nice devlet srrn aklam olan Churchill'in yazdklarnda da,
duuncelerini butun plaklg ile not etmi olan Mareal VVilson'un gunlugunde
de, Bar Konferans'nn iyuzunu hi ekinmeden anlatan Nicolson'un kitabnda
da, bu konuyla ilgili kuucuk bir iaret dahi yer almyor.
Harington, A.Ryan ve Bennett'in anlarnda da bir ipucu yok.309 Bununla da
bitmiyor. Bir de Turk cephesi var.
Ingiltere, Ankara ynetimine el altndan yardm ediyor olsayd, hukumet uyeleri,
milletvekilleri, askerler, memurlar, bu beklenilmez durumdan kukuya duup
sebebini aratrmaz ya da hi olmazsa bu kukuyu belirtmezler miydi?
K.Karabekir'i, R.Orbay', A.F.Cebesoy'u bir yana brakyorum, Dr.Rza Nur gibi
kafay M.Kemal ile bozmu birinin anlarnda bile byle bir kukunun glgesine
rastlanmyor. Yoksa bunlar da Ingiliz ajan myd?
Ya Yunanl ya da Musluman aratrmaclar?
Yakn tarihi didik didik eden yuzlerce aratrmacdan hi degilse biri, neden bu
oyunu bugune kadar ortaya karamad acaba? Ve neden hibir tarihi, yalnz
birka Vahidettinci tarafndan ileri surulen bu iddiay ciddiye almyor? Pek
kaba ve maksatl bir yalan da ondan.
Ankara ile Ingilizler arasndaki ilikiler topluca incelenirken, bu daha da iyi
anlalacak.
4. Bu gelimemi ocuk masaln savunan teki tarih yazclarndan bazlar:
V.Vakkasoglu, Son Bozgun, 3.C., s.90-105; GRYT Ansiklopedisi, 1.C., s.211, 188,
248, 250; A.DIlipak, CG Yol, s.35, 53-55, 61, 109-112, 118,163, 244, 279 vd.,
293 vd.
-Baz yazarlar, eger Bat Anadolu'yu Yunanllar yerine bir buyuk devlet igal
etseydi, olaylarn baka turlu geliecegini, hatta Milli Mucadele'nin
balamayacagn iddia ya da ima ediyorlar.310 Yunan igalinin, Milli Mucadele'yi
309) Kurtulu dizisi hazrlanrken, bu anlarn bizimle ilgili blumleri
evirtilmiti. Charles Harington, Tim Harington Looks Back, John Murray, Londra,
1940; Andrevv Ryan, The Last of the Drago-mans, Geoffrey Bles, Londra, 1951;
J.G.Bennett, VVitness, H. and Stoughton, Londra, 1962.
310) Mesela H.Kazm Kadri diyor ki: "Yunanllar yerine., italyanlar Anadolu'ya
girmi olsalard, onlar buradan karmaya imkn ve istiklal-i millide nam ve
nian kalmazd." (Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s. 184)
314
geniletip hzlandrdg, halkn abuk uyanmasna sebep oldugu dogrudur.311 Ama
bu iddiada bulunanlarn unuttuklar bir olay var: Guney Anadolu'da, Franszlara
kar verilen silahl mucadele!
Kurtulu Sava gibi ok aamal, ok cepheli, ok ynlu, ok ayrntl bir
olay, yalnz bir adan inceleyerek, birka belgeyi ya da olay degerlendirerek
yorumlamaya kalkanlarn yanl, hatta gulun sonulara varmas, kanlmaz bir
durumdur.
Kurtulu Sava bir butundur, yalnz bir ucundan tutularak aklanamaz.
* 5-8-5. ingilizler ile M.Kemal neden kolayca uzlamlar?
n K.Msroglu'na gre bunun sebebi, megerse uymu: "M.Kemal Paann koyu bir
Ittihat oldugu ve kamil yana kadar da bu siyasi frkann iinde ve onlarn
fikirleriyle yogruldugu muhakkaktr. Hilafetin ilgas (kaldrlmas)
keyfiyetinin ise Ittihatlarca ok nceden duunulup planlandg fakat buna
fiilen imkn bulunamadg yaygn bir kanaattir, ittihat ve Terakki Cemiyetinin
bilinen programna ragmen bir de gizli program (?) vard ki bunda, M.Kemal
Paann sonradan gerekletirdigi inklaplarn cumlesinin mevcut oldugu iddia
edilmitir." (Hilafet, s.140 vd.; Lozan, 3.C., s.121)312
Alternatif tarih yazclar iin duunceleri dogrultusundaki 'bir sylenti',
'kanaat', 'bir iddia' hatta 'dedikodu' yeterli. Kanta manita gerek yok. Yaz
gitsin! Biri inansa, krdr.313
* 5-8-6. K.Msroglu'na gre iki muamma
D "Gunlerdir oyalanan M.Kemal Paa iin tam hareket edecegi gun 'Ingilizler
tarafndan yakalanp tutuklanacag' sylentisi kt. Tuhaf u ki haydi M.Kemal
el abukluguna getirip tutuklanmadan gemiye bindi diyelim. Amma Samsun ve
Merzifon havalisinde Ingiliz askerleri yok muydu? Neden onu tutuklayp
Istanbul'a gndermediler de, geri agrmas iin Bab- Ali'ye bask yapmaya
koyuldular? Dogrusu bu bir muammadr." (Hilafet, s. 160)
311) On yl boyunca cephelere kan ve can pompalam halkn, birdenbire her yerde
harekete gemesi beklenemezdi zaten. Birinci Dunya savann sonuna dogru, 45
kiloyu geen her gen, yana baklmakszn, askere alnp cepheye surulmutu.
(Yuzba Selahattin'in Roman, 2.C., s.10) Yorgun halk, ya silahl tecavuz ya
da yakn tehlike uyandrr: Kuzeydogu Anadolu'da Pontusu etelerin faaliyete
gemeleri, Doguda Ermeni ordusunun igal hazrlklarna balamas vb.
312) 3 Eylul 1912 gunlu bir ingiliz belgesi: "Turkiye'de yapacagmz propaganda,
ittihatlarn Turkiye'yi uuruma surukleyecegi ve mutlaka ortadan
kaldrlmalar gerektigi yolunda olacaktr." (D.Avcoglu, Milli KurtuluTarihi,
1.C., s.57)
313) Ne belge gsteriyor, ne kant, ne tank ama Msroglu yle yazabiliyor:
"M.Kemal Paann evvelce ingilizlerle 'Hilafeti ykmak' esas uzerinde anlam
olmasna ragmen, zaferden sonra bu vaadinden v,az geerek Halife olmak istedigi
katidir." (Hilafet, s.300) Bu konuya Drduncu Blumde dnecegiz ve Msroglu'nun
dogru yazmadgn grecegiz.
315
1. M.Kemal ile Ingilizler arasnda gizli bir anlama oldugunu ileri suren bir
yazar, M.Kemal'in hemen geri agrlmasn nasl aklayabilir? aresizlik
iinde, 'sobe' deyip kayor.314
2. Ingilizler, M.Kemal'i, Samsun'da ve Merzifon'da bulunan birka yuz askere
guvenip de mi tutuklayacaklard? O srada Samsun'da 1 S.Turk Tumeninin karargah
ile 45.Alay, Havza'da 56.Alay, Amasya'da S.Kafkas Tumeni karargah ve 9.Alay,
Merzifon'da lO.Alay bulunuyordu.315 Komutann u buuk dumana teslim etmi
birlik var m tarihte? Kald ki Ingilizler, Eskiehir'deki Kuva-y Milliye
Komutan Atf Bey dnda, Anadolu'da bulunan hangi komutan, subay hatta hangi
eri tutuklayp da Istanbul'a getirebildiler ki? Bu cesareti, mutarekenin
balangcnda Batum'da, bir de gulu olduklar ve hukumetten destek grdukleri
Istanbul'da gsterebilmilerdir.
K.Msroglu'nun, Ingilizlerin bu frsat kullanamam olmasna uzuldugu
anlalyor.
D "ingilizler, sanki M.Kemal'in Anadolu'ya gidii kendi bilgileri ve izinleri
dnda olmu gibi, guya ona engel olmak yoluna gitmeleri ve bu maksatla
Istanbul hukumetlerince Kuva-y Milliye'nin takbihini (sulanmasn) istemeleri,
meri (yururlukteki) kanunlar nunde aklanmas imkansz bir muammadr.
Bu tarz hareketle Ingilizler, iki taraf kar karya getirmek ve Istanbul
hukumeti ile Halifeyi, milli gaye aleyhinde gstererek halkn gzunden duurmek
maksadn gutmulerdir... Bakalm buna benzer krdugumleri zmek, ne zaman
nasip olacak?" (S.Mucahitler, s.82)
1. Msroglu durumu yine uvala sgdramadg ve senaryosuna uyduramadg iin
aresizlik iinde, yine 'muamma' deyip geiyor.
2. Ingilizlerin milliyetilere kardklar zorluk, yalnz M.Kemal'i geri
agrmalarndan ve Istanbul hukumetinden Kuva-y Milliye'yi sulamasn
istemelerinden mi ibaret? Olmadgn elbette kendi de biliyordur ama senaryosuna
ters dutugu iin hepsini yok sayyor.
314) M.Kemal'in geri agrlmasnn ksa ykusu: General Milne, 19.5'de
Harbiye Nezaretine 'M.Kemal'in niin Sivas'a gnderildigini' sorar. (HTV
dergisi, say 1, belge no.15); General Milne, 6.6.'da Harbiye Nezaretinden,
'M.Kemal'in ve karargh heyetinin geri agrlmasn' ister; Harbiye Nazr
S.Turgut Paa, 15.6'da, M.Kemal'e,' istanbul'a geri dnmesinin, hukumet karar
oldugunu' bildirir. (KA Gunlugu, s.88); Ing.Y.Komiseri Amiral Caltorpe
da,17.6'da, Hariciye Na-zaretine, 'M.Kemal'in geri agrlmas gerektigini'
bildirir. (T.Bykloglu, Ataturk Anadolu'da, s.13,83); General Milne, 30.6'da,
Harbiye Nezaretine, 'M.Kemal ve Konya'da bulunan Cemal Paann derhal geri
agrlmalarn'; Ing.Y.Komiseri Amiral Caltorpe, 2.7'de, Hariciye Nezaretine,
'M.Kemal ve Cemal Paalarn kaytsz artsz ve suresiz olarak istanbul'a
agrlmalarnn acil zorunluk oldugunu' bildirirler. (Jeschke, Ing.Belgeleri,
s.133, 134); Hukumet, 8.8'de, 'M.Kemal'in Ordu Mufettiliginden alnmasna'
karar verir. (Ataturk'le Ilgili Ariv Belgeleri, s.48 vd.; ayrca S.Akn,
Istanbul Hukumetleri, s.341 vd. ile S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.91/38.
dipnot)
8.8.1919'da M.Kemal askerlikten istifa eder. (Nutuk, 1.C., s.34)

315) TIH, 2.C., 1.ksm, s.27 ve 19. kroki.

316
Ingilizlerin kardklar kanl ve kansz zorluklarn ve sorunlarn
balcalarn, drduncu blumde topluca grecegiz.
* 5-8-7. M.Kemal -Ingiliz ilikisini kantlamak iin ileri surulen rnekler ve
dogrular ,
Msroglu diyor ki: "Ingilizlerin Kuva-y Milliye'ye kar bu ilgileri, daha
sonra da devam etmitir ki bunun pek ok rneginden bir ikisini gsterelim."
(Hilafet, s. 163)
ok rnek' diyor ama bula bula ancak aktaracagm rnekleri bulabilmi.
rnekleri grunce, hayli egleneceksiniz. Simdi Msroglu'nun, binlerce olay
arasndan bulup da kant diye ileri surdugu butun rnekleri aktaryorum:
D "Albay Salahattin Beyi (Kseoglu)316 Anadolu'ya bir Ingiliz gemisi
gturmutur." (Hilafet, s. 163, kaynak: Nutuk)
Nutuk'ta bu konu, S.Kolordu Komutan Refet Bele'den gelen 13.7.1919 gunlu bir
telgraf dolaysyla yer almtr. Refet Bele, 'Istanbul'dan bir Ingiliz
gemisiyle Albay [olak] Salahattin Beyin S.Kolordu Komutanlg grevini
devralmak uzere geldigini, Harbiye Nezaretinin kendisine de ayn gemi ile
Istanbul'a dnmesini emrettigini1 bildirir. M.Kemal bu durumu yle yorumluyor:
"Itiraf etmeliyim ki bu tarz ve tavrdan memnun olmadm. Refet Beyin benimle
olan ibirligi Istanbu!-ca biliniyor. Salahattin Bey onu degitirmek iin hem de
bir Ingiliz gemisi ile geldigine gre, derhal verilmesi dogal olan hukum, bu
kimsenin Ingiliz gruune hizmet edecegi iin kendisine guven duyuldugudur. Bu
hukum bir zan (san) gucunde olsa bile, Refet Bey komutay ona vermede acele
etmemeli, hi olmazsa bizim de gruumuzu almalyd." (Nutuk, 1.C., s.36,37)
Bu olay ve M.Kemal'in yorumu, Ingilizlerin Kuva-y Milliye'ye destek verdigini
degil, M.Kemal'in Ingilizlerle ilikili gibi grunen herkesten kukulandgn
gsterir.317
Albay Selahattin'in Albay Refet Beyin yerine gnderilmesinin sebebi de u: Albay
Refet Bey, Merzifon'a Ingiliz askeri yollanrsa, atele kar koyacagn,
316) K.Msroglu, daha sonra, Albay Selahattin Beyi, saltanatn kaldrlmasna
kar ktg iin ingiliz ajan oldugu iddiasn brakarak, bu sefer de vuyor.
(Hilafet, s.291)
317) Refet Bele, M.Kemal'e ektigi iki telgrafla Selahattin Bey iin u ek
bilgiyi verir: "Selahattin eyi tanrsnz. Birdenbire urkmemesi lazmdr.
Evvela Kazm (Karabekir) Paa, tebrik vesilesi ile mulayim (yumuak) ifadeler
ile kendisi ile muhabereye (haberlemeye) girimelidir. [..] Mutereddit
(kararsz) tabiatl bir zat. On gunden fazla bu mntkada kalmamak niyetiyle
gelmi. Az kald kumanday almadan kaacakt. Kendisini temin ve tatmin ederek
vazife-yi vataniyesini hatrlattm. Memleketini herhalde sever fakat vakitsiz
icraata gelemez. Buraya intihab (bu greve seilmesi) Cevat Paa (obanl)
tarafndan olmu. Binaenaleyh (yleyse) maksada muzr (zararl) olamaz. Maksad
dahilinde (amaca uygun) fakat sakit (sessiz) almay vaadetti. " (Nutuk, 1.C.,
s.38, 42) Kuva-y Milliye kadrosu ite byle oluturuluyor; kimi 'gel' der
demez, gzunu krpmadan geliyor, kimi de ancak taplana taplana kazanlyor.
317
Samsun'daki Ingiliz subayna bildirmitir. (S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya,
2.C., s.145, 1 sayl dipnotun 4. maddesi; D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi,
3.C., s.1210; ilgili belgeler: B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C.
38,41,42,43)318
D "M.Kemal Paa, Samsun Mufettiligine (dogrusu: Mutasarrflgna) Ha-mit Bey
adnda birini tayin ettirmiti. Bu kimsenin daha sonra Dahiliye Nazr ile aras
bozuldugu iin grevden alnmasna karar verildigi halde Ingilizler, yerinde
braklmas iin Istanbul hukumetine bavurmulardr." (Hilafet, s. 163, kaynak:
yine Nutuk)
Hamit Bey Mulkiye'den 1902'de mezun olmu eski bir idarecidir. Samsun
Mutasarrflgna319 Refet Bele'nin tavsiyesi ve M.Kemal'in nerisiyle tayin
edilmitir. Deli Hamit diye unlu, geimsiz, olduka tutarsz biridir.320 Ama
Samsun'da asayiin duzelmesine yardm olur. 14 Temmuz 1919'da M.Kemal'e,
'Istanbul hukumetince grevinden alnm oldugunu duydugunu' bildirir. Refet
Bele de, Samsun'daki Ingilizlerin de Hamit Beyin yerinde kalmas iin Istanbul'a
bavurduklarn yazar. (Nutuk, 1.C., s.39-43)
Msroglu, kna skna sinekten yag karmaya alyor.
Hamit Bey Istanbul hukumetince atanm ve Istanbul hukumetini temsil eden bir
ynetici. O tarihte daha Erzurum Kongresi bile toplanmam, Istanbul-Anadolu
ayrlg sz konusu bile degil. Samsun'daki Ingiliz subaynn, Pontus olaylar
dolaysyla gerginligin arttg ehirde, az-ok guvenli bir ortam saglam olan
Hamit Beyin yerinde kalmasn istemesinin, M.Kemal'i ve milli hareketi
desteklemekle ne ilgisi var?
D "25 Eylul 1919 tarihinde yani daha Kuva-y Milliye'nin herhangi bir varlg
grulmeden nce, General Salliklad (Jeschke, bu ad Sally Flood diye veriyor)
Ali Fuat Paann yanna bir kurmay binba ile Eskiehir Ingiliz kontrol
subaylarndan oluan bir heyet gnderdi. Bu heyet, 'Ingilizlerin ahval-i
dahiliyeye (i olaylara) ve Kuva-y Milliye'ye katiyen (kesinlikle) mudahele
etmeyeceklerine (karmayacaklarna)' dair sz verdi." (Hilafet, s. 164, kaynak:
Nutuk)
Msroglu'nun Kurtulu Sava'n hi bilmedigi, bir daha ve pek grkemli bir
biimde aga kyor. '25 Eylul 1919'da Kuva-y Milliye'nin herhangi bir
varlg grulmedigini' ileri suren yazara, aklama yapmadan nce, birka varlk
rnegi hatrlataym, belki o buyuk ykmn altndan, bu kadar abuk silkinip
ayaga kalkm olan milleti ile gurur duyar ve Ingilizlerin neden byle
davrandklarn kavramaya alr.
318) M.Kemal 31.1.1921 gunu Meclis'te, Selahattin Beyi, 'Anadolu'ya ingiliz
torpitosuyla gelmi olmakla' sulayacaktr." (ZC., 8.C., s.31)
319) O zamanki ynetim biimine gre, valilikle kaymakamlk aras bir grev.
320) Kamil Erdaha, M.M.de Vilayetler ve Valiler, s.71, 189,198, 328.
318
(1) rgutlenmeler:
1918, Trakya-Paaeli Mudafaa Heyet-i Osmaniyesi'nin kuruluu,
1918, Kars Buyuk Kongresi,
1919, Trabzon Muhafaza-y Hukuk-u Milliye Cemiyetinin Il Kongresi,
1919, Izmir Mudafaa-y Hukuk-u Osmaniye Cemiye-
ti'nin Izmir Kongresi, 1919, 1. ve 2. Mugla Kongreleri, J919, Vilayat-
Sarkiyye Mudafaa-y Hukuk-u Milliye Cemiyetinin Erzurum Il Kongresi, 1919,
Balkesir (1.) Kongresi,
Erzurum Kongresi, 1919, Balkesir (2.) Kongresi, 1919, Nazilli (1.) Kongresi,
1919, Alaehir Kongresi,
Sivas Kongresi, 1919, Balkesir (3.) Kongresi, 1919, Nazilli (2.) Kongresi.
(2) Ayrca, 25 Eylule kadar butun Ege ve Kocaeli'nde,321 Guneyde,322 Kuzeydoguda
Karadeniz eridi boyunca ve Doguda da butun snr ve snr tesi Turk
kesimlerinde ete/kuva-y milliye/milis birlikleri kurulmu, Yunan, Fransz ve
Ermeni birlikleri ile Rum ve Ermeni eteleri ile arpmaya oktan
balamlardr. O kadar ki Yunan Komutan, daha Haziran 1919'da Venizelos'a
telgraf ekerek, Tam bir Turk seferberligi (!) karsnda bulundugunu1
bildirecektir.
Yani halk oktan uyanm, rgutlenmi ve silahl direnie gemitir. Tabii, ilk
tepkiler bireysel ve yereldir. Zamanla geliip birleerek, genel bir anlam
kazanacaklardr. Bu tepkilere yol aan olaylardan bazlarn ve Istanbul'un
vurdumduymaz ve olumsuz tutumunu grmutuk.
(3) Bu gelimelerden sonra Ingilizler, ok gerekmedike, genileyip yay-
gnlaabilecek, yeni bir savaa yol aacak her turlu atmadan uzak durmaya
alacaklardr.323
321) Bu konu ile ilgili iki kitap: Stk Aydnel, Guneybat Anadolu'da Kuva-y
Milliye Harekt; Adnan Sofuoglu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat
Anadolu; ayrca, TlH, 2.C., 1.ksm, s.72,77,100-109,
120,128,135,141,153,172,173; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.176 vd.;
Akhisar'daki ingiliz denetim subaynn, Bat cephesi hakkndaki ayrntl
raporu: B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.98-102.
322) Guney Anadolu'daki Kuva-y Milliye etkinliklerini genel olarak anlatan iki
kitap: TIH, 4.C. (Guney Cephesi); H.Saral-T.Saral, Vatan Nasl Kurtarld?
323) Jeschke, ing.Belgeleri, s.145; D.Ferit, 13 Eylulde, Amiral de Robeck'ten,
ya milli hareketi ezmek iin bir Turk birligini gndermesine izin vermelerini ya
da stratejik noktalar igal etmelerini ister. Generalin cevab zet olarak
yledir: "ilki i sava ilan demektir, ikincisine gelince, hepimiz savatan
bktk, artk kan dkulmesini istemiyoruz." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C.,
s.141, 146; T.Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.39) D.Ferit
ayn istegi, 29
319
General Sally Flood'un A.Fuat Paaya birka subay yollayarak atmay
engellemek istemesinin genel sebebi, ite bu gelimelerdir. zel sebepler de
unlar:
a. Istanbul hukumetinin engelleme giriimleri uzerine Sivas Kongresi, 117 12
Eylul gunu Istanbul'la haberlemenin ve ilikinin kesilmesine karar vermi ve
karar butun illere duyurulmutur. Bu karara uymayan bir iki yerin yneticisi
arasnda Eskiehir Mutasarrf Hilmi Bey de vardr.
b. Ingilizler, Dogu Anadolu ile Bat Anadolu'yu birbirinden ayrmak ve
milliyetilerin birlemesini nlemek amacyla Izmit-Eskiehir-Konya demiryolunu
butunuyle denetimleri altna alr, zellikle Eskiehir'de bulunan birligi
takviye ederler.324 Eskiehir'deki Kuva-y Milliye Komutan Yarbay Atf Beyi de
7 Eylulde tutuklayp Istanbul'a gnderirler.
c. Istanbul hukumeti de, Ankara'daki 20.Kolordu Komutanlgna emekli Kiraz
Hamdi Paay atar. Kiraz Hamdi Paa Eskiehir'e gelir, Kuva-y Milliyeciler
demiryolu kprusunu attgndan, Ankara'ya gidemez, orada kalr ve Mutasarrf
Hilmi Beyle birlikte, Kuva-y Milliye'yi bastrmak iin yeni bir kuvvet
oluturmaya kalkr.325 Bu arada Mutasarrf Hilmi, Eskiehir'deki millicileri
yldrmak iin Ingilizlere dayanarak skynetim ilan edecek, Dr.Tahsin Beyle
birlikte birka milliciyi ldurtecektir.
d. Ali Fuat Paa da, ogunlukla milis birliklerinden kurulu bir kuvvet ile
Eskiehir'i kuatr. Telgraf hatlar kesilir. Ama, Ingilizleri ve Ingilizcileri
Eskiehir'den ayrlmaya zorlamaktr. General Sally Flood, 21 Eylulde birka
subayn yollayarak Ali Fuat Paay uyarr ama kuatma kaldrlmaz, ustelik ayn
gun (21 Eylul) Ingilizler ile milliciler arasnda, Kutahya'da silahl atma
kar, Ingilizler Kutahya'y brakmak zorunda
Eylul 1919'da da tekrarlayacaktr. (Jeschke, ing.Belgeleri, s.142) Ferit'in
istegi, bu gereke ile reddedilir.
ingilizleri asl korkutan, bir i sava yuzunden asayiin bozulmas, bunun da
Hristiyan kymna yol amas ihtimalidir. (O srada butun Turkiye'de sadece
7.398 Ingiliz askeri var: Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.79; B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 1.C., s.XCI/288) ingilizler, asayiin bozulacag korkusu, sava
bkknlg ve asker yetersizligi yuzunden, sorunlar genel olarak ellerini atee
sokmadan zmeye almlar, aresiz kalmadka ya da zorunlu olmadka,
atmadan kanmlardr. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.578 vd.;
ingilizlerin sorunlar iin: .Kurkuoglu, Turk-ingiliz ilikileri, s.49-53)
Ayn dikkati, o aamada cephe geniletmekten kanan milliyetilerde de
gruyoruz. Buna ragmen birok yerde atma kacaktr.
30 Eylul 1919 gecesi D.Ferit istifa eder. Be ay sonra, yeniden ve butun
hmyla tarih sahnesine geri dnecektir!
324) Ingilizlerin bu tutumu, Sivas Kongresinde de grume konusu olmu ve Ali
Fuat Paa, Bat Anadolu Genel Kuva-y Milliye Komutanlgna getirilmi ve
kendisine gerekli yetkiler verilmitir. (Ulug igdemir, Sivas Kongresi
Tutanaklar, s.75-78, 87-88)
Bu arada D.Ferit de, ayn amala Eskiehir'e iki bin asker gndermek
istemektedir. Y.Komiserler toplanr ve u karara varrlar: iki bin asker azdr
fakat fazlas da bir i savaa yol aar, dolaysyla asayi bozulur,
Hristiyanlar zarar grur. (29 Eylul 1919, Jeschke, Ing.Belgeleri, s. 142;
S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.585 vd.)
325) D.Ferit bu tasary ilerde, Kuva-y inzibatiye olarak gerekletirecektir.
320
kalrlar. Bunun uzerine Ingiliz generali, 25 Eylulde, Ali Fuat Paay bir mektup
ile tehdit eder.326 1/2 Ekim gecesi Eskiehir halk ayaklanacak, 2 Ekimde Damat
Ferit istifa edecektir. 4 Ekim gunu Mutasarrf Hilmi ldurulur. (Gkbilgin,
M.M.Balarken, 2.C., s.61) Bunun uzerine Kuva-y Milliye, Eskiehir'de de
ynetimi ele alr. Kiraz Hamdi Paa apar topar Istanbul'a kaar.327 Olay bu.
Msroglu olayn yalnz ilk evresini anlatp ortam ve sebepleri aklamyor,
geliimi aktarmyor, sonra da ahkm karyor.328 , [Ingilizler bir sure sonra,
Anadolu demiryolunu denetim altnda tutan 3 taburu, Eskiehir'i de boaltarak,
Izmit'e ekeceklerdir. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.316 vd.; S.R.Sonyel, D
Politika 1.C., s.147) Anadolu'da pek az Ingiliz subay ve askeri kalr;
Istanbul'un igali uzerine onlar da tutuklanrlar. (29 kii, Bilal N.Simir,
Malta Surgunleri, s.352, dipnot 47)]
D "Yine ayn tarihlerde ingilizler, Merzifon'da bulunan Ingiliz kuvvetlerinin
geriye alnmas halinde, 'Kuva-y Milliye'nin memnun olup olmayacagn'
sordular. Kuva-y Milliyece 'pek memnun oluruz' cevab verildi. Onlar da
Merzifon'daki kuvvetlerini, agrlklaryla birlikte nce Samsun'a, oradan da
istanbul'a ektiler." (Hilafet, s.164, kaynak: Nutuk)
Bu iddiann cevabn, Vahidettin'den yana bir tarihi, I.H.Daniment versin:
"Bunun sebebi, Anadolu'da harekt- muliyenin gelimesinden dolay, Ingilizlerin
tehlikede kalm olmalardr.329 Merzifon'un boaltlmasnda Reitbeyzade Srr
326) Yaz zet olarak yle: "Beni ve emrimdeki askeri, Osmanllara ait politika
ileri ilgilendirmez... ingiliz askeri, mutareke hukumlerini korumaya memurdur;
kumandamdaki kuvvetler, demiryolunun korunmasndan sorumludur... Bunlara
saldrmay aklnza bile getirmemenizi ihtar eylerim... ingiltere ve
muttefiklerinin karlarna ve demiryollarna karmadgnz takdirde, biz de
size karmayz... Aksi takdirde tarafnzdan gelecek her turlu harekete, ayn
ekilde karlk verilecek, sonuta yalnz sen sorumlu tutulacaksn! Avanenizden
bir kii bile yanlp da sakn Eskiehir'e girmesin! Yoksa sizin ve Kuva-y
Millliye'nin, Muttefiklere kar dumanca davrana curet ettiginize
hukmedilecektir." (A.F.Cebesoy, M.M Hatralar, s.215)
Bu kustah mektubun yazar, bir sure sonra, askerlerini toplayp izmit'e
tuyecektir!
327) S.maddenin tamam iin yararlanlan kaynaklar: A.F.Cebesoy, M.M.
Hatralar, s.181- 229; S.Turan, Turk Devrim Tarihi, s.251 vd.; TIH, 2.C.,
1.ksm, s.169; S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.579; Jeschke, Ing. Belgeleri,
s. 142,146.
328) Durumdan bunalan Y.Komiser Amiral de Robeck, 17 Eylulde Curzon'a yle
yazyor: "Su u hedefi uzlatrmak fevkalade gu: 1. Sultann meru hukumetini
desteklemek, 2. Mutareke artlarnn sk skya uygulanmasn saglamak, 3.
Milliyetilerin gittike artan kin ve gayzlar karsnda tarafsz kalarak
pasif davranmak..." (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.145)
329) Samsun blgesi denetim subay Yuzba Hurst'un raporundan:"... Blgede
Rumlara kar baz tedbirler alndg, baz Rumlarn tutuklanm oldugu...
Durumun gergin gruldugu... Turklerin sonuna kadar arpmak niyetinde oldugu
yolunda propaganda yapldg... M.Kemal'in telgrafhaneleri adeta tekeline
aldg... Ingiltere'nin ya Samsun'a [yeni] asker karmas ya da mevcut
askerlerini blgeden ekmesi gerektigi..." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde,
1.C., s.15; Jeschke, Ing.Belgeleri, s.128) Amiral de Robeck'in 10 Ekim 1919
gunlu raporu: "Milli hareketin basksyla Samsun'dan Ingiliz askerlerinin
ekildigi... M.Kemal karsnda Ingiliz prestijinin sarsldg..." (B.N. Simir,
ingiliz Belgelerinde, 1 .C., s.LVIII/134) 18 Ekim 1919 gunlu raporu da
yle:"... bugun Anadolu ilerine askeri birlikler gnderilirse, bunlarn
saldryla karlaacaklar..." (a.g.e., 1.C., s.LXII/158)
321
Beyin tekil ettigi mahalli kuvvetin buyuk hizmeti olmu, bu kuvvet Ingilizleri,
Merzifon'dan Samsun iskelesine gidinceye kadar hrpalamtr." (I.H.Daniment,
Osm. T.Kronolojisi, 4.C., s.461; ayrca S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.579;
K.Karabe-kir, Istiklal Harbimiz, s.264)330 '
Anadolu'da skan Ingilizler, cephe daraltmak iin 4 Ekimde Samsun'daki
askerleri de Istanbul'a ekeceklerdir.331
D "1919 ylnda Sultan Vahideddin, Anadolu'daki isyan bastrmak uzere guvenilir
kuvvetlerinden iki tumen tekil edip Anadolu'ya gnderecegini syleyince, Itilaf
devletleri temsilcileri buna asla izin vermediler. 'Bu mutareke artlarna
aykrdr, terhis yerine yeniden silahlanma m yapacagz?' dediler." (Hilafet,
s. 164)
K.Msroglu bile Vahidettin'in Milli Mucadele'yi desteklemedigini, bastrmak
iin kuvvet kullanmak istedigini itiraf etmi!332 Ee, bu itirafla, butun
iddialar gumlemi olmuyor mu?
a "M.Kemal Paa, Anadolu'ya gitmek uzere iken Istanbul'da Ruslarla temasta
bulunmutur. Bu temaslarda, Rus Albay Ilyaev ile M.Kemal Paa arasnda neler
gruuldugu bugune kadar aklanmamtr." (Hilafet, s. 165, kaynak:
K.Karabekir, Istiklal Harbimiz, s.618 vd. imi. Bu sayfann says 2. baskda
593'tur.)
K.Karabekir'in Istiklal Harbimiz kitabna dayanarak, M.Kemal'in Istanbul'da
Albay Ilyaev ile grutugunu ilk defa kimin yazdgn saptayamadm ama ilk
yazan her kimse, onun yaptg bu yanllk surup geliyor. S.R.Sonyel gibi
alkan bir bilim adam bile, K.Karabekir'in kitabnn o sayfalarn okumaya
zaman ayramam ki ayn yanl yapyor. Diyor ki: "[M.Kemal] Karabekir'in
akladgna gre, Istanbul'da iken Ilyaev adnda bir Sovyet albayyla
grumutur." (D Politika, 1.C., s.83)
Oysa Istiklal Harbimizin bu konuyla ilgili sayfalarn (2.baskda, s.579-582,
591-595) dikkatle okuyanlar grurler ki Karabekir, M.Kemal'in Istanbul'dayken
Ilya-ev'le grutugunu yazmyor, sadece Baha Sait'in mektubu ile Baku'da
yaptg 11 Ocak 1920 gunlu tuhaf anlamann metnini, M.Kemal'in Rauf ve Kara
Vasf Beylere yazdg iki mektubu aktaryor.
330) Amiral de Robeck, Lord Curzon'a yle yazar: "ingiliz birliklerinin
Samsun'dan ekilmesi milliyetiler tarafndan kullanld. Simdi de
demiryollarndan ekilirsek, bu olay milliyetiler bir zafer olarak ilan
edeceklerdir. M.Kemal'in kuvvetleri bir kpruyu havaya uurup bir treni tahrip
ettiler. Sava Bakanlg, M.Kemal'in ingiltere'ye ne kadar duman oldugunu
herhalde anlayamyor." (E Ulubelen, s.208, belge No.624) Amiral de Robeck'in 26
Aralk 1919 gunlu yazs:" M.Kemal hareketini bastrmak iin Anadolu'nun baz
yerlerinin igal edilmesinin pek arzuya deger oldugu, ancak bunun iin ok fazla
askere ihtiya bulundugu." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C.,s.XCIII/294)
331) S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.579.
332) Bu olayn ayrntlar, 10. paragrafta verilecek.
322
Bu belgelere gre olayn asl u:
1. Albay Ilyaev, Karakol Cemiyeti'nden Baha Sait'le Baku'da yaplan anlamay
onaylatmak iin 1920 ylnn ilk aylarnda Istanbul'a getirir ve Kara Vasfla
iliki kurar,
2. Kara Vasf Bey de, bu garip anlamay, onaylamas iin M.Kemal'e, Ankara'ya
yollar (Nisan 1920),
3. M.Kemal, bu srada Ankara'dadr ve Meclisin al iin hazrlk
yapmaktadr. Baha Sait'in yaptg anlamann uzerinde bile durmaz, tabii
onaylamaz da.
Ksacas, Ilyaev ile ne 'Anadolu'ya gitmek uzere Istanbul'da iken' grumutur,
ne de Ankara'da.
Msroglu ve bu masala inananlar, Istiklal Harbimiz adl kitabn ilgili
sayfalarn dikkatle okurlarsa, Ilyaev konusundaki yanllarn kolayca fark
edip duzeltebilirler.333
D "Ayrca, Samsun'a ktktan sonra Havza'da, Albay Budiyenni bakanlgndaki
bir heyetle grumelerde bulundugu bilinmektedir. Buradaki muzakereler tam yirmi
iki gun surmutur." (Hilafet, s.165, kaynak: Masalc H.Erturk'un Iki Devrin
Perde Arkas adl kitab, s.338, 342)334
1. Albay Budiyenni bu tarihte, Volga kysnda aritsin evresinde
arpmaktadr. (Budiyenni'nin anlarna dayararak, S.Yerasimos, Turk-
Sovyet Ilikileri, s. 108, dipnot 87) Eger ayn anda iki yerde bulunabilmek
gibi bir kerameti yoksa, Budiyenni'nin Havza'da olmas mumkun degildir,
2. Gerekten byle bir temas olsayd, M.Kemal, Sovyetlerle kurulan bu ilk temas
hakknda, arkadalarna bilgi verirdi. Bu konuda bir belge olmadg gibi
hibirinin anlarnda da byle bir bilgi yer almyor. Bu temasn, kuuk bir
kasabada ve kalabalk karargh mensuplarndan gizli olarak gerekletirildigi de
duunulemez. Havza'dan K.Karabekir'e uzun bir mektup yazarak, Sovyetler'e
ilikin gru ve bilgileri bildiren Binba Husrev Gerede de, Budiyenni'den ya
da herhangi bir Sovyet kurulundan sz etmemektedir. (K.Karabekir, Istiklal
Harbimiz, s.59 vd.)
3. SSCB Bilimler Akademisi tarafndan hazrlanm olan 'Ekim Devrimi Sonras
Turkiye Tarihi1 adl kitapta da bu uydurma, yer almamaktadr. (ev: A.Hasanoglu,
Bilim Y., Istanbul, 1979)
333) Baha Sait, Baku anlamas ve Ilyaev hakknda dogru bilgi iin:
S.Yerasimos, Turk-Sovyet Ilikileri, s.114 vd.; S.Turan, Turk Devrim Tarihi,
1 .C., s.196; Kamuran Gurun, Turk-Sovyet ilikileri (1920-1953), s.24-32; Baha
Sait hakknda bilgi: AAMD, say 16, s.207 vd.
334) H.Erturk'e gre, Budiyenni M.Kemal'e guya demimi ki: "Rusya'nn, butun
ihtiyalarnz tamamlamaya hazr oldugunu size arz etmek vazifesini uzerime
alm bulunuyorum. Yeter ki siz de bizim arzularmz yapnz. Padiahlg,
hilafeti lagvediniz (kaldrnz). Komunistligi ilan ey-leyiniz." (Iki Devrin
Perde Arkas, s.341)
323
4. Szu neden uzatyorum ki? Mete Tuncay, M.Kemal-Budiyenni grumesinin masal
oldugunu kantlam: Ataturk'le Ilgili Olarak Uydurulmu Bir Hikye, Sinan
Yllg/1973, s.510 vd.335
5. H.Erturk, 'M.Kemal Havza'da 22 gun kalmtr' diye yazyor, Mrsroglu da hi
incelemeden kopya ekip, 'grumelerin tam 22 gun surdugunu ' iddia ediyor,
bylece H.Erturk'un yanlna kuyruk takyor. M.Kemal Havza'da 17 gun kalm (25
Mays-11 Haziran), 12 Haziran'da Amasya'ya gemitir! (KA.Gunlugu, s.87-92)336
D "ihtimal ki Rus heyetini M.Kemal Paa ile gruup anlamaya imale , eden
(ynlendiren) ingiliz entelijansna (gizli servisine) mensup kimseler olmutur
(!). unku bilhassa istanbul'daki grumelerin antikomunist Ruslarla olmak
ihtimali galiptir (oktur) (!). ingilizlerin daha sonra komunizme kar Batum'a
karma yapacak kadar ileri gitmeleri, bu gruu kuvvetlendirmekte-dir.(!) Fakat
Samsun'daki grumelerin (Havza demek istiyor) komunist Ruslarla olduguna da
uphe yoktur. Esasen M.Kemal, daha Istanbul'dan ayrlmadan, ingiliz
entelijansna mensup baz kimselerle de gizlice grumutu." (Hilafet, s. 165,
son cumle iin dayanak olarak Dagobert von Mikusch'un kitabnn 164 ve 292.
sayfalarn gsteriyor.)
1. Yorumlarnn huzun verici naivligi bir yana, Msroglu, yanl bilgi vermeye
ayn hzla devam ediyor: Batum, yazdg gibi sonra degil, daha 24 Aralk 1918
gunu, 27.Ingiliz Tumeni tarafndan igal edilmitir. (TlH, 1.c., s.161)
2. D.von Mikusch'un 164 ve 292. sayfalarnda da, Msroglu'nun iddiasna dayanak
olabilecek tek kelime yok! (Turke eviride 190-191, 338-339. sayfalar.)
Yani yutturmaclk yntemi, kesjntisiz suruyor!
D "Ruslar bu sralarda Balkesir'de bulunan Kazm (zalp) Paaya da gizli bir
Rus delegesi gndererek, kendi fikirlerine ekmeye almlardr." (Hilafet, s.
166) S.R.Sonyel, bu gizli Rus delegesinin (!) bir Ingiliz ajan oldugunu, K.M-
sroglu'nun bu kitabnn yaymlanmasndan yllarca nce, Ingiliz belgelerine
dayanarak aklamt!337
n "[K.Msroglu, Sovyetler-Ankara ilikileri hakknda baz bilgiler verdikten
sonra diyor ki:] Teferruatna giremedigimiz byle bin turlu tehlikeli faali-
335) K.Gurun de, yumuak bir dille, H.Erturk'un verdigi "bilginin saglkl
olabilecegine fazla ihtimal vermedigimizi belirtmek isterim." diye yazyor.
(Turk-Sovyet Ilikileri, s.9)
336) Budiyenni masaln baka ciddiye alanlar da var: V.Vakkasoglu, Son Bozgun,
1.C., s. 163; Bu Vatan Terk Edenler, s.70; H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 1.C., s.50
ve tarihi Tahsin nal (Turk Siyasi Tarihi, s.520), tarihi S.Tansel
(Mondros'tan Mudanya'ya, 2.C., s.237), aratrmac F.Tevetoglu (Turkiye'de
Sosyalist ve Komunist Faaliyetler, s. 124); aratrmac M.Gologlu (Erzurum
Kongresi, s.57 vd.) vs.
Hayret1
337) Org. Kazm zalp'in Anlar ile Ilgili Bir Aklama, s.231 vd., Belleten,
say 146 /1973; ayrca B.N.Smir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.LXXXIX/280.
324
yet ve propagandann ortaya kmasna sebep neydi? Hi uphesiz, birinci
derecede Rusya'ya irin grunerek bir para yardm koparmak! Yahut da evvelce
arz etmi oldugumuz uzere, bu ilgi ile Ingilizleri korkutmak!338 Ancak M.Kemal
Paa, sonunda Ruslara veda ederek Ingilizlerle kaytsz artsz beraber
olmutur. Bu hareket tarzn zorunlu hale getiren amiller (etkenler) Lozan'da
ortaya kmtr. Bunun da sebebi, ksaca sylemek gerekirse, evvelki
taahhutlerdi (nceki sz vermelerdi). Mesela '1921 senesi[ndej M.Kemal
tarafndan tayin edilen Refet Paa ile Harington'un Erkan- Harbiyesinden
gnderdigi murahhaslar (delegeler), Inebolu civarnda bir iftlikte toplanarak
siyasi ve iktisadi eyler gruurler. Saltanat ve Hilafete ilikin birtakm
siyasi meseleyi de sz konusu etmilerdi.' (Kaynag, Edgar Pech, Le Allies et
Turqui, s.200)
Bu anlama geregince, Hilafeti halkn gzunden duurmek iin Istanbul'daki igal
kuvvetleri ile Ankara'deki M.Kemal Paa, gayet akortlu (uyumlu) bir ekilde
faaliyette bulunmulardr." (Hilafet, s. 165, 172; hani M.Kemal ile Ingilizler,
bu konuda 1919'da, istanbul'da Hilafet ve Turkiye'nin gelecegi hakkmda kesin
anlamaya varmlard? Bu yeni anlamann sebebi ve geregi ne? Ne olacak,
Msroglu yle munasip gruyor.)
Dogrular:
(1). Refet Paa ile 12 Haziran 1921'de gruen Henry ve Stourton, ticarete
balam iki eski Ingiliz subaydr, madencilikle ilgilenmektedirler;
Harington'un erkan-1 harbiyesi ile ilgileri yoktur.
(2) Inebolu'ya gemek iin izin istedikleri zaman General Harington, Henry'den,
Istanbul'un igali uzerine M.Kemal'in tutuklattg Ingiliz askerleri ile
M.Kemal'in askeri niyetleri hakknda bilgi toplamasn ister;339 ayrca der ki:
"M.Kemal Ingilizlere yaklamak istiyorsa, ilk adm o atmal!"
338) Bu yaknlama, elbette bu iki pratik sebebe indirgenemez. Geni bilgi
edinmek isteyen genler, degiik yllarda yaymlanm u kitaplar
okuyabilirler: M.Gnlubol-Cem Sar, Ataturk ve Turkiye'nin D Politikas,
1963; Turk D Politikasnda Elli Yl, Dileri Bk.lg Y., 1973;
S.Yerasimos, Turk-Sovyet ilikileri, 1979; Kamuran Gurun, Turk -Sovyet
ilikileri,1991; Suat Bilge, Turkiye-Sovyetler Birligi Ilikileri 1920-1964,
1992.
339) M.Kemal'in, Anadolu'daki ingiliz esirlerinin serbest braklmas iin araya
giren A.izzet Paaya, 12.8.1920'de yazdg mektuptan bir cumle:" [Malta'da
bulunan] tutuklulardan herhangi birinin, istanbul hukumeti eliyle olsa dahi
idam halinde, Erzurum'da tutsagmz bulunan Yarbay Raw-linson dahil olmak
uzere, elimizde mevcut subay-er butun tutsak ingilizlerin karlk olarak derhal
idam edilmelerinin kesin ekilde kararlatrlm oldugunun, bu vesile ile
ingiliz kararghna teblig etmenizi..." (Ataturk'un Milli D Politikas, Milli
Mucadele Dnemine Ait 100 Belge, s. 170)
325
(3) Henry ve Stourton, sel yuzunden Inebolu'dan ileri gidemez ve inebolu'da
bulunan Refet Paa ile gruurler.340
(4) Stourton'un raporundan anlaldgna gre Refet Paa, bu iki Ingilizle
hayli dalga gemi. Mesela son olarak 600 top saglandgn, Anadolu'da drt
cephane fabrikas oldugunu sylemi, genel konularda da yuvarlak szler
etmi.341 Henry'nin Inebolu dnuu, Harington'a, 'M.Kemal sizinle grumeye pek
hevesli' dedigi anlalyor. Harington bu bilgiyi ciddiye alarak M.Kemal ile
iliki kurmaya alacak ama Henry'in szunun dogru olmadg ortaya kacaktr.
(1-4. madde iin, B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.68-136)342
(5) Saltanat ve Hilafet hakknda da ok ksa da olsa, bir grume yapldg
dogrudur. Ama Refet Paann sylediklerinin, Msroglu'nun iddias ile bir
ilgisi yok! unku Refet Paann sylediklerinin zeti yle: "Turkiye meruti
bir Hukumdarca ynetilecek ve bu Hukumdar ayn zamanda Halife olacaktr."
(Grumenin tutanag: Bilal N.Simir, Ingiliz Belgeleri, 3.C., zet: s.CXXI,
orijinal metin: s.453 vd.)343
(6) Edgar Pech'in kitabnn 200. sayfasnda, Msroglu'nun iddia ettigi gibi
bir ifade de, kesinlikle yer almamaktadr.344
Bu ne bitmez tukenmez yalan yagmuru!
D "Ingilizler bu hususta o kadar mahirane (ustaca) bir siyaset takip ettiler ki
Istanbul'daki Meclis-i Mebusan' basp dagtmalar bile, mebuslarn
(milletvekillerinin) Ankara'ya gitmeleri ve bu suretle Istanbul'u kerterek
orasnn gulenmesini saglamak iindi. Hatta Ankara'ya kaacak mebuslarn pek
ogunu, 'heyet-i nasha' ad altnda yine kendileri gturmulerdir. Hakikaten
Is-
340) Refet Paa 2. innu muharebesini izleyen Dumlupmar muharebesinde hatal
grulerek Guney Cephesi Komutanlgndan alnr, Guney ve Bat Cepheleri
birletirilip Ismet Paann komutasna verilir. Buna gucenen Refet Paa inebolu
yaknnda dinlenmeye ekilmitir. (TIH, 2.C., 4.ksm, s.51, 88) inebolu'da
bulunmasnn sebebi bu.
341) Stourton'un raporunun tam metni, B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C.,
s.CXXI/453 vd.
342) Harington, M.Kemal'le iliki kurmak iin Osmanl Hariciye Nezareti ile
Kzlay Bakan Hamit Beyin araclgndan yararlanr. Harington'un 4 Temmuz 1921
gunlu mesajna M.Kemal'in 6 Temmuzda verdigi cevabn zeti yledir: "Grume
istegi bizden gelmemitir. Fakat Misak- Milli ve tam bagmszlk ilkesinin esas
alnmas art ile gruebiliriz." Bu cevap uzerine ingiliz Y.Komiser Vekili
Rattigan, yle der: "Milli snrlar iinde tam bagmszlk ha! Kemalistler
akllarn karm grunuyorlar!"
Osmanl Hariciye Nazr A.Izzet Paa da, Hamit Beye yle diyecektir: "Ben size
bu [tur isteklerde bulunmak] ocuka bir lgnlktr dememi miydim? Bir buyuk
devlet byle eyi nasl kabul eder?" (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.123;
ayrca ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.426 vd.)
Ankara, bu emperyalist anlay ile bu teslimiyeti Osmanl kafasn yenmek
zorundayd. Bin turlu kanl, kansz engeli ap sonunda yendi de. Silah,
kafas, emegi ve duasyla bu savaa katkda bulunan herkesten Allah raz olsun!
343) Refet Paa ile Henry, Inebolu'da ikinci defa 27 Kasm-5 Aralk gunleri de
grumulerdir. (B. N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.317 vd.; Henry'nin
raporunun zeti: s.317-321; tutanagn tam metni: B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 4.C., 47.sayl belge)
ingiliz Dileri Bakanlg bu grumeye sert tepki gsterdigi gibi Henry'nin
bir daha Turkiye'ye gelmesini de engeller. (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e,
s.322 ve 324)
344) Paris, 1925; Milli Kutuphane'de var, sz konusu sayfann fotokopisini
oradan sagladm.
326
tanbul'daki Meclis-i Mebusan'n dagtlmasnda, Ankara'nn kuvvetlenmesini ve
siyasi faaliyetlerin merkezi haline gelmesini istemek gibi anlalmas gu bir
Ingiliz siyasetinin ilgisi oldugunda uphe yoktur. Ancak nemli olan udur ki
Ingilizler bu hareketi, M.Kemal Paa ve Rauf Orbay ile anlaarak yapmlard."
(Hilafet, s. 173)
Siz hi bu kadar sunturlu bir palavra duymu muydunuz?
Ingilizlerin Meclis'i basmalar ve baz milletvekilleri ile birok milliyetiyi
tutuklamalar, Istanbul'un resmen igali karar ile baglantl bir olaydr.
Muttefiklerin, Istanbul'un resmen igaline ve onunla birlikte baka nlemlerin
de alnmasna karar vermelerinin sebepleri ve belgeleri, butun ciddi kitaplarda
var.345
Istanbul'un igaline yol aan olaylarn ve karar surecinin, belgeli ykusunu
zet olarak grelim.
- Istanbul'un resmen igalinin gerek ykusu
Erzurum ve Bat Anadolu kongreleri, Ingiliz denetim subaylarnn, artk ordunun
silahlarn toplayamamas, milli kuvvetlerin Batda ve Guneydeki etkinlikleri,
butun igal gulerini tedirgin etmeye balamtr. Sivas Kongresinin toplanmas,
Istanbul ynetimiyle birlikte Ingilizleri de ok rahatsz eder. Olaylar yle
geliir:
9 Eylul 1919: Y.Kmiser Amiral de Robeck, Curzon'a unlar yazar: "M.Kemal'in
tesiri gittike artyor..." (E.Ulubelen, s.211)
11 Eylul 1919: Sivas Kongresi'nin bildirisi!
17 Eylul 1919: Ingiltere Karadeniz Ordusu Bakomutan General Mijne'in raporu:
"Hukumet ve Muttefik devletleri kuvvetsizdirler. M.Kemal'in hareketi Anadolu'da
bagmsz bir cumhuriyete dogru geliiyor." (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.64)
24 Eylul 1919: Vali Artin Cemal Konya'dan kaar. (Jeschke, a.g.e., s.66)
1 Ekim 1919: D.Ferit istifa eder.
2 Ekim 19i9: Ali Rza Paa hukumeti kurulur. "
10 Ekim 1919: Y.Kmiser de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Anadolu'daki milli
hareketin basksyla D.Ferit hukumeti istifa etti. M.Kemal karsnda Ingiliz
aslannn prestiji sarsld. Mutarekeyi imzalayan Turkiye'nin yerinde, bugun
bambaka bir Turkiye var. Bu yeni Turkiye'ye bar artlarn empoze etmek kolay
olmayacak." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.LVIII/134)346
20 Ekim 1919: General Milne'in raporu: "Milli liderler, silahl direnie iyiden
345) E.Ulubelen, s.247 vd.; Taner Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu
Sava, s.88 vd.; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.202 vd.; D.VValder,
anakkale Olay, s.98 vd.; Bige Yavuz, Turk-Fransz ilikileri, s.63 vd.;
D.Avcoglu, Milli Kurtulu tarihi, 1.C., s.134; B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 2.C., zetler iin: s.CI vd., zellikle 135, 137, 138, 140, 141,
144, 145, 146, 148, 149, 150, 151, 153, 154 ve 155 No.lu belgeler.
346) Romen rakamlar belgenin zetinin, ikinci rakamlar ise orijinalinin
bulundugu sayfay gstermektedir.
327
iyiye kendilerini kaptrmlar. Askeri kuvvet kullanmak icap edecek." (Jeschke,
TKS Kronolojisi l, s.72)
28 Ekim 1919: Konya-Bozkr asileri Ingilizlerden yardm isterler. (Jeschke, TKS
Kronolojisi l, s.73)
29 Ekim 1919: Blgeyi Ingilizlerden devralan Franszlar, Ermeni birlikleri ile
birlikte Urfa, Mara ve Antep kentlerine girmeye balarlar. Ksa bir sure sonra
Turklerle bu kuvvetler arasnda kyasya bir boguma balayacaktr. (KS Gunlugu,
2.C..S.105)
8 Kasm 1919: Lloyd George, Avam kamarasnda yle konuur: "Karmzda, savata
oldugu gibi barta da guluk karan, hatta savatakinden daha fazla guluk
karan bir Turkiye var!" (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.180)
10 Kasm 1919: Y.Komiser de Robeck'in raporu: "Istanbul'un resmen igali
gereklidir." (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.76; B.N.SImir, Ing.Belgelerinde,
1.C., s.LXIX/188)
11 Aralk 1919: Y.Komiser de Robeck'in raporu: "M.Kemal balca du-mammzdr!"
(Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.80)
11 Aralk 1919: General Milne, 'itaatsizlik ettikleri iin Cemal ve Cevat
Paalarn azlini' ister. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.80)
26 Aralk 1919: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten, General Milne'e:
"M.Kemal hareketinin bastrlmas iin ok buyuk bir kuvvet gerekiyor."
(Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.82)
27 Aralk 1919: M.Kemal ve Heyeti Temsiliye Ankara'ya gelir.
4 Ocak 1920: Lord Curzon, kabine uyelerine, yle zetlenebilecek olan bir
muhtra dagtr: "Turklerin Avrupa ile iliigini kesmek... Bunun iin Turkleri
Istanbul'dan atmak... Turklerin Istanbul'da braklmasnn, milli akm daha
gulendirecegi..." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.XCIII/300)
12 Ocak 1920: Antep sava balar.
18 Ocak 1920: Y.Komiser V. Amiral VVebb'ten Lord Curzon'a:"... Turk milli
hareketine kar kuvvet kullanmak gerekecek." (B.N.SImir, Ing. Belgelerinde.,
1.C., s.XCIX/336)
20 Ocak 1920: Y.Komiser, ortak bir nota ile milli kuvvetleri destekledikleri
anlalan Harbiye Nazr Cemal Paa ile Genelkurmay Bakan Cevat Paann, 48
saat iinde grevden alnmalarn isterler. (T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C.,
s.307)347
20 Ocak 1920: Mara sava balar.
27 Ocak 1920: Gelibolu civarnda ve Fransz askerlerinin gzetimi altnda
347) Verilen notann metni: Hulya zkan, istanbul Hukumetleri ve M.M. Kart
Faaliyetleri, s.73; M.Kemal'in Sadrazama ektigi telgraf: "ingilizlerin, Harbiye
Nazrnn ve Genelkurmay Bakannn degitirilmelerini istemeleri, devletin
siyasal bagmszlgna kesin bir saldrdr. Hukumetin, bu neriyi kabul
etmeyecegini sert bir dille bildirmesi... kesin istegimizdir." (D.Avcoglu,
Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.120)
328
bulunan Akba silah ve cephane depolarn, Kprululu Hamdi ile Dramal Rza348
ve arkadalarnn basarak silah ve cephaneyi Anadolu'ya karmalar, igal
gulerinin iddetli tepkilerine yol aar. Ingilizler Bandrma'ya iki bluk asker
kararak ehri igal ederler. (K.zalp, Milli Mucadele, 1.C. s.88 vd.;
A.F.Turkgeldi, Grup Iittiklerim, s.254; B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde,
1.C., s.CIX/381)
28 Ocak 1920: Meclis-i Mebusan, gizli bir toplant yaparak, Misak- Milli'yi
kabul eder. (K.Karabekir, Istiklal Harbimiz, s.434)349
4 Subat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Fransz Y.Komiseri,
'Mara blgesinde durumun ciddi oldugunu, duzenli Turk kuvvetlerinin de Fransz
askerlerine saldrdgn belirterek mutarekenin artk fiilen bitmi
saylacagn' syledi." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CIII/364)
6 Subat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Her ihtimale kar
hazr bulunmak gerektiginden, General Milne Istanbul'da kuvvet ygnag yapmak
duuncesinde." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CIV/366)
8/9 Subat 1920: Kuva-y Milliye Urfa'y kuatr ve ehre girer. (TIH.4.C., s.
104)
10 Subat 1920: Galip devletler temsilcilerinin Londra'daki toplantsnda,
Istanbul'daki Ingiliz ve Fransz Yuksek Komiserlerinin ortak nerileri
gruulur: Istanbul'da ynetimin igalcilere devredilmesi, milliyetilerin
tutuklanmas ve Mec-lis'in kapatlmas. (Tutanaklara dayanarak S.R.Sonyel, D
Politika, 1.C., s.206)
12 Subat 1920: Franszlar Mara'tan ekilir ve Kuva-y Milliye Mara'a girer.
(TIH, 4.C., s.95)
13 Subat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Damat Ferit
Paann tekrar baa geirilemedigi... Osmanl Meclisi'nin milliyeti rgutun
Istanbul'da siyasi bir paras durumunda oldugu... Milliyeti harekete kar
silah kullanmak gerekecegi..." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C.,
s.CV/371)
16 Subat 1920: Istanbul ynetiminin ve Ingilizlerin destekledikleri Anzavur'un
ikinci isyan. (TIH, 6.C., s.27)350
17 Subat 1920: Misak- Milli aklanr! (Turk Parlamento Tarihi, 1.C., s.25., 5.
dipnot)
348) Kprululu Hamdi Bey, Anzavur'un adamlar tarafndan 18 Subatta ehit
edilecek, Dramal Rza Bey de istanbul'da yakalanarak, 3 arkada ile birlikte,
12 Haziran 1920'de aslacaktr. (Jesc-hke, TKS Kronolojisi l, s. 107)
349) Milli And'n hazrlanmas ye kabulu ile ilgili geni bilgi iin: S.Turan,
Turk Devrim Tarihi, 2.C., s.82-91; ayrca, Jeschke, Ing. Belgeleri, s.209 ve 14.
dipnot.
350) A.Dilipak yle yazyor: "M.Kemal'in, ingiliz ve Franszlar degil de,
italyanlar konusunda bu kadar titiz davranmasnn sebebini bilmiyoruz." (CG Yol,
s.61) Neden byle yazyor dersiniz? unku M.Kemal, italyan igali altndaki
Burdur Askerlik Subesine, 16 Subatta bir yaz yazarak gizlilige nem
verilmesini istemi. Ne var bunda? Italyanlar igalci degil mi?
M.Kemal'in, 1 Subatla 29 Subat arasnda, sadece Kaynakal Ataturk Gunlugu'nde
yer alan 25 nemli yaz ve genelgesi var, 10'u Ingilizler ve Franszlar
hakknda! (s. 130-134)
Bunlar grmezden geliyor.
Deli psteki sayar gibi on binlerce olayn iinden ilerine gelebilecek bir
kuuk ayrnt bulmaya abalyorlar. Aks gibi her seferinde de balarn gerege
arpyorlar!
329
21 Subat 1920: Ingiliz askeri, haberalma raporu: "Istanbul'daki milliyetilerin
M.Kemal Paa ile Meclis telgrafhanesi ile haberletikleri..." (B.N.Simir,
Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CVIII 7379)
23 Subat 1920: Y.Komiser Amiral de ftobeck, Meclis'te milletvekillerinin ateli
konumalar yapmalarn, Mara'a saldrlmasn, Akba depolarnn boaltlmas
ve Muttefik nbetilerinin yakalanmasn iddetle protesto eder. (B.N.Simir,
Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CVIII vd./381)
23 Subat 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Anadolu'daki butun
hareketler, M.Kemal Paa tarafndan, milli hareketin paralar olarak
tertiplenmektedir... Bizim aldgmz kararlara hurmet etmeyen tek halk, Turk
halkdr." (E.Ulubelen, s.257)
23 Subat 1920: Baz yeni Ingiliz sava gemileri Istanbul'a gelir ve karaya
asker karrlar. (H.Himmetoglu, KS'da Istanbul ve Yardmlar, 1.C., s.434)
24 Subat 1920: Yuzba Butler'in raporu: "General Gouraud'nun, Urfa, Ma-ra ve
Antep'e saldran Kuva-y Milliye birliklerinin arkasnda duzenli ordunun
oldugunu syledigi, Muttefiklerin M.Kemal'e bask yapmas gerektigi..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CX/388) '
28 Subat 1920: Galip devletler temsilcilerinin Londra'da yaptklar toplantda
Babakan L.George'nin konumas: "Franszlarn Mara'tan ekildiklerine,
ukurova'da Ermeni kym yapldgna dair haberler alndg...351 Muttefiklerin
prestijinin sarsldg... Artk Turkiye'ye kar harekete gemek
gerektigi..."(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXI vd./403; T. Baytok,
s.82 vd.)
29 Subat 1920: Gruu sorulan Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a:
"Milliyeti direnii krmak iin harekete geilmesi ve Istanbul'un igal
edilmesi... Bar artlar nisbeten yumuak oldugu takdirde, bar kabul edecek
Turkleri, Sultann etrafnda toplayp milliyetilere kar bir cephe
kurulabilecegi..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXIII/411)
2 Mart 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Istanbul'u igal
etme duuncesini General Milne de kabul etti." (B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 1.C., s.CXIV/413)
3 Mart 1920: Ali Rza Paa hukumeti istifa eder,
5 Mart 1920: Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Fransa Y.Komiseri
ile Istanbul'un igali ve milli hareket liderlerine kar sert nlemler alnmas
konularnda duunce birligine vardk..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde,
1.C., s.CXVI/427)352
351) ukurova'da da Ermeni kym yapldg eklindeki demirba propaganda,
Ankara tarafndan iddetle yalanlanr ama pek etkisi olmaz. (7.3.1920, TC
Kronolojisi, s.138)
352) 5 Mart gunlu toplantda, L.George'un Turkiye'de bulunan askerler hakknda
verdigi bilgi ve vardg sonu: 'Yunanllar, ingilizler, Franszlar,
italyanlar... toplam 160.000 kii. Oysa Turklerin elinde 80.000 asker var... Bu
bakmdan milliyetilerin kar hareketinden ekinmeksizin Istanbul igal
edilmeli.' (T.Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.87 vd.)
330
8 Mart 1920: Salih Paa hukumeti kurulur.
8 Mart 1920: LGeorge - Venizelos grumesi srasnda, Venizelos'un ileri surdugu
gruler: "Turkiye'ye bar artlarn kabul ettirme grevini, Yunanistan'n
uzerine alabilecegi... Iki tumenle M.Kemal kuvvetlerinin ezilebilecegi..."
(B.N.Sim-ir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXVIII 7422)
10 Mart 1920: Londra'da alnan kararlar: "Istanbul igal edilecek, Harbiye
Nezaretine, polis tekilatna ve PTT'ye el konulacak!" (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 1.C., s.CXIX/444)
10 Mart 1920: Istanbul'daki Y.Komiserler toplanarak, nde gelen milliyetileri
tutuklama emrinin nasl uygulanacagn gruurler. (TC Kronolojisi, s.138)
12 Mart 1920: Lord Curzon'un, Vaington'daki Ingiliz B.Elisine, alnan kararlar
hakknda verdigi bilgiler: "Kilikya'da (ukurova'da) asayii Franszlarn
saglayacag... Istanbul'un igal edilecegi ve bar artlar kabul edilinceye
kadar igal altnda tutulacag... M.Kemal'in bertaraf edilecegi.." (B.N. Simir,
Ingiliz Belgele-rinde,1.C., s.CXX/453)353
16 Mart 1920: Istanbul'daki Y.Komiserlerin Sadrazam Salih Paaya 09.40'da
verdikleri ortak nota: "Istanbul saat 10.00'dan itibaren igal edilecek...
M.Kemal ve milli hareketin bur liderlerinin, Osmanl hukumetince derhal red ve
inkr edilmeleri..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXXII/460)
Tren ve vapur seferleri durdurulur, butun yollar tutulur, Harbiye Nezareti ve
PTT igal edilir, polis tekilatna el konulur.354 Bir Ingiliz birligi,
Sehzadeba karakolunu basar, 6 erimizi ehit eder, 15 erimizi yaralar. Sivil ve
asker 150 milliyeti Turk tutuklanr. Tutuklamalar 18 Marta kadar devam
edecektir.355
Igal Kuvvetleri Komutanlgnn tebligi (zet):
"2. Muttefik devletlerin niyeti, saltanat makamnn gucunu krmak degil, Osmanl
idaresinde kalacak yerlerde, o gucu desteklemek ve saglamlatrmaktr,
353) Yahya Kemal diyor ki: "16 Mart darbesi gayet gizli tutuluyordu. Yalnz
birka gun evvel Refik Halit (Karay), Alemdar gazetesine bir bamakale yazmt.
Bu makalede, yaknda bir eyler olacagn sevinle, inceden inceye tehditkr bir
ive ile ima ediyordu. Y.Kadri bu makaleyi grmu, bana da gsterdi. Hakikaten o
gunlere gre manidard. Refik Halit'in kendisinin ve kardei Hakk Halit'in
ingiliz Intelligence adamlaryla sk fk munasebetlerini iitmitik. " (Tarih
Musahabeleri, s.41)
Gazeteci Hamdi lkumen de, meslekta R.Halit'in bir gun yle dedigini
aktaryor: "M.Kemal'in muzaffer oldugunu grmektense, memleketin Yunanllar
tarafndan alnmasn tercih ederim." (Humanist Ataturk, s.10)
354) A.F.Trkgeldi durumu yle zetliyor: "Emr-i idare, zahiren (grunute)
gene hukumetin elinde brakld." (Grup iittiklerim, s.259)
Bu tarihten sonra Osmanl Devleti, artk szde bir devlettir.
355) "igalin artc kargaalg arasnda, gizli ve aikr bir suru yabanc
zabta kuvvetleri arasna ipsiz sapsz bir suru haarat da kararak, istanbul'u
semt semt taramaya balamlar, milliyeti tannm ne kadar kalburustu hret
varsa, hepsini alyaka edip Beyoglu'ndaki igalcilerin zabta merkezi olan
Arapyan Han'na doldurmaya koyulmulard." (T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.260)
331
3. Muttefik devletlerin niyeti, Turkleri Istanbul'dan yoksun brakmamaktr...
Eger Anadolu'da genel karklk ve Hristiyan kym gibi olaylar olursa, bu
kararn degitirilmesi muhtemeldir." (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.309)356
Ayn gun Vahidettin, Sivas milletvekili Rauf (Orbay), Balkesir milletvekili
Abdulaziz Mecdi Hoca (Tolon) ve Konya milletvekili Vehbi Hoca (elik)'dan oluan
Meclis Kurulunu saat 17.00'de kabul eder.357 Bu grumeyi birinci blumde
vermitim. Hatrlamanza yardmc olmak iin yalnz Vahidettin'in szlerini
aktaryorum:
"Bu adamlar daha ok ey yaparlar, her istediklerini yaparlar! Her eye curet
edebilirler! Meclisteki szlerinize ve hareketlerinize dikkat ediniz! Hoca!
Hoca! Dikkatli olun! Bu adamlar, her istediklerini yaparlar! Hoca, vaziyet
meydanda! Hadiseler ortada! Bu adamlar isterlerse yarn Ankara'ya giderler! Rauf
Bey, millet koyun surusu! Bu suruye bir oban lazm! Ite o da benim!"358
Ayn akam, Meclis sarlr, Rauf ve Kara Vasf Beyler tutuklanrlar. Ertesi gun
de yine Meclisten zorla, Edirne Milletvekilleri Seref (Aykut) ve Faik (Kaltakk-
ran) Beylerle Istanbul Milletvekili Numan Ustay alrlar.359 Ayrca baz
milletvekili, asker, idareci ve gazeteciler daha tutuklanp Malta'ya
suruleceklerdir.360 Skynetim ilan edilir, gazetelere sansur konur. Butun
sokak duvarlarna, Ingilizce ve Turke, "milliyetilere yardm edenin lum
cezasna arptrlacagn" ilan eden afiler yaptrlr.361
Buna karlk ayn gun, M.Kemal'in emriyle de Anadolu'da bulunan butun Ingiliz
subay ve erleri tutuklanacaktr. (29 kii)
356) istanbul'un igali karsnda Hurriyet ve itilaf Partisi sevincini
gizleyemez, tek uzuntusunun byle bir nlemin bu denli geciktirilmesinden
dogdugunu aklar, ingiliz Muhipleri Dernegi de buna benzer duygular dile
getirir. (S.R. Sonyel, D Politika, 1.C., s.207) Y.Kemal de diyor ki: "16 Mart
basknn Ali Kemal, hararetli bir sevinle karlad. Artk mukedderatnn
yolunu tutmutu. " (Siyasi ve Edebi Portreler, s.89)
357) igal karar saraya, Fransz Y.Komiserligi Batercuman Ledoubc tarafndan
bildirilir. 25.3. 1920 gunlu ve FO 371/5166- E 3253 sayl Ingiliz belgesine
gre, Vahidettin, Muttefik temsilcileriyle her zaman ibirligi yapmay
diledigini ve igalden uzuntu duydugunu bildirir ama igal bildirisinde kendi
yetkisiyle ilgili guvenceyi takdir ettigini, istanbul'daki belli bal
milliyeti nderlerin tutuklanmasndan rahatlk duydugunu, Muttefik devletler
byle bir karar almasalard, bu karar bizzat kendisinin almak zorunda
kalacagn syler.' (S.R. Sonyel, D Politika, 1.C., s.207)
358) C.Kutay, Istiklal Savann Maneviyat Ordusu, s.172 vd.; Yakn Tarihimiz,
2.C., s.240; unu da belirtmeliyim ki Ingilizlere kar klamayacagn sanan,
onlardan korkan yalnz Vahidettin degildir, birok benzeri var: D.Avcoglu,
Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.27 vd.
359) H.Gerede, Istanbul Felaketi, Devrin Yazarlar, 1.C., s.143; M.M. Kansu,
Ataturk'le Beraber, 2.C., s.552 vd.; Yunus Nadi, Ankara'nn ilk Gunleri, s.16,19
vd.
360) Tutuklanp Malta'ya surulen teki kimseler: Tahsin zer (Milletvekili),
Cemal Mersinli Paa (Mv.), Yarbay Ali etinkaya (Mv.), Cevat obanl Paa,
Dr.Esat Ik Paa, Ali Sait Paa, Albay Galatal Sevket, eski senatr uruksulu
Mahmut Paa, eski senatr Seyid Bey, Istanbul eski Emniyet Mudurlerinden Muammer
Bey. Gazeteciler: Suleyman Nazif, A.Emin Yalman, Celal Nuri ileri, Aka Gunduz,
Velit Ebuzziya. Daha sonra tutuklanp Malta'ya surulecek olan milletvekilleri:
Ali Cenani, Hac ilyas Sami.
361) H.E.Advar, Turk'un Atele Imtihan, s.63.
332
Osmanl Meclisi de, Ingilizlerin tutumunu protesto iin tatil karar alr.362
Anadolu, Istanbul'la her turlu ilikiyi keser. (Grup iittiklerim, s.260) Yunan
igali altnda olmayan butun demiryollarna el konulur; ilerleyen milli
kuvvetler, Istanbul ile Anadolu arasndaki tek kara ve demiryolu geidi olan
Geyve Bogaz'n ele geirirler. (A.F.Cebesoy, s.320; K.Karabekir, Istiklal
Harbimiz, s.542)
Gruluyor ki Istanbul'un igali, gittike gelien ve gulenen milli hareketi
cezalandrmak ve hazrlanan bar andlamasnn itirazsz imzalanmasn
saglayacak ortam hazrlamak iin muttefiklerce ortaklaa alnan nlemlerden
biridir.363 Ikinci nlem, ileri gelen milliyetilerin tutuklanmasdr ki bu da
16-18 Mart tarihlerinde gerekletirilir. uncu nlem olan 'hukumete milli
liderlerin red ve inkr edilmesi' konusu ise, ilerde ele alnacak.
Ve Msroglu, "Ingilizlerin bu hareketi, M.Kemal ve Rauf Orbay ile anlaarak
yaptklarn" ileri suruyor.
Allah ifa versin! /
- Salih Paa hukumeti, Ankara'y yattrmak umuduyla Heyet-i Nasha (gut
kurulu) olarak, Ingilizlerin bilgisi altnda, Ankara'ya sadece drt milletvekili
yollamtr: Bunlar Dr.Rza Nur, Y.Kemal Tengirenk, Vehbi Efendi, Abdullah Azmi
Efendidir. M.Kemal bunlardan kukulanm ve Ankara'ya kadar gzetim altnda
getirtmitir. (Dr.Rza Nur, s.520 vd.; Y.Kemal Tengirenk, Vatan Hizmetinde, s.
140 vd.; H.Kazm Kadri, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.280 vd.) Bu
drt milletvekilinden baka hibir milletvekili, Msroglu'nun iddia ettigi
gibi, heyet-i nasha uyesi olarak ve ingilizlerin bilgisi ve yardmyla
Ankara'ya gelmi degildir! Msroglu yine masal syluyor!
Osmanl Meclisi uyesi olup da Istanbul'dan kaarak TBMM'ne katlanlar, Malta
dnuu Ankara'ya gelecek olanlarla birlikte, sadece 88 kiidir. Oysa TBMM'nin
tam uye says 403'tur. 315 milletvekili ise, Ankara'nn yaptrdg yeni
seimlerde seilerek Meclis'e katlmtr. (Turk Parlamento Tarihi, 1.C.,
s.39)364
362) Meclisin aldg tatil karar Ayan Meclisine bildirilir. nce Vasfi Efendi
itiraz eder. Rza Tevfik de yle der: " buyuk devlet, birka caniyi ald.
Bunda Meclis'e bir taarruz yoktur. Meclis hakszdr! Protestolar hakszdr!"
(Aktaran K.Karabekir, Istiklal Harbimiz, s.520) Yahya Kemal de diyor ki: "Rza
Tevfik o sabah Ayan'da, deni hilkatinin (aaglk yaradlnn) bir marifetini
gstermi, arkadalar olan bir eski Ayan azas tevkif edilirken, protestoya
mani olmu, 'Adalet-i beynelmilel (uluslararas adalet) diye bir ey vardr,
ingilizler o adalet-i beynelmilel namna hareket ediyorlar; medeniyeti temsil
eden ingiltere gibi bir devlete itiraz etmek kustahlktr...' demi. " (Tarih
Musahabeleri, s.43) K.Karabekir, bunlar iin 'erefsiz adamlar' demektedir,
(s.520)
363) Y.Komiser J. de Robeck'in, 25 Martta Lord Curzon'a yolladg gizli rapor
zeti: "istanbul igali, tahminlerin ustunde baarl olmutur. Bu, milliyeti
hareket iin ciddi bir frtna tekil etmitir. [..] Bu bakmdan zaman, bar
artlarnn kabul ettirilmesi iin ok uygundur." (T.Baytok, ingiliz
Kaynaklarnda Turk Kurtulu Sava, s.95; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.209)
364) Ama Dilipak diyor ki: "Yeni Meclis... istanbul'dan kaan mebuslardan
olumutu." (CG Yol, s.68)
333
(12) "Dagobert von Mikusch, ad geen eserinde, 16 Mart igali sorununu
inceleyerek, Ingilizlerin bu yardmlarn bile bile yaptklarn, bunun bir hata
sonucu olmadgn, dolaysyla ve kantl bir ekilde ortaya koymaktadr."
(Hilafet, s. 176)
Uydurma devam ediyor!
unku Dagobert von Mikusch'un kitabnn hibir sayfasnda, byle bir ifade
bulunmamaktadr. Turke evirinin, Istanbul'un igaliyle ilgili olan 237-243.
sayfalarna bakanlar, yalan kuyrugundan yakalayabilirler.
(13) "Daha nemli olan udur ki Rauf Bey, M.Kemal Paadan sonra ikinci
derecede faal bir ahsiyet bulundugu halde, 12 Ocak 1920'de istanbul'da alan
Meclis-i Mebusan'a Sivas mebusu olarak girmitir. Ingilizler, Ku-va-y
Milliyecilere yardm edeceklerin idam edileceklerine dair sokaklara araf gibi
ilanlar asm bulunduklar halde,365 M.Kemal Paann bu en yakn arkadan,
daha Istanbul'a adm attg anda tutuklamak yerine, ona anlaml bir hareket
olarak Meclisin daglmasna kadar dokunmadlar. (Vahidettincilerin pek begendigi
I.H.Danimend de Sivas Kongresine katlmt. Onu da Ingiliz ajan oldugu iin
mi tutuklamadlar acaba?) Malta dnuunde, Istanbul'a ugrayan gemiden
kmayarak, Inebolu'dan M.Kemal Paann yanna gitmesine ses karmadlar."
(Hilafet, s. 174)
1. Sevres antlamasnn bir an nce onaylanabilmesi iin Meclisi toplamaktan
baka are kalmadgn gren saray ve hukumet, igalcilerin de onay ile seim
yaplmasna karar vermitir. Tevfik Paa, Yuksek Komiser de Robeck'e yle der:
"Meclisin balca grevi, bar onaylamaktr."366 Igalciler de bar sorununun
sona erecegi umidiyle Meclisin almasn beklerler. Dokunulmazlklar oldugunu
sanan yeni milletvekilleri, Istanbul'a gelmeye balar.
2. Anadolu milletvekillerinin Istanbul'a gelmelerine, tpk Msroglu gibi
Refik Halit Karay da sinirlenir. yle ya, Istanbul da, dokunulmazlk da, yalnz
Padiahn kullar ile Ingilizcilere ait. Som kalemiyle yle yazar: "Merhaba
Sivas kuzular, Ankara keileri! Kurban bayram m yaklat? Ecelinize
ayagnzla m geldiniz?"367
3. Son Osmanl Meclisi, uslu uslu bar andlamasn bekleyecegine, esaslar
Erzurum ve Sivas Kongrelerinde belirlenmi ve taslag Ankara'da hazrlanm olan
Milli And (Misak- Milli'yi) kabul ve ilan edecektir (Subat 1920).
365) Bu afiler, ilk defa 16 Martta, istanbul resmen igal edildikten sonra
duvarlara yaptrlmtr. (Kinross, s.327)
366) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.83; B.N.SImr, ingiliz Belgelerinde, 1.C.,
s.XCV/309.
367) 1 Subat 1920, Alemdar gazetesi (KS Gunlugu, 2.C., s.314; tam metin:
l.Ilgar, s.37); Ali Kemal de 5 Aralk 1919'da yle yazmt: "Yeni Mecls'n
kusurlar o kadar ok ki hayati tehlikelere maruzdur (ugrayabilir)." (Peyam, KS
Gunlugu, 2.C., s.238) 334
Milli Andn zu udur: "Blunmez, hur ve bagmsz bir Turkiye!"368
Bu karara nculuk eden milletvekilleri, bata Rauf Bey olmak uzere, 16 Mart gunu
tutuklanacak ve Malta'ya gturuleceklerdir.
Bu gecikmeden dolay K.Msroglu'dan zur dileriz!
4. Ingilizlerin, Malta dnuu Rauf Beyin Inebolu'ya inmesine izin vermeleri de
Msroglu'nun cann skm. En iyisi butun milliyetilerin denize atlmalaryd
> ama ne are ki Sakarya zaferi uzerine, Bekir Sami'nin imzaladg adaletsiz
szle-' me yerine, Ankara temsilcisi Hamit Bey ile yelkenleri suya
indiren Ingiliz Y.Komiseri Rumbold arasnda, 23 Ekim 1921'de, yeni bir degi-
toku anlamas yaplmtr: Malta'da bulunan Turklerin tumu ile M.Kemal'in
tutuklattg butun Ingilizler karlkl serbest braklacak; dileyen Turk
Inebolu'ya inecektir, dileyen Istanbul'a. (Bilal N.Simir, Malta Surgunleri,
s.392 vd.; Jeschke, Ing.Belgeleri, s.193 vd.) Rauf Bey de, birok Malta surgunu
vatanseverle birlikte Inebolu'ya iner. Tamam m?
(14) "Ayn ekilde Ismet Paa da, zorla gturulmu olsa bile, bir kere Ankara'ya
katldktan ve bu katl gsterili bir surette kamuoyuna ilan edildikten
sonra, elini kolunu sallayarak Istanbul'a gelip tekrar Ankara'ya dnmutur. Bu
anlaml ziyarete de Ingilizler seyirci kalarak, onu tutuklamay acaba niin
duunmemilerdir?" (Hilafet, s. 174)
1. Ismet Bey, ilk defa, herhangi bir yolcu gibi trene binip Ankara'ya gelmitir.
(20 Ocak 1920; 10 Subatta geri dner) Geldigi de ilan edjlmemitir. Neden
tutuklanmadg da daha nce sava sulular paragrafnda aklanmt. M.Kemal
ile her gruen, neden tutuklansn? Amasya'ya gelen Salih Paay da tutuklama-
dklarna gre, o da m Ingiliz ajanyd yoksa?
368) R.H.Karay, andn ierigini biryana brakp adyla alay ediyor: "Millet
anamz yine varlgn gsterdi, ortaya bir milli yavru daha att: Milli Misak.
Aman Allahm, telaffuzu ne gu, ne irkin, ne gayr-i milli bir kelime...
Manakyan kumpanyasnda bir aktr vard, Hac Misak. Bu terkip bana onu
hatrlatyor. Acaba Milli Misak nedir?" (2 Subat 1919, Alemdar gazetesi,
(.Ilgar, Mutarekede Yerli ve Yabanc Basn, s.39)
Misak- Milli'deki esaslarn ka aamada ve nasl olutugunu bile bilmeyen
Meclis-i Mebu-san Bakan V. Huseyin Kazm Bey ise anlarnda yle vunuyor:
"Iftiharla syleyebilirim ki Misak- Milli benim eserimdir... Misak- Milli
benim fikrimden dogmutur. Misak'taki esaslar teklif eden benim."
(Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.165, 262)
R.Tevfik de diyor ki: "[M.Kemal'in] ortaya koydugu milli program, benim vaktiyle
Fevziye Kraathanesinde verdigim konferansn kabaca uygulanmasndan ibarettir."
(Biraz da Ben Konuaym, s.407)
D.Ferit'in iileri Bakan Mehmet Ali'nin iddias da u: "Anadolu hareketi benim
eserimdir." (Aktaran C.Erikan, Komutan Ataturk, s.286)
R.Nur da anlarnda yle yazyordu: "Padiahlg kaldran benim... Seriye
Vekaletinin kaldrlmas fikri benimdir... Laikligi ben yaptm, bu benim
isimdir... Cumhuriyet M.Kemal'in ii deg, benimdir..." (s.569, 1283, 1744,
1745)
Vahidettinciler, M.Kemal'e niye dumanlar acaba? Baksanza, her eyi bakalar
yapm!
335
2. ismet Bey, Istanbul'un igalinden sonra, baz milletvekilleri ve subaylar ile
birlikte Istanbul'dan kaarak Ankara'ya ikinci kere, 3 Nisan'da gelecek ve bu
katlmalar, ancak o zaman ilan edilecektir.
Allah Allah! Bir eyi olsun dogru bilip dogru yazamayacak m bu alternatif tarih
yazclar?
3. Hibir ciddi eserde, ismet Paann Ankara'ya zorla gturuldugu gibi bir iddia
yer almyor. Iddia edenlerin konum ve durumuna bakan, bu tur yaktrmalarn
sebebini kolayca anlar.
(15) "Hatta [Hindli] Mustafa Sagir'in 'casus' sfat ile M.Kemal Paay
ldurtmek (!)369 uzere Ankara'ya gnderilmesi ve sonradan M.Kemal Paaya dolayl
bir surette ihbar edilerek yakalattrlp astrlmas da, Ingiliz siyasetinin
gerek yuzunu gizlemek maksadyla yaplm bir hareketi." (Hilafet, s. 175)
Mugalatann bu kadarn Kad Karaku bile beceremez! Peki o kantlar, tanklar,
itiraflar, Ingilizlerin Mustafa Sagir'in idamna engel olmak iin yaptklar
basklar, kendi aralarndaki gizli yazmalarda 'casus1 oldugunu aklamalar,
sava tutsag saydrarak geri almak iin evirdikleri numaralar, Aga Han araya
sokmalar, bu konudaki belgeler, tanklar, tutanaklar, Sagir'in itiraflar, onlar
ne?
M.Sagir olay, Msroglu'nun uydurdugu gibi Ingilizlerin grunuu kurtarmak iin
giritikleri bir entrika degil, M.Kemal'e kar dumanlklarn gsteren birok
rnekten sadece biridir.370 Dipnotta ad verilen kitaplarda bu olay, ayrntl
ve belgeli bir biimde anlatlmaktadr.371
(16) "Dikkat edilirse, Istanbul'daki silah depolarnn kaplarna Hindli
Muslumanlar koyarak, din kardeligi etkisiyle, Kuva-y Milliyecilerin bu
depolardan, Anadolu harektn baarl klacak silahlar karmalarna gz
yummak da Ingiliz siyasetinin bir gafleti degil, ustaca bir biimde ortaya
karlm bir siyasi taktik idi." (Hilafet, s.174)
369) Bu iaret K.Msroglu'na aittir.
370) Yuksek Komiser Vekili Rattigan, 25 Mays 1921'de Lord Curzon'a
yolladg telgrafta, "M.Sagir'in aslnda casus ve idamnn da olagan oldugunu"
bildirir ve olay yle degerlendirir: "Ancak bu olay Ankara'nn, Ingiltere'ye
kar dumanca tutumunu gstermesi bakmndan nemlidir." (B.N.Simir, Malta
Surgunleri, s.375)
371) Ergun Aybars, Istiklal Mahkemeleri, s.67-70; Kl Ali,
istiklal Mahkemeleri, s.79 vd.; D.Arkoglu, s.208 vd.; F.Kandemir, istiklal
Savanda Bozguncular ve Casuslar, s. 142 vd.; N.Peker, 1918-1923 istiklal
Sava, s.273 vd.; E.B.Sapolyo, M. Mucadele'nin I Alemi, s.29 vd.;
E.Hiylmaz, Gizli Tekilatlar, s.109 vd.; B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde,
3.C., s.CXLV/567; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s. 149; I.Aksoley,
istanbul'da Milli Mucadele, HTM, 9. ve 1_0.sayJar, 1969; H.Bayur, Turkiye
Devletinin D Siyasas, s.74; S.Gken, Ataturk'le Bir miii, s.199 vd.,
B.N.Simir, Malta Surgunleri, s.374 vd ; S.S.Berkem, Unutulmu Gunler, s.105-
109; H.E.Advar, Turkun Atele imtihan, s.156; Alpay Kabacal, Buyuk
Dnemeler, s.149-154 ve Turkiye'de Siyasal Cinayetler, s.211 vd.;
M.Muftuoglu.Yalan Syleyen Tarih Utansn, 8.C., s.83 vd.
336
Istanbul'dan Anadolu'ya silah kaaklg, zek ve cesaret dolu bir destandr.
Bu konuyla ilgili birok an ve aratrma yaymlanm, Ingilizlerin bu
kaaklg nlemek iin aldklar birok sert nlem aklanp
belgelenmitir.372
Simdi biri km, bir yalan savunmak iin bu destan reddediyor.
Ayp derler bir ey vardr!
(17) "Ingilizler, Padiah, hain gsterebilmek iin birtakm hareketlere
zorluyorlardi: Halifenin Ingiltere'ye kar guya bir muvazaa (dankl dvu)
silah olarak bavurdugu Kuva-y Inzibatiye ve mahut fetvalar gibi." (Hilafet,
s.172vd.)373
Kuva-y Inzibatiye ve fetvalar konusunu, az sonra ele alacagm.
- K.Msroglu'nun, ileri surdugu rnekler bu kadar. Bo laflar, kantsz
iddialar, zorlamalar, degitirmeler, arptmalar, ocuka yorumlar, uydurmalar,
kaydrmalar, atmasyonlar, kuku uyandrmaya almalar. Sonu: Karavana!374
Sonra da bu iddiasn, sanki kantlam gibi Lozan Andlamasna da baglyor. Bu
konuyu Drduncu Blumde ele alacagm.
Bu ipe sapa gelmez samalar, komik yorumlar aktardgm iin beni bagla-
372) H.HImmetoglu, K.S.nda Istanbul ve Yardmlar; K.Koer, Kurtulu Savamzda
Istanbul; I.Sami Kalkavanoglu, Milli Mucadele Hatralarm; Ekrem Baydar'n
anlar, 6 Ekim-22 Kasm 1970 ve 10 Agustos-9 Eylul 1971 (Cumhuriyet); TIH,
Idari Faaliyetler I.Aksoley, istanbul'da Milli Mucadele, HTM, 8. ve 9.say,1969;
Mesut Aydn, M.M.Dneminde Istanbulda kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri;
N.Peker, 1918-1923 Istiklal Sava; Kamil Su, Kprulu Hamdi Bey ve Akba Olay;
F.Tevetoglu, M.M.Yllarndaki Kurulular, s.3-50 (Karakol Cemiyeti); Bilge
Criss, Igal Altnda Istanbul, s.s. 143-208; Bulent ukurova, Kurtulu
Sava'nda Haber Alma ve Yeralt almalar; N.Ekici ve arkadalar Cumhuriyete
Kan verenler, s.32-34.
D.Ferit, ingilizlere yaranmak iin 90.000 sandk cephaneyi denize dkturur.
(TIH, 7.C. (idari Faaliyetler), s.69, ATASE Y., Ankara, 1975)
373) A.Dilipak, Bir Baka Adan Kemalizm adl kitabnda, biraz kark bir
dille, 11 Subat 1968 gunlu Sunday Times gazetesinde ktgn syledigi bir
yazy aktaryor. Kendisi de, yazda 'inanlmas imknsz iddialarn yer
aldgn1 aklyor ama yaznn tamamn da aktarmadan edemiyor. Yazda,
'M.Kemal'in Kasm 1938'de, yani son gunlerinde, ingiliz Buyukelisi Sir Parcy
Lor-raine'i Dolmabahe'ye agrdg ve ona, kendinden sonra Turkiye
Cumhurbakan olmasn nerdigi, Buyukelinin nazikane reddi uzerine de,
Cumhurbakanlg iin ismet Innu'yu tavsiye ettigi' ileri surulmektedir.
Buyukeli bu konumay, Ingiliz Dileri Bakanlgna da bildirmi ve bu yaz 30
yl gizlenmimi! (s.241, 248-250)
Dilipak, Turk Tarih Kurumu'nun bu tip inanlmas imknsz iddialar neden
cevaplamadgn' soruyor ve yle diyor: "Biz sadece geregin ortaya kmasn
istiyoruz. Geregi aryoruz. Yalan ve gerek d iddialarn, gereklerden
ayrlmasn istiyoruz."
TTK'nn dilsiz oldugu, byle zibidice degil, daha ciddi ve etkili iddialar
karsnda bile sustugu malum. Onu geelim. Ayrca, TTK'nn aklamasna da
ihtiya yok. Yaznn asparagas oldugu, hem olayn tarihinden, hem iddiann
zunden, hem yazda yer alan uyduruk ayrntlardan belli.
Dilipak, gerekten, 'gerege' saygl ise, nce kendisi masal anlatmaya ve
aktarmaya son versin!
374) Fransa'nn Dogu Donanmas Komutan Amiral Dumesnil'in ei Vera Dumesnil'in
Istanbul anlarndan bir cumlecik: "ingilizler de Turkleri destekliyor ama
M.Kemal'i idama mahkm eden VI.Mehmet'in (Vahidettin'in) emrindeki Turkleri."
(igal Istanbul'u, s.85)
337
ynz. Yuz binlerce gencin, nasl bir yalan bombardman altnda olduguna
dikkatinizi ekmek istedim.375
Bu kitaplar okuyan ve bu sahte gndermelere, bu belgesiz, dayanaksz ifadelere,
bu masallara kaplarak, yazlanlar dogru sanan ve sanacak olan genler ile
aramzda, gitgide hibir ortak gerek kalmayacak.376 Iki ayr tarihe inanan bir
millet, millet niteligini koruyabilir mi?
Bir kere daha sormadan edemeyecegim: Sonra ne olacak?
* 5-9 9. Vahidettin neden ve ne zaman M.Kemal'e kar olmu?
Vahidettinciler, Vahidettin aleyhindeki yalnz iki olay anarlar; unku bu iki
olay rtbas etmek mumkun degil: Fetvalar ve Kuva-y Inzibatiye. Birincisinin
sungu zoruyla verildigini, ikincisinin de'dankl dvu oldugunu syleyerek
ii kapatmaya alyorlar. Ama kendileri de farkndalar ki Vahidettin'in -ve
Damat Ferit'in-, yalnz M.Kemal'e degil, Milli Mucadele'ye de kar oldugunu
gsteren olaylar, sadece bu ikisinden olumuyor. Geride daha yuzlerce olay,
binlerce tank, on binlerce belge var.
Ne etmeli de Vahidettin'i bu ktu durumdan kurtarmal?
Msroglu, Vahidettin'in Milli Mucadele'ye degil, M.Kemal'e kar oldugunu iddia
ediyor. Ama M.Kemal'e kar olmasna da bir gereke uydurmak gerek. D.Ferit
hukumetinin, elbette Vahidettin'in rzasn alarak ve Ingilizlerin de istegi ile
daha iin banda, 29 Temmuz 1919'da, M.Kemal ve Rauf Beylerin tutuklanmalarna
karar vermi oldugunu grmutuk.377 yleyse K.Msroglu, bu tarihten ncesine
ilikin bir bahane bulmak zorunda. Aram, taram, M.Kemal'in Anadolu'ya
gemesinden ncesine ve getikten hemen sonrasna ilikin iki sebep bulmu.
Msroglu'nun buldugu u iki sebebi grelim:
I. "Sultan Vahidettin'in vatann kurtuluuna memur ettigi M.Kemal'e kar
375) Guneydogudaki bir tarikat yurdunda kalan ve bir vakfa bagl dersanede
egitim gren F.T.'nin aklamas [zet]: "Tarih uzerinde ok duruyorlar.
Cumhuriyet tarihini okutuyorlar ama bu arada da Ataturk'un ingilizlerle
ibirligi yaptgn hatrlatyorlar... Bahede Ataturk bustu var. Herkes
dersaneye girerken, buste tukurup geiyor... Ben de tukurdum. Telkin etmilerdi,
beynimizi ykamlard. Kuuktum unku. Ama halamn oglu bana Ataturk'u anlatt,
universiteyi kazandktan sonra. Duundum, bana hep yalan yanl eyler
gretilmi." (Tarikatlarn rgutlenme Modeli, Cumhuriyet, 23.6.1996, .sayfa)
376) K.Msroglu'nun Sarkl Mucahitler adl kitabnn ithaf yle: "Yuksek
islam Enstituleri, imam-Hatip mektepleri ve Kuran- Kerim dershanelerinin milli
ahsiyet ve mefkuremize dnuu saglayacak mustakbel mucahitleri, nur yuzlu
genlerimize!"
Hedef bu masum genler.
377) Amiral Calthorpe, 25.7.1919 gunlu raporunda, "Hukumetin M.Kemal'e yasa d
bir insan (asi) -muamelesi yapmas iin Israr edecegini" belirtiyor. (S.Akin,
istanbul Hukumetleri, s.477, ilgili
belge: Br.IV, s.690) Hukumetin aldg tutuklama karar Hariciye Nezareti
yoluyla Ingiliz Y.Komiserligine de bildirilir, (a.g.e., s.478)
338
gzuken sonraki tavr ve hareketlerini, nasl izah edebilecegimiz sorulabilir.
Evvela u husus bilinmelidir ki Sultan Vahidettin, M.Kemal Paann saltanat ve
hilafete bagllk ifade eden beyanlarna, nceleri inanmt. Halbuki o, bu
vazife ile Anadolu'ya gnderilmeden ok evvel, saltanatn da, hilafetin de
aleyhinde bir hissiyat tayordu. Bu hususu, eski tekilat- mahsusaclardan
Albay Husamettin Erturk'e, ok daha nce Akaretler'deki evinde aklam
bulunmaktadr. (S.Mucahitler, s.58, Kaynak: H.Erturk, Iki Devrin Perde Arkas,
s.79)
1. H.Erturk'un anlarnda (79. sayfa) yazdgna gre, Trablus'dayken bir bedevi
M.Kemal'in falna bakm, 'sen bir taht devireceksin' demi, M.Kemal de,
'annesinin Akaretler'deki evinde, bir gece, bu fal hikyesini Husamettin Beye
anlatm', sonra da yle demimi: "ite Husamettincigim, bir gun senin
Tekilat- Mahsusa mensuplarndan... bana bu szleri syleyen falcnn ruyasn
hakikat yapmak hususunda yardm bekleyecegim." Husamettin Bey de yle cevap
ver- - mimi: "Hele o gunler gelsin de paam, herhalde hizmetinizde bulunmaktan
zevk duyacagz." (s.78,79)
2. H.Erturk, 'bir gece, Akaretler'deki evde...' diyor! Su halde bu konuma,
M.Kemal'in Suriye'ye hareket ettigi 22 Agustos 1918 gununden nce yaplm.
unku M.Kemal ancak o tarihe kadar, annesi ve kz kardeiyle birlikte,
Akaretler'deki evde oturmaktayd.
a. 22 Agustostan nce, aralarnda hibir yaknlk olmadg H.Erturk'un
anlarndan bile anlalyor. Olsa, ballandrarak yazard. Ayrca o tarihte
Ittihat ve Terakki butun hmyla iktidarda, Enver Paa Bakomutan Vekili ve
hanedann damad! Tekilat- Mahsusa da dogrudan Enver Paaya bagl. M.Kemal
gibi tedbirli, hesapl bir insann, ortada fol yok, yumurta yokken, Enver
Paann yakn Husamettin Beye, 'Husamettincigim' diye hitap ederek, 'taht
devirecegini, bunun iin Tekilat- Mah-susa'nn yardmn istedigini' sylemi
olabilecegi duunulebilir mi? b. M.Kemal Adana'dan 13 Kasm 1918'de Istanbul'a
dner, Pera Palas'a iner, birka gun de Salih Fansa'nn evine geer, 2 Aralkta
da Sili'deki eve tanr.378 Akaretler'deki eve, sadece, orada oturmay
surduren annesini ziyaret etmek iin gidecektir. (Ataturk'un Hatralar,
s.86)379 Az bir zaman sonra, annesi ile kzkardeini de Sili'ye aldrr.380
378) C.Abbas Gurer, Ataturk'un Zengin Tarihinden Birka Yaprak, s. 167;
R.Orbay'n Hatralar, Y.Tarihimiz, 2.C., s.400; Sadi Borak, Ataturk, s. 182.
379) F.R.Atay, Ataturk'un Hatralar'nn 86. sayfasnda, bir ara not olarak,
Italyan askerlerinin aramak istedikleri evin Akaretler'deki ev oldugunu yazyor
ama daha sonra verdigi bilgilerden bunun yanl oldugu anlalmaktadr, (s.87)
Olaya tank olan R.Orbay anlarnda, aranmak istenen evin Sili'deki ev oldugunu
aklayarak konuyu aydnlatmtr. (Y.Tarihimiz, 2.C., s.401) Yani 13 Kasm
1918'den sonra M.Kemal'in Akaretler'deki evle ilgisi, annesi dolaysyladr.
Kendi evi Sili'dedir ve misafirlerini orada kabul eder.
380) M.Atadan'dan aktaran N.A.Banoglu, Ataturk'un istanbul'daki Hayat, s.70
vd.; H.Gerede, Ataturk, Hayat Mecmuas, say 7/1956.
339
Byle bir konumann, 2 Aralk 1918'den sonra, Akaretler'deki evde yaplmas da
olas degil. unku, eitli anlara gre, Akaretler'deki evde misafir kabul
etmiyor. Kald ki byle bir amac oldugunu, Istanbul'dayken R.Orbay, I.Innu,
F.Okyar, A.F.Cebesoy gibi yakn arkadalarna bile am degil.381 Hi
tanmadg H.Erturk'e niye asn?
H.Erturk yine masal anlatm.
II. "Ayrca M.Kemal Paann Samsun'a geldikten sonra Rus heyeti ile Havza'da
yaptg grumeyi de nakleden Albay Husamettin Erturk, bu grumelerde de onun,
o gun iin mevcut olan rejime kar duunceler tadgn ve Rus heyeti ile bu
hususta anlamalar yaptgn beyan etmektedir. Havza, onun Anadolu'ya ilk ayak
bastg yer demektir. Daha ilk admnda, hilafet ve saltanat aleyhtarlgn,
zmni (ustu kapal) de olsa, ortaya koyunca, Sultan Va-hidettin elbette
kendisine cephe alacakt. Onun srf ahsna (M.Kemal'e) kar olan bu tavr ve
hissiyatnda da, kendi asndan hakl saylmas gerekir." (Sarkl Mucahitler,
s.58 vd.; kaynak olarak H.Erturk'un anlarnn yine 79. sayfasna gnderme
yapyor; dogrusu s.338 'dir.) Bakalm hakl m?
1. M.Kemal- Albay Budiyenni konumasnn masal oldugunu da daha nce grmutuk.
stelik H.Erturk "anlamalar yapldgn" da yazmamtr. Bu da Msroglu'nun
zel urunu.
2. Zaten bu uyduruk iki sebebe dayandrlan iddia, u basit sorular bile
karlamyor:
a. yleyse Vahidettin, Rauf Beye neden kar?382 Mesela Ali Fuat Cebe-soy,
Fevzi akmak, Nurettin Paa ile Ankara Muftusu M.Rfat Efendi ve Seriye Vekili
(Din Ileri Bakan) Mustafa Fehmi Efendi gibi din adamlarnn idam kararlarn
neden onaylad?383
b. Hele Halide Edib'in idam kararn onaylamasnn sebebi ne? Kuva-y Milliye
iin 'zorla asker ve para toplamak' ile H.Edib'in ne ilgisi var?
c. Mesela milliyetilerin uzerine iki tumen yollamak iin ingilizlerden neden
izin istedi?
381) M.Kemal, 1913'te Sofya'ya giderken, Kazm zalp'e diyor ki: "Enver Paann
istikameti bellidir, bu Napolyon sistemidir, akrabalarn kilit mevkilere
getiriyor, hanedann iine nufuz etmeye alyor. Bylece adeta munfesih
(daglm) duruma gelmi olan Osmanl hanedanna, kendi istedigi ekilde
istikamet verecek. Bu hanedandan memlekete hayr yoktur. Diktatrluk milletleri
mesut ve mureffeh klmaz. Devletin esasn Cumhuriyet prensiplerine gre
hazrlamak lazmdr." (K. zalp, Ataturk'ten Anlar, s.26)
Cumhuriyeti oldugunu, 1913'ten sonra ilk defa, Erzurum'da, 20 Temmuz 1919'da,
M.Mufit Kansu'ya aklayacaktr. (Ataturk'le Beraber, 1.C., s.74)
382) Erzurum Kongresi dolaysyla, Dahiliye Nazr Adil'in emri: "Gerek M.Kemal
Paann ve gerekse Rauf Beyin giriimleri, her ne fikre ve niyete dayanrsa
dayansn, memleketin yuksek menfaatlerine her halde aykr ve zararldr. [..]
Yakalanarak kanunun penesine teslimiyle haklarnda kanunen gerekecek ilemin
yaplmas..." (27 Temmuz 1919, KA Gunlugu, s.98)
383) KS Gunlugu, 3.C., s.76; TC Kronolojisi, s.163,166,167,170, 172.
340
d. Mesela onca uyarya ragmen Damat Ferit hainini neden 1920 Nisannda
Sadrazamlga getirdi, onun ve Nazrlarnn'Milli Mucadele aleyhindeki davran
ve szlerine neden hibir tepki gstermedi, her yaptklarn onaylad?
e. Mesela D.Ferit'i Sadrazamlga atarken (4.4.1920), neden Milli Mucade-le'yi
isyan olarak niteledi ve Milli Mucadele'yi bogmas iin D.Ferit'ten nlemler
almasn istedi? (Buyrugun tam metni, ilerde verilecek. Vahidettin, 1923'te
yaymladg beyannamede bile, Turkiye'yi zafere ve bagmszlga ulatran Milli
Mucadele'yi isyan olarak nitelemektedir.)384
f. Mesela butun Kuva-y Milliyecilerin ldurulmesini din grevi (!) sayan
fetvalara neden engel olmad?
Sadece bu rnekler bile, Vahidettin'in yalnz M.Kemal'e degil, butunuyle Milli
Mucadele'ye, dolaysyla bagmszlga kar oldugunu kantlyor. Bu tutumunun
belgeleri ve kendi itiraflar ilerde verilecek.385
Belge ancak belge ile urutulebilir. Oysa bizim alternatif tarih yazclar,
resmi tarihlere de, resmi olmayan tarihlere de, masalla kar kyorlar!
* 5-10 10. Milliyetilerin sulanmas, fetvalar, Kuva-y Inzibatiye, Kuva-y
Seferiye, isyanlar, idam kararlar ve teki faaliyetler
Y.Komiserlerin, 16 Mart'ta, Salih Paa hukumetinden 'milli liderlerin derhal red
ve inkr edilmesini' istediklerini grmutuk. 26 Mart'ta ikinci bir ortak nota
daha verirler:
"Yuksek Bar Konseyinin kararna dayanan bu istege gecikmeden uyulmas ve
M.Kemal Paa ile milli hareketin teki liderlerinin aka red ve inkr
edilmesi!" (B. N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.CXXV)
Ikinci nota geregince Salih Paa hukumetinin hazrladg metin, Y.Komi-serlerce
yeterli grulmez. Hukumet yeni bir metin daha hazrlar; Y.Komiser-ler bu metnin
de degitirilmesini isterler.386
384) K.Msroglu diyor ki: "Su Osmanogullar ailesi, bizim yuzumuzden
neler ekmemitir!" (S.Mucahitier, s.36)
385) Msroglu'na ve Dilipak'a gre (CG Yol, s.63-64) Vahidettin, M.Kemal'in be
yl sonra saltanat, alt yl sonra Hilafeti kaldracagn sezmi, o yuzden
M.Kemal'e ve Milli Mucadele'ye kar ol-mumu. O tarihte, Vahidettin'i byle
kukuya duurecek hibir olay olmadgn grduk. Vahi-dettin'e mazeret aramak
iin uydurulmu masallar bunlar. Ama dogru oldugunu varsayalm. yleyse
Vahidettin, tahtn vatanndan da, bagmszlktan da, milletinin onurundan ve
namusundan da daha ok seviyor, bunlar pahasna tahtn korumaya m alyordu?
Hilafete gelince: Vatansz, devletsiz, kudretsiz bir Hilafetin, bir mezarn
banda yanan kandilden ne fark olurdu?
386) a.g.e.,1.C., s.CXXV ve CXXVI, Y.Komiser de Robeck'in Lord Curzon'a
yolladg raporlar; ayrca, 2.C., s.XXII-XXIV.
341
Y.Komiser Amiral de Robeck'in 30 Mart tarihli rapor zeti: "Hukumetin, milli
liderleri sulama konusundaki [sakngan] tutumu, milliyetilere duman bir
hukumetin baa gemesini nlemek niyetinden ileri geliyor. Zaman kazanmak
istiyorlar... Milli harekete duman bir hukumetin baa gemesi ve milli hareketi
bastrma yoluna gitmesi tercih edilir..." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde,
1,C., s.CXXVI)
Baskya dayanamayan Salih Paa hukumeti, igalcilerin istedigi gibi bir bildiri
yaymlamaktansa, 2 Nisan 1920'de istifa etmeye karar verir.,
Igalcilerin bu istegini, D.Ferit hukumeti yerine getirecektir.
Vahidettin olgusunu daha iyi kavramak iin, Damat Ferit'i, nasl ve neden
drduncu defa Sadrazamlga atadgn grelim.
* 5-10-1. Vahidettin'in, Damat Ferit'i 4. defa Sadrazamlga atamasnn gerek
ykusu
Salih Paann istifas uzerine Vahidettin, sadrazamlg nce Tevfik Paaya
teklif eder, Tevfik Paa kabul etmez.387 Meclis Ikinci Bakan Huseyin Kazm
Kadri, bundan sonraki gelimeyi yle anlatyor:
D "[Vahidettin'in Bamabeyncisi] mer Yaver Paa bana telefon ederek, saraya
gelmemi ihtar etti. Beni grunce, 'Aman azizim, ok fena ve sonu . tehlikeli bir
durumdayz. Padiah, Ferit Paay tekrar Sadrazam tayin etmeye karar verdi. Onu
bu fikrinden vaz geirmek iin ugratk durduk. Fakat bir turlu iknaya muvaffak
olamadk. Baktip Ali Fuat Bey ile Refik Bey de bu fikirdedir, nihayet bu ite
sizin araclgnza muracaata karar verdik... Ne yaparsanz yapn ve Padiah bu
kararndan dndurunuz. Ferit Paann sadarete gelmesi bir felaket, bir facia
olacaktr!' dedi." (Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.171; yani
Vahidettin'in en guvendigi u kii de D.Ferit'e kar!)
Ali Fuat Turkgeldi yle yazyor:
D "Huseyin Kazm Bey, huzura kmadan odama gelerek, 'Eger Ferit Paa
Ingilizlerden saglam bir sz almsa, Padiah kendisini sadrazamlga getirsin;
biz de elbirligi ile alrz. Fakat byle bir sz almam ise kendisinin
Sadrazamlg memlekette pek fena tesir yaratacagndan, bunu yapmasn!' dedi."
(Grup iittiklerim, s.260)
H.Kazm Kadri huzura kabul edilince, Padiah da uyarr. Bu unlu sahneyi yine
Ali Fuat Turkgeldi'den dinleyelim:
D "H.Kazm Beyin, 'Ferit Paann Sadrazam yaplmasnn memleket ve
387) Al Fuat Turkgeldi diyor ki: "Ferit Paann yine Sadrazamlga getirilmesi,
devlet ve millet iin felaketin ta kendisi oldugundan, Tevfik Paa daha sonra
'Kabul etmedigime imdi nedamet ediyorum (pimanm)' szunu birka kere bana
tekrar etti." (Grup iittiklerim, s.260)
Tevfik Paa pimanlgn I.M.Kemal inal'a da aklam. (Son Sadrazamlar, 4.C.,
s.1730)
Demek ki D. Ferit'in atanmas art degilmi!
342
saltanat iin felaket sebebi olacagn' sylemesi uzerine, Hunkr, 'Ben istersem
Rum Patrigini de, Ermeni Patrigini de getiririm, Hahambay da getiririm' demi
ve kendisi 'Getirirsiniz ama bir yarar olmaz' diye karlk verince, 'Ben byle
karar verdim, getirecegim!' cevabn vermi[tir]." (Grup Iittiklerim, s.260
vd.)388
Vahidettin, birok szlu ve yazl uyarya ragmen,389 5 Nisan 1920'de, D.Ferit'i
yeniden ve drduncu defa Sadrazamlga tayin eder.390
H.Kazm Kadri:
D "O gun gazetelerde yaymlanan, Padiahn D.Ferit'i Sadrazamlga atama buyrugu,
hukumetin siyaset ve hareket tarzn gsteriyor ve bunu bizzat belirleyen
Padiah da, uzerine korkun bir sorumluluk alyordu." (Merutiyetten Cumhuriyete
Hatralarm, s. 175; Vahidettin'in tutumunu gsteren bu buyrugun metni aagda
verilecek)
Vahidettin'in neden Damat Ferit'i tayin ettigini, A.Reit Rey'in anlarndan
greniyoruz. A.Reit Rey, Padiahn, hukumete katlmas iin kendisini tevik
ederken yle dedigini yazmaktadr:
D "Hukumetin bizzat sizin bakanlgnzda bulunmasnn uygun olacagn
biliyorum. Fakat Ferit Paa, ingiltere hukumeti gzunde guvenilir oldugundan, u
srada i bana getirilirse, iyi bir etki yaratacag ihsas edildi (ustu
kapalca bildirildi, sezdirildi)." (I.M.K.Inal, Son Sadrazamlar, s.2053)
Olay Ali Fuat Turkgeldi de dogruluyor:
D "[Ferit Paann ingilizlerden saglam bir sz alp almadg keyfiyetini sormam
uzerine) Padiah sz aldgn belirterek "Evet!" dedi. Acaba ingilizler mi Ferit
Paay, Ferit Paa m Padiah, Padiah m bizi aldatt?" (s.260)
Ali Fuat Turkgeldi byle ac ac sormakta hakl. unku bir ay sonra o'insafsz
Sevres Andlamas teblig edilecek, bunca uyar ve bu kadar aldana ragmen bir
turlu uyanmayan ve aylmayan Vahidettin, bir sure sonra istifa edecek olan
D.Ferit'i, 31.7.1920'de yeniden ve inatla, 5. ve son defa Sadrazamlga
atayacaktr.391
Salih Paa kabinesine istediklerini yaptramayan igalciler, Damat Ferit'te
aradklarn fazlasyla bulurlar: D.Ferit, yalnz igalcilerin istediklerini
yerine getirmekle kalmayacak, birok konuda onlar da geecektir.
388) Huseyin Kazm Kadri, anlarnda bu sert ve ibret verici sahneyi ok
ayrntl olarak anlatmaktadr, s.172 vd.
389) Meclis Bakan Celalettin Arif, Dahiliye Nazr Ebubekir Hazm (Tepeyran)
vb.
390) ingilizlerin kimin Sadrazam olacagn bilmediklerini gsterir iki belge:
E.Ulubelen, s.257, belge no.37; s.259, belge no. 42.
391) D.Ferit'in 5. hukumeti de, tpk 4. hukumeti gibidir. O da Milli Mucadele
aleyhinde bir beyanname yaymlayarak ie balar. (T.Bykoglu, Ataturk
Anadolu'da, s.62) D.Ferit'in bu son hukumeti 4 ay dayandktan sonra, 21 Ekim
1920'de istifa ederek tarihe gmulecek, D.Ferit kuklas da Avrupa'ya kaacaktr.
343
Butun suu D.Ferit'in uzerine ykmak ve Vahidettin'in bir kusuru olmadgn
ileri surmek de mumkun degildir. unku Vahidettin, D.Ferit'i Sadrazamlga u
buyrukla atamtr; Vahidettin'in Milli Mucadele'ye bakn yanstan bu nemli
belgeyi, sadeletirerek sunuyorum:
"Salih Paann istifas uzerine Sadrazamlk, bilinen ehliyet ve gruunuz
dolaysyla size verilmi ve Seyhulislamlga da Durrizade Abdullah Efendi uygun
grulmutur. Anayasann 27.maddesi geregince kurdugunuz yeni Vekiller Kurulu
onaylanmtr.
Mutarekenin yaplmasndan balayarak yava yava iyilemeye yuz tutan siyasi
durumumuzu, milliyet ad altnda meydana getirilen kargaalklar ktu bir hale
sokmu ve buna kar imdiye kadar alnmasna allan uzlac nlemler
faydasz kalmtr. Son zamanlarda grunen olaylara gre bu isyan halinin
devam, Allah saklasn, korkun hallere sebeb olabileceginden,
bu kargaalklarn bilinen duzenleyicileri ve kkrtclar hakknda kanun
hukumlerinin uygulanmas
ve fakat aldatlarak katlm ve alet olmu olanlar hakknda genel af ilan ile
butun ulkede asayi ve duzenin saglanp saglamlatrlmas iin gereken
nlemlerin hzla ve kesinlikle alnp tamamlanmas
ve butun sadk tebamzn hilafet ve saltanat makamna olan sadakat ve
bagllklarnn gulendirilmesi ve bunlarla birlikte, buyuk devletlerle iten ve
guven verici ilikiler kurulmas ve millet ve devlet karlarnn hak ve adalet
esasna dayanlarak savunulmasna zen gsterilmesi, bar artlarnn lulu
(yumuak) olmasna ve bir an nce barn imzalanmasna allmas ve o zamana
kadar her turlu mali ve ekonomik nlemlere bavurularak genel skntlarn
olabildigince hafifletilmesi, kesin isteklerimizdendir." (T.M. Gztepe,
V.Mutareke Gayyasnda, s.267)
Masalclarn vatansever diye savunduklar Vahidettin'in, uygulanmasn istedigi
acmasz program bu!392
Damat Ferit'in sadrazamlga balamas dolaysyla Bab- li'de yaplan trende,
gelenege aykr olarak ilk defa bir Ingiliz subay da bulunacaktr.393
D.Ferit, 7 Nisanda, Ing.Y.Komiseri de Robeck'i ziyaret eder. Bu ziyaretle ilgili
olarak bir tutanak tutulmutur. D.Ferit'in niyetlerini aklayan bu ok nemli
belgenin zetini veriyorum:
392) Ingiliz Y.Komiseri Amiral de Robeck'in 5 Nisan 1920 tarihli raporundan:
"D.Ferit'i Sadrazamlga atayan Padiah, buyrugunda, milli hareketi, aka isyan
olarak sulad ve bu hareketin liderlerine yaptrm uygulanmasn istedi..."
(Bilal N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXIV, Belge No. 4) Yunan Komutan
General Paraskevopulos da, 24 Haziran 1920'de yaymladg bildiri ile dvutugu
milliyetileri, 'Padiahlarna duman asiler1 olarak tantacaktr. (S.R.Sonyel,
D Politika, 2.C., s.89)
393) I.M.K.l'nal, Son Sadrazamlar, s.2051.
344
"1. Ferit Paa, milli hareketi bastrmak programyla baa getigini belirterek,
bu hareket liderlerine kar, Padiahn manevi nufuzundan baka, silah kullanmak
kararn aklad,
2. Bandrma blgesinde Anzavur'dan baka, Izmit, Bolu, Trabzon, Kayseri ve
Elazg taraflarnda da baz kiilerin, milliyetilere kar sevk edilebilecegini
syledi,
3. Hukumetin Anzavur'u paalga yukselttigini belirtti,394
4. Anzavur kuvvetleri iin silah istedi,
6. Milliyetiler aleyhinde yaymlanacak bildiri ile fetvalar, uakla Anadolu'ya
dagttrmak iin yardm istedi,
8. Anadolu'ya gizli ajanlar yollamas iin Y.Komiser yardm vaadetti,
9. Ferit Paa, tamamiyle ingilizlere uygun bir yol izleyecegini syledi."
(Bilal N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 2.C. s.XXVII, belge No.8; E.Ulubelen,
s.260, belge no.48; T.Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava,
s.100)
Acaba hangi milletin tarihinde byle bir hain vardr?
Damat Ferit hukumeti, 11 Nisan gunu, milliyeti liderleri ve Milli Mucadele'yi
red ve inkr eden, sulayan bir beyanname (bildiri) yaymlar.395 Ayn gun
fetvalar da aklanr! Bylece Istanbul ynetimi, milli namusu korumak, kym
ve istilay
394) Baktip Ali Fuat Turkgeldi diyor ki: "Anzavur'a mir-i miranlk (paalk)
rutbesi verilmesi ile Balkesir Mutasarrflgna atanmas hakknda bir kararname
geldigini grunce, dayanamayp, 'Byle bir ekiyay halkn bana musallat etmek
hakka uygun degildir efendim!' diyerek son bir curet gsterdim." (Grup
Iittiklerim, s.263) Ali Fuat Bey, bu curetinden bir sonu alamadg gibi birka
gun sonra da grevinden uzaklatrlr, (a.g.e., s,263 vd.) Bu atamayla
Anzavur'un o kesimde yapacag rezillikler, yasallatrlm olacaktr.
(T.Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.100)
395) Bildirinin tam metni, M.Gologlu, uncu Merutiyet, s.316; Bildiride,
milliyetiler, 'karclar, bozguncular, asiler, vatan hainleri, millet
dumanlar' diye nitelenmekte, izinsiz asker ve para toplamann, Tanr
buyruklarna, anayasaya ve yasalara aykr oldugu belirtilmektedir.
istanbul ynetimi de milletiyle birlikte bu olumsuz gelimelere kar dursayd,
hi olmazsa direnii engellemeye almasayd, ynetim ile millet birbirlerinden
kopmaz, kar karya gelmezlerdi. Istanbul, sorunlar galiplerin lutfu ile
zmeye abalarken, igal ve kym butun hzyla devam etmektedir; bak kemige
dayanr ve halk, devlete ragmen silaha sarlmak zorunda kalr. Bunun, anayasa ve
yasalara aykr oldugu dogru. Anadolu hareketine, zaten bu yuzden 'ihtilal'
deniyor. Ama Damat Ferit hukumetinin, bu durumun Tanr buyruklarna aykr
oldugunu ileri surmesi, islamiyete hakszlk ve dini erre alet etmeye
yeltenmektir. Yani Batda Yunanllar, Guneyde Franszlar ve Ermeniler,
Guneybatda Italyanlar, Doguda Ermeniler, birok yerde Ingilizler, istedikleri
yerleri igal edecek, insanlar horlayacak, aaglayacak, mesela baz kesimlerde
kadnlar ve ocuklarla ilgili birok irkin olay yaanacak, evler kundaklanacak,
mallar yagmalanacak, emperyalizm toprak ve pazar bluumu iin entrikalar
evrilecek ama bunlara asla kar durulmayacak, Vahidettin'in deyii ile 'el
kaldrlmayacak', istanbul'un, kol kuvveti ve din smurusu yoluyla uygulamak
istedigi utandrc politika budur.
Vahidettinciler, hayat hakkna, onura ve bagmszlga aykr bu politikay
aka savunama-dklar iin turlu yollara bavurarak geregi rtmeye ve
degitirmeye abalyorlar.
345
durdurmak iin kann sebil eden Kuva-y Milliyecilere ve askerlere kar,
dinsel nitelikli bir i sava aar.
Ertesi gunu Osmanl Mebusan Meclisi de, Vahidettin'in yazl bir buyrugu ile
kapatlr ve tarihe gmulur.
Damad Ferit, 22 Nisanda, Ingiliz Yuksek Komiserligine, tutuklayp Malta'ya
surulmelerini istedigi kiilere ilikin yeni bir liste daha verir. Listede u
adlar da yer almaktadr: M.Kemal Paa, K.Karabekir Paa, Kazm Paa [Inan], Ali
Fuat Paa [Cebesoy], Yakup Sevki Paa [Suba], Albay Cafer Tayyar [Egilmez],
Albay Ismet [Innu], Albay Behi [Erkin], Nihat Paa [Anlm], Albay S.Adil
Bey, Albay Sela-hattin [Kse], Ismail Fazl Paa, Muhittin Paa [Okyayuz]
vb...396
Vahidettincilerin, bu ibret verici olaylarla ilgili olarak butun masallarn,
konu srasna gre aktaryorum:
* 5-10-2. Milliyetileri sulama
D "ingilizler, sanki M.Kemal'in Anadolu'ya gidii kendi malumatlar, hatta
izinleri dnda olmu gibi guya ona engel olmak yoluna gitmeleri ve bu maksatla
Kuva-y Milliye'nin sulanmasn istemeleri, yururlukteki kanunlar nunde izah
imknsz bir muammadr." (K.Msroglu, S.Mucahitler, s.82)
Msroglu, sk sk yururlukteki kanunlardan yaknyor ama agzna ve aklna ne
gelirse yazmaktan da geri kalmyor! Nitekim bir satr sonra, malum senaryoyu
devreye sokuyor:
D "Bu tarz hareketle Ingilizler, iki taraf kar karya getirmek ve istanbul
Hukumeti ile Halife'yi, milli gaye aleyhinde gstererek, halkn gzunden
duurmek maksadn gutmulerdir." (K.Msroglu, S.Mucahitler, s.82)
N.F.Ksakurek ise olay farkl ekilde aklyor:
D "Salih Paa kabinesi de galip devletlerin Anadolu aleyhindeki tekliflerini
kabul etmeyince, bask uzerine bask neticesinde i, drduncu defa Ferit Paaya
dutu ve bu son hukumet teekkuluyle Istanbul, Padiahn i istegine ragmen,
Milli Harekete cephe alm oldu. Hi kimseye sadrazamlg kabul ettiremeyen ve
duman iradesine boyun egmek zorunda kalan Padiah, Milli Sahlan Hareketinin
zaferine iin iin dua ederken, dndan, ona aykr grunmek felaketine
tahammul gsteremeyecek de ne yapacak?" (Vahiduddin,
396) B.N.Simir, Malta Surgunleri, s.184 vd.; bir ksm oktan Anadolu'dadr,
bir ksm ise Anadolu yolunda. Yalnz hastanede yatmakta olan Y.Sevki Paay
tutuklayp Malta'ya surebilirler; 1.Kolordu Komutan C.Tayyar Bey ise ksa bir
sure sonra, Trakya'y igal eden Yunanllara esir duecek ve Atina'ya
gturulecektir. K.Msroglu, Ankara'nn, Damat Ferit hukumetlerinden iyi niyet
grdugunu ilen suruyor. (Hilafet, s. 175)
Ya bir de ktu niyetli olsalarm!
346
1. Hibir kaynakta, Ingilizlerin, Damat Ferit'i Sadrazam yapmas iin Vahi-
dettin'e bask yaptklarn gsteren bir ipucu bulunmuyor. Grgu tanklar da
herhangi bir baskdan sz etmiyorlar. Zaten Vahidettin'in, Damat Ferit'i,
Ingilizlerin houna gidecegi umuduyla atadgn Ali Fuat Beye itiraf ettigini az
nce grmutuk.
2. Damat Ferit hukumeti de, Salih Paa hukumeti gibi, 'Milli Mucadele
liderlerini ve Milli Mucadele'yi reddetmekten ve sulamaktan1 kanabilir,
istifa ederek erefini koruyabilirdi.
Ama D.Ferit hukumeti, igalcilerin istegini tereddutsuz yerine getirmitir.
3. Vahidettin de, iin iin dua etmekle yetinip duman iradesine hemen boyun
egecegine, i istegine uyup tam bir hukumdar gibi direnseydi, ne olurdu?
Igalciler, belki onu tahtndan indirir, bir yere surer, en fazla da
hapsederlerdi. Bu, Vahidettin iin pek erefli ve hayrl bir sonu olurdu. Biz
de imdi bu soylu ve yurekli tavr yuzunden onu saygyla anardk. Sevenleri de,
onu aklayabilmek iin turlu turlu masallar uydurmak zorunda kalmazlard.
Vahidettin yazk ki igalcilere kar durmak yurekliligini gsterememi, her
dediklerini yapm, onlar da gemitir. K.Msroglu'nun pek sevdigi Yuzba
Armstrong diyor ki: "Padiahn lehinde bulunmak bize gre en saglam siyasetti...
Her emrimizi yerine getirmege hazrd."397
* 5-10-3. Fetvalar
Vahidettincilerin bu konudaki iddia, tevil ve savunmalar yle: D
"Karsndakilerin her vesile ile aleyhinde olduklar Seyhulislam Durriza-de'nn
fetvas, Padiah tarafndan veya onun emir ve rzas ile degil, Ingilizlerin
basks ile ortaya kmtr. Esasen kendisinden nce Seyhulislamlk makamn
igal eden Haydarizade, duman basksna mukavemet edemeyerek, istenilen fetvay
vermemek iin makamn terk etmiti. Durrizade ise kabinenin uygun grmesi ile
Ingiliz basksndan kurtulmak iin bu fetvay vermek uzere aranp bulunmu ve o
makama getirilmiti. Padiahn, Kuva-y Milliciler aleyhindeki bu fetva ile
hibir ilgisi yoktur." (K. Msroglu, S. Mucahitler, s.82)
u "Fetvay veren, D.Ferit Paann Seyhulislam Durrizade oldugu gibi398 verdiren
de Ferit Paadr ve kenardan hadiseleri dikkatle takip edici duman kuvvetlerine
kar Padiahn, 'Hayr, bu fetvay verdirmeyiniz ve Anadolu hareketinin
meruluguna (yasallgnaj dil uzatmaynz!' diyebilmesi imknszdr. Bu
397) Aktaran F.R.Atay, ankaya, s.119; igalciler, Vahidettin'in adn ilerine
geldigi gibi kullanmaktan da kanmazlar. Mesela Fransz generali Ouarette,
Antep, Mara ve Urfa halkna bir bildiri yaymlayarak, Fransa'nn... ukurova ve
Dogu blgeleri uzerinde, Padiahn izniyle manda kurdugunu iddia edecektir. (13
Kasm 1919; KS Gunlugu, 2.C., s.206)
Yuksek rutbeli bir Yunan subay da, Bursa'ya 'Halife adna geldiklerini' syler.
(S.Egilmez, M.M.'de Bursa, s.66)
398) Durrizade, Ksakurek'in yazdg gibi, D.Ferit'in Seyhulislam degildir;
unku Osmanl anayasasnn /.maddesi geregince, Seyhulislam dogrudan Padiah
seer ve atar. (Suna Kili -S.Gzubuyuk, Turk Anayasa Metinleri, s.75, ib. Y.,
Ankara, tarihsiz.)
347
takdirde bizzat kendisinin yukte hafif pahada agr nesi varsa omuzlayp (ee, mal
cann yongasdr) Anadolu'ya gemesi gerekir ki bu da, Milli Hareketi Muttefik
kuvvetlerine bogdurmaya yol aar. Vahiduddin aksine, Istanbul'da kalp
dumanlara umit vermek, bylece Milli Hareketin gelimesini saglamak ve bu
baary, icabnda vatan haini grunmeye kadar gidecek bir fedakrlkla yerine
getirmek makamndadr." (N.F.Ksakurek, Vahiduddin, s.191)
D "Ankara kendi varlgn ve Istanbul'dan bagmsz kiiligini ortaya koyduktan
sonra, Istanbul hukumetinin meruiyeti (yasallg) tartmasna girdi. Bu konuda
Istanbul hukumeti de bir tartmann iine girmi ve Ankara hukumeti ve M.Kemal
hakknda bir fetva yaymlamt. [..] Istanbul fiilen kaybettigi sava, fetva
yoluyla kazanmay denedi. Ama bunda da baarl olamadg gibi daha da zor
duruma dutu." (A.Dilipak, CG Yol, s.64) Bu iddialar degerlendirelim:
1. Haydarizade Ibrahim Efendi, istenilen fetvay vermemek iin istifa edip
erefle kesine ekilmi.399 Istanbul ynetimi, bu tavr karsnda, yle bir
durup vicdann yoklsyacag yerde, vakit geirmeden istenilen nitelikte fetva
verecek bir adam aramaya koyulmu. Sonunda Durrizade Abdullah bulunmu ve
Vahidet-tin de Durrizade'yi Seyhulislamlga getirmi.
Msrloglu, hem bunlar aklyor, hem de, "Padiahn, Kuva-y Milliciler
aleyhindeki bu fetva ile hibir alakas yoktur" diyor.
Ilgisi baka nasl olabilirdi? Fetvalar kendi yazp imzalayacak degildi ya!
Imzalayacag anlalan adam, fetva makamna atam ite.
Tarih nunde, bunun hi vebali, gunah, sorumlulugu yok mu? Hazret-i Muhammet
diyor ki: "Sizin atee atlmaya en curetkrnz, fetvaya en ziyade curet
gstereninizdir."400
2. Fetvalar yle zetleyebiliriz: "Padiahtan izinsiz olarak istilaclara
kar direnen milliyetileri, tek tek veya topluca ldurmek, din geregi ve
grevidir. Bu ugurda lenler ehit, ldurenler gazi saylr."401
Amasya'da yaymlanan kuuk Emel gazetesi bile, dinin duman karlar iin
kullanlmasna isyan edecektir: "Vatan mudafaasz bir hale koymak, z
ellerimizle ykmn hazrlamak, hangi din ve namusta vardr?"402
399) Cemal Kutay'a gre, baka din bilginleri de bu art kabul etmedikleri iin
Seyhulislamlk nerisini reddetmiler ve kabinenin kurulmas iki gun
gecikmitir, (istiklal Sava'nn Maneviyat Ordusu, s. 198)
400) mer Nasuhi Bilmen, Buyuk Islam Ilmihali, s.39; N.F.Ksakurek,
II.Abdulhamit'in tahtndan indirilmesi iin fetva veren Seyhulislam iin yle
diyor: "Ebedler boyu yuzu kara adam!" (Vahiduddin, s.44)
Durrizade'yi nasl nitelemen?
401) Y.Komiser de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Osmanl hukumeti milliyetileri
sulayan bir bildiri yaymlad ve ayn ekilde milliyetileri sulayan fetvalar
karld. Bu belgelerin etkilerinin buyuk olabilecegi..." (15.4.1920, Bilal
N.Simir, ingiliz Belgelerinde, s.XXX)
402) .S.oar, Milli Mucadele Basn, s. 171.
348
3. Fetvalarn Ingiliz basks ile verildigi konusunda, Prof.Jeschke yle diyor:
"Damat Ferit/Ingilizlerin srarl olduklarn ve bu srar karsnda Hariciye
Nazr sfatyla fetva ilann kabul ve taahhud ettigini' iddia etmitir.403
Foreigne Office (ingiliz Dileri Bakanlg) dosyalarnda bu iddiay
destekleyebilecek hibir ey yoktur. " (Ing.Belgeleri, s. 153)
O kabinede Nazr olarak bulunan A.Reit Rey de anlarnda yle demektedir:
"Fetvann, ecnebi srar degil, garaz ve hamakat (ahmaklk) eseri oldugu
malum..." (A.Reit Beyin anlarndan aktaran, I.M.K.l'nal, Son Sadrazamlar,
s.2056) 404
4. Sebep ne olursa olsun, Seyhulislam da, hukumet uyeleri de, 'bu fetvalar
Turkiye'yi bler, karde kavgasna yol aar, kan glune evirir, din duman
emeline alet edilemez' dememilerdir. zellikle Vahidettin, Halife olarak, bu
fetvalarn, dinin zune ters oldugunu syleyebilecek mevkidedir ama o da susmay
yegler.405 Ve Durrizade Abdullah Efendi, vicdan titremeksizin, tarihte rnegi
olmayan fetvalar yazar ya da M.Sabri Efendinin yazp hazrladg fetvalar kuzu
kuzu imzalar.406
5. Bir de gerek vatansever Denizli Muftusu Ahmet Hulusi Efendiyi duununuz.
Yunanllar Izmir'e kar kmaz, halka yle demitir:
403) O zamanki Dahiliye Nazr A.Reit (Rey) Bey anlarnda diyor ki: "Fetvalara
itirazmz uzerine Damat Ferit, 'bu mesele uzerinde ingilizlerin srarl
olduklarn ve bu srar karsnda fetva ilann Hariciye Nazr sfatyla kabul
ve taahhut ettigini' syledi." (I.M.K.Inal, Son Sadrazamlar, s.2056) Fetvalarn
ingiliz basksyla verildigi hakkndaki tek bilgi, D.Ferit'in bu aklamas.
404) Vahidettinciler, fetvalarn ingiliz basks ile verildiginde srar
ediyorlar; bazlar bunu kantlamak iin de Fevzi akmak'n 27 Nisan 1920 gunu
Mecliste yaptg konumaya dayanyorlar.
Oysa fetvalar, 4.Damat Ferit hukumeti zamannda yaymlanmtr. F.akmak bu
hukumette uye degildir, olup biten hakknda dogrudan bilgisi yoktur. Ama
fetvalarn nelere sebep olacagn kestirecek kadar tecrubeli bir insandr.
Mecliste yaptg konumada, fetvalarn etkisini azaltmak iin Vahidettin'in baz
muphem szlerini aktararak, Padiahn igale pek uzulmu oldugunu syler ve
unlar ekler: "... O fetva, Ingiliz sungusuyle alnm, islam birbirine
duurmek iin ilk defa yazlm ac bir vesikadr. Umut ederim ki millet,
geregi sezerek bundaki fecaati grecek ve bunun nemi sfra inecektir." (Z.C.,
1'.C., s.92)
Ama istanbul ynetimi, bu aklamaya bile muthi fkelenecek, "Beyanat-
Sahaneyi tasni (Padiah adna uydurma szler sylemek) ve devletin i ve d
siyasetini tevi (bozmak) suu ile Fevzi Paann rutbesinin kaldrlmasna ve
nianlarnn geri alnmasna" karar verecek, Vahidettin de bu kararnameyi
onaylayacaktr! (S.Kule, s.152) ilerde de idama mahkm edilecek ve karar, 27
Mays 1920'de Vahidettin tarafndan onaylanacaktr. (Jeschke, TKS Kronolojisi l,
s. 105)
405) Tevfik Paa bir gazeteye, "Kuva-y Milliyeciler her zaman Padiaha
bagllklarn ilan etmekten geri durmadklarna gre, asi saylamayacaklarn,
ulkeyi savunduklarn, bunlara kar asker gndermenin, insann kendi ev halkn
ldurmesi gibi oldugunu" aklayacaktr ama fetvalarn ilanndan drt ay sonra,
19 Agustos 1920'de, yani oluk gibi kan dkuldukten sonra. (S.Akin, Istanbul
Hukumetleri, s.505)
406) Vahidettinciler, Vahidettin'in duman elinde esir oldugunu yazyorlar.
Mesela V.Vakkasoglu diyor ki: "Padiah, igalcilerin elinde tam manasyla esirdi
ve istedigi eyi yapmaktan uzakt." (Son Bozgun, 1.C., s. 147) Tam manasyla
esir ve istedigi eyi yapmaktan uzak' bir Padiah/ Halifenin, padiahlg ve
halifeligi devam eder mi? Etmiyorsa, ona kar kmak, isyan saylr m? Bunun
cevabn bizzat K.Msroglu veriyor ve isyan meru klan sebepler arasnda,
Halifenin hur olmamasn da sayyor. (Hilafet, s.62, 50. dipnot)
yleyse?
349
"Vatan, dini, namusu, bayrag korumak farzdr. Ben fetva veriyorum. Hibir
mudafaa vastas olmayan bir Musluman dahi yerden u ta alarak dumana atmaya
mecburdur."407
Binlerce din adam ve bilgini, milyonlarca dindar, bu anlay paylaacak ve
Milli Mucadele'ye destek verecektir.408
Hepsini minnet ve rahmetle anyoruz.
6. Fetvalar ve hukumet bildirisi, Ingiliz, Fransz ve Yunan uaklaryla
Anadolu'ya atlr, R.C. Ulunay'n Alemdar' ve Ali Kemal'in Peyam- Sabah' gibi
gazetelerde yaymlanr, konsoloslar, Ingiliz subaylar, Ermeniler ve ajanlar
tarafndan dagtlr.409
Anadolu yer yer cad kazanna dner.
7. Buna karlk, Anadolu'daki 153 yurtsever din bilgini ve muftu, kar
fetvalar yaymlayarak bu ihanetin karsna dikilir.410
Sonunda, milletin gzu alacak ve halkn bilgisizligini smurenler, uzun yllar
sineceklerdir.
* 5-10-4. Kuva-y inzibatiye
Bu konudaki butun iddia ve masallarn kaynag, T.M.Gztepe'nin anlardr.
TBMM'nin kabul ettigi 150 kiilik surgun listesi iinde Kuva-y Inzibatiye
mensuplarndan 7 kii yer almaktadr, bunlardan biri de 'ilk
Nigehbanclardan,411 Kuva-y Inzibatiye Mitralyz Kumandan ve Damat Ferit'in
Yaveri T.M.Gztepe'dir. (TBMM Gizli Celse Zabtlar, 4.C., s.440) Gztepe,
anlarnda, bu konuya olduka uzun bir yer ayrmtr. Kuva-y Inzibatiye'nin,
"tam manasyla bir muvazaadan ibaret oldugunu" ileri surerek sorumlulugunu ve
katldg olayn irkinligini hafifletmeye alm, bu arada, gunei balkla
svamak mumkun olmadgndan, tang oldugu turlu pislikleri de aklamtr.
(V.M. Gayyasnda, s.271, 282- 318)
407) C.Kutay, Istiklal Sava'nn Maneviyat Ordusu, s.60, 61, 199.
408) K.Msroglu, S.Mucahitler, s.101 vd.
409) Ruknu zkk, Duzce-Bolu isyanlar, s.255; Serif Guralp, istiklal Savann
iyuzu, s.81; .Karabekir, Istiklal Harbimiz, s.632, dipnot; KS Gunlugu, 2.C.,
s.429, 3.C., s. 184.
410) C.Kutay, Istiklal Sava'nn Maneviyat Ordusu, s.199- 205; S.Selek, Anadolu
ihtilali, s.82. ingilizci Refi Cevat, bu kar fetvalar, "deccal fetvalar"
diye niteler. (KS Gunlugu, 3.C., s.42; Jesc-hke, TKS Kronolojisi l, s.103) Bir
gun gelecek bu hasta anlay, M.Kemal'e de deccal diye dil uzatacaktr. GRYT
Ansiklopedisinin yazan, bu yaktrmay yle savunuyor: "Peygamberimizin
hadislerine dayanan islam alimlerinin (!) dikkat ektigi baz noktalar (!)
olmu. Sayet bu noktalar Ataturk uzerinde grulmuse ve varsa (!), bunu sylemek
saldr degil de tarif ve vasflandrma olmaz m?" (5.C., s.345)
Ne bilimsel bir yaklam, degil mi?
Yeni Asya gazetesi sahibi Mehmet Kutlular da, 16.11.1995 gunu, ATV'de yaymlanan
A Takm programnda, ayn gruu savunmutur.
411) Nigehbanclar: Yetersizliklerinden dolay ordudan uzaklatrlm ya da
Hurriyet ve itilaf Partisi gibi karanlk bir partiden yana olan, ogu alayl
subaylarn kurdugu dernegin uyeleri.
350
Gztepe'ye gre Vahidettin, Anadolu Olaganustu Genel Mufettiligine atanan Muir
(Mareal) Zeki Paaya guya demimi ki:
"...Avrupallar, en zayii noktamz bulup oradan saldrdlar. Ya Girit'te bir
iarete bakan Yunan inzibat kuvvetleri (?) Istanbul ve Edirne'ye girerek,
memleketimizin asayiini ellerine alacaklar yahut da biz, bu asayii bizzat
kendimiz saglamaya raz olacagz. Ikincisini kabul ettik ve bu-vaadimizin kuru
bir szden ibaret olmadgn ispat iin de bir miktar askeri kuvvet tekil
ettik. Srf grunuu kurtarmaya ynelik olan bu tedbirlerin, kabinenin karp
dagttg fetva beyannameleri yuzunden, kanl bir karde kavgasna dndugunu
gruyorum. Istanbul hukumeti bu suretle baz hatalara dumutur."
(V.M.Gayyasnda, s.291)
T.M.Gztepe'nin, yalann kantlamak iin Vahidettin'e sylettigi bu ipe sapa
gelmez szleri biraz irdeleyelim:
a. Memleket, Edirne ile Istanbul'dan m ibaret? Muttefikler, Anadolu'daki Kuva-
y Milliye'den filan degil de bu iki ehirdeki asayisizlikten mi ikyetiler?
16 Mart gunu resmen el koyduklar Istanbul'da, asayii neden Yunanllara
braksnlar? Istanbul'u birbirlerinden bile kskanrlarken, neden devreye bir de
Yunanllar soksunlar?412 Eger sorun Edirne ve Istanbul'un asayii idiyse,
Istanbul hukumeti, Kuva-y Inzibatiye'yi neden Istanbul'da tutmad, ya da
Edirne'ye yollamad da tam tersi yne, Izmit'e gnderdi?
b. Hele TM.Gztepe'nin Vahidettin'e sylettigi son szler, mizah aheseri:
Milliyetileri ldurmenin farz oldugu hakknda fetvalar yaymlanm, Anzavur
Kuva-y Milliye'nin uzerine salnm, Kuva-y Inzibatiye Ingilizlerin destegi
ile donatlp trenle Izmit'e yollanp milli kuvvetlere saldr-tlmak uzere ve
Padiah, 'kanl karde kavgasndan' yaknyor!
Yani Vahidettin, bu apak ve kanlmaz sonucu gremeyecek kadar ksa akll
myd?
Kurtulu Sava hakknda hemen hemen hibir ey bilmeyen Vahidettinci-ler,
Vahidettin'i de kuuk duuren bu uyduruk szlere can simidi gibi sarlyorlar:
a "O Kuva-y Inzibatiye ki Sultann, Ingilizleri oyalamak iin guya bir muvazaa
(dankl dvu) silahyd. Halbuki Ingilizler, hilafet makam ve Halifeyi
gzden duurerek ykabilmek iin bunun oluturulmas ve kurulmas iin saraya
yapmadk bask brakmyorlard."413 (K.Msroglu, S.Mucahitler, s.95) '
D "Kuva-y Inzibatiye ve sair namlar altndaki kurulularn da, sadece gz
boyamaya muhsus kakarikolardan (kandrmacalardan) oldugu ve hibir hare-
412) Nitekim Yunanllar 1922 Temmuzunda istanbul'u igal etmeye yeltendikleri
zaman, silahla kar duracaklar ve Yunan birliklerini Istanbul'a
yaklatrmayacaklardr.
413) K.Msroglu, Kuva-y inzibatiye Komutan Suleyman Sefik Paann da ingiliz
ajan oldugunu yazyor. (S.Mucahitler, s.95)
351
kete giriemeksizin eridigi ve hatta milli cepheye katldg,414 butun bunlarn
da, belki Vahiduddin'in gizli talimatyla meydana geldigi, olaylarn uslubundan
belli." (N.F. Ksakurek, Vahiduddin, s.191)
D "Anadolu'nun ayaklanmasndan iddetle kukulanan Ingiltere, ayet Istanbul
hukumeti Anadolu harektna kar koymayacak olursa, Milli Mucadele hareketini
[bastrmay] sade Yunanllara brakmayp' kendi askerleri ve kendi silahlaryla
dagtacagn syleyerek, Padiaha bask yapmaya balamtr. Ite Istanbul,
Kuuk Asya Turklugunu alem haritasndan silecek bu son darbeyi nlemek uzere,
Milli Mucadele'ye muhalif ve kar tavr taknmay kabul eder grunur. Bu
Ingiliz basksn, gayet politik bir davranla idare eden Padiah, Ingilizlere,
'Siz kenarda durun, milletimi ben tedibe (hizaya/yola getirmeye) gucum yeter'
der ve bylece Anadolu'yu, Muttefik ordularn istilasndan korumu olur... (!)
Istanbul hukumeti Kuva-y Inzibatiye ad altnda ordular hazrlatarak, Bursa
uzerinden (!) Anadolu'ya sevk etme faaliyetindedir ki bu szde tedip kuvvetleri,
silahlar, cephaneleri ve butun agrlklaryla beraber, milli kuvvetlere iltihak
edeceklerdir." (S.Ayverdi, 3.C., s.191 vd.415)416
Dogrular:
1. 7 Nisan 1920 gunu Ing.Y.Komiseri de Robeck'i ziyaret eden Damat Ferit'in
sylediklerini hatrlayalm:
a) Ferit Paa, milli hareketi bastrmak programyla baa getigini belirterek,
bu hareketin liderlerine kar, Padiahn manevi nufuzundan baka silah
kullanmak kararn aklad,
b) Bandrma blgesinde Anzavur'dan baka, Izmit, Bolu, Trabzon, Kayseri ve
Harput (Elazg) taraflarnda da baz kiilerin, milliyetilere kar sevk
edilebilecegini syledi [..]
c) Anzavur kuvvetleri iin silah istedi."
2. Harekete geirilen baz kiiler, Adapazar ve Hendek arasndaki kpruyu
tahrip eder, telgraf ve telefon hatlarn keserler; Adapazar'nda Kuva-y
Milliye
414) R.C.Ulunay tersini iddia ediyor: "Bagi (isyanc) kuvvetlerden Kuva-y
inzibatiye'ye fev fev (dalga dalga) iltihaklar (katlmalar) bulundugu halde,
Halife'nin askerinden bir tek adam da gayr-i milli kuvvetlere iltihak
eylememiti..." (Aktaran, F.Kandemir, istiklal Sava'nda Bozguncular ve
Casuslar, s. 17)
415) Kuva-y inzibatiye'nin, silahlar ve agrlklaryla birlikte toptan milli
kuvvetlere katldg da bir masaldr. 14 Hazirana kadar katlanlar, binlerce
kiiden ancak 300 kadardr. (TIH, 6.C., s.123,131; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar,
s.409) 14 Haziran arpmas srasnda ise sadece I.Tb.un 3.Blugu, 2.Tb.dan 40
er, S.Alaydan 170 er milli kuvvetlere katlm, geri kalanlar izmit'e ekilmi,
butun silah, cephane ve agrlklarn ingilizlere teslim etmilerdir. (TIH,
6.C., s.134-136) A.F.Cebesoy anlarnda, sonu olarak, 'piyadeler hemen kamilen
denecek kadar tufek ve makineli tufekleri ile bizim tarafmza gemilerdi'
diyor ama sonraki gelimeler ve aklanan bilgiler, bunun ok abartl bir
tahmin oldugunu gstermektedir, (s.412)
416) Hatrlayacaksnz, A.DIlipak da, "Kuvve-y Inzbatiye'nin Ankara'da
kuruldugunu" yazarak, engin yakn tarih bilgisini sergilemiti. (A.DIlipak, CG
Yol, s.65)
352
aleyhinde bir gsteri duzenlenir. (H.zkan, istanbul Hukumetleri ve Milli
Mucadele Kart Faaliyetleri, s.93)
3. 11 Nisanda Fetvalar ve hukumet beyannamesi ilan edilir.417
4. Ayn gun, Ahmediye Cemiyeti ileri gelenlerinin telkini sonucu olsa gerek,
emekli ve alayl jandarma binbas Anzavur Ahmet,418 'paa' rutbesiyle
dullendirilerek Balkesir Mutasarrflgna atanr. Anzavur Ahmet'in program
udur: "Melun Kuva-y Milliye ileri gelenlerini yakalayp Ingiliz ordusuna ve
kanununa teslim etmek."419 Ingiliz uaklar, sava gemileri ve kara birlikleri,
Izmit, Karamursel ve Bandrma'da milli kuvvetlere ve halka ate aarak bu
apulculara yardm etmekten geri kalmazlar.420 Anzavur yle der: "Padiah,
Yunanllara kar harp edilmesine raz degildir. Yunanllar bizim dostumuzdur.
Padiahn emir ve rzas hilafna olarak onlara silah ekmek kufurdur,
isyandr."421 Anzavur be gun sonra yenilip Istanbul'a kaacaktr. (K.zalp,
Milli Mucadele, 1.C., s.115)422
5. 17 Nisanda, Damat Ferit, Y.Komiser de Robeck'e, "M.Kemal'e kar Kurtlerin
kullanlmasn da nerir", (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.98)
6. D.Ferit, bir yandan da, eskiden beri milliyetilere kar kurmay
tasarladg kuvvetin oluturulmas iin harekete geer. Asker toplamak iin
eitli yerlere, zellikle Adapazar - Duzce yresine adamlar yollanr. Istanbul
Merkez Komutan M.Natk Paa, esirlikten dnmu olan askerlerin kaldg Selimiye
Klasnda yle bir konuma yapar: "Halifenin fermanyla geldim. Ittihatlar
ve Kuva-y Milliyeciler Halifeye isyan ettiler ve kyunuzu ve evinizi ykp
evlatlarnz lduruyorlar! Bunlar vurmak iin 30 lira aylk ile asker
yazlnz!" (ATASE ve TTK arivlerindeki belgelere dayanarak, Dr.A.Sofuoglu,
Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.342 vd.)
7. Hukumet, Muttefiklerin iznini ve destegini alarak, bir kararname ile milli
kuvvetleri bastrmak uzere Kuva-y Inzibatiye adnda bir birlik kurulmasn
kabul eder. Ayn gun ikinci bir kararname ile de, iddetli para skntsna
ragmen bu kurulua 1.250.830 lira denek ayrlr. Kararnameler Vahidettin
tarafndan onaylanacak ve 24 Nisanda ilan edilip yururluge girecektir.
(T.Gkbilgin, M.M.Balarken, 2.C., s.399, 401; TIH, 6.C., s.120 vd.;
A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar s.378; Dr.
417) Ertesi gunu, yeni Adliye Nazr Ali Rutu Efendi, istanbul gazetelerine
zetle u demeci verir: 'Kuva-y Milliye'nin hareketi pek irkindir.
Vazgeirmeye alacagz. Aksi halde cezalandracagz, ihtiya olursa... bir
kuvvet kuracagz. Fetvalar zel grevlilerce Anadolu'ya gnderiliyor.' (Vakit,
ikdam ve Tasvir-i Efkar gazetelerine dayanarak, KS Gunlugu, 2.C., s.421)
Yeni Dahiliye Nazr A.Reit (Rey) Bey de 14 Nisanda, 'Baz yerlerde halkn
aldatlm oldugunu, bu fetvalar ile geregin anlalacagn, verilen surenin
sonunda isyanclarn bastrlacagn' aklar. (15 Nisan gunlu Vakit ve Tasvir-i
Efkar gazetelerine dayanarak, KS Gunlugu, 2.C., s.424)
418) Anzavur Ahmet hk. bilgi: U.igdemir, Biga Ayaklanmas, s.91, dipnot no.8.
419) K.zalp, Mili Mucadele, 1.C., s.111.
420) S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s.113,146.
421) Y.Nadi, Birinci Buyuk Millet Meclisi, s.7.
422) Y.Komiser Vekili Amiral VVebb'ten Lord Curzon'a: "Anzavur'a ulatrlmak
uzere Karabiga'ya cephane gnderilecek..." (23.4.1920, Bilal N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 2.C., s.XXXIV)
353
A.Sofuoglu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu s.343 vd.;
Gztepe, V.M.Gayyasmda, s.283 vd.)423
8. Kuva-y Inzibatiye Kararnamesinden baz hukumler: Kuva-y inzibatiye tumeni,
3 alay ve 1 topu taburundan oluacak... Her bluk 250 kii, drt bluk bir
tabur, drt tabur bir alay olacak... (Kadro toplam, 12.000 kii) Sakat
kalanlara ve ehit olanlara (!) tazminat verilecek... Erlere 30, avulara 35,
baavulara 40, tegmenlere 60, ustegmenlere 70, yuzbalara 80, kdemli
yuzbalara 90, tabur komutanlarna 100, alay komutanlarna 150 lira aylk
denecek... (TIH, 6.C., s.120; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasmda, s.283)424 Fakir halk,
yuksek aylklarla bu birligine katlmaya tevik edilir.425
9. Kuva-y Inzibatiye Komutan, kolordu komutan yetkisinde olacak, aylgndan
baka 500 lira da ek denek alacaktr. (TIH, 6.C., s.120)
10. Ayrca Bolu blgesinde oluturulacak bir Kuva-y Inzibatiye birligi iin de
Bolu Mal Sandgna, 5.000 lira demesi emri verilir. (Babakanlk arivine
dayanarak, A.Sofuoglu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.343,
dipnot no. 1440)
11. Hukumetin destegi ile Anzavur, Istanbul'da da gnullu toplamaya balar.
(T.M.Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.280 vd.)
12. D.Ferit, 20 Nisanda, Harbiye Nezaretini vekaleten eline alr ve Nezarete ilk
geldigi gun yle der: "Ben bu makama bir maksad- mahsusla (zel bir amala)
geldim. Biliyorsunuz ki memleket bir buhran geiriyor. Her eyden evvel asayiin
temini (saglanmas) elzemdir (ok gereklidir)." (T.M.Gztepe, V.M.Gayyasmda,
s.282; Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.99)
13. Harbiye Nezaretinde, dogrudan D.Ferit'e bagl olmak uzere zel bir Kurmay
Kurulu kurulur (Karargh Erkan- Harbiye-yi Hususiyesi). Kuva-y Inzibatiye ile
ilgili butun kararlar, Genelkurmay Bakanlg yerine, buradan verilir. (TlH,
6.C., s.121; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasmda, s.288 vd.)
423) Gztepe diyor ki: "Daha ehzadeliginden beri Ittihat ve Terakki'nin amansz
duman olan Sultan Vahidettin, tahta ktg gunden ben, bu cemiyetin kkunu
kazmay aklna koymu ve bu i iin bir Kara Cehennem bulaym derken, araya
araya Damat Ferit'i bulabilmiti. Bu tkrldm damat, kna skna bu Kuva-y
Inzibatye karnavaln yumurtlamt." (V.M.Gayyasmda, s.309)
424) Duzenli orduda bir yuzba ise 40 lira kadar bir aylk almaktadr. (R.Apak,
Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s. 168)
425) T.M.Gztepe bu birlige kimlerin, nasl katldgn yle anlatyor:
"Harbiye Nezareti meydanna bek bek adrlar kuruluyor ve bu adrlarda Kuva-
y Inzibatiye tekilatn vucuda getirecek gnulluler, vur patlasn keyif
atyorlard... Askeri Nigehban Cemiyeti mensuplar, bu teekkulun etrafnda
pervane kesilmilerdi... Hurriyet ve itilaf frkas ile Askeri Nigehban
Cemiyetinden bir vesika (belge) koparan, solugu bu tekilatta alyor ve
askerlikle hibir alakas bulunmayan bir suru babozuk kafilesi, Erkan-
Harbiye-yi Hususiye'nin bir kapsndan kee kulah giriyor, teki kapsndan
mulazm (tegmen) ve yuzba olarak kyordu. Istanbul'un ipten kazktan
kurtulmu birok semt kabadaylar subay kesilmi, birtakm tekke eyhleri ile
tabur imamlarnn, tabur kumandanlklarna tayin edildikleri grulmutur."
(V.M.Gayyasmda, s.275)
Hibir namuslu subayn, bu birlige katlmadgn sylemeye gerek yok.
354
14. D.Ferit, Ingiliz Igal Kuvvetleri Komutanlgna bavurarak, Ingiliz
denetimi altndaki Maka Silahhanesinden silah ve cephane almak iin izin ister
ve istedigi izin verilir. (T.Bykloglu, Ataturk Anadolu'da, s.58, dipnot 88)
15. TBMM'nin aldg gun, milliyetileri yarglamak uzere Divan- Harpler
kurulmas hakkndaki kararname yaymlanr. (Jeschke, TKS Kronolojisi l,
s.100)426
16. 28 Nisanda,D.Ferit hukumeti, Anadolu Fevkalade Mufetti-i Umumiligi ad
altnda bir yeni bir tekilat daha kurar ve Abdulhamit dneminden kalma, emekli
Muir Zeki Paa Umumi Mufettilige atanr. (Jeschke, TKS Kronolojisi l,
s.100)427
17. 29 Nisanda Kuva-y Inzibatiye'ye, trenle sancak verilir. (Jeschke, TKS
Kronolojisi, s. 101)
18. Kuva-y Inzibatiye Tumeninin 1.Alaynn ilk kafilesi, milliyetileri bir an
nce tepeleme tela yuzunden, kuruluundan 9 gun sonra, 29 Nisan'da Izmit'e
yollanr.428 (TIH, 6.C., s.121)429 Istanbul'da toplanan subay (l) ve erler, 500-
600 kiilik gruplar halinde Izmit'e sevk edilecek, 2. ve S.Alaylar orada
kurulacaktr. (TIH, 6.C., s.122) 5
19. Anadolu'daki demiryollarndan ekilip Izmit'te toplanan Ingiliz birlikleri,
ehrin evresini tel rgulerle evirir, Ermeni etelerini de Izmit'in kuzeyine
yerletirirler. Krfezde birka para da sava gemisi bulunmaktadr...
(A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.410,412, 413)
20. Kuva-y Inzibatiye Tumeninin karargh, Izmit'in 2 km. dogusuna yerleir.
Kuva-y Inzibatiye Komutanlgna, 1914'te ordudan uzaklatrlm olan
emekli Suleyman Sefik Paa atanr. Komuta makam olarak, Izmit krfezinde
demirli ve Muttefiklerin gzetimi altnda olan Yavuz zrhlsn seer. (TIH,
6.C., s.123;
426) 25 Nisanda Ali Kemal yle yazar: "idam! Idam! idam! M.Kemal cezasn
bulacak!" iine dogmu herhalde, Nemrut Mustafa Paann bakanlgn yaptg
Harp Divan, 11 Maysta M.Kemal'i idama mahkm edecektir. (Jeschke, TKS
Kronolojisi l, s.100,103)
427) 'Kuva-y inzibatiye ve Ahmet Anzavur kuvvetleri, milli direnmeyi ortadan
kaldrdktan sonra, Fevkalade Umumi Mufettilik, Anadolu'da yeniden eski duzenin
kurulmasn saglayacaktr. (TlH, 6.C., s. 137 vd.) ihtiyar Muir Zeki Paann
yaptg ilk i, Anadolu'yu biribirine katan fetvalar, yeniden Anadolu'da
dagttrmaya almak olmutur. (T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.297) Muir Zeki
Paann teki marifetleri iin, A.Sofoglu, Kuvay Milliye Dneminde Kuzeybat
Anadolu (1919-1921), s.407 vd.
428) 62 subay ve 965 er. (TIH, 6.C., s.121)
429) T.M.Gztepe, Kuva-y Inzibatiye'yi, "kuuk bir mufreze " diye niteleyerek
olay kuultmeye alyor. (V.M.Gayyasnda, s.286) Oysa izmit'e yollanan 1
.Alayn ilk kafilesinde bile 1.027 subay ve er bulundugunu grduk. Surekli
olarak da takviye edilecektir. Ama sokaktan toplanm ve yeterli egitim grmemi
erler ile parac, Nigehbanc, Kzl Hanerci, Hurriyet ve Itilaf, niteliksiz
ve uydurma subaylardan kurulu bu kuvvetin ruh dukunlugunu gsteren bir olay,
T.M.Gztepe anlatmaktadr. Ramazan hilalinin grunmesi uzerine havaya sklan
tufek sesleri uzerine Hilafet Ordusu diye de anlan bu kuvvetin Sapanca dogusuna
surulmu ileri birlikleri, "Amann basldk! Kuva-y Milliye geliyor!.." diye
soluk soluga Sapanca'ya kaarlar, (a.g.e., s.303)
Yozgat'ta isyan eden apanoglu da, topladg ayak takmna, "Hilafet Ordusu" (!)
adn vermitir. (C.Bardak, Anadolu Isyanlar, s.155)
355
T.M. Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.289) Dahiliye Nezareti, Kuva-y Inzibatiye'nin
bir an nce harekete gemesini ister. (A.Sofuoglu, Kuva-y Milliye Dneminde
Kuzeybat Anadolu, s.357)
21. Sevres'in Osmanl temsilcilerine tebliginden u, M.Kemal'in idama mahkm
edilmesinden iki gun sonra, 13 Mays gunu, Vahidettin, 16 Kuva-y Inzibatiye
gazisini (!) 5. dereceden Mecidiye nian ile dullendirir.430 (Jeschke,
ing.Belgeleri, s. 154)
22. Bu arada D.Ferit, Balkesir'e gitmeyi artk gze alamayan Anzavur'a yeni
bir unvan ve grev verir: Kuva-y Seyyare Umum Kumandanlg!431 Anzavur Izmit'e
bir Ingiliz torpidosuyla gelir. Kurmay Bakan Sah Ismail adndaki bir kaatil-
dir. S.Sefik Paadan 15.000 lira (Anzavur '5.000 lira' diyor), 2.000 tufek, 600
sandk cephane alarak Izmit'ten ayrlr ve Adapazar yaknlarna sokulur.432
Kuva-y Inzibatiye'den nce harekete geerek parsay toplamak iin bu evreden
de gnullu toplar.433 10 Mays gunu Adapazar'n,434 13 Maysta Kandra'y igal
eder. 15 Mays 1920 gunu, Kuva-y Inzibatiye'den bir birlikle takviye edilerek,
Geyve Bo-gaz'n ele geirmek ve Anadolu yolunu amak amacyla taarruza
geer.435 Kanl arpmalardan sonra, uuncu gun, Anzavur kuvvetleri daglr,
bir ksm Izmit'e dogru kaar.436 Anzavur atndan duer, bir ayag atnn
altnda kalr. Ama iki gundur yolladg baar haberlerine inanan D.Ferit, 20
Mays gunu Izmit'e, Anzavur'u kutlamaya gelecektir.437
23. T.M.Gztepe bu kutlama yolculugunu ve ziyaretini zet olarak yle
anlatyor: "Sultan Vahidettin, enitesinin seyahatine resmi yatn tahsis etmi
ve Bayaveri Avni Paa ile ikinci mabeyncisi Salim Beyi ugurlamaya
gndermiti...438 Ertugrul yat, Yavuz zrhlsnn yanna demirledi. Karaya
kan Sadrazam iin Iz-
430) Oysa bu tarihe kadar Kuva-y Milliye ile hibir atma olmamtr! Ne
gazisi bunlar acaba?
431) Bu unvann, "Kuva-y Muhammediye Umum Kumandanlg" diye kullanldg da
grulmektedir.
432) Bu arada evre kyleri de yagmalarlar. (T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.302)
433) Bir yandan da izmit Mutasarrf Bekir gnullu toplar ve 150'er lira aylk
verir. (R.zkk, Duz-ce-Bolu Isyanlar, s.257)
434) Ali Kemal'in, halkn takdg adla Artin Kemal'in gazetesi Peyam- Sabah'ta
bu haber yle verilir: "Anzavur Paann, Kuva-y Milliye haydutlarna kar
buyuk baars!" (KS Gunlugu, 3.C., s.43)
435) Anzavur, D.Ferit'e yazdg 22 Mays gunlu yazda, kuvvetinin, '500 atl,
1.500 yaya' oldugunu bildiriyor. (TIH, 6.C., s.127) n safta savaa katlan Ali
Fuat Paa bugun ellerinden yaralanr. (M.M.Hatralar, s.385)
436) Y.Kemal diyor ki:"... milli hareketi bogmak iin haydut Anzavur ve Kuva-y
Inzibatiye'nin zibidi suruleri sevk olundu." (ileri gazetesi, 20.4.1921, Egil
Daglar, s.58)
437) Bu paragrafn dayanaklar: TIH, 6.C., s.123-128; A.F.Cebesoy,
M.M.Hatralar, s.383-387; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.281, 295,296,303 vd.;
Dr.A.Sofuoglu, Kuvay Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu (1919-1921), s.358 vd.
438) Ama bu atafatl ugurlama trenine ragmen, pervanesine Bebek koyundaki
buyuk amandrann zinciri dolandg iin Ertugrul gemisi izmit'e hareket
edemez; Ancak drt saat sonra yola kabilecektir. Olayn tang Y.Kemal, 'Bebek
amandras bile bir kalb sahibi oldugunu... ispat etti.' diyor. (Egil Daglar,
s.21 vd.)
356
mit yneticileri, buyuk bir karlama program tertip etmeye almlarsa da
halk, bu zoraki trene katlmamtr."439 Anzavur'un bozguna ugradgn grenen
D.Ferit, hayal krklg iinde geri dnecektir.
24. 23 Mays gunu harekete geen Ali Fuat Paa emrindeki birlikler, Ku-va-y
Inzibatiye'nin ileri birlikleri ile Anzavur artklarn dagtarak Adapazar ve
Sa-panca'y geri alr, 4 top ve 4 makineli tufek ele geirirler. (TIH, 6.C.,
s.129)440
25. Hendek, Duzce ve Bolu isyanlar bastrlr. Isyanlar idare etmek uzere
Istanbul'dan gnderilen Kurmay Yarbay Hayri de yakalanr ve idam edilir.441
(TlH, 6.C.,s.111)
26. Kuva-y inzibatiye Tumeni, 14 Haziran 1920 sabah, baz Bonak ve erkez
eteleri, u piyade alay,,bir suvari birligi, sahra ve dag toplar ile Izmit'in
dogusundan taarruza geer, ingiliz birlikleri de, Kuva-y Inzibatiye'yi
cesaretlendirmek iin milli kuvvetlerin uzerine ate aarlar. (A.F.Cebesoy,
M.M.Hatralar, s.412)442 Bu taarruzu bekleyen milli kuvvetler de ayn anda
kar taarruza geerler. Buyuk umutlar baglanan Halife Ordusu (!), ksa zamanda
yenilecek, buyuk ksm Izmit'e dogru kaacak, bir ksm ise milli kuvvetlere
katlacaktr.
Kuva-y Inzibatiye Tumeninin 2. ve 3.Alay Komutanlar ile 3.Alay 1.Tabur
Komutannn sava raporlar, bu birligin, becerebildigi kadar ve inatla
dvutugunun, yani gz boyama amacyla kurulmadgnn ak kantlardr. (TIH,
6.C., s.133-136) Vahidettincilere, bu raporlar okumalarn neririm!
27. Geri karlan toplar ve ekilen butun subay ve erlerin silahlar da,
Ingilizlere teslim edilir. (TIH, 6.C., s.136, 2.Alay K.mn raporu443; bu kuru
kalabalk ertesi gunu bir gemiye doldurulup Istanbul'a postalanacaktr)
28. Birka Ingiliz uag, Izmit'i saran milli kuvvetlerin uzerine bomba atar.
A.Fuat Paa o gece, bir basknla kuzeyden Izmit'e girmeye karar verir. Fakat
kuzeydeki Ermeni etelerinin inat direnii uzerine sonu alnamaz. Ingilizler,
her ihtimale kar, Izmit'teki uha fabrikasn tahrip ederler.444
439) V.M.Gayyasnda, s.311; bu haberi veren gazeteler iin: KS Gunlugu, 3.C.,
s.53.
440) Anzavur Ahmet, bu ktekten sonra da uslu durmaz, 1921 Ocak aynda Biga'da,
tam bir Yunan ibirlikisi olarak yeniden sahneye kar. Yunan cephesi gerisinde
alan bir Kuva-y Milliye etesi tarafndan, Karabiga yaknnda kstrlp
ldurulur. (Dr.A.Sofuoglu, Kuvay Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu (1919-
1921), s.346 vd; Z.Guven, Anzavur Ayaklanmas, s.95 vd.)
441) Nasihat iin gelen kurul uyelerinin (H.Gerede, Dr.Fuat Umay ve ilyaszade
Sukru), "hemen gebertilmelerini" istemitir. (R.zkk, Duzce-Bolu isyanlar,
s.259)
442) K.Msroglu ise, her zamanki gibi geregi saptrarak, Kuva-y
inzibatiye'den yle sz ediyor: "izmit'e kadar gnderilmi ve gemiden
kmalarna musaade edilmemi olan birka yuz asker. "(Hilafet, s.207)
443) Ayrca, Seyhulislam ve Sadrazam Vekili Durrizade Abdullah'n Paris'te
bulunan D.Ferit'e ektigi telgraf [sadeletirilmitir]: "...izmit mntkasnda
asayii saglamaya memur birlik, Hazirann 14'unde... izmit'e geri ekilmi ve
silahlarnn tamamn Ingilizler almtr." (Aktaran H.Bayur, Turkiye Devletinin
D Siyasas, s.61)
) Anadolu'da, asker elbisesi iin kuma uretebilen tek fabrika budur. Bylece,
izmit'ten ekilmeleri halinde, milli kuvvetlerin bu fabrikadan yararlanmalarn
engellemilerdir.
357
29. Nafa Nazr (bayndrlk bakan) Dr. Cemil (Topuzlu) Paa anlarnda diyor
ki: "Ferit Paann bu esnada Istanbul'da bulunmamasndan istifade ederek, baz
muhim icraatta bulunduk. Ilk i olarak Kuva-y Inzibatiye denilen apulcu
guruhunun mukannen (yasal) tahsisatn (denegini) kestik, hatta muttefik
devletlerinin temsilcilerinin arzular hilafna (aykr olarak) da bu tekilat
kulliyen (tumden) ilga etmek (dagtmak) cesaretini gsterdik.445 [..] Birka gun
sonra Ferit Paa da [Paris'ten] Istanbul'a geldi. Gizliden gizliye, yeniden
Kuva-y Inzibatiye'yi kurmaya ve galip devletlerin, ok agr artlarla bize
sunduklar muahedeyi (Sevres'i) kabul etmeye taraftar oldugunu grunce,
kendisine pek agr bir istifaname verdim. Kuva-y Inzibatiye ad verilen ve
memleketi ikiye ayrmaya alan serseri, apulcu guruhuna ait tekilatn
yeniden canlandrlmasn takbih ettim (suladm)!" (80 Yllk Hatralarm,
s.209 vd.)
Vahidettin'in, Ingilizleri kandrmak, uyutmak, aldatmak iin kurdugu iddia
edilen, butun silah ve agrlklar ile milli kuvvetlere katldg ileri surulen
bu birligin, belgelere dayal gerek ve utandrc ykusu byle.
Son olarak bir de Vahidettin'i dinleyelim. Bakalm, Vahidettincileri mi hakl
karyor, yoksa onlarn masal anlattklarn m syluyor? 1923te yaymladg
beyannamede diyor ki (sadeletirilmitir):
"Bagl oldugu devleti tanmayan M.Kemal'i tepelemek iin uzerine askeri kuvvet
gnderilmesine luzum gsteren hukumetlere uymamda, sorumlu hukumet ile
hukumdarlk makamnn karlkl ilikisine ait merutiyet gereklerinden
ayrlmamak arzusu ve baz zorunlu siyasi sebepler etkili olmutur." (Hilafet,
s.194)446
Velhasl Vahidettin de, M.Kemal'in yani milli kuvvetlerin tepelenmesi (tenkili)
iin uzerine kuvvet gnderildigini kabul ve itiraf ediyor Nokta!
- Anzavur ve Kuva-y Inzibatiye macerasnn fiyasko ile sonulanmas uzerine,
emperyalistler, General Paraskevopulos komutasndaki Yunan ordusunu, 22
Haziranda Bat Anadolu'da ve 20 Temmuzda Trakya'da harekete geirirler.
(Jeschke, Ing. Belgeleri, s. 154; O.Olcay, Sevres Andlamasna Dogru,
445) Bu konuda, Seyhulislam ve Sadrazam Vekili Durrizade Abdullah'n Paris'te
bulunan p.Ferit'e ektigi 27 Haziran gunlu telgraftan: "Bundan [bu yenilgiden]
dolay Kuva-y Inzibatiye'nin tedricen ilgasna (kaldrlmasna) mecburiyet
hasl oldu. (H.Bayur, Turkiye Devletinin D Siyasas, s.61)
446) Memleketi meclissiz ynetmeye alm ve hukumetlerin pek ok iine
karm olan Vahidettin, kamuoyuna hesap verirken, birdenbire merutiyet
gereklerini hatrlyor ve sorumlulugu hukumetin uzerine ykarak kendini aklamaya
alyor.
Suleyman Nazif'in, Malta'da iken Vahidettin iin yazdg drtlugun son dizesi
yledir: "Etme hiddet Padiahm, zulm eken isyan bier!" (BTTD, say 27/Mays
1987)
358
s.589 vd; Boulogne Konferans, 21 Haziran 1920 gunlu tutanak; D.VValder,
anakkale Olay, s. 107)
Peki, u vatansever (!) Istanbul ynetimi, bu Yunan ilerleyiini nasl
karlamtr dersiniz?
Yunan ordusu ilerlerken, bir gazeteci, D.Ferit'in yeni Adliye Nazr Ali Rutu
Efendi'ye u soruyu soruyor: "Hukumet, Yunan ordusu tarafndan yaplan harekt
protesto etmek niyetinde midir?"
Ali Rutu Efendinin cevab:
" Hukumetimiz, M.Kemal taraftarlarn resmen mahkm etmi ve hilafet ile vatana
hain olduklarn ilan eylemitir. Binaenaleyh vazifesi, asilere layk oldugu
cezay vermektir. O halde, kendi programmza dahil bulunan bir hareketi niye
protesto etmeli? M.Kemal ordusu, teden beriden toplanm haydutlardan,
sabkallardan ve srf yagma hrs ile hareket eden birtakm ahslardan
murekkep... bir ordudur. General Paraskevopulos ordusu, imdi surat ve iddetle
harekta devam eyleyecek olursa, birka haftada Ankara surlar nunde
bulunacaktr." (Peyam- Sabah gazetesi, 12 Temmuz 1920, aktaran KS. Gunlugu,
3.C., s.124; ayrca F.R.Atay, Eski Saat, s.91)
Ayrca, Yunan ordusunun baars iin dua edilmesini de ister!447 Yunan
baarsnn ka cana ve ka rza mal oldugunu aklamak gereksiz.448
Ingilizler gelmeden nce, birka ittihatnn hukumetten ayrlmas iin A. Izzet
Paaya srar eden, Tevfik Paay istifaya zorlayan, butun hukumetlerin
kuruluuna karan Sultan Vahidettin, bu aklamay yapan Ali Rutu'nun
hukumetten uzaklatrlmas iin kln bile kprdatmaz.
Bu aklamay yapan Ali Rutu Efendi, ustelik bundan sonraki 5.Damat Ferit
hukumetinde de yerini koruyacaktr. (T.M.Gztepe, V.M. Gayyasnda, s.338)449
447) T.Bykloglu, Ataturk Anadolu'da, s.17; Dahiliye Vekili Ferit Beyin
aklamasna gre, Ali Rutu Efendi, Yunan ordusu iin, "Bu ordu, bizim
ordumuzdur" da demi. (TBMM Gizli Celse zabtlar, 4, C., s.439) Ayn hain,
Yunan ordusunun igal etmedigi illeri de, "kurtarlmam iller" olarak niteler.
(Y.Kemal, Devrin Yazarlar, 1.C., s.499)
Ali Rutu Efendi, Adliye Nazr olur oBnaz, Mustearlgna ingiliz casusu Sait
Molla'y getirmitir. (A.F.Turkgeldi, Grup iittiklerim, s.261)
448) Yunan ordusu Bursa'ya girince, Venizelos'un oglu Sofokles, Tophane'de
bulunan Osman Gazi turbesini atrr, sanduka uzerindeki ipek rtuyu yere atar,
ayagn sandukaya dayayarak, ordu fotografsna poz verir. Fotograf u gun
sonra bir Atina gazetesinde, u alt yaz ile yaymlanacaktr: "Ordularmz
Bursa'ya girdiler. Osman, gruyorsunuz, ayaklarmn altnda sefil ve hakir
yatmaktadr!" (Haydar Berkz, ikinci Ergenekon 1919-1922, s.323) Ne acdr ki
Istanbul ynetimi, bu rezil sahneyi bile iine sindirir. Hibir tepkide
bulunmaz!
449) Maarif Nazr Rumbeyoglu Fahrettin Bey de, 'okul kitaplarndan Turk
kelimesinin karlarak yerine Osmanl kelimesinin konulmasn' ister.
(T.Bykoglu, Ataturk Anadolu'da, s.17) Izmir'deki Milli Kutuphane'nin ad Islam
Kutuphanesi olarak degitirilir. (C.Bayar, s.1547)
"Turklukten kaan kaana d... Mutareke edebiyatnda, cinayet yerine geen
eylerden biri de, Turklerde milliyet hissini uyandrmak idi. " (F.R.Atay,
ankaya, s. 139)
359
* 5-10-5. Kuva-y Seferiye
Kuva-y Inzibatiye maceras, burada noktalanmyor. Devam da var. D.Ferit
hukumeti, Kuva-y Milliye'ye kar, 25.000 kiilik jandarma ve 15.000 kiilik
yeni iki tumen kurmay tasarlar. Harbiye Nezareti, 1920 Temmuzunda, Ingilizlere
bavurarak, "M.Kemal'in [yani Milli Mucadele'nin] ortadan kaldrlmasna karar
verildigini" bildirerek, yeni bir kuvvetin kurulmas ve bunlarn
silahlandrlmas iin izin ister. Agustos banda, ikinci bir yaz ile de, bu
kuvvetin ara ve gerelerini Ingiltere'den satn almak istediklerini aklar,
ayrca bu birliklerin egitim ve ynetimi iin Muttefik subaylarn
grevlendirilmesini talep eder.
Ingiliz Harbiye Nezareti, 25 Agustos 1920'de, 25.000 kiilik bir kuvvetin
kurulmasnn uygun gruldugunu bildirir.
Fransz Y.Komiseri, ilk aamada 15.000 kiilik bir kuvvet kurulmasndan yana
olur ve bu kuvvetin milliyetilere katlmamas iin Muttefik subaylarnn
komutasna verilmesini art koar.
Ilk tumenin Buyukdere'de kurulmasna balanr.
Muir Zeki Paa, Sadrazamlga sundugu 30 Agustos ve 8 Eylul 1920 gunlu
yazlarnda, Kuva-y Seferiye'nin kurulu almalar hakknda bilgi verir ve
Kuva-y Milliye'ye kar yaplacak harektn ayrntl plann aklar,
ilemlerin daha hzl yurutulmesi iin baz gruler ileri surer.
Kuva-y Inzibatiye'nin eski 2.Alay Komutan Bekir Stk, bu srada balam olan
2.Duzce ayaklanmasnn yarattg elverili koullardan yararlanlabilecegi
gruundedir; Kuva-y Seferiye'nin kararghnn Adapazar'nda kurulmasn
nerir.
Bu srada Muttefik Y.Komiserleri, bir yandan, Sevres'i Ankara'ya da kabul
ettirmek iin bir kurulun Anadolu'ya gnderilmesi projesini de grumektedirler.
17 Eylulde Italya, Anadolu'ya kar askeri harekete geilmesinin, durumu daha da
k-tuletirecegini, milliyetileri yattrmak iin baka areler aramann daha
yararl olacagn bildirir. 20 Eylulde, Fransa da bu grue katlacaktr.
Ingiliz Y.Komiseri Amiral de Robeck, 1 Ekim 1920'de, Lord Curzon'a gelimeleri
yle zetler: "Hukumete bask yaparak, Anadolu'ya bir kurul gnderilmesini
isteyecegiz.. Ferit Paa, kurulla birlikte kuvvet de gnderilmesinden yana..
Fransz Y.Komiseri, Ferit iktidarda kaldg surece, milliyetilerle uyumay
imkansz gruyor.. ekilmesinin yerinde olacagn ileri suruyor.."
Y.Komiserler, 11 Ekimde, Anadolu'ya bir kurul gnderilmesi konusunu Va-
hidettin'le gruurler; bu grumede Fransa Y.Komiseri, 'Ferit Paann
degitirilmesi gerektigini' de syler.
16 Ekimde Damat istifa edecek, Ingilizler de, olas bir Kuva-y Milliye
hareketine kar kuvvetlerini guvence altna almak iin Gebze'ye ekecek,
Izmit'i Yunanllara brakacaklardr.450
450) Bu paragrafn tamam iin. ATASE ve Babakanlk arivindeki
belgelere dayanarak,
360
Yl sonunda A.lzzet Paa kurulu Bilecik'e hareket eder.
- Vahidettin'in Damat Ferit'e verdigi buyruk, D.Ferit hukumetinin beyannamesi,
fetvalar, Anzavur, Kuva-y Inzibatiye ve Kuva-y Seferiye... Yalnz bu alt olgu
bile, Vahidettin'in ve istanbul ynetiminin Milli Mucadele ve tarih karsndaki
hazin durumu kantlamaya yeter. Dahas da var.
* 5-10-6. Isyanlar
Anadolu isyanlar, karma bir imparatorluk toplumunun safiyetinden, turlu
hastalk ve zaaflarndan yararlanan i ve d gulerin balattg, binlerce
kiinin ldugu, ok ac sahnelerin yaandg olaylardr. Baz Vahidettincilerin
bu olaylar hakkndaki gruleri yle:
u "Yer yer Anadolu isyanlarna gelince, bunlarn da, hakikati ortaya d-kemeyen
sarayn elikili vaziyetinden dogan eyler oldugu, sarayca tahrik edilmek yle
dursun, bunlara katlmadg, ne 'durun', ne de 'yuruyun' denil-medigi, yine
hadiselerdeki uslup ifadesinden anlalr." (N.F.Ksakurek, Vahidud-din, s.191)
D K.Msroglu'na gre, isyanlarn sebebi "itihat, farkdr". (Hilafet,
s.137)451
D A.Dilipak, isyanlarn sebebinin dini kayglar oldugunu ileri suruyor: "Yurdun
birok kesiminde, doguda ve batda boy gsteren isyanlarn ogu, dini kayglarla
ortaya kyordu. Hilafeti kurtarmak iin balatlan hareketin, giderek Hilafete
kar bir tehdit oluturmaya balamas ve dini karakterini yitirmesi,452 isyan
hareketlerinin dogup gelimesinde nde gelen fak-
A.Sofuoglu, s.405-412 ve B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 2.C.deki u sayl
belgeler: 99, 101, 111, 113, 114, 116, 117, 118, 119 (D.Ferit'in ingiliz
Y.Komiserligine yazs), 120, 122, 123, 124, 125 (D.Ferit'in Vahidettin, kendisi
ve yaknlar iin guvence istedigi), 133, 137, 141, 142, 143 (Vahidettin ile
Y.Komiserlerin grumesi), 146 (D.Ferit'in istifa ettigi).
451) Msroglu, Lozan adl kitabnda da yle yazyor: "Aslnda ve tamamen
itihat farklarndan dogan bu gibi hareketleri (isyanlar) tahrif ile
(degitirerek) Turk genligini yanltmak isteyen islam dumanlar (!), artk
sermayeyi tuketmilerdir. Zira vatan evlatlarnn pek ogu artk, bu basit
silahlarla avlanmayacak kadar tarih uuru ve iman vecdi ile zrhlanm
bulunmaktadr." (1 .C., s.47)
Bu isyanlar, Milli Mucadele'yi sndurmu olsayd, o ugursuz Sevres Andlamas
yururluge girmeyecek miydi? Yururluge girmesine kim ye hangi gu engel olacakt?
isyanlar onaylamak demek, Turkiye'nin Yunanistan, Ermenistan, Ingiltere, Fransa
ve Italya arasnda bluulmesini, kapitulasyonlar yani ekonomik esirligi,
smurge halindeki bir devletik ve kle bir millet olmay kabul etmek demektir.
Buna kar kmak m islam dumanlgdr? Bu gerekleri aklamak m Turk
genligini yanltmaktr?
78 yl ncesinin, ogu dunyadan habersiz genleri bile bu lum fermann kabul
etmediler. Birok isyanc dahi, tvbe edip cepheye kotu; Sehit Nazm Beyin
kahraman 4.Tumeninde, Bo-lu-Duzce isyanna katlm birok gen vard. (TIH,
6.C., s.113)
452) Milli Mucadele'de din, elbette etkin bir gu olarak yer almtr ama bu
sava, amac itibariyle bir din sava degildir. Hibir dneminde de bir din
sava karakteri tamamamtr. Buna karlk istanbul ynetimi, Milli
Mucadele'ye kar yuruttugu hain mucadeleye, yazk ki dinsel bir nitelik
361
trlerden biri idi... Vahdettin, son zamanlarda, M.Kemal ve Ankara hukumeti
hakkndaki umutlarn buyuk lude yitirmiti; M.Kemal'in Osmanl Devleti ve
islam dini, Hilafet hakkndaki duuncelerini seziyor olmal idi ki destek
verdigi halk ayaklanmalarnda, M.Kemal bu ynde iddetle eletiriliyordu." (CG
Yol, s.63, 64)
D H.H.Ceylan'a gre de, isyanlar, "gelecegi grenler" balatm. (Din-Devlet
ilikileri, 1.C., s.96)453 . /
1. Incir ekirdegini doldurmaz konularda sayfalarca yaz yazanlarn, bu ok ac
olaylar hakkndaki gruleri byle ve bu kadar. Isyanlar hakl gstermeye
alyorlar.
2. Bu isyanclarn, 1919 ya da 1920'de, gelecegi nceden nasl grdukleri ise
balbana bir sorun. drt yl sonra neler olacagn, nasl bilmiler acaba?
Keramet sahibi, bakc, falc, muneccim miymi bunlar, gaipten bilgi mi
almlar, remil mi atmlar, ruyasn m grmuler, ilerine mi dogmu? Yoksa
derin bilgileri ile gelecegi mi okumular? H.H.Ceylan, bu hususu aklarsa,
yakn tarihimize buyuk bir katkda bulunmu olur.
3. Dilipak, M.Kemal'in duuncelerini sezinleyen (!) Vahidettin'in, birazdan
baz sahnelerini grecegimiz bu isyanlara destek verdigini de aka yazarak,
hazin bir geregi dogruluyor.
Bir daha sorsam ayp olur mu acaba:
Hani Vahidettin Milli Mucadele'yi destekliyordu?
4. Vahidettinci yazarlar, isyanlarn sebebinin, 'itihat fark', 'dini
kayglar' ya da gelecegi nceden grmek' oldugunu ileri suruyorlar ama bu
konudaki bilgiler, belgeler, ilikiler, geliimler gsteriyor ki isyanlar,
D.Ferit hukumetleri, Hurriyet
vermeye alr, bir eit cihat aar ama bundan bekledigi sonucu alamaz,
tersine, itibarn ve toplumsal tabann butunuyle yitirir.
Dilipak bile bunu kabul ediyor: "Milli direni hareketine kar duruma
suruklenmi bir saltanat makam ve Hilafet makam, hzla itibar kaybna
ugrad... Hilafet yanllar, temellerini ve itibarlarn yitirmi
grunuyorlard... Icra gucunu, orduyu, silah, serveti, diplomasiyi, her eyi
yitirmilerdi. Hatta kendi aralarnda ihtilafa da dumulerdi." (CG Yol, s. 65,
74) Saltanat rejimi ve Halifelik, bu yuzden kolayca kaldrlmtr.
Peyami Safa diyor ki: "O devirde milli heyecana dini heyecann da kartgna
uphe edilemez. Fakat bu, islamclk ve eriatlk akidesinden dogma, klerikal
bir zihniyetin mahsulu degildi; sadece, ferdleri birbirine baglayan butun
alakalarn kuvvetlendirilmesi art olan bir mucadele devresinde, milli duyguyu
perinleyen bir bagd. Hatta o zamanki dini duygular bile nasyonalistti
(milliyetiydi). Milli Mucadele'den evvel, millet ve hele rk fikirlerine pek
yabanc grunen ummeti Mehmet Akif, istiklal Mar'nda, rk ve millet
kelimelerini birka kere tekrar eder: "O benim milletimin yldzdr", "O benim
milletimindir ancak", "Hakkdr Hakk'a tapan milletimin istiklal", "Kahraman
rkma bir gul", "Ebediyen sana yok, rkma yok izmihlal"... Kurtulu
hareketinde milliyetilik fikrinin ve heyecannn, uphe gturmez bir kudret ve
hakimiyetle, ruhlar doldurdugu ve savurdugu, o devrede sylenen butun
nutuklarda ve yazlan butun yazlarda grulebilir." (Turk inklabna Baklar,
s.78-80)
453) Kendisi, "mustakbel gelecegi grenler..." diye yazyor; Turkeden utandgm
iin artk bu gibi yanllar duzelterek aktaryorum.
362
ve Itilaf Partisi yneticileri ve uzantlar ile baz dernekler, Ingilizler,
Rumlar, Ermeniler, Yunanllar kkrtm, kruklemi ve desteklemilerdir.
ukurova'da Franszlar da halk Kuva-y Milliye'ye kar kkrtmaya alrlar
ama baar kazanamazlar. (KS Gunlugu, 2.C., s.427) Bu dogrultudaki butun bilgi
ve belgeleri, bu mutevazi almaya sgdrmak mumkun degil, gerek de yok.
D.Ferit'in 7 Nisan gunu, Ingiliz Y.Komiseri Amiral de Robeck'le yaptg
grumenin tutanag ile Sait Molla'nn Rahip Fru'ya yolladg mektuplar, Anadolu
halkna oynanan oyunlar aklamak bakmndan yeterli kantlardr. Yine de
birka kkrtma ve destekleme rnegi vereyim:
13 Nisan 1920'de Ali Kemal, Peyam- Sabah'ta yle yazar:, "Anadolu Turkleri,
eriat hukmune ve Padiah fermanna dayanarak, bu aklabanlara hadlerini
bildirmelidir!" 30 Ekim 1920'de, Duzce, Zile, Yozgat isyanclarn ver; 6 Kasm
1920'de de yle yazar: "Konyallar (yani Deliba ve avanesi) ayaklanarak, bize
en kestirme yolu gsterdiler!"454
Fetvalar, bildiriler, demeler, emirler, ajanlar, paralar, vaadler, gz
boyamalar, srt svazlamalar, yalanlar, dolanlar, yureklendirmeler ve halka
rnek olmak uzere harekete geirilen Anzavurlar, Delibalar... Sonunda, bazlar
kendini, sonu vermeyecegi besbelli olan bu kanl olaylarn iinde bulur.
Amac, sebebi ve tahrikileri ok ak olmakla birlikte, Msroglu ve Dili-
pak'n ileri surdugu iddialar uzerinde durmakta yarar gruyorum:
a. 'Itihat'm szluk anlam, 'gru'tur. Gruler arasnda fark bulunmas ok
dogal bir durum; dogal olmayan bulunmamas. Ama casusluk, i-birlikilik,
dumana hizmet gibi eylemler, her yerde ve her zaman sutur, gru fark diye
yorumlanp baglanamaz. Yoksa yle sonulara varrz: Ermeniler gru fark
yuzunden Abdulhamit'i ldurmeye kalkmlardr.. Sait Molla gru fark
yuzunden Ingilizlere ajanlk yapmtr.. Ali Rutu Efendi, gru fark yuzunden
Yunan ordusunun baars iin dua edilmesini istemitir.. Manisa Mutasarrf
Husnu, gru fark yuzunden Yunanllara hizmet etmitir.. Byle ey olur mu?
b. Itihadn, bir din terimi olarak anlam ise, ksaca u: Kuran'a, hadislere,
benzer olaylar hakknda verilmi itfhata ve icma- ummete dayanarak bir dini
mesele hakknda gru belirtme.455 .Nasuhi Bilmen diyor ki: "Bu pek buyuk bir
uzmanlk iidir." (Buyuk islam Ilmihali, s.37) Eger yazar, itihat kelimesini,
szluk anlamyla degil de, bir din terimi olarak kullanmsa, bu yaklam ile
Islamiyete hakszlk etmektedir. Islamiyet, kendi askerini arkadan vurmay bile
caiz gren, byle davranmaya elverili, her amaca hizmet edebilir, istenilen
yana ekilebilir, nune ve iine gelenin istedigi gibi itihatta bulunabilecegi
bir din midir?
454) KS Gunlugu, 2.C., s.422; 3.C., s.260; 3.C., s.268.
455) icma- ummet, ksaca: Muctehitlerin, bir olayn er'i hukmu hakknda
oybirligi etmeleri, (islam Ansiklopedisi, 5/2. C., s.926 vd.)
363
H!
Kald ki isyanclar, ya cahil, ya meczup, ya dupeduz haindir. Ksacas, ne
bilgileri itihat sahibi olacak duzeydedirler, ne de davranlar bir itihata
dayand-rlabilecek niteliktedir. Birka rnek:
D Deliba Mehmet'in tellal yle bagrr:
"Halifenin muttefiki olan Ingilizler, Pnarba'na dogru geliyorlar! Onlarla
birlik olup Kuva-y Milliyecileri yenecegiz!" (Sevki Yazman, Istiklal Sava
Nasl Oldu, s.69)
D Gerede isyan nculerinden Divitli Eref Hoca da der ki: "Buyuk savata, diger
devletlerle birlik oldugumuz halde maglup olduk. Simdi de tek bamza
Ingilizlere meydan okuyoruz. Bu en buyuk kufurdur." (Gerede'de isyanclarn
eline duen Dr. Fuat Umay'dan aktaran R.zkk, Duzce-Bolu isyanlar, s.253)
D Konya halkn kkrtmaya alanlar da halka derler ki:
"Kim milliyetilerle birlikte Yunan'a kar giderse, er'an kfirdir."
(S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s. 127)
G Cami kaplarna yle yaftalar yaptrlr:
"[M.Kemal'in] arkasna dumek ve emrine itaat etmek, er'an kufurdur. Kars bo
duer!" (D.Arkoglu, Hatralarm, s. 195)
D isyanc Seyh Eref yle der:
"Ben sahib-i eriatm, Allah tarafndan gnderildim, butun kainatla harp
edecegim... Butun ulema, asker ve memurlar dinsiz ve kfirdir!" (TIH, 6.C.,
s.62, 64; 'evresindekilerden bazlarn da, eshab- kiramn adlaryla agrr',
s.63)456
Bunlar m gru ya da itihat?457
c. Dilipak'n, yanl ve haksz olarak 'dini kayg' diye niteledigi duygular da
aagdaki isyan sahnelerinde grecegiz:
1. Anzavur isyanndan birka sahne (zet):
"Bayrdan, i elbisesi ile bir cesedi surukleyerek, bagrarak ve koarak geti-
456) H.H.Ceylan, bu isyanlarn tumunu hakl gruyor. (Din-Devlet Ilikileri,
1.C., s.96 vd.) Olaylar hi incelemedigi iin sapkn Seyh Erefin, kendine zgu
bir eriat sahibi oldugunu iddia ettiginin bile farknda degil, "tek gayesi
eriat devleti kurmak idi" diye koruyuculugunu bile yapyor, (a.g.e., s.97)
Allah artmasn!
457) M.Akif Ersoy, Balkesir Zaganos Paa camisinde verdigi mev'izede, gerek
itihat sahiplerinin bile birligi bozmamalar gerektigini syler: "Hususi
itihatlar, sahiplerinin kafasnda, kalbinde kalmaldr! unku gaye birdir...
Muterek gayeye kar gsterilecek ufack bir inhiraf (sapma), son derece muhta
oldugumuz vahdeti (birligi) temelinden sarsmaya kfidir. Onun iin bundan son
derece saknlmaldr!" (Devrin Yazarlarnn Kalemiyle... 1.C., s.235)
364
riyorlar. Anladm. Zavall Kani Beyin naa idi. Dayanamadm, katm. Bu vatan
fedaisinin haydutlar elindeki bu halini grmek istemiyordum. Kani Beyin
bulundugu evi soyup sogana evirmiler. Cesedini, daha lmeden merdivenden
atmlar, elbiselerini soyarak, hatta edep yerini aarak surukleye surukleye
getirmiler, alaklar.
Akama dogru bir tellal, '[Akba cephaneligini boaltp Anadolu'ya karan
gzupek ekibin bakan] Hamdi Beyin cesedi akama gelecek' diye haber verdi. Of!
Bu koca kahramann cesedini, bu alaklarn kirli ayaklar altnda m grecegiz?
Ertesi gunu derste idim. Hademe kapy at, 'Hamdi Beyi getiriyorlar. Ne ban
brakmlar, ne vucudunu; para para etmiler zavally.' dedi.
Hamdi Beyin mubarek naam, canavarlar, kirli ayaklaryla ignemiler, vucudunu
para para etmiler. Zavall ehidin vucudunu arabadan sungulerle karmlar.
Herhalde Balkan harbinin Bulgarlar, bunlardan daha insafl idiler."458
(U.igdemir, Biga Ayaklanmas ve Anzavur Olaylar, s.10-13; 17-18 Subat 1920)
2. Bolu isyanndan birka sahne (zet):459
"2 Mays 1920 gunu, Ankara'ya kar ayaklanan Duzce asileri Bolu'ya yuruduler.
Bu saldrya Bolu ve Duzce'ye yakn baz kyler de katlmt. 3 Mays sabah
her taraftan ehire saldrdlar. Binba Ihsan' ehit ettiler. Birka apulcu
kouarak onu soydu, ehidi plak halde sokak ortasnda braktlar. Ellerine
geirdikleri askerleri, eski lise binasnn krk camlar ile kestiler ve
korkun ikencelerle ldurduler. Bolu'da kalan (Devrekli) Abdulkadir adnda ok
gen bir subay da soyarak ve ikence yaparak Bolu sokaklarnda dolatrdlar.
Bakla vucudunu delik deik ettiler ve belediye nune attlar. Gen subayn ok
yaras vard ama l-memiti. Ertesi gunu subayn kprdadgn pencereden gren
bir doktorun hanm kocasna haber verdi. Doktor, sabahn tenhalgndan
faydalanarak subay memleket hastanesine kaldrtt. Fakat kudurmu asiler durumu
grendiler ve derhal hastaneye gelerek subayn boynuna bir ip geirdiler ve
sokaklarda surukleyerek ldurduler, "Ite Seyhulislamn fetvasnn hukmu yerine
geldi!" diye bagrdlar." (TIH, 6.C., s.103,113; R.zkk, Duzce-Bolu isyanlar,
s.288 vd.)
3. Konya isyanndan birka sahne (zet):
"Deliba Mehmet Aga, azmsanmayacak kuvvetiyle, 3 Ekim 1920 Pazar sabah
Konya'ya girdi. Konya'da askeri birlik yoktu; birlikler Afyon'dayd. Idareci-
458) Yahya Kemal yle yazyor: "Ali Kemal, en sefil yazlarndan birini, Akba
cephanesini Anadolu'ya geiren kahraman Kprululu Hamdi'nin Anzavur tarafndan
vuruldugu zaman yazmt. Anzavur'u bir kahraman olarak efkar- umumiyeye
(kamuoyuna) takdim etmiti. En sogukkanl bir mukayese ile denilebilir ki
tarihin hibir ihtilal safhasnda, o zaman gsterdigi hayaszca curete tesaduf
edilemez... yle bir hale gelmiti ki yazlar, Rum ve Ermeni gazeteleri
tarafndan, sevimli ve ihtiramkar (saygl) balklarla iktibas ediliyor
(alntlanyor) ve o hicab hissetmiyordu (utanma duymuyordu)." (Siyasi ve Edebi
Portreler, s.90)
459) H.H.Ceylan, bu isyann sebebinin de, "eriat ve hilafet istegi" oldugunu
ileri suruyor! (Din-Devlet ilikileri, 1.C., s.98) Oysa isyann tarihi, 13
Nisan-23 Eylul 1920 ve bu tarihte eriat yururlukte, Sultan-Halife tahtnda!
Eee?
365
ler, Alaattin Tepesinde hazrlanan savunma hattnn gerisine ekilmilerdi.
Mahallelerde tellallar dolatrarak, 'Halifesini, Padiahn, eriatn seven
bizimle olsun!' agrs ile Konya halkn kendisine katlmaya davet etti.
Postaneyi basarak haberlemeyi kesti, hapisaneye boaltt, hukumet konagn ele
geirdi. Simdi sra ibret-i alem iin ldurulecek Kuva-y Milliyecilere
gelmiti. Listenin banda Konya Muda-faa-y Hukuk Dernegi Bakan, unlu Sivasl
din bilgini Ali Kemali Efendi vard. Srada, milletvekili Rfat Efendi Hoca,
Muftu mer Vehbi Hoca, Tahir Efendi Hoca vard...
Deliba, Ali Kemali Hocann evine silahl bir guruh yollad. Eve dolanlar,
uyarlara ragmen saklanmayan Ali Kemali Hocann uzerine yuruyup surukler gibi
gturduler. Ali Kemali Hocay, yolda turlu hakaret, darbe, itme kakma iinde Ab-
durrahim Hanna getirdiler. Deliba, 'Haydi gelsin de M.Kemal Paa kurtarsn
seni, Halife duman! Sargndan, sakalndan utan!' dedi.
Ak sakal kan iinde kalm olan Hoca, suknetle ve sadece, 'Yarabbi! Sen bu
cahil insanlara insaf hissi ihsan ve onlar affet...' diye cevap verdi.
Hocay ikindi uzeri Piri Mehmet Paa Camiine yine surukleyerek gturup
kapattlar. Hoca geceyi ibadetle geirdi. Sabah camiden alnarak sorguya
ekilmek uzere Arslanl Klaya gturuldu. Asiler yolda Hocay mutemadiyen
dipikli-yor, 'Nutuk verirsin ha... Millicilere asker toplarsn ha... Halifeye
kar gelirsin ha... Ankara'dakilerin burada ba olursun ha...' diyorlard.
Yal Hocann bedeni, bu kadar zulme dayanamad, yolun yarsnda, son bir dipik
darbesi ile yere serildi. 'Ben sizleri affettim. unku ne yaptgnz bilmeyecek
kadar cahilsiniz. Allah da sizi affetsin...' dedi ve son nefesini verdi. Hocann
nan da rahat brakmadlar. Utanmadan soydular, bir araba ile geti.rip hukumet
meydanna attlar." (Cemal Kutay, Istiklal Savann Maneviyat Ordusu, s.99-102;
Deliba'n Yunan uag oldugunu, Drduncu Blumde, 'Ingilizler-Yunanllar'
paragrafnda grecegiz.)
Bu bilinsiz, zalim, kanl, haince davranlar, dini kayg ve duygulara
baglamak, her eyden nce dine saygszlk, gerek dindarlara da hakarettir.
Olaylarn iinde yaayan M.Akif Ersoy, 19 Kasm 1920 gunu, Kastamonu Nasrullah
Camiinde verdigi va'azda, geregi aklyor: "Adapazar; Duzce, Yozgat, Bozkr,
Biga, Gnen, Konya isyanlar, hep o melun dumanlarn iidir. Artk kime hizmet
ettigimizi, kimin hesabna birbirimizin grtlagna sarldgmz anlamak zaman,
zannediyorum ki gelmitir!" (TC Kronolojisi, s.214)
Sonu
Halkn, ancak baz kesimlerde ve ok snrl olarak katldg bu isyanlar,
ordunun bu en zayf dneminde bile hzla bastrlm, butun elebalar, ya
arpmalarda yok edilmi ya da yakalanarak hakkettikleri cezalara
arptrlmlardr. Deliba Mehmet ise, kendi adamlar tarafndan
ldurulecektir.
366
* 5-10-7. Idam kararlar
n "M.Kemal Istanbul hukumetince idama mahkm edilmiti. 11 Mays tarihli bu
Divan- Harp karar, 24 Maysta Vahdettin tarafndan da tasdik edilecektir.
Bylece artk Istanbul, Ankara'ya kar ak bir mucadele iine girmektedir."
(A.Dilipak, CG Yol, s.70)460
Vahidettinciler, genellikle idam kararlar konusunda susmay tercih ediyorlar.
Dilipak da yalnz M.Kemal'in idama mahkm oldugunu belirtiyor. Oysa Istanbul,
Milli Mucadele'nin neredeyse butun nculerini ve pek ok subay idama mahkm
etmitir. Bazlar:
Ali Fuat Cebesoy, Dr.Adnan Advar, Fevzi akmak, Ismet Innu, Refet Bele,
Nurettin Paa, Bekir Sami Kunduk, Yusuf Kemal Tengirenk, Ismail Fazl Paa,
Kara Vasf, CelaJettin Arif, H.Suphi Tanrver, Alfret Rustem, Halide Edip
Advar, Cami Bey, Alb.Selahattin Kseoglu, Albay Fahrettin Altay, Albay Bekir
Sami Gunsav, Y.Izzet Met Paa, Yarbay Huseyin Husnu, Yarbay Seyfi Duzgren ve
Ankara Muftusu M.Rfat Breki461 ile Din Ileri Bakan Mustafa Fehmi Gere-ker!
* 5-10-8. Boleviklik sulamas ve Milli Mucadele kart dernekler
- Milliyetiler aleyhinde geni bir propaganda balatlr, mesela
milliyetilerin 'bolevik olduklar' yaylr. Birka rnek: Ingilizler halka,
Ankara Mecli-si'ne katlacak milletvekillerinin bolevik olduklar
propagandasn yaparak, Meclisin almasn nlemeye alrlar.462 Istanbul'un
Bolu'ya mutasarrf olarak atadg Osman Kadri de yaymladg bir bildiri ile
milli direnii, bolevik hareketi olarak ilan eder ve der ki: "Padiahmz
bunlar 'asn' diye ilan etmi, eriat fetvasn vermi.. Hukumet kuvvetleri
bunlar Hakk'n yardm ile tepe-
460) Dilipak yle devam ediyor: "Bu tarihten itibaren, Mecliste hilafet yanls
grup, surekli olarak M.Kemal hakknda gensoru vererek, Meclis iinde bir
mucadele balatacaktr. yle anlalyor ki Vahdeddin, M.Kemal'in idamna
ilikin ferman (karar demek istiyor herhalde) onayladktan sonra, M.Kemal ile
ilgili zel bir dosyay Ankara'ya ulatrm olmas gerekir." (CG Yol, s.72)
Mecliste M.Kemal hakknda hibir gensoru grumesi almamtr. Dilipak
hayalini yazyor. Bu amala Vahidettin'in zel bir dosya gnderdigi de Dilipak'm
yaktrmas. Bu, M.Kemal'i degil, Vahidettin'i kuultur. Bunlar, Vahidettin'e,
hi olmazsa, benim kadar saygl olsalar.
Maksatlar ugruna, bata Vahidettin olmak uzere, herkesi harcyorlar!
Sahiden bir dosya yollam olsayd, iinde, M.Kemal'in parlak sicilinden baka
ne olabilirdi? Elli yldr abalyorlar, ikisinden baka bir ey bulup
kantlayamadlar. Evet, apak iiyordu. Gunah boynuna. Biz gunah polisi miyiz?
Padiahlarn bazlar da iiyordu. Bu ok kiisel ayrntlarn tarihle ilgisi
ne? Yldrm Beyazt' ya da ikinci Selim'i, srf iki itikleri iin
sfrlayacak myz?
461) C.Kutay zetle diyor ki: "Vahidettin, kar fetva yaynlanmas uzerine,
IV.Murat'tan beri hibir Padiahn bavurmadg iddeti gsterdi, Ankara Muftusu
M.Rfat Efendi iin verilen idam kararn tasdik etti. Bu, yuzyllardr, bir din
adam iin bir Padiah-Halife'nin verdigi ilk lum ferman idi." (istiklal
Sava'nn Maneviyat Ordusu, s. 199)
462) Nalan Sekin, ilk Meclisten Kalanlar, Abdulgani Ensari'nin anlar, s.100.
367
leyecektir."463 Adana'da Fransz destegi ile kan gazeteler de ayn temay
ilerler: "Milli hareket Bolevikliktir!"464
- Milliyetilere kar yeni dernekler kurulur ve kurulu olanlar da
milliyetilere kar kullanlr: Askeri Nigehban- Vatan Cemiyeti, Kzl Haner
Cemiyeti, Muhafaza-y Mukaddesat Cemiyeti, Teali-yi islam (Islam Yuceltme)
Cemiyeti,465 Kurt Teali Cemiyeti,466 ingiliz Muhipler Cemiyeti,467 Tarik-i Salah
Cemiyeti, Siyasi Magdurlar Cemiyeti, Anadolu Cemiyeti, Muhafaza-y Mukaddesat
Cemiyeti, Muhafaza-y Saltanat Cemiyeti, Halas- Vatan Cemiyeti, ilay Vatan
Cemiyeti, Hayriye-yi Islamiye Cemiyeti (Adana), Hilafet Cemiyeti (Mudurnu)
vb...468
* 5-10-9. ibirliki basndan rnekler
Ibirliki basn, bu onursuz tutumu iddetle desteklemi ve halk milliyetilere
kar kkrtmtr. Birka rnek [bir ksm zetlenmi ve baz kelimeler
sadeletirilmitir]:
D 14 Temmuz 1919, Alemdar: "islam kilidinin anahtarn, ingiltere'nin guvenilir
eline teslim etmekte, islam alemi iin hibir tehlike yoktur." n 7 Agustos 1919,
Sabah: "ingiltere en buyuk islam devletidir!"
463) Ruknu zkk, Duzce-Bolu isyanlar, s.290 vd.
464) .S.Coar, Milli Mucadele Basn, s.79.
465) Teali-yi Islam Cemiyetinin yaymladg bildirilerden biri: "Yunan
ordusunun halifenin ordusu saylmas gerektigi, hi de zararl bir topluluk
olmadg, asl kafalar koparlacak mahlukatn Ankara'da bulundugu..." (Yunus
Nadi, Ankara'nn ilk Gunleri, s.117) Bu bildiri Yunan uaklar tarafndan Turk
cephelerine atlr. (HTV dergisi, say 51, belge no.1181) Dernegin kuruluu
srasnda Bakan M.Sabri 'Efendi, Ikinci Bakan ise Iskilipli Atf Efendi'dir.
(Y.zkaya, Ulusal Bagmsz Sava Boyunca Yararl ve Zararl Dernekler, s.179,
AAMD, say 10/ Kasm 1987) Zaferden sonra M.Sabri Efendi kaar, iskilipli Atf
Efendi ise, eski ve yeni eitli olaylardan dolay 1926'da idam edilir. (Ergun
Aybars, istiklal Mahkemeleri, s.415-416) Baz yazarlar, savc u seneden on be
seneye kadar hapis cezas verilmesini istedigi halde Atf Efendi hakknda idam
karar verilmesini, haksz ve agr buluyorlar.
466) Bu cemiyetin 31 Mart 1920'de yaymladg bildiriden: "Kuva-y Miliye'ye
aklanmaynz! Boleviklerin kafasn tayan yurtsuz serserilerdir!"
(D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.142)
467) En etkin oldugu zamanki yneticileri: Sait Molla, Rza Tevfik, Vasfi
Efendi, Refik Halit, Hafz Ismail Efendi, Leon Efendi, Hoca Munir Efendi vb...
Onur uyeleri: Ali Kemal,'eski Dahiliye Nazr Mehmet Ali Bey, Kiraz Hamdi Paa,
Aristidi Efendi, Azeryan Efendi. (Alemdar'n haberine dayanarak, K.S.Gunlugu,
3.C., s.131) 19 Ekim 1921'de, Fahri Bakanlga da M.Sabri Efendi getirilir.
(Dr.F.Tevetoglu, ingiliz Muhipleri Cemiyeti, s.9, HTM, say 1/Subat 1972)
468) Ve Zaman gazetesinin yazarlarndan Mehmet Kahraman ise, yle yazabiliyor:
"[TRT'de yaymlanan] Kurtulu dizisinde, Milli Mucadele taraftarlarnn,
istanbul'da buyuk baskyla karlatg anlatlyor. Bu basky yapanlar da,
igalci kuvvetler ile Vahidettin ve hukumetleri gsteriliyor. Halbuki
istanbul'da, Vahidettin ve hukumetleri dnda, kimse bask grmuyordu. Milli
Mucadeleyi yapanlar, el altndan, ingilizler tarafndan da destekleniyordu.
Bunun sebeblerini belirtme yeri buras olmadg iin bunu aklamyoruz."
(14.4.1994, Zaman gazetesi)
Bu yazarlar, uydurduklar masaln tadn karacak her turlu gerege gzlerini
kapam ve kulaklarn tkam bir halde, bir masal dunyasnda yayorlar.
368
a 14 Agustos 1919, Alemdar: "Dunyann en adil, en namuslu, en hametli devleti
olan Ingiltere..." (R.Cevat Ulunay)
D 31 Agustos 1919, Alemdar: "Istiklal diye bagranlar, ktu niyetlidir."
(R.C.Ulunay)
D 28 Eylul 1919, Peyam: "Anadolu'nun yeni Celalileri [milliyetiler]..." (Ali
Kemal)469
ali Ekim 1919, Renin (Adana): "M.Kemal Paa, Anadolu'da bir hare-ket-i milliye
vucuda getirmeye alyor. Bu ne ocuka hayaldir! Butun cihann kuvvetine
kar, harpten ezilmi olan zavall Anadolu'nun kuvveti ile kafa tutmasnn ne
hukmu olabilir?" (Jeschke, K.S.ile Ilgili ingiliz Belgeleri, s.142)
n 29 Ekim 1919, Peyam: "Kurtuluumuza en son darbe, bu [milli] harekettir."
(A.Kemal)
D 14 Kasm 1919, Peyam: "M.Kemal ve Rauf Bey ikbal hrs iindedirler.
Siyasetten habersizdirler. Milli kuvvetler, ate olsalar, cirimleri kadar yer
yakarlar." (A.Kemal)
D 19 Kasm 1919, Alemdar: "arkl, mavzerli bir heyetin kuru sk tehdidi ile
i yurur mu?" (R.C.Ulunay)
n 8 Ocak 1920, Peyam- Sabah: "Anadolu'da ne yaptgn bilmeyen M.Kemal ve
arkadalarnn hareketine ncelikle son verilmesi gerekir..." (A.Kemal)
D 9 Ocak 1920, Alemdar: "Bizim iin tutulacak yegne kurtulu yolu, mutarekeden
sonra hemen Ingiltere devleti ile beraber yurumek iin siyasi teebbuste
bulunmakt." (R.H.Karay)
D Subat 1920, Alemdar: "Bir patrd, bir gurultu... Beyannameler, telgraflar...
Sanki bir eyler oluyor, bir eyler olacak. Ayol, urackta her iimiz, her
kuvvetimiz meydanda. Drt tarafmz ak. Halkn gzu nunde, bir kafese girmi,
oturuyoruz. Dunya vaziyeti biliyor. Hulyann, blfun sras m? Istedikleri
kadar kafama vursunlar: Hangi tekilat, hangi kuvvet, hangi kahraman? Hulyann
bu derecesine, uydurmasyonun bu ekline ben de dayanamayacagm. Bari Kavuklu
gibi ben de soraym: 'Kuzum Mustafa, sen deli misin?'" (R.H.Karay)
D 3 Subat 1920, Peyam- Sabah: "Fenalgn kaynag Kuva-y Milliye..." (A.Kemal)
469) 26 Haziran 1919 gunu, Vahidettin, Dahiliye Nazrlgndan istifa eden Ali
Kemal'e yle der: " Saray, her dakika size aktr." (S.Kutlu, Ali Kemal, s.74,
HTM, say 11/ Aralk 1970) Ali Kemal, bir sure Peyam gazetesini karr. Daha
sonra Sabah gazetesinin sahibi Ermeni Mihran'la ortak olurlar ve gazetelerini,
Peyam- Sabah ad altnda birletirirler.
(Ali Kemal hakknda bilgi: F.R.Atay, ankaya, s.139-141; Y.Kemal, Siyasi ve
Edebi Portreler, s.70- 99)
Yakn arkada Y.Kemal, 'Ali Kemal'in Rumluga ve Ermenilige kar muhabbeti
oldugunu, her turlu Turk milliyetperverliginden nefret ettigini' yazyor.
(Siyasi ve Edebi Portreler, s.81)
369
D 10 Subat 1920, Alemdar: "Bu Meclis (son Osmanl Meclisi) milli iradeyi temsil
edemez, tasfiyeye muhtatr." (R.C.Ulunay)
D 2 Mart 1920, Peyam- Sabah: "Kuva-y Milliye ancak etecilik yapar, vurur,
krar, geirir." (A. Kemal)
n 5 Mart 1920, Alemdar: "Bilmiyorlar ki ingiltere tehdite gelmez ve biz bunu
yapmakla kendimizi busbutun mahvederiz." (Hafz ismail)
D 7 Mart 1920, Peyam- Sabah: "Dost bir devletin (ingiltere'nin) aleyhinde
bulunan M.Kemal cezalandrlmal..." (A.Kemal)
n 15 Mart 1920, Alemdar: "Birtakm sorumsuz ve durumu kavrayamam askerlerin,
Milli Harekt ad altnda takndklar tutumlar, butun karlarmz mahv ve
berbat etmektedir." (Asaf Muammer)
a 16 Mart 1920, Alemdar: "Hukumet, Kuva-y Milliye ad altna sgnan bu
haydutlarn kafasna bir yumruk indiremiyor." (R.C.Ulunay; bugun istanbul'un
igal edildigi gundur!)
D 17 Mart 1920, Alemdar: "Byle Meclis, byle tekilat, byle idarenin sonular
byle olur!" (R.C.Ulunay)
n 22 Mart 1920, Alemdar: "Kuva-y Milliyecilerin kafalarna vurmak lazmdr!"
(R.C.Ulunay)
D 23 Mart 1920, Alemdar: "Tek arenin galiplerle uyumak ve anlamak olacag bu
kafaszlarca ne zaman anlalacak?" (R.C.Ulunay)
n 23 Mart 1920, Alemdar: "Yunanllar, bugunku galiplerimizin bir muttefikidir.
Onlara kar yaplacak bir hareket, buyuk devletlerin krgnlgna sebep
olabilir." (Imza: Ayn, elif, kaf)
n 4 Nisan 1920, Alemdar: "Milli tekilat yok etmek, millet iin var olma
meselesidir. Dahildeki Muslumanlar bilmelidirler ki o alaklara kar kanlar,
dine, Halifeye, millete, unutulmaz hizmetlerde bulunmu olacaklardr."
(R.C.Ulunay)
D 6 Nisan 1920, Alemdar: "D.Ferit Paa hazretleri, her eyden nce ekyaya
(milliyetilere) haddini bildirecektir]." (R.C.Ulunay)
D 7 Nisan 1920, Alemdar: "Ahmet Anzavur Beyin, imdiye kadar gstermi oldugu
gayret ve kahramanlk, ilerde grulecek kymetli hizmetlerine de bir delildir.
Ahmet Anzavur Beyin bugun de bir resmini yaymlamak suretiyle sayfalarmz
susluyoruz."
a 9 Nisan 1920, Peyam- Sabah: "Ciddi bir hukumet, Kuva-y Milliye denen o
serserilerin hakkndan gelir!" (A.Kemal)
D 13 Nisan 1920, Alemdar: "Mebusan Meclisi, layk oldugu akbete ugrad. Nihayet
gittiler, ugurlar olsun!" (R.C.Ulunay; Vahidettin'in Meclisi fesh etmesi
uzerine.)
n 23 Nisan 1920, Peyam- Sabah: "Dumanlar, tekilat- milliyeden bin kere daha
iyidir!" (A.Kemal)
D 29 Nisan 1920, Alemdar: "Anadolu Kemalistlerden temizlenecektir!" 370
n l Mays 1920, Peyam- Sabah: "Milli hareket boa gitmeye mahkmdur." (Sait
Molla'nn demeci)
a 28 Mays 1920, Peyam- Sabah: "Buyuk Millet Meclisi, kuuk heriflerin
eseridir." (A.Kemal)
ali Temmuz 1920, Alemdar: "M.Kemal tarihe uphesiz nam brakacak fakat siyasi
deliler arasnda... Anadolu direnii bir blftur. Avrupa medeniyeti, Anadolu'yu
bu zararl haarattan temizleyecektir." (Filozof R.Tevfik)
D 5 Agustos 1920, Peyam- Sabah: "Anadolu'nun henuz istilaya ugramayan
yerlerini, M.Kemallerden, Ali Fuatlardan, o ipsiz sapsz, aklsz fikirsiz
zorbalardan, canilerden temizlemelidir. Kan, can, mal, ne pahasna olursa olsun,
temizlenmelidir!" (A.Kemal)
D 7 Agustos 1920, Peyam- Sabah: "[Ankara yneticilerinin] Yunanllara hl
meydan okumalarna, lgnlktan baka bir sfat verilemez. Yunanllarla,
aramzda aklca da, ilimce de, kuvvet bakmndan ve her adan bu derece fark
varken, onlarla muharebelere giriilemez." (A.Kemal)
a 13 Agustos 1920, Te'min (Edirne): "Dun gleden sonra saat bete, [Yunanl]
Genel Vali Beyefendi hazretleri, Yunanl generaller, askeri ve mulki ileri
gelenler ve Metropolit Efendi hazretleri, Selimiye Camiini ereflendirmiler ve
Muftu Hilmi Efendi ve yanndakiler tarafndan karlanmlardr. Hurriyet ve
adaletin saygdeger temsilcisi olan Bavekil Venizelos hazretlerinin saglg
iin Muftu Efendi tarafndan guzel bir dua okumu ve hazr bulunanlar ukran
duygularn belirterek duaya katlmlardr." (Bu gazetenin sahibi olan Yunan
ibirlikisi M.Neyir hakknda Birinci Blumde bilgi verilmiti)
n 4 Eylul 1920, Irat (Balkesir): "M.Kemal, son devrin Kabak Musta-
fa'sdr..." (mer Fevzi)470
470) Balkesir bu tarihte Yunan igali altndadr. mer Fevzi'nin yukarda
aktarlan yazs ile 20 Agustos gunlu yazsnda, Kuva-y Milliye u kelimelerle
anlmaktadr: "Haydutlar... guruh... cinayet ve su yumag... ipten kazktan
kurtulmu insanlar... alaklar..."
Trabzon'dan kap Yunan igali altndaki Balkesir'e gelen mer Fevzi, Yunan
igal kuvvetlerini halka dost gstermek iin ok alm, bunun iin dini
duygular da kullanmtr.
mer Fevzi, Erzurum Kongresine Surmene temsilcisi olarak katlmt. 16 Eylul
1920 gunlu yazsnda, Erzurum Kongresinden sonraki tavrn da, yle anlatyor:
"Erzurum Kongresi'nin, bugunku felaketleri yaratacak kararlarndan sonra,
Trabzon muhitinde frtna koparmtm. Kongrenin kararlarn reddettirmek iin
Ihtiyat Zabitan Cemiyetinde, genler arasnda konferanslar veriyor, memleket
ileri gelenlerine, genlerine toplantlar yaptryor, son bir azim ve faaliyet
ile M.Kemal ve K.Karabekir'in teebbuslerini eritmeye var kuvvetimle
alyordum." (S.Coar, Milli Mucadele Basn, s.46 vd.; K.Karabekir, Istiklal
Harbimiz, s.75, 164-165) Bu Yunanc gazete, zafere kadar Balkesir'de yaynn
surdurmutur.
V.Vakkasoglu ile GRYT Ansiklopedisi ise, ibu mer Fevzi'yi koruyup
savunuyorlar. (Son Bozgun, 3.C., s.179 vd.; 1.C., s.232-238) Neden? unku
padiahcym ve Erzurum Kongresinde M.Kemal'e de muhalefet etmi! Su halde,
Yunan ibirlikisi de olsa, onlarn gzunde makbul adam. Vakkasoglu yle
yazyor: "mer Fevzi, M.Kemal tarafndan, daha sonralar Nutuk'ta, 'duman
casusu' olarak tavsif bile edilmitir." (Son Bozgun, 3.C., s. 167)
Ya neydi?
371
a 8 Eylul 1920, Alemdar: "...Yunanistan, ksa zamanda M.Kemal kuvveti denilen
apulcular tamamen tenkil edecektir (tepeleyecektir)." (R.C.Ulunay)
a 17 Ekim 1920, Peyam- Sabah: "Demek ilemedigimiz bir hata kalmt.
Ermenistan'a taarruz ile onu da tamamladk." (A.Kemal; 11 Kasmda da yle
yazacaktr: "Ankara yaran, nihayet meramlarna erdiler. Boleviklerle elele
vererek Ermenistan'a yuruduler, Kars' igal ettiler." Yaz, 'Kars'n Suktu'
balgn tamaktadr (Kars'n duman eline gemesi!). Ali Kemal, bu yazdan
sonra 'Artin Kemal' diye anlacaktr.)
D 18 Ekim 1920, Ferda (Adana): "Kahraman Deliba'n baars uzerine Duzmece
Mustafa'nn (M.Kemal'in) kamaya hazrlandg sylenmektedir."471
a 27 Ekim 1920, Peyam- Sabah: "Hukumet, [Ankara'dan] bar artlarnn (Sevres)
aynen kabul edilmesini, Anadolu'daki idareye son verilmesini istemelidir." (A.
Kemal)
D 5 Kasm 1920, Ferda: "Ayaklanmak iin sebep yoktur. Franszlar bizim
iyiligimizi istiyorlar!" (Adana Vali V. Abdurrhman Beyin demeci)
D 20 Aralk 1920, Ferda: "Kuva-y Milliye ad altnda meydana atlm
soyguncularda bir varlk hissedenlere diyorum ki: Millici ve eteci, soyguncu ve
yagmac demektir!" (Sahap Azmi)
a 12 Ocak 1921, Peyam- Sabah: "Ankara Turkiye'yi felakete surukluyor."
(A.Kemal)
D 6 Subat 1921, Peyam- Sabah: "Avrupa ile baa kmay, asrlardan beri
Asya'nn hangi kavmi baard ki, biz baarabilelim?" (A.Kemal)
a 7 Subat 1921, Alemdar: "istanbul, M.Kemal ile uzlaamaz!" (R.C.Ulunay)
a 8 Subat 1921, Alemdar: "Ne olurdu Yarabbi, Ankara Meclisindekiler, biraz da
memleketi duunseler." (R.C.Ulunay)
n 13 Subat 1921, Peyam- Sabah: "Bu idrakte, bu irfanda, bu kratta adamlar
(Ankara yneticileri), bir hukumeti degil, ufak bir aireti bile idare
ede'mezler." (A.Kemal)
D 4 Nisan 1921, Alemdar: "Ordu, Turk namusunu yine kurtard! Kemal ordular,
Avrupa'nn en asri usulune gre harp ediyorlar" (R.C.Ulunay, 2.Innu zaferi
uzerjne; oysa 8 Eylulde bu orduyu, 'apulcular' diye aaglyordu!)
n 5 Nisan 1921, Peyam- Sabah: "Yunan ordusu bozgun halinde geri ekiliyor!"
(A.Kemal)
471) Gazeteyi karan Mesut Fani'yi, Franszlar bir ara Osmaniye'ye (1920 sonu)
mutasarrf yaparlar. Mesut Fan, bir beyanname yaymlar. Baz cumleleri: "Drt
yuzyldr altnda yaadgmz, bayrak denilen o krmz paavradan, ne fayda
grdunuz? Bugun muazzam bir devletin (Fransa'nn) anl bayrag uzerimizde
dalgalanyor. Bari bundan istifade ederek mesut yaayalm! " (ZC., 8.C., s.443)
Haini ve kahraman bol bir milletiz vesselam!
372
D 3 Mays 1921, Peyam- Sabah: "Ankara, ordu tekilinde (kurmada) buyuk baar
kazanmtr." (A.Kemal)
D 20 Mays 1921, Peyam- Sabah: "Bekir Sami arlara yenildi ve ekildi. O,
hakkmzn topla tufekle alnacag gibi ham bir hayale kaplmamtr." (A.Kemal;
Bekir Sami Beyin, ingiliz, Fransz ve italyanlarla imzaladg, Milli And'a
aykr anlamalar yuzunden istifa ettirilmesi uzerine. Mahut yazarlarn tutumu
yine degiiyor!)
D 13 Haziran 1921, Peyam- Sabah: "Ankara, devlet gemisini apa oturtmaya
alyor." (A.Kemal)
D 16 Haziran 1921, Alemdar: "Ankara'nn istiklal-i tanrclar (tam
bagmszlklar) kimi aldatyorlar... Istiklal- tammn mumkun olmadgn bu
beylerin, paalarn bilmeleri lazm." (Hakk Halit [Refik Halit'in kardei])
D 16 Haziran 1921, Peyam- Sabah: "Yunanistan' yensek bile Muttefiklere kl
ekemeyiz. Ankara'dakiler bar istemiyor. Bu millete yazktr." (A.Kemal)
D 19 Haziran 1921, Peyam- Sabah: "Biz, Ankara'nn Tekilat- Esasi-ye'sinden
Moskova ile ittifakna kadar, dahili ve harici hibir siyasetini tasvip
edenlerden degiliz..." (A.Kemal)
D 26 Temmuz 1921, Peyam- Sabah: "Istanbul, milli birlik bozulmasn diye
Ankara'y artk rnek olarak alamaz. Baka bir bar ve uzlamac siyaset ile
bu memleketi, u ukurdan kurtarmak mecburiyetindedir." (A.Kemal)
D 26 Temmuz 1921, Peyam- Sabah: "Bu macera (Milli Mucadele) artk devam edemez.
Bu milletin kurtuluunu duunenler, faaliyete, icraata gemelidir." (A.Kemal)
D 2 Agustos 1921, Peyam- Sabah: "Boleviklik ukuruna yuvarlanan Ankara'nn
arkasndan ayrlmalyz. Buyuk devletlerle, zellikle ingiltere ile
uzlamalyz." (A.Kemal)
D 19 Agustos 1921, Peyam- Sabah: "M.Kemal, bu turedi, zaman munasip buldu,
hukumeti ele ald, gaddar bir idare kurdu... ilk hamlede muvaffak oldu gibi
grundu... Bu hayal ile kainata meydan okuduk. Simdi Yunanllar Ankara
kaplarna dayandlar... M.Kemal'e barnacak yer kalmayacak. O hibir yerde
diki tutturamaz." (A.Kemal, Sakarya Sava dolaysyla. Sakarya zaferinden
sonra, bir sure sessizlige gmulur, sonra yine bilinen turkulerine balar.)
D l Ocak 1922, Peyam- Sabah: "Mukadderatmz Ankara'ya brakmamalyz." (A.
Kemal)
D 4 Mays 1922, Peyam- Sabah: "Bu goygoycular da ugursuz selefleri gibi
(Ittihatlar) memleketi tam bir kuntuye, bozguna surukluyorlar." (A.Kemal)
D 29 Haziran 1922, Peyam- Sabah: "(Ankara ynetimine] Beyler, agalar!
Yanlyorsunuz, bin kere, yuz bin kere yanlyorsunuz ve yanl yoldan
gidiyorsunuz. Sizler, bir serab hakikat sanyorsunuz." (A.Kemal)
373
D 26 Agustos 1922, Peyam- Sabah: "...Mesela Edirne ve Izmir kurtulur-sa, Turk
olmak itibariyle seviniriz, sevincimizden ldrrz. Fakat aklca, irfanca bu
derece yanldgmz iin yalnz kalemimizi krmak degil, insanlgmzdan bile
istifa ederiz. Fakat esef ederim ki imdiye kadar oldugu gibi imdiden sonra da
olaylar gsterecektir ki biz yanlm olmayacagz!" (A.Kemal)
a 31 Agustos 1922, Peyam- Sabah: "Her fert itihatnda serbesttir... yle
oldugu iin [Ankara'nn] itihatma muhalif kanaatta bulunanlara, hurmet
edilmesini isteriz. Biz her ne sebebe dayanrsa dayansn, silaha sarlmann bu
memleket iin bir selamet ve kurtulu yolu olduguna inanmamtk... Hi hata
etmedigimiz iddiasnda degiliz. Biz de itihatmzda yanlabiliriz." (A.Kemal,
Buyuk Taarruz'un gelimesi uzerine.)
D 2 Eylul 1922, Peyam- Sabah: "Bu anl mucadeleler, bir milletin ebedi
baarlarna bir sayfa daha ilave eder, lakin siyaseten hibir fayda temin
etmez... Bu mucadelelerimizden, hibir zaman bir fayda grecegimizden emin
degiliz." (A.Kemal)
D 9 Eylul 1922, Peyam- Sabah: "Turk'un bayram!" (A.Kemal)
D 10 Eylul 1922, Peyam- Sabah: "Kabul ediyoruz ki Anadolu'nun son zaferi,
bizlerin kanaatinin yanllgn ortaya koymu bulunuyor... Muhaliflere duen
vazife, hatalarn itiraf ederek arz- teslimiyet etmek[tir]."472 (A.Kemal)473
n 11 Eylul 1922 gunu, Peyam- Sabah gazetesinde, Mihran Efendinin bir aklamas
yaymlanr, Ali Kemal gazeteden uzaklatrlmtr. (V.M. Gayya-, smda,
s.433)474
472) Ksa sure sonra yine tutumunu degitirir. Y.Kemal anlatyor: "Ali Kemal,
muzafferiyet ordularnn anakkale ve Istanbul uzerine yuruyuleri srasnda,
ingiltere ile harp etmemizi coku ile bekleyerek, iin bitmedigini syleyerek,
bir muddet daha oyaland. Kendisine kamay tavsiye edenlere kar Istanbul'daki
Ingiliz kuvvetinden bahsetti." (Siyasi ve Edebi Portreler, s.94)
R.Tevfik de "M.Kemal geliyor!" diye korkan Rahip Frew'a yle dedigini yazyor:
"Kpru uzerinde idik. Bogaz sularnda bir dag heybetiyle yatan, drt buyuk
devletin harp gemilerini gstererek, 'Bunlara kar ne yapabilir ki bu kadar
korkuyorsunuz?' diye sordum." (Biraz da Ben Konuaym, s.189)
Daha nce de D.Ferit, Ali Fuat Beye yle demiti: "Limanda yetmi tane yabanc
gemisi varken ayaklanmadan korkulmaz!" (A.F.Turkgeldi, Grup iittiklerim,
s.226)
Hepsi ayn hamurdan ve amurdan.
D.Ferit'in szlerini Vahidettin'e aktaran Ali Fuat Turkgeldi szu yle
baglam: "Yabanc kuvvetine dayanmaktansa, milletin sevgisini kazanarak ona
dayanmak daha dogru olur." (Grup iittiklerim, s.226)
Anlayana sivrisinek saz!
473) Yararlanlan kaynaklar: KS Gunlugu, 1-3.ciltler; i.llgar, Mutarekede Yerli
ve Yabanc Basn; S.Kutlu, Ali Kemal hk.dizi yaz, HTM, 1970/9 - 1971/2; Sadi
Borak, Buyuk Zaferin Cephe Gerisi, s.133 vd., Buyuk Zaferin 50.Yldnumune
Armagan, Kultur Mus.Y., Ankara, 1972.
474) K.Karabekir, bu ibirliki gazeteciler iin diyor ki: "...Bu melunlarn,
dumanlk cihetinden, ingilizlerle Yunanllardan hibir farklar yoktur. Hatta
birok cihetlerden bunlar, karmzdaki silahl dumanlardan daha beter
saylmaldr." (Aktaran, F.Kanderror, istiklal Sava'nda Bozguncular ve
Casuslar, s. 17)
374
* 5-11 11. Sehzade mer Faruk Efendi konusu
D K.Msroglu'nun bu konudaki iddiasn aktaryorum:
"I bu ekle girince [yani M.Kemal'in, H.Erturk ve Albay Budiyenni ile yaptg
konumalar grenince (!)] Sultan Vahidettin, milli hareketin bana hanedandan
birinin gemesini arzu etmi ve bu maksatla Sehzade mer Faruk Efendiyi
Anadolu'ya gndermitir. Veyahut da mer Faruk Efendinin kendiliginden
Anadolu'ya gitmi oldugu kabul edilse bile (Bu keskin dnuun sebebi u: unku
.Faruk'u Vahidettin'in yollamadgn Msroglu da biliyor!) Sultan
Vahidettin'in, en azndan bu harekete muvafakat etmi (izin vermi) kabul
edilmesi gerekir. (Ama .Faruk anlarnda, tam tersine syluyor!) unku M.Kemal
Paa tarafndan geri evrilerek istanbul'a gnderilen mer Faruk Efendiyi
huzuruna agran Sultan Vahidettin'in ona cevab u olmutur:
'Seni kabul etmeyecegini biliyordum oglum. Fakat M.Kemal Paann saltanat ve
hilafete kar ktu emeller besledigi bir kere daha belli oldu...' demekle
yetinmitir.475
izni veya muvafakati dnda gitmi olsayd, ona ceza vermesi icap etmez miydi?
Byle buhranl bir zamanda, Padiahn damad ve hanedana mensup olan bir
Sehzadenin476 Anadolu'ya gitmesi, elbette birok yorum ve olaylara yol
aabilirdi. Duunup tanmadan yaplacak bir i degildi. Sehzade M.Sevket Efendi
tarafndan (Tercuman gazetesi yazar Murat Sertoglu'na) verilen ikinci belge de
(birincisi sahte hatt- humayundu; ikincisi M.Kema/''n .Faruk'a yolladg
telgraftr) bu hususu aydnlatmaktadr.477 Sultan Vahidettin'in milli hareketin
bana gemesi maksadyla Anadolu'ya gnderdigi Sehzade mer Faruk Efendi,
inebolu'dan geri dnmutu.478 Bunun sebebi de
475) Bu bilgiyi mer Faruk Efendi, Msr'dayken M.Sevket Efendiye anlatm, o
da Fransa'da iken, 1968'de, -yani olaydan 47 yl sonra- K.Msroglu'na
aktarmm. (S.Mucahitler, s.59, 32 no.lu dip not) Kulaktan kulaga oyunu
oynuyor bunlarl Bir sylentiyi belge sanan ve sayan H.H.Ceylan da yle yazyor:
"mer Faruk Efendinin Istanbul'a dnmesiyle, babas (!) Vahidettin tarafndan
teselli edilerek, 'zulme, muteessir olma oglum, seni kabul etmeyecegini
biliyordum' denildigini de bugun bir tarihi gerek olarak (!) hemen herkes (!)
bilmektedir."
Yok yahu?
476) 'Hanedana mensup Sehzade' ne demek? Hanedana mensup olmayan Sehzadeler de
mi var yoksa?
477) Tercuman gazetesi, 5 Temmuz 1967. Msroglu, bu belgeyi ilk kez M.Sevket
Efendinin akladg izlenimini vermeye alyor. Oysa sz konusu belgenin
orijinali, 1952 ylnda, Resimli Tarih Mecmuasnda yaymlanmtr. (Say 30, s.
1557) Bu benim bildigim. Belki daha nce de bir yerlerde yaymlanmtr.
478) Msroglu, diyor ki: "Sehzadeleri de milli hareketin bana yollayamazd.
Ingilizlerin bunu bahane ederek kendisini atmalar ve askeri igal altndaki
istanbul'u siyasi ve ebedi olarak igal etmeleri ihtimali vard."
(Osmanogullar'nn Dram, s.88) "Milli Harekatn bana Sehzadelerinden biri
geirseydi, bu takdirde M.Kemal'e guya kar olan ingilizlerin kendisine ve
ailesine snrsz bir surette zulmedecekleri muhakkakt." (S.Mucahitler, s.99)
->
375
M.Kemal Paadan aldg siyasi telgraft.479 Bu telgrafn tarihine dikkat
edilirse, 27 Nisan 1921 (1337) oldugu grulur. Yani henuz hibir zafer
kazanlm degildir; Meclis alal da henuz drt gun olmutur.
Bu telgraf M.Kemal hakkndaki upheleri kuvvetlendirmi ve Sultan Va-hidettin'i
asla tatmin etmemiti. Hatta TBMM'nde ikinci Grup ad ile anlarak
muhafazakrlklaryla tannm bulunan muhalif mebuslarn srar ve sktrmas
uzerine Meclis adna, M.Kemal imzas ile butun millete hitaben bir beyanname
dagtlmt. (59. dipnotta bu bildirinin metnini de veriyor! yleyse,
bildirinin yaymlandg tarihi de biliyor!) Diger birok tarihi belgelerde
oldugu gibi bunda da hilafet ve saltanata bagllk aka belirtiliyor..."
(S.Mucahitler, s.59-63; 61.sayfada, telgrafn kliesi var.)
- Bu yutturmacalar degerlendirmeden nce, Vahidettin'in Kurtulu Sava-'nn
bana gemek uzere Anadolu'ya gnderdigi iddia edilen mer Faruk Efendiyi
tanyalm.
Son Halife Abdulmecit Efendinin ogludur. 1898 dogumlu. Avusturya'nn Trezyanum
Askeri Kolejini bitirmi. 1919 Hazirannda, Turkiye drt bir yanndan igal
altna alnrken, Isvire'nin Territet kasabasnda yaz tatili yapmaktadr.480
Almanca ve Franszca biliyor.481 Ama Turke tahsili ve edebiyat zayf.482
Anado-\ lu'ya getigi srada 23 yanda.483 Vahidettin'in kz Sabiha
Sultanla bir yldan be-
Ayn Msroglu, ayn kesinlikle, .Faruk'u yollayann da Vahidettin oldugunu
ileri suruyor. yleyse ingilizler, Vahidettin'i neden tahtndan atmadlar, neden
Vahidettin'e ve ailesine snrsz bir surette zulmetmediler?
Msroglu bir aklama yapmam, izniyle ben aklyorum: Ingilizler olay
grenmiler ama ustunde bile durmadklar gibi (B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 4.C., s.LVII/219) her istediginde de Vahidettin'e hayat iin
guvence vermilerdir. unku aralarnda ok saglam bir dostluk vardr. Nitekim
Vahidettin de istanbul'dan ayrlrken elerini, General Harington'a emanet
edecektir. (Harington'un anlarndan aktaran N.H.Ulug, Hilafetin Sonu, s.81)
Gerisi masaldr!
479) Telgrafn sadeletirilmi metni: "Telgrafnz buyuk bir memnunlukla
aldk. Anadolu'yu onurlandrmanz, ac tarihi rneklerin de gsterdigi uzere,
hanedan ileri gelenleri arasnda baz yanl degerlendirmelere sebep olacag ve
tam bir birlik halinde bulunan milli kamuoyunu yeniden karklklara duurmek
gibi olaganustu sakncalara da yol aacagndan, vatann ve milletin, hanedann
butun ileri gelenlerinin hizmetlerinden yararlanabilecegi zaman bekleyerek,
imdilik istanbul'da kalmaya devam etmenizin, bilinen vatanseverliginizin geregi
olarak grulmekte oldugunu, saygyla arz ederim. 27 Nisan 1921, TBMM Bakan
M.Kemal."
H.H.Ceylan, bu telgrafn "ok sert bir talimat" oldugunu yazyordu. (Buyuk Oyun,
1.C., s.78) Jeschke ise, "bir diplomasi aheseri" diye nitelemektedir,
(l'ng.Belgeleri, s. 18)
480) Rza Tevfik, Biraz da Ben Konuaym, s.84.
481) M.Muftuoglu, Yalan Syleyen Tarih Utansn, 4.C., s.272. Muftuoglu,
.Faruk'un 'kurmay' oldugunu yazyor ama ilgisi yok. Askeri liseden 'kurmay'
klr m? Harp Akademisi'ne devam etmedigini, zel hocas Asm Gunduz
aklamaktadr. (Hatralarm, s.37)
482) Abdulmecit'in eski yaveri Yumnu resin'in anlarna dayanarak, N.H.Ulug,
Halifeligin Sonu, s.34.
483) mer Faruk'un aklamas: "O zaman (1921'de) 23 yandaydm." Resimli
Tarih Mecmuas, say 30(1952), s.1557.
376
ri evli; 4 Subatta bir ocuklar olmu.484 Piyade yuzbas.485 Kurmay Albay
Asm Gunduz'den zel ders alyor.486 Ggsu hibir hizmet karlg olmayan
nianlarla dolu, yakkl, ateli, toy bir Sehzade.
Ite Msroglu'nun, Vahidettin'in, Milli Mucadele'nin bana gemesi iin
Anadolu'ya yolladgn iddia ettigi Sehzade bu.
mer Faruk Efendi, nasl geecekti acaba Milli Mucadele'nin bana? Hangi
sfatla? Meclis Bakan m olacakt? Ya dolaysyla milletvekili seilmesine
bile imkn yok ki Meclis Bakan olabilsin. Yoksa askeri kolej bilgisi ve sfr
sava deneyimi ile Bakomutan olup sava m ynetecekti? M.Kemal, Fevzi akmak,
K.Karabekir, A.F.Cebesoy, R.Bele, I.Innu, Nurettin Paa, Y. Sevki Suba gibi
komutanlar, bu 23 yandaki operet askerinin emrine girecekler ve mer Faruk
Efendi de onlara emir mi verecekti? <
ylesine lusuz, yakksz, gulun bir iddia ki insan, kahkaha ile gulmeli mi,
yoksa bu iddialar ciddiye alanlar duunup huzunlenmeli mi, kestiremiyor.
teki bilgilere gelince, yalnz M.Kemal'in telgrafnn tarihi dogru, gerisi
batan baa atmasyon:
1. Sehzade mer Faruk Efendi, 1951 Ekim aynda, Iskenderiye'de, Resimli Tarih
Mecmuas'nn yazan Mehmet Ataker'e, "Istanbul'dan kaynpederi Vahi-dettin'den
habersiz ayrlp Inebolu'ya geldigini" aklam ve aklamasn da yle
tamamlamtr:
"Inebolu'da eraftan birinin evinde, gle yemegini yedik. Ben baheye inmitim.
Bir kanun neferi (inzibat) geldi, selam vererek bir telgraf uzatt. Bu telgraf
bizzat TBMM Reisi M.Kemal Paadan geliyordu. Bunun uzerine derhal ikinci bir
telgraf ekerek, ancak vazife-yi vataniye ve askeriyelin geldigimi, siyasi bir
duuncem olmadgn, arzu ettikleri takdirde beni dosdogru cepheye sevk
etmelerini ve bunu da muvafk (uygun) grmedikleri takdirde, beni diledikleri
yerde enterne etmelerini (gz altnda tutmalarn) fakat Istanbul'a
dnemeyecegimi bildirerek, bunu da muvafk grmedikleri takdirde dogru Avrupa'ya
gnderilmeme musaade edilmesini rica ettimse de cevap verilmedi.
Derin bir sukt-u hayale ugramtm. O zaman 23 yanda idim. Tecrubesizdim,
teessurum pek derin oldu. Istanbul'a dndugum zaman Ingilizler tarafndan
yakalanacak, Kroker Oteline hapsedilecek veya Malta'ya surulecek, belki de
ldurulecektim. Sarayn bana kar taknacag tavr, Vahidettin'in intikam
almaya kalkmas... Birer birer gzumun nune geliyordu. Istan-
484) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.138; mer Faruk'un bacanag I.Hakk Okday
diyor ki:"... bu ift arasnda, surekli bir saadet vucut bulmamamtr. Gerek
Sabiha Sultan ve gerekse .Faruk Efendi, bu evlenmeden memnun grunmemiler ve
neticede birbirlerinden Msr'da surgundeyken ayrlmlardr." (Yanya'dan
Ankara'ya, s.372)
485) K.Msroglu, Osmanogullar'nn Dram, s.175.
486) Asm Gunduz, Hatralarm, s.37.
377
bul'a yaklatka korku ve heyecandan titriyordum. Vapur Sirkeci'de rhtma
yanat. Eyalarm bir hamala verdim. Dogruca eim Sabiha Sultann evine
gittim. Hamdolsun, korkularm bouna kt." (Resimli Tarih Mecmuas, say 307
1952, s.1557)487
Hani Vahidettin yollamt?
Olayn kahraman tam tersini syluyor! Vahidettin'in intikam alacagn duunerek
tir tir titriyor zavall.
Sakn o da Ingiliz ajan, ya da Kemalist, ya da gizli bir resmi tarihi olmasn?
mer Faruk'un bu aklamasn H.H.Ceylan da bilmektedir. unku ilk blumunu,
kaynak gstermeden aktaryor ama yukarda okudugunuz son blumu saklyor. (Buyuk
Oyun, 1.C., s.114,115) Kitabna neden 'Buyuk Oyun' adn koydugu anlalyor.
Mustafa Muftuoglu, bu aklamann ba ksmn alm ama sonunu o da vermiyor.
(Yalan Syleyen Tarih Utansn, 4.C., s.278) Oysa onun kitabnn ad da pek
iddial: Yalan Syleyen Tarih Utansn!
Hani amalar, geregi ortaya karmakt?
Tarih gibi ciddi bir bilim daln bile mizaha dnuturuyorlar.
2. Msroglu'na gre, mer Faruk'un Inebolu'ya geldigi srada, 'henuz hibir
zafer kazanlmamm.'488
Itiraf edeyim ki bilgisizligin bu derecesine ne dendigini bilmiyorum. O tarihe
kadar, TBMM alm, Dogu Cephesi birlikleri, 28 Eylul 1920'de Sarkam', 30
Ekim 1920'de Kars', 12 Kasm 1920'de Igdr' kurtarm; 23 Subat 1920'de
Ardahan ve Artvin geri alnm, Gumru Andlamas imzalanm, isyanlar
bastrlm, Anzavur serserisi ile Kuva-y Inzibatiye tepelenmi, batda da
duzenli ordu kurulmu, 10/11 Ocak 1921'de 1.Innu Sava, 1 Nisan 1921 gunu
2.fnnu Sava kazanlm, Sovyetler Birligi ve Afganistan ile dostluk
andlamalar yaplm, Muttefikler Ankara'y da Londra Konferans'na agrmak
zorunda kalmlardr. Onca ksteklemeye, yoksulluga ve guluge ragmen bir yl
iinde daha ne olsun?
3. Msroglu ayrca, "Meclis alal drt gun olmutur" diye yazyor. Mec-
lis'in 23 Nisan 1921'de degil, 23 Nisan 1920'de aldgn ilk okul ocuklar
bile bilir. .Faruk Inebolu'ya geldigi gun, Meclis alal drt gun degil, bir
yl drt gun olmutur! (369 gun!)
487) Sehzadenin geri evrilmesine, Inebolu'da, birka yal Hurriyet ve itilaf
partiliden baka kimse aldrmaz. (N.Peker, 1918-1923 istiklal Sava, s.333)
488) H.H.Ceylan da, K.Msroglu'dan kopya ekerek, o tarihte "henuz Anadolu'da
hibir zaferin kazanlmam" oldugunu yazm! (Buyuk Oyun, 1.C., s.131) Oysa bir
yerde de diyordu ki: "Yuzlerce belge taradk..." (Buyuk Oyun, 1.C., s.87)
Belge neye derler bilseydi ve yuzlerce belge (!) yerine, birka ciddi kitapk
taram olsayd, bu hazin duruma dumezdi.
378
Ya sahiden bilmiyor,, ya da bildigi halde okuyucularn aldatmak iin dogruyu
yazmyor. Sizce hangisi daha ayp?
4. Msroglu diyor ki: "Bu telgraf M.Kemal hakkndaki upheleri kuvvetlendirmi
ve Sultan Vahidettin'i asla tatmin etmemiti. Hatta TBMM'nde Ikinci Grup ad ile
anlarak muhafazakrlklaryla (tutuculuklaryla) temayuz etmi (tannm)
bulunan muhalif mebuslarn srar ve sktrmas uzerine Meclis adna, M.Kemal
imzas ile butun millete hitaben bir beyanname (bildiri) dagtlmt. Diger
birok tarihi vesikalarda oldugu gibi bunda da hilafet ve saltanata bagllk
aka belirtili-yor[du.]"
Bu da yeni bir Zati Sungurluk!
unku sz konusu TBMM beyannamesinin, mer Faruk'un Inebolu'ya gelii ile hibir
ilgisi yok; onun geliinden tam bir yl nce ve Meclis'in alndan iki gun
sonra, 25 Nisan 1920'de yaymlanmtr. (1.Dnem Zabt Ceridesi, 1.C., s.60)489
Msoglu, beyannamenin metnini ve tarihini biliyor ve yayn tarihini, bile bile
bir yl sonraya kaydryor. Bu davrana ne ad verilir?
stelik 25 Nisan 1920'de, ne 'Ikinci Grup' vardr, ne de bu bildirinin
yaymlanmas iin birilerinin bask yapmasn gerektirecek bir durum.
Hazret-i Muhammet diyor ki: "Aldatan, bizden degildir!"
* 5-11-1. Veliaht Abdulmecit Efendi konusu
Baz yazarlar, mer Faruk'un yan-ban duunerek, Milli Mucadele'nin bana
geemeyecegini dikkate alp ii daha ciddiletirmek geregini duyuyor ve Veliaht
Abdulmecit Efendinin de Anadolu'ya gemek istedigini, hatta getigini fakat
M.Kemal'in buna da engel oldugunu yazyorlar.
D N.F.Ksakurek:
"Anadolu'ya gemek isteyen Veliaht Abdulmecit Efendinin karsna kardklar
engel... milli hareket gelimeye balar balamaz, saraya ne gzle bakldgnn
amaz delilidir." (Vahiduddin, s. 146)
G V.Vakkasoglu:
"Anadolu'ya geip Milli Mucadele'ye katlmak isteyen Sehzadelere490 bile
489) H.H.Ceylan geri kalr m, tarihi tepetaklak eden bu iddiay da, her
zamanki gibi hi incelemeden benimseyip oldugu gibi aktaryor. (Buyuk Oyun,
1.C., s.81)
490) Vera Dumesnil diyor ki: "Ve Fransz hanmlar, Turk prenslerinin
(ehzadelerinin) verdigi balolarn aln yapyor. [..] Elisabeth'i Arif
Paann hanm giydirdi. Ondan baka kimseyle dans etmek istemeyen ok
yakkl, gen bir Turk Prensi (ehzadesi) de,"ok guzel, ok guzel" diyordu.
[..] Fransz Eliliginde ya da Amirallik gemisinde verilen davetlere Turkler de
agrlyor. Aralarnda Padiah kan tayan prensler (ehzadeler) var." (Igal
Istanbulu, s.9, 50, 60)
Hanedann delikanllar igalcilerle birlikte eglenirlerken, Anadolu'da kadnlar
bile dvuuyorlard. (KS Gunlugu,1.C., s.351; F.A.Tansel, Istiklal Harbinde
Mucahit Kadnlarmz)
379
Ankara hukumetince musaade olunmam, Abdulmecit ve mer Faruk Efendiler,
geriye dndurulmutu." (Bu Vatan Terk Edenler, s.50)491
1. Oysa Abdulmecit Efendinin oglu mer Faruk Efendi bile, M.Kemal'in babasn
davet ettigini fakat babasnn daveti reddettigini dogruluyor, buyrun:
"Bir akam Niantanda evimde oturuyorduk.492 Vakit gece yarsna geliyordu.
Kap vuruldu, 'sizi bir asker grmek istiyor' dediler. Aagya indim. Kendi
yaverim topu binbas Faik Bey, gayet muhim bir mevzuu grumek uzere
Anadolu'dan gelen bir zatla birlikte bu gece ne olursa olsun bizi grmek
istedigini yaz ile bildirmiti. Gece saat ute, arka kapdan gelmeleri iin
haber gnderdim.
Tam vaktinde geldiler. Onlar gizlice ieri aldk. Anadolu'dan gelen zat,
babamn eski yaveri Yumnu (General resin) Beydi.493 'Ben M.Kemal'den
geliyorum,' dedi ve bir zarf uzatt. Babam (Veliaht Abdulmecit) zarf at.
Iinden kan bir mektupta unlar yazlyd: 'Istiklal iin mucadele eyleyen
milletimizin bana gemek uzere Anadolu'ya gemeniz mutemennadr (diliyoruz)
efendim. TBMM Reisi M.Kemal'
Ikinci mektup Hamdullah Suphi Beyden, uuncusu ise (Roma Sefiri) Cami Beydendi.
Hepsi de ayn mealde (anlamda) idiler. Babam bunlar okuyunca ard. Yumnu
Bey, 'Bugun gidiyoruz derseniz her ey hazr, sizi Anadolu'ya geirmek iin
butun tertibat alnmtr' dedi.494 Memleket igal altndayd, nasl
gidebilirdi, anlayamyordum. Yaver ilave etti: 'Siz gidiyorum deyiniz, o kadar.'
Babam hl duunuyordu. Ona, 'Hi tereddut etmeyiniz...1 dedim, 'Muvaffak
oldugunuz takdirde, memleketinizi, ailenizi ve saltanatnz kurtarm
olursunuz. Vahdettin tahtnda oturuyor, hibir ey degimez. Gitseniz iyi olur.'
Yaver de ayn fikirdeydi. [Babam] nihayet Yumnu Beye, 'M.Kemal her eyi
yapacagmdan uphe etmesin. Oraya gelirdim. Lakin benim de hilafetim ilan
edilecek, ben ikilik yapamam, bunu benden beklemesin!' dedi.495
491) Vakkasoglu, aktardgm bu satrlar, Son Bozgun adl bir baka kitabnda
da tekrar ediyor (1.C., s.147) ve dayanak olarak da, bu satrlara gnderme
yapyor, yani kendi masaln kant diye ileri suruyor. Byle bir ey, ancak
bizim alternatif tarih yazclarnda grulebilecek bir tuhaflk. Yalann kemigi
yok ki bogaza taklsn!
492) Bu cumle dergide 'Dolmabahe Saraynda oturuyorduk' diye yaymlanmtr;
mer Faruk Efendi bir mektupla bu yanllg duzeltir. Rportaj metninde
duzeltilmesini istedigi tek husus da budur. Ben aktarrken, duzeltmeyi dikkate
aldm. (Yolladg mektubun orijinali, C.Kutay, Bilinmeyen Tarihimiz, 1.C./1974,
s.333'te var.)
493) O srada yuzbadr, istanbul'a gelince, Nemrut Mustafa'nn bakan oldugu
Harp Divannca idama mahkm edildigini grenir. Gerekesi: "Anadolu harekt7
ile yakndan ilgisi oldugu iin..." (Yumnu resin'in 1952 Mart aynda Cumhuriyet
gazetesinde yaymlanan anlarndan aktaran N.H.Ulug, Halifeligin Sonu, s.41)
/
494) istanbul'daki gizli rgut, bir Italyan gemisi ile anlar. Gemi Buyukdere
nunde bekleyecektir. Bunun iin gerekli 500 lira gulukle bulunarak
Ankara'dan/Istanbul'daki gizli rgute yollanr. (Y.resin'den aktaran, N.H.Ulug,
Halifeligin Sonu, s.40) /
495) Yumnu Bey, Abdulmecit'in, duunmek ve A.izzet Paa, Damat Serif Paa ve
Damat Halil Paa ile grumek iin birka gun sure istedigini, olumsuz kararn
ikinci grumede bildirdigini syluyor. (Halifeligin Sonu, s.44 vd.) Abdulmecit
de, 1922 Eylulunun sonuna dogru, kkune da-
380
'O halde, ben giderim!' dedim. Fakat kzm Nesliah o sralarda dogmak uzereydi.
Ailemi dogum esnasnda yalnz brakamayacagm anladm. Bu yuzden u ay
kaybettim. O esnada vaziyetler degitmi, bize artk ihtiya kalmamt. Fakat
ben bunu tabiidir ki bilemezdim ama kararm vermitim..." (Resimli Tarih
Mecmuas, say 29/Mays 1952, s. 1499 dv.)
Oglu, babas Abdulmecit'in, M.Kemal tarafndan "istiklal mucadelesi yapan
milletin bana gemek uzere" davet edildigini ama babasnn kabul etmedigini
ite byle anlatyor.496
N.F.Ksakurek'in yanln duzeltmesine artk imkn yok. Ama teki yazclar ne
yapacaklar? mer Faruk'u da, 'Kemalist, dalkavuk, devrimbaz kalemor, para
karlg gerekleri rten resmi tarihi1 diye tahkir mi edecekler, yoksa
tarihten ve tarihilerden zur dileyerek, gerekleri kabullenip yanllarn m
duzeltecekler?
Grecegiz!
n H.H.Ceylan da yle yazyor:
"Yetmi yldr Turkiye'de tarih adna gretilenler ise, aynen Sultan Vahidettin
olaynda oldugu gibi, Veliaht Abdulmecit olaynda da olmu ve Veliah-tn
Anadolu'ya bizzat M.Kemal tarafndan agrldgn ve Abdulmecit Efendinin de bu
davetten kaarak Milli Mucadele'ye katlmadgn hep bir masal gibi
anlatagelmilerdir. Abdulmecit Efendinin eski yaveri Yumnu Guresin (dogrusu:
resin497) Paann hatralarnda bu konuyla ilgili anlatlan uzun bir hatrattan
bile, Abdulmecit Efendinin ve oglu Sehzade mer Faruk Efendinin Milli
Mucadele'ye kendi arzular ile katlmak istediklerini ve fakat asl M.Kemal'in
bu teebbusleri zenle engelledigini gruruz." (Buyuk Oyun, 1.C., s.57; bu
iddialarna dayanak olarak, Yumni resin ve H. Erturk'un anlarn gstermi.)
vet ettigi Yahya Kemal'e der ki: "M.Kemal Paay greceginiz vakit bu szlerimi
kendisine sylemenizi rica ederim; iki sene evvel bana bir mektup gnderdiler,
beni Anadolu'ya davet ediyorlard, lakin o zaman Ingilizlerin ve Vahidettin
Hann casuslar ile sarlm bulunuyordum, mektubuna cevap vermeyi arzu ettimse
de cevapnamem tutulur diye gndermekten ekindim/ (Tarih Musahabeleri, s.118)
Yumnu Bey inebolu'ya yalnz dner. Durumu telgraf banda M.Kemal'e bildirir.
M.Kemal'in tepkisi: "Allah mustehaklarn versin! Ne yapalm, milletin kendi z
kuvvetinden baka bir eye guvenmemek, inanmamak lazm geldigine bir kere daha
kani olduk." (N.H.Ulug, Halifeligin Sonu, s.46)
496) Vahidettin bu olay, kz Sabiha'dan grenmi, ingilizlerin de istegine
uyarak Abdulmecit'in oturdugu Dolmabahe sarayn tel rgulerle evirtir; saray,
31 Agustos-7 Ekim arasnda Turk ve Ingiliz polisleri tarafndan, 38 gun gzetim
altnda tutulacaktr. (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.17 vd.)
497) Geliiguzellik ve zensizlikten kaynaklanan bu gibi yanllklardan iki
rnek daha vereyim: Mesela N.F.Ksakurek, o kadar yararlandg T.Mumtaz
Gztepe'nin soyadn surekli 'Boztepe' diye anmaktadr (Vahiduddin, s.209 vs.),
Msroglu da, Fahrettin Altay'n soyadn 'Altayl' diye yazyor. (Hilafet, s.
175)
381
1. M.Kemal'in Abdulmecit'f davet ettigini, fakat Abdulmecit'in bu daveti kabul
etmedigini, olayn tang oglundan dinledik.498
2. Yumnu resin'in anlarnda da, H.Erturk'un anlarnda da, Abdulmecit'in
Milli Mucadele'ye katlmasn M.Kemal'in 'zenle engelledigi' yolunda hibir
ifade yok. Ikisinde de tersi anlatlyor!
3. Yani asl masal, H.H.Ceylan'n syledikleridir.
4. mer Faruk'un geri evrildigi ise, dogrudur. Ama kendi de i iten getikten
sonra Anadolu'ya geldigini itiraf ediyor. Zaten bir gece ambarda yolculuk
yaptg iin yuruyemeyecek kadar hastalanan bu nazik delikanldan, cephede de
yararlanlamayacag aktr. (A.Gunduz, Hatralarm, s.42)
5. Abdulmecit'in gelmeyi reddetmesine ok kzan Dr.Rza Nur yle yazar:
"Hanedann tereddi etmi (yoz/dejenere) bir aile oldugunu bilirdim. Fakat
Mecit'e itimat ve hrmetim vard. Bu hareketi beni kendisinden igrendirdi. Demek
bu ailede bir fert bile kalmam. Bunlar yalnz keyif ve rahat duunuyorlar.
Ite bu vakadr ki o gun beni Osmanl hanedann bu milletin bandan atmak
luzumuna kani etmiti. Saraydan baka yerlerde yaayamyorlard. Kadnlam
eylerdi. Gelip de millet iin alr m? Gruldu ki artk bu aileden hayr
yok. Bu ailenin mahvna birinci sebep Vahidettin, ikinci sebep Mecit'tir."
(Hayat ve Hatratm, s.674 vd.)
* 5-12 12. Sevr es Andlamas499
n K.Msroglu:
"Sultan Vahidettin, Sevres Andlamasn onaylamaktan kanm... onaylamamak
iin direnmitir." (S.Mucahitler, s.42)
498) K.Msroglu diyor ki: "Abdulmecit'in Ankara'ya gitmesi sz konusu olunca,
Milli Harektn bana hanedandan birinin gemesini istemeyen Ingilizler onu gz
hapsine almlard. Ankara'ya kar, grunute aleyhtarlk tavr taknan Sultan
Vahideddin de Abdulmecit Efendinin Anadolu'ya gemesinden endie etmi ve bu
hususta gerekli tedbirleri almt." (Hilafet, s.289) Bu ne demek imdi?
Vahidettin M.Mucadele'yi destekliyorsa, Abdulmecit'in Anadolu'ya gemesinden
niye endie ediyor ve tedbir alyor ki? Ne guzel, o istanbul'da Ingilizleri
oyalarken, Abdulmecit de Anadolu'yu ahlandrrd! Degil mi ama?
499) Andlama 433 maddedir: Osmanl Devleti'ne, Anadolu'nun yaklak drtte
biri braklyor, istanbul'un durumu da kesin degil; Mutefiklerin isteklerine
uyulmazsa, geri alnacak. Trakya Yunanllarn olacak. Bogazlar, uluslararas ve
bagmsz bir kurul ynetecek. Izmir ve evresi, kgt uzerinde Osmanl
Devleti'nin egemenliginde grunecek, ancak bu egemenligi Yunanllar kullanacak;
burada kurulacak yerel parlamento, 5 yl sonra Yunanistan'a baglanmay isterse,
Osmanl devleti itiraz etmeyecek.
Dogudaki bir ksm iller Ermeni devletine braklacak. Doguda, aamal olarak
bir de Kurt devleti kurulacak. Baz Guneydogu illerimiz Suriye'ye verilecek.
Ordu, jandarmayla birlikte en ok 50.000 kiiden oluacak. Seferberlik, hava ve
deniz kuvveti kurmak yasak. Turkiye'nin maliyesini, karma bir komisyon
ynetecek. Kapitilasyonlar korunuyor ve geniletiliyor. Bundan byle Yunanllar
ve Ermeniler de kapitulasyonlardan yararlanacaklar.
Sevres'de, bunlar gibi daha birok hukum var. Ayrnts Drduncu Blumde!
Istanbul ynetimi, ite byle bir anlamay kabul etmeyen Kuva-y Milliyecileri
asi ilan etmi ve ldurulmeleri iin fetva karmtr.
382
Osmanl anayasasnn /.maddesine gre, andlamalan onaylama yetkisi, Ayan ve
Mebusan Meclislerinindir.500 Bu bakmdan, Vahidettin onaylasa bile bu ilem,
hukuki bir deger tamayacak, andlama yine proje olarak kalacakt.
(Prof.Dr.Ylmaz Altug, Sevres, BTTD, say 32/ 1970) Balangta Muttefikler,
D.Ferit'in de verdigi cesaretle, andlamann Vahidettin tarafndan onaylanmas
iin srar etmilerse de Vahidettin, andlamay onaylamay savsaklamtr. Ms-
roglu bunun sebebinin, "Milli Mucadele iin zaman kazanmak" oldugunu ileri
suruyor. (Lozan,1.C., s.111) Oysa Vahidettin, tam tersine, andlamay,
Ankara'nn iine yarar diye "hemen onaylamak istemedigini" sylemitir:
"Sultan, andlamann hemen onaylanmasnn, Anadolu'daki milliyeti atei
krukleyecegini syledi..." (Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a 'ok gizli'
iaretli yaz, 14 Ekim 1920, B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.C/361)
Vahidettin'in daha sonraki davran ve aklamalarnn da, K.Msroglu'nu
defalarca yalanladgn belgeleriyle grecegiz.
Bu arada artlar degiir: D.Ferit istifa eder; Yunanistan'da da seimi kaybeden
Venizelos iktidardan duer, zellikle Fransa'nn kar oldugu Konstantin tahtna
dner; Ankara'nn kabul etmeyecegi bir andlamann onaylanmasnn bir anlam
olmayacag da iyice anlalmtr. Ingiliz ve Franszlar, andlamann
onaylanmas iin srar etmeyi durdururlar.501 (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.204-
206; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.109; B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde,
2.C., s.XCVII vd.) Istanbul hukumetine bask yapmak yerine,502 Sevres'e
butunuyle kar koyan Ankara'nn silahla zorlanmas yolunu seecek ve bu amala
Yunan Ordusunu kullanacaklardr. (General Stratigos, Yunanistan Kuuk Asya'da,
1.C., s.117;
500) Maddenin sadeletirilmi zeti: "...Ancak bara ve... toprak
terkedilmesine... ve Osmanl uyruklarnn hukukunu ilikin... andlamalar
iin Genel Meclisin onay arttr." (S.Kili-S.Gzubuyuk, s.75) Mebusan
ve Ayan Meclisleri, Meclis-i Umumi (Genel Meclis) diye anlmaktadr. (Osmanl
Anayasas, 42. madde)
501) Zaten galipler, Sevres Andlamasndan ok nce, hukumeti zorlayarak, eski
kapitulasyonlar sisteminin yeniden yururluge girmesini saglamlard. Maliye
eski Bakan Cavit Bey gunlugune yle yazar: "Ite mutarekeden beri vurulan en
muthi darbe!" (16 Subat 1919, S.Akin, ist.Hukumetleri, s.159 vd.)
Ermenistan'a verilmesini istedikleri dogu illeri dndaki her yer, zaten o
yerleri smurmeye ya da topraklarna katmaya hevesli olanlarn igali altnda,
istanbul ve Bogazlar ellerinde. Sevres yururluge girmedigi halde, Turk
maliyesini de denetim altna almlardr. (Rumbold'tan Lord Curzona, 31 Aralk
1920 gunlu rapor, B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.CXXX/517) Onaylansn
diye niye tela etsinler? Yeter ki andlamann saglamca ve geri dnulmez biimde
yururluge girmesi, Ankara'nn kar kmas yuzunden, fazla gecikmesin.
502) Sevres'in Osmanl hukumetince imzalanmasndan sonra, bu konudaki
gelimeleri gsteren balca belgelerin zetleri ve orijinal metinleri,
B.N.Simir'in ingiliz Belgelerinde Ataturk adl kitabnda bulunuyor; 2. ve 3.
ciltteki belgelerin sra numaralar yle:
2.cilt: 124, 137, 138, 140, 141, 142, 143, 148, 150, 151, 156, 157, 161, 163,
164, 165, 167, 176, 179, 180, 182, 185, 187, 188, 189, 190, 196, 198, 199, 203,
207, 208, 209, 210, 214, 216,218.
S.cilt: 1, 5, 7, 14, 16, 20, 23, 27, 47, 67, 70, 72, 77, 78, 82, 83, 84, 88, 93,
102, 147, 161, 211, 219, 242, 243, 248, 259.
383
P.C.Helmreich, Sevr Entrikalar, s.238 vd.; D.VValder, anakkale Olay, s.107;
M.L Smith, Anadolu zerindeki Gz, s. 132)
D "Sultan Vahidettin, Ittihat hukumet erkannn bask ve srarna ragmen,
onaylamamakta srar etmitir. Reit (Rey) Bey, anlarnda, yetkili bir tank
olarak Sultan Vahidettin'in Sevres Andlamasn imza etmemek iin hukumete
ragmen direndigini belirtmitir." (K.Msroglu, S.Mucahitler, s.44)
Msroglu, Ittihat Nazrlarn (!) bask yaptg iddiasn, Dahiliye Nazr
A.Reit Rey'in anlarna dayandryor. Oysa A.Reit Rey anlarnda, Nazrlarn
degil, Damat Ferit'in bask yaptgn aklamaktadr; diyor ki: "Zat- Sahanenin
bu andlamay, Sadrazamn (D.Ferit'in) basksna ragmen onaylamaktan kesinlikle
kandg, kukusuzdur." (Grduklerim, Iittiklerim, s.299503)
u "Sevres'in imzalanmas, M.Kemal Paa ile yaplan muhabere (haberle-mp) ve
saglanan mutabakat (uyuma) uzerine gereklemitir." (K.Msroglu, Lozan,
1.C..S.110)
Istanbul ynetimi, Sevres Andlamasn, megerse M.Kemal ile uyuarak imzalam!
Msroglu, bu iddiasn kantlamak amacyla, baknz ne ho masallar anlatyor:
D "Milli Mucadele iin zaman kazanmak bakmndan zaruri olan bu hareketin,504
M.Kemal Paann muvafakatiyle (uygun grmesiyle) gerekletigi, Sevres'i imza
eden heyetten Filozof Rza Tevfik tarafndan, yurda dnuunu muteakip aka
ifade edilmi bulundugu gibi, miraslarnn ifade ettiklerine gre, halen
ellerinde bulunan 'Edebi ve Siyasi Hatralarm' adl baslmam eserde de geni
olarak anlatlmakta ve bu hususta M.Kemal Paa ile aralarnda geen yazmalar
ispatlayan birka mektup da ad geen eserde yer alm bulunmaktadr." (Lozan,
1.C., s.111 vd.)
Sevres Andlamas, Damat Ferit hukumeti ile Saltanat Srasnn karar uzerine,
Hadi Paa, Rza Tevfik ve Reat Halis Beyler tarafndan 10 Agustos 1920 gunu,
Paris'te imzalanmtr.505 Vahidettin'in rzas olmadan imzalanamaya-
503) Msroglu, Lozan adl kitabnda ise, bu defa dogruyu aktararak, hukumet
uyelerinin degil, D.Ferit'in bask yaptgn yazyor (1.C., s.105) ; Sevres'i
imza edenlerden Reat Halis Bey de, 'Padiahn Sevres'i onaylamas iin Sadrazam
D.Ferit'in srar ettigini' sylemi. (T.nal, Turk Siyasi Tarihi, s.511)
Hurriyet ve itilaf Partisi Bakan Sadk Bey de, 18 Temmuz 1920 gunu bir
aklama yaparak, "Sartlar ne kadar agr olursa olsun, frkamz andlamann
imza edilmesi kanaatindedir" der. (KS Gunlugu, 3.C., s.133)
504) Vahidettin Sevres'i onaylasayd, ordu silahn brakacak, rgutler
daglacak, TBMM kendini feshedecek ve Milli Mucadele bitecek, millet boynunu
satrn altna m uzatacakt? Onaylamasnn hibir etkisi olmazd;
onaylamamasnn da zel bir yarar olmamtr. Msroglu kendi kendine gelin
guvey oluyor, iki nceki dipnotta belirtilen belgeler gsteriyor ki bir sure
sonra, istanbul ynetiminin Sevres konusundaki tutumu, Muttefikleri
ilgilendirmez bile, artk ve sadece Ankara'nn tavrna nem verirler.
505) 4 Agustos 1920 gunu D.Ferit hukumeti bir bildiri yaymlayarak, Sevres
Andlamasn imzala-
384
cag da tartlmaz bir gerektir.506 TBMM ise, 19.8.1920'de, bu andlamann
imza edilmesine karar ve oy verenler ile imza edenleri hain ilan eder (TBMM
1.Dnem ZC., 3.C., s.333507), Ankara Istiklal Mahkemesi de 7 Ekim 1920'de, Ferit
Paa ile Hadi Paa, Rza Tevfik ve Reat Halis Beyler hakknda idam cezas
verir. (E.Aybars, 1.C., s.83, 251) Ama K.Msroglu, tarihi hie sayarak,
Sevres'in imzalanmas sorumlulugunu bile, birtakm uydurma sebepler ileri
surerek, M.Kemal'in uzerine ykmaya yelteniyor. Neredeyse, o tarihlerdeki dogal
afetlerden bile M.Kemal'i sorumlu tutacak.
Dogrular:
1. Rza Tevfik, Msroglu'nun iddia ettigi gibi bir aklama yapmamtr!
2. M.Kemal'in, Sevres Andlamasmn imzalanmasn uygun grdugu ve bu konuda
yazmalar yapldg, telif hakk tamamen Msroglu'na ait bir masal! O
kabinenin uyesi olan Reit Rey ile Dr.Cemil Paann (Topuzlu) anlar
yaymland; byle bir eyin szunu bile etmiyorlar. Vahidettin bile son
beyannamesinde, byle bir iddiada bulunmuyor.
3. Rza Tevfik'in 1948 ylnda Yeni Sabah gazetesinde tefrika edilen, kafas
kadar dagnk anlar ile baz mektuplar derlenerek, 1993 ylnda kitap olarak
yaymland. 'Biraz da Ben Konuaym1 adn tayan kitabn 27-29, 64-77, 88-94,
110-139, 142-143. sayfalar, Sevres Andlamas ile ilgili. Fakat Msroglu'nun
iddiasn dogrulayan bir tek kelime bile yok. Piman filan da degil, hararetle
Sevres'in imzalanmas gerektigini savunuyor!508 Baka bir hatrat olmadgn da
ideal ve surgun arkada R.H.Karay aklamtr. (Bir mur Boyunca, s.147)
D "Sevres Andlamasm [onaylamayarak] Vahidettin geersiz klmtr."
(K.Msroglu, S.Mucahitler, s.42)
yacagn aklar. (Bildirinin tam metni, S.Meray-O.Olcay, Osmanl
imparatorlugunun ku Belgeleri, s.35 vd.)
506) Vahidettin'nin 1923'te yaymladg beyannamede bunu itiraf ettigini,
14.paragrafta grecegiz. Ayrca Y.Komiser Amiral de Robeck, 21 Agustos 1920
gunlu raporunda, ilk defa ziyaret ettigi Vahidettin'in bu konudaki szlerini
aktarmaktadr: "...Sultan... andlamann imzas iin emir verirken, gelecekte
Britanya'nn yardmna dayanacag umidini besledigini... syledi." (Jesc-hke,
Ing.Belgeleri, s.7; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.100)
"Sevres Andlamasmn imzalanmasndan sonra Abdulmecit ile Sehzade Selim,
Abdulhalim ve mer Faruk, kendi grulerince 'artk bir deger ifade etmeyen
veraset haklarndan' vazgetiklerini ilan ettiler." (Jeschke, Ing. Belgeleri,
s.16)
507) neri, K.Karabekir'den gelmitir.
508) Rza Tevfik, Sevres ile ilgili bilgi verirken, surekli yanl yapyor,
olaylar ve tarihleri birbirine kartryor. Mesela 22 Temmuz 1920 gunu
toplanarak, Sevres'in kabul edilmesi konusunda gru bildiren 2.Saltanat Sras
yerine, izmir'in igali uzerine 26 Mays 1919'da toplanan 1.Saltanat Sras'n
anlatyor. (Biraz da Ben Konuaym, s.126-133) ekimser kalan Topu Rza Paann
da Sevres'i kabul ettigini aklayarak gerege papucunu ters giydiriyor (a.g.e.,
s. 133) vb.
Rza Tevfik, daha 18 Kasm 1918'de, Mecliste, tam bir teslimiyetilikle, "Hukum
galibindir!" demitir. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.14) 18 Temmuz 1920'de
u demeci verir: "Bara imza atmay bir dakika bile geciktirmeyelim!" (KS
Gunlugu, 3.C., s.132) Fuzuli'nin Turk olmad-
385
Dogrular:
1. Sevres Andlamas, Osmanl Ayan ve Mebusan Meclisleri toplanamadklar iin
onaylanmam, bu yuzden de kesinlemeyerek proje halinde kalmtr. Iin tuhaf,
Sevres Andlamasn, imza koyan teki devletler de onaylamam, (Jeschke, Ing.
Belgeleri, s.204-205) ama yok saymamlardr.
unku Lozan Andlamasna kadar butun siyasi iliki ve grumelerde, rnek metin
niteligini koruyacaktr. Gerek Londra Konferasmda (Subat 1921), gerekse 22 Mart
1922 gunlu bar teklifinde, Sevres esas alnm, sadece baz maddelerinin
yumuatlmas ya da degitirilmesi duunulmutur.509 Yururluge girmedigi halde
baz maddeleri, uygulanmaya balanmtr.510 Hatta Ankara'da Turk-Fransz
grumeleri baladg zaman (13 Haziran 1921) F.Bouillon bile, Sevres
Andlamasnn bir olgu oldugunu ileri surecektir.511
2. Sevres Andlamasn butunuyle geersiz klan, TBMM Ordusunun kesin zaferi ve
Lozan Andlamasdr!512
* 13 13. Vahidettin, Damat Ferit ve Istanbul hukumetleri ile ilgili belgeler,
bilgiler ve notlar
Baz belge ve bilgilere gerektike yer verilmiti. Simdi, teki belge ve
bilgilerin bahcalarn, tarih srasna gre aktaryorum.
gn iddia ettigi bir konferansta dinleyicilerin tepkileri ile karlanca,
yle kafa tutar: "Turk'un, klcndan baka nesi var? Hl Istanbul'da
oturabiliyorsanz, bunu Buyuk Devletlerin islam alemine olan hurmetine
borlusunuz!" Surgundeyken de, "Yegne suum, Sevres'i imzalayanlar arasnda
bulunuum." diye szlanacaktr. (F.Kandemir, istiklal Sava'nda Bozguncular ve
Casuslar, s.12) Yllarca sonra bile, imzaladg andlamann anlamn, bugunku
baz aydnlarmz gibi idrak etmemi oldugu anlalyor. D.Ferit de Sevres'e
kar kanlar 'lgnlkla1 sular. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.82)
Milli Mucadele zaferle sonulanmasayd da, bu kafadaki adamlarn elinde
kalsaydk, ne olurdu? Duunmek bile insan urpertiyor.
509) Ing.Y.Komiseri Rumbold'tan Lord Curzon'a, 2 Agustos 1921 gunlu yaz:
"Osmanl Hariciye Nazr A.Izzet Paaya, Muttefiklerce Sevres Andlamasnn esas
sayldg hatrlatld" (B.N.Sim-ir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.CXLVII/575);
ayrca: Ali Turkgeldi, Mondros ve Mudanya Mutarekeleri Tarihi, s.137-139, 146 ;
F.Armaoglu, Siyasi Tarih, s.641 vd., Ankara, 1964; B.N.SImir, Sakarya'dan
izmir'e, s.15-20, 355-364; H.Bayur, Turkiye Devletinin D Siyasas, s.79;
.Kurkuoglu, Turk-ingiliz ilikileri, s.163 ve 185 ve dv.lar; S.R.Sonyel, D
Politika, 2.C., s.117 ve 241 ve vd.lar.
510) Mesela, Sevres Andlamasnn imzalanmasndan iki gun sonra (12.S.1920)
Yunanllar, izmir'in ynetimini Turklerden resmen devralrlar. (L.M.Smith,
Anadolu zerindeki Gz, s.146; ayrca, Bilal N.Simir, Ingiliz Belgelerinde,
3.C., s.XL; KS Gunlugu, 3.C., s.182, 201 vb.); Yunan yasalar yururluge girer ve
Yunan mahkemeleri kurulur. (B.Umar, izmir'de Yunanllarn Son Gunleri, s.211)
511) Nutuk, 2.C., s.135 vd.; Y.Kemal Tengirenk, Vatan Hizmetinde, s.251.
512) Zaman zaman gundeme getirilen Sevres Andlamas (tasars) konusunda,
tavsiyeye deger u nemli kitap: Osman Olcay, Sevres Andlamasna Dogru, SBF Y.,
Ankara, 1981 (Sevres'in esaslarnn kararlatrldg butun n toplantlarn
tutanaklar ve belgeleri); Paul C.Helmreich, Sevr Entrikalar; Seha L.Meray-
Osman Olcay, Osmanl Imparatorlugunun ku Belgeleri (Sevres Andlamasnn tam
metni).
386
1918:
- Vahidettin, 24 Kasm 1918'de, The Daily Mail muhabiri G.Ward Pri-ce'a yle
der: "Ingiliz milletine kuvvetli sevgi ve hayranlk duygularm, babam Sultan
Abdulmecit'ten miras aldm. Ermenilerin ldurulmeleri., kalbimi yaralamtr.
Adalet ok gemeden yerini bulacaktr." (Jeschke, fng.BelgeIeri, 5.4)513
- Ingiliz Yuksek Komiseri (Buyukelisi) Amiral Calthorpe'un 4 Aralk 1918 gunlu
raporu: "Sultan, Britanya'ya tam bir sempati besliyor..." (Jeschke, Ing.
Belgeleri, s.4)
- Karadeniz Ordusu Bakomutan General Milne'in 16 Aralk 1918 gunlu raporu:
"Padiah, Sami Beyi514 Ordu Kararghna gndererek, Turkiye'nin idaresini mumkun
oldugu kadar abuk ele almas iin Britanya Hukumetinden istirhamda bulundu,
barn beklenilmesi halinde ge kalnm olacagn syledi, Britanya
memurlarnn kontrol maksadyla memleket dahiline gnderilmesini ve... Britanya
subaylarnn idareye yardmda bulunmalarn rica etti." (Jeschke, Ing.Belgeleri,
s.4; S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.144)
- Y.Komiser Yardmcs Amiral VVebb'in 30 Aralk 1918 gunlu raporu: "Hariciye
Nazr [M.Reit Paa], 'kendim, kabinedeki arkadalarm, Sultan ve geni bir
halk kitlesi adna katiyet ve ciddiyetle temin ederim ki umumun arzusu,
ingiltere tarafndan idare edilmekligimizdir' dedi." (Jeschke, Ing. Belgeleri,
s.8)
1919:
- Y.Komiser Calthorpe'un Ingiltere Dileri Bakanna yolladg 10 Ocak 1919
gunlu mektubun zeti: "Padiahla uzun bir grume yapan bir Ingiliz
ahsiyetinin515 verdigi bilgiye gre, Padiah, 'daima Ingiliz dostu oldugunu,
imdi butun umidini Ingiltere'ye bagladgn', 'Ingilizlerin istedigi her bir
kiinin tutuklanp cezalandrlmasn saglamaya hazr oldugunu' sylemi,
'iddetle harekete getigi takdirde bir ihtilal karsa,,Muttefiklerin destegine
guvenip
513) K.Msoglu'na gre, "Ingilizler, Vahidettin'i hain gsterebilmek iin,
'Halife bizimle hatta Yunanla beraberdir' diyorlarm." (Lozan, 1.C., s 198)
Hibir kaynakta, Ingilizlerin byle bir aklamas yer almyor. Vahidettin de,
hibir zaman aka, ingilizlerle, Yunanllarla birlik oldugunu sylemi
degildir. Ama Vahidettin ile Ingiliz yetkililer arasndaki grumelere ilikin
belgelerden anlyacagz ki Vahidettin ile ingilizler arasnda ok ciddi bir
beraberlik vardr. Bu politika Vahidettin'i, ister istemez Yunanllarla ayn
safa surukleyecektir.
514) Sina Aksin, sz konusu kiinin Vahidettin'in yegeni Sami ya da sarayn
yakn olan di doktoru Sami Gunsberg oldugu duuncesinde, (istanbul
Hukumetleri, s.144)
515) Ingiliz Dileri Bakanlgnn bir yetkilisi, Amiral Calthorpe'un bu
kiinin adn vermemesini, 'ar ihtiyatllk' olarak degerlendirmi, belgeye,
sz konusu kiinin uzun zamandr Turkiye'de bulunan VVhittalI ailesinden biri
olabilecegi notunu dumu. (S.Akin, istanbul Hukumetleri, s. 146)
387
guvenemeyecegini' sormu, 'Ingiliz Yuksek Komiserliginden gelecek herhangi bir
iarete gre davranmaya hazr oldugunu' bildirmi, ingiliz hukumetinin,
kendisini Halifelik makamnda desteklemeye niyeti olup olma' dgn' grenmek
istemi ve bu meseleye ok buyuk nem verdigini belirtmi ve..." (S.Akin,
ist.Hukumetleri, s.145-147, ilgili belge: 371/ 4172-13592;516 Jeschke,
Ing.Belgeleri, s.4, mektubun orijinali: s.261 ve 274)
- Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb'in, Dileri Bakanlgndan
R.Graham'a gnderdigi 19 Ocak 1919 gunlu mektuptan: "Grunurde memleketi igal
etmedigimiz halde, imdi valileri tayin ediyor veya grevlerinden
uzaklatryoruz; polisleri ynetiyor, basnlarn denetliyor, zindanlarna
girerek Rum ve Ermeni tutuklular, iledikleri sulara aldrmakszn serbest
brakyoruz....517 Demiryollarn skca murakabemizde bulunduruyoruz ve
istedigimiz her eyi musadere ediyoruz... Politikamz sungunun keskin ucuna
dayanyor... Halife elimiz altnda bulunduka, islam dunyas uzerinde ek bir
denetleme aracna sahibiz... Bildiginiz gibi Padiah bizi buraya yerletirmek
istiyor." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.44; ilgili belge: FO 4164-19127)
- Amiral Calthorpe'un 19 Ocak 1919 gunlu yazs: "Padiah, Turkiye'de
yerlememiz iin pek arzulu." (S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.168)
- Vahidettin, henuz sadrazamlga getirmedigi Damat Ferit'i, 21 Ocak 1919'da,
ingiliz Y. Komiserligine gnderir ve tutuklamalar dolaysyla gsterilebilecek
tepkilerden ekindigini bildirerek, byle bir durumda Ingilizlerin tutumunun ne
olacagn bir daha grenmek ister; ksacas guvence talep eder.518 Calthorpe,
Padiaha bu guvenceyi vermek iin Londra'dan yetki talep eder. Yetki 5 Subat
1919'da verilecektir. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.150, ilgili belge:
371/4172-13694)519
- Dahiliye Nazr A.Reit (Rey) Bey, 28 Subat 1919'da Paris'te Lord Harding'i,
Beyrut eski Valisi Halil Paa ise 6 Mart 1919'da Ingiltere'nin Istanbul eski
elisi Mallet'yi ziyaret ederek, Ingiltere'nin Osmanl Devleti'ni hima-
516) S.Akin yle yazyor: "Ingilizlerin istedigi her bir kiiyi tutuklattrp
cezalandrma taahhudu, Y.Komiserligin herhangi bir iaretine baktgn
sylemesi, bir Osmanl Padiah iin pek yuz karas bir 'ajanlk1 nerisidir ve
ayn zamanda Harp Divanlarnn, nasl [Padiahn] buyruguna baktgn
gsterir... Padiahn bu giriimleri, ingilizlerle yurutecegi ili dl bir
ilikinin balangc olmutur. " (istanbul Hukumetleri, s.146,147)
517) Lloyd George, bu apak olguya ragmen, Avam Kamarasnda yle
konuabilmektedir: "...D politikamzn dayandg bir temel ilke vardr: Ne
kadar ktu ynetilirse ynetilsin, baka bir ulkenin i ilerine
karlmamaldr." (S.R.Sonyel, D Politika,1.C., s.46)
518) Nazr Kambur Izzet, bu arada, Ingilizlerle ibirligi yaparak, 60 kiilik
bir tutuklama listesi hazrlamtr bile. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.152,
ilgili belge: FO 371/4172,13694)
519) S.Akin, "Bylece Vahdettin, ingilizlere yanama giriimlerinin ilk olumlu
karlgn alm oluyordu" diye yazyor, (a.g.e., s.150)
388
yesine almas iin grumelerde bulunurlar. (S.Akin, Istanbul
Hukumetleri, s.167)520
- D.Ferit, Y.Komiserlik danmanlarndan Hohler'e, 5 Mart 1919'da, "Butun
umudunun Allah'ta ve Ingiltere'de oldugunu.. Istedikleri herhangi bir kimseyi
tutuklamaya hazr oldugunu" bildirir. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.229)
- Damat Ferit, 9 Mart 1919'da da Amiral Webb'i ziyaret eder. Amiral ayn gunlu
raporunda bu grume hakknda unlar bildiriyor: "...Kendisinin ve Padiah
efendisinin umitlerinin Allah'tan sonra Ingiltere Krallk Hukumetinde
toplandgn beyan etti ve bunun Londra'ya bildirilmesini istedi." (Jeschke,
Ing. belgeleri, s.9; S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.229)
- Amiral Webb'in 11 Mart 1919 gunlu yazs: "D.Ferit kabinesi, duunulmesi
mumkun olan en Ingiliz yanls kabinedir." (S.Akin, Istanbul Hukumetleri,
s.230)
- 15 Mart 1919, Dahiliye Nazr Artin Cemal'in, Moniteur Oriental gazetesine
demeci: "Ittihat ve Terakki 800.000 Ermeniyi ldurttu..." (Aktaran S.Akin,
Istanbul Hukumetleri, s.198) 521
- Damat Ferit, 30 Mart 1919'da, Ingiliz Yuksek Komiseri Amiral de Ro-beck'i
ziyaret ederek, "Babas Abdulmecit'in onu [Vahidettin'i] Ingiliz devletine ve
ingilizlere dostluk duygulan ile yetitirdigini,522 bugun takip ettigi gayenin
Osmanl Hukumetini, Ingiltere Devletine mutlak bir teslimiyetle baglamak
oldugunu" syler ve Sultanla birlikte hazrladgn belirttigi gizli bir proje
verir. Osmanl Devletini bir Ingiliz smurgesi yapmay amalayan bu projenin
balca hukumleri, zet olarak, yledir:
520) S.Akin diyor ki: "Vahdettin, adeta lgnlk derecesindeki bir srarla,
karsna kan Ingiliz temsilcilerinin olumsuz tavrlarn grduke, bu duvarda
bir gedik bulabilmek umuduyla hem szculerini, hem bavurdugu kaplar
degitirerek, abasn surduruyordu." (istanbul Hukumetleri, s.168)
521) Ittihatlar karalama ve ingilizlere yaranma gayreti ile hibir
incelemeye dayanmadan sylenmi olan bu ugursuz sz, Turkiye'nin bana buyuk
dertler aar; Artin Cemal u gun sonra iddiasn duzeltmeye abalar ama ilk etki
silinmez. Su var ki Ingilizlerle birlikte D.Ferit Hukumetlerinin, Ermeni
cemaatinin, Hurriyet ve Itilaf Partisinin, hatta A.B.D.nin butun aba ve
aratrmalarna ragmen, kymla ilgili iddialar dogrulayacak hibir belge
bulunmamtr. (B.N.Simir, Malta Surgunleri, s.229-248; Jeschke bu sonucu yle
zetliyor: "Bir dagn dogumu beklenirken, gulun bir fare dogdu!",
Ing.Belgeleri, s.172) Ama Vahidettin, Turkiye'den ayrldktan sonra, 1923'te
yaymladg beyannamede bile, bu gerek d iddiay surdurecektir. (Hilafet,
s.186)
Merakls iin not: Osmanl Arivleri, yllardan beri, Ermeni iddialarn
kurcalayan butun yabanc uzmanlara ak. Hibir belge bulamadklar gibi kuku
uyandrc bir ize ve boluga da rastlamadlar. Yoksa kyamet kopard!
unku belgeler, zel ve genel say, tarih, suret, ek, dagtldg ve gittigi
yerlerde aldg kayt says ve tarihi, grdugu ilemler, verilen cevap vb. gibi
birbirine bagl olan eitli geler ve notlar ile birlikte, kronolojik bir dizi
oluturduklar iin bir belge yok edilmi olsa bile bir ariv uzman, bu bolugu
kolayca fark eder. Dizide bir boluk varsa, teki gelerin yardm ile gerek
ortaya karlabilir.
522) Babas Abdulmecit'in, Vahidettin 4 aylkken ldugunu hatrlatrm.
389
"1. Ermenistan, [Dogu Anadolu'dan verilecek topraklarla]523 bagmsz veya zerk
bir Ermeni cumhuriyeti haline getirilecektir.
2. ingiltere,Turkiye'nin da kar bagmszlgn korumak ve i -asayii
saglamak iin gerekli grdugu yerleri 15 yl sureyle igal edecektir.
3. Ingiltere, Osmanl Nezaretlerinde (bakanlklarnda) gerekli grulen
yerlere Ingiliz Mustearlar tayin edilmesini kabul edecektir.
4. Ingiltere, her ile bir Bakonsolos tayin edecek ve bunlar, 15 yl muddetle
Valinin Muaviri olarak grev greceklerdir.
5. Belediye ve parlamento seimleri, Ingiliz konsoloslarnn kontrolleri
altnda yaplacaktr.
6. Ingiltere, devlet merkezinde ve illerde, maliyeyi sk bir kontrole tabi
tutmak hakkna sahip olacaktr."524
(Amiral de Robeck'in 3 Nisan gunlu raporuna dayanarak, Jeschke, ing.Belgeleri,
s.5 ve 38 ve S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.233; H.Bayur, Hayat ve Eseri,
s.270 vd.; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.50; ilgili belge: FO 371/4156,
Br.IV, s.754; D.Ferit bu konuyu, 8 Eylul 1919'da Amiral VVebb'e bir daha
aacaktr: Jeschke, Ing.Belgeleri, s.5, dipnot 13)525
- Y. Komiser Amiral Calthorpe'un 5 Nisan 1919 gunlu raporunda Damat Ferit iin
yle yazyor: "Sahsna iyice guvenecegimiz bir kimse..." (Jeschke,
Ing.Belgeleri, s.9)
- Y.Komiser Amiral Calthorpe, D.Ferit'in Paris'e gitmeden nce (29 Mays 1919)
kendisinden, "Delegeler heyetindeki meslekdalarna bile ifa edilemeyecek baz
hususlarn [Ingilizlere] bildirilmesine araclk etmek
523) S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.537.
524) Bu ac belgeyi hazmetmek iin biraz ara verelim ve H.H.Ceylan'
dinleyelim:
"Vahdettin'in Halife sfatyla, ta bandan itibaren bulunacag bir Anadolu
hareketinin, dunya konjonkturunu alt ust edecegini ve Osmanlnn ikinci kez,
ustelik daha diri ve daha enerjik yeniden doguunu dunyaya bir kez daha
gsterecegini, tarih analizistleri, bugun bile ortaya .koymaktadr. Biz de bu
kanaatin sahiplerindeniz. Simdilerde adna 'ikinci Cumhuriyetiler' denilen
aydnlarda, bu kanaatin sahipleridirler." (Buyuk Oyun, 2.C., s.27-28)
Padiahmz, Turkiye'yi Ingilizlerin ipotegine vermek iin rpnacagma, biraz
gayrete gelip de Anadolu'ya geseymi, meger ne harika iler olacakm!
M.Kemal, ismet Paa, Fevzi Paa, Rauf Bey vb. ile ibirligi yapacak degildi ya.
O dunyay alt ust edecek grkemli yeniden doguu saglamak iin yanna herhalde
D.Ferit, Tevfik Paa, yegeni Sami Bey, damad mer Faruk Efendi, Ali Kemal, Ali
Rutu, Muir Zeki Paa, Kiraz Hamdi Paa, Ali Nadir Paa, Suleyman Sefik Paa,
Kambur izzet, M.Sabri Efendi, Durrizade Abdullah Efendi, Sait Molla, Rahip Fru,
Filozof Rza Tevfik hatta Anzavur Ahmet Paa gibi yakn adamlarn ve
benzerlerini alrd.
Bu ne hamasi bir kurgu-film ya da roman olur.
Belki Tansu Ciller'e de bir rol bulunabilir.
525) ingiliz Dileri Bakanlg, bu Ve benzeri butun ikili ve gizli projeleri,
muttefikleri ile buyuk anlamazlklara ve liderliginin sarslmasna yol aacag
duunce ve kaygsyla surekli olarak reddedecektir. (S.Akin, istanbul
Hukumetleri, s.235; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.163) Zaten amalar da
Turkiye'yi ynetmek degil, ingiltere'ye kar kmaya heveslenecek butun
Muslumanlara ibret olacak biimde cezalandrmaktr.
390
uzere bir Ingiliz memur tutup tutamayacagn" sordugunu Londra'ya rapor eder.
(Jeschke, Ing.Belgeleri, s.10)
- 6 Mays 1919'da Sait Molla, Ingiliz askeri ataesine, "Ingiltere Osmanl
Devletinin ynetimine el koyarsa, saltanat ve hilafetin Ingilizler elinde
bulundugunu gren Msr ve Hindistan Muslumanlarnn da Ingiltere'ye dost
olmann geregine inanacaklarn" syler. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.238)
- D.Ferit, Amiral Calthorpe'u 3 Haziran 1919'da ziyaret eder ve "Yoklugu
srasnda Padiahn kiisel guvenligi bakmndan kaygl oldugunu" syler;
Calthorpe da, "Istegine uygun olarak Yldz Sarayna yakn klalara Ingiliz
askerleri yerletirilmi bulundugunu, bu ricasn gz nunde tutacagn"
bildirir. (S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.371, ilgili belge: FO 371/4229-
83495)
- Amiral Calthorpe'un 6 Haziran 1919 gunlu raporuna gre, Tevfik Paa da,
"Ingiltere ile gizli bir anlamaya varlarak, Osmanl Devletinin kalan ulkesinin
birliginin ve Ingiltere'ye bagllgnn saglanmasn" ister. (S.Akin, Istanbul
Hukumetleri, s.571; ilgili belge: FO 371/4229-92736) Calthorpe, ayn raporunda
yle demektedir: "Padiahn yalnz kendi kiisel guvenligini duundugu..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.XII/6)
- 8 Haziran 1919, Seyhulislam M.Sabri Efendi, "M.Kemal'i geri agrdklar
iin" General Deedes'e teekkur eder. (B.N.Simir, Ing. Belgelerinde, 1.C.,
s.XXIII/11)
- D.Ferit, 17 Haziran 1919'da, Paris'te Bar Konseyi nunde muhtrasn okur.
Bu muhtrada, "Turkenin -dolaysyla Turkiye'nin- guney snrnn Toroslar
oldugunu" ileri surer. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.398, 409; bu ifade,
Turkiye'de ok buyuk tepkilere yol aacaktr.526)
- Vahidettin, 15 Temmuz 1919'da The Morning Post gazetesi muhabirine der ki:
"Ben daima Ingiltere'ye hayranlk besledim ve daima Ingiltere'ye dost bir
siyasetin destekleyicisi oldum." (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.5)
- 1919 Temmuz ortalarnda, R.Mumtaz Paa ve saray mabeyncilerinden Emin Bey,
Vahidettin'in talimat ile Isvire'deki Ingiliz Elisine de, "Ingiliz himayesi
isteyen bir muhtra" verirler. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.407)
- 22 Temmuz 1919'da Ingiliz ve Fransz Y.Komiserleri u karara varr-
526) Dostu Rza Tevfik bile yle yazyor: "D.Ferit, memleketinin tarihinden
bile laykyla haberdar degildi." (Biraz da Ben Konuaym, s.97) D.Ferit'in bu
aklamasnn grenilmesi uzerine TBMM, verilen iki nergeyi gruerek,
D.Ferit'in vatandalktan karlmasna ve vatana ihanetten yarglanmasna karar
verir, iki nergeden birinin altnda, Vahidettincilerin vup durduklar Zya
Hurit'in de imzas var. (1.Dnem ZC,1.C., s.342-344) Bu arada R.Tevfik de,
Hilafeti ingiliz hizmetine sunacaktr; Paris'te grutugu Yzb.VV.F.Blaker'e
yle der: "ingilizler tarafndan desteklenecek olursa, Hilafet ingiltere'den
yana muazzam bir gu olacaktr." (S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.411)
391
lar: "Padiahn desteklenmesi ve her eit ihtilale kar konulmas." (B.N.
Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.XXXIII/48; ayrca S.Akin, Istanbul
Hukumetleri, s.484, 555)
- 30 Temmuz 1919'da D.Ferit, Ingiliz Y.Komiserliginden Hohler'e, "Yalnz
Allah'a ve ingiltere'ye guvendigini" tekrarlar. (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 1.C., s.XXXVIII/66)
- 5 Agustos 1919, Amiral Calthorpe'den Lord Curzon'a: "Bugunku Osmanl
hukumetinin desteklenmesine karar verildigi..." (B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 1.C., s.XXXIX/69)
- D.Ferit Hukumeti, 8 Agustos 1919'da, Dahiliye Nezareti kanalyla butun illere,
Kuva-y Milliye'nin dagtlmas iin emir verir. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri,
s.488 vd.)527
- D.Ferit hukumetinin 9 Agustos 1919 gunlu kararyla, M.Kemal askerlikten
karlr, nianlar geri alnr ve fahri yaverligi kaldrlr. (Jeschke, TKS
Kronolojisi l, s.56528)
- 9 Agustos 1919, Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb'ten Lord Curzon'a: "Bugunku
hukumetin (D.Ferit) galip devletler bakmndan makbul fakat pek zayf oldugu..."
(B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.XLI/73)
- D.Ferit, 4 Eylul 1919'da, Temps gazetesi muhabiri Psalty'ye yle der:
"Milliyeti hareket, ittihatlarn buyuk paralarla (!) krukleyip ynettikleri
ve sava srasnda subay olmu genlerin yuruttugu bir harekettir." (S.Akin,
istanbul Hukumetleri, s.509; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.69)
- 12 Eylul 1919'da, D.Ferit ile u Ingiliz temsilcisi arasnda, Osmanl-Ingiliz
gizli anlamas imzalanr. Maddeleri [zet]:
1. Ingiltere, Turkiye'nin butunlugunu ve bagmszlgn tanyacak,
2. Bogazlar ve Istanbul, Ingiltere'nin denetimi altnda olacak,
3. Turkiye bagmsz bir Kurdistan'n kurulmasna kar kmayacak,
4. Turkiye, Ingiltere'nin Suriye ve Elcezire (Kuzey Mezopotamya) uzerindeki
egemenligini, gerekirse fiili olarak saglamasna yardmc olacak ve hilafet
gucunu, Muslumanlarn bulundugu Ingiliz smurgelerinde, Ingiltere'den yana
kullanacak,
5. Milliyeti akmlar nlemek ve ynetimi korumak iin Ingiltere bir zabta
kuvveti rgutleyecek,
527) K.Karabekir diyor ki: "Yeni nesil grsun ki Erzurum'da millet, istiklali
iin Erzurum Kongresi akdi ile kararn verirken, Istanbul'daki Padiah ve
hukumet ve bunlar gibi millet kann emmeye hazrlanan tufeyliler, Turkun
istikbali iin nelerle megul olmulardr. Yeni nesle ibret olsun ki emre ram
olan menfaatperest mahluklarla, milletin yolu bir uuruma muntehidir.'1
(istiklal Harbimiz, s. 152)
528) 4 Subat 1920'de, M.Kemal'in nianlar geri verilip askerlikten ekilmi
oldugu kabul ve ilan edilecektir. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.157)
392
6. Turkiye, Msr ve Kbrs uzerindeki butun haklarndan vaz geecek,
7. Bu anlama gayr-i resmi nitelikte olup Ingiltere, Osmanl delegelerinin bu
esaslara uygun taleplerini desteklemeyi kabul eder,
8. Bar koullarna dnuldukten sonra Padiah, Ingiliz hukumeti ile
4.maddedeki esaslar geniletip genelletirecek gizli bir anlama yapacak.
(S'.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.572 vd.; ilgili belge: FO 371/5117-E
260/83/44)
ABD Y.Komiseri, 26 Agustos'ta, Ingiltere ile Osmanl Devleti arasnda, In-
giltere-Iran arasndakine benzer bir anlama imzalanacagna dair yaygn
sylentiler oldugunu bildirmitir. (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.571, 356.
dipnot) Ele geirilen anlama suretini M.Kemal, 12 Aralkta K.Karabekir'e
teller. M.Kemal yle yazyor: "Dogrulanmas ve kantlanmas iin aslnn ele
gemesine allmaktadr."529 Anlama metni 22 Ocak 1920'de The New York Herald
Tribune gazetesinde yaymlanr. H.Bayur yle yazyor: "F.Bouillon, bu belgeyi
kendisinin elde etmi oldugunu, ancak bir Amerikan gazetesinde yaymlanmasnn
daha tesirli olacagn duundugunden, onu anlan gazeteye verdigini bizlere
sylemitir ve olayn kesin olarak dogrulugu uzerinde direnmitir." (Hayat ve
Eseri, s.205)
Birok Turk ve yabanc yazar, anlamann dogru oldugunu kabul ediyor. Yalnz
S.R.Sonyel, anlamann varlgn kuku ile karlamaktadr. (1919 Ingiliz-
Osmanl Gizli Antlamas, s.437-449, Belleten, say 135/1970 Temmuz)530
- D.Ferit, 13 Eylul 1919'da, yeni Y.Komiser de Robeck'i ziyaret ederek, "milli
hareketi ezmek iin ya bir Turk kuvvetinin gnderilmesine izin verilmesini ya da
Muttefiklerin stratejik noktalar igal etmelerini " nerir.
[S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.578; ilgili belge: FO 371/4158-129060;
E.Ulubelen, s.198; T.Baytok, Ingiliz kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.39;
D.Ferit, ayn grumede milli hareketin, 'saylar 500'u gemeyen bir avu subay
tarafndan balatldgn' syler. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.141);
B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.XLVII/102]
- Amiral de Robeck'in 19 Eylul 1919 gunlu raporu: "Simdiki Osmanl hukumetinin
desteklenmesi, hukumet degiikliginin arzu edilmeyecegi..." (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde,1.C., s.XLIX/107)
529) K.Karabekir, istiklal Harbimizin Esaslar, s.158; K.Karabekir, Erzurum'a
kadar gelen Tahkik Heyetinin alamak istedigi duunceler ile bu anlama
arasnda baglant oldugu kansnda.
530) Anlamann ierigi, istanbul'un o gune kadarki politikasna da, o tarihten
sonraki birok gelimelere de uyuyor. (S.Akin, istanbul Hukumetleri, s.571-577)
Ama Ingilizler, kendi aralarndaki gizli yazmalarda bile bu anlamay inkr
ediyorlar. Anlamay imzalayan ingiliz temsilcilerin kimlikleri tam olarak aga
karlamam, ayrca bugune kadar belgenin asl da bulunamamtr; yaymlanan,
tartmalar dolaysyla ingiliz arivine de geen butun metinler, kaynag
belirsiz suretlerdir. Asl ortaya kana ya da bu anlamann yapldg kesin
olarak belgelenin-ceye kadar, olay ihtiyatla karlamak gerektigi kansndaym.
Vahidettin'in tutumunu kantlamak iin bu kukulu olaya sarlmaya hi gerek yok;
sadece 30 Mart 1919 gunlu neri yeter de artar. stelik ayn nitelikte ve
kantlanm baka nerileri de var.
393
- 30 Eylul 1919'da, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Sultan, Ingiliz
otoritelerinden, kuvvet kullanarak milliyetileri durdurmalarn istedi."
(E.Ulubelen, s.201, belge no. 530)
- D.Ferit'in yaveri Kemal Bey'in, 30 Eylul 1919'da, Ingiliz ataemiliteri
Yb.J.I.Smith'e syledikleri: "Sadrazam Ferit Paa, Ingilizlerin her istegini
kabul edebilecek kadar zayftr. Milli hareketin nemini kavrayamamaktadr."
(B.N. Simir, ingiliz Belgelerinde, 1.C., s.LVII/132)
- Amiral VVebb'in 8 Ekim 1919 gunlu raporu: "Eski Sadrazam (D.Ferit), Padiahn
tahtndan indirileceginden kayg duydugunu syledi." (B.N. Simir, ingiliz
Belgelerinde, 1.C., s.LVIII/133)
- Ingiliz Y.Komiserliginden Hohler'in hazrladg muhtra: "Osmanl hanedannn
artk tukenmi grundugu..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 1.C.,
s.LXVIII/185)
- Seyid Abdulkadir, 9 Aralk 1919'da, Ingiliz Y. Komiserliginden Hoh-ler'e u
bilgiyi verir: "Damat Ferit bana, eger [yeniden] Sadrazam olursa, Kurtlere
zerklik verecegi vaadinde bulundu..." (T.Baytok, Ingiliz Kaynaklarndan Turk
Kurtulu Sava, s.32 vd.)
- 15 Aralk 1919, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Geende Sultan benimle
grumek istedi, reddettim." (24 Aralk 1919'da Dilerinin cevab: "Iyi
yaptnz!" Robeck devam ediyor:) "Sultan kendisini bize teslim etti. unku tek
dayanag Ingiltere hukumetidir." (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.80; KS Gunlugu,
2.C., s.250)
1920:
- 25 Mart 1920 gunlu Ingiliz askeri istihbarat raporu: "Istanbul'da milliyeti
liderlerin tevkiflerinin Padiah rahatlattg..." (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 2.C., s.XXI/3)
- 11 Nisan 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Ingiliz Yuksek
Komiserliginin, milliyetilere kar kuvvetlerin silahlandrlmasna musaade
edecegi... Galip devletlerin [D.Ferit] hukumetini tamamen destekleyecekleri..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXVII/29)
- 20 Nisan 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "Milliyetilere kar
kuvvet kullamasnda Istanbul hukumetinin desteklenmesinin uygun oldugu..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXXI/44)
- 23 Nisan 1920, Y.Komiser V.Amiral Webb'ten Lord Curzon'a: "An-zavur'a
ulatrlmak uzere Karabiga'ya cephane vs.gnderilecegi..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXXIV/65 vd.)
- 30 Nisan Iy920, Ingiliz istihbarat raporu: "Istanbul hukumetinin... Anadolu
halkn [milliyetilere kar] ayaklandrma konusunda bir komite kurdugu..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.XXXVI/81)
394
- 27 Mays 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a.- "D.Ferit'in, Anadolu
asilerini bastrmak iin 10.000 kiilik bir kuvvet kurup silanlan-drmak
istedigi... Bar andlamasndan ikyet eden Sadrazama, antlamann ok sert
olacagnn mutarekeden beri sylendigini hatrlattg...'
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.XLVI/117531)
- 30 Mays 1920, Albay Lawrens'in demeci: "Turkiye'deki tek muttefikimiz..
Sultandr." (The Sunday Times, KS Gunlugu, 3.C., s.67)
- 6 Haziran 1920, Amiral de Robeck'ten Curzon'a: "Damat Ferit yerinde
kalabilirse, ok faydal olabilir." (E.Ulubelen, s.278)
- 10 Haziran 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Sadrazam D.Ferit,
istikbaldeki Turk devleti iin Ingiliz himayesi istedi ve yeni Prensin (yeni
veliahtn) tamamen ingiliz dostu olarak yetitirilecegini syledi."
(E.Ulubelen, s.262, belge no.80; anlalan Veliaht Abdulmecit'i gzden
karmlar: S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.99)
- D.Ferit'in Nazrlar Reit Rey ve Cemil (Topuzlu) Paa, 23 Haziran 1920'de,
Ingiliz Y.Komiserini ziyarete ederek,"Turkiye'yi... ingiltere'nin idaresine
vermek suretiyle bu memleketi adil bir bara ve sukna kavuturmak isteginde
Israr ederler." (Jeschke, Ing.Belgeleri, s.11)
- 15 Temmuz 1920, Ingiliz istihbarat raporu: "Yunan Bakomutan ile [Anzavur'un
adamlarndan] Sah Ismail'in, Bandrma'da bir anlama imzaladg..." (B.N.Simir,
Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXIX/226)
- 16 Temmuz 1920 gunu D.Ferit, Amiral de Robeck'i ziyaret eder. O gun
sylediklerinden baz blumler: "Milliyetiler yalnz Turk hukumetinin degil,
ayn zamanda Ingiltere'nin de dumandr... Turk kylusu, nereden gelirse
gelsin, yaplacak bir bar teklifini kabule hazrdr... Eger Yunanllara
Ankara'ya, hatta Sivas'a kadar gitmeleri emredilse, ilerleyileri askeri bir
yuruyu niteliginde olur, Erzurum'a kadar hibir direnme ile
karlamazlar...532 Ingiltere'nin, Turkiye'de duzenin yeniden saglanmasna
yardmc olmay kabul etmesi art ile Padiahtan aagya dogru herkes, Sevres
Andlamasnn imzalanmasna taraftar bulunmaktadr..." (T.Baytok, Ingiliz
Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.123; B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde,
2.C., s.LXVIH/222)
531) Sovyetler, 24 Kasm 1917'de, ingiltere ve Fransa ile Rusya arasnda
imzalanan,, Turkiye'nin bluulmesiyle ilgili gizli anlamalar aklam, bu
bilgiler Istanbul gazetelerinde de yaymlanmtr; ingiliz yetkililer de
Turkiye'nin gelecegi iin ne duunduklerini, hem sava iinde, hem mutarekeden
sonra, aka ve surekli olarak sylemilerdir. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C.,
s.81; Jeschke, ing.Belgeleri, s.21 vd., 52-54; Bayur, Hayat ve Eseri, s.311-
318; Turkiye Devletinin D Siyasas, s.21) Bu bilgi ve ak uyarlara ragmen
Istanbul ynetimi, ingilizlere yaltaklanarak bir sonu alabilecegini umut eder,
hatta Sevres Andlamasn grdukten sonra bile yaltaklanmay surdurur.
532) Dolayl olarak Yunanllarn harekete geirilmesini tevik ettigine
dikkatinizi ekerim.
395
- 28 Temmuz 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "D.Ferit bana geldi, dedi
ki: 'Kurt liderleri M.Kemal'i sevmezler, unku o bolevikligi getirmek istiyor.
Siz M.Kemal'den nefret ediyorsunuz, unku o sizin yaptgnz anlamay
(Sevres'i) kabul etmiyor. O halde Kurtleri, M.Kemal'e kar birlikte
kullanalm.' " (E.Ulubelen, s.264, belge no. 103; S.R.Sonyel, D Politika,
2.C., s.85; B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXX/233)
- l Agustos 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curson'a: "D.Ferit bir sure
ibanda kalrsa, karlarmz asndan iyi olacak, unku antlamay
(Sevres'i) yalnz imzalamakla yetinmeyip onaylanmasn da saglayacak,
guvenebilecegimiz tek sadrazamdr." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.85)
- Veliaht Abdulmecit, 8 Agustos 1920'de, A.Ryan'a u aklamay yapar:
"Anadolu'daki hareket haince, cahilce ve canavarcadr." (Jeschke, TKS
Kronolojisi l, s.56)
- Y. Komiserler, Vahidettin'i, ancak Sevres Andlamasnn Osmanl temsilcileri
tarafndan imzalanmasndan sonra 21 Agustos 1920 gunu ziyaret etmilerdir. O
gune kadar ilikiler, araclar yardmyla yurutuluyordu. Amiral de Robeck'in, o
gunku grume hakkndaki raporundan baz paralar: "Sultan, iinde bulundugu
n, mesut geleceklerin kl bir balangc olarak kabul ettigini syledi.
Macera dukunu bir avu insan tarafndan memleketin felakete suruklendigini ac
bir dille tenkit etti... Geleneksel ingiliz dostlugunu da ignemilerdi...533
Turkiye, yaayabilmek iin bir dostun yardmna muhtat. Bu yardm
Ingiltere'nin destegi eklinde olmalyd." (T.Baytok, Ingiliz Kaynaklarndan
Turk Kurtulu Sava, s. 124)
- Y.Komiser de Robeck'in 11 Eylul 1920 gunlu raporuna, Lord Cur-zon'un dutugu
not: "D.Ferit'i., cesaretlendirmeliyiz." (Jeschke, Ing. Belgeleri, s. 142)
- 23 Eylul 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "D.Ferit'in, milli
hareketi bastrmak iin 15.000 kiilik asker ve 25.000 kiilik jandarma kuvveti
kurmak iin izin, asker tamak iin gemi, yabanc subaylar ve 25 milyon bor
istedigi..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXXVII/314)
- 23 Eylul 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "Sadrazamn 15 000 kiilik
ordu kurmasna ingiltere'nin bir itiraz olmadg..." (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 2.C., s.LXXXVI/314)
- 24 Eylul 1920, D.Ferit Paann ingiliz Y.Komiserine yazdg mektuptan:
"Osmanl hukumetinin Sevres andlamasn imzalamakla yuklendigi grevleri yerine
getirecegi... Osmanl Genelkurmay'nn Anadolu hareke-
533) ingiliz-Osmanl geleneksel dostlugunu terk eden, Osmanl devleti degil,
ingiltere'dir. (Anadolu'nun Taksimi Plan, s.55 vd.; L.Evans, Turkiye'nin
Paylalmas, s.15 vd.; H.Bayur, Turk inklab Tarihi, 2.C., 4. ksm, s.504-
665)
396
tini bastrmak iin planlar hazrladg... Iki aydr hazrlanmakta olan askeri
projenin uygulanabilmesi iin krk bin kiilik bir ordu kurulmas gerektigi..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXXVIII/317 vd.)
- D.Ferit, gizlice Yunan Babakan Vcnizelos'la da iliki kurmaya alr. (9
ve 30 Eylul 1920 gunlu Ingiliz istihbarat raporlarna dayanarak, S.R.Sonyel, D
Politika, 2.C., s. 100; 126.dipnotta belge kunyeleri var.)
- 11 Ekim 1920 gunu, teki Y.Komiserlerle birlikte Vahidettin ile gruen
Amiral de Robeck'in, 14 Ekim 1920 gunlu raporu: "Sultann, milliyetiler
aleyhinde konutugu... Milliyetilerin iktidara gelmesinden ve kendi kiisel
guvenliginden kayg duydugu..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C.,
s.C/361)
- 22 Ekim 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Son zamanlarda Ferit
Paay Padiahtan baka destekleyen kalmadg, Padiahn ise zayf karakterli
oldugu..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.CIII/372)
- 23 Ekim 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "Sevres Andla-masnn
hemen onaylanmas konusunda, Ingiltere ve Fransa'nn, Padiah tahtndan
ayrlmak zorunda brakacak kadar srar etmek istemedikleri." (B.N.Simir,
ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.CIV/381)
Vahidettin'in enitesi D.Ferit, 20 Ekim 1920'de istifa eder ve yurt dna
kaar, yerini Vahidettin'in dunuru Tevfik Paa alr.
20 Ekim 1920'den sonraki dnemle ilgili belgeleri grmeden nce, Va-hidettin'i
dinleyelim.
* 5-14 14. Vahidettin'in anlar ve beyannamesi
* 5-14-1. Anlar
Vahidettin'in son sz niteligindeki ve agrlgndaki beyannamesini sonraya
brakarak, nce anlarn sunmak istiyorum.
12 Mays 1996 gunlu Hurriyet gazetesinde, Murat Bardak'nn bir yazs
kt.534 Vahidettin'in torunlar, dedelerinin yarm kalm anlar ile birlikte
mektuplarn ve belgelerini, yaymlamas iin kendisine teslim etmiler.
Bardak'nn verdigi bilgiye gre, anlarn bir ksmn Vahidettin yazm, bir
ksmn da eski Bayaver Avni Paaya dikte ettirmi.535 Yaknda yaymlayacagn
aklyor.
Anlarn, zellikle Kurtulu Sava'nn bilmedigimiz baz gereklerini aydnlga
karacagn duunerek heyecanlandm ama Bardak, anlardan baz blumler
aktarm, onlar okuyunca heyecanm sndu. unku bu rnekler gsteriyor ki eski
Padiahn, anlarnn butununde de, genel olarak Ingiliz ve Fransz Yuksek
534) Yaznn balg da yle: "Birinci Cumhuriyetilere dev bir hizmet (!)"
535) Bardak'nn, nemli sayfalarn orijinallerini de birlikte yaymlayarak,
her turlu tereddutu nleyecegini sanrm.
397
Komiserlerine syledikleri ile az sonra sunacagm beyannamesinde akladg
duunceleri koruyacag anlalyor. ,
Keke yanlyor olsam.
Bardak'nn, Vahidettin'in anlarndan aktardg rnekler unlar:
D "Yazdklarm okundugunda da grulecegi gibi mutareke senelerinde, Dunya
Sava'nn sorumlularndan bana kalan musibetlere kar ahsm siper ettim...
Ortaya kan facialara ve olaylara kar, geri kalkan olamadm ise de,
paratoner vazifesi grdum ve yle zannediyorum ki butun musibetleri uzerime
ektim, kendimi feda ederek, vatan kurtarmaya altm."
D "Drt sene suren Dunya Sava'ndan sonra, butun musibetlere ggus germek
zorunda kaldm. Devlet tehlikede ve Istanbul sallantda idi. Sahsen mustakil bir
siyasetim yoktu ama kurtuluumuz iin babam Abdulmecit Han'dan miras aldgm
Itilaf devletlerine [galiplere] yaknlk politikasn, Ingilizlerin zddna
hareket etmemek ve Franszlarla Ingilizleri gucendirmemek eklinde, uyumac bir
siyaseti semitim. Bylelikle anlama olmasa bile hi olmazsa husumetlerini
(dumanlklarn), iddet ve nefretlerini azaltmaya alyordum."
n "Ben de insanm. Hataszlk iddia edemem. Balca u hatam oldu. Birincisi,
rahmetli biraderim Sultan Reat'tan sonra, saltanat makamn kabul etmem.
Ikincisi, mutareke hukumetlerine, bata Ferit Paa olmak uzere, Tev-fik, Izzet,
Ali Rza ve Salih Paalar gibi devletin ve milletin kalburustu isimlerine
talihimi baglayarak, aldanmam. uncusu, halis muhlis Turk olan Osman-
ogullar'nn memleketten surgun edilip, Hilafetin ortadan kaldrlacagna asla
inanmak istememem."
a "Talih ve kader bizi vatanmzdan ayrd, nihayet gurbetlere att. Alla-hn
takdiri ve ksmetimiz byle imi. Gere malum sebepler yuzunden, dinime,
vatanma ve milletime, arzu ettigim kadar hizmete vakit ve imkn bulamadm ise
de, asla ihanet etmedim. Simdi burada, zelil ve sefil bir halde kal-, maktansa,
Anadolu'da at srtnda olmalydk. Ecdadmn sarklar ayn zamanda kefenleri
idi. Ama Anadolu'ya gitme konusunu etrafmdakilere atgm zaman, muhalefete
ugradm: 'Byle bir maceraya giremezsiniz. M.Kemal Paa ile haberleiyoruz.
Zaferden sonra gelip size bagllgn bildirecek. Onun istemedigi, sadece
D.Ferit Paadr. Allah gstermesin, Anadolu'da yenilirse-niz, vaziyeti kim
kurtarr?' dediler. Hayli mucadele ettim ama maglup oldum."
a "Her taraf istila eden inklap ve ihtiras iinde bunaldm. Bana teklif edilen
ekildeki [saltanatsz] Hilafete, ne kar koymak, ne ba egmek imkn
grmeyerek, kamuoyunda sukn ve durumda aklk belirinceye kadar, geici olarak
tehlikeli blgeden ayrlmaya karar verdim."
D "Gitmekle, vekili oldugum an yuce Peygamberin yaptgn yaptm,
398
kamadm, hicret (g) ettim. Ama ecdadmdan miras kalan saltanat hakkm-dan ve
Hilafetten hibir vakit ve asla feragat etmedim ve etmeyecegim." Yoruma gerek
var m?
* 5-14-2. Beyannamesi536
a K.Msroglu diyor ki:
"Artk bundan byle Sultan Vahideddin devri iin yazp konuacak olanlar... bu
mudafaanamedeki (yazl savunmadaki) fikirleri kaale (dikkate) alma-mazlk
edemezler. Elverir ki tarafgir olmasnlar (taraf tutmasnlar)!" (Hilafet,
s.184vd.537)
Hakl.
unku Vahidettincilerin iddialarnn dogru olup olmadgn anlamak iin
bavurulacak en saglam belge, Vahidettin'in beyannamesi.
Beyannamenin asl, orta boy 10 sayfa. Halka anlalmas zor, agdal bir dili
var. slubu da zaman zaman kabalayor. Kurtulu Sava hakknda verdigi
bilgilerin buyuk ogunlugu da, gereklere uymuyor.
Vahidettin, beyannamesine Birinci Dunya Sava'na giriimizle balyor. "Savaa
katlmamza kesinlikle raz olmadgn, elindeki butun vastalarla savan
tahribatn ve sakncalarn snrlamaya altgn" ileri suruyor. Savan
balangcnda Veliaht bile olmamas, iktidarda da Padiaha dahi sz hakk
tanmayan ve hele Vahidettin'e hi yaknlk duymayan ittihat ve Terakki
Partisinin bulunmas, bu iddiaya inanmay guletirmektedir. Hibir kaynakta da,
bu iddiay uzaktan olsun destekleyen bir kayt yer almyor.
536) Beyannameyi, Hilafet (1993) adl kitabna alan Msroglu, "Turkiye'de ilk
defa kendisinin yaymladgn" ileri suruyor, (s.184) Herhalde dikkatinden
kam olacak, Vahidettin'in beyannamesi, ilk defa, sekiz yl nce, 1985 yl
Nisan aynda, Tarih ve Toplum dergisinin 16. saysnda yaymlanmt.
Beyannameyi saglayan R.H.Karay'dr. Karay, beyanname hakknda, ayn saydaki
anlarnda diyor ki: "Beyannamede ne tarih var, ne matbaa, ne nair ismi ve
yeri."
Grammont-Mammeri de, Fransz belgelerine dayanarak, "Kral Huseyin'in,
beyannamenin, kendi krallgnn snrlar iinde yaymlanmasna engel oldugunu"
belirtiyorlar. (Tarih ve Toplum, s.54, 55, 58 /16.say) Sadece, Kahire'de
yaymlanan El Ahram gazetesinin, 16 Nisan 1923 gunlu saysnda yaymlandgn
saptayabilmiler. (Tarih ve Toplum, s.55) Msroglu ise, "Beyanname Mekke'de,
Turke ve Arapa olarak, ikisi bir arada baslp yaymlanmtr" diyor.
(Hilafet, s.185, 126. dipnot)
Dagtm konusunda da kesin ve yeterli bilgi yok. Ama Karay'n ve Msroglu'nun
yaymladklar beyannamenin, -aralarnda kuuk baz farklar var- Vahidettin'e
ait oldugu kesin, unku eitli tarihlerde Ingiliz ve Fransz Y.Komiserleri ile
yaptg grumelerde ileri surdugu duuncelerin, biraz daha geniletilmi ve
agdalandrlm bir uzants.
537) K.Msroglu: "Beyanname, Sultan Vahidettin'in Mekke'de bulundugu srada,
M.Sabri Efendinin refakatiyle (katlmasyla) kaleme alnmtr. Meydana gelen
musvedde 50-60 sayfadan fazla idi. Fakat Sultan Vahideddin merhumun yannda
batabib sfatyla bulunup onun dumanlarna casusluk etmekten baka bir ii
olmayan Reat Paa, eitli mulahazalar ileri surerek, orasnn burasnn
metinden karlmasna sebep olmutur. (!)" (Hilafet, s.185, 126.dipnot)
399
Sonra yle diyor: "O gunler gz nune getirilirse, bu greve geldigim zaman,
beni karlayan zorluklarn nem derecesi ve buyuklugu takdir olunur." Bunda
hakl. Kara gunlerin eiginde tahta kmtr.
Daha sonra, iddetle Ittihat ve Terakki iktidarn eletiriyor ve "memlekette
anlalmaz maksatlarla yer yer yangnlar kartmakla" (Ermeni olaylar)
suluyor. Drt yl hukumdarlk yaptg halde, Ermenileri zorla g ettirme
kararnn sebeplerini, hi incelemedigi, nyargsn artc bir srarla
korudugu anlalyor.
Ayr bir bar iin eitli giriimlerde bulundugunu aklyor ki bunu, Jeschke
de dogrulamaktadr. (Ing. Belgeleri, s.1)
Mondros anlamas dolaysyla da szu, Rauf, Fethi (Okyar) ve M.Kemal'e
getiriyor. Bu anlamadan dolay Rauf Orbay'n gafletini eletirmesine bir ey
denemez. Ama Fethi Okyar'n "anlamann yaplmasna bilfiil katldgn" yazyor
ki bu iddia, gerege aykrdr. Fethi Okyar, mutareke grumelerine
katlmamtr. (A.Turkgeldi, Mondros ve Mudanya Mutarekeleri Tarihi, s.31538)
M.Kemal iin de yle yazyor: "...Devletin belli bal kuvvetinin buyuk ksmn
esir vererek, zilletle Toros eteklerine sgnmas yuzunden, mutareke yaplmasn
kanlmaz hale getiren M.Kemal iin kabul edilebilir hibir mazeret yoktur..."
Bu konu Ikinci Blumde tartlmt. Onun iin bu yanl ve haksz iddiann
uzerinde yeniden durmayacagm. Ama bir zamanlar "namaglup kumandanm" diye
vdugu M.Kemal'i, sonradan byle kaba bir uslupla sulamas, insan kukuya
duuruyor: Ya o zaman dogru konumam, ya imdi dogru sylemiyor!
Vahidettincilerin, Milli Mucadeleyi destekledigini yana yana kantlamaya
altklar Vahidettin, Kuva-y Milliyecileri de, beyannamesinde yle
nitelendiriyor: ".. Dini, milleti, vatan upheli ve kark askerlerle teki
snflardan olumu kuuk bir aznlk, (asl: irzime-yi kalile539)" 54
Artk beyannamenin Milli Mucadele'yle ilgili, daha nce aktarm olduklarmn
dnda kalan belli bal blumlerini inceleyebiliriz. Yine sadeletirerek
sunuyorum:
538) "Murahhaslga Bahriye Nazr riauf (Orbay), Hariciye Mustear Reat
Hikmet, o zaman izmir'de bulunan Kurmay Yarbay Sadullah Beyler intihap edildi.
Heyetin ktipligine ben tayin olundum. Heyetin refakatinde, Rauf Beyin yaveri
bahriye zabitlerinden Sait Bey bulunmakta idi. General Tovvnshend ile birlikte
nceden giden bahriye zabitlerinden Tevfik Bey de, heyete izmir'de katld."
539) K.Msroglu, bu tamlamay, ya Osmanlca bilmediginden ya da bile bile
yanl olarak yle sa-deletirmi: "az miktarda ktu kiiler." (Hilafet, s.
198)
540) Sylenecek sz mu bu? Demek ki vatan, yalnz dini, milleti, vatan
upheli ve kark olanlar korumu, saf kan Turkler ve halis Muslumanlar, yan
gelip yatm, kllarn bile kprdatmamlar. Kin ve hrs, insana neler
syletiyor!
400
a "Mutarekeden sonra izledigim yol, geri alnmas mumkun olmayan bir adm
atmaktan ekinmek, bu arada bir yandan memlekette makul ve lulu bir slahata
ve icraata hz vermek, bir yandan da darya kar siyasi giriimlere devam
etmek, bylece aleyhimizdeki genel hncn geecegi uygun zaman beklemek iin
vakit kazanmaktan ibaretti."
Oysa Istanbul ynetimi, kararl ve surekli olarak, bu aklamann tam tersi
giriim ve etkinliklerde bulunmutur. Bazlarn hatrlataym: Ingiltere'nin
smurgesi olmak iin neride bulunmak, Hilafeti Ingilizlerin hizmetine sunmak,
galiplerin houna gitmek iin sulular yaratmak ve idam kararlarn
uygulamak,541 Meclisleri kapatmak, saraya bagl hsm-akraba hukumetleri kurmak,
Kuva-y Milliye'yi yok etmeye almak vb... Vahidettin bunlardan hi sz
etmiyor.
D "Izmir igali olay karsnda izledigim yol ve ama da, bundan baka bir ey
degildir. unku bu igal, u buyuk devletin kesin ve ani bir kararna dayandg
gibi mesele de, buyuk devletler meselesi olarak grunmekteydi."
SU teslimiyetilige baknz: buyukler Yunanllarn Izmir'i igal etmesine
karar vermi, yleyse yaplacak bir ey yok; yanl bir adm atmaktan
ekinilecek, yalnz siyasi giriimlerle yetinilecek ve hakkmzdaki genel hncn
geecegi ve u buyuklerin insafa gelecegi zamana kadar(?) el pene divan
beklenecek. Bu arada birok Turkun can yanacak, hayat snecek, anas
aglayacakm, ne yapalm, emir buyuk yerden. Buyuklere kar durulmaz!
u "igalin geici nitelikte olmas..."
Igalin geici olmadg, hi degilse, Sevres Andlamas taslagnn Osmanl
Temsilcilerine teblig edildigi 11 Mays 1920'den beri, kesin olarak
bilinmekteydi.542
D "Olayn Yunan meselesi haline dnumesi, Yunanistan'daki siyasi durumun
degimesi ve u buyuklerin aralarnn almasndan sonra ortaya kt. Ondan
nce bu mesele, buyuk ve galip devletlerin ortaklaa verdikleri kesin bir
kararn tebligi niteliginde oldugu iin hakkmzdaki genel hncn geecegi
zamana kadar beklemek ve siyasi giriimlerle yetinmek, dogru bir yol olarak
grunuyordu. Mesele, Yunan meselesi halini aldktan sonra, harpte maglup olmamak
art ile direnme gsterilmesine ben de taraftar idim."
1. Yunanistan'daki siyasi durumun degimesi, yani Venizelos'un iktidardan
541) H.Kazm Bey anlarnda diyor ki: "Fransz kuvvetleri komutan General
Franchet d' Esperey, Vahidettin'in yakn olmakla tannan Refik Beye...
tavsiyelerini aynen Padiaha aktaracagna dair kendisinden guvence aldktan
sonra unlar sylemitir: 'Avrupa'ya kar, bir dereceye kadar durumu
kurtarabilmeniz iin tek are, memleketinizi bu kmaza sokan adamlarn
birkan idam etmek ve bu yolla sorumlulugun bunlara ait oldugunu
gstermektir.1 Bu szleri efendisine arz ettigini Refik Bey bana sylemitir."
(s.189)
542) Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.103; Sevres Andlamasnda izmir'le ilgili
zehir gibi 19 madde var: S.LMeray-O.Olcay, Osmanl imparatorlugunun ku
Belgeleri, s.70 vd.
401
ayrlmas ve Konstantin'in tahtna geri dnmesinin tarihi,
Kasm/Aralk 1920'dir.543
2. Fransa'nn Ankara Anlamasn imzalamas uzerine Ingiltere ile Fransa
arasnda ksa suren bir gerginlik oldugu dogrudur. Bu anlamann tarihi de, 20
Ekim! 921 'dir.544
3. Iki olay arasnda bir yl fark var.
4. Ayrca, Drduncu Blumde grecegiz, Milli Mucadele, hibir zaman, bir Turk-
Yunan mucadelesine dnumemitir ama eski Padiaha zorluk karmamak iin
olayn, Ekim 1921'de Turk-Yunan meselesine dnutugunu kabul edelim ve Ekim 1921
tarihine kadar Turkiye'de neler olduguna bir bakalm:
Bu tarihe kadar Yunanllar, Izmir, Manisa, Aydn, Uak, Balkesir, Bursa,
Kutahya, Afyon, Eskiehir ile Tekirdag ve Edirne'yi; Franszlar da, ukurova'dan
sonra, Antep, Urfa ve Mara' igal etmiler.545 Anadolu'nun ute biri yanm,
yklm, yuz binlerce insan g yoluna dumu... Binlerce ehit ve kurban, on
binlerce gazi ve mazlum...
Halk, nesi varsa % 40'n vererek orduyu desteklemi, Sakarya zaferi kazanlm
ve ustunluk Turklere gemi. (13 Eylul 1921) Artk sra son savaa gelmitir:
Buyuk Taarruz!
Vahidettin, direnie ancak bu tarihten sonra, baka bir deyile zafere be kala
taraftar oldugunu syluyor. Bu ifadesi ile de, 'M.Kemal'i Milli Mucadele'yi
balatmas iin Anadolu'ya yollayan, Milli Mucadele'yi planlayan, destekleyen
Vahidet-tin'dir' eklindeki masal da butunuyle ve kesin bir ekilde yalanlayp
reddetmi oluyor! Umud ederim ki Vahidettinciler artk bu masala son verirler!
a "...Bu his ile Kuva-y Milliye'ye egilimli birtakm hukumetleri de iktidara
getirdim."
543) Muttefikler ve Yunanistan arasndaki ilikiler, yle geliir: italya,
Izmir'i kaptrdg iin Yunanistan'a zaten bandan beri kardr, genel olarak
kar kalacaktr. Ingiltere ile Yunanistan'n aras, ksa bir bocalamadan sonra,
duzelir. unku Sevres'i Ankara'ya zorla kabul ettirebilmek ve Akdeniz'de beki
olarak kullanmak iin Ingilizlerin Yunan ordusuna ve hukumetine ihtiyac vardr.
Fransa, Konstantin'in tahtna geri dnmesi uzerine Yunanistan'a cephe alr ama
Londra Konferans'nda (21 Subat-12 Mart 1921) yeni Yunan iktidarnn da
Venizelos'un politikasn izleyecegi anlalnca gerginlik azalr. Fakat
Yunanistan yenilince (2.innu), Muttefikler bu yenilginin sonularn
paylamamak iin sanki butun bu olaylar balatan, gelitiren, destekleyen onlar
degillermi gibi 18 Mays 1921'de tarafszlklarn ilan ederler. Ingiltere'nin
tarafszlgnn sahteligini, Drduncu Blumde grecegiz.
544) Anlamann Fransz hukumetince onaylanmas tarihi: 29 Ekim 1921. (Jeschke,
T K S Kronolojisi l, s.165) Buyukler, toprak ve kar paylam yuzunden,
daima sessiz ve surekli bir ekime iinde olmulardr. Ama daha buyuk karlar
gz nunde tutarak, ipleri koparmazlar. Ankara Anlamas yuzunden aralar
bozulan Fransa ile ingiltere, ksa suren bir gerginlikten sonra, hemen ve
yeniden uzlaacak, Lozan'da ise ayrlmaz bir birlik oluturacaklardr. (A.S.
Esmer, Siyasi Tarih, s.545)
545) Zor karsnda Mara' ve Urfa'y, Ankara Anlamas uzerine de Antep'i,
ukurova'y ve teki yerleri boaltrlar.
402
Ali Rza ve Salih Paa hukumetleri, 2 Ekim 1919 ile 2 Nisan 1920 arasn da grev
yaptlar. Bu tarihlerde, Yunanistan'da bir siyasi degiiklik sz konusu degil, o
olay 8 ay sonra gerekleecek. Muttefikler arasnda da bir anlamazlk yok;
tersine, Franszlar Ingilizlerden Guney Dogu Anadolu blgesini devralm, harl
harl igal ediyor ve Turk direncini bastrmaya alyor. yleyse olay, henuz
'Yunan meselesi halini' almam. Demek ki sz konusu ettigi hukumetler, bunlar
degil.
Onlardan sonra ise, H.Ferit'in, Milli Mucadele'yi sndurmeye alan 4. ve 5.
hukumetleri geliyor. (5 Nisan 1920 - 16 Ekim 1920) Herhalde bunlar da degil.
Anlalan son Sadrazam Tevfik Paann son iktidarn kastediyor. (21 Ekim 1920-4
Kasm 1922)
Tarihlerden de belli ki bu hukumet kuruldugu srada da, Yunanistan'da iktidar
henuz degimemitir. Muttefikler arasnda bir anlamazlk yok, szde
tarafszlklarn da ilan etmi degiller. Su halde bu son hukumetin, 'olay,
Turk-Yunan meselesi halini aldg iin iktidara getirilmi bir hukumet oldugu'
iddias da dogru degildir.
D.Ferit'in ekilmesi ve yerine Tevfik Paann gemesinin gerek sebebi, yle
zetlenebilir: Anadolu'ya kar yurutulen sertlik politikasnn ters teptigi
nihayet kavranlm ve Kuva-y Milliye'yi kuvvet ve entrika ile bastrmann
mumkun olmadg anlalmtr.546
Tevfik Paa, hem lml bir insan oldugu, hem de artlar artk sertlige
elvermedigi iin Damat Ferit tarz ahmaka nlemlere ba vurmayacak ama Ankara
politikasn da hibir zaman desteklemeyecek, iktidar suresince, saltanata ve
Va-hidettin'in Ingilizci politikasna bagl kalacak,547 Vahidettin'in lulerine
gre alternatifi olmadg iin de, saltanatn kaldrlacag gune kadar
Sadrazamlgn surdurecektir.
Bu bakmdan, Vahidettin'in, son Tevfik Paa hukumetini, 'Kuva-y Milli-ye'ye
egilimli oldugu1 iin iktidara getirdigini iddia etmesi de, gereklere ters
dumektedir.548
546) Feridun Ergin, Mutareke Kabineleri, s.404 vd., AAMD, say 21/Temmuz 1991;
Istanbul ynetiminden ve Kuva-y Milliye'nin fetva vb. duzenlerle
baarlabileceginden umudunu kesen igalciler surekli Yunanllar ileri surerler
ya da zendirirler ama Yunanllarn innu savalarnda ve Sakarya'da
yenilmeleri, guneyde de Franszlarn buyuk kayp vermeleri uzerine, denge
degiir; Fransa Ankara ile anlar. Ingilizler ise Ankara'y kertmek iin,
sonuna kadar, eitli duunceler gelitirip giriimlerde bulunacaklardr.
547) Jeschke, Ing. Belgeleri, s.11; B.N.SImir, ingiliz Belgelerinde, 3.C.,
s.LVIII/245, LXIX/248; S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.78 vd., 148 vd., 505;
Tevfik Paa -Ankara ilikileri iin: Nutuk, 1.C., s.87-94, 97-103, 183-185 ve
260, 261,262, 263 sayl belgeler.
548) Tevfik Paa ve arkadalarnn genel tavr, yle zetlenebilir: Padiaha
itiraz etmeye terbiyeleri, tam bagmszlg kavramaya anlaylar engeldir; hele
Ingilizlere kar durmak akllarnn ucundan bile gemez. Yunanllar yenildike
sevinirler. Ama sonunda Ankara, Meclisi ve hukumeti dagtp, Muttefiklerin
agzna bakan istanbul ynetimine ve politikasna baglanmal; Osmanl devleti de,
Padiah, ynetim tarz ve butun agd kurumlar ile yine eski usul surmeli.
Oysa Ankara milli egemenlikten ve tam bagmszlktan yanadr. Gru ve gelecege
bak farklar yuzunden, her dnum noktasnda, istanbul ile Ankara arasnda
etin tartmalar ve derin anlamazlklar yaanacaktr.
403
Ite bu dneme ilikin ibret verici baz belge ve bilgiler:
- 24 Ekim 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "[Istanbul ynetimince]
Anadolu'ya gnderilecek [A.Izzet Paa] heyetinin, milliyetileri teslim olmaya
agracag, bar artlarn grumeyecegi." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde,
2.C., s.CV/382)549
- 8 Kasm 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Tevfik Paa hukumetinin,
Sevres'i onaylamak gerektigini kabul ettigi, ancak milliyetilerden ekindigi
iin derhal onaylamak istemedigi ve bu ii Anadolu ile temas sonuna kadar
ertelemek arzusunda oldugu..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C.,
s.CIX/395) x
- 12 Aralk 1920, Yeni Y.Komiser Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Sev-res'in
onaylanacag yolunda Tevfik Paann teminat verdigi..." (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 2.C., s.CXXXIV/472)
1921:
- Abdulmecit, 2 Ocakl921'de Ingiliz gazetesi The Morning Post'un muhabirine u
aklamay yapar: "Bizi kendi tarafnza ekerek, Turk Halifesinin dini
nufuzunu, Imparatorlugunuz dahilinde sulh ve sukn lehine kazanmakta menfaatiniz
vardr." (Jeschke, Ing.Belgeleri, s. 18; bu srada Hind Muslumanlar ve
Msrllar, smurgeci Ingilizlerle mucadele halindeydiler.)
- Abdulmecit'in 7 Ocak 1921'de, Le Gaulois gazetesinde de u demeci kar:
"Muttefikler 5 yl iin Izmir'i, 25 yl iin Trakya'y igal etmeli. M.Kemal
Paann da buna raz olacag, olmazsa devrilecegi..." (B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 3.C., s.XXII/7)
- 29 Ocak 1921, Osmanl Hariciye Nazn Sefa Beyle gruen Rumbold'dan Lord
Curzon'a rapor: "Istanbul hukumetinin, Ermenilere toprak verilmesini kabul
ettigi..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXXIV/92)
- 15 Mart 1921, Tevfik Paann Dahiliye Nazr A.Izzet Paa: " Vatan bu
ekiyadan (An/cara ynetiminden) kurtarmak, bizim iin en mukaddes
549) M.Kemal, sz konusu heyetle 5 Aralk 1920'de Bilecik'te buluur,
'milliyetileri teslim olmaya davet iin' gelmi olan heyeti teslim alr ve bir
oldu bitti ile Ankara'ya getirir. Ankara politikasn benimsemeyen kurul uyeleri
(A.Izzet Paa, Salih Paa, H.Kazm Bey, Fatin Hoca), Mart 1921 banda,
istanbul'a dnmek uzere Ankara'dan ayrlacaklardr. (Bu konu hakkndaki anlar:
A.Izzet Paa, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1997 vd.; H.Kazm Kadri, Merutiyetten
Cumhuriyete Hatralarm, s.180 vd.) H.Kazm Kadri'nin verdigi bir bilgi: " Biz
Ankara'dayken, Ismet Paa, A.Izzet Paaya u haberi gnderdi: 'izzet Paa
hazretleri... gelsin, ordunun bana gesin. Bu tarzda, herkese kuvvet ve itimat
bahederler. Biz de bu sayede vatanmz kurtarrz. Byle yapacak olursa ben,
liva formasn (paalk iaretlerini) sker ve bir nefer gibi maiyetlerinde
hizmet ederim.'" (a.g.e., s.202, dipnot) A.Izzet Paa kabul etmez. Sebebini de
yle aklar: "Ben Ankara'ya gidip gen dnecegim konusunda, Ingilizlere sz
verdim!" (a.g.e., s.292)
404
bir vazifedir. Ite bunu temin edecek kuvvetin en banda ben bulunacagm!"
(H.Kazm Kadri, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.294)
- 21 Mart 1921 gunu Vahidettin'le gruen Rumbold'un raporundan zet:
"Padiahn, Ankara liderlerini ikyet ettigi... Tahtn tehlikeye sokmaya,
otoritesini azaltmaya kalktklarn syledigi... Rumbold'un, Turkiye'nin
Padiah etrafnda birlemesini isteklerini belirttigi... Padiahn, M.Kemal ve
yanmdakilerden 'ekiyalar' diye sz ettigi, Turk olmadklarn iddia ettigi...
Vahidettin'in, son olarak, kendisinin busbutun aresiz ve yalnz oldugunu, ancak
onurunu ve tahtnn karlarn, bir avu ekiyaya teslim etmek istemedigini
syledigi..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXX vd./262)
- 7 Nisan 1921 gunlu Ingiliz gizli istihbarat raporuna gre: "Ankara'dan dnen
A. Izzet paa, 4 Nisan gunu Vahidettin'le gruerek, kiisel olarak Anadolu'ya
gemesini, kendisini merte milli hareketin nderi ilan etmesini nerir. Ama
Padiah bu gudu dinlemez." (S.R.Sonyel, Ingiliz Istihbarat Servisi, s.163)
- 25 Nisan 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Anzavur'un lduruldugu... Anti-
Kemalist erkeslerin basz kaldg... Baz erkeslerin Yunanllarla ibirligi
yaptklar. .."-(B.N. Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXXII/298)
- 27 Nisan 1921, Ingiliz Y.Komiserliginin '1920 Turkiye Yllk Rapo-ru'nun
Vahidettin'le ilgili blumu: "Zeki, saltanat korumak, ulkeye hizmet etmek
isteyen bir kimse olmakla birlikte zayf, psrk ve temkinli oldugu iin hakim
rol oynayamadg, ancak Ingiltere'nin lutfunun Turkiye'yi kurtarabilecegine
inandg..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXXIV/304)
- 23 Mays 1921 gunu Vahidettin'le gruen Rumbold'un raporundan: "Padiahn
Ankara liderlerini suladg.. Kiisel emeller peinde kotuklarn,
boleviklerle anlatklarn syledigi.. Buyuk devletlerin arabulucuk degil,
bask yapmalarn istedigi... Trakya'da bir tampon devlet kurulmasn
nerdigi..." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XCII/329; Jeschke, Ing.
Belgeleri, s. 162)
- 20 Agustos 1921, eski Sadrazam Salih Paadan M. Kemal'e: "Ingiltere'ye kar
direnip durmak, gereksiz ve tehlikelidir." (B.N.Simir,, Ingiliz Belgelerinde,
3.C., s.XXXI/58)
- [Sakarya zaferinden 6 gun sonra] 19 Eylul 1921 gunu Heyet-i Vukela
toplantsnda, Sadrazam Tevfik Paa, Yunanllarn Anadolu'yu boaltmalar
karlgnda, Trakya'nn (Edirne, Tekirdag...) Yunanllara braklmas
duuncesini savunur. (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.259)
- 29 Kasm 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Istanbul hukumeti gittike
Ankara'ya boyun eger duruma duuyor... Yalnz Sadrazam (Tevfik Paa),
Kemalistler! 'asi' sayyor." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C.,
s.XXXVIII/91)
- 6 Aralk 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a.- "Padiahn nufuzu artr-
labilirse, elimizde yararl bir koz olur." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde,
4.C.,
405
- 9-10 Aralk 1921'de, Anadolu Cemiyeti adl gizli bir Vahidettinci rgut,
Istanbul'daki Yunan Y.Komiserligi ile grumelere giriir. rgutun amac, Ankara
hukumetine kar, Yunanistan'n yardmyla, Sultann itibari vesayeti ve
Yunanistan'n himayesi altnda bir "Bat Anadolu Devleti" kurmaktr. rgutun
Yunan Y.Komiserligine 11 Aralkta verdigi yazl nerinin birka maddesi:
Ege'deki Yunan igali altndaki blgelerde, Sultan adna [Bursa'da] geici bir
hukumet kurulacaktr,
Bu yerlerde derhal parlamento seimleri yaplacaktr,
Kemalist kuvvetler bastrlarak, butun Anadolu M.Kemal'in elinden
kurtarlacaktr,
Bunun iin kurulacak 'Gnullu Anadolu Ordusu'nun talim ve silahlandrl-masndan
Yunan Bakomutan sorumlu olacak, iyi Turke bilen bir miktar| Yunan subaynn
bu orduya katlmasn saglayacaktr,
Yunan Hukumeti, Anadolu Cemiyeti uyelerinin Bursa'ya tanmalar j masrafn
karlamak uzere cemiyetin Ynetim Kurulu'na 100.000 Turk lirasj verecektir.
Yunan Y.Komiseri, yaplan pazarlk ve grumelerden sonra, yazl neriyi, 27
Aralk 1921 gunu bir Yunan torpidosuyla Atina'ya gnderir. (B.N. j Simir,
Sakarya'dan Izmir'e, s.349-355 [ayrca Ingiliz Belgelerinde,4.C., s.LXXI/295] j
Yunanistan bunun yerine, Ege'de Iyonya Devleti adyla bir uydu devlet kurup ilan
etme-j yi tercih edecektir. Sakarya'dan Izmir'e, s.404 - 429)550
Bu cemiyetin lideri, Vahidettincilerin yere gge koyamadklar, eski Seyhulislam
Mustafa Sabri Efendidir! (H.Himmetoglu, K.S.da Istanbul ve Yardmlar, 1.C.,
s.347)
1922 (son perde):
- Vahidettin, 13 Ocak 1922 gunu, yegeni Sami'yi gizli olarak Ingiliz
Y.Komiserine gnderir ve kendisini ziyarete gelmesini ister. Sami'nin szlu
mesajna gre, 'harekete gemeye karar veren Sultan, Ankara'nn otoritesi'
550) B.Umar, izmir'de Yunanllarn Son Gunleri, s.243-255; D.Avcoglu, Milli
Kurtulu Tarihi, 1.C., s. 185 vd.; Yunanllarn kurdugu bu sahte devleti,
Hurriyet ve Itilaf Partisi ve Anadolu Cemiyeti gibi karanlk kurulularn bir
ksm uyeleri ile Yunan ibirlikisi baz yerel yneticiler de
desteklemilerdir. (M.S.Egilmez, M.M.de Bursa, s.152 vd.) izmir Belediye Bakan
Hac Hasan Paa, "Her cins ve mezhepteki halkn mutluluguna ynelmi bu yeni
duzenden dolay" izmir Muslumanlar adna, Yunanllara teekkur eder. (Jeschke,
ing. Belgeleri, s.94)
Bu hulyann da ykldgn gren izmir Bapiskoposu Hrisostomos, 7 Eylul
1922'de, Veni-zelos'a sonu yle biten bir mektup gnderir: "..Istanbul'la
birlikte bu topraklarn Yunanistan'la birletirilmesi... bu du, artk en
azndan yuz yl iin elimizden alnmtr. Ama bu topraklarda, siz Yuksek
Komiser olmak uzere, Sultan'n egemenliginde de olsa, zerk bir Dogu Hristiyan
Devleti kurulmas iin sesinizi duyurmakta acele ediniz!" (M.L.Smith,
Anadolu'nun zerindeki Gz, s.330) Yani 10 Eylul gunu izmir'de lin edilecek
olan Hrisostomos, o gune kadarki tutumuna bakarak, Vahidettin'in bu devletin
banda yer almasnda, buyuk bir saknca grmuyor! Vahidettin iin ne ac bir
durum!
406
yerine kendi otoritesini ikame etmek, bu amala da Ingiltere'nin manevi
destegini saglamak arzusundadr.' Rumbold, Fransa ve Italya'y kukulandrr
duuncesiyle bu srada byle bir grumeyi sakncal bulur, ilerki bir tarihte
Padiah ziyaret edecegini bildirir. (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.388;
67. dipnotta ilgili belgelerin kunyeleri var.)
- 15 Ocak 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'na: "Yeni bar nerilerini M.Kemal
reddedecektir. Bunlar Padiaha kabul ettirilebilir." (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 4.C., s.L/174)
- 24 Ocak 1922 gunlu grumede Tevfik Paa, Y. Komiser Rumbold'a yle der:
"M.Kemal yola gelmezse [bara yanamazsa], o ve arlar tecrit edileceklerdir
(yalnz braklacakladr)." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.342)
- TBMM Bakanlar Kurulu, Turk tezinin tantlmas iin Dileri Bakan Y.Kemal
Tengirenk'in, Roma, Paris ve Londra'da temaslarda bulunmasna karar vermitir.
Y.K.Tengirenk, Avrupa'ya hareket etmeden nce Istanbul'a ugrar, Vahidettin'le
de gruur, (21 Subat 1922) K.Tengirenk'in TBMM'ni tanmas nerisine cevap
bile vermeyen Vahidettin,551 Y.Kemal'in katibi Kemal Beyin, kaynpederinin evine
braktg antasn gizlece atrr, iindeki 6 gizli belgenin fotograflarn
ektirerek, bir saray grevlisi ile ingiliz Y. Komiseri Rumbold'a ulatrr.
(Rumbold'un 7 Mart 1922 gun ve 232 sayl gizli yazs552)
- [Rumbold'un Vahidettin'i ziyarete gelmemesi uzerine] Vahidettin, 25 Mart 1922
gunu Tevfik Paay gizlice Rumbold'a yollar. Rumbold'un Lord Curzon'a yolladg
bu arpc grume hakkndaki rapordan baz blumler:
"...Sadrazam, dunku kabine toplantsndan sonra Sultann kendisini saraya
agrdgn bildirdi. Sultan kendisine aagdaki teklifi am ve size (Lord
Curzon'a) sunmam ricasyla teklifi bana duyurmas iin kendisine talimat vermi.
Sultann teklifi yledir:
Ingiltere ile Turkiye arasnda bir anlama aktedilecektir. Anlama geregince
Turkiye, butun milletlerin yararna, tarafsz olarak Bogazlarn (Istanbul ve
anakkale) serbestliginin korunmasn, Ingiltere'ye verecektir. Ingiltere bu
551) Y.K.Tengirenk, Vatan Hizmetinde, s.256.
552) S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.220; 388. dipnotta bu olayla ilgili
butun ingiliz belgelerinin kunyesi ve kitabn ek blumunde de fotokopileri var:
Ek 18,18 A, 18 B, 18 C; SonyePin bu konudaki daha ayrntl bir aratrmas, Son
Osmanl Padiah Vahidettin ve ingilizler balg altnda, Belleten'in 154/1975
saysnda yaymlanmtr, ingilizlere teslim edilen gizli belgeler unlar: A.
ismet Paann askeri durum hakkndaki mektubu, B. Y.K.Tengirenk'e verilen
talimat, C. Ek talimat, D. istanbul hukumetince kapitulasyonlar hakknda bir
dosya hazrlanmasn rica eden resmi yaz, E. Iki gizli adres, F. Dileri zel
Kalem Md.nun izzet Paaya yazdg gizli bir yaz.
Bunu herhangi biri yapsa, yaptgna 'casusluk' denir. Padiah yaparsa, ne denir?
Istanbul ynetimi ayrca, "Y.Kemal Tengirenk'in kanatlarn krmak" ve "Ankara
ynetiminin Turkiye'yi temsil etmedigini" gstermek iin hemen A.izzet Paa
bakanlgndaki bir kurulu da Avrupa'ya gnderecektir, (a.g.e., 2.C., s.221 ve
390.sayl dipnot)
407
amala kendi askerlerini ya da Turk jandarmasn kullanabilecektir. Turk
hukumeti, Turk jandarmasn Ingiltere'nin emrine verecektir. Hatta Bogazlarn
serbestligini korumak iin gereken toprak eridinin idaresi de, Ingiltere'nin
eline verilecektir. Byle bir anlama, Ingiltere'nin Hilafete duman oldugu ve
Turkiye'yi ykmak istedigi yolunda Hindistan'da ve sair yerlerde yaygn olan
kanlar, hemen ve sonsuza kadar ykacaktr. Anlama, bu kanlarn dogru
olmadgnn parlak bir kant olacak ve ingiltere'nin hilafetin hamisi (pro-
tektor/koruyucu) ve ortag (associatej oldugunu, islam dunyasna beyan
edecektir.
[..] Sadrazam, Sultann teklif ettigi projeyi kendisinin de uygun buldugunu
syledi. Bu konuda butun gece duunmu ve bugun bana gelmi. Sultan, bu
meselenin gizli oldugunu belirtmi ve hatta Izzet Paa dahil, teki Nazrlara bu
tekliften bahsetmemesini kendisinden istemi... Sultan, belirtilen esaslar
dahilinde Ingiltere ile bir anlamaya varlrsa, bunu derhal imzalayp
onaylayacagn beyan etmektedir."553 (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.388 vd.
Ilgili belgeler: FO 371/7860 (p.37-41), FO 371/7859-E.3443. Bu Tevfik Paa m
Kuva-yi Milliye taraftaryd?)554
- 4 Nisan 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "...Peyam- Sabah gazetesi,
kapitulasyonlarn devamn dogal sayyor." (B.N. Simir, ingiliz Belgelerinde,
4.C., S.LKI/232)
- 6 Nisan 1922 gunu Rumbold ile Vahidettin, gizli bir grume yaparlar.
Grumede hibir Turk bulunmaz, evirmenligi A.Ryan yapar. Vahidet-tin'i,
"arzuhal veren bir Sarklya" benzeten Rumbold, Vahidettin'in sylediklerini
yle aktaryor:
"Anadolu hareketi, Ittihat ve Terakki'nin yeni bir eklidir... Milletin yuzde
doksan Ankara etesine kardr... Istanbul hukumeti, Ankara'nn kabul
etmeyecegi bar artlarna razdr... Ankara Meclisi kanunsuz bir kurulutur...
Ingiltere ile herhangi bir zel uyumaya hazrz..." (B.N.Simir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.394 vd. Ilgili belge: FO 406/49, p.266-270)
- Vahidettin, 9 Nisan 1922'de Ingiliz Y.Komiserligine, adamlarndan birini
gnderir. Haberci u mesaj iletir: "Sultan, kurtulu iin Turkiye'nin,
Ingiltere'ye ve yalnz Ingiltere'ye bakmas gerektigine kesin olarak inanyor...
Sahsi durumu iin de pek kaygl." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.396;
ilgili belge: Ryan'n yazs, FO 406/49, p.273-274)
- 12 Mays 1922'de, Ingiliz Y.Komiserligine 76 imzal bir muhtra veri-
553) Bu neri de "ingiltere'nin, muttefiklerinden ayr olarak anlama
yapamayacag" gerekesiyle reddedilir ve 1 Nisanda Vahidettin'e bildirilir.
(S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.393, 394)
554) Ahmet Kabakl ise yle yazyor: "Hilafetin varlg. istiklal Sava
gunlerinde bize buyuk yararlar saglad." (Temellerin Durumas, s.140)
408
lir.555 Bu muhtradan baz cumleler: "Devlet ve millet adna konuma yetkisi
yalnz Sultana aittir... Bugun butun Asya'da, Sultann devleti uzerinde tekrar
hukumranlgn kurmas bekleniyor.. Ankara eflerinin ve Buyuk Meclis ad
verilen Meclis uyelerinin ogu, Muttefik Devletlerin cani olarak tutuklanmasn
istedikleri kimselerdir... Son savan galipleri., bu yabanc, maceraperest
eteyi bertaraf etmelidir..." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.396 vd. Ilgili
belge: FO 371/7866-E.6005)
- 23 Mays 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Ingiltere tek bana hareket etmek
durumunda kalrsa, Ankara'ya kar Istanbul hukumetini kullanabilir."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.LXVII/267)
- Vahidettin'in yegeni Sami Bey 1922 Haziran aynda, malum Yuzba Armstrong
ile gruur. Armstrong bu grumeyi yle aktaryor [zet]: "Sami'yi bana
Vahidettin gndermiti. Padiah diyormu ki: 'Lloyd George'a haber veriniz,
akbet yaklayor. Bunu Ingiliz Buyukelisine anlatmaya alt isem de muvaffak
olamadm. M.Kemal ve adamlar ihtilalci, sizin (Ingilizlerin) ve benim
dumanlarmzdrlar. Ben Ingiltere'nin dostuyum. Ne isterseniz vermeye hazrm.
Halbuki siz Ankara'dan bir ey alamazsnz. Yunanllarn Anadolu'dan
karlmasn saglaynz. Ayrca drt milyon Ingiliz liras bor istiyorum.
Bununla mukemmel bir hukumet kurarm. Bursa'ya gider uyruklarm etrafmda
toplarm. Halk benim davetime koar. Franszlarla da dost olurum. Bogazlar ak
brakrm. Halife olmak haysiyetiyle daima sizin tarafnz tutarm. unku siz
muminlerin savunucususunuz. Anka-ra'dakiler katildir. Moskova'nn tesiri
altndalar. Benim sylediklerimi hibiri yapmaz!' Padiahn szlerini ilgili
yerlere duyurdum." (Aktaran, N.H.Ulug, Emperyalizme Kar Turkiye, s.152-153)556
- Ingiliz Y.Komiseri Rumbold'un 5 Agustos 1922 gunlu raporu: "Bizim bakmmzdan
en ok arzu edilen gelime, Sultann yeniden hakiki br otoriteye
kavuabilmesidir..." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.400; ilgili bel- - ge:
FO 424/254, p.97-98 ve Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.LXXXI/341)
- Vahidettin ile Rumbold 7 Agustos 1922 gunu de gruurler. Bu grumede
Vahidettin'in, Ankara ynetimi iin kullandg baz szler: "Asiler...
555) Suleymaniye, Fatih ve Beyazd medreseleri adna 9 kii, Kadiri ve Rufai
tarikatleri adna 10 eyh, istanbul adna Vasfi Efendi, Rza Tevfik ve 12 kii,
istanbul'da oturan ve Anadolu adna imza atan 44 kii.
Bu 44 kii, 'Anadolu eraf' diye anlan ve bazlar Yldz saraynda misafir
edilen grup olsa gerek. (A.Bedevi Kuran, Inklap Tarihimiz ve Jn Turkler,
s.376)
556) Gerekten duyurdugu anlalyor: S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.229;
434. dipnotta ilgili belgenin kunyesi ile ekler blumunde fotokopileri
bulunuyor: ek no. 21, 21 A, 21 B, 21 C, 21 D; Sonyel, Vahidettin'in ayn
neriyi, bir sure sonra, Y.Komiser Rumbold'a da yaptgn belirtip
belgelemektedir: s.229; ilgili belge: FO /7870-E. 8065.
409
(B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e,
egoistler... Ittihatlar... Bolevikler..."
s.401 vd. Ilgili belge: FO 424/254, p. 105-108)
- 7 Agustos 1922, Vahidettin'in, yine yegeni Sami ile General Haring-ton'a
yolladg szlu mesaj: "Ben Padiah ve Halifeyim. Padiah olarak Osmanl ordusu
Bakomutanym. Bir bunalm karsa, Muttefik Igal Kuvvetleri Bakomutan ile
beraber olmam dogaldr ve byle bir kriz nnda Genel Kararghmn nerede
olacagn bildirmesini General Harington'dan rica ederim." (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 4.C., s.CXXVIII vd./543)
- Y.Komiser Rumbold'un 2 Eylul 1922 gunlu raporundan: "Kemalistlerin
taarruzundan Istanbul hukumetinin rahatsz oldugu.. Bu baarya her Turkun
tabii olarak sevinmesi gerekirken, Sultan ve baz Nazrlarn,
M.Kemal'in prestijinin yukselmesinden kayg duyduklar.. Bundan sonra Sultana
pek az sz duecegi..." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.483; ilgili belge:
FO 424/254, p. 180) v
- 12 Eylul 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Istanbul'da gunlerce gsteriler
yapld.. Padiahn, taht bakmndan kaygl oldugunu sanyorum." (B.N.Simir,
Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.XCII/399)
- 16 Eylul 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Padiah, zaferden dolay M.Kemal'i
kutlamay reddetti." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.C/424; Jeschke,
Ing. Belgeleri, s. 163 ve 164)
- 25 Ekim 1922, Fransz Y.Komiseri General M. Pelle'nin Fransz Dileri
Bakanlgna telgraf [zet]: "Sultan diyor ki, 'Ankara'dakiler kabul edilemez
iddia ve isteklerle ortaya kmaktadr... Ulusul egemenlige ilikin gruleri,
Turk halknn sosyal durumuna da, geleneklerine de uygun degildir,
eriatn gereklerine de uymaz. Ben Papa gibi yalnz bir din adam olarak kalmaya
asla rza gsteremem. Islami telakkiye gre Halife, djni korumak iin daima
kuvvetli olmaldr. Turkler, Halifeyi hal' ettikleri takdirde, diger ulkelerin
Muslumanlar, Turkiye dnda, mesela Arap memleketlerinde, gerek halife olacak
birini bulmaya alacaklardr. Ayn zamanda buyuk bir Musluman devlet olan
Fransa, byle bir olaslgn tehlikelerini takdir edecek durumdadr... Ortak
menfaatlerimiz vardr. Sizin iin Turkiye, Suriye'den ok daha nemli...'"557
(Toplum ve Tarih, s.53/16.say; ilgili belge: Fransa Dileri Arivi, E serisi,
97. cilt, 210-213. yaprak)
557) Grammont-Mammeri, Pelle'nin raporuna dayanarak, yle devam ediyorlar: "Bu
kantlara dayanan Sultan, hayretler iinde kalan muhatabndan, Fransa'nn Ankara
hukumeti nezdinde sert bir giriimde bulunarak, yaknda toplanacak Lozan
Konferansnda, Turkiye'nin tek bir delegasyonla temsil edilmesini ve bu heyetin
bana da, ifadesinden anlaldgna gre, kendisi tarafndan tayin edilecek bir
murahhasn getirilmesini talep etmesini isteyerek, 'Osmanl halknn, Halife-
Padiah etrafnda^ toplanmas iin Fransa'nn, nufuzunu kullanmasn' ifade
etmitir." General Pelle'nin yazs yle bitmektedir: "Tamamen kaybolmu bir
davaya bulamak, hibir ekilde yarararmza olmayacaktr." (Tarih ve Toplum,
s.53/16.say) ->
410
- Vahidettin'in ve "Kuva-y Milliye'ye egilimli oldugu iin iktidara
getirdigini" ileri surdugu Tevfik Paa kabinesinin durumu ve tutumu byle.558
Sabk Sultan ve Halife, kendini savunmak iin gerekleri degitiriyor.
Butun belgeler ve alntlar gsteriyor ki Vahidettin ve Istanbul ynetimi, son
ana kadar, -tpk ibirliki basn ve bu politikay benimsemi evreler gibi-her
olaya yanl tehis koymu, dogru bir degerlendirme yapmay baaramam,
emperyalizm karsnda teslimiyetiligi semi, Ingilizlerin lutfuna bel
baglam, bu yuzden birok onur krc ve sonusuz giriimde bulunmu, halka
guvenmemi, tam bagmszlgn elde edilebilecegine inanmam, Milli Mucadeleyi
isyan saym ve sndurmek iin her turlu yolu denemi, hatta dinsel nitelikte
bir sava bile am, Ankara ynetimini surekli kuuk ve yetersiz grmutur.
Sonu: Tam bir yanlg ve yenilgi!
Vahidettin'in beyannamesini izlemeye devam edelim.
a "...M.Kemal, bagl oldugu devlete itaat etmekten km ve Anadolu'da birok
ak sakall muftulere varncaya kadar asp kesmek gibi kymlar ile milli
grevler snrn aarak, milletin bana bela kesilmi idi."
a. M.Kemal, Padiaha kar oldugunu hibir zaman resmen aklamam ama D.Ferit
hukumetlerine de itaat etmemitir. unku, belgeleri ile biliyoruz, bu
hukumetler, ihanet halindeydi.
Akas, Vahidettin, Ankara'ya kar Fransa'y tahrik etmeye yelteniyor ve buna
karlk olarak Hilafeti, Fransa'nn da hizmetine arz ediyor. Tevfik Paann
Lozan delegasyonu hakkndaki iki yazsna TBMM'nin gsterdigi ok sert tepkiyi
ise, Birinci Blumde grmutuk.
Tarihin bir baka yne aktgnn hl farknda degiller.
558) a. Hukum vermek iin herhalde bu belgeleri okumu olmas gereken Mete
Tuncay yle diyebiliyor: "1920 sonundan 1922'de saltanat kaldrlana kadar,
Istanbul'da Tevfik Paa hukumeti vardr ve Ankara yanls bir hukumet hukumferma
(egemen) olmutur." (Kanal 7, Mayn Tarlas adl program, 14.7.1996)
b. Kurtulu dizisinde, ingilizlerin, bir Turk subaynn bir ingiliz subayna
selam vermemesini protesto etmeleri uzerine, Osmanl Harbiye Nazr, selam
vermeyen subaydan, Ingiliz subayndan zur dilemesini ve tatsz olayn
kapanmasn ister.
Bu tur birok olay paal edip bu sahneyi yazm, Harbiye Nazr Ziya Paay da,
hizmetlerini dikkate alarak kesinlikle kuultmemitim.
Ama Zaman gazetesi yazar Mehmet Kahraman da, 14.4.1994'te yle yazyor: "Bu
hadise tamamen uydurmadr. Byle bir hadise olmamtr. Bu srada istanbul'daki
hukumet Sadrazam Tevfik Paa hukumetidir. Tevfik Paa... Ankara'ya scak bakmas
ile bilinir ve Ingilize Londra Konferansnda, 'Milletin gerek temsilcisi Ankara
hukumetidir' demitir... Uydurulan hadise, istanbul'u kuuk grmek maksadna
dayanmaktadr... Dizide, Londra Konferansndan sz edilirken, Tevfik Paann
'Ankara, milletin hakiki temsilcisidir' szu kullanlmamtr. unku bu durumda,
dizinin 'istanbul hain' tezinin hakikat olmadg ortaya kacaktr."
1. Bu sahne, bir nceki Yunan Babakan Gunaris ile General Metaksas sahnesine
bagldr ve Turk subaylarnn o andaki ruh hallerini ve kararllklarn
gstermek amacyla yazlmtr. Dikkatle izlese kavrard, istanbul ynetimini
kuultmek amacyla, olmam olaylar uydurmama ne gerek var? Bir ingiliz trafik
askerinin Sadrazam Tevfik Paay tutuklayp karakola gturebilmesi, o ynetimin
hazin durumunu gstermeye yetip de artmaz m?
2. Tevfik Paann Londra'da, milletin gerek temsilcisi Ankara hukumetidir'
dediginin dogru olmadg ise, daha nce belirtilmiti.
Dogru olmadg kesin olan bir sylentiye, Kurtulu'ta tabii ki yer vermedim.
411
b. Simdiye kadar aklanan belgeler, kimlerin, "milletin bana bela
kesildigini" de aka gstermektedir.
c. Kuva-y Milliye'nin asp kestigi hibir Muftu bilmiyorum; bu iddia
dolaysyla, ulaabildigim butun kaynaklar bir daha aratrdm fakat hibirinde
byle bir bilgiye rastlamadm. Buna karlk, Padiah Anzavur'un adamlarnn,
Nisan 1920'de, Kuva-y Milliye'yi destekleyen Gnen Muftusu Sevket Efendiyi
ehit ettikleri bilinmektedir! (TIH, 6.C., Ayaklanmalar, s.85; K.zalp, Milli
Mucadele 1.C., s. 109) Baz din adamlarnn asldg ise dogrudur. Hatta
bazlar muhakeme bile edilmeden ldurulmulerdir.559 Elbette bo yere ve
sebepsiz olarak degil: Dumanla ibirligi yaptklar, direnii krmaya
altklar iin!560
Ama bir ksm silaha bile sarlm olan binlerce yurtsever din adamna oranla bu
gafillerin saylarnn, pek az oldugunu da belirtmeliyim.
Bu ac olaylar, din adamlar ya da Kuva-y Milliye aleyhine buyutup smurmek,
surekli sorun yapmak, haksz ve maksatl bir davran olur. unku her evreden
ve meslekten vatan haini kmtr.
a "Sevres Andiamas da, Yunanistan'da siyasi durumun degimesinden ve
Muttefiklerin aleyhimizdeki iddetli anlamalarnn bozulmalarndan nce ve
hibir noktasnda degiiklige izin verilmeksizin, yirmi drt saat iinde, ya
tumuyle kabul ya da reddedilmesi hakkndaki bask ve tehditleri ierdiginden,
gayet kritik ve tehlikeli biimde teklif edilmiti."
Sevres Andiamas tasars, 11 Mays 1920 gunu Paris'te, Tevfik Paaya verilmi
ve yazl cevap iin bir ay sure tannmtr. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C.,
s.79) Bu sure daha sonra, 27 Temmuza kadar uzatlacak ve andlama, tebliginden
tam u ay sonra, 10 Agustosta imzalanacaktr. (S.Turan, Turk Devrim Tarihi,
2.C., s.188) Ksacas, 24 saat sure verildigi de kesinlikle dogru degildir.
559) "Alaehir camilerine drt hoca gelmi, halka vaaz ederek diyorlarm ki:
'Yunan ordusu Padiah emriyle geliyor, sakn hurmette kusur etmeyin!' Bekir
Sami, bu hocalarn sabahleyin kaymakamlk binas nune getirilmesini sylemiti.
Biz atlara binip Alaehir hukumet konagnn nune geldigimiz zaman, Kaymakam,
Jandarma Kumandan ve drt hoca oradaydlar... Bekir Sami... tabancasn ekip
drt hocay yere serdi. " (3.6.1919, Yuzba Selahattin'in Roman, 2.C., s.94
vd.)
560) A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.351, 355; F.Altay, s.238, 246; TIH, 6.C.
(Ayaklanmalar), s.33, 37, 55, 58, 59, 60 vd.,102, 163, 166, 188, 302; S.Selek,
s.79; R.Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.143,152; R.zkk, Duzce-Bolu
isyanlar, s.236, 252, 324 vd.; M.S.Egilmez, M.M.de Bursa, s.189, 200, 206 ;
C.Bayar, Ben de Yazdm, 1831, 1841-1843, 2167; K.Karabekir, istiklal Harbimiz,
s.393 vd.
Bir rnek:" 20 Mays 1919 gunu, eme Kaymakam, Polis Muduru ve Muftusu, Yunan
ordusunu, ellerinde Yunan bayraklar ile eme dnda karladlar. Muftu,
'Hogeldinz, Yu-nancay iyi bilmedigimden dolay beni affetmenizi rica ederim'
dedi. Bu Muftu, Sakz adasn da Yunanllara teslim etmiti. Bu kadar ugurlu bir
adam olmas hasebiyle, Ankara Muftulugune tayn edilmesi temenni olunur."
(Kostas Misailidis, Kuuk Asya Seferi, s.248) Yazar, Ege'de Yunanllar iin
istihbarat rgutunu kurmu ve baz Turkleri Yunan ibirlikisi yapmtr.
412
D "Bununla birlikte ben, Sevres Andlamasn, kesinlemi saylacak biimde
onaylamadm. Andlamann kesinlik kazanmas, Meclis'in kabulunden sonraki
onayma bagl oldugunu, hak ve adaletle bagdatnlamayacak kadar anormal olan
byle bir andlamann devam edemeyecegini ve yerleerneyecegini bildigimden,
hakkmzn anlalacag uygun zamann gelmesine kadar vakit kazanmak iin
andlamann hukumete kabulune taraftar grundum."
1. Vahidettin, andlamann hukumete imzalanmasna taraftar oldugunu apak
syluyor. Gerekesini de yle aklyor: Byle bir andlamann devam
edemeyecegini ve yerleerneyecegini biliyormu... unku andlama hak ve adaletle
bagdatnlamayacak kadar anormalmi... Andlama hukumete imzalanarak,
Muttefikler oyalanacak, bylece vakit kazanlacakm...
2. Birka soru: Bar artlarnn, 'hak ve adaletle bagdamayacak kadar anormal
olduguna' kim karar verecekti? Sevres Andlamasn Turklere zorla uygulatma
grevine talip olan Venizelos mu, yoksa bu istegi kabul eden Lloyd George mu?561
Andlamann devamna kimler engel olacakt? Gunarisler, Hrisostomoslar,
Papulaslar m, yoksa Damat Feritler, Ali Rutuler, Durrizade Abdullah Efendiler
mi? Yerleip kalmasn kimler nleyecekti? Rahip Frular, Ryanlar, Anzavur
Paalar, Sait Mollalar m?.
Muttefikler, bar artlarnn yumuatlmasn neren birok yetkilinin ve
uzmann uyarlarn dinlememi, Istanbul hukumetinin yaptg giriimleri de
kesinlikle reddetmitir.562 Istanbul ynetiminin, byle bir hayale kaplmas
iin hibir ciddi sebep yoktur.
3. Vahidettin, oyalama yoluyla zaman kazanmak istedigini ileri suruyor.
Kazanlan zaman, kime ve neye yarayacakt acaba? Kendi bunu aklamyor. Ama
Msroglu, Vahidettin'in, Kuva-y Milliye'ye zaman kazandrmak istedigini ileri
suruyor. Oysa Istanbul ynetimi, Kuva-y Milliye'ye kar en sert ve kyc
nlemleri, zellikle Sevres'in tebliginden sonra alm ve Turk'un elindeki son
kuvveti de dagtmak iin kyasya ugramtr.563
4. Muttefikler Sevres'i yumuatmay, TBMM ordusunun Dogu'da ve Ba-t'da
kazandg baarlar ve Ankara'nn kesin tavrndan sonra duunmeye
balamlardr.564 Sevres'i yok eden, Istanbul ynetiminin, katlanlarn
ldurulmesinin farz oldugu ilan ve komutanlarnn ogunu da idama mahkm ettigi
TBMM ordusu-
561) LGeorge, 27.2.1920'de, Avam Kamarasnda der ki: "Bar artlar
yaymlannca, hi kimse Turkiye'nin... yeter derecede cezalandrlmadgn
duunemeyecektir!" (Abdullahat Aksin, Ataturk'un D Politika ilkeleri ve
Diplomasi, s.85)
562) S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.74 vd.; .Kurkuoglu, Turk-ingiliz
ilikileri, s.74; H.Bayur, Turk Devletinin D Siyasas, s.60
563) Kuva-y inzibatiye, idam kararlar, halk isyana tevik, Anadolu Umumi
Mufettiligi, bildiriler, Kuva-y Milliye'ye kar yeni kuvvetler kurmak iin
igalcilerden izin, silah ve para istemeler vb...
564) P.C.Helmreich, Sevr Entrikalar, s.237 vd.
413
dur!565
D "Mondros Mutarekesi, Izmir hadisesi, Sevres Andlamas gibi farkl bir grule
karladgm olaylarn dndaki sorunlarda, hareketlerimi, daima merutiyet
gereklerine uydurdum. Bu sebeple eitli hukumetlerin eitli ve belki de farkl
grulerine sayg duydum. M.Kemal'i Anadolu'ya gnderen ve daha sonra bagl
oldugu devletini tanmadg iin tepelenmesi (asli: tenkili) amacyla [uzerine]
askeri kuvvet gnderilmesini gerekli bulan kabinelere uymamda, sorumlu hukumet
ile hukumdarlk makamnn karlkl ilikilerine ait merutiyet gereklerinden
ayrlmamak istegi ve baz zorunlu siyasi sebepler rol oynamtr."
Vahidertin'in merutiyet gereklerine hi uymadgn, ustelik merutiyete kar
oldugunu, birinci blumden beri biliyoruz. Fakat beyannamesinde farkl eyler
syluyor. Mesela, merutiyet gereklerine o kadar baglym ki hukumetlerin,
Kuva-y Milliye'nin tepelenmesi iin verdikleri kararlara bile bu bagllg
yuzunden uymu.
Anlalyor ki Vahidettin, Meclisleri kapatmay, nazrlarn seimine karmay,
degitirilmelerini istemeyi, Turkiye'yi ingilizlere ipotek etmeyi, merutiyet
gereklerine uygun buluyor; D.Ferit'in haince kararlarna bir hukumdar olarak
kar kmay ise, merutiyet gereklerine aykr sayyor.
Son Padiahmzn yaklam byle.
Vahidettincilere, u kanlmaz soruyu bir daha sorup bu konuyu kapatyorum:
Beyler, hani Kuva-y Inzibatiye dankl dvutu?
u "...Gerek hukumet degiikliklerinde, gerek teki uygulamalarda, hareketlerime,
kiisel duunce ve duygularmdan ok, daima kamuoyu ya da dire-nilmesi imknsz
baka etkenler yn vermilerdir. Bunun en belirgin kant, son Tevfik Paa
kabinesini... ahsm ve makamm hakknda ktu niyetleri belli olan Kemalcilerin
Istanbul'da nufuz kurmalarna uygun olmasna ragmen, iki yldan fazla iktidarda
tutmaklgmda grulebilir ."
a. yleyse, Damat Ferit'i neden onca tepki ve uyarya ragmen, 4. ve 5. defa
iktidara getirdi acaba? Kamuoyunun D.Ferit'i istedigini sylemek gulun olur.
D.Ferit'i sadrazamlga getirirken, bir bask altnda olmadgn da daha nce
gr-xmutuk.
b. Kemalcilerin Istanbul'da nufuz kurmalar, Tevfik Paa iktidaryla
ilgili bir
olay degildir. Belki o dnemde etkileri biraz daha artmtr, o kadar. unku
basnn buyuk ogunlugu, bandan beri milliyetileri tutmaktayd. Gizli
rgutler ise Mutarekeyle birlikte olumaya balam ve giderek
genilemilerdir.566 Harbiye
565) Istanbul, fetvalarn geri alnmas istegini de reddetmitir. (S.R.Sonyel,
D Politika, 2.C., s.83)
566) T.Z.Tunaya, Turkiye'de Siyasi Partiler, s.520- 527; Fahri Can, ilk Milli
Hareket, Y.Tarihimiz, 1.C., s,394 vd.; B.ukurova, K.S.da istanbul Gizli
Gruplar, AAMD, sayf 51 Mart 1986; F.Tevetoglu, Milli Mucadele Yllarndaki
Kurulular, s.3 dv.
414
Nezareti ve Genelkurmay Bakanlgndaki hemen hemen butun subaylar, ilk gunden
Anadolu'yu desteklemi, bu kurulularn bandaki Cemal ve Cevat Paalar da bu
yuzden Malta'ya surgun edilmilerdir. Hatta saray grevlilerinin ogunlugu bile
yava yava Ankara'y tutacak ve sonunda Vahidettin'i yapayalnz
brakacaktr.567 Ama en nemli geliim, halkn ezici bir ogunlukla ve ksa bir
sure iinde, istanbul ynetiminin karsnda yer almasdr. Bunu belirten
yuzlerce gsterge var.568 Ayrntlara dalmamak iin Vahidettinci T.M.Gztepe'nin
anlarndan u tipik rnek aktaracagm:
"... Kan ter iindeki Ali Kemal'e, 'Hayrola ustad, bir ey mi var?' diye sorduk.
'Alaklar, namussuzlar, Ittihat keratalar' diye bir sra sguntuden sonra,
meseleyi soluk soluga anlatt. Meger Ali Kemal'in yazlarna kzan Peyam- Sabah
murettipleri (yaz dizicileri), elbirligi etmiler ve ertesi sabah kacak
gazetenin bask sayfalarn, tam makineye verilirken, merdivenlerden yuvarlayp
butun harfleri darmadagnk etmiler. Teker teker dizilen binlerce harf,
gunlerce toplanp kasalarna yerletirilemeyecek bir ekilde etrafa daglmt.
Bu hale gre Peyam- Sabah birka gun kamayacakt. Ali Kemal Bey, 'Ecnebi
polisine gidiyorum, Danalarn aglatacagm, keratalarn!' diye Muttefik
zabtasnn igal ettigi Krmz \Ko-nak'a girdi." (V.M.Gayyasnda, s.412)
"...Balta Limam'ndan Sadrazamlga gitmekte olan iki otomobil, tam Galat^
Kprusu'nu geip Eminnu Meydanna gelince, D.Ferit Paann bindigi ndeki\
otomobil arza yapm ve muthi bir kalabalgn ortasnda znk diye
duraklamaya \ mecbur kalmt. Halk, Sadrazamn gzlerinin iine yiyecek gibi
bakyor ve otomobil, binlerce kiiden murekkep bir dumanlk maherinin nefret
okunan baklaryla sarldka sarlyordu. Sadrazam sapsar kesilmiti.
Yaverler [biri de T.M.Gztepe'dir] yere atladlar ve Sadrazamn arabasnn
sagna soluna geip kaplar tuttular. Halk, memleketlerini zulum ve zorla
zaptetmi yabanc bir istila ordusu kumandanna bakar gibi bakyordu... Nihayet
otomobilin arzas duzeltildi ve kafile buyuk bir suratle Sadrazamlgn yolunu
tuttu. D.Ferit Paa geni bir nefes almt..." (a.g.e., s.357, 358)
567) "Bir mevlit gunu saraya davet olunduk. Yldz saraynda benden ve bir iki
ihtiyar emekli memurdan, bir de birka harem agasndan baka kimse yoktu."
(R.Tevfik, Biraz da Ben Konuaym, s.191); "VI.Mehmet Han henuz feragat
etmemise de maiyeti erkan birer birer TBMM'ne biat etmektedir (bagllgn
belirtmektedir)." (7 Kasm 1922 gunlu ikdam gazetesinden aktaran, Jeschke, TKS
Kronolojisi II, s.10)
568) Mitingler (K.Arburnu,istanbul Mitingleri); zafer haberlerinden sonra
butun camilerin mahyalarla donatlmas (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C.,
s.LXXVII/274) ; orduya yaplan bag (Y.Kemal, Egil Daglar, s. 107 / KS Gunlugu,
3.C., s.471 vd.); universite grevi (K.Ismail Gurkan, Darulfunun Grevi, ayrca,
M.Gologlu, Cumhuriyete Dogru, s.381vd, 413 vd.; Ankara liderlerine halkn
gsterdigi ilgi (Y.Kemal. Egil Daglar, s.99; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda,
s.411); buyuk zaferin cokuyla kutlanmas (F.R.Atay, ankaya, 1.C., s.197 vd.;
KS Gunlugu, s.800 vd.) Refet Paaya yaplan olaganustu karlama (Devrin
Yazarlar, 2.C., s.1048 vd.; T.M.Gztepe, V.M.Gayyasnda, s.437) vb...
415
"...Sadrazam, kamuoyunun sevgisini o kadar kaybetmiti ki lehinde yaz yazmak
yle dursun, onun Baltaliman'ndaki kutuphane ve muzesinin resmini koyup altna
da, 'buyuk bir ilim adamna [yani Damat Ferit 'e] ait zengin bir kutuphane ve
muze' diye bir yaz yazdgmz gun, Istanbul'da pek ok satlan mit adl bu
guzel derginin, bayiler tarafndan hamallar srtna vurulup paket paket geri
evrildigine tank olmutuk." (a.g.e., s.360; derginin sahibf T.M.Gztepe'dir.)
D "Ankara ile Istanbul arasndaki ikiligin ortadan kaldrlmas iinde bu gibi
fedakrlklardan geri durmamakla birlikte, hilafetin saltanattan ayrlmas ve
bakentin istanbul'dan Anadolu'ya tanmas hakkndaki karar ve duuncelerini
uygun grmek elimden gelmemitir."
a. Ankara, 28 Ocak 1921'de ve 6 Mart 1922'de, TBMM'ni tanmasn' isteyerek
uzlama nermise de, Vahidettin, her iki neriyi de reddetmistir. (Jeschke,
ing. Belgeleri, s. 161-162)
b. Saltanatn nasl kaldrldgn grmutuk. Hilafet konusu, Drduncu Blumde
ele alnacaktr.
c. Istanbul'a ilikin iddiasyla ilgili ek bir cumlesi var ki onu
aktarmalym: n "Istanbul'un manen Ruslara teslimi ile boleviklere cemile ibraz
etmek (yaranmak) niteliginde olan bakentin Anadolu'ya tanmas duuncesi de
Hilafeti, Istanbul gibi siyasi ve tarihi bir dayanaktan yoksun brakmak demek
oldugu iirt kesinlikle kabul edilemezdi."
Vahidettin, beyannamesini hazrladg srada, herhalde, zihince ve bedence ok
yorgundu. Yoksa saglkl bir insan, bakentin zellikle guvenlik sebebiyle
Anadolu'ya alnmak istenmesini,569 "Istanbul'un manen Ruslara teslim edilmesi ve
boleviklere yaranmak" diye yorumlayamaz.570
n "Ben devleti tehlikeden korumak iin, zellikle Genel Sava'a giriimiz-deki
arlklarn acsn tattktan sonra, d siyasette, bana kar olanlarn de-
569) L.George, Avam kamarasnda bar sorunu gruulurken, Istanbul'un
Osmanllara braklp braklmayacagn soran bir milletvekiline, zetle yle
cevap verir: "istanbul'da, sava gemilerimizin hedefi olabilecek bir hukumet
grmek, Toros daglarnn bur tarafna ekilmi bir hukumet grmekten yegdir."
(B.N.Simir, Ankara... Ankara, s.238) ingilizler, Ankara'nn bakent yaplmasn
uzun sure ilerine sindiremeyeceklerdir, (a.g.e., s.219 vd.)
K.Karabekir, daha 12 Kasm 1921'de, 'bakentin Anadolu ortalarn'da bir yere
tanmasn, istanbul'daki (askeri) fabrikalarn Anadolu'ya tanmalarn'
nerir, (istiklal Harbimiz, s.974-975) Ksacas, bakentin, duman etkisinden
uzak bir yere, Anadolu'ya (Ankara) alnmas, maddi ve manevi bir guvenlik
sorunudur.
B.N.Simir'in, bu konu ile ilgili ksa bir aratrmas: Ankara'nn Bakent
Oluu, AAMD, 1991/20, s.189-222.
570) 17 Ocak 1923 gunu Vahidettin'le gruen Fransa'nn Cidde Bakonsolosu
Krajevvski'nin raporundan: "Vahidettin'in benim uzerimde ok uzuntu verici bir
intiba braktgn gizlemeyecegim. Durumu dogal bir sebebe bagl veya ileri
derece bir zehirlenmeden ileri gelen yorgunluk belirtileri tayordu. Ba nune
dumu, alt dudag sarkk, gzleri snuk ve uykulu..." (Tarih ve Toplum, s.54/
16.say)
416
digi gibi korkarak, yani itidal ve teenni ile hareket ettim. Daha dogrusu, vakit
kazanmak iin icap ederse kendimi fedaya karar verdim. Bu itidalli ve ihtiyatl
tutum karsnda, karmdaki arlar ve her eyi gze alm olanlar, sonuta
baarya ularlarsa, ahsen ben kaybedecektim.571 Fakat devlet kazanacakt.
Halbuki onlar, devlete, saltanat- Islamiyesini kaybettirdiler."
Evet, Vahidettin'in yntemi degil, her eyi gze alm yurekli, kararl, inanl
ve gereki kiilerin tam bagmszlg ama edinmi yntemi baarya ulamtr.
Bu mucadeleyi Kuva-y Milliyeciler kazanr, Vahidettin ve rejimi kaybeder.
Allahn dedigi olur!
Vahidettin'in son cumlesi hakknda, II.Abdulhamit'in kz Sadiye Osmanog-lu
diyor ki: "Avrupa'da geen muahede yllarm esnasnda, daha tarafsz ve daha
mucerret bir hava iinde tetkike ve duunmeye altm. Osmanl Imparatorlugu
ile birlikte yklan diger imparatorluklarn da hayat hikyelerini, elimden
geldigi kadar tetkik ettim. Karlatgm hakikat, kendi kanunlarnn hukmune
uyarak, dunyann degimekte olmas idi. Fransa Ihtilali degime temposunu daha
hzlandrmt... Krallk idareleri, yerlerini cumhuriyetlere terk ediyorlard.
Dunyay bir tufan gibi kaplayan bu denizin ortasnda, Osmanl padiahlk
idaresinin bir ada gibi mevcudiyetini ilelebet muhafaza etmesi mumkun degildi.
Osmanl padiahlk idaresi de, erge bu kanunun tesiri altnda, bir cumhuriyete
inklap edecekti. Tarihin ak bu idi." (Hayatmn Ac ve Tatl gunleri,
s.99)572 l
n "Eger benim bir yanlm varsa bu da, din ve devletin bu derece tahribine ve
bakalatrlmasna, -baz mustesna kimseler dnda- butun nazrlar ve ulema
(din bilginleri) ve akl sahipleri ve memleket ileri gelenleri tarafndan ses
karlmayacagna ve baz bencil karlar karlgnda, gizli ve ak biimde
yardm edilecegine ihtimal vermemekligimdir. Ben, devletin hayat ve memat
(lumu) ile herkesten ok ilgilenen aydnlarn, vicdani ve vatani grevlerini,
bu derece ktuye kullanmayacaklarn duunmekle yanl yaptgm itiraf ederim."
571) Vahidettin, daha nce de, buna benzer bir gru belirtmitir. Ali Rza
Paa hukumetinin istifas uzerine, D.Ferit'i yeniden sadrazamlga getirecegi
sylentileri yaylnca, Meclis Bakanlk Divan, Vahidettin'i ziyaret eder.
H.Kazm Kadri, Vahidettin'in o gun zetle yle dedigini yazyor: "Ne oluyor?
Her taraftan feryatlar iitiliyor. Ben zamann nezaketini, durumun korkunlugunu
duunmez ve milletin emellerini dikkate almaz mym? Ve bilmiyor muyum ki vatan
bu felaketlerden kurtulursa, ben bunun en yukarsnda bulunacagm ve Allah
korusun, aksi halde de en altta kalp mahvolacagm!" (Merutiyetten Cumhuriyete
Hatralarm, s.170)
572) II.Abdulhamit'in bur kz, Aye Osmanoglu da yle yazyor: "Tanr Turk
milletini ve Cumhuriyetimizi daima korusun ve payidar etsin!" (Babam Sultan
Abdulhamid, s.8. Guven Y., istanbul, 1960) Son Halife Abdulmecit'in kz
Durruehvar Sultan da, illustration muhabirine yle der: "Ben bir Turk
kadnym, vatanm kurtarana kar, lunceye kadar yalnz minnettarlk hissi
tarm." (H.S.Tanrver'in Mecliste yaptg konumadan aktaran K.Msroglu,
Osmanogulla-r'nn Dram, s.375)
417
Ses karmayp da ne yapacaklard? Frtna patlaynca, otlar ba eger! Hi
beklemedikleri zaferin dehet verici gumburtusu ve inanlmaz hz, yalnz onlar
degil, Yunanllar ve Muttefikleri de akna evirmiti.
D "Sonu olarak unu aklarm ki Hilafet meselesinin zumu, dini, milleti,
vatan upheli ve kark askerlerden ve teki snflardan oluan kuuk bir
aznlk ile ksmen zor altnda bulunan ve ksmen de durumun i yuzunden haberli
olmamak yuzunden aldatlm olan be alt milyonluk Turk milletinin yetkisi
iinde olmayp bu, u yuz milyonluk Islam aleminin tamamn ilgilendiren buyuk
bir sorundur."
(1) Osmanl Imparatorlugunun dnda, her zaman kalabalk bir Islam alemi
bulunagelmitir. Ama hibir Padiahn tahta knda ya da tahttan indiriliin-
de, dolaysyla Halifenin degiiminde, snr d Islam aleminin onay
aranmam-\ tr. Tersine hareket, zaten bagmsz devlet kavramyla bagdamazd.
Osmanl Sultan, dolaysyla Halife, kendi ulkesinin Sultan ve Halifesiydi. Kim
sultan olursa, ayn zamanda, otomatik olarak Halife sann da alyordu. Islam
aleminin onay, Vahidettin iin de elbette aranmamtr.
(2) Kald ki Vahidettin tahta ktg srada Irak, Suriye, Lubnan, Filistin ve
Arap yarmadasnn ogunlugu ya Ingilizlerin igali altndayd ya da oralardaki
halk ogunlukla Osmanllara ba kaldrmt. Yani Vahidettin'in Padiah/
Halifeligini hi itirazsz kabul ederek merulatranlar, 'be, alt milyon1
diye ku-umsedigi Anadolu insanlar ve onlarn temsilcileri idi. O zaman yeterli
ve yetkili olanlar, imdi birdenbire neden yetersiz ve yetkisiz oluyorlar acaba?
(3) Ksa bir zaman sonra da, u ortaya kacaktr: Devletlerin bagmszlg ile
siyasi, hukuki ve idari yetkilerle de donatlmas gereken Halifelik kurumu
bagdamamaktadr. Bu yuzden de bu tarihi makam, bu makama vefal birok
Muslumann eitli giriimlerine ragmen, hibir Islam devleti tarafndan
benimsen-medigi iin hayata geirilememi ve tarihte kalmtr.573
D "Bu yuzden imdi ben, Hilafet hakknda Ankara'da ve istanbul'da verilen
gereksiz ve zorlama hukmu, kesinlikle kabul etmeyerek, bana yaplan iftiralar,
yaktranlara tam bir nefretle reddedip geri evirerek, memleketin rk ve
mezhep ayrmakszn butun ahalisinin mutluluk ve refahndan baka bir
573) Bu giriimcilerden biri olan K.Msroglu'nun Hilafet projesini, zet
olarak aktaryorum:
'Musluman devletlerce, her on milyon nufus iin bir delege seilerek Istanbul'da
bir Hilafet Sras tekil edilir. Hilafet Srasna delege gnderen her devlet,
u iki hususu nceden kabul eder: 1. Seriata aykr kanun karmayacak;
karrsa, Srann kanunu iptal etmesine raz olacak, 2. Srann alacag
kararlara, harfi harfine uyacak.
Srann Onursal Bakan Peygamber soyundan biridir. Srann Icrai Bakanlgna
ise, 'Halife' sfatyla, Osmanl hanedanndan biri seilir. Bunun dnda
devletler.i duzenlerinde serbest olduklar gibi milletleraras kiilikleri de
devam eder. Sraya katlma her devletin rzasna bagldr. Katlmamakta inat
edenlerin ulkesinde, kamuoyu basks yaratacak fikr faaliyetlerde bulunulur.'
(Hilafet, s.394 vd.)
418
emeli olmayan ve adalet ve itidalin egemen olmasn isteyen rahat bir kalb ve
vicdan ve hak ve hakikatin yenilmeyecegine dair gulu bir iman ile sevgili
vatanma dnunceye kadar,, mubarek topragnn ezelden beri arzulaycs oldugum
Haremeyn-i Serefeyn'de (Mekke ve Medine'de) ve imdilik Beytullah'n civarnda
vakit geiriyorum." Beyanname bu.574
* 5-15 15. Ek belgeler
- 9 Mart 1924'te, Vahidettin, San Remo'da, basma u demeci verir [zet]: "Alt
milyon Turk'un, haksz yere Hilafet makamna tecavuzunu protesto ediyorum... Ben
yegne Halife'yim. Istanbul'daki ise Halife degildir." (10 Mart 1924 gunlu Le
Journal gazetesinden aktaranlar, Grammont-Mammeri, Tarih ve Toplum, s.58 ve 61,
53.dipnot/16.say; Allahtan ikisinin de elinde kuvvet yok; yoksa yeniden hilafet
kavgalar balayacakm.)
- Vahidettin'in, TBMM'nce Hilafete son verilmesi uzerine, 13 Mart 1924'te,
Fransa Cumhurbakan Millerand'a yazdg ibret verici mektup [zet]:
"...Isyanc tebamdan teekkul eden Ankara Meclisi'nin aldg kararlarn hukumsuz
ve etkisiz kalmaya mahkm oldugu apak ortadadr... Bu karar, yalnzca alt
milyon Muslumandan oluan Turk halknn yetkilerini amaktadr.575 Turk halk,
ogunlugunun kkeni ve inanlar belirsiz, etkili bir aznlgn ynetimi ve
gudumu altnda bulunmaktadr... Bylesi kararlar, Muslumanlar arasnda buyuk
huzursuzluk ve infial yaratabilecek nitelikte ojdu-gundan... vahim tepkilere yol
aabilir. Sadk tebalar arasnda saysz Muslumanlarn bulundugu Fransa
Cumhuriyetinin en yuksek sorumlu ahsiyeti plan Ekselanslarna, bu aklamay
yapmay faydadan uzak bulmadm." /
[Vahidettin, bu mektubun bir eini de, ingiltere Kralna gndermitir. Fransa'y
ve Ingiltere'yi, Turkiye aleyhinde harekete gemeye tevik ettigi bu artc
mektubun sonunda, daha da artc bir ey yapmakta, 'yurt dnda bulunan
hanedan uyelerine maddi yardm yaplmasn' da dilemektedir. (Tarih ve Toplum,
16.say, s.58- 59, ayrca 55, 56, 57, 58, 59 sayl dipnotlar; ilgili belge:
Fransz Dileri Arivi, 57.cilt, 79-80. yaprak)]
/
574) Grammont ve Mammeri, beyannameyi yle degerlendiriyorlar: "Kullanlan
dil, Abdulhamitvari mutlak bir halife-hukumdar agzdr. Iindeki alc kin,
onu, savunulamayacak derecede uruk kantlar, gun gibi aikr mugalatalar
kullanmaya sevk etmektedir ki bunlarn uzerinde durmak dahi abestir.. M.Kemal,
dava arkadalar ve eylemleri, bu sulamalardan, daha da yu-celmi olarak
karmza kmaktadr." (Tarih ve Toplum, s.53, 16.say)
575) 1919 ylnda bile, bugunku snrlarmz iindeki blgede, 12.353.068
Musluman vard. (Tevfik avdar, Milli Mucadele Balarken, s.14-16) Padiah, ne
hazindir ki z yurdunun nufusunu bile bilmiyor, hi olmazsa kestiremiyor.
419
* 5-16 16. Vahidettin'le ilgili bir televizyon dizisi
17 Ekim 1994'ten 14 Kasm 1994'e kadar, TGRTTv.nda, Iz Brakanlar saatinde,
pazartesi akamlar, 'Saraydan Surgune Vahidettin Han' adl, be blumluk bir
dizi yaymland. Dizinin metnini kimin ya da kimlerin yazdg belli degil.
Program, Liman von Sanders'i Limon von Sanders diye okuyan, Rauf Orbay'dan Rauf
Orbay Paa diye sz eden Seil Erus adl bir gen hanm sunuyor. Aklamalar
ise, Istanbul Devlet Tiyatrosu sanats Haluk Kurdoglu seslendiriyor.
Saltanatn kaldrl, Vahidettin'in gidii gibi epizotlar 'Eyvah... Eyvah'
agd ile noktalanyor. Kadir Msroglu, banda fesle konuuyor.
Geil Erus, diziye yle balyor:
"Yllarca gizlendi gerekler. O hakikat sayfalar adeta kelepelendi. Yalanlar,
yeni nesillerin masum kalplerine ve zihinlerine yerletirildi." / Gerekleri
aklamak iin aylarca hazrlk yapmlar. Osmanl, Ingiliz ve Fransz
arivlerinden faydalanmlar. Seil Erus, ikinci blumun banda da yle diyor:
"70 yl akn bir zamandr yalan syleyen tarih sayfalar ve o tarihi yazan
yalanc kalemorlar, bu millete yalan satrlar yazarak, bir milleti bir
milletten kopardlar. Bizim gayemiz... bir devrin sayfalarna objektif olarak
bakmak ve o sayfalardaki gerekleri sizlere aktarabilmek. Belgesiz ve kaytsz
hibir sze de itibar etmedigimizi hemen belirtelim."
Erus'un byle dedigine bakmayn. unku hibir ciddi belgeye itibar etmemiler.
Osmanl, Ingiliz ve Fransz arivlerinden faydalanmak ne kelime, apak
olaylar, olgular ve gz nundeki gerek belgeleri bile grmezden gelmiler.
Gerek diye, araya birka nemsiz gerek ile birka bilinen belge
sktrararak, artk hepsini bildigimiz malum ve mahut masallar, sylentileri,
dedikodular ve dayanaksz iddialar birletirmiler, muzik ve ogu metinle
uyumlu olmayan, geliiguzel fotograflar ve eski filmlerle susleyerek, tekrar
ediyorlar.
Birinci Blumde M.Kemal yle tantlyor:
"...Limon von Sanders, savunulmadan hibir yerin terk edilmeyecegi kararnda
srar eder. 7.Ordu Komutan M.Kemal ise, 'anavatan savunabilmek iin Suriye'nin
gzden karlmas gereklidir1 der ve ordunun geri ekilmesi kararn verir."
Ikinci blumdeki malum ve mahut yalan hatrlamsmzdr.
Aylarca hazrlk yapldg ileri surulen dizinin 2.blumunde, Vahidettin'in, 11
Mays 1919 gunu Kazm Karabekir'le grutugu belirtiliyor. [O tarihte Karabekir,
8 gunden beri Erzurum'dadr; dogru tarih: 11 Nisan 1919, Cuma]
Seil Erus, aklamaya yle devam ediyor:
"Sultan Vahidettin Hanla grumesinden sonra Kazm Karabekir, bir baka
komutann kapsn alar. Kapy aan Ismet Innu'dur. K.Karabekir, durumun
vahametini uzun uzun anlatr ve ardndan 'Anadolu'ya gel' der. Is-
420
met Paa ban nune eger ve duunur. Verdigi cevap bir hayli duundurucudur."
Ve Haluk Kurdoglu, Ismet Paann, alt ay nce, 29 Kasm 1918 gunu ,
K.Karabekir'le yaptg karamsar ve umutsuz konumada sylediklerini
seslendiriyor, (istiklal Harbimizin Esaslar s.31-32; Istiklal Harbimiz s.8-9) O
arada kprulerin altndan pek ok su gemi, duunceler, duygular, durumlar
degimi, Istanbul'da turlu n hazrlklara giriilmi ama ne nemi var?
Programn amac zaten hakikatleri aklamak degil. Zaman istedikleri gibi
kaydryor ve lego oynarcasna, birtakm olaylar birletirip gnullerine uygun
bir sahte gerek oluturmaya alyorlar. K.Karabekir'in, Ismet Paay son
olarak ziyaret ettigi 11 Nisan ile ilgili aklamas ise, yledir:
"En son ziyaretim de, ismet Beyle hasbhal oldu. Anadolu'da bir vazife almasn,
mumkun olmadg takdirde, Istanbul'da hibir siyasi cereyana karmayarak
Sarktaki neticeye intizar etmesini ve hale gre Anadolu'ya atlamasn
kendisinden rica ettim ve iki karde gibi sarlarak veda ile ayrldm."
(Istiklal Harbimizin Esaslar, s.38)
Programda, daha sonra 12 Mays 1919'da, Vahidettin ile M.Kemal arasndaki
grume ve Vahidettin'in M.Kemal'e saat hediye ettigi anlatlyor ve ilerici
Haluk Kurdoglu'nun guzel sesi ile Turk tarihine u muthi bilgi ekleniyor:
"Vahidettin'in verdigi ite o saat, yllar sonra, M.Kemal'in aldg bir kurunla
paralanr ve M.Kemal'in gazi unvann almasna sebep olur!"
Bu program iin aylarca hazrlk yaptklarn ve belgesiz iddialara itibar
etmediklerini iddia edenler, 1915'teki anakale Savan ve M.Kemal'in
ggsundeki saati paralayan arapnel parasn, 1919'da Vahidettin'in hediye
ettigi saati ve 1921'deki Sakarya Sava sonunda TBMM'in verdigi gazi unvann
bulama yaparak, yepyeni, gcr gcr bir masal yaratmlar. '
Cesaretlerini ve fantezilerini tebrik ederim!
/
Bu blum, M.Kemal'e M.Ali Beyin verdigi ileri surulen 25.000 altnla ilgili
kantlanmam iddia ile devam edip sona ermektedir.576
3.blum, Vahidettin'in neden Anadolu'ya gemedigi konusu ile balyor ve Necip
Fazl Ksakurek'in yazdg hayali ikna sahnesi iinde yer alan Vahidettin'in
hayali konumas,577 sanki belgeli bir gerekmi gibi sunuluyor.
M.Kemal'in Istanbul'dan ayrl anlatlrken de yle deniliyor: "Ingilizler
M.Kemal'in Anadolu'ya gemesine seslerini karmazlar ve hatta M.Kemal Paaya,
Anadolu'ya geme vizesini Ingilizler verirler."
Bu basit ayrntnn uzerinde neden duruldugunu, az sonra sunucu hanmn ho bir
Turke ile yaptg u aklamadan anlyoruz:
576) Metinde 25.000 altn verildigi ileri suruluyor ve belge olarak da
M.Kemal'in imzaladg bin liralk makbuzun resmi gsteriliyor!
577) Vahidettin'in hayali konumas, bu blumun 6/7. pragrafndadr.
421
"Ne yazarlard bize o yalan tarih sayfalan? Bir gece anszn ve gizlice, Sultan
Vahidettin'den habersiz, Bandrma vapuru ile Milli Mucadele hareketi
balatlmt. Yani M.Kemal Paa ve arkadalar, tek bana (!) ve Sultan
Vahidettin'den habersiz Samsun'a ktlar. Ite bunun geregini bugun
greniyoruz... Demek ki ne Bandrma vapuru gizlice Samsun'a kt (!), ne de
M.Kemal Paa ve kurmay heyeti."
Malum taktik: Bir ey uyduruyor, sonra da geregi, sanki kendileri kefetmiler
gibi aklyorlar.
M.Kemal'in tayininden Ingilizlerin haberdar oldugunu grmutuk. Sakl gizli bir
gidi degil. Bunu kimse de iddia etmiyor. Istanbul'dan ayrlmak iin vize ge?
rektigi de, o dnemi biraz olsun incelemi olanlar iin bilinen bir durum.578
Daha sonra, M.Kemal'e verildigi iddia edilen sahte hatt humayun, sahici bir
belgeymi gibi tantlyor ve Kadir Msroglu u bilgileri veriyor:
"ingilizler, sarayla M.Kemal ve Anadolu harektn kar karya getirmek
istiyorlard. Bu oyuna Sultan Vahidettin elinden geldigince kar kmaya
alt ve her eye ragmen, Milli Mucadeleyi desteklemek iin var kuvvetiyle
alt.579 Meclis zabtlarnda, Mareal Fevzi akmak'n Ankara'ya iltihak
srasnda yaptg uzun bir konuma vardr. Bu konuma, tarih nunde, Sultan Va-
hidettin'in beraatine (aklanmasna) yetenecek bir vesikadr. unku istanbul
hukumetine 'butun kuvvetinizle Milli Mucadele'y' destekleyiniz' diye talimat
verdigini ve en son 'artk burada yapacak bir i kalmad, sen de kalk git'
diyerek, onu Anadolu'ya gnderdigini Mareal, sarahaten (aka) ifade ediyor ve
bu istikamette birok ifaatta bulunuyor. Mesela M.Kemal ve arkadalarnn
idamna dair fetvalarn, fermanlarn, hep Ingiliz sungusu ile zorla alndgn,
tafsilatyla anlatyor."
a. Fevzi Paa, 27 Nisan 1920 gunu Ankara'ya gelmi ve o gun Mecliste gerekten
bir konuma yapmtr. (ZC, 1.C., s.90-93)
b. Ama bu konumasnda Vahidettin'in, Istanbul hukumetine, 'butun kuvvetinizle
Milli Mucadele'yi destekleyiniz' diye talimat verdigini, kendisine 'artk burada
yapacak bir i kalmad, sen de kalk git' dedigini sylememitir. Bunlar
Msroglu'nun tarihe katklar.
578) Vize olgusunu K.Karabekir'den dinleyelim: "12 Nisan 1919. Gulcemal vapuru
ile akama dogru istanbul rhtmndan hareket ettik. Kzkulesi ile Selimiye
arasnda demirledik. Itilaf memurlar kontrol edecekler. Herhangi bir tarafa
gideceklerin, buyuk mukilatla vesikalarn, Ingiliz, Fransz uniformal yerli
Rm ve Ermeni askerlerinin envai hakaretine ugrayarak, ruvet vererek
yaptrmalar (vize almalar), ka zamandr usul olmu. Vapurlarda bu tasdikli
(vizeli) vesikalar olmayanlar, hakaretle, dayakla dar atlyormu. Vesikay
yaptrmam arka giden iki zabit, kmurcu kyafetine girerek, ocak banda
grulerek kurtuldular. 13 Nisan sabah, ruzgrl ve bulutlu bir havada Bogaz'dan
kftk]." (Istiklal garbimiz, s.18-19)
579) Osmanl hanedanna zel bir saygm var. Bu yuzden bu iddialarn
kantlamalarn can ve gnulden istiyorum. Ama yazk ki gsterebildikleri bir
tane bile geerli belge yok.
422
c. 'M.Kemal ve arkadalarnn idamna dair fetvalarn, fermanlarn, hep Ingiliz
sungusu ile zorla alndgn' syledigi de dogru degildir. Zaten Fevzi Paann
bunu sylemesi mumkun de degildi. unku Nemrut Mustafa Bakanlgndaki Divan-
Harp, M.Kemal'i bu konumadan iki hafta sonra, 11 Maysta idama mahkm edecek ve
bu karar 24 Maysta Vahidettin tarafndan onaylanacaktr.
d. Hukumetten ayrlm olan Fevzi Paann, baz Nazrlardan ve arkadalarndan
duydugunu belirterek, Ingiliz sungusu ile alndgn syledigi fetva,
Durrizade'nfn imzaladg, Kuva-y Milliye aleyhindeki o ugursuz genel fetvadr.
(ZC, 1.C. s.92)
e. Fevzi Paa, 'halkn igal altndaki bu gibi bir hukumetin icraatna
inanmayacagna guvenerek, bunlar mecburen yaptklarn, bu ileri yapmadklar
takdirde, halka zulmu artracaklarndan korkuldugu iin bunlarn yapldgn1 da
sylememitir.
Ne objektif program, degil mi?
Vatansever din alimlerinin ve muftulerin, Durrizade fetvasna kar nitelikte
bir fetva hazrlayp ilan ettiklerini grmutuk.
a Vehbi Vakkasoglu bu konuda, yeni bir masal pazarlyor. Diyor ki: "Kar
fetvada, Bediuzzaman Said-i Nursi Hazretlerinin de imzas vardr."
Bu fetvay kimler irnzalamsa, hepsinin ad, Kadir Msroglu'nun u kitabnda
yazl: Sarkl Mucahitler, s.277-284! Imza atanlar ve onayn bildirenler
arasnda Said-i Nursi bulunmamaktadr. Vakkasoglu,'Msroglu ile hesaplasn.
Devam edelim.
n Programa katlan Huseyin Ylmaz, Vahidettin'in durumunu yle tahlil ediyor:
"Milli Mucadele'ye bu ekilde emek vereceksiniz, ahsi varlgnzdan maddi
fedakrlklarla, muhim miktarda paralarla yardmda bulunacaksnz, milletin,
vatann gelecegini kurtarmak iin sureta (grunute) da olsa birtakm vicdann
kabul etmeyecegi, yani Ingilizlere ho grunmek gibi bir gruntuyu
kabulleneceksiniz; maksat, onlarn Istanbul'da daha fazla ileri gitmelerini
engel- . lemek suretiyle bir nevi zaman kazanarak, bur tarafta organize olmak
iindir... Sultan Vahidettin'in, bu insanlara kar bu rolu oynarken, neler
ektigini anlamak gerekir."
Mesela ben, anlamaya dunden hazr olanlardan biriyim. Ama ne verdigi emegi, ne
paray, ne ferman, ne Ingilizleri kandrp oyalamaya altgn kantlayacak
bir belgecik, bir emare bile yok ortada. Tersine, Milli Mucadele'ye kar
oldugunu, onu sndurmeye altgn gsteren binlerce belge ve olay var!
n Vakkasoglu, M.Kemal'in Vahidettin'e bagllgn kantlamak amacyla diyor ki:
"M.Kemal'in Erzurum Kongresi'nde dahi giydigi elbise, Padiahn fahri yaverlik
uniformasdr."
423
Genler de, bu agrbal konumacnn dogru syledigini sanp fahri yaverlerin
ayr ve zel bir uniformalar oldugunu sanacaklar. Ayr ve zel bir uniforma sz
konusu bile degildir. Sadece uniformalarn uzerine, fahri yaver olduklarn
belirten bir kordon taklyordu.
u Programda, M.Kemal'in S.Ordu Mufettiliginden azli ve M.Kemal'in bunun uzerine
askerlikten istifas ise, Haluk Kurdoglu'nun sesiyle yle anlatlmaktadr: "8
Temmuz gunu, M.Kemal Paann daha rahat almas planlandgndan, askerlik
grevi sona erdirilir. Ksa bir sure sonra da, anlalan daha da rahat almas
iin tutuklanmasna karar verilecek, Elazg Valisi Ali Galip'ten, topladg
kuvvetle Sivas' basmas istenecek, hatta Kuva-y Inzibatiye kurulacak,
Yunanllarn Haziran 1920'de, doguya dogru ilerleyip yaylmalar memnunlukla
karlanacaktr vb.
Drduncu Blumde de mesela Ataturk'un sofracs Cemal Granda gibi gayet ciddi
bir tarihi tanga ve yine byle cin masallarna yer verilmi.
D Biri u: Sultan Vahidettin'in emriyle Maka silahhanesinden silah karlp
Dolmabahe Sarayna tamyormu. Asl fasl olmayan bir martaval ama olsun, sonu
ok ho. Bakn bu toplanan silahlar, Anadolu'ya nasl yollanyormu:
"Silahlar, Sultan Vahidettin Hann emirleriyle, musait zamanlarda Anadolu'ya
denizaltlar ile ulatrlr. Bir gun kaptanlgn ibrahim Beyin yaptg
denizaltyla silah gturuldugunu fark eden ingilizler, denizalty Karadeniz
aklarnda batrr, ibrahim Bey ve murettebatnn buyuk bir blumu ise
bogularak ehit olur."
Osmanl deniz kuvvetlerinde bir tek denizalt bile yoktu ya,580 haydi, ayp
etmemek iin varm gibi davranalm. Igalciler butun deniz kuvvetlerine el
koyup da gemileri, ya Halic'e, ya Izmit'e ektirdikleri halde, Dolmabahe
Saraynn rhtm ile Anadolu arasnda gidip gelen bu hayalet denizaltlar),
nasl olmu da fark etmemiler?
Birinin, hi olmazsa u batrlan (!) denizaltnn adn verseterdi, ne olurdu?
Yllardr saklanlan bu ok nemli geregi aklyorlar da, bu kuuk ayrnty
aklamaktan neden kanyorlar, anlamadm. Yoksa hanedan srr m?
Ben de, soguk nevale sorularla, masaln tadn karyorum, degil mi?
Inallah gelecek yl, Vahidettin'in, Anadolu'ya dev nakliye uaklaryla fuzeler,
tanklar ve kalanikoflar yetitirdigini de dinlemek nasip olur.
a Masal burada sona ermiyor ve yle devam ediyor: "... Toplanan yardm ve
malzemeler ise, Yldz Sarayna gturulur ve saraydan da, gemilerle Anadolu'ya
sevk edilir."
Yldz Sarayna yanaan gemilere, toplanan yardmlar ve malzemeler
580) Birinci Dunya Harbi, 10.CIII, 1dan Faaliyetler ve Lojistik, s.96-97.
424
yuklendigine gre, demek ki tpk Istanbul'un fethinde oldugu gibi Vahidettin
dneminde de gemileri karadan yurutmeyi baarmz.
unku Yldz Saray, deniz kenarnda degil de.
Beinci Blumde de yine suslu masallar ve ho anlatmlar bulunuyor. n Mesela
K.Msroglu yle diyor: "Sultan Vahidettin Istanbul'dan naklini istemitir
General Harington'dan, Ingiltere'ye sgnm (iltica etmi) degildir."
Vahidettin'in daha nce de grdugumuz bavuru yazsn bir daha okuyalm:
"Istanbul'da hayatm tehlikede grdugumden, Ingiltere devlet-i fehimesine
iltica ve bir an evvel Istanbul'dan mahall-i ahara naklimi (baka bir yere
gturulmemi) talep ederim efendim. 16 Terin-i sani 1922. Muslumanlarn Halifesi
Mehmet Vahideddin"
D Seil Erus, Vahidettin'in Cenova'da, Italyan Kral ve Mussolini tarafndan
karlandg hakkndaki malum masal anlatyor ve "Vahidettin'in Italyan
Kralnn yardm teklifini, 'tadgm Halife sfat, kendi dinimden olmayan
birinin yardm teklifini kabul etmemi men eder' diyerek reddettigini" de guzel
guzel anlatyor.
T.M.Gztepe'nin ya da R.C.Ulunay'n uydurdugu bir masal bu. Byle bir teklif
yapldgn hibir kaynak dogrulamyor. Seil hanmn hatr iin bu masaln da
dogru oldugunu kabul edelim. Ama Vahidettin'in, 13 Mart 1924'te, Fransa
Cumhurbakanna ve Ingiliz Kralna yazdg mektuplarla,'yurt dnda bulunan
hanedan uyelerine maddi yardm yaplmasn diledigini' nasl aklayacagz?
Hanedan, Vahidettin temsil etmiyor muydu?
a Seil Erus, Vahidettin'in San Remo gunlerini, "Gurbette sogan-ekmek yenilen
gunler" olarak zetliyor.
Vahidettinci T.M.Gztepe'nin Birinci Blumde verdigi bilgileri hatrlatmadan
gemek, gereklere hakszlk olacak:
"Yldz Saraynn mehur mutbagn aratmayacak mukellef ve zengin bir mutfak,
sofra sofra yemekler yetitiriyordu. gle ve akam yemeklerine burada bir de
mukellef sabah ve ikindi kahvaltlar ilave edilmiti. Yldz Saraynn o zengin
ve mehur mutfag, eit ve nefisliginden ok ey kaybetmeden San Remo'da da
devam ediyordu."
D Gyabi dostum Ismet Bozdag da, Vahidettin'in San Remo'da yaadg gunleri,
baknz ne scak anlatyor:
"Italya'da kendi kuuk, mutevaz evinde, torunlaryla son gunlerini yayordu. "
Hay Allah! Oysa birka yl Vahidettin'e misafirlik etmi olan T.M.Gztepe, neier
yazyordu:
425
"... Nefis bir saray yavrusu olan villa, 40 odas, 15 dnumden geni bir
portakal, limon korusu ve bahesi bulunan, beyaz renkli, mukellef bir kasrd."
Programn sonunda, Vahidettin'in hain olmadgn savunanlarn ksa aklamalar
yer alyor.581 Vahidettin'in hain olmadgn savunan bilim adamlar ve yazarlar
unlar: Prof.Dr.Dogu Ergil, Vehbi Vakkasoglu, Ylmaz ztu-na, Ylmaz etiner,
Ismet Bozdag, Kadir Msroglu, Prof.Dr.Ismet Miroglu, Mustafa Muftuoglu,
Dr.Mahir Niyazi, Prof.Dr.Ekmeleddin Ihsanoglu, Munevver Ayal ve Yavuz
Bahadr.582
* 17 17. uncu Blumun Sonu
Birinci Blumde, Vahidettin'in hayat, kiiligi ve zellikleri, Damat Ferit
581) K.Msroglu, Osmanogullar'nm Dram adl kitabnda, emekli kimya muhendisi
H.Hilmi Ik'n Saadet-i Ebediyye adl ilmihalinin 1968'deki 6-basksndan bir
blumu aktarmt, (s.99-100) H.Hilmi Ik'n iddialarn, Vahidettin lehindeki
gruleri eksik brakmamak iin dogrular ile birlikte aynen alyorum:
'...Sultan Vahideddin Han, ordunun silahlan alndg, duman filolarnn
anakkale Boga-z'n atg, imparatorlugu paralamaya baladklar bir zamanda
Halife oldu. [Dogrusu: Vahideddin 4 Temmuz 1918'de tahta kt, Mutareke 4 ay
sonra, 30 Ekim 1918'de yapld. Ordunun silahlarnn alnmas, duman
filolarnn anakkale Bagaz'n amas, imparatorlugu paralamaya balamalar,
Mutarekeden sonradr.] Vatann, duman izmesi altnda kalan Istanbul'dan
kurtarlamayacagn anlad. Guvendigi paalar Anadolu'ya gnderip Istiklal
Haiti'ni hazrlad. [Bunun dogru olmadgn grmutuk.] Anadolu'ya subay,
cephane, para kard. [Bu iddiann da bir masal oldugunu grmutuk.] Kuva-y
inzibatiye diye hazrladg birlikleri de aka gnderip, kumandanlarna,
'Anadolu'daki kumandanlara katlnz' diye gizli emir verdi. [Bunun da dogru
olmadgn belgeleri ile grduk.] Istanbul'daki igal ordularna sezdirmeden
Kuva-y Milliye'yi kurdu ve kuvvetlendirdi. [Masal suruyor!] Butun Muslumanlar
cihada davet etti. [Evet ama igalcilere kar degil, igalcilerle dvuen Kuva-
y Milliyecilere kar!]"
H.H. Ik, din bilgini Abdulhakim-i Arvasi'nin, bu konudaki bir ansn da
aktarm. Ama ka-ntsz, belgesiz, tanksz, hi kimsenin dogrulamadg, genel
duruma ve olaylarn akna hi uymayan bir an. O yuzden uzerinde durmuyorum.
Kitab aradm, 1995 tarihli basksn bulabildim. (Hakikat Kitapevi) Ieriginden
ok yararlandm. Ama 1248 sayfalk degerli kitapta, K.Msroglu'nun aktardg bu
iddialar da, sz konusu an da yer almyor. Anlalyor ki H.H.Ik, sonradan bu
iddialarndan ve dayanaksz anya yer vermekten vaz gemi.
Samanyolu Tv.nda, 30.8.1996 gunu, 30 Agustos'la ilgili zel bir program
yaymland. Programn hazrlaycs Kemal Guven Milli Mucadele'yi zetlerken,
yle dedi: "Sultan Vahidettin, el altndan Aradolu'daki bu hareketi
destekliyordu ve bu hareketin sevk ve idaresi iin yine el altndan Anadolu'ya
baz subaylar gndermiti."
Cumlenin ilk yars hakknda verilecek hukmu okuyuculara brakyorum. Ama ikinci
yars iin Kemal Guven'den bir ricam olacak: Acaba, Vahidettin'in, Milli
Mucadele'nin sevk ve idaresi iin el altndan Anadolu'ya yolladg baz
subaylardan hi olmazsa birinin olsun adn aklamak iyiliginde bulunmaz m?
582) Ama yazk ki hain olmadgn kantlayacak hibir kar belge ileri
surmuyor, somut hibir olaydan sz etmiyor, hibir aklama getirmiyor, olup
bitenlere hi deginmiyorlar. Syledikleri yle zetlenip birletirilebilir:
'Bir devlet bakan vatan haini olmaz, bir devlet bakannn hain olabilecegi
akla bile gelmez, Vahidettin de hain degildir.'
Tarihte vatanna ihanet etmi birok devlet bakan var. Akla bile gelmeyecek
bir ihtimal oldugu da dogru degil. Mesela anayasamzn 105.maddesinin S.fkras
yledir: "Cumhurbakan, vatana ihanetten dolay, TBMM uye tamsaysnn en az
ute birinin teklifi uzerine, uye tamsaysnn en az drtte uunun verecegi
kararla sulandrlr."
426
ile ilikileri, TBMM'nin karar ve gerekesi, istanbul'dan ayrl, San Remo
yllar, baz maceraclara destek vermesi, yaknlarnn ve grgu tanklarnn
eitli duunceleri yanstlmt. Bu blumde ise, kendisinin ve hukumetlerinin
Kurtulu Sava karsndaki tavrlarna, Turkiye'nin gelecegi hakkndaki
tasarlarna, Ingilizlerle olan ilikileri hakkndaki balca belgelere ve
kantl bilgilere, anlarndan baz blumlere, 1923'te yaymladg beyanname ve
Fransa Cumhurbakan ile Ingiltere Kralna gnderdigi mektuplara yer verildi.
Ksacas, lehindeki ve aleyhindeki butun iddialar, belgeleri ve tank
ifadelerini grdunuz.
Dostlarnn savunmalarn da dinlediniz. Hain miydi, degil miydi? Karar sizin!
427
DRDNC BLM
* 6 KURTULUS SAVASI
Birinci Ksm
* 6-1 KURTULUS SAVASI'NIN NITELIKLERI HAKKINDAKI IDDIALAR
1914-1918 sava srasnda, Turk ordularna kar, sava bitene kadar kesintisiz
olarak, yalnz Ingiliz ordular arpmlardr. Franszlar snrl bir kuvvetle
sadece anakkale savalarna katlm, Ruslar ise Ekim devrimi uzerine 1917'de
savatan ekilmilerdir.
Yuz milyondan ok Musluman uyrugu olan Ingiltere, smurgelerinin bagmszlk
hevesine kaplp ayaklanmalarn nlemek iin Osmanl Imparatorlugunu mutlaka ve
hzla yenmek zorundayd.1 Ingilizlerin sava amalarn, o zamanki Babakan
Asquith, savan banda (9 Kasm 1914) yle aklar:
"Klcn eken Osmanl Imparatorlugu, klla ortadan kaldrlacaktr!"
Bunu, Harbiye Nazr Lord Kitchener'in aklamas izler:
"Turkiye'yi mahvedinceye kadar savaacagz!"2
Sava bir an nce bitirmek amacyla guneyde Basra'ya, kuzeyde anakkale
Bogaznn iki yakasna karlar.
Ama 1917 ylna kadar Ingilizler, ok zor durumlara dueceklerdir. anakkale'de,
Irak'ta (Salman- Pak3 ve Kut savalar), Gazze'de, 1918'de Ba-
1) L.George da, anlarnda yle yazyor: "ingiltere Imparatorlugu iin Turkiye
ile savan zel bir nemi vard. Osmanl Halifesi, Islam dunyasnn ba idi ve
Ingiltere Imparatorlugu iinde, her yerden ok Musluman vard. Turk
Imparatorlugu, bizim Dogudaki buyuk ulkelerimizin (Hindistan, Birmanya, Malaya,
Borneo, Hongkong ve Avustralya ve Yeni Zelanda) deniz yollar uzerinde
bulunuyordu. Imparatorlugumuzun can damar olan Suvey su yolunun iinden
getigi Msr, Turk hukumranlg altndayd. [Kgt ustunde yle. Ama yllardan
beri Ingiliz ynetimi altnda.t] Imparatorlugumuzun geli-gidi yollar ve
Dogudaki prestijimiz bakmndan, Turklerin bize sava ilan eder etmez yenilip
itibarlarn yitirmeleri, ok nemli idi." (Aktaran H.Bayur, Hayat ve Eseri,
s.312)
ingiliz Dileri Bakannn, Y.Komiser Amiral Caltorpe'a emri: "Msr ve
Hindistan'daki Musluman uyruklarmzn, Turklerin tamamen yenildiklerini
anlamalarn zellikle istiyoruz!" (S.Akin, Istanbul Hukumetleri, s.93)
Churchill'in 1.Dunya Sava hakkndaki genel yargs da yle: "Hadiselerin
iyuzunu bilenler u noktann vkfdrlar ki ilk cihan harbinde Muttefikler,
defalarla bozgun tehlikesine maruz kalmlard ve ancak tesaduf ve talih
neticesinde zafere varlmt." (ril Anlatyor, 1.C., s.15)
2) Her iki alnt da, D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.33.
3) Muharebeyi kazandgnn farknda olmayan Nurettin Bey (B.Taarruz'da LOrdu
Komutan olan Sakall Nurettin Paa) de ekilmektedir. Ordu Kurmay Bakan Basri
Beyin uyars ile durumu anlar ve Ingilizleri izlemeye koyulur. (Yuzba
Selahattin'in Roman, s.195 vd.)
429
ku'da (14 Eylul) yenilir, Suvey Kanaln zorlukla koruyabilirler. Turkleri,
Filis-tin-Suriye ve Irak4 cephesinde, ancak buyuk hazrlklardan sonra ve en az
drt kat kuvvet ygarak yenebilmilerdir.5 Ingiltere Genelkurmay Bakan Mareal
VVilson diyor ki:"Buyuk Savata Turkleri, ancak ok buyuk say ustunlugu ile
yenebildik." (B.N.Simir, Ing. Belgelerinde, 3.C., s.CXXXII/489 vd.)6
Buyuk sava, Mondros Mutarekesi ile sona erer. Mutareke anlamasnn kuku
uyandrc biimde uygulan, igallerin balamas ve Muttefiklerin
niyetlerinin belirginlemesi uzerine Turkler, yeniden silaha sarlrlar.
Bu mucadeleyi, Kurtulu Sava diye anyoruz.7
Vahidettinciler, M.Kemal ile ingilizler arasnda gizli bir anlama oldugunu,
Ingilizlerin milliyetileri desteklerken, Istanbul ynetimini bilerek zor duruma
duurduklerini iddia ediyorlard. Bunun dogru olmadgn grmutuk. Bu konudaki
ek belgeleri de ilerde aktaracagm.
Kurtulu Sava hakknda baka iddialar da var.
Bunlar da eitli balklar altnda topladm. Ayrntlardan ayklayarak, zet
olarak aktaryorum.
* 6-1-1. Kurtulu Sava'nn bir Turk-Yunan Sava oldugu
D Idris Kuukmer:
"Kurtulu Sava... Yunanllara kar bir savatr... Istiklal Sava
Yunanllara kar kazanlmtr." (Butun Eserleri, 5.C., s.107, 122)8
4) Ingilizlerin Filistin-Suriye cephesindeki taarruz ncesi hazrlklarn
ikinci Blumde grmutuk; Kut Sava'nda yenilen General Tavvshend, 13.781
askeriyle birlikte teslim olmak zorunda kalnca, Irak cephesinde de geni
hazrlklara giriirler: Demiryolu Kut'a kadar uzatlr, Basra'ya buyuk
gemilerin yanaabilecegi bir rhtm yaplr, nehir tatlar ve sava
filotillas gulendirilir, etlik hayvan, tavuk ve yem iftlikleri kurulur, ordu
mevcudu 250.000 kiiye yukseltilir. Bu srada Turk ordusu, blgede balayan
alk yuzunden gunde yarm taynla yetinmektedir, mevcudu da 50 000 kiidir.
(F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.303-304, 326-327)
Mekke Emiri Huseyin, 11 Mart 1917'de Bagdat' ele geiren General Mod'a,
'Bagdat' Tura-nilerden (Turklerden) kurtardg iin Allah'a ukrettigini,
ingilizlerin baarlarna duac oldugunu' bildirecektir, (a.g.e., s.320)
5) Yenilgide, say eksikligi, ulam gulugu ve ekonomik yetersizlik kadar,
savan genel ynetiminde yaplan yanllklar da etkili olmutur: Sarkam
taarruzu, Kanal seferi, Makedonya ve Galiya'ya asker yollanmas, Kafkas seferi,
Iran seferi, onun yuzunden Bagdat'n, Bagdat' geri almak isterken Filistin'in
elden kmas vb...
6) Ayn geregi, anlarnda L.George de belirtmitir [zet]: Turk ordular,
u sava yl boyunca, e koullar altnda, bizi arka arkaya yendikten sonra,
ancak ezici saydaki kuvvetlerimize yenil' diler...' (Aktaran H.Bayur, Hayat ve
Eseri, s.312)
7) Mondros Mutarekesiyle balayan surecin askeri, siyasi, sosyal, birok
ynleri vardr. Kurtulu Sava ve Milli Mucadele deyimleri, bu surecin butun
ynlerini kapsayan genel adlardr. Bu surecin askeri ynu ise, genellikle
istiklal Sava diye anlyor.
8) l'.Kuukmer'i, tekilerden ayrdgm hemen belirtmeliyim. O da
gereklere aykr iddialarda bulunuyor ama maksatl degil.
430
D F.Bakaya:
"Emperyalizmin genel karlar ve emperyalistler aras elikiler, (.Emperyalist
Sava'n, bir Turk-Yunan sava biiminde surmesine sebep oldu..." (Paradigmann
Iflas, s.33)
a K.Msroglu:
"Yakn tarihimizde Milli Mucadele ad verilen Turk-Yunan muharebesi..."
(Osmanogullar'mn Dram, s.79)
- Kurtulu Sava'n butunuyle kavramak iin pek ok kaynag incelemek
gerekiyor.9 Ama bu savata kimlerin taraf oldugunu saptamak iin butun
kaynaklar taramak art degil, sadece Sevres surecini hatrlamak ve Andlamann
baz hukumlerine yle bir gz atmak bile yeter. Sevres sureci hakkndaki
bilgiler ile Sev-res'in tam metni, gizli de degildir, yllarca nce
yaymland.10
nce, Sevres'le noktalanan surecin aamalarn ksaca grelim.
* 6-1-1-1. Birinci Dunya Sava ncesi gizli anlamalar
Emperyalist devletler, Birinci Dunya Sava'nn patlamasndan nce, Osmanl
Devletini paylamak iin aralarnda birok anlama yapmlardr. Bu paylamaya
Ingiltere, Fransa, Rusya, Italya, Almanya, hatta Avusturya katlmtr.
Bu anlamalar surecinin balamas, yle zetlenebilir: Ingiltere, smurge
yarn durdurmak iin 1904 ylnda Fransa, 1907'de de Iran' paylamak iin
Rusya ile anlar. Sra Osmanl Devleti'nin paylalmasna gelir.
H.Bayur, Turk Inklab Tarihi'nin 2. cildinin 3. ksmn, bu paylama
grumelerine ve anlamalarna ayrmtr. Belgeler gsteriyor ki
emperyalistler, Dunya Sava kmadan nce, 'Dogu Sorunu'nu ya da 'Hasta Adamn
mirasn blumeyi' kendi aralarnda zumlemi, ekonomik nufuz blgelerini
belirlemi,11 yalnz 9) D.v.Mikusch, Kurtulu Sava iin yle diyor:" Ayn
anda drt topla birden -Avrupa, Rusya, Asya ve Islamiyetle- oynanan karmak
politik-diplomatik bir oyun." (Gazi M.Kemal, s.307) Gerekten, birok cephesi
ve'aamas olan bir butun. Ka devlet, ka sorun, ka olay, ka tutku, ka oyun,
ka eliki, ka sava i ie! Byle bir butunun sadece bir cephesine, bir
aamasna bakarak, genelleme yapmaya ve kapsaml yorumlarda bulunmaya kalkann
yanlmama-s, ok kuuk bir olaslk. eitli cepheleri ve aamalar hakknda,
pek ok belge, aratrma ve an yaymland ama hibiri, bu karmak surecin
butun ayrntlarn kucaklamyor. Bu yuzden de, dogru bir degerlendirme
yapabilmek iin kaynaklarn hi olmazsa buyuk bir blumunu incelemek gerekiyor.
Bu abay herkesten bekleyemeyiz. Ama bu abay gstermemi olanlarn, kesin
konumaktan ve yargda bulunmaktan kanmalarn beklemek hakkmzdr.
10) Sevres sureci iin: H.Bayur,Turk inklab Tarihi, 2.bask, 1967;
Sevres'in tam metni: Nihat Erim, Devletleraras Hukuku ve Siyasi Tarih
Metinleri, 3.525-691(1953).
11) Nufuz blgesi kabaca u anlama geliyor: Emperyalist devletler, kendi
aralarnda, bir zayf devletin topraklarn, ekonomik karlar asndan
paylayor ve birbirlerinin blgelerinde, rekabete girimeyeceklerini de taahhut
ediyorlar. Bylece bir nufuz blgesinde, butun ekonomik imkn, hak ve
imtiyazlardan, yalnz bir devlet yararlanyor: Madenleri altrma, topraklar
degerlendirme, nehir ve gllerde ulam saglama, sulama tesisleri, demiryolu ve
liman yapma ve iletme, gmen getirip yerletirme vb... Bylece engellemeye
ugramadan, blgesini, huzur iinde smuruyor. ->-
431
Dogu Trakya ve Istanbul ile Bogazlan bir karara baglayamamlardr; bu eksikligi
de sava iinde giderirler.
Sz konusu bu ilk anlamalar yle zetleyebiliriz:
1. Guneydogu Anadolu, Irak, Arap Yarmadas ve Guney Ege: Ingiliz nufuz
blgesi,12
2. Dogu Anadolu: Rus nufuz blgesi,13
3. Antalya ile Mugla'nn dogu blumu: Italyan nufuz blgesi,14
4. Suriye, Lubnan, Kuzey Ege, Zonguldak-Trabzon ky eridi, Sivas'a kadar
(ukurova hari), Guney Anadolu: Fransz nufuz blgesi,15
S.Istanbul- Bagdat demiryolunun iki yan, ukurova ve Musul'un bat kesimi:
Alman nufuz blgesi.16
* 6-1-1-2. Sava iinde yaplan gizli anlamalar
Sava srasnda yaplan gizli anlamalarda, duman cephede yer alan Almanya
devre d braklr ve paylam, bu duruma gre yenilenir ve gelitirilir:
1.10 Nisan 1915, Ingiliz, Fransz ve Rus anlamas [Istanbul, Guney Trakya ve
Bogazlar Rusya'ya braklm, bylece akta kalan bu sorun da zumlenmitir].
2. 26 Nisan 1915, Ingiliz, Fransz ve Italyan anlamas [Savaa girmesine
karlk, 12 Ada kesin olarak Italya'ya verilmi, eskiden beri istedigi Antalya
ve evresinde adil -yani daha geni- bir pay ayrlmas kabul edilmitir].
3. 3 Ocak 1916 ve 16 Mays 1916, Fransz, Rus ve Ingiliz anlamas [Almanya
kar cephede yer aldg iin ukurova Fransa'ya braklmtr].
Osmanl Devleti, bu tur anlamalarn kimini kabul etmek zorunda kalm, kimini
de bilmezlikten gelmitir.
Baz emperyalist devletlerin, nufuz blgelerini, zamanla, kendi topraklarna
katmay tasarladklar da anlalmaktadr. (H.Bayur, Turk inklab Tarihi, 2.C.,
3.ksm, s.85-93, 141, 144,
475-479)
12) H.Bayur, Turk Inklab Tarihi, 2.C., 3.ksm, s.6, 191-206, 333-372, 396-
412, 470 vd.; O.Olcay,
Sevres Andlamasna Dogru, s.XII.
13) H.Bayur, Turk Inklab Tarihi, 2.C., S.kstm, s.10, 18-22, 80, 96-103,
108-140, 169-177, 433-437, 467 vd.; O.Olcay, Sevres Andlamasna Dogru, s.XII.
14) H.Bayur, Turk inklab Tarihi, 2.C., S.ksm, s.232-233, 393-394, 456-
465, 473; O.Olcay, Sevres Andlamasna Dogru, s.XIV.
ingiliz Dileri Bakan Balfour'un, Nisan 1917'de, Italyan B.Elisine yolladg
mektuptan: "italya'nn, Akdeniz tarmn uygulamakta usta, geni bir nufus
fazlas vardr. Bu insanlar, Guneybat Anadolu'da, gereksinmelerine ok uygun
bir toprak ve iklim bulacaklardr... italya'nn amac smuruculukse, bu alandan
daha uygun yer, dunyann hibir kesinde bulunmaz." (M.L.Smith, Anadolu
zerindeki Gz, s.83 ve 4/16 sayl dipnot; ayrca, s.94 vd.)
15) H.Bayur, Turk inklab tarihi, 2.C., 3-ksm, s.6, 13, 223, 288-
298,327,412-445, 469; O.Olcay, Sevres Andlamasna Dogru, s.XIII vd., Filistin
iin: s.XX, XLVIII vd.,
16) H.Bayur, Turk inklab Tarihi, 2.C., S.ksm, s.6, 13, 41, 85 -102, 125-
129, 139, 151-153, 280-287, 302-306, 328-330, 384, 396-410, 437- 444, 448-455,
460, 472; kitabn sonunda, nufuz blgelerini gsteren ayrntl bir harita da
var.
432
4. 21 Nisan 1916, Ingiltere, Fransa ve Italya anlamas [Rusya'nn da kabul
etmesi kouluyla, Italya'nn Izmir ve evresini topraklarna katmas ve
Marmara'nn guneyini ile Konya evresini, nufuz blgesi olarak kullanmas uygun
grulmutur. Devrimden dolay Rusya'nn kabulu gereklemeyince, Ingiltere
anlamann geersizligini bildirecek, Italya ise geerli oldugunda srar
edecektir. Sorun tartmal olarak kalr.].17
5. 26 Nisan-30 Mays 1916, Ingiliz, Fransz ve Rus anlamas [Dogu Anadolu uu
arasnda, Suriye ise Fransa ile Ingiltere arasnda, daha ayrntl olarak
paylatrlr].18
Sava ncesinde ve sava srasnda yaplan bu anlamalar, Muttefiklerin, sava
sonras hakkndaki niyetlerini gsteren somut belgelerdir.19
* 6-1-1-3. Mondros Mutareke Anlamas
Mondros Anlamas, bu niyetlerin gerekletirilmesini kolaylatrc hukumler
ierecek biimde duzenlenir:20
1. 5.madde: Ordunun derhal terhisi,
2. 6.madde: Butun sava gemilerinin teslim edilmesi,
3. 7.madde: Muttefiklerin herhangi bir stratejik noktay igale yetkili olmas,
4. 10.madde: Toros tunellerinin Muttefiklerce igali,
5. 12.madde: Haberlemenin denetlenmesi,
6. 15.madde: Demiryollarnn Muttefiklerce iletilmesi,
7. 16.madde: Kilikya'daki (ukurova) Turk kuvvetlerinin geri ekilmesi,
8. 20.madde: Silah, cephane ve tatlar hakknda verilecek emirlere uyulmas,
9. 24.madde: Alt Dogu ilinde21 karklk ktg takdirde, bu illerin igal
edilecegi.
17) Jeschke, ing.Belgeleri, s.60 ve 208; M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz,
s.80 dv.; O.Olcay, Sevres Andlamasna Dogru, s.XXXV. Bu payn, Ingiltere, ABD
ve Fransa'nn karar ile Yunanistan'a veriliinin ykusunu, uncu Blumde
grmutuk.
18) Sovyetlerin, bu gizli anlamalar reddetmeleri uzerine, Rusya'nn Dogu
Anadolu blgesindeki pay da, Fransa, Ingiltere, Ermenistan ve Kurdistan
arasnda bluturulecek, istanbul ve anakkale iin yeni bir rejim duzenlenecek,
Dogu Trakya Yunanistan'a verilecektir.
19) Tamam iin: Adamov, Anadolu'nun Taksimi Plan (butunu bu konuyla
ilgili); LEvvans, Turkiye'nin Paylalmas, s.27, 54, 57, 59, 62-64, 721 dipnot;
Jeschke, ing.Belgeleri, s.207- 220; D.VValder, anakkale Olay, s.79 vd.;
A.Toynbee, Turkiye, s.87 vd.; TIH, Mondros, s.6; H.Bayur, Turk inklab Tarihi,
3.C., 1.ksm, s.462 vd.; 3.C., 2.ksm, s.112 vd. (ayrca 1 no.lu harita), 125,
150-157, 192 vd. (ayrca 2 no.lu harita), 270-273; 3.C., S.ksm, s.513; 3.C.,
4.ksm, s.1-32; O.Olcay, Sevres Andlamasna Dogru, s.XXXII-
XXXVIII, LIV- LXVI; .Kurkuoglu, Turk-lngiliz Ilikileri, s.40-44.
ingiliz Dileri Bakanlg uzmanlar, mutareke anlamasnda 'belirsiz szcukler
kullanlmasn' tavsiye etmiler. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.15) Anlama
metni, Amiral Calthorpe ve kurmaylarnn, bu tavsiyeyi baaryla uyguladklarn
kantlyor.
21) Anlamann Ingilizce metninde "alt Ermeni vilayeti" denilmektedir.
433
Bylece ordu tasfiye edilecek, kamuoyu ve ulam denetim altna alnacak ve
Ingiltere, Fransa, biraz ge de olsa Italya, nufuz blgelerine bir an nce
egemen olmak iin harekete geeceklerdir.22 Yunanistan'n Izmir'e karlmas
da, bu emperyalist surecin bir aamasdr. Kendi bana, bagmsz bir olgu
degildir. Ingilizlerin bu konuda guttukleri ama, Drduncu Blumun 'Ingilizler'
paragrafnda aklanacak.
* 6-1-1-4. Sevres Andlamas ve lu Anlama23 ile ilgili grumeler
1. n grumeler (O.Olcay, Sevres Andlamasma Dogru, s.XLVI- LXXVI)
2. Birinci Londra Konferans, 12 Subat-10 Nisan 1920, 79 oturum (a.g.e., s.1-
443)
3. San Remo Konferans, 18-26 Nisan 1920, 20 oturum (a.g.e., s.445-586)
4. Ikinci Hythe Konferans, 20 Haziran 1920, 1 oturum (a.g.e., s.587-588)
5. Boulogne Konferans, 21 Haziran 1920, 1 oturum (a.g.e., s.589-597)
6. Spa Konferans, 11 Temmuz 1920, 1 oturum (a.g.e., s.595-599)
Osman Olcay'n bu nemli eserinde, sz konusu konferanslarn tutanaklarndan
baka, alt kurullarn hazrladg ya da ilgili temsilcilerin verdigi butun
yazlar, raporlar, muhtralar, taslak ve tasarlar da bulunmaktadr.
Hazrlanan Andlama ve onun eki niteliginde olan lu Anlama'da, eski
anlamalar esas alnm, akta kalan baz blgeler yeniden paylalm,
karlar turlu guvencelere baglanmtr. Bu belgeler, zellikle Ingiltere'nin,
nasl bir Turkiye istedigini ve Turkiye'nin de nasl acmasz, karc ve
degimez bir anlayn karsnda bulundugunu ortaya koymaktadr.
Sevres Andlamas ve lu Anlama, ite bu uzun surecin ugursuz ocuklardr.
22) 3 Kasm 1918'de Musul'un, 4 Kasmda Trakya'nn, 6 Kasmda anakkale'nin,
9 Kasmda Antakya ve iskenderun'un igaline balanr; 13 Kasmda, Istanbul ve
Suleymaniye (Musul) igal edilir; 24 Kasmda, bir Italyan kruvazru Marmaris'e
gelir; 30 Kasmda, Musul'un igali tamamlanr; 11 Aralkta Drtyol, 17 Aralkta
Mersin ve Ceyhan,, 21 Aralkta Adana, 27 Aralkta Pozant igal edilir.
Ilk iki ay iinde, hangi devletin telala, nereyi igal ettigini ya da igale
hazrlandgn, nufuz blgeleri anlamalarna bakarak, kolayca
kestirebilirsiniz.
23) lu Anlama (Accord Tripartite/ Tripartite Agreement), son olarak San
Remo'da gruulmu ve kararlatrlmtr. Grumeye katlan balca yetkililer:
ingiltere adna Babakan L.George ve Dileri Bakan Lord Curzon, Fransa adna
Babakan Millerand, italya adna Babakan Mitti. lu Anlama, 3 Ocak 1916 ve 16
Mays 1916 tarihli Sykes-Picot anlamalarnn gelitirilmi eklidir ve nufuz
blgeleri, onlara atf yaplarak duzenlenmektedir. 10 madde. Giri blumunde,
amacn, Osmanl Devletine ve yeni kurulacak Kurdistan'a yardm etmek (!) oldugu
aklanyor. 8. maddeye gre, nufuz blgelerinde asker bulunduracaklar ve
birliklerini, ancak ortak bir karara vardktan sonra ekecekler. Sure
belirtilmemi. Anlama, Sevres ile birlikte, istanbul ynetimine teblig
edilecektir. (Jeschke, ing.Belgeleri, s.207 vd.; H.Bayur, Turk Devletinin D
Siyasas, s.13; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.78, 137, 168, 208, 211; son
grumenin tutanag ve lu Anlama'nn metni iin, O.Olcay, Sevres Andlamasma
Dogru, s.534-538, 542-545)
434
* 6-1-1-5. Sevres Andlamas24
Sevres'in emperyalist ve intikamc niteligini iyi anlamak iin tamamn oku-rnak
gerek. Kstlayc, yasaklayc, tehdit edici, smurgen, artc pek ok
maddesi var. Baz genel hukumlerini grelim:
a Andlama, Muttefiklerin istedigi gibi uygulanmazsa, Istanbul, Osmanl
ynetiminden geri alnacak (m.36).25
D Dogu Trakya (Edirne, Krklareli, Tekirdag, Gelibolu), Gkeada, Bozcaada
Yunanistan'a verilecek; Izmir blgesi (Izmir, Kuadas, Tire, demi, Manisa'nn
bats, Akhisar, Krkaga, Soma, Foa, Ayvalk, Burhaniye) Osmanl egemenligi
altnda kalacak ama bu hakk Yunanistan kullanacak; yerel ynetim, be yl
sonra, Milletler Cemiyeti'nden, bu blgenin Yunanistan'a baglanmasn
isteyebilecek; istegin uygun grulmesi halinde, Turkiye, bu topraklar uzerindeki
haklarndan vaz geecegini nceden kabul edecek (m. 84-87, m.65-83).26
a Kuzeydoguda, 1914'ten nceki snr geerli olacak, Artvin, Erzurum'un
kuzeydogusu ve Igdr'a kadar Kars, Turkiye dnda kalacak (m.27/4)27
a Dogu Anadolu'da, Ermenistan28 ve aamal olarak Kurdistan29 kurulacak (m.88-
93, m.62-64).
24) Senegalli Prof. T.Diallo diyor ki: "Mondros Mutarekesi ve Sevres Andlamas,
emperyalizmin [Turkiye'ye] gerek yerlemesinin temelleridir. Emperyalizm, soyut
ve belirsiz bir kavram olmaktan karak, somut, gerek bir olgu haline dnuur."
(Ataturk'un Duunce ve Uygulamalarnn Evrensel Boyutlar, Uluslararas
Sempozyum (1981), s.199; [bundan sonra 'Sempozyum l' olarak anlacak]
2.5) Sevres Andlamas dikkatle incelenirse grulur ki artk Istanbul'un,
bagmsz bir devletin bakenti olma niteligi kalmamtr. unku suresiz igal ve
denetim altnda olacaktr. Andlamaya gre Istanbul'da u otoriteler bulunacak:
ingiliz, Fransz ye italyan Siyasi Temsilcilikleri, Bogazlar Kurulu, Maliye
Kurulu, Osmanl Borlar ynetimi, Igal Kuvvetleri Komutanlklar, igal
birlikleri, Muttefikler-Aras Kara, Deniz, Hava Denetleme Kurullar ve Padiah
ile Osmanl hukumeti!
igal kuvvetlerinin ve kurullarn giderlerini de, Osmanl Devleti karlayacak.
Bu sure iinde Yunanistan, izmir blgesinde asker bulundurabilecek; gumruk
kurabilecek; bu blgede oturanlar, Yunan uyrugu saylacak; blgede Yunan
anayasas geerli olacak. Eger Sevres yururluge girseydi, Yunanistan, Ege'de
Salihli'den, Trakya'da atalca'dan balayacakt.
27) Sevres'den de nce, Artvin, ingilizler tarafndan Gurculere, Erzurum'un
kuzeydogusu ve Igdr'a kadar Kars ise Ermenilere verilmitir. (K.Karabekir,
istiklal Harbimiz, s.590; TIH, Mondros, s. 164)
Bakan VVilson'un izdigi haritaya gre Ermenistan, bugunku Rize, Trabzon,
Giresun'un bir blumu, Gumuhane, Bayburt, Erzincan'n bir blumu, Erzurum, Mu,
Agr, Bitlis ve Siirt'in bir blumu ile 1914 snrlar dnda kalan Erzurum'un
kuzey dogusu ile Kars' ve Rus Ermenista-n'ndaki eski illeri kapsyor.
Ermenistan'a bitiik butun Osmanl topraklar da, askersizletirilecek (m.89).
Frat'n dogusu, Ermenistan'n guneyi ve bu andlama ile saptanm Suriye ve
Irak snrlarnn kuzeyindeki blge, ilk aamada zerk olacak, bunun esaslarn
ve kesin snrlarn, ingiliz, Fransz ve Italyan temsilcilerden oluan bir
kurul kararlatracak. zerk ynetim, bir yl sonra bagmszlk iin Milletler
Cemiyetine bavurabilecek. Turkiye, sonucu kabul edecegini nceden taahhut
edecek.
435
u Guneyde, Ceyhan, Osmaniye, Drtyol, Iskenderun-Antakya, Mara'n guneyi,
Gaziantep, Urfa, Mardin, Cizre, Suriye'ye verilecek (m.27).
o Osmanl Devleti, snrlar dnda kalan bu topraklar uzerindeki butun
haklarndan vaz geecek (m.132).
D Bogazlar (butun kylar ile Marmara denizi) blgesi, zel butesi, tekilat,
bayrag, polisi olan yar devlet niteligindeki bir karma kurulun egemenliginde
olacak (m.37-61 V6178).30
Bu blgedeki tum istihkmlar yklacak ve silahszlandrlacak (m.177).
Bu blgede bulunan ve top ulamna elverili butun demir ve kara yollar,
kullanlmaz hale getirilecek (m.178).
Turkiye'nin bu blgede teisiz-telgraf istasyonu kurmas yasak (m.190).
Bogazlar Blgesi, askeri amala, yalnz Ingiltere, Fransa ve Italya tarafndan
kullanlabilecek (m. 178/3).
n Jandarma 35.000, kara kuvveti 15.000 kii ile snrl olacak, ancak gnulluler
askere alnacak (m.154, 155, 165).
Bogazlar Blgesindeki Turk jandarmas, Muttefikler-Aras Igal Komutanl-g'na
bagl olacak (m.161).
Subaylar ve erlerin says, birligin bulundugu kesimdeki Musluman olan ve
olmayan nufusla orantl ve bu oran, polis iin de geerli olacak, (m. 165,
170).
Silah, cephane, askeri ara ve gere yapm, ithali ve ihrac, Muttefikler-Aras
Askeri Denetim Kurulu'nun denetim ve iznine bagl olacak (m.173 vd.).
Zrhl ara ve tank yapm ve ithali yasak (m.176).
Seferberlik yasak (m.162).
D Deniz kuvveti kurulmas yasak (m. 188).
Balklk ve polis hizmeti iin en fazla 7 gambot, 6 torpidobot
kullanlabilecek (m.181).
teki butun askeri gemiler, yok edilecek (m. 184). Yavuz zrhls, Muttefiklere
teslim edilecek (m.258).
Turkiye'nin sava ve denizalt gemisi yapmas ve edinmesi yasak (m.182, 186).
Deniz kuvvetlerine alnacak subay ve erlerin says, Muttefikler-Aras Deniz
Kuvvetleri Denetleme Kurulu'nca saptanacak (m.188).
30) Kurulun uyeleri: (a) ABD, ingiltere, Fransa, italya, Japonya, Rusya, (b)
Yunanistan, Romanya, Bulgaristan ve Turkiye; a'larn iki, b'lerin bir oyu var.
yelerin dokunulmazlklar olacak. Kurul, Osmanl Devleti'nden bagmsz olarak
alacak. zel polis gucu kurabilecek. Polis amirleri yabanclardan seilecek.
Kapitulasyonlardan yararlanan devletlerin uyruklar, bu blgede iledikleri
sulardan dolay Konsolosluk Mahkemelerinde yarglanacak. Vergi ve harlar
Kurul toplayacak, gerekli grurse yeni vergiler koyabilecek. Kurula bagl blge,
istanbul ve anakkale Bogazlar ile Marmara'y kuatan topraklan kapsamaktadr.
Kydan balayan bu topraklar, eitli derinliklerdedir. Muttefiklerin gudumunde
bir kuuk devleti [Bogazlar Blgesi'ne dahil baz yerler: Batda Istranca'ya,
doguda izmit'e kadar istanbul'un iki yakas, ekmece, Tekirdag'n sahil ksm,
Gelibolu, anakkale, Edremit, Erdek, Bandrma, Mudanya, Gemlik, iznik, Kapdag
Yarmadasnn tamam, Sapanca, Karadeniz'e kadar izmit'in tamam ve Marmara
Adalar]
436
n Hava kuvveti kurulmas yasak (m.191-).
n Butun kapitulasyonlar, yararlanacaklarn says artrlm olarak surecek
(m.261 vd.).
Adalet rejimi, Muttefiklerce yeniden saptanacak (m.137).
Soy, din ve dil aznlklar, bagmsz ve denetimsiz olarak, diledikleri kadar
ilk, orta ve yuksek okul aabilecek ve kendi dillerinde egitim yapabilecekler
(m.147).
a Osmanl maliyesi, Muttefiklerce seilecek bir Maliye Kurulu'nun denetimi
altnda olacak (m.231-260)31
n Mondros Anlamas'nn, galiplere stratejik yerleri, Dogu illerini, ayrca To-
ros Tunellerini igal ve haberlemeyi denetleme hakk veren maddeleri, snrsz
olarak yururlukte kalacak (m.206).32
* 6-1-1-6. lu Anlama
Bu anlama ile de, Anadolu'nun kalan blumunun buyuk bir ksm, nufuz blgeleri
olarak, Ingiltere, Fransa ve italya arasnda paylatrmaktadr. Blgeler
hakkndaki bilgi, dipnottadr.33
31) Kurul, ingiliz, Fransz ve italyan temsilcileri 1le bir Osmanl
temsilcisinden oluuyor. Osmanl Devleti'nin butesini, bu Kurul hazrlayacak,
Parlamento butede, Kurulun onaylamadg degiiklikler yapamayacak. Mali denetim
de, bu Kurulun yetkisinde. Devlet, Kurulun izni olmadka i ve d borlanmaya
bavuramayacak. Tum kaynak ve gelirler, Kurulun emrinde olacak ve o kullanacak.
Bu kaynaklarn kullanmnda u sra gzetilecek: nce Kurul uyelerinin
aylklar, sonra bugune kadarki igal giderleri ile yeni igal kuvvetlerinin
olagan giderleri vb...
32) Suriye, Irak, Filistin, ilerde belirlenecek mandaterlerin ynetimi altna
girecekler (m.94-97); Irak ve Filistin Ingiliz, Suriye [ve Lubnan] Fransz
mandas olur. (D.VValder, anakkale Olay, s.102 vd.)
ingiliz nufuz blgesi: Mardin'in dogusu, Hakkari, Srnak, Siirt, Bitlis ile
Van'n guney kesimleri (Ingiltere, Lozan'dan sonra bile, Nasturileri ileri
surerek, Hakkari'yi, igali altndaki Irak'a katmak isteyecektir: .Kurkuoglu,
s.282).
Fransz nufuz blgesi: Sivas, Kayseri'nin dogusu, Malatya, Elazg, Adyaman,
Diyarbakr, Gaziantep'in, Mara'n ve Urfa'nn kuzeyi, Mardin'in bats, Kilis,
Adana, Mersin'in dogu kesimi.
Italyan nufuz blgesi: Fransa ile birlikte Karadeniz Ereglisi, Kayseri'nin
bats, Nevehir'in guneyi, Konya'nn buyuk blumu, Mersin'in bats, Antalya,
Mugla, Aydn'n guneyi, Denizli, Burdur, Isparta, Uak, Afyon'un bats, Manisa
ve Balkesir'in dogusu, Kutahya, Bursa'nn guneyi.
Osmanl Devletinin egemenliginde kalan iller: Bolu, Adapazar, Zonguldak,
Kastamonu, Sinop, Samsun, Ordu, Giresun'un bats, Amasya, Tokat'n kuzeyi,
Ermenistan ile Fransz nufuz blgesi arasnda kalan ve Elazg'n kuzeyine uzanan
bir koridor (S.Karahisar, Refahiye, Kemah, emikezek, Pertek, Palu, apukur,
Kgi kesimi), Yozgat, orum, ankr, Krehir, Ankara, Nevehir'in ve Konya'nn
kuzeyi, Afyon'un dogusu, Eskiehir, Bursa'nn dogusu ve Bilecik. '
Bugunku Turkiye'nin yaklak drtte birine sktrlm, bagmsz bir devlete
zgu pek ok yetkisi ya kstlanm, ya kaldrlm, topraklarnn alt da, ustu
de yagmalanm, kolu kanad budanm, milli bir ordudan yoksun, surekli denetim
altonda tutulacak bir devletik!
Bazlarnn savundugu Sevres Andlamas ve onun eki olan lu Anlama, ite bu.
Yetmi yedi yl nceki ordusuz, sava bitkini, yoksul ve 12 milyon nufuslu
Turkiye bile bunlar kabul etmemi ve yrtmt.
437
* 6-1-1-7. Bu surecin ksa bir degerlendirmesi
- Sava ncesi ve sava ii anlamalar ile Sevres Bar Andlamas ve lu
Anlama'nn emperyalist nitelikleri, ortada. Bunlar gruup hazrlayan balca
u devlet Ingiltere, Fransa ve Italya'dr.
- Mutareke anlamasn igneyerek, Batum'u, Kars', Musul'u, Guney Dogu
Anadolu'yu, Antakya'y, Iskenderun'u, Adana'y, Mersin'i, Urfa'y, Gaziantep'i,
Ma-ra', Konya'y, Antalya'y, Mugla'y, Trakya'y, Gelibolu'yu, anakkale'yi,
Izmit'i ve Istanbul'u igal eden de bu u devlettir. Herhalde buralarda Nuh'un
Gemisi'ni ya da Midas'n hazinesini aramyorlard.34
- stelik Fransa, karlarn ve kendisine ayrlan nufuz blgelerini korumak
iin silaha da sarlmtr.
- Yunan ordusunun Izmir'e, kendi bana aldg bir kararla kmadgn, onu
Izmir'i igalle grevlendirenlerin, Ingiltere, Fransa ve ABD oldugunu da
grmutuk.35
- Her anlama, en azndan iki taraf arasnda yaplr. Kar taraf oluturan ve
bu sebeple teklif yapan da, Turk tekliflerini kabul ya da reddeden de, her zaman
Ingiltere, Fransa ve Italya'dr.
- Istanbul ynetimini, bu andlamay kabule zorlayan da, Ankara'y ikna etmesi
iin sktran da, bata Ingiltere olmak uzere yine bu u devlettir.
- Ufak tefek tavizler vererek Sevres'in esas hukumlerini koruyabilmek iin 1921
Subatnda Londra Konferansn toplayan, 1921 Hazirannda arabulucu rolune giren,
Mart 1922 mutareke ve bar teklifini hazrlayanlar da bunlardr.
- Bir yandan kendileri kan dkerlerken (zellikle Fransa), bir yandan Kuva-y
Milliye'yi ezsin diye Istanbul ynetimini zendiren ve destekleyen, bir yandan
da, Ermenileri silahlandran,36 21 Haziran 1920'de ve 1921 Londra Konferans
srasnda, Yunan ordusuna, Sevres'i Ankara'ya silah zoruyla kabul ettirmek
grevini verenler de bunlardr.37
34) Bir yla yakn kuatma allnda kalan Antep, 9 Subat gunu, zellikle alk
yuzunden teslim olur. 7.000 ehit verilmi, 10.000'e yakn bina yanm ve
yklmtr. Teslim tutanagna Franszlar, 'Antep'in Fransz mandas altna
girdigi' kaydn eklerler. Igal komutan, durumu birligine de yle aklar:
"...Antep harp esiri olmu ve Fransa mandasn ak surette tanmtr."
(H.Saral-T.Saral, Vatan Nasl Kurtarld, s.341- 344)
35) Tahta geri dnen Kral Kostantin bile.Yunan birliklerine gnderdigi
tebliglerde, "Anadolu'daki Muttefik Kuvvetleri" deyimini kullanr. (D.VValder,
anakkale Olay, s.125)
36) Dogudaki Ermenilere 25.000 silah verdiklerini daha nce belirtmitim,
ingilizler, ayn ii Guneyde de yapmlar (H.Saral-T.Saral, s.260), ayrca
Kurtleri ve Araplar da silahlandrm ve kullanmlardr. Bu kesimde, Turke
konuulmasn da yasaklarlar. (TIH, Mondros, s.131, 132, 136) Franszlar da
Ermenileri ve Suryanileri silahlandrmlardr. (I.zelik, Milli Mucade-le'de
Guney Cephesi -Urfa, s.367)
37) David Walder diyor ki: "[Bu durum] Muttefikleri, isteklerini zorla kabul
ettirmeye kadar vardracakt ve bunu da yapacak gibi grunen bir tek ordu vard:
Yunan ordusu... Muttefikler giriecekleri son derece kirli ve karanlk ilerini
yaptrmak iin bu ulusu ve ordusunu setiler." (anakkale Olay, s. 105) -
438
- Turkiye'yi, Mudanya Mutareke grumelerine de, Lozan Konferasna da agran bu
devletlerdir.
- Turk zaferinin sonunda, Mudanya grumelerinde de, Lozan'da da karmzda,
yine ve yine ve yine bu kenetlenmi u devlet vardr.
- Ksacas, her aamada, gerek ve surekli muhataplarmz, iin asl sahipleri,
bata Ingiltere olmak uzere, bu u devlettir. Hibir aamada kenara ekilmemi,
aradan kmamlardr. yle olmasa, bizi Yunanllarla babaa brakr,
askerlerini ve donanmalarn alp giderlerdi. Oysa, sonuna kadar olayn iinde
kalm, Istanbul ve anakkale'yi igallerinde tutmu, Istanbul'da polisi
ynetmi, Anadolu'ya geii denetlemi, skynetimi ve tutuklamalar surdurmu,
Trakya ve Istanbul-Izmit demiryollarn iletmi, Istanbul ynetimini
ynlendirmekten bir an bile uzak kalmamlardr.38 1922 Eylulunde, Turklerle
savamak iin Ingiltere'nin anakkale'ye ygdg kuvvetler arasnda, balangta
Fransz ve Italyan birlikleri de yer alyorlard.39
- Ve bu u devlet, Sevres Andlamasna ve lu Anlamaya, neden bu kadar nem
verdiler, korumak iin neden kan dktuler ve dkulmesini tevik ettiler? Neden
Sevres'den vaz geip de haka bir bara yllarca yanamadlar? Sevres'e inatla
neden sarldlar? I olsun diye mi? Sevres'i yumuatmay nerirlerken, neden
yalnz Yunan karlarndan dun verdiler de kendi karlarn grumeye bile
yanamadlar?
Bu ulunun Turkiye iin hazrlayp uygulamaya koydugu Sevres Andla-mas ve lu
Anlama, biz srf Yunanllar yendik diye mi suya dutu?
Bu somut gerekler apak ortada dururken, iin sahibi ve takipisi olan bu u
devleti ve olayn ncesini bir yana syrp, Kurtulu Sava'nn bir Turk-Yunan
sava oldugunu ileri surmenin, gerekle de, bilimsellikle de, ciddilikle de,
sagduyuyla da bir ilgisi yoktur!
Eger bu surecin askeri yan, yalnz Turkler ve Yunanllar arasndaki savalardan
ibaret olsayd bile, yine bu karmak sure Turk-Yunan sava diye nitelene-
stelik ingiltere, 1920 Hazirannda, Yunanllara, askeri ve donanmasyla
yardmc olacak ve daha sonra da Yunan ordusunu kullanmaya devam edecektir!
Belgelerini, birlikte grecegiz.
38) Kurtulu Sava'nn bandan sonuna kadar, Sevres'e ve lu Anlamaya
sahip kan, onlar korumak iin yogun ve surekli aba harcayan, bu emperyalist
belgeleri kabul etmeyen Ankara ynetimini ezmek iin ak ya da kapal, dogrudan
ya da dolayl birok yollara bavuran balca devlet, ingiltere'dir. Bunu
anlamak iin bilim adam olmak da gerekmez. nyargsz bir sagduyu, hafife bir
dikkat ve Rchter legi ile bir buuk iddetinde bir bilgi yeter de artar bile.
39) Yunanistan, roluyle yetinmeyip, bu buyuk ve kanl oyuna, kendi adna baz
sahneler eklemek hulyasna kaplm bir figuran, emperyalistlige heveslenmi
kuuk bir devlettir. Venizelos yle yazyor: "L.George'a, 'Kemal ordusunu
ordumuzla ezecegimi... Yunanistan'n bu i iin Muttefiklerden hibir yardm
istemedigini' syledim." (H.Bayur, Turkiye Devletinin D Siyasas, s.49)
Yunanl yazar A.A.Pallis, felakete ugradktan sonra yazdg kitabnda
ingilizlere, "bizi neden durdurmadnz!" diye atyor! (Yunanllarn Anadolu
Maceras, s.68) Siz niye durmadnz Kir Pallis?
439
mezdi. Kald ki scak sava bile yalnz Turkler ile Yunanllar arasndaki
savalardan ibaret degildir. Olmadgn grecegiz.
* 6-1-2. Ingilizlerin Yunanllara yardm etmedigi
D Idris Kuukmer:
"Yunanistan'da, Konstantin tekrar kral oldu. Bu olay Muttefiklerce iyi
karlanmad... ve Yunanllar Anadolu'da Turkler karsnda yalnz brakld.
Lloyd George'a ragmen Yunanllara para, silah yardm durdu ya da azald."
(Butun Eserleri, 4.C., s.300)
u F.Bakaya:
"Balangta Yunanllara destek vermelerin^ ragmen, Ingiliz emperyalizminin
karlar, Sovyet tehdidinin sz konusu oldugu koullarda, bu destegin 1921'den
itibaren ekilmesini gerektirdi... ingiliz destegi kalktg andan itibaren de
Yunanllarn Anadolu'da barnma ans yoktu." (Paradigmann Iflas, s.33)
D A.Dilipak:
"13 Mays 1921'de, Muttefikler, Yunanistan'dan desteklerini tamamen ekerek,
Turk-Yunan sava karsnda tarafsz kalacaklarn akladlar, ingilizlerin
desteginde Anadolu'yu igal eden Yunan askerleri, Ing'ltere'nin destegini
kaybedince, geri ekilmek zorunda kaldlar." (CG Yol, s.93)
Kuukmer'e gre Konstantin geri geldigi iin; Bakaya'ya kalrsa, Sovyet
tehditi dolaysyla, Ingiltere Yunanistan'dan destegini ekmi.40 Oysa ne para
ve silah destegi durdu, ne de Ingilizler Yunanllar yalnz braktlar.
I.Kuukmer de kesin konuamyor zaten. Ingiltere'nin tarafszlk karar ise,
tam bir gz boyamadr. Bu konunun ayrntlarn, bu blumun 'Ingilizler-
Yunanllar' paragrafnda grecegiz. Bir n rnek:
Venizelos'tan sonraki hukumetler zamannda, hukumet askeri danman, ordu
nezdinde hukumet temsilcisi ve fiakan olarak grev yapm olan Tumgeneral
Stratigos, Yunanistan Kuuk Asya'da adl an-aratrmasnda (1925) diyor ki:
"Yunanistan'n Kuuk Asya siyasetine ve Kasm 1920 sonras rejimine dumanca
yanaan Fransa dahi, 1921-1922 yllarnda, ok buyuk miktarlarda topu
cephanesi, hususi fiek ve makineli tufegi, Gunaris hukumetine satyordu."
(s.149) Efendim?
Yunan kaynaklarnda, yenilgiyi mazur gstermek iin biri tekini tutmaz, eitli
sebepler ileri surulmektedir. Boyundan buyuk bir ie kalktg ve ardarda
40) Lloyd George diyor ki: "...Sonucunu nefretle karladgmz bir seim,
Yunanistan'da iktidar degitirdiyse, buna bakarak biz, butun Dogu politikamz
degitirecek degiliz. Akdeniz, ingiltere iin hayati bir nem tamaktadr."
(D.VValder, anakkale Olay, s.120)
440
yenildigi iin elbette, siyasi ve ekonomik zorluklan olacakt, olmutur da.41
Ama hibir Yunan kaynagnda, silah ya da cephane azlg, yetersizligi gibi bir
mazeret yer almyor. Butun Yunan kitaplar, ATASE kitaplgnda incelemeye ak
olarak durmaktadr. Merak eden buyursun, incelesin! En fazla bir haftasn alr.
Dilipak, Turklere bir zaferi ok grdugu iin yuvarlak bir ifade ile 'Yunan
askerleri geri ekilmek zorunda kaldlar' diye yazyor! Ingilizler szde
tarafszlklarn 14 Nisan 1921'de ilan etmilerdir. (Jeschke, TKS Kronolojisi,
s.148) Bunun uzerine Yunanllar, aresiz kalp da geri mi ekildiler? Ne
munasebet! nce Temmuz 1921'de Kutahya-Eskiehir taarruzuna giritiler, Agustos
1921'de de, Ankara'y almak iin harekete getiler (Sakarya Sava). Sakarya
Sava, Yunanllarn taarruz gucunu ve cesaretini sona erdirdi. Buyuk Taarruz'da
ise duman oldular! Ancak kuuk bir ksm ekilebilmi, geri kalanlarsa imha ve
esir edilmitir. Bu yuzdendir ki Yunanllar, Turk Buyuk Taarruzu sonunda
ugradklar yenilgiyi, 'felaket' diye anyorlar. Dilipak, daha sonra, bu
yuvarlak, ekingen ifadeyi brakp daha ak konuacak. Ilerde grecegiz.
* 6-1-3. Emperyalistlerin Anadolu'yu yerlemek niyetiyle igal etmedikleri ve
savamadan da gittikleri
n F. Bakaya:
Milli Mucadele'nin, ayn zamanda Ingiliz ve diger Itilaf Devletleri (Fransz ve
Italyanlar) ile de bir sava oldugu, sonradan uydurulmutur.
Yannda, Almanya gibi gulu bir devlet bata olmak uzere, Ittifak Devletleri
(Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan) varken yenik duen bir imparatorlugun, bir
bana bunlarn tamam ile baa kmas, o gunun koullarnda mumkun degildi.
Dolaysyla 'yedi duvelle sava' bir efsanedir.
Zaten emperyalistler, Anadolu'ya yerlemek niyetiyle girmediler ve savamadan
da- ekildiler.42 ekilirken de Franszlar, Turklere, Yunanllara kar
kullanacaklar silahlan sattlar...
41) Yunan politikaclarnn abartmasna aldanmamak gerek. Ankara'nn ekonomik
zorluklar yannda, Yunanistan'n ekonomik zorluklar, hi degerindedir.
42) Kambersiz dugun olur mu? A.Dilipak da yle yazyor: "Yunanllarn igal
iin gelmedigi akt." (CG Yol, s.281) Binlerce belge, an ve aratrma ortada
dururken, bir Yunanl bile bunu sylemeye utanr ama bizim alternatif tarih
yazclarmz, gzlerini kpmadan tarihi allak bullak etmekten ekinmiyorlar.
Demek ki Yunanllar, uzun ve heyecanl bir tatil iin silahl turist olarak
Izmir'e gelmilerdi. Nee iinde Aydn', Manisa'y, Uak', Afyon'u,
Kutahya'y, Balkesir'i, Bursa'y, Bilecik'i, Izmit'i ziyaret ettiler, Trakya'da
kamp kurdular, turistik Eskiehir-Polatl gezisine katldlar, Sakarya kysnda
piknik yaptlar, al Dag'na trmandlar, insan avladlar, ate gecelen
duzenlediler, kan glunde yuzduler, gulle attlar, cirit oynadlar, drt yl
sonra da kendiliklerinden geri dnduler.
yle mi mirim?
441
Ingilizlerin asl amac, Anadolu topraklarnn bir blumunu ele geirmek degil,
Dogu smurgelerinin guvenini saglamakt." (Paradigmann Iflas, s.33)
Dogrular:
(1) Yunanistan'n yalnz olmadgn ve yalnz braklmadgn, unku buyuk
beklentileri bulunan Ingiltere, Fransa ve Italya'nn, sava dogrudan ya da
dolayl olarak surdurduklerini, bu amala Sevres'de direndiklerini, Lord
Curzon'un deyii ile 'zaferin meyvelerini toplamak' istediklerini, uncu
Blumdeki ve yukar-daki bilgiler gstermektedir.
'Ingilizler-Yunanllar1 paragrafnda, bunu kantlayan teki belge ve bilgilere
de yer verilecektir.
(2) Mutareke, yalnz savaan taraflar arasnda yaplr. Istiklal Sava, bir
Turk-Yunan sava ve sadece Yunanistan'a kar kazanlm bir galibiyet olsayd,
mutarekenin de ikisi arasnda yaplmas, bar grumelerinde de, yalnz
Yunanistan ile bizim aramzdaki sorunlarn gruulmesi gerekirdi.43 Oysa, Turk-
Yunan savana ve sorunlarna ilikin konular, Lozan'da gruulen konularn
yirmide biri bile degildir.44
43) I.Kuukmer'in de katldg ve bu konularn gruuldugu u ak oturumun
metinleri, 28 Ekim, 4 Kasm ve 11 Kasm 1973'te Milliyette yaymlanmt.
Istiklal Sava'nn Yunanllara kar kazanldg, anti-emperyalist olmadg vb.
gibi iddialarn, S.S.Aydemir ve T.Z.Tunaya, 4 Kasm oturumunda cevaplamlar,
Milliyet'in SO.Yl zel Eki'nde de I.Innu, uzun bir aklama yapmtr.
Aklamasnn zu u: "istiklal mucadelesi, aslnda Ingilizlere ve ingiliz
tertiplerine kar yaplmtr..."
ingiliz tertiplerinin neler olduklarn, belgeleriyle grecegiz.
44) Lozan'da gruulen balica konular: Milletler Cemiyeti, Turkiye'nin
snrlar, Bogazlar sorunu, kapitulasyonlar, imtiyazlar, Osmanl borlar,
Hazine-yi Hassa mallar, Medine hazinesi, vakflar, aznlklar, Musul, Ermeni
sorunu ve yurdu, vergi rejimi, ticaret rejimi, gumruk tarifeleri, kabotaj
rejimi, yabanclara uygulanacak rejim, yarg rejimi, din ve hayr kurumlar,
egitim kurumlar, arkeolojik aratrmalar, uyrukluk sorunu, ulatrma ve
haberleme sorunlar, saglk ileri, sigorta konusu, fikri ve sinai haklar,
genel af, Patrikhane, igal altndaki yerlerin boaltlmas (istanbul, anakkale
ve Trakya'daki Muttefik birlikleri), Muttefiklerin igal giderleri, tamirat
sorunu, Ingiliz ve Fransz mezarlklar, adalar sorunu ve rejimi, nufus ve
tutsak degiimi vb... (Kaynak: S.Meray, Lozan Bar Konferans, Tutanaklar-
Belgeler, sekiz kitap; eserin 8. kitabnda, Lozan Andlamasnn tam metni de
var)
Emperyalistler ile tam bagmszlk isteyen Turkiye arasndaki bu etin
hesaplamada, Yunanistan'n ne nemi ve agrlg olabilirdi ki?
Kanal D, H.H.Ceylan'n 1992'de Almanya'da verdigi 'Vatan Haini Bunlar' adl
konferansn bir blumunu, 15 Kasm 1996 akam banddan yaymlad. H.H.Ceylan
diyor ki:
"Alman lideri Helmut Kohl, Maastricht zirvesi dolaysyla Franois Mitterant ile
gruuyor, en fazla iki gun kalyor Paris'te. Haydi u gun kald, drt gun
kald. Benim geri zeklm (ismet Paa), 1922 ylnda Lozan'da, Lord Curzon'la
masaya oturuyor, tam 173 gun kalyor masada ve otelde."
Keke ismet Paann yerinde H.H.Ceylan olsaym. Yukarda balklar verilen
basit konular, ileri zekasyla ipak zup sonulandrabilir, o kadar gereksiz
masraf da olmayabilirmi.
H.H.Ceylan'n, neden Dileri Bakan yaplmadgn anlamakta guluk ekiyorum.
Tansu Ciller'i kesinlikle aratmaz, ondan da baarl olabilirdi.
442
(3) F.Bakaya, Muttefikler iin "Anadolu'ya yerlemek niyetiyle gelmediler..."
de diyor.
yleyse niye geldiler ve pek ok yeri birden niye igal ettiler?45 Ordularn,
gezmeye mi, hava degiimine mi yollamlard?
Acaba F.Bakaya, sava ncesi ve ii anlamalar, Sevres Andlamas'n, nufuz
blgelerini duzenleyen lu Anlama'y yok mu sayyor? Bunlar resmi tarihiler
mi uydurdu?
Paylama anlamalar ile igaller arasndaki baglanty nasl yorumluyor? Hepsi
de rastlant myd yoksa?
Fransa, igal ettikleri yerleri korumak iin niin kyasya savat?
Bu u devlet, paylama anlamalarndan neden, ne zaman vaz getiler?46
Bu u devletin, Istanbul'u ve anakkale'yi surekli igal altnda tutmasnn
sebebi neydi? Yoksa Istanbul'un suyu, anakkale'nin havas, ok mu holarna
gitmiti ya da pek mi sevmilerdi Turkleri de bir turlu ayrlp gidemiyorlard?
O kadar ok sava gemisi, ne aryordu Istanbul'da, anakkale'de, Karadeniz
kylarnda, Mersin'de, Antalya'da, Marmaris'te? Balk m avlyorlard, batk
hazine mi aryorlard?
Bunca gideri, neden gze almlard acaba?
'Ingilizlerin asl amac Anadolu topraklarnn bir blumunu ele geirmek degil,
Dogu smurgelerinin guvenligini saglamakt' diyor. Diyor ama arkasn
getirmiyor. Nasl saglayacakt Ingiltere bunu? Yer alt ve ustu zenginliklerine
giden bu kara ve su yollarna, 'geilmez!' diye masum trafik iaretleri koyarak
m? Yoksa, Guneydogu Anadolu'nun bir blumunu nufuz blgesi olarak kendine
ayrarak, Irak'a el koyarak, Iran' himayesi altna alarak, Istanbul ve
anakkale Bogazlarn
45) Muttefiklerin, ilk iki ayda igal ettikleri baz yerleri aktarmtm.
1919 sonunda igal haritas u ekli alacaktr: istanbul, izmit, anakkale,
izmir, Eskiehir, Kutahya, Afyon, Konya, Samsun, Musul'un tamam ile Guneydogu
Anadolu'nun guney kesiminde ingilizler; Edirne, istanbul, Gelibolu, Bursa,
Balkesir, Afyon, Zonguldak, Mersin, Adana, Ulukla, Mara, iskenderun, Kilis
ve Urfa'da Franszlar; Istanbul, Antalya, Fethiye, Mugla, Marmaris, Bodrum,
Ske, Kuadas, Seluk, Isparta, Akehir, Afyon ve Konya'da italyanlar.
Ingilizler 41.500, Franszlar 49.000, italyanlar 17.400 kii; toplam 107.900
igal askeri. Ayrca 50'den fazla sava gemisi. (TIH, Mondros, Suriye cephesi,
s.71-107; Irak cephesi: 108-159; Bogazlar kesimi: 159-173; istanbul ve Trakya:
173-187; Izmir: 188-210; guneybat kesimi: 210-221; Dogu cephesi: 221-247;
ayrca Nutuk, 1.C., 1 no.lu harita)
1921 ylnda, Fransa'nn Turkiye'nin guneyinde bulundurdugu askeri kuvvetin
says 100.000 kiidir. (Fransa'nn ingiltere'ye verdigi, 17 Kasm 1921 gunlu
yazl cevap, B.N.SImir, Sakarya'dan izmir'e, s.288)
46) Lozan'dan sonra, Ingiltere ile Musul iin grumeler surup giderken,
ingiliz destegi ile 1924'te Nasturi ayaklanmas balar. (U.Mumcu, Kurt-islam
Ayaklanmas, s.51-53)
Bunu, 1925'te, Seyh Sait ayaklanmas ile Rekotan, Raman, Sason ayaklanmalar ve
1926'da LAgr ayaklanmas izleyecektir, (a.g.e., ingiltere ile ilgili sayfalar:
65-67, 97, 100, 108, 116, 161, 165-172, dipnot 193 ve 205)
Yani ingiltere, amacna, duruma ve olaylarn akna gre birilerini kullanyor
ve elini dogrudan atee sokmuyor.
443
surekli igal altnda tutarak, Yunanistan' -Izmir'e karlk olarak- Dogu
Akdeniz'de beki brakarak m?
Bakaya, Kurtulu Sava hakknda yorum yapmadan nce, bu sade gerekleri
hatrlamal ve bu basit sorularn cevabn aramalyd.
(4) Ve bu bilim adam, inanlmaz bir futursuzlukla, 'savamadan da gittiler'
diyor, diyebiliyor!47 Bir de geregi grelim.
a. Franszlar
ukurova'y ve evresini igal eden Fransz kuvvetleri ile Toroslar'da, Amanos
kesiminde, Urfa, Mara ve G.Antep'in iinde ve evresinde, ukurova'da birok
kanl sava yaplmtr.48 Taraflar, 10.000'den fazla lu verirler. Turk-Fransz
savalar, iki yl surecek ve ancak, Sakarya zaferinden sonra yaplan (20 Ekim
1921) Ankara Anlamas ile sona erecektir.49
47) Kitabnn banda ise yle diyor: "Entelektuelin misyonu, geregin
arptlm biimiyle savamaktr... Entelektuel., geregi savunan, tek
kelimeyle geregin ortaya kmasndan yana tavr koyan kiidir." (Paradigmann
iflas, s.14)
Ya kendine hakszlk ediyor, ya bu tanm yanl!
48) Kurtulu Sava'nda ilk kurun, 19 Aralk 1918 tarihinde, Drtyol'un
Karakse kyunde atlm, igale gelen Fransz birligi 15 kayp vermitir.
Anadolu'da, igalcilerle mucadele iin ilk silahl tekilat kuran da, Drtyollu
Tegmen Kara Hasan'dr. (C.Erikan, Kurtulu Sava Tarihi, s.28)
Fransz igalleri ve savalar ile Turk-Fransz ilikileri hakknda birka kaynak
ve an:
a. TlH, Mondros... 1.C., s.72-88, 90-100, 102-107; TIH (Guney Cephesi), 4.C.,
ATASE Y., Ankara,1966; H.Saral-T.Saral, Vatan Nasl Kurtarld (Guney Cephesi);
C.Erikan, Komutan Ataturk, s.411-416, 526-542, 468-677, 740-742; I.zelik,
Milli Mucadele'de Guney Cephesi -Urfa, s.80-293; A.Bagdatloglu, Uzunoluk
(Mara), istanbul,1942; KS'da Iel, istanbul, 1971; Yarbay Abadie, Turk Verdun'u
Gaziantep, ev.Yzb. Necmettin-H.Yetkin, Gaziantep, 1959; I.ztoprak, Adana ve
evresinde Mudafaa-y Hukuk almalar, s.117-139, AAMD, 22.say/ Kasm 1991;
Z.Kars, Milli Mucade'de Kayseri, Kultur B.Y., Ankara; 1993.
b. Bige Yavuz, Turk - Fransra ilikileri, Fransz Ariv Belgeleri Asndan
1919-1922; Y.Akyuz, Turk Kurtulu Sava ye Fransz Kamuoyu (1919-1922);
B.G.Gaulis, Turk Milliyetiligi, ev.C.Yazansoy, Rado Y., istanbul, 1981;
M.Gnlubol-C. Sar, Turkiye'nin D Politikas (1919-1938), s.2, 11, 19, 27, 29
vd.; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.195 vd., 2.C., s.69, 132, 198 vd.;
S.Selek, Anadolu Ihtilali, s.387-393, 446-450; D.VValder, anakkale Olay,
s.104, 197-198; S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s.178-216.
c. D.Arkoglu, Hatralarm, s.72-91, 94-140, 162-174, 190-204, 215-219, 260-
264; S.Adil (Guney Cephesi Komutan), Hayat Mucadeleleri, s.323-372; Kl Ali,
Hatralarn Anlatyor, s.37; M.zdemir, Milli Mucadele'de Develi; A.F.Cebesoy,
M.M. Hatralar, s.287-298.
d. "M.Kemal, tam bir anlay ve ileri grululukle, Kilikya'yi igal eden ve
Asya'da fetihlere kalkan Franszlara kar giritigi amansz mucadelede,
onlar bayraklarn katlayp, silah ve cephanelerini brakp Marsilya'ya dogru
yollanmaya mecbur etti." (F.B. Di San Marino, Ataturk iin Diyorlar ki, s.27.
49) Anlamann tam metni ve ekleri: Turkiye D Politikasnda 50 Yl (1919-
1922), s. 152 vd.
Fransz hukumetinin anlamay degerlendirmesi ve anlama yapmasnn sebebi iin:
B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.287-292.
Baz Fransz gazeteleri, 'Urfa, Mardin, Antep, Mara gibi ehirlerin ve buyuk
arazilerin kaybedilmesi, pamuk deposu Kilkya'dan yoksun kalnmas, su
kaynaklarnn Turklere braklmas' yuzunden anlamaya hucum ederler. (H.Saral-
T.Saral, s.361). ->-
444
F.Bakaya, bu illerimizin adlarnn banda, neden Gazi, Kahraman, Sanl gibi
sfatlar bulundugunu hi mi duunmemi? Hi mi kulagna alnmam bu kanl
atmalar? Anlalyor ki o da BY-FV Kulubu uyelerinden.50
b. Ingilizler
Mutarekeye ragmen igal ettikleri yerlerdeki Turk askeri birliklerine sert ve
tehdit edici davranmakla birlikte, ingiliz kamuoyunu ve i sorunlar dikkate
alarak yeni bir savaa yol amaktan kanmaya zen gstermilerdir.51 Ama
Ingilizlerin Turklere, Turklerin ingilizlere kar hi silah kullanmadklar,
aralarnda hi atma olmadg ileri surulemez. Saptayabildiklerimi
aktaryorum:
D 5 Eylul 1919'da, bir ingiliz Taburu ile bir Fransz taburu ve iki batarya,
Drtyol'un Gurlevik mevkiinde, igalcilere kar kan Kara Hasan'n kuvvetini
sararlar. atma sonunda, olduka zayiat veren Ingiliz ve Franszlar, Drtyol'a
ekilirler. (Gurlevik arpmas, H.Saral-T.Saral, s.28 vd.)
D 27 Eylul 1919'da, Merzifon'daki Ingiliz birligi Samsun'a, kendisini izleyen
bir Kuva-y Milliye birligi ile arpa arpa ekilir. (I.H.Daniment, Osm.T.
Kronolojisi, 4.C., s.461)
D 16 Mart 1920 gunu, sabah 05.45'te, Ingilizler, Sehzadeba'ndaki 10.T-men
kararghn basp be eri ehit eder, dokuzunu agr yaralarlar. (Tutanak ve
raporlara dayanarak, S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s.41-44)
D 14 Haziran 1920'de, Izmit'in dogusunda, Kuva-y Inzibatiye ile arpan Turk
birliklerine ate aarlar; Turk birlikleri de karlk verir ve Ingilizleri
Izmit'in iine kadar surerler. Ingiliz uaklar da Turk birliklerini bombalar.
(A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.412-413)
D 21 Haziran 1920'de, 150 kiilik bir Turk birligi amlca'daki Ingiliz
mevkilerine saldrr, top ve makineli tufek ateiyle puskurtulurler.
(.Kurkuoglu, Turk-Ingiliz ilikileri, s. 146)
D 25 Haziran 1920'de, Yunan ilerlemesini kolaylatrmak iin Mudanya'ya kan
Ingiliz kuvvetini, Turk birligi atele karlar, baz kayplar verdirir ve geri
ekilir, akam Ingilizlerin ekilmesi uzerine mevzilerine geri dner. (S.Tansel,
Mondros'tan Mudanya'ya, 3.C., s. 146; .Kurkuoglu, Turk-Ingiliz Ilikileri,
s.146)52
Sevres Andlamas ile Suriye'ye braklm olan Ceyhan, Osmaniye, Drtyol,
Mara'n guneyi, Gaziantep, Urfa, Mardin ve Cizre, Turkiye'de kalr. Anlamada
ve eklerinde, Hatay'n ilerde Turkiye'ye katlmasn kolaylatracak hukumler de
yer alr. Bylece Sevres'in bir paras yrtlm oluyordu. Bu olgu,
ingiltere'yi ileden karacaktr. (T. D Politikasnda 50 Yl, s. 163; B.N
Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.280-287)
Franszlarn Guney blgesinden ekilmeleri, 4 Ocak 1922'de tamamlanr.
50) Bilgisi Yok - Fikri Varlar Kulubu. Guvenilir evreler, bu kulubun
ogunlugunu politikaclarn oluturdugunu syluyorlar.
51) D.VValder, anakkale Olay, s.150 vd.; .Kurkuoglu, Turk-Ingiliz
Ilikileri, s.48-53.
52) Amiral de Robeck'in 25.6.1920 gunlu ultimatomu: "Herhangi bir yerdeki
ingilizlere ve teki Muttefiklere kar bir harekta giriildigi veya dumanca
bir eylemde bulunuldugu takdirde,
445
n 25 Haziran 1920, kuuk bir yerel birlik, Karamursel'e kan Ingiliz birligini
atele karlar. (H.M.arkl, Balkesir ve Alaehir Kongreleri, s.265; R.Apak,
Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s. 165)
D 6 Temmuz 1920'de, Ingilizler Mudanya'y yeniden igale giriirler, Turk
birligi yine atele karJar^Bunun uzerine Ingilizler, Turk mevzilerini denizden
u saat kadar topa tuttuktan sonra Mudanya'y igal ederler; 25 Turk askeri
ehit olur. (A.Sofuoglu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.385;
R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar, s.198; S.Egilmez, Milli Mucadele'de
Bursa, s.38-46)
G 6 Temmuz 1920'de, Beykoz'a karlan bir Yunan birligi ile Beykoz Kuva-y
Milliyesi arasndaki atmaya, bir Ingiliz birligi ile bir Ingiliz torpidosu da
katlr. (A.Sofuoglu, Kuva-y Milliye Dneminde Kuzeybat Anadolu, s.383)53
D 6 Temmuz 1920'de, Gemlik'e kan Ingiliz birligi de, buradaki Kuva-y Milliye
tarafndan atele karlanr. (A.Sofuoglu, a.g.e., s.385)
n 20 Temmuz gunu, Tekirdag'na yaplan Yunan karmas, Ingiliz ve Yunan
filolarnn himayesinde yaplr. Ate eden tek Turk topunu da, Ingiliz ve Yunan
sava gemileri, ortaklaa tahrip ederler. (Yunan Bakumandan General
Paraskevopu-los'un aklamas, aktaran T.Bykloglu, Trakya'da Milli Mucadele,
s.357)
D 24 Eylul 1920'de, Kutahya'da, Turk birligi ile atrlar, iki taraf da kayp
verir. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.223)
D "M.Kemal'in ordusu, Adana'da Ingilizlerle arpmakta ve Cezire'deki
Ingilizleri tehdit etmektedir." (22 Kasm 1920 gunlu Ingiliz genel raporundan,
E.Ulubelen, s.271)
D 1922 Haziranndan 1922 Eylul ay sonuna kadar, Musul'da, Ankara tarafndan
grevlendirilen zdemir Bey komutasndaki Turk-Kurt birlikleri ile Ingilizler
arasnda ciddi arpmalar olur. (TIH, 4.C. [Guney Cephesi] s.268 vd.)
Bir tek lumun, bir el atein bile ok anlam var ama bu atmalar,
Franszlarla yaplan savalara oranla nemli bulmayanlar kabilir. Gerekten,
Turk-Ingiliz atmalar, savaa dnumemitir. Ingilizlerin balca amac,
Turklere Sevres'i kabul ettirmekti. Zaten balangta, bunun iin atmaya
girmesi, sava
Bursa kentini, donanmann agr silahlaryla bombardmana tutmakta veya uaklarla
saldrya gemekte tereddut gstermeyecegim." (.Kurkuoglu, Turk-Ingiliz
ilikileri, s.146)
Bursa Vali Vekili Albay Bekir Sami'nin, bu ultimatoma verdigi cevap yle
bitmektedir: "Mudanya'y 24 saat iersinde terk etmediginiz takdirde,
milliyetilerin direnii sonunda dkulecek kann sorumlulugu size ait
olacaktr." (a.g.e., s.147)
ABD Yuksek Komiseri Amiral Bristol'un raporu: "Bogazii'nin Asya kysnda Turk
kuvvetleri, ingiliz kuvvetlerine saldrd... atma butun gun surdu, ingilizler
karadaki kuvvetlerine yardm iin sahil ile Beykoz'u, gemilerden bombardman
ettirdi." (O.Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Turkiye'nin Kurtulu Yllar,
s.95)
446
amas gerekli degildi.54 unku kullanabilecegi sava d birok yollar ve
yntemler vard, onlar kulland. Ankara ynetimi Sevres'e silahla kar
knca, yani savamak gerekince, Kuva-y Inzibatiye gibi i kuvvetleri ve bu
ie gnullu Yunan ordusunu ileri sureceklerdir. Ingiliz-Yunan ilikilerinir
arka plann ilerde grecegiz.
Ama Yunan ordusu kesin olarak yenilip dagldktan sonra, ingiltere kollar
svar, dominyonlardan ve baz Balkan ulkelerinden yardm ister ve yeni bir
sava gze alr:
Turk ordusunun anakkale'ye ve Istanbul'a yaklamas uzerine, Ingiltere, 15
Eylul - 30 Ekim 1922 tarihleri arasnda, sava hazrlklarna giriecek,
anakkale'ye takviye kuvvetleri, uaklar ve sava gemileri yollayacak,
seferberlik ilan etmek iin n karar alacak, Ingiltere Birligi'ne bagl Kanada,
Avustralya, Yeni Zelanda ve Guney Afrika Birligi'ne, ayrca Romanya ve
Yugoslavya'ya, asker gndermeleri iin agrda bulunacak, Yunan donanmasn bile
kullanmay duunecek ve General Harington'a ate emri verecektir!55
Sava, General Harington'un agrdan almas yuzunden patlamaz56 ve Mudanya'da
mutareke grumeleri balar.
Bakaya, o tarihte dunyay ayaga kaldran anakkale olayn nasl aklyor
acaba?
Butun dunyann bara drt elle sarldg ve bar sevinciyle kendinden getigi
bir dnemde,57 ingiltere'nin, birok i sorunlarna ragmen yeni bir sava gze
almasnn, ok ciddi bir sebebi olmal, degil mi? Amac herhalde askerlerine
silahl jimnastik yaptrmak degildi.58
54) C. von Clausevvitz zet olarak diyor ki: "Asl olan politik amatr. Sava
ise bir aratr, aralardan biridir. Politika, elindeki aralarn niteligine
uymak zorundadr, bunun iin de zaman zaman degiikliklere ugrar ama n plandaki
yerini de korur." (Sava zerine, s.63-67)
55) anakkale olay ile ilgili pek ok belge ve kaynak var, bazlar: David
VValder, anakkale Olay, s.215- 372; Toynbee, Turkiye, s.130-131; M.LSmith,
Anadolu'nun zerindeki Gz, s.344-346; Kinross, Ataturk, s.505- 515; Bernard
Levvis, Modern Turkiye'nin Doguu, s.254;; H.Melzig, K.Ataturk, s.210-212;
S.I.Aralov, Bir Sovyet Diplomatnn Turkiye Anlar, s.150-153; D.v.Mikusch,
Gazi M.Kemal, s.318-324; TIH, 2.C., 6.ksm, 4.kitap, s.27-71; .Kurkuoglu,
Turk-ingiliz ilikileri, s.239-247 ve B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., u
sayl belgeler: 181, 182, 183, 185, 189, 191, 197, 200, 204, 205, 207, 208,
209, 210, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 220, 221, 223, 224, 225, 227,
232, 234, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243, 244, 245, 247, 248, 249, 251, 252,
253, 254, 255, 259, 260, 261, 262, 265, 266, 267, 268, 269, 271, 272, 273, 274,
275, 276, 277, 278, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 288, 289, 290, 291, 292,
294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302, 304, 305, 307, 308, 309, 310, 311,
312, 313, 314, 315, 316, 317, 318, 319, 320.
Bu eserler, F.Bakaya'nn kitabn yazmasndan ok nce yaymlanmlardr.
56) D.VValder, Harington'un, anakkale'de emre itaatsizlik ettigi iin
feldmareallige yukseltilmedi-gi ve Genelkurmay Bakanlgna getirilmediginden
kukulandgn yazyor ve bu kukuyu hakl buluyor. (anakkale Olay, s.412 vd.)
57) J.Chastanet, 1920'lerde Avrupa, Yirminci Yuzyl Ans., s.563-565.
58) Sebebi, Sevres Andlamas'nda ve lu Anlama'da, boylu boyunca yatyor.
447
c. Italyanlar
Igal ettikleri yerlerde, gelecege hazrlk olmak uzere halka kendilerini
sevdirmek iin hayli aba harcarlar, Izmir'i ellerinden alan Yunanllara
duyduklar fkeden dolay, Turklere el altndan yardmda bile bulunurlar. Hatta
baz Turkler de Yunan igali korkusuyla Italyanlarla ibirligi yapmaya
alacaklardr. Ama Italyanlar, Kuva-y Milliye'nin gittike gulenmesi
uzerine, atmay gze alamayacak ve askerlerini, para para ekmeye
balayacaklardr. Anadolu'dan atmadan ekilenler, yplnz dalyanlardr.
Onlarla bile birok yerel ekime yaanmtr.59 Ama akllar Guney Anadolu'ya
takldg iin60 son na kadar Istanbul'da kalp savan sonucunu beklemeyi de
ihmal etmezler. Ee, kmadk canda, umut vardr.61
(5) F.Bakaya, 'Yannda, Almanya gibi gulu bir devlet varken yenik duen bir
imparatorlugun, bir bana bu devletlerin tamam ile baa kmasnn, o gunun
koullarnda mumkun olmadgn, yedi duvelle savan, bir efsane oldugunu' da
ileri suruyor.62
a. Kurtulu Sava'n balatan, surduren ve sonulandran, Osmanl Imparatorlugu
degil, Ankara ynetimidir. Kuva-y Milliye'nin, TBMM'nin ve milli ordunun,
Istanbul ynetimi ile ilgisi ne? Ankara ynetimi ile istanbul ynetimi arasnda,
birok fark var.63 Konumuz bakmndan balca fark da u: Azerbaycan ve
Kafkasya'ya girme, Hazar Denizi'nin dogusuna geme tasarlar gsteriyor ki
Birinci Dunya Sava'nda, Osmanl yneticilerinin, naiv de olsa, yaylmac bir
tutumu vardr. Oysa Kurtulu
59) Mesela, S.Yazman, istiklal Sava Nasl Oldu, s.9-15.
60) italya, daha 1905'te, emperyalist yaylmn programlamak iin Turkiye'ye
bir cografyaclar kurulu yolluyor. (Simpozyum l, s.320, I.Tekeli'nin aklamas)
italyan Genelkurmaynn Guney Anadolu iin hazrladg 18 Kasm 1918 gunlu
muhtra [zet]:" Burada iklim gmenlerimize ok uygundur. Verimliligi ok iyi
bilinmektedir... ilenmemi geni topraklar vardr... Halk, italyan
smurgeciligi ile ok ey kazanacak ve hibir ey kaybetmeyecektir." (M.LSmith,
s.81 ve 4/14 sayl dipnot); 17 Eylul 1922'de Avanti adl italyan gazetesi,
yle yazyor [zet]: "Turklerin zaferinden sonra insan, gulmeli mi, aglamal
m, bilmiyor... Aglamal, unku gulu bir Turkiye ile karlam olmak, eski
italyan zlemlerini de gmecek." (Sempozyum l, s.128, Do.Rainero'nun bildirisi)
61) Guney Anadolu zlemi, Italyanlarda surup gidecektir:
" Mussolini, 1924 Hazirannda, Sava Bakan Di Giorgio'yu, Turkiye'nin askeri
bakmdan igalini ieren bir plan incelemekle grevlendirir... Mussolini'nin
erkek kardei Arnoldo Mussolini, 6 Nisan 1926'da yle yazar: 'izmir var ki bize
ait olmas gerekir, nihayet Antalya da var...' Mussolini de, 28 Mays 1926'da
yle der: 'Bu gen italya'ya dunyada biraz yer yapmak gerekir.' Yazar Biagio
Pace 1927'de, Turkiye'nin topraklarn ve kentlerini, alkan italyan halknn
ok saydaki bar ve yararl verimliliklerine, sevinle, saygnlkla ve snr
koymakszn amas' gerektigini belirtir." (Sempozyum l, s.125-127,
Do.R.Rainero'nun bildirisi)
62) M.Kemal, 23 Temmuz 1919'da, Erzurum Kongresi'nin al gunu, tam da
F.Bakaya'nn degindigi konuda bir konuma yapm, "Almanlarla birlikte iken
yenildik, imdi mi yenecegiz?' sorusunu cevaplamtr. (F.Krzoglu,
Yaymlanmam Belgelerle Erzurum Kongresi'nin Ilk Gunu, s.4-34, BTTD, say 35;
bu bilgiyi aktaran S.ilkin, Sempozyum l, s.273, 7. dipnot)
63) istanbul ynetimi, ummeti, saltanat, imparatorluku, tutucu; Ankara
ynetimi ise, milliyeti, milli iradeci, milli devleti, ilerici.
448
Sava, sadece anayurdu korumak ve her eit kapitulasyondan butu-, .nuyle ve
kesinlikle kurtulmak amacyla yaplan bir savatr. Yani srf toprak sava
degildir. Hedefi de, Milli And ile belirtilmi ve ilk admda aklanmtr: Tam
bagmsz bir Turkiye!
Amac farkl iki ayr ynetim, daha dogrusu biri batmakta, biri kurulmakta olan
iki ayr devlet! Bakaya, bu iki devleti birbirine kartryor,
b. Kurtulu Sava srasnda, Kuva-y Milliye ve Ankara ynetimi, u devlet,
millet ve topluluklarla ekimi, atm ve savamtr:
1. Her konuda, bazen nde, bazen arka planda, Ingilizler,
2. ukurova ve evresinde, Fransz ordusu,
3. Bat'da, Yunan ordusu,64
4. Doguda ve ukurova'da, Ermeni birlikleri, Ermeni eteleri,
5. Kuzeyde, Yunanistan destekli Pontus eteleri,
6. Kocaeli, Ege ve Marmara blgesinde, Rum ve Ermeni eteleri, ayrca yerel
halktan bazlarnn kurdugu ibirliki eteler, lynya Devleti iin hazrlanan
20.000 kiilik Rum kuvveti,65
7. Isyanclar,66
8. Anzavur'un birligi ve Kuva-y Inzibatiye,
9. Asi Ethem'in Kuva-y Seyyaresi.
Bunlarn yanfsra, daha birok i ve d guler ve gulukler...67 Ve Lozan'da,
bir yanda Turkiye, te yanda ise butun Muttefikler!68 Ksacas Ankara ynetimi,
birden ok devlet, millet ve toplulukla savap ekimi, atmtr; bar
grumelerinde de yine birok devletle mucadele etmek zorunda kalacaktr. Onun
iin 'yedi duvelle sava', bir efsane degildir ve Turkiye bu artc
mucadeleden galip kmtr.69
64) Yunan 2.Kolordusu Komutan Prens Andreu, Yunan ordusunun amacn yle
aklyor: "Anadolu'nun fethi ve Turk devletinin yok edilmesi.1! (Felakete
Dogru, s.9, Rahmi (Apak) evirisi)
65) A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.376 vd.; A.Sofuoglu, Kuvay Milliye
Dneminde Kuzeybat Anadolu, 402-405; TIH., 6.C. (Ayaklanmalar), s.73;
K.zalp, Milli Mucadele, s.191; D.Avcoglu, M.Kurtulu Tarihi, s. 186 vd.;
B.SImir, Sakarya'dan izmire, s.419 vd.; Asm Us, Grduklerim, Duyduklarm,
Duygularm, s.55- 68.
66) Isyanlarn says, perakende olanlar dnda, 20 kadardr. Yaklak
15.000 silahl isyanc. Pontus etecilerinin toplam da 25.000 kii. (TIH, 6.C.,
s.40-43, 52-65, 92-119, 140-200, 259-294)
67) Mesela Bar Konferans'nn yanl tutumu, VVIlson'un ilkelerinden
sapmas, Sovyetler Birligi ile zikzakl ilikiler, Yunan ve Ermeni propagandas,
ayrlk ve gerici akmlar (izmir erke Kongresi... Trabzon Adem-i Merkeziyet
Dernegi... C.Arif ve H.Avni'nin Erzurum'daki giriimleri... Raif Hocann yeni
dernegi... ikinci Grup...), Saray, Istanbul hukumetleri, ibirlikiler,
ylgnlar, ajanlar, casuslar, paraszlk, silah, cephane, ara-gere ve ulam
yetersizligi, M.Suphi olay, Enver Paa olay, Trabzon olay, Ali ihsan Paa
olay, Al Sukru Bey ve Topal Osman olay vb...
68) ingiltere, Fransa, italya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Srp-Hrvat-
Sloven Devleti. Grumelerin baz blumlerine, agrl ya da gzlemci olarak,
ABD, Sovyetler Birligi, Bulgaristan gibi baz devletlerin temsilcilerini de
katlmtr.
69) Turkiye'nin karsndaki silahl gu yaklak 400.000 kiiydi.
449
Bunun nasl baarldgn, 'Kurtulu Sava'nn Stratejisi' balkl paragrafta
aklamaya alacagm.
(6) Bakaya, 'Franszlar ekilirken de, Turklere, Yunanllara kar
kullanacaklar silahlar sattlar ' diyor. Eksik biliyor: Yalnz satmamlar,
bir ksmn da para almadan brakmlardr.70
Ama ne zaman ve neden?
Sakarya'da Yunanllar, Guneyde kendileri yenildikten ve her turlu umutlar
sndukten, Suriye'de tutunmalar bile sorun olmaya baladktan sonra, hi
olmazsa, baz imtiyazlar elde edebilmek iin.71
* 6-1-4. Kurtulu Sava'nn anti-emperyalist bir sava olmadg
a Idris Kuukmer:
"Kurtulu Sava anti-emperyalist degildir." (Butun Eserleri, 5.C., s. 122)
Kuukmer'in dayanaklar unlar:
"Bir yanda L.George'un destekledigi Yunanllar, te yanda ise Lord Curzon'un ve
askeri evrelerin taraftar oldugu Kemalistler arasnda bir sava verilmitir,
ingiliz Imparatorlugunu savunmak ve gelitirmek iin farkl stratejiler sz
konusu idi. Bu, onun iin anti-emperyalist bir sava degildi. Sava, Rus-Ingiliz
ilikilerinin yumuamas ve Yunanistan'n ksm yalnzlg iinde yaplacaktr."
(Butun Eserleri, 5.C., s.106)
' "Buyuk sorunlar olan Rusya ile ingiltere arasnda zimn (kapalca) bir
yumuama ve anlamann var oldugunu, teki batllar arasnda elimeler
bulundugunu, hatta o srada dunyann bir numaral emperyalist devleti olan
ingiltere'nin, kendi i elikileri iinde birok kanatlarnn belirdigini ve bu
kanatlardan nemli bir grubun (Lord Curzon ve askeri evrelerin), Anadolu'da
70) Parayla ve parasz alnan malzemenin listesi: K.zalp, Milli Mucadele,
s.221; A.Muderrisoglu, Kurtulu Sava'nn Mali Kaynaklar, s.553 vd.
Sovyetler Birligi'nin Ankara Buyukelisi Aralov diyor ki:" M.Kemal bu yardm
kabul etmeden nce, ok tereddut etmiti. Turkiye iin kritik olan bu anlarda,
yardmmz genileteme-mitik. Ekonomik ve mali bunalm iinde kvranan Turkiye
iin Fransa'nn silah yardmn kabul etmekten baka yapacak bir ey
kalmamt." (Bir Sovyet Diplomatnn Turkiye Anlar, - s. 138)
izmir'e Yunanllarn karlmas iin alm ve Anadolu'da kalmalar iin her
turlu yardm yapm olan Yunan asll silah taciri Basil Zaharof bile, bu
sralarda Turklere el altndan silah satmak iin giriimde bulunmutur. (Donald
McCormick'ten aktaran, A.Muderrisoglu, a.g.e., s.511 ile 514 ve 515. dipnotlar)
M.Kemal, teklifi reddetmitir, (a.g.e., s.511 ve 516.dipnot) Ingiliz silah ve
cephane firmalarnn tutumunu, buna oranlayarak kestirebilirsiniz.
Savan silaha ihtiyac vardr, silah tacirinin de savaa!
71) Turkiye D Politikasnda 50 Yl (1919-1922), s.161.
450
bir Turk Devleti kurulmasndan yana oldugunu kabul ettigim iindir ki bu iddiay
ne surdum." (Butun Eserleri, 5.C., s.122)72
Dogrular:
a. Lord Curzon ile Ingiliz Genelkurmaynn, Osmanl Devletine ve rejimine kar
olup Anadolu'da yeni -Kemalist- bir devlet kurulmasn destekledikleri,
kesinlikle dogru degildir. Lord Curzon ve bakanlgnn ileri gelenleri, baz
konularda, Yunanllar eletirmiler ama asla Ankara'dan yana olmamlardr.73
Hepsinin setigi yan, Sevres'i imzalam olan Istanbul ynetimidir. Askerler
ise, sadece durum degerlendirmesi yapm, askeri gerekleri ve olaslklar
belirtmi ve hibir" aamada Kema-listleri tutmamlardr. Ingiliz karlarn
kollamlardr. Her tehlikeye dutugunde de, Yunanllar tutmulardr. Bunlarla
ilgili belli bal belgeler, 'Ingilizler-Yunanllar' paragrafnda grulecek.74
72) Mehmet Altan'n, Sabah gazetesinde yaymlanan 27.5.1995 gunlu yazs, zetle
yle:
"Geen Cumartesi, Profesr Idris Kuukmer'in, Milli Kurtulu Sava'nn, resmi
tarihin bize syledigi gibi anti-emperyalist bir nitelik tamadgn,
Yunanllara kar bir sava oldugunu syledigini yazmtk... mer
Kurkuoglu'nun Turk-Ingiliz Ilikileri (1919-1926) konulu doentlik tezi
(kitab), bu savlara yeni bir k tutuyor."
M.Altan, Kuukmer'in iddiasn dogrulamak ve Kurtulu Sava'nn sylendigi
gibi anti-emperyalist olmadg kantlamak iin ingilizlein tarafszlgn ilan
edii ile ilgili iki belgeyi aktaryor ve yazsn syle bitiriyor: "Bugunku
sorunlar zmek iin areyi hep gemite arayanlar da, gemii daha ciddi ve
bilimsel ekilde bir daha gzden geirsinler. Gemii, gelecegi ve gunumuzu
aka tartalm. zumu ancak aklkta bulabiliriz unku."
Muttefikler, gerekten tarafszlklarn ilan etmilerdir ama M.Altan, sz
konusu kitapta yer alan teki belgelere ve bu konu ile ilgili baka kaynaklara
baksayd, bu tarafszlgn, ingilizler bakmndan, sahte bir tarafszlk
oldugunu kolayca anlar ve emperyalizmin oyunbaz yuzunu daha iyi grurdu. Kald
ki Kurtulu Sava yalnz Yunanllara kar verilmemitir. stelik Yunanllar
da, kuuk bir emperyalist devletti.
Ciddilik, bilimsellik ve aklk isteyen bir yazar, her eyden nce, olayn
butununu ve binlerce olgu ve belgeyi bir yana koyup da sadece, ncesinden ve
sonrasndan koparlm iki plak belgeye dayanarak yorum yapmaktan kanr.
Lord Curzon da, Yunanllarn Izmir'e karlmasna muhalefet etmi ve yle
demitir: "Yunanllar, Selanik ehrinin be mil tesinde, asayii devam
ettirmekten acizdirler. Bunlara, butun Aydn vilayetinin nizam ve asayiini
korumak vazifesi, emanet edilebilir mi?" (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.62) Buna
bakarak, Lord Curzon'un Turk dostu, hele Ankara yanda oldugunu ileri -surmek,
pek acele verilmi bir hukum olur. Zira Lord Curzon, istanbul'un mutlaka
Turklerden alnmasn isteyecek, izmir'de zel bir rejimin geerli olmasn
savunacak, ukurova'da Ermenilere yurt verilmesini iin abalayacak, sonuna
kadar Dogu Trakya'nn Yunanllara verilmesi iin srar edecek ve istanbul
ynetimini tutacaktr vb. (a.g.e., s.52-54, 62 dv.) istanbul'un Turklere
braklmasna karar verilmesi uzerine, 4 Ocak 1920'de, kabineye sundugu
muhtrada yle yazar: "Avrupa'nn, aag yukar be yuz yldan beri bekledigi
ve bir daha da geri gelmeyecek olan bir frsat kaybettik. Ugrunda dvutugumuz
ve Gelibolu'da fedakrlga katlandgmz esas hedefin, tam elde edecegimiz bir
anda, bir tarafa itilmesinden dolay uzulmekteyim." (a.g.e., s.54)
Lord Curzon'un ve Dileri Bakanlgnn, Turk duman tutumunu ve evirdigi
entrikalar, sras geldike grecegiz.
ingiltere'de, genel politikas asndan birok kanatlar belirdigi dogrudur ama
ancak bazlar bizimle ilgilidir. ->-
451
b. Bilgiler ve belgeler, Sovyetler Birligi ile Ingiltere arasndaki
yumuamann da, Turkiye lehinde degil, aleyhinde sonular verdigini gsteriyor.
Mesela Sovyet yardm durdurulmutur vb.75
c. Batl devletler arasnda elikilerin bulundugu dogrudur ama bu, yeni bir
ey degil ki, emperyalizmin dogasndan kaynaklanan ve surup gelen bir alt
ekime. Temel konularda daima uzlam, geici anlamazlklar buyutmemi ve
birbirlerinden hi kopmamlardr.
Ksacas, I.Kuukmer'in ileri surdugu gerekeler, gereklerle hi uyumuyor.
D F.Bakaya da ayn kanda:
"Milli Mucadele anti-cmperyalist bir hareket degildi..." (Paradigmann Iflas,
s.32)76
Ama dayanaklar daha farkl; hepsini aktaryorum:
(a) " Eger bir ulke, dunyay yeniden paylamak isteyen taraflardan birinin
yannda bu savaa katlyorsa, herhalde ama, paylamdan pay koparmaktr.
Emperyalist paylam savana katlan bir devletin, anti-emperyalist bir ulusal
kurtulu sava vermesi mumkun mudur? Resm tarihiler ve resmi ideoloji
ureticileri, bu amazn farknda olduklar iin olaylarn tahlilini,
Yunanllarn izmir'e k ile balatyorlar... Kendisi emperyalist bir savaa
taraf olan bir devlet, anti-emperyalist olamaz." (s.30, 31, 57)
(b) "Osmanl Imparatorlugu, hibir zaman smurge olmad... Bu bakmdan Milli
Mucadele, l.Emperyalistler-aras Savan diplomatik planda sur-
75) Hindistan Ileri Bakan Montagu, Hindistan'daki Muslumanlarn tepkilerini
hesaba katarak, Turkiye'ye kar gudulen sert politikaya ve bu politikann
ampiyonu LGeorge'a ve Lord Cur-zon'a kar kar ama bunun sonucu olarak, Mart
1922'de de istifa zorunda braklr. (D.VValder, anakkale Olay, 196; Jeshke,
ing.Belgeleri, s.175)
Churchill ve Mareal VVilson ise, amacn ekonomik ve askeri imknlara gre
ayarlanmasn, Sovyetler'e kar Guney Kafkasya'da bir set oluturulmasn ve
Turkiye'nin de bu ite kullanlabilmesi ya da Irak'taki ingiliz egemenliginin
korunabilmesi iin onunla bir an nce bar yaplmasn nermilerdir. Bar
nerisi dikkate alnmayacaktr. Churchill, 1922 Eylulunde, anakkale iin
Turkiye'yle Ingiltere'yi savan eigine getirenlerden biridir. (D.VValder,
a.g.e., s.231, 326, 338-339) Ve hepsinin derdi, ingiltere'nin 'yuksek
karlarfdr.
L.George'a muhalif olan birka milletvekili de, Sakarya'dan sonra L.George
politikasn eletirir ama hi ciddi bir etkisi olmaz.
(H.Bayur, XX.Yuzyl, s.163 vd.; D.VValder, a.g.e., s.140,153, 169-182, 189,193,
196, 215-217; B.Simir, Sakarya'dan izmir'e, zellikle s.296-325; .Kurkuoglu,
Turk-ingiliz ilikileri, s.139-145)
A.F.Cebesoy, Moskova Hatralar, s.95-100, 151-156, 193-207, 239-257, 260 -273,
299-312; K.Gurun, Turk-Sovyet ilikileri, s.70; .Kurkuoglu, Turk-lngiliz
ilikileri, s.152 vd.; S.Yerasimos, Turk-Sovyet Ilikileri, s.334, 338, 347.
Y.Kuuk ise diyor ki: "Enver (paa) ve arkadalarnn Anadolu mucadelesinde
istenmemesinin nedeni, bata M.Kemal olmak uzere Ankara kadrosunun, Buyuk
Britanya ile uzlamay, butun savalarn temel ekseni yapmalardr. (T.. Tezler
5, s.580)
Megerse neymi?
452
durulmesiydi ve aglar Keyder'in yazdg gibi, 'I.Dunya Sava, Turkiye iin
1923'te bitti.1 "(s.30, 31)
(c) "Emperyalist devletlere kar olmadan, anti-emparyalist bir sava olanakl
mdr?" (s.37)
(d) "Mucadele iinde olumu biranti-emperyalist ideoloji yoktu." (s.38)
(e) "Son tahlilde, emperyalizmle bir uzlama olan Milli Mucadele, mazlum
halklara kurtulu yolunu gsteren ilk anti-emperyalist hareket olarak
gsterilmek istenmitir... Milli Mucadele, bandan sonuna kadar, emperyalizmle
uzlama yanls bir harekettir..." (s.25, 72)
Dogrular:
(a) Evet, Osmanl Imparatorlugu, 16,Yuzyla kadar, smurgeci ve emperyalist
degil ama yaylmac bir imparatorluktu. Daha sonra, birok sebeple, ln degil,
veren devlet olacak ve sonunda da kendisi yar-smurge bir devlet haline
duecektir. Belki toprak zlemi gememitir ama Birinci Dunya Sava'na kadar,
yeni bir toprak iin sava da am degildir. Sadece yuzlerce yllk
topraklarn korumaya alr. Osmanl Devleti'nin durumu, ksaca bu. Ne var ki
Birinci Dunya Sava'nn sonuna dogru, Turanclk akm ya da Turkler aras
Islam birligi duuncesi ya da Doguda bir gu oluturma ihtiyac ile ilk defa, o
gune kadar hi sahip olmadg baz topraklara dogru yaylma istegine kaplm ve
Turan seferine karar verilmitir.77 Oysa, Kurtulu Sava bambaka ulkuler iin
yaplmtr.78 Bu savan amacn belirleyen u belge var: Erzurum ve Sivas
Kongrelerinin kararlar ile bu iki karar esas alan Milli And. Hibirinde toprak
tutkusu yoktur. Bu kararlar verenler ve Milli And' hazrlayanlar ve
uygulayanlar, sadece anayurdun snrlarn dikkate almlardr.79 Kald ki
Kurtulu Sava'n yapan da, Birinci Dunya Sava'na katlm olan Osmanl
ynetimi degildir. Tam tersine, Kurtulu Sava, Istanbul ynetimiyle de
mucadeleyi iermektedir.
77) Oysa, nasl bir birlik oluturulacag bile tasarlanm degildir. Bu
muphem heves, yenilgi ve hayal krklg ile sonulanacaktr, (ilhan Seluk,
Yuzba Selahattin'in Roman, 1.C., s.415- 424)
78) F.R.Atay, 1921 ylnn son aynda, Akam gazetesinde yle yazyor:
"Asya'da, bir duunce ve hak ugruna ilk ayaklanan millet, Turk milleti olmutur.
Din ve fetih savalarndan baka maksatlar iin silahlanmak ve lmek nedir
bilmeyen Asya'da bu ihtilal, yeni bir zaman mujdeledi." (Eski Saat, s.178)
Ne gariptir ki imdi bile bunu bilmezlikten gelenler var!
79) Rza Nur, Meclis komisyonundaki grumeler srasnda yalnz Rauf Orbay
ile Mecdi Hocann, Suriye iin bir sure srar ettiklerini yazar. Sonra onlar da
Milli And'a katlmlardr. (2.C., s.515) S.Turan, Suriye'den amacn, "Halep ile
kuzeyi" oldugunu belirtiyor. (Turk Devrim Tarihi, 2.C., s.85)
Yuzyllardan beri buyuk vatann paralar olarak benimsenmi topraklar, milli
snrlar dnda brakmak ve bunu ilan etmek, kolay verilecek bir karar
degildir. stelik bu karar verenlerin iinde, yllar boyunca, bu topraklar iin
dvumuler de vardr. Kan ve can hovardalgndan uzak kalan, hi hayale
kaplmayan, agn gereklerini ve tarihin akn ok abuk kavrayan bu gereki
kuak, Turkiye'nin talihi olmutur.
453
Bu yuzden, Ankara ynetimi Istanbul ynetiminin; Kurtulu Sava da Birinci
Dunya Sava'nn devam degildir. Tersini ileri surmek, pek ustunkru, yuzeysel,
zorlama bir yaklam olur, geregi de yanstmaz. Bu savan ancak Ingiltere,
Fransa, Italya asndan, Birinci Dunya Sava'nn devam oldugu savunulabilir;
unku o savala ilgili amalarn gerekletirmek iin 1923'e -Ingiltere
1926'ya-kadar, her biimde ve frsatta, mucadelelerini devam ettirmilerdir.
Turkiye'nin gze aldg sava ise, amac ve niteligi asndan, Birinci Dunya
Sava'ndan tamamen ayr ve yepyeni bir savatr.80
Bu bakmdan bir amaz sz konusu degil.
Bakaya, Milli Mucadele'yi, "LEmperyalistler-aras Sava' n diplomatik planda
surdurulmesi" olarak tanmlyor. Bu surecin atma ve uzun savalar
kapsadgn ve sadece bir toprak kavgas da olmadgn, rnek ve belgeleriyle
grmutuk.
Alternatif tarihiler, Milli Mucadele surecini, nyarglarna, misyonlarna ve
maksatlarna uygun bir ekilde aktarabilmek ve yorumlayabilmek iin her adm
banda, yakn tarihin en ak gereklerini ve bilinen olgularn bile ya yok
saymak ya da arptp degitirmek zorunda kalyorlar. Ortada gerekten bir amaz
var ama onlar iin!81
(b) Osmanl Imparatorlugu, dogrudan smurge degildi ama ekonomik adan yar-
smurge ve mali bakmdan butunuyle darya bagml,82 bu yuzden de siyasi
bagmszlg ok kstl bir devletti. Nitekim Bakaya da itiraf ediyor:
"Osmanl Devleti... ykldg gune kadar, emperyalist Bat'nn ekonomik-
diplomatik bir yar-smurgesi olma durumunu muhafaza etti." (s.30) Byle bir
devletin gerek bagmszlgndan sz etmek, yakn tarihimizin sert gereklerine
gz kapamak olur.83
80) Nitekim arlk Rusyas da, emperyalist amalarla Birinci Dunya Savana
katlmt. Ama devrimden sonra Sovyetler Birligi, uzunca bir sure, anti-
emperyalist bir politika izleyecektir. Demek ki Birinci Dunya Savana katlm
olmak, emperyalizme kar bir politika gutmeye engel degildir.
81) Yakn tarih, Turkiye'nin ekonomik tutumu ve durumu, d siyaseti ve
M.Kemal tartlamaz m? Elbette tartlr. Ama durustlukle, sahte, yaktrma
nitelikler yuklemeden ve gereklerle oynamadan!
82) Bu konudaki aratrmalardan bazlar: Orhan Kurmu, Emperyalizmin
Turkiye'ye Girii; Pavlus Efendi, Turkiye'nin Mali Tutsaklg; S.Yerasimos,
Azgelimilik Surecinde Turkiye (Bizans'tan 1971'e), 288-310, 355-376, 388-442,
487-542, 619-622, 637-638; Tevfik avdar, Osmanllarn Yar Smurge Oluu. "
Sadrazam Ali Paa, 1861'de Sultan Abdulaziz'e yle der: "Devletimiz, kabuksuz
bir yumurta gibidir. Bir tarafna bir diken dokunacak olsa, akp gider."
(Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3116; ayrca, yar bagml oldugumuzu gsteren
ilgin rnekler: a.g.e., 6.C., s.3020, 3024, 3056, 3061-3062, 3089, 3105, 3170-
3171, 3180-3182, 3198, 3293, 3349, 3366, 3400.
83) Osmanl Devletinin son yuzyl yle zetlenebilir: Rus emperyalizminden
kurtulabilmek umuduyla Ingiliz emperyalizminin, ondan kurtulmak isterken de,
Alman emperyalizminin kucagna dumek. ->
v
454
1923'te, kapitulasyonlardan, ekonomik-diplomatik.yar-smurge bir devlet
olmaktan nasl kurtulduk? Herhalde batl emperyalistler, durup dururken, bu
kklu politikalarndan cayp geri ekilmediler. Herhalde bir olay oldu. Ite o
olay, Kurtulu Sava'dr!
(c) Bakaya'nn bir iddias da, 'emperyalist devletlere kar olunmadan, anti-
emperyalist olunamayacag.' Buraya kadar verilen bilgilerin, Kurtulu Sava'mn
kimlere kar yapldgn, ncesi ve arka planyla birlikte yeteri kadar ak
olarak belirttigini sanyorum. Ama ek olarak, bir grgu tangn, emperyalizmin
ne oldugunu, ne olmadgn yaayarak ve savaarak grenmi bir asker-diplomat
dinleyelim. Sovyetler Birligi'nin 1922-23'te Ankara Buyukeliligini yapan
S.I.Aralov, yalnz kendi duunce ve tehislerini degil, Dileri Bakan
ierin, Lenin ve General Frunze'ninkileri de aktaracak. Simdi sz, bu konuyla
snrl olmak uzere, Aralov'un.
a S.I.Aralov:
"Banda M.Kemal oldugu halde, yeni Turkiye, emperyalist devletlerle ve onlarn
maas Yunanistan'la arpyor...
ierin, buyuk bir aklkla, yeni Turkiye'nin bagmszlk iin yaptg savan
ve bu kurtulu savanda, M.Kemal'in oynadg nemli rolun bir tablosunu izdi..
Belgeleri, materyalleri ayrntl olarak incele[dim].. Savatan sonra, Mondros
Mutarekesi ve Sevres Andlamas sonucunda, galip devletler, Turkiye'yi, siyasal
ve ekonomik bakmdan, buyuk emperyalist devletlerin tam anlamyla egemenligi
altna girmeye mahkm etmilerdi.. Emperyalistlerin Turkiye ile ilgili
tasarlar ok geniti: Ingilizler, Musul petrollerine uzanmlar ve petrolce
ok zengin olan bu blgeyi igal etmilerdi. Franszlar, Suriye'nin kuzeyindeki
buyuk bir toprak parasn (Kilikya'y ve baka yerleri), Italyanlar Konya'ya
kadar uzanmak uzere Antalya'y ellerine geirmilerdi. Ingilizler, Turkiye'nin
guneydogu blgesini, Kurdistan' Turkiye'den ayrmay duunuyordu. Nihayet, Bat
emperyalistleri, Samsun'dan Trabzona kadar uzanan zengin blgeyi ellerine
geirmeyi ve orada szum ona bir Pontus Devleti kurmay tasarlyorlard...
Bir gece ierin, 'Lenin sizi grmek istiyor' dedi... Nihayet bu saat gelip
att... Lenin [dedi ki:] 'M.Kemal Paa dogal ki sosyalist degildir. Ama
gruluyor ki iyi bir tekilat. Kabiliyetli bir lider.. Ulusal burjuva
devrimini idare ediyor.. Ilerici, akl-
Savan balamasndan yararlanlarak kapitulasyonlar kaldrldg zaman, buna
muttefikimiz Almanya bile itiraz etmitir. Maliye Nazr Cavit Bey, bu olay
yle anlatyor: "Biraz sonra Alman Buyukelisi VVangenheim geldi... Kendimi
kudurmu bir kpek karsnda hissettim. Sz sylemiyor, havlyordu... Bizim
Alman taraftarlar bu sahneyi seyretmeliydiler." (H.Bayur, Turk inklab Tarihi,
3.C., Lksm, s.164; kapitulasyonlarn kaldrlmas karar (4/17 Eylul 1914)
uzerine buyuk devletlerin tepkileri ve ileri surdukleri artlar iin, s. 165-
173)
Buyuk Sava sonrasn ise biliyoruz: Blup paralamalar, bunu yasallat racak
ve yerleik duzen halini almasn saglayacak andlamay kabul etmeleri iin
istanbul ynetimini tehdit etmeler, Ankara'y silahla zorlamalar... Turk
ordusunun denize dktugu hayalleri ve umutlar geri alabilmek iin de Lozan'da
turlu entrikalar, danslar, zikzaklar...
455
l bir devlet adam.. Istilaclara kar, bir kurtulu sava yapyor...
Ingiltere, onun uzerine Yunanistan' saldrtt.. Turkiye bir kylu, bir kuuk
burjuva ulkesidir, sanayii ok azdr, olan da Avrupa kapitalistlerinin
elindedir, iisi ok azdr. Bunu dikkate almak gerekmektedir...'
1921 Aralk aynn sonunda, eliligimizin butun kadrosu yola kt.. Samsun'da
Frunze ile karlatk.. Frunze [yle dedi:] 'Agr bir kurtulu sava surup
gidiyor.. Halk emperyalist boyundurugundan ve soygunundan kurtulmak., iin
savayor.. Birlikte emperyalizme kar savayoruz!' "84
Tanklar byle diyorlar.
Kald ki emperyalizme kar mucadele, sadece silahla m yaplr? Gandhi'nin
silah m vard? Ayrca Yunanistan da kendi apnda bir emperyalist idi.85
(d) Bakaya, 'mucadele iinde olumu bir anti-emperyalist ideoloji yoktu'
diyor.
Milli Mucadelecilerin hepsinin, anti-emperyalist bir ideoloji evresinde
bulutuklar sylenemez ama anti-emperyalist duunceyi, az ya da ok, bilinli
ya da duygusal olarak paylatklar kesindir. Yoksa, u 6. madde Milli And'a
girmezdi:
"Milli ve ekonomik gelimemizi saglamak ve devlet ilerini, gunun kurallarna
uygun, duzenli ynetimle evirmeyi baarabilmek iin her devlet gibi bizim de,
bu gelimemizi saglarken, tam bir bagmszlga ve zgurluge sahip olmamz,
yaamamzn ve var olmamzn hareket noktasdr. Bu sebeple, siyaset, adalet,
maliye alanlar ile teki alanlardaki gelimemize engel kaytlara karyz."
(M.Gologlu, uncu Merutiyet, s.81)86
(e) Bakaya, 'Bat ile uzlama' dese, bir yere kadar dogru olacaK87 unku
Batl devletlerin bir ksm ile savaldg ve ekiildigi iin bar da iter-
istemez onlarla yaplmt. Ama yazar, 'emperyalizmle uzlama' diyor ve bu
iddiasn sk sk tekrarlyor, (s.36,38 vd.) 84) Bir Sovyet
Diplomatnn Turkiye Anlar, s.2, 4, 9, 26-30, 35, 38-40.
85) Yunanistan'n yaylmac politikasn, en iyi Yunanllar anlatyorlar:
Profesr P.J.VatikiotiSjYu-nanllar, ev.O.Azizoglu, dizi yaz,
2.7.1975^4.7.1975, Milliyet; Niko Psyrukis, Kuuk Asya Dram, (Anadolu Seferinin
Anlam/ Anadolu Seferinin Nedenleri), ev.Nevzat Hatko, Sosyal Adalet dergisi,
7. ve 9. saylar (Ekim ve Aralk 1964); Prof.Dr.D.Kitsikis, Yunan Propagandas,
s.14-21; A.A.Palis, Yunanllarn Anadolu Maceras, s.23-56.
86) E.G.Mears diyor ki: "Alt maddelik bu ilgin belge, bir bakma, 'Yabanc
Denetimine Kar Turk Bagmszlk Bildirisi' olarak tanmlanabilir. (Modern
Turkey, s.412'den aktaran, N.Kaymaz, Tarih ve Toplum, s.50, say 20/ Agustos
1985); A.J.Toynbee de yle yazyor: "...Bu belge aslnda, Turk ulusunun
'Bagmszlk Bildirisi'nden baka bir ey degildir. Ezilen bir ulusun haklarnn
ve isteklerinin aklamas[dr]." (Turkiye, s.104)
87) M.Kemal, 1920 banda, der ki: 'Biz, militarist ve emperyalist Avrupa'ya
karyz. Ancak ilim ve irfan Avrupa'sna kar degiliz.' (Aktaran
Prof.S.SInanoglu, Sempozyum l, s.115)
Kurtulu Sava ile sonraki gelimelef-arasnda eliki grenlerin dikkatine
sunulur!
456
Milli Mucadele baladg zaman, baz smurge ve yar-smurgelerde, bagmszlk
akm balamt, zaman zaman ayaklanmalar, silahl hareketler de olmuyor
degildi.88 Milli Mucadele, u zelliklerinden dolay, hepsinden farkl ve
buyuktur, bu yuzden de baarl ve kalc bir ilk rnek olmutur:
*
1.Yalnz igale degil, emperyalizme de kardr,
2. Yalnz Birinci Dunya Sava'ndan galip km devletlerin degil, bar
rgutunun89 verdigi kararlar da yok saym ve genel olarak kendi iradesini
geerli klmtr,90
3. Teslimiyeti ve ibirliki Istanbul ynetimiyle de mucadele etmitir,
4. Halkn ok buyuk ogunlugu bu mucadeleye katlm ve destek vermitir,
5. Bir cunta, bir merkez, bir kii tarafndan degil, genellikle temsilciler ve
halka seilmi kurullar ve kurulular tarafndan ynetilmi, butun uygulamalar
yasalara dayandrlmtr,91
6. Savan buyuk blumu, duzenli ordu ile yaplm ve sonulandrlmtr,
7. Giderek belirgenleen bir devrim surecini de de iermektedir,
8. Birok toplum ve liderlerce rnek alnmtr.92
88) in, Msr, Hindistan, Fas vb.
89) Bar Konferans 18 Ocak 1919'da Paris'te balad. Bar andlamalarnn
duzenlenmesi iin u rgut kuruldu: a. ingiltere, Fransa,italya, Japonya ve
ABD'yi temsil eden ikier uyeden oluan Yuksek Meclis. "Onlar Meclisi" veya "Be
Buyukler Meclisi" de denilmektedir, b. zel Komisyonlar, c. Uzmanlk
komisyonlar, d. 32 devletin delegelerinden oluan Genel Kurul: ABD, ingiltere,
Fransa, italya, Japonya, Belika, Srbistan, Brezilya, Kanada, Avustralya, Guney
Afrika, Hindistan, in, ekoslavakya, Polonya, Yunanistan, Hicaz, Portekiz,
Romanya, Siyam, Yeni Zelanda, Bolivya, Kuba, Ekvator, Guatelama, Haiti,
Honduras, Liberya, Nikaragua, Panama, Peru, Uruguay. (A.Sukru Esmer, Siyasi
Tarih, s.522 vd.; TlH 1.c., s.187)
Almanya gibi 60 milyonluk, zengin bir ulke bile, nune konulan bar
andlamasn kabul etmi
ve 1930'a kadar da sonularna boyun egmitir.
Erzurum ve Sivas Kongreleri, Heyet-i Temsiliyeler, TBMM ve TBMM hukumeti.
Birka rnek: iran (Simpozyum l, s.137, Prof.M.Finefrock, s.141), Tunus (a.g.e.,
s.161-174,
237, Prof.A.Bouhdiba); Afganistan, Hindistan (a.g.e., s.168, Prof.Y.Nagata;
s.218-226, Prof.
Muhammed Sadq; s.246, Prof.F.Ahmad); uncu Dunya ulkeleri (a.g.e., s.205,
Prof. T.Diallo,
s.229, Do.R.Rainero);-Pakistan (a.g.e., s.215 vd., s.234, 248, Dr. Yakup
Mughul); Cezayir
(a.g.e., s.232, Prof. T.Diallo, s.238, Prof. A.Bouhdiba)
Kurtulu Sava'nn ve Turk devrimlerinin etkilerini belirten ve inceleyen baz
eserler: Bildiriler ve TartmaJar (Uluslararas Ataturk Sempozyumu,1981),
Ib.Y., Ankara, 1983
(808 sayfa; bu sempozyumda da etkileme olgusu, etkilenen ulkelerin bilim
adamlar tarafndan
aklanmtr)
Ayrca: H.Bayur, XX.Yzyl, s.153-156, 316, 325-370; Dr.R.K.SInha, M.Kemal ve
M.Gandi, S.143 vd.; Mim K.ke, Guney Asya Muslumanlar, s.46-100, 173-186;
Prof.Dr.S.A.H.Haqqi, uncu Dunya Milletleri Asndan M.Kemal ve Kemalizm,
s.341vd., AAMD, 2.say/ Mart 1985; Paul Gentizon, M.Kemal ve Uyanan Dogu, ev.
F.lku, Bilgi Y, Ankara, 1995 (S.bask); F.R.Atay, Niin Kurtulmamak, s.33-36,
Varlk Y., Istanbul, 1953
nlu siyasetbilimci Prof. M. Duverger diyor ki: "Kemalizm, 1945'ten bu yana bir
rnek degeri kazand. Turkiye tarihinin bir sayfas olmaktan kp politik bir
sisteme nderlik etmeye balad. unku yeryuzunde, henuz Moskova ya da Pekimn
timarna girmemi olan uuncu eit ulkelere yol gstermektedir bu sistem." (27
Mays 1961 gunlu Le Mond gazetesinden/Ataturk iin Diyorlar ki, s. 150)
Bu ksmn 7. paragrafnn sonundaki alntlar arasnda da, baz dogulu ve batl
lider ve yazarlarn, M.Kemal olgusuna baklarn gsteren rnekler bulunuyor.
457
Byle bir mucadelenin, 'son tahlilde emperyalizm ile uzlama oldugunu' ileri
surebilmek iin bir yazarn zel maksad olmal. Evet, zel maksad var. Bu,
aagdaki 6.paragrafta anlalacak.
* 6-1-5. Kurtulu Sava'nn, bir kurtulu sava olmadg
D Kemal Tahin
"Kurtulu Sava deyimi de tam oturmu degildir... Bir kere ele geeceksin ki
kurtulasn! Turkiye, hibir zaman Batl dumanlarn eline gemi degildir...
Ordu daglmam, duman vatann butun paralarna bilfiil girmemi, Ankara'da
bir Meclis, bir hukumet var. M.Kemal Paa, ordusunun banda savap dururken,
kurtulu sava nasl yaplabilir? Bu bir savunma veya saldr halinde gelien
ulusal savatr. unku kurtulu sava, devleti kmu, bayrag muzeye
kaldrlm, zerkligi yok edilmi bir ulkede yaplabilir." (K.Tahir'in
Sohbetleri, s.76 vd.)
Duman vatann butun kritik kesimlerine girmi, orduyu dagtm, silahlarnn
ogunu toplam, donanmaya, askeri tesislere, depolara, demiryollarna,
haberlemeye ve bakenti igal ederek ynetime el koymu, Sevres Andlamas ile
ulkenin gelecegini de ipotek altna alm. Bir ulke baka nasl ele geirilir
acaba? Ankara'da bir Meclis'in ve hukumetin var olmas, direni suresinin bir
aamasdr. Batan beri mi vard? Ne zaman, neden, nasl kuruldu bu kurumlar?
Neden M.Kemal Paa, ordunun bana gemek zorunda kald? Dumann en vahisi ve
en kalabalg, Ankara'nn burnunun dibine gelmemi miydi? M.Kemal neden savap
durdu? Anadolu'nun batsn elinde tutabilmek iin her yola bavuran duman ve
onunla birlikte, Turkiye uzerindeki butun ipotekleri ve hayalleri, denize dkmek
iin.93
Sonunda, her turlu silahl ve silahsz dumandan, lu Anlama ile Sevres
Andlamasmdan ve ngrdukleri aaglk smuru duzeninden, kapitulasyonlardan,
mrunu tamamlam olan saltanat rejiminden, paralanmaktan, boyunduruk altnda
bir kuuk devlet ve iine dnuk, donmu bir toplum olmaktan kurtulduk!94
93) Ege'ye 126.000 Yunanl yerletirilir, (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 3.C., s.XLVII/148; K.Misailidis, Kuuk Asya Seferi, s.248), gen
Turklerin mallar satlr ve paras Yunan ynetimine verilir; igal blgesinde
drahmi kullanlmaya balar; Yunan Merkez Bankasnn izmir ubesi 1920 Ocak
aynda faaliyete geer; Manisa, Bergama, Ayvalk, demi, Urla ve Foa'da
ubeler almas kararlatrlr; Yunan gmenlere ve Rum iftilere, 3 yl vade
ve % 6 faizle 20 milyon drahmi kredi alr; Izmir'den yalnz 1920'de 161 milyon
drahmilik ihracat yaplr; Turk jandarmas ve adliyesi kaldrlr; Yunan ceza
kanunu yururluge girer; iyonya universitesi kurulmas iin hazrlklara balanr
ve Yunan Temsilcisi Stergiadis u aklamay yapar: "Geldik ve kalacagz!"
(M.L.Roda.Yunanistan Kuuk Asya'da, 1.C. s.82-87,123)
94) Peki, bu fedakr kuagn, her sorunu zebildigi sylenebilir mi? Elbette
ve dogal olarak hayr. Dunyada hangi kuak, (15 yl iinde) bunu baarabilmi
ki? Ama yaplabilecegin azamisini yaptg, i rahatlg ile sylenebilir. tesi,
sonraki kuaklarn, politikaclarn, yneticilerin, burokratlarn, bilim
adamlarnn, teknokratlarn, aydnlarn yani bizim grevimizdi. ->-
458
D F.Bakaya:
"Bir 'Kurtulu Sava' da sz konusu degildi... Bugun kurtulu hareketlerine
verilen anlam gz nune alnrsa, 'kurtulu' szcugu yerinde kullanlm
olmuyor. Ancak siyasal-kulturel kimligi inkr edilmi, bir dogrudan smurge
halk bakaldrdgnda, bir ulusal kurtulu hareketinden sz edilebilir."
(Paradigmann Iflas, s.32)
Baz evreler, bizim Kurtulu Savamzdan ok sonra yaanan 'kurtulu
hareketlerini' baka turlu tanmlam olabilirler. Ama her olay, kendi dneminin
koullar iinde degerlendirilebilir ve tanmlanabilir. Sosyal ve siyasal
bilimlerde, tanmlar ve modeller, surekli degiiyor.
Eski bir olgu, yeni tanma ve yeni modele gre degerlendirilir mi?
* 6-1-6. Kurtulu Sava'nn emperyalist bir sava oldugu
D F.Bakaya:
"...Milli Mucadele, gerek anlamda bir ulusun kurtuluu degil, Kurt ulusunun
bask altna alnmas surecinin balangc olmutur. Bir ynuyle Milli Mucadele,
Kurt ulusu asndan, Kurdistan'm Ingilizlerle anlalarak paralanmas anlamna
gelmektedir... Milli Mucadele, son tahlilde, Kurdistan'n bir blumunun ilhak
demektir..." (Paradigmann Iflas, s.54, 59)95
F.Bakaya'nn, bandan beri adm adm ilerleyerek, asl sylemek istedigi bu
idi. Bu yuzden, Milli Mucadele surecine ilikin gerekleri, surekli olarak ya
yok sayd, ya da saptrd. Gerek d temellere dayanan bir iddiann, dogru bir
sonuca ulamas mumkun mudur?
zet olarak aktardgm bu iddiasn kantlamak iin sayfalar doldurmu.96
Sanrm o sayfalar yuzunden hapiste yatt. Bu kritik konuda, Bakaya'nn bann
yine derde girmesine sebep olmak istemem, o yuzden bu konuya ilikin
sayfalardaki tutarsz, zorlama, pek ogu gerege aykr iddialar ele
almayacagm. Ama genler iin sadece yansttgm blumle ilgili birka not
vermek istiyorum:
a. Ilhak, bir devletin, bir baka devlete ait bir toprak parasn, topraklarna
katmas demektir. Bir Kurt devleti vard da, onun topraklar m pay-
Onlar bize ne brakt, biz 1950'den sonraki 47 yl iinde, braklan nereye
getirdik? Hangi sorunlar zduk, neyi gelitirdik, neyi yozlatrdk, hatta
uruttuk? Asl bunu tartsak.
95) Bakaya, daha sonra da yle yazyor. "Emperyalistler aras paylama
dahil olan Osmanl Imparatorlugu yenik de duse, guler ilikisinin degimesiyle
ve Milli Mucadele sureci, sonunda Kurdistan'n bir blumunun ilhak ile
sonulanmtr... Sevres'de guduk de olsa, bir Kurdis-tan'dan ve Kurt ulusundan
sz edilirken, LozanAndlamas, butunuyle Kurdistan'n paralanmasyla
sonulanmtr." (Paradigmann Iflas, s.66)
96) Ve iddialarna bilimsel bir grunum vermeye, ierik kazandrmaya
alm. Ama bilimsellik, bilimsel yeterlilik/bilimsel nesnellik/bilirrsel
durustluk ile saglanr. Bakaya'nn kitabnda bu zelliklere rastlamak, hayli
zor.
459
lald? Hayr. Daha nce, Irakllarn ya da Suriyelilerin miydi o topraklar?
Hayr! Yuzlerce yldr Osmanl Imparatorlugunun snrlar iindeydi. Zaten
tarihte, Irak ya da Suriye diye bir devlet de yoktur.
b. Son Osmanl Meclisi'nde Milli And gruulurken, snrlar iin mutareke
izgisi esas alnr, (m.1) Milli And, TBMM'nce de yn verici bir temel belge
olarak kabul edilecektir.97 Osmanl Meclisinde de, TBMM'de de, birok Kurt
milletvekili vard. Ksacacas bu, Turklerin ve Kurtlerin, ortaklaa
kararlatrdklar ve uygulanmasna altklar bir ilkedir!
c. Kurt Serif Paa ile Ermeni Bogos Nubar arasndaki anlamann duyul-' mas
uzerine Osmanl Meclisi'ne Dogudan protesto telgraflar gelir, Dogulu
milletvekilleri sz alarak olay knarlar. Bu telgraf ve konumalar yle
zetlenebilir:
"Turkluk ve Kurtluk bir butundur."98 //
Ilerde, TBMM'ne de, gerektike ayn nitelikte telgraflar yagacalctr.99 Iki
rnek:
D "Kurtler kuuk lokmann pek kolay yutulacagn, vaktimden ok evvel
anlamlardr. Turk birliginden ayrlmak zihniyetinde bulunanlar, Kurtler kendi
milletlerinden addetmezler (saymazlar). Kurtlerin mukadderat, Turkun
mukadderat ile tev'emdir (ikiz, e, bir)." (ZC, 9.C., s.133)
D "Hayat- tarihiyemiz ve revabt- diniyemiz (din baglarmz), infikak
(ayrlk) kabul etmeyecek bir mahiyet-i maneviye ve maddiye ile (manevi ve maddi
olarak) yekdigerine merbuttur (birbirine bagldr)." (ZC, 9.C., s.280)100
d. Lozan delegelerinin saptanmas srasnda, birok milletvekili, Lozan'da
izlenmesini istedikleri politika hakkndaki grulerini aklamlardr. Kurt
sorunu hakkndaki baz konumalardan zetler:
D Dersim Milletvekili Diyap Aga:
"Dinimiz, aslmz, neslimiz hep birdir. Bizim iimizde ayrlk gayrlk yoktur.
Ismimiz de, dinimiz de, Allah'mz da birdir... Hep biriz, kardeiz... Dumanlar
bizi birbirimize sardrmak (dvuturmek) iin tuzaklar kuruyorlar." (ZC., 24.C.,
s.347)
N.Kaymaz, TBMM'd.e Misak- Milli'ye Bagllk And Iilmesi Konusu, Tarih ve
Toplum, say 19-23/Temmuz-Kasm 1985.
Ayrnt iin M.Gologlu, uncu Merutiyet, s.85-90.
Ingilizlerin Kurt politikas konusunda: S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.26-30,
2.C., s.94, 130, 165-166, 204, 227, 306-311; .Kurkuogulu, Turk-Ingiliz
Ilikileri, s.68 vd. 100) Bugun de Guneydoguyu Turkiye'den ayrmak iin silahl
mucadele am bir aznlk var. Buyuk ogunluk, bu olaya, tpk 70 yl ncekiler
gibi sogukkanl ve gereki bakyor. Yoksa, olay bu lude kalmazd.
Yuzyllardr birlikte yaam, treleri, gelenekleri, bayramlar, dilleri,
kanlar, ilen, gemileri ve gelecekleri birbirine karm olan Turkler ile
Anadolu Kurtlerini ve ancak bir butun oldugu zaman, uzerinde yaayanlara yeterli
gelebilen Anadolu'yu blmek mumkun mudur? Bu sonusuz aba kime ne kazandrr,
kime yarar?
Tarihte, kuuk bir grubun silahl mucadelesinle zume kavumu bir sorun,
kurulmu yeni bir devlet var m?
D Erzurum Milletvekili Necati:
"Bir Turk yoktur ki days, damad yahut yegeni Kurt olmasm. Ve bir Kurt yoktur
ki onun damad, yegeni yahut days Turk olmasn! Mesela benim annem Kurt. Beni
annemden nasl ayrrsnz? Annem, nasl olur da Avrupahiarn birtakm
entrikalar ve uydurduklar birtakm efsaneler arkasndan gider? Bunun imkn
yoktur!" (a.g.e., s.350)
D Bitlis Milletvekili Yusuf Ziya:101
"Ben Kurdoglu Kurt'um... Turklerle birlikte kanmz dktuk, onlardan ayrlmadk
ve ayrlmak istemedik ve ayrlmayz!.. Delegeler, tekrar rica ederim ki... bu
memleketin, bu vatann paras, en nemli paras olan Kerkuk'u, Suleymaniye'yi,
Musul'u unutmasnlar!" (a.g.e., s.353)
a Bitlis, Mardin, Ger, Mu, Siirt, Diyarbakr ve Van milletvekillerinin ortak
yazl aklamas:
"Turk-Kurt tek kitledir. Kurtler hibir vakit, Turk camiasndan ayrlamaz."
(a.g.e., s.373)
e. O zaman da baz ayrlk Kurtler vard. Emperyalist Ingilizlerle ibirligi
yapanlar, Ankara yneticileri degil, onlard.102
- F. Bakaya:
D "[Lozan'da] Sevres'e gre, Batda herhangi bir degiiklik olmazken, -kuuk de
olsa bir gerileme sz konusudur- Dogu'da, Kurdistan'n (?) en buyuk ksmn
kapsayacak biimde, snrlarn geniletilmesi sz konusudur." (s.66)103
Bu nasl bilim adam?Silahla geri alnan Ege dnda, Edirne, Gelibolu,
Tekirdag, Krklareli, Bozcaada ve Gkeada'nn, Yunanllara verilmiken, ksmen
Mudanya'da ve kesin olarak Lozan'da geri alndgn, ya bilmiyor, ya bile bile
geregi saptryor. Turkiye'nin snrlar ile ilgili tarihe yle:
Milli And'la belirlenen snrlar -Batum hari, Musul dahil- ilk tanyan devlet,
Lozan'dan iki yl nce ve Lenin sag iken, Sovyetler Birligi'dir. (16 Mart 1921
Moskova Andlamas, 1.maddenin 1.fkras ve 2.madde)
Kuzeydogu snrlar, 13 Ekim 1921 Kars Anlamas ile pekitirilmitir. (4.madde)
-
101) Bu heyecanl milletvekili, kardei Tegmen Ali Rza ve damad Faik'le
birlikte, ingilizlerin krukledigi Masturi ayaklanmasyla ilgili etkinliklere
karacak ve Bitlis Harp Divan tarafndan, hiya-net-i vataniye kanunu uyarnca
verilen karar geregince, 14 Nisan 1925 gunu, kuruna dizile-cektir. (U.Mumcu,
Kurt-islam Ayaklanmas, s.62-68 ve 129. dipnot)
102) Ugur Mumcu, Kurt-Islam Ayaklanmas, s.15-32, 34, 50-53, 62-63, 65-67, 77-
85, 96-97 100, 115-118, 151, 161, 166-172.
103) Bakaya yle yazyor: "Sadabat Pakt, Bagdat Pakt, CENTO, RCD, Orta Dogu
devletlerini birletiren zu itibariyle anti-Kurt anlamalard." (Paradigmann
iflas, s.67)
Anlamalarn, Sovyetler Birligi'ne kar, guneyde bir kuak oluturma abasnn
urunu oldugunu sanyordum. unku hepsinde Pakistan da yer alyor. Bu konular
Bakaya'dan ve benden ok daha iyi bilen siyasi tarihiler, geregi aklasalar
da, o da, ben de grensek.
461
Turkiye-Suriye snr, 1921 Ankara Anlamas ile saptanm (S.madde ve
1.Protokol), Lozan Andlamasnn 3. maddesiyle dogrulanm, 1926 Ankara
Szlemesi (1.Protokol) ile snr duzeltimi yaplm ve Hatay iin imzalanan
Turk-Fransz Anlamas ile de (23.6.1939) son biimini almtr.
Guneydogunun yuzlerce yllk dogu snr (Turkiye-Iran) hi degimemitir.
Lozan'da da, 1926 Tahran Andlamas'nda da, sz konusu bile edilmemitir.
Irak snr ise, Lozan Andlamasnn 3.maddesinin 2.fkras yoluyla Milletler
Cemiyeti Konseyi ve La Haye Adalet Divan'nn verdigi kararlar dogrultusunda,
Turkiye-Irak-Ingiltere arasnda imzalanan 1926 Ankara Andlamas ile (madde 1, 2
ve andlamann eki) kesinlemi, Musul, Irak'a braklmtr. (I.Soysal,
Turkiye'nin Siyasal Andlamalar, 1.C.)
Gruluyor ki Lozan'da Turkiye, Sevres'e gre Bat snrlarn Milli And'a uygun
olarak kabul ettirmi fakat Bakaya'nn iddiasnn tam aksine, Guneydogu'da
Milli And'dan fedakrlk etmek zorunda kalmtr: Musul'u vermitir!
Yani gerek, iddiasnn tam tersi!
* 6-1-7. Kurtulu Sava hakkndaki teki iddialar ve dogrular
D K.Msroglu:
"Milli Mucadelenin, destani an ve ereflerle dolu olan umumi Turk tarihi
iinde, iddia ve ifade edildigi kadar nemli bir yeri yoktur. Aag yukar eit
kuvvetlerle, Yunanistan gibi kuuk bir devlete kar gerekletirilmitir...
[Ermeniler, Pontus eteleri, Franszlar, italyanlar, Ingilizler, Anzavurlar,
Kuva-y Inzibatiyeler, isyanclar, dekor-kostum muydu?] Yunanistan'a maazallah
ye-nilseydik ok ayp olurdu... [Yalnz ayp m olurdu a muhterem?] Fakat
yendigimiz iin de fazla vunmemizi, ahsen, yakksz bulmaktayz. [Neden?
unku lider ve bakomutan, M.Kemal!] Hele bayram-ustune bayram yaparak ve bu
olay abartarak, ulalmaz, az rastlanr bir zafer gibi gstermek, bilmem bizim
gibi buyuk bir millete, ne kadar yakr?" [yuz yldr ilk defa, hem de en
aresiz oldugumuz bir dnemde, emperyalizme kar, herkesin hayal sandg siyasi
ve askeri bir buyuk zafere ulam ve bu sayede tam bagmsz ve milli bir devlet
olabilmiiz. lumden dnmuuz. Emperyalizmin penesinden canmz ve namusumuzu
kurtarmz. Bu kutlanmaz m? Olagan bir zafer midir bu? Bence bu olay yeteri
kadar ve hak ettigi grkemle kutlamyoruz bile.]
"Dokuz bin kusur ehide ml olan Turk-Yunan harbinden, ylda birka bayram
karanlar, drt yuz bin (!) ehide ml olan anakkale'yi unutulmaya brakm
grunuyorlar. Halbuki aag yukar eit kuvvetlerle u sene surdukten sonra
ancak baarlabilen... Turk-Yunan Harbi ile anakkale Harbi asla
karlatrlamaz. Gerekten Yunanistan gibi kuuk bir devlete yenilsey-dik ok
ayp olurdu. Ama yenmek de pek fazla bir eref degildir. Muhakkak ki bugune
kadar 'inklap liderler'e an eref saglamak iin efsaneletirilm 462
olan Milli Mucadele'nin de gerek mahiyetiyle yazlabilecegi gunler yakndr."
(Osmanogullar'nn Dram, s.81/Lozan, 1.C., s. 166)
- F.Bakaya:
"Turk-Yunan sava, abartldg kadar nemli bir sava degildi... Cephelerde
len asker says 9.167 olduguna gre, Milli Mucadele'nin abartldg kadar
nemli olmadg anlalr." (Paradigmann iflas, s.33)104
Dogrular:
1. Milli Mucadele, Mondros'la balayp Lozan'dan sonraya da uzanan bir surecin
addr, i ve d birok ynu var. Savalar, bu surecin sadece scak yann
oluturuyor. Ayrca savalarn, yalnz Turk-Yunan savalarndan ibaret
olmadgn da grmutuk.
2. Turk-Yunan savalarnda da, burlerinde de, kuvvetler, hele ate gucu
bakmndan, hibir zaman 'aag yukar eit' olmamtr.105
3. Yunanistan gerekten kuuk bir devletti ama Birinci Dunya Sava'na ancak on
ikiye be kala girdigi iin ordusu, diri ve tam donatmlyd.106 stelik
Izmir'e, Turk ordusu dagtldktan ve silahlar toplandktan sonra
karlmtr. Bu
104) Mete Tuncay da yle diyor: "Kurtulu Sava'mzn -siyasal nemi bir yana-
ap (taraflarn kuvvetleri, ate guleri, kayplar vb. alardan), ikinci
Dunya Sava, hatta Birinci Dunya Sava luleriyle karlatrlnca, pek
abartlmaya elverili degildir." (Ataturk'e Nasl Bakmak, s.87, 1 .dipnot.Toplum
ve Bilim, K/ 1978)
Bir dunya sava ile karlatrlnca, hangi sava abartlmaya elverilidir ki?
Dogru olan, Turk Kurtulu Sava'n, bir dunya sava ile degil, baka
milletlerin bagmszlk ve kurtulu savalar ile karlatrmaktr. Ancak eit
degerler ve turde olaylar arasnda karlatrma yaplr.
Sonulan dikkate alnrsa, Istiklal Sava, birok kalabalk savatan ok daha
nemlidir. A.J.Toynbee, mesela Sakarya Sava iin yle diyor: "Denilebilir ki
bu sava, iinde yaadgmz yuzyl tarihinin en buyuk savalarnda biridir."
(Turkiye, s.123) Ayrca, Claire Prise'n The Rebirth of Turkey adl kitabndan
da u alnty yapyor: "Sakarya kylarndaki Turk zaferi, Yakn ve Orta-
Dogu'ntfn siyasal yuzunu degitirmitir. Iki yuz yldan beri Bat, ihtiyar
Osmanl imparatorlugunu paralamaya alyordu. Fakat Sakarya'da Turk'un
kendisi ile karlamtr ve ona dokundugu anda da tarihin ynu degimitir.
Tarih bir gun, Sakarya kylarnda cereyan eden ve ok kimsenin bilmedigi bu
sava, devrimizin en buyuk olaylarndan biri olarak kaydedecektir." (Turkiye,
s. 123-124,1. dipnot)
Bizim aydnlarmzn kayda deger bir ksm, ya her eyi layk olmadg kadar
buyutuyor ya da zel lulerle degerlendirmeye kalkarak, hak etmedigi kadar
kuultuyor. Geregin snrlar iinde kalmak ve makulde durmak, ok mu zor
acaba?
105)Karlkl kuvvetler iin: C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.105,
120, 137, 151, 209.
106) Yunan ordusunda incelemeler yapan Ingiltere'nin Atina'daki ataemiliteri
Albay Nairne'in 15.6.1921 gunlu raporundan: "Yunan ordusu... pek etkili bir
sava makinesidir." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s. 146); A.J.Toynbee de
yle yazyor: "Modern savalarda, ordularn can damarlar olan ulatrma
aralar bakmndan Yunanllar mukemmel durumda bulunuyorlard. Ellerinde bol
miktarda kamyon vard ve izmir'den kan u demiryolunu kontrolleri altna
almlard. Silah bakmndan da herhangi bir skntlar yoktu. Buyuk Savan
son yllarndaki Makedonya Seferinden kalma, ingiliz ve Franszlarn verdikleri,
hi kullanlmam silahlarla donanmlard. 1918 mutarekesinden sonra da
Yunanllara yeni silahlar verilmiti." (Turkiye, s.119) Dogrudan ve dolayl
Ingiliz yardmlarn daha sonra grecegiz.
463
yuzden de Birinci Innu Sava'na kadar, karsnda duzenli ve disiplinli bir
ordu olmadg iin fazla zorluga ugramadan ilerleyebildi. Gerektiginde,
yurttalarn ve Anadolu Rumlarn silah altna alarak, birliklerini daha da
gulendirebiliyordu. Donatmdan yana da hibir sknts olmamtr.
4. Buna karlk, maddi ve manevi engeller ve zorluklar yuzunden, Turk ordusunu
canlandrmak kolay olmam, yeteri kadar silah ve donatm bulunmadg iin de
hibir zaman gerek anlamda bir seferberlik ilan edilememitir.107
5. Milli Mucadele'nin nemini, lu says ile aklamaya alyorlar. Hay-
retlik ve ibretlik bir yaklam. Bir mucadelenin nemi ile katlanlarn, ate
gucunun ve lenlerin saysnn ne ilgisi var? Iki yann savalarnn
toplamnn 2.000 kii oldugu Bedir Sava, tarihin en nemli savalarndan
biridir. Enver Paann ynettigi Sarkam taarruzu ise, yuz bine yakn kayba
mal olmu ve hibir ie yaramamtr.
Bir savan nemi, katlanlarn, lenlerin ve silahlarn says ile degil,
askeri, sosyal ve siyasal sonular ile degerlendirilir.
6. Bu mucadelenin, Ermeniler, Yunanllar, Rumlar, Franszlar, Ingilizler ve
Italyanlar iin ok nemli oldugunu, belgelerden anlyoruz. Yalnz nem degil,
topluca 250.000 kadar lu de vermiler. (Sadece Yunanllarn toplam kayb
200.000 kadardr) Bu, her birinin kendi asndan olaya nasl asldgnn kant
degil midir? Ama bizimkilere gre, bu mucadelenin bizim amzdan abartlacak
bir nemi yokmu.
Bir butunun bir yan nemli, bur yan nemsiz olur mu? Ve askeri, siyasi,
ekonomik, kulturel, mali, hukuki tam bagmszlk iin verilen bir mucadele
nemli degilse, ne nemlidir, syler misiniz?
7. "9.167", Sabahattin Selek'in verdigi ehit saysdr. (Anadolu ihtilali, s.
111-112) Ama bu say ok eksik ve yanltr.
a. Balca savalarla snrldr, ayrca bu savalarla ilgili ehit saylar da
eksiktir; dogrusu 11.328'dir.108 Selek, bir sayfa sonra, sava alannda
yaralanp da kurtarlamadg iin hastanede ehit olanlarn saysn da veriyor:
1.718. Demek ki toplam ehit says, en azndan 13.046 'dr.
b. Bir savata kayp, yalnz ehitlerin says ile de belirlenmez. Yarallar,
esirler vb. de kayp hesabna eklenir. Bu yazarlar, tekilerden vaz ge-
107) Sakarya Sava'dan sonra, 13 Eylul gunu Bakomutan M.Kemal, genel
seferberlik ilan eder, ayn gun Milli Savunma Bakanlgna da u gizli yazy
yazar: "ilan edilen seferberlik, sadece harite siyasi bir tesir yapmak
maksadna dayanmaktadr. Bundan turu, gereken snflarn silah altna
agrlmas, eskiden oldugu gibi cereyan edecektir." (TI'H, 2/5, 2.kitap, s.275)
Yani silah kadar asker! (i.lnnu, Hatralar, 1.C., s.245; K.zalp, Milli
Mucadele, 1.C., s.177)
Bu durum, daha Meclis'in aldg gunlerde belirtilmitir: Gizli Celse
Zabtlar, 1.C., 52!
108) Askeri belgelere dayanarak, ehit saysnn dkumu: Ermeni harekt 46,
Gediz 181, 1.innu 121, 2.Innu 681, Aslhanlar-Dumlupnar 400, Kutahya-
Eskiehir 1.643, Sakarya 5.713, Buyuk Taarruz 2.543 = 11.328.
464
tik, yarallar bile dikkate almyorlar. S.Selek, yaral saysn 31.173 olarak
veriyor;109 bunun dogrusu da 35.465'tir!110
c. Bu eksik hesaba ragmen, ehit ve yarallarn toplam, 48.511 etmektedir.111
Bu bile, o zamanki lulerle, yaklak 12 tumen demektir. Yani, sava boyunca,
damla damla kurulan ordunun, yarsndan fazlas kaybedilmitir ki ok yuksek bir
kayp orandr.
Kald ki aagdaki atma ve savalarda verilen kayplar, bu saynn
dndadr:
Merkez Ordusu'nun savalar (Pontus-Kogiri), isyanlarn bastrlmas iin teki
birliklerin yaptklar atmalar,112 Guney Cephesi (2.Kolordu) savalar, An-
zavur ve Kuva-yi inzibatiye ile yaplan arpmalar, 19.5.1919 ile Gediz Sava
arasndaki sure iinde baz askeri birliklerin atmalar,113 Murettep
Kolordunun kuruluundan nce ve sonra Kocaeli kesiminde yaplan arpmalar,
Menderes
109) Yarallardan 1.443'u malul kalm. (S.Selek, Anadolu ihtilali, s. 113)
Hastane dnda lenler 2.956, kaza sonucu lenler 688, askerken hastalktan
lenler ise 22.690 kii.
Bu son say, ulkenin ve ordunun nasl yokluk ve yoksulluk iinde oldugunu
gstermektedir. Bu durumu gsteren birka rnek daha: Hastalara, vitamin
olmadg iin gunde bir kak sirke verilir; yaralara tenturdiyot
bulunmadgndan naftalin baslr; birka yldr sebze yiyememekten, iskorpit
hastalgna yakalanan askerlerin dileri dkulur; sungu, ark, tufek kay ok
az; mat-ra, adr, amar hak getire. Gece harita okumak iin mum bile yok.
Erlerin ancak bir ksmna uniforma verilebiliyor. Sakarya Sava'nn eiginde, 3
tumenli suvari grubunda sadece 118 kl bulunmaktadr. |JIH, 2/5, 2.kitap,
s.478; A.Gnduz: "Yalnz mzraklar vard." diyor. (Hatralarm, s.87)
Suvariler, Sakarya Savana, halktan toplanan ve ucu ucuna yetitirilen 1.309
degiik biimdeki klla katlacaklardr: Tl'H, 2/5, 2.kitap, s.4] Yedek para
yoklugundan uaklar 'uan tabut' halindedir. Orduda bir tek karpit lambas
vardr, o da Bakomutana verilir.
LOrdu Komutan Ali ihsan Sabis, 19 Ekim 1921'de, Cephe Komutanlgna yle
yazyor: "Asker esvapl yuzde be insana rastlamadm. Yardan fazlas, yrtk
palaspareler iinde, ayakkablarnn yars kullanlamaz durumda. Onda dokuzunda
matara, anta, torba, istihkm edevat yok." (Harp Hatralarm, 5.C., s.81)
Buyuk Taarruzda bile Turk ordusunun ancak yars, asker kyafetindedir. (TIH,
2/6-2, s.13) Milli Mucadele, bu yaman gerekler dikkate alnmadan
degerlendirilemez ve zaferin buyuklugu anlalamaz.
Bu yoksullugu az ok bilen F.Buillon, bu mucizeyi yle zetleyecektir: "Kagn,
kamyonu yendi!" (R.E.naydn, Ataturk'u zleyi, s.82)
110) yaratlar. Ermeni harekt 76, Gediz 135, 1.Innu 97, 2.lnnu 1.822,
Aslhanlar-Dumlupnar 800, Kutahya-Eskiehir 4.951, Sakarya 17.699, Buyuk
Taarruz 9.855 = 35.465.
111) T.C'nin Babakan Necmeddin Erbakan, Kaddafi ile yaptg grumede yle
diyor: "Biz be yllk istiklal Savamzda, sadece be bin ehit vermiizdir."
(10 Ekim 1996 gunu birok Tv.de yaymlanan icraatn Iinden adl programda yer
alan N.Erbakan-Kaddafi grumesi band kaydndan)
TC.nin Babakan, acaba neden ehit saysn, yaygn ve yanl saydan bile daha
aagya ekiyor?
Merak ettim.
112) Ethem isyannn bastrlmas srasnda, yalnz 61 .Tumenin verdigi kayp,
294 kiidir. (TIH, 2/3, s. 143)
113) 1920 Haziranndaki Yunan ilerleyii srasnda, Balkesir-Bursa kesimindeki
savalarda, Yunan askeri tarihinde, askeri birliklerimizin "400'den fazla lu
verdigi" ileri surulmektedir. (Yunan Askeri Tarihi, s. 127)
465
kesiminde yaplan arpmalar, e.Tumen'in (Sandkl ve civar) arpmalar,
Ekim 1921 Afyon Sava, Kuva-y Milliye ve milis birliklerinin Dogu, Guney,
Guneybat ve Batdaki atma ve arpmalar.
Insana saygl ve akl banda kimseler iin bir kiinin lumu bile buyuk
olaydr. Ama bizimkiler, daha ok lum, daha ok kurban aryor ve itahl bir
toprak gibi luye doymuyorlar.114
- K.Msroglu:
"Milli Mucadele, bir veya birka kiinin degil, butun bir milletin eseridir.
Yediden yetmie kadar herkes, elinden geleni yapmtr." (Osmanogullar'nn
Dram, s.81)115
Msroglu hakl. Nitekim M.Kemal de, baary srarla halka mal ediyor. Ama
ikisinin de abas bouna. unku baar, mucadelenin liderinin adyla anlr.116
Milli Mucadele'nin lideri, bandan sonuna kadar M.Kemal'di.
D F.Bakaya tersini iddia ediyor:
"Milli Mucadele'de kitle katlm snrlyd... Bu ortada iken, devrimden,
Anadolu Ihtilali'nden vb. sz etmek, bu szleri kullananlarn kuruntularndan
baka bir ey degildir... Aslnda gerek bir Anadolu hareketi, hibir zaman
olmad." (Paradigmann Iflas, s.44, 47, 49)
a. Kuva-y Milliye gnullulerden olumaktadr.
b. Orduya katlma ise, balangta gerekten snrlyd. Katlm, 1.Innu
baarsndan sonra artmaya balayacak, Sakarya Sava srasnda doruk noktasna
ulaacak ve bu sorun hemen hemen sona erecektir.
c. Kurtulu Sava'nda karmzdaki ordu ve gruplarn, toplam 400.000 kii
kadar oldugunu daha nce belirtmitim. Byle buyuk bir kuvvet, snrl bir kitle
katlm ya da zorla silah altna alnm kimselerle yenilebilir mi?117
d. Kurtulu Sava gibi ok ynlu ve uzun bir mucadele, halk destegi olmadan
yurutulebilir mi?
Bakaya'nn, yakn tarihimizi, Tansu iller kadar bile bilmedigi anlalyor.
D Tevfik avdar da, "Bu Bir Halk Sava Degildi" balg altnda yle yazyor:
114) Turk ve Yunan sava tarihlerine, guvenilir anlara ve monografilere
dayanarak, Kurtulu Sava-mzdaki genel kaybmzn (yalnz ehit ve yaral)
100.000'i atgn kesin olarak syleyebilirim, isyanclar ile igalciler
tarafndan ldurulen ve yaralanan siviller, bu saynn dndadr.
115) Necmettin Erbakan ayn fikirde degil: "istiklal Sava, Ataturk'un yannda
yer alan hocalarla ve eyhlerle kazanld."!!! (Milliyet, 1 Mays 1996,12.sayfa)
116) "Su fikri daima ve her frsatta tekrar etti: Yaplan eylerin erefi bana
degil, millete aittir. O, 'her eyi millet yapt!' dedike, millet de ona, her
yerde, butun vecdi ve butun ukranyla 'her eyi siz yaptnz!1 diyordu.
Ikisinin de hakk var." (I.Habip Sevuk, Ataturk iin, s.38-39)
117) Buyuk Taarruz ncesinde, Turk ordusu (Bat ve Dogu Cepheleri, Kuzey, Guney
ve I Anadolu'daki birlikler ve geri tekiller), 580.000 kiiydi. (S.Selek,
Anadolu ihtilali, s.111)
466
"Gerek anlamyla bir bagmszlk sava, 'halk sava' niteligini tamaldr.
Antiemperyalist gulerin tamamn kapsamayan bir halk cephesi olmadan, geerli
bir bagmszlk sava yapmak, hemen hemen imknszdr. Turk Milli Mucadelesinin
halk sava gelerine butunuyle sahip oldugunu sylemek, olaylar yuzeyden
izlemek olur. Simdiye kadar sundugumuz sosyal zellikler, gzden geirilirse,
Anadolu halknn fakir, savalardan yorgun ve ylgn dumu, kendini ynetenlere
kar teden beri yabanc, duman igaliyle bozgunu daha da gulenmi, iine
kapank, kuuk topluluklar halinde yaayan bir topluluk oldugu saptanr. Bu
halkn kaybettigi bir ey yoktur ki onu yitirmemek iin savasn." (Milli
Mucadele Balarken, s. 195)
Bu grue gre, vatanseverlik yalnz bir eyleri olanlarn tekelinde. Bireyi,
insan oluturan butun teki nitelik ve zelliklerinden soyutlayarak, srf
ekonomik bir suje diye gren ve onu motive eden tek eyin de kar oldugunu
kabul edenlerin, Milli Mucadele'yi aklamakta hayli sknt ektikleri ve
sonunda bu tur, olgulara ters duen sonulara vardklar ska grulmektedir.
Sanyorum ki asl yuzeyden izlemek, bir olguyu, degimez birtakm ideolojik
kavram, tanm ve ablonlarla degerlendirmektir. Oysa hayat, butun bu donmu
kalplar ayor.
Insan, srf kar iin harekete geen, ekonomik bir suje midir sadece? Onu baka
sebepler harekete geiremez mi? Vatan, istiklal, devlet, milli duygu ve bilin,
din, dayanma, gelenek, onur, gurur, namus vb. kurum, duunce, ulku ve
motivasyonlarn hi degeri, etkisi ve yeri yok mu? Olur mu byle ey? Yazarn,
'kaybettigi bir ey yoktur ki onu yitirmemek iin savasn' dedigi yoksul
Anadolu halk, drt cephede birden lesiye savamtr. Balangta bir ksmnn
bocaladg, ekingen durdugu dogrudur, hatta bazlar kar bile kmtr. Ama
sonra? Gittike ve hzla artan, ogalan ve genileyen bir uyan ve istekle
savaa katlm, can vermi, kan dkmu, ter aktm ve zaferi saglamtr!
avdar, gruunu kantlamak iin yle devam ediyor: "Bagmszlk Sava
srasnda, Istiklal Mahkemelerinin karar ile idam edilenlerin says, cephede
lenlerden fazladr." (s.195/196)118
Yazarn, o kadar nem verdigi saylar ve saysal anlatm bir yana brakp da
byle bir masala sapmasna, hayali oranlara dalmasna, ne demeli bilmem?
Cephede ehit olanlarn saysn grduk. Istiklal Mahkemelerinin verdikleri idam
kararlarndan infaz edilmi olanlarn says ise, belgelere gre 1.054'tur. Bu
konudaki tek ciddi ve ayrntl aratrmay yapm olan Prof. Dr.Ergun Aybars,
bilimsel bir ihtiyatllkla, bu saynn, 1.450-1.500 olabilecegini yazyor.
(Istiklal Mahkemeleri, 1.C., s.155, 168) Bu saynn iinde, asker kaaklar,
asiler, hainler, casus-
118) Ayn gruu Huseyin Ylmaz da surduruyor: "Bu mahkemelerin verdirdigi
kayp, butun Milli Mucadele'nin kayplarndan fazladr." (Cumhuriyetin ilk
Yllarnda Devlet Terru, n ve arka kapakta)
467
lar, bozguncular, katiller, igalcilere hizmet eden Rum ve Ermeniler var.
(a.g.e., s.143-156) Bu da byle.
D A.Dilipak:
"Batl ajans ve gazetelerin, yabanc misyonlarn, milli kuvvetlere srarla
'Kemalistler' adn vermesi, dikkat ekici bir zellik tamaktadr." (CG Yol,
s.110)
Ne diyeceklerdi, Vahidettinistler mi?
D K.Msroglu:
"Kurtulu Sava'nn bugune kadar kiralk kalemler tarafndan yurutulen meddah
edebiyatn bir tarafa brakarak, yeniden degerlendirilmesinde ge kalnmtr.
Buyuk Turk tarihi iinde, Kurtulu Sava'nn iddia edildigi gibi ok
ehemmiyetli bir yeri yoktur. Kurtulu Sava'nn, tarihimizde binlerce buyuk ve
cihanumul, muharebelerden daha buyuk ve erefli gsterilmesi iin giriilen
suni ve resmi gayretler, daha sonra yaplacak olan inklaplarn yapclarna
mitolojik bir ahsiyet ve otorite saglamak iindi." (S.Mucahitler, s.364 vd.)119
slbun irkinligini grmezden gelerek, birka geregi belirtmek yararl olacak.
a. Asl kiralk kalemler, Kurtulu Sava srasnda, igalcilerin kiraladklar
kalemlerdir: Mesela Izmir'de Islahat gazetesi sahibi avukat Sureyya,
Balkesir'de mer Feyzi, Edirne'de M.Neyir, Adana'da Mesut Fani vb.. Istanbul'da
da, baz kiralk ya da gnullu hain kalemler, hi durmadan, bu lum-kalm
savan baltalamaya almlardr: Sait Molla, R.C.Ulunay, Al Kemal,
Refik Halit vb...
Ama Istanbul'da ve Anadolu'daki butun teki gazeteler, elbette bagmszlktan ve
bunu saglamak iin verilen Milli Mucadele'den yanadr ve hibiri kiralk ve
satlk degildir. Baladg andan zaferle sonulanana kadar, bu namuslu ve
erefli kalemler, her turlu zorluga ragmen, Milli Mucadele'yi yurekten ve
gnullu olarak desteklemitir.
Bunlarn yannda, satlk, kiralk ve gnullu hain ve ibirliki yazarlar,
devede kulak gibi kalr.120
b. Milli Mucadele'yi uzaktan destekleyen birok yurtd gazete ve dergi
119) Msroglu, bir baka kitabnda da yle diyor: "Bugune kadar mubalagal
bir ekilde propaganda edilmi bulunan bir zafer..." (Lozan, 1.C., s.107)
Ben, eitli kaynaklarda ve anlarda yer alan arpc ayrntlara, o dnemin
artlarna ve sonuca bakarak, zaferin buyuklugunun, yeteri kadar belirtilmedigi
kansndaym.
120) K.Msroglu, u yaynlar okumu olsayd, kalemini daha ihtiyatla
kullanrd: .S.Coar, Milli Mucadele Basn; Z.Sarhan, Kurtulu Sava
Gunlugu; Prof.Dr.M.Kaplan ve arkadalar, Devrin Yazarlarnn Kalemiyle Milli
Mucadele ve Gazi M.Kemal; M.nder, gut Gazetesi (Konya); Prof.Dr.Yucel zkaya,
Milli Mucadele'de Ataturk ve Basn, AAM Y., Ankara, 1989; H.Rutu ktem,
Mutareke ve Igal Anlar.
468
de var. ogu da smurge durumundaki Musluman toplumlara ait. Tabii ki hibiri
kiralk ve satlk degil. Bu cokun yazlar, szler, iirler, birok aratrmada
yer almakta, yazlarda aktarlmakta, anlarda sz konusu edilmektedir.121
c. Zaferden sonra, birok yabanc devlet adam, tarihi ve aratrmac da
Turk zaferini ve onun nderini yuceltmitir. Birka rnek:
a "Bir insann degerinin en belirli lusu, ustunlugunu, dostuna ve dumanna
kabul ettirebilmesindedir. Ite Ataturk, bu yucelige ermi dahilerden biridir."
(Somerset Mougham, ingiltere, Ataturk Iin Diyorlar ki, s.134)122
D "1920'den sonra Ataturk'un Turk ulusu ile baardklar, diger ulkelerin,
uluslarna yardmc olmak isteyen liderleri tarafndan rnek alnmtr." (Prof,
A.Tonybee, Ingiltere, a.g.e., s.286)
D "M.Kemal'in Anadolu'da hazrladg ve ynettigi sava, aladg guven ve
inanca uygun olarak geliti ve baaryla sonuland. Bu durum butun dunyann
hayranlgn kazand. Butun sava devamnca olaylara, M.Kemal'in harp dehas,
krlmaz azmi ve istegi hakim oldu." (F.P. Di San Martino, Italya, a.g.e., s.27)
o "Ben bile Sevres'den sonra, Turkiye'nin ldugunu sanmtm. Ama Turkye
yayor; hem de M.Kemal bana geceli beri ylesine canl yayor ki bir Lloyd
Ge-orge'un butun abalar, butun imknlar, sagduyuya meydan okuyan bu iddetli
yaama isteginin karsnda, erimekten baka bir ey yapamyor. Kii, bir
lunun, tpk Lazare gibi tabutunun kapagn atp yurudugunu grseydi, bundan
daha ok aamazd." (Claude Farrere, Fransa, a.g.e., s.113)
n "Ancak bir tek adam, emperyalist kudretin iyuzunu gerekligi ile kavramt:
M.Kemal! Yalnz onun iradesi altndaki Turk ulusu, emperyalizmi alt
edebilmiti... Eger Kemalizmin yolunu, Turk ulusunun yolunu tutarlarsa, istiklal
hasreti eken butun smurgeler, yar smurgeler, bagmszlklarna
kavuacaklardr." (Dr.Stephan Ronard, Fransa, a.g.e., s.44, 95)
n "Turk milliyetiliginin zaferi, butun Asya'da meyvesini vermi ve Kemalizmin
parlak baarlar, butun smurgeler iin bir rnek olmutur." (Prof. Maurice
Bau-mant, Fransa, a.g.e., s.99)
D "Onun yeni Turkiye'yi yaratan mucizesi, yuzyllar geride brakan bir ant
olarak kalacaktr... Devlet ynetimi ve yaptg devrimler, yalnz Turkiye'yi
degil,
121) Birka rnek: Eyup Sabri, Esaret Hatralar; F.R.Atay, Eski Saat, s.265;
K.Msroglu, Yunan Mezalimi, s.363 vd.
Bir rnek: "Butun Muslumanlar, mucahid-i Islamiye Bakumandan ve Serdar- Azam
Gazi Mustafa Kemal Paa (zide Allahu yansure) Hazretlerinin, nadir-ul emsal
ruyet, ecaat ve fede-krane hidemat- milliye ve islamiyesini, hulus-u kalb-i
tam ile muttehiden ve muttefikan tasdik ederler." (Lahor'da kan Zemindar
gazetesinden aktaran, Mim Kemal ke, Guney Asya Muslumanlar, s. 117)
122) Alntlarn derlendigi kaynaklar, kaynakta aklanmaktadr. j
469
butun dunyay etkilemitir." (Babakan General Metaksas, Yunanistan, a.g.e., s.
146, 203)
D "Hemen hemen herkes, M.Kemal'in dunyann en buyuk devlet adamlarndan biri
saylmasnn sebeplerini bilir. En yuksek derecede bir askeri ve siyasi dehann
bir araya gelmesiyle, nce memleketini yok olmaktan kurtarm, sonra da yeniden
kurmay bilmitir." (A.A.Pallis, Yunanistan, Yunanllarn Anadolu Maceras,
s.121)
D "Bir yenilginin uurumuna dutugu halde, ilkin neticesiz sanlan Istiklal Sa-
va'n yapan Turk ulusu nunde sayg ile egilmeden bu satrlara son veremeyiz.
Zafer neesiyle kendinden gemi bir diplomasinin kararn, 'hayr!' diyerek
yrtmak ve yuzlerine frlatmak rnegini, biz Almanlar Turklere borluyuz."
(Wissen und Wehr adl askeri dergi, Almanya, Ataturk Iin Diyorlar ki, s.41)
D "M.Kemal ile binlerce yln derinliginden, kahraman bir ruh yukseliyor ve bu
ruh, dunyann esirlige dumu ksmlarndaki uluslara, zgurluk ve kurtulu
yolunu gsteriyor. Onun kiiligi, Nil kylarndan eski in denizine kadar
uzanan bir efsane olmutur." (Prof. Herbert Melzig, Almanya, a.g.e., s.95)
D "Avrupa ile Asya arasndaki buyuk kavuum hareketlerinin tarihsel bir dnum
noktasnda, buyuk bir insan, M.Kemal, Dogu ugruna kendini butun agrlgyla
ortaya atmtr. Bylece o, Batnn Doguya olan ve durdurulmaz gibi grunen
aknn, en tehlikeli bir yerde, iki ktann birletigi yerde durdurmay
bilmitir." (Dago-bert von Mikusch, Avusturya, a.g.e., s.99)
G "M.Kemal'in anakkale Bogaz'nda kazandg zafer, Karadeniz'den Akdeniz'e
ulamay ama edinmi olan arlk Rusyas emperyalizminin lum ann ald.
Sakarya zaferi ise Akdeniz'den Karadeniz'e ulaan Yunan emperyalizmini sona
erdirdi. Bu iki emperyalist akn, nce Osmanl Imparatorlugunu, sonra Turk
ulusunu savunan bu asker ve devlet adam tarafndan bozguna ugratld." (Prof.
Dr.Ernest Jackh, ABD, Yukselen Hilal, s.195/ a.g.e., s.30)
D "Turk devriminin, butun Dogu dunyasnn ilerleme ve gelimesindeki rolu,
Fransz devrimi kadar nemli ve etkilidir." (General Ho-Yao-Su, in, a.g.e.,
s.95)
n "Birinci Dunya Sava olaylarnn ezdigi Macar ulusu, karde Turkiye'nin,
Ataturk ynetiminde canlanmasndan gu kazanm, rnek almtr." (De Cindrie,
Macaristan, a.g.e., s.96)
D "Kemal Ataturk, Turkiye'yi kurmakla, butun dunya uluslarna, Muslumanlarn,
seslerini duyuracak kudrette olduklarn ispat etti. Ataturk gibi bir nder,
nlerinde bir ilham kaynag olarak dikildigi halde, Hind Muslumanlar bugunku
durumlarna hl raz olacaklar m?" (Mehmet Ali Cinnah, Pakistan'n kurucusu,
a.g.e., s.97)
D "Islam milletleri arasnda, gaflet uykusundan uyanan ve benligini kazanan tek
ulke Turkiye'dir. Yalnz Turkiye fikir hurriyetine sahip kmtr. Yalnz
Turkiye hayalden gerege inebilmitir. Bu gei, manevi alanda etin bir
mucadele vermekle mumkun olmutur." (Ikbal, Pakistan, AAMD, 2. say, s.343)
D "Kemal Ataturk yalnz bu yuzyln en buyuk adamlarndan biri degildir. Biz
Pakistan'da onu, gelmi gemi butun aglarn en buyuk adamlarndan biri olarak
470
gruyoruz. O yalnz sizin ulusunuzun sevgili nderi degildi. Dunyadaki butun
Muslumanlar, gzlerini sevgi ve hayranlk duygularyla ona evirmilerdi. O,
Musluman dunyasnda, yeniden siyasi uyan ynunde ileriye dogru, cesur bir adm
atan bir avu insandan biriydi." (Devlet Bakan Eyup Han, Pakistan, Ataturk
Iin Diyorlar ki, s.281)
D "Onun ad, dunyann en buyuk ilham kaynaklarndan biri olarak yaayacak ve
Muslumanlarn en derin yurtseverlik iinde yaamalarna nderlik edecektir."
(General Muhammed Azam Han, Pakistan, a.g.e., s.193)123
D "Haydi, beni bir daha tutuklaynz, Ingilizler! Tutuklamak ve ldurmekle i
bitmiyor. ldu sanlan ve cenaze trenleri bile hazrlanan Turkler, iine
konulmak istendikleri tabutu, katillerin bana nasl geirdiklerinin
rneklerini vermektedirler!" (Gandhi, Hindistan, Ilhan Bardak, Tahan'dan
Kadifekale'ye, s. 151)
D "M.Kemal, gelip gemiin anl hatralarn yeniden yaatrcasna, numuze
yeni bir Asya modeli koyuncaya kadar, Turkiye'ye 'Avrupa'nn hasta adam1
denirdi. Bu model, dogu ulkeleri iin yeni bir hayat umidi olmutur. Bu bakmdan
M.Kemal'in getirdigi ruh, en yuksek saygya ve takdire layktr... M.Kemal,
modern Islam aleminin en buyuk insan[dr]." (Rabindranath Tagore, Hindistan,
AAMD, 2.say, s.341, 343)
n "Kemal Paa, genlik gunlerimde benim kahramanmd. O, Doguda, modern agn
yapclarndan biridir. Onun en buyuk hayranlar arasnda bulunmakta devam
ediyorum." (Babakan J.Nehru, Hindistan, Ataturk iin Diyorlar ki, s.283)
n "O, yalnz Turkiye'ye degil, butun Dogu dunyasna kurtulu yolunu
gstermitir." (Parlamento Bakan Sir Abdurrahim, Hindistan, a.g.e., s.97)
n "Ataturk yalnz Turk ulusunun degil, zgurlugu ugrunda savaan butun uluslarn
nderiydi. Onun direktifleri altnda siz bagmszlgnza kavutunuz, biz de o
yoldan yuruyerek zgurlugumuze kavutuk." (Parlamento heyeti Bakan bayan
Sucheta Kripalani, Hindistan, a.g.e., s.98)
D "Hintlilere, bagmszlk yolunda yurumek frsat ve cesaretini veren, Turk
sorunu olmutur." (Dr.R.K.Sihha, Hindistan, M.Kemal ve Mahatma Gandi, s.182)
D "uncu dunya milletlerinin buyuk liderlerinin, on be, yirmi yl sonra,
M.Kemal'in atg yoldan gittiklerini sylersek, mubalaga etmi olmayz."
(Prof.Dr. S.A.H. Haqqi, Hindistan, ADDM, 2.say, s.343)124
123) Pakistanl Prof.Dr.Hanif Fauk'un 'Urduca Yaynlarda Ataturk' adl
derlemesi, Pakistan Muslumanlarnn, Turklere ve M.Kemal'e olan buyuk
sevgilerini gsteren ok ilgin bir kaynak.
Hanif Fauk diyor ki: "Kahraman Turk ulusu, buyuk Ataturk'un nderliginde
Avrupa'nn ortak kuvvetlerini sava alannda, ibret verici bir yenilgiye
ugratmakla kalmam, ayn zamanda aydn ve ileri grulu fikirlere uyarak,
gericilik ve yobazlk putlarn krarak, yeni ve agda medeniyetin bayraktar
olmutur," (s.4)
124) 1995 Eylul aynda, istanbul'da yaplan Bediuzzaman sempozyomunda, Ebu'l
Hasan Ali En-nedvi adl bir Hindli Musluman, hasta oldugu iin sempozyuma
katlmam ama bildirisi dagtlmtr. Hnd ve Pakistan'n kurucularnn ve
liderlerinin kanlarnn tersine, Ali Ennedvi, gazete haberine gre,
bildirisinde zetle unlar ileri surmu: M.Kemal din dumandr, laikligi
471
D "Sakarya zaferi, yirmi yamn en kuvvetli hatras olmutur. O zamanlar kendi
kendime yle diyordum: Acaba ben de ulusumu byle seferber edemez miyim, onun
ruhuna bu kurtarc hamleyi, bu dizgin tanmaz ihtiras alayamaz mym?.. Ben
ahsen onun atg yoldan yurudum ve ok ukur bagmszlgmza kavutuk...
M.Kemal'in kiiligi, halk kitlelerinin ayaklanmas ve halk mucadelelerinin
lusu olmutur. Bu mucadeleler, onun lumunden sonra genilemi, Dogu ve Bat
bloklar arasndaki 'uuncu dunya'ya da yaylm ve onu smurge tahakkumunden
kurtarmtr... Tanrnn setigi bu buyuk insan yuceltiyor, kutsuyoruz.
Ataturk, lumu klelige ustun tutan bir ulusun neler yapabilecegini, hayretler
iinde kalan dunyaya gstermitir. Bu rnek unutulmayacaktr." (Devlet Bakan
Habib Burgiba, Tunus, Ataturk iin Diyorlar ki, s. 194, 99, 282)
D "Ataturk, hi kimseninkine benzemeyen artlar iinde, yoktan var etmek gibi
bir mucize gsterdi." (Millet Meclisi Bakan Faris el Huri, Suriye, a.g.e.,
s.115)
D "O buyuk insan, yalnz Turkiye iin degil, butun Dogu, butun Dogu uluslar
-iin de en buyuk nderdi." (Kral Emanullah Han, Afganl, a.g.e., s.192)
a "Ataturk'un Dogu iin degeri, somut ve olumludur. unku o bize, kulturce
Batnn etkisinde kalp boguluruz diye duydugumuz korkularn temelsiz oldugunu
gstermitir. O, dogulu uluslara, ulusal butunluklerini yitirmeden, kendi
degerlerini yeni durumlara nasl uygulayacaklarn gstermitir."
(M.M.Mousharrafa, Msr, a.g.e., s. 193)
Msroglu, Milli Mucadeleyi ve M.Kemal'i ven herkesi karalyordu.
Bunlar da m kiralk kalemler?
Bunlar da m parayla meddahlk yapyorlar?
Turk tarihilerinin, yazarlarnn, aratrmaclarnn, hatta M.Kemal
dalkavuklarnn yazdklar bile, bu kadar parlak degil.
Mehmet Ali Cinnah'n, Ikbal'in, Eyup Hann, Gandi'nin, Tagor'un, Neh-ru'nun,
Habib Burgiba'nn, Emanullah Hann, yani ezilmi, smurulmu ulkelerin
liderlerinin ve yazarlarnn bu szleri, Kurtulu Sava hakkndaki duzmece
masallar ve temelsiz iddialar, zorlama yorumlar kkunden geersiz klyorlar!
ilan etmi ve milleti, islami kiiliginden soyutlamak iin iddet hareketlerine
ve zora bavurmutur. (29 Eylul 1995, Milliyet, s. 13)
Sempozyumu duzenleyenlerin 400 milyonluk Hindistan'dan bulup da agrdklar din
bilgininin gruu byle, iddialarnn kaynag olan yerli masallar ilerde
grecegiz.
472
Ikinci Ksm
* 6-2 SAVASLAR
* 6-2-1. Innu savalar
* 6-2-1-1. Birinci Innu Sava ve Ethem olay
Y.Kuuk, 'u yurttalk bilgisinin yanl oldugunu kantladm... Turkiye
tarihini altust ettim' diye yazyordu. Ama ele aldg 'yurttalk bilgilerinin'
degil, iddialarnn yanl oldugunu grmutuk.
D Yaln Kuuk, Turkiye zerine Tezler 2'nin nszunde de yle diyor: "Burada,
modern Turkiye tarihini ters yuz ettim. Simdiye kadar ne sy-lenmise, tersini
kantlamaya altm. Baardgm sanyorum... ilkokul yurttalk bilgilerinde
bile innu Zaferi' anlatlyor, Innu'nde 'makus talihin1 yenildigi syleniyor.1
Genelkurmay yaynlarna ve diger kaynaklara dayanarak, innu'de zafer degil, bir
arpma [bile] olmadgn gsterdim. erke Ethem ve M.Suphi'yi temizlemeye
kararl Anadolu ihtilalcileri, temizlik hareketini maskeleyecek bir zafer
aryorlar. Mutlak yaratmak zorunlugunu duyuyorlar. Innu'de yaratyorlar, /yani
uyduruyorlar!]" (nsz, s.1 ve 2)2
M.Suphi olay, bu almann snrlar dnda.
Y.Kuuk, Ethem'in solcu oldugunu ve M.Kemal'in Ethem'i kendisine rakip olarak
grdugunu ileri suruyor ve bu iki sebepten dolay tasfiye edildigini de iddia
ediyor. (T.. Tezler 5, s.252-253) Ethem konusunda baka iddialar da var.
Bu sebeple, Ethem olayn ncelikle ele alacagm.
Disiplin altna girmek istemeyen, hatta Meclise bile meydan okumaya kalkan Ethem
ve kardelerinin uzlamaz tutumu uzerine, duzenli ordu harekete geer, Birinci
Kuva-y Seyyare dagtlr, u karde ve baz yandalar, Yunanllara sgnrlar.
1) Bu ad tayan iki sava var. Y.Kuuk hangisini kastediyor acaba?
Birincisi sz konusu ise,"makus talihin yenildigi" deyimi, ikincisi iin
kullanlmtr; ikincisi ise, Ethem olaynn sona ermesinden iki ay sonra
olmutur.
2) M.Kemal, 'Gediz'de yenildik' demi, Y.Kuuk, Gediz'de
yenilmedigimizi de kantlam. Y.Kuuk'un, innu Savalar hakkndaki
iddialarna ve gereklere bakarak, Gediz Sava hakkndaki iddiasnn saglk
derecesini de kestirebilirsiniz.
473
Olay bu.
Ama Cemal Kutay, Demokrat Parti (1950-1960) dneminin Innu aleyhtarlg
modasna uyarak olay, bir Ismet Bey-Ethem ekimesi halinde sunar, 'kahraman ve
yurtsever Ethem'in, Ethem'in baarlarn kskanan Cephe Komutan Albay Ismet
Bey tarafndan ihanete zorlandgn' iddia eder. (erke Ethem Hadisesi, 2 cilt,
Tarih Kutuphanesi Y., Istanbul, 1955/1956)
Bylece masal dnemi de balar.
Kutay', Ethem'in karsna Ismet Bey yerine M.Kemal'i ve burjuvaziyi
yerletiren TKP lideri Ismail Bilen izleyecektir:
"erkez Ethem, korkun bir provokasyona getirildi. [unku Sovyet Rusya'y]
savunan 'bir gerilla komutanna, burjuvazi hi dayanamazd. stelik, halk
arasnda seviliyordu. ogu yerde halk, Bakomutan degil, onu alklyordu.
Bakomutan da bylesi bir eyi hi ekemiyordu."3
3) I.Bilen'in cumlelerini, Z.Sarhan'n bir aratrmasndan aktardm: erkez
Ethem ve Gunumuzun erkez Ethemcileri, Turkiye Geregi dergisi, s.4, say
18/Agustos 1980; I.Bilen'den sonra masal daha da gelitirilmi, mesela Sava
Yolu dergisi (1 Kasm 1979) yle yazm: "1920'lerde, halk gulerinin, yer yer
komunistlerin nderliginde kurduklar gerilla birliklerini ve padiahlk
ordusunun bir blumunden baka bir ey olmayan duzenli ordunun karsna kan
bir halk ordusu niteligindeki Yeilordu'yu tasfiye eden burjuvazi..." (ayn yer)
H.I.Dinamo da yle yazyor: "Ethem Beyin... zaferlerinin ardnda, Turkiye'nin
sosyalist gelecegini surukledigini, M.Kemal ok iyi incelemiti. Boleviklik
Turkiye'ye gelir gelmez, butun Osmanl ordusu kalntlaryla birlikte kendisini
de surukleyip gturecekti." (Kutsal Isyan, 5.C., s.266)
Y.Kuuk de, bu masal benimseyip geniletiyor, 'Ethem'in partizan birliklerinden
', 'ihtilalci kylu hareketinden' sz ediyor (T.. Tezler 5, s.524; T.. Tezler
2, s.711) ve yle diyor: "Kurtulu Sava'nn burjuva ihtilalcileri, halk ve
kylu tohumlar tayan bir gezginci kuvveti dagttlar." (T.. Tezler 2, s.694)
Ethem'in 'komunist', kuvvetinin de 'halk ve kylu tohumlar tayan bir
gezginci kuvvet oldugu' tam bir masaldr... Mesela emrinde Bolevik Taburu adn
tayan, Eskiehir Mudafaa-y Hukuk ubesinin donatp cepheye yolladg,
Karakeili airetine mensup 700 genten olumu bir birlik vardr ama tabur
adn, idelojisinden filan degil, Tabur Komutan Yuzba Ismail Hakk Beyin
ununden alr, boleviklikle herhangi bir ilgisi yoktur. Bu bilgiyi kim veriyor
dersiniz? Bizzat Ethem! (Hatralar, s.164)
tekiler ise ya sade yurtseverler ya da eski ekiyalar ve etecilerdir.
Besbelli ki hibirinin, Ethem ve Ethem'in birligini oluturan mufrezeler
hakknda, en ufak bir bilgisi bile yok. Olsa, bu rukuluge kaplmazlard. Sola
bir kahraman kazandrmak ve komunist olmadg iin de M.Kemal'i eletirmek iin
Rusya modelini, Turkiye'ye uyarlyorlar. Sanki bir yanda kzl partizanlar ve
Ethem'in komutan oldugu Yeil [Kzl] Ordu var, te yanda da General Vrangel ve
ordusu.
Baz sagclarmz gibi baz solcularmz da birinci snf masalc!
Asl halk ordusu, duzenli ordudur. Ethem'in birligi ise, yuksek ucret alan
'paral askerlerden' kurulu bir birliktir. zellikle de halk soyarlar. Uak
Mudafaa-y Hukuk Dernegi Bakan Ibrahim Tahtakl diyor ki: "Kylulerden
topladgmz para, eya, atlar, hep ona veriyoruz, sinilerle - baklava
yolluyoruz, o yine kendisi toplamak istiyor; adamlarn gndererek, kylerden
para, eya ve asker toplamak hevesinden vaz gemiyor. Buyrugunu dinlemeyen
kyleri de yaktryor!" (Aktaran, F.Altay, On Yl Sava, s.252)
Ethem de u bilgiyi veriyor: "Maiyetimdekileri, istedigim gibi dvumelerini
temin iin harp dndaki her hareketlerinde serbest brakmtm. etecilikte bu
arttr. Hele ganimet, vurup kranndr." (Aktaran F.Kandemir, Ataturk'e 11
Suikast, s.27)
474
Eh, ideolojik bir masal iin gerekli motifler hazr: Bir yanda solcu bir halk
kahraman, Anadolu Robin Hood'u, te yanda ise burjuvazinin temsilcisi olan
Osmanl paas M.Kemal! Muhayyileler ve kalemler almaya balar. Ethem'i
ideali-ze eder, M.Kemal ve kadrosunu da, Ethem'in nculugunde (!) kurulacak olan
sosyalist Turkiye'yi baltalamakla sularlar.4
D Bu arada Ethem'in anlarna deginmek gerekiyor. unku ortada, Ethem'in anlar
oldugu iddiasyla yaymlanm, biri tekini tutmayan u kitap var.
Lversiyon, Cemal Kutay tarafndan yaymland. Lcilt: erke Ethem Hadisesi/Kendi
Hatralaryla (1955); 2.cilt: Ismet Paa - erkez Ethem ekimesi (1956), Tarih
Kutuphanesi Y., Istanbul,1956.
Kutay, yaymladg bu anlar hakknda u bilgiyi veriyor: "Ethem'i yakndan
tanyanlar, bu notlarn, kendisi tarafndan anlatlp bir bakas tarafndan
tes-, pit edilmi olmas ihtimalini daha kuvvetli bulmaktadrlar. Nitekim
Mevlanzade Rfat'a verdigi ve arasnda, resmi muhaberat, hususi mektuplar ve
vesikalarn bulundugu asl hatralar iin de ayn ey sylenmektedir. [..]
Hatralarn bir safhasndaki nottan anlalyor ki Ethem'in daha mufassal ve
vesikal hatrat, Mevlanzade Rfat Beye verilmi, o da Ethem'e kaybettigini
sylemitir." (1.C., s.110-111 ve 5)
Demek ki bu, asl anlar degil. Ne yleyse? Kutay'a kim vermi bu glge
anlar? Kutay, bu konuda ak bilgi vermekten kanarak, u aklamay
yapmaktadr: "Bu krk dkuk notlar, Ethem'in ocuklugundan son gunlerine kadar,
kendisine daima iyi ahlak, durustlugu ve memleket sevgisini telkin etmi ve
hatta onu, en kritik anlarda felakete surukleyen amilleri ikaz suretiyle
korumaya alm bir zatn (?) delaletiyle (yardmyla) temin edilmitir."
(s.112)
Anlar, isyan olaynn ilk aamasna kadarki dnemi kapsamaktadr. Kutay, bu
anlarn devamn (3.cilt), yani son perdeyle ilgili blumu yaymlamamtr.
Sebebini, on alt yl sonraki erkez Ethem Dosyas adl kitabnn nszunde
yle aklyor: "...Ilk iki kitap (cilt) elde hi kalmadg iin uunu bir
arada neredebilmek uzere tehir etmitim. Simdi kalan blumu de burada
sunuyorum." (s.36)
Hem ilk kitabnn n szunde, "Kalmasn Allahm alemde hibir hakikat ni-han
(sakl)" diyor, hem bir annn en nemli blumunu, srf bir arada bastrabilmek
iin .16 yl bekletiyor!
2.versiyon, Dunya gazetesi tarafndan yaymland: erkez Ethem'in Hatralar,
Dunya Y., Istanbul, 1962.
Bu versiyonun nszunde de yle deniyor: "erke Ethem hatralarn Atina'da
yazmtr. Bu hatralarn bir kopyas, sonradan affedilerek memlekete dnen bir
arkadanda (?) kalmt. Ite ondan aldgmz hatralar yaymlyoruz...
4) H.I.Dinamo, Kutsal Isyan, zellikle, 5.C., s.33-83, 216-274, 285-329, 339-
347; A.Behramoglu, M.Suphi Destan, s.126-129, Istanbul, 1979 (Behramoglu'nun
kitab hk. bilgi iin Z.Sarhan'n aratrmasndan yararlandm)
475
Hatralarn bir ksm, kendisini tenkil edenlere (tepeleyenlere) kufurden
ibaret. Bu ksm okunmaya bile degmez." (nsz, s.6)
Dunya gazetesi de anlarn kopyasn veren kimsenin adn aklamyor;
kufurlerin de karldg anlalyor.5
S.versiyon, yine Cemal Kutay tarafndan yaymlanmtr: erkez Ethem Dosyas,
Bogazii Y., Istanbul, 1973 (ilaveli 2.basks, 1977. Benim elimdeki bu bask)
Kutay, bu versiyonun nszunde, Dunya gazetesince yaymlanm olan Et-hem'in
'asl' anlar iin bu defa yle diyor: "Dunya gazetesinin, erkez Ethem'in
Hatrat olarak yaymladg notlarn, Atina'da, daha ok Ethem Beyin ortanca
kardei Tevfik Beyden dinledikleri oldugunu biliyordum.6 Bunlar Reit Beyin
kz Guzide Hanm bana getirmiti, okumu ve gerekli notlar almtm. Bir de
Ethem Beyin bizzat Hafz Reat Efendiye, eski yaz ile yazdrdg 'Hatrat'
oldugunu Reit Beyin oglu Arslan Beyden grenmitim. Benim elimdeki bu
defterdir. Sk yazl 156 sayfalk defter, olaylarn bizzat Ethem tarafndan
anlatldgn kesinlikle (?) gsteriyor." (.Ethem Dosyas, s.39)
Baz sorular:
a. C.Kutay, 1 .versiyonda, 'bu krk dkuk notlar... bir zatn yardmyla
saglanmtr' diyor, baka bilgi vermiyordu. S.versiyonda ise, 'elimde Ethem'in
Hafz Reat Efendiye yazdrdg hatrat var' diyor. Ilk anlar ile bu anlar,
ayn mdr, yoksa bu yeni bir an mdr, kapal geiyor.
Yeniyse, eski anlarn son blumunu bu kitaba ekledigi hakkndaki aklamasnn
anlam ne? Yeni degilse, neden 1.versiyon ile S.versiyon arasnda ok nemli
farklar var?7
5) Bu versiyon, Bertin Yaynevi tarafndan, 1993 ylnda,
sadeletirilerek, 'erke Ethem-Anlarm' balg ile ikinci defa
yaymlanmtr.
6) Bu anlar daha nce 'asl hatralar1 diye nitelendirmiti. Simdi
gruunu degitirmi! Sebebi galiba u: Bu anlarda Ethem, M.Kemal'i iki defa
ldurmeye kalktgn anlatmakta (s.6), gulun bburlenmelerde bulunmakta,
Kutay'n oluturmak istedigi 'masum ve mazlum kahraman' imajn alt ust
etmektedir.
7) Bir rnek vereyim.
' Ethem, 1 .versiyonda, Rauf Orbay'n kendisini Salihli'deki Kuuba Erefin
iftligine agrdgn anlatyor ve yle diyor: "Hemen Salihli'ye geldim...
Rauf Beyi Salihli'de buldum." (s.12) Buna karlk, 3.versiyonda, Kutay, Ethem'e
dayanarak, Rauf Beyin 25 Mays 1919 akam, Ethem'in Bandrma'daki evine
geldigini, birlikte Manyas'a, agabeylerinin yanna gittiklerini, Et-hem'i
mucadeleye davet ettigini uzun uzun hikye ettikten sonra szu Ethem'e
brakyor. O da Manyas yolculugunu ve Rauf Orbay'n ayrlmasndan sonra
agabeyleri ile olan konumalarn ve Rauf Beyin davetine uyarak Milli
Mucadele'ye nasl katldgn anlatyor, (s.47- 61) Hangisi dogru?
Olayn daha ilgi ekici bir yan var. Rauf Orbay anlarnda, ne Ethem'i
Bandrma'da ziyaret ettigini yazyor, ne Manyas'a birlikte gittiklerini, ne
Ethem'in kardeleri ile konutugunu, ne de Ethem'i Salihli'ye agrdgn.
demi'te Demirci Efe ile grutugunu bile anlatyor da Et-hem'den tek kelime
etmiyor. (Y.Tarihimiz, 3.C., s.17-18)
C.Bayar, Ethem'i ve kardelerini Albay Bekir Sami Beyin tevik ettigini
yazmaktadr. (6.C., s.1891) Yuzba Selahattin'in anlarnda, bunu dogrulayan
bir ipucu da var. (2.C., s.57) Nitekim Ethem de, Alaehir Kaymakam
B.N.Kaygusuz'a, 'Albay Bekir Sami Bey tarafndan gnderildigini1 sylemitir.
(Bir Roman Gibi, s.184, Izmir, 1955)
476
Bu farklarn sebebi ne? Bundan kimler sorumlu?
Iki versiyonun uslubu da degiik. Bu kadarla kalmyor. Bu iki versiyon ile 2.
versiyon arasnda da, ok ciddi farklar bulunuyor.8
Ksacas ortada, ayn kimseye mal edilen, u farkl an var. Hangisi gerek?
Ethem durmadan, biri tekine benzemeyen anlar m yazd? Ayrca Ethem, her u
versiyonda da, birok olayn srasn kartrmakta, aleyhindeki pek ok olay
sessiz gemekte, baz belgeli olaylar da pervaszca tersine evirmeye
almakta, turlu yalan ve yanl iddialarda bulunmaktadr. Anlarnda, hibir
ciddi belge de yer almyor.
unun de buyuk blumu su katlmam masal!
Ama alternatif tarihiler, yuzlerce belge ve birok an ve tank varken, Et-
hem'in biri tekini tutmaz bu eliik ve gerege aykr, dayanaksz anlarn
ciddiye alyor, hatta daha dogru kabul ediyorlar. Gulmez misiniz?
- Simdi, M.Kemal'in kendisine rakip grdugu ileri surulen ve baz solcularn
Milli Mucadele'nin liderligine uygun grdukleri Ethem'i, yakndan tanyalm.
D Ethem diyor ki:
"Ben, emlak ve arazi sahibi, mesut ve mureffeh yaayan bir ailenin ocuguyum.9
Subay ve kurmay degilim. Okur yazarm. Nefer olarak suvarilige girmitim. Terhis
tezkeremi baavu olarak aldm. Balkan Sava srasnda, suvari subay okuluna
verdiler, suvari subay vekili (astsubay) oldum. Fiili olarak askerlik hayatm
bundan ibarettir...10 Benim resmi unvanm ve rutbem, astegmenligin de
altndayd. Dunya Sava srasnda, Tekilat- Mahsusa'da altm."11
Sosyal durumu, grenimi, askeri tecrubesi, rutbesi bu.12 Sonra ne olur?
8) Vakti olan biri, bu farklarn dkumunu yapsa, ortaya ok eglenceli bir
alma kar.
9) "Hali, vakti yerinde bir aile idik. Gerek Bandrma'da, gerek Emre kyde,
arazilerimiz, degirmenlerimiz, surulerimiz vard." (.E.Dosyas, 2.C., s.273)
erke Ethem'in Hatralar, s. 11.
.E.Dosyas, 2.C., s.71-72; Tekilat- Mahsusa'da gerilla egitimi grdugunu
aklyor. Tekilat- Mahsusa galiba yalnz Ethem'i yetitirmi. unku gerilla
egitimi grdugu aklanan baka hi kimseden sz edilmiyor!
12) Bazlarnn liderlige aday gsterdikleri Ethem'in, Sevres Andlamasndan
sonraki durumla ilgili degerlendirmelerini aktaryorum. 477
Sava bitmeden baba evine dner ve Rauf Orbay'n anlarndan grendigimize gre,
Mutareke dneminde, Bandrma yresinde, A.izzet Paa hukumetine kadar yansyan
baz karanlk ilere karr. (R.Orbay'm Hatralar, Yakn Tarihimiz,
1.C.,s.147, 178)
Ethem'i daha sonra, izmir yresinde gruruz.
Cumaovas yaknndaki bir iftligi basar, iftligin jandarma tarafndan
korunmas iin emir veren Izmir Valisi Rahmi Beyin bulundugu treni bombalama
giriiminde bulunur. Bu yetmez, 12 Subat 1919'da, Rahmi Beyin oglunu karr ve
50.000 altn karlgnda serbest brakr. (O zamanki gazete haberlerine
dayanarak, N.Taalan, s.151-160) Ethem anlarnda, bu olay, ocuk karmadan
sz etmeksizin, yle geitiriyor: "Igalden nce Yunan tehlikesi belirdigi
vakit, Izmir Valisi Rahmi Beyden elli bin lira., almtm." (s.12)
Bu zorbalk ve ekiyalk dneminden sonra, Ethem'i Salihli cephesinde
gruyoruz.13 Ama 50.000 altnlk hazrlk (!) yapm olmasna ragmen, neden
tevik bekledigini, kendiliginden mucadeleye katlmayp 'ilgisiz kaldgn'
aklamyor.14
Kahramanmz, ite byle biri!
Ordunun daglm oldugu balang dneminde, zellikle i isyanlarn
bastrlmasndaki hizmetleri inkr edilemez. Eden de yok.15 Acmaszca hareket
ettigi iin duzenli ordu birliklerinden daha baarl olur.16
Ekim 1920: "Kuva-y Seyyare'nin Gediz galibiyeti, Yunanllar uzerinde muthi bir
tesir yaratm, Venizelos hukumeti dumu, hatta Venizelos, Yunanistan'da
tutunamayarak Avrupa'ya kamt!!!"
Kasm 1920: "Kuva-y Milliyemiz iin ite ve dta, halledilmesi mukul hibir
mesele kalmam gibi idi... D siyasetimiz musait bir vaziyet gsteriyordu."
Aralk 1920: "Duman... adeta enkaz haline gelmi bulunuyor... Artk
memleketimizi sulh yaparak boaltmaya hazr bulunduklarna delalet eden (hazr
bulunduklarn gsteren) haller oktur...' (.E.Hatralar, s.119-120, 121-122,
155)
Bu pembe incileri, acaba hangi alternatif tarihiye armagan etsem?
13) Ethem'in, Salihli cephesinin komutanlgn tek bana yurutmek ve
egemenlik alann geniletmek iin silaha bavurarak rakiplerini uzaklatrdg
anlalmaktadr. (C.Bayar, Ben de Yazdm, 8.C., s.2510, 2515-2516; B.Nusret
Kaygusuz, Bir Roman Gibi, s.192 vd.; K.zalp, Milli Mucadele, s.90;
.E.Hatralar, s.15-22)
14) C.Kutay, erkez Ethem Dosyas, 1.C., s.52; Z.Sarhan, erke Ethem'in
Ihaneti, s.14.
15) "Ethem'in, i ayaklanmalarn bastrlmasnda, zellikle Anzavur
kuvvetlerini yenip dagtmada, Duzce-Adapazar ve daha sonra Yozgat
ayaklanmalarnn bastrlmasnda, Ankara'nn ve Ankara hukumetinin korunmasnda
hizmetleri olmutu."(TIH, 2/3, s.63)
16) Anlarnda, bu baarlarndan dolay grdugu ilgiyi hazmedemedigini
belirten ust perdeden ifadeler, vunmeler, tasfiye edilmi olmann ezikligi ile
uydurdugu anlalan baz sahneler, yalan yanl ve eliik bilgiler var.
Anlarndan, agabeylerine bagml, kararsz, tutarsz bir kiiligi oldugu da
anlalyor.
Iki dostu, Ethem'i u deyimlerle niteliyor: "Basit... kultur seviyesi
yetersiz..." (Eref Kuuba-, .E.Dosyas, 1.C., s.101,104); "Basit
duunceli..." (A.F.Cebesoy, a.g.e., 129)
Ethem'i dealize etmeye alanlar, gerek Ethem'e ragmen bir imaj yaratmak
istedikleri iin ancak ilerine gelen ayrntlar dikkate alyor, gerisini yok
sayyorlar.
Szun zu, kanta ve gerege kar, masal tercih ediyorlar.
478
Milli Mucadele liderleri, igal ordusunun ancak duzenli orduyla yenilebile-cegi
geregini her zaman dikkate alm, ona yardmc olmak uzere, silahl halk
birliklerinin kurulmasn da desteklemilerdir.17
Ama zellikle Demirci Mehmet Efenin Denizli olay ile anlamsz Gediz Sa-
va'ndan sonra, duzenli orduyu diriltip gulendirme almalar daha da
hzlandrlr ve ncelikle Batdaki milli kuvvetlerin disiplin ve duzen altna
alnmalar kararlatrlr.18 unku 1919 yaznda kurular ve balangta ok
yararl da olan bu kuvvetlerden bazlar, zamanla iyice yozlamtr.
Bir rnek olarak Denizli olayn grelim:
"Demirci Mehmet Efe, Skeli Ali ile 30 kadar kzann [Denizli'ye] gnderdi.
Skeli'nin kzanlarndan bazlar, ayba mahallesinde kulah Ahmet Aga ve
degirmenci Sadk'm evini soydular. 'Yunanllar geliyor' diye korkutup Tavas'a
kamalarn sagladklar halkn bir ksmn da yolda soydular... Sonunda bir
Denizlili, Skeli Ali'yi ve bir kzann vurup ldurdu.
Bunun uzerine Demirci Mehmet Efe, trenle Denizli'ye geldi. Zeybekler,' Skeli
Ali Efe ile kzann cesedlerini istasyona getirdiler. Efe ve adamlar,
Denizlilerden bunlarn intikamn almak iin kufurler ve korkun szler savuru-
yorlard. Mehmet Efe, Askerlik Sube Bakan Albay Tevfik Beyi tabancasyla
ldurdu. Sehri yakmak iin Belediye gazhanesinden dolu gaz tenekeleri hukumet
konagnn avlusuna getirildi. 9 Temmuz (1920) gunu, ehrin ileri gelen zengin ve
erafndan 60 kii kadar yakalanarak, hukumet konagnn karsnda ve eczanenin
bitiiginde bulunan evin avlusuna gturulerek orada Demirci Mehmet Efenin
emriyle baklanarak ve bogazlanarak ldurulduler. O gun akamdan ertesi gun
gleye kadar zengin ary ve ehri soydular." (S.rgeevren, Denizli Vakas,
s.36 vd., Sel Y., Istanbul, 1955)
Ethem'in ve birliginde bulunan baz etelerin durumu da, bundan fazla farkl
degildir: Yagma, apul, lumle korkutarak hara alma, kural d davranma, genel
bir tutum haline gelmitir.19
Szu uzatmamak iin Ethem'le ilgili birka rnek vermekle yetinecegim: Birinci
Kuva-y Seyyare'nin (Birinci Seyyar Birligin) resmi komutan Ethem'dir ama
Ethem, komutanlg diledigi zaman, kardei emekli Yuzba Tevfik'e ya da bur
17) Bu konudaki belgeler iin: Z.Sarhan, .E.ihaneti, s.33 vd.
18) Guneyde Fransz ve Ermenilerle atan Milli Kuvvetler, askeri duzene
uymular ve hibir aamada sorun olmamlardr.
19) Su kaynaklarda bu durumu belirten hayli ayrntl bilgi var: Yuzba
Selahattin'in Roman, s.214-218; R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar,
s.195, 217, 221; R.Apak, Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.161-163; M.S.Egilmez,
M.M.'de Bursa, s.37; S.Guralp, Istiklal Sava'nn iyuzu, s.62; D.Arkoglu,
Hatralarm, s. 158; S.Selek, Anadolu ihtilali, s.368-369; K.zalp, Yakn
Tarihimiz,2.C., s.365; (/.Bardak, Anadolu isyanlar, s.272-281; Y.Nadi, erkez
Ethem Kuvvetlerinin ihaneti, s.15; izzettin allar, 2.lnnu muharebesinde
61.Frka, s.2; Halit Akayaka-loglu'nun 3.8.1968'de Ulus gazetesinde yaymlanan
aklamas; S.Yazman, Yakn Tarihimiz, 4.C., s.26.
479
kardei emekli Yuzba ve Manisa Milletvekili Resife brakmaktadr. Komutanlk,
kardeler arasnda dnup durur. Birinci Kuva-y Seyyare, ordunun bir birligi
degil de, sanki ailenin zel kuvveti!20
Ankara'nn affetmesine ragmen, Bolu ve Duzce isyanlarndan sorumlu tuttugu Sefer
Bey ve arkadalarn idam ettirmesini; Yozgat isyanndan sorumlu oldugu iddias
ile Ankara Valisi Y.Galip Beyin, kendi birliginin uyduruk 'Harp Diva-n'nda
yarglanmas iin srar etmesini; izinsiz asker toplayan adamlarn engelleyen
Iileri Bakan Albay Refet Beyi, komik bir olay bahane ederek, Istiklal
Mahkemesine ikyet etmesini; karakol basan mahalle kabadays gibi Bat Cephesi
kararghn basmasn21 filan bir yana brakarak, sadece son aamay oluturan
belgeli olaylardan bazlarn grelim:
a 8 Kasm 1920'de, Bakanlar Kurulunun 338 sayl karar ile 'halktan bag
toplanmas' yasaklanr. 9 Kasm gunu de, yine Bakanlar Kurulu karar ile Albay
Refet ve Ismet Beyler, bu tur birliklerin disiplin ve duzen altna alnarak
yararlanlacak duruma getirilmeleri, bu arada duzenli birliklerin de yeniden
rgutlenmeleri iin Guney ve Bat Cepheleri Komutanlklarna atanrlar. (TIH,
2.C., S.ksm, s.38)
G Ethem'in birligine, ikinci Kuva-y Seyyare'den22 ayrt edilmesi iin 'Birinci
Kuva-y Seyyare' ad verilir ama Ethem kabul etmez, kendine yaktrdg, 'Umum
Kuva-y Seyyare ve Kutahya Havalisi Komutanlg' adn kullanr. (TIH, 6.C.,
s.218)23
a Bat Cephesi, Birinci Kuva-y Seyyare'nin Eskiehir blgesinde, kimseye bilgi
vermeden bir tabur oluturdugunu grenince, tabur hakknda bilgi ve denetlemeye
sunulmasn ister. Birinci Kuva-y Seyyare, cevap vermez ve birligi Kutahya'ya
getirtir. (TIH, 6.C., s.219)
G Tevfik'in 21 Kasm gunlu ve Grdeslileri sulayan yazsna, Ismet Bey u
cevab verir: "Hainligi, ne derece kesin olursa olsun, hibir ky yaklmayacak,
ahaliden hi kimse, hibir mufreze tarafndan, hibir su ile idam
olunmayacaktr. Casusluklar ve sair ihanetleri anlalm adamlarn, Istiklal
Mahkemelerine gnderilmeleri gerekir."
Tevfik cevap olarak, 'asker kaaklar ve casuslarn cephede aslmalarnn asker
uzerinde daha etkili olacagn... bunlarn derhal aslmalarnn zaruri oldugunu'
bildirir. (HTVD, say 73, belge no.1573'e dayanarak, KS Gunlugu, 3.C., S.290;
TIH, 2/3, s.64)
20) Ethem'in birlikleri hakknda askeri bilgi iin: TIH, 2/3, s.90; TlH,
6.C., s.236.
21) .E.Hatralar, s.45, 73-78, 126-128, 130-133.
22) Bnb. olak Ibrahim Komutanlgndaki suvari birligi, ilerde, S.Suvari
Tumeni adn alacak.
23) Bazen de, sanki butun milli kuvvetlerin komutanym gibi "Umum Kuva-y
Milliye Komutan" unvann kullanr. (TIH, 2/3, s.98)
480
D 22 Kasmda, Bat Cephesi, bute yapabilmek iin her birlikten oldugu gibi
Birinci Kuva-y Seyyare'den de kadrosuyla ilgili bilgiler ister; Yuzba Tevfik,
bunun mumkun olmadgn bildirir ve zetle u cevab verir: 'Kuva-y Seyyare, ne
bir tumen, ne de duzenli bir kuvvet haline getirilebilir... Kuva-y Seyyare'nin,
imdiye kadar oldugu gibi geliiguzel idare edilmesi zorun-lugu vardr...'
(Y.Nadi, erke Ethem Kuvvetlerinin Ihaneti, s.27; TIH, 2/3, s.70-71)24
D 24 Kasmda, Tevfik, Ankara'da bulunan Ethem'e yolladg telgrafta, 'Bat
Cephesi Komutanlgnn, can skc, sama emirler verdigini' yazarak, telgrafn
yle bitirir: "Bu byle devam ederse, vakitsiz buyuk bir gurultu kacagn
tahmin ediyorum." (Y.Nadi, a.g.e., 25-26; TIH, 6.C., s.220)
a Bat Cephesi Komutanlg, Yunanlardan geri alnm olan Simav ve havalisinde,
sivil ynetim kurulana kadar mulki ileri ynetmek uzere bir Blge Komutanlg
oluturur, komutanlga Binba ibrahim'i atar ve durumu bir bildiri ile bu
kesimdeki halka duyurur.25 Tevfik, 27 Kasmda, Ankara'daki Ethem'e bir telgraf
ekerek, 'bu komutanlga gerek grmedigini, komutan Eskiehir'e geri
yolladgn, Cephe Komutannn yaymladg bildiri ile Kuva-y Seyyare'nin
adaletsiz, emniyetsiz ve namussuzca hareket ettigini yaydgn,26 bunun kabul
edilemeyecegini, bu noktalar hal edilinceye kadar Bat Cephesini tanmayacagn'
bildirir. (TIH, 2/3, s.71) Ertesi gunu yeni bir telgrafla, 'Bat Cephesi
Komutann bundan byle amir olarak tanmadgn' kesin olarak aklar, (a.g.e.,
s.71) Bu tarihten sonra da, Bat Cephesi'ne, her birligin gndermekle yukumlu
oldugu gunluk raporlar keser. Cephe Komutanlgnn uyarsna da, 'raporlarn
TBMM Bakanlgna gnderildigi' cevabn verir. (TIH, 21 3, s.72)
24) Hukumet, bu birlikleri dagtmaya degil, kazanmaya alyor. zum, Ethem
ve kardelerinin, birligin bandan ekilmeleridir. Ama bu neriyi reddederler.
unku Kuva-y Seyyare'nin bandan ayrlnca, hibir nemlerinin kalmayacagnn
farkndalar. Bu kuvveti, ne pahasna olursa olsun ellerinde tutmaya alrlar.
Oysa A. Fuat Paa, Refet Paa, Nurettin Paa, Ali Ihsan Paa, Bekir Sami Bey,
Ayc Arif Bey vb. gibi cephe, ordu ve kolordu komutanlar, gerektiginde
grevlerinden alnmlar ve bu karara itirazsz itaat etmilerdir.
Bu yuzdendir ki ikincilere 'asker' deniyor, birincilere 'asi'!
25) Simav'da Blge Komutanlg kurulmasnn sebebi, ksaca, inegl, Gemlik ve
Grdes geri alndg zaman, baz babo birliklerin keyfi hareketlerinin, halk
duman arar hale getirmi olmas ve bu yuzden kanl olaylarn yaanmasdr.
(TIH, 2/3, s.72)
26) Tevfik'in gocundugu bildiri yle:
"Uzun zamandr Yunan istilas altnda kaldktan sonra, hukumetimize kavutunuz,
inallah Cenab- Hak, halis Turk vatan olan Anadolu'nun yaknda busbutun
kurtuldugunu, bizlere gsterecektir. Sizin her turlu dertlerinizi dinlemek, adil
bir idare kurmak vazifesiyle Simav'da bir Blge Kumandanlg tekil ediyorum. O
blgede butun mulki (sivil) idarelerin mercii (bavuru yeri) Blge
Kumandanlgdr. Adalet ve emniyet iinde hayat surmeniz, Blge Kumandanlg
tarafndan temin edilecektir." (Y.Nadi, erke Ethem Kuvvetlerinin ihaneti,
s.25)
481
D A.Izzet Paa kurulunu karlamak uzere Bilecik'e gidecek olan M.Kemal, bu
anlamazlklarn Ismet Beyin de bulunacag bir toplantda konuulmas iin 3
Aralkta, Ethem'i ve Resifi de yanna alarak Eskiehir'e hareket eder. Ethem
toplantya katlmaz; 4 Aralkta, Eskiehir'den gizlice ayrlp Kutahya'ya gider.
(.E.Hatralar, s.145 vd.) Bilecik dnuu yaplan toplantya, Ethem yerine
Reit katlr. Ethem'in de gelmesinin istenmesi uzerine, Reit, "tehditkr bir
tavrla, 'O imdi kuvvetinin bandadr!' der." (K.zalp Anlatyor, Yakn
Tarihimiz, 2.C., s.327)
D Ethem, 7 Aralkta, arabulucu olarak Kutahya'ya gelen Kazm zalp'e, , "Kuva-y
Seyyare aleyhinde hazrlklar yaplmaktadr. Konya'da Refet Bey, bu maksatla
suvari tekilat yapyor... Kuva-y Seyyare aleyhindeki tertibat devam ederse,
nihayet harekete geer, kuvvetlerimle nce Konya uzerine yurur ve oradan Refet
Beyi nume katarak Ankara'ya kadar giderim!" diye meydan okur ve Refet Beyin bu
grevden (Guney Cephesi Komutanlgndan) alnmasn ister. (K.zalp Anlatyor,
Y.Tarihimiz, 2.C., s.362)
D Ethem, 8 Aralkta, Kurmay Bakan Yuzba Halil'e u yazl talimat verir:
"Dumann (Yunanllarn) taarruzu halinde, ciddi mukavemet yapmadan geri
ekilmek uzere gereken duzeni imdiden alnz, uzak mufreze kumandanlarn da
gizli ve acele olarak uyarnz." Mufreze komutanlarndan Parti Pehli-van'a da,
"Benimle gruunceye kadar dumanla (Yunanllarla) muharebe yapma" diye yaz
gnderir. (Y.Nadi, erke Ethem Kuvvetlerinin Ihaneti, s.39, 48)27
a Kendine yanda kuvvetler arayan Ethem, baz milli kuvvet komutanlarna
mektuplar yazar. 9 Aralkta, Demirci Mehmet Efeye gnderdigi yaz yle: "...
[Ankara yneticileri] yakksz hareketlerine mani tekil ettikleri (!) seni,
Yruk Ali'yi, beni ve bazlarn, her ne ekilde olursa olsun, imhaya karar
vermilerdir... Selametimiz ve memleketin kurtuluu, ele ele vermek ve
birbirimizle sk bir irtibat temin ederek, hareket birliginde ve
kuvvetlenmededir... Birbirimize sarlmalyz... Sifremi alr almaz, Afyon ve
Uak istikametine yanamaya ve benimle sk temasa gayret etmeye almanz
ayrca rica ede-
27) Ethem, aklnca aktrmadan duzenli orduya kar sava duzeni alyor.
Duzce'de bulunan Sar Efe Edip mufrezesinin de, birtakm uydurma gerekelerle,
Birinci Kuva-y Seyyare'ye geri gnderilmesini isteyecekse de, bu istegi, yerine
getirilmez. (Y.Nadi, s.62-63, 65-66)
Grdes'in Yunanllar tarafndan igali uzerine,13 Aralk 1920'de Ethem ve Reit
arasndaki telgraf haberlemesi srasnda agabeyi Reit yle der: "[Grdes'i]
katiyen mudafaa etmemelisiniz. Geri ekiliniz. Kahraman frkalarn (tumenlerin)
mudafaasna braknz." (Haberleme metninin tamam iin: Y.Nadi,erke Ethem
Kuvvetlerinin Ihaneti, s.49-52)
Su yurtseverlere bakn!
61 Tumen komutan Albay Izzettir^ (Orgeneral allar) yle diyor: "Kuva-y
Seyyare kumandanlar, kendiliklerinden muharebeye karar verirlerdi. Muvaffak
olamaynca, yine hibir tarafa haber vermeden kaarlard. Bunlarla duman
karsnda omuz omuza bulunmak, bir endie idi." (Aktaran S.Selek, Anadolu
Ihtilali, s.369)
482
rim." (Y.Nadi, a.g.e., s.41-42; GCZ, 1.C., s.268; K.zalp Anlatyor,
Y.Tarihimiz, 2.C., s.364)28
n Bat Cephesi, butun birliklerden, silah ve cephane ikmali ile farkl silah ve
cephanenin denkletirilmesi iin silah ve cephane izelgesi ister. Birinci Kuva-
y Seyyare bu emre cevap bile vermez. Yeniden istenmesi uzerine Ethem, 10
Aralkta, 'silah ve cephane denkletirilmesinin gerektigini sanmyorum1 diye
cevap verir ve bilgi gndermez. (TIH, 2/3, s.73)
D Ethem, 10 Aralk gunu kapal bir tel yazsyla Tevfik'e, "Kuva-y Seyya-
re'deki subaylarn, birer suretle ve acele ortadan kaldrlmas geregini"
bildirir. (Y.Nadi, a.g.e., s.42)
n Duzenli orduya baglanma nerisini kabul etmeyen ve Ethem'den aldg mektup
uzerine birliklerini biraraya toplamaya balayan Demirci Mehmet Efenin kuvveti,
be gun suren bir harekt sonunda, 16 Aralkta dagtlr. Efe kaar. 30 Aralkta
teslim olacak ve Karacusu ilesinin Duaclar kyunde oturmasna izin
verilecektir. 1959 ylna kadar sakin bir hayat surer. (TIH, 6.C., s.204-212)29
D Bu arada Reit, M.Kemal'le gruur, kendisinin daha iyi yapabilecegini
bildirerek Cephe Komutanlgna talip olur... (KS Gunlugu, 3.C., s.319)30
a Birinci Kuva-yr Seyyare'nin kanuna aykr isteklerini yerine getirmeyen
Kutahya Kads ve Mutasarrf Vekili Asm Efendi, Tevfik'in emriyle tutuklanr ve
blge dna karlr. Durum Asm Efendinin ikyeti uzerine, Meclise yansr.
Soru nergesini cevaplamak iin Adalet ve Milli Savunma Bakanlar, yazyla bilgi
isterler. Tevfik'in, Bat Cephesine yolladg 19 Aralk gunlu cevap yazsnn
son cumlesi: 'Asm Efendi, grevine dndugu taktirde, kesinlikle idam
edileceginin ilgililere bildirilmesi!' (Y.Nadi, a.g.e., s.58-62; TIH, 2/3, s.79-
80; .zalp Anlatyor, Y.Tarihimiz, 2.C., s.363)
n 22 Aralk gunu, Ankara Vilayet Konagnda M.Kemal ile baz milletvekillerinin
Ethem olay ile ilgili olarak yaptklar toplantda, Reit yle der:
"Hl duzenli ordular yapmak gibi bo hulyalar peinde misiniz? Hl bu kurmay
beylerle mi gvuru kovacagnz zannediyorsunuz?. Bu Anadolu harektna itirak
ettigimize hata etmiiz. Bu yuzden bizim yuz binlerce liralk iftliklerimiz,
servet ve samanmz, duman tarafnda kald. Benim ne zorum var-
28) Ayn mektubu, 12 Aralkta da Yruk Ali Efeye gndermitir. Ona da
Denizli'ye yaklamasn rica etmektedir. (TIH, 2/3, s.81-82)
Mektubu okuduka, aklma Aristophanes'in, kendilerini kugu sanan kurbagalan
geliyor.
29) C.Kutay da, Ethemci solcular da, Ethem'in tasfiyesinin, srf ona ynelik
bir hareket oldugu izlenimini vermek iin Demirci Mehmet Efe olayn ve teki
milli kuvvetlerin, nasl ardarda duzenli ordu ats altna alndklarn,
senaryolarnn dnda tutuyorlar.
30) Bu emekli yuzbann niyeti, anlalyor ki ust bir askeri makam ele
geirmektir. unku Ethem anlarnda, Resifin Milli Savunma Bakan
olmak istedigini de kaydediyor. (C.Kutay, .E.Hadisesi, 2.C., s.79)
483
di da geley m, buralarda, sonunda bu hale getirilecek iler iin ugrap
duraym? Zaten! vatan ne kelimedir ki? Vatan namna bana Iran da birdir, Turan
da. Ben neVede olsa pekl oturabilir ve yaayabilirdim. Daha ak syleyeyim.
Ben, yenizelos'la da pekl dizdize oturabilir adamm." (Aktaran, olayn tang
Y.Nadi, a.g.e., s.73)31
D Kuva-y Seyyare mufrezelerinin yer degitirdikleri ve cepheden geriye
ekilerek Gediz ve Kutahya'da toplanmaya baladklar anlalr. (Ilgili
belgeler iin: Y.Nadi, a.g.e., s.80-85 ve TIH, 2/3, s.86-87)32
D Trmana geen olay yattrmak amacyla 24 Aralkta, 5 kiilik bir
milletvekili kurulu Kutahya'ya gelir, Ethem ve kardeleri ile gruur. Sonucu
26/27 Aralk gecesi Ankara'ya bildirirler: Ethem ve kardeleri, birok
isteklerinin yan sra, zellikle Albay Refet'in Guney Cephesi Komutanlgndan,
Albay Fahrettin'in de 12.Kolordu Komutanlgndan alnmalarn istemektedirler.
Kurul ektigi telgraf, 'Sorunun ruhu, budur' diye bitiriyor. (Y.Nadi, a.g.e.,
s.74-75, 87-90; TIH, 2/3, s.87 vd.)33
n 27 Aralk gunu Bakanlar Kurulu, kurulun gnderdigi bu telgraf gruur ve bu
talepleri dikkate alarak, sorunun zulmedigi kararna varr. M.Kemal, Guney ve
Bat Cephesi Komutanlklarna, Birinci Kuva-y Seyya-re'nin silahl direni
ihtimaline kar, gerekli hazrlklarn yaplmas emrini verir. (KS Gunlugu,
3.C., s.335; TIH, 2/3, s.88; TIH, 6.C., s.234)
D 28 Aralkta, Bat ve Guney Cephesi birlikleri, 1.Kuva-y Seyyare'yi sarmak
uzere gerekli duzeni almaya balarlar. (TIH, 2/3, s.90-91)
29 Aralkta Ethem, TBMM Bakanlgna, Bakanlar Kuruluna, Guney Cephesi, Bat
Cephesi ve 12.Kolordu Komutanlklarna, aagdaki telgraf eker:34
31) Bu szleri ettikten bir ay sonra, Venizelos'un soydalar ile diz dize
oturacaktr!
32) Kurulda bulunan Kl Ali diyor ki: "Kutahya istasyonundan ayrldgmz
sralarda, baz mufrezelerin mevzilere sokulmu... oldugu gruluyordu."
(Hatralarn Anlatyor, s.54; bu bilgiyi Ethem de dogruluyor: .E.Hatralar,
s.149)
Y.Kuuk, M.Kemal'in 'kurulun tutuklandgndan kukulanmasn', Ankara'ya
dnduklerini dikkate alarak, abart sayyor. Oysa Ethem, uyeleri tutuklamay
duundugunu itiraf etmekte, sonra bu duunceden cayarak, yalnz agabeyi Resifi
zorla alakoydugunu yazmaktadr, (a.g.e., s.151; ayrca, Kl Ali, a.g.e., s.55)
33) Yani iki emekli yuzba ile bir astsubay, Kutahya ve havalisinde
kurduklar derebeyligi surdurebilmek amac ile hukumetin istedikleri gibi bir
komuta kadrosu kurmas iin dayatyorlar! C.Kutay'n ve kurulda bulunan E.Sabri
Akgl'un, bunun ne anlama geldigini idrak etmedikleri, bu neriyi kabul
edilebilir bulduklar anlalyor. [.E.Dosyas, 1.C., s.179 (C.Kutay); 2.C.,
s.373 (E.Sabri Akgl)]
34) Ethem anlarnda, bu telgraf degitirerek ve yumuatarak aktarmakta ve
A.Izzet Paa kurulunun da, bu telgraf uzerine serbest braklarak istanbul'a
dndugunu ileri surmektedir. (.E.Hatralar, s.151-152) Oysa kurul, bu
telgraftan iki ay sonra, bambaka sebeplerle Ankara'dan ayrlacak,19 Mart
1921'de Istanbul'a dnecektir. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.145)
Vahidettinci masalclardan Burhan Bozgeyik'e gre, "Ethem Beyin, gzler nundeki
tek falsolu davran, Meclise ektigi telgraf" imi! (erkez Ethem, Hain mi,
Kahraman m, s.265, Ye-,ni Asya Y., Istanbul, 2.bask,1991)
484
"Bu israf ve ihtiraslarla dolu artlarda, millet ve devletin artk harbe
tahammulu kalmamtr. Istanbul'dan gelen ve tevkif edilen sulh tavassut
heyetinin (A.Izzet Paa kurulu), muvafk ve musait artlar altnda geldikleri
muhakkak olduguna gre (!), bu heyetin serbest braklarak, sulh konumalarnn
abuklatrlmasn, butun asker ve millet efradna tercuman olarak
bildiririm.35
Ankara'da toplanan Meclisin ne ekilde toplandgn, tabii hepimiz biliyoruz.
Ilk icraat da, bu fakir milletin srtndan, kendilerine senede u yuz bin kusur
tahsisat yapmalar olmutur ki senede ilerinde yuz liray birarada gren pek
azdr.36 Simdi bol bol dalkavuklukla meguldurler. Gelen yuksek heyetin hemen
Istanbul'a iadesi maruzdur." (Y.Nadi, a.g.e., s.91)37
n Ethem sorunu, 29 ve 30 Aralk gunleri,,Meclis'in gizli oturumunda gruulur.
Kutahya'dan dnen kurul uyeleri dinlenir. Meclis, eski hizmetlerini duunerek,
Ethem ve kardelerine, Kuva-y Seyyare'nin bandan ayrlarak, bir tarafa
ekilmelerinin nerilmesini, bu neriyi kabul etmedikleri takdirde
tepelenmelerini uygun grur. Durum, Cephe Komutanlarna bildirilir. (GCZ, 1.C.,
s.273-288, 290-305)38
D 30 Aralk gunu, Ethem, atmaya hazrlk olmak uzere, birliklerini Gediz'de
toplamaya balar ve Kutahya'dan ekilir. (.E.Hatralar, s.153) Duzenli ordu
birlikleri Kutahya'ya girerler. (TlH, 2/3, s.93)
D Ismet Bey, ayn gun, Genelkurmay Bakanlgnn emriyle komutanlktan
alndgn Ethem'e resmen bildirir ve zel olarak da, inceliklerle dolu bir
mektup yazarak, hayale kaplmadan isyandan vaz gemesini ve kenara ekilmesini
tavsiye eder. (Mektubun tam metni: TIH, 2/3, s.607-608)39
D Ethem, 31 Aralkta Ismet Beye, pek kaba ve ilkel bir uslupla cevap vererek,
kuvvetinin bandan ayrlmayacagn bildirir. (Tam metni: TIH. 2/3,
35) Kurul, bilindigi gibi mahut Sevres Andlamas'nn kabulu iin Ankara
ynetimini ikna etmeye gelmiti.
36) Milletvekillerinin aylg 100 liradr. Bunun 30 liras da, milli
savunmaya kesiliyor. (GCZ, 1.C., s.308) Ethem'in ve Tevfik'in, halktan
topladklar paralardan kendilerine ne kadar aylk ayrdk lan ise
bilinmiyor.
37) Y.Kuuk yle yazyor: "Nutuk'ta geen 'ayaklanan Etem' deyimi, bu
telgrafa dayanyor. Yoksa silahl bir ayaklanmaya degil, telgrafl ayaklanmaya."
(T.. Tezler 2, s.693)
Telgraf, isyan surecinin son masdr ve Ethem'in, artk Milli Mucadele
kart anlay yannda yer aldgn gsteren tam bir kanttr. Ama Kuuk, bu
aamaya kadarki olaylarn ve belgelerin hibirini dikkate atmadg gibi Damat
Ferit kafasyla yazlm bu teslimiyeti ve bozguncu telgrafn ierigi uzerinde
de hi durmuyor, 'kzgn telgraf deyip geiyor.
Tam Kuuke bir alm. '
38) GCZ, 1.C., s.270.
39) Harekt surerken bile ayn nitelikteki tavsiye ve uyarlar, Binba
Dervi araclg ile u defa daha yaplacak, hayat iin guvence de
verilecektir. (17 Ocak, 18 Ocak, 20 Ocak: TIH, 2/3, s. 135-138; .E.Hatralar,
s.173)
Ama Ethem, bu son dosta tavsiye ve uyarlara da aldrmaz. Duzenli ordu ile
atmay surdurur ve sonunda ezilip yenilerek, Yunan ordusunun kanatlar altna
sgnr! -
485
n 2 Ocakta, ibirliki Istanbul ynetimi ile de baglant kurar ve Sadrazama, bir
telgraf gndererek, 'Millet Meclisi kuvvetlerinin taarruzu karsnda
bulundugunu, kuvvetinin savunmaya ve hatta taarruza elverili oldugunu,
Yunanllarla temasa getigini,40 Sadrazamn emirlerini bekledigini' bildirir.
(TIH, 6.C., s.228-229)41
a 3 Ocakta, emrinde bulunan, duzenli orduya ait 159.Piyade Alaynn butun
subaylarn tutuklatr42 ve guvenemedigi erlerini de, "Artk muharebe bitmitir.
Hepimiz Padiahn emrine itaat edecegiz. Haydi memleketinize gidiniz ve bunu
herkese duyurunuz!" diyerek terhis eder, kalanlar yeniden duzenler. Ama bu
askerler de, ilk frsatta duzenli orduya katlacaklardr. (TIH, 6.C., S.241,248)
p Yunanllar, Ethem'in nerdigi 4 gunluk mutarekeyi kabul ederler. (.E.
Hatralar, s. 162)
Ethem, bundan sonras iin yle yazyor: "Ismet Beye /yani duzenli orduya] bir
darbe indirmenin zaman gelmiti. Vakit geirmeden... Gediz'e girmi bulunan
tumenler uzerine taarruza getik!" (a.g.e., s. 162)
6 Ocakta da, Yunan taarruzu balar.
- Ethem konusundaki iddialar, topluca ve dogrularyla birlikte grelim.
1. Tahrik edildigi, ihanete zorlandg (C.Kutay, .E.Dosyas, 1.C., s.179-180;
B.Bozgeyik, erke Ethem, s.265; K.Msroglu, Lozan, 1.C., s.307-30843):
40) Ayn gun Yunan Ordu Komutanlg da, 6 Ocakta Innu dogrultusunda taarruza
geilmesi iin emir verecektir! (Yunan Askeri Tarihi, s.179)
41) Bu olaylar srasnda Ankara'da bulunan ve Ankara ynetimi hakknda ne
duundugunu uncu Blumde grdugumuz Istanbul ynetiminin Dahiliye Nazr
A.Izzet Paa da, Ethem sorunuyla kuku uyandrc biimde ilgilenmi, bu konuda
M.Kemal ile ilgin bir grume yapmtr. (GCZ, 1.C., s.284-285)
Bu giriim ile Ethem'in Meclise ve Sadrazama yolladg yazlar ve daha sonra,
Vahidettin'n kaynbiraderi Zeki'yi izmir'e yollayarak, Yunanllara sgnm
olan Ethem'i Istanbul'a davet etmesi [.Ethem Dosyas, s.278-281] vb. olaylar,
birarada degerlendirilirse, Ethem sorununun arka plann oluturan sebeplerden
biri daha aga kar.
42) Daha nce gzaltna alnan subaylarla birlikte, Demirci'de bir eve
kapatldklarn, Demirci Kaymakam ibrahim Ethem Aknc' nn guncesinden
greniyoruz: (Demirci Aknclar, s.22, TTK Y., Ankara, 1978) Ethem anlarnda,
bu subaylara yle dedigini aklyor [sadeletirilmitir]: "Dumann artk
memleketimizi sulh yaparak boaltmaya hazr bulundugunu gsteren haller oktur.
Memleketin boaltlacag hakkndaki galip devletler ile bugunku Yunan
hukumetinin ve Ankara'ya gnderdikleri Istanbul kurulunun aklamalar ile de
Yunanllarn aczi ortaya kmtr vb..."
Ne iddia ettigi ekilde aklamalar var, ne de Yunanllarn aczini gsteren bir
belirti. Tam tersine, harl harl taarruza hazrlanyorlar.
Ya dunyadan habersiz, ya da bilerek subaylarn sava azmini sndurmeye
alyor.
43) Msroglu diyor ki: "erke Ethem'i ekemeyerek firara mecbur eden Ismet
Paadr... erke Ethem gizli anlamalar (yanj ingilizler ile M.Kemal
arasndaki anlamay!!!) bilmediginden, harp etmeksizin ricati
kabullenemedignden, ismet Paa ile anlamazlga dumu ve bunun sonucu olarak
hain ilan edilmitir." (Lozan, 1.C., s.307-308) ->-
486
Oysa, son na kadar Ethem'i ve kardelerini kazanmak iin ne kadar sabrl ve
anlayl davranldgn, yalnz belgeler degil, Ethem'in anlar bile
kantlyor. (.E.Hatralar, 132-155) Olsa olsa, Ankara'nn fazla sabrl
davrandg eletirilebilir. Belgeler ortadayken, Ethem'in tahrik edildigi,
ihanete zorlandgn ileri surmek, masalclktan baka bir ey degildir.
2. Yunanllara iltica etmedigi (sgnmadg):
Bu gerege aykr iddia, Ethem'in sadece 3. anlarnda yer almaktadr. Iltica
etmemi (sgnmam) de, gei hakk ve geici iskan hakk (oturma hakk) is-
temimi filan. (C.Kutay, .E.Dosyas, 2.C., s.192, 195, 364 vd; C.Sener, erke
Et-hem Olay, s.149)44 Tam bir U dnuu! unku Ethem'in asl anlarnda geen u
ifadeler ve deyimler bile geregi aka belli ediyor: 'Yunanllardan mutareke
isteginde bulundum', 'Yunanl komutanlar, bize cephane gndereceklerine sz
vermilerdi', 'iltica protokolu', 'ilticay kabul etmeyenler', 'bize teblig
edilen iltica artlar', 'bana bavuranlara, protokolun artlarn tekrar ediyor
ve Yunanllara iltica edecek olanlara, oray iaret ediyordum1, 'Yunanllara
teslim olmutuk' vb. (.E.Hatralar, s. 162,170,172, 174,175, 191)45
Ethem, kardeleri ve onlarla birlikte Yunanllara sgnan 700-1000 kii, gei
hakk istemiler de, Yunan igali altndaki topraklardan geerek nereye
gitmiler? Bulgaristan'a m, Arnavutluk'a m, Msr'a m, Ispanya'ya m,
Romanya'ya m, Rusya'ya m, nereye? Ethem dndakilerin hepsi, Yunan igali
altndaki topraklarda kalm, bazlar da Yunan ordusu yannda yer alarak,
Kurtulu Ordusu ile d-
Bu tarihte (Aralk 1920-Ocak 1921) ismet Paa neden ricat etmek istiyordu?
Nereye ricat etmek istiyordu? Bir ricat gerektirecek hangi olay vard? Ethem'i
tepeledikten sonra, kararn uygulayarak, hi sebepsiz nereye ricat etti ki?
yle ok yanl bir yalan ki insann migdesi bulanyor.
Olay tek yanl aktaran bir kitap da bu. Bir master tezi. Tezi ynetmi olan
Prof.Dr.Toktam Ate, yazdg nszde, "bilimsel sfatn gnul rahatlg ile
yaktrabilecegimiz... iyi niyetli bir alma" diyor. Kitab bu guvence iinde
okumaya baladm ve ardm. Ciddi bir alan aratrmasna ve kaynak taramasna
dayanmayan; bilimsel dayanak olarak bir romandaki hayali sahnelere bile gnderme
yapan, birtakm sylentileri ve yaktrmalar, hibir denetim ve karlatrma
yapmadan kant diye gsteren bir aratrma, daha gereki bir ifade ile bir
maratr-ma, nasl bilimsel ve iyi niyetli olur?
45) Yunanllar ile Ethem arasndaki sgnma protokolu almalarna aglayarak
katldgn anlatan Ethem'in yaveri Yzb.Sami, 13 Ocak 1921 gunu, Ethem ve
kardelerinin ne duunduklerini soran Demirci Kaymakam l. Ethem Beye yle der:
"Bunlar, 'biz muzafferen Ankara'ya girecek, orada lazm gelenleri alp astktan
ve Meclis-i Milli'yi tasfiye ettikten sonra, yeniden orduyu tekil ve duman
memleketten tard ederek, memleketi kurtaracagz' diyorlar." I.Ethem Bey u
cevab verir: "Ordu ve hukumet dagldktan, duman butun memleketi istila
ettikten sonra, yalnz bir Kuva-y Seyyare mi memleketi kurtaracak? Bu
nazariyeye insanlar degil, hayvanlar bile guler!" (Demirci Aknclar, s.22, 25)
Ethem ve kuvvetinin ekili yolu uzerindeki Demirci'de kaymakam olarak bulunan
l. Ethem Beyin guncesinde, Ethem ve adamlarnn durumlar ile Yunanllarn
Ethem'in sgnmasn nasl smurdukleri hakknda ok artc notlar var.
(s.20-33, 38,88,92, 96-97, 187, 216) i.Ethem Bey, Ethem'in davranlarnn
sebebini, iki kelime ile aklyor: "Hrs ve cahillik." (s.23)
Bu iki zellik, sadece Ethem'in tekelinde kalsayd, ne iyi olurdu.
487
vumulerdir. (TIH, 2/3, s.71, 83)46 Kardeleri de, Yunan igali altndaki
evlerine, arazi ve degirmenlerinin bana dner, sonunda Yunanllarla birlikte
kaarlar. Et-hem de aylarca Izmir'de ve Atina'da kalacak, sonunda tedavi iin
Almanya'ya gitmesine izin verilecek ve tekrar Atina'ya dnecektir. (.E.Dosyas,
2.C., s.349-350)
3. Duzenli ordu ile savamadg:
Bizim agda masalclara gre Ethem, duzenli orduyla hi savamam, savamamak
iin kuzu kuzu geri ekilmimi... (GRYT ansiklopedisi, 1.C, s.442; Y.Kuuk,
T.. Tezler 2, s.693-694; C.Kutay, .E.Dosyas, 2.C., s.184; B.Bozgeyik,
.Ethem, s.264) Oysa Ethem, Yunanllarn mutareke nerisini kabul ettiklerini
grenir grenmez, ne yaptgn anlarnda ak ak yazyor:
"Bu haberle birlikte, Yunan cephesinde hakikaten suknet balad... Ismet Beye
bir darbe indirmenin zaman gelmiti... Buyuk kuvvetimizle ve Yunan cephesinden
aldgmz iki kudretli topumuzun himayesinde, Gediz'e girmi frkalar (tumenler)
uzerine taarruza baladk. Iki buuk saat suren etin bir boguma sonunda, Ismet
Bey kuvvetleri bozgun gsterdi... Ktalarmz, geceyi Gediz'de ve imalinde
geirdikten sonra, sabahleyin erkenden, Kutahya istikametine dogru takibe
koyuldu. Ben de kararghmla birlikte Kutahya'ya dogru ilerliyordum. Acaba bu
darbe kfi gelecek miydi? (Bugun 7 Ocak, "Yunanllar innu'ne dogru yuruyor,
Ethem de Kutahya uzerine! unku duzenli birlikler, Yunan taarruzundan dolay
Innu ve Dumlup-nar'a kaydrlm, Ethem'in karsnda kuuk bir kuvvet
braklmtr. Et-hem'e casaret gelir.),. Ertesi gunu gleden sonra, Alayunt ve
Kutahya civarnda " yeni mudafaa hatlar ile karlam ve taarruza
balamtk.. Kuvvetlerimiz bu mudafaa hattn, akama kadar haylice sarsmaya
muvaffak olmu grunuyordu. Gece bastrnca iki taraf da suknete ekildi...
Ertesi gunu mucadelenin daha iddetli olacagna kaniydim. Nitekim yle oldu.
Sabahleyin erken muharebe yeniden balad ve gittike iddetlendi.. Ite byle
bir srada idi ki gleden sonra, sag ve geri taraflarmzdan Refet Beyin suvari
kuvvetleri yaklam, bunlar bekleyen mufrezelerimizle arpma balamt.
Bizim iin yapacak ey., butun buyuk kuvvetlerimizle Refet kuvvetlerine, mukabil
taarruza gemekti.. Refet Bey kuvvetlerine kar taarruza getik ve puskurttuk
vb..." (.E.Hatralar, s. 162-166)
Bu kanl mucadele 24 Subata kadar surecektir. (TIH, 2/3, s.90-144)47 Ethem,
'savatm, taarruz ettim, bozguna ugrattm, sarstm, puskurttum' diyor, harp
tarihi bu atmalarla ilgili butun belgeleri veriyor ama bizim alternatif
46) Su Yunan kaynag da bu durumu dogruluyor: T.i. Hrisohoos, Kuuk Asya
Savanda Yunan Suvarisi, s.241.
47) Ethem'in kuvveti: 2.326 kii (159.Alayla birlikte 4.650 kii), 2 otomatik
tufek, 6 Ag.Mk.tufek, 4 top. (TIH, 6.C., s.237) Ethem'in karsnda, 'Suvari
Tugay ile iki alayl 61.Tumen brakld.' (C.Erikan, Kurtulu Savamzn
Tarihi, s.106)
488
tarihilerimiz, 'hayr' diye inliyorlar, 'Ethem duzenli orduyla savamad, bir
tek erinin bile klna dokunmad, adamlar, kurun degil iek atyor, konfeti
yagryorlar-d!1
Kalem namusu diye bir ey vardr yahu!48
4. Yunanllarla ibirligi yapmadg:
Sadece Turk ordusu uzerine atlan beyannameler bile, Ethem ve kardelerinin
tutumunu kantlamaya yeter. Anlarnda kendisi de bunlar itiraf ediyor.
(.E.Hatralar, s.170, 198 vd.; .E.Dosyas, 2.C., s.186, 256) Gazetelere
yaptg aklamalar da cabas. Aagda aktaracagm.
- Ethem konusuna deginen u Yunan kaynag:
D "Kutahya havalisinde maglup olan Ethem, savaarak daglk Gediz civarna
geriledi. Cephanesi biten ve yarallarn tedavi edecek vastalara sahip olmayan
Ethem, Yunan ordusunun yardmn istemeye mecbur oldu. Ilk olarak 1.Kolordu
Komutan General Nider'e bavurdu. Esasn Turklerin tekil ettigi bir kuvvetin,
M.Kemal'e kar savamasnn, Yunanllar iin ne kadar faydal olacagn sezen
Nider, Ethem Beye muhimmat, muhabere vastalar ve ila verilmesi iin Yunan
Ordusu Komutanlgna ricada bulundu. Birka gun getikten sonra Gediz'de yeniden
maglup olan Ethem, cephane ktlg iinde Simav'a ekilerek, 1.Kolorduya yeni
bir teklifte bulundu. Simav'da skan Ethem, Grdes'e dogru ekilerek, oradaki
Yunan birliklerine teslim olmaya mecbur oldu." (K.D.Kanallo-pulos, Kuuk Asya
Maglubiyeti, s.4)
a "Ordu Istihbarat Subesi... Ethem'in giritigi mucadeleleri, harekt bakmndan
degerlendirememi ve onu yardmsz brakmt. Bu suretle 1.Kolordu mufrezeleri,
Ethem'in talihinin oynandg Gediz yerine, Banaz-Sivasl hattna ynelmilerdi."
(Y.L. Sprydonos, Harp ve Hurriyetler, s. 116)
n "28 Aralkta cephe komutanlarna, Ethem Bey ve kardelerini maglup etme emri
verildi. Gediz'de bulunan Ethem Bey, Yunan ordusundan yardm istedi... [Yunan
ordusunun ilerlemesi uzerine] Kutahya'da, Ethem harektna katlan 61.Tumenin
iki alay brakld. Bundan faydalanan Ethem, geri kalan Turk ordusuna Kutahya
blgesinde hucum etti. Fakat muvaffakiyet saglayamad... Iki suvari tumeni ve
8.Piyade Tumeni ile harekete geen komutan (Refet Bey), Ethem'i batya ekilmeye
mecbur etti. ekilen Ethem, bir kere daha, Yunan A ordusundan (1.Yunan
kolordusundan) yardm istedi. Yunanllar tarafndan yardm grmedigi iin
Kemalist orduya kar koyamayacagn anladgndan, 8 Ocak 1921'de,
48) Kuuk, iddiasnn kant olarak, ordunun verdigi ehitlerin saysnn
azlgn ileri suruyor: "2 subay, 12 er". (T.. Tezler 2, s.693) Ee, yarallar
ve sava alannda kaybolanlar? Onlar, ayakla-.rnn ucuna basa basa, atlayp
geiyor.
Yalnz 61.Tumen birliklerine ait kayp saysnn dogrusu udur: "2 subay, 12 er
ehit; 6 subay, 56 er yaral; 218 er kayp. Diger tumenlerin kayplarn da buna
gre oranlamak mumkundur." (TIH, 2/3, s.258)
Acaba Y.Kuuk, ka ehit verilseydi, tatmin olacakt?
489
1.Kolordu kararghna gnderdigi bir heyetle adamlarnn, Yunan igal blgesine
girmesine musaade istedi. Ertesi gunu, birliklerinin Yunan ordusuna ksmi
teslimi balad." (Yunan Askeri Tarihi, s.177, 189)
5. Solcu oldugu:
Ethem'in kendisi bile, bu iddiay reddediyor. (.E.Hatralar, s.109; .E.
Dosyas, 1.C., s.291-292, 356-358, 2.C., s. 125,391-392)49 Aratrmac Zeki
Sarhan, Ethem'in solcu olmadgn, eitli belgelerle ve ayrntl olarak
kantlamtr. (.E.Ihaneti, s. 145-178)
Eger vakitleri varsa, alternatif tarihilere, Z.Sarhan'n kitabn okumalarn
tavsiye ederim.
- Sonu
Ne yapmalyd Cephe Komutan, Genelkurmay Bakan, Milli Savunma Bakan.,
Bakanlar Kurulu, Meclis Bakan ve Meclis? Ethem Bey ve kardelerini
sinirlendirmemek, keyiflerini bozmamak, tezghlarn dagtmamak iin bu
disiplinsizlikleri, kafa tutmalar, bana buyruk davranlar, serkelikleri
ho grmeli, bu birlikleri babo mu brakmalydlar? Her ete, diledigi gibi
asker toplamaya, istedigi kadar vergi salmaya, keyfince ceza vermeye, ksacas
yasalar yerine, efe treleri, ete detleri, ekiya yntemleri, ne idugu
belirsiz Tekilat- Mahsusa kurallar m geerli olmaya devam etseydi? Fetret
(daglma/zulme) dnemine zgu olan ve bir sure aresiz gz yumulan bu durum,
bir gun elbet sona erdirilecekti. Ama bu basit geregi, ne C.Kutay dikkate
alyor, ne GRYT Ansiklopedisi, ne B.Bozgeyik, ne de hayalci solcular. Bu
kanlmaz uygulamay, kiisel bir ekime, rakip tasfiyesi ya da ideolojik
hesaplama gibi gerege aykr, sosyalbilimle de, hukukla da ilgisi olmayan bir
olaya indirgiyor ya da dnuturuyorlar.50 Vergi salmak, asker toplamak, yargla-
49) Bir ara Ankara'da, Ethem'in kardei Resifin de kurucularndan oldugu
Yeil Ordu adnda yar gizli bir dernek kurulmutur (M.Tuncay, Turkiye'de Sol
Akmlar, s.137) ama Yeil Ordu adn tayan bir birlik, hibir zaman var
olmamtr. Ayrca, bazlarnn ileri surdugu gibi Ethem, Yeil Ordu Derneginin
Genel Sekreteri de degildir. Belki uyesidir. (M.Tuncay, s. 130-131;
Z.Sarhan, erkez Ethemi'in ihaneti, s.27-29) Ethem anlarnda, uye oldugunu da
reddediyor, ilgisi oldugunu da. (.E.Dosyas,1.C., s.291, 2.C., s.125,) Yar
gizli Yeil Ordu Dernegi, ayn yl kendini fesheder ve asl Yeil Orducular,
Turkiye Halk Itirakiyun Frkas ile resmi T.Komunist Partisi'ne geerler.
Katlmayanlardan bazlarnn gizliligi ve birlikteligi surdurdukleri, bunlarn,
Reit Bey ve evresi oldugu anlalyor. (M.Tuncay, a.g.e., s.147; Nutuk, 2.C.,
s.28-29; F.Altay, On Yl Sava, s.277) Hukumetin bundan rahatsz oldugunu
gruyoruz. (T.. Tezler 2, s.695-696)) Ama bilinli bir solculukla hibir
ilgileri yoktur. General Frunze, Et-hem'den "su katlmam demagog ve macerac"
diye sz ediyor. (Frunze'nin Anlar, s.100)
50) "Ulusuluk ideolojisinin uygulamaya yansyan yapsal zelliklerinin
banda.tum sosyal kumelerin ve yresel gu odaklarnn zerkliklerini yitirip,
ulusun tumunu temsil eden otorite merkezine baglanmas ve onun iradesine uymas
gelir. Bir toplulugun, ulus aamasna varp varmadgnn lutu de budur. Ulus,
bir tek merkezden ynetilir. O merkez, tum merulugun (yasall--gn), hukuksal,
siyasal, ekonomik ve kulturel birligin ynetim ve denetim odagdr." (Dogu Er-
gil, Milli Mucadele'nin Sosyal Tarihi, s.278 vd.)
490
mak gibi devlete zgu yetkileri kullanan, bana buyruk bir kuvvetin,
geliiguzel idare edilmesine, sonsuza kadar gz yumulamayacagn anlamak iin
tarihi ya da sosyalbilimci olmaya da gerek yok! Biraz sagduyu yeter de artar
bile.
Asker kkenli u karde, akllarn balarna toplayp durumu iyi
degerlendirerek, bir kenara ekilmeyi bilebilselerdi, sorun bu hale gelmezdi.
Ama gulerine guvenerek direnmeye karar verirler. Iki anlaytan birinin tekini
tasfiyesini gerektirecek dnulmez bir noktaya ulalr.
Ya Ethem ve kardelerinin istedigi olacakt, ya TBMM hukumetinin.
Duzenli ordu Ethem ve kardelerini degil de, Ethem ve kardeleri M.Kemal ve
kadrosu ile balca komutanlar tasfiye etseydi, ne olacakt yani? Milli
Mucadele'yi, astsubay Ethem ile kardeleri mi ynetecek, bu adamcagzlar m
Turkiye'yi zafere gtureceklerdi?51
Sonunda Ethem ve kardeleri, emperyalistlerin maas Yunanllara
sgnacaklardr.52
- Ethem, Yunanllara sgndktan sonra, subaylar Yunanllara teslim olmaya
tevik eden u bildiriyi imzalamtr [bir blumu]:
"Ey Turk ordusu subaylar! Yunanllar, ellerine duen ve kendilerine teslim olan
Turk esirlerine ok iyi bakyorlar. Vatan iin niyetleri
51) Baz yazarlarn, milletin ve zellikle ordunun, Ethem'in liderligini hi
itirazsz kabul edecegini varsaydklar anlalyor. yle ya, Ethem'in emrinde
5.000'e yakn (!) 'partizan gerilla' (!) var. (Y.Kuuk, T.. Tezler 5, s.524)
Iktidar ete geirmek iin bu kadar kuvvet, yeter de artar bile! Sonra da,
Ethem'in komutasndaki bu be bine yakn gerilla (!), herhalde drt nala ve ala
kam ve dolu dizgin, kapitalizmin ve emperyalizmin ve Yunanllarn ve Rum ve
Ermeni ve Pontus etelerinin ve Franszlarn ve monarinin ve ibirlikilerin ve
burjuvazinin ve feodalitenin ve kar karsa burjuva ordusunun uzerine atlp
hepsini denize dkuverecek ve Turkiye'yi, mesela Y.Kuuk ve F.Bakaya'nn
sipariine uygun olarak kurtaracakt!
Gelelim gerege: Bu birlikten pek az, Ethem ve kardeleri ile Yunan kesimine
gemitir. Bunlarda, Ethem'in hemerileri, ok yakn adamlar ve
affedilmeyeceklerinden korkanlardr. (Et-hern'e gre 725 kii, s. 191)
Ingiltere'nin Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a: "erke Ethem bin
kiiyle Yunanllara teslim olmutur..." (1 Subat 1921, B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 3.C., s.XXXVI/99)
Yunanllara sgnan bu partizanlarn (!) bir ksm, Buyuk Taarruz'u izleyen Turk
ilerleyii srasnda, Eme'de (3.9.1922, TIH, 2/6, 3-kitap, s.71) ve Salihli'de
(5.9.1922, a.g.e., s.83; F.R.Atay, Eski Saat, s.243) Yunanllarn yannda yer
alacak ve milli ordu ile savaacaklardr. (*)
Geri kalan birlikler, eteler, mufrezeler, ya daglm, ya duzenli orduya
katlmtr. Yalnz eski soyguncu Parti Pehlivan, duzenli orduya katlmaz ama
Demirci Kaymakam ibrahim Ethem Beyin, cephe gerisindeki etesine katlarak,
Yunanllarla mucadeleyi surdurur. Baz kitaplarda, Yunanllarla savarken ehit
oldugu yazlyor. Dogru degildir; sava sag salim bitirmi, sadece bir gzunu
yitirmitir. (S. Guralp, Istiklal sava'nn iyuzu, s.126; I.E.Aknc, Demirci
Aknclar, s.380)
(*) Yunanllar, Ege kylerinin yaklmas suunu, erkezlerin -ve Ermenilerin-
uzerine ykmaya alacaklardr. (Asm Us, izmir'den Bursa'ya, s. 11 O/dipnot ve
111)
52) izmir Sansur Burosu Muduru M.R.Roda, anlarnda yle diyor: "Ethem Beyin
Kemalist cepheden ayrlmasna, izmirli arkadalar ve zellikle Akhisar'daki
Yunan Yuksek Komiserligi temsilcisi Anagnostopulos'un almalar, ok yardm
etmiti." (Yunanistan Kuuk Asya'da, 1.C., s.141)
Alternatif tarihilerin, pek ok ey ifade eden u iki buuk satr
yorumlamalarn istemek, hakkmzdr.
491
temiz olmadg aikr olan Ankara hukumetinin er aleti olmamak, vatan
vazifesidir!" (.E.Hatralar, s.199-200)
Ethem, Izmir'de yaymlanan Yunan taraftar Kylu gazetesine de u demeci verir:
"M.Kemal, meru (yasal) Padiah bir tarafa brakarak, Anadolu'da cumhuriyet
tesis etmek., arzusuna dutu. Tabii, o zaman aramzda anlamazlk kt."
(24.2.1921 gunlu Peyam- Sabah)
Ethem'in bir baka bildirisi de, Ikinci Innu Sava'nn baladg gun, yine
Yunan uaklar tarafndan ordu ve kyler uzerine atlacaktr [zet]:
"Kardelerim! Yunanllar pek iyi tanrm! Dinimizi, namusumuzu, hurriyetimizi,
malmz mudafaa ediyorlar... Onlar Turk milletine kar degil, M.Kernal Paa
ile etbana (yandalarna) kar harp ediyorlar! Yunan ordusu, ehirlerinizi ve
kylerinizi igal ettigi zaman korkmaynz! Zira elyevm (bugun) havali-yi
megulede (igal edilmi yerlerde) hukum suren intizam, asayi ve hurriyetten,
siz de mustefit olacaksnz (yararlanacaksnz)! Eger Ankara'nn penesinden,
vatannz ve hurriyet-i ahsiyenizi kurtarmanz istiyorsanz, bu nasihatimi
dinleyiniz!"53
Bu mu yurtsever?
Bu mu solcu?
Bu mu 'ulusal kahraman'?
Bu mu lider aday?
53) 2.4.1921gunlu Peyam- Sabah gazetesi; bu paragraftaki alntlar iin
Z.Sarhan, erkez Ethem'in ihaneti, s. 198, 204'ten yararlandm.
Ama Y.Kuuk, buyuk bir rahatlkla yle yazabiliyor: "...erke Etem'in
Yunanllarla birlik oldugunu sylemek zorunda kaldlar. Uzun sure inanld.
Halbuki hibir dayanag yoktu. Dun de, bugun de, erke Etem'in Yunanllar ile
birlik olduguna dair en kuuk bir iz bile yok."(T.. Tezler 2, s.694)
' Sahici bir aratrmac, gerege saygs olan bir bilim adam, ancak ciddi ve
yeterli bir incelemeden sonra, kesin bir yargda bulunur. Bu tur yarglar, ancak
kraathane sohbetlerinde ho grulebilir.
GRYT Ansiklopedisi de, bunca belgeye ragmen yle yazyor: "Ethem Bey, vatana ve
millete hizmet duuncesini hibir zaman kaybetmemitir." (1 .C., s.308)
Tarih degil, sanki mizah ansiklopedisi!
K.Msroglu da bu masal surduruyor: "Ethem'in vatanseverligi sununla da
sabittir ki srf cann kurtarmak iin (!) getigi Yunan cephesine adamlarn
gturmemi (!) ve o cephede de faaliyet gstermeyerek, rdun'e gidip
yerlemitir." (Lozan, 1.C., s.308)
Vahidettinci Burhan Bozgeyik de, kitabnda, bu kany hararetle paylayor:
"Ethem Bey 'hain' damgas yiyecek bir davranta bulunmamtr." (erkez Ethem,
s.265)
- Sonra da, ciddi ciddi ekliyor: "Biz inanyoruz ki yakn gelecekte bir 'tarih
mahkemesi' kurulacak, belgeler ve saglkl bilgiler gnda, yakn tarihimizin
butun simalar muhakeme edilecektir, ite o vakit, kahraman olarak tantlan
biroklarnn hain, hain tantlan biroklarnn da ' gerek kahraman oldugu
grulecektir." (s.266) -
Bu durumda eski alkanlklar devam edemeyecegine gre, demek ki M.Kemal'in ve
arkadalarnn heykelleri yklacak, resimleri kaldrlacak, yerlerine
Vahidettin'in, Damat Ferit'in, Ali Nadir Paann, Ethem'in, Anzavur'un ve
benzerlerinin heykelleri dikilecek, resimleri aslacak, belli gunlerde onlar
anlacak! Bu yeni duzenden sonra devlete de artk, ya "2.Qsma.nlJ)e.vlefi% ya
da "2.Cumhuriyet" ad verilir!
492
Ismet Paay anmann ve onun bir deyimini kullanmann tam yeridir: Haydi canm
siz de!
Belgeler, anlar, aklamalar, ciddi aratrmalar, olaylarn ak ve sonras,
hatta Ethem'in anlar gsteriyor ki bu olay, ne Ethem ile Ismet Bey ya da
M.Kemal arasndaki kiisel bir ekimedir, ne de ideolojik bir hesaplamadr.
Ilerde, Y.Kuuk'un baz gruleri dolaysyla bu tatsz olaya yazk ki yeniden
dnecegiz.
* 6-2-1-2. Birinci Innu Sava'nm gerek ykusu
6 Ocak-11 Ocak 1921 arasnda yaplm kuuk bir muharebedir ama bizim amzdan
nemi ok buyuktur.
unku, birok sorunu zmutur.
Duzenli bir igal ordusunun, ancak duzenli bir ordu ile yenilip dagtlabilecegi
gereginden hareketle, iskelet halindeki ordunun54 yeniden rgutlenip
donatlmasna karar verilmitir ama bunu baarabilmek iin nce, u sorunlar
zmek gerekmekteydi:
a. Silah, cephane, sava ara ve gereci bulmak,55
b. Halkn orduya katlmn saglamak,56
c. Mecliste bir ksm milletvekilleri, eitli duunceler yuzunden, duzenli
orduya kardrlar, onlar ikna etmek, (TIH, 2.C., S.ksm, s.55)
d. 'Kahramanlardan ve haydutlardan oluan' Kuva-y Milliye birliklerini duzen
ve disiplin altna almak.
54) Tegmen M.Sevki [Yazman] ordunun 1920'deki durumunu yle anlatyor:
"Konya'daki blugume iltihak ettim. Yeni kumandanm benimle konutu, yer
gsterdi, rahatm temin etti. Fakat blukten, bluge takdimden hi bahsetmedi.
Halbuki her gen zabit gibi ben de, bu heyecanl merasimi, saf nizamndaki
ktamn bu ilk selamn bekliyordum. Bu ok eski bir gelenek ve nizamdr. Biraz
sonra bu fikrimi anca ac ac guldu. Kapnn nunde duran nefere seslendi:
- Mehmet! Ali ile Hasan' da agr, hepiniz buraya gelin. kii karmza
dizildiler ve kumandanm takdim etti:
- ite uuncu bluk. Sonra onlara dndu:
- Mulazm (Tegmen) Sevki Efendi. Blugumuze tayin olundu.
Neferler gittiler, ikimiz hibir kelime konumadan iskemlelerimize oturduk."
(Buyuk Taarruz Nasl Oldu, s. 1)
En gu ve ge zulen sorun budur: 1921 Hazirannda bile, butun Turk ordusunda
sadece, yars eksik, yars tamam, 22 takm Anadolu haritas bulunuyordu. (TIH,
2.C., 4.ksm, s.565) Bu kadar harita, degil alaylara, tumenlere de yetmez.
Sakarya Sava ncesinde dahi ordu, ara, gere vb. bakmndan ok ackl bir
durumdayd. (2.8.1921 gunlu Gizli Celse Zabtlar, 2.C., s.132-144)
Genleri silah altna agran bir subaya, kyluler zetle yle derler: "Yemen
dediler, Balkan Sava dediler, Buyuk Sava dediler, ogullarmz istediler.
Verdik, yenildiniz, hepsi ziyan zebil oldu. Ya imdi de yenilirseniz?"
(S.Guralp, Istiklal Sava'nm iyuzu, s.89) Bu kuku ve korku, zamanla sona
erecektir.
493
1.innu Sava, bu sorunlarn hibirinin zulmedigi, ordunun henuz oluum
halinde bulundugu ok kritik bir zamana rastlamtr.
Yeni ordu, Ethem'i [ve kardelerini57] yola getirmek iin harekete getigi
srada, 3.Yunan Kolordusu da, 6 Ocakta, Bursa'dan Eskiehir'e58 ve 1.Yunan
Kolordusu da Uak'tan Dumlupnar'a dogru ilerlemeye balar.59
Bat Cephesi Komutan Albay ismet (Innu) ile Guney Cephesi Komutan Albay Refet
(Bele), Ethem'in karsnda eksik bir piyade tumeni ile bir suvari birligi
brakarak, buradaki butun birlikleri kendi cephelerine kaydrmay
kararlatrrlar. Guney Cephesi birlikleri, Dumlupnar'a bir gunde
ulaabileceginden, Guney Cephesi iin fazla bir tehlike yoktur. Zaten grevi,
bir ksm Turk birligini guneye ekmekten ibaret olan 1.Yunan Kolordusu, bunu
saglaynca, Dumlupnar nunde duracaktr.
Ama kuzeydeki taarruz gelimektedir ve 3.Yunan Kolordusunun nunde, sadece
24.Tumen ile 126.Alay ve baz milli mufrezeler vardr, ismet Bey, oyalama sava
vererek, 11.Tumen yetiene kadar zaman kazandrmalarn emreder. 11.Tumenin
Gediz'den Innu'ye yetimesi iin en az 3 gun gerekmektedir.
Zamanla yar balar.60
Bugune kadar kolayca ilerleyip yaylm olan Yunan ordusu ile eldeki imknlarla
donatlabilmi olan yeni Turk ordusu, ilk defa bu savata kar karya
geleceklerdir. Birok kimse, bu yoksul ordunun, isyan ile sava arasnda
ezilecegini sanr ya da bekler. Yeni ordu, yalnz birine bile yenilseydi,
duzenli ordu kurma almalar ok zorlar, belki de imkanszlar, dolaysyla
kesin zafer umudu da sona ererdi.
Ama iki ate arasnda kalan gen ordu, cann diine takarak, hem tn-
57) Ethem'i ihanete gturen sebeplerin arasnda, agabeyleri Tevfik ve Resifin
olumsuz etkilerinin de yer aldg inkr edilemez. Ama bu olgu, Ethem'i
sorumluluktan kurtarmaz. unku Ethem, hi duunmeden ve direnmeden onlarn her
duuncesini paylam, baz konularda onlardan da ileri gitmitir.
Keke duunse, dirense ve bir kenara ekilseydi. Milli Mucadele'nin sayg ile
anlan binlerce kahraman arasnda, onun da bir yeri olurdu.
58) Yunan askeri tarihi yle diyor: "Keif alannn agrlk noktas olarak,
Bursa-Eskiehir blgesi seildi." (Yunan Askeri Tarihi, s.175) Ayn kitapta,
harektn amac da, yle belirtiliyor: 'Kemalist ordunun durumunu kefetme ve
bu blgedeki Turk kuvvetlerini dagtma!' (s.175,179)
59) Yunan askeri tarihi, bu taarruzun, Ethem'in ayaklanmasndan nce, 24
Aralkta kararlatrlm oldugunu aklyor. (Yunan Askeri Tarihi, s.169) Ama
hibir belgeye yer vermiyor. Oysa zamanlama ve baz belirtiler, iki hareket
arasnda bir baglant oldugunu konusunda, ciddi kukular uyandrmaktadr. (TIH,
2/3, s.82-83)
60) Bu yar ismet Paa yle anlatyor [zettir]. "7 Ocakta geri yuruyue
baladk. Gelirken iki gunde aldgmz mesafeyi, bir gunde alarak askeri
yurutuyorum. Bir an evvel muharebe meydanna yetimeye alyoruz. Yorgun,
bitkin bir halde istasyona yetien askeri, adeta zorla, iterek vagonlara
bindiriyoruz, indirirken de byle oldu. Asker bu kadar yorgun, bitkin vaziyet-
te."(I.innu, Hatralar, 1.C., s.141)
494
nu'ne yetiip Yunanllar durdurur, hem de tekrar geri dnup Kuva-y Seyyareyi
dagtr, iki atei de sndurur.61
Bu baar, ok nemli sonular doguracaktr.
Savan ksa ykusu:62
1. 6 Ocak: Birer alayla takviyeli 7. ve 10. Yunan Tumenleri, bir suvari alay
ile iki topu alay, saat 07.00'de, u kol halinde ilerlerler.63 24.Tumen
birlikleri, baz kesimlerde Yunan yuruyuunu durdursalar bile,64 genel olarak
geciktirmeyi baaramayacaklardr. Haberleme de aksamaya balamtr.
2. 7 Ocak: Yunan ilerleyii devam eder.65 Turk Genelkurmay, Innu, kesimine
dnmek iin Gediz'den yola kan 11 .Tumenin ge kalmas ihimali-
61) Kurulu halindeki ordunun o sradaki durumunu Bat Cephesi Komutan ismet
Bey yle anlatmaktadr:
"Yarm arkl askerler, sungusu olmayan, mekanizmas uydurma tufeklerini
eitli baglarla omuzlarna asmlar... Suvariler, agrlklarn terkelerindeki
heybelere doldurmular, kuuk boylu, cefake Anadolu atlaryla i tehlikenin
birinden, d tehlikenin birine yetimeye alyorlar. Bir ordu ki nakliye
kafilesi namna hibir vastas yok. Herkes cephanesini, omuzundaki
fiekliginde, belindeki eski enkazdan kalma kutuklugunde, memleketinden
getirdigi kaln Anadolu bezinden pantolonunun cebinde tayor. Cephane mevcudu,
herkesin uzerindekinden ibaret. Kamalar henuz imendifer fabrikasndan km,
yeni kymetleri tecrube edilmemi toplar. (*) Bunlarn da cephane kafilesi yok."
(Aktaran Y.Nadi, erkez Ethem Kuvvetlerinin ihaneti, s. 126 vd.)
(*) Eskiehir Demiryolu atlyelerinde, kamalar ingilizlerce alnm olan
toplara, eski lokomotif dingillerinden, yeni kamalar yaplr ve nice lu top
canlandrlr, imalat- Harbiyecilerin Kurtulu Sava'ndaki hizmetleri ve
inanlmaz becerileri, ayr bir destandr.
62) Birinci Innu Sava'na ilikin bilgi veren baz Yunan kaynaklar: Yunan
Askeri Tarihi, s.175-189; General Papulas'n Hatrat, s.40-41; Tumg.Y.L.
Spyridonos, Harp ve Hurriyetler, s.110-116; Yarbay T.I.Hrisohoos, Kuuk Asya
Savanda Yunan Suvarisi, 55-56; Yarbay K.D.Kanellopulos, Kuuk Asya
Maglubiyeti, 1.C., s.3-4.
Baz Turk kaynaklar: TIH, 2.C., S.ksm, s. 161-230; C.Erikan, Kurtulu
Savamzn Tarihi, s.103-114; C.Erikan, Komutan Ataturk, s.603-624; F.Belen,
Turk Kurtulu Sava, s.274-280; I.Artu, Kurtulu Savamzn Zorlu Yllar,
s.217-246.
ilerleyen Yunan kuvvetleri: 16.243 kii (12.500 tufek), 270 hafif makineli
tufek, 120 agr makineli tufek, 72 top. (TIH, 2/3, s. 195)
Turkler: 4. ve 11.Tumenler yetiene kadar, Yunan kuvvetlerinin karsnda
bulunan 24.Tumen, 126.Alay ve birka milli mufrezenin toplam kuvveti, 5.465
insan, 2.266 tufek (1.320'si sungusuz), 27 agr ve hafif makineli tufek, 10
toptur. (TH, 2/3, s.146)
4. ve 11.Tumenlerin gelmesinden sonra: 8.500 kii (5.550 tufek), 18 hafif
makineli tufek, 47 agr makineli tufek, 28 top. (TIH, 2/3, s.194-195; S.Selek,
Anadolu ihtilali, s.475; F.Belen, Turk Kurtulu Sava, s.276)
Savaa, Kara Fatma etesine mensup 18 kadn, takip hareketine de sembolik olarak
baz milletvekilleri katlmtr. (F.A.Tansel, istiklal Harbinde Mucahit
Kadnlarmz, s.29; TIH, 2/3, s.234; milletvekillerinin adlar iin, ZC., 7.C.,
s.285)
Baz Turk eserlerinde, taarruz eden Yunan kuvveti iin "Bir tumen ile bir
mufreze" deniyor. (Mesela S.Selek, a.g.e., s.468) Oysa Yunan Asken Tarihi,
katlan birlikleri yle aklamaktadr: "Bir Evzon alay ile takviyeli 7.Tumen
ve vine bir alayla takviyeli lO.Tumen" (s. 179) 2 tumen + 2 alay, ayrca bir
suvf*ri tugay, yan u tumene eit bir kuvvet!
64) Mesela 7 Ocakta Kpruhiser'da (Yunan Askeri Tarihi, s.181; TIH, 2/3,
s.170,175).
65) Ethem, karsnda az bir kuvvet kaldgn anlar anlamaz, bu gun, topu
desteginde taarruza kalkacaktr. (I.Artu, Kurtulu Sava'nn Zorlu Yllar,
s.205; TIH, 2.C., S.ksm, s.176.)
495
ni duunerek, 4.Tumeni demiryolu ile ksm ksm, innu'ne hareket ettirir.
(TIH, 2/3, s.173)66
3. 8 Ocak gunu, 4.Tumen'in ilk kademesi (58.Alay) innu'ne yetiir. [Ikinci
kademesi ise 9 Ocak sabah gelecektir] Gediz'den yola ikan ve 70-80 km. yuruyen
11. Tumen ise, Alayunt istasyonuna tam zamannda ular ama birligi innu'ye
tayacak katarlar daha gelmemitir. (TIH, 2/3, s.179)67
Bat Cephesi Komutan Ismet Bey, saat 15.00'de verdigi emirle, 24. Tumen
birliklerin'c innu mevziine ekilmelerini ve bu mevzide kesin savunma
yaplmasn istei.68 Demiryolunun kuzeyindeki kesimi 24.Tumen, guneyindeki
kesimini de imdilik yalnz 4.Tumen, sonra da 4. ve 11.Tumenler savunacaktr.
(TIH, 2/3, s, 181 vd.)69
Ismet Beyin emri u moral cumlesiyle biter: "11.Tumen yetiiyor!"
24.Tumen birlikleri, Innu mevziine ekilmeye balarlar. Askerlerin bir ksmnn
ayaklar plak oldugu iin geri yuruyu ok eziyetli olacaktr. (TIH, 2/3,
s.187) Mevsim k, her yan karla rtuludur.
Genelkurmay Bakanlg bugun de, Guney Cephesinden bir Suvari Tumeninin,
Innu'ne kaydrlmasn emreder.70
66) Odunla altrlan trenler o tarihlerde saatte 30 km. hz
yapabiliyorlard ve Turklerin elinde de, sadece 18 lokomotif vard. (TIH, 2/4,
s.567) Makinistler, silah zoruyla i yaptrlan Rum ve Er-menilerdi.
4.Tumen, (1.485 tufek) ksm ksm da olsa, zamannda yetiecektir. (TIH, 2/3,
s.173,179)
67) 11 .T.Komutan M.Arif Bey yle yazyor: 'Hristiyan imendfer memurlar
pek ok zorluk kardklarndan, trenler bin gulukle kaldrlyordu."
(Mucahedat- Milliye Hatralar, HTM.1972/ 4, s.26)
68) innu mevzii, I Anadolu'ya giden demir ve kara yollarnn agznda, 30
km. uzunlugunda, sol kanad Sakarya nehrine, sag kanad innu bucag guneyindeki
Tilki Tepesi'ne dayal, dogal bir mevzidir. Daha tam berkitilmi degildir.
Ancak baz yerlerde boy ukurlar almtr. Birliklerce de tutulmamaktadr,
innu mevziinin ortasndan demiryolu geer. Innu mevziinin yaklak 10 km.
gerisindeki Oklubal-Zemzemiye-Bekardeler Dag, ikinci mevzi olarak
degerlendirilebilecek niteliktedir. (TIH 2/3, s.157-159 ve 19 no.lu kroki)
Kuzeyden guneye: Gunduzbey- Sehitler Tepesi-Metristepe-Izzettin Tepe- Cesaret
Tepe-Bingazi Tepe- Obus Tepe- Nazm Bey Tepeleri- intikam Tepe-Zevvare Tepe-
Arifbey Tepesi-Boztepe- Tilki Dag.
Bu adlarn ogu, Innu savalarndan andr.
69) Bugun Yunan uaklar, Turk kuvvetleri uzerine, Ethem'in bir bildirisini
atarlar; bildiri yle bitiyor: "...Ey subay arkadalar! Emir kulu olmaktan
kannz. Allah'n kulu olunuz. Aksi halde geliyorum ha! Son pimanlk fayda
vermez." (TIH,6.C., s.229; Z.Sarhan, erke Ethem'in Hyaneti, s.106; HTV
Dergisi, say 73, belge no.1591; Yakn Tarihimiz, 2.C., s.369) Ethem anlarnda,
bu bildirileri agabeyi Reit Beyin attrdgn yazyor. (.E.Hatralar, s.170)
Ne yurtsever aileymi bu!
Ethem, gerekten ordunun ustune gelir ama yenilir ve kendini Yunanllarn
kucagna atar!
70) Refet Bey, 2.Suvari Tumenini yola kartacak, fakat istenilen topu
birligini vermeyecektir. (TIH, 2/3, s.185, 193; C.Erikan, Kurtulu Savamzn
Tarihi, s.107) Atlarnn yuzde doksan nal dkmu durumda olan bu suvari tumeni
savaa yetiemez ama innu'ne yurudugu, bir Yunan uag tarafndan grulur.
(R.Apak, Yetmilik Bir Subayn Hatralar, s.218-219)
Genelkurmay, daha sonra da, Ankara'dan 3.Suvari Tumeni ve Guney Cephesinden
S.Piyade Tumenini, 3. Yunan Kolordusuna kar yaplacak kar taarruzda
kullanlmak uzere Innu'ne yollayacaktr. Ama bu birlikler yetimeden,
Yunanllar geri ekilirler. {C.Erikan, Komutan Ataturk, s.609; TIH, 2/3, s.184-
185,)
496
4. 9 Ocak: 11.Tumenin ilk kademesi 07.00'de, ikinci kademesi 11.50'de, uuncu
kademesi 12.00'de, Innu istasyonuna yetiir.71 Ama bu srada Yunan birlikleri
de Innu mevziinin nune gelmilerdir. 11.Tumen, hzla kendine ait savunma
kesimine hareket eder. Innu mevziinde yerleim, kuzeyden guneye yle olur:
24.Tumen-ll.Tumen-4.Tumen.
Saat 13.30'da, Yunanllar demiryolunun guneyinde taarruza geerler. Bugun
hareketli ve kzgn bir sava gunu olacak, Yunan taarruzu krlacaktr. (TlH
2/3, s.190-191; C.Erikan, K.S.Tarihi, s.107)72
Hi beklemedikleri anlalan bu diren uzerine, Yunanllar, karanlk basnca,
sava hattn brakarak, biraz geri ekilirler. (TIH, 2/3, s. 191; Yunan Askeri
Tarihi, s. 183)73
5. 10 Ocak: Bugune kadar Gediz ve Innu'deki savalar, iki kesim arasndaki
Kutahya'dan yneten ismet Bey, sabah Innu istasyonuna gelir, saat 11.00'de,
karargh ile Innu kyune yerleir. (TlH, 2/3, s.197, 201)
Yunanllar, sisten de yararlanarak, birka kol halinde yaklar ve yeniden
taarruza kalkarlar. Taarruzlar demiryolunun guney kesiminde yine krlr.
fl"IH, 2/3, s.200)74 Ama demiryolunun kuzeyindeki 24.Tumene bagl 143.Alayn
ileri birlikleri, sis dolaysyla yaklaan kuvvetin dost mu duman m oldugunu
anlamakta gecikir ve ate basknna ugrarlar. Alay Komutan alayn, bir
taburunu art brakarak, geriye eker. Bir Yunan piyade alay ile 2 suvari
blugunden kurulu bir Yunan kolu, cephede alan 6 km. geniligindeki bu boluga
girer ve demiryolunun hemen kuzeyinden ilerleyerek, mevzi gerisinde bulunan
Poyra'yi igal eder. (TIH, 2/3, s.201 ve 25.nolu kroki; Yunan Askeri Tarihi,
s.185) Bu girme uzerine 24.Tumenle haberleme tamamen kesilir. Gedige
yaklatrlan Yunan toplar da, 4. ve 11.Tumen birliklerini yan ateine alrlar.
(TIH, 2/3, s.203)75
71) 11.Tumenin drduncu ve son kademesi (agr obus bataryas, dag bataryas,
shhiye blugu), ancak 9/10 Ocak gece yars Innu'ne gelebilecektir. (TIH 2/3,
s.192)
72) Bugun zellikle 11 .Tumenden 70-Alay, henuz teri kurumadan savaa girer
ve topusuz oldugu halde, ok baarl bir sava verir. (R.Apak, Yetmilik Bir
subayn Hatralar, s.221; TIH, 2/3, s.191)
73) Yunan ordusu 2.Kurmay Bakan Albay Saryanis, anlarnda, Yunan
komutanlarnn 9 Ocak gecesini, 'buyuk endie iinde geirdiklerini' aklyor.
(Aktaran, S.Selek, Anadolu ihtilali, s.472)
74) Yunan askeri tarihininde yer alan u ifadeler, savan nasl getigini
gstermektedir: "Turklerin inatla direnmesi uzerine", "Dumann sert
direnmesi", "Turkler, inat bir direnmeye giritiler", "Merkez kolunun iki
yanndaki kollar da sert bir atmaya girimilerdi", "Turklerin saat 12.00'den
14.00'e kadar yaptklar yedi hucum", "Albay Psarra komutasndaki birligin
hucumu bir netice vermedigi gibi Yunan ordusunun sag kanadnda da sert bir
muharebe cereyan ediyordu..." vb. (Yunan Askeri Tarihi, s.181,185)
Bu srada bir baka Yunan birligi de (Albay Papulakis kolu) alan gedigin kuzey
kesiminden ilerlemeye balar. Bu kol, top atei altna alnr ve 143.Alayn
art taburu tarafndan yaplan bir taarruzla geri atlr ama bu, genel durumu
duzeltecek bir olay degildir. Sadece Turk birliklerinin savama azmini
koruduklarn gsterir. (TIH, 2/3, s.202)
497
Bat Cephesi Komutan, demiryolu guneyindeki 4. ve 11.Tumenlerin
hrpalanmalarn ve daha guneye atlmalarn nlemek, geride cepheyi butunle-mek
iin saat 13.10'da, cephe sol kanadnn (4. ve 11.Tumenler), Innu-Oklubal
arasna ekilmesini emreder. (TIH, 2/3, s.203-204)
4. ve 11. Tumenler, sava keserek, saat 16.00'da, gerideki ikinci mevzi-ye
ekilmeye balarlar. Gunduz gzu ve ate altnda ekilindigi iin ekili
elbette resm-i geit gibi duzenli olmaz.76 Ama birlikler daglmadan, ikinci
savunma hattna ularlar.77 Kuzeydeki birliklerin Bekardeler Dag kesimine
ekilmeleri, daha kolay olur.
Yunan birlikleri, ikinci hatta ekilen Turkleri izlemezler. (Yunan Askeri
Tarihi, s.187) stelik, 10/11 Ocak gece yarsndan balayarak, hzla ve gizlice
Innu mevziini boaltr ve k hatlarna dnmek uzere geri ekilirler.
Yunanllarn ekilii, 11 Ocak gunu, ge anlaldg iin genel ve ciddi bir
takip yaplamamtr. Turk birlikleri, 12 Ocakta, bir gun nce boalttklar
innu mevziine geri dnerler. (TIH, 2/3, s.218)78
Birinci Innu Sava'nn, Yunan askeri tarihine ve kitaplarna da dayanan ksa
ykusu bu.
- Yunanllar, neden apar topar ekildiler?
Yunan kaynaklar, genel olarak, hareketin bir keif taarruzu oldugunu
belirterek, amaca (!) ulaldg iin birliklerin k hatlarna geri
dnduklerini ileri suruyorlar. Katlanlarn says, hareketin snrl oldugunu
belli ediyor ama 'amaca ulaldg iin geri dnuldugu' iddias, hi de
inandrc grunmuyor. Syle ki:
a. Yunan Ordu Komutanlg, bu harekete, snrl bir keif taarruzu olmaktan
daha buyuk bir nem vermi, Ordu Komutan General Papulas, Ordu Kurmay Bakan
Albay Pallis ve ikinci Kurmay Bakan Albay Sar-yanis, Izmir'den Bursa'ya
gelmilerdir. Basit bir keif taarruzu iin Ordu Komutan ile birinci ve ikinci
Kurmay Bakanlar, neden Bursa'ya gelsinler? Ayrca, Ikinci Kurmay Bakan Albay
Saryanis bile kollar svam ve 7.Tumenin uuncu koluna komuta etmitir.
(Yunan Askeri Tarihi, s.181)
b. unku hareketin asl amac, bu kesimde toplandg anlalan Turk
kuvvetlerinin durumunu kefetmek degil, onlar dagtmakt.79 Oysa hibir
76) Cephe sol kanadnda bulunan ve son na kadar savaan iki taburun ve birlik
agrlklarnn, 10 Ocaktaki ekilileri, duzensiz olmutur. Asl birlikler, ate
altnda olmalarna ragmen savan elverdigi oranda duzenli biimde, bataryalarsa
tam bir duzen iinde ekilmilerdir. (TIH, 2/3, s.204-205, 207)
174.Alayn 1.taburu, demiryolunun kuzeyindeki srtlarda, geceye kadar direnmi,
ancak 22.00'de geri ekilmitir. (TIH, 2/3, s.297)
Komutanlar: 24.Tumen, Yarbay Atf Atedagl; 11 .Tumen, Yarbay Ayc Arif (Izmir
suikast dolaysyla aslacaktr); 4.Tumen, Binba Nazm (Kutahya Sava
srasnda ehit olacaktr). Bu hususu, Yunan Askeri Tarihinden baka,
u Yunan kaynaklar da belirtiyorlar: Y.L.Spyridonos, Harp ve
Hurriyetler, s.111; K.D. Kanellopulos, Kuuk Asya Maglubiyeti, s.4, T.I.
Hrisohoos, Kuuk Asya Savanda Yunan Suvarisi, s.55.
498
Turk birligi daglm, sava d edilmi degildir. 10 Ocak gunu, saat 16.00'ya
kadar guneydeki Yunan taarruzlar krlm ve bu kesimindeki iki tumen,
Yunanllarn gzu nunde ikinci hatta ekilmitir. Ikinci bir hatta ekilip
yeniden sava duzeni almak, savaa devam etmeye kararl olmak demektir.
Ksacas, sava Turkler degil, amacn gerekletiremeyecegini anlayan
Yunanllar brakmtr.
c. Bozyuk ve Bilecik igal edildigi zaman, bunu kesin bir baar olarak ilan
eden Yunan Ordu Komutanlg, 1.Innu Sava bittikten hayli sonra, bir bildiri
yaymlayarak, "gerek bir taarruzun sz konusu olmadgn, sadece keif harekt
yapldgn" ileri surecektir.80 Yunan askeri tarihlerinde ve kitaplarnda,
genellikle bu gru korunmaktadr. Ama' bazlar, gerege ilikin ipular da
vermiyor degiller. Mesela Y.L.Spyridonos, bu birdenbire ekilii, "S.Kolordunun
manasz hareketi" diye eletiriyor, (s.114) Yunan resmi tarihinde ise, yle bir
ifade yer alyor: "Ocak ay hareketinin sonular, hukumeti tatmin etmemiti."
(Yunan Askeri Tarihi, s.203) Geregi aka belirten tek Yunanl, bir sure sonra
Genelkurmay Bakanlgna getirilecek olan General V.Dus-manis'dir, diyor ki:
"1921 Ocak aynda yaplan hareket, feci bir ekilde baarszlga ugrad. Bu
baarszlklar, ordunun... yetersizligini ispat etti." (Kuuk Asya Harbinin
Iyuzu, 1.C., s.18-19) 81 Turk askeri tarihileri ve savaa katlan komutanlar,
Yunanllarn ani ve hzl ekiliini,82 u sebeplere baglyorlar:83
D Guneyden ve Ankara'dan takviye kuvvetleri geldigini saptamlard. Eger
bekleselerdi, mevcut kuvvetlere ek olarak, Guney Cephesinden gelen 2.Suvari
Turneni ve yola karlan 8.Piyade Tumeni ile Ankara'dan demiryolu ile
80) Orhan Duru, s.111-114.
81) Nitekim, 3.Yunan kolordusu Komutan ile u tumeninin komutanlar, bu
baarszlktan dolay derhal degitirilirler. (Y.L.Spyridonos, s. 116)
82) Y.L.Spyridonos zetle diyor ki: 'Yunan taburlar, ekilii abuklatrmak
iin srt antalarn geride brakmlard." (s.114)
Buna 'ekilii abuklatrmak1 m denir, yoksa kamak m? Bu hususu, artk
General Spyri-doros aklayamayacagna gre, bari Y.Kuuk aklasa.
83) Bu degerlendirmeler iin: Bat Cephesi Komutan I.Innu,
Hatralar, 1.C., s.242-243; 2.Suv.Tumeni Komutan R.Apak, Yetmilik Bir
Subayn Hatralar, s.221 ve Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.226-227; 11.Tumen
Komutan M.Arif, Mucatedat- Milliye Hatralar, HTM, 1972/ Mays, s.27; TIH,
2/3, s.216-217; C.K.Inceday, AAMD, say 22, s.192; I.Artu, s.240; C.Erikan,
Kurtulu Savamzn Tarihi, s.111 ve Komutan Ataturk, s.615-617; F.Belen, Turk
Kurtulu Sava, s.279-280.
i innu, TRT 1'de (1.4.1973), General Papulas'n genel tutumunu yle
anlatmtr: "Daima ordusu buyuk bir felakete ugrayacak diye endie iinde
bulunan bir adamd. Bu hissi ile Yunan ordusunu koruyabiliyordu ama bu his onu,
giritigi muharebede, kesin neticeyi alana kadar sebat ile vurumaktan
alkoyuyordu." (Televizyona Anlattklarm, s.27)
499
Innu'ye kaydrlacak olan 3.Suvari Tumenini de, 48 saat sonra karlarnda
bulacaklard (toplam 6 tumen+2 alay),
G Bu durumda bir Turk saldrs, mahvolmalarna yol aard, n Direniin
beklemedikleri sertligi de, Yunanl komutanlar uzerinde, caydrc ve urkutucu
bir etki yapmt.84
- Kayplar:
a. Yunanllar: Resmi aiKlamaya gre Yunan kayplar, 8 subay, 48 er lu; 9
subay, 145 er yaral. (Yunan Askeri Ansiklopesinden aktarlarak, TIH, 2/3,
s.246) Ama keif raporlar, halkn gzlemi ve baz yabanc
kaynaklarn verdigi bilgiler, bu iddiay desteklemiyor. [(TIH, 2/3, s.230)
2.Suvari Tumeni Komutan R.Apak diyor ki: "Sarayck kyunun dereleri, birok
Yunan luleri ile dolu idi. Ben bunlar kendi gzlerimle grdum." (Garp Cephesi
Nasl Kuruldu, s.227) Nitekim ABD Y.Komiseri Amiral Bristol de, 20 Ocak 1921
gunlu raporunda u bilgiyi vermektedir: "Yunanllarn kendi raporlarna gre,
geri ekili, zecri (zorunlu) ve abuk olmu, ok sayda kayp vermiler."
(O.Duru, s. 110)]
b. Turkler: 4 subay, 117 er ehit; 12 subay, 85 er yaral; 5 subay, 29 er esir.
(TIH, 2/3, s.246)85
'
* 6-2-1-3. Birinci Innu Sava, 'zafer' mi, yoksa 'baar' m?
Bu konuyu en nesnel ve ayrntl olarak ele alan, askeri tarih yazar Celal
Erikan'dr. Vardg sonucu, aktaryorum: 'Birinci Innu Sava, zafer degil
baardr ama ok degerli bir baardr' (C.Erikan, K.Ataturk, s.621; Kurtulu
Savamzn Tarihi, s.112) Ismet Innu de sonucu, hibir abartya sapmadan
degerlendirmektedir:
"Aslnda Birinci Innu Muharebesi, askeri bakmdan mutevazi lude bir
muharebedir. Yunanllar taarruz etmiler, bizim mevzileri skturmuler, bundan
sonra hazrlksz geldiklerini, ilerisinin daha ok tehlikeli oldugunu
anlayarak, kendileri ekilip gitmilerdir. Yunan ordusu Bakumandan Papulas,
Ethem ile de ayr bir cephede muharebe ettigimizi hesaba katarak, bizden
84) Hibir Yunan kaynag, bu sava srasndaki yazmalar (emirler, raporlar
vb.) vermedigi iin ancak tahminlerde bulunuluyor. Bu belgeler aklanm
olsayd, olay aydnlanr, sebepler kesin olarak belirlenirdi. Bu belgeleri niye
saklyorlar acaba?
Yunan askeri tarihlerinin zayf yan, aleyhlerine olan durumlar, genel olarak
kuulterek, yumuatarak, makyajl bir ekilde aktarmalar. Mesela Yunan askeri
kamyor, ya 'geri ekiliyor', ya 'k hatlarna dnuyor' ya da '.geride
toplanyor' vb. Turk askeri tarih kitaplarnda ise, askeri olaylar, hibir
gerek yumuatlmadan, objektif ve duruste aktarlmaktadr. Ama bu kitaplarn
da zayf bir yan var: Askerlik d konular hakknda, genel kitaplarda bulunan
sradan bilgilerle yetinilmesi, asl kaynaklara gidilmemesi. Bu tutumdan dogan
nemli bir yanl, ikinci innu Sava paragrafnda grecegiz.
85) S.Selek, Birinci Innu Sava'ndaki ehit saysn da, yanl olarak 95
diye veriyor, dogrusu yukarda.
500
byle bir mukavemet (direnme) beklemiyordu. Fakat 9 ve 10 Ocak gunleri, bizim
mukabil taarruzlarmzla karlap, o zamana kadar Anadolu'da grmedigi bir
muharebe tarzna Turk ordusunda rastlaynca, 'keif yaptm, bu kadar kfi,
grendik' dedi ve brakt, gitti. Yani muharebede srar etmedi. Birinci Innu
Muharebesi, daha ziyade Kuva-y Seyyare'nin, Yunanllarla birlikte gelien
taarruzunun muvaffak olmamas eklinde bir adm telakki edilmek lazmdr."
(Hatralar, 1.C., s.243) Szu yle baglyor:
"Ataturk, Birinci Innu MuharebesI'nin neticesine ok nem vermi
grunmektedir."
Evet, ok nem vermitir. unku, bu sayededir ki Milli Mucadele'de duzenli ordu
dnemine geilir ve her turlu dumann, bir gun kesin olarak yenilebile-cegi
inanc, umutsuz kesimlere bile egemen olur.
Yoktan var edilmi, yar plak ordunun aldg bu sonu, Ingilizleri ve -bir
Fransz gazetecisinin deyiiyle "Ingilizlerin Baavuu"- Yunanistan' da ok
artacaktr. Muttefikler, uygulanmasnn zor olacag anlalan Sevres
antlamasnn gzden geirilmesi ve yumuatlmas iin Londra'da toplanacak
konferansa, silahn konuturmaya balayan Ankara'nn temsilcilerini de
agrrlar.86 Mecliste de, aylardr devam eden tartmalar son bulur ve Meclis
anayasay kabul eder. Anayasadaki bir hukum, dogrudan rejimle ilgilidir,
muhafazakr evreleri telalan-drsa da, vakti gelmi her duunce gibi o da
durdurulamaz ve yerini alr: "Egemenlik, kaytsz ve artsz milletindir!"
Bu hukum Anadolu insann, Padiahn kulu olmaktan karp eit hakka sahip bir
yurtta yapyordu. Halkn buyuk ogunlugu, bu derin fark kavrayacak ve yuzunu
Ankara'ya dnecektir.87
86) Ingiliz Y.Komiseri Rumbold'un, 20 Ocak gunlu raporu: "Artk M.Kemal'e
eteba gzuyle baklamayacag... TBMM hukumetinin Anadolu'da etkin oldugu..."
(B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXVIII/59)
Muttefiklerin 25 Ocak 1921 gunu Paris'te yaptklar toplantda, zetle,
"Anadolu'daki Yunan ordularnn durdurulmas uzerine, ortaya kan yeni durum"
gruulur ve "21 Subatta Londra'da bir konferans toplanmasna, Yunanistan ve
Istanbul temilcileri ile birlikte, Ankara temsilcilerinin de agrlmasna" karar
verilir. (Toplantnn tutanag, B.N.Simir, a.g.e., 3.C., s.XXX/ 76)
Birinci innu Sava'nn sonular hakknda: D.VValder, anakkale Olay, s.142-
143; Kinross, Ataturk, s.388-395; TIH, 2/3, s.246; S.R.Sonyel, D Politika,
2.C., s.117; H.E.Advar, Turkun Atele imtihan, s.61-62; S.S.Berkem, Unutulmu
Gunler, s.97; Abdullahat Aksin, s.36, 72-73, 89,93; Y.K.Karaosmanoglu,
Ergenekon, s.77; F.R.Atay, ankaya, 285-287; B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e,
s.15; T.Baytok, Ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.137; S.Yazman,
Istiklal Sava Nasl Oldu, s.95; H.Eroglu, l.innu ve l. ve II. innu
Muharebelerinin Ierde ve Darda Etkileri, AAMD, say 4, s.65-83; Y.Kemal,
Mektuplar, Makaleler s.276; R.E.naydn,, istiklal Yolunda, s.4-5; N.Kstuklu,
l.innu Muharebesi ve Siyasi Sonular, AAMD, say 21, s.603-607.
501
* 6-2-1-4. Bizimkiler ne diyorlar? ,
Orman brakp agala, agac brakp birka yaprakla ugramaktan holanan
Y.Kuuk ve onun dumen suyunda giden baz yazarlarmz, bu ok nemli sonular
grmezden geliyor, yeni ordunun bir baars olarak bile kabul etmiyor, savan
baarszlgmzla sonulandgn ileri suruyorlar.
Butun iddialar aktaryorum.
Y.Kuuk, Birinci Innu Sava ile Ethem olay arasnda, kendince bir baglant
kuruyor:
D "M.Kemal Paa ve arkadalar.. Kurtulu Sava'na sonradan katldlar ve ken
duzene yakndlar. Sonradan geldiler, kendilerinden nce gelenleri ve daha da
nemlisi, Kemal Paa-Ismet Paa-Fevzi Paa triumvi-ras, balam olan kurtulu
ve bagmszlk hareketine gre daha tutucu oldugu iin, daha radikal olanlar
tasfiye etmek zorunlugunu duydular. 'erke Ethem'in Ihaneti' ve 'Birinci tnnu
Zaferi', Kurtulu Sava'nn balarna ve Triumvira'nn liderligi alma zamanna
denk duuyor; iiedir. Benim ortaya karabildigim Turkiye tarihinin en buyuk
falsifikasyonlarmn (arptmalarnn) da banda yer alyor. Kuuk Zabit
(astsubay) erke, bugunku anlamda, tam bir gerilla kuvvetinin bandadr;
populist ve sosyalizan egilimleri var. (!) Savan finansmann zenginlere
yaptryor ve gerilla arasnda eitliki bir duzen (!) kurmaya alyor...
Yararlklar gsteriyor ve gsterdike gucu ve otoritesi artyor. paa, hem
liderlikleri asndan ve hem de ok daha tutucu dunya gruleri nedeniyle,
erke'i tasfiye etmek geregini duyuyorlar... Turkiye tarihinin falsifikasyonunu
(arptlmasn), arivlerden ya da ipularndan balayarak karmadm. Tumuyle
bir fiziki gibi duunerek hareket ettim ve Turkiye tarihini altust edebildim.
erke'in tasfiyesi, Suphi ve arkadalarnn ldurulmesi iiedir ve neredeyse
ayn gun ve ayda oluyor. Bu srada bir 'zafer' gerekiyor... Byle bir zamanda
Triumvira'nn bir 'zafer'e ihtiyac var... Ite tam bu srada88 Birinci 'Innu
Zaferi' ortaya kyor. Ben, tasadufe inanmayan bir fiziki turunden duunerek,
bunun imknszlgn (!) gulu bir hipotez yaptm ve daha sonra da Birinci Innu
Zaferinin olmadgn kantladm." (!) (T.. Tezler 5, s.252-254)89
Y.Kuuk, Ethem masalnn sol versiyonunu benimsemi, daha da susleyip puslemi.
Bu sefer, 'esas oglan' yine Ethem ama karsnda yer alan ktu adamlarn says
ogalm: M.Kemal-Ismet Paa-Fevzi Paa ulusu!
88) Su tesadufun guzelligine baknz, tam bu ihtiya belirdigi srada, Yunan
ordusu yuruyue gemez mi?
89) Y.Kuuk'un, byle gulu baka hipotezleri de var. Birini aktaryorum:
"Turklerde guzel ve hacimli bir ses bulmak imknszdr. Eger bir Turk'te byle
bir ses varsa, Turk oldugundan kuku duyuyorum." (T.. Tezler 5, s.498) Ve bu
hipotezinden yola karak, Ruhi Su'nun Ermeni oldugunu ileri suruyor!
502
"Populist ve sosyalizan egilimleri var. Savan finansmann zenginlere
yaptryor ve gerilla arasnda eitliki bir duzen kurmaya alyor" gibi asl
fasl olmayan iddialar bir yana brakarak, teki iddialarn grelim:
1. M.Kemal bile Kurtulu Sava'na, Ethem'den daha sonra katlmm.90 Daha
nce katldg kesindir ama M.Kemal, sonradan katlm da olabilirdi. Bu neyi
degitirirdi ki? Silaha erken sarld diye Ethem mi lider ya da Genelkurmay
Bakan ya da Cephe Komutan olacakt? Doguda, Batda, Kuzeyde ve Guneyde, ondan
ok nce silaha sarlm daha binlerce, insan var. lu ncelikse, Ethem'e sra
bile gelmez.91
M.Kemal'in liderligini, muhalifleri bile tartmamlardr.92 Cephe Komutanlg,
Genelkurmay Bakanlg, Milli Savunma Bakanlg gibi kritik grevlere de, hele
byle ihtilal koullar iinde, elbette kdemle gelinmez. lke elden giderken,
kdem hesab yaplr m? Nitekim Asm Gunduz Paa, Y.Sevki Paa, Nurettin Paa,
Kazm Inan Paa, kdemi sz konusu bile yapmamlardr. Aradan yetmi u kadar
yl getikten sonra, bu parmak hesabn surdurmemiz gulun olmaz m? Ayrca,
Milli Mucadele yneticilerinin mucadeleye katlma tarihleri ile Ethem'in
katlmas arasnda nasl bir iliki kurulabilir ki? st kadro ile onun arasnda,
her adan daglar kadar fark var. Herkes dengiyle eletirilir ve
karlatrlr.93
2. 'Kemal Paa-Ismet Paa-Fevzi Paalar, tutucu olduklar iin daha radikal
olan Kuuk Zabit erke'i tasfiye etmek zorunlugunu duymularm...'
Ethem'in solcu, hele radikal bir solcu olmadgn, yukarda grduk.
3. 'erke Ethem'in Ihaneti ve Birinci Innu Zaferi, (a) Kurtulu Sava-'nn
balarna ve (b) Triumvira'mn liderligi alma zamanna denk duuyormu.'
Bu iki iddia da kkten yanl:
90) Vahidettinci Burhan Bozgeyik de bu komik iddiaya ortak oluyor: erkez Ethem,
s.265. Ethem'in birligi ilk defa, Kasm 1919 sonunda silahl atmalara
katlmtr. (.E. Hatralar, s.13) Bu tarihe kadar M.Kemal Amasya Genelgesi'ni
yaymlam, Erzurum ve Sivas Kongreleri yaplm, Rauf Beyle M.Kemal'in
tutuklanmas iin istanbul hukumeti karar alm, Ali Fuat Paa Anadolu Umum
Kuva-y Milliye Komutanlgna atanm, Heyet-i Temsiliye duruma el koymutur
vb...
M.Kemal'in muhalifi Rauf Orbay bile diyor ki: "M.Kemal Paa mucadeleye
atlmasayd, bu memleket kurtulamazd.', "Ataturk'ten baka, butun kumandanlar
tarafndan seve seve bakumandan diye kabul edilebilecek baka bir kimse yoktu.
Bakalar ne kadar hizmet etmi olursa olsun, bakurtarc rolu Ataturk'tedir,
ona ukran borcumuz ebedidir." (Aktaran S.Selek, s. 145; Ataturk iin Diyorlar
ki, s.87)
Milli Mucadele'de Ethem'in kdemi (nceligi) konusu uzerinde, sanki bir anlam
ve nemi varm gibi, en ok C.Kutay duruyor. Kendisinden kdemli diye ismet
Bey, Ethem'i kskanyor-mu, bu yuzden kendisini tahrik ederek Yunanllara
katlmaya zorlamm! Bir Cephe Komutan, kendisinden kdemli diye bir
astsubay ya da ete reisini kskanr m? Ethem'den nce silaha sarlm Albay
(Kel) Al var, Albay Bekir Sami Bey var, Esat Hoca var, Albay Kazm zalp,
Binba mer Halis Byktay vb. var; niye bunlar degil de, onu kskanm acaba?
503
a. Ethem olaynn tarihi, Aralk 1920- Ocak 1921'dir. Kurtulu Sava'nn ise,
1919'da baladgn, herkes bilir.94 Yani olay, Kurtulu Sava'nn balarna
denk dumu degildir. Arada, 18 ay fark var.
b. Bu olayn, Triumvira'nm liderligi alma zamanna denk dutugu' iddias da,
Y.Kuuk'e zgu bir tarih akas oisa gerek. M.Kemal, Anadolu'ya gemeden nce
de, balca kiiler tarafndan, Milli Mucadele'nin dogal lideri olarak kabul
edilmiti.95 Askerlikten istifa ettigi halde, 15.Kolordu Komutan K.Karabekir
kendisine, 'Bundan sonra da emrinde oldugunu' syleyecektir. (9 Temmuz 1919;
Istiklal Harbimiz, s.1104)
Ismet ve Fevzi Paa ise, Ethem henuz etelerden birinin reisi iken, Ana dolu'ya
gemi ve TBMM tarafndan, biri Genelkurmay Bakan, teki Milli Savun-! ma
Bakan seilmitir. Yoksa kdem esas alnarak, Demirci Mehmet Efenin GeneH
kurmay Bakan, Ethem'in Milli Savunma Bakan, Yruk Ali Efenin Cephe Komuta*)
n olmas m gerekiyordu?
c. Kurtulu Sava boyunca, kollektif bir liderlik, bir triumvira ynetimi del
sz konusu olmamtr. Bunun en kuuk bir iareti bile yoktur.96 Biro-J cuk
masalnda bile gevek de olsa, tutarlca bir i mantk bulunur. Ku-j uk'un
tarihi masallarnda, bu dahi yok.
4. ' paa, liderlikleri asndan, erke'i tasfiye etmek geregini duyu-j
yorlarm.'
Ethem, uunun birden mi, yoksa yalnz M.Kemal'in mi rakibi idi? AcabaJ hangi
yetenegi, bilgisi, tecrubesi, konumu, durumu ile bunlara rakipti? Her isyancy,
liderin eiti ve rakibi mi sayacagz? Bu anlaya, binlerce yldr dunyaya
surati asan Sfenks bile guler.97 TBMM'de M.Kemal'in birok muhalifi vard ama
biri bile} onun yerine gemeyi duunmemi, byle bir giriimde bulunmamtr.
Muhaliflerinin ogu, gelen ag okuyamayan politikaclard ama muhalefet etmekle
yetinen,| hadlerini bilir insanlard.98 Ethem olsa olsa, M.Kemal'i ldurebilir
ya da ldurtebilir-
94) ilk direniler hakknda not: Drtyol-Karakse kyu, 19.12.1918; izmir,
ilk kurun (H.Tahsiri) ve] ehirde atma: 15.5.1919; ayn gun, Urla, 173.
Alayn ve Urlallarn ortak direnii; Ayvalk,] 29 Mays 1919, 172.Alayn
direnii; demi, ilkkurun Sava, 30 Mays 1919 vb. (C.Erikan,| Kurtulu
Savamzn Tarihi, s.28-29, 32-33)
rgutlenmeleri ve direniin geliimini ise, uncu Blumde grmutuk.
95) A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.39-41.
96) M.Kemal, butun yneticiler ile surekli iliki iinde olmu ama liderligi
kimse ile paylamamtr. l Grume, danma, uzlama, yetkiye sayg gsterme ve
nezaket ile liderligi paylama arasn- da, ok derin fark vardr. (Bu konudaki
geni bir alma iin: Ord.Prof.Dr.S.Dnmezer, Ata-| turk Liderliginin Sosyo-
psikolojik Analizi, s.15-31, AAMD, 22.say/ Kasm 1991)
97) B.Bozgeyik de yle yazyor: "Ethem Beyin yurdu terk etmesi uzerine,
M.Kemal de en oke- j kindigi bir rakibinden (!) daha kurtulmu oluyordu."
(erkez Ethem, s.262) K.Msroglu da buj olay, "erkez Ethem-M.Kemal ekimesi"
diye niteliyor. (Hilafet, s.171)
Ne geni bir aratrma, ne derin bir muhakeme ve ne saglkl bir tehis!
98) M.Kemal, Erzurum'da ve Meclisin alnda, arkadalarna ve
milletvekillerine, kendisinin lider; ve Bakan olarak seilmesinden dogacak
birok mahzurlar aka anlatr ve karar vermeden j nce iyice duunmeleri
gerektigini syler. (M.M.Kansu, Ataturk'le Beraber, 1.C., s.30-35; GCZ, l
- 1.C., s.9-10) Oybirligi ile lider ve Bakan seilir.
504
di." M.Kemal de, en uzak ve ktu ihtimalleri bile hesaplayan, ateten ve felegin
emberinden gemi bir adam olarak, byle bir kazaya ugramamak iin daima
dikkatli davranmtr.
Biroklarn oldugu gibi Ethem'i de, hizmetlerini dikkate alarak, son na kadar
idare etmi, korumu, ho tutmaya almtr. Ama Ethem'in davranlar,
dayanlmaz bir hal alnca, her gerek lider gibi sorumlulugu uzerine alarak,
gerekeni yapm ve Ethem'i silmitir!100
99).E.Hatralar, s.6; ayrca, S.Gungr, taturk'e Kafa Tutanlar, 2.C., s.100-
102; F.Kandemir, Ataturk'e 11 Suikast, s.27-3.
100) Turke yanllar iin zur dileyerek, Cemal Sener adl maratrmacdan iki
cumle aktarmak istiyorum: "Ethem Bey ve kardeleri iin yaplan sulamaya
'erke' ifadesinin kullanlmas, ulkemizdeki tum kendine erke diyen
vatandalarmz rahatsz etmektedir... Ethem Bey ve kardelerinin erke
agrm ile sulanmas, tandgm tum erkesleri rahatsz ediyor" (erke
Ethem Olay, s. 148-150)
Soyad olmadg iin birok insann, ya etnik kkeni ya da bir zelligi,
benzerligi ile anlmas bizde ok eski bir dettir ama yazarn, bu yersiz
alnganlga hak verdigi anlalyor. yleyse, kitabna 'erke Ethem Olay'
adn koyarak, tandg erkezleri rahatsz etmeyi neden surdurmu? Neden 'Ethem
Olay' dememi?
Ben, Ethem olayn, 'erkez' szunu hi kullanmadan aktardm.
Samimi olsa, o da bunu deneyebilirdi.
[Y.Kuuk, erke Ethem bile demiyor, Ethem'i sadece 'erke' diye anyor: T..
Tezler 5, S.252, 253, 254]
Kitabnn sonunda maratrmacnn, Reit Beyin kzlarndan, bir ara ulkemizi
ziyaret iin gelmi ve zel hayat hakknda pek cesur aklamalarda bulunmu
olan Guner Kuban'la yaptg bir konuma da yer almaktadr. Keke Kuban'n zel
hayat hakkndaki bu aklamalarna da yer verseydi; kitab daha da enlikli
olurdu. Neyse, Guner Kubar diyor ki: "Ankara'da TBMM'nin kurulma abalar
dneminde, milletvekillerinin ogu bizim evde toplanr, tartr ve karnlarn
doyururlarm... Annem, yaplan tum inklaplarn tartmasnda bulundugundan
(l), bunlarn tumunun bir kiiye (M.Kemal'e) mal edilmesine akl erdiremezdi...
Ankara'daki evimizde tartlarak kararlatrlan tum inklaplar, onlara mal
edilirken, elimden ne gelir?" (a.g.e., s. 157,168)
Bu cesur hanm, Debreli Recep'i hi aratmyor.
Reit Bey, 23 Aralk 1920 akam Ankara'dan ayrlp, 1950 ylnda Turkiye'ye
dnmutur. (Turk Parlamento Tarihi, 3.C., s.845) Su halde 'tum inklaplar', 23
Aralk 1920 tarihine kadar Reit Beyin, milletvekillerinin ogunu alacak kadar
geni (!) evinde konuulup tartlmm'u!
Maratrmacnn ciddi ciddi aktardg bu saf kan palavralarn ya da yuksek ate
hezeyanlarnn devam da eglenceli:
"Gelmi gemi en usta gerilla savas olan [Ethem amcam] (!)... Meclis, uzun
tartmalar ve gizli celselerden sonra (!), annemin isvire'ye gitmesine izin
vermi... (!) Ilk yllar Kral Veni-zelos'un (!) Halandra'daki yazlk saraynda
(!) yaamlar... Sarayn 28 odasnda babam Reit Bey ve amcam Tevfik Bey
ocuklaryla yerlemiler (!)... Turkiye, Yunanistan ile anlama masasna
oturdugunda [galiba Lozan demek istiyor], artlardan birisi, erke Ethem ve
kardelerinin lu veya diri ladesiydi (!)... Millet Meclisi, Rusya'dan
vagonlarla gelen altnlarla kuruldu (!)... Ethem Bey Yunan kumandanndan gei
hakk istedi ve dogruca Almanya'ya gitti (!)... M.Kemal'in ona hastaneye
gnderdigi altnlar (!), 'Bunlar masasndaki iki arkadalarna dagtsn' diye
geri gndermiti (!)... Ethem Bey, hakk olan 'Ulusal Kahraman' (!!!) payesini
almadan Turkiye'ye dnmek istemedi...(!) Gunumuzde fikir ayrlg diye
tanmlanacak bir olayn (u) hain damgas vurdugu Ethem Bey ve kardeleri, tarih
kitaplarnda, geen yl baslan Turke Larousse Ansiklopedisini hazrlayan kara
cahillerin beyinlerinde yle kald... Bunu degitirmek istemez miyim? Yaam
misyonum bu benim..." (s.158-168) ->
505
5. Kuuk, 'Birinci Innu Zaferinin olmadgn kantladm' diyor. Belki yle
duunebilirsiniz: Sava kabul ediyor ama savan bir zaferle sonulanmadgn
kantlamaya alacak. Yanldnz ve yaynevinin koydugu armagan kaybettiniz.
unku aagda okuyacaksnz, Birinci Innu Sava'nn, bir meydan sava degil,
Innu bucagndaki bir sokak atmasndan ibaret oldugunu iddia edecek. x D
Kuuk, yle devam ediyor:
"Innu Zaferi'nin olmamas gerekiyor. Baka bir deyile, innu Zaferi olmasa,
M.Kemal ve arkadalar bunu yaratrlar. Yaratmak zorundalar... Innu Zaferi'ne
ihtiyalar var. Mantksal olarak ihtiyalar var. Tarihsel olarak ise Innu
Zaferi yok. Innu bucagnda bir meydan muharebesi ve Innu zaferi yok... Fakat
Genelkurmay Bakanlg Harp Tarihi Daire'sinin tarih yazcs emekli subaylar,
ne kadar alrlarsa alsnlar, byle bir zaferin olmadgn
gizleyemiyorlar... Innu bucagndaki arpmalar, bir zafer bir yana, ciddi ve
duzenli bir savan bile olmadg sonucuna dogru yol alyor... Ismet Beyin,
komutas altndaki kuvvetlere, zafer bir yana, disiplinli bir ricat (geri
ekilme) bile saglayamadg anlalyor." (T.. Tezler, s.2, 625, 650-652)
a. Innu zaferinin olmamas gerekiyor' diyor, 'imknszlgn' ileri suruyor.
Ama neden olmamas gerektigini, neden imknsz oldugunu bir turlu aklamyor.
b. nszde, "Innu'de... bir arpma [bile] olmadgn gsterdim" diye
yazyor, sonra da olmadgn iddia ettigi savan ayrntlar uzerinde duruyor,
iki tarafn verdigi kayp saylarn degerlendiriyor. Olmayan bir atmayla
ilgili ayrntlar tartlr m? Olmayan bir atmada taraflar kayp verir mi?
200'e yakn Turk ve Yunanl niye lmu? Yldrm m dumu uzerlerine, yoksa
ayn anda ldurucu bir hastalga m kurban gitmiler?101
c. Birinci Innu Sava elbette gerektir ve her iki ulkenin resmi tarihlerine
de, zel yaynlarna da gemitir.102
Bu bilgi duzeyi ile insan, degil tarihi, sann rengini bile degitiremez.
Bouna yorulmasa. Hrs ve cahilligi yuzunden isyan edip tepelenecegini
anlaynca, sava surdurmekte olan bir dumana bilerek ve isteyerek sgnan
(iltica eden), onun istegi dogrultusundaki bildirileri benimseyen birine,
'ulusal kahraman' payesi verilir mi? yle birine, her yerde ve her agda, 'hain'
derler!
Maratrmacnn sordugu sorular, bunlardan da eglenceli ama onlar aktaracak
yerim kalmad.
101) Daha sonra da, hibir aklama yapmadan, bu tezi terk ediyor ve "Innu
bucagndaki arpmalar..." diyor ve askeri tarihteki (TIH, 2.C., S.ksm,
s.145-230) baz ayrntlar ve belgeleri saptrarak ve arptarak, askeri
analizler (!) yapyor. ogu o kadar gulun ki onlarn uzerinde durarak vaktinizi
harcamak istemem. Asl metinde, sadece birka saptrma ve arptmasna
deginecegim.
102) Olmayan bir olay olmu gibi anlatmann patalojik bir durum oldugunu
kesin. Acaba psikiatrist-ler, iki tarafn da yuzlerce belgesiyle tarihe gemi
bir olayn olmadgn iddia edenlere, ne ad veriyorlar?
Birinci innu Sava ile ilgili balca Yunan kaynaklar daha nce verilmiti.
506
d. Askeri tarih kitabnda bulunan belge ve bilgilerin, 'ciddi ve duzenli bir
savan olmadg sonucuna yol aldgn' sylemek iin Kuuke duunmek
gerekiyor. unku kitap, Birinci Innu Sava'nm, zamanla yarlarak, tufek
says bakmndan u kat, ate gucu bakmndan ise, kat kat ustun bir dumana
kar, ara yetersizligi yuzunden haberlemenin ok gu ve ge saglandg bir
ortamda yaplm, kuuk ama- ok ciddi ve anlaml bir sava oldugunu, nesnel ve
sogukkanl bir uslupla anlatyor. Zaten ciddi ve anlaml bir sava olmasa, Yunan
Ordu Komutan General Papulas, u sonuca varmazd:
D "Bu keif hareketi sonunda, Kemal ordusunun duzensiz olmayp, tersine duzenli
ve gulu oldugu, toplara ve makineli tufeklere malik ve az-ok mukemmel biimde
donatlm ve sava kabiliyetinin iyi oldugu anlald." (General Pa-pulas'n
Hatrat, s.40)103
- Iki de yabanc yazarn gruu:
D "Yunan kurmay subaylarnn hepsi, hareketin baar ile sonulanacagna
inanyor, zaferden uphe bile etmiyorlard... Ismet Paann kumanda ettigi Turk
birlikleri, bir gun boyunca, kar ve amura batm Innu vadisindeki mevzilerinde
inatla dayandlar. Ikinci gun ise buyuk bir cesaret ve kararllkla kar
saldrya getiler. Yunanllarn kendilerine olan guveni, birden hayret ve
aknlga dnuuverdi. Yeni kralc subaylar, yenilgiyi kabul zorunda kalarak,
Bursa'ya dogru geri ekilme emri verdiler." (D.VValder, anakkale Olay, s.143)
n "Yunanllar, Ismet Beyin komutasndaki birliklerin gsterdigi dayanma
karsnda arp bocaladlar. Daha nceki arpmalarda oldugu gibi, bu sefer
de ktu donatml, disiplinsiz askerler karsnda rahat rahat ilerleyeceklereni
sanmlard. Bunun yerine nlerine, ilk defa olarak, kararl ve disiplinli bir
kuvvet kmt. Turkler, say ve silah bakmndan kendilerinden ok zayft ama
buna karlk... Yunan birliklerine kyasla daha ustun bir komuta altnda ve
daha azimle dguuyorlar-d. Butun gun suren bir savatan sonra, baarl bir
kar saldrya kalktlar. Ertesi gun, bir tuzaga duurulduklerinden korkan
Yunanllar, yenilgiyi kabul ederek, geldikleri gibi hzla Bursa yolunda geri
katlar." (Kinross, Ataturk, s.394-395)
Bu paragraf, General Dusmanis'in szunu tekrarlayarak kapatyorum: "1921 Ocak
aynda yaplan hareket, feci bir ekilde baarszlga ugrad." e. Y.Kuuk,
"Ismet Beyin, komutas altndaki kuvvetlere... disiplinli bir ricat (geri
ekilme) bile saglayamadg anlalyor" diyor; bir baka yer-
103) Ayrca: "Harekttan alnan derslerden biri de, Kemal'in ordusunun, artk
disiplinsiz etelerden degil, tecrubeli ve yurtsever rutbeliler elinde, tamamen
disiplinli askeri birliklerden murekkep oldugu geregi idi. Bu ordunun silahlan
da, harbin o devresi iin kfi ve tamamd." (Y.L.Spyridonos, Harp ve
Hurriyetler, s. 116)
"Bu harekttan elde edilen netice ve varlan fikir u idi ki Kemal ordusunun
talim ve terbiyesi iyiydi ve iyi de donatldg anlalmt." (Turkesi
duzeltilerek, T.I. Hrisohoos, Kuuk Asya Savanda Yunan Suvarisi, s.56)
507
de de, "bozguna yakn bir geri ekilme" diye yazyor, (s.652) Yunan
Komutannn ve Ingiliz yazarlarnn, yukardaki aklamalar, Y.Kuuk'e
yeterli cevaptr.104 x
f. Y.Kuuk 'Innu bucagndaki sava' diyor; bunu baka sayfalarda da
tekrarlyor.
Oysa Innu bucag, kyleri ile birlikte, Innu Sava'nn getigi alann ellide
birini bile kapsamamaktadr.
- Y.Kuuk, askeri tarihe (TIH, 2/3) dayandgn ileri surerek, daha baka
iddialarda da bulunuyor. Ama yararlandgn ileri surdugu kaynaktaki bilgi ve
belgeleri, pervaszca arptyor, ayrca birogunu da gz gre gre saptryor.
Okudugunu da pek anlamadg, belge ve krokilere hi bakmadg anlalyor.
D Mesela Innu Sava'n, "bir sokak manevrasn gemeyen sava" diye niteliyor.
(T.. Tezler 5, s.810)
Anlalan, 15 km. derinliginde ve 60 km. geniligindeki bir cephede yaplan bir
sava, Innu bucag sokaklarnda yaplan bir mahalle kavgas zannediyor. (TIH,
2/3, kroki no. 19, 21, 25) Ya da byle anlatmak iine geliyor.
a "innu bucagndaki olaylar saati saatine yazlm olmasna ragmen, ismet Beyin
ne zaman ekilme emri verdigi, pek ortaya karlamyor." (s.652)
ekilme emrinin saati, sz konusu kitabn 203 uncu sayfasnn, yukardan aagya
8 inci satrnda aka yazldr: [10 Ocak gunu] "saat 13.10'da!"
D "Her iki tarafn kayplar ile ilgili resmi rakamlar, ciddi bir arpma
izlenimi vermiyor." (T.. Tezler 2, s.648)
Bir arpma, ka resmi lu ve yaral olunca, ciddi bir nitelik kazanyor acaba?
(Y.Kuuk'un kendine gre bir tarifesi var anlalan!)
D Y.Kuuk diyor ki:
"Genelkurmay Bakan Ismet Bey, Bat Cephesi Komutan Ismet Beye, icabnda
demiryollarn da tahrip ederek ricat (geri ekilme) emri veriyor. [Bu] son
emir, tam bir ricat emri oluyor. 10 Ocak tarihinde Bat Cephesi Komutan ismet
Beyin, 11 Ocak tarihinde Genelkurmay Bakan Ismet Beyin emri ile kuvvetler
ekiliyor." (s.653-654)
Dogrular:
a. Ismet Paa, asaleten Genelkurmay Bakandr ama cephede oldugu iin
Genelkurmay Bakanlgna, 9 Kasm 1920'den beri, Milli Savunma Bakan Fevzi Paa
veklet etmekte, yazlar da elbette o imzalamaktadr. Durum byleyken,
"Genelkurmay Bakan Ismet Bey, Bat Cephesi Komutan Ismet Beye... emir
veriyor" diye yazmann anlam ve amac ne? Ya bu olgunun cahili, ya da
okuyucularn uyutuyor!
104) ekili duzeni ile ilgili bilgiler, savan zeti ile birlikte verilmiti.
(Ayrca: TIH, 2/3, s.204-205, 207)
508
b. Ismet Bey, 10 Ocak akam, Genelkurmaya yolladg raporda, imdi bulundugu
hattan da geriye ekilmek istedigini degil, '11 Ocak gunu, Be-karde-Oklubal
hattnda tekrar muharebe vermek fikrinde' oldugunu bildirir. (TIH, 2/3, s.210)
c. Genelkurmay Bakanlg da, bu rapora, 11 Ocak gunu degil, 10 Ocak akam
cevap verir. (Yaz saat 22.00'de alnr: TIH, 2/3, s.211, yukardan aag 18.
satr)
d. Genelkurmay Bakan V. Fevzi Paa, Bat Cephesi Komutanlgna, daha da geri
ekilmesi iin emir degil, her ihtimale kar, birliklerini Eskiehir dogusuna
kadar ekmek iin yetki ve izin verir ve eger ekilmek zorunda kalrsa,
yaplmas gereken ileri bildirir. (TIH, 2/3, s.210-211)
d. Ama Ismet Bey, Eskiehir dogusuna ekilme yetki ve iznini kullanmayacak, tam
tersine, birliklerine, 10 Ocak / saat 22.30'da, 11 Ocak gunu Bekarde-Oklubal
hattnda savaa devam edilecegini bildirecektir. (TIH, 2/3, s.211) Y.Kuuk,
211.sayfann yarsn kaplayan bu emri, butunuyle grmezden geliyor ve yine, iki
makamda da ayn kii varm gibi yle yazyor: "11 Ocak tarihinde Genelkurmay
Bakan Ismet Beyin emri ile kuvvetler ekiliyor..." (s.654)
e. Oysa 11 Ocak tarihinde, butun birlikler, bir gun nce ekildikleri Okluba-
I-Bekarde hattnda, sava duzeni almaktadrlar. Yani 11 Ocakta, yeni bir
ekilme, kesinlikle sz konusu olmamtr. (TIH, 2/3, s.213) Ama Y.Kuuk, kl
kprdamadan uyduruyor. O kadar ki "Genelkurmay Bakan Ismet Bey, Bat Cephesi
Komutan Ismet Beye... ricat emri veriyor... 10 Ocak tarihinde Bat Cephesi
Komutan Ismet Beyin, 11 Ocak tarihinde Genelkurmay Bakan Ismet Beyin emri ile
kuvvetler ekiliyor" diye yazyor ve bu arabesk ve uyduruk anlatmdan medet
umuyor!
D "erke tasfiye edilince, Suphi ortadan kaldrlnca, 'makus talih'in
yenilmesi gerekiyor ve Osmanl Harbiye Nazr ve M.Kemal ve arkadalar iin
idam kararn imzalam olan Fevzi Paa, 'mareal' yaplyor." (T.. Tezler 5,
s.254)
a. Fevzi Paa, 1.Innu'den 23 ay 23 gun, 2.Innu'den 17 ay 3 gun sonra, 3 Eylul
1922'de mareal olmutur. (TC Kronolojisi, s.339; TIH, 2/6, S.kitap, s.251)
b. 'Makus talih' ibaresi de, Ikinci Innu zaferi dolaysyla ekilen telgrafta
yer almtr; Birinci Innu Sava ile hi ilgisi yoktur.
c. Fevzi (akmak) Paa, 'M.Kemal ve arkadalarnn idam kararlarn' imzalam
da degildir. Idam kararnn tarihi, 11 Mays 1920. (Jeschke, TKS Kronolojisi l,
s. 103) Fevzi Paa ise, o tarihten 14 gun nce Ankara'ya gelmitir. (Jeschke,
a.g.e., s. 100), 3 Mays 1920'de de Milli Savunma Bakan seilir. (ZC., 1.C.,
s.198). Harp Divanlarnn verdikleri idam " kararlar da, Nazrlarca degil,
Padiaha onaylanmaktayd.
Bu tur sz oyunlar, maksatl uydurmalar, yaktrmalar, hayal uretmeler,
509
somut ve belgeli gerekleri ters yuz etmeye kalkmalar, kelimelerle oynamalar,
sonra da bo yere vunmeler, Kuuk de olsa, bir bilim adamna yakmyor.
Y.Kuuk, "Turk Tarihini altust ve tersyuz ettigini" iddia ediyordu. ok
haklym. Dogru ve gerek olan ne varsa, hepsinin altn ustune getiriyor,
tersyuz ediyor ve bununla vunuyor!
- Y.Kuuk ayrca, askeri tarihte, baz 'emirlerin zet olarak aktarldgn'
ileri surerek Turk askeri tarih uzmanlarn ve yazarlarn, asla haketmedikleri
ig ve kaba bir dille eletirmektedir. Belgelerin zetlendigini ileri surerek,
baz gereklerin sakladgn, degitirildigini ima ediyor. (T.. Tezler 2,
s.649)
Belli ki bir askeri tarih kitabn ilk defa grmu. Yoksa, askerlikte emirlerin,
nceden belirlenmi bir kalba gre yazldgn, kavramasa bile sezerdi. Her
genel emir u sralama ile yazlyor: Dumann durumu, dost birliklerin durumu,
grev, emir ve komuta durumu, baglant... Askeri tarih yazarlar, bir emirden,
o aamada gereken bilgilerin yer aldg blumleri ya da blumu aktaryor, hakl
olarak emrin teki maddelerini vermiyorlar. Y.Kuuk ise, bu basit ve gerekli
yntem yuzunden, 'belgeler zetleniyor!1 diye yaygaray basyor! zet oldugu
belirtilmese, emrin zet olarak aktarldgnn farkna bile varmayacak. Butun
emirlerin tamam aktarlsa, askeri ta/ih kitaplar, bo yere iirilmi olur,
yani Kuuk'un kitaplarna dnerlerdi.
anakkale Sava'n birka sayfalk bir ortaokul kitapgndan grenip de fikir
yuruten GRYT Ansiklopedisi yazarlar da, Kuuk'un askeri tarihler hakkndaki bu
eletirisini, gzleri kapal onaylyor ve kendi usluplarna evirerek, yle
diyorlar: "Bu degerlendirmelere katlmamak mumkun degil... Burada vesikalar
inceleyenlerin (askeri tarih uzmanlarnn) selahiyetleri (yetkileri)
tartmaldr. Telif ettikleri kitaplardan da grulecegi uzere, pek ok
belgeler, oldugu gibi degil de, hulasa edilerek (zetlenerek) neredilmektedir."
(1.C., s.375)
Breh breh breh!
Harp Tarihi Dairesi'nin yaymladg Turk Istiklal Harbi ile ilgili 16 kitaptan
bir tekini bile okumadklar besbelli. 6 ciltlik ansiklopedilerinde, o
kitaplardan alnm tek bir satr bile yok! Ama okumu, incelemi, anlam ve
kavram gibi eletiriyorlar.
Ne denir buna?
- Y.Kuuk, nyargsn ve arptmalarn kantlamak umudu ile baz tanklardan
da yararlanm. Ilk tanklar, Innu Sava srasndaki Guney Cephesi Komutan
Re-fet (Bele) Paa ile yazar Y.K.Karaosmanoglu.
Kuuk'u dinleyelim:
n "Y.K.Karaosmanoglu, 6 Nisan 1921 tarihli Ikdam gazetesinde, 'Innu Zaferi
yahut Metristepe'den Grulen Seyler' balkl bir yaz yazyor.105
105) Y.K.Karaosmanoglu, sz konusu yazy, Ergenekon adl kitabna alm, (s.43-
46) Y.Kadri yazsnda, komutan vmekten ok, 'yorgun ve plak Turk ordusunun,
emperyalizmin donatp ilen surdugu Yunan ordusunu yenmesinin' anlam uzerinde
duruyor ve yle diyor: "ismet Pa- mm
510
Anlarnda, bu yaz ile ilgili olarak, Refet Paa ile arasnda bir tartma
getiginden sz ediyor... Ite bu Refet Bey (sonra paa), Yakup Kadri'ye unlar
syluyor: 'Birinci Innu Zaferi munasebetiyle, Ismet'i bir milli kahraman
mertebesine (katna) karan makalenizi okudum. ok airaneydi dogrusu o
yaznz. Fakat hakikatla hibir alakas yok.'
Guney Cephesi Komutan, Innu zaferi iin 'hakikatle bir alakas yok' diyor.
Sartc bir durum ortaya kyor. Karaosmanoglu da aryor ve 'Su halde,
M.Kemal Paann Ismet Paaya ektigi tebrik telgraf da sizce bir iirden mi
ibaret?' diye sormak ihtiyacn duyuyor. Szu edilen 'telgraf, iinde Turk'un
makus talihini yendiniz' ifadesinin getigi telgraf. Refet Paa buna u cevab
veriyor: 'Ona ne uphe! Bahsettiginiz telgraf yazann da sizin edebiyat
arkadalarnzdan biri oldugunu bilmiyor musunuz?'
Burada kastedilen ise Hamdullah Suphi Tannver. Hamdullah Suphi yazyor ve
M.Kemal imzalyor. Refet Paa, innu Zaferi' iin pek inanl grunmuyor. Bu
ak." (T.. Tezler 2, s.642-643)
Kuuk, Y.Kadri'nin ansnn devamn almam. Onu da aktararak tabloyu
tamamlayaym:
"Eski Guney Cephesi kumandan, hep o alayc guluu ile gulumseyerek bana demiti
ki: 'Hem o telgrafta bir adres yanllg da var. M.Kemal Paa onu Ismet'e
degil, Innu Zaferi'nin gerek kahraman Miralay (Albay) Fethi'ye gndermeliydi.
Zira ilk agzda bir hezimete dnmek uzere olan bu muharebe, son dakikada o tumen
kumandannn aldg inisiyatif ve sarf ettigi gayret sayesinde kazanlmtr."
(Politikada 45 Yl, s.47),
Dogrular:
1. Y.Kadri'nin yazs, Birinci Innu Sava iin degil, Ikinci Innu Sava
iin yazlmtr. Tarihinden de belli. Iki sava arasnda tam 74 gun fark var.
2. Refet Paa, 'Birinci Innu Sava'ndan sz ediyor ama Ikinci Innu Sava
iin yazlm bir yaznn ieriginin 'dogru olmadgn1 ileri suruyor.
3. H.Suphi Tanrver'in yazp M.Kemal'in imzaladg kutlama telgrafnn da,
Birinci Innu Sava'yla ilgisi olmadgn daha nce belirtmitim.
4. Iin tuhaf, Birinci Innu Sava'nda da, Ikinci Innu Sava'nda da, Fethi
adnda bir tumen komutan ve albay bulunmamaktadr! (10 Yllk Harbin Kadrosu,
s.261-262, 264-266)
a adl bir serdarn klc...tarihi ikiye bldu. Drt be gunden ben, butun
Dogu alemi ve butun Asya iin yeni bir devir almtr. Bu mubarek ve ilahi
kta, asrlarca suren bir uykudan sonra, ta gbeginden sarslyor.., Butun
mazlum milletler, demirden ve elikten zincirlerini kryor ve karanlk
mahpeslerinden darya boanyor."
511
5. Refet Paa, 'zaferin gerek kahramannn, Albay Fethi Bey oldugunu' ileri
surdugune gre, zaferi kabul ediyor fakat bu zaferin Ismet Beyin adna
yazlmasna itiraz ediyor demektir; buna karlk Y.Kuuk, "Refet Paann, Innu
Zaferi'nin gerek olmadgn syledigini" ileri suruyor; Y.Kadri, yazdg
yaznn ve ekilen kutlama telgrafnn, Birinci degil, Ikinci Innu Sava ile
ilgili oldugunu hatrlamyor. Ksacas, Refet Paa ile Y.Kadri arasndaki
tartma ve Y.Kuuk'un hariten gazel okumas, tam bir sagrlar diyalogu. Hepsi
birden, iki sava birbirine kartryor, binnci savala hi ilgisi olmayan
olgular ve adlar uzerinde duruyor ve biri bile bu durumu fark etmiyor.106 Ne
Y.Kadri anlarn yazarken uyanyor, ne Y.Kuuk tezini iziktirirken.
D Y.Kuuk'un bir baka tang da A.Fuat Cebesoy. Kuuk, Cebesoy'un anlarnn
Innu Sava hakkndaki blumu aktaryor:
"10 Ocak 1921'de Bat Cephemiz, duman taarruzlarn baar ile puskurterek
muzaffer olmutu. Bundan daha evvel, Cephenin merkezinde balayan erke Ethem
ve kardelerinin isyan da tamamiyle bastrlmt. Belki de Innu mevzilerine
kar Yunanllarn taarruzu, askeri bir grule yaplm bir taarruz olmaktan
ok, erkez Ethem isyann kolaylatrc ve gulendirici bir hareket de
olabilirdi. Fakat Yunan taarruzunun mahiyeti ne olursa olsun, sonuta, Ankara
hukumetinin d ve i dumanlara kar kazanm oldugu bir baardr." (Moskova
Hatralar, s.117)
Y.Kuuk, A.F.Cebesoy'un bu aklamasn yle yorumlamaktadr:
"Ali Fuat Paa, Innu'de bir Yunan taarruzu oldugu konusunda kuku sayor."
(T.. Tezler 2, s.643)
Bu aklamadan, byle bir anlam karmak iin galiba Kuuk olmak gerekiyor.
Insan, saplantnn penesine dutu mu, zihni byle alyor demek ki. Bir an
nce saglgna kavumasn dilerim.
D Y.Kuuk'e biraz ara verip F.Bakaya'ya geebiliriz. Bakaya da yle yazyor:
"...Yunanllarn bir keif harekt yapp ekilii, buyuk bir zafer gibi
gsteriliyor. Gerekte olmayan bir ey, buyuk bir zafer gibi gsteriliyor.
Ama, maddi bir gu haline gelen sol hareketi tasfiye etmek. O kadar ileri
gidiliyor ki keif hareketi sonucu kazanlan zaferle Ismet Beyin, sadece Yunan
106) Refet Paa, K.Karabekir'in Ermenileri yenmesini de 'tesadufi ve ucuz'
bulur; K.Karabekir'i, Ali Fuat Paay ve Rauf Beyi de begenmez ve kuumser.
Hepsini 'yalanc kahraman' olarak grur. Milli Mucadele'nin kazanlmasnda, en
buyuk eref payn kendine ayrr. (Refet Paa ile 1.8.1962'de yaptg grumeye
dayanarak, S.Selek, Anadolu ihtilali, s.148-149) ismet Beyin Genelkurmay Bakan
olmasn hazmedememi, ayrca Kurtulu Sava boyunca, 'kdem sorununu' ileri
surerek, ismet Paaya kar kanlarn da banda yer almtr. (H.Bayur,
Ataturk'ten Anlar, Belleten, say 148/ s.468) Bir aklamasnda, ismet Paaya
kar klarnn sebebini, tek kelimeyle anlatacaktr: "Kskandk'"
512
ordusunu yenilgiye ugratmakla kalmadg, 'milletin makus talihini yendigi'
efsanesi yaylyor." (Paradigmann Iflas, s. 158)
1. Bakaya'y okuyan ve olayn ayrntlarn bilmeyen biri de sanr ki birka
bin kiilik bir Yunan birligi arazi kefine km, Turklerle karlam, biraz
atmlar, sonra yorgunlugunu atmak iin Bursa kaplcalarna ekilmi.
2. Anlalyor ki Bakaya, Y.Kuuk'u okumu, aklnda kaldg kadarn
tekrarlamaya alyor. Tabii ki sava da gerek, baar da! Turk baarsn,
Yunan Genelkurmay Bakan General Dusmanis bile itiraf ediyor, Bakaya
reddediyor.
3. Bakaya, Kuuk'un bir baka yanlna da gzu kapal sahip km. Bu sava
uzerine, Ismet Beyin, 'milletin makus talihini yendigi' efsanesinin yayldgn
ileri suruyor. Bir daha tekrar etmekten baka are yok. Iinde o deyimin getigi
kutlama telgraf, Ikinci Innu zaferi dolaysyla 1 Nisan 1921'de
ekilmitir.107 Birinci Innu Sava ile ne ilgisi var?
a Srada, her turlu uydurma dugunun davetsiz misafiri A.Dilipak var; o da diyor
ki:
"6-10 Ocak tarihleri, Ankara hukumeti iin son derece nemli, mustesna
gunlerdir. Ankara hukumeti ilk kez kendi adna, kendi arasndan kan bir
komutanla, dogrudan cephede dumanla boy luuyordu. Innu savalar olarak
bilinen bu savaa ilikin ok farkl iddialar ve rivayetler sz konusudur. Bu
konuda Times, 7 Subatta, konu ile ilgili olarak u haberi veriyordu: 'Bolevik
dostlar tarafndan akl verilen Kemal, hi de zafer olmayan bir durumdan, bir
propaganda zaferi imal etti.' Ankara acil ve mutlak bir zafere ihtiya
duyuyordu. Etkinligini ve gucunu kantlamas iin buna muhtat. Sonunda,
cephede olmasa da masa banda, mesajlara geen, kutlanan bir zafer
kazanld."(CG Yol, s.87)
1. Dilipak'n adn Times olarak verdigi gazete, The New York Times olsa gerek.
unku 7 Subat 1921 gunlu saysnda, byle bir haber var. (O.Ulugay, s.123)108
Dilipak, bu tur gazete haberlerini ileri surerek, milli
107) Sz konusu telgrafn 1 Nisanda ekildigi hakkndaki temel kaynaklar: KS
Gunlugu, 3.C., s.461; KA Gunlugu, s.170; Jeschke, TKS Kronolojisi, s.146; TC
Kronolojisi, s.247; TIH, 2/3, s.445.
Acaba yeter mi?
108) Ayn gazete, daha nce Turk baarsn bildiren haberler vermiti: 17 Ocak
1921 gunlu The New York Times'da, Turk Baarsnn Nedenleri1 balg altnda
yaymlanan makaleden: "Son Yunan taarruzunun baarszlga ugramas, eitli
yorumlara yol amtr... Yunanllar tarafndan yaplan aklamada... Turklerin
en seme birliklerini savaa surmeleri ve daglarn karlarla kapl bulunmas,
Yunan baarszlgnn nde gelen nedenleri olarak gsterilmektedir."
(O.Ulugay, Amerikan Basnnda Turk Kurtulu Sava, s.118-119)
Yeni bir haber kaynagnn verdigi degiik haberin sebebi, ok ksaca yle
aklanabilir. Turk-Sovyet grumelerinin baladgnn grenilmesi (Temmuz 1920)
Baty ok kayglandrr. Uzun sure Ankara'nn bir Sovyet uydusu oldugundan
kukulanr ve yle gstermeye de zen gsterirler. (Daha ayrntl bilgi iin:
D.Avcoglu, Milli Kurtulu Sava, 2.C., s.651 vd.) ->
513
bir baary kuultmek istiyorsa, o zamanki Yunan gazetelerine baksn, istegine
daha uygun birok yaz bulabilir. Benden hatrlatmas!109
2. Bu yaznn kmasndan bir gun nce, 6 Subat 1921'de M.Kemal, u aklamay
yapmtr:
"Komunizm sosyal bir meseledir. Memleketimizin hali, milletimizin sosyal
artlar, dini ve milli geleneklerin kuvveti, Rusya'daki komunizmin bizce
uygulanmasna musait olmadg kanaatini dogrular mahiyettedir." (KA Gunlugu, s.
167)
3. Dilipak, 'bu savatan sonra, halka vergiler kondugunu... ilk kez halkn,
vergi demek suretiyle Ankara hukumetinin yasallgn tanm oldugunu' da ileri
surerek, yeni bir am daha deviriyor. (CG Yol, s.87) TBMM'nin, Ankara
hukumetinin, hukumet tekilatnn, ordunun giderleri, bu tarihe kadar nasl
karlanyordu a muhterem?
TBMM'nin aldg ilk karar, vergiyle ilgilidir. (Agnam resmi). 24 Nisan 1920'den
1 Nisan 1921'e kadar karlan 109 kanunun 56's da, gelir ve giderle ilgili
mali kanunlardr. (A.Muderrisoglu, Kurtulu Sava'nm Mali Kaynaklar, s.256)
Bir Hind ataszu diyor ki:
"Herkesin geregi, bilgisi kadardr."
- u de, Innu Sava'nm bir zafer olmadgn, bunun propaganda amacyla
uyduruldugunu ileri suruyor. Bakalm yle mi?
a. M.Kemal, 12 Ocak'ta Ismet Beye yolladg kutlama telgrafnda, "...bu
baarnn, kutsal topraklarmz duman istilasndan busbutun kurtaracak olan
kesin zaferin balangc olmasn" diler. (TIH, 2/3, s.221) Baar diyor, zafer
demiyor.
b. Ismet Bey de yazdg cevapta, "muharebenin kazanlmasndan dolay..." der.
(TIH, 2/3, s.221) Kazanlmas diyor, zafer demiyor!
c. 13 Ocak 1921 gunu Fevzi Paa, TBMM'nde konuur. zetle yle der: "TBMM'nin
daha henuz ikmal olunmam (tamamlanmam) ordusu, ilk rutunu bu suretle ispat
etmitir... Dumann hainane planlar... milletin baars ile neticelenmitir."
(ZC., 7.C., s.281-282) Fevzi Paa da baar diyor, zafer demiyor!
d. O gun yaplan konumalarda ve verilen nergelerde de genellikle,
"muvaffakiyet (baar)", "dumann ricati", "galibiyet" gibi szler kullanlr.
(ZC. 7.C., s.285-286)
O zamanki ABD'II okuyucu, bu oltaya gelebilir ama aradan uzun yllar getikten
ve gerekler kesinletikten sonra bile Dilipak'n, bu maksatl ve hibir tarihi
deger tamayan habere, daha dogrusu martavala yer vermesinin sebebi ne ola ki?
109) Yunan askeri evreleri ve basn, Kurtulu Sava boyunca pek ok yalan ve
yanl haberler yaym ve yazmlardr. O kadar ki Buyuk Taarruz srasnda
M.Kemal'in esir edildigini bile ileri sureceklerdir. (F.R.Atay, ankaya, s.317)
514
Gruluyor ki M.Kemal ve kadrosu, sahte bir baar icat etmedikleri gibi
baary, zafer gibi gstermi de degillerdir.110
Ksacas, Y.Kuuk'un hipotezi de, tezi de, izcilerinin ona dayanarak yazdklar
da, dupeduz uydurma ve yaktrma iddialardr.111
- Ama halk ve basn, ka zamandr, Yunanllara kar kazanlacak kuucuk bir
galibiyet iin bile yanp tutumaktayd. Yunanllar ks ks geri dnmu ya, bu
kuuk galibiyet -isterseniz Yunanllara yenilmemek deyin- halkn da, basnn da
comasna yetecektir. Ezilmi bir milletten, byle bir olay karsnda, bilimsel
sogukkanllk, tarihi tarafszlg, askeri degerlendirme beklenir mi?
Galatasay, bilmem hangi Fransz takmn yendi diye butun millet sokaga dkulup
sabaha kadar bayram etmi, silahlar atlmt. Son Avrupa ampiyonasnda, degil
galip gelmek, bir takmla olsun berabere kalsak yine sokaklara dkulmeyecek
miydik?
Adm adm utulen millet, bu ilk ciddi direnii ve dumanlardan en vahisinin
geri puskurtuluunu, cokuyla ve bir zafer olarak karlamtr.
iyi de etmitir.
unku umudu, direnii ve sabr, bu coku besleyecek, azmi bu coku bileyecek,
kesin zaferi bu coku hatrlayacaktr. Bu kadardr ol hikyet.
* 6-2-1-5. Ikinci Innu Sava
Bu savan ykusu, Birinci Innu baars uzerine Ankara temsilcilerinin de
agrldg Londra Konferans ile balar. Ingiliz DiJeri Bakanlg
yetkililerinden Harold Nicolson, Londra Konferans iin hazrladg raporda u
grulere yer verir: "Ingiliz emperyalist politikasnn bir kozu olan Yunanistan
zararna, Turklere dun verilmesi, Ingiliz emperyalist karlar iin de
sakncal olabilir..."112
110) M.Kemal, Birinci Innu Sava iin "zafer" szunu ilk defa, Sakarya Sava
dnuunde, 19 Eylul 1921'de, yani Birinci innu Sava'nn son bulmasndan 8 ay
sonra, Mecliste yaptg konumada kullanmtr. O gune kadar geen olaylar
zetledikten sonra, diyor ki: "...Kuvvetlerimiz derhal Innu'nde toplad, duman
taarruz ve tecavuzunu emniyetle kabul etti ve ordumuz, milli tarihimize Birinci
innu zaferini kaydetti." (ZC., 12.C., s.255) Ondan sonra da zafer diye sz
edecektir. (Nutuk, 2.C. s.82) C.Erikan, M.Kemal'in bu tutumunu, 'Kutahya
yenilgisini eletirenlere (1921) ve Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin ileri
gelenlerine kar, ismet Paay korumak ve yuceltmek istemesine1 (1926)
baglyor. (Komutan Ataturk, s.621)
Gerek u ki M.Kemal, 'baar' szunu kullanmay surdurseydi bile, pek bir ey
degimeyecekti. unku halk ve basn, bu baary 'zafer' olarak karlam ve
hep yle anmtr. (Basnda kan yazlarn zetleri ve Meclise yollanan kutlama
telgraflar iin: KS Gunlugu, 3.C., s.357 vd.; ZC, 7.C., s.291 vd.)
Ne yapmalyd Ankara? Bir bildiri yaymlayarak, "Bu teknik olarak zafer degil,
kuuk apta bir baardr, zafer kelimesini kullanmayn!" m diyecekti?
111) Zaman gazetesi yazar Mehmet Kahraman da yle yazyor: "Yllardr buyuk
bir zafer oldugu aklanan, ancak birka seneden beri aksi ispatlanan Birinci
Innu Sava..." (14.4.1994)
Aksini, son birka sene iinde, kim ispatlam acaba? Dayanag Y.Kuuk ise,
yand gulum keten helva!
112) H.NIcolson'un 18 Ocak 1921 gunlu muhtrasndan, B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 3.C., s.XXVI/33.
515
Ali Kemal ise Konferans arifesinde yle yazacaktr:
"Avrupa ile baa kmak, yuzyllardan beri Asya'nn hangi kavmine muyesser oldu
ki bize olsun?" Ayrca gazetesinde, Yunanllara sgnan Ethem'in Izmir'de
yaptg u konumay da yaymlar: "M.Kemal, Yunan ordusunun hzl bir taarruzuna
bir dakika bile dayanamaz!" (KS Gunlugu, 3.C., s.394, 10.2.1921)
Londra Konferansndan nceki gunlerin havasn da, F.Rfk Atay'dan grenelim.
"Istanbul duunur ki madem Yunanllar zayflamlardr, madem buyuk devletler
zor kullanabilecek halde degildirler, ne olur, Mustafa Kemal de inadndan
vazgese, istanbul ile Ankara anlasalar, Sevres antlamasn ne kadar mumkunse
o kadar yumuatsalar, gerisini tarihin gidiine braksalar... Mustafa Kemal ise,
Turk milletini yalnz TBMM'nin temsil ettigini syler. Tevfik Paa gerekten
vatann hayrn isteyen bir ihtiyar vezirdir ama istanbul'da Padiaha bagl bir
hukumetin kalmamas gibi bir ihtilalci fikir, butun anlayna aykrdr. Misak-
i Milli'yi, o ve arkadalar, uphesiz bir ham hayal saymaktadrlar." (ankaya,
s.287-288)
Konferans 21 Subat 1921 gunu alr.
O sabah, Hakimiyet-i Milliye gazetesi adna izleyen Ruen Eref [Onaydn] yle
anlatyor.
"...nce Istanbul heyeti geldi. Tesirli Ingiliz sessizliginin iinde, yuzleri
te-vekkullu bir heyecanla uuklam olan Turkler inmege baladlar. Fotograf
makineleri hemen, tufekler kurulur gibi ksa ve ani, trdadlar. Fakat bu
haftann aktualitesine film yetiterecek sinema kameralarnn hrlts devam
ediyor.
Son otomobilden Tevfik Paa, buyuk oglu Ismail Hakk Beyin koluna tutunarak,
titriye titriye indi. Devletinin son yarm yuzyllk serguzetini adm adrn
bilen ihtiyar Sadrazam, bedeni strabndan baka hibir tela izi belirtmeyen
yuzunu, bir iki iltifat iin hafife gulumsetti.
Bu paa, ackl gunlerle zedelenen zavall Istanbul'un sanki muahhas timsali
idi. Uzun ve durust siyasi hayatnn gayet muhim bir nna dogru, agr agr
gidiyordu.
Istanbul heyetinden bir iki dakika sonra, Ankara heyeti geldi. Ankara Dileri
Bakan Bekir Sami [Kunduk] Bey, en son otomobilden indi. Zayf yuzlu, ogu ksa
boylu, hemen hepsi scack kurklere sarnm Istanbul temsilcilerinden sonra,
Anadolu heyeti, iri yapl levent boylar ile daglar arasnda ve bozkrlar
ustunde dogan yeni Turkiye'yi ok iyi belirtiyordu. Bunlar daha cevvaldiler,
heyecanl idiler. Zaten herkesin merakla gzetledigi de bunlard Zira ka aydr
Avrupa basn, birer efsane kahraman gibi hep bu esrarl insanlardan, 'lgn'
diye bahsetmekteydi.
Kuledeki drtgen saat, on biri eyrek geceyi vuruyordu." (Istiklal Yolunda, s.
72-73)
Hasta olan Tevfik Paa, ilk oturumda ksa bir konuma yaparak Istan-
516
bul'un grulerini aklar. Ankara szcusunun parlak konumas ok takdir toplar
ama bir yarar olmaz. Konferans, Ingiliz entrikaclgnn aheser bir rnegi
olarak devam edecektir.
Bir soruturma komisyonunun,\Izmir ve Dogu Trakya'da nufus incelemesi yapmas
teklifini, Ankara temsilcileri hemen kabul ederler, Yunanllar hemen
reddederler. Yunan heyetinde bulunan Harbiye Nazr Gunaris, ksa bir zaman
sonra, u itirafta bulunacaktr: "...Bizzat Ingilizler, bu komisyonu
reddetmemizi istediler. Hatta Konferansa verecegimiz cevabn metnini hazrlayp
bize verdiler."113
Konferans surerken, Muttefiklerle Yunanllar arasnda gizli grumeler de
yaplmaktadr. Ingiliz temsilcisi, bu gizli grumelerin birinde, konferansta
alnacak kararlar Ankara'nn kabul etmemesi halinde, Yunanllarn ne yapmay
duundugunu sorar. Yunan heyeti szcusu yle der: "Ordu, hedefi Ankara olan bir
taarruza geerek, Anadolu'yu 3 ay iinde Mustafa Kemal kuvvetlerinden
temizlemege hazr ve muktedirdir. Hatta Karadeniz kylarna asker karlarak
Samsun'dan Sivas'a, Trabzon'dan Erzurum'a ilerlenerek bu iki nemli merkezin ele
geirilmesi bile planlanmtr."
Bu lusuz iddialar duyan Fransz generali Gouraud, Guney Anadolu'daki Turk-
Fransz atmalarnda yaanan olaylara dayanarak, Yunanllar ihtiyatl olmaga
davet edince, Albay Saryanis, u alayl karlg verecektir: "Yunan askeri,
Fransz askeri degildir generalim!"114
Kral Konstantin, The New York Times'a bir deme verir: "M.Kemal bir haydut
parasdr. Masadan sinek kovar gibi haritadan si-lebilecegimiz blfu bir
sahtekrdr!" (O.Ulugay, s. 123)
Vahidettin de, Ingiliz Y.Komiseri Harold Rumbold'a, "Mustafa Kemal'in ve
arkadalarnn ekya olduklarn" syleyecektir. (Jeschke, Ing. Belgeleri,
s.161)
Atina ve Ankara temsilcilerine, hukumetleriyle temas etmeleri iin 25 gun sure
tannarak konferansa ara verilir. Bu arada Ankara'nn Dileri Bakan Bekir
Sami de Franszlarla imzaladg szlemeyi Ankara'ya yollamtr. Bu szlemeyi
grenen Yunan hukumeti telalanr. Anlama kesinleirse Turklerin, ukurova'daki
iki tumenli kolorduyu [2.Kolordu] Bat Cephesine kaydrmasndan korkarlar.
Turklerin Sovyetlerle grumelere balamasndan huzur-suzlanan Lloyd George da,
yeni bir taarruz iin Yunanllar tevik eder.115
113) Metaksas'n Anlar, Turk Kulturu dergisi, say 102; S.R.Sonyel, D
Politika, 2.C., s.129-130.
114) ingiliz-Yunan gizli grumelerinin tutanaklar u eserlerde yer almtr:
L.M.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.208-217; H.Bayur, Turkiye Devletinin D
Siyasas, s.80-82; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.126-132; D.VValder,
anakkale Olay, s.146-148; S.Selek, Anadolu Ihtilali, s.535-542; Yunan Askeri
Tarihi, s.195, 201, 207; Y.L.Spyridonos, Harp ve Hurriyetler, s.127-129; ayrca
6'larn yarglanmas srasnda sorumlularn ve tanklarn aklamalar, Proia
gazetesinden aktaran, H.Bayur, a.g.e., s.84.
115) "19 Mart gunu L.George, Kaiegeropulos ve Gunaris'i kabul etti... Turklerin,
ukurova'dan as-
517
Harekete gemesi iin Bakomutan Papulas'a Londra'dan emir verilir.116
Takviye edilmi Yunan ordusu, temsilciler dnu yolundayken, 23 Mart sabah,
saat 07.00'de, Uak ve Bursa'dan, iki kol halinde, Eskiehir ve Afyon'a dogru
taarruza geer.117 Ama, iki nemli ikmal ve ulam merkezi olan Eskiehir'i ve
Afyon'u igal etmek, bylece Ankara-Konya demiryolu baglantsn kesmektir.
Istanbul'da uslenen Yunan donanmas da, Anadolu'ya silah ve malzeme
sevkedilmesini nlemek iin, Karadeniz kylarn abluka altna almak uzere
Karadeniz'e alr.
Yunan Ordusunda baglant subay olarak grev yapan Ingiliz Binba Heyvvood'un
26 Martta bildirdigine gre, Yunan Ordusu ileri gelenleri, '5-6 gun iinde
Eskiehir'i ele geireceklerini umut etmekte ve iki hafta sonra da Ankara'ya
baskn yapmay amalamaktadrlar.' (S.R.Sonyel, ingiliz Istihbarat Servisi, s.
165-166)
Ankara'nn genel stratejisi, son bir taarruzla duman yok edebilecek gu
kazanlncaya kadar stratejik savunmada kalmaktr. Buyuk Taarruza kadar,
stratejik savunmann butun eitlemelerine bavurulacaktr. Dumann kuzeyden ve
guneyden ilerlemesi uzerine, M.Kemal ve Genelkurmay, bu iki cepheli sava iin
genel stratejiye uygun, u sade ve curetli plann uygulanmasnda mutabk
kalrlar: Dumann guney taarruz koluna kar oyalama sava verilecek, ordunun
buyuk ksm kuzey taarruz kolunun karsnda (Innu) toplanacak, duman
yendikten sonra da, mumkun olan butun kuvvetlerle, dumann guney taarruz kolu
uzerine dnulecek.118
Sava bu genel plan erevesinde ynetilecektir.
Guneyde, General Kondulis komutasndaki 1.Yunan Kolordusu, Dumlu-pnar
mevziindeki Tprk. birligini geri atarak ilerler. Bu kesimdeki 12.Turk Kolordusu
hemen hemen savamadan geri ekilir; Yunanllar 26 Martta Afyon'a girer, bir
kolu Afyon'un dogusuna ilerler, ay ve Bolvadin'i igal eder ve durur. Plan
geregince, Turk Genelkurmay, Guney Cephesinde bulunan iki piyade tumenini,
kuzeye (Innu'ye) kaydrr. Meclis Muhafz Taburu ile Ankara'ya ulam olan
S.Kafkas Tumeni de, demiryoluyla Innu'ye yollanr.
General Vlahopulos komutasndaki 3.Yunan Kolordusu ise, Innu mevzileri nunde,
ok sert bir direnile karlaacaktr.119 Turk askerlerinin iki ay nceki
savatakinden daha kararl ve egitimli oldugu grulmektedir. Sungusu olma-
ker aktarmalarna frsat vermeden harekete geilmesi gruuldu... L.George,
'hibir eyin ansa braklmamasn, unku askeri harektn muvaffakiyetsizligi,
Turkleri ele avuca sgmaz bir duruma getirecektir' dedi." (Yunan Askeri Tarihi,
s.201)
116) Oysa Buyuk Millet Meclisi, bu szlemeyi, tam bagmszlk anlayna
aykr bulacak ve askri yararn bir yana atarak, buyuk bir fkeyle
reddedecektir.
117) Bu zet ifn u Turk ve Yunan askeri tarihlerinden yararlandm: TIH, 2/3,
s.247-593; Yunan Askeri Tarihi, s. 191-271. 118)
F.Belen, Turk Kurtulu Sava, s.311, 314; C.Erikan, Kurtulu Savamzn
Tarihi, s.120.
119) ikinci innu Sava srasnda innu mevzilerinin durumu hakknda ayrntl
bilgi: Izzettin allar, ikinci innu Muharebesinde 61 Tumen, s.7 vd.
518
yanlar, tufeginin dipigi, kuregi, plak yumrugu, dii ve trnag ile
dvuurler.120 Tumen komutanlar bile ileri hatlara kadar gelirler. Albay Deli
Halit [Kar-salan] ve Albay Kemalettin Sami [Gken] yaralanr.121 Bu kzgn,
hzl ve yogun sava, Bat Cephesi Komutan Ismet Paann, l Nisan 1921 gunu,
sag kanat birliklerini taarruza kaldrmasyla sona erer. Bir gun ncfe-zulme
belirtileri gsteren uncu Yunan Kolordusu, butunuyle geri ekilmeye balar.
Suvariler, Yunan birliklerinin ardna duer ve yalnz yakaladklar birlikleri
yok ederler.122
Ikinci Innu Sava'nn ksa ykusu byle.123
Ite, "Siz orada yalnz duman degil, milletin makus talihini de yendiniz"
cumlesinin getigi telgraf, bu zafer uzerine ekilmitir. Alternatif tarihilere
son kez duyurulur!
- Innu cephesinde, taraflarn gucu:124
Yunanllar: 18.800 tufek, 224 Ag.Mk.Tf., 1.458 Hf.Mk.Tf., 1.300 suvari, 76 top.
Turkler: 13.068 tufek, 96 Ag.Mk.Tf., 16 Hf.Mk.Tf., 1.500 suvari, 39 top.
- Kayplar:
Yunan kayb: 311 subay, 4.248 er. (Subay ve er, 727 lu) Toplam: 4.559.125
120) Yunan askeri tarihinin verdigi u bilgi, savan etinligini gstermeye
yeter: 'Sag kanatta, yalnz 28 Mart gunu Turkler, 22 taarruz giriiminde
bulunmulardr.1 (Yunan Askeri Tarihi, s,235)
121) Komutanlar: 1.Tumen, Albay Kemalettin Sami; 4.Tumen, Yarbay Nazm;
S.Kafkas Tumeni, Albay C.Cahit (Toydemir); S.Tumen, Albay Sabri (Bee);
11.Tumen, Albay M.Arif; 24.Tumen, Yarbay Fuat (Bulca); 61.Tumen, Yarbay Izzettin
(allar); Kocaeli Grup Komutan, Albay Halit (Karsalan); LSv.Tumeni, Yarbay
Dervi; 2.Sv.Tumeni, Yarbay Suphi (Kula); S.Sv.Tumeni, Yarbay ibrahim (olak)
[S.Tumen savaa katlamamtr],
122) Suvarilerin Yunanllar takibiyle ilgili anlar iin: R.Apak, Yetmilik
Bir Subayn Hatralar, s.227-229; S.Yazman, Istiklal Sava Nasl Oldu, s.112-
116; S.Guralp, istiklal Sava'nn Iyuzu, s. 144-158.
123) Bunun uzerine serbest kalan birlikler, guneye kaydrlr; Yunan 1.
Kolordusu, ekili yolunun kesilecegini anlaynca, hzla Afyon'u boaltp
Dumlupnar hattna kadar ekilir. Ama Refet Paa, Dumlupnar' geri almay
baaramaz. Bunun uzerine Guney ve Bat Cepheleri, Ismet Paann komutasnda
birletirilecek ve Refet Paa aga alnacaktr.
124) Guney Cephesi ve Ankara'dan gelen takviyelerle, savan sonuna dogru, top,
hafif makineli tufek ve uak says dnda, Yunan kuvveti ile eit duzeye
yaklalacak, suvari saysnda ise ustunluk saglanacaktr. (C.Erikan, Komutan
Ataturk, s.638) Erikan, dogru bir karlatrma yaplabilmesi iin ateli
silahlarda etkinin, geometrik diziyle arttgn, mesela 2 makineli tufegin, 1
makineli tufekten 2 degil, 4 kat etkili oldugunu zellikle belirtiyor. Ateli
silahlarda Yunanllar, Buyuk Taarruzda bile ustun durumlarn korumulardr.
Turk birliklerinin donatm, egitim ve say bakmndan durumu iin, Izzettin
allar, .g.e., s.3-5.
125) ikinci innu Sava'ndaki Yunan kayplar, eski bir yayn olan Yunan
Askeri Ansiklopedi-si'nden aktarlmtr. (TIH, 2/3, s.512) Anadolu savalarna
ilikin Yunan Askeri Tarihi 1960'da yaymlanmtr. (1919-1922 Kuuk Asya
Seferi, 6 cilt) 1966'da yaymlanan Kuuk Asya Seferinin zetlenmi Tarihi, bu
ayrntl ve son almann zetidir; bu kitapta Yunan kayplar yle
verilmektedir (s.255): 211 subay, 4.074 er (Subay ve er, 707 lu) Toplam: 4.285.
->-
519
Sehit) Toplam genel kayp: 7.794 (1.408 lu).
- Yunan komutanlarnn, bu sava hakkndaki yazlarndan baz paralar' ^"; T'
r,duSUnUn yok edilmesi maksadyla Londra'da planlanp Martnda yaplan harekt
neticesinde ordu, agr kayplara [ve] maglubiyete ugrayarak ilk mevzilerine
dnmeye mecbur olmutu. Bu harektn yenil- -- gyle sonulanmas, devleti
mukul duruma sokmu, duman, yok etmek maksadyla, butun kuvvetini deniz
tesine (Anadolu'ya) nakletmeye mecbur etmiti. (1922 y,lmdaki Ordu ikinci
Kurmay Bakan, Mihal N.Passaris, Kuuk Asya Ordu-" sunun zulmesi ve Esareti,
1.C., s.3)
D "...31 Mart gunu Turkler, Yunan mevzilerine iddetli bir taarruzda bu-undular.
lO.Tumene mensup birlikler buyuk zayiat verdikten sonra ktuler Kemalin
kuvvetlerinin erefi artt... Siyasi umutlar, bo bir nikbinligin kurban oldu.
(General K. Stratigos, Yunanistan Kuuk Asya'da s 200-202)
D "31 Mart sabah duman (Turkler), lO.Tumenin ileri birliklerine taarruz ederek
bunlara buyuk kayplar verdirmek suretiyle geri ekilmeye sevk etti Sonra 7
Tumen ekildi... Saat 15.00te de, dumann devaml taarruzu sonucu, S.Tumenin
mukavemeti krld. Genel ekilme balad." (Yarbay T i Hri-sohoos, Kuuk Asya
Savanda Yunan Suvarisi, s.71-73)
n "S.Kolordu birlikleri... kuvvetli Turk mukavemeti ile karlatlar Sonusuz
ve kani, taarruzlarla alt, gun kahramanca savauktan sonra, iyi savunma yapan
ustun say,da duman kar,snda, maneviyatlar, duuk bir ekilde, Bursa. hatuna
dnmeye mecbur oldular." (K.D.Kanellopulos, Kuuk Asya Maglubiyeti s 5) D Alt,
gun devam eden muharebe, bugune kadar yap.lan muharebelerin en kanhs, idi.
Turkler matemadiyen kar hucumlar yaparak, grulmemi?: bir cesaret ve
kahramanlkla dgutuler... Tumenimin genel kayb, 2 000 ldsi- yi amt.
[Ayrca] 2.Evzon Alaynn yansndan fazlas sava d, kald " (3 Tu- ' men
Komutan General N. Trikupis, Hatralar, s.28)
n "Bu harektta Yunan ordusu, iyi gruplanm ve iyi kumanda edilmi biri duman
karsnda bulunmutu... Turkler, ordumuzdan daha buyuk olmayan kuvvetlerle
agr kayplara mal olmasna ragmen, S.Kolorduyu puskurtmeye! ve l.Kolorduyu da
eski yerine ekilmeye mecbur etmiti... Yeni bir baarsJ hk, durumu tam bir
felakete surukleyebilirdi... 1. ve 2. Innu savalar, sonun]
112) 'kInCI 'nn SaVaSI'ndaki 5ehit ***'"' Yuksek vermektedir, dogrusu
681'dir. (TIH,!
520
da anlalmtr ki Kemalist ordu, artk Bintepeler'de, Balkesir'de
karlatgmz etelerden ibaret degil; bol ve tecrubeli subaylara sahip, iyi
silahlanm ve mukemmel kurmaylar bulunan duzenli bir ordudur."
(Y.L.Spyridonos, Harp ve Hurriyetler, s.125, 130, 134)
n "Mevcudumuzdan 290 subay ve 4.000'den fazla er, saf d kalmtr... Bu
harekt bir felaket olmutur." (Ordu Komutan General Papulas Hatralar s.57)
a "...Duman ordusu, iki ylda yapamadg gelimeyi son iki ayda yapmtr.
Duman ordusu pek kmil (mukemmel) bir ekilde rgutlenmi ve
silahlandrlmtr... Disiplini en ustun derecededir." (Papulas'm 2.Innu
Sava'ndan sonra hukumete verdigi rapor, aktaran C.Erikan, Komutan Ataturk,
s.657)
- Turk zaferinin etkileri ve yanklar hakknda da birka rnek: D Bu yenilgi
uzerine Yunan hukumeti istifa eder. (KS Gunlugu, 3.C., s.472) a 5.4.1921,
Ingiliz Y.Komiseri Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Yunan kuvvetlerinin buyuk zayiat
verdikleri Eskiehir (Innu) cephesinde, gunlerce suren iddetli arpmalardan
sonra, Yunanllar geri ekilmek zorunda brakldlar. Kuzey ve guney kollarnn
her ikisi, nceki hatlarna ekilmektedir...Zayiat, bir tumende 2.700, digerinde
2.000 kii tahmin edilmekte ve askerin moralinin hzla bozuldugu
bildirilmektedir.
Dun Yunan Yuksek Komiserini grme frsatn buldum. Yunan zayiatnn muazzam
oldugunu, kendiliginden kabul etti." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e s-14)
D Lloyd George, Yunan asll Sir J.Stavridis'e yle der: "Yunanllar bir
resimde bile grmek istemiyorum! [Londra Konferans srasnda] zafer guvencesi
veren Yunan temsilcilerinin yapm olduklar bu ey, benim iin en ktu yaradr.
Ben resm Yunan guvencesine ve zellikle kurmaylarna inanmakta kendimi hakl
grmutum. Halbuki siz Anadolu'daki askeri hareketlerinizin baarszlg ile
beni bir kmaza soktunuz!" (Aktaran, H.Bayur, Turkiye Devletinin D Siyasas,
s.85)
n Le Temps gazetesi yle yazar: "Tek bir zum var: Samimiyetle Turklerin
bagmszlgn tanmak; onlara Izmir'i, Edirne'yi geri vermek!" (Akyuz s. 184)
n Yunan ordusunun ekiliini, sava Manchester Guardian gazetesi adna izleyen
Arnold Toynbee yle anlatyor:
"Ay gnda, insan ve hayvan kokulan karm bogucu toz bulutu iinde, bir
lum-kalm yuruyuuydu bu... Askerler bo yere bu kadar kan ve emek harcandg
iin kzgndlar. ok gurur duyduklar, uzun suren bir baar dizisinin yok
olmasna yol aan bu baarszlk yuzunden, kuuk dutuklerinin farkndaydlar."
(Aktaran, M.LSmith, s.221)
521
* 6-2-1-6. Bakalm bizimkiler ne diyorlar?
MK dergisi muhabirinin sorularna cevap veren, zgurluk ve Dayanma Partisi
yneticilerinden Bulent Uluer, 'ulusal kurtulu mucadelesi' iin yle diyor:
a "...Ingilizlerin kkrttg Yunanllarn igaline kar bir sava ve baar
var ama mesela 2.Innu Sava diye bir sava yok. kii lmu, zaten birisi
sutu beygirinden dumu. Byle bir savan uyduruk oldugunu, artk bu resmi
tarihten vaz gemek gerektigini anlatmalyz. " (Lsay/15 Nisan 1996,s.28)
nce, aka yapyor ve bu tur konularda, byle grotesk akalar yaplmamas
gerektigini bilemeyecek kadar toy biri galiba diye duunmutum. unku hemen
hemen her ailenin gemiinde bir Kurtulu Sava ehidi, gazisi, emekisi
vardr. Anlalyor ki Uluer bayag ciddi. yle toy filan da degil. Derginin
akladgna gre, Dev-Yol, Dev-Sol, Kurtulu gibi rgutlerde alm, olduka
tecrubeli biri. Buna ragmen, bygndan da buyuk laflar ediyor. Yama ve
hocalgma sgnarak diyecegim ki bu bilgi ve kendi halknn yakn gemiine
duydugu bu ilgi duzeyi ile zel okul snavlarna katlsa, orta okula girmeyi
baaramaz. Ama yeniden halk aydnlatmaya ve bilinlendirmeye soyunmu.
Vatana, millete hayrl olsun!
Akl banda bir insan, iki yann, 5 gun iinde, yaklak 1.400'u lu olmak
uzere toplam 7.800 kayp verdigi bir sava, ne olmam sayabilir, ne de
kuumse-yebilir. Yoksa, ok ciddi bir ruhi sorunu var demektir! Acaba 'sutu
beygiri' deyimi, bu sorunu yanstan bir belirti mi?
Uluer'in, resmi tarihe kar kma modasn da pek yakndan izledigi
anlalyor. Turk askeri tarihi ile Yunan askeri tarihi, 1919-1922 savalarn,
genel olarak birbirleriyle tutarl bir ekilde aktarmaktadrlar. Uluer, biri
tekini dogrulayan, belgelere dayal iki resmi tarihe ve bunlar destekleyen
anlara ve aratrmalara kar, sutu beygiri zrvasyla kar kyor.
Cesaretini kutlarm!
o Ikincisi, Y.Kuuk. nce, Innu'de iki ayr sava oldugunu az ok fark ettigi
iin kendisini kutluyorum, ikinci Innu Sava hakkndaki grulerine gelince,
zafer ve sonular Kuuk'u hi ilgilendirmiyor. Onun uzerinde durdugu konular
bambaka. Mesela ehit saysn yine yeterli bulmuyor; lu ve ehit saylarn
aktardktan sonra, yle diyor:
"Turk Istiklal Harbi tarihinin ayn cildinde... Ikinci Innu Savanda Yunan
tarafnn kayplar ile ilgili bilgi de veriliyor: Birinci Yunan Kolordusu l
subay, 32 er lu veriyor. uncu Yunan Kolordusu ise 53 subay, 669 er lu (722)
kaydediyor... ikinci Innu Sava'nn Yunan taraf iin maliyeti bu kadar.
Turkiyelin kayb ise daha da az, 44 subay ve 637 er ehit 522
(681 kii) oluyor. Bu rakamlar, innu'de ciddi bir arpma [oldugu]
iddialarnn, ok buyuk bir ihtiyat pay ile alnmas gerektigini gsteriyor."
(T.. Tezler 2,8.697)
a. Birinci Yunan Kolordusu, Innu'de degil, 200 km. guneyde, Guney Cephesinde
savamtr. (Aslhanlar-Dumlupnar) Y.Kuuk, Guney Cephesini ve Ikinci
Innu Savan izleyen ikinci evreyi bilmiyor. Bu yuzden, bu Yunan kolordusunun
kayplarn da, Ikinci Innu Sava kayplar arasnda sayyor; onu da dogru
vermiyor; inceledigini iddia ettigi askeri tarihin 512. sayfasna baksayd;
dogru saylar grurdu.127
b. TIH'in verdigi Ikinci Innu Sava'ndaki kayplar yleydi: Yunanllar :
4.559 (722'si lu)
Turkler : 3.235 (681'i ehit)
Toplam : 7.794 (1.403'u lu ve ehit)
Y.Kuuk, herhalde kayp saysn az gstermek iin yarallar yine atlam.
Yalnz lu saysn aktarmakla yetiniyor ve 1.403 luyle de tatmin olmadg
anlalyor. Eger istedigi kadar ok lu yoksa, ne kadar yaral olursa olsun,
olay ciddiye almyor ve nemsemiyor.
Sanrsnz ki lu bana para alan bir cenaze firmas. n Y.Kuuk, daha sonra da
yle yazyor:
"...Ismet Bey ile M.Kemal Paann birbirlerine telgraf gndermeleri, l Nisan
1921 gunu oluyor. 2 Nisan gunu ise, Ankara'da ok garip bir olay oluyor. Syle:
'2 Nisan 1921 sabah, evlerinden kan Ankara halk, kadn, erkek, ocuk ve
ihtiyar, Meclis binasnn nune giderek zafer haberini almlard.' (TIH, 2/3,
s.469) Kukusuz, garip olan bu degil. Bundan dogal bir ey olamaz. Zafer, her
zaman halkn hakkdr. Garip olan, bundan sonras. Syle balyor: 'O gun Fevzi
Paa, Buyuk Millet Meclisi'nden ieri girdigi srada, salondaki
milletvekillerinin bir alk tufan ile karland.' Burada balyor. unku
alk tufan yalnz kalmyor. Tarih alk yazarsa, mutlaka arkas gelir... 2
Nisan gunu de byle oluyor. Turk istiklal Harbi tarihi yle yazyor: 'Fevzi
Paa yerine oturduktan sonra Meclis Bakan 'sz zaferin kahraman Fevzi Paa
hazretlerinindir' dedi.'
127) 1.Yunan Kolordusunun bu ilerleyi srasndaki kayb ok azdr, unku
karsndaki 12.Turk Kolordusu, Afyon dogusuna kadar, hemen hemen hi savamadan
geri ekilmitir. (C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.130) Guneydeki asl
savalar, ikinci innu Sava'nn bitmesinden sonra balar ve Aslhanlar Sava
ve Dumlupnar Sava adn tarlar. Yunanllarn, Aslhanlar ve Dumlupnar
savalar srasndaki kayplar, bu kolordunun komutan General Kondulis'e gre
yle: 11 subay, 222 er lu; 51 subay, 660 er yaral, Toplam 944 kayp!
(Aktaran, TIH, 2/3, s.512)
Guneydeki savalarda Turk kayplar ise, 400 ehit, 800 yaraldr. (C.Erikan,
a.g.e., s.133) iki cephedeki toplam Yunan kayb: 5.229!
iki cephedeki Turk genel kayb ise yle: 3.235 (2.Innu) + 800 (Guney Cephesi)=
4.035. Ik tarafn genel kayp toplam: 9 264 'tur. (2.036's lu ve ehit)
523
ite garip i balyor. Innu bucagndaki sava dolaysyla Ismet Bey /oysa
yaklak u aydr paadr ama Kuuk farknda degil], ulusun ters talihini
duzeltmi oluyor fakat ayn zamanda, bu zaferin kahraman Fevzi Paa hazretleri
oluyor. Syle duunmek mumkun. Kurtulu gunlerinde Anadolu'nun burjuva
ihtilalcileri, zafere muhta. Muhta olunan zafer ile Innu bucagnda
karlalyor.128 Buraya kadar ihtiya da, karlg da kollektif. Ancak bunun
kiilere mal edilmesi gerekiyor. unku snfl toplumlarda, kiisel adlara
yazlmam zaferler kalc olmuyor. (!) nce Ismet Bey duunuluyor. (!) Fakat
sonra bunun fazla oldugu hesap ediliyor. (!) Fevzi Paa, kiiligi geregi, hibir
zaman parlak degil. (!) stelik nemli bir eksigi de var. Osmanlnn
son zamanlarnda Harbiye Nazr olmu. Bu eksikligi ya da fazlalg nedeniyle
Ankara'da hibir zaman birinci plana geemez. (!) Bu yuzden 2 Nisan 1921
tarihinde zafer, yer degitirerek Fevzi Paaya yneliyor. (!)" (T..Tezler 2,
s.697-698)
Y.Kuuk, daha sonra, yine TIH, 2/3'teki zetlerden yararlanarak, Meclisteki
konumalar aktaryor ve szu yle baglyor:
"En sonunda, Fevzi Paann rutbesinin orgenerallige yukseltilmesi hakknda
verilen nerge okundu, kabul edildi. Ismet Bey milletin makus talihini
degitirdi. Fakat Fevzi Paa terfi etti. Tam byle oldu." (T..Tezler 2, s.699)
Dogrular:
a. Ismet Beyin rutbesi, Birinci Innu Sava'ndan sonra, TBMM'nirj
13.1.1921 gunu aldg karar geregince, bu toplantdan u ay kadar n ce
mirlivalga (tug/tumgenerallige) yukseltilmiti.129 (ZC., 7.C., s.28! 287) Ismet
Paann yeniden terfi ettirilmesi zaten mumkun degildir ki duunulmu olsun.
Kurtulu Sava srasnda hi kimse, suresi dolmadan ve yasal hakk olmadan,
terfi ettirilmemitir.
b. Fevzi Paa da, 3.4.1921'de, rutbesinin birinci feriklige (orgenerallige)
yukseltildigi srada, u yllk ferik (korgeneral) idi. (N.Baycan, Mareal
F.akmak, s. 180-181, AAMD, say 16/Kasm 1989) 'nce Ismet Beyin duunuldugu,
sonra bunun fazla oldugu hesap edildigi, bu yuzden 2 Ni- san 1921 tarihinde
zaferin, yer degitirerek Fevzi Paaya yneldigi' gibi] ifadeler, Y.Kuuk'e zgu
desteksiz yaktrmalardr. 'nce Ismet Paann duunuldugunu', hangi anya,
belgeye, tutanaga, mektuba, akla-i maya, habere dayanarak ileri suruyor acaba?
'Olsa olsa' yntemi ya daj 'el terazi, gz mizan^ciddiyetsizligi ile tarih
yorumlanr m?
128) Hani Ankara bu ihtiyac, Ethem ve M.Suphi olaylarn maskelemek iin
duymutu ve Birinci Innu baarsn bu yuzden buyutmutu? Yoksa Kuuk, innu'de
geen iki sava bulundugunu, yine mi unuttu?
129) ismet Paa bu srada 6 yllk albayd. (S.S.Aydemir, Ikinci Adam, 3.C.,
s.583) 524
c. Ikinci Innu Sava'nn askeri tarihini yazanlarn, Ikinci Innu Sava-'yla
ilgili Meclis grumeleri iin tutanaklara bakmadklar, kimin oldugunu
kestiremedigim yanllarla dolu bir yazya dayandklar anlalyor. unku
gerek, yazdklarrgibi degil. 2.4.1921 gunu bakanlk kursusunde bulunan
Dr.Adnan (Advar), Fevzi Paay kursuye yle davet etmitir: "Celse (oturum)
almtr efendim. Sz, Milli Mudafaa Vekili ve Erkan- Harbiye-yi Umumiye Reis
vekili Fevzi Paa hazretleri-nindir." (ZC., 9.C., s.321) Yani "sz, zaferin
kahraman Fevzi Paa haz-retlerinindir" dememitir!
d. Meclis tutanaklarna bakmadklar ve belirsiz bir kaynagn verdigi
bilgilerle yetindikleri iin askeri tarih yazarlar, yanl yapmlar. Ama
Y.Kuuk'un de, tezini dayandracag bu szun asln aramas, o gune ilikin
Meclis tutanagn incelemesi gerekmez miydi? Askeri tarih yazarlar yanl bir
yazya, Kuuk de askeri tarih yazarlarnn, askerlik d olaylarla ilgili
olarak verdigi bu yanl bilgiye dayanyor. Asl kaynaga gitmeyen her
tarihinin, aratrmacnn bana, byle bir kazann gelmesi dogaldr. Gemi
olsun!
e. O gun konuan iki milletvekili, Fevzi Paaya, zaferin kahraman olarak
degil, "yeni ordunun oluturulmasmdaki hizmeti dolaysyla" teekkur etmitir.
(ZC., 9.C., s.322-328) teki drt milletvekili ise genel olarak baary
vmulerdir.130 Ksacas, hi kimse zaferi Fevzi Paaya mal etmemitir.
Su halde Y.Kuuk'un bu tezi de, fos km bulunuyor!
n Mehmet Kahraman:
"[TRT'de yaymlanan Kurtulu dizisinde] Ikinci Innu Muharebesi tamamen Ismet
Paann baars olarak gsterilmitir. Oysa S.Selek ve Fahri Belen, Ismet
Paann bu savataki hatalarndan bahsetmektedir. Yine baz kaynaklar, sava
kazandran kii olarak Genelkurmay Bakan Fevzi Paay gstermekte ve onun bu
sebeple Mecliste alklandgn yazmaktadr." (Zaman gazetesi, 14.4.1994)
a. Kurtulu dizisi, 1.4.1921-27.10.1922 arasndaki zaman dilimini kapsamaktadr.
Dizi, Ikinci Innu Sava'nn bittigi gun balyor. Bu savala ilgili ayrntlar
verilmedigine gre, 'Ikinci Innu Sava'nn tamamen Is-
130) Fevzi Paaya teekkur edenler: C.Arif Bey (s.322-323), Y.Izzet Paa (s.324-
325); genel konuma yapanlar: R.Sevket Bey (s.323-324), M.Mufit Bey (s.325-326),
Tunal Hilmi Bey (s.326-327), Alim Efendi (s.327-328).
TIH, 2/3, s.473'de, Y.Izzet Paann yle dedigi yazl: "Innu'ndeki zaferi,
siyasette oldugu gibi askerlikte de kazanm olan Fevzi Paa Hazretlerine
minnetlerimizi arz ederim." Y.Izzet Paann syledigi cumlenin asl byle degil,
yanl zetlenmi. (ZC., 9.C., s.325) Y.Izzet Paa yaptg konumada, zaferi,
dogrudan Fevzi Paann eseri gibi gstermi degildir!
TIH, 2/3'un yeni basksnda, Meclis grumeleri ile ilgili bu yanllarn
duzeltilecegini umut ederim.
525
met Paann baars olarak gsterildigi' iddias, bir anlam tamyor. Yazar
herhalde diziyi seyretmemi ya da yorgun bir gunune rastlam.
b. Kar tarafn durumu, kesin ve ayrntl olarak bilinemedigi surece, tahmin
ve takdir yanl yaplmayan bir savatan sz edilemez. Bu yuzden de butunuyle
yanlsz bir sava yoktur. Ismet Paa da, sava sureci iinde, takdir ve tahmin
yanl yapmtr elbette. nemli olan bu dogal ve teknik ayrntlar degil,
sonutur. Sonuca baklr. Nitekim S.Selek de, F.Belen de, sonuca bakarak Ismet
Paay yuceltiyorlar.
c. M.Kahraman, Fevzi Paay, 'sava kazandran kii olarak gsteren' eserlere
rnek olarak, M.Gologlu'nun Cumhuriyete Dogru ve F.Belen'in- Turk Kurtulu
Sava adl kitaplarna gnderme yapyor (Gologlu, s. 144; Belen, s. 144).
Gologlu'nun 144. sayfasnda, 'Fevzi Paann bu sebeple Mecliste alklandg'
iddiasn destekler herhangi bir aklama bulunmamaktadr. Bu yazar da,
yandalar gibi karlksz ek yazm. Belen ise, 144. sayfada degil ama 314.
sayfada -arada 170 sayfack fark var!-, zaferi Fevzi Paaya mal etmiyor, bu
sonucun kazanlmasna yardmc olan hizmetlerini belirtiyor.131
* 6-2-1-7. Ek iddialar
Baz politikaclar ve yazarlar, 1950'de iktidar degiince, Innu savalar iin
eitli, ipe sapa gelmez iddialar ileri surmulerdir. Mesela, ismet Paa
korkusundan bir samanlga saklanmm ya da orduya ekilme emrini vermi ama
Fevzi Paa, Ankara'dan orduyu telgrafla ynetip galibiyeti saglamm vb...
1. Bu gibi kuuk insan urunu dedikodulara kulak ve nem veren birka kii
arasnda, A.Ihsan Sabis Paa da bulunuyor.132 Duzeysiz, kaba saba bir dille
kaleme aldg anlarnda, szu dndurup dolatrp Innu savala-
131) Belen, yle yazyor: "Genelkurmay Vekili Fevzi Paa, Meclisin surekli
alklar arasnda muharebeyi anlatt. O, kesin sonu yerini nceden kestirmek
ve eldeki butun kuvvetleri innu mevziine ynetmekle, bu alklara laykt."
Askeri tarihler incelenince, Fevzi Paann bu alklara gerekten layk oldugu
anlalyor. Ama bir sava, kesin sonu yerini nceden kestirmek ve eldeki
serbest kuvvetlerin oraya evki iin emir vermekten ibaret degildir, bunlarla da
kazanlmaz. 400.000 kiilik bir ordunun banda, Viyana'y almaya giden Kara
Mustafa Paa, baar kazanamadg gibi bu dev orduyu da perian etmi ve
imparatorlugun kuune giden yolu amtr.
Bir savan kazanlmasna yardmc olan, katkda bulunan birok makam, hizrnet
birimi ve kii yardr ama zafer de, yenilgi de, kuvvetin bandaki komutana
yazlr.
tesi kelimelerle oynamaktr.
132) M.Muftuoglu diyor ki: "Ali ihsan Paa, ikinci Dunya Harbi'nde ismet Paaya
yazdg bir ikaz (uyar) mektubu dolaysyla, on yl hapse mahkm olmutur."
(Yalan Syleyen Tarih Utansn, 2.C., s.269)
Kendisi ile ilgili her olay buyutup iiren Ali ihsan Sabis bile, anlarnn
nszunde, Cumhurbakanna imzasrr-mektupla hakaret etme suundan dolay, on
yla degil, on be ay hapse mahkm oldugunu aklyor.' (Harp Hatralarm, 5.C.,
s.1-5)
Gerek ile Muftuoglu'nun ifadesi arasnda,' 8 yl 9 ay' kadarck bir fark var.
Tarihilikle Muf-tuoglu arasndaki fark da biri hesaplasa!
526
rina getiriyor. Kulaktan dolma bilgilerini, akln ve askerligin suzgecinden
geirmeden, muhtemelen kendi de bir eyler ekleyerek aktaryor ve Innu
savalarndan, surekli olarak "Innu maglubiyetleri" diye sz ediyor! (Harp
Hatralarm, 5.C., s.343) Anlar sabrla okuyanlar, Ali Ihsan Paann ordu
komutanlgndan uzaklatrlmasnn, ne kadar hakl bir ilem oldugunu anlarlar:
Tam bir megalomarrvfftakntl bir tip, hastalk derecesinde de kindar!133 Buyuk
Taarruzu kazaya ugratabilirdi.
2. Tevfik Bykloglu da, 53.sayl (1954) Resimli Tarih Mecmuasnda (s.3082-
3086), 'Ataturk ve Innu Muharebeleri1 balkl bir inceleme yaymlamtr.
Yazar yazsna, "Innu muharebelerinin Milli Mucadelemiz-deki nemleri, inkr
olunamayacak kadar buyuktur" diye baladktan sonra, iki savan ksaca
hikyesini anlatyor, ikisini de "erefli ve anl muharebeler" diye niteliyor
ama Cephe Komutan Ismet Paay yok sayarak, Innu baarlarnn erefini,
M.Kemal ile baz tumen komutanlarna mal ediyor.134 Yazsn yle bitirmi:
"Milli Mucadele'deki butun zaferlerin.... eref ve sorumlulugu, herkesten evvel
Ataturk'e aittir." Bu yazs, bekledigi kadar ilgi uyandrmam olacak ki
Bykloglu, 'Innu Zaferlerini Ismet Paa m Kazanmt' balg altnda, daha
geni bir yaz yazarak, baz yazarlara ve galiba Harp Tarihi Dairesine de
yollayacaktr.135
1 Kin, kzgnlk ve krgnlk dolaysyla gereklerle oynamaya alanlar, geip
gittiler. Geride degimez gerekler kald.
3. Adnan akmak'n anlattg ve Murat Sertoglu'nun yazdg, uydurma 'Mareal
Fevzi akmak'n Hatralar'nda, birok yanl ve yalan bulundugunu, daha nce
aklamtm. Hatralarn 15. blumunde, Adnan akmak ile M.Sertoglu, Innu
Savalar hakknda Fevzi Paann agzndan, u masal uyduruyorlar:
133) Bat Cephesi Kurmay Bakan Asm Gunduz Paa diyor ki [zet]: "Biz ne
kdem, ne selahiyet, ne unvan, ne makam davasndaydk. Ali ihsan, bu feragat
havasna intibak iin nefsinden fedakrlk yapmay denemedi... Hadise karmak
kararnda idi... Kendi kendini tasfiye etti." (Hatralar, s.120 vd.; ayrca,
A.N.Gurman'n aklamas, aktaran F.Altay, On Yl Sava, s.326)
134) C.Erikan, Bykloglu'nun tumen komutanlarn ne karmak gayreti
dolaysyla, zet olarak diyor ki: 'Baary ya da baarszlg ast komutanlara
mal edersek, ust sevk ve idare diye bir kavram kalr m?' (Komutan Ataturk,
s.623,656)
135) F.R.Atay, ankaya, s.296; Y.K.Karaosmanoglu, Politikada 45 Yl, s.47;
S.S.Aydemir, Ikinci Adam, 1.C., s.169, 1. dipnot; K.Msroglu'na baklrsa,
H.Nuri Yurdakul'a da gndermi. (Lozan, 1.C., s.309); F.R.Atay, T.Bykhoglu'nun
'Ismet Paann Kurmay Bakan1 oldugunu yazyor. (ankaya, s.296) Oysa Birinci
Innu Sava'nda, Bat Cephesi Kurmay Bakan Binba Muzaffer Erguder'dir;
Binba Bykloglu ise, Harekt Subesi Mudurudur. (On Yllk Harbin Kadrosu,
s.261) Bykloglu, ikinci Innu Sava'nda da bulunmamtr.
C.Erikan, Bat Cephesi Kurmay Kurulunun yanllarn ve yetersizliklerini
belirttikten sonra, yle yazmaktadr: "Albay ismet Beyin, Birinci innu
Sava'nda almak talihsizligine dutugu kurmay kurulu gibi bir topluluk ile
hibir Turk komutann alma durumuna dumemesini dilemeliyiz." (Komutan
Ataturk, s.624)
527
D "erkez Ethem'in kamas ve Yunan birliklerine sgnmas uzerine seslerini
kesen muhalifler, [Yunanllarn taarruza getigi] haberi gelir gelmez, yeniden
seslerini yukseltmeye baladlar. Mecliste bize yle sorular soruyorlard ki
bizce bunlara cevap vermek hakikaten zordu. Her eyin altndan ustaca kalkabilen
M.Kemal Paa, bu sorularn altnda fena halde bunalm olacak ki askeri durum
hakknda benim bilgi vermemi teklif etti. Butun milletvekilleri de bu istege
katlnca, ben de ister istemez kursuye ktm. Ne yapp yapp Meclisi tatmin
etmem gerekiyordu. O anda Allah da bana bir suknet vermiti. Kendimden gayet
emin bir tavrla, ortada endie duyulacak hibir ey bulunmadgn syledikten
sonra, szlerimi yle tamamladrri:
'Ite Milli Mudafaa Vekili olarak size sz veriyorum. Bir hafta sonra size, yine
bu kursuden zafer mujdesini de kendim verecegim.'
Bu szleri ylesine kati bir ifade ile ve karmdakileri inandracak ifade ile
sylemi bulunuyordum ki hemen bir alk tufan yukseldi. Bana inanmlar ve
sakinlemilerdi. Yalnz ses karmayan M.Kemal Paann yuzu sapsar kesilmiti.
Tabii bunun manas da ortada idi. unku durumumuzun ne derece tehlikeli oldugunu
da benim kadar biliyordu. Bu beklenmedik Yunan taarruzunun, bizi ne derece gu
bir duruma duurmu oldugunun farknda idi. Meclis dagldktan sonra, beni hemen
yanna agrd. Yuzu hl sapsar idi. Odasnda yalnzdk. Bana, 'Meclise bir
hafta sonra zafer mujdesi verebilecegini nasl va'd edebildin Paa?' diye sordu.
Su karlg verdim:
'unku sen de biliyorsun ki gen ordumuzun elinde, ancak iyi ktu bir hafta
savaabilecek kadar cephane var. Bir hafta iinde zaferi kazanamaz, onlar
yenemez ve puskurtemezsek, bir hafta sonra ne sen, ne ben, ne de Meclis
kalacaktr. Ben de hesap verebilecek durumda bulunmayacagm.'
M.Kemal Paa ancak o zaman beni anlad. Ve byle konuarak, Meclisi
.sakinletirmekle ok iyi yaptgm syledi.
Allah beni utandrmad. Yunanllar tam alt gun sonra yendik. Onlar kaarken
elimizde sadece bir gunluk cephane vard. Ben de szumde durarak Meclise zafer
mujdesini verdim.
Ite M.Kemal Paann bu zaferi, 'memleketin makus talihini yenen' bir zafer
olarak isimlendirmesinin asl nedenioudur." (Hurriyet gazetesi, 24 Nisan
1975)136
136) Zuhuri Danman da, yazdg tarih kitabnda, Demokrat Parti dneminin
buyuklerine yaranmak iin innu savalarna ve Lozan'a yer vermemiti. Bu ayp,
ksa zamanda duzeltildi ama Zuhuri Bey artk, baarl oldugu sylenen Okul
Mudurlugu ile degil, yazk ki bu ayb ve aaglayc 'Zuhuri Tarihi' deyimi ile
hatrlanyor.
528
Dogrular:
a. Bu masaln kaynag, S.Kule'nin kitabndaki bir blumdur. (Mareal
F.akmak, s.190-191) Kule'nin 1.dnem tutanaklarnda bulunmayan birtakm
uydurma Meclis konumalar ile susledigi, tarihi belli olmayan, soyut bir zamana
ait masaln, A.akmak'la M.Sertoglu, tarihten ve gulun olmaktan korkmadan,
Ikinci InVu Sava'na uyarlamlar.
b. Bu savaa ilikin Meclis grumelerinin dogrusu yle:
ba. Yunanllar, 23 Mart gunu yuruyue geerler. 24 Mart gunu Mecliste, 'ziynet
eyasnn ithalinin yasaklanmas' ile ilgili bir kanun tasars gruulmektedir.
Yunan yuruyuu hakknda ne bir tartma vardr, ne de bir soru soran. Fevzi
Paa, kendiliginden kursuye gelir ve ok ksa bir aklama yapar. Son cumlesi
yle: "mit ederim ki gelecek hafta milletimiz iin inallah hayrl tebiratta
(mujdede) bulunurum, (inallah, Allah muvaffak etsin sesleri)" (ZC., 9.C.,
s.216-230; Fevzi Paann konumas: s.230) bb. 2 Nisan 1921 tarihine kadar,
Ikinci Innu Sava ile ilgili olarak, Mecliste, ak ya da gizli, baka hibir
grume olmamtr. Yani Mecliste Fevzi Paann, iddia edildigi gibi bir
konumas yok. Tabii, ona bagl olarak, M.Kemal-Fevzi Paa konumas da masal.
c. Su Adnan akmak ile M.Sertoglu'na baknz! Fevzi Paay buyuteyim derken
aaglyorlar. Eger Ikinci hnu Sava'nda yenilseymiiz, geride ne M.Kemal
kalacakm, ne Fevzi Paa, ne de Meclis!
Fevzi Paa bu kadar ksa grulu, hesapsz, tecrubesiz, inansz bir adam myd?
137
d. Cephane elbette sonsuz degildir ama 'bir haftalk cephane oldugu ' da,
ikilinin uydurdugu bir masaldr. unku bizzat Fevzi Paa, 14 Mart 1921 gunlu
emrinde, cephane durumunun iyi oldugunu birliklere bildirmitir. (TIH, 2/3,
s.272-273. sayfalarda, cephane durumu ile ilgili ayrntl bilgi var!) Baz
birliklerin cephane sknts ekmesinin sebebi, cephane yoklugu degil,
ikmaldeki aksamalardr. (TIH, 2/3, s.405)
e. Hatra imalcilerinin son cumlesine gre milletin makus talihini, sava
alannda ordu degil, yaptg bu ksa konumayla Mecliste Fevzi Paa yenmi.
137) Yunanllarn Kuzey ve Guney cephelerine ygabildigi kuvvet, 40.000 kii;
Anadolu ve Dogu Trakya'daki butun mevcudu ise 140.000 kii kadard ve bu Turk
Genelkurmaynca da biliniyordu. (TIH, 2/3, s.275- 276) Yunanllar, mevcutlarn,
ancak ikinci innu Sava'ndan sonra artracaktr. Milli Mucadele, bu kadar
kuvvetle mi ezilip dagtlacak, butun Anadolu igal edilecek ve M.Kemal, Fevzi
Paa vb. ortadan silinecek ve kamak zorunda kalacaklard?
Ankara'ya kadar 300 km., ondan sonra da 1.300 km.lik bir derinlik daha var.
Mareal Foch, 1920 Nisannda, Sevres Andlamasnm silah zoruyla Turklere kabul
ettirilebilmesi ve Anadolu'nun igali iin 27 tumen/ 405.000 kiilik bir ordu
gerektigini hesaplamtr. (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.83)
529
- Uydurma anlara gre, guya F.akmak yle demimi: "Ankara'da ahsma kar
gsterilen guven, beni pek ziyade duygulandrmt. ilk anda beni Heyet-i Vekile
(Bakanlar Kurulu) Bakanlgna, Milli Mudafaa Vekilligine, Genelkurmay
Bakanlgna semeleri de bunu gsterir." (Hurriyet, 22 Nisan 1975)
Bu u iddiann ikisi dogru degildir:
3.5.1920 gunu, Milli Mudafaa Vekilligine 118 oyla Fevzi akmak, Genelkurmay
Bakanlgna ise 129 oyla Ismet Bey (Innu) seilmitir. (ZC., 1.C., s.198)
Fevzi akmak, Genelkurmay Bakanlgna, Ismet Bey Bat Cephesi Komutanlgna
atandktan sonra, 9.11.1920'de vekaleten getirilecektir, 5.8.1921'de asaleten
Genelkurmay Bakan olur.
Bakanlar Kurulu Bakanlg ise 24 Ocak 1921'de balar. (N.Baycan, Mareal Fevzi
akmak, s. 181, AAMD, say 16/Kasm 1989; Turk Parlamento Tarihi, 1.Dnem, 3.C.,
s.688)
Ksacas 'ilk anda' u greve birden seilmi degildir. Adnan akmak, uydurup
uydurup anlatyor, tarihi (!) M.Sertoglu da gzu kapal yazyorl
a A.Dilipak:
"Innu savalar birok bakmdan nem tamaktadr. Sivas, Erzurum
konferanslarna (kongreleri demek istiyor herhalde], Ankara'da Milli Mec-lis'in
kurulmasna ragmen, M.Kemal liderligindeki hareket, duman hareketlerine kar,
demelerin tesinde fiili bir plan ve strateji getirememi ve eylem ortaya
koyamamt, f Yo k yahu !] te yandan, halk hareketi, bu gelimelerden bagmsz
olarak, giderek gu kazanyor, yer yer duman geri puskurtuyordu." (C.G.Yol,
s.90)
Megerse, 1921 yl banda, Ankara'nn bir plan ve stratejisi yokmu... Innu
savalar da eylemden saylmazm... Oysa Kasm 1920 kuvvesine gre yalnz Bat
cephesinde, 1.728 subay, 27.571 er, 63 top bulunuyordu.138 Ama Dili-pak'a gre,
bu kuvvet kmldamyor fakat halk hareketi giderek gu kazanp, yer yer duman
puskurtuyormu.
Tarih, hele her ayrnts belgeye bagl olan askeri tarih, byle uyduruk laflar
yemiyor!
D Dilipak devam ediyor:
"Birok general, gzlemcice tanklarn ifadesine gre, blgede Innu'nun
komutasnda kazanlan buyuk bir baar yoktur. Meclis muzakerelerinde de bu bu
konu tartlm [ne zaman?], Ankara'nn o gunku artlarda, iddetle ihtiya
duydugu bir zafer iin, 'masa banda' bir senaryo hazrlanarak,
138) TlH, 2/3, s30; ayrca, Dogu cephesinde 4 tumen, Elcezire Cephesinde 2
tumen, Adana Cephesinde 2 tumen, i Anadolu Blgesinde (Amasya-Samsun) 2 tumen,
Kastamonu ve Dolaylar Komutanlg emrinde 1 tumen, Ankara'da 2.Kuva-Seyyare
(ilerde S.Suvari Tumeni), Konya'da Atl Takip Kuvvetleri vb. (TIH, 2/3, s.28-30)
530
Innu kahraman ilan edilmitir]... Bu konunun merakllar, Innu savalar ile
ilgili hatralara bakabilirler." (C.G.Yol, s.91)
Dilipak, "Birok general, gzlemci ve tanklarn ifadesine gre... kazanlan
buyuk bir baar yoktur" diyor. Bu konuda kim ne sylemise, hepsini grduk.
Sabrl bir merakl olarak, bu konuyla ilgili butun Turk ve Yunan askeri
tarihlerini, Turke anlar ve bulabildigim butun Yunan anlarn da okudum.
Buna dayanarak, i rahatlg ile yle diyorum: Masa bamda^fazrlanan senaryo
dye, Y.Kuuk, Dilipak ve benzerlerinin yazdg bu cins dandIK yazlara
* 6-2-1-8. H.Suphi Tanrver'in telgraf
Ikinci Innu Sava sonunda, M. Kemal'in Ismet Paaya ektigi kutlama
telgrafnn ykusunu, H.Suphi Tanrver anlatmtr. (M. Baydar, H.S.Tanrver
ve Anlar, s.298-302, Mente Y., Istanbul, 1968)
Bu ykude de alacak kadar ok yanl, abart ve muhayyile oyunu var.
a. H.Suphi Bey, 'o akam Dileri Bakan Bekir Sami Bey'in de bulundugunu'
yazyor ve onunla arasnda geen baz konumalar da aktaryor. Oysa Londra
Konferas'na katlm olan Bekir Sami Bey, Ankara'ya Innu Sava-'nn sona
ermesinden 24 gun sonra, 25 Nisan gunu gelecektir. (KS Gunlugu, 3.C., s.495)
Yani daha yolda!
b. Tarihi de yanl veriyor: "30 Nisan l Maysa baglayan gece" diyor. Ikinci
Innu Sava, l Nisan gunu sona ermitir. (KS Gunlugu, 3.C., s.460-461)
Herhalde, '31 Mart/ 1 Nisan' demek istiyor.
c. Tanrver, "...Anadolu, her cins enkaz arasndan ne toplayabildiyse onunla,
sekiz, on bin kiilik ufack bir ordu yapm ve Ismet Paann kumandasnda,
Yunan ordusuna kar gndermiti" diyor. Bu da yanl. Bu say, Birinci Innu
Sava iin bile dogru degildir. Kald ki ordu, iki ay iinde, silah ve insan
says bakmndan hayli gulenmitir. Bu srada, teki cephe ve kesimler hari,
Guney ve Bat cephelerinde, toplam 35.293 tufek, 3.438 subay, 58.980 er vard.
(Tl'H, 2/3, s.271)
d. H.Suphi Tanrver, 31 Mart/1 Nisan gecesini de yle anlatyor (zet):
".. Sabahn u buuguna dogru kap ald.. Ieriye Semsettin Bey girdi. Haber
bunda idi. Yuzu, birdenbire vahim bir haberin karsnda oldugumuzu anlatmaya
kfi geldi.. Elindeki telgraf uzatt.
'Okumaya luzum yok. Harbi kaybetmiiz.'
Balarmz egildi.
M.Kemal Paa bir saniye, be saniye telgrafa bakyor, fakat bize -bir ey
sylemiyordu. Nihayet karar verdi.
'Arkadalar harbi kaybettik. Dinleyiniz, gelen haber u: 'Miralay Izzetttin Bey,
faik (ustun) duman kuvvetlerinin tazyiki altnda, mumkun olan mukave-
531
meti yaptktan sonra, igal ettigi mevzileri terk ederek, geri ekilmeye mecbur
olmutur. Sol cenaha (kanada) kumanda eden Miralay Arif Bey, ayr sebeplerle
geri ekilmitir. Umumi ricat emri verdim.'
..M. Kemal Paa, yuzune, felaketin glgesi ve korkusu sinmi, bitik bir adam
gibi duruyordu.. Aradan birisi ayaga kalkt ve herkesin kulagna ok yava bir
sesle, gizli bir ey sylemege balad. Bu hal M.Kemal Paann dikkatini
celbetmi olacak ki yuksek sesle sordu.
'Ne var Hamdullah Suphi Bey? Arkadalara bir ey syluyorsunuz.'
'Paam, bata itiraf edeyim, size son derece garip bulacagnz bir sz
syleyecegim. 16-17 yandan beri yaptgm tecrubeler bana bu cesareti veriyor.
Arkadalara diyordum ki 'aldgnz haber yanltr. Biz muzafferiz. Bunu size
hibir tereddutu olmayan bir kanaatle syluyorum.' Bu anda iimde be bin k
yanyor. Biz maglup olalm ve ben ruhumu bu kamama halinde bulaym, bunun
imkn yoktur. Ikinci bir haber gelecek, bu birinci haberi tashih edecek. Biz
muzafferiz.'
Doktor Refik,. Hariciye Vekili Bekir Sami, doktor Adnan, Halide Hanm.. Hayretle
yuzume baktlar. Bu nasl ey?
'Buna Fraszcada illuminasyon derler. Bizde cezbe diye tarif edilebilir.'
Bekir Sami Bey, son kelimemden istifade etti:
'Cezbeye tutulana meczup derler.'
'Razym, iki saat, u saat iin meczup, fakat daha sonra ne diyeceksiniz?
ikinci haber gelecek.'
Dakikalar, agr yarallar gibi surune surune geiyordu... Sabah saati
yaklamt... Birdenbire kap tekrar ald. Ayn zabit, Binba Semsettin Bey
ieri girdi. Yuzu. bir k ile aydnlanm gibiydi... M.Kemal Paaya, 'Ikinci
bir haber' diyerek, bir telgraf uzatt... Paa, ifa bulmu br adam gibi
birdenbire degien bir yuz ve sesle, 'Arkadalar, vaziyet busbutun degiti'
dedi, 'Size telgraf okuyaym: Mukabil bir taarrumuzla, dumann igali altna
dumu butun mev-zilerimizi geri aldk. Yunanllar, muharebe meydann muzaffer
silahlarmza terk ettiler. Bozuyuk yanyor ve biz duman takip ediyoruz.'139
Herkes bir anda, deminki meczuba tekrar bakt. M.Kemal Paa ayaga kalkarak, bana
dedi ki:
'Hamdullah Suphi Bey, bu zaferi herkesten evvel siz bize haber verdiniz.
Geliniz, buraya oturunuz ve tebrik telgrafn siz yaznz.'
Gittim, onun yerine oturdum. Simdi her sene, Ikinci Innu Muharebe-si'nin
yldnumunde, mektep kitaplarnda okudugumuz u telgraf yazdm:
139) Asl yle: "Gunduzbey kuzeyinde sabahtan beri direnen ve art olmas
umulan bir duman mufrezesi, sag kanat grubunun taarruzu ile duzensiz bir
ekilde geri ekiliyor, yakndan takip ediyoruz. Hamidiye istikametinde temas ve
faaliyet yok. Bozuyuk yanyor. Duman, binlerce luleri ile doldurdugu muharebe
meydann, silahlarmza terk etmitir." (TIH, 2/3, s.444)
532
'Garp Cephesi Kumandan Ismet Paa Hazretlerine,
Bulundugunuz mevkiden, yalnz erefle dolu muharebe meydan degil, ayn zaman da
umitle dolu bir de istikbal grunuyor. Siz dumanla beraber, Turk milletinin
makus talihini de yendiniz.'140
M.Kemal Paa, yazdgm okuduktan onra, 'Hissiyatmza ne guzel tercuman
oldunuz' dedi ve sayfann altna., imzasn att." (s.298-302)
Gunler, saatler ve olaylar bakmndan dalumuyle gereklere aykr bir anlatm.
Tek dogru yan, kutlama telgrafnn H.S.Tanrver tarafndan yazldg. Gerisi,
suslu pusfu bir masal!
Ite dogrular:
a. Ikinci Innu Sava'nn hibir aamasnda,Ve bir genel ekili emri
verilmi, ne de bir genel ekilme olmutur. Sadece 29 Martta, sol kanadn ucu
geriye krlr (TlH, 2/3, s.387), 30 Mart akam da, sol kanatta bulunan
11.Tumen geri alnr. (TIH,2/3, s.407-408) Bu bir ekilme degil, cephe
duzeltimidir. (C.Erikan, ( .S.Tarihi, s.125)141 Albay Izzettin
Beyin sag kanattaki kesiminde ise geri ekilme degil, tam tersine ilerleme sz
konusudur. (TlH, 2/3, s.409) Ismet Paa, bu hususu Ankara'ya, 30 Mart gecesi u
telgrafla bildirmitir [zet]:
"Bugun sabahtan beri devam eden iddetli muharebeler, gleden nce butun cepheye
yaylarak, genel ve kesin sonulu bir taarruz ekline girdi. Sag kanat (Izzettin
Bey) kesiminde kazanlan baarnn ok nemli oldugu anlalmaktadr. Duman
buyuk kayplarla ve duzensiz bir ekilde geri ekilmitir... Muharebenin
tumunde, genellikle lehimize hissedilir bir gidi vardr... 11.Tumen, Innu
dogusunda, takip edilmeden topland.... zetle, saat 20.30'dan beri duundugum
durum, guluge ugramadan alnmtr. 4. ve S.Tumenler ve butun suvarilerden bir
kuvvetle, kar taarruz yapmay duunuyorum... Durum hakkndaki duyularm
kuvvetli ve iyimserdir." [Tanrver'in szunu ettigi telgraf bu olsa gerek. Ama
aktardg ile gerek arasnda ne buyuk fark var!]
M.Kemal'in, o gece bu yazya verdigi cevap da yle bitmektedir: "Son raporunuz
muhteviyat ve yuksek komutanz, memnunlugumuzu mucip oldu. Muzaffer olmanza
duacyz." (TIH, 2/3, s.409-410)
Gruluyor ki M.Kemal'in, 'yuzune, felaketin glgesi ve korkusu sinmi, bitik bir
adam' olmasn gerektirecek bir durum yok. Aksine, gelen telgraftan memnun,
sonutan umutlu.
140) Tanrver, kendi yazdg telgraf bile yanl aktaryor. Asl iin: TIH,
2/3, s.445.
141) Gen ekilme (ricat) ile cephe hattn duzeltmek iin yaplan ksa ekili
hareketleri arasnda fark var. Mesela Kutahya-Eskiehr savandan sonra,
ordunun Sakarya gerisine gelmesi, tam bir geri ekilmedir (ricat). Buna
karlk, mesela yine Sakarya Sava srasnda, cephenin eitli kesimlerinde,
birok ksa ekililer yaplmtr ki bunlara, 'cephe duzeltme' deniyor
533
b. 30/31 Mart gecesi durgun geer. 31 Mart gunu sag kanat kesimindeki bir ksm
Turk birliklerinin taarruzu balar. Yunan tumenleri, geride artlar brakarak,
ekilmeye balarlar. (Yunan Askeri Tarihi, s.247 vd.)
c. Daha nce de, 31 Mart akam da, Ismet Paadan 'genel ekilme emri verdigi'
hakknda bir telgraf gelmemitir. Tam tersine, 31 Mart akam, Yunanllarn
zulup ekilmeye baladg, hem Cephe kararghnca, hem Ankara'ca bilinmekte
idi. (C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.126; TIH, 2/3, s.430)
d. Ismet Paann, Metristepe'den ektigi, savan sonunu bildiren unlu telgraf
da Ankara'ya, 1 Nisan sabah degil, 1 Nisan akam ulamtr. Telgrafn '
ekili saati, "18.30"dur. (TIH, 2/3, s.444)
Ksacas, H.S.Tanrver'in anlattklarnn gereklerle bir ilgisi olmadg gibi,
'iinde be bin k' yanmasn gerektirecek bir durum da yaanmamtr.142 Bu
da byle bir masal. 143
* 6-2-2 Kutahya-Eskiehir Savalar
- Kutahya-Eskiehir Savalar hakknda Rza Nur'un ileri surdugu tumu yanl
iddialarn dogrularn Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmda akladgm iin
burada deginmiyorum. Kazm Karabekir'in damad, Makine Yuksek Muhendisi Prof.
Dr. Faruk zerengin'in bu savala ilgili tahlilini ve verdigi orijinal
bilgileri, Karabekir paragrafnda aktaracagm.144
142) Kl Ali de, H.Suphi Tanrver'in bu yazsna inanarak, olay butun
yanllaryla birlikte onun gibi anlatyor. (Ataturk'un Hususiyetleri, s.50)
143) Dilipak'tan Mays 1921 dnemiyle ilgili bir inci daha: "M.Kemal'in isminin
bana bu dnemde 'Hazreti' sfatnn eklenmesi, ilgin bir raslantdr." (CG
Yol, s.92) Yani Hazret-i Mustafa Kemal Paa denmimi!
Byle bir hitab hi duyup okuduhuz mu?
144) Bu araya sktrlacak bir konu var: Bu sava srasnda Ankara'da, Ilk
Muallimler (gretmenler) Kongresi toplanr. Birka gretmen hanm da agrlr
ama bulac hastalklar varm gibi erkeklerden ayr oturtulurlar. Bu yuzden
M.Kemal, kongreyi toplam olan M.Mufit Beye yle der: "...Sizin kendinize mi
guveniniz yok, yoksa Turk hanmlarnn faziletine mi?"
Bu sahneyi, Kurtulu senaryosuna da almtm. Yazsnda, bu tur 'ayr bloklar
halinde oturmann dogal oldugunu1 savunan Zaman gazetesi yazarlarndan Mustafa
Yazgan diyor ki:
"...Bu tablo son derece suni, uydurma, yaktrma gibi filmin bu noktasnda
srtyor. Evet, gerekten bilmek ve grenmek isteriz. Byle bir ey olmu mu?
Hangi saglam kaynak, bilgi ve belgeden alnmtr?" (22.4.1994)
Kurtulu dizisi hakknda o kadar ok yaz yaymlanmt ki ne teekkur
edebilmitim yazarlarna, ne de bu tur birka yazya cevap verebilmitim.
Kurtulu'un temel zelligi, Yuzba Faruk ve Nesrin'in aknn dndaki butun
sahnelerin, guvenilir anlara ve gerek belgelere dayal olmasdr. M.Kemal'in o
szlerinin de elbette bir dayanag vard, ite: I.Habib Sevuk, Ataturk Iin,
s.18, Kultur Bk. Y., Ankara, 1981. Ben sadece Meclis Bakanlg odasnda geen
konumay, kongrenin yapldg salona aktardm.
Bilgi edinilmesi!
Ayn yazar, 29.4.1994'teki yazsnda da, yle yazyor: "Senaryo aknda, milli
destan airimiz M.Akif Ersoy ve onun bir istiklal abidesi gibi msralarla rdugu
Istiklal Marna rastlamadm. Bir skandalle kar karya myz? TRT 1'in
ilgilileri ve yetkilileri cevap vermelidir! Kurtulu dizisinde istiklal Mar
olmazsa, dizinin destani degerleri sfrlanr." ->
534
* 6-2-3 Sakarya Sava
a Bu blume Abdurrahman Dilipak'la balayalm. Muhterem diyor ki: "26 Agustosta
M.Kemal unlu bildirisini yaymlad: 'Hatt- savunma yok, sath- savunma var!' "
(C.G.Yol, s.99)
a. Su garip dile dokunmadan gecemiyecegim: "Hatt- savunma, sath- savunma" ne
demek? Hatt ve sath Arapa, savunma Turke, tamlama Farsa. Oysa dayandg
kaynak, "savunma hatt, savunma yuzeyi" diyor. (KA Gunlugu, s.180) Dilipak, bu
anlatm kendi zel ve guzel Turk-esine evirmi.
b. M.Kemal'in bu szu unludur ama bir bildiri degil, szlu emirdir.145
o A.Dilipak devam ediyor: \
"M.Kemal'in, cephedeki gerileme uzerine, buyuk bir panige kapldg ve acil
olarak Kayseri'ye gidilmesi gerektiginde srarl davrandg, ancak karlatg
muhalefet sonucu, lum pahasna cephenin terk edilmemesi gerektigi noktasndaki
srarl basklar karsnda, son bir taarruz hamlesi ile dumann puskurtuldugu,
eitli hatratlarda [ne Turke!] bahse konu edilmektedir." (A.Dilipak, C.G.Yol,
s.100)
Sakarya Sava ve Sakarya Sava'nda M.Kemal, bu mu a muhterem?146 Anlamn,
nasl kazanldgn, sonularn filan bir yana brakalm, insan bari Sakarya
Sava'nda verdigimiz 5.713 ehit ve 18.480 yaralnn ansna sayg duyar.
Dilipak, hi olmazsa, Yunanllar kadar gereki olsayd.147 Bu tur ieriksiz,
uydurma iddialar sadece, agr ruh hastas oldugu doktor raporuyla da sabit olan
Rza Nur'un anlarnda yer almaktadr.148 stelik Dilipak,
Kurtulu dizisinde istiklal Mar yok. unku, ilk defa 1924'te bestelenip
sylenmeye balanm, bugunku bestesi ise 1930'da kabul edilmitir.
Merakls iin not: M.Akif'in yazdg Istiklal Mar'nn metnini ilk eletiren
kimse, Kazm Ka-rabekir'dir. (Istiklal Harbimiz, s. 1055/1 .dipnot)
145} M.Kemal bu gruunu, aama aama gelitirmi ve yeni bir sava doktrini
ortaya koymutur. (19.9.'da TBMM'nde yaptg aklama: ZC., 12.C., s.258,
2.sutunun ba ksm; Nutuk, 2.C., s.132-133) Bu konuda genel degerlendirme iin:
C.Erikan, Komutan Ataturk, s.721-723, 724; Kurtulu Savamzn Tarihi, s. 158,
160; Suat ilhan, Harp Ynetimi ve Ataturk; E.Ziya Karal, Ataturk'un Askeri
Kiiligi, Buyuk Zaferin SO.Yldnumune Armagan, s.204-220.
146) "Bunu bir tarihi hakikat olarak syluyorum, Mareal, Innu ve ben, ok
defa korkun umitsizliklerin penesinde kvrandgmz zamanlarda bile o, asla
umidini kaybetmedi." (Cephe Kurmay Bakan Asm Gunduz, Tarih Dunyas, say 3/1
ubat 1965)
"Sakarya Sava srasnda M.Kemal Paann hususiyeti bambakayd. Zaferden emin,
aksi karsa butun arkadalaryla beraber, lmeye hazr grunuyordu."
(H.E.Advar, Turkun Atele imtihan, s.194)
147) Yunan ordu kararghnda hukumet temsilcisi olarak bulunan General
Stratigos diyor ki: "M.Kemal ve onun etrafndaki subaylar, Turkiye'nin son
kalesini savunmak ve yenilmez bir istek ve irade ile memleketlerini kurtarmak
istemiler ve muvaffak olmulard... Yunan iradesi, Kemal'in daha ustun iradesi
nunde ba egmiti." (s.31)
148) Dr.Rza Nur Dosyas, s.153-158.
535
Rza Nur'un hezeyanlarn zetlerken, anlatm daha da keskinletiriyor. Sava
ncesi ile sava da birbirine kartryor. M.Kemal'in panige kapldg,
karlatg muhalefet ve bask sonucu taarruza getigi gibi butunuyle gerege
aykr ifadeler, olsa olsa bunlar ileri surenleri kuultur. Ne zunu, ne de
ayrntlarn hi bilmedigi anlalan bu konuda, bir ruh hastasnn kitabna
saplanp kalacagna, bu konuyla ilgili ve belgelere dayal resmi ve zel askeri
tarihlere, objektif eserlere, gerek anlara almasn, her Turk iin ok buyuk
bir degeri olan bu savan anlamn kavramaya almasn tavsiye ederim.
Rza Nur'un anlarn ancak, Milli Mucadele hakknda hi ama hibir ey
bilmeyenler ciddiye alr.149
Rza Nur, mahut anlarnda ya da hezeyannamesinde, birok konuda oldugu gibi
Sakarya Meydan Sava ve Bakomutan M.Kemal hakknda da birtakm deli samas
iddialar ileri surmu, apak gerekleri ve belgeli olaylar bile saptrarak
anlatmtr. Bunlar, Dr.Rza Nur Dosyas adl kitabmda ele alm ve
cevaplamtm.
D M.Muftuoglu da, Yalan Syleyen Tarih Utansn adl bir dizi kitabnn
2.cildindeki ismet Paann Sakarya Sava'ndaki Yeri' balkl yazsnda yle
diyor:
"Ismet (Innu) Paa Sakarya Sava srasnda Bat Cephesi kumandandr ama bir
iddiaya gre, Bat Cephesi Kumandan Ismet Paa, Sakarya Sava-'nda fiilen
yoktur! Peki nerededir? Halide Edip Advar'n hatratna gre Ismet Paa,
Sakarya Sava srasnda bir tahta sandalye ustunde uyuyakalmtr!"
(M.Muftuoglu, 2.C., s.261-264)
Ismet Paay,\ok zel bir uyku sinegi srm herhalde. Yoksa bir insan 22 gun
ve gece uyur mu?
Bir de Halide Edib'i dinleyelim.
H.Edib, Turkun Atele Imtihan adl anlarnda, Sakarya Sava'na 17 sayfa
ayrmtr, (s.191-207) Ismet Paadan buyuk bir sayg ve sevgiyle sz edilen
anlarn 196. sayfasnda u iki cumle var: "O akam yemekten sonra, Albay Arif
ile beraber, M.Kemal Paann odasnda oturduk ve sabahn beine kadar subaylar,
durmadan raporlarn getirdiler. Arada bir Ismet Paa geliyor, yorgun bir halde,
bir tahta sandalyenin ustunde uyuklaya kalyordu."
Muftuoglu, ite bu iki cumleye dayanarak, Ismet Paann, Sakarya Sava-
'n/uyuyarak geirdigini ileri suruyor.
Muftuoglu'nun tarihi de byle.
Vicdan ve sagduyu sahibi olmadan, tarihi olunabilir mi?
Ka yorucu ve kaygl geceden birinin bir blumune ilikin bir izlenimi, butun
bir savaa yayarak, Ismet Paann 22 gun suren Sakarya Sava'nda fiilen var
149) Vahidettinciler, M.Kemal'e svdugu iin Rza Nur'u el ustunde tutuyor,
nemli bir tank, bilim adam ve sanat oldugunu ileri suruyorlar. Madem yle,
teki siyasi anlarn ve eserlerini de yaymlasnlar. Neden yaymlamyorlar
acaba?
536
yortar!
olmadgn ileri suruyor ve bunu u sayfa surduruyor. Kgda yazk,
Ve bu cilt 9 b^sk yapm. Masal ve dedikodu dukunlugumuze baknz!
D Mehmet Kahraman:
"Yunanllar, ar derecede ikmal ve ikmal maddeleri sknts ekerlerken,
[televizyonda yaymlanan] Kurtulu dizisinde, ok kuvvetli gsterilmiler,
ingilizlerin, Turklerin karakterini ve Yunan ordusundaki siyasi blunmeyi
dikkate alarak, 1919'da ortaya koyduklar 'Yunanllarn kazanmas mumkun degil '
tespitinin aksi belirtiliyor." (14.4.1994, Zaman gazetesi)
a. Kutahya, Eskiehir ve Sakarya savalar srasndaki Yunan ordusunun durumu
hakknda, yerinde yaplm incelemelere dayanan iki ingiliz raporu,
B.N.Simir'in Sakarya'dan Izmir'e adl eserinde yer alyor: Albay Nairne'in
raporu, s.145 vd.; General Marden'in iki raporu, s.149 vd. Her u raporda da,
zet olarak, 'Yunan ordusunun etkin bir sava makinesi oldugu' belirtilmektedir.
Yunan ordusunun Ikmal ve Ulatrma Subesi Muduru Y.L.Spyridonos, yle yazyor:
"Hukumet, 625 milyon drahmilik i borlanma ile 1.000 agr, 500 orta kamyon, 250
ambulans daha ald. Yirmi iki km.lik Bursa-Kestel hattn ina etti. Ordu
varlg, 1921 Hazirannda 220.000 kiiye yukseldi. Yunanistan oldu olal, bu
kadar buyuk bir ordu kurmamt!" (Harp ve Hurriyetler, s. 135)
b. Yunanistan'n, hibir zaman sava malzemesi sknts ekmedigini, ilerde
grecegiz. Ama Sakarya Sava srasnda, ikmal ussunden uzaklatklar iin
ikmal zorlugu ekeceklerdir. Zaten Turk ordusunun, Sakarya gerisine ekilmesinin
amac da, Yunanllar Anadolu'nun derinliklerine ekerek, ikmal uslerinden
uzaklatrmak, ypratmak ve yenmektir. Bu uzaklga, ikmal hatlarnn Turklerce
vurulup dagtlmas da eklenince, Yunanllar, zellikle yiyecek ve bir ara
cephane bakmndan zor duruma duerler.150 Yunanllarn, Turk stratejisinin ve
taktiginin sonucu olarak dutukleri bu durumu, 'zaten Yunanllar sknt
iindeydi' diye yorumlamaya kalkmann anlam ve hikmeti ne? Ankara'ya dogru
yuruyue getikleri zaman, silah, cephane, asker, uak, ulatrma arac
bakmndan sknt iinde miydiler? Hayr! Hibir Yunanl, byle bir mazerete
sgnmyor ama bizim Vahidettincilerimiz, Yunan yenilgisine mazeret bulmak iin
bin dereden su getiriyorlar. Srf M.Kemal'i buyutmemek iin Sakarya zaferini
bile kuultmeye al-
Iddiasn kantlamak iin iki de kaynak gstermi.
150) "Dokuz gunden beri her ere eyrek ekmek veriliyor." (8 Eylul 1921, 2.Yunan
Kolordusu Komutan Prens Andreu, Felakete Dogru, s. 144)
537
1) Amerikan Gizli Belgeleriyle Turkiye'nin Kurtulu Yllar, s.27. Bu sayfada,
Izmir'deki ABD Konsolosu G.Horton'un bir raporu var. Ama iki yl ncesine ait
bir rapor, tarihi 19 Temmuz 1919! Buna ragmen, Horton yle diyor: "Yunanllar
her gun yeni birlikler getiriyorlar. Bu evrede imdiden 70 bin askerleri var ve
bu rakam gun getike buyuyor." (s.27) Raporda, malzeme skntsn, darlgn
belirten tek kelime bile yok!
2) Gsterdigi ikinci kaynak, S.Selek'in Anadolu Ihtilali, s.634 vd. Bu sayfa, 7
Eylul 1921 gunune ilikindir, devam da sonraki gunlere. Yani Yunanllarn,
taarruz gulerinin krldg, Turk ordusunun kar taarruza hazrlandg gunler
ve Turk zaferi ile biten son perde. Bu dnemde Yunanllar, elbette ikmal
sknts ekerler. Bu neyi gsterir? Zavall, mazlum, gunahsz Yunanllarm,
savan bandan beri malzeme sknts ektiklerini mi? Yoksa, kesin Turk
savunmas karsnda gittike eridiklerini, ezildiklerini mi?151
c. Ingiliz ynetiminin, 1919'da 'Yunanllarn kazanmas mumkun degildir'
eklinde bir tespit yaptklar da dogru degildir. O tarihte Yunan ordusu, savaa
katlmadg iin zinde, ok istekli, iyi donatlm bir ordu. 1919'da
Yunanistan'a Venizelos egemendir ve siyasi alkantlar da geride kalmtr. Ama
yazar, bu ak gereklere gzlerini yummu, harl harl hayalini yazyor!
Zaten Ingilizleripyle bir tespitleri olsa, Yunanllarn Izmir'e kmasn
tevik eder, 1920 Hazirannda ve Londra Konferasnda, yaylmalarn destekler
miydi? Ve Lloyd Gorge, "Osmanl Imparatorlugunun mirass Yunanistan'dr" der
miydi? (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s. 182) Yunan Kralnn kardei ve
bugunku Ingiliz Kraliesinin einin babas General Andreu, Felakete Dogru adl
anlarnda, Ankara seferine karar verilmesinde, 'sefere devam edilmesini talep
eden ecnebilerin' [Ingilizlerin] de rol oynadgn yazmaktadr, (s.57)
Ingiltere, Yunanllarn Turkleri ezip sileceklerini duundu, Yunanistan
yenilince de panikledi. Ayrntlar, ilerde.
- Kurtulu dizisinde, yle bir sahne var. Kutahya-Eskiehir yenilgisi uzerine,
'32.122' erin silahyla birlikte katgn grenen M.Kemal yle der:
"Anadolu'yu yuzlerce yl, yalnz kanna ve canna ihtiyacn oldugu zaman
hatrlarsan, onun dnda kaderine t^rk ve cehalete teslim edersen, sonu tabii
byle olur. Vatan, kyunden ibaret sanabilir. Istiklal iin dvuenlere kar
da durabilir. unku insanmzn kafasn, milli bir terbiyeden geirmemiiz ki.
ok ukur ki halkn ogunlugu sagduyusu ile dogruyu gruyor."
Mehmet Kahraman ayn yazsnda, M.Kemal'in milli |erbiye (egitim) szu-
151) Yunan ordusunun iine dutugu ackl durumu anlatan Prens Andreu, bunun
gerekesini yle anlatyor: "Turk ordusu, kendisince seilmi bir zaman ve
mevkide meydan sava vermeyi istemiti ve bu istegine ulamt..." (s.129)
Yunan askeri tarihinde deniliyor ki: "Yunan ordusu, muharip kuvvetinin %
50'sni, Sakarya sava alannda brakt. (Yunan Askeri Tarihi, s.701)
538
ne de itiraz ediyor ve yalnz dini terbiyenin geerli oldugu Osmanl dnemindeki
zaferleri rnek gsteriyor. (14.4.1994, S.sutun)152
M.Kemal'in szleri ile Osmanl zaferleri arasnda ne ilgi var?
Bambaka bir ey syluyor M.Kemal.
Dunya milli devletlere dogru giderken ve uyank milletler, milli bilinci
oluturmaya alrlarken, Osmanl Devletine bagl topluluklar, bu akmn etkisi
ve istiklallerini kazanmak istegi ile teker teker kopup ayrlrlarken, agn
gereklerini bir turlu kavrayamayan Osmanl ynetimi, Osmanllk gibi artk ii
boalm ve birletirici gucu tukenmek uzere olan bu kavrama yapp kalr. Bu
yuzdendir ki milli bilin ve duygu, Osmanl devletine bagl topluluklar iinde,
Araplardan bile sonra, en son Turklerde uyanacaktr. Kurtulu Sava, bu bilin
ve duygunun yaygn olmadg dnemde balamtr. Ge ve zor uyann
sebeplerinden balcas da budur. Ibirlikilerin oklugunun sebebi de budur.
Isyanlarn temelinde de bu yatar.
Soven ve rk olmayan, milli, evrensel ve agda degerlere ak bir terbiye,
agn terbiyesidir. Milli terbiye, dogal olarak dini terbiyeyi de ierir ama
dini terbiyeden daha kapsamldr.
Milli terbiyenin nemini ve gerekliligini en iyi gsteren rnegi, yazsyla
bizzat M.Kahraman veriyor. Milli Mucadele'nin tarihini, anlamn ve amacn
anlamak iin hibir gayret gstermedigini belirten duunceler ileri suruyor,
milletinin hibir gururunu, sevincini, mutlulugunu paylamyor, maksatl olarak
zaferleri kuultmek iin abalyor, duman yenilgilerine surekli mazeret ve
bahane aryor, ibirliki Istanbul ynetimini aklamaya alyor. Yani hl Ali
Kemal ve benzerleri gibi bakyor olaya.
Bylece de, M.Kemal'in szunun, ne kadar hakl bir sz oldugunu, canla bala
kantlyor!
- Sra geldi, Adnan akmak'n anlattg ve Murat Sertoglu'nun yazdg, uydurma
'Mareal Fevzi akmak'n Hatralar'ndaki Sakarya Sava'na ilikin
152) zetle diyor ki: "Osmanl devleti u ktaya yaylrken, binlerce zafer
kazanrken, Anadolu insanndan istifade etmedi mi? Askerlerimiz, bir ayda hangi
terbiyeden geirildiler ki Sakarya Sa-va'n kazandlar?"
Ne laflar! O zamanlar, yalnz Osmanllar degil, butun topluluklar ve ordular
guduleyen, ynlendiren, baka duunce ve duygulard. Zamanla Bat derlenip
toparland, biz geriledike geriledik ve ktuk.
Karabekir yle yazyor: "izmir igalinde... ne asker, ne halk, degil mukavemet,
bir tevekkul ile teslim oluyorlar. Bunun ruhi sebebi, asrlarca milletimizi
daima emirlerle hareket ettirmek gibi insanlarn benligini, izzet-i nefsini
mahveden bir terbiyedir." (istiklal Harbimizin Esaslar, s.49)
Milli Mucadele/ Kurtulu Sava/ Istiklal Sava ise, bu adlarn da belirttigi
gibi, tamamen ayr nitelikte ve zde bir savatr. O dnem ok gerilerde kalm,
artlar, kavramlar, amalar degimitir.
Sakarya Sava'na askeri hazrlamak iin birok ey yaplm ama elbette bu ksa
sure hepsini egitmeye yetmemi, bu yuzden de Sakarya Sava bir 'subay sava'
olmutur. (Mesela A.Gunduz, Hatralarm, s.80, 107; S.Sogucal, istiklal
Harbinde Olaylar, s.88) Askerin ok ynlu egitimi, Buyuk Taarruz'a kadarki
dnemde gerekleir. (4.Kolordu Komutan Kemalettin Sami Paa, Milli Ordu Nasl
Dogdu, Y.Tarihimiz, 3.C., s.9)
Bu ordu bir frtna gibi esecektir.
539
palavralara ve buyuk atmasyona. Hatralarn sahteliginin iyi anlalmas iin
nce olaylar sralamasn vermek istiyorum:
8-21 Temmuz: Kutahya-Eskiehir Sava, Turk cephesinin yarlmas ve yenilen
ordunun Sakarya dogusuna ekilmeye balamas
23 Temmuz: Fevzi Paann, gizli oturumda, hukumet merkezinin Kayse-ri'ye nakli
ile ilgili Bakanlar Kurulu kararn aklamas (Gizli Celse Zabtlar, 2.C.,
s.99 vd.)
26 Temmuz: M.Kemal'in Polatl'ya gelerek Ismet Paa ile grumesi
28-29 Temmuz: Fevzi Paann, Sakarya dogusuna ekilmi olan birlikleri
denetlemesi (30 Temmuz gunu Mecliste yaptg aklamaya gre)
30 Temmuz: Fevzi Paann gizli oturumda, ordunun son durumu hakknda bilgi
vermesi (GCZ., 2.C., s.116 vd.)
5 Agustos: M.Kemal'in Bakomutan olmas
12 Agustos: M.Kemal ve Fevzi Paann Polatl'ya gelmeleri (TlH, 2/5, 2. kitap,
s. 198)
14 Agustos: Yunan ordusunun Sakarya'ya dogru yuruyue gemesi
15 Agustos: M.Kemal'in attan dumesi ve sakatlanmas153
16 Agustos: Muayene iin Ankara'ya gelmesi ve gece kalmas
17 Agustos: Polatl/ Alagz kararghna dnmesi154
23 Agustos: Sakarya Sava'nn balamas
13 Eylul: Savan galibiyetimizle bitmesi
18 Eylul: M.Kemal'in Ankara'ya dnmesi
19 Eylul: Fevzi ve Ismet Paalarn, ayrca I.Sureyya Bey (Manisa) ve 62
arkadann, ek olarak Durak Beyin (Erzurum), Tahsin Beyin (Aydn), Hulki
Efendinin (Siirt) verdikleri nergeler uzerine, M.Kemal'e, oybirligi ile Gazi
unvan ve mareallik rutbesi verilmesi (ZC.,12.C., s.363-364)
Simdi F.akmak'n sahte anlarn ksm ksm izleyelim:
a "Yunan Kral, sava iini dogrudan dogruya eline alm bulunuyordu. Pek
guvendigi Bakomutan General Papulas da Anadolu'ya gemi bulunu-yordu...
Nihayet Temmuz sonlarnda bekledigimiz taarruz kendini gsterdi.
153) TIH, 2.C., S.Ksm, 1.Kitap (Sakarya Meydan Muharebesinden nceki Olaylar
ve Mevzi ilerisindeki Harekat), s.198; A.Gunduz, Hatralarm, s.59;
Yaknlarndan Hatralar, s.107; F.zdilek, AAMD,say 11/ Mart 1988, s.459
154) Bu konu ile ilgili baz kaynaklar: HTV dergisi, say 75 (1976), 1621 no.lu
belge (Bakomutanlk zel Burosu Genel Sekreteri Kazm Paann, M.Kemal'in
dnuu ile ilgili olarak 16.8'de Polatl'ya ektigi telgraf: "M.Kemal Paa,
muayene edildi. Kaburgalarndan biri krk. Yarn karargahta olacak."); TIH,
2/5, 1.Kitap, s.198; R.Sevket Ince'nin Guncesi, 9. blum, 29.10.1982, Milliyet;
I.Hakk Teke, Hatralar, 13.11.1968, Milliyet; R.E.naydn, Ataturk'u zleyi,
s.42; Islam Ansiklopedisi, 1.C., s.757; Dr.Mim Kemal ke, s.107, Yaknlarndan
Hatralar.
19 ya da 20 Agustosta Alagz kararghna gelen H.Edip yle yazyor: "M.Kemal
Paa, oturdugu koltuktan gulukle kalkmaya alt. unku kaburga kemikleri,
hala agrlar iindeydi. M.Kemal Paaya dogru, kalbimde gerek bir sayg ile
gittim. O, butun genligin, bir millet yaasn diye lmeyi gze alan kararn
temsil ediyordu. Ne saray, ne hret, ne herhangi bir kudret, onun o odadaki
buyuklugune yakmaz. Gittim ve elini ptum."(Tur-kun Atele Imtihan, s.193)
540
' /
Bu, tarihe Sakarya Harbi olarak geecek olan buyuk savat." (16.blum,
25.4.1975, Hurriyet gazetesi; 17.blumde de yle yazyorlar: "Ordunun idaresini
Kral Konstantin ele almt.")
a. Yunan Kral, hibir zaman 'sava iini, ordunun idaresini eline alm',
degildir. unku hukumet, Kraln bu ie karmasn uygun grmemitir. Kutahya-
Eskiehir ve Sakarya savalarn, uzaktan izlemekle yetinecektir. (Genelkurmay
Bakan V.Dusmanis, Kuuk Asya Harbinin Iyuzu, 1.C., s.63-69)
b. General Papulas da, Anadolu'ya yeni gemi degildir; Anadolu Ordu-su'nun
komutan olarak, 22 Kasm 1920'den beri, Izmir'de bulunmaktadr. (Yunan Askeri
Tarihi, s.169)
c. A.akmak-M.Sertoglu, Kutahya-Eskiehir savalar ile Sakarya Sava-'n
birbirlerine kartryor, olaylar srasn da alt ust ediyorlar. Ne Temmuz
sonlarnda balam olan bir taarruz' var, ne de Sakarya Sava Temmuz
sonlarnda' balad.
Bu pek cesur ikili, atp duruyor. Simdi masaln en tatl blumune geldik:
D "M.Kemal Paa atndan dumu ve kaburga kemiklerinden biri krldgndan,
ister istemez hastaneye yatmt. Bundan sonra da ordunun banda yalnz kaldm.
Halbuki bu srada M.Kemal Paaya iddetle muhta bulunuyordum. Ama ne
yapabilirdim? Her eyden nemli olan, cephede ordunun banda bulunmakt... Ben
surekli olarak cephede bulunamyor, frsat bulduka Ankara'ya gelerek Mecliste
grunuyor, sava durumu hakknda gerekli bilgileri veriyordum. Onlar
sakinletirir sakinletirmez, hemen M.Kemal Paay ziyarete kouyor, askeri
durum hakknda ona gereken bilgileri veriyordum. Ondan sonra da solugu cephede
alyordum." (17.blum, 26.4.1975, Hurriyet gazetesi)
Inanlmaz bir ey! Bu kadar ok yanl bir araya getirmeyi nasl baarmlar?
1. M.Kemal'in 17 Agustos 1921'de Alagz'deki Bakomutanlk kararghna
dndugunu grmutuk.
2. Fevzi Paa, ordunun banda yalnz kalm ve orduya komuta etmi degildir;
unku Ordu (Cephe) Komutan, Ismet Paayd; butun emirler Ismet Paadan
kyordu. (Sakarya Sava ile ilgili TIH, 2/5, 2.kitabn tamam) Fevzi Paa,
gru, tavsiye ve uyarlarn, ancak gerektike ya da sorulduka, Bakomutana ve
Ordu (Cephe) Komutanna yazl olarak bildirmi, baz zorunlu hallerde ve 'Cephe
Emri' dogrultusunda, guney kanattaki birliklere dogrudan emir vermitir. (TIH,
2/5, 2.kitap, s.89, 90, 103, 104 vd.)
3. Fevzi Paa, Cepheye geldigi 12 Agustostan sonra da hi 'Ankara'ya gitmi',
Mecliste konumu da degildir!
M.Kemal de, Fevzi Paa da, sava bitene kadar cepheden hi ayrlmamlardr.155
[Fevzi Paa, scak savan baladg gun olan 23.8'den 7.9'a kadar, su-
541
rekli olarak ordunun guney kanadnda bulunur, 8.9'da kuzey kanada geer. (TIH,
2/5, 2.kitap, s. 18 vd.; K.zalp, Milli Mucadele, s.204)]
Sahte anlar izlemeye devam edelim.
a "Butun gayretime ragmen, Meclisi sakinletirebilmek, benim iin gitgide gu
oluyordu. Bu sralarda M.Kemal Paaya ne kadar ihtiyacm vard. Ama o dedigim
gibi hl yatyordu. Benim artk Ankara'ya gelmem son derece zorlam
bulunuyordu. Meclisin moralini yuksek tutma iini M.Kemal Paaya brakmtm.
Daha dogrusu o, kendi istegi ile hasta hasta, bu grevi uzerine almt."
(18.blum, 27.4.1975, Hurriyet)
Yalan, yalan dogurur. Bu zrvalklar da ana yalann yavrular.
D "Ite bugunlerde, nereden km ise km, Yunanllarn hzla Ankara'ya
yaklamakta olduklar, onlar durdurabilmenin imknsz oldugu rivayeti,
Ankara'y bir anda sarvermi. Benden bir turlu haber alamayan, benimle temas
kuramayan M.Kemal Paa da bu ayiaya (sylentiye) kaplarak, Ankara'nn
boaltlmas yolunda, kendisine yaplan telkinleri uygun bulmu. Bu yolda hemen
emirler vermi ve hukumet merkezinin Kayseri'ye nakledilmesi yolunda hareke
geilmi... Benim bunlardan hi haberim yoktu." (18.blum, 27.4.1975, Hurriyet)
Bu seferki yavru, tam bir tosuncuk. Meclisin ve hukumet rgutlerinin Kayseri'ye
nakli hakkndaki Bakanlar Kurulu kararn, Sakarya Sava'nn balamasndan bir
ay nce, 23 Temmuz 1921 gunu, TBMM'nin gizli oturumunda aklayan ve savunan,
bizzat Bakanlar Kurulu Bakan Fevzi Paadr. (GCZ, 2.C., s.99 -103 vd.) Ama an
imalcileri, Fevzi paaya, "benim bunlardan hi habenm yoktu" dedirtiyorlar!
155) a. M.Kemal'in Bakomutanlk kararghnn bulundugu Polatl/Alagz'den
verdigi baz emirlerin ve yazdg yazlarn tarihleri: Cephede bir grev isteyen
H.Edib'e verdigi cevap, 18.8 (TAImtihan s.190); K.Karabekir'e cevap, 21.8
(istiklal Harbimiz, s.933); Orduya genelge, 24.8 (TIH, 2/5, 2.kitap, s.12);
Guney kanattaki Fevzi Paa'ya emir, 24.8 (a.g.e., s.18); Guney kanattaki Fevzi
Paa ile yazma, 26.8 (a.g.e., s.47); Milli Savunma Bakanlgna emir, 26/27.8
(a.g.e., s.62-64); orduya genelge, 27.8 (a.g.e., s.79); Guney kanattaki Fevzi
Paa ile yazma, 28. 8 (a.g.e., s.84); Guney kanattaki Fevzi Paaya emir, 29.8
(a.g.e., s.112); Milli Savunma Bakanlgna emri, 31.8 (a.g.e., s.127); TBMM ile
yazma, 1.9 (a.g.e., s.148; cevab, 3.9'da Mecliste okunur: ZC., 12.C., s.134-
135); A.Gunduz ile S.Omurtak' guney kanatta inceleme yapmakla grevlendirmesi,
3.9 (TI'H,2/5,2.kitap, s. 161); Gazeteci B.G.Gaulis'e Alagz'den cevap vermesi,
5.9 (B.N.Simir, Ataturk'le yazmalar, s.141); Zafer Tepe'ye gelmesi, 9.9 (TIH,
21 5, 2.kitap, s.208; H.Edip, s.200); Zafer Tepe'de taarruzu izlemesi 10.9
(TIH,2/5,2.kitap, s.223); ileri hattaki 15.Tumen'in yanna gitmesi,11.9
(K.zalp, Milli Mucadele, s.207; Fethi Okyar, Yaknlarndan Hatralar, s.42-47);
Meclis'e zaferi bildirmesi, 13.9 (TIH, 2/5, 2.kitap, s.269-270); millete
beyannamesi, 14.9 (a.g.e., s.285)!
Ayrca, her gun Alagz'den Meclise rapor yolluyor, rapor Husrev Gerede
tarafndan milletvekillerine aklanyordu: D.Arkoglu, s.249 vd.;
Y.K.Karaosmanoglu, Vatan Yolunda, s.145; R.E.naydn, Ataturk'u zleyi, s.63.
Birka defa da Cephenin guney kanadna inmitir. (TIH, 2/5, 2.kitap, s.115, 132;
A.Gunduz, Hatralarm, s.81, 84; C.Erikari, Komutan Ataturk, s.720)
b. Sadece u anlar bile, her ikisinin de, Sakarya Sava boyunca, surekli
cephede bulunduklarn gstermeye yeter: H.E.Advar, Turkun Atele imtihan,
s.193-203; I.Innu, Hatralar, 1.C., s.260-265; A.Gunduz, Hatralarm, s.85-105;
K.zalp, Milli Mucadele, s.192- 215.
542
D "...Yaverim Salih Omurtak' agrarak kendisine, 'Ben biraz uyuyacagm... Beni
uyandrma!' emrini vererek yattm. Ben uyuduktan bir, iki saat sonra, Ankara ile
naslsa telefon baglants kurulmu. Salih Omurtak, telefonu aar amaz, M.Kemal
Paann sesini duymu. Paa, heyecanl bir eda ile durumu sormu..."
M.Kemal, Fevzi Paann yyudugunu grenince, ii rahatlam, ,'durumda hibir
tehlike olmadgn imdi anladm' demi. Uyduruk anlar yle devam ediyor:
n "Ertesi sabah kendisiyle telefonla konutuktan ve askeri durumu anlattktan
sonra, bir kat daha rahatlad. Ankara'ya gelen ktu haberleri, uyanm bulunan
panigi de, ancak o zaman kendisinden grendim... M.Kemal Paa da olduka
iyilemiti. Bana, bir iki gune kadar yanma gelebilecegini syledi. Buna pek
sevindim. M.Kemal Paa, hemen ertesi gunu, BMM Bakan olmak sfatyla, Mecliste
askeri durum hakknda yurekleri ferahlatc izahatta bulunmu ve baz mebuslarn
isteklerine uyarak, Bakomutan sfatyla cepheye hareket edecegini bildirmi.
Onu aramzda grmek, hepimizin moralini bir kat daha kuvvetlendirmi
bulunuyordu." (18.blum, 27.4.1975, Hurriyet)
Salih Omurtak, Sakarya Sava srasnda, Fevzi Paann yaveri degil, Genelkurmay
Harekt Subesi Mudurudur.156 Ankara ile Alagz arasnda, o tarihte telefonla
konumak da mumkun degildir. M.Kemal Paa, baz mebuslarn istegine uyarak,
cepheye kendiliginden Bakomutan sfatyla hareket etmi de degildir. Uzun ve
etin grumeler sonunda ve oybirligi ile Bakomutanlga getirilmitir. (ZC,
12.C., s.21; ayrca: GCZ, 2.C., s.180, 5.8.1921). Cepheye, sonradan ve yalnz
olarak degil, 12 Agustosta Fevzi Paa ile birlikte hareket etmitir. (HDBD,
75.say, 1619.belge; Islam Ansiklopedisi, 1.C., s.756; Jeschke, TKS Kronolojisi
l, s. 159)
Anlarn geri kalan da byle. Onun iin onlara deginmeyecegim. Sadece, ikilinin
bu tur zrvalamalarndan son ikisini aktarp bu sahte anlar konusunu
kapatyorum:
D "..Ataturk, birok kimseye yeni soyadlar vermeye balamt. Bu arada Innu
savalarnn erefini, oldugu gibi Ismet Paaya hediye ederek, Innu soyadn
kendisine vermiti. Bana da herhalde, Sakarya Sava'n bandan sonuna kadar
idare etmi ve bu savan planlarn da hazrlam oldugum iin olacak, Sakarya
soyadn vermek istedi. Teekkur ettim. yuz yldan beri akmakogullar adyla
hret kazanm bulunan bir soyun adn degitirmek hakkn kendimde
gremiyordum. Bunu syledigim zaman, M.Kemal Paa bana hak verdi." (19.blum,
28.4.1975, Hurriyet)
Sakarya Sava'n, bandan sonuna kadar Fevzi Paann idare ettigi, ar-
156) On Yllk Harbin Kadrosu, s.278.
543
tk biliyoruz ki ikilinin atmasyonudur. Savan planlarn Fevzi Paann yaptg
da dogru degildir.157
D "[Sakarya Meydan Sava hakknda bir konferans vermek isteyen Afet (Inan)
Hanm] hazrlam oldugu konferans metninde... herhalde M.Kemal Paaya duydugu
ar sevgiden olacak, tarihi hakikatleri bir yana brakm, Sakarya Sava'nn
butun erefini kendisine (M.Kemal'e) vermi, savan planlarn ona hazrlatm
ve Sakarya Meydan Sava'n bandan sonuna kadar idare ettirmi..> Serefli bir
askere, yapmadg, katlmadg bir savan zafer erefini yuklemeye kalkmak,
onun erefini hibir ekilde artrmaz. Hatta onu kuultur... Afet Hanm benimle
grumek uzere yeniden bavurunca, ona durumu bildrdim. M.Kemal Paann,
Sakarya Muharebesiyle yle sandg gibi yakndan ilgisi olmadgn, geirmi
bulundugu bir kaza sonunda, bir kaburga kemiginin krlm ve hastaneye
kaldrlm bulunmas,158 onu ister istemez bu savan dnda brakm
oldugunu, bu durum karsnda, sava benim planlayarak idare etmek zorunda
kaldgm syledim." (19.blum, 28.4.1975, Hurriyet) Bu gereklere aykr
laflar syleyen, elbette Fevzi Paa degil. Fevzi Paann bu konudaki gerek
gruunu, u belge belirtmektedir: Fevzi ve ismet Paa, 15.9.1921 tarihinde,
Kozan ve Edirne milletvekilleri olarak, TBMM'ne ortak bir neride bulunurlar. Bu
neri yledir:
"Bizzat muharebe meydanndaki tedabir (nlemleri) ile muzafferiyetin amil ve
muessiri (yapcs ve etkeni) olmu olan Bakumandan M.Kemal Paa Hazretlerine,
muirlik (mareallik) rutbesi ve Gazilik unvan tevcih edilmesini teklif ve
istirham ederiz." (ZC., 12.C., s.263)159
157) Sahte an imalcileri, plan nedir bilmedikleri iin, ikide bir, plandan sz
ediyorlar. Scak sava boyunca, genel ve geerli klasik kurallara uygun bir
savunma duzeni uygulanmtr. M.Kemal'in klasik savunma anlayn degitiren
'alan savunmas' gruu ise, bu duzeni degil, sava tarzn degitirecektir,
ilgilenenler u kaynaklarda, Istiklal Sava'nn tamamn kapsayan genel plan
(stratejik savunma) ile bu savatan nce ve sava srasnda uygulanan duzen ve
gelimelere ilikin bilgi ve belgeleri bulabilirler: TIH, 2.C., S.Ksm,
1.Kitap, Sakarya Meydan muharebesinden nceki Olaylar ve Mevzi ilerisindeki
Harekt; TIH, 2.C., S.Ksm, 2.Kitap, Sakarya Meydan Muharebesi ve Sonraki
Harekt; H.Bayko, Sakarya Meydan Muharebesi, 134 sayl Askeri Mecmua tarih
eki, 1944; B.Vandemir, Sakarya'dan Mudanyaya, Genelkurmay Y, Ankara, 1946.
Ayrca, Sakarya Meydan Sava'na ilikin harp cerideleri de yaymlanmtr.
Su u Yunan kitab da zellikle Sakarya Sava ile ilgilidir: ilia Vitieridu,
Sakarya tesi Harekt; Hristos V.NIkolopulos, 1921'in Onbinleri ile Beraber;
Prens Andrea , Felakete Dogru (u de ATASE Kitaplgnda incelemeye aktr).
158) M.Kemal hastanede yatm da degildir. Sadece Cebeci Hastanesinde muayene
olur, evine dner, baz bakanlarla gruur ve ertesi gunu Alagz'e hareket eder.
Bunlara ilikin ayrntlar, mesela R.Eref naydn'la I.H.Teke'nin anlarnda
var.
159) K.Karabekir yle yazyor: "Fevzi Paa... M.Kemal Paaya yekten muirlik
ve gazilik inha ediyor. Halbuki daha mesele bitmemi ve Yunan ordusunu takip
ederek kati muvaffakiyet kazanlmam, yani daha yaplacak iler varken,
M.Kemal'e son merhaleyi inha etmek, ikinci bir mu-zafferiyette, nasl ve ne ile
tatmin olunabilecektir. Bu vahim hata, Afyon taarruzundan sonra, M.Kemal'e
hilafet ve saltanat tevcihe (vermeye) kadar yurudu."-ftetiklal Harbimiz, s.935/
dipnot) -+
544
Ama bu acaip ikili, bir ocuk sorumsuzlugu iinde ak gerekleri tersine
evirmeye alyojJCurtulu Sava'mn pek ok aamasnda buyuk emegi olan
Fevzi Paay, hi hak etmedigi bir duruma, yalanc durumuna duuruyor.
Amac belli olan A.akmak' geiyorum. Ama Murat Sertoglu'na ne demeli? Bu,
Halley kuyruklu yldzndan da uzun kuyruklu ve Komik Nait'ten de daha komik
yalanlarn altna imzasn nasl koymu?160
- Birok sahte olmayan ve iyi niyetli anlarda bile, artc maddi yanllar
bulunmaktadr. Bir rnek olarak H.Edip Advar'n, unlu Turkun Atele Imtihan
adl unlu anlarna deginmek istiyorum. Anlarda birok yanl var, sadece
birkan belirtecegim:
a "5 Agustos 1921'de, M.Kemal Paa Bakomutan, yani bir nevi butun kudrete
sahip bir askeri diktatr olarak Buyuk Millet Meclisi tarafndan seildi. Meclis
kendi elindeki butun kudreti (Bakomutan) M.Kemal Paaya verdi...161 M.Kemal
Paa askeri bir kabine kurdu, ilerinde Kazm Paa ile Albay Arif Bey de
vard."162
ilk cumleler, Karabekir'in, onulmaz 'M.Kemal kompleksini' bilenler iin surpriz
degildir. Son cumlesinin ise, batan sona, kendisinin uydurdugu bir masala
dayandgn, ilerde grecegiz!
160) Bu sahte anlarn uzerinde bu kadar durmamn hazin bir sebebi var. TRT'de,
13 Eylul 1983 akam yaymlanan Sakarya Sava programn, Kultur Bakanlgnn
ileri gelenlerinden biri hazrlam ve Sakarya Sava, bu sahte anlara gre
anlatlmt. Yani Bakomutan M.Kemalsiz ve Cephe komutan ismet Paasz bir
Sakarya! Program hazrlayan, sevdigim bir insandr. Sakarya sava ile ilgili
askeri tarihleri ve monografileri okuyup okumadgn, bu kitaplarda yer alan
belgeleri inceleyip incelemedigini sordum ve bu sahte antlara dayanmasn
eletirdim. Suknetle dedi ki: 'Bakalm o kitaplardaki belgeler dogru mu?'
Anlalan birileri iine byle bir kuku duurmu. Belli ki hibir askeri tarih
okumam, hibir askeri belgenin orijinalini grmemi. (HTV dergisi, belgelerin
orijinallerini de yaymlyor.) Okuyup grmu olsa, byle bir kukuya dumezdi.
unku ncesi ve sonraki takip hareketiyle birlikte 60 gunden fazla suren bir
savata, taburlardan alaylara, alaylardan tumenlere, tumenlerden gruplara,
gruplardan Cephe Komutanlgna yazlan, Cephe Komutanlgndan basamak basamak bu
birliklere gelen eitli raporlar ve emirler, her tumenin kendi birlikleri ile
yaptg i yazmalar, sair haberleme tutanaklar, Fevzi Paann rapor ve
mutalaalar, harp cerideleri, on binlerce belge eder. Hepsi de birbirine
bagldr. Anlar ve F.Okyar ile R.Sevket ince'nin gunlukleri de binlerce sayfa
ediyor.
Bu on binlerce belgeyi, o zamann kgtlarn bulup, yazm ve kayt usullerini
dikkate alarak, yuzlerce adam kullanarak, yeniden imal etmek, guncelerin ve
anlarn bile buna gre yeni- x den yazlmalarn saglamak ve bu apta bir
'yapnt gerek' yaratmak ve bunu gizlemek, mumkun mudur?
Hayretle susmutum. Simdi de yle yapyorum.
Buyuk Taarruzda M.Kemal'in, 1 Eylul tarihli beyannamesi dnda, Bakomutan
olarak verdigi bir tek yazl emir bile bulunmuyor.
Yoksa Buyuk Taarruz'da da m yoktu?
161) Ayn yanl F.R.Atay da yapyor ve u yargda bulunuyor: "Bu diktatrluk
demektir." (ankaya, s.292) Bu ifadenin, baz aratrmaclar da etkiledigini
gruyoruz. (Mesela J.B.Villalta, Ataturk, s.468) Oysa M.Kemal, istedigi
yetkinin, "memleketi ve orduyu savaa hazrlamakla snrl ve yalnz bu konuya
ilikin oldugunu", Mecliste iki kere aklamtr (G.C.Zabtlar, 2.C.,
s.168,171) ve snrlarn izdigi yetki dnda tek karar bile vermemitir.
Siyaset bilimi asndan, yasaya dayal, kapsam ve suresi bakmndan ok
snrl bir yetki kullanm, diktatrluk saylr m? 162) s. 188.
545
a. Olayn tarihi dndaki butun bilgiler yanl! unku Meclis o gun butun
yetkilerini degil, sadece "memleketi ve orduyu savaa hazrlamakla snrl ve
yalnz bu konuya ilikin yetkilerini" devretmitir.163 Nitekim Meclis, bu
yetkinin sona erdigi tarih olan 4.8.1922'ye kadar yasama ve yurutme ile ilgili
sair yetkilerini kullanmaya devam edecektir.164
b. Ayrca M.Kemal bir 'askeri kabine1 de kurmu degildir; Bakanlar Kurulu
Ankara'da grevine devam etmektedir. Halide Edip'in sz konusu ettigi kurulu,
'Bakomutanlk Kalemi'dir (sekretaryas).165 Kazm Paa (Inan)
bakanlgnda kurulmu olup sadece bir emir subay, iki kurmay subay, u snf
subay, bir evrak memurundan oluuyordu.166 Albay Arif ise, balangta degil,
3.Grup Komutanlgndan alndktan sonra (14.8.1921), bu kalemde
grevlendirilmitir.167
p H.Edip Hanm, 202.sayfada da, "Yedi Tumen Komutan Sakarya'da ehit olmutu."
diye yazyor.
Oysa hibir Tumen Komutan ehit olmamtr.
Ama bu yanl surup gidiyor. O kadar ki Ataturk Aratrmalar Merkezi Bakan
Prof.Dr.Utkan Kocaturk gibi ciddi ve alkan bir aratrmac bile, bu yanl
bilgiyi, Sakarya Sava'nn yldnumu dolaysyla TRT 1'de yaptg bir konumada
(13.9.1988) tekrar etmitir.168
- K.Karabekir'in ve damadnn, Sakarya Sava hakknda verdikleri bilgileri,
Karabekir paragrafnda aktaracagm.
- Bir film rnegi: 30 Agustos 1994 gunu TRT'de yaymlanan, Behlul Dal'n yazp
ynettigi 'O Gece' adl bir filmin banda yer alan iki sahnede, M.Kemal'i
Sakarya Sava'n ynetirken gruyoruz: zerinde mareal uniformas var. Allah
Allah! M.Kemal, bilindigi gibi bu sava bir sivil olarak ynetmitir. unku 8/9
Temmuz 1919'da askerlikten istifa etmiti; kendisine mareal rutbesi ise,
Sakarya Sava-
163) Gizli Celse Zabtlar, 2.C., s.168,171 ve Zabt Ceridesi, 12.C., s.18 vd.
164) ZC, 22.C., S.107-621 vd.
165) Bakomutanlgn emriyle, 'Genelkurmay ile M.Savunma Bakanlg arasnda
koordinasyonu saglamakla grevli olarak' 8.8.1921'de kurulmu, (TIH, H.C.,
5.Ks., 1.K. s.164) 13.9.1921'de kaldrlmtr. (H.T.Vesikalar Dergisi, Say
75, belge 1623)
166) a.g.e., s.43.
167) a.g.e., s.225.
168) Esat Paann anlarn, araya kendi bilgilerini ekleyerek, ok dagnk bir
biimde yayna hazrlam olan ihsan Ilgar, Bat Cephesi Kurmay Bakan
Asm Gunduz'un anlarn da, A.Gunduz'un lumunden (1970) 3 yl
sonra( (1973), kitab iirmek iin birok yanl bilgiler, kendinden gruler
ekleyerek, ustelik bu sefer hepsini an sahibine mal ederek yaymlamtr: Asm
Gunduz, Hatralarm, dinleyen ve yazan i.Ilgar, Kervan Y., istanbul, 1973. Bu
yuzden de, savalarla ilgili ayrntlarda, birok ihsan Ilgar yanl var!
Eklentileri ayrdedemeyen biri, Bat Cephesi Kurmay Bakan A.Gunduz'un, Sakarya
Sava ile Buyuk Taarruz'a ilikin birok teknik ayrnty bilmedigi sonucuna
varr. \
A.Gunduz'un Kurtulu Sava ile birok ans, iyi ki A.Gunduz hayatta iken,
eitli dergilerde yaymlanm.
546
'nn bitmesinden 6 gun sonra, 19 Eylul 1921'de TBMM tarafndan verilmitir.
(Z.C., 12.C.^s.264)
TRT'de yuze yakn da deneti var!
- Alagz'deki Bakomutanlk Karargh, ziyarete ak tarihi bir mekn olarak
korunmaktadr.
Binann birinci katndaki sofann duvarlarna da, birok fotograf aslm.
Birinde, M.Kemal yine mareal uniformas ile grunuyor. Altnda da yle bir
aklama var: 'Bakomutan, Sakarya'da taarruz emrini verirken'.169
Yanllk bu kadarla kalsa iyi. Binann ii yeniden duzenlenmi, bu arada
otantikligi de buyuk lude tahrip edilmitir. Butun kaplar, parlak oto boyas
ile boyanm, yemek yenilen zemin katndaki oda, raflarnda antika bakr
kaplarn sralandg yapmack bir ark odasna evrilmi. M.Kemal'in alma
odasnda fiyakal bir ay postu, oymal, yepyeni bir yaz masas duruyor.
Masann ustunde de, hediyelik eya satan magazalarn vitrinlerinde grulen u
yaldz motiflerle suslu bir telefon var. M.Kemal'in yatak odas diye duunulen
odaya da, iki kiilik, srma ilemeli bir yatak rtusuyle kapl, ok suslu bir
karyola yerletirilmi. [1980'lerde, bu iki kiilik gelin yatagn, tek kiilik
ama yine antikaclardan alnm, gsterili bir yatakla degitirdiler!170]
Dnemin koullarna ve gerege hi uymayan bu turistik ve ruku duzenlemeden sz
ettigim o zamanki Kultur Mustearndan unu grenmitim: Eyalar, o dnemi iyi
bilen (!) bir uzman semi ve yerletirmi! Tanr Turk'u byle uzmanlardan
korusun!
- M.Kemal nasl Bakomutan olmu?
Bu konuda da ilgin bir masal var. Aynen aktaryorum: a "M.Kemal Paa, 5 Agustos
1921 gunu, nce butun Meclisi, emrinde bulunan Topal Osman kuvvetleri ile sard.
Sonra da, alt yuz yllk gelenek iersinde, tek bir Osmanl Padiahna bile
tannmam olan yetkilerin, kendisine tannmasn mebuslardan rica! etti. Hibir
encumenle (komisyonla) gruulmeden, dogrudan genel kurula gelen ve hayli sert
tartmalarla gece yars kabul edilen, bir oturum sonrasnda Buyuk Millet
Meclisi, Meclis Bakan M.Kemal Paaya, Meclisin sahip oldugu butun yetkileri
ahsnda toplamak ve yurutmek uzere, u ay sureyle Bakumandanlk yetkisi veren
kanunu kabul etmek zorunda kald. Hemen butun mebuslar yedi saattir iersindeydi
ve ne kimse dar kabiliyor ve ne de ieri girebiliyordu. Hukuk ve siyaset
dilinde ad diktatrluk olan bu yetki, ilkine benzer taktik ve tehditlerle, u
kez daha uer ay uzatld." (Ahmet Nedim, Ankara Istiklal Mahkemesi Zabtlar,
s.XXVI) nce, aktardgm metnin Turkesinden dolay zur dilerim.
169) Bu fotograf, Nutuk'un 2. cildinin 136. sayfasndadr. Ama altnda dogrusu
yazyor: Buyuk Taarruza hazrlanrken...
170) Oysa M Kemal, kaburgasnn krk olmas dolaysyla, Sakarya Sava
boyunca, bir vagondan skulen koltukta alm ve uyumutur. (Islam
Ansiklopedisi, 1.C., s.757)
547
a. M.Kemal Bakomutanlga talip olmamtr. Isteyen Meclistir ve Meclisin bu
dilegini dile getiren ilk milletvekili de, Dr. Rjza Nur'dur. (GZC, 2.C., s.137,
2 Agustos 1921) Grumeler 3 ve 4 Agustos gunleri de devam edecektir. 3 gun
sonra, 5 Agustos gunu, M.Kemal, "Meclisin arzu ve talebi uzerine, Bakomutanlg
kabul ettigini" aklar ve "bundan hasl olacak fayday suratle elde edebilmek
ve ordunun maddi ve manevi kuvvetini artrmak, tamamlamak ve sevk ve idaresini
gulendirmek amac ile", Meclisin orduya ilikin yetkilerinin u ay sure ile
Bakomutanca kullanlmas iin bir teklif verir. (GZC, 2.C., s.164)171
Tartmalardan sonra, baz milletvekilleri, hazrladklar bir kanun teklifini
Bakanlga verir ve 'ivedilikle gruulmesini' nerirler. Ivedilik nergesini ve
kanun teklifini veren milletvekillerinin banda da, yine Vahdettincilerin
ustad Dr.Rza Nur geliyor! (GCZ, 2.C., s.174)
Kanun teklifi ivedilikle gruulur ve kabul edilir. (GCZ., 2.C., s.180)
b. Gruluyor ki Bakomutanlg talep eden M.Kemal degildir. Kanun teklifinin
ilgili komisyondan gememesinin sebebi de, Dr.Rza Nur ve arkadalarnn
ivedilikle grume taleplerinin Meclise kabul edilmi olmasdr. "Buyuk Millet
Meclisi, M.Kemal Paaya, Meclisin sahip oldugu butun yetkileri" de devretmi
degildir. Devretmek zorunda da braklmamtr. Zorunda braklm olsa, 13
milletvekili muhalif kalamazd. (GZC, 2.C., s.180)
Iddialarn tumu de gerege aykr!
c. "M.Kemal'in, emrinde bulunan Topal Osman kuvvetleriyle Meclisi sarm
oldugu" iddiasna gelince, byle bir ey olsa, nce Dr.Rza Nur yazard ama bu
konuda bir imada bile bulunmuyor. Zaten bu olay imknsz klan kuucuk bir
maddi engel var: unku 5 Agustos tarihinde, Topal Osman Aga ve kuvveti,
Ankara'da degil; Ankara'ya gelmek uzere henuz Ankara yolunda.
Topal Osman Aga ve kuvveti, drt gun sonra, 9 Agustos 1921 Sal gunu Ankara'ya
gelecek ve Meclise grevlendirilen Trabzon milletvekili Ali Sukru Bey ve
arkadalar tarafndan karlanacaktr. Ali Sukru Bey, 11 Agustos 1921 gunu,
Mecliste sz alr ve iki gun nce Topal Osman Aga ve kuvvetini (42.Alay)
karladklarn anlatr ve Osman Agann sylediklerini aktarr. (ZC., 12.C.,
s.35)
Ksacas, yazcnn bu iddias da, butunuyle gerege aykr!
d. Yazar, Osmanl tarihini de bilmiyor. Bilse, Bakomutana verilen snrl
yetkinin, 'tek bir Osmanl Padiahna bile tannmam oldugunu' yazp
171) M.Kemal diyor ki: "Reisinize emniyet ve itimadnz yoksa, hakikaten byle
bir selahiyet (yetki) vermek, muzrdr (zararldr)... Mesele duunmege deger,
ok duununuz!" (GCZ, 2.C., s.168) Bakomutan olmak iin can atan (!), bunu
saglamak amacyla Meclisi sardran (!) DM, byle konuur mu?
548
da gulun olmazd. Binlerce ferman- humayun bir yana, Fatih Sultan Mehmet ya
da\Kanuni Sultan Suleyman'n adyla anlan kanunlar ne oluyor? Geerli
olabilmeleri iin bu kanunlar, birilerinin, bir kurulun, bir meclisin
onaylamas m gerekmiti yoksa?
Farknda msnz, hibiri, bir olay dogru anlatmyor, geregi aktarmyor,
mutemadiyen ve gzlerini bile krpmadan, dogrudan sapyor, geregi arptyor,
masal haline getiriyorlar. Ve bunu, M.Kemal'i kuultmek iin yapyorlar.
Bu beyler, masal sylemeyi brakp da biraz tarih okusalar! Yakn tarihten vaz
getik, bari Osmanl tarihini grenirler.172
* 6-2-4 Buyuk Taarruz
D A.Dilipak:
"20 Temmuz 1922, M.Kemal'in uzerindeki Bakomutanlk grevinin u ay daha
uzatlmasna ilikin Meclisteki gizli muzarekeler srasnda, M.Kemal
172) Ahmet Nedim, TBMM'nin birinci dnemi hakknda da yle yazyor: "M.Kemal
Paa, Meclisin u ay alabildigi ilk dnemi sonrasnda, riyasetin verdigi
gule, duledigi otoriter yapnn ilk ciddi uygulamalarn balatt. Meclis
alelacele tatile sokuldu ve ayn zamanda birer mebus olan ordu komutanlar da
cephelere sevk edildi. Son dnemin en buyuk kurmaylar saylan Sakall Nurettin,
Mersinli Cemal, Cafer Tayyar, Refet, Sukru, Halit, Ali Naili paalar, aslnda
mevcutlar birer tabur bile olmayan hayali tumenlerin komutanlar saylarak,
Ankara'dan uzaklatrldlar... Meclis, yeni alma ylnn balangc olan 1
Eylul 1920 gunu, hayli eksik bir kadro ile toplanabildi. Asker mebuslarn
Ankara'ya dnmelerine izin verilmedigi gibi muhafazakr ve muhalif kimi mebuslar
da, Meclis riyasetinin emri ile halk yeni mucadeleye katlmaya tevik ve irat
iin Anadolu'ya dagtlmt." (s.XIV-XV) Her satr, hatta her kelimesi yanl!
Yazc, Meclis tutanaklarn inceleseydi, Birinci Meclis'in 23 Nisan 1920'den
1923 yl Nisan ay ortasna kadar aralksz altgn, hi tatile girmedigini
grur, okuyucularn bu masalla uyutmaya kalkmazd. Ayrca, 1 Eylul 1920 gunu,
Meclis toplanmamtr. (ZC., 3., s.460-461) Zaten toplant yllar da, 1 Eylulde
degil, 1 Martta balyordu. (1 Mart 1921: ZC., 9.C., s.2; 1 Mart 1922:18.C.,
s.2; 1 Mart 1923: 28.C., s.2)
Komutanlara gelince: Sakall Nurettin Paa, Anadolu'ya Mays 1920'de geer;
kurmay ve miotvekili degildir. 1921 ylnda Merkez Ordusu Komutanlgna
atanana kadar herhangi bir guevde bulunmam, Takpru'de oturmutur. Mersinli
Cemal Paa 16 Mart gunu tutuklanp Malta'ya gturulmutur. Cafer Tayyar
Trakya'dadr, Edirne'den milletvekili seilmitir ama Ankara'ya hi gelmemitir;
1920 Temmuzunda da Yunanllara esir duecektir. Halit Paa -o tarihte yarbay, 20
Aralk 1920'de albay, 31 Agustos 1922'de paa olacak- o tarihte Dogu Cep-
hesi'nde 9.Kafkas Tumeni komutan; milletvekili degil.
Turk ordusunda, Sukru ve Ali Naili adnda hibir paa da yok. Yazc, galiba
Sukru Naili (Gkberk) demek istiyor ama iki kelimeyi biraraya getirmeyi
baaramyor. Albay Sukru Naili Bey de o srada Trakya'da, 49.Tumen Komutan;
Temmuz 1920'de Yunanllarn Trakya'y igalleri uzerine Bulgaristan'a, oradan da
Anadolu'ya geecek ve Kutahya-Eskiehir Sava'na katlacaktr; milletvekili
degildir, 2.dnemde olacak, izmir'den milletvekili seilen Refet Bele ise, -o
tarihte o da daha paa degil, 10 Ocak 1921'de paa olacak-, kh cephede, kh
Meclistedir, 6 Eylul 1920'de iileri Bakan olur.
Malta'da bulunan Mersinli 'Cemal Paa, Nurettin Paa ile Refet Paadan baka
hibiri, Ordu ya da Cephe komutanlg yapmamtr.
Bu kadar ok masal, Grimm Kardeler bile biraraya toplayamad.
549
artk bu yetki ve grevlere ihtiya kalmadgn bildirdi. Ancak bu muzakereler
sonunda, bu yetki ve grevlerin, suresiz olarak M.Kemal'in uzerinde kalmas
kabul edildi." (CG Yol, s. 108)
M.Kemal, sz konusu oturumda, "bu yetki ve grevlere" degil, sadece 'olaganustu
yetkilere ihtiya kalmadgn' bildirmitir. 'Bu yetki ve grevlerin, suresiz
olarak M.Kemal'in uzerinde kalmas kabul edilmi' de degildir. Sadece
Bakomutanlk grevi suresiz olarak uzatlmtr. (ZC, 21.C., s.430-432)
Iki cumle, iki kallavi yanl! Bunu ancak Dilipak baarabilirdi.
D A.Dilipak:
"Buyuk Taarruz ncesinde, yurdun drt bir yanndaki generaller ve Ankara
Hukumeti ile yakn ibirligi iindeki askeri erkan, blgeye intikal ederek,
hareketin komuta merkezini oluturmu ve 4 gun suren buyuk taarruzdan sonra,
zafere ulalmt!" (CG Yol, s.109) Bu ne demek acaba?
M.Kemal Bakomutan, Fevzi Paa Genelkurmay Bakan, Ismet Paa Cephe Komutan,
Nurettin Paa LOrdu, Y.Sevki Paa 2.Ordu Komutan, Fahrettin Paa Suvari
Kolordusu Komutan, Kazm (Inan) Paa da 6-Kolordu Komutan. Buyuk Taarruz
srasnda, kararghta ve birliklerin banda, bu kimselerden baka hibir 'paa'
yok.
Cephe Kararghnda da (komuta merkezi) sadece ilk u paa yar: M.Kemal, Ismet
Paa, Fevzi Paa!
'Yurdun drt bir yanndan gelerek, komuta merkezini oluturan' tek bir general
ad daha sayabilirse, Dilipak'a artk taklmayacagma sz veriyorum.
Hele, 'Ankara Hukumeti ile yakn ibirligi iindeki askeri erkan' cumlesinin
anlam ne? Dilipak, bu kargack burgack ifade ile ne demek istiyor acaba? Cephe
Kararghnda baz yabanc subaylarn bulundugunu, zaferin onlarn katks ile
kazanldgn sylemek istiyorsa, unu aka, duruste, cesaretle aklasa da
hak ettigi cevab alsa. Ya da birinden Turke dersleri almaya balasa.
n Ismet Bozdag:
"M.Kemal Paa, kullanlacak tabiyeyi (taktigi) kendi komutanlarna aktardg
zaman, Ismet Paa dahil, bu tabiyenin karsna kmlardr." (Samanyolu Tv.,
30 Agustos zel program, 30.8.1996)
Ismet Paann ve, butun komutanlarn, taarruz planna kar ktklar, dogru
degildir. Bu iddiann kaynag, A.F.Cebesoy'un Siyasi Hatralar adl kitabnda
verdigi bir bilgidir, (s.49)
Kesin taarruz emrini alana kadar, plana kar kan kii, 2.Ordu Komutan Yakup
Sevki Paadr. 27/28 Temmuzda yaplan ilk toplantda, baz kolordu
komutanlarnn da tereddut ettikleri yazlyor. Ama 20 Agustosta yaplan son
toplantda Y.Sevki Paadan baka itiraz eden olmamtr. (F.Altay, On Yl Sava,
s.329) Olaylarn tang olmayan Ali Fuat Paann, geniletilmi bir sylentiyi,
fazla ciddiye aldg 550 anlalyor. Sad ad verilen taarruz plannn taslag,
Bat Cephesi tarafndan hazrlanmtr. Buyuk Taarruz ncesi ile ilgili butun
belgeler de, TIH, 2.C., 6.Ksm, 1. ve 2. kitaplarda yer almaktadr. Bu belgeler
dururken, Ismet Paa dahil butun komutanlarn, taarruz planna kar ktgn
ileri surmek, gerekleri degitirmek olur. Bu konuda Karabekir paragrafnda daha
fazla bilgi verilecek.
D K. Msroglu:
"Toptan, tufekten ziyade, halkn iman sayesinde, etin bir mucadele ba: saryla
neticelenmi ve duman, Ege sahillerinden denize dkulmutur. Burada, bizim de
mehura itibar ederek kullandgmz 'denize dkulme' tabiri yerinde degildir.
Hakikatte Anadolu ortalarna kadar sokulan Yunan askerine kar, ciddi bir imha
muharebesi yapmaya muvaffak olunamamtr.173 Mesela Dumlupnar Meydan
Muharebesi'nin, bir imha muharebesi halinde gerekletirilememesi, ayan-
dikkattir! Bunun askeri olmaktan ziyade, siyasi sebepleri uzerine egilmek,
mevzuumuz haricidir. Fakat u kadarn syleyelim ki karlan ve imha
edilemeyen bu duman askerleri, Lozan sulhu boyunca, bize bir tehdit vastas
olarak kullanlmak uzere Trakya hududumuzda bekletilmitir." (S.Mucahitler,
s.363)
a A.Dilipak, Msroglu'nun 'siyasi sebepler' diye ustu kapal getigi hususa, az
ok bir aydnlk getiriyor ve diyor ki:
"Yunanllar daha sonra geldikleri gibi gittiler, ancak bu, halkn vatan
korumadaki sarslmaz kararllg ve kapal kaplar arkasndaki hl mahiyetini
bilmedigimiz siyasi pazarlkla oldu... Yunan denize dktuk mu, yoksa geldikleri
gibi gemilere binip gittiler mi?... Yunan igal kuvvetlerinin ogu, geldikleri
gibi Ingiliz gemilerine binip geri gitmilerdi." (CG Yol, s.281, 109)174
Ruha ve zihince saglkl insanlarn ileri suremeyecegi bu iddialar, cevaplan-
maya degmez. Ama sagl sollu yalan bombardman altndaki genleri duunerek,
birka hususu belirtmek istiyorum.
* 6-2-4-1. Yunan kayplar
a. Buyuk Taarruz'a kadar:
Yunan harp tarihi, 15 Mays 1919'dan 26 Agustos 1922'ye kadarki Yunan
kayplarnn saysn 39.656 olarak veriyor. (Yunan Askeri Tarihi, s.1025) Bu
saynn dogru oldugu uphelidir. Yunan monografi ve anlarnda bile, kayp
saysnn daha yuksek oldugunu belirten birok ayrnt bulunuyor.
173) Mahut yuzba H.C.Armstrong da, ayn kanda: "Anadolu dumandan
temizlenmiti. Bu bir mucizeydi ama Yunan ordusu yine kamt." (Bozkut, yeni
eviri, s.137) Ne kadar kam?
Yogun bir Ingilizce sessizlik!
174) Ik hzyla uyduruyorlar; Turk Taarruzunun baladgndan ve 30 Agustosta
iki Yunan kolordusunun evrildiginden, ingiliz hukumetinin haberi bile yoktur ki
siyas bir temasa girisin' ingiltere'nin Atina maslahatguzar Bentick, 31
Agustos sabah bile Londra'ya, "Durumun tamamen sakin oldugunu" bildirmektedir.
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.464)
551
b. Buyuk Taarruz:
Son na kadar dumandan ve dunyadan gizlenebilmi olan Turk taarruzu, baskn
eklinde 26 Agustos sabah balar ve 27 Agustos gle uzeri, Yunanllarn bir
yldr tahkim ettikleri Afyon guneyindeki cephe yarlr. Bu tek darbe ile
225.000 kiilik Yunan ordusu drt paraya blunur:
1. Dvuerek, eriye eriye Izmir'e dogru geri ekilen General Frangu grubu,
2. Dumlupnar'a dogru birlikte ekilen Yunan 1. ve 2. Kolordular (General
Trikopis ye Digenis kuvvetleri: 5 tumen, bagl birlikler, eitli askeri
tekiller),
3. Guneyi bo kalnca, Bandrma ve Erdek'e ekilmeye balayan Yunan 3 Kolordusu
(Bu kolorduya bagl, zalimligi ile unlu 11. Yunan Tumeni esir alnacaktr),
4. Bu u asl grup dnda kalan 15.Yunan tumeni (Bagmsz Tumen) ile cephe
gerisinde bulunan baz bagmsz alaylar.
Bu grup ve birliklerin bir blumu esir edilmi, hepsi agr kayplar
vermilerdir. Ayrntlarn aagda grecegiz. Yunan ordusunun kalntlar,
eme, Dikili ve Erdek'ten Yunan adalarna ve Dogu Trakya'ya (Tekirdag)
kaacaklardr. Kaabilenlerin saysn da, Yunan ve Turk kaynaklarna dayanarak
aklayacagm. Son Yunan askeri de 18 Eylul 1922 gunu Erdek'ten son Yunan
gemisine biner ve Anadolu'da bir tek silahl Yunanl kalmaz. Butun Yunan
kaynaklarnn 'Kuuk Asya felaketi' (Mikroasyatiki katastrofi) diye andklar bu
ok agr yenilgi uzerine, Yunanistan'da ihtilal olur, Konstantin tahtn terk
eder. 28 Kasmda da, eski Babakan Gunaris, eski Bakanlar Teodakis, Baltacis,
Stratos, Protopapadakis ile eski Bakomutan Hac Anesti kuruna dizilirler.
Amiral Gudasj General Stratigos ise muebbet hapse mahkm edilir, eski 2.Kolordu
Komutan General Prens Andrea ordudan uzaklatrlr ve mallarna el konulur.175
Izmir Genel Valisi Stergiyadis, D.Ferit gibi Fransa'ya kaarak cann kurtarr.
Bu dehetli yenilginin ve butun hulyalara son veren ykmn derin etkileri
yllarca surecek, Yunan toplumu 14 yl kendine gelemeyecek, bir turlu istikrar
bulamayacaktr. Bu sure iinde 19 defa hukumet, 3 defa rejim degiir, 7 askeri
hukumet darbesi olur. (D.VValder, anakkale Olay, s.409)
Bu unutulmaz yenilginin utanc ve kompleksi -Kbrs'a beklenilmez Turk
mudahalesi ile bozulan planlar yuzunden daha da artm olarak-, bugun de devam
ediyor. Yunanl politikaclarn butun davranlarnda, bu utancn ve kompleksin
etkilerini grmemek imknsz.
Hakllar. Unutulabilecek bir yenilgi degil!176
175) (D.VValder, anakkale Olay, s.398 vd.; M. L.Smith, Anadolu zerindeki
Gz, s.349 vd.) Kons-tantin'in kardei olan Prens Andrea, bugunku ingiliz
Kraliesi Elizabeth'in einin babasdr. Eski Bakomutan General Papulas 1922'de
susuz grulurse de, bir baka sebepten dolay 1935'te kuruna dizilecektir.
(M.L.Smith, a.g.e., s.370)
176) Baz Yunan milletvekilleri, 1995 Hazirannda Apo'yu ziyaret ederler.
Aleftrotipia gazetesinin verdigi habere gre, Pasok milletvekili Kostas Baduvas,
Apo'yu, "Buyuk asker, buyuk diplomat, buyuk tarihi ve buyuk konumac" diye
vmu ve yle demi: "Turklerden hepimiz adna intikam aln!"
Buyuk asker vs. Apo da yle demi: "Bizim galibiyetimiz, sizin galibiyetiniz
olacaktr." (Milliyet, 26 Haziran 1995,1/.sayfa)
552
Ebediyen Bat Anadolu'da kalmak iin gelmi, yaylm ve yerlemi 225.000
kiilik Yunan ordusu ile Rum milisler, Rum, Ermeni ve erkez etelerinin
temizlenmesi, sadece 24 gun surmutur. Yunan ordusunun ekilii de, ondan
sonras da, Yunanllar ve onlar izleyen Anadolu Rumlar bakmndan tam bir
karmaadr.177 Bu yuzdendir ki uzun zaman Yunan kaynaklarnda, kayplarla ilgili
ciddi ve ayrntl bilgiler yer almamtr. Sonraki bilgiler ise, genel olarak
dayanaksz ve kaba taslaktr, hibiri kesin ve inandrc degildir, Yunan
moralini ve onurunu kollama gayreti iindedir.
1. ve 2. Yunan Kolordular Dumlupnar'a dogru u gunde ekilebilmiler-dir. Bu
ekiliin son iki gunu ile ilgili ayrntlar incelenirse, bu kolordu
birliklerinin, Dumlupnar'a varmadan nce de, ne kadar ypranp eridikleri
anlalr.178 30 Agustos Bakomutan Meydan Sava, Yunanllar iin tam bir
felaket olmutur.179
177) Yunanl General Fessopulos, Kuuk Asya Ordumuzun Daglmas adl kitabnda,
yle yazyor: "Ordu daglyor ve tavanlar gibi kovalanyor... Yunan askeri
inek gibi teslim oluyor." (s.98)
Spyridonos da zet olarak yle diyor: "Yunan ordusu bir hafta iinde o hale
geldi ki Turkler alay ediyor ve telsizle yaymladklar agrlarla Yunanllara
yle sesleniyorlard: 'Yunanllar nereye gidiyorsunuz? Tarihinizi duunun!
Durunuz da sizinle muharebe edelim!"' (Harp ve Hurriyetler, s.230)
178) Yunan ordusunun o zamanki 2.Kurmay Bakan Albay Mihal N.Passari'nin
kitabndan, ilk iki gune ilikin baz paralar: (26 Agustos:) "Duman topusu,
isabetli ve mutemadi atei ile birlikleri paralyordu...", "[Cepheden orduya
gelen] kaypla ilgili (duuk) saylar, hakikatten ok uzakt. Yalnz SS.Alayn
bir taburu, bir buuk saat iinde 21 subaydan 17'sini ve 700 askerden yarsn
kaybetmiti...", (27 Agustos:) "13.Tumenin 2.Alay ile 12.Tumenin 46.Alay,
sava d olmu ve daglmt.", "4.Tumenin sag kanad mahvedildi...", "Muazzam
zayiat, panik ve tela... duzensiz bir ekilde geri ekilmeler balad...",
"ekilme emirlerini birliklerin mahvolmalar takip etti... Bu feci maglubiyet
butun biriiklere sirayet etti...", "Baz birlikler, duman kasrgasnn
dalgalarna umitsizce kar koyarak, duman topusunun cehennemi atei iinde
mahvoldular...", "84 uzun menzilli top tamamen mahvoldu." (Kuuk Asya Ordusunun
zulmesi ve Esareti, 2.C., s.1, 12,13,16,28,30,32)
28 Agustos sabah, 23.Turk Tumeninin basknna ugrayan Yunan 4.Tumeni butunuyle
daglr. (K.D. Kanellopulos, Kuuk Asya Maglubiyeti, 2.C., s.15; Spyridonos,
Harp ve Hurriyetler, s.250 vd.)
Sonrasn General Stratigos, yle tamamlyor: "Mutemadiyen savaarak yaplan bu
geri ekilme hareketi, butun birliklerin paralanmasna, malzemesinin buyuk bir
ksmnn elden kmasna sebep olmutu. Bylece ortaya kan yiyecek ve cephane
yoklugu, buyuk felaketlere yol amt... Drt gun suren korkun ve umitsiz bir
mucadele iinde bocaladktan sonra, geri ekilen birlikler esir olmu,
birliklerinden ayr duen erler uraya buraya daglm, Ordu Komutan da Murat
Dagnn guneyinde teslim olmak zorunda kalmt." (Yunanistan Kuuk Asya'da, s.
182)
General Stratigos, guneyde kalan ve izmir'e dogru ekilen Frangu grubu iin de
yle yazmaktadr: "Bu kuvvetlerin buyuk bir ksm, daha yollarda iken imha
edilmiti." (181-182) Spyridonos da, 'Frangu grubunun iskelet haline geldigini'
belirtiyor, (s.265) General Lufas'n aklamas: "Ordunun tek duuncesi guney
grubunu (Frango grubu) kurtarmakt... O gune kadar vuku bulan zayiattan dolay
bu muazzam grub tamamiyle daglmt." (Aktaran E.Lahanokardos, s.9)
Kanellopulos, Frangu grubunun sonunu yle anlatyor: "12.000 piyade, 1.000
suvari... Oysa bu grup, on gun nce, 100.000'e yakn piyadeden kurulu idi."
(Kuuk Asya Maglubiyeti, 2.C., s.97) "Frangu grubu, artk asker olmaktan km
bir takm perian insan kumeleri... Izmir'e dogru kaan bir surudur." (Baj
Makario, 1919-1922 Turk-Yunan Harbine Ait Notlar, s.103).
179)General Trikupis diyor ki: "Bugunku muharebe, askerlerimiz tarafndan,
ordumuzun maruz kaldg buyuk kayba iaret olarak, 'lum geidi' adyla
anlmaktadr "-(Hatralar, 2.C, s.34)
553
Toplarnn ok buyuk ksm, tatlarnn tamam mahvolur. O gunun gecesi, sag
kalabilen Yunanllar, il yavrusu gibi drt bir yana daglrlar. Bu lum
ukurundan kurtulabilenlerin bir ksm, sonradan esir edilmi (mesela General
Trikupis, Dige-ni ve yanndakiler), kuuk bir ksm ise Yunan ordusuna
katlabilmitir. Yunan kaynaklar, Yunan ordusuna katlanlar hakknda baz
yuvarlak saylar veriyorlar ama bunlarn hayli iirme olduklar anlalyor.
Sava boyunca, Turklerin aldklar esir, top ve sair malzeme, Turk ordusunca
saylarak kayda geirilmitir. Bunlar bellidir. Fakat genel Yunan kayb
hakkndaki Turk kaynaklarnda yer alan saylarn da, genel olarak tahmine dayal
oldugunu syleyebiliriz. Ordu, ku uuu 300 kilometrelik bir mesafeyi,
dvuerek 14 gunde almtr. Bu hzl Turk takibi ve Yunan ka iinde, Yunan
kayplarnn tam olarak saptanamam olmasn dogal karlamak gerekir.
Genel Yunan kaybn, baz verilerden hareket ederek, yle hesaplayabiliriz.
Sava baladg zaman, Anadolu'daki Yunan ordusunun kuvveti, tam olarak, 224.623
kiiydi. (Korgeneral Dusmanis, Kuuk Asya Harbinin Iyuzu, 2.C., s.283-289) Turk
ve Yunan kaynaklarna gre kurtulanlarn says ise, yledir: 9 Eylule kadar
Izmir'den kaanlar: 20-30.000 kii.180 Urla ve eme'den gemilerle kaabilenler
(General Frangu grubu): 15.000 kii. (Yunan Askeri Tarihi, s.901)
Dikili'den kaan Bagmsz Tumen: 7.500 kii. (D.T.Ambelas, Yeni On Binlerin
Inii, s. 150)
Gemlik, Bandrma ve Erdek'ten kaabilenler (Yunan S.Kolordusu): 60.000 kii.
(Yunan Askeri Tarihi, s.963)181
Turklere gre kurtulabilenler, 67.500-77.500. kiidir; (TIH, 2.C., e.Ksm,
180) Yunan kaynaklarnda bu hususta ciddi bir aklama yok. Bu say, Turk
ordusunun tahminidir (TIH, 2.C, 6-Ksm, S.Kitap, s.245)
181) Bu say kesinlikle iirmedir. Gemlik, Bandrma ve Erdek'ten kaanlar,
drt tumenli 3.Yunan Kolordusu ile iki bagmsz alaydr (47.ve 57.Alaylar).
Toplam mevcudu yaklak 60.000 kiidir Drt tumenden biri olan Bagmsz Tumen,
iki alay ile 3.Kolordudan ayrlacak ve Dikilli'den kaacaktr. Kolordu
emrindeki 11.Yunan tumeninin iki alay, topu ve bagl birlikleri ise, tamamen
esir alnmtr. [Yunan Askeri Tarihi, esir olanlarn saysn 4.500 olarak
veriyor, (s.983) Turk resmi kaytlarna gre ise, yalnz 11 .Tumenden alnan
esir says bile 6.700 kiidir. (TIH, 2.C., 6-Ksm, S.Kitap, s.205)]
Bu kolordunun birlikleri, 26.8'den 18.8'e kadar 24 gun savamlar ve elbette
sava kaybna ugramlardr. [Yunan Askeri Tarihi, bu sure iinde verilen kayb
da 584 olarak gsteriyor (s.963) Oysa 1.Yunan Tumeni komutan, verdigi raporda,
yalnz bu tumenin 26-27 Agustos kayplarnn bile 2.000'den fazla oldugu
bildirmektedir. (Aktaran, TIH, 2.C.,6.Ksm, S.Kitap, s.245)]
Savaa 60.000 kii ile balayan, bir tumeni kendisinden ayrlan, bir tumeni esir
edilen ve u ya da bu kadar da kayp veren bir gruptan, hi eksilme olmam gibi
60.000 kii nasl kurtulur'
Turk askeri tarihi, kurtulanlarn saysn "en fazla 20.000" kabul ediyor,
(a.g.e., s.245) Kuzey Bat Anadolu blgesindeki savalara ilikin Turk ve Yunan
belgeleri ve anlar incelenirse, bu saynn gerege ok yakn oldugu grulur.
554
S.Kitap, s.245) ama biz, ksmen iirme olmakla birlikte Yunan askeri tarihinin
verdigi sayy dogru kabul edelim: 82.500 kii!182 225.000-82.500=142.500.
Bunun 20.826'sn saglam ya da yaral esirler oluturmaktadr. (TIH, 2.C., 6-
Ksm, 2.Kitap, s.244)183
Geriye, 121.500 kii kalyor.
Ite Yunanllarn, 26 Agustos-18 Eylul arasnda, Anadolu topraklarnda
braktklar en az lu says budur.
Bu say, Turk ordusunun hesab esas alnrsa, 160.000'dir.184
Yunanllar bu savaa 450 topla girmilerdi. (TlH, 2/6, 2.Kitap, s. 16) 450 topun
365'ini Turklere ganimet olarak brakrlar. (TIH, 2.C., .Ksm, S.Kitap, s.244
ve 8
no.lu izelge)185
Ordu ve 1. Kolordu Komutan General Trikupis, 2.Kolordu Komutan General
Digenis, 4.Tumen Komutan General Dimaras, 11.Tumen Komutan General Kla-das,
12.Tumen Komutan Albay Kalidopulos, 13.Tumen Komutan Albay Kaibalis, 1. ve 2.
Kolordu Kurmay Bakanlar da esirler arasndadr.
Yunan ordusu, canl varlgnn yardan ok fazlasn, silah ve aralarmnsa ok
buyuk bir blumunu Anadolu'da brakmtr.
Bu yenilgi, Yunanllar iin gerekten tam bir 'felaket1 olmutur.186
Msroglu ile Dilipak'n iddia ettigi gibi, 'Yunanllar denize menize
dkulmeden, geldikler gibi gittiler' ise, niye butun Yunanllar bu olay,
yenilgi olarak degil de 'felaket' diye anyorlar? Yoksa Yunanllar da m
Kemalist?
- Baz alntlar:
n "Dunya uzerinde istila ordular, Yunanllarn ugradklar buyuk bozgun gibi
yenilgiyle pek az karlamlardr." (General C.H.Sherill, Ataturk Iin
Diyorlar ki, s.29)
D Ingiltere'nin Atina Maslahatguzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "[Yunan]
Dileri Bakan durumun pek vahim oldugunu syledi." (1 Eylul 1922, Bilal
N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.472)
182) Anadolu'daki Yunan ordusu, 26 Agustos gunu, 13 tumen ve u tumen degerinde
9 bagmsz alayd. Yunanllar, kurtulan asker ve malzemeyle sadece 4 tumen
kurabilmilerdir. (C.Erikan, Kurtulu Savamzn Tarihi, s.209, 243)
- teki Yunanllar nerede? Bizimkiler aklasalar da Yunanllarn uzuntusu
azalsa.
183) D.VValder, "Izmir ve civarnda esir duen Yunanllarn says 40.000'i
buldu." diye yazyor. (anakkale Olay, s.217) Bu da abartl bir saydr.
184) Buyuk Taarruz'dan ncekilerle birlikte Yunanllarn, Anadolu macerasnda
toplam 200.000 civarnda kayp verdikleri anlalyor.
185) Ele geirilen Uak, tat, silah, cephane vb. iin, TIH, 2.C, 6.Ksm,
S.Kitap, s.265.
186) Birka Yunan kaynag daha: E.Lahanokardos, Kuuk Asya Felaketine Dair;
Anadolu Facias Hk. General Saryanis'in Sayan- Dikkat ifaat; Kuuk Asya
Felaketinden Kimler Mesuldur, Venizelos'un u demeci. (ATASE Kitaplg)
555
G Ordu Irtibat Subay Binba Panayakos'un raporu: "Elde kalan birliklerin de
iskeleti arka arkaya zulmektedir... Alk felaketi tamamlayacaktr..." (1
Eylul 1922, Y.L.Spyridonos, Harp ve Hurriyetler, s.265)
a Ingiltere Izmir Bakonsolosu Harold Lamp'ten Lord Curzon'a:
"Askeri durum umitsiz hale geldi... Yunan ordusu tam ka halinde ve daha fazla
direnie muktedir grunmuyor..." (2 Eylul 1922, Bilal N.Simir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.474)
D Patrik Meletios'tan Venizelos'a:
"Anadolu'daki Helenizm, Yunan devleti ve tum Yunan ulusu, hibir kuvvetin
kurtaramayacag bir cehenneme dumek uzeredir." (7 Eylul 1922, M.L.Smith,
Anadolu zerindeki Gz, s.311)
a "Yunan ordusu kin dolu ve panige kaplm bir 'guruh' haline geliverdi... Baz
birlikler Turklere kar koymay denedilerse de, ogunlukla panik, mantga ustun
geldi ve denize dogru kata, ard sra terk edilmi yuzlerce top, cephane,
binlerce tufek ve ara-gere brakarak surdu gitti. Bozgunun son blumunde
Yunanllarn ka o kadar hzlanmt ki, cesur Turk suvarileri, dumanla
temas kuramaz olmutu..." (D.VValder, anakkale Olay, s.206, 208)
D "...Yunan ordusunun nasl para para oldugunu bilmeyen yok.. 9 Eylul gunu
Izmir rhtmlarna nasl surunerek vardklarn., grenmeyen kalmad. [Bizim
Vahidettinciler hari!] " (A.J.Tonybee, Turkiye, s.129)
* 6-2-4-2. 30 Agustos Sava
Msroglu'nun, 30 Agustosla ilgili iddiasn tekrarlamama izin veriniz: "Mesela
Dumlupnar Meydan Muharebesi'nin, bir imha muharebesi halinde
gerekletirilememesi, ayan- dikkattir! Bunun askeri olmaktan ziyade, siyasi
sebepleri uzerine egilmek, mevzuumuz haricidir." \
Nedir bu siyasi sebepler? Yazmyor. Msroglu'nun komik senaryosuJna-lum. Ona
dayanarak biz bir tahmin yurutelim. Egleniriz.
Turk ordusu, ilk drt gun kyasya savar, Yunan ordusunu darmadagnk eder,
buyuk zayiat verdirir ama tam iki Yunan kolordusunu evirdigi 30 Agustos gunu,
i degiir. Ingilizler, nasl becerirlerse, araya girerler, "Aman Paam.."
derler M. Kemal'e, "..biz bu Yunanlar gstermelik olarak Izmir'e karp
Anadolu'nun iine salmtk, gstermelik olarak yakp ykmalarn istemitik,
gstermelik olarak rza ve namusa tecavuz etmelerini sylemitik, galiba biraz
ileri gittiler ama affetmek buyuklugun anmdandr, bu oyunun sonuna geldik, aman
bunlara artk yuklenmeyin, sakn ustlerine fazla gitmeyin, topu mopu kuru sk
ate etsin, piyade havaya ate asn, suvariler bunlar kltan geirmesin de
kl-kalkan oyunu oynasn. Ordu, kolordu, tumen ve alay komutanlarna tembih
ediniz, onlar da tek tek butun subay ve erlere, 'acnz buyuk, iiniz intikam
ateiyle kavruluyor; 10 aydr 556
taarruz egitimi gruyorsunuz, millete drt yldr bu gunleri bekledik ama zarar
yok, Ingilizlerin guzel hatr iin Yunanlara iyi davrann, sonra da ciddi bir
takip yapmayn, kamalarna gz yumun' diye durumu anlatsnlar, bu ii tatlya
baglayalm."
M.Kemal de bu ricay hemen kabul eder ve durumu, Fevzi, Ismet, Nurettin ve Yakup
Sevki Paalara, Ordu Topu Komutanna, Cephe Kurmay Bakan Albay Asm Beye ve
Cephe kararghndaki kurmay subaylara szlu olarak aktarr, savan buna gre
ynetilmesini emreder. Ordu Komutanlar da Kolordu Komutanlarna, onlar da Tumen
Komutanlarna, Tumen Komutanlar da Alay Komutanlarna, (telgrafla, telefonla,
telsizle, ldakla, haber uaklaryla bu emri yldrm gibi duyururlar. Ne
olacak, Turk ordusunda o sra her turlu haberleme arac var, hem de surusune
bereket. Belki de her takm komutannn ggus cebinde bir cep telefonu
bulunuyordu! 15 bin kilometre kareye yaylm olan Turk ordusudaki herkes,
bylece Bakomutann zel ve gizli emrini o sabah grenir, lene kadar kimseye
sylemeyecegine ve bir yerlere yazmayacagna yemin eder ve 30 Agustos gunu,
ahlanm ordu birdenbire sut kuzusuna dner, evrilmi olan Yunan tumenleri,
imha edilmez. Askerler uzaktan uzaga selamlap birbirlerine mektup, sigara,
konserve atarlar, savaacaklar yerde, yakan top oynarlar. Hatta Yunan
birliklerine, Kzlta Vadisi'nden svabilmeleri iin Turk klavuzlar verilir,
Izmir'e kadar sk bir takip yaplmaz, mesela suvariler rahvan giderler,
piyadeler Mehter gibi dura dura yururler. Yunanllar da rhtma dayanm Ingiliz
gemilerine binip Izmir marn syleyerek, ugurlayan Turklere el sallaya
sallaya, nee iinde Turkiye'den ayrlrlar...
Hazret, u aag be yukar byle bir ey geveliyor agznda. mezi Dili-pak da,
ayn komik senaryoyu, sanki yaydan km oku durdurmak mumkunmu gibi
ciddiyetle surduruyor:
D "Yunanllar daha sonra geldikleri gibi gittiler, ancak bu... kapal kaplar
arkasndaki hl mahiyetini bilmedigimiz siyasi pazarlkla oldu... Yunan denize
dktuk mu, yoksa geldikleri gibi gemilere binip gittiler mi?. Yunan igal
kuvvetlerinin ogu, geldikleri gibi ingiliz gemilerine binip geri
gitmilerdi."187 (CG Yol, 109,281)
Ve bu yazclar, son sava ve kesin zafer iin yetitirilmi, coturulmu, iki
yuz bin savann bulundugu Turk ordusunun komutan ve erlerinin, kapal kaplar
ardnda (!) gerekletirilmi ok gizli bir siyasi pazarlga uyarak (!),
Yunanllarn geldikleri gibi gitmelerine gz yumduklarn, gerektigi gibi
savamadklarn, sava-
187) Yunan kaynaklarnda, ordu artklarnn hangi Yunan gemileri ile adalara ve
Tekirdag'a tan-' dklar yazldr. Aralarnda, tek bir ingiliz gemisi bile
yok. ingilizler, izmir'den ancak kendi uyruklarn karmak iin gemi
gnderirler. (M.LSmith, Anadolu'nun zerindeki Gz, s.331 vd.; D.VValder,
anakkale Olay, s.208 vd.)
Dlipak, bu uydurma marazndan kurtulmak iin acele bir eyler yapmal.
557
sr gibi yaptklarn ileri suruyor ve akl banda insanlarm gibi de aramzda
yaayp duruyorlar.188
Muhtemelen bu masala inananlar da var! Bir de, Yunanllar ne diyorlar, ona
bakalm. Iki alnt: - Bu savata bulunan ve buray 'lum ukuru' diye anan
K.D.Kanellopulos, 1.Kolordu kararghnda grevli bir subaydr ve 30 Agustos
Sava'n, butun deh-seliyle yaamtr. An-incelemesinde, Yunanllar
bakmndan, o gunle ilgili ok ac ayrntlar yer almaktadr. (Kuuk Asya
Maglubiyeti, 2.C., s.61-81) cumlesini aktaryorum: "Trikupis grubu
erimiti... 11 sahra ve 4 skoda bataryas savan ilk anlarnda yok oldular...
Bu muazzam mucadelenin kahramanlar, felaket selinin buyuklugu altnda
kayboldular." (s.79, 81)
- Yunan Askeri Tarihi de 30 Agustos Sava'n, yle anlatyor [zet]:
"... Saat 16.00'da Turk topu atei iddet kazand ve i hattn tumune yayld.
Turk atei bal bana bir trajedi yaratt. Otomobiller ve diger vastalar ate
alyor, beraber bulunan muharip olmayan askerlerin zayiat buyuk oluyordu.
Isabet kaydeden dokuz cephanelik patlayarak, etrafa dehet sat. Saat 16.00'dan
itibaren durum ok kritikleti. Turk topusu, ateini daha da iddetlendirerek,
her eyi yakarcasna, muharebe meydann adeta salhaneye evirdi. 1 ve 2.
Kolordular, bu ate emberinin iinde korumasz bulunuyordu.
Ayrca Turk basks, alky batsnda savaan 12. ve S.Tumenlere bagl zayf
kuvvetler uzerinde de ogalmaya balad ve bunlar ykmaya baladlar.
[M.Kemal'in Zafer Tepe'den ynettigi hucumlar bunlar!] Turk kuvvetleri buyuk
zayiat verdikleri halde, hucumlar inatla ve artan bir iddetle devam
ettiginden, durum gittike daha vahim bir hal alyordu. Saat 19.00'dan sonra,
12.Tumen muharebe hatt, dumann artan basks altnda kunce, tumen rkmez
aynn guneyindeki tepelere ekiliyor ve orada gulukle tutunmaya alyordu.
Butun subaylar saf d edildi. En iyileri ldu. lenler arasnda iki alay
komutan da vard... Bu kuvvetler buyuk zayiat verdiklerinden, tam bir
duzensizlik iinde, gerilere ekildiler. Bu duzensiz ekili, ite bulunanlar
da suruklerken, amlk Tepe blgesinde bulunan topular da, atlarn
durdurarak, drt nala batya dogru kamaya baladlar, Bunlar taklit eden,
tat birliklerinin katrlar, yuklerini atarak bu istikameti takip ettiler. ok
ksa bir zaman iinde gelien bu olaylardan dolay meydana gelen inan seli,
blgenin [dogu] ksmlarn boaltt. Kaanlarn tumu, Turk topusunun sk atei
altnda olan blgeden uzaklamak istiyordu.
Allviran (Allren) Muharebesi [Yunanllar bu muharebeyi byle anyorlar], be
gunluk muharebenin neticesidir. Bu muharebe ile Trikupis Kolordusunun [ve
Digenis Kolordusunun] maglup edildigi ve Allviran muharebesinden sonra da
dagldg grulmektedir.
188) F.Boullort'dan Babakan Poincare'ye, anakkale sorunu ile ilgili 29 Eylul
1922 gunlu gizli telgraf: "M.Kemal ile drt saat grutum. Durumu gu. Askerini
zorzaptediyor." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C, s.CXLVI)
558
Bu maglubiyet, Frangu grubunun moralinin buyuk apta azalmasna sebep
oldugundan, Yunan ordusunun Kuuk Asya'y boaltmasnda en buyuk etkenlerden
biridir.. Gecenin gelmesi ile Turk topusu, kendi kuvvetlerine zayiat
verdirmemek gayesi ile ateini kesti. Saat 20.30'da batya ekilmeye balad.
ekili tam bir duzensizlik ve kargaalk iinde oldu.. Tat eksikliginden,
yuruyemeyen yarallar terk edildi. Generallerden erlere kadar herkes., utan
duyuyor, buyuk fedakrlklarnn boa gitmesinden dolay kuyor ve azap
ekiyordu." (s.835-843)
Devam da yle:
Kurtulabilen Yunan askerleri, Kzlta vadisinden geerek, para para Murat
Dagna daglr ve batya dogru ekilmeye alrlar. Bunlar sonra ne olurlar?
Onu da grelim. \
Turk Suvari Kolordusu, Kzlta Vadisinin agzn kapatmaya yetiememi, vadinin
derinliklerini tutmutur. Bu vadiye giren Yunanllarn bir ksm, Kzlta
Vadisinde, Murad Dagnn kuzeyinde ve bat eteklerinde, suvariler ve silahlanm
kyluler tarafndan yok edilir.189 Bir ksm esir edilir. (Trikupis-Digenis,
Dimaras-Kalidopulos kollar ve tekiler) Bir ksm ise Frangu grubuna katlmay
baaracaktr. Bunlardan savaa devam edenlerin buyuk ksmnn da, katldklar
Frangu grubunun ogunluguyla birlikte, yok oldugu anlalyor. Frangu grubuna
katlmak yerine, Izmir'e dogru kaan disiplin d kuuk surulerden bazlarnn
da (M.L. Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.323 vd.; Sprydonos, Harp ve
Hurriyetler, s.265 vd.), suvariler, eteler ve halk tarafndan esir
edildiklerini ya da temizlendiklerini gruyoruz. Ancak ufak bir ksm izmir'e
ulaarak kurtulmulardr. Smyrna adl Yunan fotograf albumunde, bu kurtulan,
bitik ve korkudan gzleri yerlerinden ugram askerlerin resimleri var. lunceye
kadar kendilerine gelebildiler mi bilmem? ocuklarnn bile, hl bu buyuk
felaketin acsn unutamam olduklarn gruyoruz.
Ksacas, savan bin bir cilvesinin birinden yararlanarak, lum ukurundan
kaabilenlerin buyuk ogunlugunun sonu da byle,190
Smdi Msroglu ile Dilipak'n yazdklarn bir daha okuyalm: a "..Ciddi bir
imha muharebesi yapmaya muvaffak olunamamtr. Mesela Dumlupnar Meydan
Muharebesi'nin, bir imha muharebesi halinde gerekletirilememesi, ayan-
dikkattir! Bunun askeri olmaktan ziyade, siyasi sebeplen uzerine egilmek,
mevzuumuz haricidir."
189) S.Selk, Buyuk Taarruzda I.Suvari Tumeni, s.51-56; Ziya Ggem, Murat
Daglarnda, s.15 vd.; Baj Makario, s.99.
190) Fevzi akmak diyor ki [zet]: "Yunanllar, 26 Agustos gunu, durumu iyice
idrak edip o geceden itibaren, suratle ekilmek yolunu tutmu olsalard, belki
kendilerini bekleyen demir ve ate emberi iine duup mahvolmak akbetinden
kurtulabilirlerdi. 48 saat getikten sonra, Yunanllar iin artk her ey
bitmiti. Kamaya altlar ama i iten gemiti. Her taraftan evrilmiler ve
imha (yok etme) tedbirleri, tatbikat ve fiiliyat sahasna geirilmiti.
Kuatlm olan Yunanllardan kaabilenler, yollarda da vurula eriye, kimi esir,
kimi maktul ola ola, en son kl artklar da Izmir'de ya denize dkulmu, ya
haklanmlard." (Yakn Tarihimiz, 3.C., s.33-34)
559
n "Yunanllar daha sonra geldikleri gibi gittiler, ancak bu, halkn vatan
korumadaki sarslmaz kararllg ve kapal kaplar arkasndaki hl mahiyetini
bilmedigimiz siyasi pazarlkla oldu... Yunan denize dktuk mu, yoksa geldikleri
gibi gemilere binip gittiler mi?"
Bata Yunanllar olmak uzere, butun dunyann kabul ettigi bu kesin ve olaganustu
Turk zaferini, kuultmek, sulandrmak, akl ve gerek d iddialarla karalamak
istiyorlar. Yunanldan ok Yunanc olmaktan da ekinmiyorlar.191 Velhasl Ali
Kemal'i aratmyorlar.
- K.Karabekir'in Buyuk Taarruz ile ilgili grulerini, Karabekir paragrafnda
aktaracagm.192
* 6-2-4-3. Zaferden sonra
n A.Dilipak:
"M.Kemal, Izmir'in kurtarlmasndan sonra Izmir'e gelerek, burada yaayan Rum
halkna guvence vermi ve bunun bir gstergesi olarak da, ilk gun bir Rum
meyhanesine giderek, Rumlarla sohbet etmiti. Hatta Venizelosurv burada rak
iip imedigini sormu, imedigini grenince, 'Acaba niye Izmir'i almaya
kalkt ki?' diye espri yaparak aradaki gerginligi yumuatmaya almt." (CG
Yol, s. 109)
M.Kemal, Rum halkna ne guvencesi vermi? Bu guvenceyi nasl vermi? Rumca
bildiri mi yaymlam? Hukumet konagnn balkonundan Rumlara hitap m etmi?
Basna aklamada m bulunmu? Byle bir ey sz konusu degill Dilipak, bu
iddiasn kantlamak zorunda. Yoksa, yine yalan syledigi anlalacak.
Aradaki gerginligi yumuatmaya altg da Dilipak yaktrmas. Hangi
gerginlik? Az ok eit durumdaki insanlar arasnda gerginlikten sz edilebilir.
Bir yanda, kesin ve ezici bir galibiyetin sahibi olan Turk ordusu; te yanda
ise, Turk'un merhametine sgnm sivil Rumlar.
M.Kemal'in bir Rum meyhanesine gittigi hikyesinin asl da, F.R.Atay'n
anlattg bir anekdottur. Dilipak, onu da dogru aktarmyor. Anekdotun asl
yle:
"nce Kramer Palas oteline gidip gulukle ust katta bir oda bulabildik. Otel
yabanc ve yerli Hristiyanlarla dolu idi. Sonradan bize anlattklarna gre,
191) "Neyimiz varsa, bagmsz bir devlet kurmusak, hur vatanda olmusak,
erefli insanlar gibi dolayorsak, yurdumuzu Batnn, vicdanmz Dogunun
penesinden kurtarmsak, u denizlere bizim diye bakyor, bu topraklarda ana
bagrnn scaklgn duyuyorsak, belki nefes alyor sak, hepsini,, her eyi,
30 Agustos zaferine borluyuz." (F.Rfk Atay, ankaya, s.314)
192) Baz Turk kitaplarnda, Yunanllarn 25 Agustos akam Afyon'da bir balo
verdikleri yazldr. Lord Kinross da ayn yanl yapyor ve yle diyor:
"Birden, gurulduyen gk gibi, topu baraj atei balad ve Yunanllar
uykularndan uyandlar. Birogu, Afyon'da gittikleri balodan, ancak iki saat
nce dnmulerdir." (Ataturk, s.477)
Oysa sz konusu balonun-tarihi, 25 Agustos degil, 24 Agustostur. (Mihal
N.Passari, Kuuk Asya Ordusunun zulmesi ve Esareti, 2.C., s.1) Birogunun,
balodan iki saat nce dndugu de, Lord Kinross'un suslemesi.
560
M.Kemal de ehre girince bu otele ugram. Ne srmas, ne de nunde ardnda
kouan generalleri ve subaylar var. Dolu salona girmek isteyince, garson yer
olmadgn sylemi. Fakat muterilerden biri tanyp da, 'M.Kemal! M.Kemal!'
diye bagrnca, kalabalk birbirine girer. M.Kemal kimsenin rahatsz olmamasn
rica eder ve yanndakilerle bir masaya oturur. Garson mudur, otel muduru mudur,
artk kim nce koup gelmise, birer kadeh iki istediklerini syler ve sorar:
'Kral Konstantin, hi bu otele gelip de bir kadeh rak iti mi?'
'Hayr paa efendimiz.'
'yleyse neden Izmir'i almak istemi?' der ve Izmir'e giriinin ilk zevkli
saatlerinden birini o masada geirir." (ankaya, s.321)
Bu anekdotun dogrulugundan da kukuluyum ya, neyse.193 Ayrca, Krae-mer Palas,
bir Rum meyhanesi degil, Birinci Kordon'da, lokantas da bulunan luks bir otel.
Ilk sahibi Avusturyal bir aile. Sonra Naim Bey adnda bir Turk devralm. (Nail
Morali, Mutarekede Izmir, s.76-77) Izmir'in kurtuluu srasnda oteli ve
lokantasn, Naim Bey iletmekteydi. (F.Altay, On Yl Sava, s.356)
Ve Dilipak, bu anekdottan yola karak, baknz neler yazyor, para para
aktaryorum:
D "...Turk askerleri, Yunanllarn geri ekilmesinin ardndan, adalar igal
etmemilerdi." (CG Yol, s. 109)
Sanki mumkunmu gibi tatl tatl da yazyor. Yahu, kul olan Izmir'de, Turk
karma ve nakliye gemileri ve bunlar korumak iin Turk donanmas hazr m
bekliyordu? 10.000 kiiyi adalara geirmek iin bile en azndan 1.000 sandal
ister! Iz-mir-Burhaniye arasnda, imdi bile 1.000 sandal yok! Yoksul Turk
ordusu, Adalara gemek ne, Sakarya Sava'ndan sonra, Sakarya Nehrini bile
aacak ara-gereci bulamamtr. (A.Muderrisoglu, Sakarya, 2.C, s.325)
Ve bir soru:
Adalar, Misak- Milli'de yer alyor muydu?
Toprak hrsnn hibir devlete hayr getirmedigini anlamak iin tarihe gz
ucuyla bakmak bile yeter!
Dilipak' izleyelim:
D "..M.Kemal Izmir'e geldiginde zaferi bir Rum meyhanesinde kutlayacakt.
Lozan'da iki ulusun karde oldugunu grenecek, liselerimizin ders
programlarndan Osmanl ve Islam tarihini kartp, Yunan medeniyet tarihini
zorunlu ders yapacaktk. Olan olmutu. Yunan klasiklerini tercumeye baladk.
Yeni Turkiye Cumhuriyeti, Bat kulturunun de temelini oluturan Grek kulturunu
kendisi iin milat kabul ediyordu." (CG Yol, s.282)
193) unku M.Kemal'in ilk izmir gunu, ayrntl olarak biliniyor, izmir'e
geldigi gun (10 Eylul 1922), hava kararmadan, Hukumet Konagndan dogruca,
Karyaka'da, kendisi iin hazrlanm olan eve gidecektir. Akam ve geceyi
orada geirir. (R.E.naydn, s.142, 147-159, 164-166; S.Bozok, Hep Ataturk'un
Yannda, s.198, 201; H.Hmmetoglu, Kurtulu Sava'nda istanbul ve Yardmlar,
2.C., s 311)
561
Biri bile dogru degil.
Zaferi bir Rum meyhanesinde (altlamadgn grduk.
Lozan'da, iki ulusun kardeliginden sz bile edilmemitir. Ama bar
yaplmtr. Yapmasa mydk? Yunanllarla hl savayor mu olsaydk?
Ders programlarndan Osmanl ve Islam tarihinin karldg da dogru degildir.
Mesela drt ciltten oluan ilk resmi Turk Tarihi dizisinin, 1931'de baslan
uuncu cildinde (Tarih III), srf Osmanl Bevletinin tarihi ilenmektedir.
Basks, resimleri, renkli haritalar ve tablolar ile bugune kadar yaymlanm
en zenli Osmanl tarihidir.
Yunan medeniyeti de, ayr ve zorunlu bir ders yaplmam ama genel tarih iinde,
elbette yer almtr.194
'Olan olmutu' diyor yazc. Ne olmutu yani? Gittike ilkellemi, dunyaya
kapal ve agd medrese egitiminden,195 dunyaya ak agda egitime gemiiz.
Bilim ve teknoloji, ilk kurulan rasathaneyi "ggun derinliklerini ve yldzlar
gzlemek ugursuzluk getirir ve kustahlktr" iddias ile yktran medreseli
Ahmet Semsettin Efendilerin kafasyla m geliecekti? (Tanzimat, s.470)
Bir buyuk yanl aklar gibi de, 'Yunan klasiklerini tercumeye baladk'
diyor. Ne var bunda? Yunan klasiklerinin evrilmesine ilk n ayak olan kimse,
cumhuriyetiler degil, M.S. 800'de, Halife el Memun'dur; Yunan klasiklerinden
ilk yararlananlar arasnda da, Ibn-i Sina, Farabi, Biruni, Gazali, Suhreverdi,
Ibn Rud, Muhyiddun Ibn ul Arabi gibi buyuk Islam duunurleri bulunmaktadr.196
Dilipak, butun yeni softalarmz gibi orta agn bile ok gerisinde.
Allah hepsine zihin aydnlg versin!
Dilipak'n, 'Yeni Turkiye Cumhuriyeti'nin, Bat kulturunun de temelini oluturan
Grek kulturunu kendisi iin milat kabul ettigi' iddias da, emsalsiz
bilgisizligini belirten bir iddiadr. Yeni dnemin belirgin niteligi,'
milliliktir. Hi olmazsa, Peyam Safa'nm Turk Inklabna Baklar adl eserini
okusayd.
Peyami Safa diyor ki:
"Hurriyet ve Itilaf [partisi] Islamclg temsil ediyordu.. Butun neriyatnda
194) Bugunku Yunanllara kzp da, bugunku Yunanllarla ilgisi de kukulu ve
tartmal olan o buyuk uygarlg reddetmek ile frenk icaddr diye trene,
uaga, otobuse, otomobile binmeyi reddetmek arasnda ne fark var?
195) Balangta ok yararl olan ve yuksek duzeyde egitim veren medreselerin
zamanla kaplarn' bilimsel gelimelere kapatp nasl yetersizleip
ilkelletigi, u eserlerde, rneklerle anlatlmaktadr: Serafettin Yaltkaya,
Tanzimat/ Tanzimat'tan Evvel ve Sonra Medreseler', s.463 vd; Osman Ergin, Turk
Maarif Tarihi, 1.C, s.97-117, 118-136, 140-166; I.Tekeli-S.llkn, Osmanl
imparatorlugunda Egitim ve Bilgi retim Sisteminin Oluumu ve Dnuumu,
zellikle s.21 -31, 39 vd.; M.Rauf inan, Ataturk'un Devraldg Egitim, gretim
Durumu ve Kurumlar, Atatufc Konferanslar 1971-1972, s.117-161.
196) Prof.DrlA.Cubuku, Turk-Islam Duunurleri, s.6, 16, 24,32, 36, 48-49, 57,
115, 116; Cari Brockelmann, islam Uluslar ve Devletleri Tarihi, s.102 vd.;
Fahrettin Olguner, Turk-Islam Mutefekkiri, s.41 vd.
/
562
'millici' dumanlg bellidir. Trnak iine aldgm bu tabiri Ali Kemal, her
gun, Milli Mucadele'nin adamlarna kar bir kufur gibi kullanyordu]...
Ankara Turk milliyetiligini temsil ediyordu. Kurtulu hareketinin butun
sfatlar ve tabirleri buna delalettin Milli Mucadele, milli istiklal, milli
hareket, milli zafer, Buyuk Millet Meclisi, Hakimiyet-i Milliye, Kuva-y
Milliye.. Kurtulu davasnn lugatinde bu milli kelimesi, yalnz millete mensup,
millet iin, millet ugruna manasna gelmez; eksiksiz, katksz, puruzsuz,
imparatorluk Turkulerinin yapmak istedikleri telifilik gayretine yabanc, tam
bir milliyetilik mefhumunun butun manalarn iine alr. Ataturk Samsun'a ayak
bastg gunden balayarak, butun nutuklarnda, Turk milletinin kurtuluuna,
diriliine, atlna ve yukseliine ait prensipleri teker teker izerken, her
defasnda ve daima millet, irade-yi milliye, milli hakimiyet, vicdan- milli,
milliyet ve milliyetilik gibi mefhumlar, imparatorluk enkaz ustune kurmak
istedigi yeni cemiyetin temel direkleri olarak kulland.. Milli Mucadele'nin
ruhunda, bu uurun ve bu benligin mihrak olduguna hi uphe edilemez...
Ataturk inklabnn degimez iki prensipi vardr: Milliyetilik,
medeniyetilik... Medeniyetilik kku bizi, Avrupa ve garp metoduna, duuncesine
ve muaeretine baglar; milliyetilik kku bizi, Orta Asya ve ark menelerimize,
tarihimize, dil birligimize gturur. (Turk inklabna Baklar, s.78, 81, 85)197
Bu da bu kadar.
197) M.Kemal, Buyuk Zafer1! kutlayan Istanbul Turkocag Genel Sekreteri
Dr.Fethi'nin (Cansever) kutlama telgrafna u cevab verir: "Yeni Turkiye'nin
dayanag olan millet ve milliyet fikrinin gelimesi iin yllarca, baar ile
telkin ve yaynda bulunmu olan Turkocag'nn, milli zafer dolaysyla
gnderdigi kutlamalara, teekkur ve zel temennilerine katlrm." (20 Kasm
1922)
Her milli zafere, baar, duunce ve kuruma kar oldugu anlalan Castro bereli
Dilipak, kitabnda bu telgrafa yer veriyor ve Turkocaklarn yle anlatyor:
"Turkocaklarnn o gunku konumu, bir bakma milli bir mason rgutunu
andryordu. (!) Esas kuruluu itibariyle Osmanl toplumunda milliyet
fikirlerini yaymak olan aznlk mensuplarnn desteginde (!) ekillenfdi-
ler]..."(CG Yol, s.119)
563
uncu Ksm
* 6-3 LOZAN, HILAFET VE EK KONULAR
* 6-3-1. Lozan Andlamas
K.Msroglu'nun, M.Kemal-lngiliz gizli anlamas (!) hakkndaki senaryosunun
Sofya, Suriye ve Kurtulu Sava blumlerini grmutuk. Senaryonun son sahnesi
Lozan hakkndadr.
K.Msrogu, senaryosunun Lozan hakkndaki blumu iin Buyuk Dogu ve
Sebilurreat dergilerinde yaymlanm iki yazdan yararlanmtr.
nce, bu iki yazy grelim.
s
* 6-3-1-1. Baz iddialar ve masallar
- Buyuk Dogu dergisinde kan yaz:
"Turklere dinlerini ve din temsilciligini (hilafeti) feda ettirmek artyla,
suni istikbal iin gizli bir anlamann muessiri (etkeni), tek kelime ile
Yahudiliktir. Buna memur-u muahhas (grevli) kimse de, imdi Msr Hahambas
bulunan Hayim Naum'dur. Bu Hayim Naum, bu korkun teebbuse, evvela
Amerika'da, Turkler lehine bir seri konferanslar vermek ve emperyalizme
eflerine, Turk'un maddesini serbest brakmalar, buna mukabil ruhunu ta iinden
ve kendi z adamlar vastasyla yktrmalar fikrini telkin etmek suretiyle
balamtr. Yani masonluk hasebiyle Kuran'n ahkamn (hukumlerini) kaldrmak,
milleti dinsiz yapmak. Hayim Naum, muthi plann zeminini Amerika'da
hazrladktan sonra, Ingiltere'ye gemi ve halis Yahudi olan Lord Cur/on ile
temas ederek, u teklifte bulunmutur: 'Siz Turkiye'nin mulki tama-myetini
(toprak butunlugunu) kabul ediniz. Onlara ben Islamiyeti ve Islami
temsilciliklerini (hilafeti) ayaklar altnda ignetmeyi taahhud ediyorum.' "
(Say 297 Mays 1946)1
Buyuk Dogu dergisi yazar, bu iddialar iin hibir kant, belge, tank, dayanak
gstermiyor. Anlalan gaipten bilgi alm.
Hayim Naum, 1918'de, A.Izzet Paa tarafndan gerekten, 'atekes yapl-
1) Bu yazy, GRYT Ansiklopedisi, 2.C., s.251'den aktardm.
565
mas iin Amerika'yla iliki kurmak uzere' Avrupa'ya gnderilmitir.2 Ama
Ingilizlerin engel olmas uzerine, Amerika'ya geemeden Hollanda'dan geri
dnerek,3 8 Mart 1919 gunu Istanbul'a gelecek4 ve 13.7.1919'da Istanbul ynetimi
tarafndan 'Osmaniye Nian' ile dullendirilecektir.5
a. Demek ki Hayim Naum, 1919'da Amerika'ya gidememi. yleyse 'bu muthi
plann zeminini, Amerika'da' nasl hazrlam?
b. Hibir kaynakta, Hayim Naum Efendinin, Ingiliz Dileri Bakan ile
grutugune dair bir kayt grmedim. Belki yeterli tarama yapamamm-dr.
Mesela bu yazya dayanan Msroglu ya da G R YT Ansiklopedisi yazarlar, bu
iddiann kaynagn aklarlarsa, aydnlanrz.
c. Lord Curzon'un Yahudi oldugu hakkndaki bir bilgiye de hibir kaynakta
rastlamadm.6
d. stelik 1919 banda, henuz gelecegi belirleyecek hibir ipucu bulunmuyor:
Ne galip devletlerin Turkiye hakkndaki kararlar netlemi, ne Yunanllar
Izmir'e km, ne Milli Mucadele balam, ne M.Kemal tarih sahnesinde
belirmi, ne TBMM ve hukumeti kurulmu, ne de saltanat ve hilafet sarslm.
Osmanl Devleti, butun kurumlaryla ayakta duruyor! Ama iddiaclar, Hayim
Naum'u, Amerikallar ve Lord Cur-zon'la, ancak 5 yl sonra olacak bir olay
dikkate alarak pazarlk yaptryorlar!
Besbelli ki yaz, gemi yeniden kurgulanarak ve bir gerege oturtmaya zen bile
gsterilmeden yazlmtr, akas uydurmadr. -- Yaznn devamn, edebiyat
tarihisi A.Kabakl'dan dinleyelim. Kabakl, yle diyor:
"Buyuk Dogu, ayn saysnda unlar da eklemektedir: Ingiliz Murahhas Heyeti
Reisi (delegeler kurulu bakan) Lord Curzon, nihayet en manidar (an-
larnkhszunu syledi. Dedi ki:
i
Turkiye, Islami alakasn ve Islam temsil rolunu kendi eliyle zer ve atarsa,
bizimle huls (iyi niyet) birligi etmi olur. Hristiyan dunyasnn hurmet !
ve minnetini de kazanm olur. Biz de kendisine diledigini veririz.'
Buyuk Dogu, Nihai Vesika (son belge) balg ile szu, u sonuca baglamaktadr:
2) AJ'zzet Paann anlar, Son Sadrazamlar, 4.C., s.1987; KS Gunlugu, 1.C.,
s.162; izzet Paa hukumeti 14 Ekim 1918'de kurulmu ve Mutarekesi Kurulu 24
Ekimde Istanbul'dan ayrlmtr. Su halde Hayim Naum Efendi, 15 Ekim ile 23 Ekim
arasnda yola km olmal. Jeschke, Ingiliz Belgeleri Ignda Mondros'a Giden
Yol, s.128, Belleten XXXI/121. KS Gunlugu, 1.C., s.162. Jeschke, TKS Kronolojisi
l, s.51.
Dawid VValder, yalnz Hindistan ileri Bakan Montagu ile Hindistan Genel Valisi
Rufus isa-acs'n 'Yahudi' oldugunu aklyor ve "Bu iki insann gulu bir
ortaklk meydana getirdiklerini, kendi rklar ve dinleri dolaysyla,
Hindistan'daki rk ve din sorunlarna, aralarnda Lord Curzon'un da bulundugu
diger meslektalarndan farkl yaklatklarn" yazyor. (anakkale Olay,
s.140) Sanyorum ki bu ifade, Curzon'un Yahudi olmadgn yeteri aklkla
belirtmektedir.
Lozan Muahedesinden sonra, Ingiltere Avam Kamaras'nda, Turklerin istiklalini
niin tandnz?' diye yukselen itirazlara, Lord Curzon'un verdigi cevap:
'Ite asl bundan sonradr ki Turkler, bir daha eski savlet ve evketlerine
kavuamayacaklardr. Zira biz onlar,maneviyat ve ruh cephelerinden ldurmu
bulunuyoruz.' "
Kabakl aktarmay yle bitiriyor:
"Buyuk Dogu'nun ve baz baka kitaplarn bu baklar iin ak belge ve
kaynaklar verilmemitir. Ancak 'tahminler' sz konusudur." (Temellerin
Durumas, s.155-156)
a. Yaktrmaya gre, bu olay 1918 sonu ile 1919 banda geiyor. O tarihte
Dileri Bakan Lord Curzon degil, Lord Baulfour'du. stelik Lord Curzon ancak,
drt yl sonra Lozan'da balayacak olan konferansta, 'Ingiliz Murahhas Heyeti
Reisi1 olacaktr.
b. Buyuk Dogu yazar, Lord Curzon'un Hayim Naum Efendiye syledigini iddia
ettigi szu, hangi kaynaktan alm ya da kimden duymu, onu aklamyor. yleyse
neye dayanarak bu iddiay ileri suruyor?
c. Lord Curzon'un Avam Kamaras'nda syledigi iddia edilen sz ise, butunuyle
uydurmadr. Bu sze sahip kanlar, bu szlerin sylendigini kantlamak
durumundadrlar.
d. Ahmet Kabakl, hibir belge ve kaynaga dayanmayan bu iddiay, 'tahmin' diye
niteliyor. Buna tahmin mi denir, yoksa masal m?
e. Kabakl daha sonra da yle yazyor: "[Bu konudaki kantlarn] En
kuvvetlisi, bir gzlemci olarak Rza Nur'un yazdklar ile Rauf Beyin, Kan-
demir'e anlattklardr. unku Rauf Bey o zaman Babakan bulunuyordu. Gizli
pazarlklarn iinde olmasa bile, birtakm bilgi ve sezileri oldugu kesindir."
- Oysa Rza Nur, Hilafetin ilgasyla ilgili olarak gizli pazarlk yapldg
hakknda tek kelime bile yazmamtr.
- Rauf Orbay'n gerek anlarnda da, byle bir iddia, kesinlikle yer almyor.7
a K.Msroglu da, bu gaipten alnm bilgileri, kaynagn belirtmeksizin, biraz
daha iirerek yle aktaryor:
"Gafil veya su ortag idareciler tarafndan, Hayim Naum Efendi,
Sz konusu iddia, F.Kandemir'in, Rauf Orbay'n lumunden (1964) sonra
yaymladg (1965) kitapta gemektedir. (Hatralar ve Syleyemedikleri ile Rauf
Orbay, s.96-97)
Guya Rauf Bey, bu gruunu bir gun F.Kandemir'e anlatm; o da, sonra yazmak
uzere not alm. Hibir sahici tarihi, asl varken, an sahibinin lumunden
sonra, bir bakas tarafndan yazlm bir an kitabna dayanmaz, tersine kuku
ile bakar. Orbay'n gerek anlarndaki uslup, agrballk ve zen nerede,
Kandemir'inki nerede? z ve biim asndan, aralarnda o-ook buyuk farklar
var. Ama Kabakl, 'Babakan olarak birtakm bilgi ve sezileri oldugu kesindir1
diyerek, bu upheli ifadeyi destekliyor.
Ikinci Adam Masal adl kitab, Kandemir'e, hi olmazsa bu konuda guvenmemek
iin yeterli bir sebeptir. (1968)
567
1919 ylnda, Turkiye iin faaliyet gstermek uzere, kuzuyu kurda teslim etmek
kabilinden, resmen Amerika'ya gnderilmiti. Hilafetin ilgasn temin etmek iin
Amerikan Yahudileri ile mutabk kalan Hayim Naum Efendi, 8 Mart 1919'da
Istanbul'a dnuunde u sahte beyanat vermiti.." (Beyanat konumuzu
ilgilendirmediginden buraya almadm; Lozan, 1.C., s.266, dipnot no.256)
Amerika'ya gidemedigine gre, 'Amerikan Yahudiler ile' gruup 'Hilafetin
ilgasn saglamak iin' onlarla nasl anlam?8
Gemi, birka gerek noktaya dayanlarak ve bu noktalarn aras, masal, sus,
yaktrma ve uydurmalar ile doldurularak, bin turlu yazlabilir. Ama bu tur
yazlar, tarih asndan hibir anlam ve deger tamazlar. unku tarih bir
butundur, her ayrnt, olaylarn akna ve mantgna, belgelere ve kiilere
uygun dumek zorundadr. !
Ama bu tur masallarn, milleti, agr agr blup paraladgn da itiraf etmek
zorundayz.
--- Sebilurreat dergisinde kan yaz:
Byle bir pazarlgn 1919'da yaplm oldugunu iddia etmenin temelsizli-gini ve
mantkszlgn anlayan Sebilurreat dergisi, aradan drt yl getikten sonra
olay, bu defa Lozan grumelerine (1922/1923) kaydryor. Tutuna-cakl^ir bir
nirengi noktas da var: Hayim Naum Efendi, Lozan'a giden danmanlar arasnda
bulunmaktadr.9 Ayn komik iddia, ilkel ayrntlar eklenerek, konumalar
uydurularak, yeni bir biimde, bu tarihe kaydrlarak tekrar ediliyor. Syle:
"Lozan sulh muzakeresi srasnda, en yuksek dereceli mehur farmason Haham Hayim
Naum, Ingiltere Hariciye Nazr ile gruur. Ona der ki:
Turklere kar iddetli hareket etmeniz, size hibir fayda temin etmez. Eger
mulayim (yumuak) bir siyaset takip ederseniz, Turk halknn muzaffer liderlere
kar irtibamdan [herhalde, 'ittibandan /uymalarndan' olacak] istifade etmek
mumkun olur.' ,
'Ne gibi?'
'Bir kere burada, Islam davasndan, Islam meselelerinden vaz geerler.
8) Herhalde dikkatinizi ekmitir. Bu yazara gre General Allenby, Lord
Curzon filan Yahudi, galiba Vahidettin hari herkes ingiliz ajan. Bu iddialara,
A.Dilipak da, durup dururken laf arasna sktrp, Kurtulu Sava srasnda,
bir Batl dergide kan u dedikoduyu da aktaryor: "M.Kemal bir ispanyol
Yahudisi idi. Ama artk islam dinini semiti, Kuran'da yasak oldugu iin de
alkollu ikilere artk el surmuyordu." (CG Yol, s. 107)
Demek ki M.Kemal, II. Abdulhamit dneminde, 12 yandayken, askeri orta okula
alndg zaman Yahudi imi, iki iecek yaa gelinceye kadar da askeri okullarda
Yahudi olarak okumu... Ama bir gun Muslumanlg semi ve ikiyi brakm...
Neresinden baksanz zrvalg belli olan bir ifade! Dilipak, hi geregi yokken,
bu dedikoduya neden yer veriyor dersiniz?
9) Hayim Naum, Lozan bar kuruluna elik eden 33 grevliden biridir ve o
srada Hahamba degil, 'Yuksek Muhendis Okulu Franszca gretmenidir.'
(A.N.Karacan, Lozan, s.70; GRYT Ansiklopedisi, 2.C, s.244/245)
568
Sonra, Turklerin slami bunyesini degitirerek, onlara Protestanlg (!!!) kabul
ettirmek kolaylar.'
Hayim Naum, Ingiltere Hariciye Nazrn buna inandrdktan sonra, Ismet Paay
hususi surette ziyaret eder. Ona der ki:
'Ingiliz Hariciye Nazr ile grutum. Eger siz Islam davalarndan; Islam
riyasetinden (Halifelikten) vaz geerseniz, Ingiltere size muzaheret gsterecek
(yardmc olacak). Bir de Turk milletinin Protestanlga kar temayulunu
(egilimini) temin (saglamak) hususunda, Nazr hazretleri sizden yardm bekler.'
Hayim Naum'un bu szu uzerine Ismet Paa aalar. 'Bu muhim bir hadisedir, bizi
Hristiyanlatrmak demektir. Ankara'ya bildirmek itap eder.' der.
Bunun uzerine Hayim Naum hemen o gun yola kar/ Istanbul'a gelir. Bir iki saat
evinde kaldktan sonra Ankara'ya gider. M.Kemal Paay ziyaret eder. Meseleyi
nakleder. Onun uzerine, butun Islami meselelerin kolaylkla bertaraf edilmesi
(bir yana braklmas) hususunda Lozan'a talimat verilir. Ingilizler ok memnun
kalrlar,. Muahede aktolunur (andlama yaplr)." (Sebilurre-at, say 86, Eylul
1950)10
Dergiye gre, 'Karabekir bu hatrasn iki milletvekiline anlatm, onlar da
Sebilurreat yazarna aktarmlarm'.
Karabekir'in hibir kitabnda, byle bir iddiann krnts bulunmuyor.
Yazlmaya deger bulsayd, hi olmazsa, Ugur Mumcu ve Ismet Bozdag'n ayr ayr
yaymladklar son kitabnda (anlarnda) yer verirdi.11
10) Bu yazy, GRYT Ansiklopedisi, 2.C., s.252'den aktardm.
Kazm Karabekir Anlatyor, yayna hazrlayan Ugur Mumcu, Tekin Y., istanbul,
S.bask, 1993 (Ilk bask 1990); Paalarn Kavgas, yayna hazrlayan ismet
Bozdag, Emre Y., istanbul, 1991; Karabekir bu anlarna, 'inklap Hareketleri
Neden oldu, Nasl Oldu, Nasl idare Olundu' adn vermi.
Karabekir, Istiklal Harbimiz adl kitabnda, bakentin Anadolu'nun iinde bir
yere alnmas, istanbul'a hilafet merkezi denilmesi ile ilgili olarak, 12-15
Kasm 1921 gunu yazdg bir yazdan sz ederken, zet olarak yle bir dipnot
dumu:
"[Lozan'da], Itilaf devletleri bize bir sulh pfojesi verdiler. Bize teklif
olunan projenin Bogazlar hakkndaki faslnn 8.maddesinde, istanbul iin
'payitaht' (bakent) tabiri vard. Heyetimiz de bunu aynen kabul etti. Acaba
hilafetin lagv esas orada m takarrur etti de (kararlatrld da), buraya
hilafet merkezi denilmedi? Payitahtn herhalde Anadolu ierisinde kaldgn,
ismet Paa bilmiyor mu idi ki byle bir taahhude girdi' " (s.973)
u Muttefiklerin verdigi projede istanbul iin payitaht deyimi gemi olabilir
ama Lozan Kurulumuz, projedeki bu deyimi kabul etmi degildir; Lozan
Andlamasna ek Bogazler Rejimine ilikin Szleme'de, istanbul iin 'payitaht'
(bekent) deyimi gememektedir. (S.L. Meray, Lozan Bar Konferans, 8.C., s.50-
59)
D Karabekir, Lozan Bar Andlamasnn kabul edilmi metnini ve metinde
'payitaht' deyiminin yer almadgn elbette grmutur. Ama grmemi gibi byle
gereksiz ve geregi yanstmayan bir dipnot dumu. Karabekir'i tandka, bu tur
anakronolojik notlarn sebebini de anlayacagz.
D Karabekir'in bu konuda yazdklar, bunlar. Bunlarn, Sebilurreat'taki
ayrntl masalla ne ilgisi var?
569
Dogrular:
a. Dileri Bakan Lord Curzon, Lozan bar grumelerinin birinci dnemine
katlm (20 Kasm 1 '22- 4 Subat 1923), bar grumelerinin kesilmesinden
sonraki ikinci dnemde ise (23 Nisan 1923-24 Temmuz 1923) Ingiltere'yi,
Istanbul'daki Yuksek Komiser Sir Harold Rumbold temsil etmitir.
Birinci dnem, iddetli tartmalarla gemitir. Grumelerin kesilmesine sebep
olan da zellikle Lord Curzon'dur.12 Bu yuzden savan yeniden balamas
olaslg belirir, Turkiye geni askeri nlemler alr.13Su halde, Lord
Curzon'iin da katldg birinci dnemde bir anlama olmam.
Ikinci dnem grumeleri balamadan, Ingiliz Hukumeti, bu dnemde de Turkiye'ye
dun verilmememesi iin birleik bir cephe oluturmak uzere Muttefik
delegelerini Londra'ya agracaktr.14 Ikinci dnem de, bu n alma
dolaysyla, en az ilk dnemdeki gibi ok etin tartmalarla geer.
Grumelerin yine kesilmesi olaslg belirir, askeri nlemler bu dnemde de
surdurulur. Ancak 97 gunde anlamaya varlr. Velhasl masal, geliime ve
kiilere^lenk dumuyor.
b. Ayrca, Ankara ile Lozan (Ismet Innu) arasndaki butun yazmalar
yaymlanmtr.15 1.ciltte 544, 2.ciltte 721 belge yer alyor. Alnp
alnmadgnn anlalmas iin her telgrafa bir sra numaras verilmi. Bu
sebeble tam bir dizi niteligindedir.16 Bu yazlarn arasnda, iddiada ileri
surulen talimat bulunmadg gibi bu anlama ekilebilecek hibir ifade de yok!
Lord Curzon, 3 Subat gunu, Muttefiklerin kendi aralarnda hazrlayp Turklere
nerdigi Sevres benzeri proje iin yle der: "Turkiye'nin imza edecegi en iyi
proje budur. Eger imza etmezse, Turkiye duunsun. Asya'nn grunmez
derinliklerinde kaybolur. " (A.Naci Karacan, Lozan, s.623)
J
Turk Kurulu, bu projeyi reddedecek ve Turkiye'ye dnecektir.
TIH, 2.C., G.ksm, 4.kitap, Istiklal Harb'nin Son Safhas, s.160-166, 169-175,
210, 234-236. S.R.Sonyel, D Politika, 2C., s.339; A.F.Cebesoy, Siyasi
Hatralar, s.319. Bilal N.SImir, Lozan Telgraflar, 2 cilt, TTK, Ankara,
1990,1994.
I.innu ile M.Kemal arasndaki butun telgraflamalar da bu dizi iinde yer
alyor. Innu diyor ki: "Ankara ile telgrafla temas ederdik. Her gun muntazam
rapor yazardm. zel grumeler, resmi muzakereler, bunlarn hepsini bir harp
raporu gibi her gun Ankara'ya bildirirdim. Ben raporlarm dogrudan Bavekile
(R.Orbay'a) gnderirdim. Bavekil ile muhabere ederdik. Sonradan aramzda
karlkl ikyetler oldugu zaman, BMM Reisine (M.Kemal'e) yazardm. Fakat zel
muhabere vastam olmadg iin onlar da Bavekile gnderirdim. Yalnz, TBMM
Reisine mahsustur1 derdim. Bavekil de okur, sonra gturur, BMM Reisine verirdi.
M.Kemal Paa da bana yazacag zaman, ayn ekilde hareket ederdi. Yani
Bavekilin (R.Orbay'm) kontrolu altndaydk." (Hatralar, 2.C., s.115)
Pazarlkla ilgili bir yazma olsa, Rauf Beyin bunun bilmemesi, grenmemesi
kaabil mi?
Haberleme bir tek kanalla ve tek ifre ile yaplyor. O dnemin imkn VB
artlarn dikkate alan nyargsz ve sagduyulu bir insan, M.Kemal ile Ismet
Paa arasnda, Rauf Beyden, dolaysyla hukumetten ve tarihten gizli bir
haberleme olamayacagn kestirir.
570
c. Iddiaya gre, Hayim Naum hemen Ankara'ya nelmi, TBMM Bakan M.Kemal Paa
ile konumu, Lozan'a gerekli talimat verilmi ve anlama imzalanmm:
Bu masal uyduran her kim ise, birinci dnem grumelerinin anlamazlklar
yuzunden kesildigini, ikinci drtemde de tartmalarn ve anlamazlklarn yine
iddetle surdugunu, birka kere savan eigine gelindigini yok sayyor. Yani
saklyor.
Hayim Naum ne zaman gelmi de, M.Kemal'le Ankara'da bulumu? O tarihteki
kuucuk Ankara'da bu ziyaret nasl olmu da herkesin gzunden kam, basnda
yer almam?17 Rza Nur da anlarnda, Hayim Naum'un Ankara'ya gittiginden sz
etmiyor.
d. K.Msroglu, Hayim Naum'un guya bu entrikay evirmek iin gidip geldigi
yerleri de, duruma gre degitiriyor. Iki rnek vereyim:
1. "Hayim Naum Efendi, Ingilizler ve hatta Papalk [RomaJ ile Ankara arasnda
mekik dokumu[tur.]" (Hilafet, s.183)18
2. "Hayim Naum, Ismet Paadan nce gelerek, Iktisat Kongresi srasnda, M.Kemal
ile Izmir'de bulumutur.]" (Hilafet, s.258, 267, 302)19
Allah Allah!
Ankara'da m bulutu bunlar, Izmir'de mi? Yoksa hem Ankara'da, hem Izmir'de mi
bulutular?
17) Hayim Naum, Osmanl toplumunun yakndan tandg, hakkndaki haberlere nem
verdigi biri. Ne zaman bir yere gitse ya da bir yerden gelse, gazetelerde yer
alyor. Nitekim yaptg geziler, temaslar ve konumalar, o zamanki gazetelerde
yer almtr; mesela: KS Gunlugu, 4.C., (23 Agustos 1921-20 Kasm 1922), S.537,
539, 543, 546, 548, 560, 562, 575, 663, 723, 735.
iddia edilen tarihlerde istanbul'a, Izmir'e ya da Ankara'ya gelmi olsa, basma
mutlaka yansrd.
Akllarna ne gelirse, hepsini ustuste ygyorlar, ortaya acaip bir bulama
kyor. Papa, Katoliklerin temsilcisidir. Hani ingilizler ve Yahudiler, bizi
Protestan yapmak istiyorlard? Papa ile ne ilgisi var bu iin? Varsa,
Protestanlk hikyesi ne oluyor? Araya Yahudiler niye karyor?
yle ilkel bir yalan ki hibir dilisi tekini tutmuyor.
Lozan Bar grumeleri 4 Subat 1923 gunu kesilir, bata Lord Curzon olmak uzere
butun delegeler, memleketlerine dnerler; savaa devam ihtimali belirir.
izmir iktisat Kongresi 17 Subat 1923'te balam, 4 Mart 1923'te sona ermitir.
M.Kemal 10 Subatta izmir'e gelir, 17 Subatta iktisat Kongresini aar, 18 Subatta
izmir'den ayrlr, 19 Subat gunu Eskiehir'de Ismet Paa ile buluur ye birlikte
Ankara'ya dnerler. (Kaynakal Ataturk Gunlugu, s.227) Su halde Hayim Naum ile
Izmir'de, 11 Subat ile 16 Subat arasnda grumu (!) olmal.
Niye hibir kaynakta, gazetede, dergide, anda, M.Kemal-Hayim Naum'un izmir
bulumasnn en kuuk bir izi bile yok? Lord Curzon, Hayim Naum'un M.Kemal ile
grumeye gittigini bildigi halde (!), neden konferans birka gun daha uzatmak
yerine, yarda kesilmesine n ayak oldu? M.Kemal, neden iktisat Kongresini
aarken, Muttefikleri uyarmak ve gerekirse yeniden savaa devam etmeye hazr
olduklarn aklamak ihtiyacn duydu?
M.Kemal, 1 Mart 1923 gunu Meclisin drduncu toplant yln aarken de, yle
diyecektir: "Dahil oldugumuz senenin, bir sulh senesi olmas ihtimali kadar bir
harp senesi olmak ihtimali de vardr. Bu ikinci ihtimale gre tedbirli bulunmak,
elbette daha muvafktr... Eger harp devam ederse... TBMM ordular, imdiye
kadar oldugu gibi milli vazifesinin icabatn, kahramanane ifa edecektir!" (ZC.,
28.C., s.3)
571
Hayim Naum Efendi, Lozan'la Ankara arasnda m, Lozan-Roma-Ankara arasnda m,
yoksa Lozan'la Izmir arasnda m 'mekik dokudu'?
Bu yogun trafik, Turklerin ve dunyann gzunden nasl sakland?
Ayrntlara girdike, bu tutarszlklarn, elikilerin, yalpalamalarn daha da
arttgn, apak gereklerin tersine evrildigini grecegiz.
- Msroglu'nun bu konudaki kark ve dagnk iddialarn, elimden geldigince
duzenleyip sraya koydum, sunuyorum:
I. "Ismet Paa Lozan'a gittigi srada, M.Kemal Paa Turkiye'de Halife olmak
temayulu iinde bulunuyor ve bu temayulu ifade eden beyan ve hareketleri
aka icra ve ifadan itinap etmiyordu (ekinmiyordu). M.Kemal
Paann evvelce, ingilizlerle hilafeti ykmak esas uzerine anlam olmasna
ragmen, zaferden sonra bu vaadinden vaz geerek Halife olmak istedigi kafidir.
Ancak bu dini bir zaruret ve inantan ziyade, alemumul bir ahsi otorite
saglamak maksadnn eseri idi." (Hilafet, s.256-257, 300)
M. Kemal'in Halife olmak istedigi iddiasn, az sonra ele alacagm.
II. "Ismet Paa da Lozan'da, hilafetin muhafaza edilecegi kanaatini uyandran
beyanatlar veriyordu. Ingiliz Hariciye Nazr Lord Curzon, hilafet mevzuunda
yeni Turk idarecilerinin bu tavrn grunce, arada bir onlar yoklamaktan geri
durmuyordu... Bu yoklamalardan sonra Lord Curzon, muzakereleri kmaza sokmu,
sulhun imknszlgna dair beyanlarda bulunmaya balamt.
Bununla da iktifa etmeyerek, Innu'nun muavir sfatyla Lozan'a gturdugu
mehur Hahamba Haim Naum Efendiyi Ismet Paaya gndermi ve 'eski taahhutleri
istikametinde kalarak hilafeti ilga etmemeleri (kaldrmamalar) halinde sulhun
imknszlgn' aka syletmiti. Sulhun ilgas art koulunca, Turkiye'den
ayrlmadan nce bu muessesenin muhafaza edilmek istendigini bilen, hatta M.Kemal
Paann halife olmak arzusu tadgna vkf bulunan Innu, 'Byle bir eye
res'en (kendiligimden) karar vermek selahiyetini haiz bulunmadgn' sylemi ve
Hayim Naum Efendiye, meseleyi bizzat anlatmak uzere Turkiye'ye gitmesini tavsiye
etmiti." (Hilafet, s.257)20
20) H.H.Ceylan Halifeligin kaldrlmas konusunda yle yazyor: "Hele Dr.Rza
Nur., bu cinayet oyununun, nce ismet innu tarafndan Lozan'da
senaryolatrldgn ifade ederek, aka canileri, Hayat ve Hatratm adl
eserirpe ortaya koymaya alr.. Dr.Rza Nur'a gre, Halifeligin kaldrlmas,
Lozan grumeleri srasnda, istanbul Yahudi Hahambas [Haham diye Yahudi din
adamlarna denir zaten!] Haim Naum ile ismet Paa arasnda gizli grume,
korkun pazarlklarla halledilmi bir olaydr," (Buyuk Oyun, 2.C., s.20)
H.H.Ceylan bu iddiasn, Rza Nur'un Hayat ve Hatratm adl kitabnn S.C.nn
969. sayfasna dayandryor ama bu sayfada iddiasyla ilgili bir ey yok! Zaten
Rza Nur'un anlarnn hibir sayfasnda, byle bir ifade yer almamaktadr.
Ceylan'n, yeni bir saptrmas ile kar kar-siyayz.
Oysa ustas/Msroglu bile, Rza Nur'un Hayim Naum hakknda yazdklarn (Hayat
ve Hatratm, s.1081-1083, 1157-1159) aktardktan sonra, bu konuda diyor ki: "Bu
satrlar gstermektedir ki Dr.Rza Nur, Hayim Naum Efendinin Lozan'da oynadg
rolden ve perde arkasnda cereyan eden 'hilafet pazarlgndan' habersizdir."
(Lozan, 1.C., s.263)
Evet?
572
Msroglu, belirttigim iki kaynaktaki uyduruk iddialar tekrarlayp susleyerek,
senaryosunu tamamlamaya alyor Her zamanki gibi herhangi bir dayanak, belge,
kant, tank gstermiyor. Zaten amac, bir geregi aklamak degil, pek az ve
tek yanl okuyanlarn kafasn kartrmak! Bir gun, bu masallara inanan
milyonlarca vatandamz olursa, bunun sonu nereye varr?
III. "Bu srada M.Kemal Paa, Izmir'de toplanacak olan Iktisat Kongresinde
bulunmak uzere yola km ve her gittigi yerde, Hilafeti gklere - - karan
konumalar yapa yapa Izmir'e vasl olmutu." (K.Msroglu, Hilafet, s.258) Bu
noktada duralm ve u iki ara iddiay gzden geirelim:
1. M.Kemal'in Halife olmak istedigi.
2. M.Kemal'in, Iktisat Kongresini amak uzere Izmir'e giderken, bu amacn
gerekletirmek iin her yerde, hilafeti gklere karan konumalar yaptg.
* 6-3-1-2. M.Kemal, Halife olmak istiyormu!
M.Kemal'in bir ara Halife ve Sultan olmak istedigini ilk iddia eden kimse,
K.Karabekir'dir. M.Kemal'in evresinde, ayn sureci yaayan binlerce kii var
ama Karabekir'den baka, bu iddiay ileri suren baka hi kimse yok.
Karabekr bu ve benzen baz iddialar, devre d kaldktan sonra ileri
surmutur. Hibirinin dogru olmadgn grecegiz. nune hi yakmayan bir
tutumla, bir tek dayanag bile olmayan bir hikye kurgulam. Iddiasn, gemi
olaylara baglamaya ve bu yolla, devre d kalm olmasnn hncn almaya
alyor. K.Msroglu da, Karabekir'e dayanyor ama o yalnz 'Halife olmak
istedigini' ileri suruyor.
Karabekir'in bu konudaki iddialarn, dogrular ile birlikte aktaryorum:
u "M.Kemal Paann [31.7.1921 gunlu] cevabndaki '..Turkiye'nin banda Halife-
yi Islam olacak ve bir hukumdar sultan bulunacaktr' kayd beni duundurdu.
Istanbul, cumhuriyet yapyorlar diye endie ederek propaganda yapyordu. Padiah
ve taraftarlar bundan urkuyorlard. Benim bugun anladgm ise daha korkuntu. O
da M.Kemal'in, bir muzafferiyet neticesi, hilafet ve saltanat almas idi."
(istiklal Harbimiz, s.917)
Karabekir'in bu kukusunun, dogru olup olmadm grelim: Erzurum Mudafaa-y Hukuk
Dernegi Bakan Raif Efendi ve baz arkadalar, 1921 Ocak aynda kabul edilen
anayasadaki 'hakimiyet, bilakayd-u art milletindir' hukmunden korkacak, bir
tepki olarak dernegin adn, Muhafaza-y Mukaddesat ve Mudafaa-y Hukuk' olarak
degitireceklerdir.21 K.Karabekir, bu degiim-
21) Raif Efendinin gruu yle: "Butun bu teebbusattan ve Ankara matbuatnn
neriyatndan hasl olan en muhim ve hayati endie, hukumet ekl-i idaresini
tespit eden hilafet ve saltanatn, cumhuriyetilige inklap etmesi
tehlikesidir."'(istiklal Harbimiz, s.919)
573
den yaknan M.Kemal'e u soru sorar; bunlardan biri, 'Hilafet ve saltanat
sorununun zumu iin ne duunuldugu'dur, Karabekir'in, tam Kutahya-Eskiehir
yenilgisi ile Sakarya Sava arasndaki o kritik dnemde sordugu bu sorulara,
M.Kemal uzun ve ayrntl bir cevap verir. Karabekir, cevapta yer alan bu konuya
ilikin paragrafn, sadece bir ksmn aktaryor ve iddiasn o tek cumleye
yaslyor. Oysa o paragrafn tamam yledir:
"Hilafet ve saltanat, mesele-yi esasiye olarak mevcut degildir. Turkiye'nin
banda Halife-yi Islam olacak ve bir hukumdar sultan olacaktr. Mevzu-u bahs
olan mesele, hukumdarn hukuku olup, bunun tayin ve tahdidi iin son birka
asrn tecrubeleri ve devlet mefhumundaki millet hukukunun mana-y hakikisi amil
olmaldr. Bu esas uzerinde henuz tesbit edilmi kati bir dusturumuz (kuralmz)
yoktur." (istiklal Harbimiz, s.923)
Karabekir, bu cevaba dayanarak, M.Kemal'in Halife ve Sultan olmak istediginden
kukulanyor, daha dogrusu kukulandgn ileri suruyor. Ama bu cevaptan o anlam
kar m? kmaz ama Karabekir, sonradan kurguladg hikyesine byle balyor
ve yle devam ediyor:
D "M.Kemal Paann, Hilafetin luzumu hakkndaki Balkesir'deki hutbesi ve
Meclis'teki nutku ve [Seriye Vekilinin] beyannamesi bir araya getirilir ve
balarna da, hocalar grubu ortasnda ve ayn kisvede, M.Kemal Paann (mefkure
hatras) resini konursa, vaziyet daha iyi anlalr. Ga-zi'nin buyuk bir
taassupla Hilafet ve Saltanat, ahsna almak istedigi grulur." (a.g.e., s.917/
1.dipnot, s.992/1.dipnot)
Karabekir, iddiasn kantlamak iin ite bu drt dayanag gsteriyor.
Dogrular:
(1) M.Kemal'in, 7 Subat 1923'te, Balkesir / Zaganos Paa Camisinde ksa bir
hutbe verdigi dogrudur. Karabekir, M.Kemal'in Hilafet ve saltanat ahsna almak
istedigini kantlamak iin bu hutbeyi ileri suruyor. Oysa M.Kemal, bu hutbede,
Islam dinini vmu ve zetlemitir ama hilafetten de, hilafetin luzumundan da
kesinlikle sz etmemitir.22
Her Islamiyet! ven, Halife olmak istiyor demek midir? Kendi de vuyor. Yoksa
Karabekir de mi Halife olmak istiyordu? Bu birinci dayanakt! ,,
-
22) Ataturk'un Sylev ve Demeleri, 2.C., s.94 vd.
M.Kemal bu konumasnda, hutbenin amac ve niteligini aklarken yle der:
"Hutbelerin,
halkn anlayamayacag bir lisanda olmas (Arapadr) ve onlarn da bugunku
icaplar ve ihti-' yalarmza temas etmemesi, Halife ve Padiah namn
tayan mustebitlerin arkasndan kle
gibi gitmeye mecbur etmek iindi. Hutbeden maksat, ahalinin tenvir ve irad
iindir, baka bir
ey degildir."
M.Kemal ne"syluyor, Karabekir ne iddia ediyor?
574
(2) M.Kemal, 1 Kasm 1922 gunu, Mecliste, saltanatn kaldrlmas ile ilgili
nerinin gruulmesi srasnda, neriyi destekleyen uzun ve etkili bir konuma
yapar. Bu arada, hilafet tarihi hakknda geni bilgi verir, TBMM ile hilafetin
bir arada olabilecegini syler ve TBMM'nin, hilafetin dayanag olacagn
belirtir.23 Bu konumadan baz paralar:
"Idare eklimizde mundemi bulunun hakikat, Turk halknn, mukadderatna bilfiil
ve bizzat el koymu olmas, hakimiyet-i milliyesini, saltanat- milliyesi-ni, u
seneden beri kendi elinde bulundurarak, mukaddes davasn mudafaa etmekte
bulunmasdr... Millet, mukadderatn dogrudan dogruya eline ald ve milli
saltanat ve hakimiyetini, bir ahsta degil, butun fertleri tarafndan seilmi
vekillerden oluan bir yuksek Meclis'te temsil etti. Ite o Meclis, yuksek
Meclisi-nizdir; Turkiye Buyuk Millet Meclisi'dir ve hakimiyet (egemenlik)
makamnn hukumetine, Turkiye Buyuk Millet Meclisi hukumeti derler. Bundan baka
bir saltanat makam, bundan baka bir hukumet yoktur ve olamaz."
Karabekir, saltanatn kaldrlmas lehindeki bu konumay, M.Kemal'in, 'hilafet
ve de saltanat ahsna almak iin yaptgn' iddia ediyor! M.Kemal, Halife olup
Istanbul'a gidecek, iktidardan ekilecek miydi yani?
Karabekir'in iddiasnn ikinci dayanag da buydu.
(3) Seriye Vekili Mustafa Fehmi (Gereker) Efendi, 5 Ocak 1923 gunu, TBMM adna,
istanbul halkna bir beyanname yaymlam, 'dine va milli ahlaka aykr davranan
baz Istanbullular' iddetli bir dille knamtr.24 M.Kemal, Halife olmak iin
byle bir beyannameden yarar umuyor /olsayd, beyannameyi kendisi imzalar ve
tutucu evrelerden hayli puan da toplard. Ama bu beyannameyi M.Kemal degil,
Seriye Vekili (Din Ileri Bakan) imzalamtr.
Karabekir'in, M.Kemal'in hilafet ve saltanat ahsna almak iin yaymladgn
iddia ettigi beyanname de budur.
Bu da uuncu dayanakt.
(4) Sonuncu dayanag ise, bir fotograf. Karabekir, Istiklal Harbimiz kitabnn
ekindeki fotograflar arasna, onu da koymu. M.Kemal ve bir grup din adam,
birlikte bir an fotograf ektirmiler. Karabekir, M.Kemal'in, din adamlarnn
kisvesinde (kyafetinde) oldugunu ileri suruyor ama bu iddias da dogru degil.
unku uzerinde din adamlarna mahsus kisve degil, Seyh Sunusi'nin hediye ettigi
malah,
23) Konumasnn metni: ZC, 24.C., s.305-311; Nutuk, 3.C., 264 sayl ek;
H.H.Ceylan, Din-Devlet Ilikileri, 1.C., s.48-56.
H.H.Ceylan diyor ki: "Bize gre M.Kemal bu konumay hazrlarken, medrese alimi,
Darulfunun ilahiyat Fakultesi Dekan ve Islam Hukuku hocas, Adliye Vekili
Seyyid Bey'den fayda-lanmftr]." (Buyuk Oyun, 1.C., s.172)
M.Kemal'in bu konumay yaptg tarihte Seyyid Bey istanbul'dadr. Bu tarihten
10 ay sonra seilecek, 14 Agustos 1923'te Adliye Vekili olacaktr.
Beyannamenin metni: istiklal Harbimiz, s.992-993; Karabekir yle yazyor:
"istanbul halkna yaplacak nasihat ve ihtarn, Seriye Vekaleti tarafndan
yaplmas, hukumet-i milliyemiz iin buyuk gaflettir." (s.992)
575
malahn altnda da srmal ceket var, yani Bingazi milli kyafeti.25 Fotograf
biraz dikkatle inceleyen, dini kisve olmadgn ilk bakta anlar. Fotografn
sag kesinde ise, M.Kemal'in u ithaf yer alyor: "Mehmet Hayri Beyefendiye,
mefkure hatras, 12 Mays 1337 (1921)"
Sadece Prenses Kadriye Huseyin'in, Ankara Mektuplar adl kitabnda yer verdigi
zel bir fotograf!26
Ama Karabekir'e gre bu, 'M.Kemal'in, buyuk bir taassupla hilafet ve sultanlg
ahsna almak istediginin' resmiymi! M.Kemal'in, eitli gruplarla ekilmi
birok fotograf var. Devecilerle de fotograf ektirmi, Ethem ve etesiyle
birlikte de. Karabekir anlayyla bunlar nasl yorumlayacagz? ' Drduncu
dayanak da bu idi.
Szun zu, Karabekir, bu delilleri (!) ileri surerek, tarihin akna, olaylara
ve M.Kemal'in konumalarna tumuyle ters bir iddiada bulunuyor; Msroglu da, bu
erden pten ya da temelsiz iddialara yaslanarak masallar yazyor, yeni
yanllar ve masallar uretiyor.
- Karabekir, son anlarnda da, bu masal surdurmektedir.
1922 Ekiminde, MhKemal, Karabekir, Kazm zalp ve Refet Paa, Ankara'dan
Bursa'ya giderler. Tpende, Trakya'y teslim almak uzere Istanbul'a gidecek olan
Refet Paa'nn, Padiaha 'Halife Hazretleri ' diye hitap etmesi kararlatrlr.
Bu ayrnty aktaran da Karabekir'in kendisi. (K.Karabekir Anlatyor, s.51;
ayrca, istiklal Harbimiz, s. 1027/1.dipnot) Demek ki saltanatn kaldrlmasna
kesin olarak karar verilmi. Nitekim 19 Ekim gunu istanbul'a gelen Refet Paa,
kendisini Padiah adna selamlayan Yaver Ali Nuri (Okday) Beye, 'Halifelik
makamna sayglarnn iletmesini' ister.27 Ama Karabekir, kendi verdigi bu
bilgiyi unutuyor, olaylarn geri
25) Msrl Prenses Kadriye Huseyin'in Ankara Mektuplar adl Franszca an
kitabnda yer alan bilgilere dayanarak, Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.151; kitap
Turkeye de evilmitir. K.Karabekir, sz konusu fotograf, bu kitapta grdugunu
itiraf ediyor, (istiklal Harbimiz, s. 1000) Sonra da yle diyor: "Kitabn 139
uncu sayfasndaki resme uzun uzun baktm. Sarkllar arasnda sark ve cuppeli
vaziyeti ve resmin altndaki 'mefkure hatras' yazs beni hayli duundurdu.
Gaz, hilafet ve saltanat uhdesine nakli duunuyor!"
Bir bakta gelecegi okuyor ve kesin bir hukme varyor. Medyum Memi bile bu
kadar acele karar vermiyor!
Fotografn ok net olarak buyutulmu bir rnegi, BTT dergisinin Kasm/1986,
saysnn 6 nc sayfasnda var.
KS Gunlugu, 4.C., s.762; T.M.Gztepe yle diyor: "Refet Paann bu cevab,
Osmanl saltanatnn istikbali bakmndan ok manal ve imal idi. Bu szler
arasnda padiahlga yer verilmedigi gibi Halifenin ahs dahi zikredilmemi ve
sadece hilafet makamna iaret olunmutu." (V. M. Gayyasnda, s.438)
Refet Paa, o gun Ankara'nn, istanbul hukumetini tanmadgn da aka
syleyecek, ertesi gunu de universitede, milli saltanattan sz edecektir. Bir
gazete yle yazar [zet]: "Gerek sarayda, gerek- sarayn Vekiller Heyetinde,
karsnda bulunduklar inklabn mahiyetini ve ciddiyetini hl idrak edememi
bir hal gruyoruz... Saray ne bekliyor, ne umit ediyor? Yine Anadolu uzerine
sevk edecek bir ordu mu duunuyor? Birka gun daha, zelil ve istiskal edilmi
bir halde, birka gun daha fazla mevcudiyetini idameye rpnmakta, acaba ne
lezzet, ne eref tasavvur olunabilir?" (Yakn Tarihimiz, 3.C., s.259)
dnulmez bir biimde gelitigini grmezden geliyor ve M.Kemal'in, en kuuk
Sehzadeye, hilafet ve saltanat naibi olmasnn duunuldugunu ekliyor. (Kazm
Karabe-kir Anlatyor, s.51) Saltanatn kaldrlacag, Refet Paa araclg ile
kamuoyuna aklanm, hilafette ise naiplik olmaz. M.Kemal nasl saltanat ve
hilafet naibi olacakt? Araya yine Karabekir'in muhayyilesi karm.
Karabekir, son kitabnda, M.Kemal'in Halife olmak istedigi eklindeki iddiasn,
saltanatn kaldrlmas ile ilgili Meclis grumelerini ve bu konudaki kulis
etkinliklerini anlatrken de surdurmektedir. (Kazm Karabekir Anlatyor, s.56-
6228) Ama anlattg olayn iinde bulundugunu ileri surdugu Dr.Rza Nur, Rauf
Orbay, Fethi Okyar ve ismet Innu, anlarnda da, aklamajarnda da,
Karabekir'i dogrulayan tek bir sz etmiyorlar. Karabekir'in anlattklar dogru
olsa, hi olmazsa Rza Nur yazmaz myd?29
Velhasl o dnemi yaayan hi kimse, M.Kemal'in saltanat ve hilafeti uhdesine
almak istedigini anlamam, sezmemi, akmam, bir Karabekir kefetmi.
* 6-3-1-3. M. Kemal'in, her yerde, hilafeti gklere karan konumalar
yaptg iddias ve askerin terhis edilmesi sorunu
M.Kemal'in 1923 ylnn bandan, Iktisat Kongresi'nin alna kadar, ne zaman
ve nerede konutugunu, Kaynakal Ataturk Gunlugu ile Ataturk'un Sylev ve
28) M.Kemal'in muhafazakrlara dayanmak istedigini de ileri suruyor ve "Turk
milletinin yenilige muhta oldugunu" syleyerek M.Kemal'i uyardgn yazyor.
(Kazm Karabekir Anlatyor, s.76)
Karabekir, galiba tarihle akalayor! \_
29) Baz evreler, zaferden sonra M.Kemal'e Halife olmasn, gerekten
nermilerdir:
"[Saltanatn kaldrlmas gruulurken] hocalardan bir ksm gizlice M.Kemal'e
gelip her iki kuvvetin [saltanat ve hilafet] bilfiil bana gemesinin uzerinde
Israr Ve ricada bulunmulardr." (D.Arkoglu, Hatralarm, s.344)
"Parti toplantsnda Adliye Vekili Seyit Bey tarafndan hilafet Ataturk'e teklif
edildigi vakit..." (M.E.Bozkurt, Ataturk Ihtilali, s.325)
"Baz mebuslar, M.Kemal Paann halifelik grevini de almasn teklif ettiler.
M.Kemal bunun gerekleemeyecegi uzerinde mantki cevaplar verdi ve bu grevi
reddetti." (K.zalp, Ata-turkten Anlar, s.27, 30)
Hindistan'dan dnen Rasih Hoca da, Hind Muslumanlarnn M.Kemal'e Halifelik
teklifini aktarr. (Nutuk, 2.C., s.303; Mim K.ke, Guney Asya Muslumanlar,
s.154)
Ama ta ilk gunden beri, "milli iradeyi", "milli hakimiyeti", "milli saltanat"
savunan, bu gruten hi sapmadan ve bu sayede zafere yuruyen, gereki bir
liderin, byle bir neriyi kabul etmesi ihtimali var mdr? Elbette
reddedecektir. (Nutuk, 2.C., s.302-303)
"Eger isteseydi her ey olabilirdi. Mesela istilaclarla birlikte memleketi terk
edip giden son Osmanl Padiahnn yerine gemek, kendisi iin iten bile
degildi. Bu suretle kalan mrunu, halkn muhabbet ve minnettarlk hajesiyle
evrili olarak, jDuyuk bir ihtiam ve rahatlk iinde tamamlayabilirdi. Fakat
istemedi. Bu yoldaki tevik ve tekliflere iltifat etmedi... etin, almas gu
ve bilhassa ahs iin ok buyuk tehlikelerle dolu bir yola girmekten
ekinmedi." (H.R.Soyak, Ataturk'ten Hatralar, s.54)
Halifelik ve M.Kemal? ilkinin zelliklerini ve gereklerini, tekinin merebini
ve dunya gruunu duununuz. Bunlar bir araya getirmek mumkun mudur? Ancak zel
maksad olanlar byle bir iddiada bulunabilirler. Bunlarn ncusu de yazk ki
Karabekir'dir. Byle davranmasnn sebepleri, Karabekir paragrafnda
aklanacak.
577
Demeleri (2.C.) adl eserlerden yararlanarak aklayacagm. Ataturk'un Sylevve
Demeleri'ndeki bu konumalar, Msroglu'nun kant diye ileri surdugu, 'Gaz
M.Kemal Paa Izmir Yollarnda' adl derlemeden alnmtr.30 Yani ayn kaynaktan
yararlanacagm ve M.Kemal'in konumasnn zunu oluturan cumleleri, dipnotlarda
aktaracagm. Bakalm gerek, Msroglu'nun dedigi gibi mi?
M. Kemal 14 Ocak 1923 gunu Ankara'dan ayrlr. 15 Ocakta Eskiehir'de,31 16
Ocakta Arifiye'de32 konuur, 17 Ocakta Izmit'te Istanbul gazetecilerine,3318
Ocakta Izmit'te,34 22 Ocakta Bursa'da,35 25 Ocakta Alaehir'de,36 26 Ocakta
Salihli, Turgutlu ve Manisa'da37 halka hitap eder. 27 Ocakta Izmir'e dner ve
ayn gun annesinin mezar banda38 ve hukumet konagnda39 konuur, 29 Ocakta
evlenir. 30 Ocakta izmir gazeteleri bayazarlaryla sohbet eder.40 31 Ocakta
yine izmir'de halka hitap edecektir.41
30) "Bu seyahatte M.Kemal Paann yaptg butun konumalar kronolojik olarak
ihtiva, edem.
resmen neredilmi bulunan, 'Gazi M.Kemal Paa Izmir Yollarnda' (Ankara
1339/1923) isimi
eser, konumalarn istikametindeki degiikligi, bariz (apak) bir ekilde
ortaya koymaktadr.'
(K.Msroglu, Hilafet, s.302)
Ataturk'un Sylev ve Demeleri, 2.C., s.50-52.
a.g.e., s.52-54.
I.Arar, Ataturk'un Izmir Basn Toplants.
Ataturk'un Sylev ve Demeleri, 2.C., s.62-65; M.Kemal bu konumasnda diyor ki:
"Turkiye Buyuk Millet Meclisi, Halifenin degildir ve olamaz! Turkiye Buyuk
Millet Meclisi yalnz ve yalnz milletindir. Milletin intihap ettigi vekillerden
murekkeptir. Bu Meclis, yalnz ve yalnz milletin emrine itaat etmek
mecburiyetindedir, ismi ve makam ne olursa olsun, millet bu hakkn bir ahsa
tevdi ve teslim edemez." (s.63)
a.g.e., s.65-70; 'Paa hazretleri, hilafet meselesine nakl-i kelam ederek,
makam- hilafetin bir nokta-y irtibat olarak mahfuz bulunduruldugunu ve ibu
makama, Turkiye'nin hakimiyet-i milli-yesini takyit mahiyetinde (snrlandracak
nitelikte) hibir selahiyetin verilemeyecegini ve zat- Hilafetpenahinin de ayn
fikir ve kanaati musip (uygun) bulduklarn zanneylediklerini izah
eylemilerdir.' (s.69)
a.g.e., s.70-71; M.Kemal diyor ki: "Hakimiyet-i millliyemizin velev bir
zerresini haleldar etmek niyetinde bulunanlarn kafalarn paralayacagnzdan
eminim!" (s.71) a.g.e., s.72-73, 73- 74.
a.g.e., s.74-75; M.Kemal diyor ki: "Hakimiyet-i milliye ugrunda canm vermek,
benim iin namus ve vicdan borcu olsun!" (s.75)
39) a.g.e., s.75-81; M.Kemal diyor ki: "Bilakayd-u art tabiriyle tasrih
olunan hakimiyeti, milletin uhdesinde tutmak demek, bu hakimiyetin bir
zerresini, sfat, ismi ne olursa olsun, hibir makama vermemek, verdirmemek
demektir. Bununla kasdettigim manay suhuletle anlayabilirsiniz." (s.79/80)
40) a.g.e., s.81-83; 'Bir muharririn hakimiyet-i milliyenin kabil-i takyid
olup olmadg hakkndaki sualine cevaben de Paa Hazretleri, hakimiyet-i
milliyemizin kabil-i takyit olmadgn beyandan sonra demilerdir ki: Tekilat-
Esasiye Kanunumuz esasen bunu kafildir... Bu kanunun me'-vadd- esasiyesini
ihlal eden herhangi bir makama, hak ve selahiyet vermek mumkun degildir.
Tekilat- Esasiye Kanununun birinci maddesi mucibince, hakimiyet bilakayd-u
art milletindir. Milletimiz iin herhangi bir noktasnn, her ne ekil ve
manada olursa olsun, tebeddulune musaade edilmek imkn yoktur.' (s.82) /
a.g.e., s.83-90; M.Kemal, izmir iktisat Kpngresi'ni aarken yapacag konumada
yer alacak olan tallar ve saltanat rejimi hakkndaki grulerinin bir ksmn
burada akladktan sonra diyor ki: "Milletin hakimiyetini bir ahsta yahut
mahdut ehasn elinde bulundurmakta menfaat bekleyen cahil ve gafil insanlar
vardr... Katiyetle ve bilaperva sylerim ki hakirniyet-i milliyemizin her
zerresini u veya bu suretle takyit etmek isteyenler, en koyu murtecidir."
(s.88)
578
4 Subatta Izmir'den ayrlr ve Akhisar'da iki konuma yapar,42 7 Subatta
Balkesir/Zaganos Paa Camisinde43 konuur. 10 Subatta tekrar Izmir'e dner.
Yaptg konumalar bunlar. Saltanat rejimi ve hilafet hakknda syledikleri de
dipnotlarda verildigi kadar ve gibidir. Gruluyor ki M.Kemal, hibirinde,
"hilafeti gklere karan" konuma yapmam, tersine milli hakimiyeti savunmu,
onu snrlandracak her turlu hak ve yetkiyi reddetmitir.
Ksacas Msroglu'nun, "her gittigi yerde hilafeti gklere karan konumalar
yapa yapa Izmir'e vasl olmutu" cumlesi, butunuyle gerege aykr.44
Devam edelim:
D "Fakat Izmir'de kendisine mulaki olan (kendisiyle buluan) Hayim Na-um
Efendiden, Ingilizlerin Hilafet hakkndaki kararn grenen M.Kemal Paa, takip
etmekte oldugu Hilafet siyasetini skturemeyecegini anlaynca, rota degitirdi.
Evvela Iktisat Kongresinde hilafete hucum eden bir konuma yaparak, yeni
siyasetinin ilk iaretini vermi oldu." (Lozan, 1.C., s.268)45
Msroglu yine geregi saptryor:
unku Iktisat Kongresini a konumasnda M.Kemal, hilafete kesinlikle hucum
etmemitir. Konuma metni ortada. Genel olarak iktisatn neminden sz etmi,
Lozan'da haklarmz vermekte ayak suruyenleri kesin bir dille uyarm, bu
a.g.e., s.91-94; M.Kemal diyor ki: "Bu devletin istinat ettigi esaslar,
'istiklal-i tam' ve 'bilakayd-u art hakimiyet-i milliye'den ibarettir...
Millet, bu hakimiyetin bir zerresini feda edemeyecektir, gzunu amtr. Bizim
dinimiz, milletimize hakir, miskin ve zelil olmay tavsiye etmez. Bilakis Allah
da Peygamber de, insanlarn ve milletlerin izzet ve ^erefini muhafaza
etmelerini emrediyor, l-ier yerde oldugu gibi buradaki temasdan da anladm ki
millet, hakimiyetini muhafaza hususunda, buyuk bir azim ve kudret
gstermektedir." (s.91/92)
a.g.e., s.94 dv.; M.Kemal Islamiyeti ven ve zetleyen ksa bir konuma (*)
yaptktan sonra mimberden inmi ve halkn sorularna cevap vermitir. Hilafet
hakkndaki soruya verdigi cevap yle: "Dunya yuzunde, Osmanl devletinin
inkrazndan sonra bir Turkiye devleti teekkul etmitir. Bu devlet, iran ve
Afganistan gibi mustakil ve Muslumandr. Yeni Turkiye Devleti'ni, milletin
vekillerinden murekkep olan Turkiye Buyuk Millet Meclisi idare eder. Bu erait
dahilinde, Halife'ye, yalnz Turkiye Devleti nam ve hesabna kanun-u mahsusiyle
verilmi oldugundan baka bir hak ve selahiyet verilmek icap ederse, milletin
hakimiyeti takyit edilmi (snrlanm) ve binnetice, bu hakimiyet inksama
ugratlm (paralanm) olur ki bu, eski halin avdetinden (geriye dnuunden)
baka bir ey olamaz." (s.96)
(*) Bu konumann metni, Msroglu'nun Hilafet adl kitabnda da var. (s.301-
302) Yalnz Msroglu'nun kitabn okuyanlar bile, konumann Hilafetle ilgisi
olmadgn kolayca anlarlar. H.H.Ceylan ise, M.Kemal'in bu gezilerde yaptg
konumalar, Msroglu'nun tersine, u balk altnda veriyor: "Hilafeti
kaldrmak... iin yaplan yurt gezileri." (Buyuk Oyun, 2.C., s.67) O
konumalarn hilafeti kaldrmakla da bir ilgisi yoktur ama Ceylan, hi olmazsa
'M.Kemal'in Halifeligi vmedigini' belirlemi.
M.Kemal'in yaptg konumann metni iin: Izmir iktisat Kongresi, s.57-69, TTK,
Ankara, 1989; Ataturk'un Sylev ve Demeleri, 2.C., s.100 vd.
Msroglu, ayn gerege aykr iddiay bir baka kitabnda da yle tekrarlyor:
"iktisat Kongresini amak uzere M.Kemal'e mahut Hayim Naum mulaki olup (buluup)
da, 'hilafet yklma-yp muhafaza edilirse sulh olmayacagn' kendisine Lord
Curzon namna bildirince, M.Kemal yol boyunca syledigi lehte szleri (i) adeta
unutarak, mezkur Kongreyi a konumasnda hilafete irkin bir uslupla hucum
etmitir... Bu, ingilizlere, hilafeti muhafaza ederek kendisi halife olmak
hususundaki kararndan vaz gemeye amade bulundugunu ifade etmek degil de
nedir?" (Hilafet, s. 183, 214 sayl dipnot)
42) arada ksaca, saltanat rejimini ve futuhat politikasn eletirmitir. Ama
bunu da, yazcnn iddia ettigi gibi irkin bir uslubla yapmamtr.
Saltanat rejimini ve baz padiahlarn politikasn eletirmek, hilafete hucum
etmek midir? Mesela N.F.Ksakurek'in, Sultan Abdulaziz'i, V.Murad', Sultan
Reat' ve son Halife Abdulmecit'i nasl eletirdigini Birinci Blumde
grmutuk. Ksakurek, bu eletirileri ile hilafate hucum etmi, hilafeti tahkir
etmi mi oluyor?46
Hayr! Sadece kiileri eletiriyor.
M.Kemal'in yaptg da bu.
D "Bu yeni karar uzerine, henuz sulh olmadg halde asker, yorgun oldugu ileri
surulerek terhis edilmitir. Bunun manas, mukavemetten vaz geip itaat
edilecegine dair fiili bir teminat vermekten baka bir ey degildi." (Lozan,
1.C., s.268)
Msroglu, son kitabnda da, bu iddiasn surduruyor. Onu da aktaryorum:,
D "Ite Izmir'e gelmi ve henuz Iktisat Kongresindeki konumasn yapmam
bulundugu bir srada, Hayim Naum Efendi kendisine mulaki olmu ve Lozan'da
hilafet meselesi etrafnda teessus eden karar ve niyeti grenmitir. Bylece
hilafet muhafaza edilmek istenildigi takdirde sulhun gerekleemeyecegini
anlayan... Kemal Paa, Izmir'de artk mukavemetten vaz gemek kararna varm ve
bu karar fiiliyata dken iki icraaat derhal orada gerekletirmitir.
Bunlardan birisi, Izmir Iktisat Kongresinde syledigi ve yol boyunca irat ettigi
nutuklarla tezat tekil etmek uzere hilafeti tahkir eden szlere yer vermesi
[Bunun dogru olmadgn grduk!], digeri de askerin yorgunlugunu ileri surerek
silah altndaki efradn buyuk bir ksmm terhis eylemi bulunmasdr. Bununla...
Hayim Naum vastasyla kendisine teklif edileni kabule meylettigini fiilen
gstermek istemitir." (Hilafet, s.258-260; Sarkl Mucahitler, s.386)
Msroglu, 'askerin buyuk ksmnn, terhis edildigi' iddiasn da, A.Ihsan
Sabis'in anlarna dayandryor. Oysa Sabis diyor ki:
n "Ilk nce yallardan 1297-1300 dogumlu efrad (41-38 yandakiler) terhis
edilmi47 ve 1922 Kasm ay banda, 1301-1305 dogumlular (37-35 yandaki-
46) Nitekim hilafeti iddetle sayunan Msroglu bile, son Halife Abdulmecit'i
yle eletirmektedir: "Abdulmecit Efendi, hilafet gibi beynelmilel siyasette
ehemmiyeti haiz bir muessese etrafnda cereyan eden bu pazarlklar
kavrayabilecek bir ahsiyete malik degildi... Saf bir kimseydi... Veliaht
sfatn haiz bir kimsenin byle bir hareketinin ne gibi karklklara sebep
olabilecegini hesap edemeyen bir kimseydi... Sultan Vahideddin'i defaatle, hi
de yakk almayan kelimelerle takbih etmiti... Ingilizlerden dolayl olarak
tahsisat almt... (Hilafet, s.289, 295)
Gemii eletirmek, yalnz Msroglu'nun tekelinde mi? M.Kemal eletiremez mi?
47) Babakan Rauf Bey, 16 Ekim 1922 gunu, Meclisebu konuda bilgi vermitir.
Syledigi zetle yledir: "Genelkurmay Bakanlg ile Bakomutanlgn nerisi
uzerine, 1297-1300 dogumlu erlerin terhisi konusunu, dun Bakanlar Kurulunda
grutuk, bu dogumlu erlerin, terhis tabiri kullanlmamak kaydyla, terhisini
kararlatrdk. Genel terhis yoktur. 30.000 kii terhis edilecektir. Buyuk
Taarruz iin bute ustunde gider yaplmt, bu kararla dengeyi saglamaya
alyoruz. " ->
580
ler) muddetsiz izinle memleketlerine gnderilmiti]." (Harp Hatralarm, 5.C.,
s.358)
Erlerin ya bir yana, her iki terhis de gruldugu gibi, daha Lozan Konferans
balamadan nce, Ekim ay iinde ve Kasm ay banda yaplmtr. Ksacas,
Sabis'in buraya kadar verdigi bilgi, Msroglu'nun iddiasn dogrulamyor.
Acaba sonras dogruluyor mu, onu da grelim. Sabis yazsn yle
surdurmektedir:
a "Nihayet Kasm ay ortasnda da, 306-310 (32-28 yandakiler) ve biraz sonra
da 311-312 (27-26 yandakiler) dogumlularn salverilecekleri ayi olmutu
(duyulmutu). Bu suretle daha sulh konferans aktedilmezden evvel, tam 15
senelik efrad terhis edilmi olacakt. Su halde silah altnda ancak 20-24
yandakiler kalm bulunacakt."
Yani Sabis, sonraki terhislerin, sylenti olarak yayldgn syluyor ama hangi
tarihlerde gerekletigini belirtmiyor. Msroglu ise, dayandg bu tek
kaynaktaki bilgiyi bile arptarak, bir sure iinde ve ksm ksm yaplm
olan terhis ilemini, Subat 1923'te ve bir seferde yaplm gibi aktaryor ve bu
dayanaksz iddiann uzerine pten ato kuruyor!48
- Ksacas:
a. M.Kemal, Iktisat Kongresinden nce de, sonra da, hilafeti ven bir konuma
yapmamtr; Iktisat Kongresinde, hilafete hucum ettigi de dogru degildir.
Konuan Vnilletvekillerin buyuk ogunlugu da bu karar uygun bulmu, hatta baz
yeni snflarn terhisini istemitir. Grume sonunda hukumetin karar
onaylanr. (GCZ.3.C., s.956 vd)
48) Silah altnda olan 1297 (1881) dogumlulardan, 1314 (1898) dogumlu erlere
kadar 17 snf asker, bir yl iinde, ksm ksm terhis edilecektir. (TIH,
2.Cilt, 6.Ksm, 4.Kitap, s.102)
Her iki ordu komutan da, balangta, terhislere balanmasndan kayg
duymulardr. (11 Kasm ve 30 Kasm gunlu yazlar, a.g.e., s.103-104) Ama
terhislerin zamana yaylmasnn kayglar sona erdirdigi anlalyor. Zaten
hibir birlik de kaldrlm degildir.
O srada yalnz Bat Cephesinde, 8.658 subay, 199.283 muharip er vard. Buna,
muharip o'mayan geri kurululardaki askerler ile guney ve dogu cephelerindeki
askerleri de katarsak, o dnem iin buyuk bir say kar ortaya. Bunun mali
yukunu, Ankara hukumetinin uzun sure kaldrmasna imkn yoktu. Mesela Buyuk
Taarruz'un yaplabilmesi iin gerekli son bir buuk milyon liray, Maliye Bakan
H.Fehmi Ata, Osmanl Bankasnn Ankara Subesi Mudurunu tehdit ederek
saglayabilmitir. (S.Selek, Anadolu ihtilali, s.138)
Bat Cephesi [ve Guney Cephesi], Lozan grumelerinde, her kesilme ye savan
balamas ihtimali belirdigi zaman, gerekli sava [taarruz] duzenini alacaktr.
TIH, 2.C., 6.Ksm, 4.Kitap'ta, alnan sava nlemleri konusunda birok ayrnt
bulunuyor. Hibir yazmada, asker yetersizliginden, takviye gereginden sz
edilmemektedir.
Ayrca, ingiliz, Fransz ve italyan kuvvetlerinin saysnn azlg da
biliniyordu. (Toplam 2 piyade tumeni, bir suvari alay, 10 sahra ve obus
bataryas, a.g.e., s.173)
Lozan'da ABD adna gzlemci olarak bulunmu olan Joseph Grew, anlarnda diyor
ki: "[Ismet Paann] arkasnda zaferden km bir ordu bulunuyordu ve bu,
Sevres anlamas srasndaki Turk ordusundan ok bakayd... Ordu mukemmel
denilecek bir durumda ve her an savaa girmeye istekli bir halde idi." (Ataturk
ve innu, s.46-47)
581
b. 1923 Subatnda, ordunun buyuk ksmnn terhis edilmesine 'derhal
orada' karar vermi degildir.49 Durum bu. Ama baknz, bu ruku masal, nerelere
kadar uzanyor.
* 6-3-1-4. teki iddialar
a "iddiaya gre, Hayim Naum Efendiye, Lord Curzon'a verilmek uzere 'yazl bir
taahhut'te de bulunulmutur." (Lozan, 1.C., s,268)
Kimin iddiasna gre?
Bir aklama yapmyor!
Peki, bu iddiay ileri suren her kimse, iddiasn hangi belgeye dayandryor?
Byle bir dayanak olsa, Msroglu herhalde bunu aklard. Tabii ki herhangi bir
belge de yok! >
Msroglu da, hibir tank, belge, kant, kaynak gstermiyor. Buna tarih degil,
dupeduz mahalle kahvesi dedikodusu derler!50
a "M.Kemal, sonra da bu Kongreyi idare etmesi mevzu u bahs oldugu halde, bunu
Kazm Karabekir Paaya terk ve havale ederek geri dnmutur." (Hilafet, s.260)
Msroglu yine geregi arptyor. Olayn dogrusunu, K.Karabekir'den dinleyelim:
"... M.Kemal Paa, Buyuk Millet Meclisi Reisi ve Bakumandan bulunmas hasebiyle
kongreye girmesinin ve Reisligi deruhte etmesinin dogru olmayacagn
sylediler... 'Siz Kongreye girin ve idare edin' buyurdular. Kongreye girmeyi
kabul ettim. Reislik iin serbest reyle seim yaplmasnn... munasip olacagn
syledim. Gazi de kabul etti... 17 Subat saat onda Gazi'nin fahri reisliginde
Kongre ald. gleden sonra saat 3'teki ikinci celsede de reis seimi
yapld... Buyuk tezahuratla, muttefikan (oybirligi ile) reis seildim."
(K.Karabekir, Paalarn Kavgas, Yay. Haz. Ismet Bozdag, s. 125)
49) Msroglu, bir baka yerde de yle yazyor: "...henuz muahede imza
edilmeden, Turk ordusunun buyuk bir ksmn terhis etmek ve aka makam-
Hilafet aleyhinde konumak suretiyle tavizler pein verildiginden, byle bir
fedakrlk karsnda bile esasl hibir ey alnamamtr." (Hilafet, s.183)
\
Hep ayn nakarat!
50) Muthi aratrmac A.Dilipak da, bu dedikodulara olanca itenligi ile
katlyor: "Her ey Lozan grumeleri srasnda oldu. Birok kaynaklarda, (!)
'gizli bir anlama ile ismet Paann ingilizlere hilafeti kaldrma szu verdigi'
belirtiliyor. (!) Yakn Tarih Ansiklopedisinde de bu tez, birok belge ile teyid
edilmektedir. [Birok belge dedigi, Buyuk Dogu ve Sebilurreat'ta kan masal-
- lar!] Naum Efendi, projesini Amerika'da hazrlam, Amerikan ve Fransz
entellijans (!) ile birlikte sonulandrmtr. (!) Naum Efendi, ismet Paann
Lozan'da yanndan ayrlmam ve M.Kemal Paa ile de izmir iktisat Kongresi
esnasnda gruerek, bu konuda gru al veriinde bulunmutur. (!) Al ihsan
Sabis, bu grumeden sonra, (!) askerlerin yorgun oldugu gerekesi ile terhis
edildigini yazar. Lord Curzon, grumelerif sonunda, hilafetin kaldrlmas ile
sulhun mumkun olabilecegi mesajn verecektir.(l)" (C.G./ol, s.331)
Ne dersiniz: Birbirlerinin masallarna, sahiden mi inanyorlar, yoksa bunlar
masal olduklarn bile bile mi pazarlyorlar?
582
a "Eskiehir'de, Lozan'dan dnen Ismet Paaya mulaki olan ve onunla birlikte
trenle Ankara'ya gelen M.Kemal Paa, yolda meselenin tafsilatn grenmi ve
artk hilafei mevzuunda tamamen rota degitirmitir." (Hilafet, s.260 -261)
, '
Olaylarn akn izleyerek ve belgelere dayanarak, M.Kemal'in Ismet Paa ile
Eskiehir'de buluup Ankara'ya gelmesinin gerek sebebini de grelim. Bu arada,
ordunun yeni bir sava iin hazrlanmasyla ilgili az bilinen baz ayrntlar
hakknda da bilgi edinmi oluruz:
- Lozan'da grumelerin kesilmesi ihtimali belirince, Bat Cephesi ordularna, 2
Aralk 1922'de u genel emir veYilir:
"Lozan Konferansnn kesilmesi ihtimali yakn grulmektedir. Konferansn
kesilmesi halinde, Bat Cephesi ordularnn hzla harekete geirilmesi ve ilk
hedef olarak aagdaki harektn ivedi olarak uygulanma ve icras
duunulmektedir. Ayn zamanda Musul blgesinde de taarruz harektna
balanacaktr:
a. Kuzeyden "I.Ordu, 3. ve 4.Kolordular ve bagmsz tumenleriyle Istanbul
Bogaz'na; 6.Kolordu anakkale Bogazna hzla ilerleyerek, Ingiliz kuvvetlerini
esir ve imha edecek ve Bogazlara tamamen hakim olarak, duman gemilerinin geli
ve geiini yasaklayacaktr.
b. 1.Ordunun harektyla birlikte, Trakya'daki kuvvetlerimiz de Istanbul
uzerine ilerleyecektir vd..." (TIH, 2.C., S.Ksm, 4.Kitap, s.162-163)51
- Bat Cephesi Komutanlgnca, 22 Aralk 1922'de de, Izmir Valiligi ve Izmir
Mustahkem Mevki Komutanlg ile 1.Kolordu Komutanlgna da, u yazl emir
verilir:
"Lozan Konferans'nn kesilmesi ihtimali vardr. Bu sebeple aagdaki
tedbirlerin, verilecek emirle beraber, derhal alnmasn rica ederim:
1. Mustahkem Mevki emrinde bulunan maynlar, hemen Yenikale dolaylarna [izmir
Krfezi girii] dkulecektir.
2. Izmir'de bulunan butun yabanc gemilerin, 24 saat iinde Izmir'i terk
etmeleri emrolunacaktr.
4 Izmir'de bulunan duman uyruklular, harp esiri olarak memleket iine gn-
derieceklerdir.
6. Uaklar, duman gemilerine hucuma hazr bulunacaklardr vd." (TIH, 2.C.,
e.Ksm, 4.Kitap, S.63-164)52
51) I.Ordu Komutanlgnn, bu emir uzerine aldg nlemler iin: TIH, 2.C.,
6.Ksm, 4.Kitap, s.164-166.
52) Lord Curzon da, 26.12.1922'de, 'her turlu [askeri] nlemin alnmas iin'
ilgili makamlar uyarr. (S.R.Sonyel, ingiliz istihbarat Servisi, s.305)
583
- Ordu birliklerinin, belirtilen hedeflere taarruz iin kaydrlmalar ve
hazrlklar surerken, Lozan'da da etin grumeler yaplmaktadr.53 Lozan
kurulumuzdan gelen raporlardan baz alntlar:
"zet olarak "kesin gunlerdeyiz... Halbuki grulerimiz arasnda yaklama
yoktur... Kesilme her an muhtemeldir... Hep guya kamuoylarn doyurmak iin
teminat bulmak abas iindedirler... Ingilizler, Musul iin konferans kesmek
zorunda kalrlarsa, bunu, butun dunyay beraber surukleyecek olan kapitulasyon
sorununda yapmak menevrasn izlemektedirler." (28 Aralk 1922; a.g.e.,
s.172,176)
"Kapitulasyonlar konusunda asl gulugu Franszlar karyorlar." (2 Ocak 1923;
a.g.e., s. 178)
"Bir iki gunden beri ok ktumserlik havas szmaktadr. Muttefikler bize 'evet'
veya 'hayr' dedirtecek bir proje hazrlyorlar." (18 Ocak 1923; a.g.e., s.194)
"[Musul sorunu sebebiyle] buyuk buhran oldu. Curzon Milletler Cemiyetine
bavurarak, anlamazlgn incelenmesini isteyecektir. Durum ciddidir." (24 Ocak
1923; a.g.e., s. 196)
"Musul, adli sistem, mali sorunlar, Dogu Trakya snr ve Yunan tamirat olarak
be esasl sorun vardr. Bu noktalarda, tamamiyle Turkiye aleyhine olmak uzere
bir iki gun iinde genel bir proje verecekler... Musul'u Milletler Cemiyetine
havale etmek, onun gelecegini tehlikeye koymak demektir. Hukumetin gruu
nedir?" (25 Ocak 1923; a.g.e., s. 198)
"Franszlar, ya bizim bar yapmamz istemiyorlar ya hem bize her fenalg
yapmak, hem de yuzumuze gulerek hazmettirmek mumkun oldugu kansnda-drlar...
Bugun bana, 'eger konferans kesilirse, Suriye'de dahi Franszlara taarruz
edilecegi rivayetinin asln1 sordular. 'Grevim bar yapmaktr, konferans
kesilirse, sonunu bilemem' dedim... Durumun agr ve bu agrlgn Musul'dan
dogdugunda herkes birleiktir." (26 -dogrusu 27- Ocak 1923, a.g.e., s.198)
"Italyanlarn, zellikle Franszlarn ilgili olduklar ekonomik sorunlardan
dolay, Turkiye'nin katlanlmaz ekonomik guluklere ugramasna raz olmadgmz
iin Konferans kesilmitir." (4 Subat 1923; a.g.e., s.209)
D 5 Subat 1923 gunu, saat 21.30'da Bat Cephesi ordularna u emir verilir:
"Bir ihtiyat tedbiri olmak uzere, Izmit Krfezinin imdiden maynla kapatl-;
mas, 1.Orduya emrolunmutur. Izmir Krfezinde de ayn tedbirin uygulanmas!
iin hazrlklarda bulunulacaktr... Harekta balamak iin hukumetin karar ve:
emirlerinin beklenilmesi..." (a.g.e., s.208)
53) Merakls iin not: B.N.Simir'in Lozan Telgraflar ve Sonyel'in D
Politika (2.eilt, s.301-357) adl eserlerinde, Lord Curzon'un Londra'ya
yolladg belli bal raporlar ve raporlara yazlan notlar yer almaktadr.
Acaba bizim alternatif tarihilerimiz ve izcileri, neden hi ciddi bir
aratrmay okumazlarda darack bir alanda dnup dururlar?
584
- 7 Subat 1923 gunu Izmir ve Izmit Krfezleri maynla kapatlr, devletlere
gerekleri tebligat yaplr, (a.g.e., s.210)54
- Geri Dnmekte olan Ismet Paa, 10 Subat 1910 gunu Bukre'ten Ankara'ya iki
yaz yollar:
a. Hukumete: "...aramba sabah Istanbul'a gelecegim ve durmakszn -Ankara'ya
hareket edecegim. Izmir'de bulunan (yabanc) harp gemilerinin, 24 saatte
uzaklamalar iin hukumetin ultimatom verdigi, bu yuzden durumun gerginletigi
gazetelerde okunmutur. Konferansta bar iin pek ok sonular elde edilmi
olup geri kalanlarn da elde edilmesi umulmaktadr. Bunun iin Dileri Bakan
ve Delege Heyeti Bakan olarak, benim dnuume kadar genel durumun oldugu gibi
muhafazasn istirhanvediyorum.. M.Kemal Paa Hazretleriyle Fevzi Paa
Hazretlerinin de Ankara'da bulunmalarn istedigimin, kendilerine duyurulmasn
istirham ederim." b. M.Kemal'e: "Dunyann genel
durumunda harp kaygs vardr. Herkes isteyerek veya istemeyerek bu ihtimali sz
konusu ediyor. Biz, buyuk ksmn elde ettigimiz bara kesin olarak
varabiliriz. Fakat ufak nedenlerle, hi kimse istemedigi halde, harp de oldu-
bitti olabilir... Yakndan sk bir inzibatla duruma hakim olunuz... Izmir olay
uzerine, buraca harbin kanlmaz oldugu duuncesi dogmutur. Byle bir anlay,
kar-mzdakileri umitsizlige ve iddete yneltebilir. Derhal Ankara'ya
gelmenizi istirham ederim." (a.g.e., s.210)
- Bunun uzerine, M.Kemal, Fevzi Paa ve Ismet Paa, Eskiehir'de buluur
veLbirlikte Ankara'ya gelirler.55 Gerek bu.
Msroglu, masaln anlatmaya devam ediyor:
u "Bu [rota] degiikliginin fiili emarelerinden biri de, [M.Kemal'in] henuz
tasfiye edilmemi bulunan Meclis'teki ikinci Grup'un zoruyla icra edilen gizli
celsedeki szlerinden en hayati bir ksmn ifa etmek uzere, kasden seyahate
km bulunmasdr. O szler, Turkiye'nin Musul mevzuunda mukavemeti gze
alamayarak, yani Ingilizlerle harbe curet edemeyerek, gerekirse burasndan vaz
gemenin luzumuna dairdi. Gizli celsede sarf edilmi bir szun, izhar edilmi
bir kanaatin, Konya'da gazetecilere alenen (aka) ifadesi ne menem eydi? Bu
szler, bin bir entrika ile Lozan'daki konferans muzakerelerini inkitaa
(kesintiye) ugratm bulunan ve bu taktik ve siyasetin ne ekil alacagn grmek
uzere ses dinlemeye koyulan Lord Curzon'a kar, uzaktan
54) Devletlere verilen nota rnegi iin Lozan Telgraflar, 1.C., s.503-504;
bu konuya ilikin teki yazmalar: s.508-514, 516-519.
55) TIH, 2.C., e.Ksm, 4.Kitap, s.212; (.innu, hatralar, 2.C., s.95;
Latife Hanm da birliktedir: Kaynakal Ataturk Gunlugu, s.227.
585
yukseltilmi bir nevi teslim bayrag gibiydi." (Hilafet, s.261; kaynak,
A.I.Sabs, 5.C., s.366)56
Dogrular :
21 Subat 1923'te, Ismet Paa, Mecliste, Lozan grumeleri hakknda kendiliginden
bilgi verir ve konferansn neden kesildfgini aklar. (GCZ, 3.C., s.129-1301)
27 Subat gunu Ismet Paa, Mecliste, Muttefikler tarafndan verilen bar
projesinin ana izgilerini ve bundan sonra izlenmesi duunulen politikann
esaslarn, yine kendiliginden aklar, milletvekilleri de duuncelerini
belirtirler. Bu arada M.Kemal de sz alr. Manisa milletvekili Reat Bey ve
arkadalar tarafndan verilen nerge kabul edilerek, delegelerin ve
muavirlerin de aklama yapmalarna karar verilir. (GCZ, 3.C., s. 1304-1325)
3, 4, 5 ve 6 Mart gunlu gizli oturumlarda, teki delegeler ve muavirler
dinlenir ve her konu ayrntl olarak gruulur. (GZC.4.C., s.30-191) M.Kemal, 6
Mart 1923 gunku oturumda da konuur. (GZC, 4.C., s. 173-176,189)
a. Ilk iki grume, Ismet Paann kendiliginden yaptg konumalar uzerine
almtr. Drt gun suren bu uzun grume ise Reat Bey ve arkadalarnn
verdigi nerge uzerine almtr. Bu nergede imzas olan milletvekillerinin
adlar: Reat (Manisa), Necip (Mardin), Ali Cenani (Gaziantep), Rasih (Antalya),
Mazhar Mufit (Hakkari), Ali (Karahisar-sahip), Zamir (Adana), Mustafa Necati
(Manisa), Ahmet Hilmi (Kayseri), Ilyas Sami (Mu). (GZC, 3.C., s.1325) Bunlarn
hibiri Ikinci Grup'a mensup degildir.
Demek ki Msroglu'nun, 'Ikinci Grup'un zoruyla yaplan gizli oturum' ifadesi de
gerege aykr.
b. 27 Subat ve 6 Mart grumelerinde konuan M.Kemal, zetle, Lozan
grumelerinden kan sonulara gre, Musul sorunu iin alnabilecek iki karar
bulundugunu; birincisinin, Musul sorununun zumunu, bar grumeleri dnda
tutarak, ileriye ertelemek, ikincisininse savaa girmek oldugunu belirtmi, bu
karaTlarn yarar ve sakncalarnn duunulmesini istemi; Musul'la ilgili
kararn bar grumeleri dnda tutularak, bartan sonraya ertelenmesini,
daha yararl grdugunu ima etmi; eger Muttefikler, istiklalimize aykr artlar
ieren projede srar ederlerse, savan kanlmaz olacagn da kesin bir dille
aklamtr. (GZC, 3.C., s.1317, 1319; ZC, 4.C., s.173-176)
56) Demek ki ilk dnemde anlama olmam ve Lord Curzon da Londra'ya dnunce,
safi kulak kesilmi, Turkiye'den ses bekliyormu. Bir daha soracagm: yleyse u
gizli pazarlk ve anlama, ikinci dnemde kiminle yurutuldu ve yapld? Bir
ey^etfia soraym: Hani pazarlk ve anlama, Lord Curzon'la yaplmt? O iddia
ne oldu? Ruzgra m kaplp gitti?
586
zetle, Msroglu'nun iddia ettigi gibi, "Turkiye'nin Musul mevzuunda mukavemeti
gze alamayarak, yani Ingilizlerle harbe curet edemeyerek, gerekirse burasndan
vaz gemenin luzumuna dair' bir konuma yapmamtr. Dileyen gizli oturum
tutanaklarn inceleyebilir. Msroglu'nun, M.Kemal'in, "Bu konumalarn en
hayati bir ksmn ifa etmek uzere, kasden seyahate ktg" iddias da,
gerege aykrdr. yle bir sz sylememitir ki bunlar ifa etmesi sz konusu
olsun. Ama Msroglu, aklna geleni yazyor.57
c. Msroglu, "Gizli celsede sarf edilmi bir szun, izhar edilmi bir
kanaatin, Konya'da gazetecilere alenen (aka) ifade" edildigi iddiasn da,
A.Ihsan Sabis'in anlarna (5.C., s.365-366) dayandryor. Nasl i-irerek,
degitirerek, araya var olmayan gazetecileri sokarak aktardgn grmek iin
nce, Sabis'i dinleyelim:
"Konya istasyonuna gittik. Orada Vali Abdulhalik Renda, Merkez Kumandan,
Hukumet erkan, Demiryollar Umum Muduru Behi Bey, Askeri Temyiz Divan azalan,
Nigde Mebusu Ata Bey, Mevlevi Seyhi elebi Efendi vesaire istasyonda idiler.
Tren geldi. Programa gre yarm saat Konya istasyonunda durduktan sonra Adana'ya
gidecekmi. Vagon penceresinden, M.Kemal Paay, Latife Hanm, Kl Ali'yi,
Adana Mebusu Zamir Beyi, Konya Mebusu Refik Beyi (Koraltan), Van Mebusu Haydar
Beyi grduk. M.Kemal Paa, Latife Hanm, diger zatlar, Yaver Salih ve Muzaffer
Beyler ve ifre ktibi Siirtli Mahmut Bey vagondan indiler. M.Kemal Paa,
istikbale gelmi olanlarn hepsinin ellerini birer birer skt. Bana gelince
sray bozmad. Fakat ciddi gibi duran ehresinde bana kar bir krgnlk veya
kzgnlk eseri seziliyordu.. Ata Beyle, elebi Efendi ile, Vali ile birka
kelime konutu; sonra benim yanmda duran Nihat Paaya hitaben, 'Naslsnz
Paam?' dedi, bana bir ey sylemedi. Hava biraz serin oldugundan, Valiye ve Ata
Beye hitaben, 'buyrun, biraz vagonda oturalm' diyerek vagona girdiler;
digerleri onlar takip ettiler. Nihat Paa bana dnerek, 'Haydi biz de gidelim'
dedi. Ben gitmemek istedim fakat elimden skca tutarak beni vagona ekti. Bu
ekilde ieri girdik.. Vagonda, kendisine sulh hakknda sorulan baz suallere
kar, M.Kemal Paa u izahat verdi:
'Mukabil sulh projemiz, heyet-i murahhasamzn Lozan'daki son teklifleri
dairesindedir. Gizli celselerde birtakm beyanlarda bulunanlar oldu; nihayet ben
Meclise gittim, dedim ki: 'Efendiler! Ne istiyorsunuz? Karaaga, Musul vesaire
iin harp m edelim? Millet harpten usanmtr. Takati kalmamtr. Harp
edemeyiz. Milleti harbe suruklemek iin pek hayati, son derece muhim meselelerin
mevzu-u bahs olmas lazmdr."
M.Kemal Mecliste byle konumamtr ki kendi konumasn byle zetle-
57) M.Kemal'in bu seyahatinde, Adana, Mersin, Tarsus, Konya, Afyon ve Kutahya'y
ziyaret etmi, hepsinde eitli konumalar yapm (Ataturk'un Sylev ve
Demeleri, 2.C., s.113-165), 25 Martta da Ankara'ya dnmutur. Hibirinde,
Msroglu'nun iddia ettigi gibi bir sz sylememitir.
587
sin? Ama M.Kemal'in, tam byle olmasa bile, buna yakn bir eyler sylemi
oldugunu varsayalm. Kime syluyor bunlar? Sabis'in adlarn saydklar
kimselere. Peki, gazeteciler nerde? Hani bu szleri 'Konya'da gazetecilere
alenen (aka) ifade etmiti '?58
d. Tabii, Msroglu'nun, "bu, Lord Curzon'a kar, uzaktan yukseltilmi bir
nevi teslim bayrag gibiydi" cumlesi de, enlik balonu gibi havada kalyor.
e. Ayrca, butun bu uydurmasyonlarn, hilafet ile ilgisi ne? Yazar, Musul ile
hilafet pazarlg arasnda, nasl bir bag kuruyor? Hilafeti verip Musul'u mu
aldk?
f. Hayim Naum'a, Lord Curzon'a ulatrsn diye yazl bir taahhutte bulunuldu
ise (!), butun bu gsterilere neden gerek duyuluyor ki? I baglanp bitmi degil
miydi? Yoksa, Hayim Naum bu yazl taahhudu yolda m duurmutu de, byle
uzaktan dogrulamak ihtiyac belirmiti? Efendim?
n "Varlan anlama uzerine yeniden davet edilen murahhaslarla Lozan
Konferans'nn ikinci devresi balam ve gayet ksa surmutur. unku bata
'hilafetin ilgas' olmak uzere, Turkiye'yi Batnn peyki (uydusu) yapan
inklaplar iin taahhudde bulunulmutur." (Lozan, 1.C., s.269)59
a. Msroglu'nun, Lozan hakknda 3 ciltlik bir kitab var ama sureleri bilmiyor
ya da geregi bilerek saptryor.60 Brine! dnem (21 Kasm 1922-4
58) Sureyya Sami Berkem, o tarihte Konya'da gazetecilik yapmaktadr. Ayn
zamanda Konya Turk Ocag Bakan oldugu iin protokole dahildir ve M.Kemal'i
istasyonda karlayanlar arasnda o da bulunmutur. Anlarnda karlama
sahnesini ayrntl olarak anlatyor ama vagona girdiginden ve konumalar
izlediginden sz etmiyor. Anlalyor ki vagona yalnz 'ileri gelenler1 girmi
ya da alnmlardr. (Unutulmu Gunler, s.143-144)
Berkem ayrca olay, Sabis'ten farkl anlatmakta, M.Kemal'in Sabis'in elini
skmadgn yazmaktadr.
59) Yazar Ahmet Kabakl da ayn duuncede: "[ingilizler] nihayet, istiklal
Sava'ndan yorgun ktgmz zaman kollayarak, Lozan'da, gizli pazarlklarla
Hilafeti ilga ettirdiler. [..] ingilizler... Hilafeti dogrudan dogruya Turk
hukumeti eliyle yok etmek (ilga) plann uygulad. Nitekim en yorgun halimizde,
bizi yeniden aacaklar savala tehdit ederek, (!) Lozan'da (1923) bunu
pazarlkla kabul ettirdiler." (Temellerin Durumas, s.121,140)
A.Kabakl ciddi bir edebiyat tarihisidir. Tarih yazmann genel usl ve
esaslarn bilir. Ama konu, uzman oldugu alann dna kayp da siyasete
dkulunce, ne usl kalyor, ne esas. Ka-ntsz, belgesiz, tanksz bir iddiay,
uzerinde kuuk bir aratrma bile yapmadan benimsemekte saknca grmuyor. Biri,
'Nedim Yunanca iir de sylemitir, dedemden duymutum' diye yazm olsa, hi
aratrmadan hemen kitabna geirir mi bu iddiay? Lozan hakkndaki iddialarn,
Nedim'in 'Yunanca iir de yazdg' hakkndaki bir zrvadan ne fark var?
Hi denetlemeden, yoklamadan, iddiada bulunanlarn maksatlar apak ve delil
diye ileri surdukleri eyler de, kargalar bile guldurecek kadar gulun ve
dayanaksz iken, insan sonradan uydurulmu bu sylentiye nasl ve neden inanr,
bu dedikoduyu niin aktarr, niye savunur?
Sayorum!
Bu masal baz benimseyenler: A.Dilipak, C.G.Yol, s.118; GRYT Ans., 2.C., s.248-
251; H.H.Ceylan, Buyuk Oyun, 2.C., s.20-26.
60) uncu basksnn banda yer alan yazlara gre bu 3 ciltlik masal
kitabn begenenler: Sehzade Mahmut Sevket Efendi, Ahmet Kabakl, Yucel
Hacaloglu, Haluk Seluk, Galip Erdem, Kadir-can Kafl, Ergun Gze, Tekin Erer,
Munevver Ayal. (1.C., s.20-33) -588
Subat 1923) 76 gun, ikinci dnem ise (23 Nisan 1923-24 Temmuz 1923), 97 gun
surmutur. Yani ikinci dnem, birinci dnemden ksa degil, daha uzundur. Ikinci
dnemde de ordu, savaa hazr halde tutulmu, ayn askeri nlemler ikinci
dnemde de surdurulmu, ancak 1 Kasm 1923'te bar duzenine geilebilmitir.
(TIH, 2.C., 6.Ksm, 4.Kitap, s.268 vd.) Gruluyor ki ikinci cumlesinin dayanag
da, hepten yanl,
b. Anlamann (!) Lord Curzon'la yapldg iddias da, bylece gumleyip
gitmi oluyor. Baksanza, anlama ikinci dnemde olmumu (!). ' Iddialar,
bahar havas gibi surekli degiiyor!61
6. "Usulen imza edilecek muahedeyi tasdik iin hilafetin ilgasnn beklenmesi,
saglanan mutabakatlardan biriydi. Gerekten, 23 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan
Muahedesi, Ingiliz parlamentosunda se,kiz ay sonra, Turkiye'de hilafetin
ykldg 3 Mart 1924 tarihinden u gun sonra muzakereye almtr."62 (Lozan,
1.C., 270)
Dogrular:
Hilafetin ilgas iin M.Kemal ile Ingilizler arasnda gizli bir anlama oldugu
62) Lozan'n eksikleri yok mu? Var. Nitekim baz eksiklikler, hayli sonra
giderilebilmitir. (Bogazlar, Hatay) Ama hibiri, kitapta yer alan bu
masallarn, saptrmalarn, uydurmalarn, kaydrmalarn, senaryolarn uzerinde
durmuyor, yazarn hibir iddiasn denetlemiyor.
M.Kemal aleyhinde olsun da, ne istersen yaz! Nasl olsa birka vucu bulursun!
61) N.F.Ksakurek yle yazyor: "Sras gelmiken 'yuz ellilikler' uzerinde de
istikbalin tarihisine de bilgi verelim. Bu listeyi tertipleyen ya da
tertipleten, Ankara degil, Londra ve Lord Cur-zon'dur. Londra'da, ismet Paaya
"Butun muhaliflerinizi temizlemelisiniz!" emrini veriyor ve saylarn
soruyor... ismet Paa bu suale, "Muhaliflerimiz 150 kiidir" cevabn veriyor.
Halbuki o gune kadar tespit edilenler sadece 70 kiidir. Lord bir hafta zarfnda
bunlarn isimlerini istiyor, ismet Paa da Ankara'ya bir ifre teli ekip kara
listedekilerin 150'ye karlmasn istiyor... Bu yuz elli kii rastgele
deviriliyor ve ismet Paann efendisi Lord Curzon'a teslim ediliyor. Bu
hadiseyi bize Ankara Turkocag'nda, Bakanlk odasnda, Prof.Osman Turan'n
huzurunda anlatan, eski yaver ve Villa Manoli misafiri Tark Mumtaz
Gztepe'dir." (Vahiduddin, s.221)
Akla ziyan bir masal. Ama 150'liklerden biri olan T.M.Gztepe bu, guzel guzel
uyduruyor. Biri de, "Lozan'da olup bitenleri, sanki oradaymn da, butun gizli
ilikileri izlemi, grmu, duymu gibi anlatyorsun. Sen bu srada San Remo'da,
Villa Manyoli'ye sgnm, yayordun be birader. Lozan'a gitseydin bile ne
otele girebilirdin, ne grumelerin yapldg binaya. Uydurmann da bir derecesi
vardr!" demiyor.
ismet Paa Londra'ya gitmemitir. Her bar andlamasnda genel af ilan,
usuldendir. Turk kurulu, 150 kiiyi genel affn dnda brakmak hakkn
Konferansa zorlukla kabul ettirmitir. Genel Af Bildirisi, Lord Curzon'un
katldg birinci dnemde degil, katlmadg ikinci dnemde defala/ca
gruulerek kesin eklini alacaktr. [Seha L.Meray'n evirdigi Lozan Tutanak ve
Bel-geleri'nin 7.kitabnda yer alan Genel Dizin'de (s.296), bu konuya ilikin
grume tutanaklarnn bulundugu cilt ve sayfalar gsterilmektedir.]
Genel af dnda tutulacak 150 kii konusu TBMM'de, Lozan Konferans srasnda
degil, 16 Nisan 1924 gunu, yani Lozan Andlamas'nn imzalanmasndan 6 ay sonra
gruulmeye balanm, liste 22 Nisan 1924 gunu kesinlemitir. (GCZ 4.C.,
s.434-462) "Yaplan pazarlk sonunda Ingilizler, Lozan Andlamasn usulen imza
edecekler, parlamentolarnda gruup tasdik eylemeleri, hilafetin ilgasndan
sonraya braklacakt. Nitekim de yle oldu... ingiliz parlamentosu bunu, yedi
buuk ay sonra, 6 Mart 1924'te tasdik etmitir. Yani Hilafetin ilgasndan 3 gun
sonra." (K.Msroglu, Hilafet, s.265)
589
(!) hakkndaki, Sofya'dan Lozan'a kadar uzanan komik senaryonun sonuna geldik.
Msroglu'nun, bu noktaya kadarki butun iddialarnn, okuyucuyu bu sonuca
inandrmak iin duzenlenmi, kof, saptrma ve arptmaya dayal, yalanlarla
suslu olduklarn grmutuk. Ksacas, senaryosunun temeli yok, akar su ustunde
duruyor, en ufak bir dalgada devrilip gidiyor. Bu bakmdan sonucu irdelemek
gereksiz.63 Ama genleri dikkate alarak, birka bilgi vermek istiyorum.
- Msroglu, Ingilizlerin Lozan' onaylamak iin hilafetin ilgasn
beklediklerini ileri suruyor.'Onay ilemini yalnz Ingiltere geciktirmi
olsayd, Msroglu bir dereceye kadar hakl olabilirdi. Oysa gerek byle degil:
1. Turkiye Buyuk Millet Meclisi, Lozan Andlamasn, 23 Agustos gunu onaylam
ve onay belgeleri, 143.madde geregince, bu belgelerin teslim edilecegi Fransa
Hukumetine, Yunanistan'dan da sonra, 31 Mart 1924 gunu verilmitir.64
2. Yunanistan, Andlamay 25 Agustos 1923'te onaylam ve onay belgelerini, 11
Subat 1924'te vermitir (Jeschke, TKS Kronolojisi II, s.40),
3. Italyan Parlamentosu, 11 Ocak 1924'te,
4. Ingiliz Avam Kamaras, 10 Nisan 1924'te onaylamtr,
5. Japonya, onay belgelerini 6 Haziran 1924'te vermitir,65
6. Fransa, 27 Agustos 1924'te,
63) Msroglu'nun sylediklerinin tek kelimesi dogru olsa, Ingiltere'nin, el
altndan anlatg (!) yeni Turkiye'ye ok dosta davranmas, destek vermesi
gerekmez miydi? Ama durum yle degil. ingiltere'nin, Lozan'dan sonra, yeni
Turkiye'ye kar ne kadar soguk, uzak ve dumanca davrandgnn belgeleri, Bilal
N.Simir'in Ankara... Ankara adl kitabnda bol bol bulunuyor, ingiltere, uzun
zaman Ankara'y bakent olarak tanmayacaktr. 1581 ylndan beri Buyukelilik
duzeyinde temsil edilen Ingiltere, temsilcisini eli duzeyine indirmeye karar
verir ve byle davranmalarn yandalarna da telkin eder. M.Kemal'in
devrilecegini tahmin ederler, belki de beklerler, (a.g.e., s.232, 257-258, 276
vd.) Yeni rejimin devrilmesini amalayan eitli tahriklere de giriir. Bunlar,
Babakan Ismet Paa tarafndan, 8.12.1923'te, TBMM'nde resmen aklanmtr.
(GCZ.4.C., s.316 vd.)
ingiltere ve yandalarnn, Turkiye'ye uzun yllar tek kuru bile kredi
vermedikleri de, bilinen bir husustur.
Yorgun, sermaye birikiminden yoksun, yoksul Turkiye, 10 yl, kendi yag ile
kavrulacak, buna ragmen pek ok yabanc tesisi ve iletmeyi milliletirecek,
ordusunu donatacak, askeri sanayi kurumlar, hatta uak fabrikas kuracak,
Osmanl borlarn sektirmeden deyecek, baraj, eitli fabrika, santral, kpru,
demiryolu, hastane, her duzeyde okul vb. yapp amay da, aga almay da
baaracaktr.
Osmanl devletinden, baarlar ve yenilgilerle dolu, ok renkli ve zengin bir
tarih, buyuk bir kultur devraldk. Ama egitim, bilim, saglk, sosyal hizmetler,
idare, imar, ulatrma, maliye, iktisat, sanayi vb. bakmndan devraldgmz
miras, yazk ki hie yakndr. (Tevfik avdar, Milli Mucadele Balarken, s.19-
97, 121-153, 167-187)
64) "Andlamann 143.maddesinin ilgili fkralar yledirr "ibu Andlama, en
ksa sure iinde
onaylanacaktr. Onama belgeleri Paris'te sunulacaktr... Bir yandan Turkiye ve
te yandan ingiliz imparatorlugu, Fransa, italya ve Japonya, ya da bunlarn
arasndan uu, onama belgelerini sunduklar zaman, bir ilk sunu tutanag
duzenlenecektir. Bu ilk tutanagn tarihinden balayarak,-Andlama, onu bylece
onaylam olan Bagtl Yuksek Taraflar arasnda yururluge girecektir. "
(S.Meray, Lozan Bar Konferans, 8.C., s.48-49)
65) 143.madde geregince o gun Andlama, Turkiye, Yunanistan, Italya,
Ingiltere ve Japonya iin yururluge girmitir. (Ismail Soysal, s.80) teki
devletler de onay belgelerini sunduka, Andlama onlar iin de geerlilik
kazanacaktr.
590
7. Belika, 7 Ocak 1925'te,
8. Portekiz, 28 Mays 1926'da onaylamtr. (Hepsi iin: ismail Soysal, TurkK
ye'nin Siyasal Andlamalar, s.80)
Gruluyor ki Turkiye ve Yunanistan dndaki devletler, Lozan Andlama-sn, en
erken 1924 ylnda ele alp grumu ve onaylamlardr. Lozan Andla-masnn
Avam Kamaras'nda gruulmesi iin Ingilizlerin, hilafetin ilgasn
beklediklerini ileri suren yazar, teki gecikmeleri de yorumlamak zorundadr.
Kald ki 23 Temmuz 1923'te imzalanm olan Andlamann baz maddeleri ve ekleri,
parlamentolarn onay beklenmeksizin hemen uygulanmtr. Bizim iin en nemli
husus, Istanbul ve Bogazlarn boaltlmasyd. Istanbul'un ve Bogazlarn
boaltmasna ilikin hukumler, TBMM'den baka hibir parlamentonun onay
beklenmeksizin, 23 Agustos 1923 gunu yururluge girecek, boaltma 6 haftada
tamamlanacak ve igarkuvvetleri (ingilizler, Franszlar ve Italyanlar) 2 Ekim
1923 gunu ekilip gideceklerdir.66
Londra'nn yeni temsilcisi Ronald Lindsay de, onaydan nce, 12 Subat gunu
Istanbul'a gelir. (B.N.Simir, Ankara... Ankara, s.265)
Lozan Andlamann Avam Kamaras'nda gruulmeye balanmas iin hilafetin
ilgasnn beklendigini ileri surmek, bir masal surdurmek ve noktalamak iin
gerekleri yok saymak ve sagduyuyu zorlamaktan baka bir ey degildir.
Geldik komedinin son sahnesine:
D "Hayim Naum Efendinin araclg ile Turkiye'nin bata Hilafet olmak uzere
birok tavizler vermesine sebep olan Lozan Anlamasnn mehur 24 maddelik gizli
ksm tanzim edilmitir." (S.Mucahitler, s.386)67
Demek ki Lozan Andlamasmn, mehur bir gizli ksm varm ve de kimsenin
bilmedigi bu mehur gizli ksm, 24 maddeymi. Msroglu, bu ayrntl ve kesin
bilgiyi neye dayanarak veriyor? Engin ve zengin muhayyilesine tabii.
66) Sukru Naili Paa komutasndaki Turk birlikleri 6 Ekim 1923'te Istanbul'a
girerler. Ayn gun Damat Ferit de Nice'te lur. (Jeschke, TKS Kronolojisi II,
s.42)
67) "Kimblir burada (Lozan'da) varlan neticelerin zahiri plan arkasnda,
gizli bir anlama yaplmtr ki bata 'hilafetin ilgas' olmak uzere, butun
inklap hamlelerini muhtevidir." (K.Msroglu, Lozan, 1.C., s.270)
A.Dilipak da diyor ki: "Lozan'n milletten gizlenen maddeleri var myd? Konuya
ilikin ingiliz belgeleri hl aklanmamtr." (CG Yol, s.124)
A.Kbakl da soru sorarak balyor, kesin bir ifadeyle bitiriyor yazsn:
"Lozan'da ismet Paa ile Lord Curzon arasnda, Hilafetin feda edilmesine
karlk, u sonularn saglanacagna dair baz gizli pazarlklar yapld m?
Baz vaka ve hatralarda szu geen 'gizli sJeme' (!) ne lude dogrudur'
[Gizli bir szlemeden sz eden hi hatra yok!] Nerededir? Belgesi ne zaman
ortaya kacaktr? Butun bunlarn artk aklanmas zaman oktan gelmitir.
Yalan ve gizlilik uzerine milli tarih degil, politika dahi yaplamaz, ilim
adamlar ve tarihiler dahi, Lozan'n ve Milli Mucadele'nin butun gereklerini
ortaya karmazlarsa, geleceklere kar vebal altnda kalrlar." (Temellerin
Durumas, s.148)
Shakespeare'n bir komedisi var: 'Hi stune Kuru Gurultu'! Bu arabesk szler de
yle.
Olmayan bir ey nasl aklansn, nasl ortaya karlsn? Yoktan var etmek
yalnz Allaha mahsus degil midir?
591
a. Lozan Andlamasn ve ekleri olan anlama, szleme, protokol ve bildirilen,
u delegemiz birden imzalamtr.68 Anlalyor ki uu bir arada yetkilidir. Bu
24 maddelik gizli anlamay da uu birden mi imzalad? yleyse Rza Nur bundan
neden hi bahsetmiyor? Yoksa, pazarlg yalnz Ismet Paa m yuruttu ve
anlamay imzalad?69 Sadece birinin imzas ile, gizli bile olsa, bir anlama
yaplabilir mi? stelik Msroglu, bir baka yerde de, bu gizli anlama iin
muahede (andlama) diyor. (S.Mucahitler, s.387) Anlama m, andlama m? Ikisi
arasnda ciddi fark var. Bu i iin yetkilendirilmemi biri, bir anlamay ya da
andla-may imzalayabilir mi? Yetki hukumete verilebilir. Su halde Rauf Orbay
hukumeti de bu iin iinde. Degilse, Turk Devleti adna anlama yada andlama
yapabilme ve imzalama yetkisini kim vermi Ismet Paaya? Hukumetten baka bir
makam byle bir yetki verebilir mi? Vermi olsa bile, byle bir yetki ve
hukumetin onaylayp ustlenmedigi bir anlama, geerli ve baglayc olur mu?
Hangi Turk hukumeti onaylad bu gizli anlamay?70
70) Seha L.Meray, Lozan Bar Konferans, 8.C., s.49, 59, 63, 71, 81, 87, 88,
91, 93, 94, 97,99, 104,105,106,111,113,115.
Rza Nur, Hasan Saka ve butun muavirler, ayn otelde kaldklarna ve Ismet Paa
ile surekli birlikte olduklarna gre, bu pazarlk ve anlama, nasl hepsinden
saklanabildi? Bu mumkun mudur? Pazarlk nerde yaplm? Ne zaman yaplm? Nasl
yaplm? Tek konumada baglanacak bir i olmadna gre, ka kere temas edilmi?
ingiltere, Hilafete kar Turkiye'ye ne gibi dunler vermi? Ingiltere adna
pazarlg yuruten kim ya da kimler? Pazarlgn Ankara'daki muhatab sadece
M.Kemal mi? M.Kemal ile ismet Paa arasndaki butun haberleme, Babakan Rauf
Bey kanalyla oluyor. O da m bu iin iinde? Degilse, Ingilizler, arkasnda
hukumet, dolaysyla Meclis olmadgna gre, ismet Paaya niin ve nasl
guvendiler de, bu kadar nemli bir konuda pazarlga giriip Lozan Andlamasn
imzaladlar ve yururluge girmesinden nce anakkale'yi, Gelibolu'yu ve
Istanbul'u boalttlar?
Lloyd George 19 Ekim 1922'de istifa etmi ve 23 Ekimde Bonar Lovv'n
Babakanlgnda geici bir hukumet kurulmutur. 15 Kasmda genel seime gidilir
ve L.George'un Liberal Partisi, 61 sandalye kaybederek, 57 milletvekilligine
duer. Bonar Low da, 20 Mays 1923'te babakanlktan istifa edecektir. Yerine
Baldvvin gelir ve yeni bir hukumet kurulur. (D.VValder, anakkale Olay, s.411-
412)
Lozan Konferas'ndan hemen nce ve konferans surerken kurulan bu yeni ingiliz
hukumetlerinden habersiz olarak, yalnz Lord Curzon'un istegiyle yaplabilir mi
bu pazarlklar? Neden hibir Ingilizin ansnda, Ingiliz belgelerinde,
aratrmalarnda, kabine tutanaklarnda, casuslarla ilgili olanlar dnda hepsi
aklanm olan gizli Ingiliz belgelerinde, arivlere intikal ettirilmi zel
belgelerde, mektuplarda, notlarda, bu konuyla ilgili tek bir ima, belirti, ip
ucu, iz, iaret, karine, eser, nian yok?
Bu ok nemli olay, o gun butun dunyadan nasl saklanabildi? Bugune kadar nasl
gizli tu-tulabildi? Neden bizdeki bir iki M.Kemal kart yazardan baka, Turk
ya da yabanc, hibir ciddi tarihi, siyasetbilimci ve aratrmac bu iddiay
ileri surmuyor?
Hilafet, hi sebepsiz, srf M.Kemal ile Ismet Paa taahhut etti diye mi
kaldrld? Yoksa drt aylk Cumhuriyeti tehdit eden ve Turkiye'nin
geleceginijlgilendiren ciddi olaylar m vard? Birileri Halife'yi, devlet iinde
devlet olmaya m tevik ediyorlard? (l.innu, Hatralar, 2.C., s.186 vd.'da,
merakls iin yeterli bilgi bulunuyor.)
Olayn bu yanna hibiri temas etmiyor, uzagndan dolayor.
Sonraki hukumetlerin bu anlamadan hi mi haberleri olmad? Demokrat Parti
dneminde (1950-1960) Cumhurbakanlg arivi dahil, butun devlet arivleri, DP
iktidarnn elindeydi. Bu on yl iinde, bu dedikoduya ragmen, neden bu konuyla
ilgili hibir belge, bilgi ortaya kmad?
b. Lozan Andlamas, 24 Temmuzda-
imzaland. Bu gizli anlama da o vakit mi imzaland? yleyse bu 24 maddelik
gizli anlama (!), Lord Cur-zon'la degil, unku ikinci dnemde o yok, Sir Horace
Rombold ile yaplm olabilir. yleyse, pazarlgn ve anlamann Lord Curzon-
Ismet Paa arasnda yapldg hakkndaki o cafcafl, yaldzl iddialar neydi?
Hangisi imzalad? Yok, bu gizli -anlama, birinci dnemde yapld ise,
grumeler neden yarda kesildi? Neden sava ihtimali belirdi? Ikinci dnem,
neden o kadar uzad ve ordu hazr tutuldu?Bu ackl senaryo, sonradan icat
edildigi ve bir turlu de klfna uydurulamadg iin gu-lunletike
gulunleti. Sonunda da cvk bir komediye dnutu, Ite: n "Kimbilir, halen
Londra'da, 'Beaverbrook Faundation' adl ilim ve aratrma vakfnda mahfuz
(sakl) bulunan Lord Curzon'un evrak arasnda, bu esrar aydnlatacak ne muthi
vesaik (belgeler) vardr. Ancak bunun, Ingiliz siyasetinin hale ve istikbale ait
menfaatleri icabnca, hi kimseye gsterilemeyecegi, ahsen bize kar aka
ifade edilmitir. Bu evrakn, siyasi kanaatlerinden emin bulunulan baz Ingiliz
yazarlarna gsterilmi oldugu anlalmaktadr." (Lozan, 1.C., s.270-271)
Msroglu yine masal anlatyor. unku Beaverbrook arivinde, Lord Curzon'un
degil, Lloyd George'un belgeleri vardr.71
Lord Curzon'a ait belgeler, Dileri Bakanlg Arivinin FO/800 sayl 'zel
belgeler' (Private Papers) dizisinde (No.115) bulunmaktadr.72
Su u yazar, hem Lord Curzon'un zel belgelerini incelemi, Beaverbrook
arivinden de yararlanmtr: S.R.Sonyel (s.200), M.L.Smith (s.7, 418),
P.C.Helmreich (s.262, 264). unun kitab da, Turkiye lehinde, Ingiliz ve Yunan
politikalar aleyhindedir.
Velhasl Msroglu'nun hibir iddias, gerege uymuyor.73 Baz Vahidettinci
yazclarn, Ingiliz belgeleri saklanyor, incelemeye almad diye yaknyor
grunmelerinin,74 Msroglu gibi byle masallar uydurmalarnn sebebi, sanyorum
ki aka anlald. Sofya'da balatp Pera Palas'ta surdurdukleri, Lozan'da
bitirdikleri gizli pazarlgn ve anlamann,
71) Bunu belirten u kaynak: M.L.Smith, Anadolu zerindeki Gz, s.418; Paul
C.Helmreich, Sevr Entrikalar, s.264; S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.220.
72) S.R.Sonyel ile P.C.Helmreich'n, bu arivi taradklar anlalyor.
(S.R.Sonyel, TKS ve D Politika, 1.C., s.220; Paul C. Helmreich, s.263)
Sonyel, bu dizide, Lord Curzon'un zel belgelerinden Baka, A.C.Balfour, A.Ryan
ve E.Crovv'un zel belgelerinin de bulundugunu kaydetmektedir.
73) Beaverbrook Faundation'un adresi: 40 Elm Road, London, SW 49 EX; telefon
numaras, O 171 498 86 64. isteyen iliki kurabilir, belgelerin kimseye
gsterilmedigi iddiasnn, dogru olmadgn kolayca anlayabilir.
74) A.Dilipak'n bu konudaki gerege aykr iddiasn, Birinci Blumun
banda aktarmtm. Tekrar veriyorum: "...Ne yazk ki bu dneme ilikin ingiliz
belgeleri, hl ok zel sebepler ve birtakm siyasi mulahazalarla, Ingiliz
yasalar ile belirlenen sureler, eitli vesilelerle tevil edilmek suretiyle
alarak izleyicilere sunulmamaktadr." (CG Yol, s.35)
593
tutarsz bir senaryo, ocuka bir masal ve uzun kuyruklu bir yalan oldugunu
biliyorlar. Uydurup gelitiren ve pazarlayan, kendileri unku.
Bir tek iddialarnn bile, dogru olmadgn grduk. Ama bu masal, ak-kapal,
srarla surduruyorlar.
Bu szde yaknmalar ile de, bu gizli pazarlgn kantlarn, gizlenip saklandg
iin aklayamadklar izlenimini vermek istiyorlar.
Yalann belgesi olur mu?
a. Ellerinde, dolayl bile olsa, bu konuda ciddi bir belge varsa, hibir yasa
bunun aklanmasn engellemiyor; yollasnlar, ben yaymlayaym.
b. Zaten Ingilizlerin, daha Milli Mucadele balamadan nce, Hilafetin ilgasn
istemeleri ve bunun iin pazarlga girimeleri iin de, hibir ciddi sebep yok.
Halife ellerindeydi ve istediklerini yaptryorlard.
Bu iki konuyu da, ana izgileriyle, ilerde ele alacagm.
D Akit gazetesinin, 24 Temmuz 1996 gunlu saysnn birinci sayfasndaki manet
yle: "Lozan'dan muthi hatralar: Musul, sarho kurban". Balgn sol yannda
Ismet Innu ile M.Kemal'in resimleri var. Manet altnda ve resimlerin yannda
u aklamalar yer alyor: "Lozan'daki ABD muahiti John Grew hatralarnda,
'Ismet, iyi bir keyiflendiricinin etkisi altnda, Ingilizlerin Musul'u elde
tutmalarnda hibir saknca grmedigini 3 kere sylemi' diye yazyor... Ismet
Innu'nun grumeler esnasnda, ne syledigini idrak edemeyecek kadar sarho
bulunmas, Andlamann Turkiye iin neden bir hezimet oldugunu, aka ortaya
koydu... John Grew anlarnda, Ismet Innu'nun Lozan grumeleri srasnda, zil
zurna sarho oldugunu syledi."
Dogrular:
a. Sz konusu anlarn yazar John Grew degil, Joseph Grew'dir.75
b. Grew, anlarnn hibir yerinde, Ismet Paann grumeler 'esnasnda/
srasnda' sarho oldugunu yazmadg gibi ziyafetlerde de sarho oldugundan sz
etmiyor. Bu, Akit yazarnn arptmasdr.
Akit yazar, 'akam yemekleri' ifadesini, 'grumeler1 diye degitiriyor; j
'keyiflendirici etki' deyimini de 'zil zurna sarho'a dnuturuyor. Ama j
Grevv'in anlarnda yer alan, sonraki etin gunlere ait, zetin zeti o rak
aktaracagm ayrntlar, butunuyle grmezden geliyor. Grevv'in an-; larn kim
bulup da okuyacak? yleyse salla gitsin. Ne durust bir yn-j tem! '
c. Oysa Grew, Italyan delegasyonunun verdigi bir ziyafette, Rza Nurla3 yaptg
'tatl bir grumeyi' anlattktan ve Rza Nur'un, Musul'da verilecek imtiyazlar
iin ABD'nin elini abuk tutmasn, 'ilk giren aslan payn
75) M.Akn, yazarn Turbulent Era (1955) adl iki ciltlik anlarndan 'Lozan
Konferans' ve Turkiye'deki Misyonum' balkl blumlerini evirmi.
594
"Iyi bir akam yemegi srasnda Turklerin syledikleri hibir sze, fazla nem
vermemek gerek. Nitekim baka bir yerden duyduguma gre ismet, yine iyi bir
ampanyann keyiflendirici etkisi altnda Curzon'a, Ingilizlerin Musul'u elde
tutmalarnda hibir saknca grmediklerini u kere sylemi. Konferansta ataszu
haline gelmi olan kan u ki Turkler, bu gibi ziyafetlerin ertesi gunlerinde,
eskisinden daha inat oluyor ve her eye dupeduz hayr diyorlar." (s.25)
Grew, bu gzlemini dogrulayan sonraki gelimeleri de yle anlatyor: "Curzon
bize, Musul sorunu hakknda Ismet'le yaptg yazmay gsterdi. Iki taraf da
birbirlerine pek ok notalar gndermi fakat hibiri bir adm ileri gidememi.
Konferansn sonu hakknda Curzon ktumser... (s.28) Turkler Musul'u almak
istiyor fakat Ingilizler oradan toprak vermeyi kesinlikle reddediyorlar...
(s.29) Ingilizlerin ve Turklerin birbirlerine, pek ktu ultimatomlar gndermekte
yara girmekle pek tehlikeli oyun oynadklarna... inanmaktayz... (s.29-30)
Ismet Paa ile genel mahiyetteki konumamz unlar ortaya kard ve gsterdi
ki... Muttefiklere taviz vermek hususunda bir adm bile ileri gitmeyecektir...
Bu gece Ismet'i ok ciddi ve eskisine oranla daha katlam grdum... Butun
duunce ve kararlarn, gayet kesin ve soguk bir ekilde kestirip atyordu...
(s.31-32) Child, Ismet ve Curzon, butun gece konutular ve hibir sonuca
varamadlar... (s.33) Curzon grundu, kzgn bir boga gibi odaya hucum etti,
bizlere bakt, parmagn havada dalgalandrarak aag yukar yurumeye balad.
Durmadan ter dkuyor ve ierdekilerin yuzlerine bakyordu. Birden bagrd: 'Drt
korkun saatten beri burada oturduk ve Ismet, her szumuze u bayat ve adi
kelimelerle cevap verdi: Bagmszlk ve ulusal egemenlik '... (s.41) Her ey
bitmiti. Curzon ztrap ve korku iindeydi... (s.42) Lozan Konferansnn
birinci blumu bylece sona erdi." (s.44) Evet, Grew Lozan'n birinci blumunu
byle anlatyor. Akit gazetesi nerede, gerek nerede?
J.Grevv, konferansn ikinci blumunu ve sonucunu da, Interlaken'da yaplan ABD
konsolosluk grevlileri toplantsnda yle anlatmtr:
"Basn haberlerinden hepiniz grenmi bulunuyorsunuz ki Ismet Paa, Lozan'da
buyuk bir diplomatik zafer kazanmtr... Bu olay inkr etmenin hibir faydas
yoktur. Bu tamamen dogrudur... Belki bu, tarihte kazanlm en buyuk diplomatik
zaferdir." (s.46)76
76) Lloyd George'nun sava taraftan Bakanlarndan Lord Birkenhead, Lozan
Andlamas hakknda, 14.8.1923 gunlu Evening Standard gazetesinde yle yazar:
"Turkleri her savata yendik. Sava buyuk zaferle sona erdirdik ama imdi her
ey yitrildi. Ugrunda savatgmz her ey teslim edildi." (S.R.Sonyel, ingiliz
Gizli Servisi, s.335-336)
Rauf Orbay da, anlarnda yle diyor: "Hulasa Lozan'da, [Ismet Paayla]
aramzda hasl olan anlamazlklara ragmen, memleket hesabna yaplmas imkn
olann en iyisi yaplmtr." (Yakn Tarihimiz, 4.C., s.55)
595
a "ismet Paa... gizli muahedenin taahhutleri istikametinde, yenil Turkiye
vucuda getirmek iin kendisi ba mimar olmak uzere, hamarat bir s rette
Bavekillik makamna oturmutur." (K.Msroglu, Sarkl Mucahitler, s.387)77
Bu masalc beylere gre butun gelecegimizi, Ingilizler ile Yahudiler karar
(atrmlar. Bize de, nedense Protestanlg (?) kabul ettirmeyi uygun
bulmular. Ismet Paa, M.Kemal, hukumet ve TBMM de bunu kuzu kuzu kabul
etmiler, i ferden sonraki yenilikler, bu anlamann sonucuymu.
Ne yani, biz imdi Protestan myz?
Saglkl bir insan, byle bir eyi nasl duunebilir ve yazabilir?
Bilenlere soruyorum: Islamiyette, Muslumanm diyeni tekfir etmek, miiyon-: larca
Musluman byle bir thmet altnda brakmak, zanla hukum vermek, hangi niyetle
olursa olsun iftira etmek, geregi arptmak, yalan sylemek, duzmece belgelerle
halk kandrmak, caiz midir?
Yoksa Muslumanlkta buna, gunah ve zulum mu denir?
77) Bu konudaki iddialar topluca grursek, bu yazarlarn halka ne telkin etmek
istediklerini, daha j iyi anlayabiliriz:
D "... milleti dinsiz yapmak iin...".(Buyuk Dogu, 29.say/1946)
D "...Turklerin islami bunyesini degitirerek, onlara Protestanlg kabul
ettirmek...' (Sebilur- j reat, 86.say)
D "...olaylarn gelimesi, M.Kemal'i Anadolu'ya gnderebilmek gibi nemli bir
rol sahibi ki- j lnca, onunla Turkiye'nin gelecekteki kimligi uzerinde
anlamann geregini ortaya karmtr.'j (K.Msroglu, Hilafet, s.142 vd.;
ayrca Lozan,1.C., s.107)
D " Bylece, bir taraftan... Halifelik yklrken, Yunan'a ustun gelecek olan
Anadolu'daki as-' keri balar da, istenen inklaplar iin tartlmaz bir
otorite kazanacakt..." (Hilafet, s.212, dipnot 227)
D "Lozan'da... Turkiye'yi Batnn peyki yapan inklaplar iin taahhudde
bulunulmutur.' (K.Msroglu, Lozan, 1.C., s.269)
D "... liselerimizin ders programlarndan Osmanl ve islam tarihini kartp,
Yunan medeniyet tarihini zorunlu ders yapacaktk. Olan olmutu. Yunan
klasiklerini tercumeye baladk. Yeni Turkiye Cumhuriyeti, Bat kulturunun de
temelini, oluturan Grek kulturunu kendisi iin milat: kabul ediyordu... Ders
kitaplarn, Yunan ve Bat duuncesi dogrultusunda yenileyerek, bu j emele
hizmet edilmitir." (A.Dilipak, CG Yol, s.282,332)
D " Harp bitti, din gitti." (GRYT Ansiklopedisi, 1 .C., s.277)
D "Yuzlerce caminin ykldg, satldg, parti binas yapldg gunlere geldik.
yle ki cami- j ler, ak arttrma ile satlyordu. Kimini aznlklar ald, kimi
de istanbul'un en mehur fuhu yuvalarna dnuturuldu." (A.Dilipak, CG Yol,
s.329; ayn dogrultuda: GRYT Ansiklopedisi, 4.C.,; s.96, 105; H.H.Ceylan, Din-
Devlet ilikileri, 3.C., s.97,99,117)
O "Devlet dinin aleyhine gemi, dini tahribe ynelmi... Din ktulenmi, dindar
ktulenmi,l iman zaafa ugratlmtr." (Mehmet Kutlular, Yeni Asya gazetesi
sahibi, 1^.11.1995 gunu j ATV'de yaymlanan A Takm programnda)
Bunlara, 1946'dan beri surup gelen teki yazlar, turlu telkin aralarn,
etkinlikleri, kapal ortamlarda sylenenleri, fslt gazetesini, radyo ve
televizyonlar da eklemek gerekiyor.
Sevki Ylmaz bu trajikomik oyunun son figuran!
Tablo bu.
596
* 6-3-2. Hilafet
* 6-3-2-1. Ingilizler ve hilafet
Masalclarn gerekeleri u: Ingilizler hilafeti ille kaldrtmak istiyorlarm,
bu yuzden Milli Mucadele balamadan nce, M.Kemal'le iliki kurup anlamlar,
Lozan'da da bu ii kesinletirmilermi. Iyi ama Ingilizlerin bu isteginin,
makul ve ciddi bir gerekesi olmas gerekmiyor mu?
Ingilizler, neden hilafetin kaldrlmasn istesinler?
Hilafet, ne zaman Ingilizler iin ciddi bir sorun oldu ki?
Iin dogrusu u:
^Asya ve Afrika'daki butun Musluman ulkeler ve topluluklar, bata Ingiltere
olmak uzere, emperyalistlerin ya nufuzu ya igali ya da ynetimi altndayd.
Hangi Halife, bu mazlum topluluklar uyandrmak iin ak ya da gizli faaliyette
bulundu, direnie agrd?
Hangi Halife, direnenleri madden ya da manen destekledi?
Hangi Halife, bu topluluklarn bagmszlg iin mucadele at?
Tarih, Birinci Dunya Sava'na kadar bu konuda hibir sorun, ekime, atma,
anlamazlk olmadgn gsteriyor. Tam tersine, baz Osmanl Halifeleri, Ingiliz
ve Alman emperyalizmine omuz vermitir:
1788 ylnda I.Abdulhamit, Ingilizleri ugratran Maysor hukumdar Tip-pu
Sultana, Ingilizlerle savamaktan vaz gemesini gutleyen bir mektup yazar. Ayn
sultana III.Selim de bir mektup yazarak, Ingilizlerle iyi geinmesi iin gut
verir.
1857'de Hindistan'daki ayaklanmalara Muslumanlarn da katlmalar uzerine,
Ingilizler Abdulmecit'e ba vururlar. Onun etri ile Hamdi Efendi
bakanlgndaki bir ulema kurulu, Muslumanlar yattrmak iin Hindistan'a
yollanr.78
II.Abdulhamit, Hindistan'daki Muslumanlarn direniini krmak isteyen
ingilizlere, Halife olarak destek vermitir. Bu geregi de, Kadir Msroglu
aklamaktadr:
"Ingilizler, Hindistan'da kmak uzere olan bir isyan, ondan aldklar bir
'suknet ferman' ile ancak ve gulukle nleyebilmilerdir." (Lozan, 1.C.,
s.134)79
78) D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi, 1 .C., s.47-48; Hikmet Bayur,
Ingilizlerin Abdulaziz'den de yararlandklarn belirtiyor. (XX.Yuzyl, s. 130)
79) "Yine Ingilizlerin istegi uzerine, II.Abdulhamit, Afganistan'a da bir
elilik kurulu yollam, Emir Sir Ali Han'a, Rus dostlugunu brakp ingiltere'ye
yaklamasn sylemitir. Turkistan Muslu-manlarna, uslu durmalar gudunde
bulunmutur." (D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.48) -*
597
Yani en kudretli Halife bile, emperyalist ingilizlere yardm ediyor! ingiliz- ,
ler, hilafete neden kar olsunlar?
Birinci Dunya Sava'nn banda, Seyhulislam Hayri Efendinin fetvasna
dayanlarak, butun dunya Muslumanlar, Muttefiklere kar cihad- ekbere davet
edilir.80 Bu davet butunuyle etkisiz kalmayacak ama ancak baz uzak lerde
dalgalanmalara yol aacaktr. (Hindistan, Sudan, ksmen de Msr)81
Ingiltere, hilafetin ilgasn degil, Turklerden alnarak, kendi nufuzu altnd
bir baka bir topluma verilmesini duunmektedir.82 Ingiltere'nin Halife Mekke
Emiri Huseyin'dir; kendisine ayda 300.000 Ingiliz liras verilir.83
Cihada davet, Osmanl Devletine bagl ve Anadolu'ya bitiik olan Arabistan'da,
Irak'ta ve Suriye'de ise, pratik ve anlaml hibir sonu vermemitir zellikle
Hicaz'da ve bugunku rdun topraklarndan balayarak, Anadolu'nun kaplarna
kadar Filistin, Lubnan ve Suriye'de, din kardeimiz ve Osmanl devletinin uyrugu
olan Araplarn, Turk ordusunu nasl arkadan hanerledigi, bilinen bir
husustur.84 Cihad ilan, Hindistanl ve Kuzey Afrikal Muslumanlarn, Ingiliz ve
Fransz kuvvetlerinin emrinde, anakkale'de, Irak'ta, Sina'da, Filistin'de,
Suriye'de ve Guney Anadolu'da Turklere kar savamalarn da genel olarak
engelleyemeyecektir.
Szun zu, etkisinin derecesi bu duzeyde olan Osmanl hilafetinin, Birin-
80) 1906 Fas bunalm srasnda II.Abdulhamit, Fas Sultanna bir mektup
gndererek, Alman Imparatorunun, Islamn buyuk dostu ve koruyucusu oldugunu ve
onun gutlerinin dinlenmesinin uygun duecegini yazmtr." (a.g.e., s.51)
Alman Imparatoru ll.VVIlhelm, in'de bulunan elli milyonu akn Muslumann
destegini kazanmak iin II.Abdulhamit'ten yardm ister; Abdulhamit, VVilhelm'in
istegini de olumlu karlar ve in'e bir gut kurulu gnderir. (K.Msroglu,
Hilafet, s.124, dipnot 101)
Yusuf Akura'nn bu konuda verdigi bilgiler iin: GCZ., 4.C., s.324. "Rusya,
Fransa, ingiltere devletleriyle muttefiklerinin esareti altnda yaayan
Muslumanlar, ayaklanmaya ve Osmanl devleti ile muttefiklerine kar silah
kullanmamaya agrld." (Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3522-3523) Sonu:
Hemen hemen sfr! D.Avcoglu, Milli KurtuluTarihi, 1.C., s.66-70, 86-93;
K.Msroglu, Hilafet, s.128-135. Ingiltere'nin, Rus Dileri Bakanna, Mart
1915'te verdigi memorandumdan: "Turklerin istanbul'dan uzaklatrlmasndan
sonra, baka bir yerde, Islam'n politik merkezi olacak biimde, bagmsz bir
islam devletinin (?) kurulmas zorunlu saylmaktadr." (D.Avcoglu, Milli
Kurtulu Tarihi, 1.C., s.93) a.g.e., s.94-95.
Bu konudaki baz anlar: Naci Kaif Kcman, Medine Mudafaas, Sebil Y.,
istanbul, 1971; C.Kutay, Birinci Dunya Harbinde Tekilat- Mahsusa ve Hayber'de
Turk Cengi, istanbul, 1962; F.R.Atay, Zeytindag, Bate Y., istanbul, 1981;
Cemal Paa, Hatralar, Selek Y., istanbul, 1959; Ayrca: F.Belen, 20.Yuylda
Osmanl Devleti, s.258; K.Karabekir, istiklal Harbimiz, s.148; Alpay Kabacal,
Buyuk Dnemeler, s.63-136.
K.Msroglu zetle diyor ki: "Cihad- Mukaddes fetvasna Araplar, beklenildigi
kadar alaka gstermemiti. Bu, Araplarn asrlardan beri gayr-i muharip
bulunmalarndan, Osmanllarla harp halindeki itilaf devletlerinden
ekinmelerinden ve bilhassa ingilizlerin, petrol siyasetine bagl olarak, onlar
aleyhimize tahrik etmi olmasndan doguyordu. " (Hilafet, 141, dipnot 112)
Msroglu'nun ileri surdugu teki meru mazeretler (!) bir yana, mesela Fa'ysal
ordusunda yer alarak Turklerle dvuen on binlerce Arap, birdenbire nasl
muharip (sava) oldu acaba'
598
ci Dunya Sava'nda bile, Ingilizler iin ciddi ve surekli bir sorun
oluturmadgn gruyoruz.85
Mutareke'den sonra ise Osmanl hilafeti, Ingilizler iin en kuuk bir sorun bile
olmamtr. Vahidettin, butunuyle Ingilizlere teslim olmutu. Vahidet-tin ve
evresindekilerin, hilafeti Ingilizlerin emrine vermek iin eitli giriimlerde
bulunduklarn da belgeleriyle grmutuk. Yani Ingiliz emperyalizmine hizmete
hazrdlar. Ingiltere'nin ihtiyac olsa, bu nerileri kabul ederdi. Birini bile
dikkate almamtr.
Ingiltere'nin ilk amacnn, Hilafeti Huseyin'e ya da onun gibi Ingilizlere bagl
birine aktarmak oldugunu biliyoruz. Aktaramayacagn anladktan sonra politikas
degiir,86 Osmanl hilafetine dner. Sevres Andlamas ile Istanbul'a verilen
statu, Istanbul'da oturmasna izin verilen Sultan-Halife'nin durumu, Istanbul
uzerindeki Ingiliz nufuzu gibi geler, birarada degerlendirilirlerse,
Ingiltere'nin gelecege dnuk hesab, kolayca anlalr.87
Ingiliz belgelerine gre, Ingiltere, nufuzu altndaki ulkelerde, zgurluk ve
bagmszlk mucadelelerine yol aacag kukusu ile toplumlarn durumuna ve
artlara gre, u iki gelimeden korkmaktadr:
a. Sultan, Kral, Hidiv ve Emir gibi tek kiinin ynetimi altndaki ulkelerde,
merutiyete/cumhuriyete, dolaysyla zgurluge gidi,88
85) Hindistan'daki 'Musluman hareketi', Hindu'larn (Kongre Partisi)
balattg genel hareketin bir parasdr ve bu hareketin asl amac, zynetimi
gerekletirmek ve adm adm bagmszlg kazanmaktr. Hindularn balattg
harekete Muslumanlar (Muslim League), sonradan katlmtr. Bu genel hareketin
bir aamas olarak, Hindular da, Hind Muslumanlar da, Ingiltere'ye kar, kendi
anlaylar erevesinde, Turkiye'yi, hilafeti ve Milli Mucadele'yi
desteklerler. (Dr.R.K.Sinha, M.Kemal ve Mahatma Gandi; H.Bayur, XX.Yuzyl,
s.130-144, 325-365; Do.Dr.Mim Kemal ke, Guney Asya Muslumanlar)
Ama M.Tunay'n aktardg bilgiye gre, Ingiliz ordusunda grev alan, eitli
din ve etnik gruplara mensup 740.000 Hindli'den, 191.000'i Muslumandr ve
Turklerle savamlardr. (TC'nde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas s.77/21
.dipnot) H.Bayur, bu saynn daha buyuk oldugunu yazmaktadr. (Turkiye
Devletinin D Siyasas, s.156)
86) Kahire'den Albay Meinertzhagen'n, 2 Aralk 1919'da Lord Curzan'a
yolladg rapordan: "Kral Huseyin'in ad hibir yerde bir agrlk
saylmamaktadr ve Suriye'nin onun hilafetini onaylamad ^z konusu olamaz"
(S.R.Sonyel, Ingiliz Gizli Servisi, s.175)
Huseyin de sonunda, Vahidettin gibi Ingilizlere sgnacak ve Kbrs'a
yerleecektir.
87) ingilizler, Mutareke dneminde, Ingiliz Muhipleri Cemiyeti kanalyla,
butun islam ulkelerinin temsilcilerinden oluacak bir 'Hilafet Meclisi' kurmay
da tasarlamlardr. (T.Z.Tunaya'nn Turkiye'de Siyasi Partiler adl eserinin
ikinci basksndan < 1986, 2.C., s.16-17 > aktaran, Mim K.ke, Guney Asya
Muslumanlar, s.141)
Demek ki hilafet uzerindeki etkilerini kurumlatrmaya alyorlar. Yani
hilafeti korumaya ve kullanmaya kararllar.
88) ingiltere Dileri Bakan Edvvard Gray'in, Istanbul'daki eliye
yolladg, 31 Temmuz 1908 gunlu talimattan: "Turkiye gerekten merutiyet kurar
ve onu yaatp gulendirirse, bunun sonular imdiden, hibirimizin
kestiremeyecegi lude olur. Bunun Msr'daki etkileri muthi olur ve ta
Hindistan'da dahi kendini duyurur... Eger imdi Turkiye'de Meclis alrsa,
Msr'da merutiyet istegi ok kuvvetlenecek ve bizim ona direnme gucumuz ok
azalacaktr. " (D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.54)
31 Mart olay ve sonraki geliim yuzunden merutiyet, buyuk yara alacaktr.
599
b. Bir Turk zaferi dolaysyla", milliyeti duunce akmlarnn vg eylemle-] rin
balamas, dolaysyla bagmszlga gidi.89
Butun bu akm ve eylemlere kar Ingiltere, tek kii / sultanlk rejimiri
desteklemi, etkili bir silah olarak da, genellikle ummetiligi ve Halifelerin
ya-j n sra, kendine yakn dini otoriteleri kullanm, birok yerde de sonu
alm- tr. Bugune kadar kullandg ve bir gun yine kendi kar iin
yararlanabilecegi] hilafet gibi bir kurumu, neden gzden karsn?90
Lozan'dan sonra ingilizler zellikle iki nemli konuda tavr almlardr. Is-j
tanbul yerine Ankara'nn bakent olmasna dogrudan tepki gsterir ve bu ka-j
rarn uygulanmamas iin uzun sure direnirler.91 ikincisi ise hilafet
sorunudur,] Ama bu duyarl konuda aka tavr almak ilerine gelmedigi iin
dolayl n-j lemlere ba vururlar: iki Hind asll Ingiliz, Emir Ali ile Aga
Han, Turkiy Cumhuriyeti Babakanna, hilafetin korunmas ve gulendirilmesi
hakknda! ortak bir mektup yazar ama mektubu, gazetelere de yollarlar. Mektup
Baba-1 kan'n eline ulamadan nce, 5 Aralk 1923 gunu, Tanin ve Ikdam
gazetele-f rinde yaymlanr.92 Mektubun, muhatabn eline ulamadan basna
verilmesi! bile yazanlarn guttugu amac belirten bir gstergedir. Mektup ertesi
gunu bir-j ok gazetede de yer alacak, tartmalara yol aacaktr.93
nce, Sunni Muslumanlar adna konuan u Emir Ali ile Aga Han'nj kimler
oldugunu grelim.
* 6-3-2-2. Emir Ali ve Aga Han
Ikisinin de, adna konutuklar ehl-i sunnet yani Sunni Muslumanlar il^ hibir
ilgisi ve ilikisi yoktur; ikisi de Siidir.94 Siiler, Hazret-i Ali'den sonrals
89) Seil Akgun, Halifeligin Kaldrlmas Olaynn eitli Tepkileri,
VIII.Turk Tarih Kongresi,! s.2193; ayrca B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e,
s.246, 256, 503-504.
90) Ingilizlerin, daha Istanbul'dan ayrlmadan nce,1919'da, M.Kemal ile
'hilafeti ilga ettirmek iin J anlatklar' gibi bir iddiann ve buna bagl
olarak Lozan'a kadar geniletilen senaryonun, tarihi j bir dayanag, makul ve
gereki bir aklamas bulunmuyor; geliime, olaylahsurasna ve duru-f ma da
butunuyle ters duuyor.
91) H.Bayur, Turkiye Devletinin D Siyasas, s.152-153; bu sorunun
ayrntlar iin, Ankara... Ankara... s.232, 257-258, 276 vd.
92) H.Bayur, Turk Devletinin D Siyas, s.153; TC Kronolojisi, s.404;
N.H.Ulug, Halifeligin! s.145.
93) Hilafet ve sz konusu ikili konusunda basnda kan baz yazlar iin:
Turk Parlamento Tarihi II.Dnem, 1 .C., s.363-403.
94) Sunni - Sii ayrlg ve anlamazlgnn, bundan dogan eitli kanl
karde kavgalarnn ve i valannn balca sebebi, hilafet sorunudur.
"El Sahrastani, Islam tarihinin her devrinde, hibir dini akidenin, 'hilafet'
kadar ihtilafa sebep] olmadgn ve kan dkturmedigini syler." (Islam
Ansiklopedisi, 5/1 .C., s.153) Hilafet konusun- { da Sunni ve Sii doktrin
farklar iin: a.g.e., s.153-154; Yaar Kutluay, Tarihte ve Gunumuzde Islam
Mezhepleri, s.103 vd., Seluk Y., Konya, 1968; A.Glpnarl, Turkiye'de,
Mezhepler ve^ Tarikatlar, s.9-62, Gerek Y., istanbul, 1969.
600
hibir Sunni Halifeyi, Halife olarak tanmamlardr. Bu beylerin, hem yerleik
doktrinlerine, hem tarihlerine aykr olarak, birdenbire Sunni hilafetin dostu
kesilmelerinin sebebi nedir? Bu sorunun cevab, kiilerde ve grevlerinde
yatyor:
a. Emir Afi, Hindistan'da nemli baz grevlerde bulunduktan sonra, 1904'te
emekli olup Ingiltere'ye yerlemi bir Sii (mutezile95) Hindlidir. ingiltere'ye
yaptg hizmetler dolaysyla Devlet Yarglg'na getirilir ve ingiliz Krallk
Konseyi'ne (Sra-y Has/ Privy Council) uye seilir. "Orta Dogu, Guney Asya ve
Turkiye sorunlarnda, hukumetin gzu, kulag, hatta kalemidir."96 Bu mektubu
yazdg srada, Krallk Konseyi'ndeki uyeligi suruyordu.97
b. Aga Han (III.Aga Han, asl ad Sultan Sr Muhammed Han) ise, Siiligin
smailiye tarikatnn imamdr. Mensuplar tarafndan bir nevi 'mabud' saylr
ki bu sakat inanc, islamlkla bagdatrmak bile mumkun degildir. Buyukbabas,
1838'de, yenilgiyle sonulanan bir isyandan sonra, Iran'dan kaarak
95) M.Tunay, TC'nde Tek Parti, s.74/ 14.dipnot.
96) H.Bayur, Turkiye Devletinin D Siyasas, s. 154-155; Mim Kemal ke,
Guney Asya Muslumanlar, s. 125.
Emir Ali, hilafetle ilgili bir makalesinde, zetle u gruleri ileri suruyor:
"Padiahlk, Turkleri ilgilendiren, onlarn zmesi gereken bir meseledir. Oysa
hilafet, her Sunni Muslumann davasdr. Hilafetin Osmanl saltanatndan
alnmas, ancak butun Sunni Muslumanlarn onay ile gerekleebilir. (!) Yeni
Halife'nin seilmesi de, yine butun Muslumanlara danlmasn gerektirir (!)."
(Aktaran Mim Kemal ke, a.g.e, s. 125)
Bugune kadar hibir yeni Osmanl Halifesi'nin seimi iin yurt dndaki
Muslumanlara da-nlmamken, imdi, birdenbire, butun Muslumanlara danlmas
neden gerekmiti acaba? Danlmas gereken Muslumanlara, Sunni hilafeti kabul
etmeyen Siiler de dahil mi? Evetse bu doktrin degiikliginin sebebi ne? Degilse,
niye 'butun Muslumanlar' diyor?
Aralarnda Emir Ali ve Aga Hann da bulundugu 23 kii, ingiliz yurtta
sfatyla, 19 Kasm 1920'de Milletler Cemiyeti Genel Sekreterligine bavurarak,
Turkiye'ye Sevres Andlamas ile yaplan hakszlar anlatp duzeltilmesini'
istemiler. (.Kurkuoglu, s.139/3.dipnot) Emir Ali ve Aga Hann, bu 23 kii
arasnda yer almasn, Turkiye'nin dostu olduklarnn belirtisi sayanlar ya da
bu izlenimi vermek isteyenler var. Oysa: a) Kurkuoglu, mektubun ierigi
hakknda bilgi aktarmadg iin bu bavuru hakknda acele ve uzaktan
degerlendirme yapmak yanl olur. b) Kald ki Sevres'e, Ingiliz karlarn
zedeleyecegini duuncesiyle birok Ingiliz de kar kmtr, c) Mahut ikili ve
arkadalar, dogrudan Sevres'in mimar ingiliz hukumetine bavurmuyorlar da,
neden bu tur andlamalarla hibir ilgisi bulunmayan, daha kurulu halinde ve
ingiliz nufuzu altnda olan Milletler Cemiyetine bavuruyorlar, yani almayacak
kapy alyorlar?
Ama M.Tunay, gemilerini bir yana itip sadece bu bavuruya dayanarak, 'Aga Han
ve Emir Ali'nin Bavekil Ismet Paaya yazdg mektubun, genellikle ileri
suruldugunun tersine, bu kiilerin daha nceki tutumlaryla elimedigini' ileri
surmektedir. (TC'nde Tek Parti Ynetimi, s.75)
Aga Han, 14 Ekim 1919'da da, Hindistan ileri Bakanlgna, 'tersi davrann
Hindistan'da karklklklara yol aacag ve tehlikeli bir ulser yaratacagn,
bu yuzden Turk bagmszlgnn ve butunlugunun korunmas gerektigini' belirten
bir muhtra vermitir. (Sonyel, D Politika, 1.C., s.185; unku o srada
Hindistan'da, Ingilizleri kaygya duuren gsteriler ve grevler balamt,
s.185-189) lu hi degimiyor: ingiliz karlar!
97) The Times gazetesinde, "Turkiye'nin karnn, ingiltere'ye 'yamanmak'
oldugunu" yazm. (Mim Kemal ke. a.g.e., s. 124)
601
Hindistan'n Sind eyaletine yerlemi ve l.Afgan-Ingiliz savanda (1839-42) ve
Sind'in igalinde Ingilizlere yardm etmi, bu hizmetine karlk kendisine,
ocuklarna da gemek uzere asalet unvan verilmi ve aylk baglanmtr Aga
Han'a da, "Ingiltere tarafndan, Ismail Muslumanlarn Bakan (imam) olarak,
Birinci Dunya Sava'ndaki sadk hizmetleri dolaysyla, mukfat olarak,
[protokolde] birinci sra ef ve on bir top ateiyle selamlanmak hakk
bahedilmitir."
Aga Han, anlarn yazanlara, 1900'lu yllarn bandan beri, Ingiliz Gizli
Servisi'nin (Intelligence Servis) ajan oldugunu aklam ve bu husus,
anlarnda yer almtr. Siyonist davasn destekleyen pek az Muslumandan
biridir. II.Abdulhamit'i ziyaret ederek, Ermenilere bask uygulanmamasn ve
Dogu Anadolu'da reform yaplmasn da gutler. Birinci. Dunya Sava'nn
banda, Osmanllarn 'cihad' ilan etmesine iddetle kar kar, Islam
dunyasnn liderlerine ya ziyarette bulunarak, ya da yazarak, bu agrya
uymamalarn ister. Irak'ta Ingiliz kuvvetleri ile dvuen Turk ordusunun askeri
planlarn, yandalar yardmyla almaya alr; elde ettigi bilgileri,
General Allenby'ye ulatrr. Casus Mustafa Sagir'i kurtarmak iin giriimlerde
bulunur. Ingiltere'nin Smurgeler Bakanna, 'kiisel ve manevi her turlu
hizmetini, Majestelerinin hukumetine tamamiyle ve kesinlikle arz ettigini'
bildirir.98
Ite mektubu, bu iki kii yazmtr."
* 6-3-2-3. Mektup olay
Mektuptaki belli bal cumleleri, ayr ayr aktaryorum [sadeletirilmitir): D
"Turkiye'nin daimi dostlar ve emellerinin hakiki taraftarlar olarak biz,
Halife-Imam Hazretlerinin imdiki muphem (belirsiz) durumunun, ehl-i sun-
98) H.Bayur, Turkiye Devleti'nin D Siyasas, s. 155-157; Mim Kemal ke,
Guney Asya Muslumanlar s.126-127; AnaBritannica, 1.C., s.179; E.Aybars,
istiklal Mahkemeleri, 2.C., s.225, 229, 248 vd.
99) Hilafet Konferans Bakan Mevlana Sevket Ali, Emir Ali ve Aga Hann bu
giriimi uzerine yle der: "Ne kadar iyi niyetli olurlarsa olsunlar,
Hindistan'dan uzakta olanlar, Guney Asya Muslumanlarnn gerek hissiyatn
anlamadan, hilafet gibi hassas bir konuda fikir beyan etmemelidirler."
Hind Hilafet Konferans da, M.Kemal'e bu konuda bir telgraf yollamaya karar
verir. (27 Aralk 1923) Telgraf zet olarak yle [sadeletirilmitir]: "...Hint
Hilafet Merkez Komitesi... Cumhuriyetin tekilini, islam gelimesi bakmndan
buyuk bir adm saymaktadr... Hind Muslumanlar adna, Cumhuriyetin tekilini
tasvip [etmez] grunen herhangi bir telgraf, Hind Muslumanlarnn hakiki gruu
olarak kabul edilmemelidir. Bu gibi telgraflar ekmeye cesaret edenler, Hind
Hilafet Heyeti ve programnn dumandrlar. Hind Muslumanlar... Turkiye
Cumhuriyetine zarar verecek veya onun geliimine engel olacak nitelikteki her
turlu siyasi entrikalara kardr."
Hind Hilafet Hareketi ynetiminin, Emir Ali ve Aga Hann mektubu hakkndaki
tepkisi byle.
Buna karlk K.Msroglu, Hind Musluman hareketini inceledigini (!) syleyerek,
mektubun bu harekete uygun oldugunu iddia ediyor ve ierigini de, gazetelere
gnderilmesini de, canla bala savunuyor. (Hilafet, s.305-306)
602
netten olan halk (Sunniler) uzerine yaptg pek endie verici etkilere, Buyuk
Millet Meclisi'nin dikkatini ekmek istiyoruz."
Birdenbire "Turkiye'nin daimi dostu ve emellerinin hakiki taraftar" kesilen
ikili, "Halife-Imam'n durumunun, ehl-i sunnetten olan halk uzerine yaptg pek
endie verici etkileri" Londra'dan izlemi, "Buyuk Millet Meclisi'nin dikkatini
ekmek" istiyormu.100
Tarih boyunca reddettikleri Halifeye, bu ne ani sevgi ah, bu ne ztrap! D
"Halifenin eref ve kudretinde, nufuz ve etkilerinde, birdenbire beliren
zayflktan dolay, itimai ve manevi buyuk bir kuvvet saylan Islamiyetin, ehl-
i sunnet olan halkn geni tabakalar arasnda gevemekte oldugunu, derin bir
uzuntuyle gzledik."
Iki Ingiliz memuru Sii, ehl-i sunnetin bu durumunu 'derin bir uzuntuyle gz-
lemimi'.
a. Sanki saltanatla hilafet yllarca nce ayrlm da bu ayrln etkileri, bir
degerlendirme yaplabilecek kadar olgunlam gibi konuuyorlar. Oysa saltanatla
hilafet ayrlal, henuz 37 gun olmutur. Bu mektup tasarlandg srada, besbelli
ki bu olayn uzerinden o kadar gun bile ge-mi^egildir.
b. Milyonlarca ehl-i sunnet, bu ayrla kadar dinine baglyd da, bir ay iinde
mi bu bagllk, zulup gevemeye balad? Ehl-i sunnet, dine, hilafet yuzunden
mi baglyd?
Ilgisi bile yok.
Bylesine evrensel ve ebedi bir din, bir kiinin var olup olmamasna bagl olur
mu?
Hilafetin tarihesi, IV. paragrafta anlatlacaktr.
Hilafet, hangi adan bakarsak bakalm, dupeduz hukumdarlk (icra kuvveti)
demektir; nitekim kendileri de 'Halife-Imam' diyorlar ve icra kuvvetini temsil
eden Halife ile Imam birbirinden ayryorlar. Fas'ta, Cezayir'de, Tunus'ta,
Libya'da, Msr'da, Iran'da, Hindistan'da, Afganistan'da, Sudan'da,
Habeistan'da, in'de, Asya Turk-Musluman devletlerinde, Malezya'da, ayr ayr
idareler vard ve bu idarelerden ve uyruklarndan hibiri, Osmanl Sultan-
Halifesinin hukmu altnda degildi. Ayr idareleri ve idarecileri olan bu
Muslumanlarn dine bagllklar, hep mi gevekti yani? Allah'a Halife
araclgyla m ulalr? islamiyet, Muslumanlarn bir blumu iin neden Halife
ile kaim de, kendileri iin degil? Kendileri Sunni Halifeyi kabul etmediklerine
gre, onlarn dine bagllklarnda bir geveklik olmuyor da, neden ehl-i
sunnetin bagllg birdenbire geviyor acaba?
Sultan/Halife Vahidettin, milletinin bagmszlg pahasna Ingilizlerle
ibirligi yaparken, dunyadaki ehl-i sunnetin dine bagllg tamd da, otuz u
kadar gunde m geveyverdi? Bunu nasl gzleyip anlamlar?
100) 'Dumanlarmla baa karm, Allah beni dostlarmdan korusun1'
603
Korkmasalar, Islamiyetin gulu olmas iin Sunni Halifenin de, kendileri gibi
Ingiliz memuru olmasn ileri surecekler.
D "Hilafet, d hucumlara ugradg zaman., biz, Turk davas iin ciddiyetle
altk."
a. D hucuma ugrayan, hilafet kurumu degildi. Nitekim Ingilizler, Sultan/
Halife Vahidettin'e de, gayet saygl davranm, hayat iin defalarca guvence
vermi, surekli ibirligi iinde bulunmulardr. D hucuma ugrayan, Osmanl
devleti, Turkiye ve Turkluktu.
b. Sz konusu beyler, Hindistan'n Ingiliz smurgesi olarak kalmas iin aba
gstermiler, Dunya Sava ve sonrasnda da, Ingiliz emperyalizminin dumen
suyunda kula atmlardr. Hind Hilafet Komitesi ile de bir ilgileri yoktur.
Hind Hilafet Komitesi gerekten, Turk bagmszlk mucadelesine, yurekten destek
vermitir. Ama 'Hilafet Komitesi' adna da aldanmamak gerek. Hilafet, 'Islam
milliyetiliginin1 bir sembolu olarak degerlendirilmektedir. Hindular ve
Muslumanlar, Ingilizlere kar mucadelelerini, bu sembolu bayrak yaparak
yurutmulerdir.101
Hilafetin kaldrlmas ve devrimler, balangta, Hind Muslumanlarnn bir
ksmn bocalatacak, hatta fkelendirecektir. "Ama ok gemeden M.Kemal,
zgurluk savann ve laikligin simgesi haline geldi. O, Hindistan'da, Hindular
ve Muslumanlar arasnda populer bir nderdi. Yalnz Turkiye'yi yabanc
igalinden kurtarmakla kalmam, Avrupa'nn smurucu gulerinin, zellikle
Ingiltere'nin oyunlarn ve foyalarn ortaya dkmutu. Hakkndaki sevgi,
ilerici politikas ne-deyle, ar tutucu Muslumanlara dogru gittike
azalyordu. Fakat ayn politika onu, gerek Hindu, gerek Musluman gen kuaklar
arasnda daha da populer hale getiriyordu. Pek ok milliyeti onu takdir ediyor
ve yolundan yurumeye alyordu." (Dr. Sinha, s.161-162)102
101) Bu konuda: Dr.R.K.SInha, M.Kemal ve Mahatma Gandi; Mim K.ke, Guney Asya
Muslumanlar; ayrca, GCZ, 4.C., s.315, 320.
102) Baz hilafeti Hind Muslumanlarnn sonraki degerlendirmelerinden birka
rnek: Mevlana Ebu'l Kelam Azad, Zemindar adl gazetede, hilafetin ilgasn
benimsedigini aklar. Moslem Chronicle adl gazetede u gru belirtilir:
'Artk din, buyuk gulerce, Turkiye'nin i ilerine karma bahanesiyle
kullanlamayacak.'
Kyafet inklabn yorumlayan The Light (Nur) dergisi, 'islamn milli bir
kyafeti olmadgn, alvar da, pantalon da, apka da, sark da
giyilebilecegini' yazar, M.Kemal getirdigi bu yeniliklerle, Islama daha dinamik,
daha agda, daha saglkl bir yap kazandrdgn ileri surer ve yle der:
'Eger islam, ebediyete kadar surecek bir din ise, dogrusu budur.'
Buyuk duunur ve air Muhammed Ikbal de, Turkiye'deki degiimleri savunur. zet
olarak baz duunceleri yle: "islam dininin hibir ulusal snr ve belli
kyafeti veya yaz harfi.olma-dg iin Turklerin Avrupa kyafetini ve Latin
harflerini benimsemeleri, Islamiyetten uzaklama olarak degerlendirilmemeli.
Drt kadnla evlenme yasag da Islama aykr degildir, islam hukukunun,
gelecegin butun Musluman kuaklarn durumlarna uyabilmesi ve ihtiyalara cevap
verebilmesi iin 'itihat' kaplarnn aralanmas ve eriatn, agda hukuk
anlayna gre yeniden duzenlenmesi gerekmektedir." ->
604
Nitekim Hind Muslumanlar, Pakistan adyla kendi bagmsz devletlerini kuracak
ve Turkiye Cumhuriyeti'nin en yakn ve saglam dostu olacaklardr. Aga Hann da,
Emir Ali'nin de ad, Ingiliz protokol listesinde kalr.
D "Ehl-i sunnet iinde, ruhani bakanlgn, butun Muslumanlar bir cemiyet
halinde birbirine baglayan bir baglant halinde bulundugunu sylemeye hacet
yoktur."
Bu durum tarihte pek ksa surmutur. IV.paragrafta bu hususta bilgi
verilecektir.
n "Hurmetle talep etmek istedigimiz ey, Islam aleminin dini bakanlgnn, er-
i erife gre (eriata gre) tam ve kamil (eksiksiz) olarak korunmasndan
ibarettir."
Bunun Turkesi u: Hilafet, yeniden saltanatla gulendirilerek korunsun ve tek
kii ynetimi geri gelsin! Cumhuriyete, milli egemenlige, seime, Meclise,
zgurluge son verilsin, kulluktan vatandalga gei, aga alma, demokrasiye
gidi durdurulsun, Tanzimattan da ncesine dnulsun.103
Mektubun yazlmasnn asl amac bu madde.
D "Halifenin nufuzunun azaltlmas veya bir din grevlisiymi gibi Turkiye'nin
siyasi tekilatndan uzaklatrlmas, bizim duuncemizce, Islamn daglmas ve
o manevi cihan kuvvetinin, pratik olarak kaybedilmesi demektir."
Islamn daglmamasn tek bir kiiye (Halife) ve makama (hilafete) baglamak,
Islam hi bilmemek demektir. Pratikte bir sembol olarak korunsayd bile, turlu
ihtilaflara yol aacag belli olan hilafet kalkt diye Islam, ne ktu, ne de
dagld. Tam tersine bugun Islam ulkelerinin, Islam Imparatorlugundan sonra,
dunya uzerinde en etkili olduklar bir dnem yaanyor.
Hilafetin ilgasna tepki gsterenler iin yle der: 'Bu ktu propagandaya
kaplanlar, islam hukuk-tarihinden habersiz olanlardr... Cumhuriyet, Islamn
ruhuna uygun oldugu gibi ayn zamanda, islam dunyasnda bagsteren yeni
akmlarn [milliyetilik] gnda, reddedilmeyecek bir ihtiyatr... Turkler,
sadece smurgeci baglardan 'degil, [ulkelerini] ortaag ilkelerinden de
kopararak, maddi ve manevi bagmszlga ulamlardr.'
Bir sure sonra, Hind Muslumanlar da, Hindular arasnda aznlkta kalmamak iin
hilafetiligi bir yana brakp milliyetilik akmna sarlacak ve kendi milli
devletlerini (Pakistan) kuracaklardr. (Hepsi iin: Mim K.ke, Guney Asya
Muslumanlar, s.152-165, 180-184)
F.R.Atay diyor ki: " Musluman memleketlerinin yobaz ve mutaassplar,
Turkiye'deki inklaplardan hibir zaman honut kalmamlardr. unku bu
inklaplar, butun Musluman memleketlerinde, uyank ve aydn genliklerin umit ve
evk kaynag idi. Gazeteci arkadalarmla 1942'de Hindistan'a gittigimiz vakit,
gerek Hindu gerek Musluman, kendi murtecileri ile savaan genler, bize
gelmiler, 'Halk arasnda M.Kemal'in ve Turkiye'nin itibar, murtecilerin nufuzu
ustundedir. Aman her yerde inklaplarnzdan bahsediniz. Latin harflerinin
faydalarn anlatnz. Laisizmi gretiniz. Bize destek olunuz.' diyorlard."
(Niin Kurtulmamak, s.34-35) 103) 20.Yuzyln bitmesine birka yl kala,
Msroglu da, bu ikilinin savundugu duunceye sahip kyor. (Lozan,3.C., s.
171)
605
D "Bizim duuncemize gre, Halife-lmam, ehl-i sunnetin birligini temsil eder.
Halifenin Turk milletinden biri olmas, Islam milletleri arasnda Turkluge ustun
bir yer saglar. Bu, on drt yuzyldan beri, chl-i sunnet arasnda, bir esas
olarak benimsenmitir."
Ehl-i sunnetin birligini, Halife/Imam degil, Allah'n birligi ile dinin
dayanaklar ve esaslar saglar. 'Bir Halife/Imamn butun ehl-i sunnetin
birligini temsil ettigi' surenin ne kadar ksa oldugunu da, IV.paragrafta
grecegiz. Halifenin Turklerden biri olmasnn, Islam milletleri arasnda
Turkluge ustun bir yer sagladg dogrudur. Ama nasl, hangi dnemde, hangi
konuda ve ne zamana kadar?
Islam ve Turk tarihini bilseler, bu cumleleri yazmazlard.
D "Ite bu ve bunlara benzeyen teki sebeplerden dolay, Turkiye'nin hakiki
dostlar olarak biz, hilafet ve imamlgn, Musluman milletlerin guven ve
saygsna layk bir mevkie konulmasn istirham eyleriz."104
Ikilinin son szleri, gz yaartyor. Turkiye'nin canna okumak iin bin turlu
kanl ve kirli entrika evirmi olan Ingiltere'nin iki nemli memuru,
"Turkiye'nin hakiki dostlar" olduklarn iddia ederek ortaya atlyor ve bu
dostluga dayanarak, 'Hilafet ve imamlgn, Musluman milletlerin guven ve
saygsna layk bir mevkie konulmasn, yani saltanat rejiminin geri
getirilmesini istirham eyliyorlar.'105
Bu dilege verilebilecek en ksa cevap udur: Baka kapya beyler!
Turkiye de yle yapacaktr.
Ite mektup bu.106
104) Mektubun tamam iin: N.H.Ulug, Halifeligin Sonu, s.147-148.
Mektup, ingiltere islam Cemiyeti adna gnderilmitir. (K.Msroglu, Hilafet,
s.305) Dr.Sinha yle yazyor: "Gerekten Ortodokslugun (Sunniligin) dnda
kalm bir Sii'nin ya da dinsel inanlara kar olan bir hocann (Ismailiye
mezhebinin), Turk Muslumanlarna, tutumlarnn ne olmas gerektigini gretmeye
almalar, haddini bilmezlik degil de neydi? Hindistan'daki ingiliz
ynetiminin direkleri durumunda olan kiilerin, Turk milliyetilerine gutlerde
bulunmalar, ne garipti!" (Dr.Sinha, M.Kemal ve Mahatma Gandi, s.157)
105) Insana, 80 yl sonra bile sorarlar: A efendiler, yurttalarnz,
soydalarnz, taraftarlarnz, muritleriniz, kullarnz, anakkale'de, Sina'da,
Irak'ta, Suriye'de Turklerin uzerine surulurken, nerelerdeydiniz? Emrinde
oldugunuz Ingiltere, elini kolunu bagladg Turklerin uzerine Yunan ordusunu
saldg, butun Ege kan glune ve rz pazarna dndugu zaman, nerelerdeydiniz?
Franszlarla Ermeniler, guney Anadolu'da sivilleri bogazlarlarken,
nerelerdeydiniz? Turkler, si-vil-asker, kadn-erkek, gen-yal, kylu-kentli,
zengin-fakir, sarkl-kalpakl, yar a, yar tok, namusu, vatan ve
bagmszlg iin mucadele ederken, nerelerdeydiniz? Bu vatanseverlere kar,
cihat ilan edildigi, ldurulmelerinin sevap oldugunun ileri suruldugu o ac
dnemde, nerelerdeydiniz? Bu vatanseverlerin uzerine, Halife ordusu adyla
apulcular gnderildigi srada, nerelerdeydiniz? Yunan ordusu, 'biz Halife'nin
ordusuyuz' diye yaka yka ilerlerken, nerelerdeydiniz?
tnzn ve gknzn ktgn, hi duymadkt. Birdenbire nereden esti bu
yakn dostluk?
106) Yar resmi The Times gazetesi, hilafetin kaldrlmas karar uzerine, sert
eletirilerde bulunacak, Daily Telgraph da, bu karar "gaflet" olarak
niteleyecektir. (Seil Akgun, a.g.e., s.2192-93; E.Aybars, istiklal Mahkemeleri,
2.C., s.255); bir baka ingiliz gazetesi de, hilafetin ilgasnn,
606
* 6-3-2-4. Tepkiler
Bu mektup Istanbul gazetelerinde yaymlandg ve tartlmaya balandg srada,
Cumhuriyet ilan edileli sadece 37 gun olmutur. Yani rejim, bu kadar yeni ve
ate ustundedir. Eski rejim yandalarnn Cumhuriyete kar, ak ve gizli bir
mucadele atklar, ok kritik bir dnemden geilmektedir.107 Ankara'nn,
dogrudan rejimin kaderiyle ilgili bu konuda, sessiz ve hareketsiz kalacag
duunulemezdi.
Nitekim Babakan ismet Paa, 8 Aralk 1923 gunu, Meclisin gizli oturumunda,
gundem d sz alr ve sert bir konuma yapar. cumlesini sadele-tirerek
aktaryorum:
"...Aga Han ve Emir Ali, Ingiliz hukumetinin ve Krallk saraynn en yakn
adamlar ve sadk Ingiliz vatandadr. Bunlarn, Ingiliz hukumeti program
dnda bir tavr almalar duunulemez ve grulmu de degildir.. Aga Han ve Emir
Ali'nin bu hareketlerinin, Ingiliz hukumetinin bir teebbusu oldugunu
syleyebilmek iin gulu sebepler vardr." (GCZ, 4.C., s.314-317)108
smurgelerde istikrarszlga sebep olacagndan kayglanr (M.K.ke, a.g.e.,
s.153); Ingiltere'nin Musul'daki yetkilisi ise, 'Halifeligin kaldrldg
yolundaki haberi hayretle karlayp inanmakta guluk ektiklerini'
bildirecektir. (Kurkuoglu, s.309)
107) H.Bayur, Turkiye Devletinin D Siyasas, s.153; Nutuk, 2.C., s.303;
E.Aybars, istiklal Mahkemeleri, 2.C., s.221; Yakn Tarihimiz, 2.C., s.87
(Anadolu ihtilal Komitesi) vb.
Kimlerin, ne amala San Remo'da Vahidettin'le iliki kurduklarn da, Birinci
Blumde grmutuk.
Bin turlu kiisel ve uluslararas karn kaynatg bir tablo.
108) ismet Paa, bu konumasnda ingitere'yi zetle yle sulamtr:
"ingiliz devleti, kendi adamlar vastasyla, memlekette hiyanet-i vataniye
sularn tahrik ve telkin edecek tertip almtr. Bu tertibat her tarafta
vardr. Rodos'ta birok kgt basyorlar, memlekette nerediyorlar. Doguda Kurt
meselesini, diger muhtelif meseleleri tahrik etmek iin tertibat alyorlar.
Simdi kurduklar tertibat budur. [Bu son mektupla] Cumhuriyetin korunmas
bakmndan, memleketin zayflgn ve saglamlgn snamak istiyorlar. Daryla
birlikle, memleketin rejimine yaplan bu tecavuz, son snrdr. Bundan ilerisi,
darnn ve ierdekilerin ortaklaa ve silahl olarak hucum etmesidir.
Niyetimiz, darnn ve ierdekilerin, ortak olarak vatan aleyhinde tertibat
alm olduklarn grmu bir durumda, yuksek Meclis'i bilgilendirmek ve zel
nlemler alnmasn istemektir."
Daha sonra, Rize milletvekili Ekrem Beyin arkasndan, Rauf Orbay ve Yusuf Akura
sz alr ve ismet Paay dogrulayp destekler ve ingilizlerin evirdikleri turlu
entrikalar aklarlar. Srf bu ikili hakknda verdikleri bilgilerden zet
alntlar: [Rauf Orbay:] 'Ali Han ve Aga Han, Ingiltere'de, Turk eliliginde
grevli olarak bulundugum srada tandm. Emir Ali, Ingiltere'de, smurgeleri
yneten Meclis-i Kral unvanmdaki kuruluun nemli bir uyesidir. Aga Han ise,
isma-iliye mezhebinin ok kuvvetli reisidir, ismailiye mezhebi... bir
komitedir.' ('putperesttir' sesleri; Zeki Bey: 'muthi bir komitedir');
[Y.Akura:] ' Aga Han, ehl-i sunnet bak asndan, frka-y dalle (dogru
yoldan ayrlm, sapkn) denilen bir frkann, mucessem bir Allahdr. Uluhiyeti
temsil eder. (*) Bu Aga Han'n, bizim aleyhimizde, ingiliz gazetelerinde, Buyuk
Dunya Sava srasnda yazm oldugu bir hayli mektubu ve makalesi vardr.
'(Rasih Hoca: ' Cihat fetvas aleyhinde beyannamesi de vardr') (GCZ, 4.C.,
s.317-323)
Mete Tuncay, Toynbee'nin, bu olayn ingiliz hukumeti ile ilgisi oldugunu
reddettigini yazyor. 1 (TC'nde Tek Parti Ynetimi, s.75/1 S.dipnot)
(*) Bu konuda Paul Gentizon'un Uyanan Dogu adl kitabnda ilgin bilgi var,
s.57.
607
Sonunda Istanbul'a bir Istiklal Mahkemesi gnderilmesi kararlatrlr (s.326)
Istanbul, ilk defa Anadolu ihtilalinin yasalar ve bir kurumu ile yuz yuze
gelecektir. Sanki ok ksa bir sure nce, kritik bir rejim degiikligi olmam
gibi aklna ve kalemine geleni yazmay surduren baz politikac yazarlar,
rejimin degitigini hatrlarlar. Tartmalar sona erer.109
Bu olay ve aklamalar, yeni Turkiye ile Ingiltere arasndaki ilikilerin,
Vahidettinci yazclarn ileri surdukleri gibi olmadgn da gstermektedir.
* 6-3-2-5. Hilafetin tarihesi ve kaldrlmasnn sonulan
Hilafetin kaldrlmas yuzunden, Islam aleminin basz ve sahipsiz kaldgn,
yalnz Emir Ali ve Aga Han ileri surmu degildir. Ayn iddiay ileri suren
agda yazarlar da var. (Mesela A.Dilipak, CG Yol, s.127, 291) Hilafet tarihine
ok ksa bir gz atalm ve bakalm, Ingiliz ajanlar ve agda yazarlarmz,
dogru mu syluyorlar:
Tek bir Halifenin, dunyadaki butun Muslumanlarn Halifesi, yani 'ba ve sahibi'
oldugu dnem, ok ksa surmutur. Tartma, ekime ve blunmeler, daha 3.Halife
Osman zamannda balar ve gittike artarak devam eder.
Fatimiler 909 ylnda Msr'da kendi hilafetlerini; 928 ylnda, III.Abdurrahman
da, Endulus'te Emevi hilafetini ilan ederler. Islam aleminde, 909'dan 928'e
kadar iki, 928'den 1171'e kadar u Halifenin var oldugunu gruyoruz.
Zaten 800'lu yllarn ortasndan itibaren, Bagdat/Abbasi Halifeliginin otoritesi
ok zayfladg iin Islam Imparatorlugu da, paralanp ayrmaya balamtr.
Bu kark dnemin sonunda, 1258'de Hulagu Han, Bagdat' zapt eder ve Halife El
Mutasm ldurulur. Abbasi hanedanndan ancak iki kii kurtulacak ve Msr'a
sgnacaktr. Msr/Memluk sultan Baybars, 1261'de El Mustasm'n amcasn (El
Muntasr Billah), onun lumu uzerine de, 1262'de, ikinci sgnmacy (El Hakim
bi Emrullah) Halife ilan eder. Bu gerek bir Halifelik degildir. Halifenin
hibir siyasi kudreti yoktur, ynetimin uzagnda tutulur, 1517 ylna kadar bir
glge olarak korunur.110 Islam aleminin buyuk bir
109) Butun gazeteciler beraat edecek, yalnz Lutti Fikri Beye be yl ceza
verilecek, onun cezas da TBMM'nce 13.2.1924'te affedilecektir. (Jeschke, TKS
Kronolojisi II, s.48)
110) Ylmaz ztuna diyor ki: "Kahire'deki Abbasi Halifeleri, istanbul
Patriklerine benzetilebilir. Pa-pa'ya benzemezler. unku devletleri yoktu.
Bagdat'taki gibi ayn zamanda devlet bakan olarak saltanat surmuyorlard. Bu
mukayesemiz, yalnz bu bakmdandr. Yoksa islam dininde Halifenin, Papann ve
Patrikin oldugu gibi geni ve vicdanlarn derinligine kadar inen hibir sela-
hiyetleri olmadg, kendiliklerinden dini meseleleri tefsir dahi edemedikleri
malumdur." (Turkiye Tarihi, 5.C., s.38)
608
blumunun, Kahire'de bir Abbasi hilafeti bulundugundan, iki buuk yuzyl haberi
bile olmaz.111
Bu sure iinde, mezheplerin ve tarikatlarn belirginlemesi, irili ufakl birok
bagmsz Musluman devletin, emirligin ortaya kmas, bilginler arasnda doktrin
farklarnn gittike keskinlemesi gibi sebeplerle halifelik, zel ve yerel bir
nitelik kazanr. Kurey kabilesinden olmak ve seilmek gibi baz artlar da,
artk dikkate alnmaz.
Birok ulke (Seluklu, Timurlu, Turkmen, zbek vb.), kendi hukumdarlarnn
gerek Halife oldugunu iddia edecek ve hukumdarlar, bu san kullanacaklardr.112
Yavuz Sultan Selim'in de, daha Msr' fethetmeden nce, Halep'teyken, 1516'da
Halifeligini ilan ettigi ileri surulmektedir.113 Yavuz, 1517'de Msr'
fethedecek, Msr-Memluk imparatorlugunu ve Abbasi hilafetini sona erdirecektir.
Bunun uzerine Mekke Serifi, Mekke ve Medine'nin anahtarlaryla Mukaddes
Emanetleri, oglu araclgyla Kahire'ye, Yavuz'a gnderir. Hilafet fiilen
Osmanl hanedanna geer.114
Ama ok uluslu ve dinli Osmanl Imparatorlugunda, 1774 ylna kadar hukumdarlk
n planda tutulmutur. Osmanl hilafeti de, Osmanl devleti ile snrldr.115
ilk defa 1774 ylnda, Kuuk Kaynarca bar andlamas srasnda, Halifelik bir
an iin ne kar. unku Rus arlg, Turkiye'deki Ortodokslar himaye hakk
istemitir; Osmanl delegeleri de, Halife sanma dayanarak, Sultann da, Osmanl
uyruklugundan ayrlan Turkler ve Muslumanlar uzerinde, ay-
111) Islam Ansiklopedisi, 5/1.C., s.151.
112) Yavuz'dan nce de baz Osmanl sultanlarnn 'Halife' diye anldklar
gruluyor. (Islam Ansiklopedisi, 5/1.C., s.151; K.Msroglu, Hilafet, s.117)
113) Bu husus butun tarihlerce dogrulanmamaktadr.
114) Yavuz, Kahire'deki son Abbasi Halifesi III. El Mutevekkil'i istanbul'a
getirir. Bir iddiaya gre, Yavuz'un lumunden (1520) sonra Kahire'ye dnen
Mutevekkil, 1543'e kadar, yine Halife sann kullanmaya devam edecektir, (islam
Ansiklopedisi, 5/1 .C., s.151-152)
Yavuz, 'Halife' degil, 'hadim-u haremeyn-u erifeyn' sann kullanmtr.
115) Peter Mansfield, Osmanl Sonras Turkiye ve Arap Dunyas, s.13.
"Yeryuzundeki butun Muslumanlarn halifeligi, XIX.yuzyla kadar Osmanl
Padiahlarnca iddia edilmemitir. 'Hukumdar kendi yurdunda Halifedir' formulune
uygun biimde davranlm-tr." (D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi, 1.C., s.47)
Osmanl hilafeti srasnda, Baburlu hukumdarlar da Halife olarak anlyorlard.
(Mim K.ke, Gunay Asya Muslumanlar, s.134)
istanbul'daki Ingiliz Buyukeliliginin raporu: "II.Abdulhamit, Osmanl tahtna
km olanlar arasnda, halifeligi Osmanl sultanlgnn bir gesi yapmay
baarm tek kiidir." (a.g.e., s.51)
609
n hakka sahip olmas gerektigini ileri surerler ve karlkl olarak bu haklar
kabul edilir,116 andlama imzalanr.117
1774'ten 1878'e kadar, hilafet yine arka plana geer.118 Hilafeti yeniden n
plana karp d politikada bir gu olarak kullanmaya alan ilk ve tek
Padiah, II.Abdulhamittir.119 Ama bu dnemde de, ne
116) "Bu devirden beri Hristiyan Avrupa, Halifenin, tpk Papann Katoliklerin
dini reisleri oldugu gibi Osmanl Sultannn, tebas olsun, olmasn, butun
Muslumanlarn ruhani reisi olduguna dair yanl bir telakkiye kaplmtr.
Hristiyan Avrupa'da yaylan bu fikrin, Turkiye'de bile tesiri grulmutur.
Bilhassa Abdulhamit II, Halife sfatyla haiz bulundugu mevkie ehemmiyet vermi
ve saltanatnn balangcnda ilan edilen Kanun-u Esasi'de bu cihet teyit
edilerek, 'Zat- Haz-ret-i Padiahi, hasb-el hilafe, din-i islamn hamisi' (1876
M.madde) kayd konulmutur." (islam Ansiklopedisi, 5/1 .C., s.152)
Bu, ncelikle politik amal bir yaklamdr. (Mim K.ke, Guney Asya
Muslumanlarnn... s.135-137) Yanl da olsa bu telakki, Abdulhamit'in
gayretiyle yaylacak, pratikte fazla bir anlam olmamakla birlikte, genel olarak
benimsenecektir. Hilafet, uluslararas ve snrtesi bir kurum halini alr ve
hep yle degerlendirilir. O kadar ki Milli Mucadele liderleri bile bu yanl ve
yaygn telakkiyi bir sure paylaacaklardr.
On yjl savatan sonra, on binlerin kan pahasna milli bir devlet kurarak,
zorlukla bara geen Turkiye ise, kimseyle anlamazlga dumeden yaralarn
sarmak zorundadr. Milli bir devlet ile o devlete dayanarak varlgn surduren
uluslararas ve snrtesi bir nitelik kazanm bir kurum, birbiriyle bagdar
m? Bu ikiligin, yeni yeni sorunlara yol amas kanlmaz degil midir? Emir Ali
ve Aga Hann giriimi, bu konuda neler olabilecegini gsteren yeterli bir
rnektir.
Yeni Turkiye, bu kurumun dogasndan kaynaklanacak ve kimbilir ne gibi
dalgalanmalara, anlamazlklara ve atmalara yol aacak olan sorunlar,
ggusleyebilecek durumda myd? M.Kemal diyor ki: "Yeni Turkiye'nin ve yeni
Turkiye halknn, artk, kendi hayat ve saadetinden baka duunecek eyi yoktur.
Kendimizi, cihann hakimi zannetmek gafleti, artk devam etmemelidir." (Aktaran
Mim K.ke, a.g.e., s.157)
Aradan, olaylar sogukkanllkla degerlendirecek kadar bir zaman getikten
sonra, Hind Musluman ve hilafeti Dr.Ensari, yle yazacaktr:
"Osmanl imparatorlugunun Turk olmayan uyruklar, aka ve insafszca ihanet
iindeydi... Osmanl Impratorlugu tarihe kart. Onun Turk olmayan Musluman
tebas, ya aradklarn, ya da mustehaklarn buldular. Ve bylece, hilafetin
kaldrlmasnn, mantkl bir siyaset oldugunu, artk itiraf edebiliriz.
Hilafet, geri Turklere bir lude prestij kazandryordu ama ayn zamanda
onlar, bencil dostlarnn kaypaklg ve kskan dumanlarnn gazab ile
babaa brakyordu." (Aktaran Mim K.ke, a.g.e., s.158)
117) Buraya kadarki bilgiler iin: Islam Ansiklopedisi, 5/1.C., s.148-155;
C.Brockelmann, Islam Uluslar ve Devletleri Tarihi, s.51-134, 149-182,195-207,
237-239; Mufassal Osmanl Tarihi, 2.C., s.767-768, 773-775; Hammer, 4.C.,
s.1122; Prof.i.H.Uzunarl, Osmanl Tarihi, 2.C., s.290, 292-294;
Prof.Dr.Osman Turan, Turk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, 2.C., s.78 vd.;
Y.ztuna, Turkiye Tarihi, 5.C., s.38-46; I.H.Danimend, izahl Osmanl Tarihi
Kronolojisi, 2.C., s.29, 36-38, 43; Cevdet Paa, Ksas- Enbiya, 6.C., s.90-
96,109.
118) ingiltere ilk olarak, 1789'da Umman Emiri ile bir anlama imzalar.
1820'den balayarak da Basra krfezindeki Arap emirlikleriyle bir dizi
anlamalar yapar ve hepsini koruma grevini ustlenir. (Peter Mansfield, s.21)
119) II.Abdulhamit, Ermeni sorununda akll bir politika izlemi, bu konudaki
eitli oyunlar bozmu, birok egitim kurumu am, yol ve bina yaptrm,
devlet borlarn duzenli demelerle azaltm, yaygn kanaatin aksine, hemen
hemen hi kimseyi idam ettirmemitir. [Mithat Pa-a'y ldurtup ldurtmedigi,
tartma konusudur] Ama anayasay askya almas, Meclisi dagtmas, tamamen
saraya bagl bir kiisel ynetim ve geni bir hafiye rgutu kurmas, basn
iddetli bir sansur altna almas ve hastalk derecesindeki evham, olumlu
hizmetlerini karartm-tr. Ynetim tarz, o dnem iin bile ok gendir. Bu
yuzden birok tepkilerle karlaacak, yurt iinde ve dnda, turlu gizli
rgutler kurulacak, sonunda da tahttan indirilecektir, ittihat ve Terakki
Partisinin, Osmanl Devletini Almanya'ya bagml hale getiren politikas da,
genel olarak Abdulhamit'ten mirastr. (Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3360-
3362, 3383 vd.) ->-
610
Islam birligi saglanabilmitir, ne de Islam topluluklar arasnda dayanma.
unku artk baka duunceler, luler ve duygular belirmitir.
Zaten kendi devletini bile zorlukla ayakta tutmaya alan II. Abdulha-mit, ne
birlemeyi saglayabilecek durumdadr, ne de dayanmay. Onun zamanndaki
kayplar ile zerklikleri ya da bagmszlklar tannan memleketler unlardr:
a. Ingiliz-Osmanl anlamas (4.6.1878) ile Ingiltere'nin Kbrs' igal etmesi
kabul edilir.120
b. Berlin Andlamas (1878) ile Batum, Ardahan, Kars, Oltu, Kagzman Ruslara;
Kotur kazas ve civar Iran'a verilir; Filibe ile Spka arasnda, Sarki Rumeli
ad altnda bir eyalet kurulmas ve zerk olmas kabul edilir; Bosna-Hersek
suresiz olarak Avusturya'nn ynetimine braklr (1908'de Bosna-Hersek'i
topraklan arasna katacaktr); Bulgaristan Prensliginin zerkligi
(1908'de bagmszlgn ilan edecektir) kabul edilir, Karadag, Srbistan ve
Romanya'nn bagmszlg onaylanr.121
c. Osmanl-Yunanistan anlamas (24.5.1881) ile Teselya ile Narda Yunanistan'a
terk edilir (12.000 km2 toprak ve 300.000 nufus).122
d. Fransa, Tunus'a taarruz eder ve Osmanl Devletine bagl olan Tunus Beyi ile
Kasr- Sait himaye anlamasn imzalar (1881). Osmanl Devleti, bu anlamay
protesto etmekle yetinecektir. Tunus elden kar.123
e. Msrl aydnlarn, 'Msr Msrllarndr' slogan ile Osmanl
bagmllgndan kurtulmak iin altklar srada, Ingilizler Suvey Kanaln
korumak bahanesi ile 11 Temmuz 1882'de Iskenderiye'ye taarruz eder, 15 Eylulde
Kahire'ye girer ve fiilen Msr'a hakim olurlar. Ingiltere, 'Osmanl Devletinin
Msr uzerindeki hukumranlk hakknn devam edecegini' (!) ilan eder, Osmanl
Devleti de bununla yetinir. Bylece Msr da kaybedilir.124 (Ingiltere, 18
Aralk 1914'te, Msr' resmen himaye altna aldgn ilan edecektir)
II.Abdulhamit, ya ri kusuru yokmu gibi vulup gklere karlmakta, ya hi
olumlu hizmeti olmam gibi butunuyle yerilip batrlmaktadr. Dogru ve yanl
yanlaryla Abdulhamifi anlatan, objektif bir aratrma henuz yaymlanmamtr.
Kiiligi, tutumu ve ynetim tarz hakknda olduka tarafsz bilgi veren en
ayrntl eser, Baktibi Kara Tahsin Paann anlardr.
Abdulhamit'in anlar yaymlanmtr. K.Msroglu, bu anlarn sahte oldugunu
ileri suruyor ve bu sahtecilikten u yazarlar sorumlu tutuyor: Suleyman Nazif,
I.Hami Daniment, ismet Bozdag. (Lozan, 1.C., s.135/97. dipnot)
120) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3334.
121) "Bu andlama sonunda arazi terki, snr tashihi, idari igal, geici igal
deyimleri ad altnda Osmanl Devletinin, Bulgaristan'a, Romanya'ya,
Srbistan'a, Avusturya'ya, Karadag'a, Yunanistan'a, Rusya'ya, Iran'a ve
ingiltere'ye terk etmek suretiyle kaybetmi bulundugu arazi ve nufusun toplam,
212.450 km2 ve 5 milyon 455 bin insand... Osmanl Devleti, Avrupa'daki
arazisinin bete ikisini kaybetmi bulunuyordu." (Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C.,
s.3337)
122) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3343-3344.
123) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3344-3345.
124) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3341, 3348-3349.
611
f. 1885'te Sark Rumeli eyaletindeki Bulgarlar ayaklanr ve Bulgaristan'a
katldklarn ilan ederler. Rusya'nn verdigi destege ragmen, Osmanl Devleti
askeri bir hareketi gze alamaz. Fiili sonu, bir oldu-bitti olarak kabul
edilir.125
g. Girit'te Yunanllar zerkliklerini ilana yeltenince ve Osmanl - Yunan
snrnda olaylar knca, 1887'te alan sava, Ethem Paa Komutasndaki
Osmanl ordusu kazanr, Tesalya geri alnr. Ama yaplan bar andlamas ile
Te-selya yeniden Yunanistan'a braklacak, ustelik Girit'te zerkligin ilan
edilmesi de durdurulamayacaktr. (Girit 1908'de Yunanistan'a katldgn
aklar.)126
Bu kudretli Halifenin dnemini yle zetleyebiliriz:
a. Osmanl Devletinden, yuz binlerce kilometre kare toprak ve milyonlarca
Musluman ayrlr.127
b. Ayrca, baz Musluman topluluklar, Osmanl Devletinden uzaklar, hatta
devlete, dolaysyla Halifeye isyan ederler:
1. 1889'da Kuveyt Seyhligi, Ingilizlerle bir anlama yapar ve Ingiltere'nin
himayesine girer.128
2. Yemen'de Zeydiler 1889'da, Necit'te Suudiler 1904'te isyan ederler.129 [Bu
zulmeyi, Osmanl Devletine yeminle de bagl olan Mekke Serifi Huseyin'in,
1912'de gizlice Ingilizlerle temasa geerek, 2.6.1915'te isyan etmesi
tamamlayacak ve birok yerde halk, Ingiliz ordusu ile bir olup Turklerle
savaacaktr. Huseyin, 2 Kasm 1916'da da krallgn ilan eder.130]
c. Ayrca Irak'ta, Suriye'de, Lubnan'da birok aydn, Osmanl Devletinden
ayrlmak ve bagmszlklarn kazanmak iin rgutlenmeye balar.131
Gruluyor ki bata kudretli bir Halifenin bulunmas, Islam birligini ve
dayanmasn gerekletirmeye yetmedigi gibi milli devletlere gidii de durdu-
ramamtr. Artk her uyanm Islam toplulugu, kendi bayrag altnda, kendi
kaderine sahip olarak, bagmsz yaamak istemektedir.132
Asya ve Afrika'da bulunan Musluman ulkelerinin tumu smurgeydi. Ab-dulhamit de,
kendinden nceki Halifeler gibi bu mazlum topluluklara sahip -
125) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3355-3360.
126) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3368-3383.
127) Ve K.Msroglu yle yazyor: "Sultan ikinci Abdulhamit Han... ulkeyi,
dumanlarna bir kar toprak vermeden idare edebilmitir." (Hilafet, s. 123)
128) Mufassal Osmanl Tarihi, 6.C., s.3385.
129) Abdulbaki Glpnari, Turkiye'de Mezhepler ve Tarikatlar, s.84-86;
Mufassal Osmanl Tanh, 6.C., s.3395-3398.
130) F.Belen, 20.Yuzylda Osmanl Devleti, s.282-283.
131) C.Brockmann, Islam Uluslar ve Devletleri Tarihi, s.393-419 (Arabistan,
Suriye, Filistin, rdun ve Irak); Peter Mansfield, Osmanl Sonras Turkiye ve
Arap Dunyas, s.22, 29-30, 91 vd.; irfan C.Acar, Lubnan Bunalm ve Filistin
Sorunu.
132) Gerek halifeligi surdurdugunu aklayan Vahidettin'e, gerek son Halife
Abdulmecit'e ve gerekse 1924'te Halifeligini ilan eden Mekke Serifi Huseyin'e,
hibir Musluman devletin ve toplulugun sahip kmamas, Halife olarak benimseyip
arkalarnda yer almamas, hilafet kurumunun artk ilevinin kalmadgnn
gstergesi degil midir?
612
kamam, smurulmelerine engel ve bagmszlklarn kazanmalarna yardmc
olamamtr.
Ilgintir ki butun Musluman ulkeler, bagmszlklarna hilafetin ilgasndan
sonra (1924) kavuacaklardr.
- Ksacas, 'Muslumanlarn basz ve sahipsiz kaldg1 ifadesi, tarihi
gereklere ters duen, ierigi bo bir ifadedir. Osmanl Halifesi, hibir zaman
islam aleminin ba ve sahibi olmam, olamamt ki. Ba ve sahibi olsayd
bile yapabilecegi bir ey de yoktu.
Zaten bir Halifenin, butun Muslumanlarn ba oldugu ve onlara sahip kabildigi
dnem, bin yldan da daha fazla bir sure nce kapanmt.133
Begensek de, begenmesek de, gerek budur.
* 6-3-2-6. Hilafetin kaldrlmas iin yapldg iddia edilen hazrlklar
K.Msroglu'na gre, hilafeti kaldrmak iin daha nce hazrlklar yaplm.
Balca iddialarn, dogrularyla birlikte aktaryorum:
n "nce Nisab- Muzakere Kanunu (toplant yeter says yasas) karld. Buna
gre Meclis, uye tam saysnn yardan bir fazlas olunca toplanacak, toplantya
katlanlarn yardan bir fazlasnn oyu ile istenilen kanun karlabilecekti.
Bunun iin de grunute ok hakl bir gereke vard: Baz milletvekilleri
cephelerde vs.vazifeli oldugundan, ogu kere mutlak ogunluk saglanam-yordu.
Onun iin bu kanun kolaylkla karlabildi." (Hilafet, s.261) Hepsi yanl!
Meclisin alma biimi, Meclis alr almaz ele alnmtr. (26 Nisan 1920,
ZC., 1.C., s.21) Ama 190 maddeden oluan Meclis-i Mebusan ituzugunun yeniden
duzenlenmesi, bir turlu sonulandrlmaz. Bu arada, Anayasa Komisyonunun
hazrladg 'Buyuk Millet Meclisi'nin Sekil .ve Mahiyetine Dair Mevadd-
Kanuniye' tasars, 18 Agustos!920 gunu Mecliste gruulmeye balanr. (ZC.,
3.C., s.313 vd.; Turk Parlamento Tarihi, 1.C., s.147134) Tasar, drt gun
gruulur ve reddedilir. Bu grumeler srasnda, milletvekillerinin durumu,
devam, ek grevleri, izinleri, denek ve yolluklar gibi konularn acilen
duzenlenmesi ihtiyac belirir, top-
133) Osmanl imparatorlugunun, bir eriat devleti oldugu da uphelidir. unku
ok uluslu ve dinli olan devletin birok yerinde, degiik hukuk duzenleri
geerliydi, yerel kanunlar uygulanyordu. Belki yalnz Musluman uyruklar iin
bir eriat devleti niteligi tadg ileri surulebilirse de eriatn da
butunuyle uygulandg sylenemez. Siz Osmanl Devletinde, mesel hrszlarn
ellerinin, kollarnn kesildigini, hi okudunuz mu?
134) Reddedilen tasarnn gerekesinden: "Bugun istanbul'dan gelen arkadalarla
birlikte 365 mevcutlu olmas icap eden Meclisimiz, hibir zaman, eitli
sebepler altnda, iki yuz uyeden fazla bir kimse ile toplanamamtr.]" (ZC.,
3.C., s.315) Bir zum olarak getirilen S.maddeye gre, Meclis Genel Kurulu her
yl drt ay alacak, geri kalan sureyi, her seim evresinden seilecek ikier
milletvekilinden oluacak 'daimi heyet', ayn yetkiyle tamamlayacaktr. Daimi
He-yet'in toplant yetersays, ute bir olacaktr (m.5; a.g.e., s.316).
613
lant yeter says da sz konusu edilir. Bunun uzerine, 2 Eylul 1920'de,
Bakanlar Kurulu, milletvekillerinin denegi ve milletvekilligi ile bagdamayan
memurluklar hakknda bir kanun teklifi verir. (ZC., 3.C., s.465 vd.) Bu kanun
teklifinin 'nisab- muzakere' ile hibir ilgisi yoktur.135
Bu srada, baz milletvekilleri de, 4 Eylul 1920 gunu, 'nisab- muzakere'yi de
ieren, akta kalm konularla ilgili, ayr bir teklif verirler.136 Bu teklif
ile Bakanlar Kurulunun 'denek ve ek grevlerle ilgili' kanun tasars,
birletirilerek gruulmeye balanr. (ZC., 3.C., s.509 vd.)
Birletirilmi metin 5 Eylul 1920 gunu, 24 red, 4 ekimser, 129 kabul oyu ile
kanunlar. (ZC., 3.C., s.557137) Nisab- Muzakere Kanunu diye anlan kanun ve
kanunun ksa ykusu bu.
a. Toplant yeterlik says konusu, M.Kemal ve arkadalarnn, hilafetin ilgas
iin yaptg bir hazrlk degil, Meclisin buyuk ogunlugunun sahip ktg,
Meclisin almas iin herkesin zumunu zorunlu grdugu genel bir sorundur.
b. Toplant says da Msroglu'nun aktardg gibi degildir. Bu say, kanunun
5. maddesi ile duzenlenmitir ve yledir: "Her daire-yi intihabiyeden 5 aza
intihab itibariyle, heyet-i mecmuasnn nfsndan fazlas, nisab-
muzakeredir." (ZC., 3.C., s.556) Buna gre toplant yeterlik says 161 olarak
kabul edilmitir, (a.g.e., s.543, 546, 547; bir rnek iin: 28.C., s.301)
c. Ve hilafetin ilgasna, daha u buuk yl var! Msroglu'na kalrsa, ertesi
gunu ne olacagnn belli olmadg o karanlk ve sonu belirsiz gunlerde, M.Kemal
u buuk yl sonrasn grmu ve ona gre hazrlk yapm! Satranc deyimi ile
15 hamle sonrasn duunup de nlem alm.
M.Kemal'i, Msroglu kadar vup buyuten ikinci birini bilmiyorum. Masal,
zincirleme suruyor:
a "Nisab- Muzakere Kanunu karldktan sonra, hocalardan heyetler tekil
olunup askere va'z etmek uzere cephelere sevk edildi. Sonra da onlar (hocalar)
yokken, bir kanun daha karld. Bununla, 'Anadolu ve Rumeli Mudafaa-y Hukuk
Cemiyeti', ustu kapal ekilde, bir siyasi parti durumuna yukseltildi ve
'Anadolu ve Rumeli Mudafaa-y Hukuk Grubu' tekil edildi. Ancak bu gruba,
'Meclisin vazifesinin bittigine hukmettigi an, onu
135) Bakanlar Kurulu'nun kanun teklifinin metni iin: ZC., 3.C. s.466.
136) 75 milletvekilinin imzaladg teklif, yalnz toplant yeterli saysn
degil, denek, yolluk, milletvekilligi ile bagdatrlabilecek grevler gibi
konular da kapsamaktadr.
Teklifin metni iin: ZC., 3.C., s.505-506; teklifin ikinci maddesi yledir: "
Buyuk Millet Meclisi, devair-i intihabiye adedinin iki mislini, nisab- muzakere
olarak kabul eder."
O srada 66 seim evresi bulunmaktadr. {Turk Parlamento Tarihi, 1.C., s.39)
Teklife gre, toplant yeterlik says 132'dir. Bu teklifi yapanlar arasnda,
Hafz Mehmet (Trabzon), Ziya Hur-it (Rize) vb. gibi M.Kemal kart kimseler de
bulunmaktadr. (ZC., 3.C., s.506-507) Meclis bu sayy, Bakanlar Kurulunun da
uygun grmesi ile 161'e yukseltecektir.
137) Adlara gre oy dkumu iin: ZC., 3.C., s.565.
614
fesh etme selahiyeti verildi.' Bylece, Meclisi fesh etme yetkisi, M.Ke-mal'in
be-on yakn adamna ait kanuni bir hak olarak ortaya kt." (Hilafet, s.262)
Ne masallar!
a. Birok milletvekili, Meclisin izni ile eitli ek grevler ustlenmitir ama
'hocalardan heyetler tekil edilip cephelere sevk edildigi' iddias da, gerege
aykrdr. unku Meclis tutanaklarnda, bu tarihten savan bittigi tarihe
kadar, 'milletvekili hocalardan heyetler tekil edilip va'z etmek uzere
cephelere sevk edildigini' gsterir hibir kayt bulunmuyor.138 M-sroglu, bu
dayanaksz iddias ile yeni masalna klf hazrlyor.
b. Msroglu'nun masal u: 'Hocalarn yoklugundan yararlanlarak, bir kanun
daha karlm, bununla Anadolu ve Rumeli Mudafaa-y Hukuk Cemiyeti, ustu
kapal bir ekilde, siyasi parti durumuna yukseltilmi ve Anadolu ve Rumeli
Mudafaa-y Hukuk Grubu' tekil edilmimi.'139 TBMM, birinci dnemde (1920-1923)
338 kanun karmtr. Tumunun ad ve konusu, Birinci Devre Umumi Fihristinde
var.140
Aralarnda byle bir kanun yok!
c. Bu olmayan kanuna dayanlarak, 'bu gruba, dolaysyla M.Ke-mal'in be on
adamna, Meclisin vazifesinin bittigine hukmettigi an, onu fesh etme selahiyeti
verilmimi'.
Masal iinde masal. Ne asl var bunun, ne fasl. Meclisin nasl yenilendigini
aagda grecegiz.
D "unku.. Ingilizlerin Lozan'da sktrmas uzerine., hilafeti ilgaya
ynelecekti. Ancak Birinci Meclisin bunu yapmasna imkn yoktu. O halde
hazrlanan mekanizma iletilerek Meclis yenilenmeliydi... Nisan (1923) banda..
Meclis, yeni seimler iin tatil edilmitir." (Hilafet, s.262, 265)
Bu iddiann ilk blumunu daha nce dinlemi ve uyduruk oldugunu grmutuk.
Gelelim ikinci blumune:
a. TBMM birinci dnemi ve o dnem milletvekilligi, sonsuza kadar surecek degildi
elbette. Bir gun seimlere gidilecekti. Bu ihtiya ve istegi belirten ilk
gsterge, Mudafaa-y Hukuk Grubuna degil, (kinci Gruba mensup u milletvekilinin
verdigi, seim kanununda degiiklik yaplma-
138) Bu tur butun ek grevler ile hangi milletvekillerinin grevlendirildigi
hakkndaki ayrntl izelge ve listeler iin: Turk Parlamento Tarihi, 1.C.,
s.773-776; 3.C., s.1013-1026!
Msroglu'nun iddia ettigi gibi bir grev ve grevlendirme, sz konusu degil.
139) Meclis Mudafaa-y Hukuk Grubu, herhangi bir kanuna degil, genel parlamento
teamullerine dayanlarak kurulmu bir gruptur. Kurulu tarihi, 10 Mays
1921'dir. (Jeschke, TKS Kronolojisi, s. 150; T.Z.Tunaya, Turkiye'de Siyasi
Partiler, s.533 - 537) Nitekim bir sure sonra da, yine sadece parlamento
teamullerine dayanlarak, ikinci Grup kurulacaktr. (T.Z.Tunaya, a.g.e.,
s.537-539)
140) s.63-78, TBMM yayn, Ankara, 1962.
615
sna ilikin 25 Kasm 1922 gunlu kanun teklifidir.141 Seimlerin yenilenmesi ile
ilgili olarak Aydn milllevekili Esat Hoca ve arkadalar tarafndan verilen,
102 imzal teklif ise, 1 Nisan 1923 gunu gundeme alnr, gruulur ve o gun
kabul edilir. (ZC., 28.C., s.283-293) Tek bir milletvekili bile, seimlerin
yenilenmesine kar kmamtr. Merakls tutanaklar inceleyebilir. Baz
milletvekillerinin konumalarndan alntlar: Ziya Hurit: "Itiraz eden yok,
teklifi muttefikan (oybirligi ile) kabul ediyo-'(s.286) .
Huseyin Avni: "Buna (seim kararna) ben, mukaddes karar diyorum... Tecdit-i
intihaba (seimlerin yenilenmesine) muttefikan karar veriyoruz... Halkn
hukumete daha sk sarlmas iin tecdit-i intihap (seimlerin yenilenmesi),
uzerimize farzdr." (s.287, 288)
.Hakk Hami (Sinop): "Bu karara, karar- mukaddes denilmesini teklif edi-,
yorum." (s.291,293)
b. Meclis, seimlerin yenilenmesine oybirligi ile karar verir ama 16 Nisan
1921'e kadar almalarna devam eder. Yani tatil edildigi de dogru degildir. 16
Nisan gunu, 2. oturum, ogunluk saglanamadg iin alamaz. Toplant 21 Maysa
braklr. O gun de ogunluk saglanamaz ve Birinci Dnem, bir karara bagl
olmakszn, fiili olarak sona erer. (ZC., 29.C., s.240) Ikinci Dnem almalar
11 Agustos 1923 gunu balayacaktr. - Msroglu, Seyh Saffet Efendinin verdigi,
hilafetin ilgasyla ilgili teklifin gerekesi iin yle yazmaktadr: "Aman ya
Rabbi! Bu kadar aikr yalanlara, eyh unvanl bir adam nasl curet eder?"
(Hilafet, s.317)142
Bu ifadeden yola karak, ben de szumu yle baglamak istiyorum: Aman ya Rabbi!
Bu kadar aikr saptrmalara, bir hukuku, nasl curet eder?
Cumhuriyetiler, saltanat gibi hilafeti de kaldrmaya karar vermiler ve
kararlarn uygulamlardr. Bu karar destekleyen ve dogru bulanlar oldugu gibi
begenmeyen ve yanl bulanlar da olabilir. Msroglu ve arkadalar, konuya
yakr bir uslupla, bu kurumun din asndan nem ve degerini, ciddi kaynaklara
dayanarak anlatabilir, bu karar verenleri eletirebilirlerdi. Byle
yapacaklarna, ta Sofya'ya kadar uzanan, gereklere aykr turlu turlu
senaryolar yazyor, masallar uyduruyor, belgeler icat ediyorlar.
Bu uydurmalar, kaydrmalar, saptrmalar, arptmalarla, ne gerekler degiir, ne
de M.Kemal'in temsil ettigi duunceler. Tersine, bu duunceler daha da gulenir
ve keskinlesin
141) Suleyman Necati (Erzurum), Selahattin Kseoglu (Mersin), Emin (Samsun).
neri, Layiha Komisyonuna gnderilir, komisyonun raporu 2 Aralk 1922
birleiminde okunur, gruulur ve teklifin Anayasa Komisyonuna gnderilmesi
kararlatrlr. (ZC., 25.C., s.90, 159-164)
142) Msroglu, hilafetin ilgasn teklif eden Seyh Saffet Efendi ile teklifi
savunan fkh usulu muderrisi (profesru) Seyid Beyi ve konumalarn, u zarif
kelimelerle degerlendiriyor: "insann gayr-i ihtiyari 'u' diyecegi geliyor",
"herze", "eyh unvanl soytar", "herzevekil", "Ittihat meddah", "bozuk
adam", "zavall", "uak", "melunane konuma"... (Hilafet, 317-346)
616
Bir gun, bu senaryolar, masallar, icatlar yuzunden, aralarnda hibir 'asgari
muterek' bulunmayan, uzlaamaz, anlaamaz, bir arada yaayamaz iki kitleye
blunecegiz. Gidi o gidi.
Sonra?
* 6-3-3. Kazm Karabekir konusu
* 6-3-3-1. K.Karabekir ve kitaplar
Milli Mucadele'ye hizmeti gemi, agrbal, alkan bir asker, sekin bir
vatanseverdir. Istanbul'a geldikten sonra, surekli Doguya gitmek istedigi, bunu
birok kiiye syledigi, baz kimseleri Anadolu'ya gemeye tevik ettigi, Dogu
illerinin Ermenistan'a verilmesi halinde direnmeyi duundugu dogrudur. Silahlar
Ingilizlere teslim etmemek iin birok nlem alr, kolordusunu bir Ermeni
saldrsna kar hazr tutar. M.Kemal askerlikten istifa ettigi halde,
'kolordusunun, eskisi gibi emrinde oldugunu' syler.14^ Kars ve evresinin
anavatana katlmasn saglar. Bat Cephesine, zaman zaman birlik ve silah
yollar. Bu arada, binlerce kimsesiz ocugu toplayarak, hepsinin bakmn ve
egitimi saglar. Bunlardan dolay sonsuza kadar sayg ile anlacaktr.
Ama zamanla M.Kemal ile aralarnda gru farklar belirir, yollar ayrlr ve
Karabekir iktidarn uzagna duer, devre d kalr.144 Derken Izmir suikast
dolaysyla tutuklanr; kurucularndan oldugu Terakkiperver Cumhuriyet Partisi
kapatlr.
143) I.Innu yle yazyor: "M.Kemal Paa, K.Karabekir Paann bu hareketinden
bana, ok teekkur ve minnet hisleri ile bahsetti. Gemi zaman iinde kendisine
kuvvet ve cesaret veren en muhim hadisenin bu oldugunu anlatt ve Kazm Paaya
muteekkir oldugunu syledi." (Hatralar, 1.C., s.179) Erzurum milletvekili
Huseyin Avni, 22 Ocak 1921 gunu, TBMM'nde, K.Karabekir'in, "komunist oldugunu;
kendisine, 'memlekette komunist rgutunu kuracagn' syledigini" ileri surer.
M.Kemal, Huseyin Avni'ye kar Karabekir'i iddetle savunacak ve yle
diyecektir: "Karabekir Paa, gayet zeki, ustun ahlakl, namuslu, fevkalade iyi
huylu, namuskr, mudebbir (tedbirli) bir adamdr.. Tarihe geecek onun yaptg
iler!" (GCZ, 1.C., s.335, 337)
Karabekir de, M.KemaPin tutuklanmasn isteyen Harbiye Nazaretine, M.Kemal'i
yle anlatr: "Memlekette namusuyla, hidemat- guzide-yi askeriye ve
vatanperveranesiyle tannm ve butun askerlerin de pek ziyade hurmet-i
mahsusasn kazanm bir zat..." (Istiklal Harbimizin Esaslar, s.75)
144) Orgeneral Asm Gunduz yle diyor [zet]: " Karabekir sevdigim bir
arkadamd. Onda garip bir duunce ve endie vard. Ona gre, sonradan Milli
Mucadele'ye katlanlar, hemen ne gemiler, her eyi ellerinden almlar (*),
M.Kemal Paa ile aralarn amlard. Karabekir bu duuncesini sk sk
tekrarlamtr... Snf arkada, sevdigi, hem de ok sevdigi ismet Paa bile
can duman oluvermiti.. Yllar sonra, Ataturk'un lumunu takiben, Ismet Paa
kendisini Meclis Bakan setirince, duunceleri ve konumalar tamamen
degimiti... ->-
617
1933'te, Milliyet gazetesine M.Kemal'i eletiren, kendini buyuten 7 mektup
yollar.145 Sonuncu mektup yaymlanmaynca, Istiklal Harbimizin Esasla-n'n
yazar,146 sonra da Istiklal Harbimiz adl hacimli (1104 sayfa) kitab.
F.R.Atay, Karabekir'i, "bogazna kadar kendisiyle dolu" diye tanmlamaktadr.147
Bu tanm ilk duydugum zaman, irkilmi ve F.R.Atay'a kzmtm. Ama Karabekir'in
yazdg kitaplar okuduktan sonra, iim ezilerek, F.R.Atay'a hak verdim.
unku Karabekir, yaptg guzel ve yararl hizmetlerin erefi ile yetinmiyor.
Milli Mucadele'yi kendisinin planlayp balattgn iddia ediyor ve bunu
kantlayabilmek iin gerekleri zorluyor, gemi olaylar, dayanak
gstermeksizin, maksadna gre yeniden kurguluyor. Amac, her konuda M.Kemal'den
daha nemli, ncelikli ve ustun oldugunu kantlamak ve kendini yuceltmek.
Bu yuzden de, Istiklal Harbimiz adl kitabnda, Istiklal Harbi'ni degil, kendini
anlatyor. Dogu cephesi ve kendi etkinlikleriyle ilgili, gerekli, gereksiz her
turlu ayrntya yer veriyor. Ama teki cepheleri ve olaylar, birka kelime ile
geiyor ya* da hi anlatmyor. Sanrsnz ki Milli Mucadele ile ilgili butun
nemli ve hayati olaylar, Dogu Cephesi'nde gemitir, teki olaylar, ikincil
olaylardr; ba rolde o vardr, ondan bakalar ikinci derece rol sahipleri ve
fi-
Karabekir, yaptg hizmetlerin karsnda M.Kemal Paadan daima bir
'Bavekillik' bekle-
mitir. Ona bu frsat bir defa da kmt. M.Kemal Paa, Bavekillik iin Fethi
Bey ile Karabekir Paa arasnda bir tercih yapma iini, Mareal Fevzi akmak'a
brakmt. Fevzi Paa, gerek Fethi Bey, gerek Karabekir Paa ile uzun uzun
grumu, duunmu tanm, Fethi Beyi tercih'ettigini bildirmiti...
Karabekir, "Ben..." diyordu, "...Kendisine orduda yaplmas gerekli
degiiklikler ve yenilikleri yazdka, Fevzi Paa mevkiinde gzum oldugunu
sanarak bana duman kesildi. Nihayet Bavekil olmam da ekemedi ve engelledi."
(Hatralarm, s.213-214)
O zaman Asm Gunduz'e byle diyen Karabekir, son kitabnda, Genelkurmay Bakan
olmay bekledigini, bu niyetini M.Kemal'e de atgn itiraf etmektedir. (Kazm
Karabekir Anlatyor, s.65)
Karar sizin!
(*) Karabekir, istiklal Harbimiz adl kitabnda da, sonradan Anadolu'ya
geenleri, 'tufeyliler' diye anmaktadr, (s.1000-1001) Balca hedefi de, aziz
dostu ismet Paa ile pek saydg Fevzi Paa!
Karabekir, Istiklal Harbimizin Esaslar adl ilk kitabnda (s.182) Fevzi Paann
1919 Kasmnda, bir kurul uyesi olarak Anadolu'ya geldigi zaman, M.Kemal
aleyhinde konutugunu da ileri surmektedir. Ayn iddialara, istiklal Harbimiz'de
de yer vermektedir, (s.372, 1022), Fevzi Paa, Karabekir'in ilk kitabndaki
kendisiyle ilgili iddialar hakknda yle demi: "...Bu konumalarmda, M.Kemal
iin o agr szleri hibir zaman sarf etmedim." (Aktaran Asm Gunduz,
Hatralarm, s.212) Bu sz dogru mu, yoksa ihsan Ilgar'n sonradan yaptg bir
eklenti mi, saptamak zor.
145) 5 Mays 1933-15 Mays 1933 (6 mektup).
146) Kitap ilk defa 1933 ylnda baslmaya balanmsa da, yayncsnn 1951
basksnda (s.190-192) verdigi bilgiye gre, Kl Ali'nin Ihtan uzerine,
yaync korkup basky durdurmu, baslm formalar basmevinden alnp imha
edilmi. Oysa yle urkulecek, nemsenecek bir kitap degil. Olmadg, 1951
basksndan anlalyor.
147) Eski Saat, s.612.
618
guranlardr. Yalnz kendini begeniyor. Surekli kendini vuyor. Ili dl birok
ynu olan bir mucadeleye, oturdugu yerden ve uzaktan kumanda etmeye kalkyor.
Her eyin mutlaka kendisine de bildirilmesini, her kararn kendisine danlarak
alnmasn, her gruunun ve teklifinin kabul edilmesini istiyor. Her yazdgnda
ve sylediginde, bir keramet vehmediyor. Kabul edilmezse fkeleniyor, kin
tutuyor, turlu kukulara, kuruntulara kaplyor, suluyor. Her olaydan kendine
bir pay karmaya alyor. Hemen herkesi eletiriyor ama kendisi
eletirilirse, ok kzyor. En ok kullandg zamir, 'ben'!
ogu dayanaksz, olaylarn geliimine aykr ve masala kaan, dedikodu
duzeyindeki ifadeleri yuzunden, tarih aratrmaclar, ancak aktardg baz
belge ve bilgiler dolaysyla kitaplarnn adn anyorlar, fakat gru ve
degerlendirmelerine pek yer vermiyorlar.
Karabekir'in iddialarn ise, sadece M.Kemal'e ve Milli Mucadele'ye kar olan
baz evreler ciddiye alp kullanmaktadr.
Istiklal Harbi adl kitabnda, ilk ihtilal bildirisi niteligindeki Amasya Bil-
dirgesi'ne, bildirgenin hazrlannda bulunmadg iin olsa gerek, hi yer
vermemitir. Birinci Innu Sava'dan iki cumle (s.852), Ikinci Innu Sava-
'ndan dokuz cumle (s.891) ile sz etmektedir. Kutahya-Eskiehir savalarna
iki sayfa (s.929-930) Sakarya Sava'na u sayfa (s.933-935), Buyuk Taar-ruz'a
iki sayfa (s. 1091-1092) ayrmtr; bu sayfalarn yarsn da ektigi
telgraflar ve aldg cevaplar dolduruyor. Buna karlk, mesela Kars
Konferansna yirmi drt sayfa ayrmtr, (s.936-960) Inceleme ve denetleme
gezileriyle ilgili olarak verdigi sradan bilgilerin, tam sayamadm ama yuz
sayfadan fazla yer tuttugunu sanyorum. Gerisi, gerekli-gereksiz yuzlerce belge
ile kendi gruleri, yorumlan, eletirileri, sulamalar, devre d kalm
olmann verdigi eziklik iinde, geriye dnerek yaptg baz eklentiler, ogu iki
kii arasnda gemi konumalar, tanksz, belgesiz iddialar ve hatta birtakm
basit dedikodular.
Banda M.Kemal'in bulundugu son iki zaferi kuultmek iin de, srasn duurup
birtakm iddia ve sylentilere yer veriyor. Bunlar aktaracagm.
Kitaplar, Karabekir'in ufuksuzlugunu, Milli Mucadele'yi hibir aamasnda,
butunuyle kavrayamadgn ve degerlendiremedigini, geneli brakp ayrntlarda
taklp kaldgn ve onulmaz bir M.Kemal kompleksi iinde oldugunu
gstermektedir.
Hizmetinin ve bilgisinin snrlar iinde kalsayd, kendini her eyin ncusu ve
yapcs gibi gstermek iin gereklen zorlamasayd, kendinden baka herkesi
kuultmeye kalkmasayd, ne kadar iyi olurdu. Bu yaklam, unune ve ansna daha
yakr, ben de bu satrlar uzulerek yazmak zorunda kalmazdm.
619
* 6-3-3-2. Balca iddialar
Istiklal Harbimizin Esaslar adl ilk kitabnda Karabekir, Istiklal Harbi'nin
esaslarn 7 maddede toplam148 ama ilk 3 maddeyi ele almtr.
Ilk madde, kitabnn ana duuncesini de belirtmektedir: "Milli istiklalimizin
tehlikeye gittigini, kimler, ne zaman grdu ve ne gibi teebbuslerde bulundu?"
(s. 18)
Karabekir, kendi sordugu bu soruya, zetle yle cevap veriyor: a "VVilson
prensiplerinin cazip vaadlerine kaplarak harpten bkan veya maglubiyetlere
giriftar olanlar (ugrayanlar) da, Mondros Mutarekesini tehalik-le (can atarak)
kabul ettiler. Fakat bir seneye yakn zamandan beri, zaferden zafere koan...
Sark ordusunun bir kumandan sfatyla, bu tarzdaki mutarekenin hayra delalet
etmeyecegini, mutarekenin tebligi anndan itibaren grdum." (s.31)
a. Ondan bakalar, mutarekeyi can atarak karlamlar ama yalnz Karabekir,
Mutareke Anlamasnn ierdigi tehlikeleri grmu. Gerek, kesinlikle byle
degildir.
b. Butun komutanlar, mutareke anlamasnn ierdigi tehlikeleri grmuler ve
gerekli nlemleri almlardr.149 Mesela M. Kemal'in bu konuda istanbul'a
gnderdigi yazlar ile aldg nlemlerin bir ksm, uncu Blumun banda
verilmiti. Karabekir de elbette, mutareke anlamasnn ierdigi tehlikeleri
grmutur. Ama bu konudaki grulerini, herhangi bir makama yazm ve belgelemi
degildir.
c. 'Bir seneye yakn zamandan beri, zaferden zafere koan Sark ordusu' ifadesi
ise, ii bo bir vunmedir. unku arlk ordusu, Ekim 1917'de savatan ekildigi
iin Sark (Dogu) ordusunun karsnda, ciddi bir kuvvet kalmamt. Hayal
peinde Hazar kylarna koan, Iran'a giren Dogu Ordusu, mutareke olur olmaz,
Kuzey Dogu Anadolu'yu bile Ermenilere brakarak, 1914 snrnn gerisine
ekilmek zorunda kalacaktr.
D "28 Kasm 1918 gunu, Reit Paa vapuru ile Bogazii'ne girdigimiz zaman..
Buyukdere'de merasimle Ingiliz bayragnn ekildigini grdugum dakikada^ 'tek
dag ba mezar oluncaya kadar' mucadele ederek, istiklalimizi kurtarmaya
vicdanma kar ahd ettim ve 'ya istiklal, ya lum!' diye haykrdm." (s.31)
148) Kitap, Karabekir'in 'hakikat ustune' iki manzumesi, Ermeni sorunu hakknda
verdigi ksa bir bilgi ve Ermeni esirlerinin gnderdikleri bir mektup ile
balyor. Kendisine yollanlm olan bu veda mektubuna, Karabekir yle bir
balk koymu: 'En Buyuk Kumandan'.
Ama Ermeni esirlerin yolladg mektupta byle bir yuceltme deyimi
bulunmamaktadr; Ermeniler, kendilerini esir alan kolordunun komutan oldugu
iin Karabekir'den, 'en buyuk amirimiz' diye bahsediyorlar, (s. 14)
Metin ile balk arasnda fark, Karabekir'i aklayan bir anahtardr.
149) Mondros, s.55-60, 64-68, 71-107, 108- 159, 221-247; A.I.Sabis, Harp
Hatralarm, 5.C., s.7-19; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.46; F.Altay, On Yl
Sava, s.151-152; Yuzba Selahat-tin'in Roman, 1.C., s.424 vd.
620
Etkili bir sahne. Elbette dogrudur. Sonraki tutumu da bunu kantlyor. Birok
subay ve aydn da herhalde byle duunuyordu ki Milli Mucadele balad, devam
etti ve zaferle sonuland. Ama bu konuda ncelik, M.Kemal ile Ali Fuat
Paadadr. Daha 4 Kasm 1918'de, Adana'da buluur ve milli bir mucadele
almasnn n esaslarn gruup saptarlar. (A.F.Cebesoy, Milli Mucadele
Hatralar, s.28)
D "29 Kasm 1918'de, Zeyrek'te, agabeyimin evinin bahesinde, en yakn, aziz
arkadam Albay Ismet Beye (Innu) duuncelerimi yle izah ettim:
'Beni derhal arka iadeye al. Ben orada milleti tenvir (aydnlatarak) ve
onlara yardm ederek, memleketin inhilaline (kuune) kar Sarkta, yeni bir
milli Turk hukumeti vucuda getirerek, Sark tehlikeden kurtardktan sonra, Garp
(Bat) tehlikesi bertaraf edilebilir ve bu suretle, mutareke hududu dahilinde
kalan anavatanmz kurtulabilir. Muttefiklerin, bizimle mutarekeyi kabul
etmelerinden, bu hudut dahilinde, yeni bir cidale (atmaya/savaa)
kalkacaklarn tahmin etmiyorum.'" (s.32)
a. Karabekir'in bu plan sonradan kurgulayp yazdg undan belli ki Yunanllar
daha Izmir'e kmadklar ve kacaklar da o tarihte Yunanllar tarafndan bile
bilinmedigi halde, kmalarna alt buuk ay varken, Garp'teki (Batdaki)
tehlikeden sz ediyor!
b. Karabekir, Muttefiklerin dogrudan ya da dolayl olarak, yeniden
savaacaklarn da tahmin etmiyor. Gelecege pek iyimser ve yalnkat bakyor.
Olaylar, iddetle yanldgn gsterecektir.
n "11 Nisan 1919 gunu, M.Kemal Paa Hazretlerini ziyaret ettim... Si-li'deki
evinde... hasta yatyorlard. Vaziyeti yle izah ile kararm syledim:
'[zet] Muttefiklerin Anadolu istilasna kalkacaklarn umit etmiyorum.150
Bence bu devletler, muharebenin fazla devamna muktedir degillerdir.. Bence
mesele, Ermeni ve Rumlarla bogumaktan ibaret kalacaktr. Sarkta, Ermeni
ordusunu teslirn-i silaha mecbur ettikten sonra, Garpteki Yunan ordusu (?)
teebbuslerine ggus gerebiliriz.. Evvela Sark teekkullerini Erzurum'da
birletirerek, herhangi bir tehlikeye kar, bir milli taarruz hazrlamay
duunuyorum. Yani bir milli Turk devleti esas. Yalnz Sark vilayetleri
tehlikeye duerse, derhal Erzurum'da bir milli hukumet faaliyete balar ve ben
de milli hukumetin emrinde bir ordu kumandan olarak, arkn mudafaasn deruhte
ederim (ustlenirim).. Tehlike butun vatan iin grulurse, kacak hukumet, yeni
bir Turk milli devleti olur ve bizler de butun vatann mudafaa vazifesini
deruhte ederiz... Derhal, ilk frsatta Sarktaki tehlikeyi bertaraf ederiz. Butun
kuvvetler Garba tevcih olunabilir (ynlendirilir). Ben bu vaziyette, Sarktaki
rolumu muvaffakiyetle yapabilirim. Garp meselesi ak kalmyor. Sizden ricam,
bir an evvel sizin de Anadolu'ya gemekliginizdir... Bunun iin derhal szin de
bir vazife
150) Karabekir yle yazyor: "M.Kemal Paa Hazretleri, bu fikri kabul
etmiyorlard." (s.35/ dipnot) Zaman, M.Kemal'in hakl oldugunu gstermitir.
621
ile gelmekliginiz mumkundur. Eger mumkun olmazsa, hususi bir tarzda da
gelebilirsiniz. Evvela Erzurum'da toplanalm ve milli hukumet esasn kuralm.
Ben Trabzon ve Erzurum'da, siz gelinceye kadar bu esas hazrlarm.1
M.Kemal Paa -Vaziyet size hak verdiriyor. Iyi olaym, gelmeye alrm. 151
...Sarlp puerek veda ile ayrldm. 12 Nisan 1919'da Istanbul'dan vapura
bindim." (s.35-38)
a. K.Karabekir, durumu yanl degerlendirmeye devam ediyor. Bu tarihte
Anadolu'nun belli bal noktalar oktan igal altna alnmtr.152 Bir sure
sonra, Franszlar savaacak, Ingilizler Izmit'i atele koruyacak, anakkale iin
savaa karar vereceklerdir. Bunlar ve teki olaylar, uncu ve Drduncu
Blumde grduk. Ksacas 'mesele', yle Karabe-kir'in tahmin ettigi gibi yalnz
'Ermeni ve (Pontuslu) Rumlar ile bogumaktan ibaret1 kalmamtr.
b. 11 Nisan'da bile, Yunan ordusunun, Izmir'e kacag henuz belli ve kesin
degildir. ( hafta sonra, 6 Maysta kesinleecektir) Henuz sylenti halindedir.
Plan sonradan kurgulayan Karabekir, bu sefer aka Yunanllardan sz ettigini
yazyor.
c. Daha sonra, olaylarn zorlamasyla alnacak kararlar da, kendi plannn
geregiymi gibi anlatyor.
d. Bu plana gre, kendi Dogu cephesini, M.Kemal de Bat cephesini y-
netecekmi.153
e. Guneyden gelen tehlikeye hi temas etmiyor.
f. O anda, Konya'da 2.Ordu Mufettii Mersinli Cemal Paa ve 12.Kolordu
Komutan Albay Fahrettin Altay, Ankara'da 20.Kolordu Komutan A.Fuat
Paa var. Hepsi de muktedir komutanlar. Bat Cephesini ynetme iini uzerlerine
alabilirler. Acaba niye ille M.Kemal'in gelmesini
151) Karabekir bu hususta diyor ki: "Teklifimin kabulunden, M.Kemal Paa
Hazretlerinin bilahare (sonra) sarfnazar ettigini (caydgn) ve bir ay sonra,
arzusuna ragmen (istegine aykr olarak) istanbul'dan uzaklatrldgn...
grendim." (s.37/ dipnot) Karabekir, bu iddiasna balca dayanak olarak
Nutuk'un 7.sayfasn gsteriyor.
M.Kemal Nutuk't, 'beni istemedigim halde istanbul'dan uzaklatrdlar' demiyor
ki; 'beni uzaklatrmak istiyorlard, bu grevi buldular1 diyor ve bu frsattan
nasl yararlandgn anlatyor, (s.7) Anlarnda bunu geni biimde aklar:
"Talih bana yle musait artlar hazrlam ki kendimi onlarn kucagnda
hissettigim zaman, ne kadar bahtiyarlk duydugumu tarif edemem. Nezaretten
karken, heyecanmdan dudaklarm srdgm hatrlyorum. Kafes alm,
numde geni bir alem, kanatlarn rparak umaya hazrlanan bir ku gibiydim."
(F.R.Atay, Ataturk'un Hatralar, s.111)
152) Bu tarihe kadar guneyde igal edilmi baz yerler: Iskenderun (9 Kasm
1918), Antakya (3 Aralk), Drtyol (11 Aralk), Mersin (17 Aralk), Pozant (27
Aralk), Antep (1 Ocak 1919), Konya (7 Ocak), iftehan (3 Subat), Mara (22
Subat), Birecik (27 Subat), Kozan (7 Mart), Urfa (24 Mart), Antalya (28 Mart)
[TC Kronolojisi].
153) Daha sonra, M.Kemal'e Bat Cephesi Komutanlgn nerdigi iddiasn
brakacak, baka grevler nerdigini ileri surecektir. Mesela liderlik, mesela
Bakomutanlk! ifadesi surekli degiiyor. Bir sonraki dipnotta grecegiz.
622
istedigini yazp duruyor? Bunun cevabn, Ruya adl bir manzumesinde
vermektedir. Manzumede, Abdulhamit Karabekir'i yle ver:
'Beni ve saltanat devirenler nunde sen vardn; Hele sonuncusunda hem mebus,
hem de kumandandn, Istiklal Harbini sen kurdun, Ve ba da sen buldun!'154
Hibir belgesi, dayanag yok, olaylarn gidiine de uymuyor ama iddias bu.
Fakat nedense lider o degil! Hatta Erzurum Kongresi'nden sonra, ister istemez,
teki kolordu komutanlarndan pek fark kalmayacaktr. Bu durumu, 'lideri
kendisinin buldugunu' ileri surerek aklamaya alyor. Oysa M.Kemal'in
liderliginin, 11 Nisan 1919'dan nce, Kurtulu Sa-va'nm ncusu olacak kimseler
tarafndan, zaten kabul edilmi oldugunu grmutuk. Cebesoy'un aklamasn da
aagda okuyacagz, g. Kald ki M.Kemal, ordu ve ordular grubu komutanlg
yapm bir asker. Anadolu'da ise o anda bo bir ordu komutanlg/mufettiiligi
yok ki bu grevi alabilsin? Cemal Paann ayagn kaydrp da onun yerine mi
geecekti? Karabekir, 'zel olarak da gelebilirsiniz' dedigini yazarak, yapnt
planna bir eki duzen vermeye alyor.155
154) 2.2.1950 tarihli Millet dergisinden aktaran, S.Selek, Anadolu Ihtilali,
s.153.
Karabekir, Istiklal Harbimiz adl kitabnda da yle yazyor: "M.Kemal Paay
baa geirmek ve bunu butun kuvvetimle tutmay daha Istanbul'da iken
duunmutum." (s.32, ayrca 65-66)
Son anlarnda ise, yle yazyor: "M.Kemal Paaya Bakumandanlg almasn daha
Istanbul'dayken teklif etmi[tim.]... Fakat kabul etmesine ragmen, ilk frsatta
Millet Meclisi Reisligine gemi ve Bakumandanlg akta brakmt."
(Paalarn Kavgas, s.154/dipnot)
Karabekir, M.Kemal'e, Bat Cephesi Komutanlgn m, hareketin liderligini mi,
yoksa Bakomutanlg m nermi? Hangisi dogru?
155) Karabekir, M.Kemal Ordu Mufettiiyken dahi, ona itaat etmedigini
aklayarak vunmektedir.
M.Kemal, 29.5.1919 gunu, butun kolordulara bir emir yollar. Emir, en ktu
ihtimali de hesaba katarak, her turlu tecavuze kar alnacak eitli askeri
tedbirlerle ilgilidir. (Istiklal Harbimiz, s.35-36) Karabekir Milliyette
yaymlanan 5 inci mektubunda diyor ki:" Ben bu emri yapmamtm. unku byle bir
tehlike grmuyordum."
Bu ifadesini, Istiklal Harbimizin Esaslarnda degitirir: "Sark taarruzu
hazrlgnda bulunuldugu iin bu emri, mevki-i tatbikata koymadm
(uygulamadm)." (s.53)
Istiklal Harbimiz'de ise, busbutun baka turlu yazyor: "Bu tekilata arkta
oktan baland, ihtiya aylarca evvel grulmutu." (s.36)
Her kaleme sarlnda, ifadesi degiiyor.
iin tuhaf, Karabekir, M.Kemal'in 6 Subat 1920 gunlu taarruz emrini de, mevsim
vb. sebepler ileri surerek, yerine getirmeyecektir. (Istiklal Harbimizin
Esaslar, s.163-171)
M.Kemal Anadolu'ya zel olarak geseydi, acaba ne olurdu?
Karabekir, bir ihtilal hukumeti niteligi tayan Heyet-i Temsiliye'nin kararlar
iin de yle diyor: "Heyet-i Temsiliye'nin.. mahzurlu grdugum arzularn da
bittabii yapmyorum." (istiklal Harbimizin Esaslar, s.136)
Bir yanda, liderligi ya da bakomutanlg nerdigini iddia ettigi M.Kemal ya da
Turkiye'yi temsil eden Heyet-i Temsiliye, bir yanda da begenmedigi kararlar
uygulamayan bir kolordu komutan!
623
h. M.Kemal, hibir grevi ve yetkisi olmadan, zel olarak Anadolu'ya gemeyi
duunmemi degildir.156 Cebesoy'un anlarnda bunu belirttigini grecegiz. Ama
gemek iin acele etmemi, gereki bir insan olarak, uygun bir frsat kmasn
kollamtr.157
i. M.Kemal'in, Karabekir'in bu kitabyla ilgili el yazs notlarn, Ugur Mumcu
aklamtr. (Kazm Karabekir Anlatyor, s. 179-186) M.Kemal'in, Karabekir'in
bu ziyaretle ilgili ojarak yazdklar hakkndaki notu yle: "Batan [baa]
yalan, sonradan uydurma bir tiyatro paras." (s. 181/13. not)158
j. Karabekir'in en yakn arkada Ismet Innu de yle diyor: "O gunlerde, Kazm
Karabekir Paaya sormu olsalard, 'bu vazifeyi [Ordu Mufettiligi] ona
vermeyin' derdi. Karabekir Paa, teden beri Ataturk'ten korkard ve onu
sevmezdi. Ama bu his, tek tarafl degildi. Karlkl ikisi de, birbirlerini
sevmezlerdi. K.Karabekir Paa, Istanbul'da iken, Ataturk'le beraber olacagm
diye endie ederdi. Erzurum'a giderken, 'korkuyorum, sen de onunla beraber
olacaksn' demitir. Korktugu da bana geldi." (Hatralar, 1.C., s. 175)
k. Ali Fuat Cebesoy da, Subat 1919'da Istanbul'daki son hazrlklar, zetle
yle anlatmaktadr:
"...Ekseri geceler, M.Kemal Paada misafir kalyordum. Arkadalar da ayn eve
geliyorlar, saatlerce mudavele-yi efkrda (duunce al veriinde)
bulunuyorduk.. Milli mukavemeti, Istanbul'dan degil, Anadolu'dan idare etmenin
zarureti aikrd. Faaliyetlerimizi bunun etrafnda toplam idik. M.Kemal
Paann Sili'deki evinde yaptgmz sohbet ve muzekerelerde, bunun da kolay
olmadgn anlam-
156) F.R.Atay, Ataturk'un Hatralar, s.90-91.
157) M.Kemal diyor ki: "Bir kararm varken, onu niin hemen tatbik etmiyorum?
Hemen syleyeyim ki agr ve kati bir kararn dogruluguna inanmak iin vaziyeti,
her kesinden mutalaa etmek lazmdr. Agr ve kati bir karar, tatbik edilmeye
balandktan sonra, keke bu tarafn da duunseydim, belki bir kar yol
bulurduk, yeniden bunca kan dkmeye, bunca can yakmaya ihtiya kalmazd gibi
tereddutlere yer kalmamaldr. Byle bir tereddut, karar sahibinin vicdannda
kanayan bir yara olur ve onu, yaptgnn dogrulugundan da upheye duurur.
Bundan baka, beraber alacak olanlar, yaplandan baka bir ey yaplmak
ihtimali kalmadgna inanmal idiler." (a.g.e., s.91-92)
Keke herkes, konumadan, yazmadan, karar vermeden nce, butun ihtimalleri
duunse de, sonra vals yapmak ya da suspus olmak zorunda kalmasa!
M.Kemal de, degerlendirme srasnda iinde, eitli tahmin, tercih ve zamanlama
yanllar yapm olabilir ama sonunda, butun imknlar ve ihtimalleri dikkate
alarak, o aama iin en dogru karar verdigini ve uyguladgn gruyoruz. Bu
yuzdendir ki o korkun kaosdan zaferle klmtr. Bu yuzdendir ki liderligi
hi tartlmamtr.
158) M.Kemal'in o tarihteki yaveri C.Abbas Guler de, bu ziyareti ve
konumalar, Karabekir'den bambaka ekilde anlatmaktadr. (Aktaran H.Bayur,
Hayat ve Eseri, s.288-289) Ama Guler'in baz ayrntlarda muhayyilesini
altrdg anlalyor. Mesela, Karabekir bu ziyaret srasnda, 'Erzurum'a
gitmek hevesinde bulunmadgn, bu tayinden hi memnun olmadm' sylemimi.
Bunun kesinlikle dogru olmadgn kantlayan tanklar var. (l.innu, Hatralar,
1.C., s.171; Yuzba Selahattin'in Roman, 2.C., s.20-21; M.Kemal'in bu grume
hakknda, kendisine verdigi bilgiye dayanarak, A F.Cebesoy, M.M.Hatralar,
s.43)
624
tk. Birok yuksek mevki sahibi zevatla gruulmu ve konuulmutu. Ilerinde
yalnz Rauf (Orbay), Refet (Bele) beyler ile baz frka (tumen) kumandanlar ve
er-kan- harp reisleri (kurmay bakanlar), Anadolu'da bilfiil vazife almay
kabul etmilerdi. Digerleri ayn cesareti gsteremiyorlar, tereddut ediyorlar,
turlu turlu mutalaalar ileri suruyorlard..
Asl muhim mesele, M.Kemal Paann, milli davann temini bakmndan, uzerine
alacag vazifeye mesnet (dayanak) olabilecek bir memuriyete tayini idi. Ne yazk
ki o tarihlerde, hukumet adamlarnda, bu gen kumandan, Anadolu'da muhim bir
iin bana getirecek ne bir cesaret gruluyor, ne de bunlarn muhitinde,
hamiyetli bir ruh yayordu.. Var kuvvetimizle Anadolu'da almaya devam
etmekte, M.Kemal Paa ile bir defa daha anlamtk. Kumandan bulundugum
20.Kolordu kararghnn Ankara'ya nakli ile burasnn bir mukavemet merkezi
yaplmasn kararlatrdk.159 Paann geni selahiyetli bir vazife ile
Anadolu'ya gemesine, her taraftan allacakt. Buna intizaren (bunu
bekleyerek) daha bir muddet Istanbul'da kalacakt. Anadolu'da vucuduna ihtiya
hasl oldugu zaman, bir vazife alamam bile olsa, hususi surette Anadolu'ya
geecek, Milli Mucadele'deki erefli mevkini alacakt." (M.M. Hatralar, s.38-
40)160
Bu bilgiler ve tanklar, Karabekir'in, 'plan ben yaptm, lideri ben buldum'
gibi iddialarn yalanlamaktadr. Zaten birinin buldugu ve 'idare etmeye
altg bir ba' ile uzun ve etin bir bagmszlk ve kurtulu sava verilir
mi?161
159) "M.Kemal Paann ve benim gruume gre Ankara, her turlu tekilata,
birlige ve hareket balangcna musait, stratejik bir mevki idi. istanbul
hukumeti ve ingilizlerden evvel burasnn tarafmzdan tutulmas, en buyuk
emelimizdi." (M.M.Hatralar, s.48)
160) Cebesoy, Karabekir'den hi sz etmiyor. unku Istanbul'daki bu hazrlk
grumelerinin hibirinde Karabekir bulunmamtr. (M.M.Hatralar, s.43)
Ama Vehbi Vakkasoglu yle yazyor: "Karabekir Paa, o gunlerde kurtuluu mumkun
gren ve hem de onu gerege uygun ekilde planlayan ilk kumandan olma erefini
kazanyor bylece." (Son Bozgun,1.C., s.114)
161) Karabekir diyor ki: "Ben arkta milli hukumet esasn kurarken (!),
M.Kemal Paann istanbul'da, bir padiah hukumetinde herhangi bir vazife alarak,
en kymetli arkadalar da etrafnda toplamas ihtimali, beni pek duundurmutu.
Ite, en muhim olarak, buna mani olmak iindir ki ahsmdan fedakrlk yaparak,
fikrimin husulu iin kendisini arka davetle milli hareketin bana gemesini
teklif etmitim. Daha evvel ismet'le de uzun uzadya konumutuk." (Istiklal
Harbimiz, s.18) "
a. Ismet Paann bu hususu dogrulamadgn, asl metinde grduk.
b. Ayrca, M.Kemal, hukumette vazife alsayd ne olurdu ki? Fevzi, Cevat ve Cemal
Paalar aldlar da ne oldu? Milli Mucadele yine balamad m? Ama bunun iin
hareketin banda, bu karar verecek cesarette, milleti evresinde
toplayabilecek nitelikte, ag okuyabilen, kararl ve ylmaz bir liderin
bulunmas arttr. Karabekir'in kitaplarn yazarken, gururuna yedirip de bir
turlu itiraf edemedigi husus da budur.
Rauf Orbay, 1941 ylnda, hem de Karabekir'e yazdg mektupta, Erzurum'da
olduklar srada (1919), Karabekir'in kendisine yle dedigini aklamaktadr:
"...Bize kumanda etmek meziyet ve kudretini haiz yegne ahsiyet, M.Kemal
Paadr." (Istiklal Harbimiz, s.1103)
Iin asl bu.
c. unku kendisi bu nitelikleri tamyordu. Surekli szlanan ve eletiren,
ayrntlara kenetlenmi, takm oyununa ayak uyduramayan bir burokrat kafasyla,
Milli Mucadele yurutulebilir, ihtilal yaplabilir mi?
625
Dogrusu u ki M.Kemal, Anadolu'ya amir ve lider olarak gemi, K. Kara-bekir de,
M.Kemal'in liderligini ve amirligini, ister istemez kabul etmitir.162
Istiklal Sava'n planladgn ve balattgn ileri suren K.Karabekir, M.Kemal
Anadolu'ya geene kadar genel, birletirici, gelecege ynelik hibir etkinlikte
bulunmamtr. Kapsaml etkinlikler, M.Kemal ile balayacaktr.163
D Karabekir, "benim planm etrafnda ilk evvel kimler topland?" diye soruyor ve
Erzurum, Sivas Kongrelerini vb. anlatyor. (Istiklal Harbimizin Esaslar, s. 43
vd.)
a. Oysa Erzurum'da dogu illeri temsilcilerinin toplanmas ile Karabekir'in de,
M.Kemal'in de bir ilgisi yoktur. Onlardan nce ve onlarn dnda
kararlatrlmtr. (M.Gologlu, Erzurum Kongresi, s.52-54, 174-176;
C.Dursunoglu, 52-53, 56) Karabekir, geliinden nce kurulmu olan (1 Mart/resmen
10 Mart 1919) Erzurum Mudafaa-y Hukuk Dernegine bile turlu duuncelerle uzak
durur, ancak M.Kemal'in Havza'dan ektigi bir telgraftan sonra ak destek
vermeye balar. (C.Dursunoglu, M.M.de Erzurum, s.61 -62)
b. Sivas Kongresi ise, Karabekir'in bulunmadg Amasya'da
kararlatrlmtr.164 Karabekir, Sivas Kongresine kardr. (Istiklal
Harbimizin Esaslar, s.57, 94 vd.;165 A.F.Cebesoy, M.M. Hatralar, s.72-73)
c. Karabekir ve M.Kemal Anadolu'ya gemeden ok nce, Doguda silahl direnmeye
karar veren ve milis birlikleri kuran birok rgut vard.166
162) M.Kemal, bunu iki kere de dogrulatp pekitirecektir: nce Amasya'da,
sonra Erzurum'da.
(S.Selek, Anadolu ihtilali, s.266)
163) M.Kemal, 18 Haziran 1919 gunu Amasya'dan, Edirne'deki 1.Kolordu K.lgna
yolladg emirde yle diyor: "Umum Anadolu ve Trakya Mudafaa-y Hukuk-u Milliye
ve Redd-i ilhak cemiyetlerini tevhit etmek (birletirmek) ve Anadolu ve Rumeli
umum vilayatnn murahhaslarndan murekkep kuvvetli bir heyet-i merkeziye tekil
etmek takarrur etti (kararlatrld)." (Nutuk, 3.C., 19. belge)
Sivas Kongresi, bu kararn sonucudur. Karabekir, blgesel ve snrl bir
yaklam iindeyken, M.Kemal, sorunu bir butun olarak ele alyor. Aralarndaki
buyuk farkn biri de budur.
A.Fuat Cebesoy diyor ki: "Amasya kararlar ile ayr ve blgesel teebbusler
birletirilmi, butun milletin, istiklal ve vatanmzn ugradg tehlike
etrafnda birlik oldugu harice ve dahile gsterilmitir. Amasya kararlar
toplayc bir ruh tamaktadr. Sunu hemen ilave etmeliyim ki bunun balca
amili de M.Kemal Paadr." (M.M.Hatralar, s.76)
Fevzi akmak da yle diyor: "Eger Mondros Mutarekesini takip eden aylarda, bir
tayyareden Anadolu'ya bakarsanz, yer yer yanan ateler (redd-i ilhak ve
Mudafaa-y Hukuk dernekleri) grulecektir. Bu ateleri birletirecek bir alev
lazmd, ite onu M.Kemal Paann mealesi temin etti." (Aktaran T.Z.Tunaya,
Turkiye'de Siyasi Partiler, s.475)
Yurt apnda rgulenme, ancak Sivas Kongresi'nden sonra balar. (Ayrnt iin:
M.Gologlu, Sivas Kongresi, s. 147-172)
164) A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.71-74; Rauf Orbay, Y.Tarihimiz, 3.C., s.48-
49. Rauf Orbay Amasya Kararlar hakknda yle yazyor: "ilk fiili harekete
gemek kararn, evvela biz, uumuz (M.Kemal, A.F.Cebesoy ve Rauf Orbay)
hazrladk." (Y.Tarihimiz, 3.C., s.49)
165) istiklal Harbimiz kitabnda, Karabekir'in, Sivas Kongresi'nin anlamn az
ok kavram oldugunu gsteren baz cumleler bulunuyor. Mesela, s.110, 136, 155
vb.
166) uncu Blumde, Ermeni ve Gurcu saldrlarna kar savunmak amacyla
Ardahan, Artvin, Oltu, Kars, Kagzman, Sarkam ve Igdr'da, milli ralar ve
milis birlikleri kuruldugunu grmutuk.
626
Bunlarn sonuncusu, Trabzon Muhafaza-y Hukuk-u Milliye dernegidir.167 O da
Karabekir'in gelmesinden nce, 12 Subatta kurulmu, silahl savunma karar alm
ve rgutlenmeye balamtr bile. (M.Gologlu, Erzurum Kongresi, s. 18, 23-27)
A.F.Cebesoy da, Karabekir Anadolu'ya gemeden nce, istanbul'daki grumeler
dogrultusunda, 20.Kolordu blgesinde, eitli hazrlklar yapm ve nlemler
almtr. (M.M. Hatralar, s.49-56, 80-83)
Yunanllarn ieri dogru yurumesi uzerine, Mays ay iinde Batda birok
direni rgutu kurulacak, ordu da bu direnie, bazen apak, bazen kapalca
katlacaktr.168
Gruldugu gibi Doguda uyanma ve rgutlenme, Karabekir'den nce balamtr.
Ayrca Karabekir'in de, plannn da, Guney ve Bat blgeleri ile bir ilgisi ve
ilikisi bulunmamaktadr. Oysa asl savalar, nce bu blgelerde balayacak,
ksa suren Dogu harektndan sonra da devam edecek ve sonu Batda alnacaktr.
n "Amasya tartmalarnn gizli kalamayarak duyulmas ve Istanbul'un tazyiki
(basks) neticesi, M.Kemal Paa Hazretleri, ne merkezi Anadolu'daki milli
taazzuva (rgutlenmeye) ve ne de garp cephesine komayarak, Erzurum'a, benim
yanma gelmeye mecbur kald." (Istiklal Harbimizin Esaslar, s.62)
Yani M.Kemal ile Rauf Bey, Batya gideceklerine, Erzurum'a gelerek, Karabekir'in
ve plannn etrafnda toplanmlarm!
Oysa M.Kemal'in ve Rauf Beyin Erzurum'a gelmelerinin sebebi, Erzurum Kongresi ve
Karabekir'in Erzurum'a gelmeleri iin srar etmesidir.
Rauf Orbay da, 1941 ylnda, Karabekir'e yolladg mektupta, ksaca u
aklamay yapmaktadr: '... M.Kemal Paa ile benim, evvela Erzurum'a gelerek,
bu kongrede bulunduktan sonra Sivas'a geri dnmemizi, acil bir tedbir olarak
grdunuz ve bu noktada srar ettiniz.' (Mektubu yaymlayan da, K.Karabekir,
Istiklal Harbimiz, s. 1011 )169
167) Trabzon ili, bugunku Rize, Gumuhane, Giresun ve Ordu illerini de
kapsyordu.
168) Nizamettin Karacebe, Turk Ulusal Savann ilk Paras, s.95- 136; Yuzba
Selahattin'in Roman, 2.C.; Kazm zalp, Milli Mucadele, s.9 vd.; Rahmi Apak,
Garp Cephesi Nasl Kuruldu, s.17 vd.; A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.124 vd.;
S.Selek, Anadolu ihtilali, s.239 vd. ve benzeri kaynaklar...
169) M.Kemal'in, Karabekir'in bu iddias hakkndaki notu yle: "Benim
Erzurum'a gidiim Kongre iin daha evvelden mukarrer (kararlatrlmtr)."
(Kazm Karabekir Anlatyor, s. 186)
Rauf Orbay da zetle yle yazyor: "Amasya'da yaplacak baka bir iimiz
kalmamt. Refet Beyi de birlikte alarak, Sivas'a dogru yola ktk. Vali Reit
Paa ve ehrin ileri gelenleri ile gruup, Erzurum'dan sonra orada toplanmasn
munasip grdugumuz kongrenin hazrlklar uzerinde anlatktan sonra, Erzuruma
hareket ettik." (Y.Tarihimz, 3.C., s.49)
M.Kemal'in 24 Haziranda, Karabekir'e yolladg telgraf, zetle yledir: "25
Haziranda Amasya'dan otomobille Sivas'a azimet olunacaktr. Fevkalade bir hal
zuhur etmezse, Sivas'tan hemen Erzurum'a hareket edecegim." (istiklal Harbimiz,
s.53)
Karabekir, istiklal Harbmiz'de yle yazyor: "M.Kemal Paann bir an evvel
Erzurum'a gelmesini muvafk buluyordum." (s.48) "Kemal Paaya da bir an evvel
Erzurum'a gelmesini yazdm." (s.52) ->
627
Cebesoy da yle yazyor: "Karabekir Paa, Sivas umumi kongresinden evvel,
Erzurum'daki vilayat- arkiye kongresinin toplanmasn ve M.Kemal Paa ile Rauf
Beyin, toplantya itirak iin Erzurum'a gelmelerini rica etmiti,"
(M.M. Hatralar, s.72)
Geri Istanbul ynetiminden gelen telgraflar, Hurriyet ve Itilaf Partisi Sivas
Bakan Halit Bey ile bu srada Sivas'ta bulunan mahut Ali Galip yuzunden, Vali
Reit Paa sknt iindedir ama M.Kemal ve arkadalar Sivas'ta trenle
karlanrlar. Gerekli temaslar yapp, nceden kararlatrldg ekilde,
Erzurum'a hareket ederler.170
Ama Karabekir, bunlar yok sayarak ve geregi tepetaklak ederek, 'M.Kemal,
Erzurum'a, benim yanma gelmeye mecbur kald!' diyor.171
Gelin de F.R.Atay' anmayn!
D "[Karabekir, Ali Fuat Paann 20.Kolordu Komutanlgndan azli haberini alr ve
28 Agustos 1919 gunu Harbiye Nezaretine bir yaz yazarak, bu konudaki Padiah
buyrugunun degitirilmesi iin Padiaha yeniden bavurulmasn rica eder.
Karabekir sonra yle yazyor:] "Evvelce verdigim karar mucibince (uyarnca) Ali
Fuat Paa, kumandanlg, [yerine atanan] Ahmet Hulusi Paaya vermedi." (Istiklal
Harbimizin Esaslar, s.86)
a. Oysa grevin, hibir ekilde, bakasna terk ve teslim edilmemesi, 22
Haziran 1919 gunlu Amasya Tamimi'nde yer almtr, Karabekir'in verdigi bir
karar degildir. (A.F.Cebesoy, M.M.Hatralar, s.73-74; Rauf Orbay, Hatralar,
Y.Tarihimiz, 3.C., s.48-49)
b. Bu karar, M.Kemal tarafndan 23 Haziran, 5 ve 7 Temmuzda, ilgililere yeniden
hatrlatlmtr. (K.Karabekir, Istiklal Harbimiz, s.55, 67, 70)
c. Cebesoy da Karabekir'in byle bir .karar oldugundan sz etmiyor.
(M.M.Hatralar, s.154-155)
d. Kendisinin de yer verdigi bu ak belgelere ragmen Karabekir, 'evvelce
verdigim karar mucibince1 diyebiliyor, yani gerekleri kendine gre
degitiriyor, her eyi oldugu gibi bu olay da kendine mal ediyor.
Sivas Kongresi'nden nce Erzurum Kongresi'nin toplanacag, Karabekir'in istegi
uzerine, Amasya kararlar arasna alnmtr, (madde 2; A.F.Cebesoy,
M.M.Hatralar, s.73)
Yani her ey nceden kararlatrlm ve programlanm. 'Mecburen Erzurum'a
geldikleri', Karabekir'in, kitabn yazarken ekledigi yaktrma ve
saptrmalardan sadece biri. Daha pek ok rnegi var ama hepsini duzeltmek iin
binlerce sayfalk yeni bir kitap yazmak gerekiyor.
170) Islam Ans.LC., s.736; Sivas Valisi Reit Paann Hatralar, s.25-26, 59
vd., Ahmet Halt K,. Istanbul, 1939; Nutuk, 1.C., s.27-30; K.Erdaha, M.M.de
Vilayetler ve Valiler, s.79-84; S.Selek, Anadolu ihtilali, s.262;
Prof.Dr.M.F.Krzoglu, M.Kemal Paa-Erzurum ilikileri zerine, AAMD, 1991/20,
s.223-266 [Son aratrmada pek az bilinen birok ilgin belge yer almaktadr]
171) Velhasl Karabekir, hem gelmelerini Israrla istiyor, hem de M.Kemal'i
emsiyesi altna sgnm gibi gstermeye alyor.
Ne derler buna?
628
D "Kuva-y Milliye'yi temsil eden heyet-i aliyenin, degil Ankara'ya, hatta
Sivas'n garbna (batsna) bile gememesi fikrindeyim. unku arki vilayatn
(dogu illerinin) Kuva-y Milliye'sini tekil eden heyetin, butun butun
uzaklamas, bu vilayetlerin tekilatszlgn mucip olacak[tr]..." (Istiklal
Harbimizin Esaslar, s. 147)
Karabekir, nce Sivas Kongresi'ne kar kmt, sonra da Heyet-i Temsili-
ye'nin Sivas'n batsna bile gemesini istemiyor. Daha sonra milli bir hukumet
ilan edilecek diye tela edecektir. (Istiklal Harbimizin Esaslar, s. 148)
Istanbul'da Meclis alnca, Heyet-i Temsiliye'nin yetkisi ve grevi kalmadgn
savunur, (s.149-152, 171,175/dipnot) Her aamada her eyin kendisine
bildirilmesini, danlmasn ve sorulmasn ister.172
Paann yaklam byle. Ama 'Kurtulu Sava'n ben planladm' diyor!173
Karabekir, istiklal Harbimiz adl kitabnda, Sakarya Sava hakknda da baz
iddialar ileri surmektedir. Cevab daha nce verilmi olanlar geerek,
kalanlar aktaryorum.
D "Sakarya Muharebesi'nin son gunu, M.Kemal Paa, muharebeyi kaybettigine
hukmederek, ricat emri vermi ise de, Fevzi Paa bunu, sabahki vaziyeti
grdukten sonra kumandanlara tebligini munasip grmu. Halbuki
172) Feridun Kandemir, yle'yazyor: "Kazm Karabekir Paa, u ana kadar hibir
yerde tek satr yaymlanmam olan hatralarnda, bu konuya temas ederken aynen
yle der: 'Benim maksat ve gayem, milletin kurtulmas fikrinin muvaffak
olmasndan ibaretti. Bu kanaatle M.Kemal'i tutuyordum. Zira ben baa geersem
ayn kuvvetteki kanaatle beni tutacak kimseyi gremiyor-dum... Hibir mulahaza
beni, M.Kemal'i ba tanmaktan men edemezdi. Beni, ilerde bu fedakrlgmn
kymeti bilinmez diye bu fikirden ve bu kanaatten evirmek isteyenler olmutur.
Fakat umumi muvaffakiyetin nihayetine kadar, yani buyuk zafere ulamamzdan
sonraya kadar dumenin benim elimde olacagn, geminin ba batda ise de knn
da arkta oldugunu, geminin ban evirenin k oldugunu... duunurdum.'"
(M.Kemal Arkadalar ve Karsndakiler, s.88, Yakn Tarihimiz Y., istanbul,
1964)
1923 ylnda da, Karabekir ve arkadalar, Fevzi akmak araclg ile u
teklifte bulunacaklardr: "Iin bandan beri hep beraberiz, zaferi beraber
kazandk, bu devleti beraber kuruyoruz, hepimiz ayn derecede sz sahibi
olmalyz. Yeni devletin banda, daima birinci derecede yurutucu biz olacagz."
(i. innu, Hatralar, 2.C., s.171-173; Asm Gunduz'un aklamasn da
hatrlaynz.) (.innu'nun anlattklarndan, bu grute bulunanlarn u kimseler
oldugu anlalyor: K.Karabekir, A.F. Cebesoy, Refet Bele, Rauf Orbay.
innu, "Sonradan Fevzi Paa, Ataturk etrafndaki hava iinde kald ve bakaca
bir aykr tavr gstermedi" diyor ve yle devam ediyor: "Devlet duzeninde,
yaplacak ilere kimlerin, nasl karar verecegi aka bellidir. Devletin bunun
iin tekilat vardr. Devlet Bakanlg muessesesi var, hukumet var, Meclis
var, parti var. Fakat bir fikri yurutmek iin bir ksm arkadalar, darda
birleecekler, oklukla bir karara varacaklar ve bunu yurutecekler!" (a.g.e.,
2.C., s. 173)
Ksacas, butun kurum ve kurulularn ustunde, bir vesayet kurulu bulunacak.
Davul, M.Kemal'in ve yneticilerin boynunda olacak, tokmak Karabekir ve
arkadalarnn.
Bu istekleri gereklemeyince, parti kurup muhalefete geerler.
173) Karabekir'in, Kurtulu Sava ile ilgili kitaplarn yanl oldugunu
iddia etmesi uzerine, Prof.Dr.Enver Ziya Karal'n verdigi yazl cevap iin:
Kazm Karabekir Anlatyor, s.166-168.
629
sabahleyin dumann ricat grulunce, zaferin bizde kalmas bu suretle temin
olunmu." (s.934/2.dipnot)
Kolordu Komutanlg yapm bir asker, nasl byle amatrce eyler yazar? Sakarya
Sava'nn aamalar hakknda kabataslak bilgi edinmi, taraflarn durumunu az
ok grenmi bir 'babozuk' bile, Turk ve Yunan belgelerini incelememi dahi
olsa, bu satrlar yazmaz! Turk ordusunun taarruz ettigi bir srada ve Yunan
ordusu para para geriye ekilirken, Bakomutan neden ricat (geri ekilme) emri
versin? En ufak bir sebep bile yok.
Basit birka geregi hatrlataym:
Yunan ordusu, 2 Eylul 1921'de al dagnnn tamamn ele geirir. Savan en
kritik aamasna girilir.174 Cephe Komutanlg baz birlikleri hzla, al
dagnn dogusundaki Haymana'ya kaydrarak oradaki cepheyi gulendirir ve 3 Eylul
iin u emri verir: "Ordu, bulundugu mevzileri inatla savunacaktr." (35 sayl
cephe emri, TIH, 2/5, 2.Kitap, s.160) Turk ordusu, yeni mevziini inatla savunur
ve Yunan ordusunu Haymana batsnda durdurur.175 O gun Yunan 2. Kolordu Kurmay
Bakan Albay Gavalias, Bakomutan Papulas'a u ilgin yazy yazar: "Daha
dumann birinci mudafaa hattnn zaptedilmesinden evvel, Yunan ordusu, mevcut
kuvvetinin ute birini kaybetti. Eger ikinci ve hatta uuncu bir mudafaa
hattnn zapte-dilmesine teebbus edilirse, ordunun kalan ksm da zayi edilecek
(yitirilecek) ve iin sonunda, Bakomutan yalnz bana Ankara'ya girecektir!"
(Prens Andreu, Felakete Dogru, s.130-131)
4 Eylul: Papulas, hukumete bavurarak, ordunun durumunu aktarr ve geri ekilmek
iin emir bekler;176 Turk ordusu ise, taarruz hazrlklarna balar.
7 Eylul: Yunan ordusu, baz birliklerini doguya ekmeye balar.177
10 Eylul: Turk taarruzu balar, Yunan ordusu piyade ve suvari birlikleriyle
kuzeyden ve guneyden zorlanr.
11 Eylul: Papulas, geri ekilme emrini verir.
174) General Stratigos, raporunda, "2 Eylulde Turklerin ekileceklerini
sandklarn fakat tekrar tutunduklarn ve bunun sebebini anlayamadklarn"
yazmaktadr. (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.224); Yunan Bakomutan General
Papulas'n 4 Eylul gunlu raporu.TIH, 2/5, 2.Kitap, s.489-492.
175) Bakomutan M.Kemal'in aldg nlemler iin: TIH, 2/5, 2.Kitap, s.161-162.
176) Yunan Genelkurmay Bakan Dusmans yle yazyor: "Anladm ki ordumuz ok
zor bir durumdayd.. Panige ugram kurmaylarn, kamaktan baka herhangi bir
karar vermeye iktidarlar yoktu." (Kuuk Asya Harbinin iyuzu, s.152, 156)
177) General Harington'un 7 Eylul raporu: "Bugun aldgm bilgilerden,
Yunanllarn ekilmekte olduklar ve onlar kovalamak iin Turklerin hummal
hazrlk yaptklar kesinlikle gruluyor... Turk baars burada hemen yank
yaratabileceginden, her turlu ihtiyat tedbirini aldryorum." (B.N.SImir,
Sakarya'dan izmir'e, s.228)
ingiliz Genelkurmaynn, Yunan yenilgisinin sebepleri (s.231-232) ve Turk
ordusunun durumu hakkndaki raporundan: "M.Kemal'in prestijinin buyuk lude
yukseldigine uphe yoktur... M.Kemal yle kuvvetli bir askeri durumdadr ki
bar muzakerelerinin balamas halinde, siyasi isteklerini yumuatmasna hibir
sebep yoktur... inisiyatif kesinlikle Turklere gemitir." (s.232-234)
630
12/13 Eylul gecesi: Yunan ordusu butunuyle, Sakarya dogusuna ekilir.
13 Eylul: Sakarya Meydan Sava sona erer. (Yunan Askeri Tarihi, s.553-592; TIH,
2/5, 2.Kitap, s. 159-269)
Geri ekilme emrini, bu geliimin neresine sgdrabilirsiniz?
Durum byleyken, son gunun gecesi, zafere bir adm kala, Bakomutan neden geri
ekilme emri versin?
Dedikodudan, tezvirden ve masaldan ne kadar holanyoruz. Sanrm, Turk siyasi
hayatn uruten de bu gibi zaaflarmz.
G Karabekir, Buyuk Taarruz iin de, yle yazyor: "26 Agustosta balayan Garp
Cephesi taarruzu ve kazanlan parlak muvaffakiyetlerin haberlerini, Trabzon'da,
buyuk nee iinde aldm." (Istiklal Harbimiz, s. 1091, 1096)
Ama her sorunu zen bu zaferi, butunuyle vmek elinden gelmiyor ve kuultmek
iin aralara u iddialar sktryor:
D "Ordumuzun taarruza getigi 26 Agustosta, Yunan ordusu Bakumandan Hac
Anesti'nin, ordusunun banda bulunmayp Atina'da, ordunun ekilmesi ve
Anadolu'yu tahliye (boaltlmas) ileriyle megul olmas, Yunanllarn
bitkinligini ve gafletini... gsterir." (a.g.e., s.1091178)
a. Hac Anesti, 26 Agustosta Atina'da degil, Izmir'de, ordusunun bandadr.
Grevden alnana kadar da ordunun banda kalacaktr. (Ordu 2.Kurmay Bakan
Albay Passari, Kuuk Asya Ordusunun zulmesi ve Esareti, 1.C., s.69 vd.;
Spyridonos, Harp ve Hurriyetler, s.240; Stratigos, Yunanistan Kuuk Asya'da, s.
174; Dusmanis, Kuuk Asya Harbinin Iyuzu, s.260)179 Yoksa niye kuruna
dizilecekti?
b. Hac Anesti'nin plan, Anadolu'nun boaltlmas degil, tam tersine,
Anadolu'da tutunabilmek iin cephenin daraltlmasdr. (Yunan Askeri Tarihi,
s.719) Sonra vaz geecektir. (Passari, Kuuk Asya Ordusunun zulmesi ve
Esareti, 1.C., s.46-47)
Bat Cephesi hakkndaki bilgisi bu kadar olan Karabekir, ayrca yle de diyor:
u "[Yunan ordusu] Her turlu taarruz kaabiliyeti tukenmi, siyasi ekimelerle
mudafaa kudretini bile zayi etmi bir ordu[ydu]." (a.g.e., s.1057)
a. Yunan ordusunun, Sakarya Sava'ndan sonra taarruz kabiliyetinin kalmadg
dogrudur. (Yunan Askeri Tarihi, s.703)
178) Karabekir, bir baka yerde de, byle dedigini unutup Hac Anesti'nin
izmir'de oldugunu yazyor, (istiklal Harbimiz, s.1057/2.dipnot)
179) "Bakomutan Hac Anesti... hukumet tarafndan Atina'ya agrlmt. Fakat
[19 Agustosta Turklerin] Ortanca'ya taarruzu, Bakomutan izmir'de alakoydu.
unku orada hasl olan durumun yeniden tanzim edilmesi ve dumann sonraki
niyetlerinin neden ibaret oldugunu anlamas iin mevcudiyeti artt."
(Stratigos, Yunanistan Kuuk Asyada, 2.C., s.177; ayrca, Passari, Kuuk Asya
Ordusunun zulmesi ve Esareti, 1.C., s.51 vd.)
631
b. Ama siyasi ekimeler yuzunden mudafaa kudretini bile kaybettigi, dogru
degildir. Yenilgiye bahane arayan baz Yunan yazarlar, siyasi ekimeleri
abartarak, yenilgi sebeplerinden biri olarak sayarlar ama onlar bile balca
sebep olarak gstermezler. (Mesela Spyridonos, a.g.e., s.230 vd.) Hemen hepsi,
Hac Anesti'nin, birok hususu duzelttigini, orduya eki duzen verdigini, orduyu
ve tahkimat ok iyi buldugunu belirtmektedir. (Passari, a.g.e., 1.C., s.43;
Spyridonos, a.g.e., s.220-221; Stratigos, a.g.e., s.152-153; Kanellopulos,
a.g.e., 1.C., s.28)180 Ingiltere'nin Atina ataemiliteri Albay Nairne, 1922
ylnda Yunan ordusu hakknda iki rapor hazrlamtr. 24 Nisan 1922 gunlu
raporda u bilgiler yer alyor: "Anadolu'daki Yunan ordusunun morali yuksektir.
Sakarya ekilmesinden sonra, moral epeyce dumutu ama sonraki sk almalarla
moral yeniden yukseltilmitir." (Bilal N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.439)
Albay Nairne, bir aylk bir incelemeden sonra, 13 Temmuz 1922'de ikinci bir
rapor daha verir. zet olarak aktaryorum: 'Elbiseler, izmeler, 1919 ve 1920
yllarna bakarak, ok daha iyi. Askerler iyi besleniyorlar. Taynlar yeterli.
Haftada u veya drt defa et yemegi veriliyor. Butun askerlerin rtuleri,
barnaklar var. Her zamankinden daha iyi talim grmuler. Istihkmlar ok iyi
slah edilmi. Organize eglenceler duzenleniyor. Cephedeki Yunan askerlerinin
morali, her zamankinden daha iyi. Askeri ve manevi bakmdan Turklere ustunler.
Turk hucumlarn pek aktif bir savunma ile karlayacaklar. Baar
kazanacaklarna tam guvenleri var." (a.g.e., s.447; ayrca M.L.Smith, Anadolu
zerindeki Gz, s.300 vd.) Atina'daki Ingiliz Elisi Lindley, bu rapora u notu
eklemitir: "Yunan ordusu, hibir zaman bu kadar shhatli ve bu kadar muessir
(etkili) olmamtr." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.448)181
D Karabekir, gereklere aykr iddialar ileri surmekle kalmyor, Turk taarruz
plann da, herkesin duunebilecegi, alelade bir plan olarak gstermeye
abalyor. Dogu Cephesinde kurmaylk kursu gren subaylar, ayn plan hemen
yapvermiler, (istiklal Harbimiz, s. 1057)
Turk Genelkurmaynn Sad Plan adn verdigi taarruz plan, Ekim 1921 ile Temmuz
1922 yl iinde, Cephe karargh, Genelkurmay ve Bakomutanlk tarafndan,
aama aama gelitirilmi, uzerinde ok tartlm, uygulamas zor, riski ok
ama kesin sonuca ynelik, butun usta ii eserler gibi sade bir plandr.182
Harita okumasn ve Yunan birliklerinin yerleimini bilen bir stajyer kurmay
subay
180) Baz yazarlar gibi Prof.Jeschke de, Hac Anesti'nin, Buyuk Taarruz
balamadan nce, istanbul ustune yurumek hevesiyle, Anadolu'dan iki tumen
ektigini ileri suruyor. (K.S.IIgili Ingiliz Belgeleri, s.94) Dogru degildir.
Trakya'ya, u alay ve bir tabur, baka deyile, bir tumen edegerinde bir kuvvet
geirilmitir. (Yunan Askeri Tarihi, s.679)
181) Yunan cephesini dolaan, Christian Sience Monitr gazetesinin ABD'II
muhabiri Dr. Gibbons unlar yazmaktadr: "Yunanllarn askeri durumu pek parlak
grunuyor. Kuvvetli bir cephe tutuyorlar. Ulatrma hatlar fevkalade. Moral
umulann ok ustunde." (30 Mays 1922, Sakarya'dan izmir'e, s.441)
182) Plann oluturulmas ve ayrntlar iin: TI'H,2/6, 1.kitap, s.49-65, 101-
113, 199-234, 311.
632
da bu zumu bulabilir. Ama Karabekir'in szunu etmedigi bir husus var: Bu
plann baarl sonu vermesi, dumann kar hareketini nleyecek nlemlerin
alnmasna ve taarruzun, stratejik ve taktik bir baskn tarznda yaplmasna
bagldr. Aksi takdirde, bir Yunan yan taarruzu karsnda, ordunun elden
kmas iten bile degildir. Nitekim 2.Ordu Komutan Yakup Sevki Paa gibi
Karabekir'i de yetitirmi olan unlu bir strateji hocas bile, bu plan ok
tehlikeli ve uygulanamaz bulacak, 20 Agustosa kadar iddetle kar
kacaktr.183 unku baskn gerekletirebilmek iin u piyade ve bir suvari
kolordusunun (yaklak yuz bin kii, binlerce at, araba, yuzlerce top vb.),
dumana hi sezdirilmeden, kuzeyden guneye, dogudan batya kaydrlmas
gerekmektedir. Bunun ne kadar riskli ve zor bir i oldugunu, Karabe-kir bilmez
mi? Ama bundan hi sz etmiyor.
Buyuk Taarruz, ite bu riskli ve zor iin baarlmasyla
gerekletirilmitir.184 Asl taarruz blgesi (Akaray-Cigiltepe: 40 km.) ile
yarma kesimi de (Kalecik Sivrisi-Tnaztepe: 13 km.), Yunanllarca bir yldan
beri berkitiliyordu.185 Bu baarl ve gizli kaydrma gerekletirilerek, asl
taarruz blgesinde 3, yarma kesiminde 6 misli kuvvet toplanmas
baarlacaktr.186 Bu sayede, Yunanllarn bir yldan beri berkittikleri ve
iddetle korumaya altklar bu savunma hatlar, bir buuk gunde yarlr ve
Yunan ordusu drde blunur.
Turklerin, Afyon guneyinden taarruz edebilecegini, ihtimallerden biri olarak,
Yunanllar da duunmu ve gerekli savunma plann hazrlamlardr.187 Demek ki
Turk taarruzunun yerini kestirmek marifet degil. nemli olan, bu tehlikeli
plann sorumlulugunu ustlenmek ve uygulamaktr. M.Kemal, 'tarihe ve millete
kar1 sorumlulugu uzerine alm, Bat Cephesi ve Ordu kararghlar da aksaksz
uygulamlardr.
183) C.Erikan, Komutan Ataturk, s.794; f.innu.Hatralar, 1.C., s.279-285; TIH,
2/6,1.Kitap, s.55-67, 201-205, 233-234; F.Altay, On Yl Sava, s.329; F.Belen,
Turk Kurtulu Sava, s.419-423; Asm Gunduz, HTM 1974/8; BTTD, Kurtulu Sava
zel says, s.81-87 vb...
184) Duman ve dunya kamuoyunu uyandrmamak ve yanltmak iin birok nlem
alnmtr. Yunan askeri tarihinin de belirttigi ikisini, aktaraym: "[Guneye
kaydrlan Turk] Kolordularnn telsizleri, eski yerlerinden normal yaynlarn
yaparak, Yunan liderligini yanltyorlard.. Turkler, 24 Agustosa kadar 28 kere,
Yunan cephesini yanltc hucumlar yaptlar." (Yunan Askeri Tarihi, s.711, 721)
185) TIH, 2/6, 2.Kitap, s.17-18; Lord Kinross yle yazyor: "Buras ok iyi
tahkim edilmi bir mevzi idi, yle ki Ingiliz muhendisleri, zaptedilebilecegine
inanmyor ve buray bir eit Verdun olarak olarak gruyorlard." (Ataturk,
s.475)
Yunan ordusu, Turk ordusundan 22.922 insan, 1.114 Hf.Mt., 441 Ag.Mt., 127 top,
40 uak, 3.838 kamyon, 1.743 oto ve ambulans daha ustundur. (TIH, 2/6, 2.Kitap,
s.16) Turk ordusunun ancak yars asker klgndadr (C.Erikan, Komutan Ataturk,
s.786) ve ismet Paa, 16 Agustosta bile Ankara'dan ark isteyecektir. (TIH,
2/6, 2.Kitap, s.24)
Bylesine donatmz bir ordunun, daha fazla insan, silah ve arac olan
savunmadaki bir orduyu, neredeyse butunuyle imha etmesi, rnegi pek az grulmu
bir olaydr.
186) C.Erikan, Komutan Ataturk, s.795.
187) Passari, bu konudaki degerlendirmeleri ve her ihtimale gre hazrlanm
olan butun savunma planlarnn ayrntlarn aklamaktadr, Kuuk Asya
Ordusunun zulmesi ve Esareti, 1.C., s.20-42; Spyridonos, Harp ve Hurriyetler,
s.212.
"Bu plan, ordu kurmaylarna ve Komutanlarna buyuk guven veriyordu." (Yunan
Askeri Tarihi, s.699)

633
Oysa Karabekir Yunan ordusunun Bakmutansz ve bitik oldugunu, Yunanlarn zaten
Anadolu'yu boaltmaya hazrlandklarn, siyasi ekimeler yuzunden savunma
kudretini bile kaybetmi durumda bulundugunu, taarruz plannn da yle
olaganustu bir yan olmadgn iddia ediyordu.
Ama hibiri dogru kmad!
Turlu turlu evirip evirmeler, saptrp arptmalar, vunmeler, bando-mzka
eliginde anlatlan masallar ile Karabekir demek istiyor ki: En buyuk benim,
benden baka buyuk yok! Bunu iddia etmek zor degil. Herkes syleyebilir. Zor
olan, bunu tarihe kabul ettirebilmektir.
* 6-3-3-3. Bir Karabekir masal
Karabekir'in son bir iddias daha var. Bu iddia, ag hi incelememi magazin
tarihileri ile M.Kemal muhalifleri tarafndan, stlp stlp sofraya
getirilmektedir. Birok yerde az ok degitirilerek yaymland. Ben son olarak,
12-18 Mart 1995 tarihli Nokta dergisinde yaymlanm olan versiyonunu ele
alacagm.
Bulent Ismen imzas ile 24-27.sayfalarda yaymlanan yaznn balg yle:
'Kurtulu Sava Yllarnn Gizlenen Din Tartmalar' ve kan krmz bir alt
balk: 'Musluman m kalalm, Hristiyan m olalm?'
Yaz, balgndan balamak uzere birok eliki ve yanlla dolu. Yazar, iddiay
aktarmadan nce, kaynagn aklamadg birtakm bilgileri, birbirlerine
kartrarak, kronoloji yanllar ve eklentiler yaparak sralyor. Iice gemi
birka yanlna degineyim, gerisini kestirebilirsiniz.
M.Kemal'in Sovyetlerle iliki kurmaya altgn ve Baku'da toplanan Dogu
Halklar Kongresi'ne heyet gnderdigini yazdktan sonra, yle diyor:
D "Oysa tam o dnemde, M.Kemal'in bir baka nemli abas daha vard ve bu ok
gizli yurutuluyordu. Hayalindeki gen Turkiye Cumhuriyetine dunyada saygn bir
yer arayan M.Kemal'in kafasnda, yeni bir Islam Birligi kurmak vard. M.Kemal'in
plan, bir taraftan halifeligin kaldrlmasnn dogurdugu memnuniyetsizligi
kademe kademe gidermeye almak ve diger taraftan kendi siyasi durumunu
garantiye almay ngruyordu."
Yazar 'tam o srada' diyor ama Dogu Halklar Kongresi, 1920 Eylulunde
toplanmt, halifelik ise 1924 Martnda kaldrlmtr. Arada u buuk yl var.
Halifeligin kaldrlmasndan sonra, bir Islam Birligi kurmak gibi bir giriim
ise, hi sz konusu olmamtr. M.Kemal'in bu yolla kendi siyasi durumunu
garantiye almay ngrdugu iddias ise, gen yazarn entelce bir fantezisi.
Yazar, masaln yle surduruyor: "Iktisat Vekili Y.Kemal Tengirenk
bakanlgnda ve Maarif Vekili Dr Rza Nur, Azerbeycan'daki Kemalist temsilci
Mem-duh Sevket, askeri danman [Dogrusu ataemi/iter] Saffet Bey ile
Turkiye'nin Moskova Buyukelisi Al Fnat Beyden [Dogrusu paa] oluan bir Turk
heyeti, Iran, Sovyet Rusya, Azerbeyct n, Kuzey Kafkasya, Dagstan, Hive, Buhara,
Tur-
634
kistan Cumhuriyeti ve Turkiye arasnda, bir Islam devletleri ittifak
oluturmak., amacyla dolayordu."
Ismen, bu hayal kurulu, Sovyet Rusya ve Azerbeycan hari, hibirinin hibir
zaman gitmedigi yerlerde dolatryor ve yle devam ediyor:
D "Oysa tam o dnemde, Islamiyet iin ortaya atlan degiik fikirler de vard.
Avrupa'da yer almak, yeni dunyann bir ferdi olmak isteyenler, Avrupal gibi
muamele grmek iin Muslumanlktan ayrlarak, Hristiyanlga gemeyi zorunlu
gruyordu. [Az sonra bunlarn kim oldugunu aklayacak!] M.Kemal ise bu tur
tartmalarda genellikle sessiz kalyordu. [Demek ki sessiz kalmadg
tartmalar da var! Ama yazar, nedense onlar aklamyor!] M.Kemal'in
duuncelerini Ismet Paa dile getirirken, kart fikirler de Islamiyet
konusundaki tutuculuguyla bilinen Kazm Karabekir'den kyordu. [Ismet Paann
dile getirdigi bu konudaki duunceler ne ola ki? Yazar, kaynak gsterse de
okuyup bilgilensek] Bu ilgin tartmalar, uzun zaman devam etti. [Bu
tartmalarn baladg ve uzun zaman devam ettigine ilikin hibir belge,
kaynak bulamadm. Yazar, dayanaklarn aklamak lut-funda bulunmaz m acaba?]
18 Temmuz 1923'te, Tekilat- Esasiye (anayasa) hazrlklar srasnda, M.Kemal
tarafndan ayr heyet, Ankara garndaki ta binada bir araya getirildi. [Bylece
szu, Karabekir'in iddiasna getiriyor. Soyadlarn ekleyerek aktaryorum:]
D "Bakanlgn M.Kemal'in yaptg toplantda, Ismet Bey (Innu), Dahiliye
Vekili Fethi Bey (Okyar), Iktisat Vekili Tevfik Rutu Bey (Ara), Nafa Vekili
Fevzi Bey (Pirincioglu), Maliye Vekili Hasan Bey (H.Fehmi Ata herhalde),
Ziraat Vekili Sabri Bey (Toprak), Matbuat Umum Muduru Aga-oglu Ahmet Bey,
mebuslardan Ziya Gkalp Bey, Ihsan Bey, Sivas mebusu Rasim Bey (Basara)
bulunuyordu. Erzincan mebusu Rafet Bey ise, ktiplik yapyordu. (Bir baka
versiyonda bu ad, Saffet olarak geiyor. A.Dilipak, Bir Baka Adan Kemalizm,
s.242)
Ilk szu alan Iktisat Vekili Tevfik Rutu Bey,.Tekilat- Esasiye'de dinimizin
aka yazlmas gerektigini belirten bir konuma yapt ve kimseden korkusu
olmadgn syledi. Tevfik Rutu Bey bunlar neden sylemiti? Onu daha ok
hatc olarak tanyanlar, szlerinin anlamn zmeye alyorlard. Ancak,
ayn zamanda kurt bir politikac (!) oldugunu da sure iinde ispat eden Kazm
Karabekir, bir eyler sezinledi. Sz alarak, Tekilat- Esasiye'de, dinimizin
Islam oldugu yazldr.188 Tevfik Rutu Bey, hangi kanaatinizi hayk-
188) "Turkiye devletinin dini, din-i Islamdr" ibaresi, 1920 anayasasnda
yoktur; 29 Ekim 1923'te kabul edilecek ve anayasaya 2.madde olarak girecektir.
(Turk Parlamento Tarihi, l.Dnem, 1.C., s.184-186; 2.Donem ZC, 3.C., s.96-97)
Oysa olay, Karabekir'e gre, 18 Temmuz 1923'te geiyor. Bulent ismen,
Karabekir'i, u buuk ay sonra anayasaya girecek olan fkraya gre konuturuyor.
Karabekir'in anlarnda byle bir cumle yok, ismen eklemi.
635
ryorsunuz ve Tekilat- Esasiye'ye hangi dini yazdracaksnz, Hristiyanlg
m?' [dedi.]
Toplantya katlan mebuslar ve vekillerden tek bir ses kmad. Buz gibi bir
hava toplantnn ustune kbus gibi kmutu. Acaba M.Kemal'in amac neydi?
Gzler ona evrildi. M.Kemal, konumalar yalnzca dinleyecegini belirten bir
yuz ifadesi taknmt.
Birka saniye suren bu sessizligi yine Iktisat Vekili Tevfik Rutu Bey bozdu.
Duuncelerinde ok kararl oldugu belliydi. Yuksek sesle, 'Evet, Hristiyanlg
yazalm diyorum. unku Islamiyet terakkiye (gelimeye) manidir (engeldir). Bu
din ile yurunmez, mahvoluruz. Ve kimse de bize ehemmiyet vermez.'
Tevfik Rutu Beyin bu derece ak ve net biimde Hristiyanlg savunmas, Kazm
Karabekir'i ok artmt. Turklerin yuzyllar nce benimsedigi bir dinden vaz
gemesi nasl savunulabilirdi? Bu nasl bir anlayt, dogrusu akl almyordu. O
da M.Kemal'e evirdi gzlerini. Ondan bir konuma bekliyor ve tum bu sama
konumalara bir son vermesini istiyordu. Ama M.Kemal, bandan beri takndg
tavr degitirmeye hi niyetli grunmuyordu. Zaten o, dolayl yoldan grulerini
dile getirmek istediginde, Ismet Bey (Innu) devreye girer ve konuurdu. [Butun
bunlar, Imen'in suslemeleri. Karabekir'de byle ifadeler bulunmuyor!] Karabekir
anlad ki Tevfik Rutu Beyle iyice kapmas gerekecekti. 'Islamiyetin terakkiye
mani oldugu, Avrupallarn uydurmasdr!' diye, yuksek sesle kt.
Karabekir'e gre Bat, askeri ve kulturel ynden yok edemedigi Turkiye'yi,
dinini degitirerek yok etmek istiyordu. Bunun uzerine Nafa Vekili Fevzi Bey
(Pirincioglu) atld:
'Evet Karabekir, Turkler Islamlg kabul ettikleri iin byle kaldlar. Ve Islam
kaldka da bu halde kalmaya mahkmdurlar. Bunun iin Islam kalmayacagz.'
Kazm Karabekir'in savunmada kaldg bu toplantda, giderek kar fikirler
ortaya atlyor ve toplant son derece elektrikli havaya burunuyordu. Ancak u
bir gerekti. Turkiye'nin Hristiyan olmasn isteyenlerle Musluman kalmasn
isteyenler arasndaki mucadelede, taraflar baabat ve fikir mucadelesinden
kimse galip gelemiyordu. [Bunlar da Imen'in eklemeleri; Karabekir'de bu
ifadeler yok!] Havann daha da gerginlemesi ve konumalardan bir sonu
alnamamas uzerine, M.Kemal ilk kez konuuyor ve 'muzakereler ok hararetlendi,
burada kesiyorum' diyerek, toplanty erteliyordu."
Bu acaip yaznn kaynag, Karabekir'in son anlardr.189 Ama Bulent Ismen,
Karabekir'in anlattklarn degitirmi, M.Esat Beyi kartm, allayp pulla-
189) K. Karabekir Anlatyor, s.86-88, 95; Paalarn Kavgas, s.145-148, 157,
162-163.
Karabekir, Fethi Okyar ve M.Esat Bozkurt 'un da, Tevfik Rutu Ara dogrultusunda
konutuklarn iddia etmektedir. Bulent ismen bu iki kiiyi es gemi. Buna
karlk, Karabekir hi szunu etmedigi halde, zavall Fevzi Beyi eklemi. ->-
m ve zellikle M.Kemal'i vurgulayarak aktarm. Anlattklar dogruymu gibi
yazsnn sonunda da yle diyor:
D "Evet, M.Kemal'in yllar boyu, kh gizli gizli, kh aka yaptg almalar,
onun amacna ulamasn saglayamad."
Bu maksatl ve uyduruk iddiann ierigine deginmeyecegim bile. unku batan
aag insafsz, kaba bir masal. Masal oldugunu anlamak iin olayn getigi
tarihi hatrlamak yeter: 18 Temmuz 1923!
1. a. Bu tarihte, Ismet Paa Lozan'dadr. Andlama, alt gun sonra, 24 Temmuz
1923 gunu imza edilecek.
b. O tarihte Ziraat Vekaleti de yok. Ilk defa 5.3.1924'te kurulacak. (Devlet
Tekilat Rehberi, s.399, TODEI Y., Ankara,1986) Sabri Toprak o tarihte
milletvekili de degil. Ilk olarak Ikinci Meclis'e katlacak ve 3 Mart 1925 ile 1
Kasm 1927 arasnda Ziraat Vekilligi yapacak. (Turk Parlamento Tarihi, II.Dnem,
3.C., s.681)
c. l. ve II. Dnem milletvekilleri arasnda, Rafet adnda biri bulunmamaktadr.
d. Ziya Gkalp de o tarihte milletvekili degil. II.Dnemde milletvekili seilir
ve mazbatas 13 Agustos 1923'te onaylanr.
e. 18 Temmuz 1923 tarihinde Iktisat Vekili, Tevfik Rutu Ara degil, M.Esat
Bozkurt. (Turk Parlamento tarihi, I.Dnem, 1.C., s.831)
f. Tevfik Rutu Ara da, o tarihte Shhiye Vekili, (a.g.e., s.832)
g. 15 Temmuz 1923'te, birinci Heyet-i Ilmiye toplanmtr. Olaganustu yuklu bir
gundemi vardr. Grumeler 15 Agustosa kadar surecektir. Matbuat Umum Muduru
Ahmet Agaoglu ile Maarif Vekaleti Telif ve Tercume Encumeni Bakan Ziya Gkalp
de bu heyetin uyeleridir, genel kurul ve komisyon grumelere
katlmaktadrlar.190 Ahmet Agaoglu ile
Bari dogru durust aktarsayd u masal.
- Sz konusu kiilerin hayatlar ortada, anlar, kitaplar elde, yaptklar
belgelerde, ogunun ailesi yayor^ Bu insanlarn, Turkleri Hristiyan yapmak
gibi imknsz, aptalca bir hevese kaplabilecegini duunmek bile gunahtr.
Fethi Okyar'n anlar: Devirde Bir Adam; guncesi: Hayat Tarih mecmuas,
1073/1. ve 2. saylar; Turk Kulturu dergisi, 82.say.
T.Rutu Aras'n gruleri: Grulerim, 2 cilt, istanbul, 1945, 1968. M.Esat
Bozkurt, Ataturk ihtilali, Altn Kitaplar, istanbul, 2.bask, 1967.
- M.Esat'n hayatn yazan Cihan Yamakoglu yle diyor: "[Laiklik yanls]
M.Esat Bey ve tekilerin, kesin bir Allah inanlar vardr. Aile hayatlarnda
uygulanan Islami yaay ve davrana kar kmadklar gibi teviki ve
yardmc olmulardr. Mesela ulkemizde laik egitim balatlp din dersleri
kaldrlnca, M.Esat Bey, u ocuguna Buyukada imamna, evinde din dersleri
grettirmitir. Hanm Feheda Hanm ise... evinde Kur'an okuturdu. Butun bunlar,
M.Esat Beyin bilgisi altnda yaplrd. F.Nafiz Camlbel, onun iin 'kafasyla
garpl, kalbiyle arkl idi' der." (M.Esat Bozkurt, s.42)
Karabekir, bu insanlarn Hristiyanlg savunduklarn iddia ediyor. Allah
artmasn!
190) Heyetin uyeleri, gundemi ve alma usulleri iin: Hasan Ali Yucel,
Turkiye'de Orta gretim, s.20-21.
637
Ziya Gkalp, bu toplantda ne aryorlar? Yoksa bu hazretler, ayn anda
iki yerde birden bulunabilecek yetideler mi?
Birok yanl arasnda, birka da dogru.
Eh, almayan bir saat bile, gunde iki defa dogruyu gsterir!
2. Bu iki gun, Milli Mucadele'nin belki de en heyecanl gunleri. unku Mili
Mucadele'nin finali yaanyor. Ismet Paadan, grumelerin tamamlandgn ve
iin imzaya kaldgn bildiren telgraf gelmi, drt yllk mucadele
noktalanm.'91 Lozan Kurulu andlamay imza iin yetkilendirilmeyi bekliyor,
hukumet ise agrdan alyor.192 Sabr tukenen Ismet Paa, 18 Temmuz 1923 gunu,
M.Kemal'e, hukumetin tavrndan ikyet eden sert bir telgraf eker. (Lozan
Telgraflar, 2.C., s.582-584) Ismet Paa ile Rauf Bey arasnda, Lozan
grumelerinin ikinci dnemi boyunca surup gitmi ciddi bir gerginlik vardr.193
M.Kemal sk sk araya girmek zorunda kalmtr. Yine araya girer, Rauf Bey ve
hukumet uyeleri ile grutukten sonra, 19 Temmuz gunu Ismet Paaya andlamanm
imzalanmasnn uygun gruldugf'ni bildirir, (a.g.e., s.584)194
Ite Karabekir'e ve onun iddiasn surdurenlere gre, tam da bu srada, iin son
gunu, sonuca bir adm kala M.Kemal, Lozan' mozan bir yana koymu, Ismet Paa
ve Rauf Beyi kendi hallerine brakm, drt be Bakan ve birka milletvekili
aday ile oturmu, geni geni din sorununu gruuyormu.
Akla sgar m bu? Yazana da, inanana da gulerler.
3. Karabekir, bu toplantnn, anayasada yaplacak degiikliklerle ilgili oldU'
gunu ileri suruyor.195 Oysa, anayasada ilk degiiklik hazrlg, Cumhuriyetin
ilanndan (29 Ekim 1923) bir gun nce yaplacak, 196-29 Ekim gunu TBMM'nde
gruulup kabul edilecektir. (2.Devre ZC, 3.C., s.89-99) Yani Karabekir'in ileri
surdugu tarihten u buuk ay sonra.
4. Krk yllk Musluman T.Rutu Ara ve arkadalar, Hristiyanlg ne
bilirler? Madem bu kadar srarllard, sonra neden Hristiyan olmadlar?
Velhasl hangi yandan baksanz ayp, yanl, gerege aykr ve akla ziyan bir
masal.197
5. M.Esat Bozkurt, Ataturk Ihtilali adl kitabnda, bu olayn asln
anlatmaktadr.198 Toplantnn, 1924 Anayasas hazrlg ile ilgili oldugu,
tartlan konunun da, Karabekir'in yanstmaya altg gibi Muslumanlk ya da
Hristiyanlk degil, laiklik oldugu anlalmaktadr. M.E.Bozkurt diyor ki:
191) B.N.SImir, Lozan Telgraflar, 2.C., s.581.
192) I.Innu, Hatralar, 2.C., s.144, 148; Rauf Orbay, Hatralar, Yakn
Tarihimiz, 4.C., s.83; K.zalp, Ataturk'ten Anlar, s.22; Nutuk, 2.C., s.256-
259.
193) Rauf Orbay, Hatralar, Yakn Tarihimiz, 4.C., s.53-55.
194) Telgraftan bir cumle: "Hi kimsede tereddut yoktur."
195) Kazm Karabekir Anlatyor, s 85; Paalarn Kavgas, s.145.
196) K.zalp, Ataturk'ten Anlar, s.26-27, Turk Parlamento Tarihi, II.Dnem,
1.C., s.195 vd.
197) A.Dlipak ise, bu masal, Bir Baka Adan Kemalizm adndaki kitabnda,
"Cafer Tayyar Paann Hatrat" olarak sunuyor! (s.242-244) Aagda, ierigini
de iyice degitirdigini grecegiz.
198) s.341-343.
638
"Hi unutmam, ikinci Tekilat- Esasiye projesi, vekillerden ve
milletvekillerinden kurulu zel bir kurum (komisyon) tarafndan, Ataturk'un
bakanlgnda, Ankara istasyonundaki Cumhurbakanlg zel Kalem Muduru
binasnda konuulurken, din ile ilgili maddelerin projeden karlmasn ben
teklif etmitim. Dinle devlet ilerinin birbirine karmas, Turk milletinin
felaket sebebi oldugunu ileri surmutum. Yalnz bizim degil, Roma devletinin
ykl sebebinin Hristiyanlk oldugunu iddia etmitim. Karabekir, fikrime
asabiyetle hucum etti. Bay Fethi Okyar, 'Canm, byle eyleri kartrmayalm,
biz ihtilalci miyiz, devlet idarecileri miyiz?' diyerek, meseleyi kapatmak
istedi. Ataturk, 'zaman gelir' deyince, [dinle ilgili] maddeler, projede
brakld... Nihayet... Turkiye Cumhuriyeti laik cumhuriyet oldu. Yani
insanlarca kutsal olan din, hukumdarlarn yahut herhangi bir efin elinde,
oyuncak olmaktan kurtarlarak, el degmeyen ve ebedi olan vicdanlara mal edildi.
Din, ancak vicdanlar iinde emin ve masundur."199
Olay bu ve bu kadar basit. Ama bir kahraman, alaturka siyasete bulap sonra da
devre d kalnca, neler icat edip yazabiliyor ve bir gen yazar, bu masal
nasl da susleyip pusleyip yeniden pazara surebiliyor.200
199) Karabekir, Bozkurt'un ifadesini kabul etmiyor, diyor ki: "Mahmut Esat Bey,
'hi unutmarn' dedigine gre, notlarn gunu gunune tutmadg, sonradan aklna
geleni yazdg anlalyor. Tevfik Rutu Beyden bahsetmedigi gibi Fethi Okyar ve
Ataturk'e de sylemediklerini syletmiler." (Paalarn Kavgas, s.148/dipnot)
Karabekir'in 'gunu gunune tuttugunu1 ileri surdugu notlarn da grduk! Biri
bile dogru degildi. Ama anlarnda bu son iddiasn, srarla gelitirip
surduruyor. Su farkla ki bundan sonraki sahneler ve aktardg konumalar, hep
iki kii arasnda ve yalnzlarken gemektedir. Ne tank var, ne belge, ne
gereklerle uygunluk, ne geliimle tutarllk.
200) Bu masaln A.Dilipak versiyonu da yle: "CHP iktidar, Hristiyanlgn
resmi din olarak kabulu iin ciddi almalar yapyordu. (!) K.Karabekir Paa bu
gruu kar karak, yle demiti: 'Islamiyetin terakkiye mani oldugu,
Avrupallarn uydurmasdr. Bu meseleyi istediginiz kadar munakaa
edebilirsiniz. Fakat munakaaya tahammulu olmayan bir mesele varsa, din
degitirmek gayretidir.'"
Dilipak, Turk Edebiyat dergisinin 1988/ Mart saysna dayandgn belirterek,
yle devam ediyor:
"Bir baka hatra da yle. (!) 18 Temmuz 1923'te, Meclis'te, yeni bir Tekilat-
Esasi (anayasa) yaplmas konusu tartlmaktadr. Tevfik Rutu Bey, Tekilat-
Esaside dinimiz apak yazlmaldr' diye konumaktadr. Bundan sonrasn
K.Karabekir'den dinleyelim: 'Ben sz aldm ve sordum: Tekilat- Esasiyede
dinimizin islam oldugu yazldr. Tevfik Rutu Bey, hangi kanaati haykracaksn
ve Tekilat- Esasiye'ye hangi dini yazdracaksn, Hristiyanlg m?'
Bu srada M.Esat Bey sz ald ve serte cevap verdi: 'Evet, Hristiyanlg!
unku islam terakkiye manidir. Bu dinle yurumez. Ve de kimse bize ehemmiyet
vermez.'
K.Karabekir'in cevab uzerine bu kez de Fethi Bey sz alarak, 'Evet Karabekir,
Turkler islamlg kabul ettiklerinden byle kaldlar. Ve islam kaldka da, bu
halde kalmaya mahkmdurlar. Bunun iin islam kalmayacagz' dedi. Bunun uzerine
K.Karabekir... vs." (CG Yol, s.329-330)
Tek an ikiye blunmu, konu henuz toplanmam olan Meclise tanm ve var
olmayan Mecliste, henuz sz konusu bile olmayan anayasa grumelerine
aktarlm. Sanki bir halk hikyesi, her meddah bir baka biimde anlatyor. Bu
ayp masaln birka versiyonu daha var.
639
* 6-3-3-4. Karabekir'in yakn tarihe merakl damad
Karabekir'in damad Prof.Faruk zerengin, kaynpederinin ansna sayg ile
bagl, her kelimesini ciddiye alan ve dogru kabul eden, yuksek muhendis bir
bilim adam. Teklif adl derginin verdigi bilgiye gre, 1942 ylndan beri de
zellikle yakn tarihimiz hakknda aratrmalar yapyor ve Kazm K^nbekir'in
eserlerinin neri ile ugrayormu. (1987/6.say)
zerengin, Ugur Mumcu ile Ismet Bozdag'n, 1990 ve 1991 yllarnda butununu
yaymladklar anlarn, zellikle M.Kemal aleyhindeki baz paralarn, daha
nce de baz gazetelere vermitir.
1987 ylnda, Teklif dergisi muhabiri Abdullah Ylmaz, kendisi ile uzun bir
rportaj yapar, zerengin de, 25 yldr aratrdg yakn tarihimiz hakknda
geni bilgi verir ve yine Karabekir'in son anlarndan baz paralar
aklar.201
Simdi, paa masallar dinleyerek yetimi olan bu 25 yllk aratrmac, bilim
adam ve damadn, yakn tarihimiz hakknda verdigi bilgilerden bazlarn
aktaryorum. Hepsini aktaramadgm iin uzgunum. Oysa zerengin'in hukuk,
siyaset-bilimi, tarih ve askerlik hakkndaki harika grulerini okuyarak, daha
uzun bir sure hoa vakit geirebilirdiniz.
Diyor ki:
a "M.Kemal Paa, butun iktidar avucunda toplayabilmek, padiahlg atmak,
kendisi, hem Buyuk Millet Meclisi Reisi, hem [Cumhur] bakan, hem Halife olmak
suretiyle, butun gucu elinde toplama hareketine girimitir."
Hemen, 'bu u makam bir araya gelmez ki!' diye itiraz etmeyin! zerengin, daha
iin banda. Asl inciler yolda.
D "Daha sonra birden fikirler degiti. Bu sefer de laisizm ve ar din
dumanlg (!) eklinde bir cereyan Ankara'da dogdu."
Dogdu da ne oldu, a hocam? Camiler mi kapatld, namaz klmak, oru tutmak,
fitre ve zekat vermek, kurban kesmek, mevlit okutmak, dini bayramlar kutlamak,
dini yayn yapmak ve okumak, Musluman olmak m yasakland? Dinimizi agn
gereklerine gre yorumlamak, yani itihat kapsn aralamak istek ve umuduyla
baz grumeler yaplm ama yazk ki surdurulmemitir. Bu ihtiya bugun de
geerli.202
201) H.H.Ceylan, Devlet/Din ilikileri adl kitabnn 1.cildinde, bu rportajn
tamamna yer vermitir. (s.407-427) Rportaj yle sunuyor: "Sz konusu
rportaj, dnemin tum hakszlklarna k tutar mahiyettedir. Tabii, konuan ve
tarihi degerlendiren kiinin, Karabekir'in... damad olmas, konumay 'tarih'
klan hususlardan bri yapmtr." (s.407)
Rportaj okuyunca, ne kadar 'tarih' oldugunu anlayacaksnz.
202) "Yedi yuz yllk eserlerle bu dinin hl Ihtiyacatn kabil mi telafi?
Asla!
Dogrudan dogruya Kur'an'dan alp ilham
Asrn idrakine syletmeliyiz Islam." (M.Akif Ersoy, Safahat, s.348)
640
D zerengin, Terakkiperver Cumhuriyet Frkas kurucularndan Cafer Tayyar
Paann duuncelerini de aktaryor. Cafer Tayyar Paa, zetle diyormu ki:
'Biz., devlet kapitalizmini degil, Amerikan liberalizmini esas almtk. Onda da
dine hurmetkardk.. Bunun iin bu partiyi kurduk.. Bunun uzerine Doguda, butun
Istiklal Harbi srasnda, hibir isyan kmamken, nasl olduysa oldu, Doguda
isyana ynelik kprtlar balad. Bunu Dahiliye Vekaleti bildigi halde,
gerektiginde tedbirler alnmamak suretiyle, isyana dnutu.. Bavekil Fethi Bey
istifa etti. Ismet Paa Bavekillige gelir gelmez, Takrir-i Sukn Ka-nunu'nu
kard ve Meclisteki butun gayretlere ragmen, Meclisi o gun tatil ilan etti.
Meclis zabtlarn karrlarsa, grurler.' "
O tarihte devlet kapitalizmi sz konusu bile degil ya, neyse. Paann,
Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn program hakknda sylediklerini
degerlendirmeyi de, okuyuculara brakarak, verdigi bur bilgilere geiyorum.
a. Cafer Tayyar Paa, Seyh Sait Isyan'nm kmasna, srf Terakkiperver
Cumhuriyet Frkasn kapattrmak amacyla Halk Partisi iktidarnn gz yumdugunu
im ediyor galiba. Yepyeni bir varsaym! Meraklsnn dikkatine sunarm.203
b. Paann, Anadolu'daki olaylardan hi haberi olmadg, sonradan da hi
ilgilenmedigi anlalyor. Milli Mucadele srasnda Doguda patlayan is-, yanlar
sayyorum:
1. Ali Bat isyan (11 Mays 1919-18 Agustos 1919, TIH, 6.C., s.40-43)
2. Cemil eto olay (20 Mays 1920-7 Haziran 1920, a.g.e., s. 180)
3. Milli Aireti olay (1 Haziran 1920-8 Eylul 1920, a.g.e., s. 179)
4. Kogiri isyan (6 Mart 1921-17 Haziran 1921, a.g.e., s.259-280)
c. Takrir-i Sukn Kanunu'nu hazrlayp neren, gerekten Ismet Paa hukumetidir.
Ama Cafer Tayyar Paa ayrca, 'Meclisteki butun gayrete ragmen, Ismet Paann,
Meclisi o gun tatil"ettigini' ileri suruyor ve kesin bir dille de ekliyor:
'Meclis zabtlarn karrlarsa, grurler.1 Ben de, tam bir itaatle Meclis
zabtlarn karyor ve Takrir-i Sukn Kanu-nu'nun kabul edildigi tarihteki (4
Mart 1925) zabt ceridesini ayorum. (II.Dnem, 15.cld, s.131-154) Aaaaa! Koca
paa herhalde uydurmaz, anlalan hayal grmu ve hayalini anlatm. unku ne
bir tatil nerisi var, ne Meclisin buna kar bir gayreti, ne de byle bir
karar! Meclis, bundan sonra da, hem de daha sk toplanarak, almaya devam
etmitir. (5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14,15, 16, 17 Mart 1925, 15.C., s. 155-561 ve
teki ciltler: 16-18) Meclis 22.4.1925'te o zamanki anayasann 14. maddesi
geregince yaz tatiline girecektir.
203) O srada Dahiliye Vekili Recep Peker'dir. Recep Peker, Cafer Tayyar Paann
iddiasnn tam aksine, Fethi Beyin olay kuumsemesi uzerine istifa eder. Olay
geliince Fethi Bey hukumeti de, olay blgesinde skynetim ilan eder ama ok
ge kalmtr. Eletiriler uzerine Babakanlktan ayrlacaktr.
Bu konu ile ilgili kitaplar: Behet Cemal, Seyh Sait isyan; Metin Toker, Seyh
Sait ve isyan; Ugur Mumcu, Kurt-lslam Ayaklanmas.
641
Biz bu hayalci paay brakp, yine Profesr zerengin'e dnelim. Izmir suikast
ile ilgili baz bilgiler (!) verdikten sonra, yle diyor:
D "[Suikastlarn] hedefleri, M.Kemal'i motorlarla karacaklar."
Mahkemedeki itiraflaryla belli ki niyetleri, M.Kemal'i ldurmek. Ama
zerengin'e gre, Cumhurbakan M.Kemal'i, sokakta yakalayp da karga tulumba
ka-racaklarm. Nereye karacaklard acaba? Sakz Adas'na m, Kapri'ye mi,
yoksa Malta'ya m? 25 yllk aratrmac ve her eyi bilen tarih damat, yazk
ki bu en nemli hususu belirtmiyor.
D "Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn yaamasna musaade edilmedi ki etkinligi
anlalsn. Son bir misal syleyeyim. Refik Koraltan'n hanm ile televizyonda
mulakat yaptlar. Bir iki sene evvel. Dikkatli izleyeciler farkna varmlardr.
Orada diyor ki: '[O zamanlar CHP'li olan] kocam Ankara'da ok meguldu. Baz
geceler hi grmezdim. unku o srada seimler yaklayordu. Ve Terakkiperver
Frka'nn kazanma ihtimali ok kuvvetli diyorlard. Kocam da ugrap duruyordu
sabahlara kadar' diye sz etti kadn. Bundan da anlalyor ki millet,
Terakkiperver Frka'ya guvenmeye balamt ve Halk Partisi bundan urktu.
Iktidar ele geirmi olanlar, seimler yoluyla kaybedeceklerini anlaynca, ii
zorbalga dktuler. Takrir-i Sukn Kanunu'nu karttlar. Meclisi tatil
ettiler."
a. Bu rportaj zerengin'le 1987'de yapldgna gre, Refik Koraltan'n
hanmnn, televizyonda 1984-1985'te konumu ve 52 yl nceki olaylardan sz
etmi olmas gerekiyor. Ama yazk ki Refik Koraltan'n ei 1960'dan nce
lmutur. Isteyen Husamettin Cindoruk'tan sorabilir.
Bu dikkatli izleyici bilim adam, ruya grmu herhalde. Grdugu ruyay, bilimsel
bir dayanak olarak ileri suruyor.
b. 'Meclisi tatil ettiler' iddiasnn, uyduruk oldugunu da, az nce grmutuk.
D "[M.Kemal'in] hoca kyafeti iinde, hocalarn iinde fotograf var. Aslnda,
'mefkure hatras' yazyor. Bu fotograf, Istiklal Harbi kazanlmadan
ekilmitir. Mefkure demek, ideal demek. Yani orda diyor ki: 'Ben hoca
kyafetliyim. Benim duuncem ve zihniyetim budur' demek istiyor. Her eyi ele
geirme ihtirasndan doguyor. Arkasndan kendisi Halife olmaya alyor, mani
olununca, hilafeti yok ediyor."
zerengin kaynpederinden aldgn satyor. Ama yorumu daha cesur: M.Kemal, 'ben
hoca kyafetliyim, duuncem ve zihniyetim budur!' demek istiyormu!
Kahkahalarnz duyuyor gibiyim.
D "Memleket istila olmu. Istanbul'a Ingilizler gelmi, almlar. Bir avu
adam kyor, bunlar en bata Ali Fuat, Kazm Karabekir, Ali Ihsan ve Cafer Tay-
yar'lar. Onlar istiklal harbi taraftar. M.Kemal bfle istiklal harbi taraftan
degil."
642
B.Ordu Komutan Ali Ihsan Paa, 2 Mart 1919 gunu, Haydarpaa'da trenden iner
inmez, kimseyle gruemeden tutuklanp Malta'ya gturulmu, ancak Sakarya
Sava'ndan sonra Milli Mucadele'ye katlabilmitir. (Harp Hatralarm, 5.C., s.
19, 37)
Trakya'daki 1.Kolordunun komutan Cafer Tayyar Beyi de, hibir n hazrlgn
iinde grmuyoruz. Ancak M.Kemal Anadolu'ya getikten sonra, baz yetersiz
giriimlerde bulunacak ve daha iin banda, Yunanllara esir duecektir.204
Ali Fuat Paann ise, M.Kemal ile anlatktan sonra, Anadolu'daki kolordusunun
bana dndugunu bilmekteyiz. (M.M.Hatralar, s.40)
K.Karabekir de Istanbul'dan ayrlmadan nce M.Kemal'e liderligi ya da
bakomutanlg nerdigini yazp duruyor.
Durum bu. Ama profesr zerengin, bu drt kiinin istiklal harbi taraftar
oldugunu belirtiyor ve M.Kemal'in istiklal harbine taraftar olmadgn ileri
suruyor.
Takdir sizin!
n "Sakarya Harbi'nde M.Kemal Paa kaburgasndan yaraland diye Ismet Paa ve
Fevzi Paa, muterek takrir (nerge) verir. M.Kemal Paay, u rutbe birden
atlatp muir-mareal yaptlar. Gazi unvan verdiler. Alt taraf da Sakarya
Harbi'nde attan dutu diye."
Harika degil mi? Megerse, iki paa, alt taraf attan dutugu ve kaburgasndan
yaralandg iin M.Kemal'in marealligini nermi, Meclis de bu gerekeyi
benimseyerek, neriyi kabul etmi, ustune ustluk bir de 'gazi' unvan vermi!
Anlamsnzdr, profesrumuz Milli Mucadele hakknda hibir ey bilmiyor. Onun
iin kusuruna bakmayn. Sonra, ayn cesaretle Karabekir'in Sakarya Sava
hakkndaki, daha nce grdugumuz ifadelerini tekrar ediyor ve ka zamandr
zledigimiz Yaln Kuuk'u aratmayan, u gayet bilimsel yorumu yapyor:
D "Yunan ordusu kendiliginden ekilince, bizimkisi Sakarya zaferi oluyor.
Sakarya zaferi, ne unun, ne bunun, dumduz ve dupeduz Turk askerinin ve kuuk
rutbeli Turk subaynn eseridir. Hibir komutann eseri degildir. Sokak' kavgas
gibi, Yunanl saldrd, bizimki direndi. Ne strateji, ne evirme hareketi,
hibir ey yoktur. Karlkl, vurasya, krasya lum savadr. Ve bu savan
galibi, o zavall Mehmetikle, o sular gibi kann aktan yedek subaylar ve gen
subaylardr."
Haydi, hizmetlerini dikkate alarak, kaynpederinin kskanlgna anlay
gsterelim ama damada ne oluyor? M.Kemal'e zaferden pay vermemek iin top-
204) Cafer Tayyar Paa uzun sure, Trakya'daki u tumenli 1.Kolordunun
komutanlgn yapmtr. Bu kolordu yazk ki, 20 Temmuz 1920 gunu, Muttefiklerin
izni ile Meri nehrinfaan Yunan birlikleri karsnda yeterli bir direnme
gsteremez ve daglr. Bu srada Kolordunun dolayl komutan ve Kuva-y Milliye
Komutan olarak Trakya'da bulunan Albay Cafer Tayyar, 25 Temmuz 1920 gunu esir
duer ve Atina'ya gturulur. Ancak zaferden sonra yurda dnebilecektir.
Cafer Tayyar Paa, Trakya igalinin evreleri, ayrntlar, direnme ve teki
bilgiler iin: T.Bykoglu, Trakya'da Milli Mucadele, s.334-378.
643
lam 200.000 kiinin katldg ve u hafta suren bir meydan savan, sokak
kavgasna benzetiyor ve ordu, kolordu, grup, tumen, alay ve tabur komutanlarnn
hakkn, tr tr yiyor. Bu iddiann, bir uak gemisini ya da uzay aracn,
yalnz kol iileri ile kuuk memurlarn planlayp imal ettigini ve kullandgn
sylemekten ne fark var? Bu nasl bilim adam? Zavall grenciler.
zerengin, herhalde bir gun olsun askerlik yapmam. Yaptg halde byle
yazyorsa, busbutun eyvah!
D Teklif dergisinin yazar Abdullah Ylmaz da, en az zerengin kadar bilgili ve
bilimsel biri olmal. unku ok ust duzey sorular soruyor. Mesela:
"Hocam, bir kitapta okumutum, bir arkada da dedesinden nakletmiti. Innu
muharebelerinde komutan olan Ismet Paay, bizzat tavuk kumesinden karmlar."
Gruyorsunuz, yazarmz, yle kafadan atma soru sormuyor; iki nemli dayanag
var: Adn hatrlayamadg bfr kitap ile arkadann dedesi. Tabii, zerengin,
bir profesr olarak, daha da bilimsel. Olayn Innu savalarnda degilr
Eskiehir Sava'nda (!) getigini aklyor ve tarihe u orijinal bilgileri
armagan ediyor:
"Eskiehir Muharebesi, Ismet Paann orduyu son derece yanl mevzi-lendirmesi
yuzunden, tam bir strateji hatas olarak ordu bozulmutur. Dedigin gibi tavuk
kumesine kamtr, sinmitir. Ondan sonra M.Kemal onu adr hapsine atmtr.
Ve adr hapsinde, Innu'yu kuruna dizdirmek iin Dvan- Harbe vermeye karar
vermitir. Fevzi Paa, buyuk srar ve rica ile M.Kemal'i bundan vaz geirmitir.
Bunu nerden biliyorum? Bunu bana Fethi Doganay anlatt. Fethi Doganay,
Ataturk'un manevi kz lku'nun kocasyd. Benim ok samimi arkadamd."205
Oooo! Olay, M.Kemal ldugu zaman 4 yanda olan lku'yle evlenen, emekli
yuzba Fethi Doganay anlattysa, akan sular durur; tereddute yer yok, olay
mutlaka dogrudur. yle ya, lku M.Kemal'den dinleyip aklnda tutmu, Fethi
Doganay lku'den, zerengin de Fethi Doganay'dan grenmi. Ite tarih, byle
demir gibi saglam, zincirleme tanklklara dayanlarak yazlr.
Maallah ve tebarekallah!206
205) zerengin, iki sayfa sonra da, u tamamlayc bilgiyi veriyor: "Fevzi Paa
prostat ameliyat oldu, lku ile Fethi Doganay da gemi olsun ziyaretine
gittiler ve orada mareal, ok uzgun ve aynen bunu anlatm ve Doganay anlatt,
tamamen nakletmitir. Yalan sylemesine de sebep yok. Mareal demi ki:' Ben bu
Ismet'i lumden kurtardm. M.Kemal bunu adr hapsine sokup da, ben bu adam
divan- harbe verip kuruna dizdirecegim diye bas bas bagrrken, M.Kemal'e ben,
bin rica minnetle bu fikrini degitirdim. Bu ismet, benim izmelerimi ptu'
demi aynen." Butun muhayyilesi kt masalclar, can kurtaran simidi gibi Fevzi
Paaya sarlyorlar! Fethi Doganay, Millet Partisi yneticilerindendi.
zerengin'e gre, bu partinin Genel Bakan bile olmu.
206) ilgi duyanlara, TIH, 2.C., 4 Ksm, Kutahya - Eskiehir Muharebeleri adl
askeri tarihi ve ismet Paann gunluk emirlerini okumalarn salk veririm. Ben
bir daha gz attm, ismet Paann hangi gunler, tavuk kumesinde saklandgn ve
adr hapsinde oldugunu karamadm. unku c|unluk emirler kesintisiz surup
gidiyor. -*
644
D "[istanbul'da] M.Kemal Paa., bir taraftan sarayda zaten yaverdi, sarayda
yukselme gayretleri iindeydi. Bir taraftan hukumeti devirip Meclise girip
kmtr."
Anlalan Ordu Komutan M.Kemal, Baktip, Bamabeynci ya da Bayaver olmak
istiyormu. Saraydaki en yuksek grevler bunlar. Vahidettn, u grevlerden
birine M.Kemal'i atasayd, ne olurdu sanki! Sonunda, Malta'ya, oradan da San
Remo'ya birlikte giderlerdi. M.Kemal de tarihe karr, hl bazlarnn
uykularn karyor olmazd. zerengin Hoca, son cumlesi ile de bir ey demek
istiyor ama galiba Turkesi yetmiyor!
D "M.Kemal'i Padiah gnderiyor, para da veriyor, srtn da svazlyor. 'Oglum,
bizi siz kurtaracaksnz, burada artk i yok' diyor. O vaad ile Padiah
kurtaracagm diye gidiyor."
Bir profesr, magazin yazarlar gibi elbette sylentilere, dedikodulara,
masallara dayanarak hukme varmaz. Byle kesin konutuguna gre, elinde mutlaka
kap gibi saglam belgeler olmal. Ama ne hikmetse o da, kantlar
aklayacagna, kuru laf ve dedikodu ile yetiniyor.
D "Istiklal Harbi fikrini, millete dayanarak, millete guvenerek yaplabilecegi
ve bunun mumkun oldugu fikrini [tayanlar], olmazsa da biz ordumuzla sonuna
kadar harp edip erefimizle luruz diyenler, Ali Fuat, Karabekir, Re-fet
Paalardr.. Asl zaferde temel, bu adamlardr. Bunu ben sylemiyorum, tarih
syluyor."
zerengin bylece, az nce saydg istiklal harbi nculeri arasna, M.Kemal'in
S.Kolordu Komutanlgna tayin ettirerek, beraberinde Anadolu'ya gturdugu Refet
Paay da katyor. Ama ona gre bu nculer arasnda, bir M.Kemal yok. Bu
bilimsel yaklama hayran olmaz msnz? Ah, bir de bunu yazan tarih kitabnn
adn verseydi! Belki o mehul tarih kitabnda, M.Kemal'in, hibir n hazrlg
olmadan, ustelik Istiklal Sava'na kar iken, bu kahramanlarn arasna nasl
kartg, nasl olup hepsinin bana getigi, nasl lider ve bakomutan oldugu
da aklanyordun Yana yana bu kitab aryorum ve bulamyorum!
Velhasl bu 'tarih' rportajda, Karabekir'in yakn evresinde yer alan profesr
Faruk zerengin'in ileri surdugu mizahi gruler de byle.
* 6-3-3-5. Karabekir ve kolordusu hakknda baz ilgin gruler
Bu konuda gru ileri surenlerin banda, Vehbi Vakkasoglu (Son Bozgun) ile
A.Dilipak geliyor. Daha orijinal olduklar iin Dilipak'nkileri aktara-
Anlasian kurmaylar, emirleri hazrlayp kumesteki ve adrdaki Cephe
Komutanna imzalatp durmular1"
645
cagm. Tutarszlklar ve yanllklar, yaznn paalarndan dkuldugu iin de
ksa dipnotlaryla yetinecegim.
D "Karabekir, daha ok Enver Paaya guveniyor, dogudaki birlikleri rgutleyerek,
batya ynelmek istiyordu." (CG Yol, s.37)207
a "Kazm Karabekir Paa, Istanbul'dan ve Enver Paadan ok M.Kemal'e yaknlk
duyuyordu." (a.g.e., s.66)208
D "nemli olan diger mesele de, henuz doguda Kazm Karabekir komutasnda, nemli
bir Osmanl birligi bulunuyordu. Gelecekte bunlar sorun kartabilirlerdi.209 Bu
nedenle de bu birlikle ilgili sorunlarn tasfiyesi gerekiyordu. Bunun ilk adm
olarak Kazm Karabekir'i Ankara'ya agrarak, bu kuvvetleri basz brakmak,210
kademeli ekilde tasfiye ederek,(!) bu gulerin bagmsz milli guler haline
gelmesinin ardndan, Ankara'ya bagl kuvvetler haline getirilmesi mumkundu..."
(a.g.e., s.66, 79)211
D "Kazm Paann kuvvetlerinden bir blumunun, Kuva-y Inzibatiye'ye
aktarlmas, nemli bir hadisedir." (a.g.e., s.67)212
D "Muhtemelen M.Kemal, Kazm Karabekir'in Enver Paalarla iliki kurma
ihtimalinden kuku duymaktadr." (a.g.e., s.93)213
a "Yunanllarn igal iin gelmedigi akt. Yakp ykyorlar ve tek bir dogru
izgi uzerinde, Anadolu'nun ilerine dogru ilerliyorlard..214 Bylece dogudaki
kuvvetler batya kaydrlmaya baland.. Bunun sonucu olarak, milli-ci gulerin,
dogu Muslumanlar ile irtibatlar kesiliyordu..215 En nemlisi de,
207) Dilipak'a, diini skp Karabekir'in Istiklal Harbimizde Enver Paa ve
ittihat ve Terakki Erkan adl kitabn okumasn tavsiye ederim. Enver Paaya
ne kadar kar oldugunu, belki anlar.
208) Hangisi dogru a muhterem? Bu mu, bir nceki paragraf m?
209) Allah Allah! Ne yaparlard yani? Anzavur etesi ya da Kuva-y inzibatiye
adl apulcular surusu gibi Ankara'ya bagl kuvvetlerin ustune mi yururlerdi?
Karabekir'in ve kolordusundaki tumen komutanlarnn, maceraperest ve Milli
Mucadele'ye kar olduklarn kim syledi size?
210) Niye basz braklsn? Yerine bakas tayin edilirdi. 15.Kolordu,
Karabekir'in zel kolordusu mu? Ve Karabekir, Ethem mi?
211) 15.Kolordu, Ankara'ya bagl degildi de Damat Ferit'e mi baglyd? Bu kadar
bo laf etmek de zel bir huner.
212) Kuva-y inzibatiye, istanbul ynetimine bagl, 1920'de kurulup, milli
kuvvetlerden amar yiyince, ayn yln Mays aynda, silahlarn ingilizlere
brakarak, apar topar istanbul'a kaan bir kuvvet. Karabekir'in bir ksm
kuvvetlerinin, Kuva-y inzibatiye'ye aktarlmas, ne demek? Ankara, kendisine
kar dvuen bu irtica ordusunu mu takviye etti? Dilipak acaba ne demek
istiyor?
213) Bir cumle ki Turkesi ieriginden, ierigi Turkesinden yanl!
214) Dilipak'n,Yunanllarn igal iin gelmedikleri iddiasn daha nce
grmu, gulup gemitik. Sonraki aklamalarndan, Dilipak'n geometrisinin de
zayf oldugu anlalyor. Yunanllar, Anadolu'da, Marmara kylarna kadar butun
kuzey Ege'yi, Karadeniz'e kadar izmit'i; izmir'den doguya dogru, Manisa,
Balkesir, Aydn, Uak, Eskiehir, Kutahya ve Afyon'u; Trakya'da ise, Edirne,
Gelibolu, Tekirdag ve Krklareli'ni igalleri altna almlardr.
Bu nasl 'tek bir dogru izgi'?
215) ilgisi yok. Buyuk Taarruz srasnda bile Dogu Cephesinde, 15.Kolorduya
bagl 4 tumen ve Kars Mustahkem Mevki Komutanlg bulunuyordu. (TIH, 2/6,
1.Kitap, s.22)
646
dogudaki Ermenilerin ve Rumlarn guvenligi, teminat altna alnm oluyordu."
(a.g.e.,s.281)216
* 6-3-4. Istiklal Mahkemeleri
* 6-3-4-1. Baz iddialar, masallar
D "1923-1931 yllar aras, srf Islami duunu ve yaaylarndan dolay,
daragalarnda sallandrlan 10 binlerin uzerinde (tabii ki topluca ldurulenler
ve kuruna dizilenler hari [?])." (H.H.Ceylan, Din-Devlet Ilikileri, 3.C.,
s.9)217
D "Hilafetin ilgasndan sonra, birbirini kovalayan inklaplarn ana hedefi,
sanldg gibi yalnz resmi hayat degil, ayn zamanda ferdi ve ahsi davran,
yaay ve hissiyat da, din d (laik) klmakt.. Bu gu i, drt sene gibi
mahdut bir zamana sgdrlmt. Ama nasl? Anadolu dahilinde, fevkalade selahi-
yeti haiz Istiklal Mahkemeleri dolatrmak ve., bu mahkemelerin szde
hakimlerinin vastasyla, masum kellelerinden ehramlar yukseltmek suretiyle. /
1924'te hilafetin ykl ile balayp 1928'de Islam harflerinin yasaklanmas
ile ikmal olunan ylesine hzl bir Islam dumanlg siyaseti takip edildi ve bu
tatbikat, o derece korkun bir devlet terru ile gerekletirildi ki bir kar
ha-' reket hayal bile edilemezdi. Istiklal Mahkemeleri adyla, ogu azas
hukuku olmayan seyyar bir mahkeme, Anadolu'nun ehir ve kasabalarnda
dolatrlarak, on binlerce masum insan, ogu halka gz dag vermek maksad ile
yoktan yere daragalarnda telef edildi. Bu yle bir devlet terrudur ki
kurbanlarnn hakiki saysn tespit etmek mumkun degildir." (K.Msroglu,
Hilafet, s.347-348/ 358-359)
D "Istiklal Mahkemeleri otuz bin kii asmtr." (Mehmet Altan, aktaran
E.Aybars, istiklal Mahkemeleri adl yaz dizisi, Milliyet, 29 Ekim 1996, sayfa
18)218
D "Istiklal Mahkemelerince yuz yirmi bin kii aslmtr." (A.Dilipak, Hurriyet
gazetesi, 2 Subat 1992)
D "Kemalist inklaplar yerletirebilmek iin be yuz binden ziyade insan telef
edilmi[tir]." (K.Msroglu, Hilafet, s.359/316.dipnot; Lozan, 1.C., s.96219)
216) Bu cumlenin anlamn ve amacn okene, bravooooo!
217) Bu sunu yazsnn balg yle: "Bunlar gundeminizden hi karmayn!"
218) E.Aybars, 16.5.1995'te Kanal 6'da yaymlanan Pusula programnda da ayn
bilgiyi vermitir.
219) Ayn iddiay Hasan Mezarc da, Ugur Mumcu ile yaptg Tv. tartmasnda
ileri surmu. (E.Aybars, istiklal Mahkemeleri adl yaz dizisi, Milliyet, 29
Ekim 1996, sayfa 18)
647
Anadolu'ya giderken M.Kemal'e verildigi iddia edilen para gibi bu konuda da
arttran arttrana. Sonunda yarm milyona ulatlar. Yaknda milyonu da, hatta
ilerde o zamanki nufusu da aarlar.
Akas, uyduruyorlar! Uydurmak gibi ucuz, hzl, kolay bir yntem varken,
incelemeye, aratrmaya kim vakit ayrr? Zaten aratrma yapmak ilerine de
gelmez, ne kacagn biliyorlar. unku bu konuyu Prof.Dr.Ergun Aybars, ciddi ve
ayrntl bir ekilde inceleyip aratrm, almasn da yaymlamtr.220
Ergun Ay-bars'n saptadg idam says ve su nitelikleri, amalarna uygun
dumuyor. Onlar da inceleyip aratrsalar, ayn sonulara ulaacaklar. yleyse,
desteksiz ata devam!
Simdiye kadarki tutumlarn! grduk. Geregi, amalarna gre surekli
degitiriyorlar. Bu konuda da tutumlar ayn: Idam saysn iirerek,
Muslumanlarn srf Muslumanlklarndan dolay idam edildiklerini, devletin terr
yaptgn yaymak, zihinlere yerletirmek, bu yolla da, Musluman kitleyi
M.Kemal'den, Cumhuriyet'ten nefret ettirmek, Kurtulu Sava'n rselemek!
Dogrular:
Istiklal Mahkemeleri, Istiklal Sava dnemi iinde iki ayr evrede hizmet
grmulerdir:
a. 11 Eylul 1920-17 Subat 1921 (8 mahkeme)
b. 30 Temmuz 1921- Ekim 1923 (5 mahkeme)
Bu iki evrede verilen toplam idam karar, 3.811'tir; bunun 2.827'si tecil
edilmi (ertelenmi), 1.054 idam karar ise infaz edilmitir. Prof.Dr.Ergun
Aybars, eitli sebepler ve bilimsel bir ihtiyatllkla, infaz edilmi idam
kararlar saysn, 1.450-1.500 olarak tahmin ediyor.221 (Istiklal Mahkemeleri,
1.C., s.155, 168, Ileri K.) Idam edilenler, srarl asker kaaklar, asiler,
hainler, casuslar, bozguncular, katiller, rz dumanlar, soyguncular,
hrszlar, halka eziyet eden grevliler, igalcilerle ibirligi yapan Rum ve
Ermenilerdir. (a.g.e., s.143-156)
Cumhuriyet dneminin balangcnda, 1923- 1927 yllar arasnda ise, sadece 3
Istikll Mahkemesi kurulur ve 1927'de tarihe intikal ederler:
220) istiklal Mahkemeleri,' iki cilt. Kitabn birinci cildi doktora tezi,
ikinci cildi doentlik tezidir, (s.204)
221) Ergun Aybars mueccel idam kararlar (tecil edilmi/ertelenmi yani infaz
edilmemi kararlar) hakknda yle yazyor:
"Birinci dnem (Nisan 1920-Subat 1921) Konya, Isparta, Pozant, Diyarbakr ve
ikinci dnem (Temmuz 1921-Ekim 1923) Kastamonu, Samsun, Yozgat istiklal
Mahkemelerinin mueccel idam kararlar belli degildir. zellikle asker kaaklar
sorunu ile ilgili olan bu mahkemelerin muccelen idam kararlar, ok olmaldr,
bu bakmdan listede gsterilen 2.827 says ok eksiktir. Bu say tahminen be
binin uzerinde olmaldr Keza gyaben (yoklugunda) idam kararlar da ayn
ekilde duuktur, idam kararlar, 1 450-1.500 olabilir" (s.155'deki izelgenin
dipnotu)
Mueccel kararn, infaz edilmemi idam karar demek oldugunu bilmeyen Emine
Senlikog-lu'nun, bu dipnotu kendisince nasl yorumladgn ve yorumunda nasl
srar ettigini, Toktam Hocann tansiyonunun nasl yukseldigini, az sonra
grecegiz.
648
1. Istanbul Istiklal Mahkemesi (altg yer, yalnz Istanbul, 8.12.1923- 5
Subat 1924), Emir Ali ve Aga Han'n mektubunu yaymlayan baz Istanbul
gazetelerinin yneticileri ile suikasttan sank Ilyas Sami Kalkavan ve
arkadalarnn davalarna bakt. Her iki davann sanklarndan ogu hakknda
beraat karar verdi. Hibir idam karar vermi degildir, (a.g.e., s.221-252)
2. Isyan Blgesi Istiklal Mahkemesi (altg yerler: Diyarbakr, Urfa,
Elazg; 7 Mart 1925-7 Mart 1927) Baktg balca davalar: Seyh Sait isyan, Seyh
Eyup ve Dr.Fuat, Seyyid Abdulkadir, Muhendis Ali ve arkadalar, Istanbul
gazetecileri, Kurt Teali Cemiyeti, casus Nuri, Pturge, Batman ve Silvan
olaylar, asker kaaklar, (a.g.e., s.293-349) 5.010 kii yarglanm, yardan
fazlas beraat etmitir. Idamlar 350 dolayndadr, (a.g.e., s.348)
3. Ankara Istiklal Mahkemesi (altg yerler: Ankara, Eskiehir, Izmir,
Gaziantep, Adana, Kayseri, Sivas, Tokat, Erzurum, Rize, Giresun, Istanbul, 7
Mart 1925- 7 Mart 1927) Baktg balca davalar: Salih Bao ve Resul Hoca,
Antalya Valisi Hilmi (Uran), asker kaaklar, Huseyin Cahit Rasim Avni ve
arkadalar, Krehir cinayeti, Ismail Hami, telgraflar, gizli Tarikat-
Salahiye Cemiyeti, Lutfi Fikri Bey, komunistler, Eyup Sabri - Yenibaheli Sukru
- Husrev Sami ve arkadalar, ekiya Egri Ahmet ve etesi, katil Koko Mustafa,
cinayetten sulanan Mara milletvekili Tahsin Bey ve arkadalar, Hanze Mehmet
etesi, Adana cinayeti, "apkay bahane ederek halk ayaklanmaya kkrtma
olaylar" (Sivas, Erzurum, Rize, Giresun, Mara olaylar, Iskilipli Atf
Efendi), Fatsa soygunu, katil Ali, Adana kulhanbeyleri, Albay Kasap Osman,
Keskinli Rza, mutegallibe omoglu Mustafa Aga ve Tercanl adrc Ali Bey,
eitli soygunlar ve cinayetler, Izmir suikast, eski Ittihatlar, bir Fransz
casusu, (a.g.e., s.353- 472) 2.436 kii yargland, 1.343 kii beraat etti, 226
idam karar verildi ve infaz edildi, (a.g.e., s.474)
Bu ikinci dnemde, her iki mahkemenin verdigi idam kararlarnn toplam azami
says: 576'dr.
- 1923-1927 yllar arasnda, bir 'rejim mahkemesi1 olarak alan u Istiklal
Mahkemesi'nin, "apka olayn vesile ve istismar ederek halk isyana kkrtmak
ve isyana katlmak" suundan, Atf Efendi dahil, verdigi idam kararlarnn
toplam says, sadece 27'dir222 ve yukarki genel sayya dahildir.223
222) H.H.Ceylan'n aktardgna gre Dogan Kologlu, islam'da Balk adi
kitabnda, 'apka' olayndan, daha dogrusu, "apka olay vesile ve istismar
edilerek, halk isyana kkrtmak ve isyana katlmak" suundan dolay 57 kiinin
idam edildigini belirtiyormu. (Din-Devlet ilikileri, 3.C., s. 10) Pekala. 27
olmasn da, 57 olsun.
57 nerede, on binler, yuz binler nerede?
Aczimendi lideri Muslum Gunduz ise, 13 Haziran 1995 akam bir zel Tv'de yle
demi: "istiklal Mahkemeleri, apka giymeyen 500 bin kiiyi idam etti!" (Aktaran
Emin laan, 16 Haziran 1995, Hurriyet)
Arttran arttrana.
223) E.Aybars, istiklal Mahkemeleri adl yaz dizisi, Milliyet, 29 Ekim 1996,
sayfa 18.
649
- Ergun Aybars, bilimsel bir ihtiyatllkla, birinci dnem idam kararlar
saysnn 1450- 1.500 olabilecegini tahmin ediyordu. Azami haddini kabul edelim:
Istiklal Mahkemelerinin var olduklar 1920-1927 yllar boyunca, infaz edilmi
tum idam says karar, 1.500+576= 2.076 'dr.
Hani 'on bindi, 'otuz bindi', 'yuz yirmi bindi', 'be yuz binden fazlayd'?
Hani 'masum kellelerinden ehramlar yukseltilmiti'?
Hani 'Kemalist inklaplar yerletirebilmek iin be yuz binden ziyade insan
telef edilmiti'?
Hani, 'seyyar bir mahkeme, Anadolu'nun ehir ve kasabalarnda dolatrlarak, on
binlerce masum insan, ogu halka gz dag vermek maksad ile yoktan yere
daragalarnda telef edilmiti'?
- Hi kimse, 'srf Islami duunu ve yaayndan dolay, daragalarnda
sallandrlm, kurunlanm, kyleriyle birlikte yaklm' degildir.
- Hi kimse apka giymedi diye idam edilmemitir. Zaten 671 sayl 'Sapka
Iksas Hakknda Kanun'da da, baka kanunlarda da, byle bir mueyyide bulunmuyor.
Sapka giymek, memurlar iin zorunlu tutulmu, halk apka giymeye zorlanmamtr.
Sapka davas diye adlandrlan davalarn, apka giyip giymemekle hibir ilgisi
yoktur. O davalarla ilgili suun vasf, "apka olayn vesile ve istismar
ederek, halk isyana kkrtmak ve isyana katlmak"tr.224
- H.H.Ceylan da, Ergun Aybars'n aratrmasndan, ogunlukla kaynagn
gstermeden yararlanyor ama saptadg saylara, kar kyor. Neye dayanarak?
ok nemli bir tang var, onun aklamasna dayanyor. Ceylan' dinleyelim:
n "Ankara istiklal Mahkemesi Bakan Ali etinkaya ve Isyan Blgesi Istiklal
Mahkemesi Bakan M.Mufit Kansu, Istiklal Mahkemelerinin hitamnda, toplam 2.865
kadar kiiyi (degiik sulardan) idam ettiklerini belirttiklerinde, kendilerine
en bata itiraz, Istiklal Mahkemesi cellatlarndan biri olan cellat Kara Ali'den
gelir. Cellat Kara Ali, patronlarnn yalan syledigini belirterek, 'sadece
benim daragacnda sallandrdgm sarkl, sakall kii says, 5.216'dr.
Syledigim gibi bunlar srf alim olan kiilerdir' der.225
Istiklal Mahkemelerinin yuzlerce celladndan sadece birisinin, Cellat Kara
Ali'nin, 1931 ylnda Son Posta gazetesinde yaymlanan bu ifadesinin korkunlugu
meydanda. Bu ifadelerden yola kldgnda, toplam idam edilen insanlarn 10
binler oldugunu rahatlkla hesap edebilirsiniz. Bir de sessiz sedasz kuruna
dizilen (?), murteci kyudur diye kyleri yaayanlar ile birlikte
224) Ama TC'nin 8.Cumhurbakan T.zal bile, 1992 ylnda, Manisa'da, 'apka
giymeyenlerin asldgn1 sylemi! (E.Aybars, Milliyet, 29 Ekim 1996) Hi
olmazsa bir Cumhurbakannn, bir olayn dogrusunu inceletip grenmeden, ayak
ustu, sallapati konumayacagn sanrdm.
Yanlmm!
225) H.H Ceylan'a baklrsa, aaV.m, astg her kiinin giyimini, kuamn,
sakall olup olmadgn, meslegini ve saysn kaydemi.
Sanki istatistik burosu.
650
yaklan (?) ve isyan ettiler diye masum olduklar halde kuruna dizilen 10
binleri (?) bu rakama dahil ederseniz, Cumhuriyet dneminde hayatn kaybeden
islam ehitlerinin saysnn, rahatlkla 6 haneli rakamlarla ifade edilmesi
gerektigini anlarsnz." (Din-Devlet ilikileri, 3.C., s.10)
1. M.M.Kansu, Isyan Blgesi Istiklal Mahkemesi Bakanlgna 17 Mart 1925 gunu
seilmi, rahatszlg dolaysyla Eylul.sonunda Ankara'ya dnmu ve istifa
etmi, istifas 2 Kasm 1925 gunu kabul edilmitir. (E.Aybars, s.281, 294, 337)
Oysa Isyan Blgesi Istikal Mahkemesi almalarna 7 Mart 1927'ye kadar devam
edecektir. Asl Bakan dururken, bakanlg iki yl nce bitmi biri, genel bir
aklama yapar m? (M.M.Kansu'nun Bakanlk ettigi sure iinde, bu Istiklal
Mahkemesi, zellikle Seyh Sait ve gazeteciler davalarna bakm, 690 kiiyi
yarglam, 110 kii hakknda (11'i gyaben) idam karar vermitir, E.Aybars,
s.337)
2. Ankara Istiklal Mahkemesinin verdigi idam kararlarnn saysn da
grmutuk: 226. Ikisinin Bakanlg dnemindeki idam kararlarnn toplam, 336
ediyor. Niye 2.865 desinler?
3. H.H.Ceylan, A.etinkaya ile M.M.Kansu'nun yaptg aklamay, hangi kaynaga
dayandrdgn aklarsa, bu masal kimin uydurdugu anlalr, kendisi de yine
bir masal anlatm olma thmetinden kurtulur.
4. Geldik iin eglenceli ya da ac blumune, yani Cellat Ali'nin aklamasna.
Cellat Kara Ali'nin aklamasnn asl, kesinlikle byle degil, bambaka. Bu
aklamaya ilerde yine deginilecegi iin bu eglenceli konuyu ele almay ileriye
brakyorum. H.H.Ceylan'a bu bilgiyi eski DP milletvekili Gyasettin Emre
vermitir. (Din-Devlet ilikileri, 3.C., s.27) Gyasettin Emre uyduruyor,
H.H.Ceylan, daha da susleyip pusleyerek aktaryor. Asln grecegiz!
* 6-3-4-2.Bize Nasl Kydnz adl film ve 4 televizyon program
Emine Senlikoglu'nun Bize Nasl Kydnz adl romanndan yararlanlarak, ayn
adla evrilen film, buyuk tartmalara yol amt. Konusu zamanmzda geen
filmde, geri dnulerle Cumhuriyetin ilk yllarna gidiliyor, Erzincan'n Kemah
ilesi Muekrek kyunden, Mevlevi Seyhi Ibrahim Hakk Efendinin sakal zorla
kesiliyor, Kur'an' topraga gmuluyor ve eceliyle luyor. Ama devrimlere kar
oldugu iddias ile Erzincan Istiklal Mahkemesince idama mahkm edilen efendinin
cesedi, savcnn emriyle mezarndan kartlp aslyor. Bu irkin olaylar
filmde, Ibrahim Hakk Efendinin kznn anlar olarak aktarlmaktadr.
Kadir elik tarafndan hazrlanan Objektif programnda (Interstar), 20 Ekim 1994
akam, bu olay ve dolaysyla Istiklal Mahkemeleri ele alnd. Yaplan aklama
ve tartmalar, bu iki konuyla snrl olmak uzere bandlardan zerek
aktaryorum. Serbest konumaya zgu baz dagnk cumleleri, konu-
651
mann zune ve konumacnn uslubuna dokunmamaya alarak toparladm ve
zetledim.
20 Ekim 1994
[n program, filmden sahneler: Erzincan Istiklal Mahkemesi savcs, kylulere,
Erzincan Istiklal Mahkemesi'nce, 'inklaplara kar gelmekten sulu bulunan
Ibrahim Hakk Efendi'nin, lmu de olsa, mezarndan karlp aslacagn'
bildirir. Mezar alr, tabutla (?) gmulmu ceset kartlr ve uzerindeki
kefenle bir agaca aslr. Kz, bu feci sahneyi yal gzlerle seyreder.]
Sonra, romann yazar ile filmin senaristi ve ynetmeninin ksa aklamalar
gelecek. Bu olay romanda yok ama yazar, filmde yer alan bu sahneye sahip
kacak ve gerek oldugunu iddetle, azimle savunacaktr.
Senlik balamadan, hemen bir durumu belirteyim:
Erzincan Istiklal Mahkemesi diye bir Istiklal Mahkemesi hi olmamtr. Herhangi
bir Istiklal Mahkemesi de, Erzincan'a gitmi degildir. (Istiklal Mahkemelerinin,
Buyuk Millet Meclisi genel kurutunca saptanm blgelerini gsterir izelgeler
ve haritalar iin: E.Aybars, s.47/51 ve 102/104)
Yani olay, daha bandan ve kkunden masal. tesi, masal ustune masal! Simdi
masalclarn, bu masal nasl inatla ve krukrune savunduklarn, belgesi var
diye direnerek nasl kamuoyunu yanltmaya ve oyalamaya altklarn;
Senlikoglu'nun, var oldugunu iddia ettigi belgeleri bir turlu gsteremedigini,
sktrlnca nasl yan izdigini, ii mugalataya bogdugunu, yeni masallarla
durumu kurtarmak iin nasl rpndgn izleyeceksiniz.
Iyi eglenceler ya da derin derin duuncelere dalmalar!
Emine Senlikoglu - Filmde bir savcnn hatas ileniyor. Yani insanlk iin ok
utan verici bir olay ileniyor.
Metin amurcu [ynetmen] - Biz Ataturk'u eletirmiyoruz. Inklaplarda yanl
uygulamalardan bahsediyoruz. Yanl laiklik uygulamalarndan bahsediyoruz...
Birtakm gerekler unutturulmutur insanlara. Biz bu gerekleri hatrlatmak
istiyoruz.226
E.Senlikoglu - Ben Ataturku degilim, ancak kufur de etmiyorum Ataturk'e.
M.amurcu - Ben Ataturku sistemi kabul etmiyorum, inanmyorum yle bir sisteme.
[Bu aklamalar, Kadir elik'in ynettigi, Prof.Dr.Toktam Ate ile
E.Senlikoglu'nun katldg tartma blumu izliyor:]
226) Gereklen m hatrlatmak istiyorlar, yoksa yeni masallar yaymak m,
birlikte grecegiz
652
K.elik - Filmde ilgin bir sahne var. lmu birisi Istiklal Mahkemelerinde
yarglanyor, idamna karar veriliyor. Cesedi mezardan kartlyor ve tekrar
idam ediliyor.
T.Atc - Byle bir ey sz konusu degildir. Istiklal Mahkemelerinin ne oldugu,
ne olmadg bilinir. Zaten buraya gelmem, Istiklal Mahkemeleri konusunda,
toplumumuzda yaratlmak istenen birtakm nyarglar urutmek arzusundan
kaynakland.
K.elik - Hocam Emine Hanm, o sahnenin gerek oldugunu, yaanm oldugunu iddia
ediyorlar, degil mi Senlikoglu?
E.Senlikoglu - Belgelerim var.. Bir defa Istiklal Mahkemelerinde bu durum, yarg
yaplmamsa kaynaklara nasl geti? Ben kaynaklan yanmda getirdim. Programdan
sonra verecegim.227 Istiklal Mahkemeleri seyyard. Ankara'da seyyar olmayan
mahkeme vard; bir tane mahkeme, diger tum ulkenin 67 vilayeti, o zaman 50
vilayet, her neyse ka vilayet ise [geziyor]... Yani Istiklal Mahkemesi seyyar
yaplyor efendim, yarg yok.228 Kim houna gitmedi ise, ki 1982 yllarnda, TRT
l televizyonunda, bir celladn, Istiklal Mahkemesi celladnn agzndan duydugum
bir ifade, vune vune, 'yalnz ben be yuz bin kii astm' derken,'vune vune
halk huzurunda sylemitir bunu.229
227) 2 Nisan 1996'ya kadar vermedigini grenecek, o gun de veremedigini
grecegiz. Salacak bir ey degil. unku var olmayan bir mahkemenin var olmayan
kararn, Zati Sungur bile tavan gibi apkasndan karp da masann ustune
koyamaz. Hele senarist-ynetmenin kaynagnn asln grenince, pek
neeleneceksiniz.
228) Aman ya Rabbi! Bu sevimli yazar, hazretlerin ve muhteremlerin masallar
ile yetitigi ve yetindigi iin Istiklal Mahkemeleri hakknda hibir ey
bilmiyor. Sadece iki mahkeme bulundugunu, birinin sabit, tekinin seyyar
(gezici) oldugunu sanyor.
Dogrusu: 1.dnemin birinci evresindeki Istiklal Mahkemeleri unlardr
(11.9.1920-17.2.1921): Ankara, Eskiehir, Konya, Isparta, Sivas, Kastamonu,
Pozant, Diyarbakr (E.Aybars, $.47, her mahkemenin grev blgesini gsterir
harita s.51); ikinci evredeki Istiklal Mahkemeleri de unlar (30.7.1921-Ekim
1923): Ankara, Konya, Kastamonu, Samsun, Yozgat (s. 102, harita, s. 104);
2.dnem Istiklal mahkemeleri (1923-1927): istanbul ve Ankara Istiklal
Mahkemeleri ile Isyan Blgesi istiklal Mahkemesi.
Her istiklal Mahkemesi'nin grev blgesi, TBMM'nce saptanyor. Bir ehirdeki ii
bitince ve ihtiya varsa, blgesi iindeki bir baka ehre gidiyor. Seyyarlk
bu. Senlikoglu, bu kelimeyi nasl yorumluyorsa, Istiklal Mahkemelerinin ilk
soruturmasz, durumasz, sorgusuz sualsiz karar verdiklerini, "kim houna
gitmediyse" asp kestigini sanyor anlalan. Ama laf yeni bir cel-lata
kaydrdg iin bu ocuka iddiasnn sonunu getiremiyor.
Butun istiklal Mahkemelerinde, ilk soruturma dosyasna gre, son soruturma
(duruma) yaplyor, sangn iledigi iddia edilen su ve dosyada bulunan
deliller aklanyor, gerekirse tank dinleniyor, yuzletirme yaplyor, sank
savunmasn yapyor, her durumann ayrntl tutanag (zapt) tutuluyor,
tutanaklar ya da duruma izlenimleri ile kararlar, yerel ya da genel gazetelerde
yaymlanyor ve butun belgeler dosyasna konup TBMM'ne teslim ediliyor.
Durumalar da, Meclis karar geregince, kesinlikle aleni (ak) yaplyor.
(E.Aybars, s.49)
229) T.Ate, herhalde abartnn bu kadarna hazrlkl olmadg iin be yuz
bini, be bin olarak alglyor. Hakl olarak, bu sayya bile itiraz ediyor. Asl
metinde greceksiniz.
Anlalan cellatlar da kendi aralarnda ak arttrmaya girmiler. Bir cellat
gunde 100 kii assa, 500.000 kii iin 14 yl gerekir. Acaba endazesiz atan
cellatlar m, yoksa bu ingene cellat palavralarn, parmak hesabna bile
vurmadan aktaranlar m daha ayp ediyorlar, karar veremedim.
653
K.elik - Yarglama bu biimde mi yaplmtr sayn hocam?
T.Ate - Hayr! Sayn Senlikoglu, tabii, kulaktan dolma...
E.Senlikoglu - Hayr efendim, aratrmalarm var!!
K.elik - Yani yarglama, sayn Senlikoglu'nun dedigi ekilde, gzunun ustunde
kan var deyip...
T.Ate - yle ey olur mu efendim??
E.Senlikoglu - O halde, tum Turkiye aydnlarn, hodri meydan bu tarihi
aratrmaya davet ediyorum.
T.Ate - Efendim elimin altnda, musaade buyurun...
E.Senlikoglu - Sayn Ate'in iyi niyetinden hi uphem yok. Fakat mumkun degil!
Okuyoruz ve gruyoruz.
T.Ate - Simdi, bakn, Istiklal Mahkemelerinin, bir zelligi, diger devrim
mahkemelerine benzemeyen yan, aleni (ak) olmasdr. Hibir muhakeme
(yarglama), kapal kaplar ardnda yaplmamtr. Hepsi aleni olmutur. ok mu
adildir, iyi midir, ktu mudur, ayrca tartlabilir. Fakat Istiklal
Mahkemelerinin dkumu elimizin altnda vardr. Bunun iin uzun aratrmalar
yapmak gerekmiyor.
E.Senlikoglu - Istiklal Mahkemeleri ile ilgili arivler kapal, efendim.230
T.Ate - Hayr efendim. Her ey aktr. En son, zabtlarn bir ksm saklyd
ki onlarn arasnda baz aklanmam olanlar vard, Iskilipli Atf Hocayla
ilgili Ankara Istiklal Mahkemesi'nin zabtlar da ald ve yaymland. Sayn
kamuoyuna, bir kez daha altn izerek duyurmak istiyorum. Yalan uzerine, iftira
uzerine, abartma uzerine, hakllk kmaz ortaya. Istiklal Mahkemelerinde
yarglanan insanlarn idam edilenlerinin says, 1.Dnemde 1.054'tur. Mucce-len,
yani idama mahkm olup da ertelenmi, gerekletirilmemi idam says, 2.827'dir
ve gyaben idam karar da 243'tur. 2.Dnemdeki idam kararlar da 400
civarndadr.231 Mueccel idamlarn da bir ksmnn asldgn duunursek,
Istiklal Mahkemeleri kararyla idam edilen insan says, u bini
bulmamaktadr.232 Nerede kald be bin kii astgn syleyen cellat?
230) Son olarak, 1993 yl Kasmnda, Ahmet Nedim, Ankara Istiklal
Mahkemesinin, baz durumalarn tutanaklarn asllaryla birlikte yaymlad.
500 sayfalk bir kitap. Kzmzn kendini ilgilendiren yaynlar bih izlemedigi
anlalyor, 'arivler kapal' diye inat ediyor.
Yarg yaplmadgn ileri suren Senlikoglu'na, bu kitaptaki, duruma
tutanaklarn okumasn tavsiye ederim.
231) Tam says, 576.
232) E.Aybars, 1.Dnemde, 1.054 olan kesin idam saysnn, bilimsel
ihtiyatllk gstererek, 1.500 olabilecegini ileri surmutu; 2.Dnem idam
kararlarnn says ise kesindir: 443! Su halde, ihtiyatllk pay ile birlikte
toplam idam says, en fazla 2.076 eder. T. Ate, bir ihtiyatllk daha
gstererek, 'mueccel' (tecil edilmi) idam kararlarnnn bir ksmnn, ilerde
infaz edilmi olabilecegini varsayyor ve ortalama bir say ileri suruyor;
3.11.1994 gunu, Objektif programnda, bu ortalama sayy 2.700 olarak
belirtecektir.
Hakknda, tecil edilmi idam karar olan 2.827 kiiden 757'sinin (yaklak
%25'inin) yeniden su ileyecegini varsaymak, bana hi de saglkl ve gereki
bir hesap olarak gelmiyor.
654
E.Senlikoglu - Bunlar aratralm.
T.Ate - Butun bunlar elimizde rakam olarak mevcut. Sunu da sylemek istiyorum.
bin kii az m? Abartmann da bir snr vardr.
K.elik - Sayn Senlikoglu, bu filmdeki sahneyi ve sizin tanmlamalarnz,
sayn Ate yalan, iftira ve abartma olarak niteliyor.
E.Senlikoglu - Toktam Beyin samimiyetinden uphem yok. Aratran, yalnz
Toktam hocamz degil. Biz de aratryoruz ve gruyoruz. Bunu inkr etmeyen
birok aydn ve Ataturku kiiler de var. Ve bunu kaynaklarmzdan okuyoruz...
Yalnz, bu tartmada hibir sonuca ulaamayacagz. unku ne sayn hocamz
fikrinden vaz geecektir, ne de ben fikrimden vaz geecegim.233
K.elik - Efendim, hoca altn izerek syledi, sizin de savundugunuz bu
duunceler iin yalandr, iftiradr, abartmadr dedi.
E.Senlikoglu - Kaynaklarmz var. Onu aratrrz hep beraber.
T.Ate - Ben Istiklal Mahkemelerinden herhangi birinde, ldurulmu bir insann,
mezarndan karlp yeniden asldgn duymadm. Byle bir ey olmas da
mantkla bagdar gibi degil.
K.elik - Belgelerim var diyor Senlikoglu.
T.Ate - Programdan sonra, ok yararlanacagz mutlaka o belgelerden... Ama baz
gereklerin de bilinmesi lazmdr. Bu iftira kampanyas, belli bir zemine
dayanmyor ve hakszdr. Bu konuda aratrma olmadg syleniyor. Bu konuda ok
uzman arkadalarmz var. Mesela Ergun Ajybars.Gen yata, bir mur
harcayarak...
K.elik - O zaman, sadece Istiklal Mahkemelerini konu alan bir ak oturum
yapalm.
T.Ate - Zevkle.
E.Senlikoglu - Istiklal Mahkemelerinde grevli olan herkese, Toktam Beyin
kefil olmas uzucu bir'olay, unku...
T.Ate - Kefil filan degilim, niye kefil olaym herkese? Yok yle bir ey.
E.Senlikoglu - Bu seyyar bir defa efendim, seyyar.234
T.Ate - Musaade buyrun, unu ifade etmek istiyorum. Ben Birinci Meclisin butun
uyelerine toz kondurmamaya alrm. Hangi gruptan olursa olsun, ama Birinci
Grup, ama pek de uzlaamadgm Ikinci Grup. unku gerekten tarihimizin bu en
erefli insanlarna sayg gstermemiz gerektigini duunurum. Istiklal
Mahkemeleri uyeleri arasnda, Ikinci Grup uyeleri de var.
233) Demek ki bilimsel aratrma, belge, kant nemli degil, hibir bilgiye
dayanmayan kendi fikri, daha dogrusu, masallar okuya okuya kemiklemi
nyargs nemli ve geerli. Anlalan, islamlgn bu yeni temsilcileri iin
ilmin mlmin be paralk degeri yok, yaasn masallar!
234) Evet, seyyar (gezici)1 Ne olmu yani? Seyyarlk, mahkemenin mahkemeligine
halel mi getirir? Tapu- Kadastro Mahkemeleri de seyyar.
655
E.Senlikoglu - Siz cellatlara en saygn diyorsanz, benim syleyecek szum yok.
T.Atc - Turkiye Birinci Millet Meclisi, tarihimizin en saygn insan
toplulugudur. Istiklal Mahkemesinin uyeleri milletvekiliydi.
E.Senlikoglu - Millet Meclisi'ne szumuz yok, biz cellatlardan bahsediyoruz.
K.elik - Sayn Ate'e, sayn Senlikoglu'na teekkur ediyoruz.
Emine Senlikoglu'nun 'cellatlar' szu dolaysyla, Radye-Televizyon st Kurulu,
Interstar uyarr.235 Bunun uzerine Interstar, 27 Ekim 1994 gunu Objektif
programnda yaplacak olan Istiklal Mahkemeleri tartmasn erteler Tartma,
daha dar bir kadro ile 3 Kasm gunu yaplacak.
Bu arada, 31 Ekim 1994 gecesi, Reha Muhtar'n hazrladg Ate Hatt programnda
(TRT 1), lunun mezardan karlp aslmas, zorla sakal kesilmesi, Kur'an'n
topraga gmulmesi gibi iddialar, geni bir ekilde ele alnr. Bu programn, sz
konusu iddialarla ilgili blumlerini, ayrntl sahnelerin zunu koruyup
ksaltarak aktaryorum.
Reha Muhtar -..Filmde, Cumhuriyetin ilan edildigi yllarda, bir Mevlevi
eyhinin, mezarndan kartlarak yeniden idam edilmesi gsteriliyor. Filmde,
kznn agzndan, o gunlerde Kur'an'n bask sonucu toprak altna gmuldugu,
inananlarn sakallarnn kesildigi, gruntulerle aktarlyor. Ate Hatt, filmin
bu tuyler urpertici iddialarn aratrd.
[Filmin maliyeti konusunda yapmcyla yaplan ksa bir konuma. Film 4 milyara
mal olmu. Reklama da 2 milyar ayrmay duunuyorlarm.]
Reha Muhtar - Aslnda film, gunumuzde geen ve ok da ilgin olmayan bir ykuyu
iliyor.236 Ancak, zaman zaman geriye dnulerle, Cumhuriyetin ilk yllarnda
oldugunu iddia ettigi baz olaylar gundeme getiriyor. En arpc olay,
Erzincan'n Kemah ilesi, Muekrek kyunde, eceliyle lmu Mevlevi Seyhi Ibrahim
Hakk Efendinin, mahkeme kararyla mezardan kartlarak ipte sallandrlmas,
yani idam edilmesi. [Sahne gsteriliyor] Ite bu sahne, Ibrahim Hakk Efendinin,
o sralarda 10 yalarnda olan kuuk kznn, bu olay izlerkenki aglama
gruntusuyle veriliyor ve film boyunca da, Ibrahim Hakk Efendinin, Cumhuriyetin
ilk yllarnda bana gelenler, kznn anlarndan aktarlyor.
[Programn aratrcs Lutfiye Pekcan'n, filmin yapmcs Huseyin Turk-
yldrr ve ynetmeni M.amurcu ile yaptg ksa bir konuma girer:]
235) Bu tarihte Kurul Bakan Al Baransel'di.
236) Filmi seyredemedim ama bu programlar dolaysyla birok sahnesi,
defalarca ekrana getirildi Grdugum sahnelere gre, ilkel, grotesk, duygu
smurusu yapan, maksatl bir film
656
H.Turkyldrr - Evet, yeri bellidir. Bu olay yaayan insanlar hl sagdr,
hayattadr.
L.Pekcan - Peki, bu filmde 'tarihi gerekler saptrlmadan, aynen verilmitir'
deniyor.
M.amurcu - Evet.
L.Pekcan - Filmin senaryosunu da, bir arkadanzla birlikte kaleme aldnz,
Emine Senlikoglu'nun kitabndan uyarladnz. Film, Erzincan'da bir eyhin
aslmasyla balyor.
M.amurcu - Evet, biz bunu aratrmaya baladk, o kadar buyuk bir aratrma
degildi, piyasada var olan kitaplardan aratrma yaptk ve birtakm tarihi
gereklerle yuzyuze kaldk. Ben, Seyh Ibrahim Hakk Efendi Hazretleri olayn
bilmiyorum. Burhan Bozgeyik'in Bize Nasl Zulmettiler isimli kitabnda
rastladm, yaklak bir sayfayd. Defalarca okudum ve etkisinden kurtulama-dm.
Seyh Efendinin torunlarn kaynak gsteriyordu. Ayrca, yine dipnot olarak
Erzincan Yllg'ndan bahsediyordu.237 Biz bunlara ulaamadk ama ben bu var
olan bilgileri dogru kabul ettim.
Reha Muhtar - Ite filmin en arpc sahnesi, ynetmenin 'var olan bilgileri
dogru kabul etmesiyle', byle ortaya kyor... Torunlarn kaynak gsteren
kitap, bu hukmu verince, ynetmene gre sahnenin ekilmesinin bir sakncas
kalmyor. Hem de Ibrahim Hakk Efendinin kz anlatyormu gibi gsterilerek.
[Filmden ve gala gecesine katlan tesetturlu seyircilerden gruntuler vs.] Reha
Muhtar - Ate Hatt, Ibrahim Hakk Efendinin hem torunlarn, hem de filmde,
agzndan anlatmn yapldg kzlarn buldu. Ibrahim Hakk Efendinin iki
kzndan Hatice Meliha Cimilli, Istanbul, Fatih'te, Halclar Caddesi 86
numarada oturuyor. Su anda 80 yanda. Babas eceliyle ldugunde 10
yalarndayd.
237) Ynetmen iki kaynaktan bahsediyor ama ikisi de dogru degil. Bu olay yazan
H.H.Ceylan'dr. (Din - Devlet Ilikileri, 3. C., s.31-34) H.H.Ceylan, anlattg
bu uyduruk olay iin u kaynak gsteriyor, yazdg gibi aktaryorum:" Mevlevi
Ibrahim Hakk Hazretleriyle ilgili bu hadiseyi, Erzincan ulemasndan Ali Kuuker
Efendi ile Muekrek kyunde Mevlevi Ibrahim Hakk Hazretlerinin hala hayatta
olan torunlarndan dinledim. Ayrca bkz: Erzincan Tarihi, Tahir Erdogan Sahin,
c.2., s.275, Erzincan Hayra Hizmet ve Dayanma Vakf Y., Erzincan, 1987."
H.H.Ceylan, zellikle I.Hakk Efendinin torunlarndan dinledigini iddia ettigi
olay yle hikaye ediyor: istiklal Mahkemesi 1926 ylnn ikinci yarsnda
Erzincan'a gelmi (!), Ankara'dan aldg emirle, halk islam'a bagllkta
direnmeye agran ibrahim Hakk Efendinin idamn istemi, gyaben idamna karar
vermi. H.H.Ceylan'a anlatldgna gre, bir sure sonra Efendi, ruyasnda
Resulullah' grup davetini alm ve ruhunu teslim etmi. ocuklar durumu Sark
istiklal mahkemesine bildirmiler. Mahkeme, Muekrek kyune hemen bir heyet
yollam, mezar alm ve jandarmalar, heyetin emri geregince cesedi mezardan
karp asmlar. Dunyada grulmeyen bir zulumle mahkemenin karar bu ekilde
yerine getirilmi.
H.H.Ceylan, butunuyle uydurma oldugunu grecegimiz hikayeyi yle bitiriyor: "Bu
zulmun bir dunya rekorudur... Cumhuriyet dnemi Turkiye'sinin rekorudur." (s.34)
Ortada gerekten bir rekor var ama bunun yalan rekoru oldugu, Efendinin
kzlarnn ve torunlarnn ifadeleri okununca anlalacak!
657
[Filmin sz konusu sahneleri tekrar gsterilir]
L.Pekcan - Bu filmde, mezardan karlp beyaz kefeniyle tekrar aslan ibrahim
Hakk Efendi, Erzincan, Kemah ilesi, Muekrek kyunden, sizin babanz...
H.M.Cimuli - (Kucagnda babasnn ereveli, buyuk bir resmi; bir sehpa uzerinde
Kur'an') Evet efendim, babam.
L.Pekcan - Byle bir olay oldu mu?
H.M.Cimuli - Hayr, kati surette hayr! Hi byle bir ey olmamtr!. Her
tarafm titredi... Onlar da Musluman, ben de. Getirsin, urada Kur'an- Kerim'e
elimi basaym. Byle bir ey olmad. Ben kuuk degildim, on yandaydm.
[Bu sahneyi, L.Pekcan'n filmin ynetmeni Metin amurcu ile yaptg konuma
izliyor:]
L.Pekcan - Biz torunuyla konutuk, Ibrahim Hakk Efendinin kzyla konutuk.
Bugun 80 yanda. Olaya buyuk infial duydugunu, buyuk tepki gsterdigini, byle
bir eyi kesinlikle kabul etmeyecegini syluyor.
M.amurcu - Evet, ee, baknz, Ibrahim Hakk Hazretleri mevlevidir ve gerek bir
Islam alimidir. Saray vaizligi yapmtr. Sradan bir insan degildir.
inklaplara kar kmtr. Ankara'dan gelen bir emirle (!) Erzincan Istiklal
Mahkemesi (!) gyabnda idam cezas vermitir (!), kendisi bulunamadg iin.
Bakn, bunlar tamamen gerektir, ben bunlara inanyorum.
L.Pekcan - Mezardan kartlp..
M.amurcu - Ben bunlara inanyorum. Kznn, ne artlar altnda, ne syledigi
beni ilgilendirmiyor. Biz buna... bunlar gerektir!
Reha Muhtar - Bir eyhin kzna, acaba hangi kuvvet, Kur'an'a el bastrarak
yemin ettirebilir?
[L.Pekcan'n, Ibrahim Hakk Efendinin kzyla yaptg konuma, devam eder:]
H.M.Cimuli - Erzincan'da u ay hasta yatt, eceliyle ldu. Terzi Baba'
mezarlgna gitti. Yatyor orda.
L.Pekcan - Daha sonra mezarndan alndg...
H.M.Cimuli - Ne!!! Hayr, katiyen! Rahmetli'agabeyim yaptrd mezar. Senelerce
ziyaret ettik, gittik. Teyzemin-ogullar her hafta, ziyaretine [giderlerdi].
L.Pekcan - Bu filmin geregi yansttg syleniyor ve hatta torunlar kaynak
gsteriyorlar.
H.M.Cimuli - Torunlar? Bu ite torun! O kadar yanl, o kadar yanl ki yalan!
Her turlu ispat ederim. ok ukur ki ben hayattaym, bir de ablam var hayatta.
Reha Muhtar - Ate Hatt, Hatice Meliha Cimilli'nin hayatta olan ablas
658
[Hafz] Afife zseluk'u, Ibrahim Hakk Efendinin buyuk kzn da, Ankara'da,
Ebuzziya Tevfik sokak, 34 numarada buldu.
Afife zseluk - ok fena oldum. Baygnlk geirdim. Nasl uydurdular byle bir
eyi, hi imknsz. Babam [kyde degil] Erzincan'da ldu, Terzi Ba-ba'da
gmuldu, halen orada gmulu. Gitsin, baksnlar.
L.Pekcan - Nasl ldu efendim?
A.zseluk - Kalpte'n ldu. Hasta yatt, sonra ldu. Erzincan'da gmulu duruyor.
L.Pekcan - Tanrlar m, bilirler mi orada?
A.zseluk - ok tanrlar, ok tannm... L.Pekcan - Ne olarak bilinir?
A.zseluk - Mevlevi eyhiydi. Medresesi vard. Talebeleri vard. Herkes tanr
yani Erzincan'da.
L.Pekcan - Hac Ibrahim Efendi olarak m bilinir?
A.zseluk - Evet, Hac Ibrahim Efendi, Kemahl Hoca.
L.Pekcan - Kemahl?
A.zseluk - Kemahl Hoca, Hac Ibrahim Efendi.
L.Pekcan - Peki, bu Muekrek kyunde, baka Hac Ibrahim Efendi var myd, ya da
Ibrahim Hakk Efendi?
A.zseluk - Hi, hi yok. Zaten 10 ev, o kadar. Muekrek kyu ok kuuk bir
ky. [Babam] Orada kalmam, babasna 'ben okuyacagm' demi, babas para
vermi, gitmi Msr'a. Msr'da biraz okumu, sonra Ingiltere'de okumu. Sonra
gelmi ite, mevlevihaneyi am. Koca bir arazi iinde medreseler, tekke, cami,
ite ahaneler... Evimiz, hep o eyin iindeydi. Hep ya-nmzdayd.
L.Pekcan - Idam kararnn, mezarndan karlp uygulandg syleniyor.
A.zseluk - Hayr, hayr! Hi, yalan! Nasl uyduruyorlar bunlar, nereden
karyorlar? Bu kadar iftira olmaz! Ne istiyorlar lu adamdan? [L.Pekcan,
filmin ynetmeniyle konuuyor:]
M.amurcu - Filmdeki her olayn gerek olduguna inanyorum. Gerek olmasayd
zaten, ben onlar filme aktarmazdm.238 Bu cesareti gsteremezdim.
L.Pekcan - Torunu u anda yayor, kzlar da ayn ekilde... M.amurcu - Baka
torunlar da var!
[L.Pekcan, Ibrahim Hakk Efendinin torunu Sevin Elmas'la konuuyor:] S.Elmas -
Torunlar kaynak gsteriliyormu bu filmde. Byle bir ey kesinlikle olamaz!
Olmayan bir eyi, torunlar nereden sylesinler?
238) Bir yanda ibrahim Hakk Efendinin, iddetle itiraz eden, uzuntuden
titreyen, biri Kur'an el basmaya hazr, teki Hafz iki kz, te yanda ise,
yazlarnda adndan baka hibir dogru bulunmadgn grdugumuz H.H.Ceylan'n
masal. Filmin ynetmeni, masala inanyor.
659
L.Pekcan - Ka tane torunu var? Yakn iliki iersindeyiz diyorsunuz. Bunu
syleyebilecek bir torun kabilir mi?
S.Elmas - Hayr kesinlikle kamaz. Biz u kardeiz, teyzemin yine u ocugu
var. len kardelerinin kz, Buket Uzuner, kardei Salih Uzuner var. Byle bir
ey syleyecek torun yok.
Reha Muhtar - Ate hatt, bir kuku brakmamak iin sadece bir torunla degil,
diger torunlarla da grutu.
Gulgun Hanm - Evet, torunlarn hepsiyle yakn iliki iindeyiz, torunlar
bizleriz. Hepsi Ataturku, milliyeti insanlar. Biz dedemizin, her zaman
Cummhuriyet hukumeti ve Ataturk hukumeti tarafndan sayg grdugunu duyduk
annemizden. Annem 80 yandadr, Cumhuriyet Ilkokulu'nu bitirmitir. Dedem yle
Ataturk kart biri olsayd, herhalde kzn o devirde, karma bir ilkokula
gndermezdi.
Reha Muhtar - Yine Ibrahim Hakk Efendinin kznn anlarna dayanlarak, filmde
gsterilen Kur'an gmme sahneleri ise, tartmann bir baka boyutunu
oluturuyor. Ezici ogunlugu Musluman olan bir toplumun, batl emperyalist
gulere kar verdigi Kurtulu Sava'ndan sonra, hepsi Musluman olan nder
kadronun veya onlardan gu alan bakalarnn, kendi dinlerinin kutsal kitabn,
nasl topraga gmdurduklerini anlamak mumkun grunmese de, biz yine taraflar
dinleyelim.
[L.Pekcan, filmin yapmcs H.Turkyldrr'la konuuyor:]
L.Pekcan - Bir belge gsteriyor mu?
H.T. - [Sayfann) Altnda kaynaklar vard. Erzincan Gunlugu [tarihi demek
istiyor olsa gerek] gibi bir kaynak gstermitir.
L.Pekcan - Erzincan Gunlugu gibi? Peki, siz inandnz m efendim? Byle bir eyi
inanarak m -ektiniz?
H.T. - Tabii ki.
L.Pekcan - Inanyorsunuz?
H.T. - Tabii ki.
L.Pekcan - Yani Kur'anlarm gmuldugu, Istiklal Mahkemelerinin...
H.Y. - Olmutur bunlar.
Reha Muhtar - Filmde bunlarn oldugu, yine Ibrahim Hakk Efendinin kznn,
kuukluk anlarndan aktarlyor. Simdi 83 yandaki o kuuk kz, Ate Hatt
kameralarna yle konuuyor.
Afife zseluk - Yalan! Hi imkn yok. O kadar insan grdu ki. Herkes
ibadetinde, camisinde, evinde. Hi yle sakl bir ey yoktu Ataturk zamannda.
L.Pekcan - Siz evinizde, rahat rahat Kur'an okur muydunuz?
A.zseluk - Rahat, ok rahattk. Hatim okunurdu Ramazan'da. Hi kimse bir ey
demezdi.
L.Pekcan - Herhangi bir engel?
660
A.zseluk - Hi, hibir engel yoktu. Herkes ibadetini yapard, serbestti. Hi
gizli bir ey yoktu. Bunlar nereden karyorlar byle? yle sakal kesme filan,
hi imkn yok. Kur'an gmulur mu hi? [Yeniden Ibrahim Hakk efendinin bur
kz:]
H.M.Cimilli - Hi, hi, katiyen! Benim dedemin dedesinin Kur'an- Kerimleri
var. Benim ablam [Afife hanm] hafzd. Erzincan'da, 30 sene Kur'an hafz...
Butun Erzincanllar bilir. Kimse, 'hafz, niye okuyorsun?' [demedi]... Kocam,
Allah rahmet eylesin, ilkokul din gretmeniydi. Evde-beraber namaz klardk,
Kur'an okurduk. Bir munakaa oldu, dedim ki: 'Yahu kim bizim Kur'an'mz
toplad ki... Bak, dedemin Kur'an ite burada!'
[Son olarak, L.Pekcan, Ibrahim Hakk Efendinin bir baka torunu ile konuuyor:]
L.Pekcan - Byle bir eyin varlgna siz inanabiliyor musunuz?
Bilgin Cimilli - Kesinlikle inanmyorum. Ate Hatt program burada sona eriyor.
3 Kasm 1994 gunu, Objektif program, baz yazar, bilim adam ve ilgililerin
Istiklal Mahkemeleri ve filmdeki iddialar hakkndaki grulerini, ardarda
yanstr. Bunlarn da konumuzla ilgili ksmlarn, banddan zerek ve cumleleri
toparlayarak aktaryorum:
A.Dilipak - M.Kemal adna baz milletvekilleri, devrimleri koruma adna, yarg
yolunu kullanarak, kendilerine gre zel bir yarg metoduyla adeta terr
estirdiler.
T.Ate - Hayr. Bu iddialar ileri surenler, ya Istiklal Mahkemelerini
bilmiyorlar, ya da terr mahkemelerini bilmiyorlar.
A.Dilipak - Siyasi amala iddete bavurulmutur, mahkeme istismar edilmitir.
Gerek bir mahkeme degildi bunlar.
Altemur Kl239 - Bu mahkemeler, meru (yasal) mahkemelerdi. yeleri TBMM
iradesinden kan kiilerdi.
A.Dilipak - Her ey ite birka kiiden oluyor. Duzmece bir mahkeme/40 Kararlar
veriliyor ve derhal infaz ediliyor.
Emine Senlikoglu - Istiklal Mahkemesinde grev alan herkes, kendi dunyasna gre
yarglad. (?) Kulland Istiklal Mahkemesi'ni, istedigi gibi kulland.^)
T.Ate - Hibir Istiklal Mahkemesi'nde, kapal kaplar ardnda karar
alnmamtr. Her ey halka aktr, her ey alenidir.
239) Ankara Istiklal Mahkemesi uyelerinden Kl Ali'nin oglu.
240) istiklal Mahkemeleri, TBMM'nin 11 Eylul 1920 gunu kabul ettigi 21 sayl
kanunla kurulmutur. Kanunun kmas iin hararetle alanlardan biri de
Trabzon milletvekili Ali Sukru Beydir. (E.Aybars, 1.C., s.40)
661
A.Dilipak - Nasl ak oluyor? Halkn susturuldugu Stalin dnemi mahkemeleri
ak myd? Hayr,, hayr, byle bir ey yok!241
A.Kl - Yarglama ak olarak yaplrd, gizli yarglama yoktu. Sanklarn
mudafaa yapmalar nlenmiyordu.
E.Senlikoglu - Said-i Nursi Hazretleri, yuz bin insann kesildigini syluyor bir
defa, yani kesilerek lduruldugunu syluyor. (!)
T.Ate - Istiklal Mahkemelerinde aslan insan says bellidir. Tek tek, isim
isim, ana ad, baba ad, dogumu, ya, her eyi bellidir. Mahkemelerde 2.700
idam karar verilmi ve uygulanmtr.
E.Senlikoglu - Yuz binlerin ok ustunde.242 Byle u bin, resmi rakamlarda u
bin deniyor ama sylediklerine kendileri de guluyordur herhalde.243
A.Kl - Divan- Harpler dahil, nihayet u bin kii idam edilmitir.
A.Dilipak - Topladgnzda yuz binleri buluyor rakam.244
T.Ate - yle yuz binler, muz binler gibi rakamlar guluntur. yle bir ey sz
konusu degildir!
I spiker - ite yllar sonra istiklal Mahkemeleri tartmasn gundeme getiren
film Bize Nasl Kydnz'n olay sahnesi!
[Ekrana, filmdeki mezardan karp asma, saka! kesme vb. sahneler geliyor.
Sonra:]
241) Tarih bilgisinin derecesini yakndan bildigimiz Dilipak, sapla saman
kartryor. Turkun akl gzundedir derler. Gnderme yaptgm kaynaklardaki
sayfalara bakarsa, duruma salonlarnn, kadn ve erkek dinleyicilerle dolu
oldugunu kantlayan fotograflar grur: Azmi Nihat Er-'man, Izmir Suikast ve
istiklal Mahkemeleri, s.64-65 arasnda baz fotograflar; O.Nuri Aladag, Istiklal
Mahkemeleri, s.682-684, Resimli Tarih Mecmuas, 16.say/Nisan 1951; E.Aybars,
Istk-
"lal Mahkemeleri, dizi yaz, Milliyet, 29 Ekim 1996/ 18. sayfa, 5 Kasm 1996/16.
sayfa, Sumer Kl, Izmir Suikast, s.298-301, 303-304, 311.
242) Hibir kant olmadan, birtakm dayanaksz, maksatl iddialara,
sylentilere inanarak, bir masal ne de azimle savunuyor, degil mi?
243) A kzcagzm, o dnemleri sen de yaamadn, biz de yaamadk. Sen de, biz
de, birtakm kaynaklan okuyup inceleyerek grenmeye, anlamaya ve gereklere
varmaya alyoruz. Yapabilecegimiz ey, birtakm olumlu olumsuz masallara,
sylentilere, yaktrmalara kaplmadan, kaplmamak iin gayret gstererek,
belgeler yardm ile geregi yakalamaya abalamak olabilir.
Ve tarih bilimi, tpk saglkl bir vicdan gibi, guvenilir belgeden ve durust
tanktan baka kant da kabul etmiyor. Sylentiye, dedikoduya, ancak sradan
insanlar kulak kabartr, yeterli egitim grmemi, naiv insanlarsa inanrlar.
Akln, balca niteliklerinden biri, kantsz iddialar ve sylentileri kuku
ile karlamas, aratrp denetlemesidr.
Butun ciddi, geerli belgeler ve aratrmalar, on binler, yuz binler, be yuz
binler gibi lusuz sylentileri yalanlyor. Belgelerden kan sonucu
aktaranlar, aktardklar sonulara neden gulsunler? Belgeleri seslendiriyorlar
sadece. Olsa olsa, birtakm uyduruk iddialara, masallara gulerler ama onlara da
gulmuyorlardr. Tam tersine, ileri kan aglyordur. unku bu sahte tarih yaratma
gayreti, bu masalclk, her vesile ile tazelenip kruklenen bu kin ve nefret, bu
bagnaz ve dayanaksz yaklam ile elbette huzurlu bir ortak gelecege yol
almyoruz.
Buna gulunur mu?
244) Dilipak, u toplamn,dkumunu bir verse, tartma sona erecek.
Haydi muhterem1
Dkumu yaymla da bu tartmay sona erdriver1
662
H.M.Cimilli - Erzincan'n Kemah kazas, Muekrek kyunden ibrahim Hakk
Hazretlerinin kzym. Mezarndan karlmas ve aslmas, hi sz konusu
degildir. Hepimiz Muslumanz. Onlar da gelsin Kur'an'a el bassn, ben de
Kur'an'a el basarm.
E.Senlikoglu - Bir iki rivayet var bu konuda. Yani mezardan karldgna dair
rivayet degil de, u ekilde. Savc, 'ldugune inanmyorum' diyerek guya,
kartyor. Bir yerde byle bir rivayet var.245
Olgun Cimilli (Torunu) - Kesinlikle mezarndan karlmad. Zaten Istiklal
Mahkemesinde yarglanmad.
E.Senlikoglu - iki tane ibrahim Hakk Hazretleri var, ibrahim Hakk var. Bir
tanesi, o mehur din ulemas ibrahim Hakk Hazretleri, o degil bu. Bu, isim
benzerligi olan Ibrahim Hakk diye biri.
Gulgun Hanm (Torunu) - Olamaz ki. Kemah zaten ok kuuk bir ile. Onun bir
kyunden, on, on be haneli bir kyden, ikinci bir ibrahim Hakk, din bilgini
kmasna imkn yok.
E.Senlikoglu - Birtakm sylentiler kartyorlar, yok bir kadn varm da, o
diyormu ki 'bu insan benim dedemdi, benim dedem yle degil, yle yleydi'
falan diye, yani bizim bunlara karnmz tok!246
Gulgun H. - Mezar nasl amlar? Gece mi atlar, gunduz mu atlar? Eger
ibret iin yapmlarsa, butun halkn nunde yapm olmalar lazm bunu. Herhalde
gizli gidip asmazlar. Byle bir ey olmasna imkn yok, asla.
A.Dilipak - Yarglama metodu yasalara uygun degil.247 Dogrudan kendileri
parlamento, Meclis adna yarglama yaptklar iin verdikleri hukum, kanun
eklindeydi. (?) Byle bir hukuk devleti, byle bir adalet mekanizmas meru
olmaz!
A.Kl - Istiklal Mahkemeleri, kesin ve abuk karar verdikleri, abuk ibret
tekil ettikleri iin buyuk bir grev yapmtr.
E.Senlikoglu - Tatbikatlarda biz, ok hatalar, yanllklar, kymlar gruyoruz.
345} Zavall yal hanmlar isyan ve uzuntu iinde, yemin ediyorlar, nufus
kgtlarn, babalarnn resmini, Kur'an'm gsteriyorlar, kahroluyorlar ama
Senlikoglu, hi mahcup olmuyor, gnullerini alacak iki kelimeyi bile esirgiyor,
bir lupun istismar edilmi olmasndan hi azap duymuyor, ustelik yeni bir
rivayet ileri surerek, mzrag bir kere daha uvala sgdrmaya abalyor!
Pes!
ibrahim Hakk Efendiyi, asl mezarndan karp asanlar, jandarmalar degil,
maksatl bir film ugruna, kendileri! Hem de bunu, film her gsterildike
yapyorlar!
246) Seksen yandaki iki hanm ve ocuklar hakknda, roman yazarnn
kullandg usluba baknz. Herhangi biri, filmin talihsiz kahramannn, agzndan
anlar uydurulan kz da olsa, masallarna kar kt m, usluplar bu hale
dnuuveriyor.
Mahcup olma gibi duygulara, hi yuz vermiyorlar.
247) istiklal Mahkemelerinin soruturma ve yarglama metodunun bir ksm,
kendi zel yasasnda ve uyguladg kanunlarda yazl. Bu konuda, mahkemelere yn
veren Meclis grumeleri ve kararlan da var. (Birka iin: E.Aybars, 1.C.,
s.49-54)
663
Siar Yaln248 - Kesinlikle bunun asl esas yoktur!
A.Dilipak - Islami semboller, ibadet hurriyeti, Islami egitim tamamen devre d
brakld ve Muslumanlara kar, birok bakmdan da terr estirildi.249
T.Ate - Istiklal Mahkemelerinin, slamiyeti ezmekle hibir ilgisi yoktur.
A.Kl - Baz kiiler, bu mahkemeleri, sanki dine kar, dini kaldrmak iin
kurulmu mahkemeler gibi gstermek istiyorlar ki maksad katiyen bu degildi.
A.Dilipak - Burada Kemalistler belki unu syleyebilirler: Bunlar dogru degildi
ama M.Kemal, devrimleri tutturmak iin buna mecburdu.
T.Ate - Istiklal Mahkemelerine yneltilen eletiriler iinde, mutlaka,
Ataturk'u ve Cumhuriyetimizi ypratma arzular var.
A.Dilipak - Syle diyorlard: Irtica ile mucadele, Kurtulu Sava'ndan daha
elzem ve acil bir meseledir.250 Dolaysyla, irtica ile kastettikleri Musluman
evreler uzerinde ok ciddi bir terr hareketi balattlar.
248) Ankara istiklal Mahkemesi tarafndan idama mahkm edilen Cavit Beyin oglu.
249) Nedir Islami sembol? Sark m? Mecusiler de sark takyor. Tebih mi?
Katolikler de tebih ekiyor. Sakal m? Yahudiler de sakal brakyor.
Minyaturleri, giyim kuamla ilgili aratrma ve albumleri inceleyenler, o
dnemlerle ilgili anlar okuyanlar, arafn da ne kadar yeni bir giysi
oldugunu anlarlar. (*)
Islam dininde, grsel sembol sz konusu bile degildir, ibadet hurriyeti.de devre
d braklmamtr. Herkes Kur'an'la belirlenmi ibadetleri yapmakta tamamen
serbestti. Eger Dilipak, tekkelerde toplanp zikr etmeyi, onlardan daha nemli
ve ncelikli sayyorsa, bir diyecegim yok. Islami egitimin tamamen devre d
brakldg da dogru degildir. Dini yaynlar serbestti ve ailenin dini terbiye
vermesi de elbette yasak degildi. Biz yle yetitik. Ilahiyat fakultesi de
akt.
(*) "Ancak geen yuzyl sonralarna dogrudur ki nce Istanbul'da, sonra Anadolu
ve Rumeli'nin buyuk ehirlerinde, u paradan murekkep, 'araf ad verilmi bir
kadn esvab kmtr." (R.E.Kou, Turk Giyim Kuam ve Suslenme Szlugu, s.65,
Sumerbank Y., Ankara, 1969)
araf modasnn geliimi iin: R.H.Karay, Nesil, Hayat, s.72-82, S.Lutfi
K., Istanbul, yl yazlmam; ayrca: N.Sevin, On Asrlk Turk Kyafet
Tarihine Bir Bak, Kultur Bk.Y., Ankara, 1990; Prof.Dr.Metin And, 16.Yuzylda
Istanbul, s.194-200, Akbank Y., Istanbul, 1994)
250) Dilipak'n Kurtulu Sava'n hi bilmedigini, defalarca grduk. Istiklal
Mahkemelerini de bilmiyor. Istiklal Mahkemeleri iki dnemde
degerlendirilmektedir: 1920-1923'te hizmet veren Istiklal Mahkemelerinin,
'irtica ile mucadele meselesini, Kurtulu Sava'ndan daha elzem ve acil olarak
ele aldg' iddias, Dilipak'a zgu bir saptrma, asl fasl olmayan, olmasna
imkn da bulunmayan, uzerinde durulmayacak bir uyduruk laf!
1923-1927 yl istiklal Mahkemelerinde ise, rejim mahkemesi olma niteligi ne
kmaktadr. Yeni rejim ne yapacakt? Cumhuriyeti ykma, saltanat duzenini geri
getirme amal almalar, giriimleri, direnmeleri, ayaklanmalar," tenis ma
seyreder gibi uslu uslu seyredecek, hi karmayacak, 'dur bakalm ne olacak?'
diye bekleyecek miydi?
'Musluman evreler uzerinde, ok ciddi bir terr hareketi balattlar' iddias
da dayanaksz, yaktrma bir iddiadr. Seyh Sait isyann, dinsel bir hareket
olarak gstermek istiyorlar. Agrlkl karakteri o degil ya, yle oldugunu kabul
edelim. Ne yapacakt devlet? Turkiye'nin dogusundan vaz geerek, ayr bir islam-
Kurt devleti kurulmasna izin mi vermeliydi?
Bunun dnda, Erzurum, Sivas, Giresun ve Rize'de, birka kuuk ayaklanma
giriiminde bulunuldu ya da ayaklanld; sanklar yakalanp yarglandlar. Buyuk
ogunlugu beraat etti, 27'si asld. ->-
664
A.Kl - Devnrimleri ve Cumhuriyeti hl ilerine sindirememi olanlar, hl
saltanat ya da eriat nizam gelsin diye duununler var. Bunlarn Ataturk'u,
Kurtulu Sava'n, Istiklal Mahkemelerini sevmelerine imkn yok.
Kadir elik - Evet, degerli seyircilerimiz, tartmay izlediniz. Degiik
duunceleri dile getirdik. Olaylar ve konulan tartrken, ulkenin birligini,
butunlugunu, devleti devlet yapan kurum ve kurulularn korunmas ve kollanmas
gerektigini unutmamak gerekiyor. Bu demek degldir ki gerekler gizlensin. Tabii
ki hayr. Toplum, birtakm konulan tartarak uzlamaya varabilir. Bunun nunu
tkamak, engellemek, yalnzca ktu niyetli ve ulkeyi blmeye, paralamaya
ynelik tavrlar sergileyen insanlarn ekmegine yag surer.
Bu tartma burada bitiyor mu? Hayr. Bir uzlama oluyor mu? Hayr. 2 Nisan
1996'da. Kadir elik'in ynettigi Objektif programnda, Prof.Dr.Toktam Ate
ile Emine Senlikoglu yeniden kar karya geliyorlar. stuste gelen szleri,
birbirinden ayrmaya, cumleleri de toparlamaya altm, aktaryorum. Bilgiyle
bilgisizligin, gerekle masaln, sabrla inadn, bilimle safsata ve mugalatann
ekimesini izleyeceksiniz. Ilgiyle okuyacagnz sanrm.
E.Senlikoglu - (T.Ate, E.Senlikoglu'na, E.Aybars'n kitabnda bulunan,
Kurtulu Sava dnemindeki Istiklal Mahkemelerinin verdigi karar dkumunu
gsterir izelgenin fotokopisini vermi, [kitapta 155. sayfada] Senlikoglu bu
izelgenin dipnotunu aktaryor:) Baknz, burada diyor ki: "2.827 says ok
eksiktir. Bu say tahminen be binin uzerinde olmaldr."251 Halbuki siz bana,
bu belgeyle, iki bin kusur kii demitiniz. Bu bir. Yani sizin belgeniz sizi
urutuyor.
T.Ate - Musaade buyurun...
E.Senlikoglu - Ikinci konuya gelelim...
T.Ate - Ikinci konuya gelmeden nce, unu bir aklga kavuturalm.
E.Senlikoglu - Evet, buyrun.
T.Ate - Benim...
E.Senlikoglu - Sizin belgeniz... (Dipnotu gstermek ister)
T.Ate - Benim de okumam yazmam var.
E.Senlikoglu - Evet, evet, tabii.
T.Ate - Ben, iki bin kusur, ismen belli olan kii vardr, bunun dnda,
Istiklal Mahkemelerinin idama mahkm edip astg insan says, kimilerinin
Bu bir avu insann dndaki milyonlarca insan, Musluman degil miydi? Ne
yapld dini siyasete alet etmeyen bu milyonlarca insana? Hi! Hepsi kulluk
grevlerini rahata, engellenmeden yerine getirmitir.
Annem hl yayor. Onun sylediklerini ve ocukluk izlenimlerimi aktaracagm.
251) Daha nce, bu dipnotu aynen aktarmtm. Senlikoglu, 'mueccel idam
kararnn', infaz edilmemi idam karar demek oldugunu bilmiyor. E.Aybars'n
dipnotunun tamamn da aktarmyor. Sonucu da, tabii, yanl degerlendiriyor ve
yanstyor.
665
utugu gibi, tabirimi baglayn, yle elli binler, yuz binler, be yuz binler
degildir, bunlar isim isim bilinir dedim ve bunun iin size, tarihi bir
arkadamzn yaptg guzel bir almann istatistiklerini verdim.
E.Senlikoglu - Evet ama efendim burada, sizin sylediginiz rakamlardan ok
fazlas, hemen hemen iki misli grunuyor, yani ben onu demek istedim, onun iin
kullandm bu belgeyi. Simdi bunu geiyoruz.
T.Ate - Fakat siz bu belgeyi kullanrken de, yuz binlerden bahsediyor-suz.
E.Senlikoglu - Ortalklarda, sistemde, toplum iinde baz yanllklar var. Bunu
nasl duzeltmeliyiz?252 O konuda bir yorum yapmamz lazm.
T.Ate - Emine Hanm, bakn...
E.Senlikoglu - Ama siz bana frsat vermiyorsunuz..
T.Ate -...Yanllklar degil, topluma sylenen yalanlar var.
E.Senlikoglu - Evet, pek tabii, size gre ama.
T.Ate - Efendim, eger sizde, elli bin, yuz bin, be yuz bin kiinin idam
edildigine dair belge varsa, lutfedin verin!
E.Senlikoglu - Ben, idam edilen atalarm savunuyorum, Toktam Ate Bey ise,
idam eden atalarn savunuyor.253 Toktam Ate Beyin uykusu kasn diye bir
espride bulundum. Sebebi u. Elimde cellat Kara Ali'nin itiraflar var. Diyor ki
cellat Kara Ali, bazlarnn iki bin adet insan aslmtr szune karlk,
isyan ediyor, "Ben sadece kendim olarak..." diyor, "...Isyan Blgesi Istiklal
Mahkemesi karar ile 5.216 sarkl, sakall ve cuppeli insan idam ettim."254
K.elik - Bu, resmi belge mi elinizdeki?
E.Senlikoglu - Evet efendim, 3 Mart 1931, Son Posta'da yaptg rportaj.
T.Ate - Efendim, cellat Kara Ali kim, Allah Muhammed akna?!
E.Senlikoglu - Efendim cellat Kara Ali, cellat efendim!
T.Ate - Allah Allah! Bu cellat Kara Ali'nin resm bir eyi mi var?
252) ok basit: Gerege sayg duyarak ve dogruyu syleyerek!
253) Bir Musluman su ilemez mi? Elbette iler. Her su ileyen gibi o da
elbette cezalandrlr. Srf Musluman diye, mesela rz duman, hrsz, katil af
m edilecek? Yoo. Cezas neyse verilecek. Aradan zaman geince, sululara
Musluman diye mazlum denecek, ceza veren Muslumanlara da cellat, yle mi?
E.Senlikoglu, Istiklal Mahkemelerinin astg kimseleri savundugunu syluyor.
Istiklal Mahkemeleri, birinci dnemde, srarl asker kaaklarna, casuslara,
ibirlikilere, asilere, katillere, rz dumanlarna, soygunculara, hainlere;
ikinci dnemde ise, bu sulardan bazlarna ek olarak, Seyh Sait isyannn
nculerine, suikastlara ve rejime kar ayaklananlara, idam cezas vermitir.
Bunlar m savunuyor? Hi sanmam. Gerekleri bilmediginden byle konuuyor.
E.Aybars'n, E.Sen!ikoqK iin syledigi bir szu, srf Senlikoglu'nu korumak
amacyla aktaryorum: "Kulli cahilin c -,' - '; utun cahiller cesurdur)"
(Milliyet, 29 Ekim 1996, s.18)
254) H.H.Ceylan'n bu muteber 'angn hatrlamsnzdr.
666
E.Senlikoglu - Yani sizin resm dediginiz nedir? Benim dedemin srtnda dipik
izleri vardr ama resm belgesi yoktur.
T.Ate - (Istiklal Mahkemeleri ile ilgili izelgenin fotokopisini havaya
kaldrr) Resm dedigim ite u!
E.Senlikoglu - Bunu da sizin insanlarnzda^ binleri yazd.255
T.Ate - Efendim musaade buyrun... Siz zaten mahkemedesiniz bu konuda...
E.Senlikoglu - Olabilir... x
T.Ate -...ldukten sonra mezardan kartlp asldg iddia edilen insann
ailesi, o insann Erzincan'da eceli ile ldugunu, Istiklal Mahkemesi'nin sz
konusu olmadgn, bunun ailelerine yaplan bir hakaret oldugunu sylediler ve
sizi dava ettiler.
E.Senlikoglu - Simdi unu syluyorum...
T.Ate - Nesini syluyorsunuz?
K.elik - Su cellat Kara Ali'nin szleri, bir belge olarak kabul...-
T.Ate - Olur mu hi muhterem kardeim?
E.Senlikoglu - Siz de hibir eyi kabul etmiyorsunuz. Son Posta'da kendisi
sylemi. Ben yazmadm ki...
T.Ate - Hayr, siz yazmadnz. Siz, tavann suyunun, suyunu iiyorsunuz.
E.Senlikoglu - Hayr, ne alakas var?
T.Ate - Baknz, cellat Kara Ali ne demi, 3 Mart 1931 tarihinde...
E.Senlikoglu - Bunu syleyen bir milletvekilidir efendim, Gyasettin Emre.256
255) Bir bilim adam, uzun yllarn verip aratrma yapm, vardg sonular
yaymlam. Yanl, eksigi varsa, bir baka aratrmac kar, duzeltir,
tamamlar ya da ayn sonuca ular, aratrmay dogrular. Senlikoglu, "sizin
insanlarnz" diyerek, aklnca, bu aratrmay urutmeye yelteniyor. Peki,
"sizin insanlarnz" ne yapyor a Senlikoglu? Neden biri bile, ciddi bir
aratrmay gze alamyor? Niin sadece, sylentiler, masallar, kantsz
iddialar, cellat ifadeleri ile bilime ve gerege kar koymaya alyorlar?
Bu tablo, sizi hi duundurmuyor mu?
256) Senlikoglu kaynagn aklamyor; ben arayp bulmak zorunda kaldm.
Kaynak, H.H.Ceylan'n Din-Devlet Ilikileri adl kitab. Bu bilgiyi H.H.Ceylan'a
veren, 1957-1960 arasnda DP milletvekilligi yapm olan Gyasettin Emre. (*)
(Din-Devlet ilikileri, 3.C, s.27) H.H.Ceylan, 3 Mart 1931 gunlu Son Posta
gazetesine bakmyor, G.Emre'nin sylediklerini dogru kabul ediyor, ustelik de
degitirerek aktaryor.
'
Cellatn hatralar ile ilgili dizi, Son Posta gazetesinde, 3 Mart 1931 ile 8
Mart 1931 arasnda yaymlanmtr. Cellat, asl adnn Halil oldugunu, Kpti
olmadgn, bu meslege askerdeyken baladgn syluyor, iddiasna gre, '12
sene iinde 5.216 kii asm. bin kusuru, Konya isyanyla ilgiliymi. Gerisi
ise, izmir'in kurtuluundan 1931 ylna kadar astklar imi. Bunlar, Turk, Rum,
Ermeni, Musevi, Arap, Acem, Kurt, Pomak, Bonak ve Kptilermi '
Cellat, "hainleri ve canileri astm" diyor; ayrca, "din ve mezheplere mensup
kiileri de astm" diye ekliyor. --
667
T.Ate - Biz, ne milletvekilleri var, onlar da biliyoruz. Simdi siz buna
(cellatn ifadesine) belge mi diyorsunuz?
E.Senlikoglu - Ben, belge diyorum tabii.
T.Ate - Yahu, bunun nesi belge?257
E.Senlikoglu - (izelgenin fotokopisini gsterir) Siz buna nasl belge
diyorsunuz?
T.Ate - Ben size bu rakamlar verdim. Bunu belge diye bana veren sizsiniz. Ben
size rakamlar gsteriyorum, yaplan aratrmann sonularn gsteriyorum.
(K.elik'e) Hanmefendi bunu bana belge diye getiriyor. Belgenin ne oldugunu,
bilmiyor muyuz?
E.Senlikoglu - Yani sizin getirdikleriniz belge oluyor da, neden bizimkiler
belge olmuyor?258
T.Ate - unku bu [saylar] zabtlardan kartlyor Hanmefendi!
E.Senlikoglu - Sistemler her eyi yazmazlar!
T.Ate - Sistemler her eyi yazarlar! O her eyi yazmayan sistemler, farkl
sistemlerdir.
E.Senlikoglu - Baknz efendim, eger zabtlardansa, bu dediginiz dogruysa,
burada '2.827 kii aslmtr' diyor259 ama ayn sayfann aag ksmnda da,
'byle denildiyse de bu say ok eksiktir' diyor efendim, sizin belgenizde
syluyor bunu. Hangisi resmi imdi bunun?
T.Ate - 'ok eksiktir' diyor. Birtakm asker kaaklar, sava srasnda...
E.Senlikoglu - Istediginiz gibi evirince olmuyor tabii.
T.Ate - evirince degil, durum bu Hanmefendi. Sava srasnda, asker kaag,
sava mahkemelerinde yarglanp aslnca, buradaki belgeye girmemitir.
E.Senlikoglu - Bir belge daha sunuyorum. Buna nasl itiraz edeceksiniz, onu
bilmiyorum. (Okur) "Meclis'in karar uzerine, Topal Osman'n lusu gmuldugu
yerden karld ve Meclis'in nunde, ayagndan ba aag aslarak
Ama ne saylarn veriyor, ne giyimlerinden kuamlarndan, ne sakallarndan,
sarklarn sz ediyor, ne astg 5.216 kiinin, srf alim olduklarn, ne de
patronlarnn (Ali etinkayaile M.M.Kansu'nun) yalan sylediklerini ileri
suruyor. Butun bunlar, dupeduz H.H.Ceylan'n eklemeleri, akas uydurmalar.
Senlikoglu'nun dayanag ite bu masallar! Kendi de, 'isyan Blgesi Mahkemesi'
ile 'cuppeli' kelimesini eklemi.
Tvbeler olsun, dinin gereklerini bilmeyenler, butun bu masallara, uydurmalara,
yutturma-alara bakp, yalan sylemeyi, Muslumanlgn artlarndan biri
sanacaklar.
(*) Gyasetin Emre, H.H.Ceylan'la yaptg konumada, dayanaksz, kantsz, daha
birok bylesi iddiada bulunmaktadr. (Din-Devlet ilikileri, 3.C., s.13-29)
257) Hocam, tansiyonunuz yukselecegine, Dilipak'la Senlikoglu'nu agrp,
'belge nedir, ne degildir1 konulu hzl bir kurs asanza. Hem siz rahat
edersiniz, hem kamuoyu.
258) unku hibiri belge degerinde ve niteliginde degil de ondan!
259) Hayr, 'aslmtr' demiyor, ' infaz edilmi 1.054 idam kararndan baka,
2.827 kii hakknda da mueccel idam karar verilmitir' diyor; Turkesi, idam
karar verilmi ama tecil edilmi/ ertelenmi, yani aslmamlar! Oldu mu?
668
herkese gsterildi." Tarih, 16.11.1968, Milliyet gazetesi, sizin kendi
gazeteniz. (!) Buyrun, bir itiraznz varsa, gazetenize yaparsnz.
T.Atc - Hanmefendi bunun ne alakas var Istiklal Mahkemeleri ile?
E.Senlikoglu - Simdi...
T.Ate - Bir dakika...
E.Senlikoglu - Orada luyu, Meclis'te asan, niye Erzincan'da asmasn yani?
T.Ate - Bir kere onu Meclis'in kapsnda asanlar, Ikinci Grup
milletvekilleridir, sizin takmdr ama...
E.Senlikoglu - Yani beni ilgilendirmiyor artk.
T.Ate - Simdi ben size baka bir ey syluyorum...
K.elik - Efendim Topal Osman'la...
T.Ate - Evet, Topal Osman'la Istiklal Mahkemelerinin ne alakas var diyorum?
E.Senlikoglu - Kabul edin bir kere de hatay, ne olur!
T.Ate - Ne hatasn kabul edeyim Hanmefendi?
E.Senlikoglu - Kabul edin ki sistem, bu konuda bir eyler yapsn?260 Sizin gibi
aydnlar, byle bir olayn bagnazlk oldugunu kabul etmezlerse, nasl
duzeltilir? Aydnlarn konuacag mesele bu. Topal Osman' Ankara'da, Meclis'te
asan zihniyet, Erzincan'da da birilerini asamaz m yani?261
T.Ate - Yahu, asmam ama, asmam! Uyduruyorsun!
E.Senlikoglu - Ha, asmam olabilir. Birka kitapta yazyor. Yine onu verecegim
diyecegim, zaman varsa imdi gsterecegim...
T.Ate - Gsterin unlar yahu!
E.Senlikoglu - Ancak u da olabilir. Bazlar, 'aslmad, ancak mezarda bakld,
sahiden len o mu diye, unku resmi belge ile'...
T.Ate - Efendim, adam hayatnda Istiklal Mahkemesine kmam!
E.Senlikoglu - Resmi belge var efendim.
T.Ate - Ne resmi belgesi? Hani nerede? Su belgeyi greyim yahu.
E.Senlikoglu - Aratrn devlet arivinden. Gazeteci geldi bana, belgesinin
fotokopisini alm, gsterdi. Siz de bulabilirsiniz. Ama idam edildi demiyor o
belgede.262
260) Ne yapsn sistem? Topal Osman Agann cesedini astran ve ogu Ikinci
Gruba mensup olan butun milletvekillerinin toz olmu kemiklerini, mezarlarndan
kartp da havaya m ufursun?
261) Trabzon Milletvekili Ali Sukru Beyi lduren Topal Osman Aga, Meclis
Muhafz Taburu ile yaptg atmada agr yaralanr, az sonra da lur. (Babakan
Rauf Orbay'n aklamas: ZC, 28.C., s.305; ayrca Hatralar, Y.Tarihimiz,
4.C., s.82-83) ikinci Gruba mensup milletvekilleri, cesedin hemen Meclis nunde
aslmasn nerirler. Erzurum milletvekili Salih Efendi yle bagrr: "Buna el
kaldrmayan erik-i curm olacaktr! (su ortag) " (ZC, 28.C., s.308) Topal
Osman Agann cesedi, Meclis'in nunde aslr.
262) Aman ya Rabbi! Bu kanc dnu? Insann ii szlyor. A kzcagzm!
Bilmedigin, aniamad-
669
T.Ate - Bakn Emine Hanm, siz bugun buraya, o gun vermediginiz belgeleri
verecegim diye geldiniz.
E.Senlikoglu - Veriyorum ite. Srayla gidiyoruz.
T.Ate - Hani u Erzincan'daki, ldukten sonra idam edilen insann belgesi var
diyordunuz...
E.Senlikoglu - Farz edelim ki yanlt.
T.Ate - E, var diyordunuz!
E.Senlikoglu - Farz edelim ki yaland. Geri onu (o sahneyi) ben yazmadm ama
diyelim ki byle bir ey yok. Ama Topal Osman'n lusu alrsa, orda niye
aslmasn?
T.Ate - Efendim, biz buraya Topal Osman' tartmaya gelmedik.
E.Senlikoglu - Yani bir semboldur o filmdeki mesele. Sonuta, byle biri var m,
yok mu?
T.Ate - Efendim, isim veriyorsunuz, aile veriyorsunuz...
E.Senlikoglu - Hibir yerde yle bir isim vermedik.263
T.Ate - Filmde var!
E.Senlikoglu - Ben filmde isim oldugunu da sanmyorum.
T.Ate - Siz seyretmediniz mi filmi?
E.Senlikoglu - Byle bir ey varsa, onu senaryoya ilave edenlerin delilleri
vardr, onlar...
T.Ate - O zaman siz gidin, onlar gelsin, tartalm. Gelecek zamanla gemi
zaman arasnda gelip gidiyorsunuz, imdiki zamana bir turlu gelmiyorsunuz.
E.Senlikoglu - Hangi zamana?
T.Ate - Su andaki. x
E.Senlikoglu - Neden gelmiyorum?
T.Ate - nce, sonra verecegim dediniz imdi hayr diyorsunuz.
E.Senlikoglu - Ite veriyorum.
T.Ate - Canm, bunlar benim size verdigim belgeler.
E.Senlikoglu - Aa rica ediyorum, siz bana u belgeyi verdiniz. Verdiginiz belge
sizi urutuyor.
T.Ate - Bunu ben verdim size. Bu bir belge degil!
E.Senlikoglu - Bu da, lmu bir insann (Topal Osman Aga), mezarndan
kartlarak ayagndan asldg..
gn, konumana baklrsa, aklnn da ermedigi byle konulara niye girersin? Bu
bilgi duzeyinle, bu konunun uzman bir universite hocas ile tartp da niye
gulun oluyorsun? Temsil ettigin insanlar, niye kuuk duruma duuruyorsun?
Oturup guzel guzel roman yazsana.
263) Hoppalaaaa! programdr, Kemah'n Muekrek kyunden ibrahim Hakk Efendi
konuulup tartlmyor muydu?
670
T.Ate - Bu bizim tartma konumuz degil ki.
E.Senlikoglu - E, siz hibir eye belge demezseniz... Siz yani ksaca inanmak
istemiyorsunuz.
T.Ate - (Yuzu pancara dnmu bir halde) Simdi bakn, o gun verecegim dediniz,
bugun soruyorum...
E.Senlikoglu - Ite veriyorum. Bugun syledigim baka bir belge.
T.Ate - Hani? Bu mu belge?
E.Senlikoglu - Evet, bu belge. Burada benim sylemek istedigim, 'Istiklal
Mahkemesinin kural ve dusturlarn kitaplarda bulamacnz' diyor.
T.Ate - Tabii.
E.Senlikoglu - Bu gayet ak bir ey yani.
T.Ate - Nedir ak olan?
E.Senlikoglu - Yani Istiklal Mahkemesi, her yaptgn yazar m?
T.Ate - Yani unu urada okumasam... Istiklal Mahkemelerinin yaptklar
kitaplarda yazmaz diyorsunuz, insaf buyurun!
E.Senlikoglu - Bakn, buraya aklp kalyorsunuz.
T.Ate - Niye kalmayaym? Bana belge diye...
E.Senlikoglu - Kalyorsunuz. Yani sistemler, astgn, kestigini, her eyini
yazmaz.264 Yani gsterdigim belgelere ne diyorsunuz? T.Ate - Yahu hangi
belgeler?
E.Senlikoglu - Ite. Topal Osman ayagndan aslm, ite cellatn itirazlar.
Siz hi kabul etmek istemiyorsunuz. Sonra byle oluyor.
T.Ate - Sevgili elik, bizim Emine Hanmla mantklarmz farkl alyor.
E.Senlikoglu - Evet, tabii.
T.Ate - Burada bir cellatn ifadesi delil oluyor...
E.Senlikoglu - Delil olacak tabii, 31 senesinde syluyor.265
T.Ate - Osman Aga meselesi ayr bir mesele. Ve benim kendilerine takdim
ettigim, Ergun Aybars'n kitabndaki istatistikler, belge diye bana sunuluyor.
[Gerek hayatta yaanan bu ehov komedisi byle surup gidiyor. E.Senlikoglu,
ayn belgeleri yeniden ileri suruyor, ayn kelimelerle savunuyor, T.Ate kabul
etmedike de szlanyor. O kadar ki tartmaya karmamak zenini gsteren
K.elik bile dayanamyor, cellat Kara Ali'yi savunan E.Senlikoglu'na, "Ne
264) Ee, Meclis arivindeki Istiklal Mahkemelerine ait binlerce dosya, onlar
inceleyerek yaplan aratrmalar, onlardan alnarak yaymlanan duruma
tutanaklar, bunlar bir yana, o zamanki gazetelerde yaymlanan haberler,
durumalara ilikin ayrntlar ne oluyor?
265) Her eski sz delil olmaz evladm. Bu yolda yuruyeceksen, delili delil
yapan unsurlar birinden grenmeni tavsiye ederim.
671
yapm, astklarnn etelein! mi tutmu?" diye sormak ihtiyacn duyuyor.
Sonunda T.Ate patlyor. Son replikleri, birbirine baglayarak aktaryorum.266]
T.Ate - Bu kadar yalan, bu kadar dolan, halk bu kadar aldatmaya ne hakknz
var?. Diyorsunuz ki 'biz Istiklal Mahkemesi tarafndan aslan insanlarn
torunlaryz'. Bu torunlar sizi mahkemeye veriyor, 'yalan syluyorsunuz' diyor,
bu torunlar size 'saptryorsunuz' diyor. Siz torunlar adna konuma hakkn
kimden aldnz?
E.Senlikoglu - Daha bir ey syleyemem. Anlald, kabul etmeyeceksiniz.
Yuzlerce belgeyi (!) gstermenin anlam yok. (Belgelerini (!) toplar.)
T.Ate - Benim kabul etmemem nemli degil. Belge yok ortada, belge!
[Sonunda, E.Senlikoglu da Cumhuriyetten yana oldugunu, Cumhuriyeti korumak
gerektigini belirtiyor ve program sona eriyor.]
Artk, Bize Nasl Kydnz filminin ilgililerine sorabiliriz: Asl siz, gerege
nasl kydnz?
6-3-4-3. Bir televizyon program daha
16 Aralk 1994'te, TGRT'de, Sebahattin nkibar'n hazrladg Alternatif adl
ilgin programda da Istiklal Mahkemeleri konusu ilenmi ve katlan bilim
adamlar, yazarlar ve siyasetiler, grulerini u srayla aklamlard:
Ylmaz ztuna, Prof.Dr.Ergun Aybars, Mete Tuncay, Prof.Dr.Bozkurt Guven, Ahmet
Kabakl, Halil ulhaoglu, A.Dilipak, Emin laan, Fehmi Koru, Sevket Kazan,
Ulu Gurkan, Prof. Dr. Alpaslan Ikl, Hasan Mezarc, Do.Dr.Nurettin Guz,
Mehmet Bayrak, Abdulmelik Frat, Mehmet Altan, Ismet Bozdag, Prof.Dr. Unsal
Yavuz, H.ibrahim elik, Altemur Kl, Siar Yaln, Mehmet Keeciler. Gerektike
yeniden konutular.
Program hazrlayan S.nkibar, ara sra kendi grulerini ve nyarglarn
aklamasa, kart grulerin lulu bir ekilde yanstldg, renkli bir
program olacakt.
Adlara baknca kimlerin ne syledigini tahmin etmiinizdir ama ben ksa bir zet
yapaym. Sz uar, yaz kalr.
Bazlar, birinci ve ikinci dnem Istiklal Mahkemelerini, aralarndaki ama
farkn, dnemin koullarn ve dunyadaki rneklerini hi dikkate almadan,
toptan eletirip agr ekilde suladlar. (Ahmet Kabakl, A.Dilipak, Mete
Tuncay, Sevket Kazan.)
Bazlar, birinci dnem Istiklal Mahkemelerinin gerekliligini belirttiler.
(Bilim adamlar, Ylmaz ztuna, Hasan Mezarc...) Kimi, ikinci dnem Istiklal
266) Bu arada E.Senlikoglu, Ibrahim Hakk Efendinin ailesinin rencide olmasna
uzuldugunu de nihayet belirtiyor.
672
Mahkemelerinin de, rejim mahkemeleri oldugunu belirterek savundular ya da lulu
bir ekilde eletirerek, hatal kararlar verilmi olabilecegini kabul ettiler.
(Ergun Aybars, Emin laan, Unsal Yavuz, Alpaslan Ikl, Ylmaz ztu-na, Ulu
Gurkan, Bozkurt Guven, Halil ulhaoglu, Fehmi Koru...)
istiklal Mahkemelerine toptan kar kanlar ile Hasan Mezarc ve Mehmet Bayrak
gibi konumaclar ise, ikinci dnem istiklal Mahkemelerine ve bu mahkemelerin
butun kararlarna kar ktlar.
Siar Yaln, Altemur Kl, Mehmet Altan,267 Do.Dr. Nurettin Guz, yalnz belli
konularda konutular; bu arada Seyh Sait'in torunu Abdulmelik Frat da, Seyh
Sait isyann savundu.
a. istiklal Mahkemelerine toptan kar kanlarn, Kurtulu Sava'nn
ayrntlarn bilmedikleri, onun kuucuk bir paras olan Istiklal Mahkemeleri
konusunu da, ciddi bir ekilde incelemedikleri, kulak dolgunlugu ile yetinerek
konutuklar anlalyor.
b. Bir rejim degiikligi oldugunun da, hi farknda degillermi gibi fikir
yurutuyor, degerlendirme yapyorlar. Yakn tarih, rejimin degitigi dikkate
alnmadan degerlendirilebilir mi?
Bu programda ileri surulen baz iddialar uzerinde durmak istiyorum D Ahmet
Kabakl, Istiklal Mahkemelerini, ayrm gzetmeksizin, toptan suluyor ve diyor
ki: "[Istiklal Mahkemeleri] Ankara ile mutemadi irtibat halinde karar
veriyorlard. Yani bu bir muhakeme degil, komedi yani."
a Mete Tuncay da ayn toptanc yaklamla yle diyor: "Bunlar, denetimsiz bir
siyasi iktidarn, daha dogrusu o iktidar elinde bulunduran bir kiinin ve onun
yakn maiyetinin maalar olarak almlardr."
Iki dnemde 16 mahkeme kurulmu ve 66.630 sank muhakeme edilmitir. Her biri
iin Ankara'yla irtibat kurup, talimat m alyorlard? Byle bir ey hayal bile
edilemez. Birinci Meclis'in denetiminden daha sk denetim olur mu, hi oldu mu?
Aka belirtmiyorlar ama sadece ikinci dnem Istiklal Mahkemelerini kast
ediyorlar galiba. Ama ikinci dnemdeki toplam sank says da, 7.446'dr.268
O halde, 7.446 sank iin mutamadiyen Ankara ile yazarak talimat almlar,
maalk m yapmlar bunlar? Pratik olarak mumkun mudur bu? Ya say saymasn
bilmiyor, ya dayak yememi diye bir sz vardr. Bu da o hesap.
Anlalan sadece baz davalardan sz etmek istiyorlar. O zaman, sadece o
davalar iaret etmeleri gerekmez miydi? Tartlr, belki kendilerine hak da
verilir. Neden genelleme yapyorlar ki?
267) Mehmet Altan, HBB'nin, 2 Subat 1995 gunu yaymlanan Yuksek Tansiyon
programnda, her zaman yazp tekrarladg u grulerini aklad: " Kemalizm,
tek parti diktatrlugunun ideolo-jisidir. Kemalizm demokrasiyle bagdamaz. Hem
Kemalist olup hem demokrasi yanls grunmek elikidir."
Bu konu ilerde ele alnacak.
268) Su nitelikleri ve cezalarn suun niteligine gre daglm iin:
E.Aybars, s.250, 348-349, 474.
673
D ikinci iddia A.Dilipak'tan:
"istiklal Mahkemelerinde ldurulen (?) insan says, istiklal Mucadelesinde
kaybettigimiz candan on kat daha fazladr."
Belge? Kant? Kaynak? Yok tabii. At gitsin, Mevla rast getire!269 Zaten her
seferinde, Dilipak verdigi sayy da degitiriyor. 1996 Kasm aynda, Kanal
6'da, Hulki Cevizoglu'nun Ceviz Kabugu programnda da istiklal Mahkemeleri
konusu ele alnm, A.Dilipak ile Prof.Dr.Ergun Aybars tartmlar. Bu
tartmadan bir blum:
E.Aybars - Siz, istiklal Mahkemeleri kararyla 120.000 kiinin asldgn
yazdnz. Bunu nereden kardnz?
A.Dilipak - Toplumun kukusuna, rivayetlere dayanarak yazdm.270 Yani
uydurdugunu aka itiraf ediyor!271
Smdi sra, gizli kalm bir gerege geldi. Bu geregi de A.Dilipak aga
karyor. Elindeki kitab gstererek diyor ki:
D "(Istiklal Mahkemeleri] devletin, basn kullanmak iin kullandg bir
yntemdir. Bakn elimde, Falih Rfk'nn, ki rejimin icazetli yazarlarndandr,
1933 tarihli, 1917-1933 tarihleri arasnda yazdg makalelerden oluan, Eski
Saat isimli bir kitab var. Her sayfas sansurle dolu. Ve bu (kitap) sansurlu
olarak yaymlanm. Yani satr aralarna kadar... sansur oldugu gibi yazlm,
Aradan cumle karlm. (Sayfay gsteriyor) Bir sayfada iki tane sansur. Her
taraf sansurlerle dolu. ite (durum) buydu."
Grdunuz mu Istiklal Mahkemelerinin ve Cumhuriyet rejiminin basksn ve
sansurculugunu? F.R.Atay'm 1933'te yaymlanm olan kitabna bile sansur
uygulanm. Evet, Dilipak byle diyor ve kant olarak kitabn baz sayfalarn
gsteriyor.
Ksacas izleyicileri kandryor.
unku gerek, syledigi gibi degil.
Eski Saat, Falih Rfk'mn 1917'den 1933'e kadar eitli gazetelerde yaymlanm
makalelerinden derlenmi bir kitaptr. Akba Kitap Evi tarafndan 1933'de
yaymlanmtr. Dilipak'n iddia ettigi gibi her sayfasnda sansur yok.
Kitabn 1-68. sayfalarnda, Mutareke ncesi yazlar yer alyor. Bunlar
sansursuz. 69'uncu sayfadan sonra, Mutareke dnemi yazlar balamaktadr.
269) Bu masalclarn ve bu masallara hi ses karmayan ya da denetlemeden
benimseyenlerin, Istanbul Kanatlarmn Altnda adl fantastik filmi, tarih
yanllar oldugunu ileri surerek nasl suladklarn hatrlyor musunuz?
O ne pehriz, bu ne lahana turusu!
270) Bu dialogu, Hasan Pulur'un, 19 Subat 1997'de yaymlanan Olaylar ve
Insanlar (Milliyet) yazsndan aktardm.
271) Baz gazete ve dergilere yle bir gz atan, hibir dayanag olmadg
masalcs tarafndan da itiraf edilen bu masallara inanan ne kadar ok insan
oldugunu grur.
674
227.sayfaya, yani 1922 Eylulune, yani zafere kadarki dneme ilikin olan bu
makaleler, Istanbul'da, Akam gazetesinde yaymlanm yazlardr ve sansurludur,
bu yuzden baz cumleleri karlm ve gazetede de yle yaymlanm. 228.
sayfadan 623. sayfaya kadar, 27 Eylul 1922-1933 arasndaki dnemde yaymlanm
olan yazlar var, bunlar sansursuzdur.
Dilipak'm gsterdigi sansurlu sayfalarn, ne Ankara hukumeti ile ilgisi var, ne
de Cumhuriyet rejimi ile. Bunlar, istanbul hukumeti ile igal kuvvetlerinin,
zafere kadar uyguladklar sansurden dolay budanm olan ve budanm haliyle
Istanbul'daki Akam gazetesinde yaymlanm yazlardr.272 Byle bir am herkes
deviremez.
Gemi olsun!
,
- Her hareket ve rejim, varlgn koruyacak hukuki duzenlemeler yapar. Bu,
istisnas olmayan bir genel olgudur. Istiklal Mahkemeleri de, ihtilal ve
Cumhuri-yet'in sadece ilk drt ylnda altrlm rejim mahkemeleridir. Onlar
da, olagan mahkemeler gibi, elbette hata yapmlardr. Baz kararlar her zaman
tartlabilir. Bir yarar olacaksa, tartmaya da devam edelim. Ama Istiklal
Mahkemelerinin varlg, bugunun anlay ve deger luleri ya da soyut hukuk
mantg ya da siyaset geregi ya da nyarg ya da cahil cesareti ile
degerlendirilemez.
Degerlendirmeye kalkanlarn dutukleri durumu gruyorsunuz. Milli Mucadele, o
tarihteki adliye sistemi ve hukuk anlayyla yurutulebilir miydi ve yeni rejim
kendini korumasa myd?273
* 6-3-4-4. Sonu
Turk ihtilali, hi uphesiz, dunyadaki en az kanl ihtilaldir. Fransz, Rus, in
- ve iran ihtilalleri ve baz ulkelerdeki iktidar savalar ve temizlik
hareketleri kar-latrlrsa, Turk ihtilalinin kansz oldugu bile
sylenebilir.
272) O dnemle ilgili gazete yazlarndan derlenmi butun kitaplarda, sansurce
karlm kelimeler ve cumleler yuzunden, boluklarla dolu yazlar yer
almaktadr. Mesela: Y.Kadri Karaosmanog-lu, Ergenekon, s.8, 59, 60, 63, 73, 76,
82, 91, 93, 94, 95, 112, 117, 120, 128, 148, 160, 177, 180,184,, 188, 201, 202,
216, 221, Remzi Y., istanbul, 1964)
Y.Kadri o dneme ait baka bir yazs dolaysyla diyor ki: "Asl musveddelerimi
buldurmak imkn olmadg iin boluklar oldugu gibi brakmak mecburiyetinde
kalyorum." (Vatan Yolunda, s. 112/14.dipnot)
Dilipak'm Mutareke dnemininin vatansever istanbul gazetelerinden birine bile
gz atmadg anlalyor. Atm olsa bu boluklar grurdu.
Dilipak ayn yutturmacaya, 7 Kasm 1996'da, Kanal 6'da yaymlanan Ceviz Kabugu
programnda da bavurur ama bu defa yalnz degil, karsnda Prof.Dr.E.Aybars
vardr. Aybars'n yaznn tarihini sormas uzerine, gerek aga kyor.
Bu guzel program karmm. H.Pulur'un 19 Subat 1997 gunlu yazsndan
grendim. 273) istiklal Mahkemelerinin, hangi artlar iinde, neden ve nasl
kurulduklarn, nasl altklarn merak eden ve grenmek isteyen genlere,
E.Aybars'n istiklal Mahkemeleri adl aratrmasn okumalarn salk veririm.
675
Zemin hazrd unku. Halkn ok buyuk ogunlugu, Cumhuriyet rejimini benimsemi
ya da yeni rejime kar kmamtr. Tepki gsterenlerin says ise ok
snrldr.
Bundan dolay idam edilenlerin saysn daha nce vermitim.
Hibir idam da gizlenmemi, hepsi meydanlarda infaz edilmitir. Zaten ilenseydi
bile gizlenemezdi. Mesela, Nazi Almanyasndaki ve Sovyetler Birli-gi'ndeki
kymlar, ya daha yapldg zaman duyulup yazlm ya da Nazizmin yklmasndan
ve Stalin'in lumunden ksa bir zaman sonra, butunuyle ortaya karlmtr.
Dunyann merakla izledigi yeni Turkiye'de iddia edildigi gibi kym ve terr
olsa, dunya basn bunu yazmaz myd? Tek satr bile yok.
Ne toplama kamplar kurulmu, ne toplu kym yaplmtr. Ne devrim muhafzlar
vard, ne de terr.
Seyh Sait isyann sadece baz evreler, butunuyle dini bir tepki diye
degerlendiriyorlar. Belki balangta baz dini kayg ve telkinlerin etkisi
olmutur ama olay baka ynde geliir ve isyann ayrlk karakteri, agrlk
kazanr.
Yeni rejimin eitli uygulamalar eletirilebilir. Eletiriliyor da. Ama kendini
kabul ettirmek ve korumak iin kyma yneldigini, terr estirdigini iddia
etmek, insafla da, gerekle de bagdamyor. Yeni reijimin ne kadar yumuak
davrandg undan da bellidir ki yakn tarihimiz degerlendirilirken, bir ksm
yal bal yazarlar bile, yeni bir rejime geilmi oldugunu, Istiklal
Mahkemelerinin ihtilal ve rejim mahkemeleri oldugunu hi hatrlamyorlar. On
binler, yuz binler ldurulmu, hapse atlm, surulmu, ezilmi olsayd, bu
deheti kim unutabilirdi?
Ama turlu masallar anlatyor, biri tekini tutmaz saylar ileri suruyor, genel,
bulank, dayanaksz, kantsz iddialarda ve sulamalarda bulunuyorlar. Sk sk
hatrlattklar, filmini de yapmaya kalktklar bir rnek var: Iskilipli Atf
Hoca!274 Haksz yere idam edildigi iddia ediliyor. Diyelim ki yledir. Eger
yleyse sorumlular adna zur dilerim. Buna karlk, Istanbul'un tahriki ya da
Durrizade fetvas yuzunden ldurulen Ali Kemali Hoca, Yarbay Mahmut Bey, Akba
kahraman Hamdi Bey ve teki vatandalar, yneticiler, komutanlar, subaylar,
erler yani vatann sevmekten ve dumana kar koymaktan baka kusuru olmayan
binlerce insan var. Ama kimse artk bu yaralar kamyor, buyutmuyor, stp
stp kamuoyunun nune surmuyor, smuru vastas yapmyor. Bunlar tartma
dnemi alrsa, yine o alaca karanlk gunlere dnmez miyiz?
Yakn tarihi, duruste tartmak baka ey, olaylar abarta abarta, saptra
arpta, kanatncaya kadar yara kamak baka bir eydir!275
274) Programda bu filmden baz paralar da gsterildi. Atf Hoca rolunu, Haluk
Kurdoglu oynuyordu. Bize Nasl Kydlar duzeyinde bir film oldugu anlalyor.
275) Bazl sagclar ve Mehmet Altan, izmir suikastnn duzmece oldugunu ileri
suruyorlar. Belli ki bu olay hi incelememiler, nyarglarnn etkisinde ve
politikalarnn dogrultusunda yuruyorlar. Mesela H.H.Ceylan, Ziya Hurit'in
haksz yere asldgn iddia ediyor. (Buyuk Oyun, s. 176) -
676
* 6-3-5. Ingiltere - Yunanistan ilikileri hakkndaki belgeler ve notlar
L.George'un Yunan dostlugu, kar d, romantik bir yaklam degildir.
Yunanistan' yle degerlendirmektedir:
"Yunanllar, Dogu Akdeniz'de gelecegin ulusudur. Buyuk Yunanistan, ingiliz
Imparatorlugu iin degeri biilmez bir kazan olacaktr. Dogu Akdeniz'in en
nemli adalar onlarndr. Bunlar Suvey Kanal yolu ile bizim Hindistan,
Avustralya ve Uzak Dogu'ya giden ulatrma yollarmz uzerinde bulunan dogal
denizalt usleridir. Eger onlara, ulusal yayllar devrinde, saglam bir
dostluk gsterirsek, imparatorlugumuzun birligini saglayan buyuk yolun balca
koruyucularndan biri olurlar." (Churchill'den aktaran H.Bayur, Hayat ve Eseri,
s.314)276
Lloyd George'un yukarki szlerinin, bu'dnemdeki genel Ingiliz politikasn
degerlendirmek iin iyi bir anahtar oldugunu sanyorum.
Gerektike, Ingiliz tutumunu belirten eitli belgeler, bilginize sunulmutu.
Aagda, binlercesi arasndan seilmi, genel durumu, emperyalizmin iyuzunu,
Ingiliz politikasn ve Ingiliz hukumetinin kimlerden yana oldugunu, Muttefikler
aras entrikalar, tarafszlk masaln, Lord Curzon'un ve Ingiliz Dileri
Bakanlgnn tutumunu, Ingiliz askeri evrelerinin grulerini, Yunan
yaylmaclgn ve abartclgn, Ingilizlerin degerlendirme yanllarn,
Istanbul ynetiminin anlayn vb. gsteren bir ksm yeni belgeler ve
belgelere dayal bilgiler bulacaksnz. Belge ve bilgiler, tarih srasna gre,
yorumsuz ve zet olarak aktarlmtr. Belgelerin kunyeleri ve ayrntlar,
alntnn yapldg kaynaklarda bulunmaktadr.
- 9 Kasm 1918, Dileri Bakan Balfour'dan Yuksek Komiser Amiral Calthorpe'e:
"Turkler, mutareke koullarnn kendi lehlerinde oldugu iddiasnda bulunmaya
baladlar. Byle bir izlenimin yaratlmasna frsat vermemeliyiz. Msr ve
Hindistan'daki Musluman uyruklarmzn, Turklerin kesinlikle yenilgiye
ugratldgn anlamalar gerekmektedir." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.10)
Oysa Ziya Hurit suunu, mahkeme ve dinleyiciler nunde, pervaszca ve aka
itiraf etmi, agabeysi Faik Gunday da, 25.11.1956'da, Dunya gazetesinde, bu
itiraf dogrulayan bilgiler vermitir.
Merakllara u kitaplar okumalarn tavsiye ederim: Ugur Mumcu, Gazi Paaya
Suikast; A.Nihat Erman, izmir Suikast ve Istiklal Mahkemeleri; E.Aybars,
istiklal Mahkemeleri, s.423-455; F.Kandemir, Ataturk'e 11 Suikast, s.33-48;
ayrca Izmir Ahenk gazetesi, 26 Haziran 1926 (Ziya Hurit'in durumas ve
itirafyla ilgili ayrntlar).
276) A.J.Tonybee yle yazyor: "ingiltere hukumeti, kararlatrlacak bar
koullarn kabul ettirebilmek iin gerekli kuvveti Dogu'da bulundurma
olanagndan yoksundur. Yunanistan askeri birlik saglayabilir ve Ingiltere'nin
deniz destegi ve diplomatik yardm ile, bar koullar Yunan isteklerini de
kapsadg takdirde, Yunanistan bunu sevinle yapacaktr... Eger Turkiye'ye,
Yunanistan'n kara kuvvetiyle egemen olunabilirse, Yunanistan'a da deniz gucuyle
egemen olunabilir. Bylece Ingiltere, Orta ve Yakn Dogu'daki sava amalarn,
ingiliz can ve paras har-camakszn da gerekletirebilir." (Aktaran
D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi 1.C., s.164)
677
- Kasm 1918, "Ingilizler, Musul'u igal ettikleri andan itibaren, Kurt
milliyetiligini tevike koyulmulardr." (A.J.Toynbee, Turkiye, s.296)
- 12 Kasm 1919, Yuksek Komiser Amiral de Robeck'in, Guney Anadolu'nun
Franszlarca Igaline ilikin yazsna, ingiliz Dileri Bakanlgndan
D.Kingston'un dutugu not: "Franszlarn Anadolu'ya szma abalarn tevik
etmeliyiz." (T.Baytok, s.25)
- 22 Kasm 1918, General Wilson'dan Osmanl Harbiye Nezaretine: "Ingiltere
hukumetinin, yeniden savaa girmekte tereddut ve mutarekenamenin herhangi bir
artnn munakaa ve mugalataya braklmasn kabul etmeyecegi." (Jeschke, KS
ile ilgili ing. Belgeleri, s.32)
- 5 Aralk 1918, istanbul Yuksek Komiser Vekili Tom Hohler'den G.Kidston'a:
"Istanbul'un Turkler tarafndan ynetilmesine son vermek iin imdiki
koullardan yararlanlmazsa, ok yazk olacak." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C.,
s.11)
- 16 Ocak 1919, ingiliz Dileri Bakanlgnn gruu: "Mutarekenin
uygulanmasn saglama sorumlulugu tek bana Ingiltere Krallk Hukumetine ait
olacaktr. Bu maksatla gerekli grulecek byle bir askeri harektn
yurutulmesine Ingiltere muttefiklerine sormakszn, her zaman yetkilidir."
(D.Avcoglu, Milli Kurtulu Tarihi. 1.C., s.100)
- 8 Haziran 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Yunanllar,
Izmir'i bir mezbaha haline getirdiler." (E.lubelen, s.193)
- 22 Haziran 1919, Yuksek Komiserlik batercuman ve danman A.Ryan'n
muhtras: "Mutaassp vatanseverlere kar yumuamamas iin Ali Kemal'i ikna
ettim." (Jeschke, Ing. Belgeleri, s. 131)
- 25 Haziran 1919, ABD Bakan Wilson'un aklamas: "Turkler, Avrupa'da ok
uzun zaman kaldlar ve oradan tamamen temizlenmelidirler." (E. Ulubelen, s.191)
- 28 Haziran 1919, Y.Komiser Yardmcs Amiral Webb'ten Sir
R.Graham'a zel mektup: "anakkale Sava'nda bir hayli hret yapan M.Kemal,
Sadrazam tarafndan Samsun'a Mufetti olarak gnderildi. Sadrazamn niyeti ktu
degildi ama M.Kemal, Samsun'a gittiginden beri milliyeti hareketlere giriti.
Sadrazam onu geri agracagna sz verdi." (E.Ulubelen, s. 192)
- 24 Temmuz 1919, Yuksek Komiserler Calthorpe ve Def rence, 'M.Kemal
ile Rauf Beyin tutuklanmalarn' talep ederler. (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.138;
Istanbul hukumeti, 29 Temmuzda tutuklanmalar iin emir verir, s.138)277
277) Yuksek Komiser Calthorpe, daha nce de, "M.KemaPin kanun d sayldgnn
Dogu vilayetlerinin butun asker ve sivil memurlarna teblig edilmesini" yazyla
istemi ve u cumleyi eklemitir: "[Yazdgnz] talimat, tarafmdan
grulecektir!" (Jeschke, ing. Belgeleri, s.136)
678
18 Agustos 1919, Lloyd George'un Avam Kamarasnda yaptg konumadan: "Ingiliz
Imparatorlugunun gelecegi, Turkiye konusunda varlacak zume bagldr." (mer
Kurkuoglu, Turk-Ingiliz ilikileri, s.63)
- 18 Agustos 1919, Lord Curzon'dan Amiral VVebb'e: "Sultann selametinin
emniyete alnmas." (Jeschke, ing. Belgeleri, s.140)
- 20 Agustos 1919, Y.Komiser Yardmcs Amiral VVebb'ten Lord Curzon'a: "Damat
Ferit iktidarna elden gelen yardm yaplyor." (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C.,
s.116.117)
- 17 Eylul 1919, General Milne'den Sava Bakanlgna: "Milli hareket, aktan
aga Muttefiklere kar yaplmamakta ise de, gizliden gizliye Muttefikler
aleyhine alldgna eminim." (Jeschke, ing. Belgeleri, s. 145)
- 17 Eylul 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Sadrazam
(D.Ferit), milliyetilere kar asker gndermeyi teklif etti. Fakat bu akllca
bir hareket olmaz. En azndan bir i harp balar. Ve daha fenas, bu gruplar
M.Kemal ile birieebilir." (E.Ulubelen, s. 198)
- 17 Eylul 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: 'Anadolu
demiryolunu elimizde bulundurarak, milli akmn Aydn ve diger ilelerdeki
hareketlerle birlemesini buyuk lude engelliyoruz.' (S.R.Sonyel, D Politika,
1.C., s. 142)
- 30 Eylul 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "M.Kemal'in
etkisi gittike yaylyor, Sultan, ingiliz otoritelerinden kuvvet kullanarak
milliyetileri durdurmalarn istedi." (E.Ulubelen, s.201)
- 9 Ekim 1919, Ingiliz Dileri Bakanlg, 'M.Kemal ve Turk milliyetileri ile
bir anlamaya varlmasn' destekleyen gruleri., u gerekeyle paylamaz: "Bu,
Turkiye ile imzalanacak bar andlamasn hie saymak anlamna gelecektir."
(S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.163)
- 11 Kasm 1919, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Simdi her
tarafta mlliyeti ad altnda eteler turedi. M.Kemal ve adamlar, butun
yabanclarn ve zellikle Ingilizlerin gitmelerini istiyor." (E.Ulubelen, s.205)
- 28 Kasm 1919, Mr.Kidston'dan E.Crovve'a: "Kurtlere her ne kadar inanmazsak
da, onlar kullanmamz karmz geregidir." (E.Ulubelen, s.206)
- 25 Aralk 1919, Yuksek Komiserlik danman Sir Harry Luke'un raporu:
"Turkiye'yi agr bir bar kabule zorlamak istersek... dvumeye mecbur
kalacagz." (Jeschke, Ing. Belgeleri, s. 149)
- 25 Aralk 1919, Yuksek Komiserlik batercuman ve danman A.Ryan'n
muhtras: "Biz, gerek ideali din imi gibi davranacak menfaati bir grubu,
idareci olarak takdime alacagz. Bizim imdiki gayemiz blmek, arkada gibi
davranp kazanmak ve sonra hukmetmek olmaldr." (mer Kurkuoglu, Turk-Ingiliz
ilikileri, s.83)
679
- 27 Aralk 1919, Amiral de Robeck, Lord Curzon'a, "Anadolu'nun balca
stratejik noktalarnn igalinden ve Kemalist akmn bastrlmasn mumkun
klacak ciddi bir askeri harekttan yana olmakla beraber, bunun
gerekletirilebilmesi iin buyuk bir askeri guce ihtiya oldugunu, yoksa
milliyetilerin tam bir yenilgiye ugratlamayacagn, askeri harektn ete
savana dnuebilecegini" bildirir. (S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.165)
- l Ocak 1920, Lord Curzon'un bir aklamas: "Lloyd George'un 5 Ocak
1918'deki szleri,278 Turkleri harpten ekmek iin sylenmitir, harp devam
ettigi iin bunun bir hukmu kalmamtr." (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.36)
- 4 Ocak 1920, Lord Curzon'un aklamas: "Turkler imdi feryat ediyorlarsa, bu
zannmca suni ve geici bir galeyandan ibaret kalacak ve ok gemeden snup
gidecektir... Sava iki yl uzatan, bize paraca milyonlara, can kayb
bakmndan on binlere mal olan bir duman yenerek elde ettigimiz bir frsat
urutmemekligimiz, uzak grululuk geregidir." (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.54)
- 11 Ocak 1920, Dileri grevlilerinden Vansittart'n muhtras: "Erzurum,
yeni kurulacak Ermeni devletinin baehri olacaktr." (E.Ulubelen, s.211)
- 2 Subat 1920, A.Ryan'n muhtras: "iyi niyetli Turkler ile uzlamazlar
arasnda bir ayrm gzetmelidir. Ulusal akma dahil lmllarn yardm ile
Turkiye'nin geleceginin Muttefiklere bagl olduguna inananlardan bir grup
meydana getirilerek, ulusal akm ikiye blunmeli. Banda Padiahn bulunacag
bu gruba, katlanlabilir bir bar nerilmeli. Byle bir bar, Turk
bagmszlg nazariyesine' sayg gsteren 'formullere burunmu' olmal. Ilk
admda Padiahn destegi kazanlmal, Muttefiklerin isteklerine gre davranacak
bir Turk hukumeti i bana getirilmeli, bu hukumete yardm edilmeli."
(S.R.Sonyel, D Politika, 1.C., s.166; Y.Komiser de Robeck de bu grue
katlr, s.204; buna karlk Dileri Bakanlg Mustear Lord Harding,
Mustear Yardmcs J.A.Tilley, Turklerin Istanbul'dan kovulmalarn ve
Istanbul'un igal edilmesini' isterler; Amiral de Robeck'in Turklerle lml bir
bar yaplmas nerisini, Muttefikler Konseyi reddedecektir, s.205)
- 14 Subat 1920, Muttefikler aras Londra toplatsnda, L.George'un iddias:
"Istanbul Turk degildir, Yunanldr. Turkler oradan atlmaldr..."; Fransa
temsilcisi P.Cambon'un gruu: "Bogazlan kontrol edip para alsak, ylda bir
milyon sterlin toplarz." (E.Ulubelen, s.215)
- 16 Subat 1920 gunlu Muttefikler aras Londra toplants tutanagndan:
"Turkleri yattrmak iin Izmir ustundeki isteklerini kabul etmi grunelim.
278) L.George'un 5 Ocak 1918 gunlu beyanat: "Turkiye'yi, bakentinden
(istanbul'dan) veya Anadolu ve Trakya'daki Turk rknn hakim bulundugu zengin
ve hretli topraklarndan mahrum klmak niyetinde degiliz." (Jeschke, Ing.
Belgeleri, s.36)
"Hind Musluman nderleri, L.George'un bu szunu unutmuyor, bunu her frsatta
hatrlatyorlard." (Sonyel, D Politika, 1.C., s.184) Bu konudaki ingiliz
eletirileri iin: Kurkuoglu, s. 142.
680
Yunanllar daha fazla asker karsnlar, sonra Turk isteklerini kabulden vaz
geeriz." (E.Ulubelen, s.217)
- Subat 1920, Muttefikler aras Londra toplantsnda, Lord Curzon, "Ermenistan
mandas altnda bir Lazistan kurulmasn..." nerir. (D.Avcoglu, Milli Kurtulu
Tarihi, 1.C., s. 139)
- 2 Mart 1920, Muttefikler aras Londra toplantsnda, L.George: "Bizim
Suriye'deki birliklerimizin... masrafn biz mi deyecegiz? Hi byle sama ey
olur mu? Hepsini Turkler demelidir. Ingiliz vergi mukellefleri bu i iin 750
milyon sterlin dediler. Butun bunlar Turklerden altn olarak alacagz.
Turklerin altn stoklarn ele geirmeliyiz." (E.Ulubelen, s.220)
- 3 Mart 1920, Muttefikler aras Londra toplantsnda, Fransa temsilcisi
P.Cambon.- "Ilk yapacagmz i, milliyeti liderleri yok etmek olmaldr.";
L.George: "Sultana yle deriz: 'Biz butun etleri alyoruz sen de birka kemikle
yetin.' " (E.Ulubelen, s.221)
- 20 Mart 1920, Lord Curzon: "Turkler iin askerlik meslegi tamamen
kapanmtr." (E.Ulubelen, s.224)
- 26 Mart 1920, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Kur-distan,
Turkiye'den tamamen ayrlp bagmsz olmaldr. Ermeniler ile Kurtlerin
karlarn bagdatrabiliriz. Istanbul'daki Kurt kulubu Bakan Seyyid Ab-
dulkadir ile Paris'teki Kurt lideri Serif Paa, hizmetimizdedir." (D.Avcoglu
Milli Kurtulu Tarihi, s. 141)
- 20 Nisan 1920, San Remo Konferans tutanaklarndan: "Askeri uzmanlarn,
Turkiye'ye bar [zorla] kabul ettirebilmek iin en az 27 tumen (405.000)
askere ihtiya gsterdikleri. Venizolos'un, '14 tumeni Yunanistan'n
saglayabileregini' syledigi..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C.,
s.XXXII/50)
- Mays 1920, Turklerin bar artlarna itiraz ettiklerini grenen Lord
Curzon'dan, Yuksek Komiser Vekili Amiral VVebb'e.- "Turklere, kendilerine
verilen ifa hapn yutmalarn tavsiye ediniz." (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.26,
202)
- 22 Mays 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Milliyetilerin kurdugu
basn ajans [Anadolu Ajans] bulteninde, zellikle Ingiltere aleyhtarlg
yapldg, irlanda'dan Hindistan'a kadar Ingiltere'nin guluklerinin smurul-
dugu..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.XLI/99)
- 4 Haziran 1920, Ingiltere'nin Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a:
"Dogu Akdeniz'in emniyeti iin Yunanistan'a kuuk fakat ok kymetli bir donanma
kurmalyz." (E.Ulubelen, s.239)
- 15 Haziran 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Biz Turklerle savaa
baladk, bu savaa devam edecek miyiz? Yunanllar derhal harekete geirmek
lazmdr." (mer Kurkuoglu, Turk-Ingiliz Ilikileri, s. 148)
- 17 Haziran 1920, Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Milliyetilerin Asya
yakasndan Istanbul'u tehdit ettikleri... Muttefik kuvvetlerin bu tehli-
681
keyi puskurtmeye yeterli olmadg... Tezelden takviye gnderilmesi..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.L/137; 23 Haziran 1920 gunlu rapor:
"Milliyeti kuvvetlerin izmit'te Ingiliz askerlerine saldrdg..." s.LV/158)
- 20 Haziran 1920, Lympne toplantsnda L.George: "M.Kemal'e ok kuvvetli bir
yumruk indirelim. Bu arttr. M.Kemal'in baars Araplara srayabilir, bu
nedenle mutlaka ezilmesi gerekir." (E.Ulubelen, s.233)
- 21 Haziran 1920, Boulogne Konferasnda galip devletler, "Yunan ordusunun
ileri yuruyue gemesine" karar verirler. (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde,
2.C., s.LIV/150; Yunan ordusu 22 Haziranda, Bursa'ya dogru ilerlemeye
balayacaktr.279)
- 21 Haziran 1920, Bonar Law, Avam Kamaras'nda, hukumet adna yaptg
aklamada, "Yunanistan'n Muttefik devletlerden biri oldugunu, Yunan askerinin
teki Muttefik kuvvetleri gibi gerektiginde kullanlabilecegini, Yunan
ilerlemesinin asi milliyetilerin bar andlamasnn uygulamasna ynelttikleri
saldrya kar koymay amalayan Mutttefik harektnn bir paras oldugunu"
syler. (mer Kurkuoglu, Turk-Ingiliz Ilikileri s.73)
- 25 Haziran 1920, Lord Curzon, Fransz Babakanna L.George'un u mesajn
iletir: "Askeri muavirlerimiz, her turlu askeri usullere uygun olarak Turklere
kar yaplmakta olan harektta, kumanda birligi mevcut olmas luzumuna iaret
etmektedirler." (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.227)
- 26 Haziran 1920, Yuksek Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Cur-zon'a: "Biz
imdi Turk milliyetileri ile sava halindeyiz. Turklere yenilirsek, butun
tesirimizi kaybedecegiz." (.Kurkuoglu, Turk-Ingiliz ilikileri,
s.148; B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LVIII/165)
- 5 Temmuz 1920, Yuksek Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Cur-zon'a:
"Yunanllar Bursa uzerine yururken, ingiliz donanmasnn da Mudanya'y vurmasna
[karar verildi]." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LKIII/ 183'un eki)
- 7 Temmuz 1920, Spa Konferans tutanagndan: "Turklere acmamak... M.Kemal'e
ders vermek iin Turkiye'nin teklif ve isteklerinin reddedilmesi..."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXII/183)
- 7 Temmuz 1920, Spa Konferansnda, L.George: "Yunan ordusunda Ingiliz
subaylar vardr, bunlar Yunan ordularn ok begeniyorlar." (E.Ulubelen, s.235)
- 17 Temmuz 1920, Yunan ordusundaki Ingiliz gzlemci General Brid-ges'in
raporu: "Kemalistlere kar yaplan Yunan harekt surdurulmeli. Yu-
279) "Hi kuku yok ki Ingiliz Karadeniz Ordusu kurmaylar, [bu hareketle
ilgili] planlarn hazrlanmasna katld, ingiliz deniz guleri de, mumkun olan
her yerde, bu hazrlgn iindeydi.' (A.J.Tonybee'den aktaran D.Avcoglu, Milli
Kurtulu Tarihi 1.C., s.167)
682
nanllarn, 6 hafta iinde Eskiehir, Afyon ve Ankara'y igal
edebilecekleri..." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.89)
- 28 Temmuz 1920, Avam Kamaras'nda hukumet adna yaplan konumada,
"Yunanistan'n 20 Temmuz 1920 gunu Trakya'ya yaptg karmaya, ingiltere'nin u
sava gemisi, drt destroyer ve bir uak taycs ile yardm ettigi"
aklanr. (.Kurkuoglu, Turk-ingiliz Ilikileri, s.74)
- 30 Temmuz 1920, Lord Curzon'dan Amiral de Robeck'e: "...M. Kemal'in yenilmesi
veya yok edilmesinin, bar andlamasnn onaylanmas iin en etkili garanti
olacag..." [B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXII/240; ayn yaznn
derkenarlar: "Kemalist direnii ykmak iin Turk (Istanbul) ve Yunan
ynetimleri, basklarn surdurmeli." (Fitzmaurice); "Turkler andlamay
onaylayncaya kadar, Yunanllarn Anadolu'da ilerlemesine izin verilmeli. Yunan
harekt balaynca, Ermenilerin de Erzurum'a dogru ilerleyecekleri."
(D.G.Osborne); "Muttefiklerin, Kemalistlerin gucunu krmalar gerektigi."
(JATilley)]
- 22 Agustos 1920, Lloyd George'un Lucerne'de, Italyan Babakan Gi-oletti'yle
yaptg grumenin tutanagndan: "L.George'un, Ingiltere'nin daha fazla asker
gnderemeyecegini belirterek, Gelibolu yarmadasnn Yunan kuvvetleri tarafndan
igal edilmesini teklif ettigi..." (B.N. Simir, ingiliz Belgelerinde, 2.C.,
s.LXXX/282)
- 29 Agustos 1920, Ingiltere Deniz Istihbarat Mudurlugunden Dileri
Bakanlgna: "Denizden M.Kemal'e harp malzemesi gnderilmesini nlemek iin
tedbirler alndg..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.LXXXI/289)
- 23 Eylul 1920, Ing.Y.Komiserliginden A.Ryan'n muhtras: "Kurtlerin...
Ingiltere tarafndan ustalkla Kemalizme ve bolevizme kar
kullanlabilecekleri..." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 2.C., s.XCI/328);
"Anadolu'yu milliyetilere kar cesaretlendirmeliyiz. Halkn, milliyetilerden
bkkn oldugu teorisini yaymalyz." (E.Ulubelen, s.268); "Yunanistan, yepyeni
silahlar ile ilerlemeye hazr." (T.Baytok, Ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu
Sava, s.125)
- 6 Kasm 1920, Albay Stokes'ten Lord Curzon'a: "Sunniler ile Siiler arasndaki
ztlk buyuktur. Biz bu ztlg daha da gelitirebiliriz." (E.Ulubelen, s.270)
- 10 Kasm 1920, Y.Komiser Amiral de Robeck'ten Lord Curzon'a: "Yunan ordusunu
tam anlamyla harekete geirmek lazmdr. "*(.UIubelen, s.271)
- 24 Kasm 1920, Ingiliz Dileri Bakanlgndan VV.S.Edmonds'un gruu: "Er
veya ge, Turklerle muhtemelen grumelere giriecegiz. Fakat bu grumeler Bab-
li ile (Istanbul ynetimiyle) olmal, M.Kemal ile degil. Istanbul'daki
askeri durumumuz, Bab- li uzerinde ustunluk saglamaktadr."
(.Kurkuoglu, Turk-ingiliz Ilikileri, s.132-133)
- 27 Kasm 1920, Y.Komiser Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Biz kendimizi,
bolevizme kar Islam'n koruyucusu gibi gstermeliyiz. Mumkun oldugu kadar
Boleviklerle M.Kemal'in arasn amalyz." (E.Ulubelen, s.272)
683
- 3 Aralk 1920, Londra Konferas tutanaklarndan: "L.George'un Sev-res'de
degiiklik yaplmasna iddetle kar ktg..." (B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 2.C., s.CXVIII/432); "L.George, Yunan Sava Bakan Gunaris'in,
kendisine yazdg bir mektupla, 'ne isterse onu yapacagna sz verdigini'
aklar." (T.Baytok, ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.137)280
- 20 Aralk 1920, Lord Hardigten'ten Lord Curzon'a: "Faysal, Yunanllarn
Turklere kar arpmasn tevik ediyor." (E.Ulubelen, s.273)
- 20 Aralk 1920, L.George, Avam Kamaras'nda, M.Kemal'e yaklalmasn tavsiye
eden General Toumshend'e u cevab verir: "Kiminle bar yapacagz? Bugun var
olan ama yarn olup olmayacag belirsiz M.Kemal ile mi?" (D.VValder, anakkale
Olay, s.119-120)
- 18 Ocak 1921, Londra Konferans iin H.Nicolson tarafndan hazrlanan
muhtradan: "Ingiliz emperyalist politikasnn bir kozu olan Yunanistan'n
aleyhine, Turklere dun verilmesinin, Ingiliz emperyalist karlar iin de
sakncal olacag..." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXVI/33;
Ingiliz Dileri Bakan Yardmcs E.Crovve'un muhtraya ekledigi not: "Gulu ve
dost bir Yunanistan'n, Ingiliz karlar bakmndan gerekli oldugu.")
- 20 Ocak 1921, Y.Komiser Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Muttefikler, Istanbul'dan
balayarak, tum ulkeye yaylacak biimde, Padiahn evresinde yeni bir gu
yaratmallar." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.118)
- 25 Ocak 1921, Paris Konferans tutanagna gre L.George'un konumas:
"Yunanistan'a kar izlenegelen politikadan vaz geilmemesi... M.Kemal'in
Muttefiklerin zaferini yenilgiye evirmek emelini guttugu... Turkiye'yi
ykabilmenin Ingiltere'ye ok pahalya mal oldugu, imdi bundan (ykmaktan) -vaz
geilemeyecegi ve Yunanllarn Turklere feda edilemeyecegi..."
(B.N.SImir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XXX/67 vd.)
- 12 Subat 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Istanbul hukumetinin, M.Kemal'i
yola getirmek iin gsterdigi abalarn baarsz kaldg..." (B.N. Simir,
Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XLIV/131)
- 12 Subat 1921 gunlu tutanaga gre, Londra Konferas srasnda,
L.George'un Yunan Babakanna syledikleri: "Izmir'i ve Trakya'y isteyen
Kemalistlere kar, meru haklarndan vazgememeleri... Bu hususta Yunan halkna
guvendigi..." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XLVI/136)
- 21 Subat 1921, Londra Konferans suruyor; bugunku tutanaga gre L.George
yle der: "Sevres Andlamas, Izmir blgesi ile Trakya'nn Yunanistan'a
braklmasn kararlatrd. Ancak M.Kemal kumandasndaki buyuk kuvvetler (!) bu
andlamaya kar ktlar. Bunun sonucu, andlamada baz de-
280) Ayn toplantda L.George'un syledigi bir baka sz. "anakkale'de binlerce
insanmz oldu, imdi Turklerin lumune kim bakar'" (E.Ulubelen, s.238)
684
giiklikler yaplmas iin genel bir arzu belirdi. Bu amala bu konferans
topland." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.LI/158)
- Londra Konferansnn 24 Subat 1921 gunku oturumunda da L.George der ki:
"...Ne olursa olsun, butun Sevres Andlamasn M.Kemal'e kabul ettirmek
gereklidir!" (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.LV/182)
- 2 Mart 1921, Ingiliz casusluk rgutu, M.Kemal'in Londra'daki Turk Kurulu
Bakan Bekir Sami Beye kapal telgrafla yolladg talimat ele geirir ve
ifresini zer. Talimatn son maddesi yledir: "Bar saglamak iin
Ingilizlere baz zahiri (yleymi gibi grunen) ayrcalklar tanmak yolundaki
gruunuzu uygun bulmuyoruz. Zahiri bile olsa, Ingilizlere ayrcalk tanmak,
milli davamzn ruhu olan bagmszlgmz yok etmeye yetecektir. Yetkiniz,
Milli Misak'la snrldr!" (B.N.Simir, Ing. Belgelerinde, 3.C., s.LX/201 vd.)
- 9 Mart 192I, Londra Konferans Genel Sekreteri M.Hankey, Yunan ordusunun
guvenligi tehlikedeyse, bu ordunun M.Kemal'e kar saldrya gemesine
Konferansa kar klamayacagn, Lloyd George adna, Yunan Babakanna
bildirir. [S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.142; General Stratigos, Yunanistan
Kuuk Asya'da, s. 192; Ingiliz Genelkurmay Bakan Mareal VVilson gunlugune u
notlar dumu: "22 Mart gunu, Kabine toplantsnda L.George, Turklerin,
Yunanllarn karnda geni apta ygnak yaptklarn ve Yunanllarn,
kendilerini savunmak iin saldrya gemelerini nleyemediklerini' syledi.
Bizim ve Yunanllarn istihbaratna gre, bu demiryolu uzerinde Turklerin
ygnak yaptg yok, dolaysyla balayacak saldr agrlm, kkrtlm
degil. L.George da biliyor bunu!" (D.VValder, anakkale Olay, s. 148)]
- 10 Mart 1921, Londra Konferans; bugunku sabah oturumunda Yunan Sava Bakan
Gunaris, "Sevres Andlamasn Turklere zorla kabul ettirmek iin Yunanistan'n
butun fedakrlga hazr oldugunu ve Kemalist ordular u ay iinde
dagtabileceklerini" aklar. [B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C.,
s.LXIH/213; ordunun Ankara seferi plann, Albay Saryanis zetle yle aklar:
'Yunan ordusu Ankara'ya ilerlerken, Rum nufusunun fazla oldugu Karadeniz
kysna da kartma yaplacak, orada bir us kurulduktan sonra da, Ermenilerin
yardm ile Sivas ve Erzurum da igal edilecek. Bunun gereklemesi iin u aya
ve 340 milyon drahmiye ihtiya var.' (General Stratigos, Yunanistan Kuuk
Asya'da, 1.C., s. 175)]
- 16 Mart 1921, L.George, Bekir Sami Beye, "Turkiye'ye imdikinden daha fazla
dun verilemeyecegini" syler ve "Turkiye'nin, bunlar kabul etmezse,
Yunanllarla savamak zorunda oldugunu" hatrlatr. (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 3.C., s.LXIX/245)
- 18 Mart 1921, "L.George, 'Yunan ordusunun hemen harekete gemek zorunda
oldugunu' bildiren Yunan Sava Bakan Gunaris'e, 'balayacak savan
sorumlulugunun Turklere yuklenmesini' nerir ve 'Anadolu'daki askeri harekat
finanse etmek uzere Maliye Bakanlgna bir muhtra vermesini' syler."
(B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.LXXI/249; Sonyel, D Politika, 2.C.,
685
s. 142; Gunaris, Daily Telgraph muhabiri Beaumont'a yle der: "Baar
kazanrsak, ingiliz hukumetinin yardmda bulunacagn anladm." Kutahya-
Eskiehir savalarndan sonra, ingiltere gerekten yardmda bulunacaktr.
Grecegiz.)
- 14 Nisan 1921, Yunan yenilgisi uzerine Ingiltere, tarafsz kalacagn
bildirir. (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.148)281
- 18 Nisan 1921, Lord Curzon, Hindistan ileri Bakan Montagu'nun,
Hindistan'daki hareketleri yattrmak amacyla, Sevres Andlamasnda baz
degiiklikler isteyen bir muhtrasn cevaplar ve 'Sevres'de hibir degiiklik
yaplmasndan yana olmadgn' bildirir. (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.21-
23)
- 6 Mays 1921, Y.Komiser Amiral Bristol'den Washington'a: "Yunanllar,
Marmara'nn guney kylarnda abluka ilan ettiler." (LEvvans, Turkiye'nin
Paylalmas, s.351)
- 10 Mays 1921, General Harington'dan Sava Bakanlgna: "Buradaki durumun
yeniden gzden geirilmesi gerektigini duunuyorum... M.Kemal tamamen haindir.
Bizim ierdeki ve dardaki guluklerimizi pek iyi bilmektedir. Tarafszlk
abalarmza inanmamaktadr. Yunanllar tekrar yeneceginden ve sonra bizi nune
katacagndan muhtemelen emindir." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.23)
- 11 Mays 1921, Damat Ferit'in unlu Harp Divan Bakan Nemrut Mustafa Paa.
hakknda Rumbold'un gruu: "Bu Kurt nderi iyi ynetilirse, Irak'taki ingiliz
yetkililerine yararl olabilir." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.165 ve
103.dipnot)
- 16 Mays 1921, General Harington'un, 'Ankara hukumetinin Ingiltere'ye kar
tutumu' hakkndaki raporu: "Milliyetilerin Ingiltere'ye kar surekli
- olarak dumanlk duygular besledikleri... Ocak 1921'deki Yunan saldrsnn
nlenmesini (1.Innu), Kemalistlerin, yalnz Yunanistan'a kar degil, ayn
zamanda Ingiltere'ye kar da kazanlm bir bir zafer saydklar... 23 Martta
balayan ikinci Yunan saldrsnn (2.Innu), Anadolu'da Ingiliz aleyhtarlgn
daha da artrdg... Yunan yenilgisinin de Ingiliz politikasnn baarszlg
olarak yorumlandg... Ankara'da ar milliyetilerin gulendigi, Ingiltere'ye
kar dumanlgn arttg..." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XCV
vd./341 vd.)
- 23 Mays 1921, Dileri Bakanlgna, Bekir Sami'nin yerine, Y.Kemal
Tengirenk'in atanmas uzerine Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Bu Ankara'nn
uzlamaz tutumunun yeni bir kantdr." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.150)
- 24 Mays 1921, Aga Han'n Ingiliz esirlerinin serbest braklmas iin Ankara
Dileri Bakan Bekir Sami'ye yazdg mektubu, Bekir Sami istifa etti-
281) ABD belgelerine dayanan LEvvans diyor ki: "Franszlar, Turk
milliyetilerine gizlice destek olurlarken, ingiltere de Yunanllar
desteklemektedir." (Turkiye'nin Paylalmas, s.352)
686
gi iin Ankara'ya yollamaz ve Lord Curzon'a, "Aga Han'a Turkiye'de kimsenin nem
vermedigini" bildirir. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.148)
- 25 Mays 1921, Bedirhan ailesinin reisi Emin Ali, A.Ryan ile gruur,
"Kemalistlere kar Kurtleri ayaklandrmak iin Yunanllarla iliki kurdugunu
bildirir." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XCII/333)
- 27 Mays 1921, Ingiliz gizli haberalma rgutunun, "Kemalistlerin D
Politikas" hakkndaki raporu: "Batllar aleyhindeki politikasnda, M.Kemal
Paay 140 milletvekilinin destekledigi..." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde,
3.C., s.XCIV/337)
- 30 Mays 1921, ingiliz Savunma Bakanlgnn, Yunan yenilgisi ardndan
Muttefiklerin Bogazlar blgesinden ekilmesini nermesi uzerine, Dileri Bakan
Yardmcs E.Crowe'un hazrladg muhtra: "Muttefiklerin, Kemalistler nunden
kamalarnn, Ingiltere'ye Buyuk Savata kazandg zaferin butun meyvelerini
kaybettirecegi... ingiliz karlar bakmndan, Istanbul'da Ingiliz
askeri bulundurmann, irlanda da asker bulundurmak kadar hayati nem tadg...
Ankara'nn istanbul'u yutmasn nlemek iin Fransa'nn da desteginin
aranmas..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.XCVIII/351)
- 31 Mays 1921, Bakanlar Kurulu toplantsnda, Londra'ya agrlan General
Harington'un aklamas: "Istanbul'daki Muttefik kuvvetleri, M.Kemal'e kar
koyabilecek durumda degillerdir. Istanbul'da kalmak yersiz ve tehlikelidir."
Lord Curzon, Harington'a u cevab verir: "Istanbul'dan ekilmenin geni ve
felaketli yanklar olacaktr. Ingiltere, zaferin butun meyvelerini
yitirecektir. M.Kemal busbutun gulenecek ve Ingiliz Imparatorlugu iin tehlike
olacaktr... Dogu Trakya'y mutlaka Yunanllara kazandrmak lazmdr. Turklerin
atalca'dan teye, Avrupa'ya gemeleri nlenmeli... istanbul'a Yunan askerlerini
getirmek ihtimali de duunulmeli... Istanbul'dan ekilmek, Ingiliz politikas ve
Ingiltere'nin Dogudaki karlar iin tehlikeli olur." (B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 3.C., s.KCVIII vd./356 vd.; B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.26;
Churc-hill de Lord Curzon'un grulerine katldgn aklar.)
- l Haziran 1921, Y.Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "Fransz Yuksek
Komiseri, 'Yunan ordusuna zerre kadar guveni olsa, Yunanllar desteklemekten
geri kalmayacagn, Muttefiklerin Yunanllar desteklemekle yeni bir Vrangel
fiyaskosu yaratmalar olasgndan korktugunu' ileri suruyor." (S.R.Sonyel, D
Politika, 2.C., s. 166)
- l Haziran 1921, Kabine toplantsnda, "L.George, M.KemalV kar 'mumkun
oldugu kadar ktu davranlmasn' savunur ve 'Yunanllarn desteklenmesini'
nerir." (D.VValder, anakkale Olay, s. 170)
- 2 Haziran 1921, Smurgeler Bakan Churchill'in Babakana verdigi muhtradan:
"Emin ve hzl admlarla, Ingiltere'nin Turkiye tarafndan yenilgiye
ugratlmasna dogru gidiyoruz. Bu bizim iin muthi bir ey olur ve kazan-
687
dgmz zaferlerin toplanan meyvalarn yok edebilir." (D.VValder, anakkale
Olay, s.173)282
- 5 Haziran 1921, General Harington ve Amiral Webb, tum Kemalist limanlarn
abluka altna alnmasn nerirler. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.151)
- 9 Haziran 1921, Yunan sava gemileri Inebolu'yu bombalarlar. (KS Gunlugu,
3.C., s.544)
- 14 Haziran 1921, Lord Curzon'dan Paris'teki Ingiliz Buyukelisi Lord
Harding'e.- "Ingiltere hukumetinin, Turklere baz dunler vererek yeniden
muzakerelere giriilmesini nerecegi, Kemalistler bunu kabul etmezlerse,
Yunanistan'a silah, cephane, uak vb. yardmlar yaplacag... Boleviklerden
yardm almalarn nlemek iin Karadeniz limanlarnn abluka altna alnacag...
Turk baarsnn, Muttefiklerin savatan elde ettikleri her kazanc tehlikeye
sokacag ve Orta Dogu'nun bar yolla yeniden kurulmas ihtimalini ortadan
kaldracag... Ingiltere'nin Yunanistan'a, eref ve dostlukla bagl oldugu..,"
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.CIV/378; Sakarya'dan Izmir'e, s.30-
33)
- 18 Haziran 1921, Muttefikler aras Paris Konferasnda Lord Curzon yle der:
"Turkiye'ye bu kadar geni tavizler (!) verilirken, tehdit de gereklidir.
Dogudaki tecrubelerimden biliyorum ki dogulularla pazarlga giriilirken,
arkalarnda bir degnek bulundurmak pek ie yaryor." (B.N.Simir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.38; S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.168)
- 20 Haziran 1921, Yuksek Komiser Vekili Rattigan'n, Harington-M.Kemal
grumesi ihtimalinin belirmesi dolays ile Ingiliz Dileri Bakanlgna
yazdg yazdan: "Hibir ekilde Kemalistlerin peinden komadgmz, gayet
ak olarak belirtmeliyiz." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.85)
- 21 Haziran 1921, Yunan ordusunu inceleyen Ingiliz General Mar-den'in raporu:
"Turk kuvvetlerini imha etme plan izleyen Yunanllar, Turkle-rir nceden
hazrladklar mevzilerde sava kabul etmeyecekler. Bu nedenle Yunan harekt
seyyal olacak. Her ey iyi giderse, Yunan harekt buyuk baar olacak."
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.150)
- 26 Haziran 1921, Ingiltere'nin Paris Buyukelisi Lord Harding'ten Lord
Curzon'a: "Yunan Kral Konstantin, hem tahtn, hem hanedann korumak iin
askeri bir zafer kazanlmasnn gerektigine inanyor." (S.R.Sonyel, D
Politika, 2.C., s. 170)
- 29 Haziran 1921, Ingiliz kabinesi, "Turkler Izmit'ten ileri geip, yansz
blgeye (!) girerlerse, bunun Muttefiklere kar dumanca davran olarak
niteleneceginin Turklere bildirilmesi" kararn alr. (S.R.Sonyel, D Politika,
2.C.,
282) Churchill, daha sonra, Yunanllardan unlarn istenmesini neriyor: "Yunan
ordularnn, ingilizlere danlarak yeniden rgutlenmesi... izmir'e daha yakn
bir yerde ygnak yapmalar ve cephe tekili konusunda, ingiliz ynetimini
(komutasn) kabul etmeleri... General Haring-ton'un komutasna, biri izmit'te,
teki anakkale'de grevlendirilecek iki alay vermeleri..." (s. 173-176)
688
s. 172; Curzon, karar, 30 Haziranda istanbul Yuksek Komiserligine,
'Muttefiklerin direnecegini' belirterek bildirir ve Ankara'nn uyarlmasn
ister, s. 173)
- l Temmuz 1921'de, Fransz Babakan Briand, Muttefiklerin, 'tam tarafsz'
davranmalarn, bunun geregi olarak da Yunanllarn, Istanbul ile Marmara
Denizi'ni bir harekt ve ikmal ussu olarak kullanmalarna izin verilmemesini
nerir. Lord Curzon bu neriyi, 'imdilik' kaydyla reddedecektir.
(B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.62; Yunanllar, istanbul'u ve Marmara'y,
Turk zaferine kadar, harekt ve ikmal ussu olarak kullanacak, deniz ablukasn
surdurecek, Turk gemilerine el koyacak, Karadeniz kysndaki baz
ehirlerimizi bombalayacaktr, s. 196-197)
- 4 Temmuz 1921 gunu, Yuksek Komiser Vekili Rattigan, Ankara temsilcisi Hamit
Beye, "Ankara hukumetinin politikasn, sert bir dille eletirir ve zetle yle
der: "Bolevik doslarna dayanmakla ya da Ingiltere halknn savatan usandgn
sanmakla Kemalistler, hata ediyorlar. Ar isteklerde bulunuyor ve
Ingiltere'nin hayati karlarn kabule yanamyorlar. Kemalistler, kendilerini
bastrmak azmiyle birlemi Buyuk Britanya'y karlarnda bulacaklar."
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s. 113; Lord Curzon, bu szleri yerinde
buldugunu Rattigan'a bildirir.)
- 7 Temmuz 1921 [Yunan ordusu Afyon, Kutahya ve Eskiehir'e dogru yuruyue
geer], Ingiltere Genelkurmay Bakan Mareal H.VVilson'un Sava Bakanna
verdigi rapordan: "Yunan ordusu, iyi talim grmu, iyi silahlanm ve savaa
arzuludur. Ancak Yunanllar, -yeni bir sava halinde- mahalli baarlar
kazanabilirler ama buyuk zafer kazanamazlar." [Bilal N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde. 3.C., s.CXXXII/489 vd.; Sakarya'dan Izmir'e, s. 154; raporda u
husus da belirtilmektedir: 'Agustos 1920 tarihinden beri, Yunanistan, ak
piyasadan ihtiyalarn karlyor. Istenirse Yunanistan'a tufek, mermi, el
bombas yardm yaplabilir.' (s. 155, 160); "ingiliz sava sanayii,
Yunanistan', bazan dogrudan dogruya, bazan dolayl yoldan silah deposu haline
getirmiti. Silahlarn bir ksm ingiltere'den Romanya'ya, oradan da
Yunanistan'a sevk edilmiti. Bir baka yol Ispanya idi. O yoldan da Yunanistan'a
malzeme ve silah doldurulmutu. Ayrca Fransa da bir miktar sava malzemesi
yollamt." (s. 160); ayrca, izmir ve Trakya'daki depolarda bulunun 37 adet
agr Turk topu da Yunanllara verilir: 28 adet 105 mm.lik, 9 adet 155 mm.lik;
sonra bunlara 8 Skoda topu daha eklenir. (General Stratigos, Yunanistan Kuuk
Asya'da, s.212)]283
283) "Fransa'dan da Saint-Etien ve Snayder-Kane toplar iin 250.000 mermi
alnm, bunlar iin 45 milyon Fransz frankndan fazla bedel, pein olarak
denmiti." (General Stratigos, Yunanistan Kuuk Asya'da, s.212; Yunan
silahlanmas ve donatm hakkndaki teki bilgiler iin: s.210-212)
Daha nce verilmi bir notu da tekrar edecegim: "Yunanistan'n Kuuk Asya
siyasetine ve Kasm 1920 sonras rejimine dumanca yanaan Fransa dahi, 1921-
1922 yllarnda, ok buyuk miktarlarda topu cephanesi, hususi fiek ve makineli
tufegi, Gunaris hukumetine satyordu." (General Stratigos, Yunanistan Kuuk
Asya'da, s. 149) ->-
689
- 8 Temmuz 1921, Yuksek Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "M.Kemal'in
[tam istiklal] teklifini kabul etmek, ingiltere'nin ona teslim olmas demektir."
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.131)
- 9 Temmuz 1921'de, Lord Curzon, M.Kemal'in 'tam istiklalden sz eden' notas
hakkndaki gruunu yle belirtir: "Butunuyle kabul edilemez nitelikte!"
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.128)
- 12 Temmuz 1921, Yuksek Komiser Vekili Rattigan'dan Lord
Curzon'a:-"M.Kemal'in cevab, Ankara'nn kustaha gururuna tfe kendine
guvenmiligine yeni bir delildir." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.132)
- 14 Temmuz 1921, Yunan Meclisi'nde reformist Parti lideri Stratos, yle der:
"Yunanistan artk, Sevres Andlamasnn kendisine tandg asgari haklarla
yetinemez." Ayn gun, Venizelosu Danglis de yle diyecektir: "Hukumetin,
Yunanistan'a yeni avantajlar saglayacagna inanyorum." (B.N.Simir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.163-164)
- 15 Temmuz 1921, General Harington'dan Sava Bakanlgna: "Milliyetilerin
tarafsz izgiye riayet etmeleri, benim Izmit'teki askeri pozisyonum iin
hayatidir. Yunan gemilerine Istanbul'u us olarak kullanma musaadesi vermekle,
tarafszlg kendimiz bozmu olacagz ve sonunda milliyetileri kzdracagz.
Yunan ilerlemesini durdurunca, bize saldracaklar. Yunanllar destekliyorsak,
bunu aka yapalm. Desteklemiyorsak, imdiki tertiplerden vaz geelim. Her
tarafta, Yunanllar desteklemekle itham ediliyoruz. Bunu aka protesto
ediyoruz ama aslnda onlara burada [Istanbul'da] kalma musaadesi vermekle,
onlar destekliyoruz." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.134, 195; Yunan
taarruzu srasnda istanbul'da ve Marmara'da uslenen Yunan gemilerinin listesi
ve uslendikleri yerler: s.196-197; Yunan donanmasna Istanbul ve Marmara'y us
olarak kullanmas iin tam izin verilmesi: s.196; Lord Curzon, 'Yunan
donanmasnn, Turkge-
- milerini, gemilerdeki yolcular ve eyalar yakalamaya, Bogazlardan ve
Marmara'dan geirip Yunanistan'a gturmeye hakk oldugunu' istanbul'a bildirir,
s. 197; ayrca, Jesc-hke, Ing. Belgeleri, s.231)
- 18 Temmuz 1921, General Harington'dan Ingiltere Sava Bakanlgna:
"...Istanbul ve evresini Kemalistlere kar savunmak iin tedbirler
alndg..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.CXL/543)
- 20 Temmuz 1921, Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a: "Kutahya'nn
zaptedilii haberi, Atina'ya, 18 Temmuz akam ge saatlerde ulat. Kiliselerin
anlar ald ve halk ygnlar, alklarla, tabancalar patlatarak butun gece
sokaklar dolat. Butun gazeteler, buyuk zafer iin heyecanl v-
Yuzba Yorgi Stafanopulos'un 1923'te yaptg aklama: "...ingilizler
tarafndan para ve tehizat olarak eksiksiz donatlyorduk ama askerde, bu
seferin sonucuna inan yoktu." (I.Bardak, Tahan'dan Kadifekale'ye, s.120)
LEvvans: "Yunan ordusu, yeniden tamamlanm gerelerle gulenmi olarak,
milliyetileri ezmek uzere... kesin bir saldrya giriti." (Turkiye'nin
Paylalmas, s.355)
690
guler yaynlyorlar ve bazlar bunun, 'dunyann en kesin sava olarak
bilinecegini' yazyorlar. Gazeteler dun bunu, nihai zafer olarak ilan ettiler."
(B.N.SImir, Sakarya'dan izmir'e, s.165-166)
- 20 Temmuz 1921, L.George'un metresi, ilerde ei Bayan Steven-son'un
guncesinden: "Davit (L.G.), Yunan saldrsnn baarszlga ugramasndan ve
yanldgnn kantlanmasndan ok korkuyor. Siyasal onurunun, buyuk lude,
Anadolu'da kaydedilecek olaylara dayandgn... Yunanllar kazanrsa, Turk
ynetiminin sona erecegini syluyor. Bylelikle, ingiltere ile dost yeni bir
Yunan Imparatorlugu dogacak ve bu imparatorluk, Dogudaki tum karlarmza
yardmc olacak." (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.174/149. dipnot)
- 21 Temmuz 1921, Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a: "Eskiehir'in
zaptedildigi haberi, Atina'ya dun gece geldi ve Kutahya'nn duuun-deki gibi
sahneler yaand. Yunan basn, Sevres Andlamasnn, artk Yunanistan iin
yeterli olmadgn, Anadolu'nun verimli topraklarn iletebilecegi stratejik
snrlar olmas gerektigini bildirmektedir." (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e,
s. 170-171)
- 24 Temmuz 1921 Y.Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "Kemalistlerin
yenilgisi gerekten kesin ise, Anadolu'da bir antikemalist hareket olmas ok
muhtemeldir." (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.200)
- 26 Temmuz 1921, Yuksek Komiser Vekili Rattigan'dan Lord Curzon'a: "Hariciye
Nazr [A.izzet Paa], Anadolu'daki ordunun % 65'i ile Millet Meclisi'nin %
65'inin destegini (!) garanti edebilecegini bildiriyor. Bab- li'deki
bir grevli, Kazm Karabekir Paann Sultan'a sadakat ve bagllk telgraf
gnderdigini haber verdi." (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.202-203)
- 26 Temmuz 1921, Yunan Babakan Gunaris'in demeci: "Bara giden en kestirme
yol, Istanbul sorununun zumlenmesidir." (B.N.SImir, Sakarya'dan izmir'e, s.
176)
- 26 Temmuz 1921, Lord Granville'nin raporundan: "Bir Yunan gazetesi yle
yazmaktadr: 'Kanlarmzla suladgmz ve yuzlerce yllk gelenekleriyle bize
bagl olan diyarlar, bizimdir ve bizim kalacaktr.' " (B.N.SImir, Sakarya'dan
Izmir'e, s. 183)
- 27 Temmuz 1921; General Harington'un raporu: "Milliyeti ordunun ktu bir
durumda olduguna ve artk direnme ya da taarruz etme gucu kalmadgna uphe
yoktur." (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.181)
- 30 Temmuz 1921, Yunan ordusu Kurmay Bakan Albay Pallis'in aklamas:
"Yunanistan, butun ulkeye yerleme ve Bogazlarn bekisi olma hakkn
kazanmtr. Yunan ordusu bu hakk uzerinde srar etmeye kararl ve bunu kabul
ettirebilecek gutedir." (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.175)
- 5 Agustos 1921, Ingiliz Genelkurmay Bakanlg'nn raporu: "Yunan ordusu, gu
bir harekt baaryla yurutmutur. Morali yuksek, beslenmesi iyi,
691
malzeme skntsndan uzak Yunan ordusu, dinlenince yeniden taarruza geecek."
(B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.180)
- 5 Agustos 1921, ingiliz Genelkurmaynn raporundan: "Turk ekilmesi...
metodlu ve iyi gerekletirilmitir." (B.N.Simir, Sakarya'dan
Izmir'e, S.166)284
- 9 Agustos 1921, Yunan ordusunun Ankara'ya yurumesine karar verilmesi uzerine
Sava Bakan Teotokis, Atina'daki Ingiliz Ataemiliterine, 5 Eylulde Ankara'da
bulumak uzere randevu verir. [S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s. 179; bu arada
(Yunanllar tarafndan) "Konya'da, Turk ordusu aleyhinde bir isyan hareketi de
hazrlanyordu." (General Stratigos, Yunanistan Kuuk Asya'da, 2.C.,
s.16)]285
- 10 Agustos 1921, Lloyd George'dan A.Chamberlain'e talimat: "ingiliz
firmalarnn, Yunanistan'a sava malzemesi vermeleri iin gerekenin
yaplmas..." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C., s.CLIII/599; Silah
Ticareti Szlemesi, tarafsz devletlerin, savaan taraflara silah satn
nluyordu. Ingiltere, bu Szlemenin, firmalarn savaan taraflara silah
satmalarna engel olmadg gruunu Muttefiklere de kabul ettirir ve 10 Agustos
1921 gunu, Muttefikler Yuksek Konseyi de, bu dogrulta karar alacak ve karar
Tokyo'ya da bildirilecektir, B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.197; ayn
konuda, L.Evans, Turkiye'nin Paylalmas, s.356)286
- Ayn gunlerde, Ingiltere Dileri Bakanlg, zel bankalarn, Yunanistan'a
ksa ve uzun vadeli kredi aabilecegini, Atina'ya bildirir. (B.N.Simir,
Sakarya'dan Izmir'e, s. 198)
- 16 Agustos 1921, L.George, Avam Kamarasnda konuarak, ' Yunanlarn, teki
ulkenin (Turkiye'nin) kabullenecegi koullarla memnun olmasnn
beklenemeyecegini" syler, Yunanllara da yeni dileklerinde ar olmamay
gutler. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.177-178)
- 12 Eylul 1921, General Harington'un raporu: "Yunanllar ekilirken, butun
Turk kylerini yakyorlar." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.230; General
284) 6 Agustos 1921'de, Yuksek Komiser Rumbold ile gruen Vahidettin,
"ingiltere'nin, Anadolu'daki sava neden nleyemedigini sorar. "Sultann
kanaatince, Yunanllara kar izmir'e ve Kemalistlere kar da Karadeniz'e, bir
ift Ingiliz sava gemisi yollamak, her eyi halledebilir." (B.N.Simir,
Sakarya'dan Izmir'e, s.203)
285) Yunanllarn bu isyan iin buldugu ve grevlendirdigi adam, Deliba
Mehmet'tir. Izmir'de Yunan karargh ile birok kez temas ettikten sonra, 2
Agustosta 250 kiilik etesi ile Afyon'a gelir. Oradan Konya'ya geecegi tahmin
edilmektedir. (2 Agustos 1921, TIH, 2/5, 1.Kitap, s.124) Konya'ya gelmeden nce,
aralarnda kan bir anlamazlk yuzunden, adamlar tarafndan ldurulecektir.
(M.nder, Deliba Mehmet, Yeni Konya gazetesi, dizi yaz, 6 Eylul 1953)
286) Yunanl profesr D.Kitsikis yle yazyor: "Sir Basil Zaharof, gemiler,
zrhllar, denizaltlar, uaklar, toplar ve makineli tufekler imal eden ingiliz
VVickers irketinin bakan ve en buyuk ortagyd... 1919'dan 1922'ye kadar
butun Yunan-Turk sava boyunca, Venizeloscu olsun, Ko-tantinci olsun,
Yunanistan' paraca destekleyecek ve silahlandracak^." (Yunan Propagandas, s.
193, 202)
692
Metaksas, Yunan ordusunun kaybnn 30.000 kii oldugunu ileri suruyor,
S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.180/188. dipnot)
- 13 Eylul 1921, General Harington'dan Sava Bakanlgna: "Yunan ordusuna yeni
takviye ve cephane gnderildigi." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde, 3.C.,
s.CLX)
- Ingiltere Genelkurmay Bakanlgnn Sakarya Sava hakkndaki genel
raporundan: "Turkler parlak bir zafer kazandlar." (B.N.SImir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.231, 252-253)
- 14 Eylul 1921, The Times gazetesi: "Muttefikler imdi ackl bir kmazla
kar karya bulunmaktadrlar. Yeni bir politika tespit etmeleri n gelmitir.
Bu politikann bir unsurunun, Yunanllarn artk tevik edilmemeleri olmas,
bize muhakkak gibi grunmektedir." (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.241)
- 15 Eylul 1921, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Ankara Dileri Bakan Y.Kemal
Bey, iki Ingiliz torpidosunun Samsun'a girerek arama yapmasn ve Yunan
donanmasnn Karadeniz'e saldrmak iin Istanbul'u us olarak kullanmasn, 4
Eylul gunlu notas ile protesto ederek, Muttefiklerin tarafszlgnn szde
kaldgn, samimi olmadgn bildirdi... Yunan gemileriyle ilgili blumu,
cevapsz brakmak gerektigi." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde., 3.C.,
s,CLXIII/657 vd.)287
- 23 Eylul 1921, Ingiltere'nin Atina Elisi Lord Granville'den Lord Curzon'a:
"Yunan yenilgisi, Muttefikler iin pek vahim olacaktr. Bu Fransa ve Italya iin
de dogrudur ama Ingiltere bakmndan ok daha nemli grunmektedir. Sava,
Ingiliz karlar iin, bize uphesiz hasm bir Turkiye yerine, dost bir ulkenin
kazanmasnn ne derece arzuya deger oldugunu, Lord Hazretlerine bir kere daha
srarla arza cesaret ederim. Ingiliz hukumetinin, Yunanllara maddi ve manevi
yardmda bulunmasn ve onlarn ezilmelerine meydan vermemesini isteyecek kadar
ileri gidecegim." (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.268; Ingiliz Belgelerinde,
3.C., s.CLXIV/633)
- 24 Eylul 1921, Yunan Kral Konstantin, cann zor kurtarp Afyon-Eskiehir
hattna ekilen ordusuna u bildiriyi yaymlar: "Turkleri kalbinden vurduk.
Simdiye kadar yaplanlar, ama iin yeterlidir. Perian olan Turk ordusu,
ellerindekini geri almak iin Yunanllarn yorulacagn umit ediyor ve bekliyor.
Sungunuz ilerde ona bagrn: 'Gel de al!' " (Hristos V. Nikolopulos, 1921'in
Onbinleri ile Beraber, s.95)288
287) Amiral de Robeck'in, Ingiliz torpidolar ile ilgili olarak Rumbold'a
verdigi cevap: "Arama yapmadklar .. Ama Mutareke Anlamas geregince arama
yapmaya haklar oldugu... Turklerin de ingilizlere tarafsz davranmadklar, f1)
Turk limanlarnda ingiliz gemilerine kolaylk gsterilmedigi ingiliz mallarn
boykot ettikleri. Esasen istanbul'un, tarafsz degil, Muttefiklerin igali
altnda bir ehir oldugu." (s.CLXII)
Ne guzel cevap, degil mi?
288) Turk ordusu da, 26 Agustosta gider ve ellerinde ne varsa alr'
693
- 28 Eylul 1921, ingiltere'nin Bagdat Yuksek Komiseri Sir P.Cox'danf Lord
Curzon'a: "M.Kemal, Irak'taki ingiliz karlarna zarar vermek istiyor.
Araplarn bagmszlk almalarna kar degil, Irak'n ingiltere tarafndan
ynetilmesine kar. Bunu nlemek iin Kral Faysal, M.Kemal ile muzakereye gi-j
rimeli. Faysal'n Ingiltere'ye bagllgna guvenilerek, byle bir risk gze
alnabilir." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.246-247)
- 3 Ekim 1921, Hindistan Ileri Bakan Montagu'nun Ankara'da Ingiltere'nin bir
temsilci bulundurmasn amalayan muhtrasna kar, Ingiliz Dile-; ri
Bakanlgnn cevabi: "Bu Ankara'y tanmak demek olacaktr. ngilterer mumkun
oldugu kadar, Istanbul hukumetinin Turk hukumeti oldugu gruunu devam ettirmek
istemektedir. M.Kemal'in hareketi, butun Muttefiklerce imza-j lanan Sevres
Andlamasma kardr. Ingiliz subaylarn ve adamlarn tutukla-.j tan,
M.Kemal'dir. M.Kemal, Ingiltere'yi, Turkiye'yle sava halinde veya iki yuzlu
tarafszlk iinde grdugunu aka sylemektedir. Bir Ingiliz gemisine zorla
adamlarn sokarak yolcular tutuklatmtr. Limanlarn Ingiliz gemilerine
kapatmtr." (.Kurkuoglu, Turk-lngiliz ilikileri, s.211-212)
- 6 Ekim 1921, mahut Ingiliz Muhipler Cemiyeti'nin Fahri Bakanlgna, malum
Mustafa Sabri Efendi seilir. (KS Gunlugu, 4.C., s.92)
- 7 Ekim 1921, Lord Curzon, hukumete sundugu muhtrada, ilk defa Milli And'a
deginir, zamann Turkler lehinde iledigini kabul eder, Turkiye'yi bar
konferansna agrmadan nce Muttefiklerin, tercihen Yunanistan'la birlikte,
kendi aralarnda toplanarak, Sevres Andlamas'nda yaplacak degiiklikler
uzerinde anlamalar gerektigini ileri surer, Istanbul hukumetinin tutumunun
nemli bir etken olmadgn belirtir ve bar iin zetle u nerilerde bulunur:
'Izmir'de muhtar bir idare kurulmal, Dogu Trakya mutlaka Yunanistan'n elinde
kalmal, mali ve iktisadi hususlarda, teferruata ilikin baz tavizler
verilebilir, ancak Sevres Andlamas'nn Turkiye'ye yukledigi mali ve iktisadi
vecibeler aynen korunmal.' (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.263-267)
- 12 Ekim 1921, Ingiltere Sava Bakanlgnn muhtras: "[Turkiye'nin Irak'a]
saldrsna frsat verirsek, muhtemel bir felaket ve kesin bir prestij kayb
tehlikesi ile karlaacagz. Irak'ta harcam oldugumuz emekleri heba
edecegimizi hi anmyoruz. Bunun tek kar yolu, Ankara'nn Irak'a saldrmasn
nlemektir. Bu amaca giden tek yol ise, bir butun olarak Turkiye ile tez elden
dostluk kurmaktr." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.251; Lord Curzon ve
Bakanlg, 19 Ekim 1921 gunlu muhtra ile bu grue kar kacaktr, s.262)
- 21 Ekim 1921, Ingiliz Genelkurmaynn raporu: "Yunan ordusu, [artk] Turk
milliyetilerine bir karar empoze edebilecek gute degildir. Harekta devam
etmekle Yunanllarn kazanabilecekleri hibir ey yoktur. Yunanistan iin en iyi
yol, elindeki topraklan kaybetmeden nce, onlar pazarlk konusu yaparak, derhal
M.Kemal ile bar muzakerelerine girimektir." (B.N.Simir,Sakarya'dan Izmir'e,
s.254)
694
- 24 Ekim 1921, Yakn Dogu erkezleri Hukukunu Saglama Derneginin Izmir
Kongresi. Kongreye katlan Yunan ve Ingiliz ibirlikisi olan bir avu temsilci,
Yunan idaresi altnda yaamaya, Ingiliz himayesi altnda bir erkez blgesi
istemeye karar verir. (KS Gunlugu, 4.C., s. 116; ayrca Jeschke, Ing. Belgeleri,
s. 169)
- 27 Ekim 1921, Lord Curzon, Yunan Babakan Gunaris'ten, "bar grumelerine
balanabilmesi iin Yunanistan'n, kendisini Muttefiklerin ellerine brakmasn"
ister. (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.272)
- 2 Kasm 1921, Yunan Babakan Gunaris ve yanndakiler ile gruen L.George,
'bar konferansna kadar, Yunan ordusunun geri ekilmemesini' tavsiye eder ve
'aksi halde herhangi bir anlamann imknsz olacagn' syler. (Bu toplantda
bulunan General Stratigos, Yunanistan Kuuk Asya'da, 2.C. s.67; zet, s.627)
- 5 Kasm 1921, Turk- Fransz anlamas uzerine Lord Curzon, Fransz
Buyukelisine bir nota vererek, "Fransa ile Ankara arasnda sava halinin sona
erdigini belirten 1.maddenin, 4 Eylul 1914 tarihli Ingiliz-Fransz Anlamas ile
Kasm 1915 tarihli Londra Pakt'na aykr oldugunu" belirtir ve u hususlara
itiraz eder: "Fransa'nn, Ankara ynetimini, Turkiye'nin egemen otoritesi olarak
tanm olmas... 6. ve 11. maddenin Sevres And-lamasna ve lu Anlamaya
aykr olmas... Iskenderun blgesinde Turklere zel haklar tannmas... Sevres
Andlamas ile izilmi snrlarn Turkler lehine degitirilmesi ve Ingiliz
ordularnn igal ettigi geni ve verimli topraklarn Turklere devredilmesi...
Bagdat demiryolunun Turklerce kullanlmasna imkn verilmesi... Muttefiklerin
biri tarafndan, duman bir ulkeyle imzalanm ayr bir anlama niteliginde
olmas." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.286-287; Lord Curzon'un ikinci
notas, s.293; ingiliz Dileri Bakanlgnn muhtras, s.294)
- 15 Kasm 1921, Ankara ile iliki kurulmas duuncesinin taraftar bulmas
uzerine Dileri Bakanlgndan W.S.Edmonds, bir muhtra hazrlar. Muhtra,
butunuyle Ankara'ya kardr. zum olarak u ileri surulmektedir: "M.Kemal ile
u Yuksek Komiser, Yunan ve Istanbul hukumeti temsilcileri arasnda, Istanbul'da
grumeler yaplabilir. M.Kemal kabul ederse ne l. Reddederse, Hindistan
Ileri Bakanlg'na ve diger tenkitlere cevap verilmi olur. Grumeler bir
sonu vermese bile, grumeler boyunca Mezopotamya uzerindeki Turk basks, her
halde daha az muhtemeldir." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.313)
- 19 Kasm 1921, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "irlanda sorunu halledilinceye
kadar, Ankara'ya yaklama iinin ertelenmesi, irlanda sorunu halledildikten
sonra Ingiltere, milliyetilerin gzunde son derece kuvvetli durumda olacaktr."
(B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.314-315)
- 22 Kasm 1921, yine Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Ankara, Milli Mi-
695
sak' esas almak, Anadolu'nun ve Dogu Trakya'nn boaltlmasn art komak
istiyor. Bu durumda Ankara ile temasa gemenin yarar yok." (B.N.Simir, ingiliz
Belgelerinde, 4.C., s.XXXVII/85; Rumbold'un raporuna D.G.Osborn'un koydugu not:
"Ankara'ya anlatmal ki yalnz ingiltere ve Yunanistan'la degil, butun
Muttefiklerle kar karyadrlar ve Dogu Trakya'nn Turklere verilmesi sz
konusu degildir.")
- 19 Aralk 1921, Lord Curzon, hukumete, Sevres Andlamasnda revizyon
yaplmasn ngren gizli bir muhtra verir. Muhtraya gre, Konferans yeri
istanbul olacak, bar andlamas Padiah ynetimiyle yaplacaktr; M.Kemal,
Ankara-lstanbul karmas bir delegasyon iinde yer alabilir. Yeni artlan
Yunanistan redderse, Muttefikler dolayl bask yollarn kullanp artlar kabul
ettirecekler. Turkiye reddederse, Akdeniz ve Karadeniz limanlar abluka altna
alnacak, istanbul'daki igal sertletirilecek, Yunanistan'a her turlu aktif
yardm yaplacak, Muttefik subaylar da Yunan ordusunda yer alacaklar. Ikisi
birden reddederse, savaa 'seyirci' kalacaklar. Yeni artlar zetle yle-- dir:
Turkiye bu yeni bar artlarn kabul ederse, Yunan ordusu Anadolu'dan
ekilecek; Izmir blgesi, milletleraras bir kurul tarafndan ynetilecek; Dogu
Trakya Yunanistan'da kalacak; Bogazlar uzerindeki Muttefik kontrolu
hafifletilecek, Bogazlar Komisyonu'nun uyeleri, Milletler Cemiyeti'nce tayin
edilecek; Istanbul'daki Muttefik garnizonlar anakkale'ye alnacak; ukurova
blgesinde zel bir rejim geerli olacak, banda tercihen bir Fransz Genel
Vali bulunacak; aznlklara ilikin hukumler iddetlendirilecek; Sevres
Andlamas-nn askeri, adli, mali ve iktisadi alanlardaki hukumlerinde baz
degiiklikler yaplabilecek.' (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.328-333; yeni
artlar Fransa ve italya'ya bildirilir; ayrca, 12 Ocak 1992'de Ingiliz ve Yunan
Babakanlar ile Dileri Bakanlar, Cannes ehrinde toplanr ve ilke
anlamasna varrlar, s.333-334; Fransa'nn gruu: s.335-337; Italya'nn
gruu, s.337; gru farklar, Ingiltere ile Fransa arasnda tartmalara yol
aar. Tartmalar srasnda Curzon, "Turkiye'nin bir duman, Yunanistan'n ise
bir muttefik oldugunu" hatrlatacaktr, s.337-339; bu konumasndan bir cumle
daha: "Yunanistan'n katlandg buyuk fedakrlklar karlayacak bir sonuca
varmak iin abalamalyz." .Kurkuoglu, Turk- ingiliz Ilikileri, s.221)
- 21 Aralk 1921, Anadolu'ya silah karmak iin kiralanan Fransz bandral
ticaret gemisi Vera, Ingilizler tarafndan Istanbul'da baslr, kaptan ve
tayfalar tutuklanr. (H.HImmetoglu, Istanbul'un Yardmlar, 2.C., s.139)
- 29 Aralk 1921, Iileri Bakan Fethi Bey, Ingilizlerin Pontusu Rumlara,
Samsun'da 10.000 silah dagtm olduklarn aklar. (ZC, 15.C., s.238 vd.)
- 7 Ocak 1921, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Ankara'dan dnen Italyan Tuozzi'nin
verdigi bilgilere gre, milliyetiler Ingilizlerden nefret ediyor."
(B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.XLIX/168)
- 15 Ocak 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Yeni bar artlar Sultana teklif
edilmeli." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.340)
696
- l Subat 1922, Ingiltere'nin Turklere bask uygulanmasnda srar etmesi
uzerine Fransz hukumeti, Turkiye'nin butunuyle igali iin Mareal Foch'a bir
muhtra hazrlatr. Mareal Foch'un gruu yle: "Bugunku durum Muttefiklerin
gucunu amaktadr... Muttefikler Turklere kar askeri bir harekta gi-
riemezler; abluka da baarl olmaz." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C.,
s.LIV/ 197)
- 6 Subat 1922, Ingiliz Dileri Bakanlgndan Osborne'un notu: "Turk
milliyetilerine kar en etkili bask yntemi, bugunku kmaz durumun
surdurulmesi olur. Bugunku kmaz surup giderse, sonunda M.Kemal'in gucu
kebilir." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.LV/207)
- 1922 Subat ay iinde Ingilizler, M.Kemal'i devirmek hedefini guden eitli
tasarlar hazrlarlar. (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.344 vd.; Simir, bu
belgelerin saysnn 'dokuz, ondan fazla oldugunu' aklyor.)
- 4 Mart 1922, Albay Rawlinson, "Kemalistlere kar, Pontusu Rumlarla ibirligi
yaplarak, Kurtlerin harekete geirilmesini" nerir. (S.R.Sonyel, D Politika,
2.C., s.227)
- 7 Mart 1922, Hukumet adna Avam Kamaras'nda konuan
C.Harmsworth, 'bar andlamasnn Padiah ile yaplmas gerektigini' syler.
(Jeschke, Ing. Belgeleri, s.176; .Kurkuoglu, Turk-ingiliz Ilikileri, s.145)
- 13 Mart 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Istanbul hukumeti de Yunanllarn
Anadolu'yu boaltmalarn istiyor ama Misak- Milli'den yana degil. Ankara'nn
isteklerini ar buluyor." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.LVII/
220)
- 18 Mart 1922, Lord Curzon, Londra'ya gelen Ankara Dileri Bakan Y.Kemal
Tengirenk'le yaptg grumede, "Kars ve Ardahan'n Ermenilere verilmesini
ileri surer, Turkiye buna raz olmazsa, Ermeni meselesinin konferansta daha
tatsz bir ekilde ortaya atlacag ve ukurova'da da Ermeniler iin 'yurd'
istenecegi" tehdidinde bulunur. (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.347)
- 22-26 Mart 1922, Muttefikler aras Paris Konferans. Lord Curzon'un
gruleri: "nce mutareke yaplacak, sonra bar n artlar tespit edilecek,
Turkiye bu artlan kabul ederse, Anadolu boaltlacak. (Asl bar grumelerine
geilecek.] Izmir'de zel bir rejim geerli olmal. Aznlklarla ilgili hukumler
kuvvetlendirilmeli. Ermenilere, Dogu Anadolu'dan toprak verilmeli, ayrca
ukurova'da Ermeni yurdu kurulmal. Gelibolu hibir ekilde Turklere
verilmemeli. Marmara kylarnn bir ksm Yunanistan'da kalmal, Marmara
denizinde Yunan donanmas da bulunabilmeli. Edirne, Tekirdag, Krklareli
Yunanistan'a verilmeli." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.356-364; Italya,
lu Anlama ile kendisine tannan haklar iin srar edecegini aklar. Fransa,
Yunanistan ile Turkiye arasnda, Edirne'yi de iine alacak bir tampon devlet
kurulmasn nerir vs.Alnan ilke kararlar ve bar n artlar Atina, Istanbul
ve Ankara'ya bildirilir, s.364-367; Yunanis-
697
tan, mutareke teklifini hemen kabul eder ama Anadolu'nun boaltlmasn da
ngren n bar artlarna cevap vermez, Anadolu'da Iyonya Devleti kurma
hazrlklarn hzlandrlr. Ankara ise, 92 gunde bir Otomatik olarak
uzatlacak olan mutareke tuzagna dumez, nce Anadolu'nun boaltlmasn, sonra
bar grumelerine balanmasn isteyerek, bu rtulu ve biraz sulandrlm
yeni Sevres Andlamasm, dolayl olarak reddeder. s.367-375)
- 22-26 Mart Paris Konferans iin Mareal Foch'un hazrladg rapordan:
"M.Kemal'in milliyetilik ve bagmszlk hareketinin, Fas'tan Bengal'e kadar
butun Musluman dunyasn uyandracag, bunun da ingiliz ve Fransz
imparatorluklarn temelden sarsacag." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.503)
- 24 Mart 1922, Le Temps gazetesinin, 'Curzon'un Projesi' balkl bayazs:
"Lord Curzon, Turk-Yunan mutarekesi teklifini kabul ettirdi. Grunute Turklerle
Yunanllar arasndaki bir savan durdurulmas sz konusudur. Ama gerekte
sava, Turklerle ingilizler arasndadr. Yunan ordusu, ingiltere'nin iradesi ile
Izmir'e kt, Sevres Andlamasm uygulatmak isteyen Ingiltere hukumetinin
tasvibi ile ilerledi, Ingiltere isterse Anadolu'yu boaltacaktr. Su halde,
Turklerle savata olan Ingiltere'dir." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.368)
- 5 Nisan 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Yunan ordusunun... e\ kumesi
teklifinin kabul edilmesi, milliyetileri yle ustun bir duruma getirecektir ki
artk iddalarna bir snr olmayacaktr." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e,
s.374)
- 7 Nisan 1922,.Ingiltere Sava Bakanlgnn gruu: "Ankara teklifi kabul
edilemez. Anadolu nceden boaltlrsa, Turkler, Anadolu meselesini halletmi
olarak konferansa gelecekler." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.373)
- 20 Nisan 1922, Yunanllar, Italyanlarn boalttg Ske'yi igal ederler. (KS
Gunlugu, 4.C., s.390)
- 29 Nisan 1922, Istanbul hukumeti, birka nokta dnda, n <- .v Artlarn
kabul ettigini bildirir. (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.386-387)289 ,
- 30-Nisan 1922, Yunanllar, Italyanlarn boalttg Kuadas'n da igal
ederler. (Yunan Askeri Tarihi, s.659)
- Ingilizler Mays, Haziran ve Temmuz aylarn, farkl gruler ileri suren
Fransa ile yazarak, tartarak geirir, hibir yapc giriimde bulunmaz,
ksacas Ankara'nn zaman iinde kecegi umuduyla ii uzattka uzatrlar.
(B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.381-384)
- 24 Mays 1922, Venizelos, Lord Curzon'un Bayardmcs Sir
289) Vahidettin'in ve istanbul hukumetinin, 1921 ve 1922 politikasn gsteren
belgeler, uncu Blumun 14.paragrafnda aklanmt. Ksa bir sure iin geri
dnulup o belgelere bir gz atlrsa, Istanbul ynetiminin, bu oyunlar ve
tuzaklar srasndaki durumu ve tutumu, daha iyi anlalr.
698
E.Crovv'u ziyaret ederek, Iyonya Devleti hazrlklar hakknda bilgi verir ve
kurulmu olan silahl tekilatn desteklenmesini ister. (B.N.Simir, Sakarya'dan
izmir'e, s.419; Yunanllarn ve Rumlarn, Curzon'un 'Izmir iin zel rejim'
duuncesine paralel bir proje olarak gelitirdikleri Iyonya Devleti hazrlklar
ve kurduklar silahl tekilat hakknda ayrntl bilgi, s.411-431; ingiliz
Bnb.Stover'in, silahl tekilat hakkndaki raporu, s.421)
- 30 Mays 1922, General Tavvnshend'in Avam Kamararas'nda yaptg konumadan:
"Yunanllara yaptgmz yardmn felaket yaratan sonularn hepimiz
biliyoruz... Sayca ustunluklerine, malzeme, muhimmat ve silahlarn en iyilerine
sahip olmalarna ragmen, Sakarya'da agr bir yenilgiye ugradlar." (T.Baytok,
Ingiliz Kaynaklarndan Turk Kurtulu Sava, s.143-144)
- l Haziran 1922, Yunan ordusu komutanlgna, General Hac Anesti atanr. (KS
Gunlugu, 4.C., s.454)
- 3 Haziran 1922, General Harington'dan Sava Bakanlgna: "Taraflardan birinin
digerini, bir karara zorlamas muhtemel degildir." (Jeschke, Ing. Belgeleri, s.
159)
- 26 Haziran 1922, aralarnda Sadk Bey, Rza Tevfik ve Vasfi Hocann bulundugu
bir grubun yazdg mektup, Lordlar Kamaras'nn baz uyelerine dagtlr,
'Ankara sulanarak, barn Hurriyet ve Itilaf frkas ile yaplmas istenir.'
(KS Gunlugu, 4.C., s.496)
- 7 Haziran 1922, Yunan sava gemileri Samsun'u bombalarlar. (KS Gunlugu,
4.C., s.465)
- 14 Temmuz 1922, ingiltere'nin Atina'daki temsilcisi Lindley'den Lord
Curzon'a: "Byle bir blge (Iyonya Devleti) kurulmadan, Yunan ordusunun
Anadolu'dan ekilmesi, Ingiltere'nin Dogudaki prestijinin sonu olur." (B.N.
Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.448-449)
- 14 Temmuz 1922, Yunan hukumetinin karar: "Simdilik hibir kuvvet Anadolu'dan
ekilmeyecektir." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.382,423)
l 17 Temmuz 1922, General Harington, Iyonya Devleti projesini, ingiliz karlar
ve askeri bakmdan degerlendiren bir rapor hazrlar. Vardg sonu, olumludur.
(B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.425)
- 20 Temmuz 1922, Ingiliz Genelkurmay Bakanlg hukumete bir rapor verir ve
'taraflardan hibirinin, sonu alabilecek durumda olmadgn' bildirir.
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.451)
- 22 Temmuz 1922, mahut Yuzba Armstrong'un gruu: "Ankara Turkleri ok
yorgundur, eninde sonunda Ruslarn kucagna duecektir. Boaltlan yerler, adm
adm Padiaha devredilirse, M.Kemal'in gucu son bulur. Yunanllar gidince Turk
ne iin savaacak? Zaten pek yorgun." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C.,
s.LXXVII/317-317) ^
- 24 Temmuz 1922, Tecuman- Hakikat gazetesinden: "Bursa Muftusu
699
mer Fevzi Yunanllar lehine alyor." (KS Gunlugu, 4.C., s.544; ibirliki
Muftu, Turk zaferi uzerine Hicaz'a kaacaktr, s.732)
- 29 Temmuz 1922, Ingiliz Genelkurmay Bakanlg, hukumete sundugu bir gizli
raporda, "Kemalistlere kar bir tehdit olarak, Yunanllarn Istanbul uzerine
serbeste yurumelerine musaade edilmesini" nerir. (B.N.SImsir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.430)
- 30 Temmuz 1922, Iyonya Devletinin kuruldugu, bu ad kullanlmakszn, ilan
edilir. (B.N.SImsir, Sakarya'dan Izmir'e, s.426 vd.; tepkiler, s.427-429)
- l Agustos 1922, Yunanllarn Istanbul'u igal iin yaptklar hazrlklar
surmekte ve duyulmaktadr; General Harington, Rumbold'a, "Yunanllarn
Istanbul'u igal etmeleri halinde, Sultann ahsnn himaye edilip
edilmeyecegini" sorar. (B.N.SImsir, Sakarya'dan Izmir'e, s.431)
- 3 Agustos 1922, Ankara'nn bar artlarn son bir defa daha aklamak
amacyla Fethi Okyar, Paris'ten sonra Londra'ya gelir, Dileri Bakanlgna
bavurur ama Lord Curzon'la grumesi mumkun olmaz. (Jeschke, ing. Belgeleri,
s.231-236)
- 3 Agustos 1922, Yunan Dileri Bakan Baltazzi, Ingiliz Eliligine, "Yunan
hukumetinin Istanbul'u igal etmeye karar vermi oldugunu" resmen bildirir.
(B.N.SImsir, Sakarya'dan Izmir'e, s.430)290
- 4 Agustos 1922, Lloyd George, Avam Kamaras'nda, Yunanllar ven,
cesaretlendiren ve Iyonya Devleti'nin kuruluunu destekleyen, dolaysyla bu
yeni devletin tanndgn aklayan bir konuma yapar: "Yunan ordusu,
'mevziimizi boaltamayz ve [yeni] Andlamada kendilerini koruyacak ne gibi
hukumler bulundugunu greninceye kadar halkmz arkamzda terk edemeyiz' dedi.
Bu mantksz degildi. Ne olursa olsun, bu blgedeki aznlklar, muessir bir
ekilde korumak gereklidir. Himaye, bu muayyen blgedeki hukumetin (the
Government of this particular province/Iyonya hukumeti) anayasas biiminde ve
etkisinde, kfi bir himaye olmaldr." (B.N.SImsir, Sakarya'dan Izmir'e, s.429)
- 18 Agustos 1922, Ingiltere, Fransa'ya, bar grumelerinin Venedik'te
yaplmasn nerir. Ama bu konferans, gayr-i resmi olacak, asl konferans, n
artlarn kabulunden sonra toplanacaktr. (B.N.SImsir, Sakarya'dan izmir'e,
s.383-384; Fransa bu neriyi kabul ettigini 26 Agustos 1922'de bildirir, s.455)
- 26 Agustos 1922, Turk Buyuk Taarruzu balar.
290) Franszlarn ve Italyanlarn kesin tavr almalar uzerine, ingilizlerin de
katlmas ile Yunan giriimi engellenir. (S.Tansel, Mondros'tan Mudanya'ya,
4.C., s.130-133; D.VValder, anakkale Olay, 201 vd.; Jeschke, ing. Belgeleri,
s.56)
Yunanistan'n Londra Elisi Rizo-Rangabe, "L.George'un sekreterlik dairesinin,
Yunanistan'n istanbul uzerine yurumesi iin surekli nerilerde bulundugunu"
iddia edecektir. (S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.259)
700
- 28 Agustos 1922, Yunan ordu kararghndan Yuzba Elefteros Kaza-nidis,
Izmir'de, Batl gazetecilere u aklamay yapar: "Turklerin blgesel bir
saldrya getikleri dogrudur. M.Kemal, Ankara'da perian olan saygnlgn
pekitirmek iin bir sava oyununa bavurmutur. Kimbilir, belki de birka gun
sonra, esir M.Kemal'i size burada takdim ederim." (I.Bardak, Tahan'dan
Kadifekale'ye, s.117)
- 28 Agustos 1922, Izmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a, ilk haber: "26
Agustos gunu Turklerin... Uak dogusunda demiryolunu keserek, Afyon'u tecrit
ettiklerini grendim." (B.N.Simr, Sakarya'dan Izmir'e, s.458)
- 28 Agustos 1922, Peyam- Sabah: "Atina askeri evreleri, M.Kemal'in
harektna hibir ciddiyet atfetmiyorlar." (KS Gunlugu, 4.C.,' s.606)
- 29 Agustos 1922, H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Yunanllar, Afyon'u boaltmak
zorunda kaldklarn imdi kabul ediyorlar." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e,
s.458)
- 29 Agustos 1922, Ingiltere'nin Sam Konsolosu, Anadolu'da drt ay kalm bir
ajann verdigi bilgileri Lord Curzon'a bildirir.- "Kemalist duzen koftur, bir
darbeyle kebilir. Yeni bir Yunan saldrs, abucak baar kazanr."
(B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.LXXXV/369)
- 29 Agustos 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Olduka geni apta oldugunu
anlalan Kemalist taarruz balamtr. Anadolu ile irtibat kesiktir ve imdiye
kadar alnabilen tek haber, Afyon ile Kutahya'nn, muhtemelen Kemalistlerin
eline dumu olmasdr. Yunanllarn durumunu hafifletmek amac ile Venedik
Konferans, mumkun oldugu kadar abuk toplanmaldr." (B,N. Simir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.460-461)
- 29 Agustos 1922, Ingiltere'nin Atina Maslahatguzar Bentick'ten Lord
Curzon'a: "Kendimiz Istanbul'un igalini ilanihaye devam ettirmek niyetinde
degilsek, Istanbul'u Yunanllara devr etmek, Dogu probleminin tek zum yoludur.
Sevres Andlamasnn S.madesinde de, bu eit bir zum yolu ima edilmiti."
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.462)
- 30 Agustos 1922, Ingiltere'nin Atina Maslahatguzar Bentick'ten Lord
Curzon'a: "Yunan Genelkurmay Bakan, dunden beri Anadolu'dan taze bir haber
almadgn syledi." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.463)
- 30 Agustos 1922, Peyam- Sabah'ta Ali Kemal yle yazar: "Anadolu'da harp ve
ate yeniden tututu. Bu milletin varlg ile byle oynamak, en buyuk
siyasetsizliktir." (KS Gunlugu, 4.C., s.612)
- 31 Agustos 1922, Bentick'ten Lord Curzon'a: [sabah] "Durum tamamen sakin.";
[akam] "Atina'da hukumet evrelen son derece kederli. Durumun gerekten ne
kadar ciddi oldugunu anlamak gu. eitli sylentiler var." (B.N.Simir,
Sakarya'dan izmir'e, s.464,466)
- 31 Agustos 1922, Izmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Askeri durum,
kritik degilse bile ciddidir. Yunan Iileri Bakan ile Harbiye Bakan
701
dun, alelacele Izmir'i ziyaret ettiler ve... daha sonra istifa ettigi bildirilen
Bakumandan [Hac Anesti] ile grutukten sonra ayn gun akam gittiler. Henuz
panik alameti yok ama her an ba gsterebilir. Limana birka Muttefik sava
gemisi yollanmas faydal olabilir." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.466)
- 31 Agustos 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Milliyetilerin taarruzu,
istanbul hukumetine buyuk huzursuzluk vermektedir. Venedik'te yaplmas
tasarlanan hazrlk konferansnn, zarar greceginden ya da gereksiz yere
erteleneceginden korkmaktadr." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.467)
l Eylul 1922, Lord Curzon, Paris ve Roma'ya, Venedik Konferan-s'nn Eylul
aynda toplanmasn nerir. (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.469)
- l Eylul 1922, izmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Asken durum pek
karanlk. Uak'n bu sabah boaltldg bildiriliyor." (B.N.Simir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.470)
l Eylul 1922, Atina Maslahatguzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "Bu gece cepheden
alnan haberler, son derece vahimdir, iki kolordunun Uak nunde asla
birleememi oldugu anlalmtr. Ordu moralini kaybetmi grunuyor. Dileri
Bakan bana, 'durumun pek vahim oldugunu, mutareke istemesi iin hukumetin
[yeni] Bakomutana (Trikupis) telgraf ektigini anlatt." (B.N.Simir,
Sakarya'dan Izmir'e, s.472)
- 2 Eylul 1922, izmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Askeri durum
umitsiz hale geldi. Yunan ordusu tam ka halinde ve daha fazla direnmeye
muktedir grunmuyor. Birka gun iinde burada tam bir kaos beklenebilir."
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.474)
- 2 Eylul 1922, Atina Maslahatguzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "izmir'e sava
gemileri gnderilmeli ve gemiler, Hristiyan ahali boaltlncaya kadar,
Turklerin izmir'e giriini nlemeli... Yunan kuvvetlerinin destegi olmakszn,
istanbul'u savunmak bir problem olacak gibi grunmektedir."; [gece] "Yunan
hukumeti, Anadolu'nun derhal boaltlmas artyla mutareke istiyor. Yunan
Bakomutanndan bir cevap yok." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.475-477)
- 2 Eylul 1922, ingiliz Dileri Bakanlg, izmir'deki Ingiliz kolonisinin
korunmas iin gerekli nlemlerin alnmasn ister. (B.N.Simir, Sakarya'dan
izmir'e, s.481)
- 2 Eylul 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Milliyeti ordunun harpten bkm
oldugu ve taarruz edebilecek kabiliyette bulunmadg yolundaki beyanlar,
olaylarla yalanland." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.483-484)
- 2 Eylul 1922, ABD Izmir Konsolosunun raporu: "Askeri durumun, Yunan ordusunun
bitmi, tukenmi ve moralinin kmu olmas nedeniyle son derece agr ve korkun
oldugu bildirilmektedir. Ordunun durumu o kadar ciddidir ki artk kurtulmasna
imkn yoktur. Yunan ordusu Izmir'e ulanca, ok
702
ciddi karklklar kmas mumkundur ve iittigime gre ehri yakmak
istiyorlar." (LEwans, Turkiye'nin Paylalmas, s.369)
- 3 Eylul 1922, General Harington'dan Sava Bakanlgna: "Alnan haberlerde,
maalesef gittike ktuleme var. Yunanllarn Alaehir'de tutunabile-ceklerine
hl inanyorum... Irtibat subaym Bnb.Johnston'a, Yunanllara cesaret vermesi
iin tel ektim. Sadece savaabilseler, Turklerin durdurulabilecegine guvenim
var. Kanaatimce enerji ve azim, askeri durumu kurtarabilir. Yunanllar, bizden
gut ve yardm alacaktr. Bugun Izmir'e varan sava gemilerimiz, guveni yeniden
canlandrabilir. Hucumu durdurmal ve zaman kazanmalyz." (B.N.Simir,
Sakarya'dan izmir'e, s.484-485)
- 3 Eylul 1922, Atina Maslahatguzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "Ingiltere'nin
Yunanistan lehine gzle grulur destek tedbirleri almas, u srada bile buyuk
moral etki yapabilir." (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.490)
- 4 Eylul 1922, General Harington'dan Sava Bakanlgna: "Alaehir yaknnda
askeri toplama teebbusunun, baar saglayacagn hl umuyorum. Zaman kazanmak
iin bir durdurma elzemdir. Buradan Izmir'e Ingiliz askerleri gnderilmesine
karym. Muttefik donanmasnn kartma askerleri daha uygundur." (B.N.Simir,
Sakarya'dan Izmir'e, s.491)
- 4 Eylul 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Yunan [mutarekej teklifini,
Turklere bildirme konusunda, meslektalarma danmamak iin kasden kendimi
tutuyorum. unku teklif, nce Fransz meslektalarm tarafndan hemen milliyeti
ajana fHamit BeyeJ bildirilecek ve Yunanistan'n durumunu daha zayflatacaktr."
(B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.493)
- 4 Eylul 1922, Atina'daki Eli'nin Yunanllarn mutareke isteginin dar
szdgn bildirmesi uzerine, daha fazla bekletemeyecegini ve gizleyemeyecegini
anlayan Lord Curzon, bu istegi saat 17.00'de Paris'e ve Roma'ya bildirir.
(B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e, s.490, 495)
- 4 Eylul 1922, L.George ve Lord Curzon, Atina'ya da, "Yunan ynetiminin panige
kaplmamasn, elindeki iyi kozu [Izmiri yitirmemelerini, Turk ordusu Izmir
dnda durdurulursa, daha iyi koullar saglanabilecegini" bildirirler.
(S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.267)291
- 4 Eylul 1922, Bat Cephesi'nin verdigi telsiz emrini dinleyip zen
Istanbul'daki Ingiliz Karargh, Turk Suvari Kolordusu'nun, Salihli'yi igal
ederek, Frangu Grubunun ekili yolunu kesecegini, Yunanllara bildirir. Turk
291) "Harp tebliglerinde, hareketimizi buyuk ve baarl gstermemeye bilhassa
dikkat ediyoruz, ingilizlerin, Yunanllarca yaplan mutareke teklifini vakitsiz
ve erken bulmalar, bizim bu taktigimizden ileri gelmitir. Kar taraf, Turkler
izmir'e gelinceye kadar nasl olsa bir zaman geecektir nazariyesi ile
beklerken, biz 9 Eylulde izmir'e girer girmez, butun hesaplar suya dumutur.
Izmir'e yakn bir yerde cephe kurmak ve o cephe uzerinde bir mutareke grumesi
amak fikri, bu suretle maddeten gayr-i kabil-i tatbik olmutur. unku bu fikrin
zaman gelmitir, artk tatbik edelim dedikleri zaman, biz izmir'deydik ve butun
Yunan ordusu elimize dumutu." (I.Innu, Hatralar, 2.C., s.16)
703
plan sonusuz kalr. (T.I.Hrisohoos, Kuuk Asya Savanda Yunan Suvarisi,
s.232)
- 4 Eylul 1922, Levant 3teamship Kumpanyasna ait 4 gemi ile Ingiliz
kolonisinin izmir'den ayrlmasna karar verilir (3.000 kii). Gemilere, ihtiyac
olan Yunanllarca el konulmamas iin Bakonsolos H.Lamb, acele bir musadere
karar kartr. (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.498)
- 4 Eylul 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Yunanistan'a sempati, ingiltere'yi
krletmemeli, ingiltere'nin durumu tehlikeye sokulmamal. Anadolu'nun acele
boaltlmas, ingiltere iin istanbul ve Irak'ta tehlike yaratacak, ingiltere
imdiden harekete gemeli, kendisi ile Kemalistler arasnda bir denge kurma
konusunu duunmeli." (B.N. Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.493) 292
- 5 Eylul 1922, izmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "Yunanllar,
alelacele mumkun olan butun malzemeyi boaltyorlar. Yunan sivil idaresi izmir'i
terk etmek uzere. Yunan postanesi kapand. Yunanistan Milli Bankas da
kapanyor." (B.N.SImir, Sakarya'dan izmir'e, s.499)
- 5 Eylul 1922, General Harington'dan Sava Bakanlgna: "Trikupis'in
Bakumandanlga atandg bildiriliyor. ok ge degilse bu, durumu kurtarabilir.
Herhalde zaman kazandracaktr. Yunanllarn durumu bugun daha iyi ve kanaatimce
daha da duzelebilir. M.Kemal'in kazanacag zaferin, ingiltere'nin Hindistan,
Mezopotamya (Irak) ve Msr'daki durumunu sarsabilecegi." (B.N. Simir,
Sakarya'dan Izmir'e, s.500, 504; oysa Trikupis 2 Eylul gunu esir edilmitir!)
- 5 Eylul 1922, Rumbold da Lord Curzon'a, ayn uyary yapar: "M.Kemal
hareketinin, Msr, Mezopotamya ve Hindistan'da yanklar olacag..."
(B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.504)
- 5 Eylul 1922, Atina Maslahatguzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "Biz, General
Trikupis'in kumandasnda, Yunan askerlerinin savaacaklarna inanyoruz..."
(B.N.SImir, Sakarya'dan izmir'e, s.501)
- 5 Eylul 1922, Le Temps gazetesi: "Yunanistan Anadolu uzerindeki hulyalarna
artk ebediyen veda etmektedir." (I.Bardak, Tahan'dan Kadifeka-le'ye, s.147)
- 6 Eylul 1922, Atina Maslahatguzar Bentick'ten Lord Curzon'a: "General
Trikupis'in 2 Eylul gunu esir edildigi haberi Atina'da duyuldu. General Po-
limenakos Bakumandan yapld." (B.N.SImir, Sakarya'dan Izmir'e, s.506)
292) Ite emperyalist anlay! Ankara'ya dogru yuruyuun balca tevikisi olan
General Stratigos, yenilgiden sonra aylacak ve yle yazacaktr:
"Muttefikler, Yunanistan'a yle diyorlar: 'Bize yardm ettigin iin seni
mukfatlandryoruz, ite hediyelerin. Haydi almaya git. Fakat dikkat et, bu
cevheri vahi bir dev bekliyor. Sen en evvel onu ldurmelisin. Biz gurei
uzaktan seyredecegiz. Eger onu yenersen, koarak gelip, cevherden bize lazm
olann alacagz.'
Ibirligimizin karakteri bu idi" (Yunanistan Kuuk Asya'da, s.86)
704
- 6 Eylul 1922, The Times gazetesinde, Ingiliz milletvekili Aubrey Her-
bert'in'in mektubu: "Yunanllar, Lloyd George'un ahmaklgnn cezasn
ekmektedir." (Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.192)
- 6 Eylul 1922, L.George'un aklamas: "Biz Turkleri Istanbul'dan mahrum
etmeyi hibir zaman duunmedik"(!) (I.Bardak, Tahan'dan Kadifekale'ye, s.
149)
- 7 Eylul 1922, drt gundur Rumbold tarafndan bekletilen Yunan mutareke
istegi, Istanbul'daki Ankara temsilcisine bildirilir. (B.N.Simir, Sakarya'dan
Izmir'e, s.508-509)
- 7 Eylul 1922 gunu Ingiliz Kabinesinin aldg kararlar: "Ingiltere'nin Yakn
Dogu politikas, Mart 1922'de Paris Konferansnda kararlatrlan esaslara
dayandrlmaya devam edecek, Turkler Gelibolu yarmadasn ve Istanbul'u igale
kalkrlarsa, ingiltere, silahla kar koyacaktr." (B.N.Simir,Sakarya'dan
Izmir'e, s.514-515)
- 7 Eylul 1922, Yunan hukumeti istifa eder. (B.N.Simir, Sakarya'dan Izmir'e,
s.517)
- 8 Eylul 1922, Izmir Bakonsolosu H.Lamb'tan Lord Curzon'a: "Yunan ordusunun
son kalntlar, imdi ehre yaklayorlar." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e,
s.517)
- 8 Eylul 1922, Yunan Dileri Bakanlgnn aklamas: "Izmir'e
500.000'den fazla gmen geldi. Yunan hukumeti, insani bakmdan yardm
agrsnda bulunur." (B.N.Simir, Sakarya'dan izmir'e, s.520)
- 8 Eylul 1922, Bentick'ten Lord Curzon'a: "Atina'da ihtilal havas esiyor."
(S.R.Sonyel, D Politika, 2.C., s.268)
- 9 Eylul 1922, Izmir Bakonsolosu H.Lamb'tan Lord Curzon'a: "Turk suvarisi,
saat on bir sularnda ehre girdi. Turkler intizam iindeydi." (B.N. Simir,
Sakarya'dan izmir'e, s.528-529)
- 9 Eylul 1922, ABD Izmir Konsolosundan Washington'a: "Turkler, Izmir'e tam ve
mukemmel bir disiplin iinde girdiler." (LEvvans, Turkiye'nin Paylalmas,
s.371)
9 Eylul 1922, ABD Y.Komiseri Amiral Bristol'den Washington'a: "Yaknda Izmir de
Yunanllar tarafndan yaklabilir." (LEvvans, Turkiye'nin Paylalmas, s.371)
- 10 Eylul 1922, Lord Curzon'dan Rumbold'a: "Yunanllarn Istanbul'u igal
edebilecekleri korkusu, M.Kemal ile muzakerelerde nemli bir koz olabilir. Bu
bakmdan Yunanllarn Trakya'dan geri ekilmeleri nerilerine karyz!"
(B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.XC/391)
- 10 Eylul 1922, Celal Nuri'nin Ileri gazetesindeki yazsndan: "Izmir'de
herkes M.Kemal Paann bir resmini ggsune asm dolayor." (KS Gunlugu, 4.C.,
s.701)
705
- 11 Eylul 1922, Eleftheron Vima gazetesi: "Turk ordusu izmir'i igal etti.
lke buyuk bir bunalm geirmektedir." (Kurtulua Dogru, dizi yaz, Milliyet,
29.8.1982)293
- 12 Eylul 1922, Rumbold'dan Lord Curzon'a: "Franszlarn da Kemalist baardan
kayglanmaya ve gulu bir Turkiye'nin tehlikesini kavramaya baladklarn
gsterir belirtiler var." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.XCII/401)
- 13 Eylul 1922, izmir Bakonsolosu H.Lamb'ten Lord Curzon'a: "M.Kemal,
Ingiltere ile sava halinde oldugunu ve Ingiliz Temsilcilerini tanmadklarn
syledi. Tezelden talimat bekliyorum." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C.,
s.XCIII/403, ayrca 171-180 sayl belgeler)294
- 16 Eylul 1922, Lord Curzon'dan Rumbold'a: "Kabine, M.Kemal'in Bogazlar ve
Istanbul uzerine yuruyeceginden kaygldr ve oralarda yeterince kuvvet
bulundurmaya kararldr." (B.N. Simir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.XCVIII/
418; LGeorge yle der: "Yunan, Romen, Srp ve Ingiliz kuvvetlerini bir araya
getirmekle hatr sayl bir ordu yaratlabilir. M.Kemal 60.000 kiiyle
Bogazlar aarsa, karsnda 60.000 kiilik bir kuvvet, ayrca ingiliz
donanmasn bulur." D.VValder, anakkale Olay, s.254)
- 16 Eylul 1922, ingiliz hukumetinin Ingiliz halkna bildirisi: "M.Kemalci
kuvvetlerin, Istanbul ve anakkale Bogazlarna yaklamas ve Ankara hukumetinin
ileri surdugu isteklere boyun egildigi takdirde, son savata Turkiye'ye kar
kazanlm olan zaferin sonular, elden karlm olacaktr... Turklerin
dumanca ve iddetli saldrsn nlemek iin gerekirse kuvvet kullanlacaktr.
Muttefiklerin, M.Kemalci kuvetler tarafndan Istanbul'dan dar surulmesi, son
derece feci sonular doguracak, butun islam ulkelerinde, nereye varacag belli
olmayan tepkiler yaratacak, Buyuk Sava'tan yenik kan butun ulkelerde
frtnalar kopartacaktr.. Muzaffer Turklerin tekrar Avrupa'da [yani Dogu
Trakya'da] grunmesi, butun Balkanlarda son derece ciddi kargaalga sebep
293) Yunanistan'da geerli takvime gre gazetenin tarihi 29 Agustostur. Miladi
takvimle Yunan tak-l vimi arasnda 13 gun fark olduguna dikkat etmeyen
dizinin yazar, yle diyor: 'Yunan gazeteleri bir aknlg yanstmaktadr...
Gazete, Izmir'i on gun nceden Turklere igal ettirmi.'
insan bu farktan kukuya duup sebebini aratrmaz m?
294) "Muttefikleri bir an evvel mutarekeye zorlamak lazm... Bakumandan
duunup tandktan sonra, Izmir'den kuzeye dogru harekt tekrar balad. (13
Eylul) Simdi Bogazlar uzerine yuruyoruz. Buyuk kuvvetlerle anakkale'ye dogru
gidiyoruz. Fakat kararlyz. stun kuvvetlerle gidecegiz ve silah
atmayacagz..." (I.Innu, Hatralar, 1.C., s.301) "Baz yerlerde ingiliz
ktaatna, 20-30 metre yakn mesafeye sokuldular. Askerlerimiz, silah atmak iin
degil, silah tamak iin vaziyet alm insanlar halini muhafaza ediyorlard.
Silahlarn arkalarna takmlar, kollarn sallayarak, ingilizlerin yanna
yaklayorlar, yanlarndan geip yuruyorlar." (a.g.e., 2.C., s.18) "Tedbir,
keskin bir ila gibi derhal tepkisini butun dunyada gsterdi, ingiltere
Bavekili, muttefiklere ve butun dominyonlara, Turk tehlikesini feryat etmeye
balad. Drt be gun suren dunya lusunde bir gerginlik ve hazrlktan sonra,
bizi mutareke muzakeresine agrdlar. Yeni hayatn penceresi artk almt."
(a.g.e., 1.C., s.301)
anakkale'yi saran ve Istanbul'un dogusunda, Marmara'dan Karadeniz'e kadar
yaylan Turk birliklerinin konumu iin: TIH, 2/6, 4.Kitap, 4.kroki; ayrntlar
iin s.159 vd.)
706
olabilir. Belki de yeniden geni apta kan dkulmesine yol aacaktr." (D.VVal-
der, anakkale Olay, s.268-269)
- 16 Eylul 1922, Musluman Partisi organ Vaa Pravda gazetesi (Saray-bosna):
"Kemal Paa, Avrupa diplomatlarnn zemedigi sorunu zdu. Yunanistan ve
Islamn kanl duman L.George, imdi Turkiye'nin buyuk kurtarcs nunde dize
geliyorlar." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXXII vd./ 555)
- 17 Eylul 1922, ingiliz Kabinesi Sekreterinin yazs, gizli: "Kabine bu sabah
u kararlan ald: Bogazlar Ingiliz karlar iin ok nemlidir ve burada
Kemalistlere kuvvetle kar konulacak. Donanma, Kemalistlerin Gelibolu
yarmadasna atlamalarn engelleyecek. M.Kemal istanbul Bogaz'ndan gemeye
kalkrsa, kendisine butun kuvvetlerle kar konulacak... Gelibolu'ya Mal-
ta'dan takviye yollanacak..." (B.N.SImir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.CI/426;
ingiliz kabinesinin sava hazrlklaryla ilgili 18 Eylul toplantsnn tutanag
iin de: CII/429)
- 18 Eylul 1922, ingiltere'nin Atina temsilcisi Lindsey'den Lord Cur-zon'a:
"Yunan ordusu en ucuz silah olarak kullanlabilir." (B.N.SImir, Ingiliz
Belgelerinde, 4.C., s.CIII/436)
- 18 Eylul 1922, Daily Mail'in maneti: "Durdurun Bu Yeni Sava!"; Daily
Express'in maneti: "Impratorluk Seferberlik Halinde!" (B.N. Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 4.C., s.CIII/436)
- "Dunyann drt bir yanndaki Musluman halk, bu Turk zaferini, Islamn
Hristiyanlga, Dogunun Batya, Asya'nn Avrupa'ya, Kemalist Turkiye'nin
emperyalist Ingiltere'ye kazandg en buyuk zafer' olarak kutlamaktadr." (20
Eylul ve sonraki tarihli ingiliz belgelerine dayanarak, S.R.Sonyel, D
Politika, 2.C., s.269/154.dipnot)
t
- 20 Eylul 1922, General Harington, Istanbul Harbiye Nazrn agrarak,
Turkler tarafsz blgeye tecavuz ederlerse, Istanbul'daki Kuva-y Milliye-cileri
tutuklatacagn' bildirir. (H.Himmetoglu, istanbul'un Yardmlar, 2.C., s.321
vd.)
- 20 Eylul 1922, Fransa ve Italya, Yuksek Komiserlerce anakkale'ye yollanan
sembolik Fransz ve Italyan birliklerinin, anakkale'den geri ekilmesine karar
verirler. (D.VValder, anakkale Olay, s.264-265; M.L.Smith, Anadolu zerindeki
Gz, s.344)
- 20 Eylul 1922, Paris, Lord Curzon'un Fransz Babakan Poincare'ye itiraz:
"Yunanllar denize dkuldu diye Mart aynda aldgmz kararlan yrtmak olur mu?"
(B.N.SImir, ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.CVIII/450)
- 22 Eylul 1922, Paris, Lord Curzon, Fransz ve Italyan temsilcilerine, zetle
u aklamay yapar: "Ingiltere sava istemiyor. 1918 zaferinin meyvelerini
yit'rmek de istemiyor.. M.Kemal sava ncesi Trakya snrn istiyor. Bu,
Muttefikler iin intihar olur..." (B.N.SImir, ingiliz Belgelerinde, 4.C.,
s.CXVII
707
vdr/493 vd.) Ayn gun gleden sonra, Poincare, Yunanllar koruyan Lord Cur-
zon'u agr ekilde tahkir eder. Curzon oday terk edecek ve aglayacaktr.
(D.VValder, anakkale Olay, s.279-280) Poincare yle der: "Turk zaferi uzerine
slam dunyas batan baa bayram ediyor. Fransa bunun tehlikeli sonularna
katlanamaz. Ingiltere bilmeli ki Fransa, Yunanistan'n yannda savamaya hibir
zaman raz olmayacaktr." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.CIX/493)
- 22 Eylul 1922, Ingiltere Deniz Bakanlgndan, Akdeniz Filosu Komutanlgna:
"Donanma, Kemalist kuvvetlerin Anadolu'dan Avrupa'ya geilerini nlemekle
yukumludur. Bogaz'daki tum gemileri uzaklatrmak veya yok etmek de dahil olmak
uzere tum nlemleri almaya yetkilisiniz." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde,
4.C., s.CXVII/492)
- 23 Eylul 1922, Muttefik Dileri Bakanlar, M.Kemal'e, mutareke yaplmas ve
bar konferans ile ilgili ortak neride bulunurlar. (TIH, 2/6, 4.Kitap, s.40;
ortak neri iin yaplan grumelerin tutanag: B.N.Simir, Ingiliz
Belgelerinde, 4.C., s.CXXII/517)
- 23 Eylul 1922, Koloniler Bakan Churchill'den Kanada, Avustralya, Yeni
Zelanda ve Guney Afkika Birligi'ne: "Kabine, Trakya'ya yaplacak Turk
saldrsna ve M.Kemal'in Istanbul'dan Muttefikleri atmasna kar koymaya ve
Gelibolu yarmadasn elde tutmaya karar verdi.. Fransa ve Italya bizimle
beraber. Bogazlar savunmak iin Yunan, Romen ve Srp hukumetlerinin de askeri
yardmn saglayabilecegimizi umuyoruz. Yenilgimiz, Hindistan'da ve teki
Muslumanlar arasnda vahim sonular yaratr. Hukumetinizin, bir askeri birlik
gnderip gnderemeyecegini bilmek istiyorum." (B.N.Simir, ingiliz Belgelerinde,
4.C., s.CXXIV/530; cevaplar: s.CXXV-CXXVIII/532-541)
- 24 Eylul 1922, Ingiliz birlikleri anakkale'de, daha dar bir geri hatta
ekilirler. (Jeschke, Ing. Belgeleri, s. 196)
- 24 Eylul 1922, Milli Mucadele'ye kar olanlarn Istanbul'dan kalar devam
ediyor. (KS Gunlugu, 4.C., s.700)
- 25 Eylul 1922, Ingiliz istihbarat raporu: "Kemalistler, Zonguldak'tan
Trakya'ya asker tayorlar." (B.N.Simir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C.,
s.CXXXI/550)
- 25 Eylul 1922, Sakz ve Midilli'de ihtilali balatan kuvvetler, Pire'ye
hareket ederler. (Yunan Askeri tarihi, 991; Kral Konstantin, 27 Eylulde tahtn
oglu Yorgi'ye brakarak yurt dna kmak zorunda kalacak ve u ay kadar sonra,
11 Ocak 1923'te Palermo'da lecektir.)
- 25 Eylul 1922, Ankara'ya getirilen General Trikupis'in aklamas: "Ordunuz
muthi! Muthi!" (KS Gunlugu, 4.C., s.705)
- 26 Eylul 1922, ihtilalciler, Kraln tahtan vaz geererek yerini veliahta
brakmasn istediler. (Yunan Askeri Tarihi, 993)
- 27 Eylul 1922, General Harington'dan Ingiliz Genelkurmay Bakanlgna:
"Kabine isterse, yapacagm ey bu, ama niyetim, burada direnmek ugruna, yuzlerce
insann canna kymamak. Neden hemen ie giriip, Turki-
708
ye'ye, Istanbul ile Meri nehrine kadar Trakya verilmiyor? Bylece her ey
bitmi olur." (D.VValder, anakkale Olay, s.310)
- 27 Eylul 1922, Muttefiklerin basks sonucu, Yunan donanmas Istanbul'dan
ayrlr. (D.VValder, anakkale Olay, s.341)
- 28 Eylul 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Turkler tarafsz blgeye
aldrmyorlar. Kemal, ingiliz askeri tarafsz blgeden ekilirse Turk askeri de
ekilir' demi." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXXVII/573)
- 28 Eylul 1922, Ingiliz Bakanlar Kurulunun karar: "Gerekirse seferberlik ilan
edilmesi... Turkler, Trakya'ya asker karrsa, Yunanistan'n bunu nlemesine
engel olunmamas." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXXVIII/ 574)
- 28 Eylul 1922, Lord Curzon'dan Rumbold'a: "M.Kemal tarafsz blgeden
ekilmezse, Yunan donanmasnn da Marmara'y ve anakkale Bogaz'n kullanmasna
izin verilecektir." (B.N.SImir, Ingiliz Belgelerinde, 4.C., s.CXXXVIII/ 578)
- 28/29 Eylul 1922, Sava Bakanlgndan General Harington'a: "anakkale'yi
takviye iin Istanbul ve Kocaeli'ni boaltabilirsiniz. Politikamz, her ne
pahasna olursa olsun, Gelibolu'yu elde tutmak ve askeri ynden buyuk rizikoya
girmeden, anakkale'de dayanmaktr." (D.VValder, anakkale Olay, s.330)
- 29 Eylul 1922, Ingiliz kabinesinin karar: "Yunanllara, Trakya'dan
ekilmemeleri bildirilecek. Butun Bakanlar, Londra'ya agrlacak. General
Harington'a aagdaki yaz yollanacak: 'anakkale evresindeki Turk
kuvvetlerinin kumandan derhal bulunacak ve sizin tarafnzdan tayin edilecek
saate kadar kuvvetlerini geri ekmedigi takdirde, sava hattna girecek butun
kuvvetlerimizin, kara, deniz ve hava olmak uzere, uzerlerine ate aacaklar,
kendisine bildirilecektir. Tannacak sure ksa olmal ve istihbaratmz
tarafndan verilen [Turklerin taarruz edecegi] tarih, yani 30 Eylul, muhlet
tayin edilirken, unutulmamaldr.' "29S (D.VValder, anakkale Olay, s.332-333;
General Harington, sava balatmamak iin bu ultimatomu Turklere
bildirmeyecektir.296)
- 29 Eylul 1922, Ankara, Mudanya'da mutareke grumele'rinin balamasnn kabul
edildigini bildirir. (TIH, 2/6, 4.Kitap, s.49)
295) "Dogrusu, sava patlak verirse, resmi sebepleri pek sudan ve delice
saylacakt. [unku] Turkler., hibir iddet hareketine bavurmamlard..
Kkrtc, zorlu, bazan tehditkr olmular, fakat bir tek kurun
skmamlard." (D.VValder, anakkale Olay, s.334-335)
296) Harington'un cevab: "...Barut fsna ate atmam demek olan ate a
emrim, her eyi alt ust edecegi ve bu yoldan bir daha geri dnu olmayacag iin
asla kabul edilemez. Ben aralksz bar iin altm ve Majestelerinin
hukumetinin isteginin de bar oldugundan uphem yoktur." (D.VValder, anakkale
Olay, s.348)
"London Opinion'da bir karikatur yaymlanr. Altnda yle yazyordu: 'Bar
asker, sava kpeklerini tutuyor1. Karikaturde, Harington bir uurumun banda
iki azman kpegi zorlukla tutmaya alyordu ve kpeklerin ba, Churchill ve
L.George'u gsteriyordu." (a.g.e., s.351)
709
- 3 Ekim -11 Ekim 1922, Mudanya'da mutareke grumeleri balar ve imzalanr.
- 5 Ekim 1922, Rumbold'tan Lord Curzon'a: "Turk talepleri tam bir felakettir,
ismet Paa, Dogu Trakya bar anlamasndan nce iade edilmezse, kuvvetlerini
harekete geirmekle tehdit etmitir." (KS Gunlugu, 4.C., s.731)
- 6 Ekim 1922, M.Kemal, bugun yaplacak toplantda Trakya'nn TBMM'ne
iadesi kabul edilmezse, 6/7 Ekim gecesi, Istanbul uzerine harekta geilmesini
emreder. (B.N.Simir, Ataturk ile Yazmalar, s.350; ayn gun birlikler harekete
geer, KS.Gunlugu, 4.C., s.734)
- 11 Ekim 1922, Mudanya Mutareke Anlamas kabul edilir. (KS Gunlugu, 4.C.,
s.744)
- 14 Ekim 1922, Mudanya grumelerine katlmam olan Yunanistan, mutareke
anlamasn kabulettigini bildirir. (TlH, 2/6, 4.Kitap, s.88)
- 15 Ekim 1922, Mutareke Anlamas yururluge girer. (TIH, 2/6, 4.Kitap, s. 104)
- 19 Ekim 1922, Refet Paa, Trakya'y teslim almak uzere, Istanbul'a gelir ve
halkn cokun gsterileri ile karlanr. Yunanllar Trakya'y boaltmaya
balarlar. (TC Kronolojisi, s.358; KS Gunlugu, 4.C., s.762)
- 19 Ekim 1922, Lloyd George Babakanlktan istifa eder.297
Bu belgelerin, binlerce benzeri arasndan seildigini tekrar etmek istiyorum.
Daha nce de, gerektike baz belgeler sunulmutu. Hepsi birden, o dnemin hemen
hemen eksiksiz ve dehet verici bir fotografn oluturuyor.
Oysa baz bilim adamlarmz ile yazarlarmz, Milli Mucadele ve Milli Mu-
cadele'nin nitelikleri hakknda ne iddialarda bulunuyor, ne masallar
anlatyorlard, degil mi?
Sade vatanda yakn tarihini bilmeyebilir. Ama bir aydnn bilmemesi, mazur
grulemez. Bizimkiler bilmemekle kalmyor, bir de ust perdeden konuup ahkm
kesiyorlar!
* 6-3-6. Kurtulu Sava'nn stratejisi
1919 ylnda ne durumda oldugumuzu hatrlayalm.
Balca kesimleri, planl bir ekilde igal edilmi bir ulke. Dumana her
frsat veren bir mutareke anlamas. Dokuz yldr, savan yuku ve etkisi
altnda ezilmi, ogunlugu okumam bir halk. Merkezle ilikisi zayflam,
zulmu bir idare. Sfr sanayi. Sfra yakn ekonomi. Ilkel bir tarm hayat.
Do-
297) "M.Kemal, yalnz Yunan ordularn silip supurmekle kalmam, ingiliz genel
seimlerinde, koalisyon karlar iin hazrlanan gizli planlar da silip
supurmutu. Ingiliz siyasi partilerinin kaderi, izmir yangnnn alevleri
arasnda savrulmutu." (D.VValder, anakkale Olay, s.317)
710
gu cephesinde varlgn koruyan 4 tumen dnda,298 silahlarnn ogu toplanm,
erlerinin ogu terhis edilmi ya da kam, iskelet halinde moralsiz bir ordu.
Turlu akmlar arasnda bocalayan aydnlar. Hzla teslimiyetilige kayan bir
saray ve birbirinin ei hukumetler. Turkiye'nin uzerine ullanm, itahl u
buyuk devlet. Turkiye aleyhinde bir Bat kamuoyu. Umuda kaplm,
umutlandrlm, tahrik edilmi, silahlandrlm etnik gruplar (Pontus Rumlar,
Ermeniler, Kurtler, erkezler vb.)
Bu sfra yakn imkn, snrsz gibi grunen olumsuz, engelleyici ve cesaret
krc ortam iinde balayan Milli Mucadele, nasl oldu da zafere ulat?
(1) Her kurtulu hareketinin, ie ve da dnuk hedefleri vardr. Turk kurtulu
hareketinin liderleri, bu hedefleri, akla, milli istek, ihtiya ve artlara
uygun ve ak bir ekilde belirlemilerdir.299
(2) Milli Mucadele, bir sure iinde, imknlara, eldeki ve kardaki gulere,
gereklere ve genel duruma gre, hibir frsat karlmakszn, adm adm
ilerlenerek, hedefe ulatrlmtr.300
a. Askeri alanda
Be cephede sava verilir; nem ve ncelik srasna gre her birinde, duruma ve
imkna uygun kuvvetler kullanlm ve strateji uygulanmtr.
1. Dogu Cephesinde (Ermeniler), stratejik taarruz. Sovyetlerle temas
saglandktan ve Sevres Anlamasnn Istanbul hukumetince imzalanmasndan sonra,
ordu taarruza geer ve bugunku snrlar guven altna alr.
2. Kuzeyde (Pontus harektna kar), stratejik taarruz. nce eteler, sonra
ordu.
298) Sz konusu drt tumen, 2 Nisan 1919'da ilga edilen 9.Ordunun kalntsdr.
Silahlarn ve askerlerini, ordu komutan Yakup Sevki Paann direnmesi,
oyalamas, agrdan almas ile koruyabilmitir. Bu tutumundan dolay geri
agrlan ve ilerde tutuklanacak olan Y.Sevki Paa, Erzurum'dan 14 Nisanda
ayrlr, K.Karabekir 3 Mays gunu Erzurum'a gelir. (Jeschke, TKS Kronolojisi l,
s.25, 29)
Ksacas, Karabekir, 15.Kolordu ad verilen bu 4 tumenli kolorduyu hazr
bulmutur. O da silahlar vermemeyi surdurecek ve askerleri silah altnda
tutmay baaracaktr.
A.F.Cebesoy: "12, 13 ve 17.Kolordularmz, kuvvet olmaktan kmlard." (M.M.
Hatralar, s.56)
Batda ve guneyde Milli Mucadele, ordusuz balamtr denilebilir.
'
299) Milli iradenin egemen olmas, anavatan snrlar iinde tam istiklal ve
agdalama. (Amasya bildirgesi + Milli And, m.1 ve 6)
Istiklal-i tam deyimini yle sanyorum ki ilk defa 3 Haziran 1919'da, Damat
Ferife yolladg telgrafta M.Kemal kullanmtr.
300) MiNi Mucadele'den sonra liderler arasnda kan anlamazlklarn balca
sebebi, agdala-mada zamanlama sorunudur. M.Kemal ve evresi 'inklap',
Karabekir ve evresi ise 'teka-mulcu' idi. Yoksa uzun vadede amalar genellikle
ayndr. Karabekir'in, Cebesoy'un, Orbay'n anlar ve Refet Paann 19 Ekimde
Istanbul'a geldigi zaman syledikleri gzden geirilirse, bu husus daha iyi
anlalr.
711
3. Guneyde (Fransz ve Ermeniler), stratejik savunma ve taarruz. nce eteler,
sonra eteler ve ordu.
4. I cephe (isyanlar), stratejik taarruz. Batda eteler ve ordu, doguda ve
guneyde ordu,
5. Batda (Yunanllar, Ingilizler) 26 Agustos 1922'ye kadar stratejik savunma.
nce eteler, sonra eteler ve ordu, Kutahya-Eskiehir, Sakarya ve Buyuk
Taarruz'da ordu. Bu en hareketli ve geni cephede, duruma ve imkna gre
stratejik savunmann eitleri uygulanmtr: Zaman kazanma, atma ile
yetinme, oyalama, gerektike ksa ya da geni geri ekilmeler, mevzi savunmas,
alan savunmas, dar amal ve ksa hedefli taarruzlar, ordu olgunlaana kadar
kesin ve uzun takipten kanma, savan siper savana dnumesine ve uzamasna
frsat vermeme.
Ordu taarruz edecek hale gelinceye kadar, her cephede, Gediz Sava hari,
sonusuz ve macerac hareketten kesinlikle kanlacaktr. Yeni cepheler almaz
ve hibir cephe geniletilmez.
teki cephelerdeki butun kar guler, birer birer yenildikten ve savatan
ekilmeye zorlandktan, Dogu ve Guney snrlan, Gumru ve Ankara anlamalar ile
guven altna alndktan sonra, karmzda yalnz Batdaki Yunan ordusu ile
anakkale, Istanbul ve Gebze'deki Ingilizler kalr. Stratejik savunma anlay
ve uygulamas sona erer. Stratejik taarruz dnemine geilir. Ama yine de ihtiyat
elden braklmaz. Butun beklenti ve basklara ggus gerilerek, bir yl
hazrlanlr. Sonu: 26 Agustosta, bir tek ldurucu darbe ile Yunan ordusu
paralanr, amanszca takip edilir ve kesin bir zafere ulalr!
Ordu, son olarak, anakkale'de ve Gebze'de, Ingilizlerle kar karya gelir.
Bu, taraflarn son kozlarn oynayacaklar doruk sahnedir. Turk liderligi, bu
son aamada, Muttefikleri, istedigi gibi bir mutareke anlamasna zorlamak iin
geni, kararl ve etkili bir harekta girimitir: anakkale'ye yurur ve
Istanbul'a yaklar, Ingilizleri iki utan kskaca alr ve amacna, savamaya
gerek kalmadan, diplomasi yoluyla ular.301
Ite bu esnek yntem sayesindedir ki drt yandan kuatlm, yoksul ve kararsz
bir ulkede, hemen hemen hiten yola klarak, millet ve ordu davaya
kazanlarak, Meclisle, hukumetle ve yasalarla, adm adm ilerlenmi ve zafere
ulalmtr.
b. I ve d siyasette
M. Kemal Nutuk'ta diyor ki:
"[sadeletirilmi metin:] Kurtulu aresi ararken, Ingiltere, Fransa, Italya
301) Dogu Trakya, anakkale ve Istanbul, bu harekt uzerine, tek Turk'un bile
bumu kanamadan, savasz geri alnmtr.
712
gibi buyuk devletleri gucendirmemek, esas gibi telakki olunmakta idi. Bu
devletlerden yalnz biri ile dahi baa klamayacag vehmi, hemen butun
dimaglarda yer etmi idi. Osmanl Devletinin yannda, koskoca Almanya, Avustur-
ya-Macaristan varken, hepsini birden maglup eden, yerlere seren Itilaf
kuvvetleri karsnda, tekrar onlarla dumanlga varabilecek vaziyetler almaktan
daha buyuk mantkszlk ve aklszlk olamazd. Bu zihniyette olan yalnz halk
degildi; zelikle sekin denilen insanlar byle duunuyorlard.
Millet ve ordu, Padiahn hainliginden haberli olmadg gibi o makama ve o
makamda bulunana kar, yuzyllarn kkletirdigi din ve gelenek baglan ile
bagl ve uysal. Millet ve ordu, kurtulu yolu duunurken, bu atadan gelen
alkanlk dolaysyla, kendinden nce yuce halifelik makam ile saltanatn
kurtuluunu ve dokunulmazlgn duunuyor. Halife ve Padiahsz kurtuluun
anlamn anlamak istidadnda degil. Bu inanca kar gru ve duuncelerini
aklayacak olanlarn vay haline! Hemen dinsiz, vatansz, hain, istenmez olur.
O halde, kurtulu aresi ararken, iki ey sz konusu olmayacakt. Bir defa
Itilaf devletlerine kar dumanca tavr alnmayacakt ve Padiah ve Halifeye
canla bala bagl ve sadk kalmak, esas art olacakt." (1.C. s.8)
* 6-3-6-1. D siyasette uygulama
Baz yazarlar, son paragrafn birinci ksmn, 'Milli Mucadele'nin, ingilizlere
kar klmadan yapldg, ant-emperyalist olmadg' eklindeki iddialarnn
kant diye ileri suruyorlar. Oysa aklamada gruldugu gibi yalnz
Ingilizlerden degil, Fransz ve Italyanlardan da sz ediliyor. stelik aklama,
Milli Mucadele'nin balangcndaki genel anlay belirliyor.
Elde pek az gucun oldugu ilk dnemde, hibirine resmen duman bir tavr
alnmamtr.
Bu sebeple de Erzurum Kongresi beyannamesinin 2. maddesi yledir:
"Her turlu igal ve mudahale, Rumluk, Ermenilik tekili amacna ynelme
saylacagndan, birlikte kar koyma ve savunma esas kabul edilmitir."
(M.Gologlu, Erzurum Kongresi, s.110)
Sivas Kongresi srasnda bir uye, bu maddeye itiraz eder ve sorar:
"Acaba biz, yalnz Rumlara ve Ermenilere kar m vatanmz savunacagz?"
M.Kemal yle cevap verir:
"Erzurum Kongresi'nde bu madde yazlrken, ayn gru vard; fakat eger o zaman
Fransz, Ingiliz ve Italyanlarla da mucadele edecegiz deseydik, milletin korkup
ekinmesi muhtemeldi. Bu noktay dikkate alarak, Itilaf devletle-
713
rinden bahsetmemitik. Biz bu hale kar, kuvvetli oldugumuz ve yapabilecegimize
kanaat getirdigimiz zaman mukavemet ederiz." (U. Igdemir, Sivas Kongresi
Tutanaklar, s.35)302
yle de olur.
Balangta, niyetleri bilinmezlikten gelinmi, igaller Mondros Anlamasnn
geregiymi gibi karlanm, hemen savaa dnuebilecek davranlardan, mumkun
oldugu kadar kanlm, scak cephe saysnn artrlmamasna zen
gsterilmitir. Milli kuvvetler gulendike, bu strateji de degiecektir.303
Olaylar, Muttefikler bakmndan yle geliir:
Italyanlar: Ankara'nn kararl tutumu ve teki cephelerdeki baarlar uzerine,
ilk nce Italyanlar, umudu kesip igal ettikleri butun yerlerden ekilirler.
Sadece Istanbul'da durumlarn korurlar. Saldrgan ve kkrtc bir davran
iine girilseydi, herhalde Guneybat Anadolu'da da, yeni bir scak cephe alm
olacakt.
Franszlar: Guneyde ise ksa bir sure sonra, Franszlarla atma balayacaktr.
atma giderek savaa dnuur. Balangta yalnz ve ancak Kuva-y Milliye
birliklerince yurutulen mucadeleye, olaylar geliince, takma adla ordu
mensuplar .katlr, sonra da butunuyle ve aka Ikinci Kolordu. Franszlar,
nce mutareke isterler (Mays 1920), sonra da anlama yollan aramaya balarlar.
(Haziran ve Ekim 1921) Ankara Anlamas uzerine, butunuyle guneyden ekilirler.
Bu scak cephe de tasfiye edilmi olur.
Bylece, Ankara'ya kar birlikte hareket eden Muttefikler, ikiye blunur,
Italyanlar ve Franszlar, emellerinin el verdigi oranda, Lozan'a kadar
Turkiye'nin yannda yer alacaklardr.
Ingilizler: Ingilizlerle Turkler arasndaki irili ufakl atmalar, bu blumun
banda aklamtm. anakkale'de ise, iki ordu kar karya gelmi ve sava
kmasna ramak kalmtr. Baz sorunlar Mudanya'da zume baglanr, bazlar
Lozan'a ertelenir.
Lozan'da tam bagmszlgmz kazanrz.
Oysa Franszlarla savalmam, Ingilizlerle hi atlmam da olabilirdi.
nemli olan, bu u emperyalist devletin, Turkiye iin duunup, silah zoruyla
uygulamaya altg tasarlara kar kmak ve sonunda, tumunu geersiz
klmakt.
302) 1920 ylnda, Meclisin alndan sonra Ankara'ya gelen Nurettin Paa,
'Ingilizlere kar da savalp savalmayacagm' sorar. M.Kemal u cevab
verir: "Amacmz, milli snrlarmz iinde arazi butunlugumuzu ve milletin tam
bagmszlgn saglamaktr. Buna engel olmak uzere karmza kim karsa ksn
mutlaka arprz ve baarrz. Bu konudaki kararmz ve inancmz kesindir."
(F.Kandemir, Siyasi Dargnlklar, 1.C., s.59)
303) M.Kemal, bu yntemi yle aklyor: "Uygulamay birtakm evrelere
ayrmak, olaylarn gelimesinden faydalanarak kamuoyunu hazrlamak ve kademe
kademe yuruyerek hedefe ulamaya almak." (Aktaran, S.Selek, Anadolu ihtilali,
s.256)
714
Ilk gunden itibaren, bunlara kar klm, duruma ve dumann tavrna gre
silah ya da diplomasi yoluyla, hepsi geersiz klnmtr. Ankara, uunun
ortaklaa hazrladg Sevres Andlamasn, 1921 Subatnda ve 1922 Martnda
yaptklar Sevres benzen bar nerilerini reddeder; Bekir Sami Beyin Fransz,
Italyan ve Ingilizlerle yaptg anlamalar ve szlemeyi de, zor durumda
olmasna ragmen kabul etmez.
Milli Mucadele'nin d politikas, ancak bu olgulara dayanlarak
degerlendirilebilir.
Gerisi iin polisiye yan!
Ankara Dileri Bakannn, Genelkurmay Bakanlgnn da onay ile Ingiliz
Dileri Bakanlgna yolladg 31 Mart 1921 gunlu protesto notas, Ankara
ynetiminin tutumu gsteren bir rnektir. Ayn nitelik ve dogrultudaki binlerce
olay ve belgeyi aktarmama gerek brakmayacak nitelikteki notay, zet olarak
aktaryorum [sadeletirilmitir]: ,
"...Ingiliz resmi evrelerince, 27 Mart 1921 tarihli Istanbul gazetelerinde
yaymlatlan beyannamede, Ingiliz hukumetinin takip ettigi tarafszlk siyaseti
uyarnca, Ingiliz generalini 1.Yunan Tumeni komutanlgndan ektigi akland.
Ingiltere hukumeti, bu yanltc aklamay yaparken, te taraftan, Yunan ordusu
geri hizmetlerinin Ingilizler tarafndan yaplmasna ve snrdan uzak
mmtkalardaki Yunan garnizonlarnn Ingiliz birliklerince degitirilmesine izin
vermi, bu suretle serbest kalan Yunan ordusu, butun mevcuduyla iddetli
taarruza katlmaya imkn bulmutur. Nitekim Izmit'te bulunan Yunan Manisa Tumeni
(11 .Tumen), taarruz ncesinde bir Ingiliz tumeni tarafndan degitirilmi ve bu
Yunan tumeni, bu suretle gerisi Ingilizler tarafndan emniyet altna
alndgndan dolay, Geyve geidine ve Kocaeli yarmadasna taarruz
edebilmitir.
Ite hukumetinizin ve memurlarnn tarafszlk bildirisini izleyen olaylar
bunlardr.
anakkale Bogaz'nn Ingiliz filosuna almasndan sonra, nefret edilecek bir
ekilde paralanan Mondros Mutarekenamesinden, Izmir'in igalinden ve bunu
izleyen turlu kymlar ve alaklklardan, Istanbul'un igali ve Meclisin
kapatlmas ile Turk vatanseverlerinin surulmelerinden ve nihayet 1920 yl
Nisannda, Damat Ferit Paa gibi hainlerin Ingiliz altnlarna tamah ederek,
memleketimizde Turku Turke, Musluman Muslumana krdrtan kanl i savalardan,
rz ve dinimize kar Ingiltere hukumetinin besledigi lanetli ve inat kin ve
hncn butun bu delillerinden sonra bize, son darbeyi indirmek iin tertip
edilmi son manevraya tank olmak kalyordu.
Bize bar umudu vererek, Londra'ya davet ettiginiz halde, te yandan el
altndan ucretle istihdam ettiginiz Konstantin'e, geri hizmetlerini yerine
getirerek ve ulam yollarn koruyan birliklerinizin yardm ile, bize hucum
emrini verdiniz ve ayn zamanda en aldatc vaadlerle bizi uyutmaya altnz.
715
Turk milleti ve butun Muslumanlar, Londra hukumetinin bu hareketini asla
unutmayacaklar ve esir olmay iddetle reddettigimiz iin bizi affedilmez bir
su ilemi kabul eden Ingiliz hukumetinin, ucretli kleleri olan Yunanllar
araclgyla yaptrdg kym ve ykm her zaman hatrlayacaklardr.
Sunu da ekleyebilirim ki uzerimize evrilen bu darbe baaryla sonulanarak
yenilmi dahi olsaydk, bu hal, hur ve bagmsz bir hayata kavuuncaya kadar
kar koymak hususundaki krlmaz azim ve irademize hibir etki yapmayacakt.
Bir milletin hurriyeti, bir savan kazanlmasna ya da kaybedilmesine bagl
degildir. Siz kadnlarmz, ocuklarmz, nceleri Venizelos'un, imdi de
Kons-tantin'in surulerine, ldurtmek ve yok ettirmekle bize, Bat emperyalizmi
boyundurugunu kabul ettirmeyi baaramayacaksnz vesselam!" (ZC, 9.C.,
s367304)305
Son szu, Lloyd George'a brakmak istiyorum.
Turk zaferi uzerine istifa etmek durumunda kalan ve bir daha da iktidara
gelemeyen Lloyd George anlarnda, Mondros'tan Mudanya'ya kadar olan dnemi,
"Muttefikler iin bir yenilgi", Mudanya'dan Lozan Andlamasmn imzasna kadarki
dnemi de, "Muttefikler iin bir bozgun" olarak nitelemektedir.306
Alternatif tarihilerimizin ve tatl su entellerimizin kulaklar nlasn!
* 6-3-6-2. I siyasette uygulama
l Kasm 1922'ye kadar, Milli Mucadele boyunca, aka ve resmen Padiah ve
Halifeye kar klmaz. [M.Kemal, ilk defa 25 Eylul 1920'de, Meclisteki bir
gizli oturumda Vahidettin'in 'hain' oldugunu syleyecek, gerekler anlaldg
iin kimse bu sze itiraz etmeyecek, ustelik M.Kemal'i alklayacaklardr. (GCZ,
1.C., s.135)]
Bu konudaki geliim de ana izgileriyle yle:
l Kasm 1922'de saltanat kaldrlr, 23 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edilir, 4
Mart 1924'te hilafet ile Seriye (Din Ileri Bakanlg) Vekaleti kaldrlr,
Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilir, 8 Nisan 1924'te seriye mahkemeleri
kaldrlr, 30 Kasm 1925'te tekke (dergh), zaviye ve turbelerin kapatl-
304) R.Sevket ince, Ali Sukru Bey, Selahattin Bey, Delalettin Arif Bey,
protesto notasnn uslubunu sert bulurlar ve Al Sukru Bey bu sebeple gensoru
almasn isterse de ogunluk neriyi kabul etmez, notay onaylar, (s.367-369)
305) Mecliste ingilizlere ve emperyalizme kar pek ok konuma yaplmtr.
Birinci Dnem Meclis ak ve gizli oturum tutanaklarn inceleyenler, grurler.
Sadece M.Kemal'in Meclisin alndan sonra yaptg uzun konumay okumak bile
yeter: 23-24 Nisan 1920, ZC, 1 .C., s.8-30;
GZC 1.C., s.2-9.
306) Aktaran S.R.Sonyel, ingiliz istihbarat Servisi, s.335.
716
mas hakkndaki kanun kabul edilir, 10 Nisan 1928'de anayasann
2.maddesinden Turk devletinin dini, din-i Islamdr' fkras karlr, 5 Subat
1937'de anayasann 2.maddesine laiklik' ilkesi eklenir. Hep ayn strateji ve
aamal uygulama!307
307) Satranta ama ah almaktr. Ama aha (asl hedefe), hemen ve hesapsz
kitapsz saldrlmaz. Asl hedefe ulamak iin birok ara hedefi duurmek, bunun
iin de eitli ikincil oyunlar kurmak gerekir. Bu sebeple ileri gidilir, geri
gelinir, gerekiyorsa baka bir ara hedefe ynelinir, kimi zaman ta verilir,
kimi zaman krlr vb. Bu yuzden her hamle, oyunun butunu dikkate alnarak
zumlenir ve degerlendiriliyor.
Bir oyuna bile gsterilen bu toplu dikkatin, Kurtulu Sava gibi ok cepheli ve
karmak bir olay zumleyip degerlendirirken de gsterilmesini istemek,
herhalde yanl olmaz.
Ankara'nn, istanbul'un ya da ingilizlerin askeri ya da diplomatik bir
davrann, sanki bagmsz bir olguymu gibi butunden ayrp tek bana ele
alarak hukum vermek, en iyi niyetli aratrcy bile yanla gturur.
Gturdugunu de grup duruyoruz.
717
Drduncu Ksm
* 6 SON KONULAR
* 6-4-1 Anlar
Annem 87 yanda. Anlattklarnn ogunu daha nce defalarca dinlemitim. Ama
yeniden sordum ve banda konumasn istedim ama kabul etmedi. Bu yuzden
notlarm, bir belge degeri tamyor. Bir dnemin tasviridir.
1929'da Bakrky'den Ankara'ya gelin gelir. O dneme kadarki Bakrky'u yle
anlatyor:
"Bakrky, Yeni Mahalle'de, Tayyareci Fethi sokagnda oturuyorduk. Babam (Settar
Nuri), Istiklal Harbi srasnda Hilal-i Ahmer'de (Kzlay'da) almaktayd.
Sokaga karken, manto giyer, bamz rterdik. Pee kullananlar, daha Istiklal
Harbi'nden nce ok azalmt. Anneannem Bakrky'de bir yere giderken malah
giyerdi, Istanbul'a inerken araf. zme kara araflan, daha ok bohaclar,
ev hizmetlileri giyerlerdi. Anneannemin araf koyu lacivertti. st ksm bol
bir pelerin gibiydi. Yuzunu rttugunu hatrlamyorum.
Behram Aga ilk mektebinde okudum. Dini bilgileri ve Kur'an okumasn, daha
lrevde, babamdan grendim.
Sonra mutareke oldu. Franszlar Bakrky'u igal ettiler. Igal muddetin-ce,
mecbur kalmadka, sokaga kmadk. Her akam, babam Istanbul'dan sag salim
dnebilecek mi diye heyecan iinde beklerdik. unku olup biten ac olaylar
kulaktan kulaga duyuyor, gazetelerde okuyorduk. Hi bitmeyecek bir kbus
gibiydi. Sonunda ordu Izmir'e girdi, kbus bitti, Allah'a hamd ettik, Ga-zi'ye
ve ordusuna dualar ettik.
Bu millet Gaziyi unutur mu? Onu rahmet dilemeden anmak bile bir Mus-lumana
yakmaz, nankrluk olur.
Nur iinde yatsn.
Babam rahmetli olunca, teyzem ile ei; Imalat- Harbiye sttegmeni Ta-hir Bey
(Tughan) bizim eve tandlar. Enite Bey imam olur, akam ve yats namazlar,
birlikte klnrd. Gunluk yaaymz, Cumhuriyet'ten sonra da, eskisi gibi
devam etti. Bakrky'de, isteyen ar iindeki camiye giderdi, isteyen evinde
namaz klar, oru tutar, kurban bayramnda kurban kestirirdi. Yi-
719
ne evlerde, camide, mevlit okutulurdu. Hibiri yasak degildi. Kim yasakt gibi
szler ediyorsa, buyuk gunaha giriyor. yle bir ey olmad! Niye olsun?
Zamanla giyimde, kendiliginden bir serbestleme oldu. Zaten balamt, daha
hzland, o kadar. yle zorlayan olmad. arafn yasak edildigini ne duydum, ne
de grdum, Bu gibi yalanlar neden uyduruyorlar ki?
Sonra Ankara'ya geldim. (1929)
Babanla uvey babas Ethem Bey (Karakurum), baz Cuma namazlar ile butun bayram
namazlarn Hac Bayram Camiinde klarlard. Oru da tutulur, mevlit de
okutulur, bayramlar da kutlanr, kurban da kesilirdi.
Birka yl sonra, Istanbul'a, Bakrky'e dnduk. Ondan sonrasn sen benden iyi
bilirsin."
Ben, okula 1936 ylnda, komumuzun oglu etin (Dr.Tuna) ile birlikte Ta
Mektep'te baladm. Okula balamadan nce, annelerimiz boyunlarmza, iine
Kuran yerletirilmi ilemeli keseler geirdiler, ana caddeden yurutup ar
iindeki camiye gturduler. Hi kimse de tepki gstermedi. Hoca, Kuranlarmz
atrd, birka harf gsterip adlarn syledi^ tekrar ettik. Dua etti, elini
pup ktk. Keselerimizi annelerimize verip, koa koa okula gittik.
Okula byle baladk.
Babam, eger kalkabilirsem, bayram namazna gtururdu. Tahir Enite, aramzdaki
adyla Enite Bey, yuzbalktan emekli olmu, Bakrky Barut Fabrikas'nda
almaya devam ediyordu. Babam da ayn fabrikada almaktayd. Ailemizin
buyugu Enite Beydi. Her gidiimizde, din bilgimi snar, serbeste her soruyu
sormama izin verir, sordugum densizce sorulara bile kzmaz, "Hay kulhani..."
diye guler, sabrla cevap verirdi. Odaya gen bir hanm bile girse, yle bir
dogrularak sayg gsterir, eine, "siz" derdi. Enite Beyin, yle dantelden
mantelden takke giydigini hi grmedim. Ehl-i Beyt'ten Isme-tullah Beye
baglyd. Beni bir gun, Ismetullah Beyin oglu Kazm (zturk) Beyin Aksaray'daki
evine gturup elini pturmutu. Kazm Bey sonra izmir'de, Cumaovas'na yerlemi
ve geen yl Allah'n rahmetine kavumutur.
Birka yaz, babamn Eyup'te oturan asl babasnn, buyukbabamn yannda kaldm.
Birinci Dunya Sava srasnda Beyrut'ta Defterdar iken, dizanteriye yakalanm,
saglk sebebiyle emekliye ayrmlar. Surekli pehriz yemegi yerdi. Babaannemden
ayrldktan sonra, erkez asll, iyi yurekli bir hanmla evlenmiti. Benim
geliime pek sevinirlerdi. Buyukbabam da Enite Bey gibi ok dindard. Butun k
biriktirdigi dini tefrikalar nume koyup yuksek sesle okutup dinler,
anlamadgm bir ey olursa aklar, Islam ve Osmanl tarihinden sz eder, turlu
kssalar anlatrd. Cumalar da birlikte Eyup Sultan camisine giderdik.
Ikinci Dunya Sava'na kadar Bakrky ve Eyup'teki hayatmz byle. Ne bir
yasak, ne bir engel, ne de herhangi bir zorlama var.
Tandgm Muslumanlarn buyuk ogunlugu, gule yuzlu, yumuak, scak,
720
ho grulu, kimseye tuy kadar zahmet vermeyen, lulu, ogu akac, mute-vazi ve
vekarl insanlard.
1940 ylnda, biroklar gibi Enite Bey ve babam da, Krkkale'deki askeri
fabrikalara tayin edildiler. Krkkale, kuuk bir yerdi o zamanlar. Orada da bir
degiiklik olmad. Ne bir yasak sz konusu oldu, ne bir engel, ne zorlama, ne de
zorluk.
Kavgasz, dengeli, eitli guluklerden gemi ama iyimserligini yitirme-mi,
ruha saglkl, neeli, insan eti ignemekten ok korkan, yalandan mig-desi
bulunan, bagnazlktan uzak, orta halli bir Musluman ailenin, hayli yaramaz bir
ocuguyum. Okuyabilmem iin her turlu fedakrlga katlandlar. Hl okuyor ve
eksikliklerimi tamamlamaya abalyorum.
Simdi, ak yureklilikle, son 50 yln bir zetini yapmak isLyorum. 1940'larn
sonuna dogru, tandgm Muslumanlara benzemeyen, ibikli lacivert bere giyen,
ember sakall, sk Musluman olduklarn zellikle belli etmeye alan, sert
bakl, kat tavrl, yeni bir Musluman tipi belirdi. Turklerin bin ylda,
imbikten geire geire oluturduklar, ince, hogrulu, lulu, az ve z konuur
Turk Muslumanlarnn yannda, bu kaln ve yabanc izgili tipler de yer almaya
balad. Zamanla ogalp arttlar.
Arap tarz kaln, kut minareleri inceltip sulun gibi gge uzatanlar, Anadolu
Turkleridir. Camilere, her turlu gsteriten uzak, susten soyunmu, yaln uslubu
kazandranlar da Anadolu Turkleridir. Hibir Osmanl, bir Arap, bir Iranl, bir
Msrl, bir Kuzey Afrikal gibi giyinmemi, onlar gibi olmaya da zenmemitir.
O sulun minareli, yaln camili, narl, adrvanl, guvercinli, iirli,
musikili, zevkli, hogrulu, iten zengin dtan sade, agrbal, itidalli, Turk
tarz rafine Muslumanlk, yava yava degimeye balad. Bugun, iki turlu
Musluman var artk.
Birinciler: Cumhuriyetin ve onun geregi olan laikligin, agdalgn, kadn
haklarnn, vicdan zgurlugunun, dunyaya almann, Turkiye ve Turkler iin ne
buyuk bir nimet oldugunu bilenv Milli Mucadele'ye sayg duyan, kahramanlarn
minnet ve rahmetle anan, eitli partilere daglm, bin yllk, olgun,
milliyeti Muslumanlar. Bunlar henuz ogunlukta.
Ikinciler: Yakn tarihimizi baka turlu bilen ya da hi bilmeyen, kendilerinden
baka turlu duunen herkese duman, ksacas baka tarzda yaayan, davranan,
duunen ve konuan, gunluk siyasete merakl, uzlamaz, ummeti, yeni tarz
Muslumanlar.1
1) Padiahlga son verilmesi, hilafetin ve seriye mahkemelerinin kaldrlmas,
medreselerin, tekkelerin, tarikatlerin kapatlmas uzerine duzenleri
bozulanlarn, Hurriyet ve itilaf Partisi ve benzeri kurulularn kalnt ve
uzantlarnn, her yeniligi bid'at olarak grenlerin, yeni dnemde kendilerine
yer aamayanlarn, laikligin dinsizlik oldugunu sananlarn, dinsizlik oldugunu
iddia etmekte yarar grenlerin, apkaya, kadnlara tannan haklara, ezann
Turkeletirilmesine, yaznn degitirilmesine kzanlarn, yeni rejime iten ie
cephe alm olmalar dogaldr. ->
721
Sade halk, tarihini ayrntl olarak bilmeyebilir, onlar hedefleyen yazlara,
szlere inanp telkinlere kaplabilir. Muslumanlgn zunu bilmeyebilir. Ama, ya
burkuler, u diplomallar, okur-yazarlar, burokratlar, teknokratlar, i
adamlar, yazarlar, belediye bakanlar, milletvekilleri, bakanlar?
Bunlar niye byle, neden byle oldular?
Birok sebebi olabilir ama balca sebebinin, bir ksmn bu kitapta okudugunuz,
yllardan beri durmadan anlatlan masallar oldugu aikrdr.
* 6-4-2 2. Yalanlar, dolanlar, yanllar /
Oysa butun iddialarn temelsiz, esassz oldugunu grduk.
Buyuk ogunlugu katksz yalan.
Kuuk bir blumu ise, arptlm, degitirilmi, saptrlm gerekler.
En basit ve ak bir olay bile, oldugu gibi aktarmyorlar.
Adeta yalana tapyorlar.
Tarih yazarlg ile ilgili olarak belirttikleri hibir ilkeye uymuyorlar.
Belgenin ne oldugunu, ne olmadgn, bilmiyorlar.
rettikleri masallar her frsatta yineliyor, gittike susleyip pusluyor, guncel
motiflerle surekli pekitiriyor, yazyla, szle yayp duruyorlar.2 Bu masallar,
turlu akmlarn ve kar gruplarnn da destekledigi, omuz verdigi gruluyor.
Sagclarn amalar belli: Yakn tarihi baka bir biime dkmek,- taban yaratmak
iin laik cumhuriyet rejiminin simgesi olarak grdukleri M.Kemal'i silmek, bu
amala onun dneminin ve kurdugu rejimin, Islamlga ve Muslumanlara kar bir
terr ve kym dnemi ve Muslumanlga aykr bir duzen oldugunu telkin etmek,
bylece tarihin akn tersine evirmek. eitli ka----------------------Yakn
tarihimizde, son olarak, bu potansiyelden yararlanmak isteyen Demokrat Parti,
gittike artan bir hz ve yogunlukla, dini siyasete alet edecek, onu izleyen
butun sag ve orta partiler, sonunu hesaplamadan, bu kolay ve tehlikeli yoldan
yuruyeceklerdir.
Sonunda bu kritik noktaya geldik.
O kadar ki Deniz Som ile Yldrm avl, masalclarn, Antoine de Saint
Exupery'nin o guzelim Kuuk Prens ykusunu bile amalar iin kullanp
degitirmekten kanmadklarn ortaya kardlar.
1996 ylnda Nehir Yaynlan'nn yaymladg Kuuk Prens evirisinin 23.
sayfasnda u eklentiye yer verilmi: "Sonradan astg astk, kestigi kestik
korkun bir nder gemi Turklerin bana. Halk yasa zoruyla Batl (Avrupal
ve Amerikallar gibi) giyinmeye mecbur etmi. Buna kar kanlar ldurtmu.
Ftr apka giymeyenlere ikence ettirmi. Kravat giymeyen grencileri okuldan,
memurlar dairelerden attrm. Sokaga ban rterek kan kadnlarn
rtulerini, gen ihtiyar demeden, polis ve jandarma eliyle zorla atrm..."
Kitap baz belediyeler tarafndan ocuklara kuuk bir ucret mukabilinde
dagtlm.
Melih Ak yle yazyor: "Bylece krpe beyinler Ataturk'e kar bileniyor. Ve
bu zihniyet, Turkiye'de, ahlaklgn bayraktarlgn yapyor. Buyrun buradan
yakn!" (Milliyet, 12 Nisan 1996)
722
pal ortamlarda, zellikle gen beyinleri ykyor, gen vicdanlar
etkiliyorlar.3
Bu tutumlarn da herhalde Islam'a hizmet sanyor ve sayyorlar.
Halis bir Muslumann korkup ekinecegi eylerin banda, zanla hukum vermek,
iftira etmek, halk aldatp kandrmak ve yalan sylemek gelir.
Islam'n butunuyle reddettigi yollar kullanarak, Islam'a hizmet edilebilir mi?
Allah'n rzas, Allah'n kesin olarak yasakladg yollarla kazanlabilir mi?
Son bir rnek vereyim.
Akit gazetesinin 16 Aralk 1996 gunlu saysnda, iki satr ve 72 punto bir
manet vard: 'Kemalist devrimlerin mimar Yahudiler'!
Devrimler deyimi, cumhuriyeti de, milliyetiligi de, laikligi de, duunce ve
vicdan zgurlugunu de, egitim birligini de, yazy da, tekkelerin kapanmasn
da, evrensel takvimi de ierir. Bakalm, Yahudiler butun bu devrimlerin
mimarlgn nasl yapmlar?
Alt balk yle: "Istanbul Yahudi Muzesi Muduru Harry Ojalva ve 500.Yl Vakf
Koordinatru Nedim Yahya, 'M.Kemal'in, devrimleri hazrlamadan nce, dunyann
nde gelen universitelerindeki Yahudi profesrlerinden fikir aldgn ve daha
sonra, bunlardan 200'unu Turkiye getirdigini' aklad."
Sol kedeki M.Kemal resminin altnda da u yaz: "M.Kemal'in, devrimler ve
universitelerin yaplanmasnda, Yahudi profesrlerden yararlandg iddia
edildi."
Haberin ayrnts 8. sayfadaym. 8. sayfadaki balk da u: "Kemalist
devrimlerin mimar YAHUDILER!
Gelgelelim, haberin metninde, balklarda ileri surulen bu iddialarla ilgili tek
ama tek bir kelime bile yok. Ne Harry Ojalva byle bir ey syluyor, ne de Nedim
Yahya. v
Yaz ertesi gunu de surecekmi. Eh, belki ertesi gunu syleyeceklerdir.
Akit gazetesinin ertesi gunku (17 Aralk 1996) maneti de yle: "Ite devrimin
Prof.lan" /
1. sayfada balayan ve 8. sayfada/suren habere gre, 'Yahudi Vakfnn
koordinatrlerinden Harry Ojalva, M.Kemal'in dunyann nde gelen universi-
3) MK dergisinin 15 Mays 1996 tarihli 2.saysnda, Kur'an kurslarnda,
ocuklara ettirildigi ileri surulen bir yemin metni yer almaktadr; son ksmn
aktaryorum: '
"...Hayatm, M.Kemal dinsizligi ile savaa adayacagma, Turkiye'yi bir din ve
eriat devleti haline getirmek iin mucadele edecegime, Kemal Paa zamannda
karlan dinsiz kanunlarn tatbikini nleyecegime, ksa zamanda ummet esasna
dayanan eriat devletinin kurulmas iin devlet idaresinde sz sahibi olacak
mevkilere gelmek iin alacagma, dinim, Allah'm ve butun mukaddesatm
uzerine yemin ve kasem ederim "
MK dergisi, bu bilginin dayanag olarak, Dr.Niyazi Kymen'in Dinsel Bunalmdan
Gerek Hak Yoluna adl kitabn (170.sayfa) gstermektedir.
723
telerinden getirttigi profesrlerin, universite reformlarnn hazrlanmasnda,
ok nemli roller ustlendiklerini sylemi. Gelen profesrler arasnda Hugo
Braun, Ernst Hirsch, Paul Hindemith4 gibi unlu isimlerde bulunuyormu.'5
Peki, "Yahudilerin, Kemalist devrimlerin mimar oldugu" hakkndaki iddia ne
oldu?
Bugun de o konuda tek ama tek bir kelime yok. Harry Ojalva ve Nedim Yahya, gelen
ya da getirtilen profesrlerin, universite reformlarnn hazrlanmasnda nemli
roller ustlendiklerini syluyorlar. O kadar.
Son gunu, 18 Aralkta ise, konu balktan dumu ve yaz 9. sayfaya sgnm.
Balg bu sefer ok farkl: "Lionslar ve Rpfaryenler, Siyonizmin temel
amalarna hizmet ediyorlar."
Yaznn hemen banda, haberin yazar, belki o uyduruk balklar kurtarmak
umuduyla olsa gerek, H.Ojalva'ya yle bir soru yneltiyor: "Kemalist
devrimlerin temelinde, sizin fikirleriniz mi var? Aklamalarnzdan o mu
kyor?"
H.Ojalva, bir kere daha, sadece 'universite reformlarndan' bahsettiklerini
syluyor.
Bylece butun o iddial manetler balklar, havada kalyor. Sonra yazar,
Lionslara, Rotaryenlere, Siyonizme geiyor ve u gunluk yaz dizisi sona eriyor.
Ksacas, Yahudi cemaatinden Harry Ojalva ile Nedim Yahya adndaki iki kii,
1933'ten sonra, baz Yahudi profesrlerin Turk universitelerinde grev
aldklarn, katklarda bulunduklarn aklamlar. Syledikleri bu kadar.6
4) Prof.Dr. Hugo Braun mikrobiyolojisi, Prof.Dr.E.Hirsch hukuku, Paul
Hindemith o dnemin en unlu bestecilerinden biri ve muzikologtur.
5) Haberin yazar, soru sorarken universite reformundan, 'egitim devrimi'
diye sz ediyor. Yani, egitim devriminin, universite reformundan ok farkl ve
kapsaml bir kavram ve konu oldugunu, egitim devriminin temelinin 1924'te
atldgn bilmiyor ya da bilmezlikten geliyor.
6) Osmanl Devleti, kendisine sgnan, kymdan kaan herkese, milliyetine
ve dinine bakmakszn el uzatm, kaplarn am, Tanr misafiri' sayarak
korumutur: Yahudiler, Polonyallar, isveliler, Macarlar, Kuzey Afrikallar,
Bulgarlar, Srplar, Ruslar vb. Bir ksm, devlet hizmetine alnarak bilgi ve
deneylerinden yararlanlmtr.
Bu, hem insanlk asndan vunulecek, hem de akllca bir tutumdur.
Ayn tutum, Cumhuriyet dneminde de surdurulmutur. Ama 1933'ten balayarak
Hitler na-' zizminden ya da Mussolini faizminden kaarak Turkiye'ye gelen bilim
adamlar ve sanatlarn hepsi, Yahudi degildir. Turkiye o tarihlerde, birok
ulkenin bilim adam ile sanatsn da Turkiye'ye davet ederek grev vermi,
bilgi ve deneylerinden yararlanmtr. Birok fakulte, kursu, enstitu, bu
insanlarn nculugu ve yardmyla alabilmitir. Fizik, kimya, tp, hukuk,
iktisat, antik filoloji, arkeoloji vb. alanlarda hocalk etmi, bilimsel nculuk
yapm ve degerli grenciler yetitirmilerdir.
Bu konuda daha fazla bilgi edinmek isteyenlere, u ilgin kitab tavsiye ederim:
Demirta Ceyhun, Ah Su Biz Kara Bykl Turkler, s.226- 259.
Pek ok alanda baarl bilim adamlarmz ve sanatlarmz varsa, bunu, imdi
Akit gazetesi yazarnn toptan Yahudi sandg ve horladg bu insanlara
borluyuz.
II.Abdulhamit dneminde de, Tp Fakultesi iin Alman ve Avusturyal hocalar
getirilmitir. Rza Nur'un anlarnda bile yeterli bilgi var.
724
Peki, neydi o iki gun surdurulen iddialar, o nal gibi haflerle atlan balklar?
Hani M.Kemal, 'devrimleri hazrlamadan nce, dunyann nde gelen
universitelerindeki Yahudi profesrlerinden fikir almt'?
Hani 'Kemalist devrimlerin mimar Yahudiler' idi?
Kemalist devrimler nerede, universite reformuna katkda bulunmak nerede?
Okuyucuyu iki gun kandr, etkile, artla, oyala. Sonra da hi o iddialarda
bulunmam gibi baka konulara ge.
Bu ne tehlikeli bir taktik!
Belki de Allah'n, kendi adna yaplan bu irkinlikleri ho grecegini, hatta bu
taktikleri ve masallar begenecegini sanyorlar.
Ama her Musluman bilir ki Allah, hangi ama ve niyetle olursa olsun, yalan da,
dolan da, iftiray da, hakareti de, Muslumanlar aldatp kandrmay da,
iddetle yasaklam ve haram saymtr. Bu davranlarn tevili, savunmas,
mazereti de yok.
Yine de bu kesimi az ok anlamak mumkun. unku dunya gruleri geregi, laiklige
ve agdalamaya karlar. Ama demokrasiyi kalkan ederek, M. Kemal'e ve
Cumhuriyet dnemine kar olan baz eski solcular ile birtakm yeni entelleri,
ikinci Cumhuriyeti denilen grubu ve baz aydnlar nasl degerlendirecegiz?7
,
Amalar, niyetleri, hesaplan ne acaba?
Anlayabilen var m?
* 6-4-3 3. Sonu
Ne diyorlard?
M.Kemal Ingilizlerle anlaarak Suriye cephesinin kmesine sebep olmu,
Yunanllar Izmir'e M.Kemal'in telkin ve tavsiyesi uzerine karlm, Milli
Mucadele'yi Vahidettin planlayp balatm, M.Kemal'e bol para vermi, Damat
Ferit bile hain degilmi, zaten igalciler kalmak iin gelmemilermi, onlarla
savalmam, Ingilizler gizlice Kemalistlere yardm etmilermi, Lord Curzon ve
Ingiliz askerleri Ankara'dan yanaym, Milli Mucadele emperyalizme kar
yaplmam, tersine emperyalist nitelikte bir hareketmi, en fazla bir Turk-
Yunan sava imi, Innu'de sava olmatn, olmusa da baar kazanlmam,
Sakarya zaferi de rastlant eseriymi, Buyuk Taarruz'da Yunanllarn
Prof.Dr. Fahir iz, Orhan Pamuk'un da, son roman Yeni Hayat'ta, 8 yerde 'konu
hi gerektirmedigi halde' Ataturk'e satatgn saptam. (Cumhuriyet, 27 Nisan
1996, 2.sayfa) Roman henuz okuyamadgm iin Fahir iz'in verdigi rneklerden
birini aktaracagm:
"... Sonra kasaba alannda bir dolanr, Ataturk heykeline san guvercinleri
ayplar."
725
kamalarna gz yumulmu, devrimler Lozan'da gizlice kararlatrlm, sakallar
zorla kesilmi, Kur'an yasaklanm, camiler kapatlm, yklm ya da fuhu
yuvas yaplm,8 zorla apka giydirilmi, Musluman kellelerinden ehramlar
yaplm, Muslumanlara terr uygulanm vb... vb... Velhasl sagl, sollu, bir
suru yalan, yanl ve yutturma.
Hibirinin, dogru olmadgn, birlikte grduk.
- Ve bu yazarlarn bir ksm, Ingiliz belgelerinin incelemeye almadgn, Turk
arivlerinin kapal oldugunu iddia ediyor, gerekleri ortaya karacak olan
belgelerin saklandgndan ikyet ediyorlard.
Turk arivlerinin bazlarndan yararlanmak zor da olsa, hepsi aratrmaya ak.
Pek ok aratrma yaplm ve gerekli belgelerin tumu yaymlanmtr. Bugune
kadar yazlan gerekleri degitirecek bir belge bulunmadg anlald.
Ingiliz belgeleri arasnda da, M.Kemal ile Ingilizler arasndaki gizli ilikiyi
ya da Lozan'da yapldgn ileri surdukleri gizli anlamay, uzaktan olsun
duundurecek bir tek belge bile bulunmuyor. Turk arivlerinde de bu tur
iddialar dogrulayacak belge bulunmadgn, olaylarn geliimine gre,
bulunmasnn sz konusu bile olamayacagn, sanrm kendileri de biliyorlar.
Ingiliz belgelerinin aklanmadg, resmi arivlerin aratrmaclara kapal
tutuldugu ve baz belgelerin saklandg, hatta degitirildigi iddialarnn
sebebini, artk hepimiz iyice kestirebilecek durumdayz: Masallarn
kantlayacak belgelerin saklandg mazeretine sgnmaya alyorlar.
Yalnz ilgili Ingiliz belgelerini degil, iddialarla ilgili Turk ve Yunan
belgelerini de grduk!
Hibiri ama hibiri, bu sagc ve solcu masalclarn masallarn
desteklemiyorlar.
Resmi tarihi de, yerden yere vurdular, resmi tarih yazarlarn aaglad,-
8) Camilerin kapatldg, ahr, meyhane ya da fuhu yuvas yapldg, ok
insafszca uydurulmu yalanlardr. Kasten yktrlm bir tek cami yoktur. Niye
yklsn? Cumhuriyet ilan edildigi zaman, koca Turkiye'de on binlerce cami
vard. Hibirine dokunulmad ki imdi de hepsi yerli yerinde duruyor. Bu arada,
kenarda kyda bulunan u be mescit ya da cami, harablk vb. sebeplerle elden
karlmsa, bu, dine kar toptan bir tavr alma olarak yorumlanabilir mi? On
binlercesi dururken ve hepsinde gurul gurul namaz klnp, minarelerinden ezan
okunurken, u be mescit ya da caminin elden kmasn, rejimin Islamiyete son
vermek istediginin delili olarak ileri surmek, ne aklla bagdar, ne mantkla,
ne de insafla.
Osmanl dneminde, istanbul yangnlarnda, yuzlerce cami ve mescit yand da ne
oldu? Muslumanlar, mahallelerndek mescit ya da cami yand diye namazdan m
kaldlar, Islamiyet mi zayflad? Yoo unku geride daha binlercesi vard.
Cumhuriyet dneminde de yle oldu. be mescit ya da cami elden kt diye ne
Muslumanlar namazdan gen kaldlar, ne de islamiyet zayflad. unku geride yine
binlerce ak mescit ve cam vard.
726
unku baz sagclar, yakn tarihimizle ilgili resmi tarihin yerine, kendi uy-i
duruk, sahte tarihlerini geirmek istiyorlar. Bir ksm solcular da, grulerine
yer amak, tarihsellik kazandrmak iin resmi tarihi saptrmaya alyorlar,
Bu arada baz enteller de, modadr, diye resmi tarihe kar kma luksunu
yayorlar.
Ama hibiri, iddialarn kantlayabilmi degil.
Hibir yeni ve ciddi belge ve aratrma, bugune kadar, sagl-sollu o kadar
eletirilip ekitirilen, yakn dnemle ilgili resmi tarihin ana izgilerini
degitirmedi. Tersine hepsi, resmi tarihin ana izgilerini dogruluyor.9
Resmi tarihe kar kanlardan F.Bakaya'nn,"resmi tarih'in, ciddi bir
eletiriye ugramadan ve yara almadan veya ok az anmaya ugrayarak bu kadar
uzun sure varlgn surdurebilmi olmasna" atgn grmutuk. Bunun alacak
bir yan yok ki.
unku resmi tarih, Ingiliz, Fransz, Sovyet ve Yunan belgeleriyle de kantlanan,
yabanc aratrmaclarca da dogrulanan gerekleri yanstmaktadr. Bu yuzden de
ciddi bir eletiriye ugramyor, hava cva eletirilerden, eksantrik ve zorlama
grulerden ve maksatl iddialardan da, elbette yara almyor.
Gerek, yalanla, dolanla, yutturmacayla, zorlamayla, teville, saptrmayla,
arptmayla, kandrmacayla velhasl masallarla, yorumla, forumla, ak oturumla,
duruma, maksada ve esen yele gre degiir mi?
- Abdulhak Hamit, Turk sylemez, sylenir' dermi.
Bizimkiler de, -Vahdettiniler, ikinci cumhuriyetiler, baz solcular, baz
sagclar, birtakm magazin tarihileri, mitomanlar, okuma, aratrma ve duunme
engelliler, farkl grunme merakllar, M.Kemal'le bozmu olanlar, milli olan
her eyden allerji kapanlar, abloncular, Bilgisi Yok Fikri Var Kulubu uyeleri,
ite unlar, bunlar-, ciddi, tutarl, akla yatkn, mantga uygun, belgeli ve
kantl hibir ey sylemiyorlar ama her frsatta ve yerde, sylenip duruyorlar.
Tarih de, bu marihilere guluyor!
- Kuva-y Milliye'nin ve yoktan var edilmi yoksul ordunun, halkn destegi ile
igalcilere, Pontusulara ve Ermenilere, Kuva-y Inzibatiye'ye ve isyanclara
kar verdigi mucadele, Kurtulu Sava'nn scak yandr.
Kurtulu Sava, ayn zamanda, her eit kapitulasyon ve denetimden kurtularak
tam bagmsz bir devlet olmak amacyla emperyalizme ve onun i uzantlarna
kar verilmi bir mucadeledir. Istiklal Sava diye anlmasnn sebebi de
budur.
Kurtulu Sava, ayrca, mrunu tekmillemi bir rejimi, dayanaklar ile birlikte
tasfiyeye ynelik bir ihtilaldir.
9) Okullarda okutulan butun dnemlere ilikin resmi tarihleri savunmuyorum.
Inceledigim ve az ok bildigimi sandgm donem, 1912-1925 dnemidir.
727
Kurtulu Savan, bu u ana niteligi ile birlikte ve bir butun olarak inceleyip
degerlendirmeyenler, ellerine birka belge geince, bu uzun mucadelenin iyuzunu
kefettiklerini sananlar, ister istemez, birok konuda gulun, yanl ve eksik
sonulara varrlar.
yle de oluyor.
* 6-4-4 4. Ataturk Kanunu
Birok Vahidettinci gibi Kadir Msroglu da, gereklerin yasal engeller
dolaysyla yazlamadgn ileri suruyor:
/ D "...bu satrlarn naiz muharriri, Turk Kurtulu Sava'nn gerek vehesi
uzerine resmen ekilmi bulunan rtuyu kaldrmaya muktedir degildir. Kanunlar,
bugun iin byle bir eye asla imkn vermemektedir... Ingilizlerin hakiki niyet
ve faaliyetleri tespit edilmeden, ne M.Kemal Paa, ne Sultan Vahideddin ve ne de
Kurtulu Sava'nn yazlmasna imkn vardr. Byle bir ey yaplabilmesine
imkn vermeyen birok kanuni manilerin (engellerin) mevcut oldugu da malumdur."
(S.Mucahitler, s.34,94,95)
Kurtulu Sava'yla ilgili gerekleri aklamay engelleyen, tek bir kanun bile
yok. Ama Ataturk'e hakaret etmeyi ve svmeyi cezalandran bir kanun var.
Bazlarnn sandgnn tersine, bu kanun Ataturk ve Innu dneminde degil,'
Demokrat Parti dneminde karlmtr: 31 Temmuz 1951 tarih ve 5 816 sayl,
Ataturk Aleyhine Ilenen Sularla Ilgili Kanun.
GRYT Ansiklopedisi, bu konuya, S.cildinde, 90 sayfa ayrm, (s.281-371)
Ansiklopedi yazarlar, kendi grulerini belirtmiler ve birok kimsenin de
gruunu almlar. Bunlardan dikkate deger olanlarla birlikte, yine bu konuda
bir baka dergide yaymlanm baz gruleri, sonra da kanunun metnini
aktaracagm. ogunun, kanunu incelemeden konutugunu greceksiniz.
D "Ataturk hakknda objektif aratrma yapmak bile 5816 sayl kanunla
engellenmitir... Bu kanun ilim hurriyetine de manidir... Dunyann hibir
yerinde grulmeyen bir kanun." (Ansiklopedistler, 5.C., s.281,309,317)
a "zellikle Cumhuriyetin ilk yllarnn tartlmasnn uzerine konan yasagn
(?) kalkmasndan yanaym... 5816'ya gerek yoktu, savunamayz... Byle bir
kanunun ben, demokrasi iin iyi olduguna inanmyorum... Isteyen Ataturk'e sahip
kar, isteyen de onu tenkiF"edebilir. Herkes fikrini sylesin. Ataturk hakknda
da tartalm." (Ahmet Altan, s.359-364)
D "Bu yasa tam anlamyla agd bir yasa. Tamamen demode. 1989 Turkiye'sinde
olmamas gereken, tam bir diktatorya kalnts bir kanun." (Oktay Balamir,
s.321)
728
a "5816 kalkmal.. 5816 sayl kanunun, yakn tarihimizin bilinmesini nledigi
kanaatindeyim. (Prof.Faruk Z;erengin, s.323-325)
a "Bu kanunu, hukuki ereveler\iinde degerlendirmek mumkun degil-, dir.
Devrim tarihi dersleri, ilim nazarnda, tarih karikaturunden baka bir ey l
degildir.. Bagmsz muelliflerin, yakn tarihin objektif bir tarihini ortaya
koymas ise, kanun zoruyla., nleniyor." (Mehmet Dogan, s.326)
D "Sahs iin kanun karlmas, herhalde pek hukukla bagdamayan bir ey. Turk
Ceza Kanunu'ndaki, butun ahslara amil olan diger maddeler, hakaret ve saldr
konusunda korudugu gibi herhalde Ataturk'u de korumak iin yeterli olsa gerek.
Byle bir kanun karlm olmas, bana luzumsuz bir gayretkelik gibi geliyor."
(Engin Ard, s.328)
D "Bu kanun, Ataturk hakknda, en ufak bir tenkitin yaplmasn engellemek iin
yaplmtr.. Bu kanun, yakn tarih aratrmalarna, ok buyuk darbe vuruyor."
(Ziyad Ebuzziya, s.339)
D "Bence Ataturk iin byle bir yasa karlmasna gerek yoktu. Genel hukumler
erevesinde, byle bir koruma saglanabilir. Tpk Cumhurbakan veya Babakan
(?) iin oldugu gibi." (Halit elenk, Aktuel dergisi, 22-28 Agustos
1991/7.say)
D "Yasaklar, baz gereklerin gizlenmesi iin konulur. Yasaklar yerine ilmi
degerlendirmelere ak bir effaflk saglansa, Turkiye iin daha faydal olur
kanaatindeyim." (Oguzhan Asilturk, a.g.e.)
D "Bu kanun... Demokles'in klc gibi kullanld. Ataturk'e nesnel bir gzle ve
eletirel bir tarzda bakmak bile imknsz hale geldi. Ataturk de bir siyaset
adamyd demek bile mahkeme tarafndan, Ataturk'un hatrasna saygszlk olarak
yorumlanabiliyor. Ben Bat ulkelerinde byle bir ey grmedim. Bu kanun
yururlukten kaldrlp Ataturk adam gibi tartlmazsa, bu i, Ataturk'un
Antkabir'den 'kartlp yaklmasna ve kullerinin denize savrulmasna kadar /
varabilir." (Mete Tuncay, a.g.e.)
Demokrasiye aykr oldugu, Ataturk'u tartmay, eletirmeyi, onun dnemiyle
ilgili aratrmalar bile yasakladg ileri surulen u kanuna bir gz atalm:
Madde 1. Ataturk'un hatrasna alenen hakaret eden veya sven kimse, bir yldan
u yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr.
Ataturk'u temsil eden heykel, bust ve abideleri veyahut Ataturk'un kabrini
tahrib eden, kran, bozan veya kirleten kimseye bir yldan be yla kadar agr
hapis cezas verilir.
Yukardaki fkralarda yazl sular ilemeye bakalarn tevik eden kimse asl
fail gibi cezalandrlr.
Madde 2. Birinci maddede yazl sular, iki veya daha fazla kimseler tarafn-
729
dan toplu olarak veya umumi veya umuma ak mahallerde veyahut basn vastasyla
ilenirse, hukmolunacak ceza yar nisbetinde arttrlr.
Birinci maddenin ikinci fkrasnda yazl sular, zor kullanlarak ilenir veya
bu suretle ilenmesine teebbus olunursa, verilecek ceza bir misli arttrlr.
Madde 3. Bu kanunda yazl sulardan dolay Cumhuriyet savclklarnca re'sen
takibat yaplr.
Madde 4. Bu kanun yaym tarihinde yururluge girer.
Madde 5. Bu kanunu Adalet Bakanlg yurutur. >
Gruldugu gibi kanunun yasakladg ey, hakaret ve svme fiilleri ile
heykellerinin tahribidir.10
Turk Ceza Kanunu'nun, hakaret ile ilgili 480 inci ve svme ile ilgili 482 nci
maddelerinin unsurlar da unlar:
Bir ahs, bir madde-yi mahsusa tayin ve isnad suretiyle11 halkn hakaret ve
husumetine (dumanlgna) maruz brakmak (480),
Bir ahsa, namus ve haysiyetine dokunacak fiil isnat etmek (480), Hakaret
suunu, tahrif edilmi (degitirilmi) vesikaya (belgeye) dayanarak ilemek
(480),
Her ne suretle olursa olsun, bir kimsenin namusuna veya hretine veya ve-kar ve
haysiyetine taarruz etmek (482).12
Bu kanuna yneltilen, aktardgm ve aktarmadgm butun eletiriler, u balklar
altnda toplanabilir:
a. Dunyada byle bir kanun yoktur.
b. Bu kanun demokrasiye, duunce ve bilim zgurlugune aykrdr.
10) Maddenin bu fkrasna, GRYT Ansklopedisinin yazarndan baka pek kimse
itiraz etmiyor. Genel hukumlerin yeterli oldugunu savunanlar ise, galiba u
hususu gzden karyorlar: M.Kemal'in heykellerine ve bustlerine, heykel ya da
bust oldugu iin degil, M.Kemal'in heykeli ve bustu oldugu iin saldryorlar.
Elbette kan, "gzunu sevmedikleri iin de degil, bir rejimin simgesi oldugu
iin.
ilke olarak, TCK'nun 516.maddesinin 3.fkras, genel bir hukum olarak
yeterlidir. stelik bu maddede ngrulen ceza daha da fazla: 1-7 yl hapis.Oysa
5 816'ya gre verilecek ceza, daha az, 1-5 yl. Yani bir arttrma da sz konusu
degil.
Ama bir zel kanun, rejimin zel tavrn gsterir. Bu tavr, sosyal ve siyasi
amacndan ve niteliginden soyarak, salt hukuk asndan degerlendirmenin, dogru
bir yaklam olmadgn sanyorum.
11) Belirli bir konuyu, bir olay ileri surerek...'
12) Turk Ceza Kanunu'nda, zellikleri dolaysyla zel hukumlerle duzenlenmi
baka hakaret ve svme fiillerine de yer verilmektedir:
Madde 154: Turk bayragn tahkir ve tezlil; Madde 158: Cumhurbakanna hakaret;
Madde 159: Turklugu, Cumhuriyeti, TBMM'ni, hukumetin manevi ahsiyetini,
bakanlklar, devletin askeri ve emniyet muhafaza kuvvetlerini, adliyenin manevi
ahsiyetini tahkir veya tezyif ve kanunlar ile TBMM'nin kararlarna svme; Madde
266-270: Resmi sfat haiz olanlara hakaret.
Hakaret ve svme fiilleri hakknda geni bilgi iin: Ord.Prof.Dr. Sulhi
Dnmezer, Kiilere ve Mala Kar Curumler, s.218-274.
730
c.Yakn tarihimizin tartlmasn, aratrlp gereklerin ortaya karlmasn
yasaklayc, aratrmay ve Ataturk'u eletirmeyi engelleyici niteliktedir.
d. Bu kanun gereksiz, ceza kanundaki genel hukumler yeterlidir.
e. Kanun, amacn aar biimde, yanl uygulanyor.
1. Belki de gerekten dunyada byle bir kanun yok. Ama dunyada, milli
kahramanna, devletin kurucusuna, ilgili maddelerin butun unsurlarn ihlal
ederek hakaret eden, sven, saldranlar da yok. Bu yazk ki yalnz bize zgu bir
ilkellik.
2. Kanunu, demokrasiye aykr olarak niteleyenler, ya demokrasi ve zgurluk
nedir bilmiyorlar, ya da kanunu gz ucuyla bile okumamlar, eger okumu-larsa
hi anlamamlar. Hakaret ve svme ile demokrasi ve zgurluk arasnda, nasl bir
baglant kuruyorlar acaba? Yoksa bu kimseler iin hakaret ve svme,
demokrasinin, duunce ve bilim zgurlugunun kanlmaz bir art m?13
3. Kanunun metnini okudunuz. Ne yakn tarihimize ilikin gereklerinin ortaya
karlmasn yasaklyor, ne bilimsel aratrma yapmay, ne de Ataturk'u
tartmay ve eletirmeyi. Ataturk'u eletiren, kimi dogru, kimi yanl, kimi
zprca, kimi komik yuzlerce yaz var. Hakaret etmeden, svmeden, yalana dolana,
sahte belgelere bavurmadan eletirenlere ne oldu? Hi. Bu almann snrlar
iinde olsa, ben de baz hususlar eletirirdim.
4. Ceza kanunundaki genel hukumler, en azndan undan dolay yeterli degildir:
Hakaret ya da svgu fiiline muhatap olan kimsenin miraslar ikyet eder,
faili mahkm ettirebilir. unku bu sular, ilke olarak ikyete bagl sulardr.
Ama Ataturk'un mirass yok.
Bu yuzdendir ki zel kanunda, "Cumhuriyet savclarnca re'sen (kendiliklerinden)
takibat yaplmas" hukmu yer almaktadr.
Bu kanunu eletirenlerden bazlar, sz gelimi Abdulhamit'in ya da Kazm
Karabekir'in zel bir kanunla korunmadgn ileri surerek, Ataturk'e farkl
davranl-m olmasn knyorlar. Abdulhamit'in de, Karabekir'in de miraslar
var. Bir hakaret ya da svme sz konusu oldugu zaman, ikyet haklarn
kullanabilirler.
5. Kanunun, amacn aar biimde uygulandg dogrultusundaki ikyetlere
gelince, Mete Tuncay'a ek olarak, Prof.Dr.Bulent Tanr de bu konuda yle diyor:
"Ama [bu kanuna dayanarak, Ataturk'u] eletiriden korumak son derece yanltr.
Benim grdugum kadaryla yasa bu ekilde uygulanyor. Duunce aklama konusunda
ciddi bir tehdit olma zelligini muhafaza ediyor." (Aktuel dergisi, 22-28
Agustos 1991/7.say)
13) Kanunu artk gereksiz bulan Prof.Dr.Bulent Tanr bile diyor ki: "Duunce
aklamalar, hibir zaman hakaret ve svgu iermez. Dolaysyla, hakaretin ve
svmenin cezalandrlmas, duuncenin cezalandrlmas anlamna gelmez. "
(Aktuel dergisi, 22-28 Agustos 1991/7.say)
731
Buna karlk, bu kanuna en ok kar olan Gayr-i Resmi Yakn Tarih
Ansiklopedisi, uygulama ile ilgili durumu yle zetlemektedir:
"[Yaynlarn] bir ksm 5816'ya muhalif saylmakta, mahkemeye intikal etmekte,
bir ksm beraatle neticelenmektedir; bir ksm ise hibir adli takibata maruz
kalmamaktadr." (5.C., s.318)
Demek ki her eletiri ve kar duunce koguturulmuyor, koguturulanla-rn hepsi
de mahkm olmuyor.
Acaba niin mahkm ediliyorlar?
Bu soruya objektif bir cevap verebilmek iin koguturulan yazlar ile mahkeme
kararlarn grup incelemek gerekir. Iin dogrusunu ancak, bu konuda yaplacak
geni bir aratrma ortaya karabilir.
Ama bu tur yazlarn pek ogunu okudum, tipik olanlarn da aktardm. Bir suru
kantsz, belgesiz iddialar ileri surmekle, masallar anlatmakla kalmyor,
M.Kemal'in annesinden balayp lunceye kadarki tum hayatn karalyor, hakaret
ve svme ile ilgili maddelerin butun unsurlarn, ardarda, srarla ve defalarca
ihlal ediyorlar.
Koguturmaya ugraynca da glg basyor, demokrasiden sz ediyorlar.
Demokrasi, M.Kemal'e hakaret ve svme zgurlugu mudur?
Hakaret etmeden, svmeden duuncelerini aklamay, tartmay, eletirmeyi
beceremiyor ve milyonlarca insan, M.Kemal'e duman etmek, zledikleri rejimin
simgesi olarak grdukleri Vahidettin'in ve ynetiminin vatansever olduguna
inandrmak iin masal ustune masal uretiyorlar.
Galiba bazlar, hakaret ve svmeyi de sadece 'kufretmek' sanyorlar. Oysa sz
konusu maddeleri ihlal etmek iin kufretmek gerekli degil. Hakaret nedir, svme
nedir, ceza kanunu belirlemi. Bu genel hukumler, yalnz M.Kemal iin degil,
Sar izmeli Mehmet Aga iin de geerlidir.
Eger hibir hakaret ve svme sz konusu olmadg halde, baz yazarlar, srf
M.Kemal'in duuncelerini ve uygulamalarn eletirdikleri iin mahkm olmu-
larsa, bu tutum, ne ho grulebilir, ne de savunulabilir. Ama ben bu yuzden
mahkm olan birini duymadm. Kimse de byle bir rnek vermiyor.
Benm anladgm, bu kanundan, zellikle Vahidettinciler, hibir cezaya
ugramadan, istedikleri gibi masal anlatamadklar, M.Kemal'e hakaret edip
sveme-dikleri iin ikyetiler. !
Masal uydurmaya ve dinlemeye bayldgmz da, ac bir gerek.
- Mete Tuncay, bu kanun vesilesiyle Turkiye'nin falna da bakm, "Bu kanun
yururlukten kaldrlp Ataturk adam gibi tartlmazsa, bu i, Ataturk'un
Antkabir'den kartlp yaklmasna ve kullerinin denize savrulmasna kadar
varabilir" diyor.
Hay Allah! Ben butun bu masallarn, hakaret ve svmeler ile bunlara bagl
olaylarn ve geliimlerin sebebinin, cumhuriyet, laiklik, milliyetilik,
agdalama
732
ve benzeri Cumhuriyet kurum ve ilkeleri oldugunu, M.Kemal'e de bunlar temsil
ettigi iin saldrdklarn sanyordum. Megerse degilmi. Butun bunlarn sebebi,
Ata-^ turk'un adam gibi tartlmasn engelleyen u be maddelik kanunmu. Ve
eger bu kanun kaldrlmazsa i, Ataturk'un Antkabir'den kartlp yaklmasna
ve kullerinin denize savrulmasna kadar varabilirmi.
Herhalde Tuncay, iin bu noktaya varmas iin daha nce, ne gibi aamalardan
geilmesi gerektigini de duunup de yle sylemitir bu szu. Bir bilim adam
duunmeden, haprr gibi konumaz elbette.
Demek ki bu kanundan dolay M.Kemal'e istenildigi gibi hakaret edilip
svulemedigi iin demokrasiden ve agda hayat tarzndan vaz geilecek, o
uyduruk tarihe inanlacak, anayasa tersine evrilecek, Kurtulu Sava hi
olmam saylacak, universiteden orduya kadar devletin butun kurumlar ve
bunlarn mensuplar bu anlaya teslim olacak, partiler, i\i ve meslek
kurulular hi itiraz etmeyecek, kanunlar ilemeyecek, medya susacak, butun
sivil rgutler, aydnlar ve halk pes edecek ve bir gun, birtakm insanlar -ve
baz Ikinci Cumhuriyetiler-, ellerini kollarn sallaya sallaya Antkabir'e
girip Ataturk'un kemiklerini karacak, tren meydannda yakacak ve kuller,
muhtemelen Samsun'da denize savrulacak.
Tuncay, bilimsel faln yle tamamlyor:
D "Dogrusu, ben byle bir ey olmasn istemem."
zulmeyiniz efendim, isteseniz de byle bir ey olmaz, unku olamaz!
* 6-4-5 5. Gazi Mustafa Kemal Ataturk
- Milli Mucadele'nin lideri M.Kemal, vatan emperyalizmin yagmasndan ve
smurmesinden, milleti dumann tasallutundan ve esirlikten, devleti ykmdan ve
bagmllktan kurtard, demokrasiye giden kapy aralad ve birok mazlum
toplumun kurtulu mucadelesi iin rnek oldu.
- Musluman inancna gre, butun bunlar, Allah'n rzas olmadan gerekleemez.
- Bu arada baz yazarlar, M.Kemal'in dindar olup olmadgn tartyorlar. Din
asndan bu, onunla Allah arasndaki bir sorun. Bize ne? Biz ne din polisiyiz,
ne de din yargc. Bu bireysel durumun, tarih ve siyasetbilimi asndan iser
hibir nemi yoktur. Sadece inancn ya da inanszlgn, topluma zorla kabul
ettirmeye alp almadg tartlabilir. Bu konudaki durum da yle: Ne
din, ne dini yaynlar yasaklanm, ne ibadet engellenmi, ne de mabetler
kapatlmtr. Elmahl Hamdi Efendinin Kur'an evirisi ve yorumu da, Buhari'nin
12 ciltlik hadis derlemesi de, M.Kemal'in talimat ve destegiyle yaymlanmtr.
733
M.Kemal'in 1932 ylnda, o zaman tarih gretmeni olan Ord.Prof. Dr.Reat Kaynara
sylediklerini zet olarak aktaryorum:
"Dinsiz toplum olmaz. Dinsiz toplum yaamaz. Bu milletin agdalamasna engel
olan bir zumre vard. Onlar mukaddes dini, siyasete, menfaate alet ediyorlar. Bu
hem devleti, hem dini skntya sokar. Biz bunun mucadelesini yapyoruz,
yapacagz. Turkiye'nin agdalamas lazmdr. agdalamaya da Islam dini
hibir zaman engel olmaz, olmamtr. Byle bir kural da yoktur." (3 Mart 1997,
Milliyet, s. 19)
grgu tang diyor ki:
"M.Kemal, biroklarnn zann aksine olarak Allah'n varlgna ve namutenahi
kudretine, layezal varlgna gnulden inanm, maneviyata deger veren insand.
Sadece kr taassubun aleyhindeydi... M.Kemal de Kocatepe'de buyuk Yaratcdan,
sabahn erken saatlerinde zafer niyaznda bulunmutu." (26 Agustos 1922, A.
Gunduz, Hatralarm, s.140, 185)
"Ataturk'un din telakkisini, kati olarak pek az kimse grenebilmitir. Orman
iftliginde babaa kaldgmz bir gun, din hakknda ne duundugunu sordum. Bana
dedi ki: 'Din vardr ve lazmdr. Temeli ok saglam bir dinimiz var. Malzemesi
iyi fakat bina, uzun asrlardr ihmale ugram. Harlar dkulduke yeni har
yapp binay takviye etmek luzumu hissedilmemi. Aksine olarak birok yabanc
unsur (hurafeler) binay daha fazla hrpalam... Din bir vicdan meselesidir.
Herkes vicdannn emrine uymakta serbesttir. Biz dine sayg gsteririz. Duunue
ve tefekkure kar degiliz. Biz sadece din ilerini millet ve devlet ileriyle
kartrmamaya alyor, kasda ve fiile dayanan taassupkr hareketlerden
saknyoruz.'" (Asaf Ilbay, Yaknlarndan Hatralar, s. 102)
"Ataturk din ilerini dunya ilerinden ayrd. Fakat dinin, cemiyetin en derin
kklerine kadar ileyen bir gerek oldugunu bildiginden, Diyanet Ileri
Reisligini devlet kadrosunda tuttu. Diyanet Ileri Bakan rahmetli Rfat Hoca
(Breki) en sevdigi adamlardan biri idi. Ataturk, Islamiyete yok yere, haksz
yere 'mani-yi terakki' (gelimeye engel) iftirasn yaptran taassubun, Turk
milletinin kurtuluunu bir asr geciktiren eriatui-gin duman idi.
Arkadalar arasnda be vakit namaz klan, oru tutanlar vard. Ramazan aynda
bir orulu hukumet adam ile ii oldugu vakit, saati duunur, 'Kendisini
rahatsz etmeyelim.' derdi. Cumhuriyet devrinde din meselesi diye vicdanlar
uzerinde bir bask yoktu." (F.R.Atay, Niin Kurtulmamak, s.93)
Bu yaklam sayesinde Turkiye, uzun yllar, din tuccarlar ve aktrlerinin
oyunlarndan uzak kalabilmi, din smuru arac olmaktan karlm, korunup
yuceltilmitir.
Neden hibir gerek dindar ve din bilgini, M.Kemal'i dinsizlik ya da dini tahrip
etmek ya da engellemekle sulamyor acaba?
734
Neden emperyalizme kar bagmszlk mucadelesi vermi Musluman ulkelerin
liderleri ve bilginleri M, Kemal'i vuyorlar?
Sulayanlarn istegi, niyeti, zlemi ise, ortada.
Onun yaadg dnemde dogdum, tam bir vicdan zgurlugu iinde yetitim, ne
okulda, ne sokakta, din aleyhinde hibir telkinle karlamadm ve elhamdulillah
Muslumanm!
Gerisi bo laftr.
- Islamiyet ve Islam iman, ne takvim, saat, balk, kyafet, tatil gunu, yaz
vb. ile kaimdir, ne de onlar degiti diye elden gider. Islamiyet bu kadar basit,
nesnelere ve grunue bagl, biimci, zsuz bir ilkel din degildir.
Tekkelerin, derghlarn, zaviyelerin kapanmas ve tarikatlarn yasaklan-/
masnn da, dinle dogrudan ilgisi yoktur, kapanmalarnn da dini engelleyici
hibir etkisi olmamtr.
Peygamber zamannda, tekke, dergh, zaviye, tarikat, cemaat, eyh, murit var
myd? Bunlar ne zaman, nerde, nasl ve neden ortaya kt? Ibadetler, Kur'an'la
belirlenmi ve sunnetle aklanmtr. Allah'n belirledigi ibadetlere, yeni
ibadetler, ibadet biim ve detleri eklenebilir mi? Bu tavr, Allah'n ve
peygamberin eksik braktgn tamamlamaya kalkmak, yani Allah'a noksanlk
yuklemek ve ortak olmaya yeltenmek anlamna gelmez mi?
Bilenler, dogrular anlatsa da, hep birden grenip aydnlansak.
Son olaylar, hepimizi, tarikatler, tekkeler, derghlar, zaviyeler ile din
smurusu, tuccarlg ve aktrlugu uzerinde, derin derin duunmeye davet etmiyor
mu?
- Mehmet Altan, -Ikinci Cumhuriyetiler adna- diyordu ki: "Kemalizm, tek parti
diktatrlugunun ideolojisidir. Kemalizm demokrasiyle bagdamaz. Hem Kemalist
olup hem demokrasi yanls grunmek elikidir."
Evet, cumhuriyet ilan edilmi ama Bat tarz, ok partili parlamenter rejime,
demokrasiye hemen geilmemitir. Ama:
a. Bat, demokrasiye hangi aamalardan geerek ulamtr?
b. Tarihte, ihtilal yapar yapmaz, demokrasiye gemi bir tek ulke var mdr?
c. Mesela Fransa Fransz ihtilalinden, Ingiltere Haklar Bildirisi'nden ne kadar
sonra, demokrasiye geebilmitir? Bugunku demokratik duzene, ka aamada
geebildiler?
d. 1923 Turkiye'sinde, demokrasiye gei iin gerekli olan tarihi ve pratik
koullar var myd? Bernard Lewis, dunu bugunun luleriyle degerlendirmeye
kalkanlar uyaryor ve diyor ki: "Demokrasi, Alaaddin'in lambasndan kmaz!"
e. Buna ragmen, iki defa ok partili hayata geilmi olmasnn, hibir anlam
yok mu acaba?
735
f. Bir diktatr, okullarda okutulmak uzere cumhuriyet, demokrasi, hurriyet,
insan haklan, tek dereceli seim, partiler gibi kavram ve kurumlar hakknda
ayrntl bilgi veren ve hepsini ven bir kitap yazar ve yazdrr m? (1931)14
g. Otoriter ynetim tarz, hi vulmu, savunulmu mudur, rejim bu anla-ya
gre mi duzenlenmitir?
h. CHP, militan bir parti miydi, yoksa birok grulerin temsilcilerinin
bulundugu, geni tabanl bir koalisyon muydu?
Bu sorularn cevab aratrlmadan hukum verilebilir mi?
Kemalzmin demokrasi ile bagdamadg, elitigi iddias, gereklere ters duen,
temelsiz, haksz, anakronolojik ve subjektif bir'yaktrmadr.15
Kemalizm, demokrasiye gei iin gerekli asgari koullara bile sahip bulunmayan
bir ulkeyi, millet olmaya, akln zgurlugune, agdalga ve demokrasiye tamak
demektir.16
Simdi rahat rahat Kemalizmi eletirenler, tepe tepe kullandklar zgurlugu, bu
surece borludurlar.
O dnemi yaam birka grgu tangn dinleyelim: n "M.Kemal Paaya dedim ki:
'Canm paam, nazariyat ok guzelse de vaziyetin hakikatlarndan kan icaplar
da hzl davranmay gerektiriyor. Me-
14) Sz konusu bilgiler iin: Afet (Inan), Medeni Bilgiler, 1.C., s.19-98,
203-204. Bir orta gretim kitabnda, seksen bir sayfann, bu kavram ve kurumlara
ayrlm olmas bile tek bana, tek parti dneminin, bir gei dnemi oldugunu
kantlayacak nitelikte bir olgudur.
15) Mehmet Altan'n, yakn tarihimizle de, dunya demokrasi tarihi ile de pek
ilgilenmedigi anlalyor. Israrla ayn gruleri ileri suruyor, bilgisini
tazelemiyor. Bu yuzden de surekli yanllga dumekle kalmyor, bazen ok ayp
eyler de yapyor. Mesela 19 Ekim 1995'te Sabah gazetesindeki kesinde,
"Saddam' izlemeden Turkiye'yi anlayamazsnz" balg altnda, yle yazyor:
"Turkiye'nin neden bir turlu demokratik bir cumhuriyet olamadgn anlamann en
iyi yolu, Saddam Huseyin'in Irak maceralarn izlemek. Bugunku Saddam rejimi,
dunku Turkiye'yi yanstyor unku. Biliyorsunuz, Saddam da hem laik, hem de
cumhuriyeti. stelik 1958 ylnda monari rejimini ykan bir gelenegin
temsilcisi. Ancak imdi monari yok ama Saddam'n kanl / diktatoryas
var. Tek parti rejiminin ne oldugunu bize en iyi Saddam... anlatyor." Yani,
Saddam = M.Kemal!
Soru 1: Turkiye'de demokratik kural ve kurumlan hayata geiren, gelitirmeye
alanlar kimlerdir?
Soru 2: Bunlara kar kan ya da geciktiren ya da sulandranlar kimlerdir?
Yazar, son 50 yl yle bir gzden geirirse, sorularn cevabn bulur.
16) M.puverger yle diyor: "...Baz tek partiler, gerek felsefeleri, gerek
yaplar bakmndan, gerek anlamda totaliter degildir. Bunun en iyi rnegini
1923'ten 1946'ya kadar Turkiye'de faaliyet gstermi bulunan CHP saglamaktadr.
Bu partinin bata gelen zelligi, demokratik ideolojisin-dedir... Faist
rejimlerde her gun rastlanan otorite savunusunun yerini, Kemalist Turkiye'de
demokrasi savunusu almtr; bu da, 'halk' ya da 'sosyal' diye nitelendirilen
'yeni' bir demokrasi degil, geleneksel siyasal demokrasidir... Parti
liderlerinin gzunde tekel, Turkiye'deki zel siyasal durumun bir sonucu olmu
ve ok partli sistem, ideal olmakta devam etmitir. Turk tek partisinin yapsnda
da totaliter bir taraf yoktu. Bu yap ne hucrelere, ne milise, hatta ne de
gerek anlamda ocaklara dayanyordu... yelik herkese akt." (Siyasi Partiler,
s.359-361) Prof. A.J.Toynbee'nin bu konudaki gruu de yle:
"1920'lerde Turk toplumu ya geliecek ya da lecekti. Her ne pahasna olursa
olsun yaamay yeglemitir. Bununla birlikte Turkiye'de tek parti yolu, hibir
zaman faist-nazi-komunist tipi bir diktatrluk biimini almamtr." (Turk
Dili, say 182)
736
sela beni Ankara'da huzursuz eden en buyuk ey, ordunun yoklugudur. Elimizde
dayanak bir ordu bulunmazsa, butun bu guzel nazariyat suya duup gidebilir' [Su
cevab verdi:] 'Bence Meclis nazariye degil hakikattir ve hakikatlerin en
buyugudur. nce Meclis, sonra ordu Nadi Bey. Orduyu yapacak olan-millet ve ona
niyabeten Meclistir.'" (TBMM almadan nce, 1920/Ankara, Y.Nadi, Ankara'nn ilk
Gunleri, s.99)
u "Meclis'te yapacag konumay, odasnda, Hakk Behi'le bana batan baa
okudu. Her ne olursa olsun, Mustafa Kemal Paann, kudreti milletin eline
brakmak istedigi, herhangi bir diktatr veya sultan istemedigi grunuyordu."
(TBMM almadan nce, 1920/Ankara, H.E.Advar, Turkun Atele Imtihan, s.118)
D "Meclis'in ve toplanmasnn yegne amili M.Kemal'dir. Meclis onun eseridir."
(1.Dnem milletvekili Hilmi Kala, Ulus gazetesi, 1.4.1970)
D "Ben her kerameti Meclis'ten bekleyenlerdenim." (M.Kemal'den aktaran Yunus
Nadi, Ankara'nn Ilk Gunleri, s.98)
u "Canm neden bu Meclis'in dertlerini ekiyoruz? Dagtalm, rahat ediniz.'
diyen iddetilere, 'Meclis olmazsa, biz neyiz ki? Hibir ey. Meclissiz
olamayz.' diyor, Turk milletinin o ana-baba, lum-kalm gunlerinde, irtican
ogunlukta oldugu bir muhalefetti Meclisi dahi, meclissizlige tercih ediyordu."
(F.R.Atay, ankaya, s.519)
\
D "Gazi, Turkiye'de de partiler ve parlamento hayatnn balam olmasndan
dolay memnuniyet duyuyorum...' dedi." (Terakkiperver Cumhuriyet Partisinin
kurulmas dolaysyla, 1924, A.F.Cebesoy, Siyasi Hatralar, 2.C., s.125)
D "Ataturk dedi ki: 'Devletin idaresini ele alan bir siyasi partinin karsnda
bir kontrol heyeti bulunmak lazm gelir... Ben, Serbest Cumhuriyet Frkasndan,
iki esasl prensipe riayet etmesini isterim: Cumhuriyet ve laiklik... Zaten
benim siyasi hayatta bir tarafl olarak daima aradgm ve arayacagm temel
budur!" (Serbest Cumhuriyet Partisinin kurulmas srasnda, Agustos-Eylul 19307
Yalova, Asm Us, Grduklerim, Duyduklarm, Duygularm, s.138)
D " (Fethi Bey ve arkadalar sonunda] karar verdiler ve Serbest Frkay
kapattlar. Kapatlmas bizim iin ok fena oldu. Ataturk ok zenerek byle bir
tertibe teebbus etmiti.. Serbest Frka teebbusu de bu suretle bitmi oldu.
Bunun neticesi olarak, birden fazla parti ile demokratik rejim umidini Ataturk,
hemen hemen kaybetti." (I.Innu, Hatralar, 2.C., s.230 vd.)
D "Ataturk Recep Peker'e, 'Elbette konuacaklar, elbette tenkit edecekler. Biz
bu arkadalarn Meclis'e girmelerini neden tevik ve ihzar ettik, bir oyun olsun
diye mi? Hayr! Ilerimiz hakknda fikir ve kanaatlerini aka sylesinler,
yaptklarmz tenkit etsinler, yani yeri bo kalan muhalefetin, bir dereceye
kadar olsun, vazifesini grsunler diye Meclis'e getirdik,yle degil mi?' dedi."
(1930'lar, aktaran H.R. Soyak, Ataturk'ten Hatralar, s.35)
737
n "Ataturk'un siyasi hayatna hakim olan fikir, tam ve geni bir
demokrasidir." (C.Bayar, Ataturk'ten Hatralar, s. 13)
a "Ataturk, Parti Yuksek Divannda aznlkta kalnca, teklifini suknetle geri
ald... Bir aralk Cumhurbakanna, TBMM'den kan kanunlara kar veto hakk
verilmesini istemiti. Fakat baz arkadalarn, bilhassa Mahmut Esat Bozkurt ve
Sukru Saraoglu gibi gen hukuk adamlarnn itiraz uzerine cereyan eden uzun
tartmalardan sonra bundan da vaz gemiti... Ataturk'un yaptg bir teklifi
Serbest Frka kabul etmi idiyse de Halk Frkasnn 40 kiilik Idare Heyeti
kabul etmemiti. O zaman bu olay hayretle karlayanlar, yaptg teklifi kendi
frkasnn kabul etmemesini ciddi ve varit bulmayanlar olmutu. Bu gibiler,
Ataturk'u iten tanyamam olan kimselerdir. O kendi frkas iinde de daima
ekseriyetin reyine hurmet eden, ikna yolundan baka kuvvet kullanmayan bir
liderdi." (H.R.Soyak, Ataturk'ten H:atralar, 1.C., s.46, 54; 2.C., S.437)
a "Umumi ilere ait kanunlarn tartmasnda, onun Meclisleri tamamiyle serbest
kalmlardr. Baz kanunlar geirmek iin Bavekil Ismet Paann bile gunlerce
komisyonlarda ugratg grulmutur." (F.R.Atay, ankaya, s.543)
a "Onun partisine, tek parti adn verenler yanlmaktadr. Halk Partisi, en koyu
irticadan, en ileri fikre kadar butun temayulleri, prensipler disiplini iinde
dizginlemeye alan bir karma parti idi." (F.R.Atay, ankaya, s.448)
D "CHP Genel Sekreteri Recep Peker, Avrupa'da, bilhassa Italya ve Almanya'da
uzun bir tetkik seyahati yapm, dnuunde, yaknda toplanacak olan parti
kurultayna arz edilmek uzere yeni bir nizamname ve ok teferruatl bir program
hazrlamt. Bunlar, Parti Genel Bakan Ataturk'e takdim edilmek uzere bana
tevdi olunmutu. Gerek nizamname, gerek program, o zamann tek partili totaliter
idarelerindeki esaslara gre kaleme alnmt. Bata, azas snrl fakat kudret
ve selahiyeti snrsz bir Heyet tasavvur ediliyordu. Butun kararlar bu Yuksek
Heyet veriyor, Buyuk Millet Meclisi bir ekilden ibaret kalyordu. Italya ve
Almanya'da oldugu gibi uniformal genlik te-. kilat kuruluyordu. [..]
Evrak Ataturk'e gturdum. 'Kutuphanede masamn ustune brak, sonra okurum.'
dedi. [..] [Ertesi gunu sabah] zerinde ilk bakta sezilen bir sinirlilik hali
vard. Beni grunce azarlar gibi sordu: 'Bu zorbalar kimlerdir, onlar kim
seecektir?' 'Hangi zorbalar paam?'
'Sen dun akam bana getirdigin kgtlar okumadn m?' 'Biraz okumutum.'
'Haa, ite orada bahsedilen, butun kuvvetleri nefsinde toplayp tek partiyi,
dolaysyla devleti ve memleketi kendi balarna idare edecek olan Yuksek
Heyet'in azas! Bu zorbalar heyeti, kuvvet ve selahiyetlerni kimden ve nasl
alacak? Bu ne sakat duuncedir, bu nasl zihniyettir? Gruluyor ki varmak
istedigimiz hedef, henuz, en yakn arkadalar tarafndan bile, zerre kadar anla-
738
silmi degildir. ocuk, biz yle bir idare istiyoruz ki bu memlekette bir gun
padiahlga taraftar olanlar dahi bir frka (parti) kurabilsinler.1
[..] Kke gelen Genel Bakan V. Ismet Innu ve Genel Sekreter Recep Peker ile
birka saat grutuler. Innu ile Peker gittikten sonra Ataturk, mu-tebessim bir
ehre ile 'Ismet Paa, Recep'in marifeti olan o samalan okumadan imza etmi.
Neyse, her ey oldugu gibi kalacaktr.' dedi." (H.R.Soyak, Ataturk'ten
Hatralar, s.58 vd.)
n "Sevdiklerinin ve birlikte bir eye inandklarnn tenkitlerine, itirazlarna,
tartmalarna inanlmaz bir katlan ve hogrurlugu vard.. Meclisinde,
dilediklerinizi sylememek iin pek hesapl bir dalkavuk olmaktan baka hibir
sebep yoktu.. Bilakis sadece onun houna gitmeyi duunerek szleri ayarlamak pek
luzumsuz bir dalkavukluktu. Bu turlu dalkavuklar, sofra oyuncag olmaktan baka
bir mukfat da grmemilerdir." (F.R.Atay, ankaya, s.507, 510, 530)
D "Ataturk'u, ahs hakknda yaplan tenkitler arasnda hemen hemen tek uzen
ey, diktatr telakki edilmesiydi. Bundan ar derecede teessur duyard. Nasl
muteessir olmasn ki o, yaradl ve mizac itibariyle, diktatrlukten,
diktatrlerden nefret eden bir adamd." (H.R. Soyak, Ataturk'ten Hatralar,
$.53)
D "Ataturk, ne mizac, ne de ideali bakmndan, diktatrluk inanls degildi.
Mussolini ve Hitler gibi demokrasiler aleyhine hicivler ve diktatrluk lehine
methiyeler sylemi degildir. Hususi meclislerinde dahi mill hakimiyet davasna
gnulden bagl oldugu sezilirdi. Onun dumanlg yobazlga idi, gerilige idi,
Turk erefini duuren ve Turklugu gelimekten alakoyan kara ve karanlk gelenek
ve greneklere kar idi." (F.R.Atay, ankaya, s.521)
D "Ataturk'u diktatr sayanlar olmutur. Bence bu hem yanl, hem de yanltc
bir grutur... unku Ataturk, bilinli olarak, kendi yoklugunda uygulanabilecek
bir duzen kurmaga, kendinden sonra surebilecek bir hukumet ve ynetim sistemi
yaratmaga alyor; grulerini zorla kabul ettirmekten ok, duuncelerini
gretmeye ve ulkulerini aklamaya ugrayordu... Kanunlara aykr davranlarda
bulunmaktan kanmtr. TBMM'ne ise buyuk saygs vard... Pek ok kimsenin
sandg gibi saga sola emirler yagdrmak yle dursun Ataturk, Bakanlar her
zaman kendi sorumluluklarn yuklenmege zorlard." (1935-1937, Ingiliz
Buyukelisi Sir Percy Lorraine, Turk Dili, say 158)
D "Yeni bir Meclis yapsnn ilk taslag Ataturk'e gsterildigi zaman, [parti]
Idare Meclisi azas idim. Gerek o taslakta, gerek bugunku yapnn plannda, ok
parti ve iki meclis ihtimali hesaba katlmtr.
lum ylna kadar, Ataturk'un fikirlerini gunu gunune takip etmi olanlarn, ne
onun agzndan, ne de onun yannda, tek parti rejimini ebediletirmek degil, uzun
boylu devam ettirmek iin kuru bir sz bile duyduklarn sanmyorum. CHP'ni
faist, nazi veya komunist parti rneklerine gre ayklamak ve ihtilal
prensiplerine tam bagl olanlardan yogurmak, her turlu idare ve kadro
cihazlarn buna gre ayarlamak gibi teklifler, ne Ataturk'ten, ne de arkada-
739
lan arasnda lider vasf verilebilecek olanlardan yuz bulamamtr." (F.R.Atay,
Niin Kurtulmamak, s.45)
n "Ataturk yalnz bir konuda genel tartmaga izin vermemitir. O da dinin
riyakarane smurulmesi konusudur... Ataturk'un diktatrlugu ancak ve ancak bu
ynde kendini gstermi ve tek parti usulu, fiili bakmdan, ancak ve ancak bu
yuzden kurulup yaamtr." (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.345)
n "Mizaa demokrat fakat milli varlg kurtarmak iin inklaplar
gerekletirme bakmndan amansz, egilip bukulmez bir sava idi. Bir gun,
kapal bir parti grubu oturumunda inklap meseleleri konuulurken,
'Arkadalar...' demiti, 'Umur-u cariyede (genel ilerde) halkn temayullerini
dikkate almalyz. Halka kar gitmemeliyiz. Fakat prensiplerimiz davasnda bir
tek kii kalsak, bamz verir, taviz vermeyiz!'" (F.R.Atay, ankaya, s.543)
n "Maiyetindekilerin sorumlu olduklar ilere karmaktan ve ayrntlarla
ugramaktan saknr, bazan bunu yapsa da dostasna yapard. 'Ii mesulune
brakalm' szunu kendisinden ok iittim. Keza bir Bakan danrsa, duuncesini
sylemekle birlikte, 'Ben byle duunuyorum ama iin sorumlusu sensin, ona g're
duun, tan, karar ver' derdi." (H.Bayur, Hayat ve Eseri, s.346)
D "Teferruat ile ugramay sevmezdi. Yalnz d politikaya devaml bir alaka
gstermitir. Baz meselelerde, ikyet ve tenkitler uzerine mudahaleler yapmak
ve hakem rolu oynamaktan baka, hukumet ileri ile pek yorulmamtr."
(F.R.Atay, ankaya, s.398)
D "Mesuliyet karlg selahiyetlere, taassup derecesinde hurmetkard. Herhangi
bir mesele hakknda vazifeli ve alakallarn mutalaalarn dinlemeden, hatta
onlarla muzakere ve munakaa etmeden, kendi gruunu akladg ve karar verdigi
vaki degildir... Huzurunda konuurken, aklma gelen mutalaalar arz etmekten
ekinmek gibi bir hisse kapldgm hatrlamyorum." (H.R. Soyak, Ataturk'ten
Hatralar, 1.C., s.37)
Byle diktatr olur mu?
M.Kemal'e diktatr diyenlere, mesela Hitler'in, Mussolini'nin, Fran-ko'nun,
Stalin'in ve benzerlerinin hayatlarn okumalarn ve rejimlerini incelemelerini
tavsiye ederim.
Bize duen, dayanaksz iddialarla vakit ldurmek degil, Turkiye Cumhuri-yeti'ni
daha demokratik yapmak, her konuda daha ileri gturmektir. Buna alalm!
- M.Kemal'in hi mi kusuru, eletirilecek yan yoktu? Niye olmasn? Ama u
sylenebilir: Meziyetleri kusurlarndan, dogrular yanllarndan ok daha
fazlayd. Bir supermen miydi? Supermen olmadgn yazp syleyenler ile M.Kemal
arasndaki ok buyuk farka bakarak, M.Kemal'in supermen oldugu rahata iddia
edilebilir ama hibir insan supermen degildir, tabii ki o da degildi.
740
M.Kemal, milletine tertemiz bir vatan, tam bagmsz bir devlet brakm bir
lider, akl ve vicdan zgurluge kavuturmu bir devrimci ve bizler gibi gulen,
aglayan, seven, kzan, fkelenen, yiyen, ien bir insandr.17
agda olan liderlerin hepsi, ykld gitti.
Ama o yayor ve yaatlyor.
lumunden yarm yuzyl sonra bile, M.Kemal'i hl sayg ve minnetle anan,
ansna yurekten bagl, degerbilir, simgeledigi duunceleri koruyan ve savunan,
kadn erkek, gen yal, sivil asker, kylu kentli, okumu okumam, sagc
solcu, milyonlarca, milyonlarca insan var.
Sadece bu bile, M.Kemal olgusuna, sayg ve dikkatle yaklamak, yuzeysel,
ayakustu, uluorta ve apaul degerlendirmelerden kanmak iin yeterli bir
sebeptir.
- Bazlar, "Ataturk'u tartalm!" diyorlar. Niyetleri herhalde boyunu pounu
degil, yaptklarn ve duuncelerini tartmak.
Ve tartyorlar.
Ama ogu, yakn tarihimizi dogru durust bilmiyor. M.Kemal'in Nu-tuk'unu, Sylev
ve Demeleri'ni, anlarn, grgu tanklarnn anlarn, mesela B. Lewis,
M.Duverger, A.J.Toynbee, H.Melzig, D.A.Rustow, G.Jeschke gibi Ataturk ve yeni
Turkiye olgusunu ilemi olan yabanc tarihi, siyaset bilimci ve
aratrmaclarn, mesela E. Ziya Karal, Reat Kaynar, Yavuz Abadan, T.Zafer
Tunaya, Niyazi Berkes, Peyami Safa, Attil Ilhan gibi bilim adamlarmzn ve
yazarlarmzn yazlarn bile okumamlar; Turk, ingiliz, Fransz, Sovyet ve
Yunan belgelerinden ve dnemin koullarndan da, iyice habersizler.
Bu halleriyle, tpk yle bir bakp Selimiye Camisini degerlendirip eletirmeye
kalkan inaat kalfas Dursun'a benziyorlar.
- Yakn tarihten M.Kemal'i ekin, yerme kimi isterseniz koyun ve duunun! Acaba
imdi nerede, ne durumda olurduk?
M.Kemal'in buyuklugu, nemi ve degeri, bu sorunun cevabndadr.
- Ne var ki son dnemlerde, simgeledigi duuncelerin, rejimin ve hayat tarznn
temellerini, zlerini, gerekliligini ve koullarn anlatp benimsetmekten ok,
M.Kemal'i tantp anmakla yetindik. Hem de egilmez, bukulmez, sert bir heykel
olarak. Basma kalp szlerle.
Balangta bir liderin vurgula/imas, anlalmaz bir ey degildir. Ama zamanla
luyu kardk, simgeledigi ya da simgesi yapldg duunceleri ikinci,
17) "Bir yangn yerinden muntazam bir devlet karan bir insan, baz ahsi
zaaflar yuzunden milletin gzunde kuuk duurmek istiyorlar. Ben butun mrumce
M.Kemal'e teekkur etsem, yine de bu millet iin yaptklarn deyemem."
Osman Blukba'nn, 1995'te zel bir toplantda syledigi bu szleri, Semih
Sergen not etmi. Ondan grendim.
741
hatta zamanla uuncu plana atarak, M.Kemal'in heykellerini, bustlerini,
resimlerini ne kardk, ieriksiz t'renlerle yetindik, sknca adn
kullanarak, gunluk politika malzemesi yaptk. Kendisi n planda yer alnca,
simgeledigi duunceler, rahatlkla o yana, bu yana ekildi, turlu turlu
yorumland, sulandrld, solduruldu. Bu arada gstermelik anma ve bagllk
nutuklar arttrld. Bu byle gider mi, gitmeli mi?
* 6-4-6 6. Son sz
oktandr, ayn zaman kesitine ilikin iki ayr tarihe inanan bir toplum
halindeyiz.18 Zdlama her gun artyor, farklar gittike keskinleiyor. Bunun
karanlk sonularn, kafasn kuma sokmu bir devekuu bile tahmin edebilir.
Son baz olaylar, aklamalar ve tartmalar da gsteriyor ki bu gidi, iyiye
gidi degil. Adm adm rejim atmasna dogru yol alyoruz.
Ne yapmal?
Bunu hep birlikte duunmek ve tartmak durumundayz.
Bana yle geliyor ki her eyden nce, bu masallara ve sahte tarih uretimine son
vermenin aresini bulmak ve bu areyi uygulamak zorundayz. Bu, demokrasiyi
rseler mi diyorsunuz?
lmesi daha m iyi?
Bylesi maksatl yalanlarn, demokrasi, bilim ve gerege sayg ile ne ilgisi
var? Yalan sylemenin, dogruyu sylemekten daha serbest, sakncasz ve kolay
oldugu tuhaf bir dnem yaamaktayz. Herhalde bu masal ve hayal dneminden, bir
an nce, el ve akl birligi ile kmamz art.
Daha fazla gecikmeden, sahici din bilginlerinin, smurulen ve saptrlan din
gereklerini anlalr biimde aklamalarnn, bu aklamalarn, yogun ve
surekli biimde kamuoyuna yanstlarak halkn aydnlatlmasnn saglanmas
gerektigi de sanyorum.
Ve herhalde M.Kemal'i, saygmz koruyarak, artk gunluk politikann us-
18) 30 Kasm 1996 gunu, Kanal 7'de yaymlanan Gen Oturum adl programda, bu
masallar okuduklar ve gerek sandklar anlalan ogu imam Hatip Liseli olan
genler, resmi tarih kitaplar hakknda, genel olarak u gruleri ileri
surduler: 'Resmi ideolojiye gre yazlm.. Objektif degil.. Bu kitaplar yeniden
yazlsn.. Belgeler tahrif edilmi.. Gerek tarihi bilmiyoruz.. Guvendigimiz
yazarlarn kitaplar ile bunlar arasnda fark var.'
Bir imam Hatip Lisesinde gretmen oldugunu syleyen Cemal Ylmaz da yle
diyerek guvendikleri kitaplar yle belirtti: "Resmi ideoloji dnda yazlm,
Yalan Syleyen Tarih Utansn gibi tarih kitaplarmz var. Bunlar bizim tek
tesellimiz ve muracaat kaynagmz. Elhamdulillah bunlarn says da son
zamanlarda bir hayli artt."
Necmettin Erbakan'n bir aklamas: "Biz bugunlere nasl geldik, 27 yllk
mucadeleyi bu noktaya nasl getirdik? Zcrnan zaman yaadgmz iktidar
dnemlerinde, tam 350 Imam-Hatip lisesi, 10 Yuksek islam Enstitusu ve 3.000
Kur'an kursu atk.. Bugunku imanl nesiller byle yetiti." (Milliyet, 7 Mart
1997, Ak Pencere)
742
tunde tutmal, kendisini bir kult konusu, anma trenlerini bir rituel olmaktan
karmalyz.
agdalkta, millilikte ve demokraside bulualm!19
* 6-4-7 7. Ekler
* 6-4-7-1. Falih Rfk Atay'n bir yazs
'Kendi kendisi ile tka basa dolu, kibirli, daima kendinden bahs eden ve
ettiren, ksa boylu, clz vucuduna gre koca kafal bir adam. Onunla konumak
demek, butun gece bir monolog dinlemek demektir. Bazan yanndakileri ldrtacak
kadar tra. Her zaman bir tek mevzuu var: Kendisi! Her vakit hakl olmak
iddiasnda. Her eyde kendi fikri vardr ve yalnz o dogrudur. Yazar, yazar,
yazar, ustelik yannda kimi bulursa okur, okur, okur. Davetleri emir gibi.
Gideceksiniz, ne hazrlamsa kmldamadan dinleyeceksiniz. Sakn sizden tenkit
bekledigini sanmaynz. Vazifeniz alklamaktan ibaret. Huysuzdur, degikendir.
Sorum duygusu yanna bile ugramaz. Batakdr. Erkekten, kadndan, yabancdan
boyuna para koparr ve geri vermez. Durmadan mektup gndererek, herkesten dun
ister. Bakalarnn parasn bir Raca gibi harcar. Kirasn vermedigi evdeki
odasnn duvarlarn ve tavanlarn, ipekle kaplatmtr. Ilk kars,
vefaszlklarn ancak yirmi yl sonra affetmitir. ikinci kars, en yakn ve
samimi arkadann kars idi. Bu kadncagz kocasndan ayrlmak iin
kandrmaya ugrarken, evlenmek uzere kendisine zengin bir kadn bulmasn bir
dostuna yazmaktan sklmaz. Herkesle iine yaradg iin ahpaptr.'
'Ne berbat karakter, ne ahlaksz adam!' diyeceksiniz. Etrafnzda byle bir
ugursuz olmamas iin de iki yakanza ufleyeceksiniz. Acele etmeyiniz. Bestekr
ve musiki tenkitisi Deems Taylor'un izdigi bu portre kimindir biliyor musunuz?
Richard Wagner'in! Yukarda okuduklarnz, o devrin gazetelerinden, polis
raporlarndan, kendi mektuplarndan ve tandklarnn sylediklerinden
derlemitir.
19) Demokrasi, tumuyle evrensel ve standart kurallara dayal bir duzen olsayd,
butun demokratik ulkelerin duzenleri, birbirine benzerdi.
Demokratik duzenler, olmazsa olmaz nitelikteki evrensel kurallar ile her ulkenin
kendi artlarndan kaynaklanan gereklerin bagdatrlmas ile kurulabilir ve bu
duzeni koruyacak kesin kurallarn ve kurumlarn varolmas ve iletilmesi ile
yaatlabilir.
unku demokrasi pahasna demokrasi, zgurluk pahasna zgurluk olmaz.
1924'ten bu yana, anayasamz defalarca degitirdik. unku evrensel kurallar ile
milli gerekleri bagdatramadk. Her seferinde kantarn topuzunu kardk, ya
biri agr bast, ya teki.
Syle dengeli, aklc ve kalc bir demokratik anayasa yapmay, ne zaman
becerecegiz?
743
Fakat butun bunlarn, sonunda, trnak ucu kadar degeri kalm mdr? VVagner'in
yalnz buyuklugu kalmtr. Gerekten derinligine bir mutefekkir idi. Dunya onun
kadar buyuk musiki dehas, ya grmu ya grmemitir. En buyuk dram
yaratclarndan biri idi. demedigi borlarn laf bile kalmamtr. Kalplerini
krdg kadnlar oktan lmutur. Ve o, sadece Tristan ve Ise-ult'u yaratmakla,
hepsine borcunu demitir. Wagner insanlgn bir mucizesi-dir.
Birok buyuklerin iyuzlerinde, ancak kuuklerde, yani terbiyeli, ahlakl ve
durust de olmazlarsa, dunyaya niin geldikleri sorulacak olanlarda
affedilmeyecek olan, bazan gulun, bazan irkin saylabilecek kusurlar veya
ayplar vardr. Buyuk adam buyuk mizatr. Ruzgrl, engin denizden, kuytu bir
orman kesindeki avu kadar glun durgunlugu nasl istenebilir?
Fakat ark yobaz, bir dehay, yukarda okuduklarmzn yuzde biri kadar
ehemmiyetsiz bir kusurundan veya aybndan yakalad m, paavra didikleyen bir
kpege dner. ,
Yirmi milyon Turk, her eyi braknz, mustakil bir vatan iinde hur bir millet
olarak yaamay Ataturk'un tek bir zaferine borluyuz.
Ataturk olmasayd ne olurdu? Bilmem ki. Richard VVagner olmasayd, Tristan ve
Iseult yaratlr myd? Bilinmez ki.
Ama Sakarya'nn ve Dumlupnar'n, Ataturk oldugu iin vukua gelmi oldugunu
biliyoruz." (Ksatlmtr, F.R.Atay, Niin Kurtulmamak, s.30-33)
* 6-4-7-2. 37 yldr gizli kalm ok nemli bir gerek
Bu almann iinde yeri olmadgn biliyorum ama yeminimi bozarak, 37 yldr
gizli kalm ok nemli bir tarihi geregi, kantlar ve tanklaryla birlikte,
ayrntl olarak aklamak istiyorum.
1960 ylnda Turizm ve Tantma Bakanlgnda, i Basn Subesinde almaktaydm.
Mudurum Fethi Karde,20 Adnan Menderes'in mutemet adamlarndan biriydi. Yer
darlgndan dolay iki yl ayn odada altgmz iin aramzda bir yaknlk
dogmutu. 29 Mart 1960 Sal gunu gleyin beni eski 'Restoran Bekir'e gturdu.
Pek tedirgin grunuyordu. Siyasal ortamdaki sertlik herkesi gerdiginden, hali
bana olagan geldi nce. Yemegin sonuna dogru, "Askeri Muze Muduru Necip San,21
kaynbiraderindi degil mi?" diye sordu. Kendisine, Necip Agabeyden birka kere
bahsetmitim. "Evet."
744
Ankara radyosunda ya\ Emekli kurmay albay, ; Mustear
' a" Meclis Saati n de Fethi Bey hazrlard.
' ivistan sonra Emniyet Genel Muduru, daha sonra Babakanlk
"Uyarmak zorundaym. Bu konumay da, bundan sonraki gelimeleri de hi kimseye
anlatmayacaksn. Gultekin'e bile.22 Beyefendinin kesin talimat var."
irkildim. Yalnz Babakan Adnan Menderes, 'Beyefendi' diye anlrd. F.Karde,
Necip San'n, hemen Ankara'ya gelmesini saglamam istedi.
"yle bir sebeb bul ki ein bile kukulanmasn."
Sarmtm.
"Hayrola?"
"1938'de, askeri bir darbe planlanm. Necip San, Cemal Tural, Seyfi Kurtbek
vs.iin iindeymi. Bu komitenin tek sivil uyesi de Ahmet Dall'ym. irbe
hazrlg duyulmu, askerleri oraya buraya ataemiliter olarak gnderip )lay
kapatmlar. Bunlar Beyefendiye Ahmet Dall23 anlatm ve Necip Jan'n, ordunun
ok saydg, ok durust ve ok agz sk bir insan oldugunu sylemi."
Egildi. Sesini iyice alaltt.
"Beyefendi, kendisiyle ok gizli olarak grumek istiyor."
Canm skld.
"Ordu iinde baz kprtlar oldugu syleniyor. Eger onlar hakknda bilgi
vermesi isteniyorsa, syleyeyim ki muhbirlik yapacak bir adam degildir.
Ayrca..."
"Yok canm! Sen ne diyorsun? i baka. Bambaka."
Dald ve baka bir ey de sylemedi. Ayrlrken, "Sen eve git..." dedi,
"istanbul'a telefon et. Necip Beyden 'doktor' diye bahsedelim bundan sonra
aramzda."
Karm iteydi. Muzeden Necip Agabeyi arayarak, evde, telefonda anlatmak
istemedigim baz tatsz sorunlarmz oldugunu, rastlantym gibi gelip hakemlik
yapmas gerektigini syledim.
"Hemen mi?"
"Hemen!"
Zavall, "Peki, bir aresini bulur, bu akam trenle hareket ederim." dedi. Fethi
Beye, "Doktor yarn sabah geliyor!" diye bildirdim.
"Sag olsun. Saat onda, benim evde."
O gece ve sonraki gunlerde olup bitenleri not ettim. Iyi ki etmiim. 37 yl
sonra, birok ayrnty unutmu olabilirdim.
Necip Agabey sabah saat dokuz buukta geldi. Sk sk Ankara'ya geldigi iin
karm bu ani gelie armad ama evde her eyin yolunda oldugunu gren Necip
Agabey ard, ikide bir bana bakyor, ne oldugunu anlamaya al-
22) Gultekin Samanoglu, imdi Basn-llan Kurumu Genel Muduru; I Basn
Mudurlugunde birlikte alyorduk. En yakn arkadamd.
23) Ahmet Dall, 1960'da Ibankas Genel Muduruydu.
745
yordu. Bir ara yalnz kalnca, "kalm, darda konuuruz." dedim. Kardeine,
Mehter'le ilgili kurulu almalar24 hakknda Genelkurmay'a bilgi vermek iin
geldigini syledi. Ona eyrek kala evden ktk. Yalanmdan dolay zur diledim
ve Fethi Beyin sylediklerini aktardm. Yuzu gerildi. "Keke sen arac
olmasaydn," dedi.
Fethi Bey Karanfil sokakta, bir apartmann zemin katnda oturuyordu. Tam onda
kapy aldk. Kapy kendi at. Bekrd. "Hogeldiniz!" deyip yol gsterdi.
Kuuk salonda Ahmet Dall Bey oturuyordu. Birbirlerini uzun zamandr grmemi
olmallar ki pek hararetle kucaklatlar. Biz kmak istedik, Ahmet Dall Bey,
"Ben Fethi Beye kefilim." dedi, Necip Agabeye bakt, o da, "Ben de Turgut'a."
dedi. Oturduk ve konuma balad. Titreyerek dinledim. Ahmet Dall'nn o gun
anlattklar zet olarak udur:
"Beyefendi istifa etmek istiyor ama Cumhurbakan Bayar ve hukumetteki baz
dili Bakanlar iddetle kar kyorlar, 'birlikte geldik, birlikte gideriz.'
diyorlar. Galiba Beyefendiyi, devlet hayatnda tabii olan baz olaylar
aklamakla da tehdit ediyorlar. Ah Necip Bey! Menderes, ok temiz bir heyecan
insandr. Kazadan sonra daha da hassas oldu.25 Bir ziyafette bir araya geldigi
Ismet Paayla uzun uzun dertleip evine kadar da gturdu.26 Beyefendi zellikle,
Cumhurbakan Bayar, Iileri Bakan Dr.Namk Gedik ve Genelkurmay Bakan Org.
Rutu Erdelhun'un, iktidarda kalmak amacyla kanl bir tasfiye iin
anlatklarndan kukulanyor.27 Yalnz ok saydg Ismet Paann28 hayatndan
degil, kendi hayatndan de endie ediyor. Evet! Durum bu. Tek bir k yolu
oldugu kanaatinde. O da ordunun acil olarak idareye el koymas, memleketi bu
kanl tasfiyeden ve i savatan korumas." Ahmet Dall szune yle devam etti:
"Necip Bey, orduda bir kaynama oldugu tahmin ediliyor. Eger bu tahminler
dogruysa, bu iin bandakilere, ellerini abuk tutmalarn syleyiniz. Tabii
Beyefendi bu arada, Bayar ve arkadalar ile birlikte grunmeye devam edecek, bu
arada sizden de, ne yapmas gerektigi hakknda haber bekleyecek."
Uzun bir sessizlik oldu. Baz ayrntlar bilmedigi anlalan F.Karde de
dehete dumutu. Gizlilik ve haberleme konusunda baz hususlar
kararlatrld, bize yemin ettirdiler ve Necip San, Genelkurmay'a ugrayp
iiyle ilgili te-
24) Simdi ilgiyle izledigimiz Mehter Blugu'nun kurulmas ile ilgili
almalar, Necip San balat-, mistir.
25) 17.2.1959 gunu, Menderes ve arkadalarn Londra'ya gturen SEV uag
dumu, 14 kii lmu, Menderes kurtulmutu.
26) M.Toker aklad.
27) C.Bayar- N.Gedik- R.Erdelhun ibirligi hakknda, S.S.Aydemir, Menderes'in
Dram, s.374.
28) S.S.Aydemir, a.g.e., s.290'da bu saygnn belgeleri yaymlanmtr.
746
malarda bulunmasnn grunuu kurtaracagn syleyerek ayrld. gleden sonra
da Istanbul'a utu. 5 Nisan gecesi telefon etti.
"Tandgm doktorlarla konutum. Acil bir ameliyata onlar da razlar. Ama
hastann ameliyata hazrlanmas gerektigini ileri suruyorlar."
Haberi F.Karde'e ulatrdm. Bu mesaj uzerine A.Menderes, 7 Nisan 1960 Perembe
gunu DP Meclis Grubunda ok dikkate deger bir konuma yapacak ve bu konuma
gazetelere de szdrlacakt:
"Memleket bugun kaabil-i idare olmaktan kmtr, iler oktan laka olmu,
adliye ilemez hale gelmitir. Idare acze dumutur."29
Devletin iinde bulundugu durum, kamuoyuna da yanstlmt. Hazrlklar
hzlandrld. Sorun u noktada dugumlendi: Askerler idareye el koyduklar zaman
Menderes'in durumu ne olacakt? Ahmet Dall, Menderes'in hayatnn mutlaka
garanti edilmesini istiyordu. Ankara ve Istanbul arasnda birok konuma, geli-
gidi oldu. Fakulteden arkadam Askeri Hakim Yzb. Fikret Ekinci'den30
grendigime gre, ihtilalcilere el altndan danmanlk yapan Prof. Dr. Sddk
Sami Onar31 kar km buna, "ihtilal hukuku ve mantg, pein teminat caiz
gremez" demi. Ama olaylarn kenarnda bulunmu biri olarak yakndan biliyorum
ki Ankara ve Istanbul gruplar teminat vermiti. Cemal Gursel'in Menderes'e
yolladg 3 Mays 1960 tarihli mektubunun asl dikkatle okunursa, ihtilalin
mustakbel liderinin de, biraz ustu kapal da olsa, bu teminat verdigi
grulecektir.32
Ama yeni gruplarn devreye girmesi uzerine iler kart, teminat verenler
ikinci plana atld. Sonras malum. Oysa 27 Mays hareketini, Menderes
istemiti.
Yemin ettigim iin 37 yldr sakladgm gerek bu ite.
- O gunleri iyi bilenlerin, kahkahalarla ya da ac ac gulduklerini tahmin
ediyorum. Hakllar. unku bu muthi ifaat batan aag uydurma.
Kiiler, akrabalk, arkadalk, grevler, yan olaylar, dipnotlarda verilen
bilgilerin hepsi, Menderes'in 7 Nisan konumas, 1938 darbe hazrlg ve sz
konusu adlar -Ahmet Dall da dahil-, dogru ama asl hikye, 27 Mays hareketinin
yaplmasn ve abuklatrlmasn Menderes'in istedigi ve buna ilikin
ayrntlar, bulumalar, yeminler filan butunuyle masal! Sddk Sami Onarn szu
de benim urunum. C.Gursel'in mektubunda Menderes'in hayat konusunda teminat
verdigi de dogru degil.
29) Turkiye'nin 70 Yl, s.154, Tempo Y., istanbul, 1994
30) 27 Maystan sonra Turizm ve Tantma Bakanlgnda Mustear V. olmu, daha
sonra yazarlk ve TRT'de Ynetim Kurulu uyeligi yapmtr.
O dnemde Istanbul niversitesi Rektru. S.S.Aydemir, a.g.e., s.447
747
Bu basit deneme ile unu gstermeye altm. Biri dilerse, baz elverili olay
ve szleri, nirengi noktas kabul ederek, aralarn birka gerek ayrnt ve
birok da atmasyonla doldurabilir, iine gelen yerleri vurgulayp, teki
olgular ve olaylarn akn yok sayarak, yeni bir tarih yazmaya soyunabilir.
Gerek izlenimi brakmak iin gemi yllar takvimlerine bakarak sahte tarihler
belirler, notlarn belge diye ileri surer ve yazsn da, ilgili-ilgisiz,
gerekli-gereksiz dipnotlar ve aklamalarla dekore eder. Balca kahramanlar
da, artk aramzda olmayanlardan seer.
tte size, alternatif bir tarih denemesi!
zellikle Vahidettincilerin bavurduklar yntem, ite bu. <
Bu tatsz denemeden dolay, herkesten zur dilerim.
* 6-4-7-3. Islami ahlak
mer Nasuhi Bilmen, Buyuk islam Ilmihali'nde, Islam ahlak hakknda unlar
yazyor:
- Muslumanlk, ahlaka pek buyuk bir kymet, bir ehemmiyet vermitir. Zaten
Muslumanlk bir ahlak, bir fazilet, bir hikmet dinidir. Hatta Peygamber
Efendimiz, "Ben ancak mekarm (iyi ahlak) tamamlamak iin gnderildim"
buyuruyor. Resul-u Ekrem s.a.v. Efendimiz, "Ya Rabbi, ben senden shhat, afiyet
ve guzel ahlak dilerim" diye dua buyururdu, (s.462)
- insan akilane yaamal, daima hakikat arkasndan komaldr, (s.465)
- islamiyet hi kimsenin vicdanna, bakalarnn musallat olmasna cevaz vermez.
Birbirinin vicdanna tahakkum edemezler. Vicdana nazr olan yalnz Allah
Tealadr. (s.467)
- Din-i Islam'da, herkesin namusu, haysiyeti, tecavuzden masundur. Byle bir
tecavuz agr cezay mustelzimdir. Bunun iindir ki Muslumanlkta gybet
(ekitirme), iftira, istihza, sebb ve etm (svup sayma), katiyyen haramdr.
(s.467)
- Insaf, adalet dairesinde hareket ve hakikati itiraf demektir. Insaf, ciddi ve
seciyeli bir insann nianesidir. Bunun mukabili zulumdur, gadirdir, hakk
inkrdr. Bir hadis-i erifte "Insaf dinin yansdr" buyrulmutur. (s.475)
- Insan, hi kimse hakknda, yok yere su-i zanda bulunmamaldr, (s.478)
- Bakalarna, yapmadklar kusurlar isnat etmek, Islam terbiyesine
muhaliftir, katiyen haramdr, (s.483)
- Hakikate muvafk olan dogru sz, sdktr. Insanlara sdk yarar. Sd-kn
mukabili, kizb=yalandr. Yalan haramdr. Syledigi yalan szlerlerle halk
aldatan, yaptg hud'alar (dalavereler), desiseler (hileler) ile tekini
berikini igfale (aldatmaya) alan kimse, ok buyuk bir gunahkrdr, (s.484-
485)
748
Turgut zakman _ Vahidettin, M. Kemal ve Milli Mucadele (Yalanlar, Yanllar,
Yutturmacalar)