Odpady Jako Kruszywo

Warszawa, listopad 2004 r.
Instytut Badawczy Drg i Mostw w Warszawie

OCENA I BADANIA WYBRANYCH
ODPADW PRZEMYSOWYCH
DO WYKORZYSTANIA
W KONSTRUKCJACH DROGOWYCH

Zesp autorski:
Kierownik tematu: prof. dr hab. in. Dariusz SYBILSKI
Autor prowadzcy: mgr in. Cezary KRASZEWSKI

oraz grupy robocze z udziaem przedstawicieli przemysu
w skadzie:
Odpady hutnicze,
autor prowadzcy: dr in. Andrzej DUSZYSKI
Odpady grnicze,
autor prowadzcy: in. Piotr WILESKI
Odpady budowlane,
autor prowadzcy: mgr in. Cezary KRASZEWSKI
Odpady elekrtowniane i ciepownicze,
autor prowadzcy: prof. dr in. Jan PACHOWSKI
Odpady chemiczne,
autor prowadzcy: mgr in. Krzysztof MIRSKI

Ocena i badania wybranych odpadw przemysowych do wykorzystania
w konstrukcjach drogowych

2
Zesp autorski grup roboczych:

Odpady hutnicze,
1. Piotr Sobczyski - Slag Recycling Sp. z o.o.
2. Dariusz Gdkowski - HK Ekogrys
3. Wiesawa Rowiska IBDiM,
Odpady grnicze,
1. Garai Atila Polsko-Wgierska Grnicza Spka Akcyjna HALDEX,
2. Jadwiga Wilczek Laboratorium Inynierii Ldowej LABOTEST Sp. z o.o.
Odpady budowlane,
1. Jadwiga Wilczek Laboratorium Inynierii Ldowej LABOTEST Sp. z o.o.
2. Waldemar Cyske Skanska S.A.
3. Piotr Wileski IBDiM
5. Przemysaw Kamiski IBDiM
Odpady elektrowniane i ciepownicze,
1. Jerzy Kanafek P.P.H. UTEX Sp. z o.o.,
2. Krzysztof Faat - P.P.H. UTEX Sp. z o.o
3. Jacek Ole MP Partners Engineering Sp. jawna
4. Waldemar Cyske Skanska S.A.
5. Sawomir Wyrzykowski VKN Polska Sp. z o.o Unia UPS.
6. Marek Jakb VKN Polska Sp. z o.o. Unia UPS
7. Andrzej Wieliski Energo Mineral
8. Wojciech Domosawski ECM
9. Katarzyna Ziarkowska WARTUR Sp. z o.o.
10. Marcin Tumanow WARTUR Sp. z o.o.
11. Janusz Kalotka Zakad Usug Technicznych i Recyklingu S.A.
13. Pawe Bartusiak, EKOTRAKT Sp. z o.o.
14. Sonia Jarema - Suchorowska - ZPBE Energopomiar
15. Cezary Kraszewski IBDiM
Odpady chemiczne,
1. Wojciech Sikora ABC Recykling S.A.,
2. Ryszard Burzyski ABC Recykling S.A.,
3. Jzef Gil, TC Dbica S.A,
4. Tomasz Bednarczyk, Michelin Polska Sp. z o.o.
5. Cezary Kraszewski IBDiM,

Rozpoznanie patentowe mgr in. Zofia Gaajda, IBDiM

3
1. WPROWADZENIE
Prac wykonano na zlecenie Generalnej Dyrekcji Drg Pastwowych i Autostrad w celu
okrelenia waciwoci i zwikszenia stopnia wykorzystania odpadw przemysowych w
budownictwie drogowym. Sowo odpad kojarzony jest z materiaem nieprzydatnym i
szkodliwym dla czowieka i rodowiska. Wie si to ze spoecznym niezrozumieniem tego
zagadnienia. Szeroko prowadzone badania chemiczne i radiologiczne wykazuj, e
materiay te nie szkodz rodowisku. Oczywicie chodzi o wybrane odpady, sprawdzone
praktycznie i stosowane obecnie w budownictwie drogowym. Bardziej trafnym okreleniem,
podobnie jak w Europie bdzie: uboczne produkty przemysowe (UPP) lub materiay
alternatywne. S to w wikszoci typowe materiay stosowane dotychczas w polskim
drogownictwie na podstawie indywidualnych rozwiza technicznych i bada.
Przy obecnych wymaganiach technicznych stawianym materiaom budowlanym oraz
wysokim zaawansowaniu technologicznym prawie kady odpad jest poddawany przerbce.
Dlatego wanym krokiem jest rozdzielenie definicji odpadu od produktu budowlanego. Jest
to zasadne z tego wzgldu, e obecnie wprowadzane normy europejskie jako PN-EN
przewiduj w znacznym zakresie stosowanie kruszyw sztucznych, materiaw z recyklingu
oraz produktw ze spalania wgla w energetyce jako materiaw w budownictwie drogowym.
Wg ostatnich uzgodnie z Ministerstwem rodowiska w sprawie traktowania odpadu
przemysowego, ktry poddany przerbce spenia wymagania norm oraz aprobat
technicznych uzyskano jednoznaczne stanowisko nastpujcej treci:
Z chwil spenienia przez nowy produkt parametrw okrelonych w normie,
odpad staje si penowartociowym produktem.
Przyjcie takiego stanowiska uwalnia wykonawcw robt, inwestorw oraz administracj
drogow od utrudnie zwizanych z obrotem tymi materiaami i ich stosowaniem.
Stanowisko Ministerstwa rodowiska w tej sprawie przedstawiono na stronie 4 niniejszego
opracowania.
Ide niniejszego opracowania jest ustalenie kryteriw technologicznych oraz wymaga
technicznych i ekologicznych dla wybranych odpadw, w wikszoci nie znormalizowanych,
przydatnych w budownictwie drogowym.
Praca ma na celu zebranie dotychczasowych dowiadcze krajowych i zagranicznych
oraz podsumowanie ich w formie zawierajcej podstawowe kierunki ich wykorzystania, co
doprowadziyby w stosunkowo krtkim czasie do istotnego zwikszenia si bazy
materiaowej przydatnej w drogownictwie wraz z podaniem bada i wymaga jakie powinny
one spenia. Jest to istotne z uwagi na szeroki plan budowy autostrad w Polsce, ktry
wymaga stosowania materiaw na skal masow. Moliwo wykorzystania materiaw
alternatywnych przynie powinna znaczne korzyci ekonomiczne i ekologiczne.
Celem pierwszego etapu pracy s analizy dostpnych ubocznych produktw
przemysowych (UPP) z ich podziaem i podaniem systematyki pod ktem wykorzystania ich
w drogownictwie. Opracowanie zawiera UPP sprawdzone w praktyce, wymagajce w
niektrych przypadkach wykonania bada uzupeniajcych.
Niniejsza praca stanowi ma punkt wyjcia do opracowania Katalogu UPP do stosowania
w konstrukcjach drogowych. W katalogu zawarte zostan UPP, ktrych masowa utylizacja w
drogownictwie rokuje najwiksze nadzieje na przysze zastosowania.

4


5
2. WSTP

Budowa drg samochodowych wie si czsto z przemieszczeniem duych mas
ziemnych i zdarza si, e bilans mas ziemnych jest dla danego odcinka ujemny, co oznacza,
e brakujce materiay naley sprowadzi spoza obszaru pasa drogowego. W tej sytuacji
inynierowie drogowi, kierujc si kryterium ekonomicznym, sigaj po najblisze zoa
materiaw skalnych. Jeli takich z nie ma, to czsto okazuje si, e tasze jest
zastosowanie odpadowych materiaw mineralnych, gdy s zlokalizowane blisko drogi. Taka
jest geneza najbardziej masowego wykorzystania odpadw w drogownictwie, tj.
wykorzystania odpadw do budowy nasypw drogowych.
Drugi podstawowy kierunek utylizacji odpadw w drogownictwie pojawi si pniej (w
Polsce w latach szedziesitych) i wie si ze wiadomym poszukiwaniem taszych
substytutw materiaw podstawowych do budowy konstrukcji drogowych, np.:
1) do stabilizacji i ulepszania gruntw pod nawierzchniami drogowymi zamiast cementu i
wapna mona uy popiow elektrownianych aktywnych, wapna pokarbidowego,
pyw rnego pochodzenia itp.;
2) na podbudowy drogowe zamiast kruszyw naturalnych mona stosowa ule
paleniskowe, hutnicze lub elektrowniane;
3) do wytwarzania betonu cementowego lub asfaltowego, z ktrego powstaj warstwy
nawierzchni, mona stosowa wszystkie w/w materiay odpadowe jako substytuty
odpowiednio kruszywa, wypeniacza lub spoiwa.
Trzeci kierunek utylizacji odpadw w drogownictwie jest stosunkowo najmodszy; powsta
na fali szerokiego zainteresowania spoeczestw postindustrialnych problematyk
ekologiczn. W dyskusjach na temat, jak zmniejszy ujemne oddziaywanie przemysu i
budownictwa na rodowisko, szybko pojawio si zagadnienie wykorzystania ogromnych mas
odpadw. Obecnie panuje ju powszechna zgoda co do tego, e ze wzgldw
energetyczno-ekologicznych naley doprowadzi docelowo do penego zagospodarowania
wszystkich odpadw. W deniu do tego celu mona sign nie tylko do rodkw zachty
ale rwnie do rodkw przymusu. Realizatorem tych rodkw przymusu moe by aparat
pastwowy dziaajcy na podstawie upowanie ustawowych. Taka jest geneza
najnowszych opracowa techniczno-badawczych, powstajcych w Polsce w zakresie
utylizacji odpadw, w tym rwnie geneza niniejszej pracy.
Warto podkreli, e wymuszone, poza-ekonomiczne stosowanie odpadw w
drogownictwie w Polsce ma ju miejsce. Umoliwia to rozbudowany w ostatnich latach,
zwarty system prawa ekologicznego oraz wzrastajca aktywno resortu ochrony
rodowiska, wojewdzkich i lokalnych wydziaw ochrony rodowiska oraz wydziaw
nadzoru budowlanego. Pozwala to np. w decyzjach o pozwoleniu na budow, w tym budow
drogi, postawi warunek wykorzystania lokalnego materiau odpadowego i warunek ten z
ca moc prawa wyegzekwowa.


6
3. PRZEGLD PRZEPISW PRAWNYCH

Stosowanie odpadw przemysowych, budowlanych i komunalnych w drogownictwie
podlega regulacjom prawnym, oglnym i szczegowym. Regulacje te obejmuj kilka
aspektw, z ktrych najwaniejsze to:
aspekt normatywno-techniczny,
aspekt budowlany,
aspekt ekologiczny.
Uregulowania prawne normatywno-techniczne wynikaj z ustawy o badaniach i
certyfikacji [1] oraz ustawy o normalizacji [2]. Ustawy te nakadaj na kadego producenta,
rwnie producenta odpadw przemysowych, obowizek uzyskania certyfikatu zgodnoci
z normami technicznymi jako warunku dopuszczenia danego wyrobu do powszechnego
obrotu. Przed wydaniem certyfikatu wykonuje si badania techniczne prbki wyrobu w celu
okrelenia jego waciwoci technicznych, przydatnoci technicznej i porwnania tych cech z
wymaganiami zawartymi w obowizujcych dokumentach normalizacyjnych.
W zakresie wykorzystania odpadw w drogownictwie aktualnie w Polsce obowizuj
nastpujce normy:
1. PN-72/B-23002 uel wielkopiecowy granulowany do produkcji cementu.
2. PN-B-11115:1998 Kruszywa mineralne. Kruszywa sztuczne z ula stalowniczego do
nawierzchni drogowych.
3. PN-60/B-06730 Kruszywa ulowe. uel paleniskowy i kruszywo z ula
paleniskowego. Badania techniczne.
4. PN-88/B-023004 Kruszywa mineralne. Kruszywa z ula wielkopiecowego
kawakowego.
5. PN-S-96035:1997 Drogi samochodowe. Popioy lotne. Wymagania i badania
6. PN-S-02205:1998 Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania, gdzie
podano wymagania dla mieszanin popioowo ulowych z wgla kamiennego
7. PN-S-06103:1997 - Drogi samochodowe. Podbudowa z betonu popioowego,
dotyczca stosowania popiow z wgla kamiennego lub brunatnego (wg wymaga
PN-S-96035:1997) w kompozycjach z kruszywami.
8. BN-71/8933-10 Drogi samochodowe. Podbudowa z gruntw stabilizowanych
aktywnymi popioami lotnymi; dotyczca popiow z wgla brunatnego z okrgu
koniskiego,
oraz wprowadzone ostatnio
9. PN-EN 13242:2004 Kruszywa do niezwizanych i hydraulicznie zwizanych
materiaw stosowanych w obiektach budowlanych i budownictwie drogowym
10. PN-EN 13043:2004 Kruszywa do mieszanek bitumicznych i powierzchniowych
utrwale stosowanych na drogach, lotniskach i innych powierzchniach
przeznaczonych do ruchu
11. PN-EN 13285:sierpie 2004 Mieszanki niezwizane Specyfikacja

1 Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. o badaniach i certyfikacji Dz. U, nr 55/1993 poz. 250
2 Ustawa z dnia 12 wrzenia 2003 r. o normalizacji Dz.U. nr 169/2002 poz. 1386

7
Dotycz one przede wszystkim ubocznych materiaw z hutnictwa stali oraz z energetyki.
Pozostae uboczne produkty przemysowe - UPP przydatne w konstrukcjach drogowych nie
s znormalizowane. Take stan normalizacji europejskiej dot. wykorzystania UPP nie jest
zadowalajcy. Obecnie trwaj prace w grupie roboczej CEN TC227 nad ustanowieniem
norm drogowych z zakresu stosowania materiaw odpadowych. W IBDiM prowadzi si
dziaania majce na celu wdroenie norm EN w Polsce z zakresu drogownictwa. W tych
pracach przewidziano konieczno opracowania krajowych aneksw do norm EN w celu
wprowadzenia polskich dowiadcze dostosowanych do specyfiki lokalnych materiaw
odpadowych i uwarunkowa klimatycznych.
Potencjalnie du grup dokumentw normalizacyjnych stanowi aprobaty techniczne.
Zgodnie z Ustaw dotyczc aprobat technicznych [3] uzyskanie aprobaty technicznej jest
wymagane dla wszystkich materiaw budowlanych i prefabrykatw, dla ktrych nie
ustanowiono odpowiedniej polskiej normy PN. Na mocy w/w rozporzdzenia jednostk
aprobujc w odniesieniu do wyrobw stosowanych w budownictwie komunikacyjnym jest
Instytut Badawczy Drg i Mostw. Aprobata techniczna okrela wymagania uytkowe i
techniczne wyrobu. Spenienie tych wymaga jest niezbdne dla waciwego
zaprojektowania i wykonania obiektu budowlanego.
Kady materia lub prefabrykat budowlany, w tym rwnie drogowy, przed wprowadzeniem
do obrotu powinien by zaopatrzony w jedn z trzech nastpujcych form dokumentw
certyfikujcych:
deklaracj producenta o zapewnieniu odpowiednich wasnoci wyrobu,
znak zgodnoci wyrobu z dokumentem normalizacyjnym, tj. Polsk Norm lub
aprobat techniczn; znak zgodnoci wystawia jednostka certyfikujca,
znak bezpieczestwa, potwierdzajcy, e dany wyrb nie stanowi zagroenia dla ycia,
zdrowia, mienia i rodowiska; znak bezpieczestwa wystawia jednostka certyfikujca.
W ostatnich latach coraz wiksze znaczenie w budownictwie, a w szczeglnoci w
budownictwie drogowym, uzyskuje ekologiczny aspekt tej dziaalnoci gospodarczej.
Prawn baz tego aspektu jest dynamicznie rozwijajcy si zbir przepisw, zwanych w
skrcie prawem ekologicznym. Prawie kady z tych przepisw dotyka dziaalnoci
budowlanej, w tym drogowej. W odniesieniu do stosowania odpadw przemysowych w
drogownictwie podstawowe uregulowania wynikaj z ustawy Prawo ochrony rodowiska [4] i
dotycz:
gospodarki odpadami oraz obchodzenia si z odpadami niebezpiecznymi [5,6]
ochrony powietrza [7], gruntw, gleb, upraw rolnych i lenych [8] oraz wd
powierzchniowych i podziemnych [9,10] przed skaeniami pochodzcymi z odpadw,
ochrony rodowiska w dziaalnoci inwestycyjnej; na mocy prawa budowlanego [11] oraz
ustawy Prawo ochrony rodowiska [4] na kadym etapie procesu inwestycyjnego, co
dotyczy rwnie inwestycji drogowych, wymagane jest sporzdzenie oceny oddziaywania

3 Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 5 sierpnia 1998 r. w sprawie aprobat i kryteriw
technicznych oraz jednostkowego stosowania wyrobw budowlanych. Dz.U. 1998 nr 107 poz. 679 wraz ze zmianami
4 Ustawa - Prawo ochrony rodowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. Dz. U. Nr 62. poz. 627 wraz ze zmianami
5 Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dz. U. Nr 62. poz. 628 wraz ze zmianami
6 Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie katalogu odpadw (Dz. U. Nr 112, poz. 1206)
7 Rozporzdzenie Ministra ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dn. 12 lutego 1990 r. w sprawie ochrony
powietrza przed zanieczyszczeniami, Dz. U. nr 15/92 poz. 92,
8 Ustawa z dn. 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntw rolnych i lenych, Dz. U. nr 16/95 poz. 78 wraz ze zmianami
9 ROZPORZDZENIE MINISTRA RODOWISKA z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunkw, jakie naley speni przy
wprowadzaniu ciekw do wd lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska wodnego. (Dz.
U. Nr 212, poz. 1799)
10 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne Dz. U. 2001 nr 115 poz. 1229 wraz ze zmianami
11 Ustawa z dn. 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, Dz. U. nr 89/94 poz. 414, tekst jednolity Dz. U. 2000 nr 106 poz. 1126

8
na rodowisko (OO); zakres tej oceny jest ustalony jest w ustawie Prawo ochrony
rodowiska [4] Rozdzia 2 art. 4657.
Generalna Dyrekcja Drg Krajowych i Autostrad zleca kolejno i zatwierdza do stosowania
poszczeglne dziay (zeszyty) Zasad ochrony rodowiska w projektowaniu, budowie i
utrzymaniu drg [12,13,14,15,16,17,18], ktre w sposb wszechstronny ujmuj problemy
ekologiczne, jakie mog pojawia si w drogownictwie.
4. PRZEGLD DOWIADCZE ZAGRANICZNYCH

Od ponad czterdziestu lat obserwuje si na wiecie zainteresowanie regionalnym
wykorzystywaniem odpadw przemysowych, przy czym w ostatnim dwudziestoleciu
zagadnienie to nabiera coraz wikszej ostroci z uwagi na:
rozwj przemysu, powodujcy przyrosty materiaw odpadowych i produktw ubocznych;
potrzeb ochrony rodowiska, przynaglajc intensyfikacj dziaa w zakresie eliminacji
odpadw i ich uzdatniania celem waciwego zagospodarowania;
wzrost zapotrzebowania na kruszywa i grunty, a wic niezbdno poszukiwania nowych
materiaw zastpczych;
narastajce trudnoci skadowania duych iloci odpadw ze wzgldu na brak terenu;
kryzys energii i deficyt materiaw tradycyjnych, narzucajcy badania wszystkich
moliwych rde, cznie z wykorzystaniem materiaw odpadowych zgromadzonych na
hadach lub z biecej produkcji, bd pozyskiwanych na budowach metod recyklingu, to
jest ponownego wbudowywania materiaw otrzymywanych z odzysku.
Te sprzenia spowodoway, e w wikszoci krajw zajto si licznymi, nieraz nawet
ignorowanymi odpadami. Podjto systematyczne poszukiwania dla znalezienia nowych
metod waloryzacji odpadw, w szczeglnoci w robotach drogowych.
Ju obecnie w krajach Zachodniej Europy i w USA prace badawcze i wdroeniowe dotycz
utylizacji kilkudziesiciu rodzajw odpadw przemysowych i komunalnych z zastosowaniem
rnych technologii i zabezpiecze przed ujemnymi wpywami na rodowisko naturalne.
Zaostrzenia w ostatnich latach wymaga ekologicznych spowodoway spadek utylizacji
odpadw uciliwych i szkodliwych, jak np. smoy, mczki azbestowej, siarki, keku, a dla
innych odpadw stosowanych od dawna (popioy, ule) wprowadza si odpowiednie
zabezpieczenia ochronne przed zanieczyszczeniem terenu i wd gruntowych.
Wzrastaj wymagania techniczne i ekologiczne w zakresie wytwarzania odpadw.
Producenci zajmuj si wicej odpadami ni robili to dotychczas. Wprowadzaj modyfikacj
procesw obrbki oraz uwzgldniaj segregowanie, ulepszanie i skadowanie zapewniajce
otrzymywania odpadw bardziej odpowiadajcych wymaganiom uytkownikw.
Stosowanie odpadw i produktw ubocznych uroso do problemu wiatowego. Z tego
wzgldu organizowane s liczne konferencje midzynarodowe.
Najwiksze zainteresowanie w drogownictwie znajduj odpady lub produkty uboczne
wystpujce w duych ilociach, mogce mie zastosowanie jako zastpcze materiay do
budowy nasypw oraz podbudw drogowych. W mniejszych ilociach stosowane s odpady

12 Cz oglna (Dzia 00) Zasad ochrony rodowiska w projektowaniu, budowie i utrzymaniu drg, Transprojekt-Warszawa,
1984
13 Ochrona przed haasem drogowym, Dzia 01 Zasad ochrony rodowiska w projektowaniu, budowie i utrzymaniu drg,
Transprojekt-Warszawa, 1984
14 Ochrona przed drogowymi zanieczyszczeniami rodowiska, Dzia 02 Zasad ochrony rodowiska w projektowaniu, budowie i
utrzymaniu drg, Transprojekt-Warszawa, 1984
15 Ksztatowanie terenw zieleni w otoczeniu drg, Dzia 03 Zasad ochrony rodowiska w projektowaniu, budowie i utrzymaniu
drg, Transprojekt-Warszawa, 1984
16 Ochrona rodowiska w budowie drg, Dzia 04 Zasad ochrony rodowiska w projektowaniu, budowie i utrzymaniu drg,
17 Ochrona wd w otoczeniu drg, Dzia 07 Zasad ochrony rodowiska w projektowaniu, budowie i utrzymaniu drg,
18 Ochrona rodowiska w utrzymaniu drg, Dzia 09 Zasad ochrony rodowiska w projektowaniu, budowie i utrzymaniu drg,

9
po uzdatnieniu jako dodatki w technologiach nawierzchniowych. Zestawienie materiaw
odpadowych, stosowanych w drogownictwie amerykaskim na podstawie publikacji [19]
przedstawia tablica 1, w ktrej wyrniono 15 rodzajw rnych odpadw stosowanych lub
mogcych mie zastosowanie w drogownictwie do nawierzchni asfaltowych, nawierzchni
betonowych, do podbudw, nasypw i innych robt drogowych.
Z tablicy tej wynika, e w wikszoci przypadkw uwzgldniane jest prowadzenie dalszych
bada i eksperymentw.

19 Schroeder R.L. - The Use of Recycled Materials in Highway Construction. Public Roads. Autumn 1994


10
Tablica 1. Zestawienie materiaw odpadowych stosowanych w drogownictwie
w Stanach Zjednoczonych

Materia
odpadowy
Roczna ilo w mln
ton
Zastosowanie w drogownictwie w przyszoci i obecnie, w:
produ-
kowa-
nych
stosowa-
nych
nawierzchniach
asfaltowych
nawierzchniach
betonowych
podbudowach nasypach innych
robotach
uel
wielkopiecowy
? 14,1 kruszywo w
warstwie
wicej i
cieralnej;
badania
wykazuj dobr
jako
dodatek
cementujcy w
formie
granulowanej -
dalsze badania
w toku
kruszywo
(dobre,
twarde,
wytrzymae)
w
ograniczo-
nym
zakresie
badania nad
stosowaniem
w betonie
waowanym;
stosowanie
kruszywa do
uszorstnienia
oblodzonych
nawierzchni i
ubitego
niegu
Wkna
odpadowe z
dywanw
2 ? badania prbne
zastosowania
w mieszankach
mineralno-
asfaltowych
wytwarzanych
na gorco i
grysowo-
mastykowych
badania prbne
- brak danych
zastosowanie
nie jest znane
zastosowa-
nie nie jest
znane
zastosowanie
nie jest
znane
popi
lotny
45 11 dotychczas
stosowany jako
wypeniacz;
prowadzi si
dalsze badania
stosowany w
nawierzchniach
betonowych;
prowadzi si
dalsze badania
stosowany do
stabilizacji
gruntu
stosowany
w nasypach
wykonywa-
nych
metod
hydrome-
chanizacji
oraz w
nasypach
staych
stosowany
we
wszystkich
typach
betonw
cementowych
Pro-
dukty
ubo-
czne
spala-
nia
wgla
popi
lub
uel
pale-
nis-
kowy
16 5 mieszanina
popioowo-
ulowa
stosowana jako
drobne
kruszywo; dane
ze stosowa -
ograniczone
zastosowanie
nie jest znane
zastosowanie
nie jest znane
stosowany
do
podbudowy
pomocniczej
i w
nasypach
stosowany w
betonie
lekkim oraz
jako materia
cierny
odpa-
dy z
odsiar-
czania
18 ? zastosowanie
nie jest znane
stosowane jako
domieszka
opniajca
wizanie
betonu
stosowane z
cementem do
stabilizacji
gruntu
stosowane
jako
materia
nasypowy
zastosowanie
nie jest
znane
szko 12 2,4 stosowane jako
kruszywo;
prowadzi si
dalsze badania
dotychczasowe
badania
wykazuj
trudnoci w
stosowaniu
stosowane w
podbudowach
o strukturze
cisej i
otwartej
prowadzi si
pewn
liczb bada
ograniczone
stosowanie
jako podoa
farb oraz
zasypki
przepustw
Odpady z
kruszenia lub
mielenia ska
432 <1% stosowany;
dobre wyniki
bada
stosowanie
ograniczone
zastosowanie
nie jest znane
stosowany zastosowanie
nie jest
znane


11
c.d. Tablicy 1
Odzyskiwane
czci
nawierzchni
betonowych
3 ? ograniczone
wykorzystywa-
nie; prowadzi si
dugoterminowe
badania
ograniczone
wykorzysta-
nie; prowadzi
si badania
stosowane stosowane stosowane
jako narzut
kamienny w
wodzie
Odzyskiwane
nawierzchnie
asfaltowe
91 73 rnorodne
czste
stosowanie
badania
prbne
stosowane stosowane zastosowanie
do zwalczania
liskoci
zimowej
Odpady
asfaltowych
pytek
dachowych
0,4
----------
zuyte
7,7
<1%
------------
zuyte
?

ograniczone
zastosowanie;
prowadzi si
dalsze badania
zastosowanie
nie jest znane
zastosowanie
nie jest
znane
zastosowa-
nie nie jest
znane
stosuje si do
napraw
miejscowych
wybojw
(atania
dziur)
Przetworzone
zuyte opony
2,3 0,4 stosowane;
prowadzi si
dalsze
intensywne
badania
badania
prbne
stosowane
jako warstwa
mrozo-
ochronna
stosowane z
pewnym
powodze-
niem;
prowadzi si
dalsze
badania
produkty
rynkowe do
wykorzystania
jako ekrany
akustyczne,
mury
podporowe,
formowane
supki i inne
drobniejsze
zastosowania
uel
stalowniczy
7,5 6,9 dotychczasowe
badania
wykazuj dobre
wyniki
stosowania
obszerne
badania,
niewielkie
wykorzystanie
ograniczone
zastosowanie
stosowany zastosowanie
do zwalczania
liskoci
zimowej
Odpady skalne <95 <1% stosowane;
badania
wykazuj dobre
wyniki
stosowania
zastosowanie
ograniczone
zastosowanie
nie jest
znane
zastosowa-
nie nie jest
znane
zastosowanie
nie jest znane
Popi
powstajcy ze
spalania
miejskich
mieci
7,3 <10% dotychczasowe
badania
wykazuj dobre
spenienie zada
zastosowanie
nie jest znane
stosowany w
podbudo-
wach stabi-
lizowanych
cementem
stosowany
do
stabilizacji
gruntu
zastosowanie
nie jest znane
Tworzywa
sztuczne
14,7 0,3 stosowane jako
dodatek do
lepiszcza
stadium
eksperymen-
talne
zastosowanie
nie jest
znane
zastosowa-
nie nie jest
znane
stosowane
jako supki
znakw
drogowych i
ogrodze lub
supki barier
ochronnych

Najwiksze ilociowe zastosowanie w drogownictwie USA znajduj ule wielkopiecowe i
stalownicze oraz popioy ze spalania mieci miejskich. Ponadto do znaczne
zastosowanie znajduje przetuczone szko, materiay odzyskiwane z nawierzchni
bitumicznych, jak rwnie przetworzone zuyte opony oraz odpadowe tworzywa sztuczne
(gwnie polipropylen). W wikszoci przypadkw dostosowywane s technologie budowy
sprawdzane na odcinkach prbnych, poddawanych wieloletnim obserwacjom i badaniom. Na
uwag zasuguj nowe odpady, powstajce z odsiarczania spalin, ktre znajduj ju
zastosowanie do stabilizacji gruntw na podbudowy i w nasypach drogowych.
W warunkach europejskich [20] odpady i produkty uboczne czsto stanowi substytut
kruszyw naturalnych lub su jako dodatki, ktre poprawiaj uziarnienie i pewne waciwoci

20 Road Transport Research; Recycling strategies for road works, OECD 1997

12
geotechniczne. Podkrela si przydatno niektrych odpadw i produktw ubocznych dla
produkcji kruszyw sztucznych, posiadajcych waciwoci wysze ni kruszywo naturalne.
W robotach ziemnych zastosowanie odpadw i produktw ubocznych moe by masowe
z uwagi na to, i nie wymaga si w tym zakresie robt szczeglnych waciwoci.
Zastosowanie to bywa limitowane ograniczonym zasigiem wok rda odpadw,
wynikajcym z ekonomiki transportu lub ze wzgldu na lokalne zaostrzenia wymogw
ekologicznych.
W regionach, gdzie istniej zgromadzone due iloci odpadw (ule, popioy i inne),
wiadomie zwiksza si zakres drogowych robt ziemnych w kierunku zwikszenia objtoci
nasypw, co umoliwia likwidacj uciliwych dla rodowiska had. Wprowadza si
jednoczenie rekultywacyjne obsiewanie skarp trawami z wykorzystaniem np.
przefermentowanych komunalnych osadw ciekowych.
Wedug przytoczonego pimiennictwa, due zainteresowanie znajduj takie odpady, jak:
ule hutnicze i stalownicze;
ule wielkopiecowe granulowane;
ule paleniskowe - zarwno ze spalania wgla, jak i ze spalania mieci;
ule powstae ze spiekania popiow;
kruszywa odpadowe powstajce przy kruszeniu ska w czasie produkcji tucznia i
grysw;
kruszywa sztuczne, produkowane z popiow;
popioy lotne ze spalania wgla kamiennego, brunatnego oraz ze spalania staych
odpadw komunalnych;
mieszaniny popiow lotnych i odpadw staych z wapniowych metod odsiarczania gazw
odlotowych, w tym popioy ze spalania w zou fluidalnym;
przepalone i nieprzepalone upki kopal wglowych;
piaski poformierskie;
fosfogipsy (rozrnia si fosfogipsy uwodnione i pwodne);
odpady drzewne - kora, trociny oraz odpady papiernicze i celulozowe w postaci
szlamw;
opony samochodowe i skrawki gumy z opon samochodowych;
tworzywa sztuczne odpadowe rnej postaci oraz wkna z tworzyw sztucznych;
wapno odpadowe pokarbidowe, pyy z cementowni;
przefermentowane osady komunalne;
osady porafineryjne;
szko tuczone;
odzyskiwane czci nawierzchni bitumicznych (recykling);
odzyskiwane czci nawierzchni betonowych (recykling);
odpady z rozbirek obiektw budowlanych.
Raport Komitetu C-12 PIARC [21] dotyczcy lekkich materiaw wypeniajcych w
drogowych robotach ziemnych przedstawia sposoby uycia odpadw jako gruntw
antropogenicznych, powstaych w wyniku dziaalnoci przemysowej, charakteryzujcych si
ma gstoci objtociow 3001800 kg/m
3
, wwczas gdy grunty mineralne
charakteryzuj si gstoci objtociow 1800-2200 kg/m
3
.
Stosowanie lekkich odpadw przemysowych odpowiednio przygotowanych pozwala na
wykonywanie korpusw drogowych na mao nonym i czsto bardzo ciliwym podou.
Do tego celu znalazy zastosowanie nastpujce materiay odpadowe:

21 Lightweight filling materials. Commitee Report PIARC C-12, Earthworks Road Congress 1995

13
odpady z drewna (cinki z kory, wiry, trociny),
popioy lotne z wgla kamiennego, z wgla brunatnego i mieszaniny popioowo-
ulowe,
odpady z tworzyw sztucznych formowane w bloki prostopadocienne,
zuyte opony samochodowe w postaci cinkw lub opony cae bd przecinane na
powki,
ule rnego rodzaju.

W wielu krajach do mieszanek mineralno-asfaltowych dodawane s pozyskiwane z
odpadw cite wkna tworzyw sztucznych bd rozdrobniona guma.
W Stanach Zjednoczonych wiele robi si w zakresie wykorzystania odpadw gumowych.
Gwnym rdem odpadw gumowych s opony samochodowe. Kadego roku, wraz z
rozwojem motoryzacji zwiksza si liczba zuytych opon. Problem ten wystpuje najostrzej
w krajach o najwikszej liczbie pojazdw. Wrd nich przodujce miejsce zajmuj Stany
Zjednoczone, w ktrych roczny przyrost zuytych opon siga okoo 240 milionw sztuk. Tam
te prowadzonych jest wiele prac badawczych oraz wdroeniowych dotyczcych nowych
technologii wykorzystania tych odpadw.

5. GWNE RODZAJE ODPADW PRZEMYSOWYH PRZYDATNYCH W
DROGOWNICTWIE

Systematyki ubocznych produktw przemysowych dokona mona wg dziau gospodarki
i gazi przemysu, gdzie one powstaj. Opracowanie IBDiM [22] podaje nastpujce rodzaje
odpadw wg ich pochodzenia:

Z przemysu budownictwa i materiaw budowlanych
1. Kruszywo, kamie budowlany i drogowy
a) odpady eksploatacyjne i przerbcze w produkcji kruszyw naturalnych: rnorodne
zastosowanie, zwaszcza do budowy nasypw i warstw odcinajcych oraz na
doziarnienie do stabilizacji mechanicznej gruntw, a take do rekultywacji;
b) odpady kruszyw amanych, zastosowanie jak w p. 1a) oraz do utwardzania drg
dojazdowych;
c) odpady z wydobycia kamieni budowlanych, materia o zmniejszonej przydatnoci z
powodu nieselektywnego zwaowania oraz duej zawartoci gliny i iu; przydatne do
budowy nasypw lub po segregacji i przepukaniu do produkcji kruszywa amanego.
2. Cementownie, wapienniki, zakady gipsowe
a) odpady z wydobycia kopaliny, olbrzymie zasoby zwaszcza w rejonie Gr
witokrzyskich i na ich obrzeu, podobnie jak materiay wymienione w p. 1c) o
ograniczonej przydatnoci z powodu nieselektywnego zwaowania; materiay te mog
by przydatne do rekultywacji lub budowy nasypw;
b) odpady technologiczne powstajce w procesie kruszenia i sortowania urobku oraz
gruz poremontowy, szamotowy i odpady kotowe, przydatne do doziarnienia lub po
segregacji na tucze, albo do utwardzania drg dojazdowych.

22 J. Pachowski, R. Puchalski, P. Wileski - Wykorzystanie odpadw przemysowych I komunalnych w budownictwie
drogowym; prace IBDiM nr 4 1987 r.

14
3. Wyrb betonw
a) odpady poeksploatacyjne z nadkadu i przewarstwie ponnych z kopalni kruszywa,
zastosowanie analogiczne, jak w p. 1a);
b) odpady przerbcze, odsiewki piasku przydatne na warstwy odcinajce;
c) zom betonowy, popi i uel paleniskowy ze spalania wgla kamiennego, przydatne
do nasypw i utwardzania drg dojazdowych, a odpowiednio stabilizowane take
na podbudowy.
4. Ceramika i szko budowlane
a) odpady eksploatacyjne z nadkadu i warstw ponnych z kopalni surowca; rnorodne
zastosowanie zwaszcza do budowy nasypw, w przypadku selektywnego odkadania
piasku, wiru i pospek przydatnoci analogicznie jak w p. 1a);
b) odpady przerbcze, glina, piasek, przydatne na nasypy i na warstwy odcinajce
(piasek);
c) zom ceramiczny, popi, uel paleniskowy ze spalania wgla kamiennego,
przydatno analogiczna jak w p. 3c);
d) stuczka szklana, nieprzydatna do ponownego przetopienia, znajduje ograniczone
zastosowanie do doziarnienia stabilizacji mechanicznej gruntu.

Z przemysu wydobywczego
5. Grnictwo wglowe, odpady i surowce wtrne
a) materia zwaowy z robt udostpniajcych czciowo przydatny na nasypu;
b) upki przywglowe z mechanicznej przerbki wgla przydatne do doziarnienia
(stabilizacji mechanicznej gruntw) oraz kruszywo niszej jakoci;
c) produkty odwglowe z zakadw Haldex, przydatne jako substytut kruszywa
lekkiego lub do doaziarnienia gruntu;
d) upki samoczynnie przepalone na zwaach (w tym upkoryty), przydatne po
dodatkowej przerbce (kruszenie, segregacja sortowanie)lub na grne warstwy
nasypw;
e) odpady z robt udostpniajcych i z procesw technologicznych w Zagbiu
Wabrzyskim w postaci ska dolomitu, kwarcu, skaleni i innych, mog by przydatne
na kruszywo rnej jakoci, na grne warstwy nasypw lub do utwardzania drg
dojazdowych.

6. Grnictwo wgla brunatnego
W wyniku nieselektywnego zbierania nadkadw i warstw ponnych materia o
ograniczonej przydatnoci do ziemnego budownictwa komunikacyjnego, w przypadku
glin lub piaskw nadajcy si na nasypy lub warstwy odcinajce.
7. Kopalnictwo piasku podsadzkowego
Piaski i gliny zwaowe z nadkadu, przydatne do budowy nasypw, dostpne w
ograniczonej iloci, gdy gwnie wykorzystywane s do robt rekultywacyjnych.
8. Wydobycie surowcw mineralnych
a) odpady w procesie eksploatacji kwarcu )gwnie skay nadkadu) przydatne do
produkcji kruszywa (tucze, grysy);
b) odpady w procesie eksploatacji skalenia cao wykorzystywana jest na tucze i
grys dla celw drogowych i budowlanych;
c) odpady z eksploatacji upka chlorytowo-serycytowego, wykorzystywane s po
oddzieleniu do uziarnienia 0-0,8 mm jako wypeniacz do mas bitumicznych.


15
Z przemysu energetycznego
9. Energetyka zawodowa
a) popioy z wgla kamiennego (popioy lotne i ule) przydatne do formowania dolnych
i grnych warstw nasypw pod warunkiem ochrony przed nadmiernym
zawilgoceniem, a take do mechanicznego wzmocnienia podoa albo stabilizacji
hydraulicznej w przypadku cech aktywnych; mog by rwnie stosowane jako
wypeniacz do mas bitumicznych;
b) popioy z wgla brunatnego (popioy lotne i ule) szczeglnie przydatne, w
przypadku posiadania cech aktywnych s bardzo cennym materiaem do stabilizacji
gruntw i kruszywa.
10. Energetyka niezawodowa
Popioy i ule, gwnie paleniskowe ze spalania wgla kamiennego przydatne do
budowy rodkowych partii nasypw i do doranego utwardzania drg dojazdowych,
odpowiednio stabilizowane przydatne take na podbudowy.
Z przemysu hutniczego
11. Hutnictwo elaza
a) ule wielkopiecowe ze starych zwaw, przydatne na nasypy, lub po segregacji jako
substytut kruszywa do mas bitumicznych;
b) ule hutnictwa stali, ograniczony zakres stosowania z powodu zasadowego
odczynu, co stanowi due obcienie dla rodowiska; w warunkach atmosferycznych
ulegaj hydratyzacji, wykorzystywane gwnie jako substytut kruszywa, a ule z
elazostopw take do mas bitumicznych;
c) uel granulowany, znakomity materia jako substytut kruszywa, a take spoiwo na
warstwy podbudowy grnej i dolnej.
d) piaski po-formierskie
12. Hutnictwo metali nieelaznych
a) uel szybowy, doskonay materia zwaszcza na kruszywa (grys, tucze, kliniec),
obecnie w tym kierunku wykorzystywany jest przez Przedsibiorstwo Eksploatacji
Kruszyw;
b) leizny z ula (przydatne na rne ksztatowniki) zastpuj kamie drogowy;
c) odpady grnicze z wydobycia i flotacji rud cynkowo-oowianych (dolomit, piaskowiec,
wapie, iowiec) wykorzystywane jako kruszywo lub kamie, sortowane i
niesortowane; frakcje drobne dolomitu wykorzystywane s jako mczka wypeniacz
do mas bitumicznych;
d) uel z piecw przewaowych hut cynkowo-oowianych powszechnie jest
wykorzystywany przez PKP
e) piaski po-formierskie
13. Materiay ogniotrwae
Odpady powstae przy eksploatacji i przerbce mechanicznej surowcw
ogniotrwaych, zwaszcza dolomity wykorzystywane s jako kamie drogowy i
wypeniacz do mas bitumicznych.
14. Hutnictwo szka
Odpady z produkcji piaskw szklarskich, przydatne do doziarnienia stabilizacji
mechanicznej gruntu, na warstwy odcinajce i na nasypy.

16
Z przemysu chemicznego
15. Chemia nieorganiczna
a) odpady poflotacyjne siarki kek, przydatne do produkcji kekobetonu oraz do mas
bitumicznych;
b) polimery siarki,
c) odpady przy przerbce fosfogipsw, mog by stosowane do budowy nasypw w
niewielkim udziale z powodu waciwoci pczniejcych.
16. Chemia organiczna - petrochemia
Z powyszego podziau na uwag zasuguj materiay wystpujce masowo, sprawdzone
w praktyce inynierskiej, stanowice cenny materia zastpczy dla surowcw tradycyjnych.
Intencj opracowania jest ocena wybranych materiaw, tych, ktre s do dobrze znane i
wymagaj tylko bada uzupeniajcych. Pozostae odpady wymagaj dodatkowych bada
laboratoryjnych i wykonania odcinkw testowych, co na dzie dzisiejszy wyklucza szersze
wykorzystanie tego rodzaju materiaw, ale nie ogranicza. Te materiay mog by
dopuszczane do stosowania na podstawie indywidualnych rozwiza technicznych oraz
Aprobat Technicznych. Wg powyszych zaoe mona zaproponowa naley pi grup
odpadw podzielonych wg gazi gospodarki:

1. Odpady hutnicze
a) uel wielkopiecowy granulowany
b) uel wielkopiecowy kawakowy
c) uel stalowniczy
d) ule metali kolorowych

2. Odpady grnicze
a) upek przywglowy nieprzepalony
b) upek przywglowy przepalony
c) Skaa rozdrobniona z had

3. Odpady budowlane
a) Kruszywo z recyklingu betonu
b) Kruszywo z gruzu budowlanego (betony niszych marek, cega)

4. Odpady elektrowniane i ciepownicze
a) Popioy lotne i mieszaniny popioowo ulowe z wgla kamiennego i brunatnego
b) Popioy i ule ze spalania wgla w zou fluidalnym
c) Popioy i ule zawierajce produkty z odsiarczania spalin

5. Odpady chemiczne
a) Guma
b) Osady porafineryjne przetworzone wapnem palonym

Na podstawie przeprowadzonych analiz oraz bada dla kadej grupy odpadw
przedstawionych w zacznikach dokonano nastpujcego podziau pod wzgldem rodzaju
odpadu i jego lokalizacji w konstrukcji drogowej co przedstawiono na rys.1 i tablicy 2.


17

1
2
3
4
5
5

Rys. 1 - Schemat konstrukcji drogowej

1. warstwa cieralna
2. warstwa wica
3. podbudowa
4. podoe (w tym podoe ulepszone)
5. skarpy, nasypy, niwelacja terenu


18
Tablica 2 Wykorzystanie ubocznych produktw przemysowych w konstrukcjach
drogowych

Potencjalne wykorzystanie
materiau w konstrukcjach
drogowych
W
a
r
s
t
w
a

c
i
e
r
a
l
n
a

W
a
r
s
t
w
a

w
i
c
a

P
o
d
b
u
d
o
w
a

P
o
d
e

(
w

t
y
m

p
o
d
e

u
l
e
p
s
z
o
n
e

S
k
a
r
p
y
,
n
a
s
y
p
y
,

n
i
e
w
e
l
a
c
j
a

t
e
r
e
n
u

Rodzaj
ubocznego produktu przemysowego
1 2 3 4 5
Odpady hutnicze
uel wielkopiecowy granulowany
+ +
uel wielkopiecowy kawakowy
+ + +
uel stalowniczy
+ + +
uel z huty miedzi
+ + +
uel z huty niklu
+ + +
uel z huty cynku i owiu
+ +
Odpady powglowe
upek przywglowy nieprzepalony
+ +
upek przywglowy przepalony
+
1)
+ +
Skaa rozdrobniona z had
+
1)
+ +
Odpady budowlane
Kruszywo z recyklingu betonu

+ + +
Kruszywo z gruzu budowlanego (betony
niszych marek, tynk, cega)
+ +
Odpady elektrowniane i ciepownicze
Popioy lotne tradycyjne
+ + +
Mieszaniny popioowo-ulowe tradycyjne
+ + +
Popioy lotne i ule z fluidalnego spalania
+
2)
+
2)

Popioy i ule zawierajce produkty
odsiarczania spalin
+ +
Odpady z przemysu chemicznego
Osady porafineryjne przetworzone wapnem
palonym
+
2)
+
2)

Guma
+
3)
+
3)
+
3)
+ +

1)
dolne warstwy,
2)
jako spoiwo lub skadnik spoiw,
3)
w warstwach asfaltowych


19
5.1 PRZYKADOWE KONSTRUKCJE NAWIERZCHNI Z WYKORZYSTANIEM
UBOCZNYCH PRODUKTW PRZEMYSOWYCH

Poniej przedstawione konstrukcje nawierzchni z wykorzystaniem ubocznych produktw
przemysowych opieraj si na dotychczasowych charakterystykach materiaowych
ustalonych wg Polskich Norm. W ostatnim czasie zostay i s wdraane dynamicznie nowe
normy PN-EN, ktre odwouj si do nowych metod badawczych. Tak na przykad
wprowadzono w 2004 roku nowe normy PN-EN dotyczce kruszyw: PN-EN 13242:2004 [23],
PN-EN 13043:2004 [24] oraz PN-EN 13285:sierpie 2004 [25]. Na ukoczeniu s take
prace nad wprowadzeniem norm popioowych, a mianowicie: PN-EN 14227-3 [26], EN
14227-4 [27] dotyczcych mieszanek zawierajcych popioy z energetyki.
Nowo wprowadzone normy, to dokumenty typowo klasyfikacyjne, nie podajce wymaga
jakie powinny spenia materiay, tylko sposb ich klasyfikacji. Bardzo wanym krokiem
zaproponowanym w nowych normach jest wprowadzenie kruszyw sztucznych oraz kruszyw z
recyklingu, czego dotychczas w Polsce nie byo. Oznacza to zezwolenie na stosowanie
materiaw odpadowych w budownictwie drogowym. Pozwala si wic na traktowanie tych
materiaw na rwni z materiaami naturalnymi, a szeroki zakres kategorii umoliwia
klasyfikacj kruszyw zarwno dobrych jak rwnie o sabszych waciwociach. Take normy
dopuszczaj oznaczenia poza klasowe, o parametrach deklarowanych. To projektant na
podstawie klasyfikacji kruszywa dobiera, gdzie dane kruszywo moe by zastosowane, ale
wie si to z nastpujcym problemem.
Nowe normy opieraj si na normach badawczych, co oznacza konieczno stosowania
nowych metod badawczych. Zatem stan aktualny jest taki, e s nowe normy dotyczce
klasyfikacji kruszyw, natomiast brak jest norm podajcych wymagania. Z uwagi na to, e
dotychczasowe wymagania (Specyfikacje) opieray si na starych normach dotyczcych
bada, wprowadzenie nowej klasyfikacji powoduje, e nie mona przeoy nowej klasyfikacji
na nowe wymagania bez wykonania bada porwnawczych, czego przykad przedstawiono
w cz. II opracowania (badania mrozoodpornoci kruszywa betonowego). Dotyczy to
zwaszcza materiaw odpadowych. W zwizku z tym poniej przedstawione przykadowe
konstrukcje zostay opracowane na podstawie analizy danych materiaowych ustalonych wg
dotychczasowych norm polskich. Jest to spowodowane tym, aby podane wymagania
znalazy odpowiednie przeoenie.
Katalog konstrukcji z uyciem materiaw odpadowych (Ubocznych Produktw
Przemysowych) powinien wypeni luk do czasu opracowania Specyfikacji Technicznych
opartych na nowej klasyfikacji kruszyw i innych materiaw oraz stanowi moe poradnik dla
projektantw drogowych.
Przedstawione poniej konstrukcje nawierzchni s przykadami, zaprojektowanymi na
podou G1, ktre powinny by zweryfikowane do zaoonego ruchu, oraz strefy
klimatycznej.
Waciwoci oraz sposb zabudowy materiaw przedstawionych w poniszych
konstrukcjach powinny odpowiada Normom, Aprobatom Technicznym lub zapisom w
opiniach jednostkowego zastosowania wyrobu budowlanego.

23 PN-EN 13242:2004 Kruszywa do niezwizanych i hydraulicznie zwizanych materiaw stosowanych w obiektach
budowlanych i budownictwie drogowym
24 PN-EN 13043:2004 Kruszywa do mieszanek bitumicznych i powierzchniowych utrwale stosowanych na drogach,
lotniskach i innych powierzchniach przeznaczonych do ruchu
25 EN 13285:2004 Mieszanki niezwizane Specyfikacja
26 PN-EN 14227-3 Hydraulically bound mixtures . Specifications - Part 3: Fly ash bound mixtures
27 EN 14227-4 Hydraulically bound mixtures Specifications Part 4: Fly ash for hydraulically bound mixtures

20
5.1.1 ODPADY BUDOWLANE

Kruszywo z recyklingu betonu
Warstwa cieralna
Warstwa wica
Podbudowa zasadnicza
Mieszanki stabilizowane
mechanicznie
KR1KR2 lub wysza w
przypadku stabilizacji
kruszywa spoiwem
Podbudowa
pomocnicza
Mieszanki stabilizowane
mechanicznie
KR1KR6

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce
Warstwy mrozoochronne i odsczajce
Nasypy
warstwy grne
Nasypy
warstwy dolne
Podoe

Gruz budowlany
Warstwa cieralna
Warstwa wica
Podbudowa
zasadnicza
Podbudowa
pomocnicza

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce i mrozoochronne
Materia niewysadzinowy o SE35

Nasypy
warstwy grne
Pod warunkiem zabezpieczenia przed wod
Nasypy
warstwy dolne
Wymagana izolacja od wody, stosowa naley warstwy
odcinajce od spodu
Podoe

E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6
E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

21
5.1.2 ODPADY POWGLOWE

upek nie przepalony czarny
Warstwa cieralna
Warstwa wica
Podbudowa
zasadnicza
Podbudowa
pomocnicza

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce

Nasypy
warstwy grne
Nasypy
warstwy dolne
Wymagana izolacja od wody i mrozu, stosowa naley
warstwy odcinajce od spodu oraz zabezpieczenie skarp
Podoe

upek przepalony czerwony
Warstwa cieralna
Warstwa wica
Podbudowa
zasadnicza
Podbudowa
pomocnicza
Mieszanka stabilizowana
mechanicznie
dla ruchu KR1KR2

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce
Warstwy mrozoochronne, odsczajce

Nasypy
warstwy grne
Nasypy
warstwy dolne

Podoe

E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

22
Odpady skaliste kruszywo ze skay przywgowej
Warstwa cieralna
Warstwa wica
Podbudowa
zasadnicza
Podbudowa
pomocnicza
Mieszanka stabilizowana
mechanicznie
dla ruchu KR1KR2

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce
Warstwy mrozoochronne, odsczajce
Nasypy
warstwy grne
Nasypy
warstwy dolne
Podoe

E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

23
5.1.3 ODPADY ELEKTROWNIANE

Mieszaniny popioowo-ulowe z wgla kamiennego konwencjonalne
Warstwa cieralna
Warstwa wica
dla ruchu KR1KR2
Beton popioowy R42 58 MPa,
R42 35 MPa wg PN-S-06103:1997 [28],
lub
Mieszanka kruszywowo- popioowo-
spoiwowe R28 69 MPa,
R28 2.55 MPa wg PN-S-96012:1997 [29]
Podbudowa pomocnicza
dla ruchu KR3KR6
R42 35 MPa wg PN-S-06103:1997, lub
R28 2.55 MPa wg PN-S-96012:1997

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Beton popioowy R42 1.53 MPa wg PN-S-06103:1997, lub
Mieszanka kruszywowo- popioowo-spoiwowe R28 0.51.5 MPa,
R28 1.52.5 MPa wg PN-S-96012:1997, lub
Mieszanina popioowo-ulowa wg PN-S-02205:1998 [30] ulepszona spoiwem
hydraulicznym
Nasypy - warstwy grne
Mieszanina popioowo-ulowa wg PN-S-02205:1998 ulepszona spoiwem
Nasypy - warstwy dolne
Mieszanina popioowo-ulowa wg PN-S-02205:1998 pod warunkiem
odizolowania od wody
Podoe

28 PN-S-06103:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa z betonu popioowego
29 PN-S-96012:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa I ulepszone podoe z gruntu stabilizowanego cementem
30 PN-S-02205:1998 Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania.
E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

24
Mieszaniny popioowo-ulowe z wgla kamiennego i brunatnego zawierajce
produkty odsiarczania spalin
*)

Warstwa cieralna
Warstwa wica
Dla ruchu KR1KR2
R42 2.55 MPa, lub
Mieszanka kruszywowo - popioowo-
spoiwowa o R28 69 MPa,
R28 2.55 MPa
Dla ruchu KR3KR6
R42 2.55 MPa, lub
R28 2.55 MPa

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Beton popioowy R42 1.53 MPa, lub
Mieszanka kruszywowo- popioowo-spoiwowa R28 0.51.5 MPa i R28 1.52.5 MPa,
lub
Mieszanina popioowo-ulowa gdy wykazuje waciwoci wizania hydraulicznego

Nasypy
warstwy grne
Mieszanina popioowo-ulowa nie wykazujca pcznienia (p<2%
31
)
Nasypy
warstwy dolne
Mieszanina popioowo-ulowa nie wykazujca pcznienia pod warunkiem
odizolowania od wody
Podoe
*)
w przypadku mieszanek niezwizanych hydraulicznie naley zapewni brak kontaktu z
konstrukcjami betonowymi i stalowymi

Popioy fluidalne z wgla kamiennego i brunatnego
Warstwa cieralna
Warstwa wica
Podbudowa
zasadnicza
Podbudowa
pomocnicza

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Jako stabilizator (rodek ulepszajcy) gruntw naturalnych lub
popiow i mieszanin popioowo ulowych konwencjonalnych
lub skadnik spoiw
Nasypy - warstwy grne
Jako stabilizator lub skadnik spoiw
Nasypy - warstwy dolne
Jako stabilizator lub skadnik spoiw
Podoe

31
Pcznienie mierzone bez obcienia wg metodyki podanej w PN-S-02205:1998
E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6
E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

25
5.1.4 ODPADY CHEMICZNE

Odpady gumowe
Warstwa cieralna
dla ruchu KR1KR6
Jako skadnik mieszanek mineralno - gumowo- asfaltowych
Warstwa wica
dla ruchu KR1KR6
Jako skadnik mieszanek mineralno - gumowo- asfaltowych

dla ruchu KR1KR6
Jako skadnik mieszanek
mineralno -gumowo- asfaltowych


Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce

Nasypy
warstwy grne
Nasypy
warstwy dolne

Podoe

Przetworzone osady porafineryjne wapnem palonym
*)
Warstwa cieralna
Warstwa wica
Podbudowa
zasadnicza
Podbudowa
pomocnicza

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Jako stabilizator gruntw naturalnych lub popiow i
mieszanin popioowo ulowych konwencjonalnych
Nasypy
warstwy grne
Jako stabilizator
Nasypy
warstwy dolne
Jako stabilizator
Podoe
*)
maksymalny dodatek przetworzonego osadu porafineryjnego nie powinien by wikszy ni
10% w stosunku do masy stabilizowanego gruntu, lub wikszy w przypadku, gdy badania
wymywalnoci nie wyka nadmiernej szkodliwoci na rodowisko zgodnie z odpowiednimi
przepisami.

E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

26
5.1.5 ODPADY HUTNICZE

Kruszywo z ula wielkopiecowego kawakowego, stalowniczego,
pomiedziowego
Warstwa cieralna
mieszanki mineralno asfaltowe
KR1-KR2, kl I, II; gat.1, 2 wg PN-B-11112:1996
32

KR3KR6 kl I; gat. 1 wg wg PN-B-11112:1996
oraz wg
1)
Warstwa wica
KR1-KR2, kl I, II; gat.1, 2 wg PN-B-11112:1996
KR3KR6 kl I; gat. 1 wg wg PN-B-11112:1996
oraz wg
1)

KR1-KR2, kl I, II, III; gat.1, 2 wg PN-B-11112:1996
KR3KR6 kl I, II; gat. 1, 2 wg wg PN-B-11112:1996
oraz wg
1)

mieszanki stabilizowane mechanicznie
PN-S-06102:1997
mieszanki stabilizowane mechanicznie
PN-S-06102:1997
33

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce, mrozoochronne odsiewki, materia o
sabszych waciwociach mechanicznych, lecz niewysadzinowy o SE35
Nasypy
warstwy grne odsiewki, materia o sabszych waciwociach
mechanicznych
Nasypy
warstwy dolne odsiewki, materia o sabszych waciwociach
mechanicznych
Podoe

1)
PN-88/B-23004 [34] w przypadku stosowania kruszywa z ula wielkopiecowego
kawakowego, lub PN-B-11115:1998 [35] w przypadku stosowania kruszywa z ula
stalowniczego oraz Aprobaty Techniczne w przypadku stosowania ula pomiedziowego

32 PN-B-11112:1996 Kruszywa mineralne. Kruszywa amane do nawierzchni drogowych
33 PN-S-06102:1997 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie
34 PN-88/B-23004 Kruszywa mineralne. Kruszywa sztuczne. Kruszywo z ula wielkopiecowego kawakowego.
35 PN-B-11115:1998 Kruszywa mineralne. Kruszywa sztuczne z ula stalowniczego do nawierzchni drogowych
E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

27

Kruszywo z ula wielkopiecowego granulowanego
Warstwa cieralna

Warstwa wica

Jako dodatek ulepszajcy do mieszanek
kruszyw stabilizowanych mechanicznie
Jako dodatek ulepszajcy do mieszanek
kruszyw stabilizowanych mechanicznie

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce, mrozoochronne
materia niewysadzinowy o SE35
Nasypy
warstwy grne
Nasypy
warstwy dolne
Podoe

Kruszywo z ula poniklowego
Warstwa cieralna

Warstwa wica



Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
warstwy wzmacniajce, mrozoochronne, gdy nie peni
funkcji drenaowej
Nasypy
warstwy grne
Nasypy
warstwy dolne
Podoe
*)

E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6
E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

28

Kruszywo z ula pooowiowego i pocynkowego
Warstwa cieralna

Warstwa wica



Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone G1
Warstwy wzmacniajce, mrozoochronne gdy nie peni
funkcji drenaowej
Nasypy
warstwy grne
Podoe
Nasypy
warstwy dolne

*)

E100 MPa KR1KR2
E120 MPa KR3KR6

29
6. BADANIE STANU TECHNIKI NA PODSTAWIE POLSKICH OPISW
ZGOSZENIOWYCH I PATENTOWYCH W ZAKRESIE WYKORZYSTANIA
ODPADW PRZEMYSOWYCH W DROGOWNICTWIE

6.1 TEMAT BADANIA

Tematem badania jest ustalenie stanu techniki do tematu pracy badawczej dotyczcej
wykorzystania odpadw przemysowych w drogownictwie, realizowanej przez Instytut
Badawczy Drg i Mostw na zlecenie Generalnej Dyrekcji Drg Krajowych i Autostrad w
Warszawie.

6.2 CEL I RODZAJ BADANIA

Celem badania jest ustalenie znanego stanu techniki, dotyczcego wykorzystania
odpadw przemysowych w drogownictwie, na podstawie polskich opisw patentowych i
zgoszeniowych. Wyniki poszukiwa patentowych stanowi bd podstaw do wstpnej
oceny zdolnoci patentowej rozwiza technicznych, dokonanych w wyniku dalszej
realizacji tematu badawczego.
Na podstawie przeprowadzonej w ramach pracy badawczej analizy ustalono, e gwne
odpady przemysowe, ktre mog by wykorzystywane w budownictwie, to:
Odpady hutnicze - ule wielkopiecowe, stalownicze i metali kolorowych
Odpady grnicze upki przywglowe, skaa rozdrobniona z had
Odpady budowlane kruszywo z recyklingu betonu i z gruzu budowlanego
Odpady elektrowniane i ciepownicze popioy, ule, mieszanki popioowo-ulowe,
gips powstajcy z osiarczania spalin
Odpady z przemysu chemicznego fosfogipsy, osady porafineryjne, guma

6.3 METODA BADANIA

Poszukiwania opisw patentowych zwizanych z tematem przeprowadzono metod
przedmiotow, w Biuletynach Urzdu Patentowego od 1998 r do 20 padziernika 2003 r.
(ostatni wydany BUP nr 21) i w Wiadomociach Urzdu Patentowego za okres od 1995
r. do padziernika 2003 r. (ostatni wydany WUP nr 10).
Badania patentowe przeprowadzono w nastpujcych klasach Midzynarodowej
Klasyfikacji Patentowej B09B, C04B,C09K, C08L, E01C, E01F, E02B, E02D.

6.4 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH POLSKICH OPISW PATENTOWYCH
DOT. BADANEGO TEMATU

Polskie patenty, udzielone w okresie od 1995 r. oraz zgoszenia patentowe,
opublikowane w Biuletynach Urzdu Patentowego w okresie od 1998 r. do nr 21 z 2003
r. wymieniono w tabelarycznym zestawieniu, w ktrym podano skrt opisu,
przedstawiajcy istot rozwizania stanowicego przedmiot zgoszenia patentowego lub
tre gwnego zastrzeenia patentowego.

6.5 OMWIENIE REZULTATW BADA

Z analizy opis patentowych wynika, e w Polsce zostay udzielone patenty lub mog
by udzielone patenty na wykorzystanie odpadw przemysowych do nastpujcych
zastosowa:


30
uel ze stalowni z dodatkiem popiow do podbudowy drogi (poz. 1)
uel szybowy pomiedziowy do podbudowy drogi (poz. 3)
uel gruboziarnisty z przemysu metali nieelaznych, upek przepalonym i ulik lub
gruz budowlany lub uel mieszany z przemysu elaza i stali do uoenia kolejnych
warstw podoa gruntowego drogi: warstwy wzmacniajcej, mrozoochronnej i
filtracyjnej (poz. 20, 21, 22)
Popioy lotne z elektrofiltrw jako materia wicy po dodaniu cementu i kruszywa
granulowanego lub amanego (poz. 7, 8)
Popioy lotne w postaci mieszanek z cementem do wykonywania waw (poz. 13,
14)
Popioy lotne z odpadami z mechanicznej obrbki powierzchni metali do
wykonywania drobnowymiarowych elementw nawierzchni drogowej o obnionej
nasikliwoci (poz. 15)
Popioy jako odpady przemysowe
Odpady przemysowe, jak ule, pucolany, popioy lotne, dymy krzemowe w postaci
spoiwa jako skadnik mieszanki, zawierajcej wapno palone i ewentualnie
wodorotlenek glinu, przeznaczonej do stabilizacji gruntw przy budowie nasypw i
podbudw drogowych (poz. 17)
Odpad przemysowy z dodatkiem cementu i gruntu rodzimego oraz wodnego
roztworu substancji organicznej do wykonywania podbudowy drogi (poz. 23)
Osad ciekowy, osad wysuszony lub osad z wd powierzchniowych jako
wypeniacz do uszczelniania gruntu (poz. 4)
Odpady gumowe i fosfogipsy jako skadniki kompozycji, zawierajcej tworzywa
sztuczne, do wykonywania urzdze bezpieczestwa ruchu drogowego (poz. 9)
Guma, w postaci kruszonki z opon jako skadnik kompozycji bitumicznej
modyfikowanej polimerami (poz. 2)
Opony samochodowe do budowy cian oporowych, nasypw i innych budowli
ziemnych (poz. 16, 24, 27)
Odpady zaolejone przemysu rafineryjnego do stabilizacji podoa gruntowego i do
wytwarzania betonu cementowego (poz. 10, 11)
Odpady i pierwiastki szkodliwe do podoa drogowego (poz. 12)
Spoiwo siarkowe do napraw drg (poz. 26,
Serwatka odpad przy produkcji serw jako rodek usuwajcy oblodzenie drg
(poz. 19)
Recykling nawierzchni bitumicznej pokruszony asfalt z dodatkiem kruszywa suy
do ukadania nawierzchni (poz. 5, 6, 16, 18, )
Odpady tworzyw sztucznych po recyklingu do wykonywania pyt nawierzchni
drogowej, elementw bezpieczestwa ruch i wyposaenia drg (poz. 28, 29,30)
.
Badanie zakoczono wedug stanu na dzie 30 padziernika 2003.

Wykaz wybranych polskich patentw i zgosze patentowych przedstawiono w tablicy 3.

31
Tablica 3 - Wykorzystanie odpadw przemysowych w drogownictwie. Wykaz
wybranych patentw od 1995 r. i zgosze patentowych od 1997r.

Lp

Nr patentu,
zgoszenia
Data
zgoszenia
klasyfikacja
patentowa

Tytu wynalazku; uprawniony
z patentu,

Istota wynalazku - skrt

1

171642
1992.11.10
C09K 17/00

Kompozycja do
podbudowy jezdni na
bazie ula ze stalowni
elektrycznej
- EUROGRANULATS,
Francja

Kompozycja zawiera piasek i/lub wir
sporzdzony z ula ze stalowni z piecem
elektrycznym zmieszany z jednym lub kilkoma
rodkami wicymi wybranymi spord wodnych
rodkw wicych, lotnych popiow
pucolanowych, pochodnych lotnych popiow
pucolanowych i ich mieszanin i co najmniej
jednym rodkiem aktywujcym i z jednym lub
kilkoma rodkami wicymi/aktywujcymi.
Wynalazek dotyczy take sposobu wytwarzania
kompozycji.

2

175009
1993.12.29
C08L95/00

Sposb wytwarzania
kompozycji bitumicznych
oraz kompozycja
bitumiczna
-Kanada

Gum, zwaszcza kruszonk z opon poddaje si
obrbce i stosuje si do wytworzenia kompozycji
bitumicznej modyfikowanej polimerem.

3

177273
1995.10.24
E01C3/00

Materia atwo klinujcy
si i sposb wykonywania
podbudowy drogi z
uyciem tego materiau
-Dereyski T.;
Jankowski K.;
Majchrowski J.; widerski
M.

Materia zawiera co najmniej jednokrotnie
rozdrobniony uel szybowy pomiedziowy i
materia ziarnisty nieorganiczny w iloci 1,5 do
45% masy ula.
Sposb polega na tym, e na podou rozkada
si co najmniej raz warstw rozdrobnionego ula
a na tej warstwie rozsypuje si materia ziarnisty
nieorganiczny w iloci 1,5 do 45% masy ula, po
czym uzyskan warstw zagszcza si znanymi
metodami.

4

177551
1995.09.18
C09K17/00

Sposb uszczelniania
formacji gruntowych
-Niemcy

Sposb polega na tym, e na formacj gruntow
nanosi si mineraln warstw uszczelniajc z
gruntu spoistego i wypeniacza i potem zagszcza
si mechanicznie. Jako wypeniacz stosuje si
osad wysuszony, osad ciekowy lub osad z wd
powierzchniowych o zawartoci suchej substancji
co najmniej 70% wag. w iloci 5-15% wag. w
stosunku do suchej substancji osadu.

5

178217
1995.06.27
E01C 19/10

Sposb i urzdzenie do
cigego mieszania na
zimno materiau
wierzchniej warstwy
nawierzchni drogowej
-Szwecja

Sposb dotyczy cigego mieszania wierzchniej
warstwy nawierzchni z kruszywem, dostarczanym
do leja samowyadowczego i emulsj bitumiczn


32
c.d. tablicy 3

6

178342
1995-10-13
E01C 7/18

Sposb regeneracji zuytej
warstwy asfaltu
nawierzchni drogowej
-TARCO VEJ A/S, Dania

Sposb polega na tym, e na czci zuytej
warstwy asfaltu ukada si grys o frakcji
gruboziarnistej, po czym po pokruszeniu asfaltu
miele si i miesza z nim grys, a po uzyskaniu
jednorodnej mieszaniny kieruje si do ruchomego
urzdzenia do powtrnego wykorzystania asfaltu.

7

183681
1996.08.14
C04B18/08
P-315729

Sposb wytwarzania
materiau wicego
popioowo-cementowego z
dodatkiem kruszywa
amanego
- Przedsibiorstwo
Produkcyjno-Handlowe
UTEX Sp. z o.o., Rybnik

Sposb jak wyej, z tym, e zamiast kruszywa
granulowanego dodaje si kruszywo sztuczne w
postaci amanej o wielkoci ziarn do 25 mm.

8

183697
1996.08.14
C04B18/08
P-315727

Sposb wytwarzania
materiau wicego
popioowo-cementowego z
dodatkiem kruszywa
amanego
- Przedsibiorstwo
Produkcyjno-Handlowe
UTEX Sp. z o.o., Rybnik

Sposb polega na tym, e stosuje si 10-90%
wag. popiow lotnych z elektrofiltrw o
okrelonych waciwociach, 3-90% wag.
cementu oraz 10-80% wag. kruszywa sztucznego
granulowanego o wielkoci ziarn do 25 mm.
Skadniki miesza si z wod w stosunku 0,2:1-
0,8:1.

9

P-306330
gwny
P-321612
dod.
1997.08.12
C08L 21/00
C08L23/02
C08K3/32

Termoplastyczna
kompozycja polimerowa
zawierajca odpady
gumowe
-Instytut Chemii
Przemysowej, Warszawa

Kompozycja, zawierajca odpady gumowe i
tworzywa termoplastyczne charakteryzuje si tym,
e jako napeniacz stosuje si fosfogips lub
mieszank fosfogipsu z innymi napeniaczami.
Kompozycja przeznaczona jest szczeglnie na
wielkogabarytowe urzdzenia bezpieczestwa
ruchu drogowego.

10

P-316642
1996.10.21
C04B18/06

Sposb wytwarzania
betonu cementowego
- Mazowieckie Zakady
Rafineryjne i
Petrochemiczne S.A.,
Pock

Sposb polega na zmieszaniu gorcego lub
wystudzonego popiou z procesu spalania
fluidalnego osadw ciekowych pochodzenia
rwafineryjnego i petrochemicznego z cementem
portlandzkim a nastpnie wprowadzeniu
kruszywa, wody i superplastyfikatora. Ilo
popiou wynosi 10-20% masy betonu, kruszywa
60-80% masy betonu, wody 4-12% masy betonu i
superplastyfikatora 0,1-0,6%.

11

P-317498
1996.12.14
B09B3/00

Sposb utylizacji odpadw
zaolejonych przemysu
rafineryjnego
-PETROCHEMIA POCK

Sposb polega na tym, e odpady w iloci 5-50%
same lub z dodatkiem wapna miesza si z
gruntem i zagszcza mechanicznie

12

P-319927
1997.05.12
C09K17/00

Zabezpieczenie odpadw i
pierwiastkw szkodliwych
w podou drg przed ich
niebezpiecznym dziaaniem
dla rodowiska
-Bernat Kazimierz, Bytom

Sposb polega na rozlunieniu zewntrznej
warstwy podoa, zawierajcego odpady i
pierwiastki szkodliwe, o gruboci do 15 cm z
jednoczesnym nawileniem tej warstwy
preparatem np. Pol Seal, Baltona Magma Seal
oraz starannym wymieszaniu tej warstwy, a
nastpnie jej zagszczeniu i pokryciu
nawierzchni ochronn.


33
c.d. tablicy 3

13

P-322474
1997.10.06
E02D17/18

Wa, zwaszcza
przeciwpowodziowy
-Firma HALLER S.A.,
Katowice

Ekran uszczelniajco-wzmacniajcy wau
wykonany jest z mieszanki gruboziarnistych cia
staych, korzystnie o granulacji powyej 20 mm,
popiow lotnych w iloci 0,2-2,5 masy cia
gruboziarnistych i wody zarobowej w iloci 0,4-1,5
masy popiow

14

P-322558
1997.10.09
E02B3/12

Wa przeciwpowodziowy z
zastosowaniem mieszanki
popioowo-cementowej
-EKOTECH Sp. z o.o.,
Szczecin

Korpus wau stanowi mieszanka popioowo-
cementowa o zawartoci 1-5% cementu, ktrego
ilo w tym zakresie jest zmienna w zalenoci od
potrzebnej elastycznoci wau.

15

P-324049
1997.12.23
C04B 32/00

Sposb wytwarzania
drobnowymiarowych
elementw budowlanych o
obnionej nasikliwoci,
zwaszcza do budowy
pieszo-jezdnych cigw
komunikacyjnych
-Instytut Gospodarki
Odpadami, Katowice

Sposb polega na zastosowaniu do odlewania
wyrobw mieszanki, zawierajcej do 30%
cementu, do 50% popiow lotnych, 10-70%
drobnoziarnistych odpadw z mechanicznej
obrbki powierzchniowej metali i wod zarobow.

16

P-324757
1998.02.09
E02D3/12

Materac do wzmacniania
podoa dla posadowienia
obiektw budowlanych
Rzeniczak Jerzy, Pozna

Do wzmocnienia podoa stosuje si kratownic z
prtw i poczonych z ni midzy sob opon,
ktre s wstpnie zacinite do zczenia stopek i
utrwalone w tym stanie elastyczn tam.

17

P-327028
1996.11.27
C09K17/00

Metoda przerabiania ziemi
i/lub urobku materiau do
nasypu
- Francja

Metoda, stosowana do stabilizacji drg i nasypw,
polega na dodaniu do gruntu lub urobku do
nasypu mieszanin wapna gaszonego,
wodorotlenku glinu i/lub spoiwa, wybranego z
uli, pucolan, popiow lotnych i dymw
krzemowych.

18

P-327548
1998.07.15
C04B 26/00

Sposb wykonywania
psztywnych warstw z
betonu kruszywo-asfalto-
cementowego
- Politechnika Lubelska

Sposb polega na tym, e beton kruszywo-
asfalto-cementowy, sucy do budowy warstw
psztywnych uzyskuje si metod mieszania
skadnikw in situ poprzez dodawanie zaprawy
cementowo-piaskowej w iloci 10-25% wagowo
do destruktu najkorzystniej przed frezowaniem,
wymieszaniu skadnikw na sucho, dodaniu wody,
wymieszaniu na mokro, profilowaniu,
zagszczeniu i spryskaniu warstwy emulsj
asfaltow.

19

P-329479
1997.03.19
C09K5/00

Kompozycja usuwajca
oblodzenie i sposb
zwalczania oblodzenia i
niegu t kompozycj
-USA

Do usuwania oblodzenia i niegu na drogach i
mostach zastosowano kompozycja, zawierajc
jako gwny skadnik serwatk.


34
c.d. tablicy 3

20

P-331573
1999.02.20
E01C3/04

Sposb ukadania warstwy
wzmacniajcej podoe
gruntowe drogi, warstw
mrozoochronnej i
filtracyjnej oraz podbudowy
drogi z odpadw
przemysowych i gruzu
budowlanego
Odpadami, Katowice

Sposb polega na tym, e na podou gruntowym
ukada si warstw wzmacniajc z ula,
stanowicego odpad gruboziarnisty z przemysu
metali nieelaznych o gruboci 20-40 cm, na
ktrej ukada si warstw mrozoochronn z
przepalonego upka powglowego o gruboci 20-
50 cm, na niej ukada sie warstw filtracyjn z
ulika z piecw szybowych z przemysu metali
nieelaznych o gruboci co najwyej 30 cm a
warstw podbudowy ukada si z gruzu
budowlanego, wielofrakcyjnego o gruboci co
najmniej 22 cm.

21

P-331574
1999.02.20
E01C3/04

wzmacniajcej podoe
mrozoochronnej i
drogi z odpadw
przemysowych i gruzu
budowlanego
frakcjonowanego
Odpadami, Katowice

50 cm, na niej ukada si warstw filtracyjn z
gruzu budowlanego jednofrakcyjnego o gruboci
do 30 cm, a warstw podbudowy, o gruboci co
najmniej 22 cm, ukada si z ulopopiow
stabilizowanych cementem w iloci 4-8%.

22

P-331575
1999.02.20
E01C3/04

wzmacniajcej podoe
mrozoochronnej i
drogi z mineralnych
surowcw odpadowych
Odpadami, Katowice

50 cm, na niej ukada si warstw filtracyjn z
ulika z piecw kotowych z energetyki
przemysowej o gruboci do 30 cm, a warstw
podbudowy, o gruboci co najmniej 22 cm, ukada
si z uli mieszanych z przemysu elaza i stali.

23

P-332529
1999.04.13
E01C3/00

Podbudowa nawierzchni,
zwaszcza drogowej
- Krzyk Antoni, Bdzin;
Greczkowski Wadysaw,
Bytom; Nowalski Robert,
Bdzin; Byrska-Moroz
Barbara, Katowice; Cesarz
Zenon, witochowice

Podbudowa w postaci jednorodnej i
jednowarstwowej masy stabilizujcej , ktrej baz
jest grunt rodzimy i/lub odpady przemysowe z
dodatkiem cementu portlandzkiego lub
hutniczego w stanie suchym charakteryzuje si
tym, e masa jest wzbogacona wodnym
roztworem substancji organicznej
uplastyczniajco-wicej na bazie produktw
naturalnych o pH rwnym 1,0.

24

P-336527
1998.04.27
E02D29/02

System ciany oporowej
-Austria

ciana oporowa wykonana jest przy uyciu opon
umieszczonych w wielu szeregach Wzmocnienie
z opon lub tam przenonikowych moe by
poczone z konstrukcj ciany by polepszy jej
stabilno.


35
c.d. tablicy 3

25

P-337047
1999.12.06
E01C23/00

Sposb zwikszania
sztywnoci
eksploatowanych warstw
bitumicznych nawierzchni
drogowych
-Politechnika Lubelska

Sposb polega na tym, e frezuje si wierzchni
warstw nawierzchni bitumicznej i destrukt
miesza si z zapraw cementowo-piaskow, w
ktrej stosunek cementu do piasku wynosi
wagowo 0,5-1,0. Mieszank ukada si,
zagszcza i pielgnuje do 24 godz. Na tej
podbudowie wykonuje si wierzchnie warstwy
nawierzchni.

26

P-339314
2000.03.28
C04B22/14
C04B14/48

Sposb wytwarzania
mieszanek na bazie
spoiwa siarkowego do
napraw drg
-Przedsibiorstwo
Zagraniczne MARBET,
Bielsko-Biaa

Sposb polega na tym, e siark lub polimer
siarkowy podgrzewa si do osignicia przez nie
stanu pynnego lub ppynnego, po czym poddaje
si je rozpyleniu, przy czym w obszar mgy
wprowadza si kruszywo mineralne oraz
wypeniacz metaliczny w postaci korzystnie
krtkich wkien metalowych na czas cakowitego
powleczenia kruszywa mineralnego i wypeniacza
metalicznego siark lub polimerem siarki, po
czym schadza si do temperatury otoczenia.

27

P-349478
2001.09.03
E02D3/00

Zbrojenie budowli ziemnej
lub wodnej
-Cholewa Konrad, Pozna;
Roth Micha, Pozna

Zbrojenie nasypw, waw i innych budowli
ziemnych stanowi siatka wykonana ze zuytych
opon trwale powizanych ze sob cznikami.

28

P-349655
2001.09.13
E01C5/00

Szecioktna pyta
nawierzchniowa
- PRET Bechatw Sp.z
o.o., Bechatw

Pyta o konstrukcji opisanej w zgoszeniu moe
by wykonana w caoci z tworzywa sztucznego,
pochodzcego z recyklingu, albo z gumy.

29

W-112502
2001.08.29
E01F9/08

Segment separatora
drogowego
- Zakady Gumowe
Grnictwa SA, Bytom

Elementy wykonane s z uplastycznionych
odpadw PCV, pochodzcych z recyklingu

30

W-112512
2001.08.31
E01F9/08

Zesp elementw
drogowej wysepki
komunikacyjnej
-Zakady Gumowe
Grnictwa SA, Bytom

Elementy wykonane s z uplastycznionych
odpadw PCV, pochodzcych z recyklingu.

Zacznik 1
Odpady hutnicze

Odpady hutnicze

37
1. WSTP. OGLNA CHARAKTERYSTYKA GRUPY ODPADW HUTNICZYCH

Odpady pohutnicze, to odpady pochodzce z bezporedniej produkcji elaza, stali oraz
metali kolorowych.
Oglnie, kruszywa uzyskane z tych odpadw pod wzgldem technicznym odpowiadaj w
mniejszym lub wikszym stopniu zakresowi waciwoci ujtych w normie PN-B-11112:1996
[1], poza staoci objtociow zwizan z rozpadami oraz alkalicznym steniem jonw
wodorowych. Ponadto poszczeglne podgrupy odpadw hutniczych charakteryzuj si
specyficznymi waciwociami, ktre zostan ujte poniej przy ich identyfikacji technicznej.
Dla niektrych podgrup istniej normy PN.
W zakresie staoci objtociowej wyrniono badanie rozpadw wg norm PN oraz badanie
pcznienia wg normy PN-EN 1744-1 [2]; to ostatnie dla kontroli odpadw pohutniczych
przede wszystkim z produkcji biecej.
Stenie jonw wodorowych to cecha zwizana przede wszystkim z ekologi, tj.
oddziaywaniem na rodowisko, ale w przypadkach niektrych zastosowa zwizanych z
ulepszeniem spoiwami hydraulicznymi i lepiszczami.

Charakterystyka odpadw pohutniczych ujta w poniszych punktach dotyczy czystych uli i
nie dotyczy mieszanek uli z innymi ulami lub/i kruszywami naturalnymi oraz nie dotyczy
uli z zanieczyszczonymi innymi skadnikami z procesu produkcji w hucie, ktre w
zalenoci od zastosowa stanowi ograniczenie zastosowa.

Zastosowania dla wszystkich podgrup odpadw pohutniczych odniesiono do wydzielonych
elementw konstrukcji drogowej, ktre przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1. Schemat konstrukcji drogowej oraz oznaczenia wydzielonych elementw:

1 - warstwa cieralna
2 - warstwa wica
3 - podbudowa
4 - podoe (w tym podoe ulepszone)
5 - skarpy, nasypy, niwelacja terenu

2. PODZIA GRUPY ODPADW HUTNICZYCH NA PODGRUPY
uel wielkopiecowy granulowany,
uel wielkopiecowy kawakowy,
uel stalowniczy,
ule metali kolorowych.

1 PN-B-11112:1996 Kruszywa mineralne. Kruszywa amane do nawierzchni drogowych
2 PN-EN 1744-1 Badania chemicznych waciwoci kruszyw. Analiza chemiczna.
Odpady hutnicze

38
2.1. UEL WIELKOPIECOWY - KAWAKOWY

2.1.1. DEFINICJA, POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA
uel wielkopiecowy powstaje w procesie wytopu surwki z rudy elaza i dodatkw
mineralnych przy wolnym studzeniu.

2.1.2. IDENTYFIKACJA TECHNICZNA
Bazowe charakterystyki odrniajce uel wielkopiecowy do produkcji kruszyw od
waciwoci ujtych w normie PN-B-11112:1996 [1] dla kruszyw uzyskanych z surowcw
mineralnych to:
Uziarnienie,
Gsto nasypowa w stanie utrzsionym,
Stao objtoci rozpady,
Alkaliczne stenie jonw wodorowych.

W pewnym stopniu znajduje to odzwierciedlenie w normie PN-88/B-23004 [3] przy okreleniu
cech gatunkowych zawartych w tablicy 1.

Tablica 1 wymagane waciwoci ula wielkopiecowego kawakowego
Lp. Cecha Gatunek I Gatunek II
1 2 3 4
1 Zawarto zanieczyszcze obcych % (m/m), nie
wicej ni
1 2
2 Gsto objtociowa g/cm
3
, nie wicej ni 2,5 2,5
3
Nasikliwo % (m/m, nie wicej ni
6 8
4 Mrozoodporno po 25 cyklach (ubytek masy), %
(m/m), nie wicej ni
5 10
5 Rozpad krzemianowy nie moe
wykazywa cech
rozpadu
nie moe wykazywa
cech rozpadu
6 Rozpad elazowy nie moe
wykazywa cech
rozpadu
nie moe wykazywa
cech rozpadu
7 Zawarto siarki cakowitej w przeliczeniu na SO3,
% (m/m), nie wicej ni
2 4
8 cieralno w bbnie Los Angeles, %, nie wicej
ni
1)

25 35
1)
Dotyczy wycznie kruszyw drogowych

Naley podkreli, e procedury bada rozpadw zawarte w normie PN-88/B-23004 [3] s
podobne jak w normalizacji europejskiej.
W wyej wskazanych wymaganiach konieczne jest odniesienie do aktualnie produkowanych
uli wielkopiecowych kawakowych, zarwno pod wzgldem identyfikacji jak i cech
technicznych:
Naley:
rozszerzy badanie cieralnoci w bbnie Los Angeles o wskanik jednorodnoci
cierania lub o badanie miadenia w zwizku z zastosowaniem kruszyw z ula
wielkopiecowego kawakowego do warstw asfaltowych,
uaktualni zakres bada i metody bada.

3 PN-88/B-23004 Kruszywa mineralne. Kruszywa sztuczne. Kruszywa z ula wielkopiecowego kawakowego
Odpady hutnicze

39
2.1.3. IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT
Wg PN-B-11112:1996 [1] oraz w zalenoci od potrzeb odbiorcy kruszywa.

2.1.4. DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH
ZASTOSOWA
skarpy, nasypy, niwelacja terenu
podbudowy stabilizowane mechanicznie
podoe nawierzchni
warstwa wica
warstwa cieralna

2.1.5. EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO

Kod wg Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 27.IX.2001 r. w sprawie katalogu
odpadw (Dz.U. nr 112, poz. 1206):
10 02 Odpady z hutnictwa elaza i stali
10 02 01 ule z procesw wytapiania (wielkopiecowe, stalownicze)
Wycig wodny:
- badanie niepotrzebne brak przekrocze dopuszczalnych wartoci
- metale kontrolnie z uwagi na brak oddziaywania
- stenie jonw wodorowych
Procedura badania wycigu wodnego wymaga dostosowania do warunkw spotykanych w
drogownictwie. Procedur badania wycigu wodnego zawart w Rozporzdzeniu Ministra
rodowiska z dnia 27.IX.2001 r. w sprawie katalogu odpadw (Dz.U. nr 112, poz. 1206)
naley stosowa ostronie, poniewa nie odnosi si do kruszyw dla zastosowania w
budownictwie drogowym. Uwaga ta odnosi si do wszystkich odpadw hutniczych.

2.1.6. PROPOZYCJA WYKORZYSTANIA ODPADU W KONSTRUKCJACH
DROGOWYCH
W zalenoci od jakoci kruszyw w penym zakresie konstrukcji drogowych.

2.1.7. PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA UZUPENIAJCYCH
Dopracowanie procedury zawartej w Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 27.IX.2001
r. w sprawie katalogu odpadw (Dz.U. nr 112, poz. 1206) badania wycigw wodnych do
kruszyw dla zastosowania w budownictwie drogowym.
Kalibracja procedur badania rozpadw wg norm PN z badaniami rozpadw wg normy PN-EN
1744-1 [2], ktrej procedury s podobne w normie PN-63/B-06731 [4]

2.2. UEL WIELKOPIECOWY - GRANULOWANY

uel wielkopiecowy granulowany powstaje w procesie wytopu surwki z rudy elaza i
dodatkw mineralnych przy szybkim studzeniu w wodzie.

4 PN-63/B-06731 uel wielkopiecowy kawakowy. Kruszywo budowlane i drogowe. Badania techniczne.
Odpady hutnicze

40
Bazowe charakterystyki odrniajce uel wielkopiecowy - granulowany do produkcji
kruszyw od waciwoci ujtych w normie PN-B-11112:1996 [1] dla kruszyw uzyskanych z
surowcw mineralnych to:
- Gsto nasypowa w stanie utrzsionym,
Brak normy dla zastosowa w drogownictwie. Wskazywana w normie PN-S- 6102:1998 [5]
norma na badanie uli granulowanych PN-86/B-23006 [6]. Zmienne uziarnienie jest mao
istotne dla niektrych zastosowa w drogownictwie. Podstawow charakterystyk dla oceny
jednorodnoci danej produkcji moe by gsto nasypowa w stanie utrzsionym.

2.2.3. IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT
W zalenoci od potrzeb; praktycznie 0/5 (0/6,3) mm

ZASTOSOWA
skarpy, nasypy, niwelacja terenu po dostosowaniu lub ulepszeniu
podbudowy stabilizowane mechanicznie - ulepszenie
podoe nawierzchni

Wycig wodny:
- badanie niepotrzebne w praktyce brak przekrocze dopuszczalnych wartoci
- brak oddziaywania
drogownictwie.
budownictwie drogowym.

DROGOWYCH
Jak w punkcie 2.2.4.

2.2.7. PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA UZUPENIAJCYCH
Ustalenie identyfikacji.

5 PN-S- 6102:1998 Drogi samochodowe. Podbudowa z kruszyw stabilizowanych mechanicznie
6 PN-86/B-23006 Kruszywa do betonu lekkiego nie odnosi si dla zastosowania w drogownictwie
Odpady hutnicze

41
2.3. UEL STALOWNICZY

uel stalowniczy jest produktem ubocznym wytopu stali z surwki elaza w piecu
konwertorowym lub elektrycznym. Rozrnia si uel z procesu w piecu:
konwertorowym LD (Linz-Donawitz) (BOF),
z ukiem elektrycznym (EAF).
ule te pod wzgldem skadu chemicznego i waciwoci zazwyczaj charakteryzuj si
okrelon zmiennoci, ktra nie ma znaczenia przy masowej produkcji ula. W przypadku
istotnych rnic, spowodowanych zmian procesu wytopu, ule powinny by skadowane
oddzielnie i podlega identyfikacji i klasyfikacji w zakadowym systemie kontroli jakoci.
uel elektryczny z odlewni i z procesu wytopu stali szlachetnej nie s przedmiotem tego
opracowania.

Bazowe charakterystyki odrniajce uel wielkopiecowy do produkcji kruszyw od
waciwoci ujtych w normie PN-B-11112:1996 [1] dla kruszyw uzyskanych z surowcw
mineralnych to:
Jednorodno cierania,
Gsto nasypowa w stanie utrzsionym,
Stao objtoci pcznienie,
Alkaliczne stenie jonw wodorowych.
W pewnym stopniu znajduje to odzwierciedlenie w normie PN-B-11115 [7] przy okreleniu
cech (nazwanych tutaj) klas zawartych w tablicy 2. W normie brak okrele dla
surowcowych.
Tablica 2 wymagania dla ula stalowniczego
Klasa Lp. Waciwoci
A B C
1)

1 2 3 4 5
1 Zawarto zanieczyszcze obcych, nie wicej ni 1 2 5
2 Zawarto pyw mineralnych poniej 0,0063 mm, nie wicej
ni
3 5 8
3 Nasikliwo, nie wicej ni 3 5 8
4 Mrozoodporno metod krystalizacji, nie wicej ni 2 5 10
5 Mrozoodporno metoda bezporedni, nie wicej ni 10 30 -
6 Zawarto ziarn nieforemnych, nie wicej ni 20 35 50
7 Rozpad wapniowy, nie wicej ni 1 2 3
8 Rozpad elazowy, nie wicej ni 1 2 3
9 cieralno w Bbnie Los Angeles, nie wicej ni 25 35 45
10 Przyczepno bitumw dobra dobra -
Znak - oznacza, e waciwoci nie normalizuje si.
1)
Nie zaleca si stosowa do bitumicznych warstw nawierzchni

W wyej wskazanych wymaganiach konieczne jest odniesienie do aktualnie
produkowanych uli stalowniczych i ich duej rnorodnoci.
Naley:
rozszerzy badanie cieralnoci w bbnie Los Angeles o wskanik jednorodnoci
cierania lub o badanie miadenia w zwizku z zastosowaniem kruszyw z ula
wielkopiecowego kawakowego do warstw asfaltowych,
uaktualni zakres bada i metody bada.

7 PN-B-11115 Kruszywa mineralne. Kruszywa sztuczne z ula stalowniczego do nawierzchni drogowych
Odpady hutnicze

42
2.3.3 IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT
Wg PN-B-11112:1996 [1] oraz w zalenoci od potrzeb odbiorcy kruszywa.

ZASTOSOWA
W zalenoci od jakoci w penym zakresie konstrukcji drogowych.


Wycig wodny:
- metale kontrolnie z uwagi na brak oddziaywania
drogownictwie.

DROGOWYCH

2.3.7 PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA UZUPENIAJCYCH
Dopracowanie procedury zawartej w Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia
27.IX.2001 r. w sprawie katalogu odpadw (Dz.U. nr 112, poz. 1206) badania wycigw
wodnych do kruszyw dla zastosowania w budownictwie drogowym.
Kalibracja badania rozpadw ujtych w normie PN-B-11115 [7] wobec badania staoci
objtoci wg normy PN-EN 1744-1 [2] dla polskich uli stalowniczych oraz ustalenie
wymaga dla okrelonych zastosowa i technologii wbudowania.

2.4. ULE METALI KOLOROWYCH

2.4.1 UEL POMIEDZIOWY

2.4.1.1 DEFINICJA, POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA
uel pomiedziowy jest ubocznym produktem hutniczym wytopu miedzi z koncentratu
miedziowego i ewentualnie zomu kolorowego w procesie fluidalnym, szybowym lub
elektrycznym. Z pynnego ula moe by wytwarzany:
kawakowy uel szybowy, w wyniku powolnego ochadzania w doach, a nastpnie
przetworzenia na cigu technologicznym,
Odpady hutnicze

43
szklisty uel granulowany, w wyniku szybkiego ochodzenia w wodzie, stosowany w
drogach jako mieszanka 0/5 mm bez potrzeby uzdatniania.
Naley podkreli zasadnicz rnic pod wzgldem cech technicznych i ekologicznych uli
uzyskanych z produkcji pierwotnej i wtrnej.

2.4.1.2 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA

Bazowe charakterystyki odrniajce uel pomiedziowy do produkcji kruszyw od
waciwoci ujtych w normie PN-B-11112:1996[1] dla kruszyw uzyskanych z surowcw
mineralnych to:
Uziarnienie
Gsto nasypowa w stanie utrzsionym
Stao objtoci rozpady
Skadniki w wycigu wodnym wg 2.4.1.5.
Radioaktywno

2.4.1.3 IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT
Wg PN-B-11112:1996[1] oraz w zalenoci od potrzeb odbiorcy kruszywa.

2.4.1.4 DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH
ZASTOSOWA

2.4.1.5 EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO

10 06 Odpady z hutnictwa miedzi
10 06 01 ule z produkcji pierwotnej i wtrnej
10 06 80 ule szybowe i granulowane
Wycig wodny:
- przede wszystkim: Mied, Ow, Cynk
drogownictwie.

2.4.1.6 PROPOZYCJA WYKORZYSTANIA ODPADU W KONSTRUKCJACH
DROGOWYCH
Odpady hutnicze

44
2.4.1.7 PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA
UZUPENIAJCYCH
Skadniki wycigu wodnego oraz radioaktywno w kontekcie recyklowalnoci pod
wzgldem wymaga ekologicznych.

2.4.2. UEL PONIKLOWY

uel poniklowy jest ubocznym produktem hutniczym wytopu niklu z odpowiedniego
koncentratu. uel poniklowy stanowi kawakowy uel otrzymywany w wyniku powolnego
ochadzania w doach, a nastpnie przetworzenia na cigu technologicznym.

Pod wzgldem waciwoci technicznych odpowiada zakresowi waciwoci ujtych w
normie PN-B-11112:1996 [1], przy czym naley zwrci uwag i doda nastpujce:
- Uziarnienie
- Gsto nasypowa w stanie utrzsionym
- Stao objtoci rozpady i pcznienie
- Skadniki w wycigu wodnym

2.4.2.3 IDENTYFIKACJA HANDLOWA -ASORTYMENT
Wg PN-B-11112:1996
[1]
oraz w zalenoci od potrzeb odbiorcy kruszywa.

ZASTOSOWA
skarpy, nasypy, niwelacja terenu po dostosowaniu lub ulepszeniu
podbudowy stabilizowane mechanicznie
podoe nawierzchni

2.4.2.5 EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO
Kod odpadu wg Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 27.IX.2001 r. w sprawie
katalogu odpadw (Dz.U. nr 112, poz. 1206):
10 08 Odpady z hutnictwa pozostaych metali nieelaznych
10 06 09 inne ule
Wycig wodny:
metale
stenie jonw wodorowych
drogownictwie.

Odpady hutnicze

45
DROGOWYCH
Jak w punkcie 2.4.1.4.
UZUPENIAJCYCH
Skadniki wycigu wodnego w kontekcie recyklowalnoci pod wzgldem wymaga
ekologicznych.
Ustalenie wymaga dla okrelonych zastosowa i technologii wbudowania pod wzgldem
technicznym oraz staoci objtoci - rozpadw i pcznienia.

2.4.3 UEL POOOWIOWY I POCYNKOWY

uel pooowiowy i pocynkowy s ubocznymi produktami hutniczymi wytopu oowiu i
cynku z odpowiednich tlenkw lub koncentratw. Z pynnego ula moe by wytwarzany:
- kawakowy uel w wyniku powolnego ochadzania w doach; rwnie po dodaniu
kruszyw kwarcowych przy specjalnych przetopach ula pocynkowego,
- kruchy uel (podobny do ula paleniskowego)
Zakres opracowania nie obejmuje piaskowych lub/i pylastych produktw typu
pogalwanowego.


Identyfikacja techniczna tych uli jest trudna i stanowi specyfik produkcji oowiu i
cynku. Pod wzgldem waciwoci technicznych uel z produkcji oowiu i cynku nie
odpowiada zakresowi waciwoci ujtych w normie PN-B-11112:1996 [1]. Przy
formuowaniu waciwoci technicznych naley przede wszystkim zwrci uwag na:
Uziarnienie
Gsto nasypowa w stanie utrzsionym
Stao objtoci rozpady, pcznienie i lasowanie si
Skadniki w wycigu wodnym
Stenie jonw wodorowych

W zwizku z zakresem zastosowania norma PN-S-02205:1998 [8] pod wzgldem zakresu
wymaga, zastosowania wraz z ulepszeniem moe stanowi norm bazow.

2.4.3.3 IDENTYFIKACJA HANDLOWA
W zalenoci od potrzeb.

2.4.3.4. DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH
ZASTOSOWA
Po dostosowaniu do potrzeb i ulepszeniu:
- nasypy, niwelacja terenu
- pomocnicze podbudowy stabilizowane mechanicznie

8 PN-S-02205:1998 Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania
Odpady hutnicze

46
2.4.3.5. EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO

10 04 Odpady z hutnictwa oowiu
10 05 Odpady z hutnictwa cynku
10 05 80 ule granulowane z piecw szybowych oraz ule z piecw
obrotowych
Wycig wodny:
- wszystkie metale
Badanie wycigu wodnego wg Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 27.IX.2001r. w
sprawie katalogu odpadw (Dz.U. nr 112, poz. 1206)

2.4.3.6. PROPOZYCJA WYKORZYSTANIA ODPADU W KONSTRUKCJACH
DROGOWYCH
W zalenoci od jakoci kruszyw w zakresie wg punktu 2.4.1.4.

2.4.3.7. PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA
UZUPENIAJCYCH
Dobr sposobw lub technologii ulepszenia.
Trwao waciwoci technicznych i funkcjonalnych w okrelonych warunkach konstrukcji
drogowej.
Ustalenie wymaga dla okrelonych zastosowa i technologii wbudowania pod wzgldem
technicznym.
Skadniki wycigu wodnego w kontekcie moliwoci recyklowalnoci pod wzgldem
wymaga ekologicznych.

Zacznik 2
Odpady powglowe

Odpady powglowe
49
1. WSTP.

Wydobyciu wgla kamiennego towarzyszy wystpowanie duych iloci odpadw
powstajcych w wyniku prowadzonych prac przygotowawczych (drenie nowych szybw i
chodnikw) jak rwnie eksploatacyjnych i przerbczych zwizanych z pozyskaniem
odpowiedniej jakoci wgla. Gospodarcze wykorzystanie odpadw grniczych szczeglnie w
silnie zurbanizowanej aglomeracji lskiej stanowi wany problem spoeczny poniewa
zakady grnicze wyczerpay ju praktycznie moliwoci dalszego lokowania materiaw na
hadach. Obecnie ilo odpadw zgromadzonych na hadach przekracza znacznie 1,5
miliarda ton a roczny przyrost powoduje zwikszenie ich iloci o dalsze 7080 milionw ton.

2. OGLNA CHARAKTERYSTYKA ODPADW Z GRNICTWA WGLA
KAMIENNEGO.

W skad odpadw powglowych wchodz rnego rodzaju grunty skaliste i nie skaliste
takie jak: upki ilaste, iowce, upki wglowe, piaskowce, wirowce, muowce, syderytym
sferosyderyty i okruchy wgla kamiennego. Wystpujca czsto warstwowa budowa
powoduje, e wietrzejce okruchy skalne tworz pytki i cienkie blaszki.
Podzia i klasyfikacja odpadw zalee moe od przyjtych kryteriw takich jak sposb ich
powstania lub przydatnoci dla wybranych kierunkw ich wykorzystania wynikajcej z
technicznych waciwoci odpadw. W zalenoci od sposobu powstania odpadw
grniczych wyrniane s dwie grupy:
- odpady pochodzce z robt przygotowawczych i eksploatacji pokadw wgla
- odpady pochodzce z zakadw przerbczych i wzbogacania wgla
Uwzgldniajc rny stopie bezporedniej lub poredniej przydatnoci odpadw grniczych
(zwanych potocznie upkami przywglowymi) oraz sposb i warunki ich wykorzystania w
budownictwie drogowym mona wydzieli nastpujce rodzaje odpadw:
- upki przywglowe nieprzepalone (surowe) pobrane bezporednio z puczki wglowej
- upki przywglowe nieprzepalone skadowane co najmniej jeden rok na hadzie
- upki odwglone z wtrnej przerbki mechanicznej upka nieprzepalonego wieego
lub skadowanego co najmniej jeden rok na hadzie
- upki przywglowe przepalone (czerwone)
- odpady zawierajce skaliste i nie skaliste grunty z robt przygotowawczych

2.1 UPKI PRZYWGLOWE NIEPRZEPALONE.

upki przywglowe nieprzepalone zwane s potocznie czarnymi. Materia surowy pobrany
bezporednio z kopalni charakteryzuje si gruboziarnistym uziarnieniem i rnym
przewanie duym stopniem podatnoci na rozkruszenie w warunkach dziaania wody i
mrozu oraz stosowanych procesw technologicznych umoliwiajcych jego wykorzystanie.
Mniejsza lub wiksza podatno na rozkruszenie upka zaley gwnie od zawartoci i
rodzaju poszczeglnych odmian skalnych wystpujcych w odpadach jak rwnie stopnia
zdiagenezowania podstawowego skadnika jakim jest iowiec. W upkach surowych
wystpuje wgiel (w ilociach dochodzcych nawet do 30%) co moe wpywa na warunki i
sposb wykorzystania odpadw.
Wykorzystanie surowych nieprzetworzonych odpadw gruboziarnistych o cechach jak
wyej w robotach ziemnych jest znacznie utrudnione poniewa materia ten bez wypenienia
przestrzeni midzyziarnowych, jest niestabilny (w wyniku postpujcej z biegiem czasu
destrukcji uziarnienia) oraz podatny na moliwoci samozapalenia zawartych w nim
okruchw wgla. upki przywglowe przewanie zwaowane s na skadowiskach wsplnie
z innymi odpadami grniczymi. W wyniku niekontrolowanego wymieszania upka surowego z
innymi odpadami zawierajcymi niejednokrotnie due fragmenty twardych ska, obudowy
Odpady powglowe

50

grniczej, uszkodzonych maszyn i urzdze materia moe by wykorzystywany selektywnie
gwnie jako substytut gruntw naturalnych i kruszyw kamiennych.

Postpujcy z upywem czasu proces fizycznego wietrzenia grubookruchowego materiau
skalnego zgromadzonego na skadowisku powoduje jego rozdrobnienie i zawilgocenie co
znacznie uatwia jego zagszczenie w robotach ziemnych. Postpujce rozdrobnienie
odpadw spowodowa moe nadmierny przyrost drobnych frakcji pyowo-iowych i nadanie
cech materiau wysadzinowego co z kolei moe ograniczy zakres ich wykorzystania w
konstrukcjach (lub miejscach) naraonych na dziaanie wody i mrozu.

2.2 UPKI ODWGLANE Z WTRNEJ PRZERBKI MECHANICZNEJ UPKA
SUROWEGO.

upek odwglony stanowi materia uzyskany z zakadw przetwrczych. Zastosowany
proces wtrnej przerbki mechanicznej upka surowego pochodzcego bezporednio z
puczki wglowej lub rozbirki istniejcych had polega na jego mechanicznym rozdrobnieniu,
rozdzieleniu wgla od skay ponnej w hydrocyklonach z ciecz cik oraz odwodnieniu i
posortowaniu materiau wedug uziarnienia. Przetworzony materia na frakcj 045 mm
charakteryzuje si jednorodnym cigym uziarnieniem oraz zmniejszon w stosunku do upka
surowego zawartoci wgla jak rwnie zmniejszon iloci najsabszych ziaren podatnych
na zmian uziarnienia w procesie zagszczania materiau lub dziaania wody i mrozu co
znacznie rozszerza moliwoci jego wykorzystania w robotach ziemnych.
Szczeglnie korzystnymi waciwociami fizycznymi i chemicznymi charakteryzuje si
materia uzyskany z rozbirki i przerbki przesezonowanych had odpadw pogrniczych.

2.3 UPKI PRZYWGLOWE PRZEPALONE.

upki przywglowe przepalone zwane potocznie czerwonymi lub upkoporytami stanowi
materia uzyskany w wyniku przeobraenia zachodzcego podczas procesu przepalania
hady. Rnorodno warunkw palenia si hady rzutuje w sposb zasadniczy na
jednorodno struktury przepalonego materiau i jego waciwoci. Cakowicie przepalony
materia podobny jest z reguy do gruzu z dobrze wypalonej cegy ceramicznej w ktrym
powierzchnia i przeom ziarn posiada jednorodnie ceglaste (czerwone) zabarwienie.
Natomiast materia czciowo przepalony posiada niejednorodne czsto pstre ubarwienie.
Powierzchnia sabo przepalonych ziarn jest przewanie jasno szara a w ich przeomie
wystpuje materia w barwie i waciwociach zbliony do upku nieprzepalonego.
Przepalony materia tworzy czasami due zwarte (spieczone) bryy ktre powinny by
rozkruszone przed jego wykorzystaniem. Dobrze przepalony upek jest materiaem
stosunkowo lekkim i wystarczajco odpornym na dziaanie wody i mrozu co jest szczeglnie
wane przy formowaniu nasypw na gruntach maononych, podmokych lub budowy
nasypw i warstw ochronnych naraonych na przemarzanie.

2.4 ODPADY Z ROBT PRZYGOTOWAWCZYCH.

Do grupy odpadw powglowych nale rwnie skaliste i nie skaliste grunty wydobywane
w czasie prowadzonych robt przygotowawczych i udostpniajcych zoa wgla
kamiennego. Odpady z tej grupy zawieraj czsto due iloci twardego materiau
kamiennego (przewanie piaskowca). Odpady uzyskane z robt przygotowawczych z reguy
skadowane s na hadach wsplnie z upkami przywglowymi oraz innymi odpadami
produkcyjnymi dlatego najlepszym sposobem ich pozyskania w celu dalszego wykorzystania
jest przechwycenie ich z biecej produkcji. W zalenoci od waciwoci fizyko-
mechanicznych selektywnie pozyskany materia moe by wykorzystany do produkcji
Odpady powglowe

51

kruszyw do warstw nonych nawierzchni drogowych lub warstw ochronnych wzmacniajcych
podoe nawierzchni.
3. CECHY I WACIWOCI FIZYKO-MECHANICZNE ODPADW
NIEPRZEPALONYCH.

Cechy identyfikujce poszczeglne odmiany oraz warunki i zakres wykorzystania odpadw
powglowych zale od wielu czynnikw a gwnie: skadu petrograficznego, mineralnego,
chemicznego oraz waciwoci geotechnicznych (fizyko-mechanicznych)

3.1 SKAD PETROGRAFICZNY.

Skad petrograficzny odpadw surowych wedug K. Skaryskiej [1] pochodzcych z 25
krajowych kopalni przedstawiono w tablicy 1.

Tablica nr 1 Skad petrograficzny odpadw powglowych w %
Miejsce pochodzenia
Lp.
Rodzaj skay

Zagbie grnolskie Zagbie lubelskie
1 Iowce 40-98 31-65
2 Muowce 2-40 34-47
3 upki wglowe 2-25
4 Piaskowce 0-33 16-18
5 Wgiel
*)
3-10 6-8
*)
wgiel oznaczony metod Sheffield wedug PN-73/G-04521

3.2 SKAD MINERALNY.

Typowe odpady powglowe zawieraj okoo 5070% mineraw ilastych, 2030% kwarcu
oraz 1020% innych mineraw i substancji wglowej. Substancje wglowe wystpuj w
wikszoci jako wgiel nieorganiczny.

3.3 SKAD CHEMICZNY.

Skad chemiczny moe mie due znaczenie ze wzgldu na potencjaln moliwo
zanieczyszczenia rodowiska przez wymywanie z odpadw rozpuszczalnych soli (chlorki i
siarczany). W zalenoci od tego czy odpady posiadaj odczyn pH obojtny, zasadowy lub
kwany mog one w rny sposb oddziaywa na stosowane wsplnie z nimi inne materiay
konstrukcyjne takie jak beton, stal, geosyntetyki. Orientacyjn zawarto skadnikw
chemicznych w typowych krajowych odpadach pogrniczych przedstawiono w tablicy numer
2.

1 Skaryska K. odpady powglowe i ich zastosowanie w inynierii ldowej i wodnej Akademia Rolnicza im. H. Kotaja,
Krakw 1997r.
Skaryska K. Wykorzystanie nieprzepalonych odpadw powglowych w budownictwie drogowym Inynieria morska i
geotechnika nr 4/1996r.

Odpady powglowe

52

Tablica nr 2. Orientacyjny skad chemiczny odpadw powglowych w %[1].

Skadniki Zawarto w %
SiO2 35-60
Al2O3 17-28
Fe2O3 1,5-5,5
K2O 0,1-5,5
a)

CaO 0,3-1,8
MgO 0,3-2,1
Na2O 0,01-0,7
b)

TiO2 0,1-1,7
P2O5 0,1-0,3
SO3 0,04-1,8
Cl
-
0,02-0,06
pH 4-7,9

a)
K
2
O
2

b)
Na
2
O
3

3.4 WACIWOCI FIZYKO-MECHANICZNE.

Do podstawowych cech fizyko-mechanicznych odpadw pogrniczych stosowanych jako
substytut gruntw naturalnych nale:
- uziarnienie, wg PN-B-04481:1988 [2]
- wskanik rnoziarnistoci, wg PN-B-04481:1988
- wskanik piaskowy wg BN-64/8931-01 [3]
- kapilarno bierna wg PN-B-04493:1988 [4]
- maksymalny ciar szkieletu gruntowego, wg PN-B-04481:1988
- wilgotno optymalna wg PN-B-04481:1988 [2]
- wspczynnik filtracji wg PN-55/B-04492 [5]
- kt tarcia wewntrznego, wg PN-B-04481:1988
- spjno, wg PN-B-04481:1988
- straty praenia wg PN-B-04481:1988
- wskanik nonoci CBR wg PN-S-02205:1998 Zacznik A [6]
- pcznienie, wg PN-S-02205:1998 Zacznik A

W przypadku odpadw pogrniczych stosowanych jako substytut kruszyw kamiennych
cechami dodatkowymi s:
- mrozoodporno wg PN-B-06714-19:1978 [7]
- cieralno PN-79/B-06714/42 [8]

W zalenoci od warunkw wykorzystania odpadw istnieje potrzeba ustalenia zakresu
zmian wyej wymienionych cech materiau pod wpywem zagszczenia, rozmakania w
wodzie oraz dziaania wody i mrozu.
W przypadku odpadw gruboziarnistych badania laboratoryjne cech fizyko-mechanicznych
odpadw gruboziarnistych powinny by przeprowadzone w miar moliwoci i potrzeb z
wykorzystaniem aparatury wielkokalibrowej.

2 PN-B-04481 Grunty budowlane. Badania prbek gruntu.
3 BN-64/8931-01 Drogi samochodowe. Oznaczanie wskanika piaskowego.
4 PN-B-04493 Grunty budowlane. Oznaczanie kapilarnoci biernej.
5
PN-55/B-04492 Grunty budowlane. Badania waciwoci fizycznych. Oznaczanie wskanika wodoprzepuszczalnoci
6 PN-S-02205:1998 Zacznik A "Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania".
7 PN-B-06714-19:1978 Oznaczanie mrozoodpornoci metod bezporedni
8 PN-79/B-06714/42 Oznaczanie cieralnoci w bbnie Los Angeles.
Odpady powglowe

53

Sposb przygotowania prbek do bada laboratoryjnych powinien uwzgldnia rwnie
moliwo poboru materiau z wczeniej wykonanych poletek dowiadczalnych. W celu
przeprowadzenia bada materiau czciowo zdegradowanego w wyniku zastosowania
typowych warunkw zaadunku, transportu, wyadunku, formowania warstwy konstrukcyjnej i
jej zagszczenia.
Zestawienie podstawowych waciwoci surowych (nieprzepalonych) odpadw
powglowych (wedug K. Skaryskiej [1]) wystpujcych w Grnolskim Zagbiu
Wglowym przedstawiono w tablicy numer 3.

Tablica nr 3. Waciwoci geotechniczne odpadw powglowych wystpujcych w
Grnolskim Zagbiu Wglowym.
Ze zwaowisk
Z zakadw
przerbczych Oznaczenie Symbol Miano
Wprost z
kopalni
nowych zleaych wieych zleaych
Zawarto frakcji:
- kamienistej
- wirowej
- piaskowej
- pyowej z
iow
fk
f
fp
f+I
(%)

25-66
30-62
2-10
2-4

30-38
43-54
10-15
3-8

4-18
39-61
9-21
2-30

5-13
72-74
10-14
5-7

3-7
66-75
10-17
10-12
Nazwa wg. PN-86/B-
02480
,KR ,g ,g,Pog ,/g g
Wskanik
rnoziarnistoci
U (-) 4-160 22-170 14-2740 47-54 236-833
Straty masy przy
praeniu
Iz (%) 17-34 17-29 15-27 17 15
Wilgotno w (%) 4-13 4-10 5-19 5-7 7-8
Wilgotno optymalna wopt (%) 7-12 9-16 11-19 8-10 10-11
Maksymalny ciar
szkieletu gruntowego
dmax (kN/m
3
) 17-19 16-19 12-20 19-20 18-19
Ciar objto
szkieletu materiau
lunego
do (kN/m
3
) 12-15 14 12,8-13 14,1-14,6 13,6
Ciar waciwy s (kN/m
3
) 20-26 22-23 21-25 - 24-25
Wspczynnik filtracji
dla Is=0,95
k (m/s) 10
-4
-10
-5
10
-4
-10
-6
10
-4
-10
-8
10
-4
-10
-5
10
-5
-10
-6

Kt tarcia
wewntrznego dla
Is=0,95
(
o
) 38-47 36-42 30-46 38-40 33-37
Spjno dla Is=0,95 c (kPa) 4-35 21-33 10-48 29-32 31-50

Przykadowe waciwoci wybranych odpadw oraz zachodzcych w nich zmianach
powstaych w wyniku zagszczania, rozmakania w wodzie oraz po cyklicznym zamraaniem i
rozmraaniem materiau (wg bada archiwalnych wykonanych w IBDiM) przedstawiono w
tabelach numer 4[9], 5[10], 6[11], 7[12], 8 [10] i 9 [10]. Wykonane badania dotycz rnych
odmianodpadw reprezentujcych mniej (mikkie) lub bardziej odporne (twarde) na
degradacje uziarnienia materiay surowe i przepalone.

9 Wileski P. Ocena Przydatnoci upka surowego z KWK Gottwald do budowy Drogowej Trasy rednicowej GOP Instytut
Badawczy Drg i Mostw, Warszawa 1986r.
10 Wileski P. Ocena przydatnoci upka przepalonego z hady KWK Nowy Wirek do budowy Drogowej Trasy rednicowej
GOP Instytut Badawczy Drg i Mostw, Warszawa 1986r.
11 Wileski P. Ocena przydatnoci upka surowego odwglonego z Zakadw Haldex Micha do budowy Drogowej Trasy
rednicowej GOP Instytut Badawczy Drg i Mostw, Warszawa 1986r.
12 Wileski P. Opinia dotyczca przydatnoci upka odwglonego z zakadw przerbczych Haldex Szombierki do budowy
nasypw oraz warstw nonych nawierzchni drogowych Instytut Badawczy Drg i Mostw, Warszawa 1985r.
Odpady powglowe

54

Odpady powglowe

55

Odpady powglowe

56

Odpady powglowe

57

Odpady powglowe

58

Rys. 1. upek przepalony z KWK Nowy Wirek /prbka pobrana z hady /

0-0 obszar korzystnego uziarnienia kruszywa amanego na
podbudow stabilizowan mechanicznie wg PN-S-06102:1997 [13]
N uziarnienie w stanie naturalnym
A uziarnienie po 5-krotnym zagszczeniu
B uziarnienie po 25 cyklach zamraania i odmraania
C uziarnienie po 50 cyklach zamraania i odmraania

Rys. 2. upek przepalony z KWK Nowy wirek /prbka pobrana z podbudowy/

0-0 obszar korzystnego uziarnienia kruszywa amanego na
podbudow stabilizowan mechanicznie wg PN-S-06102:1997 [13]
A uziarnienie kruszywa po zagszczeniu walcem wibracyjnym
B uziarnienie kruszywa po 25 cyklach zamraania i odmraania

13 PN-S-06102:1997 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie.
Odpady powglowe

59

4. DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH ZASTOSOWA.

4.1 NASYPY Z ODPADW POGRNICZYCH.

Przykadami ostatnich zastosowa odpadw pogrniczych s:
- nasyp drogowy na podjedzie do wiaduktu nad torami kolejowymi w Jastrzbiu o
wysokoci dochodzcej do 17 metrw gdzie zastosowano upek czarny z KWK
Pniwek w iloci 130 tys. m
3
(tj. okoo 250 tys. ton),
- budowa autostrady A-4 w obrbie Chorzowa gdzie do budowy dwupoziomowych
skrzyowa, wjazdw oraz odcinkw szlakowych zastosowano 80 tys. m
3
(okoo 150
tys. ton) upka czerwonego z KWK Makoszowy oraz 160 tys. m
3
(okoo 290 tys. ton)
upka z KWK Zabrze-Biskupice.
Z przytoczonych przykadw wynika, e zastosowanie odpadw pogrniczych do budowy
nasypw komunikacyjnych stanowi najprostszy sposb wykorzystania duych iloci odpadw
poniewa roboty ziemne charakteryzuj si znaczn materiaochonnoci. Dotyczy to
szczeglnie budowy drg gwnych i autostrad na terenach silnie zurbanizowanych gdzie
zachodzi szczeglna potrzeba wykonania wielopoziomowych skrzyowa z wysokimi
nasypami. Oglnie mona stwierdzi, e do budowy nasypw mog by stosowane
wszystkie rodzaje odpadw pod warunkiem odpowiedniego ich wykorzystania. Ogln ocena
przydatnoci odpadw do wykonania poszczeglnych czci korpusu (nasypu) drogowego
okrela norma PN-S-02205:1998 Roboty ziemne. Wymagania i badania.
W stosunku do odpadw mikkich podatnych na destrukcje uziarnienia wystpujc
gownie w upku surowym nie przepalonym lub sabo przepalonym norma dopuszcza ich
wykorzystanie w nasypach poniej strefy przemarzania gruntw i powyej strefy
oddziaywania wd gruntowych i powierzchniowych.
Zgodnie z norm warstwy nasypw powinny by formowane z materiau umoliwiajcego
w czasie zagszczania odpowiednie wypenienie przestrzeni midzy ziarnowych.
Wedug w/w normy bez ogranicze mog by stosowane w nasypach drogowych
rwnie odpady pogrnicze twarde takie jak dobrze przepalone upki lub odpady
zawierajce materia skalny odporny na destrukcje uziarnienia pod wpywem czynnikw
mechanicznych i atmosferycznych.
Dua atrakcyjno twardych odpadw pogrniczych masowo stosowanych w
budownictwie komunikacyjnym do wykonania nasypw przyczynia si do znacznego
wyczerpania ich zasobw aktualnie istnieje wic potrzeba bardziej racjonalnego sposobu ich
wykorzystania (np. w dolnych warstwach konstrukcji nawierzchni).
Dotychczasowe dowiadczalne lub zrealizowane w penej skali technicznej zastosowania
odpadw pogrniczych mikkich (gownie upkw nieprzepalonych lub niedostatecznie
przepalonych) do budowy nasypw drogowych wskazuj na moliwo znacznie szerszego
w stosunku do normy zakresu ich wykorzystania. Poza normowe wykorzystanie odpadw na
podstawie dopuszczenia jednostkowego lub aprobaty technicznej wymaga jednak znacznie
dokadniejszego rozpoznania ich specyficznych waciwoci oraz zakresu zmiennoci
poszczeglnych cech materiau w powizaniu z konkretnymi warunkami geotechnicznymi,
budowlanymi i eksploatacyjnymi realizowanego obiektu.
Z dotychczasowych dowiadcze wynika, e niema podstaw do obaw dotyczcych
wystpowania samozaponu w nasypach formowanych z odpadw odwglonych
(zawierajcych mniej ni 20% czci palnych) o kontrolowanym odpowiednio wysokim
zagszczeniu (Is>0,95) [14]. Potencjalna przydatno mikkich odpadw pogrniczych do
wykonywania poszczeglnych czci korpusu drogowego (nasypu) moe by okrelona na
podstawie nastpujcych waciwoci:

14 Kawalec J. Odpady grnicze jako materia konstrukcyjny do budowy drg i autostrad korzyci i zagroenia
Seminarium: Kruszywa dla drg i mostw, Warszawa 9 padziernik 2003r.
Odpady powglowe

60

- uziarnienia, wskanika piaskowego, kapilarnoci biernej, granic konsystencji,
wskanika nonoci i pcznienia, wspczynnika filtracji i ich zmiennoci w procesie
zagszczanie lub dziaania wody i mrozu
- zawartoci siarczanw i soli rozpuszczalnych, odczynu pH i zawartoci wgla
Ocena liczbowa wartoci poszczeglnych parametrw uzyskanych z bada jw. powinny
by uzalenione od przewidywanego miejsca i sposobu wykorzystania odpadw w
konstrukcji nasypu (partie nasypu naraone lub nie naraone na bezporednie lub porednie
oddziaywanie ruchu, wody i mrozu).
Oglnie mona stwierdzi, e materia rozkruszony w wyniku zagszczenia oraz
ewentualnego dziaania wody i mrozu powinien spenia wymagania jak dla gruntw
mineralnych stosowanych tradycyjnie do nasypw drogowych.
W praktyce przy ocenie przydatnoci i sposobu wykorzystania poszczeglnych rodzajw
odpadw powinny by uwzgldnione rwnie warunki poboru i dystrybucji (materia z hady
lub biecej produkcji), rodzaj materiau (surowy odwglony lub nie odwglony wzgldnie
przepalony) i jego odmiany (odpady gruboziarniste twarde lub mikkie, jednofrakcyjne lub o
cigym uziarnieniu) oraz praktyczne moliwoci uzyskania potrzebnego zagszczenia
nasypw formowanych z wypenieniem lub bez wypenienia przestrzeni midzyziarnowych
(zagszczenie dynamiczne udarowo-wstrzsowe, wibracyjne, statyczne itd.), moliwo i
potrzeba wykonania dodatkowych zabezpiecze w celu ochrony wd gruntowych (drena,
warstwy odsczajce i izolacyjne). Wspzaleno tak wielu czynnikw wpywajcych na
efektywno i bezpieczestwo wykorzystania odpadw przy braku odpowiednich wzorw
instrukcji i wytycznych stanowi istotn barier w racjonalnym gospodarczo poprawnym i
technicznie szerokim wykorzystaniu odpadw szczeglnie upku surowego nieprzepalonego.
Do czasu opracowania odpowiednich normatyww technicznych, rdow informacje o
sposobie i procedurze bada oraz interpretacji wynikw stanowi mog przedstawione w
zaczniku opracowania wykonane przez IBDiM dla potrzeb budowanej Drogowej Trasy
rednicowej Katowice-Gliwice[15].

4.2 WARSTWY WZMOCNIONEGO PODOA I PODBUDOWA POMOCNICZA
NAWIERZCHNI DROGOWEJ Z ODPADW POGRNICZYCH.

Dotychczasowe dowiadczenia z zastosowaniem odpadw pogrniczych wykazuj,
e wybrane rodzaje odpadw pogrniczych zawierajce gwnie twarde odmiany ska lub
dobrze przepalony upek mog znale zastosowanie do wykonania warstw wzmocnionego
podoa, warstw mrozoochronnych lub nonych dolnych warstw konstrukcyjnych
nawierzchni. Przy ocenie przydatnoci odpadw do wykonania warstw jw. powinny by
ustalone ich waciwoci podobnie jak dla materiaw stosowanych do nasypw a ponadto
takie cechy jak mrozoodporno, cieralno lub ewentualnie przydatno do ulepszenia
dodatkiem spoiwa (gwnie cementu lub aktywnych popiow lotnych) zgodnie z istniejcymi
wymaganiami przedmiotowych norm lub wymaganiami projektowymi ustalonymi
indywidualnie dla realizowanego obiektu.
W praktyce do wykonania warstw ulepszonego podoa nawierzchni stosowane byy, z
dobrym skutkiem, upki przepalone lub surowe z wtrnej mechanicznej przerbki (tj. procesu
odwglania) z przesezonowanych had przykopalnianych.
Warstwy wzmacniajce lub podbudowa pomocnicza nawierzchni wykonywane byy w
technologii kruszywa stabilizowanego mechanicznie i zawieray odpowiednio przekruszony
materia skalny uzyskany z selekcji odpadw z robt przygotowawczych. Uzyskanie
korzystnego cigego uziarnienia w warstwach ulepszonego podoa lub podbudowy
formowanej z materiaw zbrylonych (spieczony upek) lub posiadajcych niewystarczajc

15 Wileski P. Warunki zastosowania odpadw z grnictwa wgla kamiennego do budowy nasypw Drogowej Trasy
rednicowej GOP Katowice-Gliwice maszynopis IBDiM
Wileski P. Badanie przydatnoci odpadw pogrniczych z hady KWK Sonica do wykorzystania w budownictwie drogowym
maszynopis IBDiM
Odpady powglowe

61

zawarto czci drobnych (upki odwglone Haldex) byo moliwe dziki zastosowaniu
okrelonych sposobw formowania i zagszczania warstw z w/w materiaw. W celu
uzyskania wymaganego rozdrobnionego materiau stosowano odpowiednio dobrany zestaw
sprztu (spychacz z lemieszem, frezy mieszajce, walec okokowany, walec wibracyjny,
walec gadki) oraz cile okrelone sposoby i warunki jego wykorzystania ustalone na
prbnych odcinkach. rdowe informacje o sposobie i procedurze bada na prbnych
odcinkach oraz interpretacji wynikw zawieraj opracowania wykonane przez IBDiM dla
potrzeb budowanej Drogowej Trasy rednicowej Katowice-Gliwice [15].

5. OCENA ZAGROENIA RODOWISKA.

Odpady pogrnicze zgodnie z aktualnymi przepisami o ochronie rodowiska
(Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27.09.2001r w sprawie katalogu odpadw
Dziennik Ustaw numer 112 pozycja 1202) zostay sklasyfikowane w grupie o kodzie
identyfikacyjnym 01 04 jako odpady z fizycznej i chemicznej przerbki kopalin.
Poszczeglne odmiany i rodzaje odpadw z robt udostpniajcych, eksploatacyjnych i
przerbczych mog by zaklasyfikowane jako:
- odpady zawierajce skruszone skay kod 01 04 08, piaski i iy kod 01 04 09
- odpady powstajce przy pukaniu i czyszczeniu kopalin kod 01 04 12
- odpady z flotacyjnego czyszczenia wgla nie zawierajce substancji niebezpiecznych
kod 01 04 81 lub zawierajce substancje niebezpieczne kod 01 04 82
W przypadkach wtpliwych do sklasyfikowania powinny by wykonane badania
chemiczne i testy wymywalnoci szkodliwych substancji chemicznych. Rodzaj szkodliwych
zanieczyszcze chemicznych oraz ich stenie w odciekach wodnych okrela
Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 29.11.2002r Dziennik Ustaw numer 212 pozycja
1799 w sprawie warunkw jakie naley speni przy wprowadzaniu ciekw do wd lub ziemi
oraz w sprawie substancji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska wodnego.
Oglnie mona stwierdzi, e odpady przywglowe ze wieej produkcji nie wykazuj
przekroczenia substancji szkodliwych dla rodowiska. Zachodzcy na skadowiskach
procesy wietrzenia ska powoduje przejciowe zwikszenie zawartoci atwo
rozpuszczalnych soli (chlorkw i siarczanw jak rwnie zmiany odczynu pH).
W zalenoci od intensywnoci infiltracji wody opadowej, przez materia zgromadzony,
na skadowisko maleje w nim z biegiem czasu wymywanie i koncentracja szkodliwych
substancji chemicznych mogcych powodowa zagroenie dla rodowiska.
Wedug opinii ekologw utylizacja i wykorzystanie odpadw pogrniczych w nasypach
komunikacyjnych nie stanowi istotnego zagroenia dla rodowiska przy zachowaniu
niezbdnych rodkw ostronoci oraz zastosowaniu w miar potrzeb odpowiednich
zabezpiecze. Do zabezpiecze zaliczy naley przede wszystkim dobre zagszczenie
(ograniczajce infiltracje wody opadowej i erozje odpadw oraz moliwo ich
samozapalenia) waciwe zaprojektowany drena i ewentualne wykonanie w miar potrzeb
szczelnych ekranw lub warstw ochronnych (zmniejszajcych moliwo wymywania z
odpadw szkodliwych substancji chemicznych np. przy zmianach poziomu wd gruntowych).
Waciwie zaprojektowany i wykonany drena poczony z systemem powierzchniowego
odwodnienia pasa drogowego powinien zapewni odpowiednie rozcieczenie odciekw wd
drenarskich mogcych zawiera ladowe iloci chlorkw i siarczanw.

6. POTENCJALNE ZASTOSOWANIE ODPADW POGRNICZYCH.

Do budowy nasypw mog by stosowane wszystkie rodzaje odpadw pogrniczych pod
warunkiem odpowiedniego ich wykorzystania.
Odpady mikkie (upek surowy nieprzepalony lub sabo przepalony) podatne na destrukcje
uziarnienia spowodowan czynnikami atmosferycznymi lub mechanicznymi (zagszczenie)
mog by wykorzystane w nasypach poniej strefy przemarzania gruntw i powyej strefy
oddziaywania wd gruntowych i powierzchniowych.
Odpady powglowe

62

1
2
3
4
5
5
Wybrane rodzaje odpadw pogrniczych zawierajce twarde odmiany ska lub dobrze
przepalony upek , tzw. odpady twarde, mog znale zastosowanie do warstw
wzmocnionego podoa lub nonych dolnych warstw konstrukcyjnych nawierzchni.
Potencjalny zakres wykorzystania odpadw przedstawiono na poniszym schemacie.

Schemat konstrukcji drogowej

1. warstwa cieralna
2. warstwa wica
3. podbudowa

*)
dolne warstwy podbudowy

7. PROPOZYCJA PROGRAMU I ZAKRESU NIEZBDNYCH BADA
UZUPENIAJCYCH.

W celu okrelenia moliwoci rozszerzenia zakresu i sposobw wykorzystania
poszczeglnych odmian odpadw pogrniczych szczeglnie w warstwach konstrukcyjnych
nasypw i nawierzchni drogowych naraonych na dziaanie wody, mrozu i cikiego ruchu
budowlanego i eksploatacyjnego naley wykona badania uzupeniajce z zastosowaniem
odpowiednich ulepszaczy poprawiajcych waciwoci odpadw pogrniczych. Materiaami
ulepszajcymi wykazujcymi z reguy cechy sabych spoiw mog by np. uboczne produkty
spalania wgla z zakadw energetycznych, niektre odmiany ula hutniczego oraz
stabilizatory chemiczne poprawiajce stabilno mechaniczn i warunki zagszczenia
odpadw.
Moliwe wykorzystanie odpadw pogrniczych
Rodzaj warstwy drogowej
twarde mikkie
warstwa cieralna
- -
warstwa wica
- -
Podbudowa
+
*)
-
podoe (w tym podoe
ulepszone)
+ -
+ +
Odpady powglowe

63

Ze wzgldu na to, e odpady przywgowe, zwaszcza upki nieprzepalone i przepalone
nale do materiaw sabych pod wzgldem mechanicznym, zmieniaj one swoje
waciwoci podczas wbudowywania w konstrukcje drogowe. Powstaje w zwizku z tym
pytanie, jakie waciwoci w specyfikacjach technicznych powinno si przyjmowa dla tego
typu materiaw, przed wbudowaniem czy po wbudowaniu? W tym celu przeprowadzi
naley badania poligonowe okrelajce zmiany cech geotechnicznych podczas
zagszczania w skali poligonowej na odcinkach dowiadczalnych, co zostao przedstawione
w cz. II niniejszego opracowania.

8. PROPONOWANA METODYKA BADA KLASYFIKACYJNYCH DLA
ODPADW Z GRNICTWA WGLA KAMIENNEGO - PRZYKAD

8.1 POCHODZENIE I OPIS PRBEK.

Materia dostarczony do bada pochodzi z przykopalnianej hady z KWK Sonica w
Gliwicach aktualnie nieczynnej technicznie. Hada zawiera materia (upek przywglowy)
czciowo przeobraony w wyniku samoczynnego przepalenia oraz wieloletniego
sezonowania odpadw na otwartym powietrzu.
Dostarczone do bada prbki numer 1, 2, 3 i 4 pobrane zostay z czci hady wytypowanej
do eksploatacji dla potrzeb DT. Poszczeglne prbki o masie 60 100 kg kada zawieraj
nastpujcy rodzaj materiau:
Prbka Nr 1 zawiera dobrze przepalony gruboziarnisty upek z charakterystycznym biaym
nalotem na powierzchni ziaren.
Prbka Nr2 zawiera nieprzepalony upek czarny o uziarnieniu 0 150 mm, frakcja drobna
wykazuje cechy gruntu mao spoistego.
Prbki 3 i 4 zawieraj gruboziarnisty upek dobrze przepalony (czerwony), materia o
zblionym wygldzie i uziarnieniu w obydwu prbkach.

9. BADANIA LABORATORYJNE.

9.1 PROGRAM BADA.

W programie bada uwzgldniono oznaczenie wszystkich istotnych cech kruszywa z
odpadw grniczych niezbdnych dla oceny jego przydatnoci jako materiau do wykonania:
nasypw drogowych
wzmocnienia podoa
warstw mrozoochronnych
Przy ustaleniu przydatnoci i zakresu wykorzystania odpadw jw. ocenie podlegay
nastpujce waciwoci fizyczne i chemiczne kruszywa:
uziarnienie, wskanik piaskowy, kapilarno bierna, granice pynnoci i plastycznoci i
ich zmienno w procesie zagszczania lub dziaania wody i mrozu,
wilgotno optymalna i maksymalna gsto objtociowa szkieletu kruszywa,
wskanik nonoci i pcznienia,
cieralno w bbnie Los Angeles,
wodoprzepuszczalno,
nasikliwo,
mrozoodporno,
kt tarcia wewntrznego i spjno,
straty praenia,
zawarto chlorkw i siarczanw.
Odpady powglowe

64

9.2 BADANIE UZIARNIENIA I JEGO ZMIENNOCI.

Skad granulometryczny badanego materiau oznaczono na podstawie analizy sitowej
wykonanej metod pukania. Przeprowadzone badania dotyczyy nastpujcych prbek:
a) kruszywo w stanie naturalnym (prbka Nr 1, 2, 3 i 4 oraz rednia prbka uzyskana z
poczenia prbek Nr 3 i 4),
b) kruszywo (prbki Nr 1 i 2 oraz rednia z prbek 3 i 4) o zmodyfikowanym uziarnieniu 0
32 mm, w ktrym frakcje powyej 32 mm zastpiono tak sam iloci frakcji 10
32mm (wersja kruszywa do bada w
opt
,
ds
, CBR, k
10
z zastosowaniem standardowego
cylindra 152mm),
c) kruszywo w stanie naturalnym wg prbki Nr 2 (upek nieprzepalony) po 5, 10, 20 i 40
dniach moczenia w wodzie,
d) kruszywo w stanie naturalnym (prbka Nr 1 i 2 oraz rednia prbka kruszywa Nr 3 i 4)
po 5, 10, 15, 20 i 25 cyklach zamraania do 20
o
C i odmraania w wodzie +18
o
C,
e) kruszywo (prbka Nr 1 i 2 oraz rednia prbka kruszywa Nr 3 i 4) w zmodyfikowanej
wersji uziarnienia jak w punkcie b po 5-krotnym zagszczeniu w aparacie Proctora,
f) kruszywo (wg prbki Nr 1 i 2 oraz rednia z prbek Nr 3 i 4)w zmodyfikowanej wersji
uziarnienia jak w punkcie b po 5-krotnym zagszczeniu w oraz 5, 10, 15, 20 i 25 cyklach
zamraania do 20
o
C i odmraania w wodzie +18
o
C.

Rwnolegle z badaniami uziarnienia kruszywa wykonano rwnie oznaczenia wskanika
piaskowego (badania wg PN-EN 933-8 [16]) i kapilarnoci biernej (badania wg PN-60/B-
04493 [17]). Dla prbki Nr 2 (upek nieprzepalony) wykonano rwnie oznaczenia granic
konsystencji gruntu i wskanika plastycznoci (badanie wg PN-88/B04481[18]). Skad
granulometryczny badanych materiaw (procentowa zawarto frakcji kamienistej, wirowej,
piaskowej i pyowo-iowej), wskanik piaskowy (WP), kapilarno biern (H
Kb
) oraz granice
pynnoci (w
L
) i plastycznoci (w
P
) oraz wskanika plastycznoci (W
L
) przedstawiono w
tablicy 1, 2 i 3. Zmiany uziarnienia kruszywa w wyniku przeprowadzonych bada jak w
punktach a, c, d w stosunku do stanu naturalnego przedstawiono na rysunku 1, 2, 3, 4 i 5.

Zmiany uziarnienia kruszywa zmodyfikowanego (0-30mm) w wyniku przeprowadzonych
bada jak w punktach b, e, f przedstawiono na rysunku 6, 7 i 8.
Na podstawie przeprowadzonych bada prbek Nr 1, 2, 3 i 4 stwierdzi mona:
- materia w stanie naturalnym (rys.1) zawiera 75 do 90% frakcji kamienisto-wirowej i
tylko 5 do 10% pylasto-iowej, mona wic zgodnie z PN-86/B-02480 zaliczy go pod
wzgldem uziarnienia do gruntw gruboziarnistych,
- materia przepalony wg prbek Nr 1 i 3/4 badany w zmiennych warunkach
zamraania i odmraania podlega stosunkowo niewielkiemu rozkruszeniu. Po 25
cyklach zamraania kruszywa przyrost frakcji pyowo-iowej nie przekracza 8% (rys.2
i 5),
- materia przepalony nie wykazuje degradacji uziarnienia w warunkach duszego (40
dobowego) nasycania wod prbek,
- materia nieprzepalony (wg prbki 2) w stosunku do przepalonego wykazuje wiksz
podatno na dziaanie wody i mrozu. Przyrost frakcji pyowo-iowej spowodowany 40
dniowym moczeniem kruszywa w wodzie wynosi 8% (rys. 3), natomiast po 25 cyklach
zamraania zaobserwowano wzrost frakcji pyowo-iowej z 4 na 16% (rys.4)

Z przeprowadzonych bada na kruszywie o zmodyfikowanym uziarnieniu (jak w punktach
b, e, f) wynika, e czne dziaanie zagszczenia i zmiennych warunkw zamraania i

16 PN-EN 933-8 Badania geometrycznych waciwoci kruszyw. Cz. 8 Ocena zawartoci drobnych czstek. Badanie
wskanika piaskowego
17 PN-60/B-04493 Grunty budowlane. Oznaczanie kapilarnoci biernej
18 PN-88/B-04481 Grunty budowlane. Badania prbek gruntu
Odpady powglowe

65

odmraania powoduje jakociowo rne zmiany w kruszywie przepalonym i nie przepalonym,
a mianowicie:
- materia przepalony uzyskany z prbek Nr 1 i 3/4 po czciowym rozdrobnieniu
(gwnie frakcji grubych) w warunkach bada jw. charakteryzuje si korzystn z
punktu widzenia stabilizacji mechanicznej krzyw uziarnienia (rys.6 i 8) kruszywo
przed i po rozdrobnieniu nie wykazuje cech gruntu spoistego (max. zawarto ziarn
<0,075mm <13%, WP>35)
- materia surowy nie przepalony (uzyskany z prbki Nr 2) po czciowym
rozdrobnieniu w warunkach bada jw. charakteryzuje si wzrostem zawartoi frakcji
poniej 0,075mm nawet do 23% (rys.7) oraz moliwoci uzyskania niskich
wskanikw piaskowych, moe by wic zaliczony do gruntw niepewnych (WP<35)
lub wysadzinowych (WP<25),
- obydwa rodzaje kruszywa (materia surowy i przepalony uzyskane z prbek 1, 2, 3 i
4) po czciowym rozdrobnieniu w warunkach jw. charakteryzuj si podwyszon
kapilarnoci biern (H
Kb
>1,3m) nie powinny wic by stosowane w warstwie podoa
nawierzchni drogowych w strefie naraonej na podciganie wody gruntowej i
dziaania mrozu.

9.3 OZNACZENIE WILGOTNOCI OPTYMALNEJ.

Badanie wilgotnoci optymalnej oraz maksymalnej gstoci objtociowej szkieletu
gruntowego wykonano na kruszywie o zmodyfikowanym uziarnieniu 0-32mm (wg p.9.2.b),
proces zagszczenia kruszywa przeprowadzono zgodnie z podstawowymi warunkami PN-
88/B-04481 [2] met.II (cylinder o objtoci 2300cm
3
). Uzyskane wartoci z bada
przedstawiaj si nastpujco:
- kruszywo z materiau przepalonego (wg prbki 1 i 3/4)
wilgotno optymalna w
opt
= 12,0 13,0%
maksymalna gsto objtociowa szkieletu
ds
= 1,71 1,75 g/cm
3

- kruszywo z materiau nie przepalonego (wg prbki Nr 2)
wilgotno optymalna w
opt
= 8,3%
maksymalna gsto objtociowa szkieletu
ds
= 1,91 g/cm
3

Biorc pod uwag, e do bada zastosowano kruszywa o niepenym uziarnieniu i
stosunkowo duej nasikliwoci (punkt 9.6), uzyskane wyniki jw. maj warto orientacyjn.
Przewiduje si, e dla celw praktycznych warunki zagszczenia (
ds
i w
opt
) okrelone
zostan na poletku dowiadczalnym w naturalnych warunkach prowadzonych robt
ziemnych.

9.4 OZNACZENIE WSKANIKA NONOCI.

Badanie kalifornijskiego wskanika nonoci CBR wykonano zachowujc podstawowe
warunki jak w normie BN-70/8931-05. do bada stosowano kruszywo wg prbek 1, 2 i 3/4 o
zmodyfikowanym wg punktu 2.2.b uziarnieniu 0-32 mm w cylindrze CBR = 152mm.
Wykonano rwnie badania dla kruszywa zagszczonego w warunkach w
opt
i
ds
z
uwzgldnieniem rnych sposobw oznaczenia wskanikw CBR a mianowicie:
- pomiar bezporednio po zagszczeniu,
- pomiar po 6 dniach nasycania wod,
- pomiar po czciowym podsuszeniu do wilgotnoci w = w
opt
5% i 6 dniach
nasycania prbki w wodzie
- pomiar po 40 dniach nasycania prbki w wodzie
- pomiar po 25 cyklach zamraania w temperaturze 20
o
C i odmraania prbki w
wodzie w temperaturze +18
o
C.

Odpady powglowe

66

Biorc pod uwag wysok kapilarno biern (H
Kb
>1,3m) kruszywa wykonano rwnie
dodatkowe badania z uyciem materiau czciowo rozdrobnionego w wyniku 5-krotnego
zagszczenia oraz cyklicznego zamraania i odmraania (25 cykli). Przed wykonaniem
pomiaru wskanika CBR stosowano 6 dniowe nasycanie prbek wod.
Rwnolegle z badaniami CBR okrelono rwnie wraliwo kruszywa na pcznienie w
warunkach 6 lub nawet 40 dniowego nasycania prbek wod. Czterdziestodniowy okres
nasycania prbek wod wprowadzono wobec stwierdzenia w badanym kruszywie obecnoci
siarczanw (patrz punkt 9.9). wyniki bada wskanika CBR oraz pcznienia dla
poszczeglnych prbek i zastosowanych warunkw bada przedstawiono w tablicy 2.
Na podstawie uzyskanych wynikw z bada jw. mona stwierdzi, e kruszywo
zawierajce zarwno materia przepalony jak i surowy, zagszczone przy wilgotnoci
optymalnej charakteryzuje si stabiln niezalen od przyjtych rnych warunkw bada
nonoci oraz brakiem lub ma wraliwoci na pcznienie po nasycaniu wod.
W zalenoci od rodzaju kruszywa (materia przepalony lub surowy) oraz mniej lub
bardziej korzystnego uziarnienia, poszczeglne prbki charakteryzuj si nastpujcymi
wartociami wskanika CBR i pcznienia p:
Prbka 1 (materia przepalony) CBR = 90 110% p = 0,0%
Prbka 2 (materia surowy) CBR = 50 60% p = 0,1 0,6%
Prbka 3/4 (materia przepalony) CBR = 70 90% p = 0,0%
Z punktu widzenia korzystnej nonoci badane kruszywa stanowi mog dobre
podoe pod drogowe konstrukcje nawierzchni nawet dla ruchu cikiego.

9.5 OZNACZENIE ODPORNOCI NA CIERANIE.

Biorc pod uwag moliwoci eksploatowania warstwy ulepszonego podoa jako
tymczasowej nawierzchni pod cikim ruchem roboczym wykonano oznaczenie cieralnoci
dla grubszych frakcji kruszywa z upka przepalonego (prbka Nr 1 i 3/4).
Badanie cieralnoci przeprowadzono w bbnie Los Angeles zgodnie z norm PN-79/B-
06714/42 [19]. Do bada stosowano frakcje 10/32mm i 32/80mm wydzielone z kruszywa o
uziarnieniu:
naturalnym,
naturalnym po 25 cyklach zamraania i odmraania,
zmodyfikowanym (0-32mm) po 5-krotnym zagszczeniu w aparacie Proctora,
zmodyfikowanym (0-32mm) poddanym 5-krotnemu zagszczeniu w aparacie
Proctora oraz 25 cyklach zmraania i odmraania.
Uzyskane wyniki przedstawione w tablicy 5 pozwalaj oceni badany materia pod
wzgldem cieralnoci (S
c
<40) jako przydatny na warstw ulepszonego podoa lub
podbudow pomocnicz z kruszywa stabilizowanego mechanicznie.

9.6 OZNACZENIE MROZOODPORNOCI I NASIKLIWOCI.

Biorc pod uwag moliwo eksploatowania warstwy ulepszonego podoa pod ruchem
roboczym w rnych warunkach atmosferycznych, wykonano normowe badanie
mrozoodpornoci i nasikliwoci kruszywa.
Badanie mrozoodpornoci przeprowadzono metod bezporedni zgodnie z PN-78/B-
06714/19 [20] jak dla kruszywa wielofrakcyjnego.
Do bada wykorzystano prbki Nr 1, 2, 3 i 4 wydzielajc z nich frakcje 4-8mm, 8-16mm,
16-32mm i 32-80mm. Wyniki okrelone jako redni waon mrozoodporno po 5, 10, 15,
20 i 25 cyklach zamraania przedstawiono w tablicy r i na rysunku 9.

19 PN-79/B-06714/42 Kruszywa mineralne. Badania. Oznaczanie cieralnoci w bbnie Los Angeles.
20 PN-78/B-06714/19 Kruszywa mineralne. Badania. Oznaczenie mrozoodpornoci metod bezporedni
Odpady powglowe

67

Uzyskane wyniki po 25 cyklach zamraania i odmraania (ubytek masy < 12%) wiadczy
o moliwoci wykorzystania materiau przepalonego (prbka 1, 3 i 4) na warstw
ulepszonego podoa jako tymczasowej nawierzchni z kruszywa stabilizowanego
mechanicznie.
Okres eksploatacji pod ruchem roboczym nie przykrytej nawierzchni warstwy
ulepszonego podoa nie powinien przekracza jednego roku.
Biorc pod uwag stosunkowo gorsze wyniki mrozoodpornoci uzyskane dla materiau
nie przepalonego (prbka Nr 2 rys. 9) nie zaleca si stosowania upka surowego do
wykonania warstwy ulepszonego podoa.

9.7 OZNACZENIE WSPCZYNNIKA FILTRACJI.

Z uwagi na gruboziarnisty charakter badanego materiau oznaczenie
wodoprzepuszczalnoci wykonano stosujc do bada cylinder CBR o rednicy 152mm.
Oznaczenie wodoprzepuszczalnoci kruszywa (wg prbek Nr 1, 2, 3/4) o zmodyfikowanym
jak w punkcie 2.2.b uziarnieniu wykonano przed i po dodatkowym rozdrobnieniu materiau w
wyniku 5-krotnego zagszczenia oraz dziaania wody i mrozu (tj. po 25 cyklach zamraania i
odmraania).
Pomiary wskanika filtracji przeprowadzono przy trzech stanach zagszczenia kruszywa
(J
s
= 0,8; 0,9; 1,0). Otrzymane wyniki podano w tablicy 7.
Z przeprowadzonych bada wynika, e przy standardowym zagszczeniu warstwy
ulepszonego podoa z kruszywa przepalonego wg prbki 1 i 3/4 bd one charakteryzowa
si korzystnym wspczynnikiem filtracji k
10
>8 m/dob nawet w przypadku postpujcego z
biegiem czasu czciowego rozdrobnienia materiau w wyniku dziaania ruchu drogowego i
czynnikw atmosferycznych. Niski wskanik filtracji kruszywa nie przepalonego wskazuje na
konieczno utrzymania odpowiedniego odwodnienia warstw nasypw formowanych z
materiau nie przepalonego.

9.8 OKRELENIE KTA TARCIA WEWNTRZNEGO.

Oznaczenie wielkoci kta tarcia wewntrznego () i spjnoci (C) dla kruszyw wg prbki
1, 2, i 3/4 o zmodyfikowanym uziarnieniu (wg punktu 9.2.b) przeprowadzono w aparacie
bezporedniego cierania o wymiarze skrzynki 14x14 cm kierujc si ustaleniami normy PN-
88/B-04481[18] wykonano rwnie badania z zastosowaniem kruszywa jw. czciowo
rozdrobnionego w wyniku 5-krotnego zagszczenia.
Poszczeglne oznaczenia i C wykonano bezporednio po zagszczeniu kruszywa przy
wilgotnoci optymalnej oraz po 4 dniowym nasyceniu jw. prbek wod.
Uzyskane z bada wartoci kta wewntrznego = 45 55
o
(tablica 8) wiadcz o
moliwoci bezpiecznego formowania nasypw o pochyleniu skarp 1:1,5.

9.9 OZNACZENIE ZAWARTOCI SIARCZANW I CHLORKW.

Wobec stwierdzenia na powierzchni niektrych ziaren kruszywa charakterystycznego
biaego nalotu przeprowadzono badania na okrelenie zawartoci zwizkw siarki w
kruszywie (badanie wg PN-78/B-06714/28 [21] ) i przesczu wodnym (badanie wg PN-74/C-
04566/09) oraz zawartoci chlorkw w kruszywie.
Badania jw. dotyczyy urednionych prbek kruszywa Nr 1, 2 i 3/4. Dla prbki Nr 1
wykonano rwnie oznaczenie zawartoci SO
3
dla wydzielonych ziarn kruszywa z
najmniejsz i najwiksz iloci biaego nalotu. Wyniki bada przedstawiono w tablicy 9.
Na podstawie uzyskanych wynikw bada ustali mona, e rednia zawarto zwizkw
siarki w badanych prbkach kruszywa wynosi 2,33 2,85%, przy czym poszczeglne ziarna

21 PN-78/B-06714/28 Kruszywa mineralne. Badania. Oznaczanie zawartoci zwizkw siarki metod bromow
Odpady powglowe

68

mog zawiera od 1,03 do 4,85% SO
3
. Zawarto chlorkw w badanym kruszywie nie
przekracza 0,015%.
Biorc pod uwag, e wykonano rwnolegle badania (punkt 2.4) nie wykazuj pcznienia
zagszczonego i nasyconego wod kruszywa dopuci mona formowanie nasypw
drogowych z materiaw jw. w miejscach gdzie korpus nie bdzie mia bezporedniego
kontaktu z wodami powierzchniowymi.
W przypadku formowania nasypw w obrbie zbiornikw wodnych moliwo
wykorzystania materiaw jw. wymaga bdzie indywidualnego rozpoznania istniejcych
warunkw wodno-gruntowych.
Z uwagi na zawarto zwizkw siarki w iloci wikszej od 2,0% nie przewiduje si
moliwoci wykorzystania badanych materiaw do warstw nonych ulepszonych cementem.

9.10 OKRELENIE ZAWARTOCI CZCI ORGANICZNYCH.

Biorc pod uwag ograniczon moliwo okrelenia zawartoci czci organicznych w
kruszywie grubym, badanie (wykonano wg PN-88/B04481 metod praenia) dotyczyo frakcji
< 6,3mm zawierajcej najwicej kruchego kruszywa. Wyniki bada (straty masy w czasie
wyarzania) dla prbek pobranych z kruszywa w stanie naturalnym oraz prbek kruszywa
czciowo rozdrobnionego w wyniku 5-krotnego zagszczenia oraz cyklicznego zamraania i
odmraania przedstawiono w tablicy 10.
Na podstawie wynikw bada jw. ustali mona:
- razem ze wzrostem zawartoci czci drobnych spowodowanym wielokrotnym
zagszczeniem kruszywa lub dziaaniem wody i mrozu nie obserwuje si przyrostu
czci organicznych, co wskazuje, e dodatkowo rozdrobnione kruszywo nie zawiera
wikszych iloci przewarstwie w postaci wgla,
- zgodnie z oczekiwaniem proporcjonalnie wiksza zawarto wgla J
z
= 9,5 11,2%
wystpuje w kruszywie nie przepalonym (prbka Nr 2), mniejsza (J
z
= 3,4 5,7%) w
kruszywie przepalonym,
- niezalenie od rnej zawartoci czci organicznych w obydwu badanych rodzajach
kruszywa mona stwierdzi, e nie powoduj one nadmiernego rozlunienia
zagszczenia kruszywa spowodowanego pcznieniem w wodzie i dziaaniem mrozu
(patrz punkt 9.4).

10. WNIOSKI I ZALECENIA.

Na podstawie otrzymanych wynikw bada i ich analizy naley stwierdzi, e materia
reprezentowany przez prbki dostarczone do bada pobrane z hady przy KWK Sonica w
Gliwicach zawiera obydwie odmiany (surow i przepalon) upka przywglowego.
Wsplne cechy obydwu odmian upka stanowi:
- gruboziarniste uziarnienie czciowo podatne na mechaniczne rozdrobnienie co
praktycznie powinno umoliwi korzystne wypenienie wolnych przestrzeni
midzyziarnowych w warunkach zagszczenia kruszywa walcami wibracyjnymi,
- dobra (materia surowy) i bardzo dobra (materia przepalony) nono po
zagszczeniu nawet w warunkach penego nasycenia wod,
- brak lub niewielka wraliwo na pcznienie w warunkach dugotrwaego moczenia w
wodzie pomimo wystpowania w badanym kruszywie zanieczyszcze w postaci
zwizkw siarki (SO
3
w ilociach 1 3%) i czci organicznych (niespalony wgiel w
ilociach 3 10%)
- korzystny ostry ksztat ziaren zwikszajcy stateczno kruszywa (wysoki kt tarcia
wewntrznego) sprzyjajcy bezpiecznemu formowaniu stromych skarp nasypw.
Odpady powglowe

69

Poszczeglne odmiany upka wykazuj rnice w zakresie nastpujcych cech:
a) upek przepalony reprezentowany prbkami 1, 3 i 4 charakteryzuje si nastpujcymi
cechami:
- jednorodnym stanem przepalenia ; materia przepalony (upek czerwony) nie zawiera
wtrce z upka surowego,
- korzystnym uziarnieniem (czciowo ulepszonym w wyniku zagszczenia) zblionym
do optymalnego dla kruszywa stabilizowanego mechanicznie, nie podlegajcym
wikszym zmianom w warunkach dziaania wody i mrozu,
- dobr wodoprzepuszczalnoci uzyskan w warunkach wymaganego zagszczenia
jak dla warstwy ulepszonego podoa,
- stosunkowo wysok kapilarno biern ograniczajc moliwo wykonywania
warstwy ulepszonego podoa z upka jw. w strefie aktywnego dziaania wody
gruntowej.
b) upek surowy reprezentowany prbk Nr 2 charakteryzuje si nastpujcymi
cechami:
- waciwociami zblionymi do gruntu spoistego lub mao spoistego (wskanik
plastycznoci J
l
= 5 i wskanik piaskowy WP = 21 33), ktre wystpi mog
szczeglnie w warunkach mechanicznego rozdrobnienia kruszywa w procesie
zagszczenie lub dziaania wody i mrozu,
- wysok kapilarnoci i nisk wodoprzepuszczalnoci uzyskan w warunkach
wymaganego zagszczenia dla nasypw drogowych.
Powysze cechy charakteryzujce obydwa rodzaje kruszywa pozwalaj na ustalenie zakresu
ich wykorzystania:
- w przypadku nieselektywnej eksploatacji hady KWK Sonica wystpujcy tam
materia ( przepalony i nie przepalony) moe by wykorzystany do formowania
nasypw do wysokoci strefy przemarzania gruntw pod konstrukcj nawierzchni,
- w przypadku przekraczania istniejcych zbiornikw wodnych lub terenw okresowo
zalewanych wod moliwo wykorzystania materiau z hady KWK Sonica do
formowania podwodnej czci nasypw wymaga bdzie indywidualnego
rozpoznania istniejcych warunkw wodno-gruntowych i wymaga ochrony
rodowiska.
Zakres wykorzystania badanych odpadw moe by rozszerzony na grne warstwy nasypw
(w tym rwnie warstwy ochronnej) pod warunkiem:
- zastosowania materiau przepalonego jak prbka 1, 3 i 4 co wymaga bdzie
selektywnego poboru materiau zgromadzonego na hadzie,
- formowana warstwa jw. nie bdzie wystpowaa w strefie aktywnego podcigania
wody gruntowej (w praktyce ograniczenia dotyczy mog odcinkw przebiegajcych
w poziomie terenu lub w wykopach w miejscach wymagajcych wymiany gruntw
rodzimych).

Odpady powglowe

70

Odpady powglowe

71

Odpady powglowe

72

Odpady powglowe

73

Odpady powglowe

74

Tablica 5 Oznaczenie cieralnoci w bbnie Los Angeles
Oznaczenie prbki
Nr 1 Nr
cieralno (%) po: cieralno (%) po:

Lp.

Rodzaj kruszywa
Frakcja
kruszywa

mm
200 obr.
bbna
cz
1000 obr.
bbna
c
200 obr.
bbna
cz
1000 obr.
bbna
c
1. Naturalne
32 80
10 32
11,1
11,1
33,5
33,5
12,9
14,1
38,2
40,0

2.
Naturalne i po 25
cyklach zamraania-
odmraania
32 80
10 32
7,2
8,6
25,3
26,4
8,3
10,7
29,3
31,9
3.
Zmodyfikowane po 5-
krotnym zagszczeniu
10 32 8,5 26,1 9,7 28,3
4.
Zmodyfikowane po 5-
krotnym zagszczeniu i
25 cyklach zamraania-
odmraania
10 32 6,9 23,7 7,2 24,5

Tablica 6 Zestawienie wynikw bada mrozoodpornoci i nasikliwoci
Rodzaj badania Prbka 1 Prbka 2 Prbka 3 Prbka 4
Ubytek masy (%) prbki po:
- 5 cyklach zamraania-odmraania

3,1
4,7
6,5
9,1
11,0

6,1
7,9
10,9
14,6
17,1

2,1
4,3
7,5
9,7
11,5

1,5
2,9
5,2
7,1
9,1
Nasikliwo (%) 8,7 6,5 5,9 5,3

Tablica 7 Wspczynnik filtracji k
10
(m/dob) kruszywa 0-32 mm
uzyskanego z prbek 1, 2, 3 i 4
Wspczynnik filtracji k10 (m/dob)
Rodzaj kruszywa
Wskanik
zagszczenia
Is
Prbka 1 Prbka 2 Prbka 3 i 4
Kruszywo 0-32 mm
0,8
0,9
1,0
406,7
152,2
61,0
203,3
60,3
9,8
610,1
406,7
150,2
Kruszywo 0-32 mm
po 5-krotnym zagszczeniu
0,8
0,9
1,0
402,7
84,4
22,5
140,3
20,8
5,1
264,4
142,4
63,2
Kruszywo 0-32 mm
po 5-krotnym zagszczeniu i 25
cyklach zamraania-
odmraania
0,8
0,9
1,0
270,2
52,3
12,1
80,1
16,7
3,7
173,2
81,4
21,3

Odpady powglowe

75

Odpady powglowe

76

Tablica 9 Zawarto zwizkw siarki (SO
3
) i chlorkw (Cl)
w kruszywie wg prbki 1, 2 i 3/4
Zawarto siarki
w przeliczeniu na SO3 (%)
Zawarto chlorkw
(%)
Rodzaj badane prbki
w kruszywie w przesczu
wodnym
w kruszywie
Prbka Nr 1
- materia uredniony
- materia najbardziej
zanieczyszczony
- materia najbardziej czysty

2,37

4,85
1,03

0,70

-
-

0,010

-
-

Prbka Nr 2
- materia uredniony

2,33

0,62

0,014
Prbka Nr 3/4
- materia uredniony

2,85

1,33

0,011

Tablica 10 Zawarto czci organicznych okrelonych metod praenia
w temperaturze 600 800
o
C w kruszywie wg prbek 1, 2 i 3/4
Strata masy przy praeniu dla kruszywa 6,3 mm, Iz (%)
Oznaczenie prbki w stanie
naturalnym
po 5-krotnym
zagszczeniu
po 5-krotnym
zagszczeniu
i 25 cyklach z-o

Nr 1
Nr 2
Nr 3/4

4,9
11,2
3,7

4,2
9,5
2,6

5,7
10,1
3,4

Odpady powglowe

77

Rys. 1. Wykres uziarnienia kruszywa reprezentowanego prbkami 1, 2, 3 i 4.

Rys. 2. Wykres uziarnienia kruszywa wg prbki nr 1 w stanie naturalnym oraz po 5,
10, 15, 20 i 25 cyklach zamraania i odmraania.
Odpady powglowe

78

Rys. 3 . Wykres uziarnienia kruszywa wg prbki nr 2 w stanie naturalnym oraz
po 5, 10, 20 i 40 dniach moczenia w wodzie.

Rys. 4. Wykres uziarnienia kruszywa wg prbki nr 2 w stanie naturalnym oraz po 5,
Odpady powglowe

79

Rys. 5. Wykres uziarnienia kruszywa wg prbki nr 3/4 w stanie naturalnym oraz po 5,

Rys. 6. Wykres uziarnienia kruszywa zmodyfikowanego /0-32 mm/ uzyskanego
z prbki nr 1 stan przed i po badaniach zagszczenia oraz 5, 10, 15, 20
i 25 cyklach zamraania i odmraania.
Odpady powglowe

80

Rys. 7. Wykres uziarnienia kruszywa zmodyfikowanego /0-32 mm/
uzyskanego z prbki nr 2 stan przed i po badaniach zagszczenia oraz 5, 10,
15, 20 i 25 cyklach zamraania i odmraania

Rys. 8. Wykres uziarnienia kruszywa zmodyfikowanego /0-32 mm/
uzyskanego z prbki nr 3/4 ; stan przed i po badaniach zagszczenia oraz po
5, 10, 15, 20 i 25 cyklach zamraania i odmraania.
Odpady powglowe

81

Rys. 9. Wpyw iloci cykli zamraania i odmraania na ubytek masy kruszywa o uziarnieniu
4-80 mm wydzielonego z prbek nr 1, 2, 3 i 4.

Zacznik 3
Odpady budowlane

Odpady budowlane
83
1. OGLNA CHARAKTERYSTYKA ODPADW BUDOWLANYCH.

Odpady budowlane s materiaami powstajcymi w procesie rozbirki obiektw
budowlanych. Materiaami rozbirkowymi nazywamy rnorakie produkty, z ktrych nie
wszystkie nadaj si do recyklingu na kruszywo do budowy drg, dlatego te wymagaj one
selektywnego sortowania.
Materiay rozbirkowe mona generalnie podzieli na cztery kategorie:
1. Materia z rozbirki konstrukcji budowlanych oraz inynieryjnych skadajcy si z betonu
(zbrojonego lub niezbrojonego) bez obrzutki, tynku, azbestu oraz innych specjalnych
odpadw przemysowych;
2. Materia z rozbirki drg skadajcy si z materiau zwizanego lub niezwizanego
spoiwami hydraulicznymi, starej nawierzchni brukowej, krawnikw betonowych lub z
kamienia naturalnego, itp.
3. Mieszaniny materiaw zespolonych (ramy betonowe, fragmenty murw, itp.) z niewielk
zawartoci tynku, drewna, plastiku, itp.;
4. Heterogeniczne mieszaniny zawierajce ponad 10% materiaw niepodanych (tynku,
drewna, plastiku, itp.)
Niebezpieczne odpady zawierajce azbest i inne, zalenie od poziomu ich szkodliwoci
powizane lub niepowizane z innymi materiaami musz by systematycznie usuwane
podczas dostawy lub podczas sortowania, a nastpnie musz by przekazywane do
specjalistycznych centrw recyklingu.
Budownictwo drogowe, a szczeglnie kubaturowe ziemne zainteresowane jest odpadami
wystpujcymi masowo. W warunkach masowego wystpowania odpadw istnieje moliwo
znacznego zmniejszenia kosztw przetworzenia odpadw oraz ich dystrybucji. Potencjalnie
dua uyteczno niektrych odpadw budowlanych (powstajcych w wyniku prowadzonych
prac wyburzeniowych lub remontowych) dla budownictwa drogowego nie znajduje jak dotd
waciwego odbioru w skali ich faktycznego wykorzystania.
Spord wielu czynnikw majcych wpyw na dotychczasowy niezadowalajcy stan
wykorzystania poszczeglnych rodzajw odpadw budowlanych w drogownictwie naley
wymieni:
a) utrudniona dostpno w uzyskaniu opacalnych iloci odpadw przeznaczonych do
bezporedniego wykorzystania lub ich dalszego przetworzenia (wynikajca z braku
profesjonalnie zorganizowanej zbirki odpadw),
b) znaczna niejednorodno odpadw uzyskanych z tzw. wyburze, odpady porozbirkowe
zawieraj oprcz materiau mineralnego due iloci zanieczyszcze takich jak: drewno, stal,
tworzywa sztuczne, pap itp.,
c) brak lub niedostateczne wyposaenie zakadw zajmujcych si zbieraniem oraz utylizacj
odpadw budowlanych, ktre w wikszoci przypadkw dostarczane s na wysypiska
komunalne, gdzie s mieszane z innymi skadowanymi materiaami,
d) brak funkcjonalnych wzorw racjonalnego zagospodarowania odpadw cznie z
opracowanymi normami okrelajcymi optymalne warunki i racjonalne sposoby
przetworzenia i wykorzystania odpadw w budownictwie drogowym.
Problem ponownego zagospodarowania odpadw i materiaw powstajcych podczas
wyburze, rozbirek i remontw obiektw budowlanych w drogownictwie rzadko jest
podejmowany w krajowej literaturze technicznej. Doranie wykonane badania oraz prby
praktycznego wykorzystania gruzu ceglanego lub betonowego wiadcz w prawdzie o ich
potencjalnej przydatnoci, lecz nie stanowi jednak wystarczajco dobrego rozpoznania caoci
problemu zwizanego z wykorzystaniem tego rodzaju odpadw w budownictwie drogowym.
W praktyce zakres wykorzystania odpadw budowlanych jako materiau do robt ziemnych i
kruszywa drogowego do warstw konstrukcyjnych nawierzchni zalee bdzie od waciwoci
Odpady budowlane

84
technicznych materiau uzyskanego w wyniku zastosowanego procesu przetworzenia
odpadw. Do najwaniejszych cech pozwalajcych na wstpn klasyfikacj przetworzonych
odpadw oraz ustalenie ich przydatnoci do dalszego wykorzystania w robotach drogowych
zaliczy naley:
wraliwo na dziaanie wody i mrozu,
podatno na mechaniczne rozkruszenie pod wpywem zagszczenia oraz dziaania ruchu
drogowego,
reaktywno chemiczn w stosunku do innych materiaw (spoiw i lepiszczy) stosowanych
w technologiach drogowych.
Graniczne wartoci cech technicznych pozwalajcych na wstpn klasyfikacj materiaw
jak rwnie innych podanych parametrw (stopie rozdrobnienia, nono po zagszczeniu
lub ulepszeniu innymi materiaami) moe by ustalona na podstawie bada laboratoryjnych i
doranie przeprowadzonych prb poligonowych. Wyniki prb i bada stanowi mog podstaw
do wyboru najlepszych rozwiza konstrukcyjno-materiaowych przydatnych do zastosowania
w budownictwie drogowym.
Kruszywa z recyklingu nawierzchni betonowych s wykorzystywane jako podbudowy
stabilizowane mechanicznie oraz stabilizowane cementem w szeregu krajw czonkowskich
OECD [1]. W krajach tych duy procent (70100 procent) dostpnej iloci tego produktu
ubocznego jest poddawany recyklingowi. Grupa szacuje, e w krajach, gdzie nawierzchnie
betonowe z cementu portlandzkiego nie wystpuj albo wystpuj w niewielkich ilociach,
recykling tego produktu ubocznego prowadzony jest bardzo rzadko.
Nawierzchnia betonowa moe by poddawana recyklingowi na miejscu poprzez rozbijanie
istniejcego betonu i pokrywanie go now warstw asfaltu lub betonu. Ewentualnie,
istniejcy beton moe by rozbijany, usuwany i kruszony do rozmiarw kruszywa w
centralnej instalacji.
Skruszona nawierzchnia betonowa z odzysku wykazuje dobr odporno na starzenie w
warunkach atmosferycznych oraz erozj. Jeeli nie zastosuje si zbyt duej iloci
drobnoziarnistych frakcji kruszywa betonowego, otrzymane z niej podoe jest zwykle samo-
odwadniajce si, nieplastyczne oraz niewraliwe na mrz. Wczenie do niego czstek
pokrytych bitumem (na przykad z naoonego dywanika) powoduje zmniejszenie nonoci i
powinno ogranicza si do 30 procent lub mniej.
W piciu krajach (Austria, Kanada, Holandia, Wielka Brytania oraz USA) nawierzchnie
betonowe s rwnie poddawana recyklingowi na kruszywo do betonu na cemencie
portlandzkim. W tym zastosowaniu, wana jest zawarto drobnych czstek, poziom
zanieczyszcze oraz jednorodno odzyskanej nawierzchni betonowej. gruboziarnista cz
odzyskanej nawierzchni betonowej moe zastpowa tradycyjne kruszywo gruboziarniste w
betonie cementowym nawet do 100 procent, pod warunkiem, e mona prawidowo
zaprojektowa skad mieszanki. Jednak dla uniknicia problemw z urabialnoci,
zastpienie tradycyjnego kruszywa drobnoziarnistego drobnym materiaem z odzyskanej
nawierzchni betonowej powinno by ograniczone do nie wicej ni 20 procent masy. Poziom
zanieczyszcze w odzyskanej nawierzchni betonowej nie powinien przekracza dozwolonych
limitw dla kruszyw mineralnych. Rwnie potencjalna reaktywno kruszywa z recyklingu
zawierajcego kruszywo reagujce zasadowo powinna zawiera si w wartociach
granicznych dozwolonych dla materiaw tradycyjnych. Dla zapewnienia jednorodnych
waciwoci kruszywa, kruszywa betonowe pochodzce z rnych rde powinny by
odpowiednio mieszane lub przetwarzane osobno w duych stosach.
2 PODZIA ODPADW BUDOWLANYCH
Kady nowy materia musi spenia okrelone wymogi rodowiskowe i ekonomiczne.
Innymi sowy, dany produkt uboczny jest akceptowalnym zamiennikiem materiau
naturalnego, jeeli nie powoduje adnej utraty waciwoci (lub utrat niewielk), a jego

1 Road Transport Research; Recycling strategies for road works, OECD 1997
Odpady budowlane

85
stosowanie ma ograniczone skutki rodowiskowe lub ekonomiczne. Bardzo wane jest te
zdrowie i bezpieczestwa robotnikw. Zanim nowy produkt zostanie zaakceptowany, moe
zaistnie konieczno poddania go badaniom lub okresowi prbnemu oraz ocenie, ktra
potwierdzi jego jako i niezawodno.
W wielu krajach coraz waniejsze staje si zapewnienie, aby produkty uboczne z
recyklingu rzeczywicie mogy zosta ponownie poddane recyklingowi. Nie tylko w pierwszej
fazie ponownego ich uycia, ale rwnie w fazie drugiej, trzeciej, itd. Materia powinien by
uyteczny w sposb nie zagraajcy rodowisku. Dlatego te stosowanie materiaw
odpadowych powinno opiera si na dokadnym rozpoznaniu waciwoci technicznych i
ekologicznych.
Waciwoci techniczne materiaw drogowych produkowanych z odpadw budowlanych
zale przede wszystkim od surowca (materiau rdowego) uytego do produkcji. Wymieni
tu mona gwne trzy grupy rde pozyskiwania surowcw:
Stare betonowe nawierzchnie drogowe i lotniskowe, krawniki i kostki betonowe s to
betony o wysokich wytrzymaociach B>35MPa,
Konstrukcje inynierskie betonowe i elbetowe betony o wysokich wytrzymaociach
B>15MPa,
Gruz z rozbirki obiektw inynierskich zawierajcy ceg, zapraw murarsk i
tynkarsk, oraz gruz z rozbirki konstrukcji drogowych zawierajcych grunty i kruszywa
stabilizowane spoiwami niskich marek materia kruchy o niskiej wytrzymaoci.
Wobec powyszej klasyfikacji, ze wzgldu surowiec i jego waciwoci z odpadw
betonowych mona uzyska gwne dwa rodzaje materiau przydatnego w drogownictwie:
Kruszywo betonowe zawierajce kruszony beton o odpowiednich frakcjach lub
mieszankach frakcji do wykorzystania w podbudowach i warstwach nonych oraz jako
kruszywa do mieszanek betonowych,
Gruz budowlany zawierajcy mieszank w postaci odpadw mineralnych, betonu,
cegy , dachwek, zaprawy i itp., do wykorzystania jako materia do budowy korpusu
nasypw drogowych oraz przygotowania podoa pod konstrukcyjne warstwy
nawierzchni drogowych.

3. KRUSZYWO BETONOWE DEFINICJA,
POCHODZENIE,OGLNACHARAKTERYSTYKA

Kruszywo betonowe kruszywo sztuczne sortowane lub nie sortowane powstae w
wyniku skruszenia elementw betonowych takich jak: konstrukcje betonowe i elbetowe
obiektw inynierskich, betonowe nawierzchnie drogowe i lotniskowe.
Materia skada si z wysokiej jakoci, dokadnie sortowanych kruszyw, zwizanych
stwardniaym zaczynem cementowym powstaym w wyniku reakcji cementu portlandzkiego
(oraz ewentualnie uzupeniajcych materiaw cemento podobnych, takich jak pucolany lub
mielony i granulowany uel wielkopiecowy) z wod. Stwardniay zaczyn cementowy skada
si gwnie z uwodnionych krzemianw wapniowych, oraz z mniejszych iloci zwizkw
krzemianw wapniowo-glinowych oraz wodorotlenku wapniowego (ktry jest wysoce
alkaliczny).
Nawierzchnia betonowa przeznaczona do recyklingu moe by zanieczyszczona jonami
chloru pochodzcymi z soli wykorzystywanej do usuwania lodu z nawierzchni oraz
siarczanami pochodzcymi z kontaktu z olejami bogatymi w te zwizki. Jony chloru s
zwizane z korozj stali, natomiast reakcje z siarczanami prowadz do ekspansywnego
rozpadu (pcznienia) zaczynu cementowego. Omawiany materia moe te zawiera
kruszywa reagujce zasadowo lub kruszywa wraliwe na dziaanie mrozu. Jest to istotne
zagadnienie w przypadku stosowania kruszywa betonowego w betonach cementowych.
Odpady budowlane

86
Znajdujce si w betonie kruszywa reagujce zasadowo mog powodowa rozpranie oraz
pkanie betonu.
Kruszywo pochodzce z recyklingu betonu jest materiaem w 100% tuczonym i ma
bardzo kanciaste ksztaty. Ze wzgldu na przyleganie zaprawy do kruszyw zawartych w
betonie, przetworzony materia posiada chropowat tekstur powierzchniow, niszy ciar
waciwy oraz wiksz nasikliwo ni konwencjonalne kruszywo maturalne. Poniewa
rozmiar czstki przetworzonego materiau ulega zmniejszeniu, wystpuje odpowiedni spadek
ciaru waciwego oraz zwikszenie absorpcji wody spowodowane przez wiksze proporcje
zaprawy przylegajce do kruszyw o drobniejszych ziarnach. Wysoka absorpcja wody jest
szczeglnie zauwaalna w skruszonym materiale drobnoziarnistym uzyskanym z betonu,
poniewa w drobnoziarnistych kruszywach z betonu odzyskanego wystpuje znaczco
wicej zaprawy ni w ich gruboziarnistych odpowiednikach. Niektre drobne ziarna
kruszywa betonowego mog stanowi w 100% star zapraw. W konsekwencji tego ziarna o
mniejszych frakcjach charakteryzuj si mniej korzystnymi waciwociami pod wzgldem
nasikliwoci i mrozoodpornoci.
Produkcja kruszywa betonowego obejmuje gwne dwa etapy:
Etap I - separacja materiaw rozbirkowych polegajca na starannym oddzieleniu od
gruzu betonowego lub ceglanego zbrojenia stalowego, tynku, drewna, tworzyw
sztucznych, materiaw bitumicznych, elementw gipsowych, papieru
Etap II - kruszenie gruzu w kruszarkach i sortowanie na przesiewaczach na ziarna
okrelonego wymiaru w ktrych wydzieli mona nastpujce fazy produkcji kruszyw
z materiaw z recyklingu betonu:
Selekcja i magazynowanie surowca. Magazynowanie powinno by selektywne z
uwzgldnieniem rodzaju i pochodzenia surowca.
Wstpne przygotowanie polegajce przeciciu dugich elementw, usuniciu
zanieczyszcze,
Wstpne kruszenie przy zastosowaniu kruszarki szczkowej lub udarowej z
usuniciem czci metalowych poprzez elektromagnes,
W zalenoci od moliwoci proces kruszenia powinien polega na odsiewie
materiau sabego i pozwoli na rczne usunicie zanieczyszcze (drewno,
papier, plastik)
Rozsianie kruszyw na poszczeglne frakcje,
Ewentualnie, powtrne kruszenie pozostaoci frakcji o wikszym wymiarze po
zakoczeniu poprzedniej fazy kruszenia.
Jeeli kruszywo betonowe przeznaczone jest do wykonania podbudowy stabilizowanej
mechanicznie i krzywa przesiewu mieci si w krzywych granicznych to nie jest wymagane
rozdzielanie na odpowiednie frakcje.
Instalacje przerabiajce gruz betonowy mona podzieli na dwa rodzaje:

instalacja nieruchoma; lub
instalacja ruchoma, z podziaem na dwa typy:
Instalacje pierwotne (jeden stopie kruszenia)
Instalacje wtrne (co najmniej dwa stopnie kruszenia).

Oglnie rzecz biorc, instalacje nieruchome s bardziej skomplikowane, przez co
umoliwiaj wytwarzanie szerszego asortymentu materiaw.
Odpady budowlane

87
Np. w roku 2000, w caym regionie Ile-de-France w 29 zakadach wyprodukowano prawie 3
miliony ton materiaw z recyklingu, a czne moce produkcyjne tych zakadw sigay 4
milionw ton [2].

3.1 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA

Identyfikacji technicznej mona dokona na podstawie analizy porwnawczej parametrw
kruszywa betonowego. Umoliwi to ustalenie zmiennoci i pomoe w ustaleniu wymaga dla
tego materiau. W niniejszym opracowaniu przedstawiono podzia i klasyfikacj kruszyw
pochodzcych z recyklingu betonu wg przepisw francuskich [2] oraz dokonano analizy
parametrw technicznych na kruszywach, ktre byo wyprodukowane w rnych zakadach z
rnych surowcw. Wyniki bada porwnawczych przedstawiono w tablicy 1.

Odpady budowlane

88

Odpady budowlane

89

Odpady budowlane

90

Odpady budowlane

91
Kruszywa betonowe wytwarzane w zakadach recyklingu to materiay od niesortowanego
do klasyfikowanego kruszywa, na przykad piasku lub kruszyw drobnych oraz rnych
porednich rodzajw kruszywa.
Ponisza tablica zawiera produkty rnych centrw recyklingu we Francji wraz z normami
uywanymi do ich klasyfikowania na podstawie [2].

Tablica 2 Klasyfikacja kruszywa betonowego wg przepisw francuskich
Typ materiau Norma Zakad
Materia wstpnie przesiewany NF P 11-300 Wszystkie zakady przed
kruszeniem
Kruszywo niesortowane NF P 11-300 Kruszenie pierwotne bez
odsiewania
Kruszywo 0/D XP P 18-540 oraz NF P 11-300
lub NF P 98-129
Piasek XP 18-540
Drobne kruszywa i grube kruszywa XP P 18-540

Kruszenie pierwotne lub
wtrne z odsiewaniem

Wikszo produkcji stanowi kruszywo 0/D oraz piasek, kruszywa drobne i kruszywo grube.

We Francji definiuje si pi kategorii kruszywa z recyklingu betonu RG (RG recycled
gravel): RG0, RG1, RG2, RG3 i RG4, ktre okrelaj:
Rodzaj produktu, oraz
Kryteria normowe.
Jeeli chodzi o kryteria cieralnoci (badania Los Angeles oraz Micro Deval Underwater
(MDE)), norma XP P 18-540 jest zmodyfikowana w taki sposb, aby zapewnia lepszy opis
produktu z perspektywy lepszego recyklingu poprzez utworzenie klasy podrzdnej E+ (LA
40, MDE 35, LA + MDE 65) w klasie E.
Ze wzgldu na pochodzenie materiaw, naley zachowa ostrono w zwizku z
wymogami normy XP P 18-540 dotyczcymi obecnoci siarczanw, ktry moe powodowa
problemy zwizane ze struktur - zmiany objtociowe . Wymogi te zostay obejmuj
rwnie materiay RG1 zgodne z norm NF P 11-300. Kategorie kruszywa betonowego wg
[2] przedstawia tablica 3.

Tablica 3 Kategorie kruszywa betonowego ze wzgldu na cechy mechaniczne wg
propozycji francuskiej
NF P 11-300 Odwoanie do
normy F 72 F 71
XP P 18-540 oraz NF P 98-129 9 (UG A)
Kategoria
kruszywa z
recyklingu
RG0 RG1 RG2 RG3 RG4
Wielko ziarna
Niekalibrowana
0/D
D 80 mm
0/D
D 31,5 mm
0/D
D 20 mm
0/D
D 20 mm

cieralno

Nieokrelona
LA 45
MDE 45
LA 45
MDE 45
LA + MDE 80,
tj. E
LA 45
MDE 35
+ MDE 65,
tj. E+
LA 35
MDE 30
+ MDE 55,
tj. D
Czysto Nieokrelona VBS
(1)
0,2 (SE
(2)
50 lub
MB
(3)
2,5)
tj. b
(SE
(2)
50 lub
MB
(3)
2,5)
tj. b
(SE
(2)
50 lub
MB
(3)
2,5)
tj. b
Siarczany Zalenie od
zastosowania
SS b ( 0,7%)
(1) VBS: Warto grupy bkitu metylenowego wg normy NF P 94-068.
(2) Wskanik piaskowy
(3) MB: Warto grupy bkitu metylenowego wg normy EN 933-9

2 Technical Guide for the use of regional material in ILE-D-France Recycled Concrete and Demolition Wastes, first revision,
December 2001
Odpady budowlane

92
Uwagi dotyczce zawartoci siarczanw
Zawarto siarczanw jest okrelana przez norm NF P 18-581.
Prg absolutny jest podniesiony do 0,20% (tj. kategoria SSa) przy zastosowaniu w
budownictwie pod pyt betonow. W takim przypadku zawarto tynku musi by zerowa, a
jedynym rdem siarczanw moe by cement w materiale rdowym.
Aby zaliczy je do kategorii RG1, RG2, RG3 lub RG4, materiay musz spenia wszystkie
kryteria majce zastosowanie do kadej z tych kategorii.

3.2 IDENTYFIKACJA HANDLOWA ASORTYMENT

Do produkcji kruszywa betonowego stosowane s standardowe instalacje sortujce tak
jak dla kruszyw mineralnych. Zestawy sit s znormalizowane i stosowane mog by przy
produkcji kruszyw mineralnych i sztucznych. W zwizku z tym nie ma potrzeby
wprowadzania innych asortymentw pod wzgldem skadu ziarnowego kruszyw betonowych
i proponuje si stosowa grupy asortymentowe kruszyw wg [6] jak niej:

Tablica 4 Podzia kruszywa na frakcje handlowe
Podgrupy
kruszywa amane zwyke
rodzaj Frakcja lub grupa frakcji
1)
[mm]
1 2
mia
kliniec
kliniec
kliniec
kliniec
kliniec
kliniec
kliniec
tucze
niesort
niesort
0 4
4 12.8
4 20.0
4 - 31.5
6.3 - 12.8
6.3 - 20.0
12.8 - 20.0
20 - 31.5
31.5 - 63.0
0 - 31.5
0 - 63.0
1) Dopuszcza si po uzgodnieniu z odbiorc, w przypadkach technicznie uzasadnionych,
dostarczanie kruszywa innych frakcji i grupy frakcji ni w tablicy

Kruszywo betonowe powinno by klasyfikowane pod wzgldem waciwoci. Naley
rozrnia kruszywo o dobrych waciwociach fizykomechanicznych i zych. Pod tym
wzgldem wymagane bdzie ustalenie wymaga dla tego typu kruszyw z okreleniem
warunkw ich stosowania w budownictwie drogowym, co jest przedmiotem niniejszego
opracowania.

3.3 DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH
ZASTOSOWA KRUSZYWA BETONOWEGO

3.3.1 KRUSZYWO Z NAWIERZCHNI LOTNISKOWEJ BEMOWO W WARSZAWIE
PRODUKCJI MPRD S.A.
Kruszywo betonowe miao by zastosowane na podbudowy drogowe w konstrukcjach
nawierzchni ul. Powstacw lskich i Centrum Handlowego BEMOWO w Warszawie [3]
Kruszywo stanowia mieszanka 0/63mm uzyskana w procesie mechanicznej przerbki
(przekruszenia) gruzu betonowego. Do kruszenia zostay zastosowane kruszarki szczkowe.

3 Cezary KRASZEWSKI, Mieczysaw PRZYGODA Zakad Geotechniki IBDiM - Rozwizania konstrukcyjno-materiaowe z
zastosowaniem gruzu betonowego na terenie drg i placw manewrowych Centrum Handlowego przy ul. Powstacw lskich
w Warszawie; praca wykonana na zlecenie MPRD S.A., Warszawa 1999 r.
Odpady budowlane

93
Stosowany przy produkcji kruszywa gruz betonowy pochodzi z nawierzchni lotniska
BEMOWO w Warszawie. Charakterystyk kruszywa betonowego ustalon na podstawie
bada IBDiM [4]przedstawiono w tablicy 5.

Tablica 5 Charakterystyka kruszywa betonowego powstaego z przekruszenia nawierzchni
lotniska BEMOWO w Warszawie
Lp. Badana cecha Badanie wg Jednostka Wynik
1 Nasikliwo
frakcja 4/8mm
frakcja 8/16mm
frakcja 16/31.5mm
frakcja 31.5/63mm
frakcja >63mm
Nasikliwo rednia waona dla caej mieszanki
PN-B-06714-
18:1977

%
%
%
%
%
%

4.73
4.56
5.60
4.52
5.09
4.84
2 Mrozoodporno (ubytek masy)
frakcja 4/8mm
frakcja 8/16mm
frakcja 16/31.5mm
frakcja 31.5/63mm
frakcja >63mm
Nasikliwo rednia waona dla caej mieszanki
PN-B-06714-
19:1978

%
%
%
%
%
%

44.88
32.80
20.55
11.13
0.39
16.38
3 Wskanik piaskowy BN-64/8931-01 WP 73
4 cieralno w bbnie Los Angeles
czciowa, po 1/5 penej liczby obrotw
cakowita, po penej liczbie obrotw
PN-B-06714-
42:1979

%
%

26.7
56.3
5 Zawarto zanieczyszcze organicznych PN-B-
04481:1988

%

brak
6 Zawarto ziarn mniejszych ni 0.075mm
-dla prbki przed zagszczeniem
-po 5-krotnym zagszczeniu w aparacie Proctora
PN-B-06714-
15:1991

%
%

0.01
11.3
7 Maksymalna gsto objtociowa szkieletu ds PN-B-
04481:1988
g/cm
3
1.970
8 Wilgotno optymalna Wopt PN-B-
04481:1988
% 8.3
9 Wskanik nonoci wno (CBR)
przy penetracji trzpienia 2.5mm
rednia
BN-70/8931-05
%
%
%

37
57
47
10 Zawarto zanieczyszcze obcych PN-B-06714-
12:1976
% Brak

4 Cezary KRASZEWSKI, Mieczysaw PRZYGODA Zakad Geotechniki IBDiM; Wyniki bada kruszywa uzyskanego z
mechanicznej przerbki betonu; praca wykonana na zlecenie MPRD S.A., Warszawa 1998 r.
Odpady budowlane

94
rednice zastpcze "d" [mm]
z
o
s
t
a
j
e

n
a

s
i
c
i
e

[
%
]
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o

[
%
]
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0
.
0
7
0
.
0
8
0
.
0
9
0
.
1
0
0
.
2
0
0
.
3
0
0
.
4
0
0
.
5
0
0
.
6
0
0
.
7
0
0
.
8
0
0
.
9
0
1
.
0
0
2
.
0
0
3
.
0
0
4
.
0
0
5
.
0
0
6
.
0
0
7
.
0
0
8
.
0
0
9
.
0
0
1
0
.
0
0
2
0
.
0
0
3
0
.
0
0
4
0
.
0
0
5
0
.
0
0
6
0
.
0
0
7
0
.
0
0
8
0
.
0
0
9
0
.
0
0
przed zageszczeniem w aparacie Proctora
po 5-krotnym zageszczeniu w aparacie Proctora

Rys.1 - Wykres uziarnienia kruszywa betonowego przed i po zagszczeniu

Kruszywo o parametrach j/w zostao zastosowane w technologiach stabilizacji cementem
jako podbudowy zasadnicze. Wybr tej technologii zastosowania kruszywa betonowego
wynika ze sabej jakoci tego materiau pod wzgldem cieralnoci i mrozoodpornoci. By
to materia kruchy zmieniajcy znaczenie swoje uziarnienie podczas zagszczania. Badania
mrozoodpornoci tego kruszywa wykazay, e nie jest ono odporne na wpyw mrozu.
Zauwaa si tu pewn zaleno pomidzy mrozoodpornoci a wielkoci ziarna. Czym
ziarno mniejsze tym mniejsza odporno na dziaanie mrozu. Te cechy kruszywa
spowodoway wybr technologii stabilizacji cementem a nie stabilizacji mechanicznej jak dla
kruszyw o lepszych waciwociach.

3.3.2 KRUSZYWO POWSTAE Z PRZEKRUSZENIA DROGOWYCH
DROBNOWYMIAROWYCH ELEMENTW BETONOWYCH PRODUKCJI
FAL- BRUK

Kruszywo dostarczone do bada stanowi materia pochodzcy z przekruszenia
betonowych elementw budowlanych takich jak: krawniki, obrzea chodnikowe, pyty
chodnikowe oraz drogowe nawierzchnie betonowe. Badania laboratoryjne przeprowadzono
na poszczeglnych grupach frakcji: 0/12mm, 10/63mm, 31.5/80mm w jakich jest ono
produkowane jak rwnie zoono mieszank o optymalnym uziarnieniu.
Grupy frakcji wynikay z moliwoci technicznych producenta kruszywa i mog by one
zmieniane w zalenoci od potrzeb stosujc odpowiednie sita na sortowniku.
Charakterystyk kruszywa betonowego ustalon na podstawie bada IBDiM [5]
przedstawiono w tablicy 6.

mechanicznej przerbki betonu; praca wykonana na zlecenie FAL-bruk, Warszawa 2000 r.
Odpady budowlane

95
Tablica 6 charakterystyka kruszywa betonowego powstaego z przekruszenia nawierzchni
drogowych drobnowymiarowych elementw betonowych
1. Zawarto ziarn nieforemnych
4/8mm
8/16mm
16/31.5mm
31.5/80mm
PN-B-06714-
16:1978

%
%
%
%

0.0
1.3
2.6
18.8
2. Nasikliwo
frakcja 2/4mm
frakcja 4/8mm
frakcja 8/16mm
frakcja 16/31.5mm
frakcja 31.5/63mm
frakcja >63mm
PN-B-06714-
18:1977

%
%
%
%
%
%

6.55
5.34
4.73
4.76
4.87
5.28
3. Mrozoodporno (ubytek masy)
frakcja 2/4mm
frakcja 4/8mm
frakcja 8/16mm
frakcja 16/31.5mm
frakcja 31.5/63mm
frakcja >63mm
PN-B-06714-
19:1978

%
%
%
%
%
%

18.2
40.3
55.5
10.5
4.4
3.9
4 cieralno w bbnie Los Angeles
frakcja 4/10mm
frakcja 10/31.5mm
frakcja 31.5/80mm
frakcja 4/10mm
frakcja 10/31.5mm
frakcja 31.5/80mm
PN-B-06714-
42:1979

%
%
%

%
%
%

18.07
19.58
17.17

44.26
47.32
49.64
5. Zawarto zanieczyszcze obcych
Prbka 1 0/12mm
Prbka 2 10/63mm
Prbka 3 31.5/80mm
PN-B-06714-
12:1976

%
%
%

Brak
Brak
Brak

Tablica 7 charakterystyka mieszanki kruszywa betonowego 0/63mm

1
Wskanik piaskowy
Przed zagszczeniem w aparacie Proctora
Po 5-krotnym zagszczeniu w aparacie Proctora
BN-64/8931-01
WP
WP

76
71

2
cieralno w bbnie Los Angeles
PN-B-06714-
42:1979

%
%

18.84
46.38
3. Nasikliwo PN-B-06714-
18:1977
% 5.33

4.
Zawarto ziarn mniejszych ni 0.075mm
-dla prbki przed zagszczeniem
-po 5-krotnym zagszczeniu w aparacie Proctora
PN-B-06714-
15:1991

%
%

2
3
5. Maksymalna gsto objtociowa szkieletu ds PN-B-04481:1988 g/cm
3
1.875
6. Wilgotno optymalna Wopt PN-B-04481:1988 % 13.1
7. Wskanik nonoci wno (CBR)
Bezporednio po zagszczeniu mieszanki

BN-70/8931-05

%
%

161
164

8 Mrozoodporno rednia waona dla mieszanki PN-B-06714-
19:1978
% 27.8

Odpady budowlane

96
z
o
s
t
a
j
e

n
a

s
i
c
i
e

[
%
]
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o

[
%
]
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0
.
0
7
0
.
0
8
0
.
0
9
0
.
1
0
0
.
2
0
0
.
3
0
0
.
4
0
0
.
5
0
0
.
6
0
0
.
7
0
0
.
8
0
0
.
9
0
1
.
0
0
2
.
0
0
3
.
0
0
4
.
0
0
5
.
0
0
6
.
0
0
7
.
0
0
8
.
0
0
9
.
0
0
1
0
.
0
0
2
0
.
0
0
3
0
.
0
0
4
0
.
0
0
5
0
.
0
0
6
0
.
0
0
7
0
.
0
0
8
0
.
0
0
9
0
.
0
0
po 25 cyklach zamrazania
przed zamrazaniem

Rys 2 - Wykresy zmian uziarnienia mieszanki z kruszywa betonowego przed i po cyklach
zamraania i odmraania

z
o
s
t
a
j
e

n
a

s
i
c
i
e

[
%
]
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o

[
%
]
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0
.
0
7
0
.
0
8
0
.
0
9
0
.
1
0
0
.
2
0
0
.
3
0
0
.
4
0
0
.
5
0
0
.
6
0
0
.
7
0
0
.
8
0
0
.
9
0
1
.
0
0
2
.
0
0
3
.
0
0
4
.
0
0
5
.
0
0
6
.
0
0
7
.
0
0
8
.
0
0
9
.
0
0
1
0
.
0
0
2
0
.
0
0
3
0
.
0
0
4
0
.
0
0
5
0
.
0
0
6
0
.
0
0
7
0
.
0
0
8
0
.
0
0
9
0
.
0
0
przed zageszczeniem w aparacie Proctora
po 5-krotnym zageszczeniu w aparacie Proctora

Rys. 3 - Wykresy zmian uziarnienia mieszanki z kruszywa betonowego podczas
zagszczania

Kruszywo o waciwociach przedstawionych powyej w stosunku do kruszyw
mineralnych jest kruszywem znacznie sabszym. Wg kryteriw klasyfikacji kruszyw w
drogownictwie [6] kruszywo to nie spenia wymaga nawet dla III klasy. Przekroczone s
granice nasikliwoci i mrozoodpornoci. Odporno na dziaanie mrozu badana w sposb
analogiczny jak dla kruszyw mineralnych (badanie na poszczeglnych frakcjach wg [7]) nie
spenia warunku mrozoodpornoci, natomiast mieszanka poddana 25 cyklom zamraania i
odmraania nie zmienia granulometrii co oznacza, e nie jest ona podatna na dziaanie
mrozu. W tym zakresie wymagane bdzie przeprowadzenie bada uzupeniajcych.
Kruszywo to zostao dopuszczone do stosowania w warstwach konstrukcyjnych poniej
oddziaywania mrozu, w technologiach stabilizacji mechanicznej, bd w technologii
stabilizacji cementem w warstwach naraonych na dziaanie mrozu.

6 PN-B-11112:1996 Kruszywa mineralne. Kruszywa amane do nawierzchni drogowych.
7 PN-EN 1367-1:2001 Badania waciwoci cieplnych i odpornoci kruszyw na dziaanie czynnikw atmosferycznych cz.1
oznaczanie mrozoodpornoci.
Odpady budowlane

97
DROBNOWYMIAROWYCH ELEMENTW BETONOWYCH DELTA S.A.

Badane kruszywo powstaje w wyniku mechanicznej przerbki elementw betonowych
takich jak: krawniki, elementy nawierzchniowe (kostka, trelinka) oraz elementy konstrukcji
budowlanych pochodzce rozbirki. Surowiec do produkcji kruszywa betonowego jest do
zmienny i charakteryzuje si klas wytrzymaociow od B15B40. Elementy betonowe s
kruszone kruszark szczkow na bazie producenta kruszywa. W procesie produkcji
uzyskuje si kruszywo o uziarnieniu cigym frakcji 0/63mm. Kruszywo jest skadowane na
hadzie, skd pobierane jest na rodki transportu w celu dystrybucji na budowy.
Charakterystyk kruszywa betonowego ustalon na podstawie bada IBDiM [8]

Tablica 8 - Zestawienie wynikw bada dla kruszywa betonowego wg bada IBDiM -
039/134/2003 z sierpnia 2003 r.
Lp BADANA CECHA Badanie wg.
OTRZYMANY
WYNIK
1 Mrozoodporno metod bezporedni [%] PNB0671419: 1978 7,33
2 Nasikliwo [%] PNB0671418: 1978 4,97
Wskanik nonoci Wno [%]
bezporednio po zagszczeniu 112
po 4 dobach moczenia w wodzie 117
po 7 dniach w tym 4 dni moczenia w wodzie 121
po 28 dniach w tym 14 dni moczenia w wodzie 125
3
po 28 dniach w tym 14 cykli zamraania i
rozmraania
PNS02205:1988
zacznik A
54
4 Wilgotno optymalna [%] 11,5
5
Maksymalna gsto objtociowa szkieletu
gruntowego [g/cm
3
]
PNB04481: 1988
1,841
Wskanik piaskowy SE [%]
po 5 krotnym ubiciu w aparacie PROCTORA 72 6
po 14 cyklach zamraania i rozmraania
PNEN9338:2001
72
7 Kapilarno bierna [m] PNB04493:1960 0,3
Wskanik wodoprzepuszczalnoci K10 [m/d]
bezporednio po zagszczeniu 32,16
po 4 dobach moczenia w wodzie 31,22
po 7 dniach w tym 4 dni moczenia w wodzie 30,64
po 28 dniach w tym 14 dni moczenia w wodzie 31,42
8
po 28 dniach w tym 14 cykli zamraania i
rozmraania
PNB04492:1955
31,92
cieralno w bbnie Los Angeles [%]
cieralno czciowa cz 15,07
cieralno cakowita c 45,53
9
wskanik jednorodnoci cierania X
PNB0671442:1979
33,12
10 Wskanik rozkruszenia Xr [%] PNB0671440:1978 22,66
11 Zawarto ziaren mniejszych ni 0,075mm [%] PNB0671415:1991 2,0
12 Zawarto nadziarna [%] PNB0671415:1991 0,0

8 Cezary KRASZEWSKI Zakad Geotechniki IBDiM; OPINIA DOTYCZCA WYKORZYSTANIA KRUSZYWA BETONOWEGO
W BUDOWNICTWIE DROGOWYM; praca wykonana na zlecenie DELTA S.A. Warszawa 2003 r.
Odpady budowlane

98
WYKRES UZIARNIENIA KRUSZYWA
kruszywo betonowe
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
63 31,5 16 8 4 2 1 0,5 0,25 0,125 0,063
bok oczka sita, mm
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%
po zamraaniu naturalna po 5-krotnym zagszczeniu

Rys. 4 wykres uziarnienia kruszywa w stanie naturalnym, poddanego cyklom zamraania,
poddanego zagszczeniu

Pod wzgldem uziarnienia kruszywo betonowe naley zakwalifikowa do niesortu 0/63mm
wg PN-B-11112:1996 [6]. Krzywa uziarnienia kruszywa naturalnego (przed zagszczeniem)
jest zbliona do zalecanej krzywej w PN-S-06102:1997 [9]. Po zagszczeniu w aparacie
Proctora, co symuluje proces zagszczania wibracyjnego krzywa uziarnienia kruszywa
wpisuje si w zalecany zakres uziarnienia.
Cechy fizyko-mechaniczne pozwalaj na zaliczenie badanego kruszywa do kruszyw
mineralnych klasy III zgodnie z [6]. Pod wzgldem podstawowych cech wiadczcych o
przydatnoci do wykonywania podbudw drogowych, waciwoci kruszywa betonowego
odpowiadaj wymaganiom PN-S-06102:1997 [9].
Kruszywo betonowe charakteryzuje si korzystnie wysok wartoci wskanika nonoci
CBR, ktra wynosi bezporednio po ubiciu CBR=112%, i ronie w miar czasu do
CBR=125% po 28 dniach. Wskazuje to na pewn aktywno i waciwoci wice kruszywa
po jego rozkruszeniu. Nawet podczas nasycania wod nono mieszanki ronie. Wysoki
wskanik CBR>100% upowania do przyjcia wskanika rwnowanej nonoci - 1.00, ktry
mona stosowa przy zmianach materiaowych.
Ponadto kruszywo betonowe charakteryzuje si nisk zawartoci czstek o rednicy
mniejsze ni 0.063mm, co czyni ten materia dobrze przepuszczajcy wod. Wskanik
wodoprzepuszczalnoci k
10
dla tego kruszywa wynosi 30m/dob co spenia wymagania
dla drogowych materiaw filtracyjnych. Dla przykadu dobrze przepuszczalny materia w
drogownictwie to k
10
>8m/dob.
Badania przeprowadzone pod ktem mrozoodpornoci wykazay, e kruszywo spenia
wymagania dla kruszyw gat. III. Ponadto zastosowano niestandardowe badania
mrozoodpornoci, ktre wykazay, e kruszywo poddane cyklom zamraania i odmraania w
wodzie nie zmienia znacznie swego uziarnienia, a wskanik CBR utrzymuje si na poziomie
54%.
Na podstawie powyszej charakterystyki kruszywa betonowego jego racjonalne
wykorzystanie mona zaproponowa nastpujco:
Dla drg kategorii KR1KR2 kruszywo betonowe moe by wykorzystane w
podbudowach zasadniczych,

9 PN-S-06102:1997 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie
Odpady budowlane

99
Dla drg kategorii KR3KR6 kruszywo betonowe moe by wykorzystane w
podbudowach pomocniczych.

Ponadto kruszywo betonowe moe by stosowane w podbudowach zasadniczych w
konstrukcjach drogowych na ruch KR3KR6 w technologiach stabilizacji kruszywa
cementem lub chudych betonach. W tym przypadku, przy projektowaniu mieszanek,
badaniach i odbiorze warstw podbudw wykonanych w tej technologii obowizuj
wymagania przedstawione w:
PNS96012:1997 [10], lub
PNS96013:1997 [11].
Producent kruszywa o powyszych waciwociach od 10 lat stosuje w podbudowach
drogowych materiay pochodzce z recyklingu tj. tucze betonowy i opart na jego bazie
mieszank optymaln kruszyw. Jak pokazao wieloletnie dowiadczenie konstrukcje, w
ktrych zastosowano takie podbudowy bardzo dobrze zniosy prb czasu. Podbudowy z
tucznia betonowego, lub z mieszanki optymalnej zastosowano midzy innymi na niej
wymienionych obiektach:
Otoczenie zakadw PROCTER & GAMBLE Targwek Plant w Warszawie 1995
Stacje paliw STATOIL przy ulicach: Fieldorfa, Poczyskiej i Wrocawskiej 1994
Stacje paliw AMOCO (SHELL) ulica Wolska, Wolica 1996, 1997
Kompleksowy remont ulic: CHMIELNEJ, POLNEJ, TRAUGUTTA, SIENKIEWICZA,
Pl. MYNARSKI, WJTOWSKIEJ, BACZYSKIEGO i pl. EMILA MYNARSKIEGO
Remont parku KASKADA - oliborz 1996
Otoczenie biurowcw TOP 2000 przy ul.Wooskiej i AKTYN przy ul.Chmielnej 1995
Drogi i place na terenie WARSAW DISTRIBUTION CENTER przy ul.Szyszkowej
1995,6
Otoczenie biurowcw ILMET, KASKADA, WARSAW FINANCIAL CENTER, BRC i
WARSAW TOWERS przy rondzie ONZ i ulicach: witokrzyskiej i Emilii Plater 1997 -
2000
Drogi i place wok kompleksu MAN w Wolicy i hali METRA POLAND ALUMINIUM w
miejscowoci Urzut 1997,8
Otoczenie siedziby KRAJOWEJ IZBY ROZLICZENIOWEJ - ul.rdziemnomorska
1997
Drogi i parkingi dla firmy komputerowej KAREN - Al.Jerozolimskie 1998
Kompletne otoczenie zakadw DANFOSS w Grodzisku Mazowieckim 1998,9
Parkingi i drogi wewntrzne przy hali TORWAR II oraz przy kompleksie NATPOL na
Ursynowie 1997, 1998
Otoczenie hal EUROPA PARK i MAERSK w Mszczonowie 1999, 2000
Otoczenie kompleksu szkolno - sportowego przy ul.KASPRZAKA (pywalnia) 1998
Drogi, parkingi i chodniki przy siedzibie AMPLICO - ul.Przemysowa 2000
Otoczenie kompleksw REDUTA, KILJACZYK - RENAULT oraz JEROZOLIMSKIE
BUSINESS PARK wraz z modernizacj ulic: AL.JEROZOLIMSKIE, OPACZEWSKA,
MSZCZONOWSKA, WOCHOWSKA 1998, 1999
Drogi i parkingi wok hal MOTOZBYT - ul.opuszaska 1999
Drogi i uksztatowanie terenu przy BIBLIOTECE UNIWERSYTETU
WARSZAWSKIEGO wraz z modernizacj ulicy DOBREJ i LIPOWEJ 1999, 2000
Otoczenie centrum CATERPILLAR w Otarzewie 2001
Otoczenie CINEMA CITY na Bemowie, CITY STAR w Raszynie 2001
Otoczenie hotelu NOWA PRAGA przy ul.Brechta 2002

10 PNS96012:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa i ulepszone podoe z gruntu stabilizowanego cementem
11 PNS96013:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa z chudego betonu
Odpady budowlane

100
Otoczenie budynku GIEDY PAPIERW WARTOCIOWYCH przy ul.Ksicej
2002
Modernizacja ul. MODZELEWSKIEGO na Mokotowie 2001
Otoczenie biurowcw: BUSINESS RESEARCH CENTER przy ul.Grzybowskiej oraz
RENNAISSANCE TOWER wraz z modernizacj ulicy ROGALISKIEJ 2000
Parkingi przy ulicy DORYCKIEJ na Bielanach 2000
Otoczenie siedziby AGORA S.A. przy ul. Czerskiej 2002, 2001
Ulice: IRYSOWA, FALCKA i KURPISKIEGO na Mokotowie 2003

DROBNOWYMIAROWYCH ELEMENTW BETONOWYCH - LABOTEST

Do bada wykorzystano kruszywo o uziarnieniu 0/63 mm uzyskane z przekruszenia gruzu
betonowego z rozbirki konstrukcji betonowych klasy B15 do B40.
Dostarczona do bada prbka laboratoryjna reprezentowaa materia przekruszony kruszark
szczkow zlokalizowan na bazie w Siemianowicach lskich. Wyniki bada [12]
przeprowadzonych przedstawiono poniej w tablicach 9, 10, 11, 12.

Tablica 9 - Oznaczenie zmian wartoci wskanika piaskowego, kapilarnoci biernej i
wspczynnika filtracji po zagszczeniu kruszywa i cyklach zamraania

rodzaj mieszanki wskanik piaskowy
WP

kapilarno
bierna HkB
m
wspczynnik
filtracji k10
m /dob

mieszanka normowa,
w ktrej frakcj > 20 mm
zastpiono frakcj 6,3/20

mieszanka 0/20 po
zagszczeniu w aparacie
Proctora dla Is = 1,00

mieszanka 0/20 po
Proctora i 14-tu cyklach z-o

mieszanka 0/20 po
Proctora i 25-ciu cyklach z-o

87,3

78,5

56,8

51,5

0,58

0,64

0,71

0,72

24, 8

14,5

9,2

5,4

12 Piotr WILESKI; Zakad Geotechniki IBDiM, Jadwiga WILCZEK; LABOTEST Katowice; ROZPOZNANIE MOLIWOCI I
WARUNKW WYKORZYSTANIA GRUZU BETONOWEGO DO WYKONANIA PODBUDW DROGOWYCH, praca wykonana
na zlecenie PRIN S.A. Holding Katowice, 2000 r.
Odpady budowlane

101
Tablica 10 - Oznaczenie wartoci wskanika nonoci kruszywa przy zastosowaniu
rnych warunkw bada

stan mieszanki
CBR ( % )
dla I s = 1,00
CBR ( % )
dla I s = 1,03

mieszanka 0/20 bezporednio po
zagszczeniu

mieszanka 0/20 po zagszczeniu
i 4 dobach moczenia w wodzie

mieszanka 0/20 po zagszczeniu
i 25-ciu cyklach z-o

mieszanka 0/20 po 28 dniach
sezonowania i 4 dobach moczenia
w wodzie

mieszanka 0/20 po 28 dniach
sezonowania i 25 cyklach z-o

62,3

105,7

92,6

> 250

84,7

79,5

129,9

115,0

> 250

105,1

Tablica 11 - Oznaczenie cieralnoci czciowej i cakowitej w bbnie Los Angeles
dla poszczeglnych frakcji kruszywa

frakcja

procentowa zawarto
frakcji w mieszance

cieralno
czciowa
%

cieralno
cakowita
%

4/8
8/16
16/31,5
31,5 / 63

17,6
15,3
11,3
13,8

17,8
20,1
18,2
19,0

30,5
30,6
37,8
39,4

warto rednia waona

18,8

34,1

Tablica 12 - Oznaczenie mrozoodpornoci dla poszczeglnych frakcji kruszywa

frakcja

procentowa zawarto
frakcji w mieszance

mrozoodporno
%

4/8
8/16
16/31,5
31,5 / 63

17,6
15,3
11,3
13,8

15,3
14,9
9,7
17,4

warto rednia waona

14,7

W celu sprawdzenia przydatnoci technologicznej i konstrukcyjnej kruszywa z kruszywa
betonowego, wykorzystywanego w mieszankach o optymalnym uziarnieniu wykonano w
maju 2000 r. dwa odcinki prbne, zlokalizowane na drodze dojazdowej do skadowiska
kruszyw w Katowicach Janowie oraz w marcu 2001 r. odcinek dowiadczalny w postaci drogi
dojazdowej do szybu Piast w Katowicach w ramach zadania: Budowa Drogowej Trasy
rednicowej.
Odpady budowlane

102
Odcinki prbne wykonane w roku 2000
Powierzchnia odcinkw: 2x180 m
2

Konstrukcja nawierzchni wraz z ulepszonym podoem dla przewidywanego obcienia
ruchem kategorii KR 4 przedstawiaa si nastpujco:
- warstwa cieralna (wykonana po 3 miesicach od uoenia podbudowy) dywanik
bitumiczny gr. 5 cm,
- podbudowa stabilizowana mechanicznie z mieszanki kruszywa z gruzu betonowego 0/63
gr. 25 cm ( 13+12 cm)
- warstwa mrozoochronna penica rwnoczenie funkcj warstwy filtracyjnej z lupka
przywglowego przepalonego gr. 50 cm (2x25cm)
- podoe G 3 z gliny piaszczystej

Materia podbudowy

odc. I 80 % kruszywo z gruzu betonowego 0/63 mm bezporednio z kruszarki
(niedobr frakcji piaskowo- wirowej-konieczno odziarniania)
20 % kruszywo z ula wielkopiecowego 0/10 mm z Huty Jedno
(materia doziarniajcy)

odc. II mieszanka kruszywa z gruzu betonowego zestawiona z frakcji :
25 % frakcja 0/2 mm
45 % frakcja 2/16 mm
Uziarnienie kruszywa przed i po zagszczeniu podbudowy przedstawiono na rys. nr 5 i 6.

Rys. 5 wykres uziarnienia kruszywa betonowego przed i po zagszczeniu odcinek I

Odpady budowlane

103

Rys. 6 wykres uziarnienia kruszywa betonowego przed i po zagszczeniu odcinek II

Na tak przygotowanej podbudowie, po dowiadczalnym ustaleniu sposobu zagszczania wykonano
badanie moduw nonoci i wskanika odksztacenia.

Uzyskano nastpujce wyniki bada:

warstwa mrozoochronna podbudowa (kruszywo betonowe)

Odc. I E
2
= 132136 MPa E
2
= 225250 MPa
I
o
= 1,82,2 I
o
= 2,12,2

Odc. II E
2
= 129141 MPa E
2
= 250321 MPa
I
o
= 1,92,0 I
o
= 1,82,0

Badania powtrzono po trzech miesicach wstpnego twardnienia podbudowy,
bezporednio przed uoeniem warstwy bitumicznej oraz pod koniec okresu jesienno
zimowego (polowa marca), po cakowitym rozmarzniciu konstrukcji i zdjciu warstwy
bitumicznej w miejscach pomiarw.
Niekorzystne warunki pogodowe (opady deszczu) sprawiy, e podbudowa znalaza si w
stanie znacznego zawilgocenia, a zdjcie warstwy bitumicznej spowodowao rozlunienie jej
powierzchni. Mogo to sta si przyczyn mniej korzystnych wartoci wskanikw
odksztacenia..

Uzyskano nastpujce wyniki :

Badanie po trzech miesicach Badania pod koniec okresu jesienno-
zimowego

Odc. I E
2
= 321 375 MPa Odc. I E
2
= 375 MPa
I
o
= 1,7 1,9 I
o
= 2,3

Odc. II E
2
= 350 375 MPa Odc. II E
2
= 450 MPa
I
o
= 1,6 2,0 I
o
= 2,1
Odpady budowlane

104
W celu sprawdzenia zmian zachodzcych w podbudowie, pod wpywem obcienia ruchem,
kolejne badania nonoci i uziarnienia przeprowadzono po upywie jednego roku od bada
poprzednich czyli po 22 miesicach eksploatacji drogi.
Wyniki bada byy nastpujce:

Odc. I E
2
= 450 MPa Odc. II E
2
= 562 MPa
I
o
= 1,9 I
o
= 2,1

Uziarnienie kruszywa pobranego w miejscach bada przedstawiono na wykresach 7 i 8.

Rys. 7 Wykres uziarnienia po wstpnym okresie eksploatacji odcinek I

Rys. 8 Wykres uziarnienia po wstpnym okresie eksploatacji odcinek II

Odcinek dowiadczalny wykonany w roku 2001.

W roku 2001 wykonano fragment drogi dojazdowej do szybu Piast dugoci 150 m i
szerokoci jezdni 5m. Konstrukcja nawierzchni wraz z ulepszonym podoem dla
przewidywanego obcienia ruchem kategorii KR 2 przedstawiaa si nastpujco:
- warstwa cieralna - 4 cm
- warstwa wica 6 cm
- podbudowa stabilizowana mechanicznie z mieszanki kruszywa z
gruzu betonowego 0/63 gr. 25 cm ( 13+12 cm)
- warstwa mrozoochronna penica rwnoczenie funkcj warstwy
filtracyjnej z lupka przywglowego przepalonego gr. 40 cm (2x20cm)
Odpady budowlane

105
- podoe G 4 z gliny pylastej

Materia podbudowy stanowia mieszanka kruszywa z gruzu betonowego z zawartoci ok.
15 % gruzu ceglanego, zestawiona z frakcji:

25 % frakcja 0/2 mm

Na wykonanej podbudowie przeprowadzono badania nonoci oraz pobrano materia do
oceny skadu ziarnowego kruszywa przed i po zagszczeniu.
Uziarnienie kruszywa przedstawiono na wykresie nr 9.
Wyniki badania nonoci i zagszczenia przedstawiay si nastpujco:

E
2
= 225-321 MPa I
o
= 1,9-2,1

Krzywa uziarnieniakruszywa z gruzu betonowego z dodatkiem 10 % gruzu ceglanego
niebieska krzywa - przed zagszczeniem; czerwona krzywa - po zagszczeniu.
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
63,000 31,500 20,000 16,000 12,800 8,000 6,300 4,000 2,000 1,000 0,500 0,250 0,125 0,075 0,000
rednica czstek d [mm[
Z
a
w
a
r
t
o

c
z
s
t
e
k

o

r
e
d
n
i
c
y

m
n
i
e
j
s
z
e
j

n
i

d

[
%
]

Rys.9 Wykres uziarnienia mieszanki kruszywa betonowego z dodatkiem gruzu ceglanego

Droga jest od dwch lat eksploatowana i poddawana obserwacji. Do dnia dzisiejszego nie
stwierdzono adnych deformacji i uszkodze wskazujcych na pogorszenie si stanu
podbudowy.

Uwagi:
zmiany uziarnienia kruszywa z gruzu betonowego zachodzce pod wpywem
zagszczenia s niewielkie i nie znaczce,
zmiany uziarnienia kruszyw z gruzu betonowego z niewielk zawartoci gruzu
ceglanego s nieznacznie wiksze, ale rwnie mao znaczce,
podbudow z kruszywa z gruzu betonowego cechuje stopniowy przyrost nonoci w
czasie, co nie oznacza zwikszenia jej sztywnoci na tyle aby byo to niekorzystne dla
pracy konstrukcji nawierzchni.

Odpady budowlane

106
3.3.5 KRUSZYWO BETONOWE POWSTAE Z PRZEKRUSZENIA
NAWIERZCHNI LOTNISKOWEJ - WPRD S.A

Kruszywo betonowe powstao z przekruszenia pyt nawierzchni lotniskowej BEMOWO w
Warszawie. Do kruszenia zastosowana bya kruszarka szczkowa zlokalizowana na terenie
lotniska. Przekruszony materia w postaci mieszanki mia by wykorzystany do wykonania
podbudowy drogowej w konstrukcji nawierzchni ul. Powstacw lskich w Warszawie o
duym obcieniu KR6. Z uwagi na parametry uzyskiwanego kruszywa betonowego
przedstawione w tablicy 13 (przekroczona nasikliwo oraz niska mrozoodporno)
Wykonawca wykorzysta kruszywo jako skadnik mieszanki z kruszywem mineralnym.
Kruszywo betonowe byo doziarnione kruszywem mineralnym w celu spenienia wymaga
przedstawionych w [9]. Kruszywo betonowe stanowio jednak gwny skadnik mieszanki
0/63mm, a jego ilo wynosia od 6575% masy. Taka mieszanka zostaa wykorzystana do
wykonania:
warstwy wzmacniajcej 0/63mm gr. 18cm,
dolnej podbudowy 0/63 gr. 22 cm.
Grne warstwy konstrukcyjne tworzyy:
podbudowa z betonu asfaltowego 0/31.5mm gr. 18 cm
warstwa wica z betonu asfaltowego 0/25 mm gr. 8 cm
warstwa cieralna z betonu asfaltowego 0/16mm gr. 5 cm
W czasie realizacji prac bya kontrolowana nono i zagszczenie. Badania wykazay, e
mieszanka jest dobrze zagszczalna. Pomierzony wskanik odksztacenia wyni I
0
<2.20 a
wtrny modu odksztacenie ksztatowa si na poziomie 120180 MPa.
Po 4 letniej eksploatacji ulicy Powstacw lskich nawierzchnia nie wykazuje ladw
zuycia i zniszcze.
Charakterystyk kruszywa betonowego oraz mieszanek kruszywa betonowego z kruszywem
mineralnym na podstawie bada WPRD S.A. [13] przedstawiono w tablicy 13.

Tablica 13 - Zestawienie wynikw bada kruszywo betonowe przekruszone
frakcji 0/63,0 mm
Lp. Badanie cechy Uzyskane
wyniki
(%)
Wymagania
PN-S-0102:1997
1. Zawarto pyw mineralnych (< 0,075 mm) 2,0 2,0 12,0
2. Zawarto zanieczyszcze organicznych brak Barwa nie ciemniejsza od
wzorcowej
3. Nadziarno -
4. Podziarno -
5. Zawarto ziaren nieforemnych 6,6 40,0
6. Wskanik piaskowy (WP) po piciokrotnym
zagszczeniu (Proctor)
59,0 od 30,0 do 70,0
7. Zawarto zanieczyszcze obcych lad
8. Zawarto ziaren sabych
9. Nasikliwo 5,58 5,0
10. Mrozoodporno po 25 cyklach 14,7 10,0
11. Rozpad elazawy -
12. Zawarto zanieczyszcze obcych (gruz szamotowy) -
13. cieralno w bbnie Los Angeles cakowita
% ubytku

40,1
34,2

50,0
35,0

mechanicznej przerbki betonu; praca wykonana na zlecenie MPRD S.A., Warszawa 1998 r.
Odpady budowlane

107
Tablica 14 - Zestawienie wynikw bada mieszanka kruszywa betonowego (65%)
z kruszywem mineralnym (35%)
Rodzaj badania Jednostka Wynik Wymaganie
Nasikliwo % 3,5 3,6 5
Mrozoodporno po 25 cyklach met. bezporedni % 9,5 9,6 10
Zawarto ziaren wyduonych i paskich % 4,8 4,9 10
cieralno po penej liczbie obrotw wg Los Angeles % 35,9 37,9 50
cieralno po 1/5 liczbie obrotw wg Los Angeles % 31,3 32,7 35
Wskanik piaskowy po 5-krotnym badaniu wg Proctora % 61 - 68 30 70
Modu nonoci pierwotny E1
MPa - 100
Modu nonoci wtrny E2
MPa - 180
Wskanik zagszczenia E2 / E1 - 2,20

3.3.6 BADANIA KRUSZYW BETONOWYCH W PROJEKCIE ALTMAT
Kruszywo pochodzce z przerbki gruzu budowlanego byo przedmiotem bada
midzynarodowego projektu badawczego ATLMAT [14] dotyczcego wykorzystania
odpadw przemysowych w drogownictwie. Projekt opiera si na wykonaniu bada
laboratoryjnych materiaw oraz prowadzeniu bada terenowych na odcinkach
dowiadczalnych. Jednym z badanych tam materiaw byo kruszywo betonowe. W projekcie
zawarte zostay dowiadczenia z bada prowadzone w krajach czonkowskich uczestnikw
projektu ALTMAT Dania, Szwecja.
Dania.
Kruszywo betonowe byo zastosowane w podbudowie nawierzchni o nastpujcej
konstrukcji:
Warstwa asfaltowa 7cm
Podbudowa z kruszywa betonowego 0/31.5 mm 20cm
Warstwa piasku 30 cm
Podoe gruntowe z piasku.
Identyczn konstrukcj, jako konstrukcj porwnawcz wykonano z zastosowaniem w
podbudowie kruszywa mineralnego
Cechy techniczne zastosowanych kruszyw w podbudowie przedstawiono w poniszych
tablicach.
Tablica 15 cechy kruszywa betonowego przed zabudow w konstrukcji
i po 8 letniej eksploatacji
Rodzaj prbki Gsto objtociowa i
wilgotno optymalna wg
Proctora zmodyfikowanego
(0-16 mm)
Straty praenia Zawarto Ca cieralno
Los
Angeles

Materia Rok d, max
t/m
3

Wopt
%
Iom
%
Ca
%
LA
%
Badania kruszywa przed zabudow w konstrukcji
Kruszywo
betonowe
1990 8.0 17.6 39
7.7 16.8
7.7 17.3
Badania kruszywa po 8 letniej eksploatacji konstrukcji
Kruszywo
betonowe
1998 1.86 13.0 10.9 21.2 37
Kruszywo
mineralne
1998 2.11 7.5 27

14 ATLMAT - PROJECT FUNDED BY THE EUROPEAN COMMISSION UNDER THE TRANSPORT RTD PROGRAMME OF
THE 4th FRAMEWORK PROGRAMME, 1998 r
Odpady budowlane

108
Tablica 16 - Wyniki bada nonoci warstwy podbudowy z zastosowaniem kruszywa
betonowego i mineralnego w rnych okresach
Materia 1991
czerwiec
1998
maj
Kruszywo betonowe 320 MPa 540 MPa
Kruszywo mineralne 200 MPa 215 MPa

Tablica 17 Wyniki bada uziarnienia kruszywa betonowego przed I po 8 latach eksploatacji
w konstrukcji drogowej
Warstwa Przechodzi przez sito
Rok cm 0.075 mm
%
0.25 mm
%
1 mm
%
4 mm
%
16 mm
%
Kruszywo betonowe
1990 Przed budow
odcinka

4 9 25 48 91
1998 Po 8 letniej
eksploatacji
0 - 20
0 - 10
10 - 20
3.6
3.7
3.8
9.3
9.1
8.9
26.4
25.4
24.6
47.8
47.3
47.0
82.5
80.2
84.7

Tablica 18 Wyniki bada wymywalnoci zwizkw z kruszywa betonowego
i kruszywa mineralnego porwnanie
Parameter Jednostka Materia
Kruszywo
mineralne
Kruszywo
betonowe
Si g/kg 210
Fe g/kg 7.8 40
Ca g/kg 32 100
Al g/kg 31 20
Na g/kg 8.8 40
K g/kg 20 10
Mg g/kg 2.2 10
As mg/kg 1.2 5
Cd mg/kg < 0.01 0.3
Cr mg/kg 5.9 40
Cu mg/kg 5.4 20
Mn mg/kg 280 500
Mo mg/kg < 0.2 2
Ni mg/kg 3.3 40
Pb mg/kg 10 30
V mg/kg 11 40
Zn mg/kg 12 50

TOC g/kg 0.7 6.1

PH - 9.8 11.4

Rezultaty bada wskazuj, e podczas 8 letniego okresu eksploatacji kruszywo betonowe
doskonale spenio swoj rol. Po tym okresie wykonany odcinek drogi nie wykazuje adnych
zniszcze i znajduje si w stanie dobrym (Danish Pavement Condition Index - DPCI = 0.70).
Odpady budowlane

109
Stan dobry wg duskich przepisw to DPCI=01.99. Badania nonoci wykonane w czasie
budowy odcinka i po 8 letniej eksploatacji wykazuj bardzo duy wzrost moduu
odksztacenia, co jest wynikiem mikro-wiza hydraulicznych wywoanych w skruszonym
materiale. W kruszywie mineralnym, ktre byo zastosowane jako to porwnawcze wzrost
nonoci nie nastpi. Podczas eksploatacji nie wystpiy istotne zmiany w uziarnieniu
kruszywa betonowego. Mimo mniejszej odpornoci na cieralno LA kruszywo betonowe w
konstrukcji nie ulega zmianom granulometrycznym.
Badania rodowiskowe wykazay, e wymywalno zwizkw chemicznych z kruszywa
betonowego jest umiarkowana i troch wiksza ni w materiale mineralnym. Ze wzgldu na
zawarto zwizkw wapnia w kruszywie betonowym nastpuje silny wzrost odczynu pH.
Szwecja
W Szwecji kadego roku 50 mln ton naturalnego kruszywa jest stosowane w
drogownictwie. W tym samym czasie rozbirka konstrukcji budowlanych wytwarza ok. 1 mln
ton odpadw budowlanych. 75% odpadw jest wykorzystywanych do makroniwelacji, 20 %
jest odzyskiwane w postaci kruszywa, a 5% jako odpady niebezpieczne jest skadowane na
wysypiskach.
W ramach projektu ALTMAT zosta wykonany odcinek dowiadczalny z uyciem
kruszywa betonowego w podbudowie o konstrukcji j/n:
Warstwa cieralna SMA 3.5cm
Warstwa wica 9.5cm
Podbudowa z kruszywa
betonowego - 78.5cm

Dugo odcinka wynosia 100m, szeroko 9m.
Do wykonania odcinka uyto 1500 ton kruszywa betonowego 0/63mm. Materia o
uziarnieniu jak przedstawiono na rys.10 odpowiada wymaganiom szwedzkich przepisw
drogowych ROAD 94.

60 20 6 2 0.6 0.2 0.06
1 0.5 0.25
0.125
0.063
11.2
200 90 63 45 31.5 16 8
5.6
4 2
0.075
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
wymiar ziarna, mm
P
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o

Przed wbudowaniem rednia
z 30 pomiarw
Po wbudowaniu

Rys. 10 Wykres uziarnienia kruszywa betonowego przed zabudow i po zabudowaniu

Odpady budowlane

110
Tablica 19 - Wyniki bada wskanika nonoci CBR i cieralnoci LA dla kruszywa
betonowego zastosowanego na odcinku dowiadczalnym
Rodzaj prbki Wskanik nonoci CBR cieralno Los
Angeles

CBR
%
LA
%

Kruszywo betonowe
230
264

33
33

0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
0 5 10 15 20 25
Okres od czasu wbudowania [miesice]
M
o
d
u

s
p
r
y
s
t
o
c
i

[
M
p
a
]

Wartoci moduw sprystoci E okrelonych na warstwie kruszywa
betonowego
Kruszywo betonowe
Kruszywo granitowe
Rys.
11 - Przebieg nonoci podbudowy w czasie analiza porwnawcza kruszywa betonowego
z kruszywem granitowym

Z powyszego wykresu wynika, e nono podbudowy wykonanej z kruszywa
betonowego ronie znaczco w czasie (rys. 11). To zjawisko wytumaczy mona dwoma
aspektami: karbonatyzacj wolnego wapnia CaO zawartego w spoiwie i hydratacj
niezhydratyzowanego cementu w reakcji z wod. Przekada si to na wysoki wskanik
nonoci CBR takiej mieszanki kruszywa jak rwnie wyskoki modu sprystoci.
Przeprowadzono take badania rodowiskowe wpywu kruszywa betonowego na
rodowisko oraz jako to porwnawcze posuyo kruszywo mineralne (granit). Badanie
wykazay, e kruszywo betonowe skada si gownie z nastpujcych komponentw: Si, Al i
Ca. Zdarzaj si take wiksze iloci cikich metali takich jak Cr i Ni. Generalnie kruszywo
betonowe charakteryzuje si wymywalnoci tego samego rzdu jak materiay mineralne,
jakkolwiek zdarzaj si przekroczenia np. metali cikich takich jak Cr lub Pb.

Odpady budowlane

111
3.4 OCHRONA RODOWISKA

Poniewa obecnie coraz wicej troski powica si ochronie rodowiska, wykorzystanie
materiaw z recyklingu oferuje trzy niewtpliwe korzyci:
oszczdnoci na wysypiskach, ktrych liczba jak i wykorzystanie moe ulec
zmniejszeniu;
oszczdnoci w kamienioomach, oraz
oszczdnoci w transporcie, poniewa mamy do czynienia z materiaami lokalnymi.
W wikszoci krajw lokalne organy pastwowe ds. ochrony rodowiska reguluj
zastosowanie produktw ubocznych do budowy drg. Odbywa si to czsto w sposb
poredni, poprzez tworzenie praw regulujcych jako gleb, wd powierzchniowych i wody
pitnej, jak rwnie praw i przepisw majcych na celu ochron ywnoci i zdrowia. Poniewa
warunki te s regulowane nieco inaczej w kadym z krajw (lub w kadym regionie bd
stanie we danym kraju) mog wystpowa due rnice w obowizujcych przepisach.
Zasadniczo, ograniczenia dotyczce recyklingu produktw ubocznych o waciwociach
fizycznych i chemicznych zblionych do materiaw naturalnych wykorzystywanych w
drogownictwie nie istniej lub jest ich niewiele. Istniejce nieliczne ograniczenia dotycz
wpywu na zdrowie czowieka w formie zanieczyszczenia powietrza podczas budowy oraz
wpywu na rodowisko naturalne. Na przykad normalnie nie zezwala si na recykling
nawierzchni zawierajcych smo wglow w mieszaninie powstaej w recyklingu.
Ewentualnie zezwala si na bardzo ma zawarto tej substancji (poniej 1 procenta). Co
wicej, niektre produkty uboczne mog zawiera skadniki ugujce, ktre mog
zanieczyci wody powierzchniowe i gruntowe, jeeli dany materia bdzie nieprawidowo
skadowany lub wykorzystywany.
W Holandii, wymogi rodowiskowe zawiera Rozporzdzenie dotyczce materiaw
budowlanych [15]. Wymogi te opieraj si na przepisach prawa sucych ochronie gleby i
wd powierzchniowych. Wspomniane rozporzdzenie okrela rodowiskowe kryteria
jakociowe dla wykorzystywania materiaw w budownictwie. zastosowana metoda jest
zoona i obejmuje potencjalne skaenie gleby i wd gruntowych. Punktem wyjcia jest
zaoenie, e w czasie 100 lat naturalne stenie pierwiastkw chemicznych i wiza
chemicznych w wierzchnim metrze gleby nie moe zosta zwikszone o wicej, ni o 1
procent naturalnego stenia w otoczeniu. Wymg ten dotyczy tylko materiaw ugujcych i
nieorganicznych; dla materiaw organicznych podaje si tylko kryteria dotyczce ich skadu,
gdy brak jest rzetelnych bada dotyczcych ugowania.
W USA nie ma konkretnych rodowiskowych standardw jakociowych. Substancje
wypukane z recyklowanego materiau betonowego nie wydaj si by ani toksyczne, ani
niebezpieczne. Jednak kiedy materia taki jest wykorzystywany jako niezwizane podoe lub
zasypka, osady wytrcone z substancji wypukanych mog zapycha drobne dreny oraz
membrany z geowkniny. W Wielkiej Brytanii odpady niebezpieczne obejmuje Ustawa o
Kontroli Zanieczyszcze z roku 1974. Znaczna cz jej uregulowa zostaa zastpiona
przez Ustaw o Ochronie rodowiska z roku 1990. Przepisy dotyczce gospodarki
odpadami wprowadzone w roku 1994 na mocy tej ustawy obejmuj przeadunek,
skadowanie, obrbk i wyrzucanie materiaw odpadowych. Krajowa Agencja ds. rzek
odpowiada za ochron wd gruntowych na mocy Ustawy o zasobach Wodnych z roku 1991
(odpowiedzialno ta zostaa teraz przekazana Agencji ds. Ochrony rodowiska jak rwnie
Szkockiej Agencji ds. Ochrony rodowiska). Regionalne wadze drogowe musz uzgadnia
z agencjami ds. ochrony rodowiska moliwe wpywy budowy drg na wody gruntowe i
powierzchniowe. W efekcie, wykorzystanie materiaw odpadowych zawierajcych skadniki
rozpuszczalne w wodzie jest niedozwolone w wypenieniach poniej poziomu wd
gruntowych.

15 Building Material Decree, code 126B/165, 23 November 1995 Zoetermeer, The Netherlands
Odpady budowlane

112
Wymagania gospodarki wodnej dla materiaw z recyklingu elementw budowlanych RC.
Podane wartoci w tab. RC wg przepisw niemieckich [16] nie powinny by przekroczone.
Zastosowany podzia na 3 klasy umoliwia rozszerzenie zakresu stosowania materiau.
Przekroczenie dopuszczalnych wartoci moe by tolerowane tylko wwczas, gdy s
nieznaczne i nie s systematyczne. Wyniki systematyczne, to dwa kolejne wyniki
przekraczajce dopuszczaln warto w badaniu obcego laboratorium, a minimalnie
przekraczajce to takie gdy maksymalnie po jednej waciwoci w 3 z 4 pogrupowanych
cech nie przekraczaj dopuszczalnego w procentach przekroczenia . Jeli wystpuj
dopuszczalne przekroczenia w cechach grupy 2, to warto przepywu prdu moe rwnie
by wysza w granicach podanego % w kol.5.

Tablica 20 - Wyniki analizy eluatu materiau RC klasy 1, 2 i 3 i zwizkw chemicznych oraz
dopuszczalne przekroczenia pomierzonych wartoci
Cechy RC - 1 RC - 2 RC - 3 Dopuszczalne
przekroczenie
%
Grupy
cech
1 2 3 4 5 6
PH - 7 12,5 7 12,5 7 12,5 - -
Przewodno elektryczna mS/m 150 250 300 5 1
SO4 mg/l 150 300 600 5 2
Cl mg/l 20 40 150 10 2
As mg/l 0, 01 0,04 0,05 20 3
Cd mg/l 0,002 0,005 0,005 20 3
Cr ges. mg/l 0,03 0,075 0,1 20 3
Cu mg/l 0,05 0,15 0,2 20 3
Hg mg/l 0,0002 0,001 0,002 10 3
Ni mg/l 0,05 0,1 0,1 20 3
Pb mg/l 0,04 0,1 0,1 20 3
Zn mg/l 0,1 0,3 0,4 10 3
Fenol indeks mg/l 0,01 0,05 0,1 20 4
PAK (EPA) mg/l 0,005 0,008 - 50 4
PAK (EPA) mg/kg 20 50 100 - 4
EOX mg/kg 3 5 10 - 4

Uwagi:
1/ Brak wartoci, typowy zakres materiaowy; w razie przekroczenia, ustali przyczyn.
2/ Okreli dla praktyki; wynik nie stanowi podstawy do oceny.
Wg polskich przepisw dot. klasyfikacji odpadw kruszywo betonowe nie stanowi zagroenia
dla rodowiska naturalnego i nie figuruje na licie odpadw niebezpiecznych.
Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27.IX.2001r. w sprawie katalogu odpadw
(Dz.U. nr 112, poz. 1206) [17] wprowadza katalog odpadw, ktry okrela:
grupy odpadw w zalenoci od rda ich powstawania,
podgrupy i rodzaje odpadw oraz ich kody,
list odpadw niebezpiecznych,
sposb klasyfikowania odpadw.
Zgodnie z ww. Rozporzdzeniem kruszywo betonowe zaliczy naley do:

grupy o kodzie identyfikacyjnym 17 odpady z budowy, remontw
i demontau obiektw budowlanych

16 Technische Lieferbedingungen fr mineralstoffe im straebau, TL Min-StB 2000, Ausgabe 2000. Wymagania techniczne
dotyczce jakoci dostarczanych materiaw mineralnych do budowy drg (Kruszywa i materiay kamienne do budowy drg )
17 Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27.IX.2001r w sprawie katalogu odpadw (Dz.U. nr 112, poz. 1206)
Odpady budowlane

113
oraz infrastruktury drogowej (wczajc gleb i
ziemi z terenw zanieczyszczonych
podgrupy 17 01 Odpady materiaw i elementw budowlanych
oraz infrastruktury drogowej (np. beton, cegy,
pyty, ceramika)
rodzaju 17 01 01 Odpady betonu oraz gruz betonowy z
rozbirek i remontw, lub
rodzaju 17 01 81 Odpady z remontw i przebudowy
drg
Zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 2.XI.2000r. (aktualnie nie
obowizujce, lecz nie zastpione inn ustaw) w sprawie odpadw, ktre powinny by
wykorzystywane w celach przemysowych, oraz warunkw, jakie musz by spenione przy
ich wykorzystaniu (Dz.U. Nr 100, poz. 1078) [26] kruszywo betonowe znajduje si w wykazie
odpadw, ktre powinny by wykorzystywane w celach przemysowych, a wic wytwarzajcy
odpad tego typu powinien dy do jego gospodarczego wykorzystania.
Stosowanie kruszywa betonowego, zwaszcza w postaci niezwizanej powinno podlega
uprzednim badaniom wymywalnoci substancji chemicznych. Przepisy dotyczce ochrony wd
i ziemi, gdzie podane s dopuszczalne kryteria dla materiaw odpadowych zawiera
ROZPORZDZENIE MINISTRA RODOWISKA z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
warunkw, jakie naley speni przy wprowadzaniu ciekw do wd lub do ziemi oraz w
sprawie substancji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska wodnego. (Dz. U. Nr 212, poz.
1799) [18]. Kryteria wymywalnoci powinny oprcz kryteriw technicznych decydowa o
miejscu zabudowy danego materiau. Chodzi przede wszystkim o kontakt z wod.

3.5 POTENCJALNE MOLIWOCI WYKORZYSTANIA ODPADW
BUDOWLANYCH W DROGOWNICTWIE

Wg przepisw francuskich [2] do omawianych produktw z recyklingu odpadw
budowlanych zaliczamy:
kruszywo 0/D: RG0, GR1, RG2, RG3 oraz RG 4;
piasek 0/D, drobne kruszywa oraz kruszywo grube z materiaw powyszych kategorii.
Materiay te mona wykorzysta przy budowie drg do:
- robt ziemnych (rne zasypki, nasypy drogowe i ulepszone podoe, itp.)
- konstrukcje nawierzchni (podbudowy)
zgodnie z warunkami opisanymi w kolejnych punktach.

Kruszywo RG0 i RG1

Kruszywo RG0
Kruszywo RG0 jest materiaem przesiewanym, nie zawiera elaza, jest poddane obrbce
(nie zawiera drewna, papieru, plastiku, itp.) oraz zapewniona jest jego jednorodno, z tym,
e kruszywo moe zawiera tynk w zauwaalnej iloci do 5%. Te ostatnie zastrzeenie ma
za zadanie ograniczenie podatnoci materiau na fragmentacj i rozkad.
- Kruszywo RG0 nie nadaje si do zastosowania jako podoe drogowe,
- Kruszywo RG0 moe zosta wykorzystane jako zasypka pod nastpujcymi warunkami:
Nie wykorzystywa jako zasypk majc kontakt z konstrukcjami;

U. Nr 212, poz. 1799)
Odpady budowlane

114
Nie wykorzystywa jako doln cz zasypki w obszarach zatapialnych;
Nie zaleca si stosowa w technologiach stabilizacji bd ulepszania spoiwami.
Kruszywo RG1
- Kruszywo RG1 moe by wykorzystane jako zasypka na warunkach zastosowania
zdefiniowanych w PN-S-02205:1997 [19] jak dla gruntw naturalnych. Kruszywo RG1
mona stosowa zwaszcza tam, gdzie nie mona stosowa kruszywa RG0.
- Kruszywo RG1 moe by wykorzystywane jako podoe drogowe take w technologiach
stabilizacji bd ulepszenia spoiwami.
W zalenoci od danego przypadku i lokalizacji, zwaszcza kiedy podoe jest
przewidziane do ulepszenia, moe wystpowa konieczno usunicia wikszych
frakcji (> 50 mm lub nawet > 31,5 mm), ktre powodowayby trudnoci z
wymieszaniem i uzyskaniem paskiej powierzchni,
Kruszywa RG2, RG3 i RG4
Kruszywa te mog by wykorzystywane jako podbudowa drogi zarwno w stanie
niezwizanym (UG), jak i po poddaniu go obrbce spoiwem hydraulicznym w instalacji
mieszajcej (HG).

Kruszywo nie zwizane (UG) stabilizacja mechaniczna
Poniej przedstawiono specyfikacje dotyczce moliwoci i warunkw zastosowania tego
produktu, zalenie od nastpujcych czynnikw:
Pozycja warstwy w podbudowie (podbudowa czy podoe)
Natenie ruchu drogowego, zgodnie z ponisz skal.

Tablica 21 - Kategorie ruchu wg przepisw francuskich [2]
Kategoria T3 T2 T1 T0 TS

T5 T4
T3 T3 T2 T2 T1 T1 T0 T0 TS TS
TEX

MAD* 0 25 50 85 150 200 300 500 750 1200 2000 3000 5000
KR KR2 KR3 KR4 KR5 KR6 > KR6
* MAD: Mean Annual Daily Trafic - redni ruch dzienny w skali roku
KR: Kategoria Ruchu wg KTKNPiP [20]

Tablica 22 Obszar zastosowa dla kruszywa RG2, RG3 ORAZ RG4
stabilizowanego mechanicznie
Typ
kruszywa
Podoe Podbudowa Dodatkowa definicja zgodnie z Norm NF P 98-129
T4 RG2

(0/31,5)

(0/20)
- Kruszywo typu A
- D = 20 mm (NES 7)
- D = 31,5 mm (NES 6)
RG3 T3
+
T3
-

RG4 T3
- Kruszywo typu A
- D = 14 mm (NES 8)
- D = 20 mm (NES 7)

Kruszywo zwizane spoiwami hydraulicznymi (HG)

Kruszywa RG2, RG3 i RG4 stabilizowane spoiwem hydraulicznym s zdefiniowane w
normie NF 98-116 wedug produktw odpowiadajcych zastosowanej technice obrbki:
ula, cementu, specjalnego spoiwa drogowego, itp.

19 PN-S-02205: 1998 Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania
20 Katalog typowych konstrukcji nawierzchni podatnych i psztywnych. GDDP, IBDiM, Warszawa 1997r
Odpady budowlane

115
1
2
3
4
5
5
Obszar zastosowania tych technik jest opisany poprzez odniesienie do norm oraz
odpowiednich dokumentw dotyczcych zastosowa. Specyfikacje jak rwnie warunki
moliwych zastosowa przedstawiono poniej, zalenie od nastpujcych czynnikw:
Pozycja warstwy w podbudowie (podbudowa czy podoe);
Natenie ruchu drogowego, zgodnie z przedstawion wczeniej skal.

Tablica 23 Zastosowanie kruszywa stabilizowanego spoiwem
RG2, RG3 ORAZ RG4
Typ kruszywa Podbudowa Podoe Dodatkowe definicje wiru
poddanego obrbce
RG2 T3
+
T4
RG3 T2
+

T1
+(2)

T4
T3
+

RG4 T1
+
T3
+

T2
+

Zgodno z NES wg normy

Powysze analizy pozwalaj na sformuowanie wniosku, e kruszywa lepszej jakoci mog
suy jako materia do wykonywania podbudw drogowych w technologii stabilizacji
mechanicznej. Kruszywa sabsze pod wzgldem fizyko - mechanicznym mog by
wykorzystane w dwojaki sposb:
Jako kruszywo w mieszankach z innymi kruszywami o lepszych waciwociach
Jako kruszywo do stosowania w technologiach stabilizacji cementem [10, 11] bd w
chudych betonach
Natomiast wykorzystanie kruszyw najsabszych, niesegregowanych przewiduje jako materia
do wzmacniania podoa drogowego, do wykonywania zasypek bd niwelacji terenu. Wynika
z tego, e kruszywo betonowe moe mie bardzo szerokie zastosowanie w drogownictwie a
miejsce zastosowania tego materiau wynika z jego jakoci. Potencjalny zakres wykorzystania
kruszywa betonowego przedstawiono na poniszym schemacie.


1. warstwa cieralna
2. warstwa wica
3. podbudowa

Odpady budowlane

116
Moliwoci wykorzystania kruszywa betonowego w konstrukcjach drogowych przedstawiono
poniej:
Rodzaj warstwy drogowej Moliwe
wykorzystanie
kruszywa
betonowego
warstwa cieralna
-
warstwa wica
-
podbudowa
+
podoe (w tym podoe ulepszone)
+

+
Biorc pod uwag przeprowadzone analizy mona sformuowa nastpujce wnioski:
Kryterium mrozoodpornoci i nasikliwoci wg bada typowych jak dla kruszyw
naturalnych w wikszoci przypadkw kruszyw betonowych nie jest spenione.
Stwierdzono, e czym wiksze ziarno kruszywa betonowego tym parametry s lepsze
pod wzgldem odpornoci na wod i mrz, czym drobniejsze uziarnienie parametry
gorsze. Spowodowane jest to tym, e drobne kruszywo betonowe moe skada si w
caoci z zaprawy cementowej, poniewa czstki zaprawy cementowej gromadz si
zwykle w kruszywach drobnoziarnistych, 0/4 mm.
Wskazane jest aby kruszywa o lepszych waciwociach byo stosowane w
technologiach stabilizacji mechanicznej, natomiast kruszywa sabsze w technologiach
stabilizacji cementem lub stosowane w dolnych konstrukcjach poniej wpywu mrozu,
Kruszywo betonowe jest materiaem niewysadzinowym, o niskiej zawartoci pyw i
gstoci 18001900 kg/m
3
,
Kruszywo betonowe zastosowane w technologiach stabilizacji mechanicznej wykazuje
przyrost nonoci w czasie dochodzcy nawet do 300% pierwotnej nonoci,
Warstwa cieralna

Warstwa wica
KR1KR2, lub wysza w przypadku
stabilizacji kruszywa spoiwem
KR3KR6

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone

Podoe

Moliwe zastosowanie

Rys 13 - Propozycja wykorzystania kruszywa betonowego w konstrukcji drogowej
Odpady budowlane

117
3.5.1 ZASTOSOWANIE KRUSZYW BETONOWYCH Z RECYKLINGU DO
WYKORZYSTANIA W DROGOWYCH BETONACH CEMENTOWYCH

Oprcz zastosowa kruszyw betonowych w podbudowach niezwizanych i zwizanych
hydraulicznie o niskich wytrzymaociach, wanym kierunkiem wydaje si by wykorzystanie
tego materiau w betonach drogowych. Ograniczeniami w tym zakresie podobnie jak w
poprzednim wypadku s wymogi bezpieczestwa i trwaoci konstrukcji oraz rodowiska.
Na wstpie naley odrzuci wszystkie kruszywa, ktre pochodz z przetworzenia betonw
wykorzystywanych w przemyle fizyko-chemicznym (aktywne chemicznie i radiologiczne) lub
podda je szczegowym badaniom. Moe okaza si, e betony z nich wykonane s
szkodliwe dla rodowiska lub powoduj zbyt wczesne zniszczenia strukturalne (np.
przypieszona korozja zbrojenia, zakcenia w krystalizacji betonu i w efekcie problemy z
osigniciem zakadanych parametrw uytkowych).
Kruszywo z recyklingu powinno spenia wymagania tych samych dokumentw
odniesienia co kruszywa zwyke. Naley jednak zastanowi si nad poszczeglnymi
kryteriami wymaga. Moe okaza si, e kryteria stawiane kruszywom zwykym s zbyt
ostre dla kruszyw z recyklingu, co jednak nie przeoy si na parametry betonu wykonanego
z takich kruszyw.
Kruszywo z recyklingu naley frakcjonowa tak jak kruszywo normalne (amane lub
naturalne) wedug obowizujcych dokumentw odniesienia:
- Frakcja piaskowa (od 0 do 2 mm),
- Frakcja drobna (od 2 do 8 mm),
- Frakcja gruba (od 8 do 16 mm),
- Frakcja bardzo gruba (od 16 do 31,5 mm).
Najwicej problemw pojawia si przy projektowaniu i produkcji betonw z
zastosowaniem kruszywa z recyklingu. Badania wykazuj, e kruszywo z recyklingu posiada
mniejsze parametry trwaociowe w stosunku do materiaw mineralnych z uwagi na:
- czciow zawarto stwardniaego zaczynu lub zaprawy na powierzchni bocznej,
- mikrouszkodzenia powstae przy przetwarzaniu kruszywa (odspojenie ze starej
konstrukcji i rozkruszenie),
- wyeksploatowanie w poprzedniej konstrukcji (polerowanie, cieranie, erozja, zmczenie),
- mniejsz wytrzymao na miadenie, wiksz nasikliwo oraz sabsz odporno na
mrz,
- inne czynniki.
To czy mona stosowa kruszywo z recyklingu, w jakiej iloci i do jakich konstrukcji
powinny potwierdzi badania laboratoryjne i polowe. Szczegln uwag naley zwrci na
parametry wytrzymaociowe (wytrzymao na ciskanie, wytrzymao na rozciganie przy
zginaniu, odporno na cieranie), trwaociowe (odporno na dziaanie rodkw
odladzajcych, odporno na dziaanie mrozu, nasikliwo, przepuszczalno wody przez
beton) i zmczeniowe (po pewnym okresie eksploatacji) oraz na badania reaktywnoci
alkalicznej z uwagi na stosowanie zbrojenia (kotwy i dyble).
Praktycznego zastosowanie kruszyw z recyklingu nawierzchni betonowych w betonach
dokonaa firma Heilit Woerner na budowie odcinka autostrady A12 odcinek GolniceKrzywa
[21]. Kruszywo pochodzio z przekruszenia starej nawierzchni drogi i zostao wykorzystane do
produkcji mieszanki betonowej do zastosowania w dolnej warstwie nawierzchni
dwuwarstwowej. Zgodnie z norm PN-75/S-96015 [22] kruszywo uyte do produkcji mieszanek
betonowych powinno posiada waciwoci fizyczne i chemiczne odpowiadajce marce
kruszywa 30 wg PN-86/B-06712 [23]. Jak wynika z bada kruszywa betonowego

21 Marek STACZYK, Krzysztof SMUKALSKI - HEILIT+WOERNER
22 PN-75/S-96015 Drogi lotniskowe i nawierzchnie z betonu cementowego.
23 PN-86/B-06712 Kruszywo mineralne do betonu
Odpady budowlane

118
przedstawionych w tablicy 24 nie zosta speniony warunek nasikliwoci. Pomimo tego beton
wyprodukowany z takiego kruszywa speni wymagania stawiane w PN-75/S-96015.
Dowiadczenia firmy wykazuj, e do produkcji mieszanki betonowej nie naley stosowa
piasku amanego 0/2mm z recyklingu, poniewa materia ten wpywa negatywnie na
urabialno betonu a take na jego wytrzymao na rozciganie przy zginaniu. Zaleca si aby
maksymalna zawarto piasku amanego z recyklingu betonu wynosia 2030%. Do produkcji
mieszanki betonowej zastosowano nastpujce kruszywa:
kruszywa betonowe z odzysku frakcji 2/8, 8/16, 16/32 mm,
naturalny piasek pukany 0/2mm
Cechy zastosowanego kruszywa betonowego z odzysku przedstawiono w tablicy 24

Tablica 24 Cechy kruszywa betonowego zastosowanego do
wytworzenia mieszanki betonowej
L.p Badana cecha Jednostka Grys betonowy
16/32mm
Grys betonowy
8/16mm
Grys betonowy
2/8mm
1 Wytrzymao surowca MPa 89 89 89
2 cieralno w bbnie L.A. % 29.2 29.5 24.6
3 Wytrzymao na miadenie % 4.4 5.3 2.6
4 Zawarto frakcji podstawowej % 82.2 90.6 98.2
5 Zawarto ziaren nieksztatnych % 1.0 3.7 3.4
6 Zawarto pyw mineralnych % 1.2 1.5 1.6
7 Zanieczyszczenia organiczne Barwa wzorcowa
8 Zanieczyszczenia obce % brak brak Brak
9 Nasikliwo % 3.3 3.1 3.6
10 Mrozoodporno (ubytek masy) % 1.6 4.8 3.3

Cechy betonu wyprodukowanego na bazie kruszyw z recyklingu przedstawiay si nastpujco:
Wytrzymao na ciskanie po 7 dniach 38 MPa
Wytrzymao na ciskanie po 28 dniach 46 MPa
Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu 6.6 MPa
Nasikliwo - 4.6 %

Przy zastosowaniu kruszyw z odzysku musi obowizywa zasada, e beton wyprodukowany
przy zastosowaniu tych materiaw nie moe by traktowany ulgowo. Oznacza to, e musi on
spenia te same wymagania jak beton wyprodukowany z kruszyw naturalnych. W wikszoci
przypadkw kruszywa betonowe z odzysku charakteryzuj si sabszymi parametrami
technicznymi ni kruszywa mineralne. Natomiast betony na bazie kruszyw z odzysku uzyskuj
stawiane im wymagania.
Z uwagi na wysokie wymagania, na dzie dzisiejszy okazuje si, e do produkcji betonw
nawierzchniowych nie jest wskazane stosowanie kruszyw z recyklingu lub pewnych jego
frakcji, co nie przeszkodzi do stosowania takich betonw do konstrukcji innych warstw.

3.6 PROGRAM BADA UZUPENIAJCYCH

Dokonany przegld zastosowa kruszywa betonowego oraz analizy parametrw
technicznych jakimi charakteryzuje si to kruszywo pozwala na wycignicie gwnego
wniosku, e jest to kruszywo sabsze od kruszyw mineralnych przyjmujc standardow
metodyk bada. W najlepszym razie kruszywo to spenia wymagania dla klasy III wg
Odpady budowlane

119
klasyfikacji kruszyw naturalnych. Parametrami decydujcymi przy ocenie kruszywa
betonowego s: nasikliwo i mrozoodporno, ktre badane wg analogicznej metodyki jak
dla kruszyw mineralnych wypadaj niekorzystnie dla kruszywa betonowego. Natomiast
mieszanka kruszywa betonowego o uziarnieniu cigym poddana nawet 25 cyklom nie
wykazuje zmian uziarnienia co wskazuje na mrozoodporno takiej mieszanki.
Proponuje si w dalszych pracach przeprowadzenie bada majcych na celu ustalenie
kryterium mrozoodpornoci i nasikliwoci dla gruzu betonowego w celu ustalenia, czy przyj
surowe kryteria jak dla kruszyw naturalnych czy nie?. Program bada powinien zawiera
badania nasikliwoci, mrozoodpornoci oraz stopnia wysadzinowoci (SE) kruszywa przed i
po cyklach zamraania i odmraania. Naley take okreli moduy sprystoci kruszywa
betonowego o rnych parametrach w celu ustalenia wspczynnikw rwnowanej nonoci w
celu odniesienia do standardowego tucznia. Uatwi to znacznie projektowanie, a zwaszcza
zamiany materiaowe w konstrukcjach drogowych.
Wyniki bada uzupeniajcych przedstawiono w czci II niniejszego opracowania.

Odpady budowlane

120
4. GRUZ BUDOWLANY (PRODUKTY UBOCZNE Z ROZBIRKI
BUDYNKW) DEFINICJA, POCHODZENIE, OGLNA
CHARAKTERYSTYKA

Odpady betonowe z budynkw s rzadko dostpne w duych ilociach i zwykle s
pomieszane ze stal zbrojeniow, dachwkami, cegami oraz innymi materiaami
budowlanymi, co zalenie od zastosowania moe prowadzi do powstania sabego produktu.
Wytrzymao materiau betonowego z recyklingu zaley te od iloci czstek zaprawy
cementowej.
Materiay z rozbirki budynkw s przetwarzane poprzez ich selekcj i kruszenie, usuniecie
stali zbrojeniowej, przesiewanie i mycie. Cz skruszonego betonu moe mie waciwoci
samo cementujce ze wzgldu na pozostay nie uwodniony cement. Dodanie wody do
skruszonego betonu podczas budowy drg moe wspomaga uwadnianie pozostaego nie
uwodnionego cementu, co poprawia waciwoci niezwizanego podoa i podbudowy.
Przed wykorzystaniem rnych odpadw rozbirkowych do budowy drg, naley podda
substancje wypukiwane analizom na obecno ladowych iloci metali.
Fakt, e iloci betonu uzyskiwane podczas rozbirki budynkw s czsto niewielkie moe
stanowi przeszkod dla ponownego uycia tego materiau. Niemniej, wymagania prawne
dotyczce zmniejszania iloci odpadw staych skadowanych na wysypiskach w poczeniu
z globalnym ruchem w kierunku ochrony zasobw naturalnych zachcaj bran do
zbadania moliwoci recyklingu nawet najmniejszych moliwych do zaakceptowania iloci
materiaw odpadowych (takich jak skruszony beton wykorzystywany do budowy nawierzchni
parkingw lub chodnikw) w celu zaoszczdzenia miejsca na wysypiskach oraz ochrony
zasobw naturalnych wymaganych dla uzyskania nowego kruszywa.
Niestety kiedy odpady rozbirkowe zawieraj beton, dachwki i cegy, wytrzymao takiego
materiau jest do niska, dlatego jest on wykorzystywany tylko na nasypy oraz jako
zasypka. W Danii, skruszone dachwki i cegy mog by wykorzystywane w dolnej warstwie
nonej drg o lekkim i rednim obcieniu ruchem.
Gruz budowlany jest materiaem bardzo zoonym pod wzgldem petrograficznym. Zawiera
on moe oprcz typowego materiau budowlanego jak cega, beton, zaprawa, tynk take
inne dodatki np. szko, plastik, drewno, metal. Wynika, e skad gruzu moe by bardzo
zoony i zmienny.

4.1 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA

Gruz budowlany porozbirkowy jako materia do zastosowa w budownictwie nie jest w
literaturze krajowej czsto podejmowany. Brak jest take krajowych dowiadcze z
praktycznego stosowania tego materiau. Gruz budowlany stanowi obiekt bada take w
innych pastwach europejskich. Jednym z europejskich projektw badawczych, w ktrym
midzy innymi podjto prb opracowania moliwoci wykorzystania gruzu budowlanego jest
projekt ALT-MAT [14]. Opisane s tu dowiadczenia brytyjskie z bada laboratoryjnych oraz
terenowych na odcinkach z zastosowaniem tego materiau w konstrukcji drogowej. W
ramach projektu zostay poddane badaniom istniejce odcinki drogowe z zastosowaniem
gruzu budowlanego jako podbudowy i kruszywa wapiennego jako to porwnawcze.
Wykonane zostay odkrywki w nawierzchni, przeprowadzono pomiary nonoci i pobrano
prbki materiau do bada.
Gruz budowlany poddany badaniom w projekcie ALT-MAT charakteryzowa si
nastpujcym skadem petrograficznym jak przedstawiono w tablicy 25.

Odpady budowlane

121
Tablica 25 - Skad petrograficzny gruzu betonowego zastosowanego na odcinku
dowiadczalnym
Cega Beton Zaprawa Odpady
murarskie
Naturalny
kamie
Szko

Metal Plastik Drewno inne
%
zawarto

41

27

9

7

11

2

1

1

1

<1

Grubo podbudowy z gruzu budowlanego wynosia 3055cm, i bya uoona bya na
podou o wskaniku nonoci CBR=4%. Odcinek porwnawczy z zastosowaniem kruszywa
wapiennego charakteryzowa si gruboci podbudowy 15cm uoonej na podou o
CBR=1518%. Oba odcinki drogowe byy w stanie dobrym, nie mona byo odrni granicy
pomidzy sekcjami.
Waciwoci kruszywa z gruzu budowlanego oraz porwnawczego kruszywa wapiennego
przedstawiono w tablicy 26 i rys. 14

Tablica 26 - Waciwoci gruzu budowlanego i kruszywa wapiennego zastosowanego na
odcinkach dowiadczalnych na tle wymaga brytyjskich

Waciwo

Metoda badania

Zastosowanie
materiau
Wymagania
wg SHW
24

Gruz
budowlany

Kruszywo
wapienne

Uziarnienie

BS 1377: Part 2

Zasypki, podbudowy,
ulepszone podoe

Rys.13

Rys.13

Rys.13
Wskanik
Jednorodnoci

BS 1377: Part 2

Zasypki
Brak
wymaga

68

32

Wilgotno

BS 1377: Part 2

Zasypki, podbudowy,
ulepszone podoe

OMC 2% to
OMC + 1%

19%

4% (TP 1)
4% (TP 2)
3% (TP 3)

Wilgotno
optymalna (OMC)

BS 1377: Part 4

Ulepszone podoe
Brak
wymaga

6%

5%
Maksymalna
gsto szkieletu
BS 1377: Part 4
-
Brak
wymaga
1.63 Mg/m
3
2.32 Mg/m
3

Wskanik 10%
zawartoci pyw

BS 812: Part 111

Zasypki, podbudowy,
ulepszone podoe

>50 kN

75 kN

210 kN

Nasikliwo

BS 812: Part 2

Podbudowy

11.6%

1.2%

Wysadzinowoi

BS 812: Part 124

Podbudowy

15mm

21.8mm

7.0mm

Wskanik CBR

BS 1377: Part 4

Podbudowy

>30%

66%

156%

Zawarto
siarczanw

BS 1377: Part 3

Podbudowy

1.9g/l

0.09 g/l

0.05 g/l

Gstoc waciwa

BS 812: Part 2

Ulepszone podoe

Brak
wymaga

2.60 Mg/m
3

2.74 Mg/m
3

24 UK Specification for Highway Works (SHW) (Department of Transport, 1991)
Odpady budowlane

122
Wykres uziarnienia
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0,01 0,1 1 10 100
Wymiar oczka sita (mm)
P
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o

(
%
)

)

zalecane granice uziarnienia gruz budowlany kruszyw o wapienne

Rys. 14 Wykres uziarnienia gruzu budowlanego i kruszywa wapiennego zastosowanych na
odcinku dowiadczalnym

Przedstawione w tablicy 25 wyniki bada wykazuj, e gruz budowlany w odniesieniu do
kruszywa wapiennego charakteryzuje si wiksz wilgotnoci ok. 20%. Spowodowane jest
to wystpowaniem materiau o duej nasikliwoci tj. zaprawy i cegie oraz moliwymi
wtrceniami organicznymi. W zwizku z du nasikliwoci materia nie jest mrozoodporny.
Badania przeprowadzone wg norm brytyjskich nie maj przeoenia na polskie ale dokonujc
analizy porwnawczej zauway mona, e w stosunku do kruszywa wapiennego gruz
budowlany jest znacznie sabszy pod tym wzgldem. Wskanik nonoci CBR dla gruzu
budowlanego ksztatuje si na poziomie 66% co odpowiada polskim wymaganiom dla
podbudw z kruszyw stabilizowanych mechanicznie wg [9]. Ze wzgldu na ma zawarto
pyw gruz budowlany zaliczy naley do materiaw niewysadzinowych i moe stanowi
none podoe pod konstrukcj drogow. Biorc powysz charakterystyk techniczn gruzu
budowlanego nie oraz polskie uwarunkowania klimatyczne gruz budowlany powinien by
stosowany poniej oddziaywania mrozu.
Due iloci gruzu betonowego frakcji 50/150mm zostay z powodzeniem zastosowane w
Holandii [25] jako rdze nasypu waw przeciwpowodziowych. Parametry techniczne zostay
osignite (zagszczenie i nono) oraz speniono wymagania rodowiskowe.

4.2 IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT

Ze wzgldu na du zmienno gruzu budowlanego spowodowan niejednorodnoci
surowca nie mona jednoznacznie ustanowi parametrw identyfikujcych ten materia. Ze
wzgldu na parametry fizyko-mechaniczne zastosowanie kruszywa budowlanego przewiduje
si w dolnych warstwach konstrukcyjnych lub w podou, co nie wymaga dokadnego
frakcjonowania. Proponuje si ograniczy jedynie wielko ziaren od gry. Wanym
elementem bdzie cigo uziarnienia. Gruz betonowy powinien by mieszank o
uziarnieniu cigym. W zalenoci od

umiejscowienia gruzu budowlanego w konstrukcji bd
wymagane rne ograniczenia pod wzgldem uziarnienia. Proponuje si nastpujcy
asortyment gruzu budowlanego w zalenoci od zastosowa:

25 Test Project Crushed masonry 50/150 mm in the Ventjagersplaat River Dam Waste materials in construction: putting
Theory into Practice, 1997 r.
Odpady budowlane

123
gruz betonowy jako materia do budowy nasypw powinien charakteryzowa si
uziarnieniem do max500mm, z zastrzeeniem wypenienia wolnych przestrzeni
materiaem o drobniejszym uziarnieniu,
gruz betonowy jako materia do budowy nasypw powinien charakteryzowa si
uziarnieniem cigym 0/ max200mm,
gruz betonowy jako materia do wykonania ulepszonego podoa powinien
charakteryzowa si uziarnieniem cigym 0/max125mm.
Z powyszej klasyfikacji wynikaj propozycje czterech rodzajw asortymentowych gruzu
budowlanego:
1. 0/500 mm
2. 0/200 mm
3. 0/125 mm
4. inne mieszanki o uziarnieniu cigym poniej 125mm
Ponadto wszystkie rodzaje gruzu budowlanego powinny charakteryzowa si ma
domieszk zanieczyszcze obcych w ilociach nie przekraczajcych 5%.


Wg polskich przepisw dot. klasyfikacji odpadw wyrnia si dwa rodzaje gruzu
budowlanego. Jeden rodzaj nie stanowi zagroenia dla rodowiska naturalnego i nie figuruje
na licie odpadw niebezpiecznych natomiast drugi rodzaj zawierajcy niebezpieczne
substancje umieszczony jest na licie odpadw niebezpiecznych. Poniej przedstawiono
klasyfikacj gruzu budowlanego wg Rozporzdzenia Ministra rodowiska z dnia 27.IX.2001r.
[17], w ktrym okrela si:
Zgodnie z ww. Rozporzdzeniem kruszywo betonowe zaliczy naley do:

grupy o kodzie identyfikacyjnym 17 odpady z budowy, remontw i
demontau obiektw budowlanych oraz
infrastruktury drogowej (wczajc gleb i ziemi
z terenw zanieczyszczonych
podgrupy 17 01 Odpady materiaw i elementw budowlanych
oraz infrastruktury drogowej (np. beton, cegy,
pyty, ceramika)
rodzaju 17 01 06
*
Zmieszane lub wysegregowane odpady z
betonu, gruzu ceglanego, odpadowych
materiaw ceramicznych i elementw
wyposaenia zawierajce substancje
niebezpieczne
rodzaju 17 01 81 Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego,
odpadowych materiaw ceramicznych i
elementw wyposaenia inne ni wymienione w
17 01 06
Odpady budowlane

124
1
2
3
4
5
5
Zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 2.XI.2000r. (Dz.U. Nr 100, poz.
1078) [26] (aktualnie nie obowizujce, lecz nie zastpione inn ustaw) w sprawie
odpadw, ktre powinny by wykorzystywane w celach przemysowych, oraz warunkw,
jakie musz by spenione przy ich wykorzystaniu gruz budowlany znajduje si w wykazie
odpadw, ktre powinny by wykorzystywane w celach przemysowych, a wic wytwarzajcy
odpad tego typu powinien dy do jego gospodarczego wykorzystania.
Stosowanie gruzu budowlanego powinno podlega badaniom wymywalnoci substancji
chemicznych. Przepisy dotyczce ochrony wd i ziemi, gdzie podane s dopuszczalne kryteria
dla materiaw odpadowych zawiera ROZPORZDZENIE MINISTRA RODOWISKA z dnia
29 listopada 2002 r. w sprawie warunkw, jakie naley speni przy wprowadzaniu ciekw
do wd lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska
wodnego. (Dz. U. Nr 212, poz. 1799) [18]. Kryteria wymywalnoci powinny oprcz kryteriw
technicznych decydowa o miejscu zabudowy danego materiau. Chodzi przede wszystkim o
kontakt z wod.

4.4 POTENCJALNE MOLIWOCI WYKORZYSTANIA GRUZU
BUDOWLANEGO

Gruz budowlany jest materiaem stosunkowo sabym pod wzgldem mechanicznym.
Jednak materia ten posiada waciwoci pozwalajce wykorzysta go w drogownictwie.
Przede wszystkim gruz budowlany jest materiaem niewysadzinowym, niewraliwym na
powstawanie wysadzin mrozowych. Ponadto, jak wykazuj badania brytyjskie [14] gruz
budowlany charakteryzuje si wysokim wskanikiem nonoci CBR. Cechy te upowaniaj
do zastosowania tego materiau w warstwach ulepszonego podoa oraz jako warstwy
wzmacniajce na sabych gruntach. Pozwoli to na przygotowanie nonego podoa pod
konstrukcj nawierzchni drogi eliminujc stosowanie materiaw mineralnych, ktrych zasoby
ulegaj zmniejszeniu. Drugim kierunkiem wykorzystania gruzu budowlanego to budowa
nasypw drogowych. Tutaj przewidzie mona bardzo due zastosowanie tego materiau. Z
uwagi na silnie alkaliczny odczyn gruzu budowlanego nie zaleca si stosowania poniej
poziomu wd gruntowych oraz na terenach zalewowych.

Schemat konstrukcji drogowej

1. warstwa cieralna
2. warstwa wica

26 ROZPORZDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 2 listopada 2000 r. w sprawie okrelenia odpadw, ktre powinny
by wykorzystywane w celach przemysowych, oraz warunkw, jakie musz by spenione przy ich wykorzystywaniu. (Dz. U. Nr
100, poz. 1078)

Odpady budowlane

125
3. podbudowa

Potencjalny zakres wykorzystania gruzu budowlanego przedstawiono poniej:

Rodzaj warstwy drogowej Moliwe wykorzystanie
kruszywa betonowego
warstwa cieralna
-
warstwa wica
-
Podbudowa
-
+
+

Zacznik 4
Odpady elektrowniane


127
1. WSTP

Odpady elektrowniane i ciepownicze powstajce przy spalaniu wgla w bezrusztowych
piecach pyowych od wielu ju lat stanowi dla drogownictwa powane iloci alternatywnych
materiaw szczeglnie w zakresie budowy nasypw oraz ulepszonego podoa i podbudw
drogowych [1].
S to popioy i ule konwencjonalne powstajce przy spalaniu wgla kamiennego jak i z
wgla brunatnego z okrgu turoszowskiego i koniskiego w bezrusztowych piecach
pyowych bez odsiarczania.
Konwencjonalne odpady elektrowniane zostay do dobrze rozpoznane i znormalizowane.
W ostatnim dziesicioleciu w energetyce wprowadza si nowe technologie spalania wgla i
odsiarczania spalin co spowodowao powstawanie nowych rodzajw popiow z fluidalnego
spalania oraz popiow z odsiarczania spalin rnymi metodami: such, psuch i mokr
[2]. Nowe grupy popiow i uli wymagaj szczegowego ich rozpoznania i przebadania
oraz opracowania nowych technologii ich wbudowywania w budownictwie drogowym.
Materiay te nazywane s Ubocznymi Produktami Spalania (UPS).
Wg danych zaczerpnitych z publikacji UPS w 2003 r. wynika, e w 2000 r. wypad popiow
konwencjonalnych w Polsce wynis 12 mln ton, popiow z fluidalnego spalania 723 tys.
ton, popiow z odsiarczania spalin 140 tys. ton i gipsu z odsiarczania metod mokr 85
tys. ton, natomiast cakowita ilo uli 3,5 mln ton.
Wykorzystanie produktw spalania w 2000 r. wynosio okoo 70 %. Majc na uwadze miliony
ton konwencjonalnych produktw spalania zalegajcych na hadach i odstojnikach istnieje
konieczno intensyfikacji ich utylizacji. Wyrnia si nastpujce produkty ze spalania
wgla:
a) popi lotny czci mineralne o przewaajcej iloci ziarn mniejszych ni 0,075 mm,
pochodzce ze spalania wgla i wytrcane mechanicznie lub elektrostatycznie ze
strumieni spalin (kod 10 01 02);
b) popi lotny aktywny z wgla brunatnego lub mieszanina popiow lotnych i odpadw
staych z wapniowych metod odsiarczania spalin charakteryzujcy si co najmniej 7,0
% zawartoci wolnego tlenku wapnia (CaO) (10 01 02, 10 01 05 i 10 01 82);
c) ule czci mineralne o przewaajcej iloci frakcji piaskowo-wirowej, pochodzce
ze spalania wgla i wytrcane w dolnej czci kota (10 01 01);
d) mieszaniny popioowo-ulowe czci mineralne pochodzce ze spalania wgla i
odprowadzane na mokro na skadowisko (10 01 80).

Charakterystyka odpadw staych z energetyki [3]
a) Popi lotny to pozostao po spaleniu zmielonego wgla w bezrusztowych
paleniskach pyowych lub fluidalnych, wychwycona ze spalin w elektrofiltrach lub
innych urzdzeniach odpylajcych. Skada si gwnie z drobin nie
przekraczajcych 0,1 mm, zbudowanych ze skadnikw mineralnych, najczciej
nadtopionych do fazy szklistej. Jest bardzo drobnym szarym proszkiem suchym
i lekkim, troch z wygldu przypominajcym cement. Naley go transportowa w
hermetycznych rodkach transportu, a wszelkie prace przeadunkowe i
aplikacyjne wymagaj starannoci i specjalistycznych urzdze, atwo bowiem o
zanieczyszczenie rodowiska lekkim pyem.
b) uel stanowi najgrubsze frakcje popioowe, ktre nie s wynoszone ze
spalinami i zwykle s odprowadzane z kotw na mokro.

1 Pachowski J. Popioy lotne i ich zastosowanie w budownictwie drogowym. Wki Warszawa 1976 r.
2 Pachowski J. Rozwj technologii powstawania ubocznych produktw elektrownianych oraz ich charakterystyka i moliwoci
zastosowa w technologiach budownictwa drogowego. IBDiM kwartalnik Drogi i Mosty Nr 1/2002.
3 Kanafek J., Faat K. Uboczne produkty spalania (UPS) zawierajce produkty odsiarczania spalin. (materia przygotowany na
potrzeby programu Gromat-4.2003. PPH UTEX Sp. z o.o. Rybnik

128
c) Produkty odsiarczania spalin to substancje stae powstae po przereagowaniu
tlenkw siarki z materiaem je absorbujcym. Jako sorbenty odsiarczania stosuje
si przede wszystkim zwizki wapnia gwnie wapie lub wapno, wic produkty
odsiarczania skadaj si z siarczanu wapniowego (gipsu), siarczynu
wapniowego, a take nie przereagowanych czstek sorbentu. W zalenoci od
zastosowanej technologii mona wychwyci same produkty odsiarczania lub
otrzyma je jako ich mieszanin z popioem lotnym. Mieszanina popiou lotnego z
produktami odsiarczania jest czsto nazywana popioem po odsiarczaniu.
d) Popi zawierajcy produkty odsiarczania spalin metod such
Odsiarczanie spalin metod such polega na dawkowaniu sorbentu, najczciej kamienia
wapiennego lub wapna, do paliwa (na tamocigi wgla, do zasobnikw lub podajnikw
wgla) lub wdmuchiwaniu sorbentu za pomoc dysz bezporednio do komory spalania.
Reakcje odsiarczania zachodz gwnie w komorze spalania. Produkty reakcji odsiarczania
spalin wraz z nieprzereagowanym nadmiarowym sorbentem s wychwytywane razem z
popioem lotnym przez urzdzenia odpylajce. Odpadem jest wic popi lotny pochodzcy
ze spalonego wgla zawierajcy produkty odsiarczania gwnie siarczan wapnia CaSO
4
w
postaci anhydrytu, oraz nieprzereagowany sorbent, gwnie CaO wapno palone. Mog
rwnie wystpowa w mniejszych ilociach inne zwizki wapnia, na przykad CaCl
2
i
powstay wtrnie CaCO
3
. Ilo powstaego CaSO
4
jest funkcj skutecznoci odsiarczania
(zwykle 20-40 %) oraz zawartoci siarki w wglu. Popi lotny powstay po procesie suchego
odsiarczania rni si istotnie od popiou klasycznego (zwykego), gdy w okrelonych
warunkach wykazuje du aktywno chemiczn, ktra objawia si wizaniem i
twardnieniem po zarobieniu go z wod.
e) Popi zawierajcy produkty odsiarczania spalin metod psuch
Metody psuchego odsiarczania spalin polegaj rwnie na reakcji chemicznej pomidzy
staym sorbentem a gazowym dwutlenkiem siarki, jednake dowiadczenia pokazay, e
wprowadzenie jeszcze jednej fazy fazy ciekej wyranie podnosi skuteczno odsiarczania.
Wprowadzan ciecz moe by zwyka woda lub korzystniej roztwr wodorotlenku
wapniowego. Ilo wprowadzonej cieczy jest tak dobrana, aby reakcje odsiarczania
przebiegay jak najefektywniej, a produkt odsiarczania by w postaci suchej. Opisany
schemat metody psuchego odsiarczania zosta wprowadzony do praktyki w wielu
odmianach, z ktrych mona wymieni Lifac, Drypac, ABB-NID, metoda hybrydowa (El.
Rybnik). Psuche metody odsiarczania mog by realizowane przed lub za elektrofiltrami.
W pierwszym przypadku produkty odsiarczania zawarte s w popiele i wyapywane s w
elektrofiltrach. W drugim przypadku otrzymuje si zwyky popi i osobno produkt
odsiarczania (mieszanina siarczanw, siarczynw i nieprzereagowanego sorbentu). W tym
przypadku trzeba dobudowa dodatkowe filtry np. workowe.
Zalet metody s niezbyt due nakady inwestycyjne, stosunkowo mae zapotrzebowanie
sorbentu, z moliwoci wysokiego stopnia jego wykorzystania. W psuchych metodach
uzyskuje si skuteczno odsiarczania okoo 70-80 %. Popioy lotne zawierajce produkty
odsiarczania metodami psuchymi po zarobieniu z wod wykazuj pewne wasnoci
wice, cho twardo tych tworzyw nie jest tak dua jak w przypadku popiow po suchym
odsiarczaniu spalin.
f) Popi ze spalania w zou fluidalnym
Spalanie paliwa nastpuje w warstwie fluidalnej z dodatkiem sorbentu o odpowiedniej
granulacji. Ten sposb spalania pozwala na spalanie wgli gorszej jakoci.
Popioy z kotw fluidalnych s stosunkowo mao znane i charakteryzuj si znacznymi
wahaniami skadu chemicznego i brakiem fazy szklistej. Zawarto produktw odsiarczania
podobnych do produktw z metody suchej sprawia, e po zarobieniu z wod ujawniaj si
wasnoci wice tego popiou.

129
2. AKTUALNY STAN NORMALIZACJI W ZAKRESIE WYKORZYSTANIA UPS W
DROGOWNICTWIE [4]

2.1. AKTUALNY STAN NORMALIZACJI POLSKIEJ W OMAWIANYM ZAKRESIE
Polska ma do dobrze znormalizowany obszar wykorzystania elektrownianych popiow i
uli w drogownictwie. Wikszo norm zostaa ustanowiona bd znowelizowana w 1997 i
1998 roku. Obecnie obowizuj nastpujce normy zwizane ze stosowaniem popiow i
uli w drogownictwie, pochodzcych ze spalania w kotach tradycyjnych. Normy te nie
dotycz popiow nowej generacji popiow fluidalnych oraz popiow zawierajcych
produkty odsiarczania spalin.
Wymieni naley nastpujce normy:
a) PN-S-96035:1997 Drogi samochodowe. Popioy lotne; ktra podaje systematyk i
wymagane waciwoci popiow lotnych przydatnych w drogownictwie. Norma
obejmuje popioy z wgla kamiennego PK i brunatnego PB. Dodatkowo wystpuje
podzia na trzy odmiany popiow:
PK odmiana a popi jako dodatek hydrauliczny do materiaw wicych,
PK odmiana b popi jako materia doziarniajcy do materiaw mineralnych o
sabszym uziarnieniu , oraz
PB odmiana c popi jako samodzielny materia wicy.
Ponadto norma podaje wymagania i badania dla kadego rodzaju popiow i stanowi
oglne wytyczne dotyczce przydatnoci popiow w drogownictwie.
b) PN-S-02205:1998 - Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania.
Norma dopuszcza midzy innymi popioy lotne oraz mieszaniny popioowo-ulowe
jako materiay przydatne do budowy nasypw drogowych. Dla mieszanin popioowo-
ulowych podano wymagania jakie powinny one spenia, natomiast popioy lotne
powinny odpowiada PN-S-96035:1997. Wg normy popioy lotne i mieszaniny
popioowo-ulowe mog by wykorzystane na dolne warstwy nasypw, pod
warunkiem zabudowania ich w miejsca suche. Natomiast stosowanie tych materiaw
w grnych warstwach nasypw dopuszczone jest pod warunkiem ulepszenia
spoiwem. Ponadto norma podaje wymagania jakim powinny odpowiada
poszczeglne warstwy nasypw, ktre s identyczne zarwno dla materiaw
mineralnych jak i dla popiow bd popioo-uli.
c) PN-S-06103:1997 - Drogi samochodowe. Podbudowa z betonu popioowego dotyczy
stosowania popiow z wgla kamiennego lub brunatnego (wg wymaga PN-S-
96035:1997) w kompozycjach z kruszywami do wykorzystania w podbudowach.
Norma wyrnia trzy klasy wytrzymaociowe betonu popioowego:
klasa o wytrzymaoci R
42
m
=1.53.0 MPa,
42
m
=3.05.0 MPa,
42
m
=5.08.0 MPa,
Zastosowanie podbudowy o odpowiedniej klasie wytrzymaociowej uzalenione jest
od obcienia ruchem oraz od umiejscowienia podbudowy w konstrukcji nawierzchni
(podbudowa zasadnicza czy pomocnicza). Popi w betonie oprcz kruszywa stanowi
jeden z zasadniczych skadnikw mieszanki. Praktycznie zawarto popiou z wgla

4 Kraszewski C., Pachowski J. Popioy w drogownictwie wymagania i zastosowanie. IBDiM (maszynopis) 2003

130
kamiennego PK w mieszance moe wynosi do 35% oraz aktywnych popiow PB do
15%. Ponadto norma podaje wymagania dla poszczeglnych skadnikw betonu
popioowego oraz dla stwardniaego betonu.
d) PN-S-06102:1997 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych
mechanicznie, gdzie popi moe stanowi dodatek polepszajcy parametry
mieszanki. Mieszanka kruszywa nie speniajca stawianych wymaga moe by
ulepszona dodatkiem popiow. Stosowanie popiow zalecane jest w nastpujcych
przypadkach:
gdy wskanik piaskowy WP kruszywa jest niski i wynosi 2030% naley
stosowa popioy lotne odmiany PBc, ktre stanowi spoiwo majce na celu
zwizanie drobnych frakcji w kruszywie,
gdy wskanik piaskowy WP jest za wysoki i wynosi powyej 70%, popioy lotne
odmiany PBb lub PKb s wypeniaczem do poprawy uziarnienia mieszanki, lub
lub popioy odmiany PBc mog stanowi aktywator ula granulowanego jeeli
wystpuje on w mieszance.
e) PN-S-96012:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa i ulepszone podoe z gruntu
stabilizowanego cementem, dopuszczajca stosowanie popiow jako rodka
doziarniajcego lub ulepszajcego waciwoci stabilizowanego gruntu. Popi w tym
przypadku ma poprawi uziarnienie stabilizowanego gruntu lub kruszywa. W
przypadku gruntw kwanych o pH<5, ktre charakteryzuj si ograniczon
przydatnoci do stabilizacji cementem popi lotny stanowi moe rodek
odkwaszajcy grunty.
f) BN-71/8933-10 Drogi samochodowe. Podbudowa z gruntw stabilizowanych
aktywnymi popioami lotnymi; dotyczca popiow z wgla brunatnego z okrgu
koniskiego. Norma ta nie zostaa znowelizowana, ma status normy branowej, ktra
stanowi moe literatur techniczn. Bya norm zapomnian i nie stosowan
ostatnio, bo w okrgu Koniskim w ostatnich 20 latach tego rodzaju popiow
praktycznie nie byo. Ostatni instalacj suchego odpopielania rozebrano w zwizku z
wprowadzeniem modernizacji technologii spalania wgla i w roku 2000 wybudowano
now instalacj w El. Ptnw, przewidzian do uruchomienia w roku 2003. Popioy
aktywne mog stanowi samodzielne spoiwo do stabilizacji gruntw. Norma zaleca
stosowanie popiow aktywnych PBc w ilociach od 615% w zalenoci od
zaoonej wytrzymaoci. Wyrnia si trzy klasy wytrzymaociowe podbudowy z
gruntw stabilizowanych popioami:
Klasa o wytrzymaoci R
42
m
=2.55.0 MPa
42
m
=1.53.0 MPa
42
m
=1.02.0 MPa
Zastosowanie podbudowy o odpowiedniej klasie wytrzymaociowej uzalenione jest
od obcienia ruchem oraz od umiejscowienia podbudowy w konstrukcji nawierzchni
Jak wynika z powyszego opisu normy dopuszczaj szerokie stosowanie popiow w
drogownictwie. W szczeglnoci mona wydzieli trzy sfery zastosowa popiow w
drogownictwie:
roboty ziemne (nasypy drogowe) gdzie zastosowa mona bardzo due iloci popiow i
popioo-uli jako samodzielnego materiau drogowego,

131
ulepszone podoe, warstwy wzmacniajce (grna warstwa podoa drogowego),
aktywne popioy jako samodzielne spoiwo do stabilizacji i ulepszania gruntw, oraz
popioy w kompozycjach z materiaami mineralnymi w technologiach stabilizacji
cementem o niskich wytrzymaociach, oraz
podbudowy (zasadnicze i pomocnicze), gdzie popioy bd mieszaniny popioowo -
ulowe s skadnikiem mieszanek mineralnych z dodatkiem cementu o wikszych
wytrzymaociach.
Schematyczny przekrj konstrukcji nawierzchni z podaniem zakresu wykorzystania i iloci
popiow lotnych lub popioo-uli przedstawiono na Rys. 1.
Warstwa cieralna
Warstwa wica
wykorzystanie do 35%
w kompozycjach
z cementem
wykorzystanie do 100 % w
kompozycjach z cementem

Podbudowa

Nawierzchnia
Podoe ulepszone
pod warunkiem stabilizacji spoiwem
Nasyp
Podoe

Rys. 1 Wykorzystanie popiow i popioo-uli w drogownictwie
Oprcz norm wymienionych powyej adoptowa mona normy, ktre nie dotycz
bezporednio popiow. Chodzi o nastpujce normy:
PNS96012:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa i ulepszone podoe z gruntu
stabilizowanego cementem.
PNS96013:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa z chudego betonu.
W tym przypadku popi bd popioo-uel moe by stosowany jako jeden ze skadnikw
mieszanki cznie z kruszywem naturalnym i cementem. Z dowiadczenia wynika, e
zawarto popiow w tych mieszankach moe dochodzi od 20% do 50%.
Pierwsza z tych norm PNS96012:1997 wyrnia trzy marki wytrzymaociowe:
marka R
m
1.5 MPa o wytrzymaoci R
28
=0.51.5 MPa - warstwy wzmacniajce
marka R
m
28
=1.52.5 MPa warstwy wzmacniajce lub
dolne podbudowy
marka R
m
28
=2.55.0 MPa podbudowy zasadnicze
Wskazane jest, aby zamiast pielgnacji 28 dniowej typowej dla mieszanek cementowych
przyjmowa 42 dniowy okres twardnienia. Druga norma PNS96013:1997 dotyczy
podbudowy z chudego betonu o wytrzymaoci 69 MPa. Te mieszanki popularnie nazywane
mieszankami popioowo-kruszywowo-cementowymi s przez wykonawcw robt drogowych
chtnie stosowane. Podbudowy z tych mieszanek posiadaj standardowe zakresy
wytrzymaociowe i mona wykorzysta w typowych konstrukcjach jakie oferuje Katalog
Typowych Konstrukcji Nawierzchni IBDiM.

132
Oprcz norm, potencjalnie du grup dokumentw uzupeniajcych normalizacj
stanowi aprobaty techniczne. Zgodnie z Rozporzdzeniem dotyczcym aprobat
technicznych [5] uzyskanie aprobaty technicznej jest wymagane dla wszystkich materiaw
budowlanych i prefabrykatw, dla ktrych nie ustanowiono odpowiedniej polskiej normy PN.
Aprobata techniczna okrela wymagania uytkowe i techniczne wyrobu. Aprobaty
opracowywane s na konkretny wyrb budowlany, co ogranicza ich stosowanie do wyrobu
wytworzonego przez konkretnego producenta. Z drugiej strony Aprobaty Techniczne
umoliwiaj rozwj postpu technicznego, gdy opracowanie norm to okres dugoletni,
natomiast opracowanie aprobaty trwa zdecydowanie krcej. W IBDiM opracowano aprobaty
techniczne na wyroby zawierajce popioy nowej generacji popioy fluidalne i popioy
zawierajce produkty odsiarczania spalin dotd jeszcze nie znormalizowane.

2.2. AKTUALNY STAN NORMALIZACJI EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE
WYKORZYSTANIA UPS W DROGOWNICTWIE

Prace nad opracowywaniem norm w zakresie materiaw do budowy drg prowadzone s
przez Komisj Techniczn CEN/TC 227. Prace s prowadzone w 5 grupach roboczych WG.
Jedn z grup, ktra dotyczy midzy innymi stosowania popiow jest grupa WG4.
Wg raportu CEN/TC 227 N 363 E N_0363_Rev_25."Road materials" [6], ktry przedstawia
zaawansowanie prac w zakresie normalizacji mona wymieni nastpujce normy dotyczce
stosowania popiow w drogownictwie przewidziane do wprowadzenia w Polsce:
EN 14227-3 Hydraulically bound mixtures . Specifications - Part 3:Fly ash bound
mixtures, ktra zawiera wymagania dla mieszanek stabilizowanych popioami, gdzie
popioy mog by skadnikiem spoiwa oraz gwnym skadnikiem mieszanek .
EN 14227-4 Hydraulically bound mixtures - Specifications - Part 4: Fly ash for
hydraulically bound mixtures, omawiajca charakterystyk popiow i stawiane im
wymagania. Projekt podaje podzia na popioy krzemianowe i wapniowe oraz
wymagania jakie powinny spenia (uziarnienie, zawarto podstawowych skadnikw
chemicznych.
Take trwaj prace nad dwiema nastpnymi projektami norm, lecz s one znacznie mniej
zaawansowane ni poprzednie, a mianowicie:
WI . Hydraulically bound mixtures .Specifications . Part 7: Soils treated by fly ash
WI 136 Hydraulically bound mixtures . Specifications . Part 9: Soils treated by
hydraulic road binder
W Instytucie Badawczym Drg i Mostw opracowywany jest program wdraania tych
norm w Polsce. Zajmuje si tym specjalnie powoana grupa robocza GREN [6] pod
kierownictwem prof. Dariusza Sybilskiego. Przyjto zasad wdraania norm EN, e normy
dotyczce metodyki bada bd przeoone na jzyk polski, natomiast normy zawierajce
wymagania, ale nie wszystkie, bd wymagay opracowania aneksw krajowych, zalece lub
innej formy krajowych wymaga. Normy EN 14227-3, EN 14227-4 zostay zakwalifikowane
do wprowadzenia wraz z aneksami krajowymi. Jest to zabieg potrzebny, gdy Polska jak
przedstawiono w niniejszym opracowaniu posiada due dowiadczenia w stosowaniu
popiow konwencjonalnych, a stan normalizacji w tej dziedzinie jest zadowalajcy. Chodzi o
to, by wprowadzi moliwo wykorzystania polskich dowiadcze, bardzo znacznych w tej
dziedzinie oraz polskich uwarunkowa klimatycznych w tej dziedzinie.

5 Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 5 sierpnia 1998 r. w sprawie aprobat i kryteriw
technicznych oraz jednostkowego stosowania wyrobw budowlanych. Dz. U. 1998 nr 107 poz. 679
6 Prace zespou GREN IBDiM 2004

133
3. POPIOY I ULE KONWENCJONALNE

3.1. POWSTAWANIE ODPADW PALENISKOWYCH

Popioy lotne s produktem ubocznym, powstaym na skutek spalania pyu wglowego w
bezrusztowych komorach paleniskowych [1 i 2]. W procesie spalania py wglowy jest
podawany do komory spalania przez palniki pyowe. W komorze nastpuje spalanie, a
czstki popiou unoszone s przez gazy spalinowe. Spaliny przechodz do kanau drugiego
cigu, a potem po zmianie kierunku do urzdzenia odpylajcego. W czasie zmiany kierunku
wytrcaj si z nich najcisze czstki. Drobniejsze czstki popiow lotnych wytrcane s
za pomoc mechanicznych urzdze odpylajcych lub elektrofiltrw. Czstki pyu
wglowego, ktre wypady z gwnego strumienia spalin opadaj na dno komory
paleniskowej tworzc uel.
W metodzie hydraulicznego odprowadzania produktw spalania, popioy i ule s
transportowane rurocigami w postaci pulpy wodnej na skadowiska i opadajc na dno
basenw tworz mieszaniny popioowo ulowe [1 i 2].

3.2. KLASYFIKACJA

Wg normy [7] wyrnia si, w zalenoci od materiaw wyjciowych, 2 rodzaje popiow
lotnych:
PB - popioy lotne z wgla brunatnego,
PK - popioy lotne z wgla kamiennego,
oraz w zalenoci od zastosowania 3 odmiany:
a - stosowana jako dodatek hydrauliczny do innych materiaw wicych,
b - stosowana do ulepszenia skadu granulometrycznego gruntw sypkich,
c - stosowana jako samodzielny materia wicy do stabilizacji gruntw spoistych oraz
do zmiany odczynu gruntw (pH).

Ze wzgldu na praktyczne moliwoci stosowania popiow lotnych mona stosowa
nastpujcy podzia podany przez P. Wileskiego [8]:
aktywne popioy lotne z wgla brunatnego okrgu koniskiego odprowadzane na
sucho
spod elektrofiltrw,
nieaktywne popioy lotne odprowadzane na sucho spod elektrofiltrw,
mieszaniny popioowo-ulowe odprowadzane na mokro.
Popioy lotne z wgla brunatnego okrgu koniskiego wykazuj samodzielne wizanie,
dlatego mog by wykorzystywane jako samodzielne spoiwo zastpujce cement lub wapno.
Nieaktywne popioy lotne odprowadzane na sucho spod elektrofiltrw mog by
wykorzystywane do wykonywania podbudw i do ulepszania gruntw oraz nasypw
drogowych.
Popioy lotne i mieszaniny popioowo-ulowe odprowadzane na mokro mog by
wykorzystywane do budowy nasypw komunikacyjnych oraz makroniwelacji.
Popioy lotne mona take podzieli ze wzgldu na ich skad chemiczny, uziarnienie i
aktywno, jednake przedstawiony podzia czy je w sposb praktyczny.
Norma [7] i inne publikacje [12] przedstawiaj take klasyfikacj popiow lotnych ze wzgldu
na ich skad chemiczny. W tablicy 1 przedstawiono przykadowe klasyfikacje.

7 PN-S-96035 Drogi samochodowe. Popioy lotne
8 Wileski P. Prace badawczo rozwojowe w zakresie podbudw drogowych z gruntw sypkich stabilizowanych
popioami lotnymi. Prace IBDiM, Zeszyt 2, Warszawa 1976

134
Tablica 1. Podzia popiow lotnych na grupy ze wzgldu na skad chemiczny
Klasyfikacja popiow lotnych
wg ONZ i OSD
i Bastiana
wg Instrukcji ITB wg normy [6]

Wystpujce
zwizki chemiczne
zawarto skadnikw

SiO2
CaO
SO3
SiO2/Al2O3
Grupa I
glinowo-krzemianowe

poniej 15%

od 2%
Grupa I
glinowo-krzemianowe
ponad 40%
PKa i PKb

powyej 40%

poniej 2% (1,5%)

SiO2
Al2O3
CaO
SO3
SiO3
SiO2/Al2O3
Grupa II
krzemianowo-glinowe

poniej15%

poniej 3%
poniej 2%
Grupa II
krzemianowo-glinowe

ponad 25%
PBa i PBb

powyej 25%
poniej 30%
powyej 3%
poniej 2% (1,5%)
-
-

SiO2
CaO
wolny CaO
SO3
Grupa III
siarczanowo-wapniowe

powyej 15%

powyej 3%
Grupa III
siarczanowo-wapniowe

ponad 25%
PBc

powyej 25%
powyej 15%
powyej 7%
do 3%

CaO
SO3
Grupa IV
powyej 15%
poniej 3%

Norma [7] stawia wymagania dotyczce uziarnienia popiow lotnych podane w tablicy 2.

Tablica 2. Skad ziarnowy popiow lotnych
Przechodzi przez sito [%] Sito o oczku kwadratowym
[mm] PBb i PKb PBa, PBc i PKa
0,5 100 100
0,25 95 97
0,1 80 90
0,075 75 85

Jednake uziarnienie popiow lotnych a zwaszcza mieszanin popioowo-ulowych jest
zazwyczaj grubsze. W tablicy 3 podano inne przykadowe klasyfikacje popiow ze wzgldu
na uziarnienie.

Tablica 3. Podzia popiow lotnych ze wzgldu na uziarnienie
Odsiew na sicie
0,063/0,075 mm [%]
Powierzchnia waciwa
[m
2
/kg]

Sortyment popiou
wg Pachowskiego wg Bastiana wg Pachowskiego wg Bastiana
bardzo drobny poniej 10% powyej 350
drobny poniej 25 poniej 30 powyej 300 250-350
redni 25 - 60 150-300
gruby powyej 60 poniej 50 poniej 150 150-250
bardzo gruby powyej 50 poniej 150

Ze wzgldu na zawarto wolnego CaO (aktywno) popioy lotne dzielimy na [2, 4]:
nieaktywne lub bardzo mao aktywne poniej 3,5%,
mao aktywne 3,5 - 7%,
aktywne 7 - 14%,
bardzo aktywne powyej 14%.


135
Zawarto wolnego CaO charakteryzuje zdolno samodzielnego wizania popiow lotnych
na skutek reakcji pucolanowej.

3.3. WYKORZYSTANIE

3.3.1 MOLIWOCI WYKORZYSTANIA POPIOW LOTNYCH [12]

Popioy lotne i mieszaniny popioowo-ulowe mog by wykorzystywane we wszystkich
warstwach konstrukcji nawierzchni od makroniwelacji i nasypw przez podbudowy a do
mieszanek mineralno-asfaltowych, co zilustrowano na Rys. 2.

Rys. 2. Moliwoci stosowania popiow lotnych i mieszanek popioowo-ulowych
w budownictwie drogowym

3.3.2. NASYPY

Popioy lotne i mieszaniny popioowo-ulowe zaliczono w normie [9] do materiaw
przydatnych do robt ziemnych z zastrzeeniami. Ich uycie dopuszcza si w nastpujcych
przypadkach:
na dolne warstwy nasypw poniej strefy przemarzania: popioy lotne i mieszaniny
popioowo-ulowe - gdy zalegaj w miejscach suchych lub s odizolowane od wody.
na grne warstwy nasypw w strefie przemarzania: mieszaniny popioowo-ulowe -
pod warunkiem ich ulepszenie spoiwami.
Do budowy nasypw zaleca si stosowanie mieszanin popioowo-ulowych o najgrubszym
uziarnieniu, speniajcych wymagania podane w tablicy 4.

9 PN-S-02205:1998 Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania

136
Tablica 4. Waciwoci mieszanin popioowo-ulowych
przeznaczonych do budowy nasypw
Cechy Warto Badania wg normy
Uziarnienie:
a) zawarto frakcji piaskowo-wirowej
b) zawarto ziarn poniej 0,075 mm

35%
75%
PN-88/B-04481
Zawarto niespalonego wgla 10% PN-88/B-04481
Maksymalna gsto objtociowa szkieletu po zagszczeniu
wg Proctora (metoda I lub II)
1 g/cm
3
PN-88/B-04481
Wskanik nonoci CBR, po 4 dobach nasczania w wodzie 10% PN-S-02205:1998
Zacznik A
Pcznienie liniowe
a) bez obcienia
b) z obcieniem 3 kN/m
2

2%
0,5%
PN-S-02205:1998
Zacznik A
Kt tarcia wewntrznego 20 PN-88/B-04481
Kapilarno bierna Hkb 2 m PN-60/B-04493
Zawarto siarczanw (w przeliczeniu na SO3) 3 %

Nasypy z mieszanin popioowo-ulowych oraz popiow lotnych naley wykonywa przy
zachowaniu nastpujcych zasad:
jeeli poziom wody gruntowej jest co najmniej 1 m poniej spodu nasypu i wystpuj
grunty niespoiste - budowa nasyp bezporednio na podou - rysunek 3,
jeeli poziom wody gruntowej znajduje si pytko pod powierzchni terenu lub gdy
zalegaj tam grunty spoiste - pod popioami wykona warstw odcinajc o gruboci co
najmniej 50 cm z materiaw o wspczynniku filtracji k
10
610
-5
m/s (5 m/dob) -
rysunek 4,
jeeli wystpuje teren zalewowy - warstw odsczajc j.w. wykona co najmniej 50 cm
powyej najwyszego stanu wd zalewowych - rysunek 5,
grnej powierzchni warstwy naley nada spadki poprzeczne okoo 4%,
grn warstw nasypu naley wykona tak, aby zabezpieczaa niej lece popioy przed
nadmiernym nawilgoceniem (wykonanie stabilizacji spoiwami lub zastosowanie
geomembrany przykrytej 10 cm warstw piasku),
skarpy zabezpieczy tymczasow warstw przeciwerozyjn do czasu wytworzenia si
okrywy rolinnej.

Rys. 3. Konstrukcja nasypu z mieszanin popioowo-ulowych
w przypadku dobrych warunkw gruntowo-wodnych


137

w przypadku wysokiego stanu wody gruntowej lub zych warunkw gruntowych

na terenach zalewowych

Popioy lotne lub mieszaniny popioowo-ulowe naley ukada warstwami i zagszcza
bezporednio po dostarczeniu do miejsca wbudowania. Wilgotno optymaln
zagszczanego materiau, procedur zagszczania i grubo warstwy naley okreli
dowiadczalnie podczas prbnego zagszczania. Odchylenia od wilgotnoci optymalnej nie
powinny przekracza +0% i -5%. W zalenoci od kategorii ruchu naley przyjmowa
wymagane wskaniki zagszczenia oraz moduy odksztacenia wtrnego wedug rysunku 6.

Rys. 6. Wymagane wskaniki zagszczenia oraz moduy odksztacenia wtrnego

138
Dla popiow lotnych lub mieszanin popioowo-ulowych ulepszonych spoiwami
wymagany jest wskanik zagszczenia:
I
s
1,0 dla ulepszonego podoa nawierzchni,
I
s
0,97 w strefie obliczeniowej gbokoci przemarzania.

Badanie wskanika zagszczenia na skarpach nie jest konieczne przy wykonywaniu
nasypw z poszerzeniem o co najmniej 50 cm, a nastpnie zebrania tego nadkadu.
Caociowej oceny nonoci nasypu dokonuje si na podstawie pomiaru wtrnego moduu
odksztacenia E
2
(wedug rysunku 6).
Dopuszcza si wykonanie lekkiej zasypki z popiow lotnych lub mieszaniny popioowo-
ulowych pod warunkiem zabezpieczenia ich przed kontaktem z wod gruntow.
Wymagany wskanik zagszczenia zasypki wynosi I
s
1,0 (z wyjtkiem skarp).

Norma [9] zaleca stosowanie metody okrelania wskanika odksztacenia do oceny
zagszczenia mieszanin popioowo-ulowych. Jednak wymagane wartoci wskanika
odksztacenia naley okreli na podstawie bada poligonowych - ju w trakcie budowy.

3.3.3. PODBUDOWA Z BETONU POPIOOWEGO [10]

Do wykonania podbudowy z betonu popioowego mona stosowa nastpujce materiay:
1. Kruszywa: piasek, wir i mieszanka, kruszywa amane, uel wielkopiecowy kawakowy,
upkoporyt ze zwaw, agloporyt i keramzyt,
2. Popioy lotne:
z wgla kamiennego odmiany PKb oraz jako dodatek pucolanowy do materiaw
wicych odmiany PKa, wg PN-S-96035:1997 [7],
aktywne z wgla brunatnego odmiany PBc jako samodzielne spoiwo oraz PBa i PBb
jako dodatek pucolanowy do materiaw wicych, wg PN-S-96035:1997 [7],
3. inne materiay wice wapno, cement.

Orientacyjna zawarto poszczeglnych skadnikw w mieszance powinna wynosi:
kruszywo dobrane wg rysunku 7 w iloci 6080%,
popioy lotne z wgla kamiennego odmiany PKa lub PKb w iloci 1035%,
aktywne popioy lotne z wgla brunatnego odmiany PBc w iloci 512% lub wapno w
iloci 46% bd cementu w iloci 58%.
Przy ustalaniu waciwego skadu mieszanki naley wykona nastpujce czynnoci:
dobr uziarnienia kruszywa wedug rysunku 7,
dobr odpowiedniej iloci popiow lotnych z wgla kamiennego odmiany PKa,
dobr odpowiedniej iloci aktywnych popiow lotnych z wgla brunatnego odmiany PBc,
bd wapna lub cementu,
dobr odpowiedniej iloci wody (na podstawie badania Proctora oraz wilgotnoci
naturalnej poszczeglnych materiaw),
wstpne ustalenie skadu mieszanki,
wykonanie prbek,
badanie wytrzymaoci na ciskanie i mrozoodporno,
ostateczne ustalenie skadu mieszanki.
Naley zwrci uwag aby zawarto SO
3
w dolnej warstwie podbudowy nie bya wiksza od
3% a w grnej warstwie nie wiksza od 2%.

10 PN-S-06103:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa z betonu popioowego

139
Mieszanka betonu popioowego powinna mie uziarnienie cige w granicach pokazanych na
rysunku 7.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Bok oczka sita, mm
P
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%
0,075 0,125 0,5 1
2
4 6,3 8 12,8 16 20 31,5 0,25
I II

Rys. 7. Pole dobrego uziarnienia kruszyw podbudowy z betonu popioowego

Na doln warstw podbudowy naley stosowa kruszywo o uziarnieniu mieszczcym si
w polu I lub II. Na grn warstw podbudowy naley stosowa kruszywo o uziarnieniu
mieszcym si w polu II. W przypadku drg o obcieniu ruchem lekkim lub rednim
dopuszcza si kruszywo o uziarnieniu w polu I.
Pole zakreskowane oznacza uziarnienie kruszywa w przypadku dopuszczenia ruchu
bezporednio po zagszczonej podbudowie.

Decydujcym kryterium przydatnoci gruntw do stabilizacji cementem jest wytrzymao i
mrozoodporno prbek (tablica 5).

Tablica 5. Wymagane waciwoci betonu popioowego

Wytrzymao na ciskanie
Wytrzymao po
14 cyklach
zamraania

Rodzaj warstwy
R3
t
R14
m
R42
m
R42
zo

Grna warstwa podbudowy dla ruchu cikiego i
bardzo cikiego
5 8 2,5 5 8 4
Grna warstwa podbudowy dla ruchu lekkiego i
redniego oraz dolna warstwa podbudowy dla
ruchu cikiego i bardzo cikiego
3 5 1,5 3 5 2
Dolna warstwa podbudowy dla ruchu lekkiego i
redniego
1,5 3 1 1,5 3 0,8

Podbudow naley zagszcza przy wilgotnoci optymalnej 2% w celu otrzymania
wskanika zagszczenia:
I
s
1,03 przy ruchu cikim i bardzo cikim,
I
s
0,98 przy ruchu lekkim i rednim.


140
3.3.4. PODBUDOWA Z POPIOW STABILIZOWANYCH CEMENTEM [11]

Do wykonania warstwy z gruntu stabilizowanego cementem mona stosowa nastpujce
materiay:
grunty odpowiadajce wymaganiom podanym w tablicy 6,
cement portlandzki, portlandzki z dodatkami lub hutniczy.
Jako dodatki ulepszajce mog by stosowane nastpujce materiay:
wapno wg PN-90/B-30020,
popioy lotne wg PN-S-96035:1997,
chlorek wapniowy wg PN-75/C-84127.

Tablica 6. Wymagane waciwoci gruntw
Waciwoci Wymagania
Uziarnienie:
ziarn przechodzcych przez sito # 50 mm
ziarn przechodzcych przez sito # 0,25 mm
ziarn przechodzcych przez sito # 0,05 mm
czci mniejszych od 0,002 mm, nie wicej ni

100%
85 100%
50 100%
10 100%
0 100%
20%
Granica pynnoci, nie wicej ni 40%
Wskanik plastycznoci, nie wicej ni 15%
Odczyn pH 5 8
Zawarto czci organicznych, nie wicej ni 2%
Zawarto siarczanw (SO3), nie wicej ni 1%

Dodatkowym kryterium oceny przydatnoci gruntw do stabilizacji cementem jest
wskanik piaskowy. Najlepsze wyniki uzyskuje si przy gruntach o wskaniku piaskowym
20 WP 50 oraz zawartoci frakcji poniej 0,075 mm do 15%, a take zawartoci ziarn
powyej 2 mm co najmniej 30%.
Zawarto cementu naley przyjmowa w granicach od 4 do 10 % zgodnie z tablic 7.
Tablica 7. Wymagana zawarto cementu [12]
Maksymalna zawarto cementu
w stosunku do masy suchego gruntu [%]

Kategoria ruchu
Podbudowa
zasadnicza
Podbudowa
pomocnicza
Ulepszone
podoe
od KR1 do KR3 8 10 10
od KR4 do KR6 6 6 8

Decydujcym kryterium przydatnoci gruntw do stabilizacji cementem jest wytrzymao i
mrozoodporno prbek mieszanki cementowo-gruntowej jak w tablicy 8.
Oznaczanie wskanika mrozoodpornoci prbek obowizuje w nastpujcych przypadkach:
stabilizacji gruntw rednio- i bardzo spoistych,
stabilizacji gruntw o zawartoci czci organicznych powyej 2%,
stabilizacji gruntw kwanych pH 5,
przy dodaniu popiow lotnych w iloci wikszej ni cementu.

11 PN-S-96012:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa i ulepszone podoe z gruntu stabilizowanego cementem

141
Tablica 8. Wymagane waciwoci gruntu lub kruszywa stabilizowanego cementem
Wytrzymao na
ciskanie

Rodzaj warstwy
R7 R28
Wskanik
mrozo-
odpornoci
Podbudowa zasadnicza dla ruchu KR1 lub podbudowa pomocnicza dla
ruchu od KR2 do KR6
1,6 2,2 2,5 5,0 0,7
Grna cz ulepszonego podoa (10 cm) przy ruchu KR5 i KR6 lub
grna cz ulepszonego podoa w przypadku posadowienia
nawierzchni na gruntach wtpliwych oraz wysadzinowych
1,0 1,6 1,5 2,5 0,6
Dolna cz warstwy ulepszonego podoa w przypadku posadowienia
nawierzchni na gruntach wtpliwych oraz wysadzinowych
- 0,5 1,5 0,6

Ilo i rodzaj rodka ulepszajcego okrela si w oparciu o wyniki bada wytrzymaoci i
mrozoodpornoci prbek.

Podbudow naley zagszcza przy wilgotnoci optymalnej 1%, do otrzymania wskanika
zagszczenia I
s
1,00.

3.3.5. MIESZANKI MINERALNO-ASFALTOWE

Popioy lotne mog by stosowane do mieszanek mineralno-asfaltowych jako wypeniacz
zastpczy. Jednake obecnie wytwrnie MMA dysponuj zazwyczaj nadmiarem pyw
powstajcych z odpylania kruszywa.
Popioy lotne stosowane jako wypeniacz zastpczy obniaj waciwoci mechaniczne
mieszanek mineralno-asfaltowych.


142
3.4. NORMY I OGLNE SPECYFIKACJE TECHNICZNE POLECANE PRZY
PROJEKTOWANIU I WYKONYWANIU ROBT DROGOWYCH Z
WYKORZYSTANIEM KONWENCJONALNYCH POPIOW LOTNYCH LUB
MIESZANIN POPIOOWO-ULOWYCH [12,13,14]

Przy projektowaniu i wykonywaniu robt drogowych z zastosowaniem konwencjonalnych
popiow i popioo-uli mog by wykorzystane nastpujce przepisy.

3.4.1. NORMY

PN-S-02205:1998 Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania.
PN-S-06103:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa z betonu popioowego.
PN-S-96012:1997 Drogi samochodowe. Podbudowa i ulepszone podoe z gruntu
PN-S-96035:1997 Drogi samochodowe. Popioy lotne.
PN-S-06102:1997 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych
mechanicznie.
BN-71/8933 -10 Drogi samochodowe. Podbudowa z gruntw stabilizowanych aktywnymi
popioami lotnymi.

3.4.2. OGLNE SPECYFIKACJE TECHNICZNE

OST D-02.03.01 Wykonanie nasypw.
OST D-04.04.00 Podbudowa z kruszyw. Wymagania oglne.
OST D-04.04.01 Podbudowa z kruszywa naturalnego stabilizowanego
mechanicznie.
OST D-04.04.02 Podbudowa z kruszywa amanego stabilizowanego mechanicznie.
OST D-04.05.00 Podbudowa i ulepszone podoe z gruntw lub kruszyw
Stabilizowanych spoiwami hydraulicznymi. Wymagania oglne.
OST D-04.05.01 Podbudowa i ulepszone podoe z gruntu lub kruszywa
OST D-04.05.03 Podbudowa i ulepszone podoe z gruntu stabilizowanego
aktywnymi popioami lotnymi.

12 Poradnik dla projektantw i wykonawcw. Budowa drg samochodowych z zastosowaniem popiow lotnych i mieszanin
popioowo-ulowych. Biuletyn Polskiej Unii Ubocznych Produktw Spalania Szare na zote, padziernik 2003 (Dodatek
specjalny) Dr in. Waldemar Cyske
13 Zastosowanie mieszanek cementowo-popioowo-ulowych do budowy drg. Zakad Usug Technicznych i Recyklingu S.A.
(ZUTER S.A.) i MikroMex Sp. z o.o. Radom 2003
14 Szydo A., i VKN Polska Wykorzystanie mieszanin popioowo-ulowych z Elektrociepowni Wrocaw w budownictwie
drogowym. X Jubileuszowa Midzynarodowa Konferencja Popioy z Energetyki, Warszawa 14-17.10.2003

143
3.5. POPIOY KONWENCJONALNE W KONSTRUKCJACH NAWIERZCHNI
DROGOWYCH [13,14]

3.5.1. WANIEJSZE OKRELENIA [15,16]

Nawierzchnia warstwa lub zesp warstw sucych do przejmowania i rozkadania
obcie od ruchu na podoe i zapewniajcych dogodne warunki do ruchu.

Podbudowa dolna cz nawierzchni suca do przenoszenia obcie od ruchu na
podoe. Podbudowa moe skada si z podbudowy zasadniczej lub pomocniczej.

Podbudowa pomocnicza dolna cz podbudowy speniajca gwnie, poza funkcjami
nonymi, funkcje zabezpieczenia nawierzchni przed dziaaniem wody, mrozu, przenikania
drobnych czstek podoa i inne, pp moe zawiera warstw mrozoochronn, odsczajc i
odcinajc
warstwa mrozoochronna warstwa, ktrej zadaniem jest ochrona nawierzchni
przed skutkami mrozu,
warstwa odsczajca warstwa suca do odprowadzania wody przedostajcej
si do nawierzchni,
warstwa odcinajca warstwa stosowana w celu uniemoliwienia przenikania
drobnych czstek do warstw lecych powyej.

Podbudowa zasadnicza grna cz podbudowy, speniajca funkcje none w
konstrukcji nawierzchni, moe ona zawiera warstw wzmacniajc lub warstw
wyrwnawcz
warstwa wzmacniajca warstwa podbudowy suca do wzmocnienia istniejcej
nawierzchni lub stosowana w budowie nawierzchni dla ruchu bardzo cikiego
(KR6).

Podoe grunt rodzimy lub nasypowy lecy pod nawierzchni do gbokoci
przemarzania, nie mniej jednak ni do gbokoci, na ktrej naprenia pionowe od
najwikszych obcie uytkowych wynosz 0,02 MPa.

Podoe ulepszone wierzchnia warstwa podoa leca bezporednio pod nawierzchni,
ulepszona w celu umoliwienia przejcia ruchu budowlanego i waciwego wykonania
nawierzchni, speniajca wymagania okrelone dla podoa.

Podbudowa z gruntu stabilizowanego cementem, wapnem (popioem aktywnym)
jedna lub dwie warstwy zagszczonej mieszanki, ktra po stwardnieniu stanowi fragment
nonej warstwy podbudowy, sucy do przenoszenia obcie od ruchu na podoe,
poprawia jego waciwoci fizykochemiczne oraz none.

Stabilizacja gruntw cementem (popioem aktywnym) proces technologiczny
polegajcy na mieszaniu rozdrobnionego gruntu z optymaln iloci cementu (popiou) i
wody oraz zagszczeniu takiej mieszanki, ktrej wytrzymao mieci si w granicach
okrelonych norm (PN-S-96012:1997 lub PN-S-061103:1997 ).

Podbudowa z betonu popioowego jedna lub wicej warstw zagszczonej mieszanki,
ktra po stwardnieniu stanowi non cz nawierzchni (podbudowy) i spenia warunki
zawarte w PN-S-061103:1997.

15 PN-S-02201 Drogi samochodowe. Nawierzchnie drogowe. Podzia, nazwy, okrelenia
16 Pachowski J., Kraszewski C. IBDiM, Szczygielski-EKOTECH Badania przydatnoci popiow z El. Ptnw.
Liche 2003

144

Beton popioowy sztuczny kamie powstay w wyniku stwardnienia mieszanki betonowej.
Mieszanka betonowa dobrana w optymalnych proporcjach mieszaniny kruszywa,
popiow lotnych z wgla kamiennego, wapna lub cementu oraz wody a w razie potrzeby
rwnie dodatkw ulepszajcych.

Podbudowa z chudego betonu jedna lub dwie warstwy wykonane i zagszczone z
chudego betonu, ktra po osigniciu wytrzymaoci stanowi fragment nonej czci
drogowej sucej do przenoszenia obcie od ruchu na podoe.

Podbudowa z gruntu stabilizowanego aktywnymi popioami lotnymi jedna lub wicej
warstw zagszczonej mieszanki popioowo-gruntowej, ktra po osigniciu waciwej
wytrzymaoci na ciskanie stanowi fragment nonej czci nawierzchni drogowej (OST D-
04.05.03 oraz BN-71/8933-10).

Mieszanka popioowo-gruntowa mieszanka gruntu, popiou i wody, a w razie potrzeby
rwnie dodatkw ulepszajcych np. cementu, wodorotlenku sodu lub chlorku wapniowego,
dobranych w optymalnych ilociach.

Grunt stabilizowany aktywnymi popioami lotnymi mieszanka popioowo-gruntowa
zagszczona i stwardniaa w wyniku ukoczenia procesu wizania popiou.

Stabilizacja gruntu aktywnymi popioami lotnymi proces technologiczny polegajcy na
zmieszaniu rozdrobnionego gruntu z optymaln iloci popiou i wody, a w razie potrzeby
dodatkw ulepszajcych grunt oraz zagszczeniu wytworzonej mieszanki
.
3.5.2 PRZYKADOWE RECEPTY NA ULEPSZONE PODOE ORAZ
PODBUDOW Z POPIOO-ULA Z EL. KOZIENICE

1. Mieszanka popioowo - ulowo - piaskowo - cementowa klasa wytrzymaoci 1.5 2.5 MPa
- mieszanka popioowe - ulowo - piaskowa w stosunku
objtociowym 1:1V/V - 96,2%
- cement 32, 5 -3.8%
RAZEM -100,0%
Skad 1m
3
betonu
- mieszanka popioowe - ulowo piaskowa
- w stosunku objtociowym 1:1V/V 1480KG
cement 32,5 60KG
RAZEM - 1540 KG
- stabilizator 1,2l
- Woda w zalenoci od uytych do zagszczenia maszyn drogowych.

2. Mieszanka popioowo - ulowo - piaskowo - cementowa klasa wytrzymaoci 2.5 5.0 MPa
- mieszanka popioowe - ulowo piaskowa
w stosunku objtociowym 1:1 V/V - 95,0%
- cement 32,5 - 5.0%
RAZEM -100,0%
Skad 1 m
3
betonu
- mieszanka popioowo-ulowo-piaskowa
w stosunku objtociowym 1:1 V/V -1460 KG
- cement 32,5 - 80 KG
RAZEM - 1540 KG

145
- stabilizator 1,2l
- woda w zalenoci od uytych do zagszczenia maszyn drogowych

3. Mieszanka popioowo - ulowo - piaskowo - cementowa klasa wytrzymaoci
6 9 MPa
- mieszanka popioowo - ulowo - piaskowa
w stosunku objtociowym 1:1 V/V - 92,6%
- cement ,32,5 - 7.4%
RAZEM -100,0%
Skad 1 m
3
betonu
-mieszanka popioowo - ulowo piaskowa
w stosunku objtociowym 1; 1 V/V -1425 KG
- cement 32,5 -115 KG
RAZEM -1540 KG
- stabilizator 1,2l
- Woda w zalenoci od uytych do zagszczania maszyn drogowych.

3.5.3. ULEPSZANIE (MODYFIKOWANIE) JAKOCI POPIOW LOTNYCH

Jako konwencjonalnych popiow lotnych poprawiana i modyfikowana jest poprzez
selektywny dobr poszczeglnych frakcji [1, 15] lub ujednorodnienie poprzez mieszanie
rnych frakcji (podgrup) w odpowiednich proporcjach a w niektrych przypadkach
oddziaywaniem dodatkami spoiw, w tym wapna [2] lub produktu powstaego z przerbki
zaolejonych osadw porafineryjnych [17]. Przy wszystkich robotach drogowych niezmiernie
wane jest wymagane zagszczenie wbudowywanych warstw zarwno w nasypach jak i
konstrukcjach nawierzchni. Wyniki bada popiow i mieszanin popioowo-ulowych z wgla
kamiennego charakteryzujce ich przydatnoci do budowy nasypw komunikacyjnych dla
urednionych prb z rnych zbiornikw odstojnikowych i z silosw przy elektrowniach s
przedstawione w tablicy 9.

17 Kraszewski C., Pachowski J. Popioy i mieszaniny popioowo-ulowe ulepszone produktem otrzymywanym w wyniku
zestalenia zaolejonych i uwodnionych osadw porafineryjnych wapnem palonym dla celw drogowych. X Jubileuszowa
Midzynarodowa Konferencja Popioy z energetyki, Warszawa 14-17.10.2003

146


147
Z tablicy 9 wynika, e popioy drobnoziarniste z silosw wykazuj bardzo wysok
kapilarno (> 2,0 m) co niewtpliwie jest ich wad w porwnaniu z mieszaninami popioowo-
ulowymi, dla ktrych kapilarno jest mniejsza i dla rnych prb wynosia 0,55-1,40 m.
Jednake we wszystkich przypadkach wielkoci pcznienia liniowego okrelane w cylindrze
CBR przy pocztkowej wilgotnoci prb zblionej do w
opt
przy kontakcie prbek z wod przez
4 doby s niskie, a wartoci kalifornijskiego wskanika nonoci CBR s wysokie lub bardzo
wysokie, gdy wynosiy 14,5-58. Naley zaznaczy, e dla piaskw naturalnych po dobrym
ich zagszczeniu przy wilgotnoci optymalnej CBR=8-12.
Wykonane badania urednionej mieszaniny popioowo-ulowej ze zbiornika
odstojnikowego elektrociepowni era na pcznienie z jednoczesnym zamraaniem grnej
powierzchni prbki za pomoc sztucznego lodu wykazay, e ich pcznienie w najbardziej
niekorzystnych warunkach (bez dodatkowego obcienia powierzchni prbki) nie przekracza
5 %, a przy obcieniu powierzchni prbki zaledwie 2,6 kPa pcznienie rwnie przy
zamraaniu i kontakcie prbki z wod jest mniejsze ni 2 %. Oznacza to, e nasyp z
mieszanin popioowo-ulowych obciony konstrukcj nawierzchni nie bdzie podlega
pcznieniu i wysadzinom mrozowym.
Popioy z silosw lub had przy nasycaniu wod z jednoczesnym oddziaywaniem mrozu
wykazuj pcznienie znacznie przekraczajce podane w tablicy 9 i powinny by ulepszane.
Dobrze uziarnione i zagszczone mieszaniny popioowo-ulowe przy wilgotnociach
optymalnych wykazuj wysokie moduy odksztacenia M
E
, okrelane wedug metodyki VSS
wynoszce 100-300 MPa, a po cakowitym nasyceniu wod i poddaniu wielokrotnym
obcieniom wykazuj M
E
40,0 MPa. Spenione s przez to warunki, stawiane dla
ulepszonego podoa wszystkich klas drg oraz dla dolnej warstwy podbudowy drg o
maym obcieniu ruchem.
Jednym z podstawowych warunkw uzyskania wysokiej stabilnoci i nonoci nasypw jest
naleyte zagszczenie popiow i mieszanin popioowo-ulowych. Dobr maszyn
zagszczajcych oraz skalowanie skutecznoci ich przy pracy przeprowadza si na
prbnych poletkach. Dotychczasowe dowiadczenia nad zagszczaniem popiow i ich
mieszanin z ulem wykazuj, e do najbardziej skutecznie pracujcych maszyn zaliczy
naley cikie i bardzo cikie walce ogumione statyczne oraz walce ogumione wibracyjne
przy optymalnej gruboci zagszczanych warstw 30-60 cm.
Dotychczas do budowy nasypw w Warszawie zastosowano znaczne iloci mieszanin
popioowo-ulowych, powstaych ze spalania wgla kamiennego w piecach bezrusztowych
w EC. era i odprowadzanych hydraulicznie w postaci pulpy do zbiornikw odstojnikowych.
Mieszaniny popioowo-ulowe s rnoziarniste i przy racjonalnej eksploatacji odstojnikw
s atwe do wbudowania, o czym wiadcz wykonane wysokie nasypy z mieszanin
popioowo-ulowych gruboziarnistych na Trasie Toruskiej (nasyp czcy przyczek
mostu na Wile z wiaduktem nad ulic Modlisk oraz nasypy na wczeniu Trasy
Toruskiej w tras Warszawa-Marki-Radzymin). Podobne, lecz pniejsze osignicia
uzyskano w orodkach: Gdaskim, Wrocawskim, Katowickim, Poznaskim, Radomskim i
Szczeciskim.
Popioy lotne wychwytywane w elektrofiltrach EC. Siekierki i transportowane na skadowisko
w Zawadach w stanie tylko zwilonym, stanowi materia drobnoziarnisty (bez domieszki
ulowej) i znajduj zastosowanie jako dodatek do betonw i do cementu, natomiast
dotychczas nie miay zastosowania do budowy nasypw drogowych. Wobec duych iloci
popiow zdeponowanych na skadowisku w Zawadach (okoo 4 mln ton) oraz
projektowanych w pobliu Siekierek nowych tras komunikacyjnych podjto badania tych
popiow w aspekcie ich wykorzystania do budowy nasypw drogowych tras
komunikacyjnych w Warszawie.
Naley nadmieni, e skadowisko popiow w Zawadach od okoo 10 lat powiksza si,
mimo utylizacji czci popiow z biecego wypadu EC. Siekierki, w odrnieniu od ula
elektrownianego, ktry jest atwo zbywany.

148
Nowe podejcie do utylizacji popiow lotnych typu siekierkowskiego zainspirowane
zostao praktyk francusk i czesk, gdzie do takich popiow stosuje si nieznaczne dodatki
(1-2 %) wapna hydratyzowanego w celu poprawienia ich cech fizyko-mechanicznych i
uodpornienia na wpywy klimatyczne oraz redukcj wymywalnoci z popiow cikich metali,
jak rwnie szkodliwych zwizkw chemicznych.
Nowo opracowane w IBDiM normy dotyczce stosowania popiow lotnych w robotach
drogowych stanowi podstaw do wykonywania robt ziemnych i dolnych warstw podbudw
z zastosowaniem tych popiow. Jednake normy te, w wietle przepisw Ministerstwa
Ochrony rodowiska nie zwalniaj od obowizku dokonywania ocen oddziaywania popiow
na rodowisko.
Wyniki bada popiow pobranych ze skadowiska w Zawadach w stanie wyjciowym
wykazuj, e jest to materia wysadzinowy, gdy wskanik piaskowy WP jest mniejszy od 35
i wynosi 5-26, kapilarno bierna H
kb
jest wiksza od 1,0 m i wynosi > 2,0 m, pcznienie p
jest wiksze od 1 % i wynosi > 8 % oraz wskanik CBR po penym nasyceniu wod jest
mniejszy od 5 % i wynosi 1-3%.

Rys. 8. Wartoci wskanika nonoci i pcznienia popiow lotnych
EC Siekierki z hady w Zawadach, modyfikowanych wapnem hydratyzowanym

Popioy ze skadowiska w Zawadach modyfikowane 1-2 % dodatkiem wapna
hydratyzowanego stanowi materia nowej jakoci, bardzo przydatny do nasypw, gdy ju
po 14 dniach od zagszczenia przy wilgotnoci optymalnej uzyskuj bardzo wysok
nono, wyraon wskanikiem CBR po penym nasyceniu wod w granicach 27-90 przy
jednoczesnej cakowitej redukcji pcznienia w wodzie (Rys. 8). Dla popiow
niemodyfikowanych po zagszczeniu wedug normalnej prby Proctora przy wilgotnoci
zblionej do optymalnej zastpczy kt tarcia wewntrznego wynosi =32-36
o
, ktry po
nasyceniu prbki wod obnia si do =20
o
natomiast prbki modyfikowane 2 % dodatkiem
wapna hydratyzowanego po stwardnieniu charakteryzoway si wartociami 40
o
. Podobne
wyniki uzyskuje si przy modyfikowaniu popiow cementem. Stwierdzenie to daje podstaw
do organizowania wytwrni mieszanek popioowo-spoiwowych w przypadku pozyskania
odbiorcw na tego rodzaju mieszanki.

149
Do waciwego sporzdzania mieszanek w skali przemysowej zaleca si stosowa
mieszarki stacjonarne o cigym dziaaniu i o wydajnociach odpowiednich dla robt
drogowych.
uel pobrany ze skadowiska jest materiaem niewysadzinowym, zarwno w stanie
naturalnym jak i w rnych mieszaninach z piaskiem wilanym, gdy WP=50-80, H
kb
=25-80
cm, p=0,0 i CBR=12-19. Materia ten moe mie zastosowanie do grnej warstwy nasypw i
do dolnych warstw podbudw szczeglnie z dodatkiem spoiwa, co umoliwia otrzymanie
wartoci CBR od 50 do 130.
Modyfikowane popioy lotne i wyselekcjonowane ule powinny by traktowane jako
penowartociowe materiay drogowe.

3.5.4. KONSTRUKCJE NAWIERZCHNI DROGOWYCH [18,19]

Wzmocnienie podoy gruntowych na gruntach o nonoci G2 do G4 do nonoci G1

a) Wzmocnienie podoa na gruncie G2
Wykonanie 10 cm warstwy popioowo-ulowo-piaskowo-cementowej
o R=1,5 MPa
b) Wzmocnienie podoa na gruncie G3
o R=2,5 MPa
c) Wzmocnienie podoa na gruncie G4
o R=2,5 MPa lub dwu warstw 15 cm: warstwa dolna o R=1,5 MPa i warstwa grna o
R=2,5 MPa.

Powysze zalecenia przedstawiono na rys. 9.

Warstwa 10 cm
o wytrz.Rm=1,5 MPa
Warstwa 15 cm
o wytrz. Rm=2,5 MPa
Warstwa 25 cm
o wytrz. Rm=2,5 MPa
Rozwizanie
alternatywne

2 warstwy po 15 cm
grna o wytrz. Rm=2,5 MPa
dolna o wytrz. Rm=1,5 MPa

Podoe
G2

Podoe
G3

Podoe
G4

Rys. 9. Wzmocnienie podoy G1, G2 i G4 do G1 warstwami wzmacniajcymi

18 Rozporzdzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej Nr 43 z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunkw
technicznych jakim powinny odpowiada drogi publiczne.
19 Katalog Typowych Konstrukcji Nawierzchni Podatnych i Psztywnych, Warszawa 1997

150
3.5.4.1 PRZYKADOWE KONSTRUKCJE NAWIERZCHNI NA PODOU G1 Z
ZASTOSOWANIEM PODBUDW Z ZASTOSOWANIEM POPIOW
ZWIZANYCH HYDRAULICZNIE PRZEDSTAWIONO

Konstrukcje nawierzchni z mieszanek zwizanych hydraulicznie zawierajcych popioy
przedstawiono na rys. 10 i 11.

Kategoria ruchu
KR1 KR2 KR3 KR4 KR5 KR6

4
6
16

5
9
18

5
14

20

5
8
11
20

5
8
15

20

5
8
16

22
Rys. 10. Konstrukcje nawierzchni na podbudowach klasy wytrzymaoci 2,5 5,0 MPa

Kategoria ruchu
KR1 KR2 KR3 KR4 KR5 KR6

4
4

4
7
18

5
11
22

16

5
15

20

5
8
11

20

5
8
12

22

Rys. 11. Konstrukcje nawierzchni na podbudowach klasy wytrzymaoci 6 9 MPa
Legenda
Warstwa cieralna asfaltowa

Warstwa wica asfaltowa

Podbudowa z betonu asfaltowego

Popioo-uel w kompozycjach z kruszywem i cementem
Ustalenie skadu mieszanek wymaga przeprowadzenia bada laboratoryjnych i opracowania
recepty roboczej.

151
3.6. ZAGADNIENIA EKOLOGICZNE DOTYCZCE KONWENCJONALNYCH
UBOCZNYCH PRODUKTW SPALANIA [20,21]

3.6.1. PROMIENIOWANIE JONIZUJCE

W kwartalniku Prac IBDiM nr 3/1987 podano, e wg propozycji Centralnego Laboratorium
Ochrony Radiologicznej ocen aktywnoci materiaw w Polsce przeprowadza si na
podstawie stenia naturalnych radionuklidw. Warto wspczynnika stenia naturalnych
radionuklidw oblicza si w nastpujcych zalenoci:

th ra k
C C C f 16 , 0 1 , 0 01 , 0 + + =
gdzie:
f wspczynnik stenia naturalnych radionuklidw pC
t
/g
C
k
stenie potasu K ~ 40, pC
t
/g
C
ra
stenie radu Ra 226, pC
t
/g
C
th
stenie toru Th 232, pC
t
/g

Klasyfikacja radioaktywnoci uwzgldnia nastpujce kryteria:
kategoria I gdy f < 1
materiay mog by dopuszczone w budownictwie mieszkaniowym uytecznoci publicznej;
kategoria II 1 < f < 2
materiay mog by przeznaczone do budownictwa przemysowego;
kategoria III 2 < f < 6
materiay te mog by przeznaczone do podziemnych budowli, w ktrych stae przebywanie
ludzi jest wykluczone (kolektory kanalizacyjne, rurocigi przemysowe, itp.). Obiekty te
powinny by przykryte warstw gruntu lub niskoaktywnego materiau o gruboci przynajmniej
0,5 m.

Na podstawie bada i do wyczerpujcej analizy tego zagadnienia stwierdzono, e
popioy elektrowniane ze spalania wgla nie s odpadami radioaktywnymi, lecz substancjami
o podwyszonej zawartoci radionuklidw. Materiay te niewaciwie stosowane mog w
znaczcy sposb niekorzystnie modyfikowa wasnoci radiologiczne rodowiska
naturalnego. Przy zachowaniu okrelonych warunkw mog jednak by stosowane i nie
stanowi wwczas zagroenia dla rodowiska i zdrowia ludnoci. Stanowi one
penowartociowy surowiec dla budownictwa drogowego, przemysowego i innych
zastosowa nie zwizanych z bezporednim oddziaywaniem na organizm czowieka w
dugich okresach czasu.

Instrukcja Instytutu Techniki Budowlanej Nr 234/95 za podstaw oceny surowcw i wyrobw
budowlanych w aspekcie zagroenia radiologicznego przyjmuje dwa wspczynniki
kwalifikacyjne f
1
i f
2
, ktre oblicza si wg nastpujcych wzorw:

f
1
= 0,00027 S
k
+ 0,0027 S
ra
+ 0,0043 S
th

f
2
= S
ra

gdzie:

20 Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie Katalogu odpadw (Dz.U. Nr 112 poz.1206).
21 Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie warunkw, jakie naley spenia przy
wprowadzaniu ciekw do wd lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska wodnego (Dz.U.
Nr 112 poz.1799).

152
f
1
wspczynnik kwalifikacyjny (wielko bezwymiarowa), zwizany z ograniczeniem
w wyrobach stenia naturalnych pierwiastkw promieniotwrczych,
f
2
wspczynnik kwalifikacji zwizany z ograniczeniem w wyrobach stenia izotopu
radu
226
Ra,
S
k
stenie potasu
40
K w Bq/kg,
S
ra
stenie radu
226
Ra w Bq/kg,
S
th
stenie toru
228
Th w Bq/kg.

Jako graniczne wartoci obu wymienionych wspczynnikw kwalifikacyjnych przyjto f
1
= 1;
f
2
= 185 Bq/kg.

W przypadku surowcw mineralnych, a take innych skadnikw produkcyjnych, jeeli
warto, chocia jednego wspczynnika kwalifikacyjnego jest wysza od granicznej, partia
surowca nie powinna by dopuszczona do produkcji materiaw budowlanych, stosowanych
do budynkw z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi lub dla inwentarza ywego.
W takich przypadkach mona rozwaa moliwo wykorzystania takich surowcw do innych
celw, na przykad budownictwa drogowego, budowy i zamykania skadowisk odpadw itp.
Wedug dotychczasowych bada bardzo rzadko zdarzao si, aby w przypadku popiow
przekroczone byy wartoci wspczynnikw kwalifikacyjnych f (CLOR) czy f
1
i f
2
(ITB).
Wykonywane badania radioaktywnoci popiow siekierkowskich przez Laboratorium
Ekobet-Siekierki potwierdzaj powysze stwierdzenia.
Przykadowo wedug Raportu Nr 167/97 Laboratorium Ekobetu wynik badania wedug
Instrukcji ITB Nr 234/95 prbki popiou pobranej we wrzeniu 1997 r. ze skadowiska Zawady
II by nastpujcy:
f
1 max
= f
1
+ f
1
= 0,97 < 1,0
f
2

max
= f
2
+ f
2
= 144,43 Bq/kg < 185 Bq/kg

Wedug informacji Zakadu Usug Technicznych i Recyklingu S.A. w Radomiu z 1997 r.
popioy ze spalania wgla kamiennego w Elektrowni Kozienice rwnie speniaj wyej
podane kryteria stenia pierwiastkw naturalnie promieniotwrczych w zakresie f
1 max
i f
2 max
.
Szczegowe wyniki pomiarw promieniotwrczoci naturalnej popiou lotnego oraz
mieszaniny popioowo-ulowej z Elektrowni Dolna Odra przedstawiono w tablicy 10.
W wietle powyszych danych w peni uzasadnione jest Postanowienie Nr 50/96
Pastwowego Inspektoratu Bezpieczestwa Jdrowego i Ochrony Radiologicznej PIBJOR
z dnia 25.07.1996 r. o dopuszczeniu do budowy drg popiow elektownianych bez kontroli
radiometrycznej, tym bardziej jeeli s one wizane w sposb trway materiaem wicym
oraz pod warunkiem, e w nasypach drogowych i kolejowych z popiow s one nakrywane
warstw gleby zabezpieczajcej przed pyleniem. W wietle tego postanowienia pylenie
popiow winno by likwidowane zarwno na etapie eksploatacji obiektu (nasypu), jak i w
czasie poboru (zaadunku), transportu, rozadunku i wbudowywania popiow.


153
Tablica 10. Wyniki pomiarw promieniotwrczoci naturalnej popiou lotnego oraz
mieszaniny popioowo-ulowej z elektrowni Dolna Odra [UPS.04.98]
Popi lotny
1)
Popioo-uel
1)
Popi
lotny
2)

Wartoci dopuszczalne Szeregi
promieniotwrcze
zakres rednia zakres rednia skado-
wanie
3)

budow-
nictwo
4)

Szereg potasowy K-40
(Bq/kg)
787-1045 854 746-987 863 604
Szereg radowy Ra-226
(Bq/kg)
102-149 124 100-134 112 116 350
(Bq/kg)
104 230
(Bq/kg)
104
Szereg torowy Th-228
(Bq/kg)
60-112 96 80-102 86
Sumaryczne stenie 1 0,82-1,11 0,99 0,83-1,00 0,91 1
Emanacja lotnego radonu
2 (Bq/kg)
102-149 124 100-134 112 185
1)
Politechnika Szczeciska 1992-1997 (ok. 60 prb popioo-uli)
2)
Gwny Instytut Grnictwa 1994
3)
Wartoci dopuszczalne w odpadach skadowanych na powierzchni ziemi oraz wykorzystywanych do robt
inynierskich wg zalece Gwnego Instytutu Grnictwa
4)
Wartoci dopuszczalne w materiaach wykorzystywanych w budownictwie mieszkaniowym wg Instrukcji nr
234 Instytutu Techniki Budowlanej
Wg ostatnio znowelizowanych przepisw zgodnie z Rozporzdzeniem Rady Ministrw z dnia
3 grudnia 2002 r. Dz. U. Nr 220 poz 1850 [22] wskaniki aktywnoci f
1
i f
2
obliczone wg
wzorw:
kg Bq
S
kg Bq
S
kg Bq
S
f
Th Ra K
/ 200 / 300 / 3000
1
+ + =

Ra
S f =
2

nie mog przekracza o wicej ni 20 % wartoci:
1. f
1
= 1 i f
2
= 200 Bq/kg w odniesieniu do surowcw i materiaw budowlanych
stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza ywego;
2. f
1
= 2 i f
2
= 400 Bq/kg w odniesieniu do odpadw przemysowych stosowanych w
obiektach budowlanych naziemnych wznoszonych na terenach zabudowanych lub
przeznaczonych do zabudowy w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego oraz do niwelacji takich terenw;
3. f
1
= 3,5 i f
2
czciach naziemnych obiektw budowlanych nie wymienionych w pkt 2 oraz do
niwelacji terenw nie wymienionych w pkt 2;
4. f
1
= 7 i f
2
czciach podziemnych obiektw budowlanych, o ktrych mowa w pkt 3, oraz w

22 Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie wymaga dotyczcych zawartoci naturalnych izotopw
promieniotwrczych w surowcach i materiaach stosowanych w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza ywego,
a take w odpadach przemysowych stosowanych w budownictwie, oraz kontroli zawartoci tych izotopw. Dz. U. Nr 220 poz
1850

154
budowlach podziemnych, w tym w tunelach kolejowych i drogowych, z wyczeniem
odpadw przemysowych wykorzystywanych w podziemnych wyrobiskach grniczych.
3.6.2. WYMYWALNO Z POPIOW SZKODLIWYCH DLA RODOWISKA
ZWIZKW CHEMICZNYCH ORAZ METALI CIKICH [2]

Oglna wymywalno z popiow zwizkw chemicznych oraz metali cikich zalena jest
od wyjciowego skadu chemicznego popiow oraz sposobu przeprowadzania
wymywalnoci.
Przecitny skad chemiczny popiow z wgla kamiennego charakteryzuje si nastpujco:
SiO
2
, 52-54 %; Al
2
O
3
21-26 %; Fe
2
O
3
11-13 %; CaO 2-6 %; MgO 1,5 %; SO
3
0,5-3%; (K
2
O +
Na
2
O) 1,8-2,0% oraz zawarto metali cikich, takich jak np. mied (Cu) 95-150 mg/kg;
arsen (As) 35-100 mg/kg; mangan (Mn) 646,00 mg/kg; cynk (Zn) 247-550 mg/kg; ow (Pb)
56-150 mg/kg; chrom (Cr) 116-160 mg/kg; nikiel (Ni) 74-95 mg/kg; bor (B) 41 mg/kg;
magnez (Mg) 10 mg/kg; fluorki (F) 4 mg/kg.
W rozporzdzeniu Ministra Ochrony rodowiska [20] wszystkie odpady sklasyfikowane
zostay w 20 grupach, przy czym popioy lotne znalazy si w grupie 10, ktra to grupa
zostaa wyczona z listy odpadw niebezpiecznych. W innym rozporzdzeniu Ministra
Ochrony rodowiska [21] okrelone zostay trzy klasy czystoci wd w zalenoci od ich
zanieczyszcze zwizkami chemicznymi i metalami cikimi. W tym rozporzdzeniu
okrelone zostay rwnie dopuszczalne wartoci wskanikw zanieczyszcze w ciekach
wprowadzanych do wd i do ziemi.
Wskaniki powysze porwnywane s z wynikami bada wycigw wodnych z popiow.
Dotychczas stosowane s rne metodyki otrzymywania wycigw wodnych (eluantw) z
popiow w skali laboratoryjnej. Na uwag zasuguj: PN-93/G-11010. Grnictwo. Materiay
na podsadzki hydraulicznej. Wymagania i badania. Norma ta podaje sposb wykonywania
wycigw wodnych oraz okrelenia zawartych w niech zwizkw chemicznych i metali
cikich oraz norma niemiecka DIN 38414 Teil 4, October 1984 Deutsche Einheitsverfahren
zur Wasser-, Abwasser- und Schlamm-untersuchung. Schlamm und Sedimente (Gruppe S).
Bestimmung der Eluierbarkeit mit Wasser.
Bardzo istotny jest tu sposb przygotowania prbek do wycigw wodnych zwaszcza
popiow stabilizowanych. Za bdne uwaa si rozkruszanie popiow stabilizowanych do
postaci pierwotnej tj. do pyu.
W pracach dla celw budownictwa wodnego i drogowego popioy wypukiwano wedug
metody zblionej do DIN 38414, lecz wprowadzono tzw. statyczny sposb wypukiwania i
dynamiczny sposb filtrowania, uzyskujc rne wyniki.
W innych pracach preferowany by sposb zbliony do DIN 38414.
Badania na wymywalno zwizkw chemicznych i metali cikich z prbek popiow
siekierkowskich w stanie naturalnym i modyfikowanym 2% dodatkiem wapna
hydratyzowanego wykonane zostay w Instytucie Systemw Inynierii rodowiska
Politechniki Warszawskiej.
Bardzo korzystna ocena popiow lotnych z E.C. Siekierki zarwno niemodyfikowanych jak i
modyfikowanych 2% dodatkiem wapna hydratyzowanego dotyczy oceny wycigw wodnych
w odniesieniu do ciekw dopuszczonych do wprowadzenia do gruntu lub do wd
powierzchniowych. W niektrych przypadkach (tereny chronione) moe by stawiane
kryterium odnoszce si do wody pitnej i wwczas naleaoby wykona dodatkowe badania i
ocen uzupeniajc lub zastosowa specjalne rozwizania techniczne.
W dotychczasowych badaniach stwierdzono jedynie przekroczenie wartoci dopuszczalnych
dla pH, ale nie sprawdzono zmiany wartoci pH po duszych od 1 miesica okresach
przechowywania popiow modyfikowanych.
Uznano za celowe wykonanie uzupeniajcych bada wycigw wodnych z popiow
modyfikowanych 1% dodatkiem wapna hydratyzowanego dla prbek przechowywanych w
stanie wilgotnoci zblionej do optymalnej, ale po duszych okresach ich przechowywania z
dostpem powietrza w temp. +20
0
C, ze szczeglnym zwrceniem uwagi na zmian pH.

155
Wydaje si, e wymagania przepisw krajowych s wygrowane, szczeglnie w zakresie pH
i powinny by poddane rewizji.
Dotychczasowe wyniki bada na wymywalno uzyskane dla popiow siekierkowskich wg
dyrektywy EWG s pozytywne, ale dla spenienia wymogw krajowych powinny by jeszcze
sprawdzone dla rnych modyfikacji (kompozytw) w porwnaniu do popiow naturalnych
(niemodyfikowanych) z uwzgldnieniem kryteriw dotyczcych wody pitnej w przypadku
terenw chronionych (np. w pobliu uj wody pitnej lub staww rybnych).
Zwraca si uwag na celowo badania odciekw z popiow wbudowanych na przykad w
nasyp. Wyniki tych bada mog by rne w zalenoci od dostpu do popiow wody, a
wic w zalenoci od zabezpiecze izolujcych popioy, jak rwnie od skadu chemicznego
popiow.
Tablica 11. Wymywalno mikroelementw z popiow grupy I,
ulepszonych 3 % dodatkiem wapna hydratyzowanego
Mikroelement Maksymalna dopuszczalna
zawarto dla popiow
mg/l
Pomierzone zawartoci
dla popiow + 3 % wapna
Ag
As
Ba
Be
Pb
Cr
Co
Cu
Ni
Hg
Se
V
Zn
Sn
0,1
0,1
1,00
0,005
0,1
0,1
0,1
1,00
0,1
0,005
0,05
0,2
3,00
1,00
0,1
0,005
0,5
0,001
0,05
0,03
0,03
0,03
0,03
0,001
0,01
0,02
0,08
0,02

Wedug pracy [2] dla warunkw czeskich w tablicy 11 przedstawiono maksymalne
dopuszczalne zawartoci metali cikich w eluantach uzyskanych wg DIN 38414 dla
popiow z wgla kamiennego i otrzymanie z pomiarw zawartoci mikroelementw z
popiow ulepszonych 3% dodatkiem wapna po 14-dniowym ich twardnieniu. Z tablicy 11
wynika, e dodatek wodorotlenku wapnia wic czstki popiou utrudnia wypukiwanie
mikroelementw.
Ponadto sdzi mona, e dodatek wapna zwikszajc pH rodowiska ma hamujcy
wpyw na uwalnianie si z popiow metali cikich.
W przypadku budownictwa drogowego, gdzie wzgldnie rzadko ma si do czynienia z duym
nawodnieniem podoa i sporadycznie z nawodnieniem wywoujcym filtracj przez warstwy
podbudowy, niebezpieczestwo zanieczyszczenia rodowiska odciekami z utylizowanych
popiow moe by marginalnie, szczeglnie w przypadku modyfikacji popiow wapnem lub
cementem.
Przykadowe wyniki bada popiow i popioo-uli bez ich modyfikacji w odniesieniu do
wymaga ochrony rodowiska przytoczone zostay w Biuletynie UPS w kwietniu 1998 r. w
tablicach 12 i 13 oraz wczeniej w opinii naukowej z 1995 r. wedug tablicy 14.
Naley zauway, e wyniki bada przedstawione w tablicach 12,13,14 daj informacj o
moliwociach przedostania si poszczeglnych pierwiastkw lub zwizkw do wd
gruntowych. Warunki wymywania stworzone w laboratorium s jednak znacznie bardziej
sprzyjajce wypukiwaniu ni w rodowisku.
Z porwnania wynikw analiz skadu ekstraktw wodnych, przedstawionych w tablicach 12 i
13 oraz 14 z dopuszczalnymi wartociami wskanikw zanieczyszcze wedug dyrektywy
EWG wynika, e wszystkie uzyskane parametry mieszcz si w granicach dopuszczalnych,
cznie z pH (4-13) i SO
4
(1000 mg/l) dla odpadw (popiow) obojtnych dla rodowiska, ale
wartoci te nie speniaj wymaga krajowych, ktre dla wody pitnej wynosz pH = 6,58,5 i

156
dla ciekw wprowadzanych do ziemi pH = 6,59,0. Podobnie dopuszczalna zawarto w
eluatach (ciekach) wprowadzanych do ziemi SO
4
= 500 mg/l i dla wody pitnej SO
4
= 150
mg/l.
Wedug dotychczasowych wymogw krajowych w ciekach wprowadzanych do wd i do
ziemi poza pH i czciowo SO
4
wikszo parametrw znajduje si w zakresie I klasy
czystoci wd; z pozostaych parametrw tylko nieliczne przekraczaj dopuszczaln warto
zanieczyszcze.
W niewielkim stopniu ulegaj rozpuszczeniu lub s praktycznie nierozpuszczalne:
krzemionka, tlenki glinu i elaza.
Rwnie niewymywalne lub wymywalne w bardzo nieznacznym stopniu s jony: kadmu,
kobaltu, niklu, oowiu i cynku [UPS.04.98].
Naley zaznaczy, e w miar pozyskiwania nowych obligatoryjnych kryteriw krajowych i
Unii Europejskiej, dane zawarte w tablicy 14 bd poddawane weryfikacji

Tablica 12. Wyniki cakowitych analiz popiow lotnych z El. Dolna Odra oraz
mieszaniny popioowo-ulowej ze skadowisk El. Dolna Odra i Pomorzany [UPS.04.98]
Popi lotny El. Dolna
Odra
Popioo-ule El.
Dolna Odra
Popioo-ule El.
Pomorzany
1 2 3 4 5 6
Powierzchniowe
poziomy gleb 7

Skadniki
% wagowe
SiO2 45,37-
53,63
50,07 52,64-
53,30
54,7 55,12-
55,49
55,8-57,7
Al2O3 21,20-
28,80
27,33 26,32-
26,38
26,1 24,60-
26,76
22,6-23,6
Fe2O3 5,60-18,78 7,71 6,98-7,58 6,7 5,17-7,45 5,7-6,8
CaO 2,02-3,83 3,86 0,96-1,69 3,0 0,73-0,92 3,2-3,5
CaO wolny 0,08-0,19 0,089 0,04-0,08 0,054-
0,200

MgO 1,76-2,76 3,92 1,08-1,57 3,3 0,94-1,25 3,3-3,9
SO3 0,28-1,51 0,58 0,17-0,27 0,26 0,07-0,25 0,27-0,52
CO2 4,30-5,06 4,31-4,97
Cl 0,0040-
0,0590
0,0007-
0,0018
0,027 0,0007-
0,007
0,011-
0,036

K2O 2,54-3,37 3,10 2.64-2,99 3,2 2,23-2,56 3,1-3,3
Na2O 0,42-1,10 1,09 0,92-1,04 1,3 0,94-1,11 1,2-1,8
NH3 0,0013-
0,0058
0,012 0,0025-
0,0101
0,011-
0,016

C 0,52-3,80 1,40-1,50 1,37-2,56
Cr 0,089-
0,0300
0,0145 0,0008-
0,0011
0,0013 0,0009-
0,0013
0,0024-
0,0048
0,0015-0,0050
Ni 0,0071-
0,1200
0,0132 0,0166-
0,0231
0,0098 0,0156-
0,0157
0,0028-
0,0045
0,0008-0,0018
Pb 0,0035-
0,0150
0,0079 0,0069-
0,0094
0,0170 0,0079-
0,0092
0,0064-
0,0100
0,0020-0,0025
Cu 0,0093-
0,0170
0,0208 0,0097-
0,0242
0,0094 0,0005-0,0015
Cd. <0,0002 <0,0004 0,0004-
0,0008
0,0015 0,0003-
0,0005
0,0006-
0,0007
0,000005-0,00003
Zn 0,016-
0,240
0,02 0,0217-
0,0220
0,0160 0,0171-
0,0202
0,0048-
0,0110
0,0037-0,0070
Straty
praenia
1,85-2,92 3,3 2,79-3,25 4,29-5,15
Gsto
(g/cm
3
)
2,43-2,44 2,26-2,36

1- Energopomiar 1981, 2- Gwny Instytut Grnictwa ZM 1994, 3- Politechnika Szczeciska 1991, 4- Centrum
Stosowanej Chemii Nieorganicznej PAN 1994, 5- Politechnika Szczeciska 1991, 6- Centrum Stosowanej
Chemii Nieorganicznej PAN 1993, 7- Pierwiastki ladowe w powierzchniowych poziomach gleb Polski rednie
zawartoci dla gleb piaszczystych, pyowych i gliniastych oraz organicznych wg Kabaty Pendias, A., Pendias,
H., 1993 r.


157
Tablica 13. Wyniki analiz wycigw wodnych z popiou lotnego, z mieszaniny popioowo-
ulowej oraz ula z El. Dolna Odra [UPS.04.98]

Popi lotny
Popioo-
uel
kwatera nr
3a/4
(3 prby)

uel
Wartoci wskanikw
zanieczyszcze
wd powierzchniowych
(klasy czystoci)
6
Dopuszczalne
wartoci w
ciekach
Mg/l

Skadniki
1 2 3 4 5 I II III 7
pH 10,7 11,2 11,8 9,4-9,9 10,1 6,5-8,5 6,5-9,0 6,0-9,0 6,5-9,0
prz.w.
(S/cm)
3100 271-720 <800 <900 <1200
tw. Og.
(CaCO3)
558 400 43,7 4,8-8,1 144 <350 <550 <700 3500
Cl(-) 7 5 4 2,3-46,3 10 <250 <300 <400 1000
SO4(-2) 306 310 357 33,9-112,8 46 <150 <200 <250 500
Cr(+6) 0,03 0,2 0,038 0,003-0,013 0,01 <0,05 0,2
Nh4(+) n.w. 0,21 0,214 0,018-0,156 n.w. <1,0 <3,0 <6,0 6,0
NO3(-) n.w. 0,2 0,084 0,0021-0,61 n.w. <5,0 <7,0 <15,0 30,0
F(-) 2,5 0,8 0,4-2,6 <0,1 <0,25 <0,4 5,0
Fe 0,2 0,23 0,049 0,037-0,138 0,44 <1.0 <1,5 <2,0 10,0
Mn 0,01 0,05 0,001 0,001-0,003 0,03 <0,1 <0,3 <0,8
Ni 0,026 <0,002 <0,002 <1,0 2,0
Pb 0,018 0,025 <0,1 <0,1 0,01 <0,05 0,5
Cu 0,022 0,01 <0,001 <0,01 0,028 <0,05 0,5
Cr(+3) 0,02 0,02 0,0263 0,01 <0,05 <0,1 0,5
Cr 0,017-0,110
Cd 0,01 0,01 <0,005 <0,005 0,01 <0,05 <0,03 <0,1 0,1
As <0,04 <0,04 <0,05 <0,2 0,2
B 1,4 0,84-1,2 <1,0 1,0
Hg <0,02 <0,02 <0,001 <0,05 <0,01 0,02
Se 0,051 0,023-0,036 <0,01
Ag <0,002 <0,002 <0,01 0,2
V 0,075 0,036-0,108 <1,0 2,0
P. 0,105 0,005-0,130 <0,1 <0,25 <0,4 5,0
Na(+) 42,8 27,2 30 1,5-36 4,1 <100 <120 <150 800,0
K(+) 10 13,4 7 1-7,5 1,0 <10 <12 <15 80,0

1- Energopomiar 1992, 2- Energopomiar 1994, 3- Instytut Ekologii PAN 1995, 4- Instytut Ekologii PAN 1995, 5-
Energopomiar 1992, 6- Wartoci wskanikw zanieczyszcze rdldowych wd powierzchniowych wg
zacznika nr 1 do rozporzdzenia MOZNiL z dnia 5.11.1991 w sprawie klasyfikacji wd oraz warunkw, jakim
powinny odpowiada cieki wprowadzane do wd lub do ziemi (Dz.U. Nr 116, poz. 503), 7- Najwysze
dopuszczalne wartoci wskanikw zanieczyszcze w ciekach wprowadzanych do wd i do ziemi wg zacznika
nr 2 do rozporzdzenia j.w.


158
Tablica 14. Wyniki analiz wycigw wodnych z prbki popiou z El. Pozna, pobranej w dniu
26.09.1995 r. z poligonu w Biedrusku
Wedug metodyki polskiej Wedug dyrektyw EWG
Badany
parametr

oznaczono
stenie
dopuszczalne w
ciekach
wprowadz. do
ziemi
stenie
dopuszcz. w
wodach pow.
I kl. czystoci

oznaczono
stenie
dopuszczalne w
odpadach
obojtnych dla
rodowiska
Odczyn, pH 9,73 6,5-9,0 6,5-8,5 9,93 4-13
Arsen, mg/l As n.w.(<0,02) 0,2 0,05 n.w.(<0,01) pon. 0,1
Chrom (III) mg/l n.w.(<0,01) 0,5 0,05 n.w.(<0,01) -
Chrom (VI) mg/l n.w. (<0,01) 0,2 0,05 n.w. (<0,05) 0,1
Cynk, mg Zn/l 0,018 2,0 0,2 0,021 2,0
Kadm, mg Cd./l 0,002 0,1 0,005 0,003 0,1
Kobalt, mg Co/l 0,001 - - 0,001 -
Mied, mg Cu/l 0,005 0,5 0,05 0,006 2,0
Nikiel, mg Ni/l 0,002 2,0 1,0 0,002 0,4
Ow, mg Pb/l 0,019 0,5 0,05 0,023 0,4
Rt, mg Hg/l n.w. (<0,001) 0,02 0,001 n.w. (<0,0001) 0,02

suma
pon.
5,0
Fluorki, mg F/l 0,60 15,0 1,5 0,74 pon. 5,0
Og. wgiel org.
mg C/l
1,1 40,0 - 1,1 pon. 200
Siarczany, mg
SO4/l
25 500,0 150 27 pon. 1000
Siarczki, mg S/l n.w. (<0,04) 0,2 n.w. n.w. (<0,04) -
Zawiesina og.,
mg/l
n.w. (<10) 50,0 20,0 n.w. (<10) -
Benzo(a) piren,
g/l
n.w. (<0,004) 2,0 0,2 n.w. (<0,004) -

3.6.3 KLASYFIKACJA ODPADU

Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27.IX.2001r. [20] w sprawie katalogu
odpadw (Dz.U. nr 112, poz. 1206) wprowadza katalog odpadw, ktry okrela:
Zgodnie z ww. Rozporzdzeniem mieszanin popioy i ule ze spalania wgla w kotach
konwencjonalnych zaliczy naley do:
grupy o kodzie identyfikacyjnym 10 Odpady z procesw termicznych,
podgrupy 10 01 Odpady z elektrowni i innych zakadw energetycznego
spalania paliw (z wyczeniem grupy 19),
rodzaju 10 01 80 Mieszanki popioowoulowe z mokrego odprowadzania
odpadw paleniskowych, lub
rodzaju 10 01 02 Popioy lotne z wgla, lub
rodzaju 10 01 01 ule, popioy paleniskowe i pyy z kotw (z wyczeniem pyw
z kotw wymienionych w 10 01 04)


159
4. POPIOY I PRODUKTY Z FLUIDALNEGO SPALANIA WGLA ORAZ Z
ODSIARCZANIA SPALIN

4.1. WPROWADZENIE

Wdroenie Rozporzdzenia Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw naturalnych i
Lenictwa z 1998 r. wpyno na pojawienie si ubocznych produktw spalania z
oczyszczania gazw spalinowych z jednoczesnym zwikszeniem iloci wychwytywanych
popiow lotnych. Instalacje oczyszczania spalin (odsiarczania) zwikszaj o okoo 20-30 %
ilo ubocznych produktw spalania, uzyskiwanych metodami tradycyjnymi.
Regulacje prawne obowizujce ju od 1998 r. wymuszaj oczyszczanie spalin w zakadach
energetycznych, limituj poziomy emisji gazw szkodliwych w postaci tlenkw siarki SO
2
,
tlenkw azotu NO
x
i tlenku wgla CaO.
Z zakresu tych dziaa polska firma RAFAKO S.A. od ponad 10 lat rozwija nastpujce
kierunki: koty fluidalne, instalacje odsiarczania spalin, paleniska niskoemisyjne i
modernizacje obiektw energetycznych.
O iloci ubocznych produktw powstajcych w kotach fluidalnych decyduj elektrociepownie
w Czechowicach-Dziedzicach (okoo 80 tys. ton/rok) i w Katowicach (120 tys. ton/rok),
wymiana kotw na 6 blokach w Elektrowni Turw, na 2 blokach w Elektrowni Siersza oraz 2
kotw w Elektrociepowni era i przygotowywana wymiana kotw w Elektrowni Ptnw.
Na ilo ubocznych produktw spalania, powstajcych z suchych i psuchych instalacji
odsiarczania spalin, decydujcy wpyw maj elektrownie Turw i Rybnik. Po roku 2005
planuje si sukcesywne wycofywanie blokw energetycznych wyposaonych w instalacje
suche.
Produkcja gipsu z instalacji odsiarczania spalin metod mokr wapienn jest lub bdzie
efektem pracy instalacji w elektrowniach: Konin-Gosawice, Bechatw, Opole, Jaworzno III,
aziska, Poaniec, Kozienice i Dolna Odra.
Nowe uboczne produkty spalania, powstajce przy oczyszczaniu spalin rnymi metodami
(piece fluidalne, odsiarczanie metod mokr, psuch i such) wymagaj gbszego
przebadania i opracowania na podstawie bada laboratoryjnych i dowiadcze terenowych
odpowiednich technologii, zasugujcych na wdraanie do praktyki inynierskiej w penej
skali. Jest to zadanie na najblisze lata.
Jako przykady bada i wdroe ubocznych produktw nowych odmian odsiarczania spalin
suy moe dziaalno firm WARTUR i ELTUR-WAPORE Turw w zakresie popiow ze
spalania fluidalnego oraz firmy PPH UTEX-Rybnik w zakresie popiow i uli pozyskiwanych
z odsiarczania metod psuch.

4.2. POPIOY I PRODUKTY Z FLUIDALNEGO SPALANIA WGLA [23,24,25,26]

Popi fluidalny jest produktem powstajcym podczas spalania wgla kamiennego lub
brunatnego w kotach energetycznych z cyrkulacyjn warstw fluidaln. Rozdrobniony wgiel
wraz z dodatkiem sorbentu wdmuchiwany jest do paleniska kota i spalany
w temperaturze 780 900C. Obnienie temperatury wpywa na ograniczenie emisji tlenkw
azotu oraz utleniania si czstek sodu i wanadu. Wprowadzony do zoa dodatek sorbentu,

23 Pachowski J., Wileski P. Badania przydatnoci kruszywa ze zoa kota fluidalnego spalania wgla kamiennego w EC
era dla celw drogowych. IBDiM, Kielce 2000.
24 Glinickiski M., adyyski K. Aktywowany popi lotny z kotw o spalaniu fluidalnym nowy dodatek do betonw.
Warszawa 2002.
25 Ziarkowska K. Raport o powstawaniu popiow z fluidalnego spalania wgla oraz o produktach wytwarzanych na bazie tych
popiow (maszynopis ), WARTUR 2003.
26 Kabaa J., Brzozowski B., Listkiewicz J. Zastosowanie spoiwa STABILIZER wytworzonego na bazie produktw spalania
wgla i odsiarczania spalin z kotw fluidalnych EL. Turw S.A. do stabilizacji gruntw i budowy nasypw w budownictwie
drogowym. ELTUR-WAPORE Sp. z o.o., Bogatynia 2003/

160
w postaci odpowiednio zmielonego kamienia wapiennego, dolomitu lub wapna, wie zwizki
siarki, a skuteczno odsiarczania moe osign nawet 97 %. Stosunkowo niska
temperatura spalania wpywa na stabilno wizania gipsu, ktry odprowadza si z popioem
do urzdze odpylajcych (w wyszych temperaturach, np. jak w metodzie suchej, nastpuje
wtrny rozkad CaSO
4
). Spalanie fluidalne pozwala na zmniejszenie emisji SO
2

do atmosfery: przy stosunku molowym Ca/S rwnym 1,5 o 80 %, a przy 2,5 nawet do 97 %.
Emisja tlenkw azotu ogranicza si o 50 - 80%.
Staymi produktami spalania paliw w kotach fluidalnych s uboczne produkty spalania,
wychwytywane w postaci popiou lotnego w elektrofiltrach i popiou dennego, zwanego te
ulem odprowadzanego ze zoa. Z dolnej czci kota w niewielkich ilociach
odprowadzany jest uel gruboziarnisty. Inne warunki spalania oraz dodatek sorbentu
wpywaj na odmienny charakter produktw spalania fluidalnego, w porwnaniu do odpadw
z palenisk konwencjonalnych. W skad produktw spalania fluidalnego wchodz:
niepalne mineray pozostae po spaleniu wgla,
produkty odsiarczania spalin - bezwodny siarczan wapniowy i lady siarczynu
wapnia,
wolny, nieprzereagowany tlenek wapnia,
nadmiar sorbentu,
niespalony wgiel w postaci koksiku,
substancje mineralne, stanowice domieszk sorbentu.
Wasnoci ich zale od jakoci wgla, warunkw spalania, rodzaju, wasnoci i iloci
dodanego sorbentu oraz sposobu odprowadzenia odpadw.
Cechy wyrniajce produkty spalania fluidalnego, w porwnaniu do popiow i uli z
palenisk tradycyjnych, to:
podwyszona zawarto zwizkw wapnia, oznaczonych jako CaO, wynoszca dla
popiow ze spalania wgla kamiennego od kilkunastu do ponad 20% CaO, w tym
wolny tlenek wapnia stanowi kilka procent,
podwyszona ilo zwizkw siarki w postaci: siarczanw, stanowicych kilka
procent masy skadu, czasami w postaci niewielkiej iloci siarczynw,
podwyszona warto zmiany masy przy praeniu, wynoszca od kilku do
kilkunastu procent, wywoana obecnoci wgla elementarnego i nadmiaru
sorbentu,
odpowiednio nisza zawarto pozostaych skadnikw charakterystycznych dla
skadu chemicznego popiow i uli ze spalania wgli,
nisze stenie pierwiastkw naturalnie promieniotwrczych,
odmienna budowa krystalograficzna brak spiekw i faz szklistych,
nisza gsto nasypowa i rozbudowana powierzchnia waciwa popiou lotnego.
Wyniki bada wasnoci fizyko chemicznych produktw spalania fluidalnego wskazuj na
ich nastpujce cechy charakterystyczne:
zawarto zwizkw wapnia jako CaO mieszczca si w zakresie od 5,61
do 28,91 % mas., w tym zawarto aktywnego CaO od 0,0 do 16,76%,
zawarto zwizkw siarki:
w postaci siarczanw od 2,12 do 11,81%,
w postaci siarczynw od 0,0 do 0,8%,
w postaci siarczkw od 0,00 do 0,5%,
straty praenia w temp. 900C wynoszce od 0,79 do 27,53%, w tym zawarto
czci palnych od 0,50 do 22,93%.
Badania wymywalnoci produktw spalania fluidalnego wskazuj na:
wysok rozpuszczalno do ok. 5% mas.

161
mineralizacj ekstraktw wodnych spowodowan gwnie obecnoci siarczanw
oznaczanych w iloci kilku tysicy mg/dm3, wodorotlenkw i chlorkw, jako
zwizkw wapnia, oznaczanego w ilociach kilkutysicznych czci mg/dm3,
siln alkaliczno ekstraktw pH ok. 12 13,
obecno siarczynw i siarczkw na poziomie kilku - kilkudziesiciu mg/dm3,
nisk zawarto pierwiastkw ladowych.
Z uwagi na wysok alkaliczno, rozpuszczalno i mineralizacj ekstraktw wodnych
decyzje o lokowaniu produktw spalania fluidalnego w rodowisku powinny by
podejmowane przy uwzgldnieniu ste zanieczyszcze, charakterystycznych dla tych
odpadw i lokalnych warunkw hydrogeologicznych.
W wietle dotychczasowych bada stwierdzi naley, e stosowanie surowych popiow
fluidalnych powinno by poparte kadorazowo badaniami pozwalajcymi na zatwierdzenie
danego zastosowania.
Skad chemiczny popiow i uli ze spalania fluidalnego przedstawiono w tablicy 15.

Tablica 15. Skad chemiczny popiow i uli ze spalania fluidalnego
Zawarto, % m/m
Spalanie w kotle dowiadczalnym Spalanie w kotach energetycznych
Wgiel kamienny Wgiel brunatny Wgiel kamienny Wgiel brunatny
Skadnik
popi uel popi uel popi uel popi uel
SiO2
30,71
55,35
55,54
59,86
29,89 51,00
33,20
42,50
31,00
46,00
39,00
40,30
47,50
52,00
Al2O3
12,32 -
18,00
17,90
28,78
15,83 18,29
17,85
21,69
7,92
16,19
27,10
28,3
22,10
23,60
Fe2O3 6,30 8,92
3,88
7,78
7,46 5,44 7,97 9,75
3,37
3,73
3,70 4,00
6,20
8,50
CaO
4,67
23,35
0,02
15,90
23,35 15,90
5,60
28,90
4,20
48,20
9,94-43,30
6,30
33,80
MgO 1,47 3,32
0,80
1,26
nb nb 1,30 2,70
1,00
3,10
1,10 2,90 0,70-2,30
Siarka
cakowita
jako SO3
1,08 5,95
0,31
2,85
1,08 0,25
2,10
11,80
0,30
27,70
1,70-7,30 1,10-9,10
Siarka
siarczynowa
jako SO2
nb nb nb nb 0,00 0,80
0,15
1,24
0,00 - 0,05
0,18
0,25
Siarka
siarczkowa
jako S
nb nb nb nb
0,000
0,500
0,030
1,120
0,000
0,100
0,036
0,086
Zmiany
masy przy
praeniu w
temp.
900
o
C
7,04
18,83
1,31
6,05
15,03 6,05
0,79
25,73
1,16
2,96
1,79 2,90
0,32
0,88
Wglany 15,33 nb nb nb
0,30
17,00
0,35
3,80
0,60-16,80 0,20- 2,00
Czci
palne
0,19 nb nb nb
0,50
22,93
0,40
1,90
0,20-2,30
0,10
1,60
Wolne CaO
+ MgO
2,80 6,72
1,12
2,13
1,11 7,77
0,80
16,80
1,00
24,10
3,40 -
25,10
3,40-22,10
nb- nie badano

Istniej dwa kierunki wykorzystania popiow fluidalnych: jako spoiwo i jako kruszywo (po
wstpnym przetworzeniu).


162
a) Granulat STARGRAN
Firma Energopomiar z Gliwic, w latach 95 96 opracowaa sposb przetwarzania popiou
z kotw fluidalnych na kruszywo granulowane dla potrzeb elektrociepowni Zakadw
Farmaceutycznych POLPHARMA w Starogardzie Gdaskim. Badania kruszywa
STARGRAN wyprodukowanego w wytwrni pozwoliy na dopuszczenie go do stosowania w
nastpujcych kierunkach:
- jako kruszywa budowlanego do betonw lekkich,
- do ulepszania nawierzchni drg gruntowych,
- do makroniwelacji i rekultywacji terenu.
Granulat poddany badaniom aprobacyjnym speni wymagania stawiane kruszywom
budowlanym do betonw lekkich. Kruszywo STARGRAN w klasach ziarnowych 48
i 816mm charakteryzuje si gstoci nasypow ok. 930 kg/m3, wytrzymaoci,
odpowiadajc marce 15. Betony wykonane z jego udziaem zakwalifikowano do klas:
25 betony zwarte, 15 betony pzwarte i 5 betony jamiste. Gstoci betonw
odpowiednio wynosz do 1,8, do 1,6 i do 1,4 kg/dm3, nasikliwo okrelana dla betonu
zwartego jest nisza od 25%, a mrozoodporno F25. Kruszywo uzyskao atest higieniczny
Pastwowego Zakadu Higieny i aprobat techniczn Instytutu Techniki Budowlanej w
Warszawie nr AT-15-4091/99, dopuszczajc kruszywo STARGRAN do wykonywania
betonw lekkich.
Przydatno kruszywa STARGRAN do ulepszania nawierzchni drg gruntowych
polepszenia ich stabilnoci zostaa potwierdzona badaniami prowadzonymi w Instytucie
Badawczym Drg i Mostw w Warszawie. Przy 30%-to procentowym dodatku kruszywa
o uziarnieniu od 4 do 32 mm stabilno gruntu o charakterze piasku rwnoziarnistego
wzrosa czterokrotnie. Aprobat techniczn nr AT/99/04/0540 kruszywo z popiou fluidalnego
STARGRAN zostao dopuszczone do stosowania, jako skadnik doziarniajcy, do ulepszania
nawierzchni gruntw piaszczystych.
b) STABILIZAT (spoiwo alternatywne z popiow ulepszanych)
Aktualnie trwaj badania nad przetworzeniem popiou ze spalania fluidalnego w El. Turw
na stabilizat, przydatny do makroniwelacji i rekultywacji terenu. Szczegowe wyniki tych
bada bd moliwe do zaprezentowania po ich zakoczeniu. Oglne cechy stabilizatu
uzyskiwanego na bazie produktw odsiarczania to przede wszystkim:
- znaczna wytrzymao na ciskanie, rzdu 0,8 do 6 MPa,
- niska wodoprzepuszczalno, na poziomie 10
-5
do 10
6
m/s,
- podatno na zagszczanie,
- odporno na rozmakanie,
- wysoka odporno na erozj wietrzn.
Mieszaniny z dodatkiem stabilizatu mog by wykorzystywane do makroniwelacji terenw
zdegradowanych, np. wypeniania wyrobisk po eksploatacji wgla i innych surowcw
mineralnych. Mog take by wykorzystywane w budowie nasypw, do izolacji i stabilizacji
gruntw. Urednione wartoci skadu chemicznego popiow fluidalnych ze spalania wgla
brunatnego KWB Turw S.A. przedstawiono w tablicy 16.


163

Tablica 16. Analiza chemiczna klasyczna. rednia zawarto poszczeglnych skadnikw w
popioach fluidalnych z wgla brunatnego KWB Turw S.A.
Skadnik Zawarto, % wag.
Straty praenia, 1000
o
C 3,91
SiO2 29,72
Fe2O3 2,59
Al2O3 19,91
TiO2 1,40
CaO 30,77
MgO 1,82
SO3 5,21
SO2 0,016
Na2O 2,85
K2O 1,25
S
-2
0
Cl
-
0,025
Wolny tlenek wapnia 8,67

Wstpne wnioski z dotychczasowych bada
1) Przeprowadzone badania laboratoryjne pozwalaj stwierdzi, e odpowiednio
przygotowane produkty spalania wgla i odsiarczania spalin z kotw fluidalnych
Elektrowni Turw S.A. staj si cennymi surowcami do produkcji spoiwa hydraulicznego
pod nazw Stabilizer.
2) Badania polowe przeprowadzone na terenie Niemiec potwierdziy w praktyce przydatno
nowego spoiwa do ulepszania podoa i budowy nasypw
3) Oznaczanie skadu chemicznego potwierdzio przydatno popiow jako alternatywnego
spoiwa do stabilizacji gruntw.
4) Zawarto STABILIZER-a w gruncie jest istotna z uwagi na rozwj nonoci w czasie.
Prbki piasku gliniastego ulepszonego STABILIZER-em po 7-mio dniowym okresie
twardnienia w warunkach powietrzno-wilgotnych wykazuj znaczn rozpito wynikw w
zalenoci od % dodatku spoiwa. Dla dodatku w iloci 2 % otrzymano CBR=61 %, dla
dodatku 4 % otrzymano CBR=159 % i dla dodatku 6 % CBR=239 %. wiadczy to o
hydraulicznym dziaaniu spoiwa. Badania porwnawcze przy zastosowaniu takich samych
dodatkw wapna palonego wykazay porwnywalne wyniki.
5) Badania skutecznoci osuszania przeprowadzone na prbkach gruntw przewilgoconych i
bardzo przewilgoconych wykazay nieznaczny spadek wilgotnoci gruntu o ok. 1%
bezporednio po dodaniu popiow w iloci 4-8 %. Natomiast efekt osuszania jest
wyrany w czasie. Po 2 godzinach spadek wilgotnoci wynosi okoo 3 % a po 6-ciu 5 %.
Oznacza to, e rozpoczcie procesu zagszczania jest uzalenione od stopnia
przewilgocenia gruntu.
6) Przeprowadzenie szerokich bada w terenie pozwoli na ustalenie waciwej technologii
wykonania i odbioru robt.
7) Wykonano rwnie wstpne badania wytrzymaoci i mrozoodpornoci kompozycji
stabilizera z gruntami niespoistymi (piaski grube). Otrzymano mrozoodporne materiay o

164
wytrzymaoci R
m
=1,5 MPa i R
m
=2,5 MPa. Przewiduje si rozszerzenie bada w tym
kierunku.
8) Stosowanie tanich spoiw alternatywnych jest szans na popraw stanu rodowiska
naturalnego, a take zwikszenie konkurencyjnoci polskiej gospodarki. Powinnimy bra
przykad z krajw Unii Europejskiej, gdzie odpowiednio przygotowane popioy w coraz
wikszej czci s wykorzystywane gospodarczo.
c) Spoiwo FLUBET

Kolejnym sposobem, ktry pozwala na wykorzystanie lotnego popiou fluidalnego jako
spoiwa jest aktywacja mechaniczna. Aktywacja popiou jest przeprowadzana z
zastosowaniem Elektrostatycznego Mechanicznego Dezintegratora Czstek (w skrcie
EMDC) bez dodatkw chemicznych.
Wacicielem patentu nr 180380 dotyczcego technologii przetwarzania lotnego popiou
fluidalnego jest firma Energomar-Nord.
Materia poddany procesowi aktywacji nosi nazw handlow Flubet
. Aktualny stan bada i

zdobytych dowiadcze pozwala na nastpujce zastosowania dla aktywowanego lotnego
popiou fluidalnego:
- jako dodatek do betonw klas B10 do B40 dla nawierzchni drg kategorii KR1
do KR4,
- do chudych betonw,
- do stabilizacji kruszyw na podbudowy i ulepszone podoa z gruntu,
- do zaczynw cementowych przy pracach geotechnicznych.
Flubet
mona stosowa w iloci 20% masy spoiwa w przypadku betonw. W przypadku

zaczynw cementowych Flubet
moe zastpowa nawet do 70% masy cementu, a

domieszka stosowana jest tylko celem przyspieszenia czasu wizania.
Flubet
posiada Aprobaty Techniczne Instytutu Badawczego Drg i Mostw dopuszczajce

do stosowania go w budownictwie drogowym:
- Nr AT/2002-04-1249 (wydanie II) Zestaw materiaw: dodatek Flubet B i
domieszka uplastyczniajco-napowietrzajca do modyfikacji betonu i stabilizacji
kruszyw cementem
- AT/2003-04-1536 Zestaw wyrobw: Dodatek Flubet
i domieszka
uplastyczniajco-napowietrzajca do modyfikacji betonu i stabilizacji kruszyw
cementem oraz modyfikacji zaczynw cementowych
Na podstawie bada aprobacyjnych okrelone zostay wymagania odnonie cech Flubetu
.
Wymagania odnonie Flubetu
podano w tablicy 17.


165
Tablica 17 Charakterystyka spoiwa FLUBET

Lp. Waciwoci Jednostki Wymagania Metodyka bada wedug
1. Posta - proszek ocena wizualna
2. Barwa -
szara do
ciemnobrzowej
ocena wizualna
3. Gsto nasypowa g/cm
3
od 0,65 do 0,80 PN-EN 1097-3:2000
4. Miako % 40 PN-EN 451-2:1998
5. Zawarto chlorkw % 0,3 PN-EN 196-21:1997
6.
Zawarto bezwodnika
kwasu siarkowego
% 9,0 PN-EN 196-2:1996
7.
Zawarto wolnego tlenku
wapnia
% 9,0 PN-EN 451-1:1998
8.
Cakowita zawarto
tlenku wapnia
% 21 PN-EN 459-2:1998
9. Strata praenia % 16 PN-EN 196-2:1996
10. Stao objtoci mm 10 PN-EN 196-3:1996
11.
Wskanik aktywnoci
pucolanowej
- k28
- k90

-
-

75
85
PN-EN 450:1998
12.
Stenie naturalnych
pierwiastkw
promieniotwrczych,
wspczynniki
kwalifikujce:
- f1
- f2

-
Bq/kg

2,0
*)
400
*)

Instrukcja ITB Nr 234

*)
Rozporzdzenie RM z dnia 03.12.2002 Dz. U. Nr 220 poz. 1850
Wymagania odnonie cech betonu kontrolnego z dodatkiem Flubetu
i domieszk
napowietrzajco-uplastyczniajc podano w tablicy nr 18.

Tablica 18 Waciwoci betonu kontrolnego z dodatkiem FLUBETU

Lp. Waciwoci Jednostki Wymagania Metodyka bada wedug
1.
Zmiana objtoci cementu z
zestawem
mm 10 PN-EN-196-3:1996
2.
Wytrzymao na ciskanie:
- po 28 dniach
- po 90 dniach
%

100
110
wartoci betonu
kontrolnego
PN-88/B-06250
3.
Wytrzymao na rozciganie
przy zginaniu %
nie mniej ni 100 %
wartoci betonu
kontrolnego
PN-EN 12390-5:2001
1 2 3 4 5
4. Nasikliwo betonu % 5 % PN-B-06250:1988
5.
Odporno betonu na
dziaanie mrozu dla betonu
klasy B 30 i wyej
- F150 PN-88/B-06250
6. Skurcz betonu 0,6 PN-84/B-06714.23
7.
Oddziaywanie korozyjne na
zbrojenie betonu
- stan zbrojenia pasywny PN-86/B-01810
W przypadku piaskw stabilizowanych cementem (Sprawozdanie z bada Nr TB-1/26/2001-
1) stosowanie Flubetu
przedstawione zostao w Tablicy nr 19.


166
Tablica 19 Przykadowe skady mieszanek zawierajcych FLUBET

Lp.
Ilo zastosowanego
spoiwa
Zastosowana ilo cementu i
ilo Flubetu

Zastosowanie
wg wymaga PN-S-96012:1997
cement 75% masy spoiwa
Flubet 25% masy spoiwa
1 6% masy piasku
Grne warstwy ulepszonego
podoa gruntowego pod drogi
obcione ruchem kategorii KR5 i
KR6
2 7,5% masy piasku
Wykonywanie podbudowy
zasadniczej nawierzchni drogowej
obcionej ruchem kategorii KR1
lub podbudowy pomocniczej
nawierzchni drogowej obcionej
ruchem kategorii KR od 2 do 6.
3 9,0% masy piasku
Wykonywanie podbudowy
zasadniczej nawierzchni drogowej
obcionej ruchem kategorii KR1
lub podbudowy pomocniczej
nawierzchni drogowej obcionej
ruchem kategorii KR od 2 do 6.
Mieszanki cementowo-piaskowe z dodatkiem Flubetu uzyskay wysokie wskaniki mrozoodpornoci
speniajce wymagania normowe.
Mieszanki te zostay wykonane z dodatkiem piasku Wysoka.

Przy zastosowaniu Flubetu
do modyfikacji zaczynw cementowych naley kadorazowo

dowiadczalnie ustali ilo dozowanych skadnikw. Wymagania w przypadku tego
zastosowania to stao objtoci 10 mm.

Wnioski z bada przedstawionych w niniejszym opracowaniu s nastpujce:
Skad chemiczny popiow lotnych ze spalania wgla w kotach fluidalnych nie spenia
wymaga normy EN 450 m.in. pod wzgldem zawartoci bezwodnika kwasu siarkowego i
wolnego tlenku wapnia. Mimo to, prowadzona w skali przemysowej mechaniczna aktywacja
popiow fluidalnych pozwala uzyska wartociowy dodatek do betonw, z tym e
zastosowanie tego dodatku wymaga uycia waciwej domieszki i przestrzegania
okrelonych wymogw technologicznych.
Przy zastosowaniu Flubetu
wraz z domieszk Betostatu stwierdzono znaczny wzrost

wytrzymaoci betonu na ciskanie i na rozciganie przy rozpywaniu. Wytrzymao na
ciskanie betonw z Flubetem
w iloci od 14 do 20 % masy spoiwa bya po 28 dniach o 19-

34 % wysza ni wytrzymao betonw wzorcowych. Wzrost ten zwiksza si z upywem
czasu, po dwch latach sigajc 39 %. Betony z Flubetem
w iloci od 14 do 20 % wykazay
dobr mrozoodporno: po 100 cyklach zamraania i odmraania spadek wytrzymaoci na
ciskanie wynosi tylko 5-11 %. Gboko wsikania wody w beton z Flubetem
przy
badaniu wodoszczelnoci stopnia W 8 wynosia o 18 % mniej ni w przypadku betonu
wzorcowego. Zastpienie Flubetem
20 % masy cementu nie wpyno na waciwoci

ochronnych zapraw cementowych w stosunku do zbrojenia stalowego nie stwierdzono
przeciwwskaza do stosowania podanej iloci dodatku do betonw zbrojonych.
Przy wyszych zawartociach Flubetu
, sigajcych 50 %, stwierdzono zwolnione narastanie

wytrzymaoci betonu w cigu pierwszych 28 dni, z tym e po 1 roku i po 2 latach
wytrzymao przewyszaa wytrzymao betonu bez tego dodatku. Wyniki

167
dotychczasowych obserwacji prototypowych elementw betonowych s pozytywne, ale
stosowanie Flubetu w ilociach wikszych ni 20 % wymaga dalszych bada.
Dotychczasowe dowiadczenia z praktycznych zastosowa s nastpujce:
Na podstawie zbadanych w laboratorium receptur wykonany zosta prbny odcinek drogi o
dugoci 400 m przy Elektrowni Turw (Sprawozdanie z bada nr TB-1/27/2001-1). W
okresie jesieni 2000 roku wykonano dolne warstwy konstrukcji drogi z chudego betonu R
m
=
2,55,0 oraz betonu klasy B 10. Nawierzchnia wykonana zostaa w marcu 2001 roku z
betonu klasy B 35, przy nadzorze Instytutu Badawczego Drg i Mostw. W kadym z
betonw zastosowano dodatek Flubetu z domieszk uplastyczniajco-napowietrzajc.
Badania kontrolne wykonane na budowie przez Instytut Badawczy Drg i Mostw wykazay,
e po 28 dniach dojrzewania beton o klasie projektowanej B 35 z dodatkiem Flubetu
osign wytrzymao na ciskanie rwn 53,6 MPa oraz zgodn z norm mrozoodporno.
Receptury wykorzystane w przypadku tego zastosowania byy nastpujce:

a) Beton B 35, ilo skadnikw na 1 m
3

Cement CEM I 32,5R Strzelce Opolskie 320 kg
Piasek kopalny 0 2 mm 640 kg
wir 2 8 mm 450 kg
wir 8 16 mm 700 kg
Woda 165 l
Flubet
80 kg
Domieszka Betostat 1,8 kg
Uwagi: Wyniki bada wykazay, e zgodnie z PN-88/B-06250 beton spenia wymagania dla
klasy B 40, konsystencja plastyczna K-3, stopie mrozoodpornoci F 150, nasikliwo
rednia 4,9%.
Badania na prbkach pobranych z placu budowy potwierdziy parametry uzyskane
w laboratorium dla klasy betonu i stopnia mrozoodpornoci.

b) Beton B 10, ilo skadnikw na 1 m
3

Cement CEM I 32,5 Strzelce Opolskie 132 kg
Piasek kopalny 0 2 mm 912 kg
Mieszanka wirowo-piaskowa 1128 kg
Woda 172 l
Flubet
33 kg
Uwagi: Wyniki bada wykazay, e zgodnie z PN-88/B-06250 beton spenia wymagania dla
klasy B 10, konsystencja gstoplastyczna K-2, stopie mrozoodpornoci F 25.

c) Podbudowa R
m
2,5-5,0 MPa, ilo skadnikw na 1 m
3

Woda 175 l
Flubet
59 kg
Uwagi: Wyniki bada wykazay, e zgodnie z PN-S-96012:1997 receptura spenia
wymagania dla podbudowy zasadniczej nawierzchni o kategorii ruchu KR1 lub podbudowy
pomocniczej o kategorii ruchu KR od 2 do 6, konsystencja gstoplastyczna K-2.

d) Podbudowa R
m
7,5 MPa, ilo skadnikw na 1 m
3

Piasek kopalniany 922 kg
Woda 165 l
Flubet
32 kg

168
Uwagi: Wyniki bada wykazay, e zgodnie z PN-88/B-06250 receptura spenia wymagania
klasy B 7,5, stopie mrozoodpornoci F 25, konsystencja gstoplastyczna K-2.

d) Spoiwo LIPIDUR

Spoiwo LIPIDUR
jest mineralnym spoiwem hydraulicznym barwy szarej, zoonym z

popiow fluidalnych z wgla kamiennego, klinkieru cementowego, wapna palonego.
Spoiwo LIPIDUR
wystpuje w dwch odmianach: LIPIDUR D (D1 i D2) do ulepszania

przewilgoconych gruntw bez wymaga wytrzymaociowych i LIPIDUR DF przy
podwyszonych wymaganiach wytrzymaociowych.
Spoiwo LIPIDUR

charakteryzuje si nastpujcymi cechami fizycznymi:
Gsto nasypowa: 0,7 1,1 g/cm
3

Ciar waciwy: 2,7 2,9 g/cm
3

Powierzchnia waciwa: > 4000 cm
2
/g
pH: > 11,5
Spoiwo LIPIDUR
przeznaczone jest do ulepszania i stabilizacji gruntw w inynierii

komunikacyjnej, przede wszystkim przewilgoconych gruntw spoistych i maospoistych o
niskiej nonoci. Zalecany dodatek spoiwa LIPIDUR
wynosi od 2 10% wagowo w stosunku

do masy suchej gruntu zagszczonego wg I lub II metody Proctora zgodnie z PN-88/B-
04481. W praktyce firmy wykonawcze najczciej stosuj dodatek 2 4% spoiwa LIPIDUR
.
Spoiwo LIPIDUR D mona stosowa do ulepszania gruntw w celu polepszenia ich
zagszczalnoci i nonoci przy budowie nasypw drogowych oraz wykonywaniu warstw
ulepszonego podoa. Spoiwo LIPIDUR DF mona stosowa w warstwach wzmacniajcych
lub dolnych warstwach nonych o marce wytrzymaociowej R
m
=1.5 MPa lub R
m
=2.5 MPa.
Spoiwo LIPIDUR
posiada aprobat techniczn IBDiM nr AT/2002-04-1296

NA podstawie bada aprobacyjnych okrelone zostay wymagania, ktre przedstawiono w
tablicy 20


169
Tablica 20 Charakterystyka spoiwa LIPIDUR

Lp. Waciwoci Jednostki Wymagania Metody bada
wedug
1 2 3 4 5
1 D

Rodzaj
D1 D2
DF
2 Posta - proszek ocena wizualna
3 Barwa - szara ocena wizualna
4 Wytrzymao na ciskanie
- po 7 dniach
- po 28 dniach
MPa
7,5
20

3
10

15
30

PN-EN 196-1:1996
(w/c: 0,6)
5 Wytrzymao na zginanie
- po 7 dniach
- po 28 dniach

MPa

1,5
4

0,5
1,5

3,5
6

PN-EN 196-1:1996
(w/c: 0,6)
6 Czas wizania
- pocztek wizania
- koniec wizania

min
h

120
12

PN-EN 196-3:1996
7 Zawarto siarczanw
(jako SO3)
% (m/m) 7,5 PN-EN 196-2:1996
8 Wododno % 40 45 30 PN-EN 196-3:1996
9 Strata praenia % (m/m) 10 PN-EN 196-2:1996
10 Gsto nasypowa g/cm
3
od 0,7 do 1,1 PN-EN 1097-3:2000
11 Stao objtoci mm 10 - 10 PN-EN 196-3:1996
12 Stenie naturalnych
pierwiastkw
promieniotwrczych,
wspczynniki kwalifikujce:
- f1
- f2

-
-

1,0
185

Instrukcja ITB Nr 234

Dotychczas na terenie Polski zastosowano z powodzeniem spoiwo LIPIDUR

m.in. przy
budowie:
- autostrady A2 w okolicach Poznania (warstwy ulepszonego podoa),
- centrum logistycznego w Teresinie k/Warszawy ulepszenie podoa,
- obwodnicy Barcikowa k/Dobrego Miasta na drodze krajowej nr 50 ulepszenie podoa
pod nasyp drogowy,
- przejcia granicznego Bezledy,
- obwodnicy Olsztyna na trasie krajowej nr 50,
- modernizowanej trasy kolejowej Berlin Moskwa na odcinku Mrozy Terespol
wzmocnienie podoa kolejowego.

4.2.1 EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO

Zgodnie z ustaw o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. i Rozporzdzeniem Ministra
rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001r. w sprawie klasyfikacji odpadw produkty spalania
fluidalnego zostay zakwalifikowane do:
grupy 10 odpadw z procesw termicznych,
podgrupy 10 01 odpadw z elektrowni i innych zakadw energetycznego spalania
paliw,
rodzaju 10 01 82 mieszanin popiow lotnych i odpadw staych z wapniowych metod
odsiarczania gazw odlotowych (metody suche i psuche
odsiarczania spalin oraz spalanie w zou fluidalnym).
Odpady te nie nale do niebezpiecznych.


170
4.3 POPIOY Z PRODUKTAMI Z ODSIARCZANIA SPALIN W ELEKTROWNI
RYBNIK [27,28,29,30]

Elektrownia Rybnik wytwarza popioy lotne zawierajce produkty odsiarczania spalin
metod psuch. Zgodnie z wyej cytowanym zapisem nie jest to materia normowy, ktry
jednak posiada wiele cech aktywnych popiow, na przykad chtnie stosowanych popiow
koniskich. Zawiera wolne wapno oraz fazy siarczanowe, gwnie anhydryt i phydrat. Taka
kompozycja wraz z faz szklist pochodzc ze spalania wgla powoduje powstanie
kompleksowego materiau wicego o wasnociach hydraulicznych. Dla celw
technologicznych potrzebny jest udzia ula paleniskowego, ktry pozwala na utworzenie
szkieletu ziarnowego umoliwiajcego uzyskanie wstpnej nonoci zaraz po uoeniu i
zagszczeniu mieszanek.
Przykadowy skad chemiczny popiou lotnego po odsiarczaniu spalin z El. Rybnik

Tablica 21. Przykadowy skad chemiczny popiou lotnego po odsiarczaniu spalin
z Elektrowni Rybnik
Skadnik Zawarto, % wag.
SiO2 41,04
Al2O3 21,25
Fe
2
O
3

4,55
CaO
14,36
w tym wolne CaO 5,62
MgO 1,96
Na
2
O
0,58
K
2
O
2,59
SO
3

4,18
TiO
2

0,82
P
2
O
5

0,65
Mn
3
O
4

0,054
BaO 0,15
SrO 0,065
straty praenia 7,25

Dokadniejsze dane o popioach i ulu z El. Rybnik przedstawiono w aprobacie
technicznej [29]. Popi i uel z El. Rybnik posiadaj kod identyfikacyjny 100101 i 100105 i
nie znajduj si na licie odpadw niebezpiecznych dla rodowiska oraz zdrowia i ycia
ludzi.
Pierwszym znaczcym zastosowaniem tych popiow bya budowa drg w kompleksie
lenym Kunia Raciborska. Po pamitnym poarze w 1992 roku, kiedy spono ok. 10 000
ha lasw, powstaa potrzeba wybudowania sieci drg usprawniajc gospodark len, a
take uatwiajc ewentualne przeciwdziaanie poarom. Do tego celu wykorzystano
mieszaniny popioowo ulowe, ktrych wytwarzanie i ukadanie organizowaa i
finansowaa Elektrownia Rybnik. Mieszanki nie zawieray adnych dodatkowych spoiw
mineralnych. Drogi lene wykonane w tej technologii byy sukcesem, a na szczegln uwag
zasuguje fakt, e udao si wykona drogi przejezdne dla cikich samochodw przez
tereny podmoke i torfowiskowe.

27 Sprawozdanie z realizacji zlecenia Okrelenie przydatnoci popiow lotnych z instalacji psuchego i suchego odsiarczania
spalin oraz uli z El. Rybnik do robt drogowych. Energopomiar, Cz. I/2001 i Cz. II/2002.
28 Kanafek J., Wykorzystanie UPS z produktami odsiarczania spalin w budownictwie drogowym. Szare na zote Nr
10/padziernik 2003.
29 Aprobata techniczna IBDiM Nr AT/2002-04-1388 Beton popioowo-ulowy do konstrukcji drogowych dla Elektrowni Rybnik
S.A.
30 Katalog Typowych Konstrukcji Nawierzchni z wykorzystaniem UPS. Rybnik 2003.

171
Rwnolegle Elektrownia Rybnik wybudowaa sie cieek rowerowych czcych rybnickie
osiedla z terenami rekreacyjnymi w okolicach Jeziora Rybnickiego i Parku Krajobrazowego
"Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich". Program budowy tras rowerowych
jest zgodny z europejskim programem Rowerem po Europie.
Kolejnym wdroeniem bya budowa pilotowych odcinkw drg osiedlowych w
Zwonowicach koo Rybnika. Pierwotnie projekt techniczny przewidywa zastosowanie
kruszywa z upkw przepalonych stabilizowanych mechanicznie, lecz po rozmowach z
inwestorami i projektantami wykonano projekt zastpczy z zastosowaniem betonu popioowo
ulowego wykonanego z UPS z Elektrowni Rybnik. Nadzr technologiczny prowadzia
Katedra Komunikacji Ldowej z Politechniki lskiej. Na podstawie bada laboratoryjnych -
przy spenieniu warunku ochrony przeciwmrozowej konstrukcji nawierzchni przyjto
nastpujc konstrukcj:
8 cm warstwy cieralnej - kostka betonowa Utex
5 cm podsypka piaskowa dobrze zagszczona
10 cm mieszanka popioowo-ulowa o Rm=5,0 MPa
25 cm mieszanka popioowo-ulowa o Rm=2,5 MPa.
Grubo czna 48 cm.

Mieszanki charakteryzoway si nastpujcymi faktycznymi waciwociami:
- uel (70 % wag.) + popi (30 %), wilgotno ok. 30%
R
c
po 7 dniach - 0,6 MPa, R
c
po 42 dniach 3,9 MPa,

- uel (50 % wag.) + popi (50 %), wilgotno ok. 25%
R
c
po 7 dniach - 0,6 MPa, R
c
po 42 dniach 6,5 MPa,

Uzyskana nono podbudowy z mieszanki popioowo-ulowej (okrelona wtrnym
moduem odksztacenia przy koniecznej minimalnej wartoci 120 MPa):
- po 3 dniach 80 MPa,
- po 6 tygodniach 195 MPa,
- po 5 miesicach (po okresie zimowym) 250 MPa.

Kierujc si zachcajcymi prognozami i dowiadczeniami na budowach pilotowych
przeprowadzono szereg prb laboratoryjnych i praktycznych nad stworzeniem mieszanek o
powtarzalnych parametrach, pozwalajcych na wykorzystanie tradycyjnych maszyn
drogowych. Celem tych prac byo rwnie uzyskanie aprobaty technicznej, pozwalajcej na
szerokie wejcie na rynek. Zakres prac prowadzonych przez Elektrowni Rybnik,
Energopomiar Gliwice, Instytut Badawczy Drg i Mostw w Warszawie, Politechnik lsk
i Utex by nastpujcy:
badania laboratoryjne prbek podbudw z odcinkw prbnych,
badania odcinkw prbnych,
sprawdzenie jednorodnoci popiou i ula,
okrelenie wasnoci fizycznych i chemicznych reprezentatywnych prbek popiou i
ula,
testy ekstrakcji prbek materiaw konstrukcyjnych,
kontrola odcinkw dowiadczalnych.

Badania te zaowocoway uzyskaniem przez Elektrowni Rybnik Aprobaty Technicznej
IBDiM Nr AT/2002-04-1388 pt.: Beton popioowo ulowy do konstrukcji drogowych
Powysza aprobata niewtpliwie pomoga w wejciu na trudny rynek materiaw
budowlanych, czynic beton popioowo - ulowy konkurencj dla tradycyjnych podbudw
drogowych, a co najwaniejsze - stosowanie betonu z UPS z Elektrowni Rybnik w
drogownictwie nie stwarza ju przeszkd prawnych.

172
W lad za uzyskaniem aprobaty Utex opracowa przy duym udziale naukowcw z
Politechniki lskiej i Politechniki Wrocawskiej Katalog typowych nawierzchni z
wykorzystaniem ubocznych produktw spalania, ktry jest czym w rodzaju podrcznika dla
projektantw i wykonawcw konstrukcji drogowych. Opracowanie to zostao szeroko
rozpowszechnione, co skutkuje ju zainteresowaniem rynku oraz kolejnymi zastosowaniami
w praktyce. Od czerwca do wrzenia 2003 r. wyprodukowano, sprzedano i wbudowano 20
tysicy ton mieszanki popioowo - ulowej.

Poniej przedstawiono kilka inwestycji:
Droga lokalna o dugoci 200m w Pogwizdowie koo Cieszyna, gdzie zamiast
projektowanego chudego betonu zastosowano beton popioowo ulowy i po raz
pierwszy wykorzystano dla tego materiau rozcieacz. Maszyna ta znacznie
przyspieszya proces wbudowywania przy zachowaniu zaprojektowanych profili
spadkw poprzecznych i podunych. Ponadto w czasie budowy zachowano sta
grubo warstwy z dokadnoci do 1 cm. Warstw cieraln tej drogi stanowi beton
asfaltowy.

Parking przy lotnisku Aeroklubu ROW w Rybniku o powierzchni 2000 m
2
.

Parking przy centrum handlowym OUTLET CENTER Sosnowiec o pow. 33 000 m
2

Poszerzenie drogi krajowej w Krzyanowicach na odcinku 1500 m o 2 m, gdzie w
ramach pasa drogowego wybudowano ciek rowerow.

Wytwarzanie mieszanki betonowej odbywao si w dwch miejscach. Jedno z nich byo na
terenie Elektrowni Rybnik gdzie zorganizowano mieszanie w pobliu skadowiska ula, a
drugie na terenie firmy Utex w wle betoniarskim nieczynnej wytwrni kostek brukowych. Z
uwagi na ma wydajno mieszania powzito decyzj o wybudowaniu przez Utex mieszalni
o wydajnoci okoo 90 ton na godzin. Jest to urzdzenie wyposaone w zasobniki ula i
popiou, mieszalnik opatkowy poziomy oraz zbiornik gotowej mieszanki betonowej. Procesy
technologiczne s sterowane z kabiny operatorskiej wyposaonej w pulpit sterowniczy z
wizualnym podgldem procesu technologicznego.

Dotychczasowe dowiadczenia pozwalaj sformuowa nastpujce wnioski:

1. Popi lotny zawierajcy produkty odsiarczania spalin z Elektrowni Rybnik mona
stosowa w budownictwie drogowym.
2. Dziki wasnociom UPS z Elektrowni Rybnik opracowana technologia wytwarzania
betonu popioowo ulowego nie wymaga dodatkw spoiw budowlanych.
3. Dotychczasowe dowiadczenia pozwalaj na uruchomienie przemysowej produkcji
betonw popioowo ulowych.

5. PODSUMOWANIE ORAZ PROGRAM BADA I PRZEDSIWZI NA 2004 R.

Przedstawione opracowanie dotyczy etapu I, ktrego plan pracy na 2003 r. przewidywa:
1) Analiz i przegld publikacji i przepisw dotyczcych wykorzystania materiaw
odpadowych w budownictwie drogowym z uwzgldnieniem aspektu ochrony
rodowiska.
2) Podzia i klasyfikacj odpadw przemysowych oraz gwne kierunki wykorzystania w
drogownictwie.
3) Opracowanie programu uzupeniajcych bada laboratoryjnych odpadw
przemysowych na lata 2003-2004.

173

Uwaga: Na podstawie przegldu stanu wiedzy i analizy dostpnoci odpadw
wykorzystane zostan produkty najistotniejsze i wymagajce bada uzupeniajcych z
uwzgldnieniem przewidzianych zastosowa.
4) Badania laboratoryjne wybranych odpadw przemysowych do szerokiego
wykorzystania w drogownictwie na podstawie analizy p. 1, 2 i 3 realizacja I i II etap.

Etap II 2004 r.
5) Badania laboratoryjne wybranych odpadw przemysowych, kontynuacja bada z I
etapu.
6) Opracowanie sprawozdania zawierajcego waciwoci wybranych odpadw
przemysowych do stosowania w drogownictwie.

W opracowaniu I etapu omwiono stan zagadnie w Polsce w zakresie popiou i uli
konwencjonalnych, ktre s ju do dobrze rozpoznane i znormalizowane, oraz now
generacj popiow i uli z fluidalnego spalania oraz z odsiarczania spalin stanowicych
nowe odpady jeszcze nie ujte w normach. Popioy i ule konwencjonalne znajduj
zastosowanie w budownictwie drogowym ale traktowane s jako odpady przemysowe
podobnie jak i ule z fluidalnego spalania oraz z odsiarczania spalin przyjmowane s z
duymi zastrzeeniami. Dlatego kierunek polegajcy na modyfikacji odpadw
elektrownianych i wprowadzania ich na rynek budowlany jako produkt (homogenizacja,
modyfikacja i ulepszanie popiow oraz gotowe mieszanki popioowo-ulowo-spoiwowe)
czyli penowartociowy materia drogowy jest perspektywicznym rozwizaniem dla szerokich
wdroe odpadw elektrownianych.
Odpady z fluidalnego spalania wgla oraz z odsiarczania spalin charakteryzuj si znacznie
wiksz zmiennoci skadu chemicznego ni ma to miejsce w popioach i ulach
konwencjonalnych.
Obecnie pojawia si w energetyce wiatowej tendencja spalania wgla z dodatkami paliw
alternatywnych, do ktrych zalicza si szlam i osady ciekowe, odpady drewnopochodne,
upiny od orzechw, pestki od liwek, mczka kostna i odpady pozwierzce, opony
samochodowe oraz biomasa. Popioy i ule przy spalaniu wgla z paliwami alternatywnymi
mog by jeszcze bardziej niejednorodne ni dotychczasowe odpady pochodzce z
fluidalnego spalania tylko wgla i odsiarczania spalin.
Dla opracowania technologii ulepszania i modyfikowania popiow i uli nowych generacji
niezbdne jest szczegowe monitorowanie i ujednorodnienie lub modyfikowanie ich cech
chemicznych i fizycznych.
W zakresie bada popiow konwencjonalnych z wgla kamiennego charakteryzujcych si
nadmiernym pcznieniem i niskimi wskanikami nonoci przy nasycaniu wod stwierdzono,
e ulepszenie ich zaledwie 1 % dodatkiem aktywnego wapnia (CaO) redukuje pcznienie
popiow nawet do zera i znacznie zwiksza wskaniki nonoci (CBR>25) nawet przy
cigym kontakcie z wod.
Modyfikowane tradycyjne popioy z wgla kamiennego 1 % dodatkiem wapna palonego
mielonego, lub wapna hydratyzowanego s traktowane jako produkt odpowiadajcy
penowartociowym materiaom do budowy nasypw drogowych. Do modyfikowania
tradycyjnych popiow z wgla kamiennego stosowa mona aktywne popioy koniskie,
niektre popioy z fluidalnego spalania wgla oraz z odsiarczania spalin pod warunkiem
kadorazowego sprawdzania badaniami laboratoryjnymi i dozowania ich w ograniczonej
iloci uzalenionej od zawartoci CaO i SO
3
.
Na podstawie dotychczasowych bada popioy lotne z El. Ptnw wykazuj podobn lub
nawet wysz zawarto wolnego CaO co pozwala zaliczy je do popiow aktywnych przy
zblionej do dawnych popiow Elektrowni Konin zawartoci SO
3
ale z uwagi na grubsze
uziarnienie oscyluj one na granicy aktywnych i mao aktywnych.

174
Dla poprawienia jednorodnoci i aktywnoci popiow lotnych odprowadzanych do zbiornika
retencyjnego w El. Ptnw (podgrupy A, B i C) celowym jest wyczy doprowadzanie
najgrubszej frakcji popiow tj. podgrup A.
Popioy z El. Ptnw pod wzgldem stenia promieniotwrczoci s cakowicie bezpieczne,
gdy zawartoci wspczynnikw f
1
0,55 < f
1 dop
= 1,0 Bq/kg oraz f
2
84 < f
2 dop
= 185
Bq/kg.
Celowe jest prowadzenie dalszych bada nad ustaleniem receptur dla ulepszania i
stabilizacji nieaktywnych popiow lotnych konwencjonalnych i rnych rodzajw gruntw
popioami aktywnymi z El. Ptnw dla celw drogowych.
Naley sprawdza przydatno dla celw drogowych aktualnie uzyskiwanych popiow
lotnych w El. Konin w Gosawicach po odsiarczaniu ich metod mokr, czyli po wytrceniu
gipsu.
Przy El. Ptnw powinno powsta przedsibiorstwo dystrybucji popiow dysponujce
odpowiednimi rodkami przewozowymi.
Budowy musz by przygotowane na przyjmowanie popiow dostarczanych luzem, oraz
wyposaone w urzdzenia umoliwiajce bezkurzowe przeadunki i rozkadanie lub
dozowanie popiow na robotach realizowanych metod mix in place lub mix in plant.
Naley kontynuowa badania popiow i uli uzyskiwanych z fluidalnego spalania wgli oraz
z odsiarczania gazw.
Majc na uwadze du niejednorodno i zmienno skadu chemicznego tych popiow
powinno si dy do ich homogenizacji i ewentualnej modyfikacji uziarnienia i uzupenienia
zawartoci aktywnego tlenku wapnia. Dozowanie popiow aktywnych przy podwyszonych
zawartociach SO
3
do popiow nieaktywnych lub gruntw naturalnych powinno by
ograniczane tak aeby w wytwarzanych mieszanka zawarto SO
3
nie przekraczaa wartoci
dopuszczalnych oraz aeby mieszanki te po zagszczeniu nie wykazyway nadmiernego
pcznienia przy nasycaniu wod lub spka skurczowych przy wysychaniu.
Aktywne popioy lotne z fluidalnego spalania wgla mog spenia rol samodzielnych spoiw
alternatywnych lub dodatkw do cementw (Flubet, Stabilizat bd granulat Stargran)
zwaszcza po ich homogenizacji i modyfikacji.
Popioy lotne i uel z odsiarczania spalin w El. Rybnik metod psuch znajduj
zastosowanie do wytwarzania drogowych betonw popioowo-ulowych bez uycia spoiw
tradycyjnych, gdy popioy uzyskiwane w odsiarczania w El. Rybnik s aktywne i peni
funkcj kruszywa i spoiwa alternatywnego.
Naley podkreli, e uel uzyskiwany w tej elektrowni stanowi alternatywne kruszywo
zawierajce aktywne CaO.
Ponadto wytwarzane s popioo-betony z mieszanek popioowo-kruszywowo-cementowych.

Przydatno popiow i uli konwencjonalnych, fluidalnych lub zawierajcych produkty
odsiarczania spalin w konstrukcjach drogowych przedstawiono poniej.

Schemat konstrukcji nawierzchni
1) warstwa cieralna
2) warstwa wica
3) podbudowa
4) podoe (w tym podoe ulepszone)
5) skarpy, nasypy, niwelacja terenu
3
5
5
1
2
4

175

Moliwoci wykorzystania odpadw elektrownianych w konstrukcjach drogowych

Rodzaj warstwy drogowej Moliwe
wykorzystanie
warstwa cieralna
w przypadku nawierzchni z pyt betonowych
lub z kostki betonowej
+

warstwa wica +
podbudowa +
podoe (w tym podoe ulepszone) +

+

Zacznik 5
Odpady chemiczne

Odpady chemiczne

177
1. WSTP
W rozdziale tym opisane s odpady przemysowe przyporzdkowane do grupy okrelonej
jako: odpady pochodzenia chemicznego. S to produkty powstajce w trakcie produkcji
opierajcej si na wieloetapowych procesach chemicznych, s one produktami finalnymi lub
ubocznymi stosowanej technologii. W ramach niniejszej pracy wydzielono dwie grupy
odpadw, ktre na podstawie dzisiejszej wiedzy technicznej i naukowej mona wykorzysta
(zutylizowa) przy budowie drg, s to: osady porafineryjne oraz odpady gumowe.
Grupa 1 osady porafineryjne

2 OSADY PORAFINERYJNE PRZETWORZONE WAPNEM PALONYM -
POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA

Rozwinity przemys rafineryjny produkuje coraz wiksze iloci odpadw, ktrych
utylizacja jest zbyt maa stwarzajc niebezpieczestwo zwikszenia si rezerw materiaw
stanowicych zagroenie dla rodowiska naturalnego. Przerbka ropy naftowej wie si z
wytworzeniem duej iloci odpadw porafineryjnych. Na przykad, rocznie w PKN ORLEN w
Pocku w Zakadowej Oczyszczalni ciekw powstaje ponad 12 tys. ton zagszczonych
osadw, a wic jest to ilo znaczca, stwarzajca problem ze skadowaniem.
Poprodukcyjne osady ciekowe charakteryzuj si bardzo du zawartoci wody i such
pozostaoci 215% wagowych substancji mineralnych oraz wglowodorw.
Z uwagi na zawarto w osadach pozostaoci ropopochodnych i metali cikich,
niezestalone osady petrochemiczne kwalifikuje si jako odpady uciliwe i niebezpieczne.
Sposb zestalania uwodnionych osadw (emulsji olejowo-wodnych) ropopochodnych
wapnem palonym w zastpczej instalacji ORTWED przedstawiono na rys.1.
Proces technologiczny polega na zestaleniu osadw porafineryjnych tlenkiem wapnia
CaO. W czasie mieszania uwodnionych osadw porafineryjnych z aktywnym wapnem
palonym mielonym zachodzi reakcja egzotermiczna czego rezultatem jest wzrost
temperatury w zamknitym mieszalniku (reaktorze) do 140
0
C powodujcy wyparowanie
czci wody zawartej w osadach oraz przejcie tlenku wapnia w wodorotlenek wapnia
[(CaOCa(OH)
2
] z jednoczesnym wizaniem CaO z czstkami staymi zawartymi w
osadach porafineryjnych (czstki mineralne, organiczne i metale cikie).
Proces modyfikacji osadw przy uyciu wapna palonego w urzdzeniu ORTWED
powoduje, e po wymieszaniu skadnikw nastpuje odparowanie znacznej czci wody i
przemiana wapna palonego na hydratyzowane.

Rys 1 - Schemat instalacji ORTWED do przetwarzania osadw porafineryjnych
wapnem palonym

Odpady chemiczne

178
gdzie:
1 - Zbiornik osadw
2 - Podajnik osadw
3 -Zbiornik na wapno palone
4 - Podajnik do transportu wapna palonego
5 - Urzdzenie dozujce wapno
6 - Mieszalnik (reaktor lemieszowy)
7 - Transporter granulatu

2.1 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA PARAMETRY

Zestalony osad porafineryjny moe przybiera rne formy postaciowe, od granulatu o
maej zawartoci wapna do proszku o wikszej zawartoci wapna. Prbki przedstawiajce
posta przetworzonych osadw o rnej zawartoci CaO przedstawiono na rys. 2. Do
stabilizacji gruntw nadaje si osad w postaci proszku o zawartoci wapna min. 25%.
Wyniki bada przetworzonych osadw w IBDiM jak rwnie przetworzonych osadw
pobranych w rnych okresach z wytwrni w Pocku przedstawiono w tablicach 1 i 2.

Rys. 2 - Przetworzone osady o rnej zawartoci CaO wykonane w Laboratorium IBDiM dla
porwnywania z produktem uzyskiwanym w Pocku
Tablica 1 - Wyniki bada osadw zaolejonych z Pocka zestalonych rnymidodatkami
wapna palonego.
Uzyskany wynik badania
Po 6 godz. od
wymieszania
Po 24 godz. od
wymieszania

L.p
Osady
Porafine-
ryjne
w %
Wapno
palone
mielone
w % Wilgotno w % Wilgotno w %
Aktywno
t
o
C
Barwa konsystencja
1 100 0 104,9 - - czarna ppynna
2 85 15 48,3 35,5 23 c. brzowa granulat
3 80 20 35,2 24,2 25 brzowa granulat
4 75 25 20,8 14,9 28 c. szara proszek
5 70 30 16,3 9,9 32 szara proszek
6 65 35 12,2 7,4 34 szara proszek
7 60 40 10,6 4,5 37 j. szara proszek
8 0 100 3,4 - - biaa proszek
Odpady chemiczne

179
Tablica 2 - Zestawienie cech fizyko mechanicznych 2 prbek produktu pobranego z
instalacji ORTWED w rnych okresach produkcji
Produkt pobrany z instalacji
Lp. Badana cecha
Prbka 1 Prbka 2
1. Wilgotno optymalna Wopt [%]
20,8 41,8
2. Gsto objtociowa w stanie lunym [g/cm
3
]
0.765 0.737
3. Maksymalny ciar objtociowy szkieletu gruntowego ds.
[g/cm
3
]
1,129 1,012
4. Wilgotno prbek W [%]
38,28 30,48
5. Zawarto wody w [%]
27,68 23,36
6. Aktywno produktu t [
o
C]
23 24
Analiza sitowa (na mokro) pozostaje na sicie # w % masy

4,00 mm 0,00 0,00
2,00 mm 1,60 0,52
1,00 mm 2,86 1,26
0,50 mm 2,62 0,94
0,25 mm 4,13 1,82
0,125 mm 4,45 1,93
0,075 mm 2,93 1,33
7.
Przechodzi przez sito # 0,075 mm 81,41 92,20
Wskanik nonoci CBR
bezporednio po zagszczeniu 12/12 13/12
po 7 dniach moczenia w wodzie 11/10 10/9
8.
po 28 dniach w tym 7 dni moczenia w wodzie 13/14 16/15
Wytrzymao na ciskanie w MPa
P
R
7
0,4 0,6
P
R
14
0.35 0.58
9.
m
R
28
0.23 0.49

rednice zastpcze [ mm ]
z
o
s
t
a
j
e

n
a

s
i
c
i
e

[

%

]
0
,
0
0
1
0
0
,
0
0
2
0
0
,
0
0
3
0
0
,
0
0
4
0
0
,
0
0
5
0
0
,
0
0
6
0
0
,
0
0
7
0
0
,
0
0
8
0
0
,
0
0
9
0
0
,
0
1
0
0
0
,
0
2
0
0
0
,
0
3
0
0
0
,
0
4
0
0
0
,
0
5
0
0
0
,
0
6
0
0
0
,
0
7
0
0
0
,
0
8
0
0
0
,
0
9
0
0
0
,
1
0
0
0
0
,
2
0
0
0
0
,
3
0
0
0
0
,
4
0
0
0
0
,
5
0
0
0
0
,
6
0
0
0
0
,
7
0
0
0
0
,
8
0
0
0
0
,
9
0
0
0
1
,
0
0
0
0
2
,
0
0
0
0
3
,
0
0
0
0
4
,
0
0
0
0
5
,
0
0
0
0
6
,
0
0
0
0
7
,
0
0
0
0
8
,
0
0
0
0
9
,
0
0
0
0
1
0
,
0
0
0
0
2
0
,
0
0
0
0
3
0
,
0
0
0
0
4
0
,
0
0
0
0
5
0
,
0
0
0
0
6
0
,
0
0
0
0
7
0
,
0
0
0
0
8
0
,
0
0
0
0
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o

[
%
]
prbka 1
prbka 2
Rys. 3 - Wykres uziarnienia osadu po przetworzeniu otrzymanego w rnych okresach

Odpady chemiczne

180
Osady przetworzone do postaci staej pod wzgldem uziarnienia wg klasyfikacji
geotechnicznej [1] odpowiadaj pyom. Skad ziarnowy zaley od iloci zastosowanego
wapna palonego do zestalenia osadu. Czy wiksza ilo wapna tym otrzymywany produkt
jest drobniejszy. Przy maych dodatkach wapna uzyskuje si granulat natomiast przy
wikszych proszek. Proszek posiada zabarwienie szaro brunatne i charakteryzuje si
zapachem typowym dla wglowodorw. Zaobserwowane zmiany uziarnienia na
przedstawionym wykresie nie nale do duych. Zawarto frakcji drobnych przechodzcych
przez sito 0.075mm waha si w granicach od 8292%.
Przetworzony osad jest materiaem niewysadzinowym i nie pczniejcym. Charakteryzuje
si wskanikiem nonoci bezporednio po ubiciu CBR=12-13% ktra utrzymuje si na tym
poziomie podczas 28 dniowej pielgnacji w tym 7 dni moczenia.
Przetworzony osad charakteryzuje si gstoci w stanie zagszczonym od 1.01 t/m
3
do
1.13 t/m
3
. Nisza gsto jest charakterystyczna dla osadw zestalonych wiksz iloci
wapna. Gsto w stanie lunym dla badanych odmian zestalonych osadw wynosi
odpowiednio 0.737 t/m
3
dla odmiany o wikszej zawartoci wapna i 0.765 t/m
3
dla odmiany
zawierajcej mniej wapna. Pod wzgldem aktywnoci materia obu badanych prbek wg
klasyfikacji zgodnej z PN-S-96035:1997 [2] by nieaktywny lub bardzo mao aktywny.
Stwierdzenie to wymaga wyjanienia, gdy wg wzorcw wykonanych w IBDiM (rys. 2, tab. 1)
i porwnaniu ich parametrw ustalono, e zawarto wapnia w badanym produkcie wynosi
od 15 do 25 %.
Przetworzony osad porafineryjny wykazuje cechy wizania przejawiajce si niewielk
wytrzymaoci na ciskanie osiowe. Wytrzymao jest uzaleniona od zawartoci zwizkw
wapna (CaO i Ca(OH)
2
) w przetworzonym osadzie i nastpuje jej rozwj w czasie. Znaczna
zawarto zwizkw wapnia w przetworzonych osadach moe wpyn korzystnie na zmian
waciwoci gruntw mineralnych i antropogenicznych. W tablicy 3 przedstawiono
wymagane waciwoci przetworzonych osadw.
Tablica 3 - Wymagane waciwoci przetworzonego osadu porafineryjnego
Lp. Badana cecha Warto
1. Wilgotno naturalna wnt [%] 10
2. Gsto objtociowa w stanie lunym [g/cm
3
] 0.70.8
3. Maksymalny ciar objtociowy szkieletu ds. [g/cm
3
] 1,01.1
4. Aktywno produktu t [
o
C] >20
5. Przechodzi przez sito # 0,075 mm [%] >80
6. Zawarto wolnego CaO % >20
7. Barwa jasnoszara

1 PN-86/B-02480 Grunty budowlane. Okrelenia, symbole, podzia i opis gruntw
2 PN-S-96035:1977 Drogi samochodowe. Popioy lotne
Odpady chemiczne

181
2.2 DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH ZASTOSOWA

Przetworzone osady porafineryjne byy zastosowane jako spoiwo do stabilizacji gruntw
na trzech odcinkach dowiadczalnych.
Pierwszy odcinek to wzmocnienie nawierzchni gruntowej drogi dojazdowej do pola. Wyniki
bada laboratoryjnych wykazay pozytywny wpyw przetworzonych osadw na zmian
waciwoci gruntw pylastych co przedstawiono w tablicy 4
Wyniki bada cech fizycznych gruntw ulepszonych przetworzonymi osadami
Wskanik nonoci CBR L.p Rodzaj gruntu Dodatek
produktu
w %
Bezpored-
nio
po 4
dobach
po 7
dobach
Pcznienie
w %
Wskanik
piaskowy
Kapilarno
bierna

0 25/26 16/14 0,09 19 160
6 26/28 19/20 25/27 0,0 33 -
1
Py piaszczysty

8 30/32 28/30 29/31 0,0 36 -
*)
CBR 35/24 oznacza CBR=35% przy penetracji toka 2.5cm i CBR=24% przy penetracji 5.0cm
W padzierniku 2002 r. wykonano odcinek prbny drogi gruntowej o podou z pyw
piaszczystych w gospodarstwie rolnym w miejscowoci Plecka Dbrowa k. owicza. W
podou drogi zalegaj w grnej warstwie do 11.5 m pyy piaszczyste i gbiej do gbokoci
2.5 m p.p.t gliny piaszczyste wg [3]. Wody gruntowej na badanym odcinku nie stwierdzono.
Droga gruntowa po opadach atmosferycznych tracia nono uniemoliwiajc jej
przejezdno.
Na podstawie bada laboratoryjnych zaprojektowano podbudow z gruntu podoa
stabilizowanego 8% dodatkiem przetworzonych osadw w stosunku do masy szkieletu
gruntowego z warstw jezdn o z pospki. Przekrj wykonanej konstrukcji nawierzchni
przedstawiono na rys. 4.
Mieszanka wirowo-
piaskowa gr. 10cm

1
0

wzmocnienie
istniejcej
nawierzchni
przetworzonymi
osadami gr.2ocm
2
5

Rys. 4 - Przekrj konstrukcji nawierzchni odcinka dowiadczalnego

Przeznaczony do bada odcinek drogi jest czci drogi dojazdowej do pl uprawnych.
Otoczenie drogi z jednej strony stanow pola uprawne z drugiej drzewostan przy ogrodzeniu
posesji. Widok wykonanego odcinka przedstawiono na fot. 1.
Odcinek zaprojektowano w technologii mieszania gruntu na miejscu. Do mieszania gruntu
zastosowano sprzt rolniczy, ktry umoliwia mieszania gruntu na zaoon grubo.
Produkt dostarczony przyczep cignikow zosta rozoony rcznie. Po wymieszaniu
gruntu z przetworzonymi osadami warstw gruntu zagszczono walcem drogowym.

3. Sprawozdanie z bada przydatnoci gruntw do stabilizacji zestalonym produktem z osadw porafineryjnych na terenie
powiatu Pockiego, IBDiM 2002 r.,

Odpady chemiczne

182
Wykonany odcinek stanowi mia poligon do bada nonoci i wpywu na rodowisko
naturalne w 2 letnim okresie obserwacji.
Przed rozpoczciem robt zostay zaoone piezometry w celu zbadania ta stanu
ekologicznego wd gruntowych. Badania prb wody gruntowej miay na celu okrelenie
wpywu przetworzonych osadw na zanieczyszczenie wd w zakresie wskanikw istotnych
przy odprowadzaniu ciekw do wd lub do ziemi zgodnie z [20] Badania w tym zakresie
byy prowadzone przez Instytut Zaopatrzenia w Wod i Budownictwa Politechniki
Warszawskiej.

Fot. 1 widok odcinka po wykonaniu przed przykryciem pospk (padziernik 2002 r.)
W czasie budowy odcinka byy prowadzone badania stopnia wymieszania, zagszczenia
warstwy i nonoci. Do bada nonoci zastosowano metody dynamiczne pyt
dynamiczn [12,13,14,15,16] i tester Clegga (impact soil tester) wg [4]. Wyniki
przeprowadzonych bada przedstawiono w tablicy 5.
Tablica 5 - Zestawienie wynikw bada wskanika nonoci CBR i dynamicznego moduu
odksztacenia E
vd
warstwy gruntu stabilizowanej 8% dodatkiem przetworzonych osadw
badania wykonane w padzierniku 2002 r.
Pyta dynamiczna Tester Clegga
CBR /%/
Punkt
badawczy
Osiadanie
s /mm/
Dynamiczny modu
odksztacenia
Evd /MN/m
2
/
W punkcie bad. Warto rednia
6,93 1 1,12 20,03
36,67
21,80
5,16 2 0,94 24,72
8,99
7,07
5,16 3 1,23 18,29
8,99
7,07
14,01 4 0,66 33,93
6,93
10,47
11,35 5 1,06 21,22
8,99
10,17
14,18 6 0,95 23,62
8,99
11,58
14,01 7 1,56 14,55
16,98
15,49
16,98 18,62 8 0,78 28,84
20,27

4. CONTROLS - Instruction manual. Impact soil tester. Cat 34-T0168/A.
Odpady chemiczne

183
cd. tablicy 5
20,27 14,63 9 1,80 12.69
8,99
16,98 18,62 10 0,92 24,29
20,27
6,93 10,47 11 0,80 28,42
14,01
Wartoci rednie na badanym odcinku
Osiadanie 1,07
Modu dynamiczny 22,78
CBR 12,99

II odcinkiem, gdzie wykonano poligon badawczy byo targowisko miejskie w Piasecznie.
Targowisko Miejskie zlokalizowane jest przy ul. Jana Pawa II nr 59 w Piasecznie.
Dokumentacja techniczna, oraz badania wasne IBDiM [5] dotyczce stanu i rodzaju gruntw
wystpujcych na tym terenie wykazay, e podoe pod projektowane targowisko stanowi
nasyp niekontrolowany z gruntw maospoistych i spoistych (pyy, pyy piaszczyste, piaski
gliniaste, gliny piaszczyste) przemieszanych z gruzem budowlanym. W grnej warstwie
podoa bezporednio pod projektowan konstrukcj nawierzchni wydzielono nastpujce
rodzaje gruntw:
Gliny piaszczyste na obszarze czci handlowej targowiska,
Piaski gliniaste na obszarze drg komunikacyjnych.
Wg klasyfikacji geotechnicznej [6] grunty powysze zalicza si do gruntw wysadzinowych
lub bardzo wysadzinowych. Wykonane wiercenia w podou do gbokoci 2.0m nie
wykazay wystpowania wody gruntowej, co upowania do przyjcia warunkw wodnych jako
dobrych. Przyjmujc powysze zaoenia - grunty wasadzinowe i warunki wodne dobre
otrzymamy zgodnie z [7] grup nonoci podoa G3. Ponadto, podoe charakteryzowao
si nisk nonoci o wartoci wtrnego moduu odksztacenia E
2
=936 MPa oraz
laboratoryjnym wskanikiem CBR=48%.
Rozpatrujc przydatno podoa w stanie naturalnym do posadowienia konstrukcji drogowej
nawet o maym obcieniu ruchem naley stwierdzi, e podoe wymaga wzmocnienia.
Zaoono zgodnie z [8 i 9], e podoe powinno charakteryzowa si minimalnym moduem
E
2
60 MPa lub CBR>10%.
Wyniki bada laboratoryjnych gruntw stabilizowanych rnymi dodatkami przetworzonych
osadw przedstawiono w tablicy 6.

5. Sprawozdanie z bada przydatnoci gruntu do stabilizacji zestalonym produktem z osadw porafineryjnych na terenie
nawierzchni Targowiska Miejskiego w Piasecznie wraz z badaniami terenowymi odcinkw dowiadczalnych zacznik nr 1 A,
IBDiM, 2002; Laboratorium Geotechniki; praca zespoowa
6 PN-86/B-02480 Grunty budowlane. Okrelenia, symbole, podzia i opis gruntw.
7 Katalog typowych nawierzchni podatnych i psztywnych; Instytut Badawczy Drg i Mostw, GDDP, Warszawa 1997,
8 PN-S-02205: 1998 Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania,
9 Mieczysaw PRZYGODA Laboratorium Geotechniki IBDiM - Technologia ulepszenia pooa gruntowego pod konstrukcj
nawierzchni placu handlowego oraz jezdni gwnych na terenie Targowiska Miejskiego w Piasecznie przy ul. Jana Pawa II.
Odpady chemiczne

184
Tablica 6 - Waciwoci gruntw przeznaczonych do stabilizacji przetworzonymi osadami
Wskanik nonoci CBR
Lp.
Rodzaj
gruntu
Dodatek
produktu
w %
bezpored-
nio
po 4
dobach
po 7
dobach
Wskanik
piaskowy
Kapilarno
bierna

R7

R28
0 3/4 - 2/2 11 190
2 27/30 - 43/42 17 125 0.05 0.05
1. Py
piaszczysty
6 24/27 - 48/52 26 100 0.10 0.10
0 7/9 - 5/4 12 195
3 15/18 - 50/46 20 130 0.35 0.40
6 23/25 - 47/43 24 95 0.40 0.50

2.
Piasek
gliniasty
9 24/25 - 47/45 27 65 0.50 0.50
*)
pierwsza warto oznacza CBR okrelony przy penetracji 2.5mm, druga warto CBR przy penetracji 5 mm

Przekrj zaprojektowanej i wykonanej konstrukcji nawierzchni przedstawiono na rys.5

kostka betonowa gr. 8 cm
podsypka cementowo-piaskowa - gr. 4 cm

podbudowa z kruszywa amanego
gr. 25 cm drogi
gr. 15 cm plac handlowy

warstwa mrozoochronna z pospki - gr. 15 cm

ulepszone podoe gruntowe z dodatkiem
przetworzonych osadw - gr. 25 cm
6% produktu drogi
3% produktu plac handlowy

naturalne podoe gruntowe
Rys. 5 konstrukcja nawierzchni placu targowego w Piasecznie
Odpady chemiczne

185
Wyniki bada gruntw ulepszonych spoiwem w postaci przetworzonych osadw
Tablica 7 wyniki bada nonoci podoa po ulepszeniu produktem
RODZAJ BADANIA
stanowisko
badawcze
CBR [%] E1 / E2 [MPa] EVd [MPa]
Cz handlowa targowiska (3% przetworzonego osadu)
1 22 26 / 59 27
2 19 34 / 72 34
3 21 32 / 65 30
4 27 25 / 56 26
5 29 34 / 75 38
6 33 28 / 61 27
7 26 30 / 62 28
Warto rednia 25 30 / 64 30
Drogi komunikacyjne (6% przetworzonego osadu)
8 37 38 / 82 39
9 30 28 / 63 32
10 26 28 / 58 27
11 28 32 / 68 31
12 23 29 / 64 34
Warto rednia 29 31 / 67 33

III odcinek dowiadczalny wykonano z uyciem popiow ulepszonych przetworzonymi
osadami porafineryjnymi oraz jako to porwnawcze uyto spoiwa tradycyjne.
W ramach projektu wykonano nasyp o wysokoci 1.0m wyniesiony ponad teren. Nasyp o
wymiarach d. 100 m i szeroko 17 m u podstawy, zosta zlokalizowany na skadowisku
popiow Zawady nalecym do E.C. Siekierki. Plan odcinka (rys.6) przewidywa
zastosowanie przetworzonych osadw i spoiw porwnawczych: cementu, wapna
hydratyzowanego i wapna rolniczego do ulepszenia popiow lotnych zdeponowanych na
skadowisku. Zastosowano nastpujce dodatki spoiw:
Popi modyfikowany przetworzonymi osadami w iloci 4 i 6%
Popi modyfikowany wapnem rolniczym w iloci 2%
Popi modyfikowany cementem w iloci 3%
Mieszanka popioowo-piaskowa o skadzie 1/1 v/v ulepszona przetworzonymi osadami w
iloci 2%.
Rys. 6 schemat odcinka dowiadczalnego na skadowisku popiow E.C. Siekierki

33,3 m 33,3 m 33,3 m
100 m
6,20
6,20
uel
Odpady chemiczne

186
Badania wskanika CBR przeprowadzono przy pomocy dwch urzdze: impact soil
tester zwany dalej testerem Clegga oraz sonda DCP. Tester Clegga [10] jest urzdzeniem
dziaajcym na zasadzie dynamicznego uderzenia ciarka o wymiarach toka standardowej
prasy CBR. Uderzenie wywouje impuls w gruncie, ktry jest odczytywany na skali przyrzdu
jako warto uderzenia. Wg instrukcji obsugi czwarte uderzenie jest miarodajne.
Tester Clegga zosta wycechowany w laboratorium wg zalenoci korelacyjnych ze
standardow metod CBR. Uzyskano dobr korelacj (r=0.95) midzy danymi co upowanio
zastosowanie tej metody w terenie jako miarodajnej. Badania w terenie przeprowadzono w
kilku punktach na kadej warstwie wkrtce po jej wykonaniu.

CBR = -7.432 + 1.7568 * Clegg
Correlation: r = .94762
8 10 12 14 16 18 20 22
Clegg (warto z 4 oczytu)
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
C
B
R

[
%
]
95% confidence

Rys. 7 - Korelacja wynikw badania CBR i testerem Clegga dla popiou ulepszonego
przetworzonymi osadami

Sonda DCP umoliwiajca okrelenie wskanika CBR na rnych gbokociach
posuya do zbadania nonoci nasypu po jego wykonaniu. Na kadym poletku wykonano 1
sondowanie przez ca wysoko nasypu. Jedno badanie na poletku wynikao z faktu, e jest
to metoda do praco i czasochonna. Wykonane sondowania daj obraz przebiegu
wskanika CBR caego przekroju nasypu. Jest to istotne z uwagi na to, e nasyp poddany
bdzie wpywom czynnikw atmosferycznych, a w szczeglnoci dziaaniu mrozu i wody.
Czynniki te dziaaj szczeglnie destrukcyjnie na popioy.
Zastosowana metoda badania pozwoli na okrelenie skali wpywu tych czynnikw na
nasyp oraz jego zachowanie w rnych okresach w czasie bada, ktre bd prowadzone w
latach 2003 i 2004.
Pomiar wskanika nonoci CBR sond DCP opiera si na zaoeniu zachowania
zalenoci pomidzy okrelon iloci uderze bijaka (o masie 8 kg) i wpdem erdzi
penetrujcej (zakoczonej stokiem o rednicy 20 mm i kcie nachylenia 60
o
) wg [11].
Ide pomiaru jest zlokalizowanie ( np. w nasypie) warstw podoa charakteryzujcych si
zblionymi wartociami DCP ( wpd [ mm] / 1 uderzenie) pozwalajcymi na obliczenie dla
kadej z nich wartoci wskanika nonoci CBR ( z wykorzystaniem przedstawionych poniej
zalenoci):
metoda Kleyn and Heerden - Log
10
(CBR)= 2.632-1.28 Log
10
DCP
metoda Smith and Pratt - Log
10
(CBR)= 2.555- 1.145 Log
10
DCP

10 CONTROLS - Instruction manual. Impact soil tester. Cat 34-T0168/A
11Dynamic Cone Penetrometr model A2465 Operating Instructions; Leonard Farnell & Co. Ltd. England
Odpady chemiczne

187
metoda TRRL - Log
10
(CBR)= 2.48-1.057 Log
10
DCP
Rwnolegle z badaniami CBR testerem Clegga prowadzono rwnie badania nonoci pyt
dynamiczn =300mm pozwalajc na okrelenie dynamicznego moduu odksztacenia E
vd

[12, 13, 14, 15, 16]. Zasada pomiaru polega na wygenerowaniu impulsu siowego ciarkiem
o masie 10kg, ktry wywouje naprenie na grunt i odksztacenie. Znajc wartoci
naprenia i odksztacenia moliwe jest obliczenie moduu odksztacenia wg wzoru:

MPa
u u
r
E
D D
D
D
,
5 , 22
5 , 1 =
=

gdzie:
r promie pyty
E
vd
dynamiczny modu odksztacenia
D
naprenie dynamiczne pod pyt
u
D
rednie osiadanie pyty naciskowej z trzech uderze.

Wynik pomiaru jest podawany na wywietlaczu przyrzdu w MPa.

Poniej na diagramach przedstawiono rozwj parametrw wytrzymaociowych w czasie.

36,7
88,98
28,5
16,58
30,6
73,39
25,513,68
37,9
49,61
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
M
P
a
popil + 4 %
produkt
popi + piasek
+ 2% produkt
popi + 6%
produkt
popi + 3%
wapno rolnicze
popi + 2%
cement
Dynamiczny modu odksztacenia E
vd
listopad 2002 r maj 2003 r
Rys. 8 - Wyniki bada dynamicznego moduu odksztacenia w rnych okresach

12 Dynamischer Platendruckversuch Schnellprfverfahren fr die Qualittssicherung von ungebundenen Schichten-Kudla,
Floss, Trautmann 1987,
13 Technische Prfvorschriften fr Boden und Fels im Straenbau TP BF StB Teil B 8.3;Dynamischer Plattendruckversuch
mit Hilfe des Leichten Fallgewichtsgertes, Ausgabe 1997
14 Metoda badania zagszczenia podtorza za pomoc pyty obcianej dynamicznie, L. Rafalski Prace IBDiM zeszyt 3/1985,
15 M.J. Sulewska - Lekki ugiciomierz dynamiczny do okrelania moduu odksztacenia gruntu Zeszyty naukowe Politechniki
Biaostockiej1993,
16 S.P. Glinicki, M.J. Sulewska - Stan zagszczenia nasypw oznaczony za pomoc ugiciomierza udarowego, XLI
Konferencja Naukowa Komitetu Inynierii Ldowej i Wodnej PAN i Komitetu Nauki PZITB, Krakw-Krynica 1995,

Odpady chemiczne

188
34
65
21
40
11
55
12
24
15
40
0
10
20
30
40
50
60
70
C
B
R

[
%
]
popil + 4 %
produkt
popi + piasek
+ 2% produkt
popi + 6%
produkt
popi + 3%
wapno rolnicze
popi + 2%
cement
CBR wedug Clegg`a
Rys. 9 - Wyniki bada wskanika CBR testerem Clegg`a w rnych okresach

34
46,6
42 49
25
41,9
20
37,4
37
69,5
0
10
20
30
40
50
60
70
C
B
R

[
%
]
popil + 4 %
produkt
popi + piasek
+ 2% produkt
popi + 6%
produkt
popi + 3%
wapno rolnicze
popi + 2%
cement
CBR wedug DCP

Rys. 10 - Wyniki bada wskanika CBR sond DCP w rnych okresach

Z powyszych analiz wynika, e przetworzony osad stanowi spoiwo do stabilizacji popiow z
wgla kamiennego i moe by zamiennikiem spoiw tradycyjnych.
Badania gruntw ulepszonych dodatkami przetworzonych osadw wykazuj wzrost nonoci
podobn jak uzyskuje si przy stabilizacji gruntw wapnem hydratyzowanym.
Przeprowadzone badania wykazay skuteczno dziaania w gruntach spoistych i popioach z
wgla kamiennego. Osady przetworzone wapnem palonym nie wykazuj waciwoci
wicych w gruntach niespoistych.

Odpady chemiczne

189

Z uwagi na zawarto w osadach pozostaoci ropopochodnych i metali cikich,
nieprzetworzone, uwodnione osady petrochemiczne kwalifikuje si jako odpady uciliwe i
niebezpieczne.
Przy klasyfikacji odpadw naley stosowa Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia
27.IX.2001r. w sprawie katalogu odpadw [17,18] ktre wprowadza katalog odpadw i
podaje metodyk ustalania kodu odpadu.
Rozporzdzenie podaje:
Zgodnie z ww. Rozporzdzeniem nieprzetworzone osady porafineryjne zaliczy naley do
grupy odpadw niebezpiecznych o kodzie identyfikacyjnym uzalenionym od zawartoci
zwizkw ropopochodnych:
05 01 09
*
- osady z zakadowych oczyszczalni ciekw zawierajce substancje
niebezpieczne i zawartoci ropopochodnych do 12%,
19 08 10
*
- tuszcze i mieszaniny olejw z oczyszczania ciekw o zawartoci
ropopochodnych do 5%.
Badania w zakresie oddziaywania przetworzonych osadw na rodowisko prowadzone s
przez Wydzia Inynierii rodowiska Instytutu Zaopatrzenia w Wod i Budownictwa
Politechniki Warszawskiej. Wstpne badania [19] wykazay, e parametry wycigu wodnego
z samego produktu nie speniaj wymogw okrelonych w [20]. Wynika z tego wniosek, e
osady przetworzone nie mog stanowi samodzielnego materiau do zastosowa
geotechnicznych, np. do budowy nasypw.
Znacznie korzystniejsze wyniki bada uzyskuje si po wymieszaniu produktu z gruntem lub
popioami z wgla kamiennego. Wystpuje wtedy zmniejszenie si koncentracji szkodliwych
skadnikw. Wyniki bada laboratoryjnych wymywalnoci wykazay, e 6 % dodatek do
gruntw nie stanowi zagroenia dla rodowiska. Badania prbek wody pobranej z
piezometrw zlokalizowanych w pobliu odcinkw prbnych nie wykazay zagroenia dla
rodowiska nawet przy wikszych dodatkach przetworzonych osadw do gruntw.

2.4 PROPOZYCJA WYKORZYSTANIA PRZETWORZONYCH OSADW
PORAFINERYJNYCH W KONSTRUKCJACH DROGOWYCH

Powysze wyniki bada wykazuj, e przetworzony wapnem osad porafineryjny stanowi
moe samodzielne spoiwo do ulepszania gruntw mineralnych i antropogenicznych.
Uzyskuje si znaczny wzrost nonoci gruntw stabilizowanych przetworzonymi i trway jej
wzrost w czasie. Przetworzony osad daje porwnywalne wyniki jak spoiwo tradycyjne

17 Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dz. U. Nr 62. poz. 628.
18 Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie katalogu odpadw (Dz. U. Nr 112, poz. 1206)
19 Bartkiewicz B., Obierak I. Wstpne badania chemiczne zastosowania produktu ORTWED w budownictwie
drogowym w aspekcie oddziaywania na rodowisko praca niepublikowana Politechnika Warszawska
Wydzia Inynierii rodowiska 2001 r
U. Nr 212, poz. 1799)

Odpady chemiczne

190
1
2
3
4
5
5
wapno hydratyzowane. Z uwagi na oddziaywanie na rodowisko przetworzonego osadu jego
dodatek limitowany jest do max.. 10% w stosunku do masy gruntu.

1 - warstwa cieralna
2 - warstwa wica
3 - podbudowa
4 - podoe (w tym podoe ulepszone)
5 - skarpy, nasypy, niwelacja terenu

Rodzaj warstwy drogowej Moliwe wykorzystanie
przetworzonych osadw
porafineryjnych
warstwa cieralna -
warstwa wica -
Podbudowa -
+
*)
+
*)

*)
jako stabilizator gruntw

2.5 PROPOZYCJA BADA UZUPENIAJCYCH

Z uwagi na moliwo zmian waciwoci surowca zaolejonych osadw porafineryjnych
pochodzcych z rnych rafinerii kadorazowo naley przeprowadza rutynowe badania na
mieszankach gruntw ze spoiwem, takie jakie prowadzi si dla spoiw tradycyjnych.
Rwnolegle naley prowadzi badania pod ktem wymywalnoci skadnikw szkodliwych dla
rodowiska.
Jako program badawczy w kierunku zwikszenia wykorzystania przetworzonych osadw
mona zaproponowa badania wpywu stabilizatorw chemicznych jako czynnika
zmniejszajcego wymywalno substancji szkodliwych, co zostao przeprowadzone i
przedstawione w cz. II niniejszego opracowania.

Odpady chemiczne

191
Grupa 2 odpady gumowe

3. ODPADY GUMOWE - POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA

Guma jest produktem szeroko rozpowszechnionym w naszym codziennym yciu, wedug
danych zawartych w referacie [21], przedstawionych na Konferencji Techniczne i
ekonomiczne moliwoci recyklingu gumy. Warszawa 1999r., mona wyrni dwie grupy
zomu gumowego (odpadw gumowych). Pierwsza grupa stanowica ponad 70% oglnej
iloci odpadw to zuyte opony samochodowe, druga to odpady przemysowe i tamy
przenonikowe. Odpady te trudno zagospodarowa gdy s to kompozyty zawierajce poza
gum wkno i/lub stal.
W niniejszym opracowaniu ze wzgldu na przedstawion wczeniej proporcje, a co za
tym idzie uciliwo dla rodowiska i koszty utylizacji skupiono si gwnie na
moliwociach wykorzystania odpadw gumowych z opon samochodowych. Szybki rozwj
motoryzacji w Polsce i innych krajach europejskich sprawia, e z ekologicznego punktu
widzenia najwikszym problemem jest zagospodarowanie zuytych opon, kadego roku w
Polsce powstaj do zagospodarowania odpady w postaci tysicy zuytych opon
samochodowych. Z tej ogromnej masy wartociowego materiau tylko niewielka cz jest
waciwie zagospodarowana. Wikszo zuytych opon jest magazynowana w
nieekologicznych warunkach, najczciej w stertach przysypywanych ziemi.
Bilans iloci zomu gumowego w Polsce i przewidywanej jego iloci w latach 2000 do
2005 przedstawiono w tablicy
Tablica 8 - Bilans zomu gumowego w Polsce
1995 r. 2000 r. 2005 r. Rodzaj zomu gumowego
t % t % t %
1. Zuyte opony 100336 74 114832 73 131209 72
2. Zuyte artykuy gumowe inne ni tamy
przenonikowe i pasy pdne
13465 10 16305 10 19666 11
3. Zuyte tamy przenonikowe i pasy
pdne
9000 7 10000 6 11000 6
4. Zuyte wyroby gumowe inne ni opony
odzyskiwane przy recyklingu
zomowanych samochodw
663 0,5 1326 1 1989 1
5. Odpady produkcyjne 11712 8,5 15623 10 17633 10
Razem: 135176 100 158086 100 181497 100
Na podstawie przedstawionych informacji (tablica 8) mona przyj, e w Polsce rocznie
powstaje ok. 120 000 ton zuytych opon. Naley si jednak liczy z wikszym ni
przewidywano wzrostem iloci zuytych opon spowodowanym dynamicznym rozwojem
motoryzacji w Polsce.
Zuyte opony gumowe mona podda procesowi recyklingu materiaowemu lub
wykorzysta w caoci. W ramach niniejszego opracowania nie porusza si zagadnienie
recyklingu energetycznego, gdy w ramach tego procesu nie powstaj produkty moliwe do
wykorzystania w budownictwie drogowym. Recykling materiaowy polega na wykorzystaniu
odpadw i zuytych wyrobw gumowych bezporednio bd po ich odpowiednim
przystosowaniu, np. poprzez sprasowanie, rozdrobnienie, regeneracj, roztworzenie itp. Do
tej kategorii zalicza si rwnie metody przerobu gumy, majce na celu odzyskanie
zawartych w niej surowcw. [22]:

21 W. Parasiewicz, L. Pysko, L. lusarski: Zagospodarowanie zomu gumowego w wietle prac wykonanych w ramach PBZ-
03008. Midzynarodowa Konferencja ECO-GUMA 99 Techniczne i ekonomiczne moliwoci recyklingu gumy. Warszawa
1999r.
22 W. Parasiewicz, L. lusarski: Recykling zomu gumowego w Polsce. Kongres Technologii Chemicznej. Wrocaw, wrzesie
1997
Odpady chemiczne

192
1. Bienikowanie opon
Metoda polega na usuniciu zewntrzn warstw zuytej gumy a nastpnie naoeniu i
przywulkanizowaniu wieej mieszanki. Uzyskany w procesie mia gumowy moe by
stosowany jako rozdrobniona guma do modyfikacji asfaltw i mieszanek mineralno-
asfaltowych. Istniej dwie metody bienikowania na gorco (starsza) i nowsza na zimno.
2. Rozdrobnienie zuytych wyrobw gumowych
W wyniku procesu rozdrabniania opon lub tam przenonikowych otrzymuje si produkt
zawierajcy gum, tkanin czasami metal. Aby dalej uytkowa ten produkt naley oddzieli
frakcj gumow ,rozsia i ewentualnie dodatkowo rozdrabnia.
Proces rozdrabniania polega na mechanicznym ciciu i rozcieraniu. Mona prowadzi go w
temperaturze pokojowej lub metod kriogeniczn z zastosowaniem ciekego azotu.
3. Metoda kriogeniczna
Sposb zagospodarowania zuytych opon samochodowych w duej mierze zaley od
efektywnoci procesu rozdzielania gwnych czci skadowych opony, t.j. gumy, stali i
wkien. W temperaturze ujemnej opona zachowuje si jak kruche szko. atwo mona j
rozdrobni poddajc dziaaniu si udarowych. Nastpuje przy tym rozdzielenie materiau
opony na gum, wkna i stal. Taki proces rozdrabniania zwany jest kriogenicznym.
Rozrnia si dwie metody, ktrymi uzyskuje si granulat o rnych wielkociach: I -
granulat uzyskuje si w temperaturze od 80 do 120 C, II - proces przebiega w
temperaturze poniej 120 C.
Mia gumowy pochodzcy z recyklingu dodany do mieszanek gumowych na og
pogarsza ich waciwoci, dlatego trzeba stosowa rne metody modyfikacji miau. Duy
potencja ma technologia dodawania miau gumowego do asfaltu i zagospodarowania w ten
sposb duej iloci odpadw gumowych.

3.1 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA PARAMETRY

Opony i produkty odzyskane w procesie recyklingu opon rnicuje si z zachowaniem
standardw uytkowych lub jakociowych, opisywanych lub identyfikowanych przez instytuty
i placwki badawcze, producentw i handlowcw bd izby gospodarcze i stowarzyszenia
ich grupujce. Podstaw tego rodzaju klasyfikacji s normy zwyczajowo stosowane przez te
podmioty na wybranych geograficznie rynkach tych wyrobw.
Wg Instytutu Badawczego Drg i Mostw w Warszawie frakcje odzyskiwane w procesie
recyklingu opon, w zalenoci od wielkoci czstek i moliwoci wykorzystania mona
podzieli na 4 rodzaje:
3. py gumowy < 0,2 mm
4. mia gumowy od 0,2 do 1,0 mm
5. granulat od 1,0 do 10 mm
6. grys > 10 mm
Guma o odpowiednim stopniu rozdrobnienia stanowi wartociowy surowiec wtrny do
zagospodarowania. Jego waciwoci i przydatno zale od wielu czynnikw, m.in.:
rodzaju gumy, metody rozdrobnienia, rozmiarw i ksztatw czstek, wielkoci powierzchni
waciwej, gstoci usieciowania, sposobu modyfikacji.
Innym system klasyfikacji tych produktw posuguje si Instytut Przemysu Gumowego
STOMIL w Piastowie. Wedug tej jednostki badawczej, gum z rozdrobnionych opon dzieli
si na:
7. mia gumowy /powder/ < 1,0 mm,
8. granulat /crumb lub granulate/ od 1,0 do 15 mm,
Odpady chemiczne

193
9. grys /shred/ od 15 do 100 mm,
10. cinki /cuts/ od 100 do 300 mm.

W obrocie handlowym istotnego znaczenia nabiera identyfikowanie rozdrobnionych opon
z zachowaniem kryterium wielkoci czsteczek odzyskanych frakcji i ich moliwych
zastosowa. European Tire Recykling Association uywajc tego kryterium, produkt ten
klasyfikuje w sposb opisany w tablicy 9.

Tablica 9 - Wielkoci czstek granulatu uywanego do produkcji wybranych wyrobw.
Produkt Wielko czsteczek granulatu /w mm/
Okadziny hamulcw 0 0,6/0,8
Podkady dywanowe i chodnikowe 0,8/0,8 - 1,6
Wykadziny 0,6 2,00
Formy przemysowe 0,5 5
Nawierzchnie placw do gier i zabaw 1,6 2,5
Pyty chodnikowe i krawniki 0 0,8
cieki spacerowe 1,6
Podeszwy butw 0,4 1,6
Pola golfowe 1,6
Podkady kolejowe, tramwajowe i pod tory metra 0,4 1,6

Na wiatowym rynku surowcw odzyskanych w procesie recyklingu opon stosuje si
normy, okrelajce ich jako, z zachowaniem kryterium wielkoci czsteczek i stopnia ich
czystoci. W tablicy 10 zestawiono najpowszechniej na wiecie stosowane frakcje i klasy
tych produktw.

Odpady chemiczne

194
Tablica 10 - Normy okrelajce rozmiary frakcji rozdrobnionych opon [23].
Frakcja Midzynarodowa
(milimetry/mikrony)

Amerykaska
(inch /mesh)
Brytyjska
(milimetry/mikrony)
Francuska
(milimetry/mikrony)

Niemiecka
(milimetry)

- ISO 565 (TABL 2) z
1987 r.
U.S.
STD/ASTM E
11 z 1995 r.
BS 410 z 1986 r. AFNOR NFX11-501
z 1987 r.
DIN 4188 z
1977 r.
Klasy grysu 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
26,50 mm
25,00 mm
22,40 mm
19,00 mm
16,00 mm
13,20 mm
12,50 mm
11,20 mm
9,50 mm
-
1,06
1
7/8

5/8
.530

7/16
3/8
-
26,50 mm
-
22,40 mm
19,00 mm
16,00 mm
13,20 mm
-
11,20 mm
9,50 mm
-
25,00 mm
22,40 mm
20,0 mm
18,00 mm
16,00 mm
14,00 mm
12,50 mm
11,20 mm
10,00 mm
9,00 mm
25,00 mm
22,40 mm
20,00 mm
18,00 mm
16,00 mm
14,00 mm
12,50 mm
11,20 mm
10,00 mm
9,00 mm
Klasy
granulatu
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
8,00 mm
6,70 mm
6,30 mm
5,60 mm
4,75 mm
-
4,00 mm
3,35 mm
-
2,80 mm
2,36 mm
-
2,00 mm
1,70 mm
-
-
1,40 mm
1,18 mm
-
-
1,00 mm
5/16
.265

3-1/2
przesiew
4 przesiew
-
5 przesiew
6 przesiew
-
7 przesiew
8 przesiew
-
10 przesiew
12 przesiew
-
-
14 przesiew
16 przesiew
-
-
18 przesiew

8,00 mm
6,70 mm
-
5,60 mm
4,75 mm
-
4,00 mm
3,35 mm
-
2,80 mm
2,36 mm
-
2,00 mm
1,7 mm
-
-
1,40 mm
1,18 mm
-
-
1,00 mm
8,00 mm
7,10 mm
6,30 mm
5,600 mm
5,00 mm
4,50 mm
4,00 mm
3,55 mm
3,15 mm
2,80 mm
2,50 mm
2,24 mm
2,00 mm
1,80 mm
1,60 mm
-
-
1,25 mm
-
1,12 mm
1,00 mm
8,00 mm
7,10 mm
6,30 mm
5,60 mm
5,00 mm
4,50 mm
4,00 mm
3,55 mm
3,15 mm
2,80 mm
2,50 mm
2,24 mm
2,00 mm
1,80 mm
1,60 mm
1,50 mm
1,40 mm
1,25 mm
1,20 mm
1,12 mm
1,00 mm
Klasy miau
gumowego
1
2
3
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
850 m
-
-
710 m
-
600 m
-
500 m
-
425 m
-
355 m
-
-
300 m
-
250 m
212 m
-
20 przesiew
-
-
25 przesiew
-
30 przesiew
-
35 przesiew
-
40 przesiew
-
45 przesiew
-
-
50 przesiew
-
60 przesiew
70 przesiew
-
850 m
-
-
710 m
-
600 m
-
500 m
-
425 m
-
355 m
-
-
300 m
-
250 m
212 m
-
900 m
800 m
-
710 m
630 m
-
560 m
500 m
450 m
-
400 m
355 m
-
315 m
-
280 m
250 m
224 m
200 m
0,900
0,800
0,750
0,710
0,630
0,600
0,560
0,500
0,450
0,430
0,400
0,355
0,340
0,315
0,300
0,280
0,250
0,224
0,200

23 Screen Technology Group zacza te normy do ofert zakupu surowcw odzyskanych po recyklingu opon.
Odpady chemiczne

195
cd. tablicy 10
Klasy pyu
gumowego
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
14
15
16
20
21
22
23
24
25
26
180 m
-
-
150 m
-
125
-
106 m
-
90 m
-
75 m
-
-
63 m
53
-
45 m
38 m
-
32 m
25 m
20 m
16 m
10 m
80 przesiew
-
-
100 przesiew
-
120 przesiew
-
140 przesiew
-
170 przesiew
-
200 przesiew
-
-
230 przesiew
270 przesiew
-
325 przesiew
400 przesiew
-
450 przesiew
500 przesiew
635 przesiew
-
-
180 m
-
-
150 m
-
125 m
-
106 m
-
90 m
-
75 m
-
-
63 m
53 m
-
53 m
38 m
-
32 m
25 m
20 m
-
-
180 m
-
160 m
-
140 m
125 m
-
112 m
100 m
90 m
80 m
-
71 m
-
63 m
56 m
50 m
45 m
40 m
36 m
32 m
25 m
20 m
-
-
0,180
0,170
0,160
0,150
0,140
0,125
0,120
0,112
0,100
0,090
0,080
0,075
0,071
0,067
0,063
0,056
0,050
0,045
0,040
0,036
0,032
0,025
0,020
0,016
0,010

3.2 IDENTYFIKACJA HANDLOWA ASORTYMENT

Odpady powstae z opon wycofanych z eksploatacji, dla celw handlowych,
statystycznych i skarbowych, w Polsce identyfikowane s wedug symboli
przyporzdkowanym oponom nowym i importowanym wprowadzanym na krajowy rynek.
Klasyfikacji tych produktw dokonuje si na podstawie i z zachowaniem zasad okrelonych
w rozporzdzeniu Rady Ministrw z dnia 18 marca 1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji
Wyrobw i Usug (Dz. U. Nr 42, poz. 264 z pn. zm.). Akt ten jest zbiorem przepisw
wykonawczych do art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej
(Dz. U. nr 88, poz. 439, z 1996 r. Nr 156, poz. 775, z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 121, poz.
769 oraz z 1998 r. Nr 99, poz. 632 i Nr 106, poz. 668), w ktrym ustawodawca zobowiza
Rad Ministrw do wprowadzenia standardowych klasyfikacji i nomenklatury produktw,
ktre s przedmiotem obrotu gospodarczego.
Opony identyfikuje si jako wyroby z sekcji D /produkty przetwrstwa przemysowego/;
podsekcji DH /wyroby z gumy i tworzyw sztucznych/; dziau 25 /wyroby z gumy i tworzyw
sztucznych/, grupy 25.1 /wyroby z gumy/, klasy 25.11 /opony i dtki gumowe/, kategorii
25.11.1 /opony/. W ramach kategorii, wyrnia si ich nastpujce podkategorie: 25.11.11 -
opony nowe pneumatyczne w rodzaju stosowanych w samochodach osobowych; 25.11.12
opony nowe pneumatyczne w rodzaju stosowanych w motocyklach i rowerach; 25.11.13 -
opony nowe pneumatyczne w rodzaju stosowanych w autobusach i ciarwkach oraz
samolotach; 25.11.14 - opony do zastosowa rolniczych, inne nowe opony pneumatyczne;
25.11.15 dtki opony pene lub poduszkowe, wymienialne bieniki opon i ochraniacze
dtek; 25.11.16 - tamy bienikowe do bienikowania opon; 25.12.10 - opony bienikowane.
Odrbna kategori opon stanowi opony uywane pneumatyczne o symbolu 25.11.2.
Opony w poszczeglnych podkategoriach, poza klasyfikacj PKWiU, rnicuje si na
nastpujce rodzaje: diagonalne i radialne z opasaniem tekstylnymi lub stalowym.
Opony, ktre importerzy oraz wytwrcy, po ich wycofaniu z eksploatacji maj obowizek
podda odzyskowi, a w szczeglnoci recyklingowi, ustawodawca wskaza w poz. 18
zacznika nr 4 do ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowizkach przedsibiorcw w zakresie
Odpady chemiczne

196
gospodarowania niektrymi odpadami oraz o opacie produktowej i opacie depozytowej
/Dz.U. nr 63, poz. 639 ze zmianami/.
Na marginesie zasadniczego problemu naley zauway, e jednostkami miary opon,
uywanymi dla celw handlowych s sztuki /szt./, podczas, gdy producenci i importerzy oraz
podmioty zajmujce si ich utylizacj, z obowizku odzysku i recyklingu rozliczaj w kilo-
gramach /kg/.
W tablicy 11 okrela si symbole identyfikacji opon stosowane w Polsce, odnoszc je do
oznacze powizanych z Polsk Scalon Nomenklatur Towarow Handlu Zagranicznego
/PCN/, Scalon Nomenklatur Towarow Handlu Zagranicznego /Combined Nomenclature
CN/, Systematycznym Wykazem Wyrobw /SWW/, Klasyfikacj Usug /KU/ i Produktw
Wsplnoty /Products of the Community PRODCOM/.
Tablica 11- Klasyfikacja opony wg PKWiU, PCN/CPC, SWW/KU i PRODCOM.
Kategoria Podkategoria Nazwa grupowania Powizania z:
25.11.1 Opony nowe pneumatyczne PCN/CPC SWW/KU PRODCOM
25.11.11 Opony nowe pneumatyczne w rodzaju
stosowanych w samochodach
osobowych
4011 10 1371-1 25.11.11.00
25.11.13 -55.00 Opony nowe pneumatyczne uywane
w maych ciarwkach o
wspczynniku obcienia 121
4011 20 1372-2 25.11.13.55
25.11.13-57.00 Opony nowe pneumatyczne uywane w
duych ciarwkach o wspczynniku
obcienia 121
4011 30 1371-2x 25.11.13.57
25.11.14 - 04 Opony nowe do k napdzanych i
sterowanych uywanych w pojazdach
rolniczych, leniczych i podobnych
4011 91 10 1371-3x 25.11.14.04
25.11.14 - 05 Opony nowe w rodzaju uywanych w
maszynach do robt ziemnych
4011 9130 1371-22x 25.11.14.05
25.11.14 - 07 Opony nowe w rodzaju stosowanych w
przemyle
4011 91 90 1371-71 25.11.14.07
25.11.14 - 09 Opony inne nowe, gdzie indziej nie
wymienione /wczajc minitraktory i
kultywatory napdzane silnikami/
4011 99 90 1371-79 25.11.14.09
25.11.2 Opony uywane pneumatyczne - - -
25.11.20 Opony uywane pneumatyczne 4006 20 10 1371x 25.11.20.00
25.12.1 Opony bienikowane - - -
25.12.10-30.00 Opony bienikowane w rodzaju uywanych
w samochodach osobowych
4012 10 30 1371-91 25.12.10.30
25.12.10-50 Opony bienikowane w rodzaju uywanych
w autobusach i samochodach ciarowych
4012 10 50 1371-92 25.12.10.50
25.12.10-90 Opony bienikowane w rodzaju uywanych
w lotnictwie i pozostae
4012 10 10 1371-72x 25.12.10.95B

W procesie recyklingu opon odzyskuje si granulat gumowy, ktremu dla celw handlowych,
w Polskiej Klasyfikacji Wyrobw i Usug (PKWiU) przypisuje si symbol 25.13.80 00.00, w
Polskiej Scalonej Nomenklaturze Towarowej Handlu Zagranicznego (PCN/CPC) kod 4004
00 00 0, a w Systematycznym Wykazie Wyrobw (SWW/KU) numer porzdkowy1381 (2)
1x.
Odpady, zom i proszek z kauczuku utwardzonego, produkty uboczne recyklingu
materiaowego opon, dla tych samych celw, identyfikuje si z zachowaniem nastpujcych
symboli, kodw lub numerw porzdkowych: w PKWiU symbolem 25.13.73-75.00, w
PCN /CPC kodem 4017 00 19 0, w SWW/KU numerem porzdkowym 1382-21 oraz w
PRODCOM kodem 25.13.73.75

Odpady chemiczne

197
3.3 DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH ZASTOSOWA

Problem wykorzystania zuytych opon samochodowych wystpuje we wszystkich krajach,
pierwsze historyczne zastosowanie gumy (kaczuku w postaci lateksu) miao miejsce w
Cannes w 1902 rok. Pierwsze zastosowania rozdrobnionych opon samochodowych miay
miejsce w latach 60-tych ubiegego wieku, granulat stosowano jako dodatek modyfikujcy do
asfaltu. Opracowano dwie technologie wprowadzania rozdrobnionej gumy do mieszanek
MMA[24]: proces na sucho (guma zastpuje cz wypeniacza w MMA oraz proces na
mokro, w ktrym guma modyfikuje asfalt wykorzystywany przy produkcji MMA.
Lepsz technologi pod wzgldem waciwoci wyprodukowanej mieszanki jest
technologia na mokro, gdy uzyskane lepiszcze gumowo - asfaltowe umoliwia wykonanie
MMA o bardzo dobrych parametrach uytkowych. Stosuje si je ponadto do
powierzchniowych utrwale i specjalnych warstw przeciwdziaajcych powstawaniu spka
odbitych. Technologia ta jest niestety drosza w porwnaniu z technologi na sucho.
Przekrj literatury wiatowej dotyczcej zastosowania odpadw gumowych jest bardzo
szeroki, dlatego w niniejszym opracowaniu skupiono si na dowiadczeniach Polskich,
badania w tym kierunku prowadzili Kalabiska i Piat [25,26], Stefaczyk i Zieliski [27] oraz
Radziszewski [28].
W praktyce w ramach tematu badawczego realizowanego na zlecenie KBN wykonano dwa
odcinki dowiadczalne. Prace te wykonano przy wsppracy z Rejonem Drg Miejskich w
Pile.
Jeden odcinek wykonano metod na mokro z uyciem mieszanki typu SMA 0/12,8 mm z
granulatem gumowym GM o uziarnieniu 0,1mm, z asfaltem D70 Am=4,8%. Podczas
produkcji wg metody na mokro pobierano prbki lepiszcza gumowo-asfaltowego, badajc:
- penetracj w 25, 15
0
C,
- temperatur miknienia wg PiK,
- temperatur amliwoci wg Fraassa,
- stabilno (test tubowy 72 godz., 180C),
Ustalono na tej podstawie, e optymalny czas modyfikacji lepiszcza gum wg stosowanej
technologii wynosi 3h, po tym okresie waciwoci lepiszcza stabilizuj si (wzrasta
temperatura miknienia i obnia si penetracja).
Mieszank SMA wykonano wg Zeszytu 49 informacje, instrukcje, IBDiM Zasady
wykonania nawierzchni z mieszanki SMA". Wykonany odcinek mia 300 m dugoci i 6 m
szerokoci, a warstwa 4 cm gruboci
Na fotografiach 2 i 3 przedstawiono prace przy wykonaniu odcinka dowiadczalnego
SMA. Wyniki [29] bada prbek mieszanki pobranej na wytwrni oraz z nawierzchni
potwierdziy, e zostaa ona wykonana prawidowo. Zawarto lepiszcza asfaltowo
gumowego wynosia okoo 4,8 %. Wyniki bada stabilnoci i odksztacenia prbek SMA
metod Marshalla oraz wyniki bada moduu sztywnoci pezania zestawiono w tablicy
12[29] i 13[29].

24 Kalabiska M., Piat J., Radziszewski P. - Zastosowanie gumy ze zuytych opon samochodowych do modyfikacji asfaltw
drogowych, referat na Konferencj Krynica 1995,
25 Kalabiska M., Piat J. - Reologia asfaltw i mas mineralno - asfaltowych, WK, Warszawa 1982,
26 Kalabiska M., Piat J., Smarzyska M., Wyszyski K. - Propozycja nawierzchni na pyt ortotropow Mostu Toruskiego w
Warszawie, Przegld Budowlany nr 12, 1981,
27 Stefaczyk B., Zieliski Z. - Moliwo modyfikacji asfaltu dodatkami gumy w masach zabezpieczajcych skarpy duych
pochyle. Prace Naukowe Politechniki Szczeciskiej, Instytut Inynierii Ldowej nr 46, 1975,
28 Radziszewski P. - Modyfikacja lepiszczy asfaltowych miaem gumowym, Drogownictwo nr 2, 1995,
29 Horodecka R., Kalabiska M., Piat J., Radziszewski P., Sybilski D. Wykorzystanie zuytych opon samochodowych w
budownictwie drogowym, Studia i Materiay, Zeszyt 54, IBDiM, Warszawa 2002,
Odpady chemiczne

198

Fot 2. Ukadanie mieszanki SMA 0/12,8 mm z granulatem gumowym 0,1 mm

Fot 3. Mieszanka SMA 0/12,8 mm z granulatem gumowym 0,1 mm
Odpady chemiczne

199
Tablica 12 - Wyniki bada mieszanki SMA0/12,8 (prbka pobrana z odcinka
dowiadczalnego)
Lp. Waciwo
Wynik

1.

Gsto mieszanki
mineralnej, g/cm
3

2,921

2.

Gsto objtociowa mieszanki
mineralno-asfaltowej, g/cm
3

2,600

3. Gsto strukturalna, g/cm
3
2,489
4. Zawarto wolnej przestrzeni, % v/v 4,1

5.

Wolna przestrze
wypeniona lepiszczem, %

78,5
6. Stabilno wg Marshalla kN 5,8

7. Odksztacenie wg Marshalla mm 3,3
8. Sztywno kN/mm 1,8

Tablica 13 - Wyniki badania moduu sztywnoci (SMA z odcinka dowiadczalnego)
Modu sztywnoci pezania statyczne, 40 C, MPa
Mieszanka
Oznaczenia rednia
6,5
8,8
SMA0/12,8
13,4

9,6

Wyniki bada przedstawione w tablicy 12 pokazuj, e prbka spenia wymagania dla SMA
0/12,8 mm.
Drugi odcinek dowiadczalny zosta wykonany metod na sucho to fragment cieki
rowerowej. Do jego budowy wykorzystano mieszank o niecigym uziarnieniu MNU 0/6 mm
z granulatem gumowym 2/7 mm 2,8% m/m, oraz z asfaltem D70 Am=6,5%.
Wykonanie odcinka dowiadczalnego, metod na sucho ilustruj fotografie 4 i 5.
Dugo odcinka wyniosa 1760 m, szeroko 2,5 m, grubo warstwy asfaltowej wyniosa 3
cm, zostaa ona uoona na podbudowie mineralno-asfaltowej.
Odpady chemiczne

200

Fot 4. Ukadanie mieszanki MNU 0/6 mm z granulatem gumowym 2/7 mm

Fot 5. Mieszanka MNU 0/6 mm z granulatem gumowym 2/7 mm

Badania laboratoryjne mieszanki o niecigym uziarnieniu MNU 0/6 zostay wykonane na
prbkach pobranych w czasie budowy odcinka. Badanie miao na celu sprawdzenie
zgodnoci skadu wykonanej mieszanki MNU 0/6 z recept laboratoryjn.
Wyniki bada mieszanek MNU 0/6 przeprowadzone w labolatorium IBDiM i RDM Pia
wykazay zgodno mieszanki z recept. Odcinki wykonano we wsppracy IBDiM z RDM
Pia: Drwasko - Szczecinek i Zotw wite (bardzo cienka warstwa na zniszczonej
nawierzchni).
Odpady chemiczne

201
Firma Maldrobud Sp. z o. o. przy wsppracy z IBDiM wykonaa w listopadzie 2003 r.
kolejne dwa odcinki z wykorzystaniem mieszanki z dodatkiem granulatu gumowego.
Wykorzystano mieszank o niecigym uziarnieniu MNU 0/6 mm z 3% granulatu gumowego
frakcji 5/8 mm oraz z wknem polimerowym, pierwszy odcinek znajduje si na ulicy 1-ego
Maja, ma powierzchni 2200 m
2
, drugi na ulicy Gdaskiej o powierzchni 1923 m
2
. Oba te
odcinki zostay pooone w cienkiej warstwie o gruboci 3 cm na bardzo zniszczonej ,
wykazujcej spkania istniejcej nawierzchni. Nawierzchnia ta stanowi warstw
zapobiegajc propagacji spka oraz polepsza akustyczne waciwoci nawierzchni.
Na podstawie przeprowadzonych bada, analiz i odcinkw dowiadczalnych mona
stwierdzi jednoznacznie, e zastosowanie miau gumowego w drogownictwie jest moliwe i
przynosi dobre efekty przy wprowadzeniu odpowiednich technologii. Stosowanie odpadw
gumowych w drogownictwie powinno by czciowo wspfinansowane ze rodkw
przeznaczonych na ochron rodowiska. Mona te przyj, e ze wzgldw finansowych
oraz problemw technologicznych atwiejsza do wdroenia jest metoda na sucho. Jest ona
zalecana do oglnego wykorzystania w zastosowaniach specjalnych np. place zabaw,
cieki rowerowe, boiska, itd. oraz dla drg o kategorii ruchu KR1 lub KR2 wg "Katalogu
nawierzchni podatnych" [30]. Metoda na mokro moe by zalecana do stosowania przez
wybrane przedsibiorstwa dla drg o kategorii ruchu KR3 i niszych wg "Katalogu
nawierzchni podatnych". Poczenie dodatku granulatu gumowego z np. wknami
polimerowymi pozwala zaprojektowa mieszanki odpowiednie do kadej kategorii ruchu.


3.4.1 KLASYFIKACJA ODPADW Z OPON

Opony, jako odpady powstae po ich wycofaniu z eksploatacji, identyfikuje si z za-
chowaniem zasad i kryteriw okrelonych w rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 27
wrzenia 2001 r. w sprawie katalogu odpadw. (Dz.U. nr 112, poz. 1206), akcie
wykonawczym do art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr
62, poz. 628 z pn. zm.). Opony zuyte zalicza si do grupy odpadw o kodzie 16 (nie
ujtych w innych grupach), podgrupy 16 01 (zuytych lub nie nadajcych si do uytkowania
pojazdw /wczajc maszyny pozadrogowe/ odpady z demontau, przegldu i konserwacji
pojazdw /z wyczeniem grup 13 i 14 oraz podgrup 16 06 i 16 08/); rodzaju 16 01 03
(zuytych opon).
W procesie recyklingu opon, odzyskiwane s tekstylia o kodzie rodzajowym 19 12 08
(pochodzce z kordu wzmacniajcego osnow opon) i zom metali elaznych o k. 19 12 02
(odzyskany z opasania stalowego opon). Odpady te zaliczane s do grupy 19 (odpadw z
instalacji i urzdze sucych zagospodarowaniu odpadw, z oczyszczalni ciekw oraz
uzdatniania wody pitnej i wody do innych celw), podgrupy 16 12 (odpadw z mechanicznej
obrbki odpadw np. obrbki rcznej, sortowania, zgniatania, granulowania/ nie ujte w
innych grupach).

3.4.2 WPYW NA RODOWISKO

Pierwsza zasada Deklaracji Sztokholmskiej stanowi, e: Czowiek ma niepodwaalne
prawo do wolnoci, rwnoci i odpowiednich warunkw ycia w rodowisku [31]. Zasad t
zwan take zasad ekorozwoju naley rozumie, jako prawo i obowizek kadego
czowieka do ycia i dziaalnoci w harmonii z przyrod, nie powodujcego w rodowisku

30 Grupa robocza pod kierownictwem Sybilskiego D. Katalog typowych nawierzchni podatnych i psztywnych, wydanie II,
GDDP, Warszawa 1997,
31 Pod redakcj Tadeusza Borysa. Wskaniki ekorozwoju. Wydawnictwo Ekonomia i rodowisko. Biaystok 1999 r., str. 64.
Odpady chemiczne

202
zmian zagraajcych zdrowiu i yciu jakiejkolwiek formie ycia na ziemi. W relacji opony a
ochrona rodowiska, znaczy to, i kady organizm yjcy na ziemi powinien bytowa w
rodowisku, ktre jest take wolne od odpadw powstaych z opon wycofanych z
eksploatacji.
W Polsce w latach 2000/01 produkowano 23-26 mln. szt. opon. Rozmiary i struktur
wytwrczoci tego rodzaju wyrobw ilustruje Rys. 12.

23 489
16 879
1 824
835
503
25 930
18 188
1 647
803
483
0
5 000
10 000
15 000
20 000
25 000
30 000
2000 2001
Razem Do sam. osobowych Do sam. ciarowych Do cignikw Do maszyn i urzdze roln.

Rys. 12 Produkcja opon w Polsce w latach 2001 i 2002 /w tys. szt./ [32].

W tym czasie w Polsce, gospodarka odpadami powstaymi z opon, w gwnej mierze
polegaa na ich skadowaniu (obecnie jest to prawnie zabronione). Szczegowy rozkad
metod odzysku opon wycofanych z eksploatacji ilustruje Rys. 13.

Rys. 13 Udzia metod odzysku opon w ich utylizacji w 2000 r w Polsce [33].

Od zysk ener get yczny 10%
Bi eni kow ani e 12%
R ecykl i n g 8%
Sk adow ani e 68%

Tre Rys. 13 opisuje trendy dotyczce metod utylizacji opon pouytkowych i zarazem
umoliwia przewidzenie implikacji systemu zarzdzania ich strumieniami dla ochrony
rodowiska. Dowodzi ona, e w Polsce dominujc do niedawna metod odzysku tego
rodzaju odpadw byo skadowanie, ktre, gdy jest wykonywane bez wymaganych
standardw, stanowi powane rdo zanieczyszczenia rodowiska i niszczenia krajobrazu
oponami bezadnie pozostawionymi na skrajach lasw, parkw narodowych, pl i k oraz
zatopionymi w zbiornikach wodnych, co ilustruj niej zamieszczone fotografiach.

32 Gwny Urzd Statystyczny. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2002 r., str. 383, tab. 6 (407).
33 Wyliczenia wasne na podstawie danych zawartych w tab. 1.
Skadowanie 68%
Bienikowanie 12%
Recykling 12%
Spopielanie 10 %
Inne 2 %
Odpady chemiczne

203

Fot.6 Skadowanie opon gumowych na dziko oraz w skadowiskach
Destrukcyjne dziaanie opon na rodowisko, w gwnej mierze dotyczy powierzchni ziemi,
za w mniejszym zakresie, powietrza i wody oraz ich otoczenia[343536].
Bezporednia destrukcja rodowiska naturalnego na powierzchni ziemi dokonuje si poprzez
skadowanie opon wycofanych z eksploatacji na legalnych i nielegalnych skadowiskach,
zajmujcych powierzchni ziemi /dobra rzadkiego/. Skadowanie tego rodzaju odpadw na
obszarach do tego nie wyznaczonych powoduje zamiecanie otoczenia czowieka, w tym
jego szczeglnie chronione elementy: przyrod i krajobraz.
W okresie przed wejciem w ycie ustawy recyklingowi poddawano jedynie okoo 6-8 %
opon. W czasie po wejciu w ycie ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowizkach
przedsibiorcw w zakresie gospodarowania niektrymi odpadami oraz o opacie
produktowej i opacie depozytowej, w Polsce zaszy istotne zmiany, co do sposobw
zagospodarowania odpadw powstaych z opon pouytkowych. Znaczco ulegy zwikszeniu
moce do recyklingu i spopielania opon. Zdolnoci do odzysku materiaowego wynosz
obecnie 27 tys. ton opon rocznie, za do spopielania nieco ponad 30 tys. ton. Odzysk
energetyczny, z jednej strony sprzyja czystoci krajobrazu - z drugiej za, powoduje
degradacj rodowiska naturalnego poprzez emisje do atmosfery pyw, gazw /CO, NO
x
,
TOC, SO
2
/

rakotwrczych dioksyn i furanw (naley zaznaczy, e emisja wartoci liczbowe
emisji pyowo gazowej s poniej wartoci dopuszczalnych) oraz nadmiaru energii, znane
jako efekt pikw cieplnych [37]. Upowszechnianie spalania opon z i bez odzysku energii,
przyczynia si do wzrostu zapotrzebowania rnych gazi przemysu na rzadkie zasoby
natury. Szacuje si, e po upywie kolejnych 10 lat, o okoo 20-30% rocznie wzronie
produkcja i zuycie opon nowych. Przyrost poday tych wyrobw na rynek moe wymusza
coraz wiksz ingerencj czowieka w gince drzewostany drzew kauczukowych, rdo
kauczuku naturalnego, surowca uywanego do produkcji opon. Substytucja kauczuku
naturalnego, kauczukiem syntetycznym jest jedynie narzdziem a nie sposobem rozwizania
tego problemu.
Degradacja powietrza powizana jest z gospodark oponami pouytkowymi w ten
sposb, e im wicej opon bdzie poddawanych odzyskowi energetycznemu, a mniej
recyklingowi, tym wicej gazw, pyw, szkodliwych substancji i ciepa bdzie emitowana do
ekosfery. Spowoduje to, co oczywiste i obecnie powszechnie zauwaalne, zmiany w wiecie
rolin i zwierzt.
Znane s w Polsce w otoczeniu cementowni przypadki zachwiania ekosystemw,
wyginicia wielu gatunkw rolin /mikro i makro flory/ i zwierzt lub ich melanizacji.
W tym stanie rzeczy wydaje si by oczywistym, e w celu zapobiegania degradacji
rodowiska, naley wspiera upowszechnianie w praktyce gospodarczej bardziej
proekologicznej metody odzysku opon pouytkowych, ktr bez wtpliwoci jest recykling.

34 CEN Workshop: post-consumer tyre materaials and applications REVISED 10.2.02, Appendix C: Representative exampls of
applications and products theat utilise post-conumer tyre materials, pp 11-12
35 Berger, T.L. (1993) Artfical reef bibliography, a reference quide. > Artificial Reef Development center, 1010 Massachusetts
Avene, NW, > Washington, DC 2001.
36 Collins, K.J., Jensen, A.C., Mallinson, J.J., Mudge, S.M., Russel, A. > and Smith.I.P. (2001) Scrap tyres for marine
construction: environmental > impact. In Dhir, R.K.,Limbachiyya, M.C. and Paine, K.A. (eds) Recycling > and Reuse of Used
Tyres. Thomas Teleford, London, pp 149-162.,
37 Paliwa alternatywne w cementowniach nalecych do Grade Cement S.A. Opole 200 r., str.
Odpady chemiczne

204
Upowszechnianie tego rodzaju technik i technologii utylizacji opon bdzie zapobiega
degradacji ograniczonych zasobw przyrody. Co wane, zastosowanie granulatu
odzyskanego w procesie recyklingu opon w budownictwie drogowym, jako surowca do
produkcji asfaltw modyfikowanych gum - Asfalt Mix, zwanego take asfaltem
modyfikowanym gum lub osuszajcym, umoliwi osignicie co najmniej nastpujcych
korzyci ekologicznych i ekonomicznych poprzez:
1) popraw lepkoci budulca, wiksz trwao nawierzchni bitumiczno-gumowych od
jednorodnie asfaltowych,
2) utrzymanie wyszej temperatury nawierzchni, ograniczenie zuycia rodkw chemicznych,
stosowanych zimow por do usuwania gooledzi i niegu,
3) zmniejsze o 57 decybeli emisji haasu powodowanej przez pojazdy poruszajce si po
nawierzchni bitumiczno-gumowej,
4) zmniejszenie podatnoci na powstawanie kolein i odksztace oraz pkanie, co powoduje,
e koszty utrzymania drg pokrytych tego rodzaju powok ulegn kilku/kilkunastokrotnemu
obnieniu,
5) zapobieganie gromadzeniu si wody poopadowej na powierzchni jezdni przez co,
redukuje si rozprysk wody pod koami pojazdw i eliminuje refleksje wietlne, olepiajce
kierowcw podczas jazdy w czasie i po opadach deszczu o zmroku i noc,
6) wiksz przyczepno k rodkw transportu do nawierzchni suchej i mokrej co,
w znakomitej wikszoci przypadkw zapobiega polizgowi pojazdw, poprawia
bezpieczestwo trakcyjne drg i powoduje znaczne oszczdnoci w zuyciu paliwa,
7) redukcj emisji dwutlenku wgla przez pojazdy poruszajce si po nawierzchni z
dodatkiem granulatu,
8) zdolno do absorpcji duych iloci granulatu odzyskanego podczas recyklingu opon.
Upowszechnienie produkcji i zastosowania mieszanek mineralno-gumowo-asfaltowych w
budownictwie drogowym, jest pragmatycznym, w dugim okresie czasu opacalnym i
efektywnym sposobem utylizacji opon pouytkowych. wiadcz o tym dowiadczenia tego
rodzaju, wykonane na skal przemysow w Arizonie, zilustrowane danymi zamieszczonymi
w tablicy 14.

Tablica 14 - Korzyci finansowe i eksploatacyjne inwestycji drogowych w Arizonie [38].
Roczne koszty konserwacji
(USD/rocznie)
% powierzchni uszkodzonej
/popkanej/
Lokalizacja
inwestycji
Rok
realizacji
Natenie
ruchu
pojazdw/roczn
-ie
nawierzchni
przed inwe-
stycj
nawierzchni
nowej/asfalto-
wo gumowej
nawierzchni
przed inwe-
stycj
nawierzchni
nowej/asfaltowo
gumowej
Bullhead City 1990 220 000 1500 150 55 1
Tucson 1988 900 000 857 50 6 1
Flogstaff 1990 2 500 000 6 227 872 9 0
Pinetop 1991 190 000 2 500 650 2 1
L.House Valley 1988 90 000 4 900 980 21 6
Devil Dog 1990 1 700 000 3 667 645 2 3
Glob Us 60 1990 220 000 1 709 750 6 6
Polacca Wash 1988 43 000 2 100 510 10 2
Keams Canyon 1991 25 000 4 488 125 17 2
Stanfield 1995 500 000 1 146 40 18 0
Perryville 1995 3 200 000 2 085 0 8 0
Sedona 1995 - 8 446 150 13 0
Williams 1994 2 000 000 4 041 70 2 0
Holbrook 1996 1 900 000 3 144 400 5 0

38 Opracowanie wasne na podstawie prezentacji projektw wykonanych przez Pana Georga B. Way z Arizona Department of
Transport.
Odpady chemiczne

205
W latach od 1990 do 2000 dynamicznie rosa w Polsce masa odpadw wytworzonych z
opon wycofanych z eksploatacji: od 57 tys. ton w 1990 r. do 114,8 tys. ton w 2000 r. W 2002
r. na rynek krajowy wprowadzono i odzyskano ich mas, ujawnion w tablicy 15.
Tablica 15 - Masa opon wprowadzonych na rynek krajowy i odzyskanych w 2002 r.[39]
Lp. Rodzaj produktu, z ktrego powstay odpady
Symbol
PKWiU
Jednostka
miary
Wielko opon
wprowadzonyc
h na rynek
Poddane
odzyskowi

1
opony nowe pneumatyczne w rodzaju
stosowanych w samochodach osobowych
25.11.11 kg 39174558 12555854
2
opony nowe pneumatyczne uywane w maych
ciarwkach o wspczynniku obcienia
mniejszym lub rwnym 121
25.11.13
-55
kg 8684219 2454001
3
opony nowe pneumatyczne uywane w duych
ciarwkach o wspczynniku obcienia
wikszym od 121
25.11.13
-57
kg 30080621 7724052
4
opony nowe do k napdzanych i sterowanych
uywane w pojazdach rolniczych, leniczych i
podobnych
25.11.14
-04
kg 11874302 624060
5
opony nowe w rodzaju uywanych w maszynach
do robt ziemnych
25.11.14
-05
kg 1832061 179887
6
opony uywane regenerowane (bienikowane) w
rodzaju uywanych w samochodach osobowych,
bienikowane poza krajem
25.12.10
-30. 00
kg 226075 33319
7
rodzaju uywanych w samochodach osobowych,
bienikowane w kraju
25.12.10
-30. 00
kg 686585 176237
8
rodzaju uywanych w autobusach i samochodach
ciarowych, bienikowane poza krajem
25.12.10
-50
kg 836182 214527
9
rodzaju uywanych w autobusach i samochodach
ciarowych, bienikowane w kraju
25.12.10
-50
kg 291638 245020
10
rodzaju uywanych w lotnictwie i pozostae,
bienikowane poza krajem
25.12.10
-90
kg 41808 67538
11
rodzaju uywanych w lotnictwie i pozostae,
bienikowane w kraju
25.12.10
-90
kg 6270 1584
12
opony uywane nieregenerowane
(niebienikowane) - opony uywane
pneumatyczne
25.11.20 kg 4916081 2349171
R A Z E M:
opony klasyfikowane do odzysku/
- kg 98 650 400 26 625 250
13
opony (bez podziau)
bez wzgldu
na symbol
PKWiU
kg 2056338 1116579
14 R A Z E M /poz. od 34 do 46/ X kg 100 706 738 27 741 829

39 Zestawianie opracowano na podstawie danych Ministerstwa rodowiska, opublikowanych na stronach internetowych tego
resortu /www.mos.gov.pl/.

Odpady chemiczne

206
Szacuje si, e w 2007 r. masa odpadw powstaych z opon pouytkowych wyniesie ok.
139 tys. ton [40]. Dane statystyczne wskazuj, e w 2001 r. masa odpadw powstaych z
ogumienia do rodkw transportu, nagromadzonych na skadowiskach legalnych i tzw.
dzikich /hadach, stawach osadowych, nie eksploatowanych sztolniach, pokopalnianych
wyrobiskach itp./ osigna 742,4 tys. ton [41]. Uwzgldniajc dugoterminowy trend
przyrostu odpadw tego rodzaju, zweryfikowany na przykadzie krajw wysoko rozwinitych,
przyj naley, e niebawem kady Polak bdzie corocznie wytwarza odpad rwnowany
jednej oponie [42]. Jeeli tak, to atwo wyliczy, e w Polsce na przeomie drugiej i trzeciej
dekady biecego stulecia bdziemy wytwarza ponad 200 tys. ton rocznie odpadw z opon
pouytkowych [43].
Masa opon zuytych znaczco wzronie w czasie po II poowie 2003 r., od kiedy to wejd
w ycie w Polsce i Unii Europejskiej przepisy o zakazie skadowania opon caych, oraz po II
poowie 2006 r., gdy take zostanie zakazane skadowanie opon rozdrobnionych [44,45].
W stanie rzeczy przedstawionym powyej, spraw zasadnicz dla degradacji i ochrony
rodowiska staje si problem zagospodarowania gry odpadw powstaych z opon
pouytkowych. Wydaje si by oczywistym, e w Polsce i Unii Europejskiej, bdzie trzeba
zrewidowa polityk ekologiczn i prawne instrumenty regulujce dysponowanie odpadami
powstaymi z opon wycofanych z eksploatacji. Majc to na uwadze, staje si oczywistym, e
nowe instrumenty zarzdzania odpadami wytworzonymi z opon prowadzi powinny do
osignicia nastpujcych co najmniej celw:
unikanie degradacji rodowiska naturalnego: w czasie produkcji, uytkowania i po
zakoczeniu cyklu ycia opon, poprzez ograniczanie uycia rzadkich zasobw natury
/kauczuku/, ochron przyrody, krajobrazu, ekosfery i ekosystemu poprzez
upowszechnianie takich metod ich odzysku, ktre bd powodowa likwidacj lub co
najmniej ograniczenie emisji substancji, pyw, haasu i ciepa,
powodowanie zachowa uczestnikw rynku opon w Polsce, ktre bdzie prowadzi do
upowszechniania i przyjmowania nowych standardw ekologicznych, formuowanych
przez potrzeby konsumentw, prawodawstwo krajowe i wsplnotowe,
upowszechnienia nowego podejcia do zarzdzania strumieniami odpadw w Polsce,
ogoszonego w tzw. Szstym Programie Dziaania Komisji Europejskiej w Zakresie
Ochrony rodowiska,
integracji Rzeczypospolitej Polskiej z Uni Europejsk i przyjcia przez nasz kraj
wsplnotowych standardw ochrony rodowiska,
3.5 PROPOZYCJA WYKORZYSTANIA ODPADW GUMOWYCH Z OPON
SAMOCHODOWYCH W KONSTRUKCJACH DROGOWYCH

Odpady gumowe w postaci miau i granulatu gumowego o odpowiednim uziarnieniu
mona dodawa do rnych typw mieszanek mineralno-gumowo-asfaltowych. Warstwa
wykonana z takiej mieszanki charakteryzuje si dobrymi parametrami uytkowymi. Granulat
gumowy stosuje si rwnie do wzmacniania podoa gruntowego, jeeli nie istotne jest
zwikszone osiadanie. Cae opony znajduj rwnie zastosowanie przy ksztatowaniu terenu
(stabilizacji skarp i nasypw). Biorc to pod uwag mona stosowa odpady gumowe do:

40 Szacunki wasne na podstawie danych statystycznych i trendw z nich wynikajcych.
41 Gwny Urzd Statystyczny. Ochrona rodowiska w 2002 r., str. 316, poz. 25.1.
42 Irena Gawe. Ludomir lusarski. Wykorzystanie gumy z recyklingu opon do modyfikacji asfaltw. Polimery 1998, nr 5 str.
280.
43 Wyliczenia wasne.
44 Art. 43 ust 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony rodowiska, ustawy o odpadach oraz
o zmianie niektrych ustaw /Dz.U. nr 100, poz. 1085/ wprowadza zakaz skadowania opon caych, o ktrym mowa w art. 55 ust.
1 pkt 5 ustawy o odpadach, od dnia 1 lipca 2003 r., natomiast art. 43 ust 2 tego aktu prawnego, zakazuje skadowania czci
opon, o ktrym mowa w art. 55 ust. 1 pkt 5 ustawy o odpadach, od dnia 1 lipca 2006 r.
45 Council Directive 199/31/EC of 26 April 1999 on the landfill of waste /OJ L 182,05/11/1999 p. 0016/.
Odpady chemiczne

207
1
2
3
4
5
5
warstw bitumicznych (1*, 2*, 3*), podoa gruntowego (4*) oraz do utrwalania skarp i
nasypw (5*).
* Oznaczenia wedug Rysunku 14.

Rys 14 Przyjty schemat konstrukcji drogowej

3.6 PROPOZYCJA BADA UZUPENIAJCYCH

Mieszanki mineralno-gumowo-asfaltowe zostay szeroko przebadane w ramach licznych
programw badawczych na caym wiecie. Jako badania uzupeniajce ze wzgldu na
specyfik polskiego klimatu mona zaproponowa badania trwaoci odpornoci mieszanki z
dodatkiem gumy (z ukierunkowaniem na oddziaywanie wody i niskiej temperatury), oraz
porwnawcze badania akustyczne nowej nawierzchni wykonanej w listopadzie 2003 przez
firm Maldrobud Sp. z. o. o przy wsppracy z IBDiM w Myliborzu.

208

Instytut Badawczy Drg i Mostw w Warszawie

OCENA I BADANIA WYBRANYCH ODPADW
PRZEMYSOWYCH DO WYKORZYSTANIA
W KONSTRUKCJACH DROGOWYCH

ETAP II
BADANIA UZUPENIAJCE

Zesp autorski:
Kierownik tematu: prof. dr hab. in. Dariusz SYBILSKI
Autor prowadzcy: mgr in. Cezary KRASZEWSKI

oraz grupy robocze z udziaem przedstawicieli przemysu
w skadzie:
Odpady hutnicze,
Odpady grnicze,
Odpady budowlane,
Odpady elekrtowniane i ciepownicze,
Odpady chemiczne,

Warszawa, listopad 2004
w konstrukcjach drogowych cz.II badania uzupeniajce
209
1. WSTP

Z analiz przeprowadzonych dla kadej grupy Ubocznych Produktw Przemysowych
(UPP), co zostao przedstawione w pierwszej czci opracowania zaprogramowano
wykonanie bada uzupeniajcych w celu szerszego rozpoznania materiau i ewentualnej
weryfikacji zastosowa pod wzgldem przydatnoci w inynierii komunikacyjnej.
Badania przeprowadzono dla kadej grupy odpadw oddzielnie wg poniszego programu
bada:

Odpady hutnicze
Badania wycigw wodnych; opracowanie procedur badawczych pod ktem
oddziaywania odpadu na rodowisko w konstrukcji drogowej. Konieczno opracowania
procedury wymywalnoci wynika z braku istnienia metody uwzgldniajcej prac materiau w
konstrukcji drogowej. Zatem opracowana procedura powinna uwzgldnia ten aspekt oraz
powinna podawa dopuszczalne zawartoci wymywalnoci substancji szkodliwych przy
uwzgldnieniu pracy materiau odpadowego w konstrukcji nawierzchni.
Odpady powglowe
Ze wzgldu na to, e odpady przywgowe, zwaszcza upki nieprzepalone i przepalone
nale do materiaw sabych pod wzgldem mechanicznym, zmieniaj one swoje
waciwoci podczas wbudowywania w konstrukcje drogowe. Powstaje w zwizku z tym
pytanie, jakie waciwoci w specyfikacjach technicznych powinno si przyjmowa dla tego
typu materiaw, przed wbudowaniem czy po wbudowaniu. W tym celu przeprowadzone
zostay badania poligonowe okrelajce zmiany cech geotechnicznych podczas
zagszczania w skali poligonowej na odcinkach dowiadczalnych. Badania dowiadczalne
wykonano na budowie autostrady A4 w Zabrzu wze Sonica i Wirek oraz na obszarze
makroniwelacji terenu pod centrum handlowe w Katowicach z wykorzystaniem surowego
upka przywglowego z KWK Kleofas.

Odpady budowlane
Dotychczas wykonane badania kruszywa betonowego wykazay, e jest to materia mniej
odporny na dziaanie cykli zamraania i odmraania w porwnaniu do kruszyw naturalnych
stosujc standardow metodyk bada. W ramach tematu wykonano badania porwnawcze
cech odpornoci na czynniki klimatyczne mrozoodporno kruszywa betonowego dwiema
metodami wg. dotychczasowej PN oraz EN. Dodatkowo przeprowadzone bd badania
wskanika nonoci CBR oraz zmian uziarnienia mieszanek kruszywa betonowego
poddanych cyklom zamraania wg PN i EN co miao da odpowied na pytanie, czy
mniejsza odporno na mrz badana metodami tradycyjnymi dla kruszyw mineralnych
wpywa niekorzystnie na waciwoci mieszanki. Fakt ten wynika z tego, e w konstrukcjach
drogowych czciej stosowane s mieszanki kruszyw ni kruszywa jednofrakcyjne.

Z uwagi na to, e popioy fluidalne stanowi coraz wiksz grup odpadw
elektrownianych, a ich udzia w wykorzystaniu w budownictwie drogowym jak na razie jest
marginalny przeprowadzono badania nad stosowaniem popiow fluidalnych z E.C. era
jako dodatku ulepszajcego grunty. Z uwagi na dotychczasowe dowiadczenia popi moe
stanowi jedynie dodatek a nie moe by samodzielnym materiaem do zastosowa
geotechnicznych w budownictwie ziemnym. Waciwoci popiow fluidalnych wskazuj, e
posiadaj one waciwoci wice, co mona wykorzysta w stabilizacji maononych
gruntw w budownictwie drogowym. Popi fluidalny z E.C. era zosta zastosowany jako
stabilizator do ulepszania pczniejcej gliny oraz pczniejcych popiow siekierkowskich.
210
Badania przeprowadzono si pod ktem zmian wskanika CBR oraz wytrzymaoci na
ciskanie.

Odpady chemiczne
Popioy fluidalne ze wzgldu na skad chemiczny wykazuj waciwoci pczniejce, co
ogranicza ich stosowanie jako samodzielnego materiau budowlanego. Przeprowadzono
badania przetworzonego osadu porafineryjnego jako stabilizatora popiow fluidalnych w
celu zmniejszenia zmian objtociowych (pcznienia) jakie zachodz w procesie
twardnienia.
Odpady porafineryjne przetworzone wapnem palonym mog by stosowane w ograniczonej
iloci (do 10%) ze wzgldu wymywalno szkodliwych skadnikw do rodowiska.
Dodatkowo przeprowadzono badania majce na celu zmniejszenie koncentracji szkodliwych
substancji przy pomocy chemicznych stabilizatorw dostpnych na rynku wspomagajcych
stabilizacj gruntw.

2. WYNIKI BADA
Wyniki przeprowadzonych bada wraz z wynikajcymi z nich wnioskami przedstawiono w
dalszej czci opracowania.

211
3. ODPADY HUTNICZE - POSTPOWANIE DOTYCZCE USTALANIA
WYMYWALNOCI SUBSTANCJI SZKODLIWYCH Z MATERIAW
ODPADOWYCH Z UWZGLDNIENIEM ICH PRACY W KONSTRUKCJI
DROGOWEJ.

Zawarte w tym rozdziale uwagi i wymagania odnosz si do ochrony rodowiska dla
odpadw pohutniczych, kruszyw sztucznych, kruszyw z recyklingu gruzu betonowego i
murowego, itd. - nazywane dalej mineralnymi kruszywami z odpadw i nie dotycz
przydatnoci fizycznej, technicznej i chemicznej zwizanej z zastosowaniem kruszyw
uzyskanych z tych odpadw. Nie dotycz rwnie skadowania w odniesieniu do skadowisk,
dla ktrych obowizuj odrbne przepisy.
W tej procedurze wyrniono nastpujce okrelenia:
- mineralne kruszywa z odpadw to kruszywa sztuczne, z uli pohutniczych, z recyklingu
gruzu betonowego i murowego, itd., ktre nie zawieraj substancji organicznych z typu
zwizkw polimerowych i wglowodanw aromatycznych.
- przepisy wane w miejscu stosowania kruszyw, to przepisy w sprawie ochrony rodowiska
naturalnego: krajowe, regionalne lub/i zgodne z zacznikiem III do dyrektywy Rady
91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r.

3.1 WPROWADZENIE

W budownictwie drogowym w okrelonych warunkach mog by stosowane mineralne
kruszywa z odpadw. Stosowanie w budownictwie drogowym mineralnych kruszyw z
odpadw wymaga nastpujcych okrele zwizanych z ochron rodowiska naturalnego:
- stwierdzenia obecnoci niebezpiecznych substancji, tak by ich zawartoci nie przekraczay
granic ustalonych w postanowieniach wanych w miejscu stosowania kruszywa,
- klasyfikacji zanieczyszcze organicznych i nieorganicznych dla okrelonego zastosowania,
- potwierdzenia zachowania warunkw recyklowalnoci po zakoczeniu eksploatacji obiektu,
w ktrym wbudowane s te kruszywa.

Zgodnie z ustaw o wyrobach budowlanych z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 92,
poz.881) wraz z pniejszymi zmianami odpowiedzialnym za wyrb, jakimi s kruszywa jest
ich producent. Producent kruszyw powinien prowadzi:
- odpowiednie badania do wykorzystywanych do produkcji kruszyw surowcw,
- klasyfikacj wynikw bada w odniesieniu do postanowie wanych w miejscu stosowania,
- dokumentacj bada, klasyfikacji i informowa klienta, gdy zawarto ktrego ze
skadnikw kruszywa przekracza granice okrelane w odniesieniu do w/w postanowie.
Szczeglnie odpowiednie postpowanie do zamierzonego zastosowania, powinno by
przeprowadzane w celu sprawdzenia zgodnoci z wyspecyfikowanymi wymaganiami w
nastpujcych przypadkach:
a) wykorzystywane jest nowe rdo kruszyw;
b) wystpiy wiksze zmiany w charakterystyce surowcw lub procesie przerbki, mogce
wpyn na waciwoci kruszyw.

212
3.2 SUBSTANCJE NIEBEZPIECZNE

Mineralne kruszywa z odpadw jako materiay pochodzenia mineralnego zawieraj
substancje nieorganiczne. Wikszo niebezpiecznych substancji okrelonych w przepisach
polskich zazwyczaj nie wystpuje w kruszywach pochodzenia mineralnego stosowanych w
budownictwie drogowym, poza przypadkami utylizacji substancji niebezpiecznych jako
dodatku do tych kruszyw.
Jednak z uwagi na to, e odpowiedzialnym za wprowadzenie niebezpiecznych substancji jest
producent kruszywa powinien on przeprowadzi stosowne badania dla swojego kruszywa. W
przypadku przekroczenia zawartoci substancji niebezpiecznych powinien on doczy
odpowiednie informacje zgodne z wymaganymi przepisami krajowymi lub z zacznikiem III
do dyrektywy Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadw
niebezpiecznych. Informacja ta, na zasadzie deklaracji, powinna zawiera rodzaj i zawarto
materiaw i substancji podstawowych oraz innych ni uznane jako obojtne. Oglnie,
wytwrca odpadw, lub w domyle, osoba odpowiedzialna za zarzdzanie nimi, jest
odpowiedzialna za zapewnienie poprawnoci takiej informacji.

3.3 PRZEKROCZENIE ZANIECZYSZCZE W WYCIGACH WODNYCH

3.3.1 WYCIGI WODNE

Mineralne kruszywa z odpadw pod wzgldem zawartoci zanieczyszcze w wycigach
wodnych powinny spenia wymagania zawarte w Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z
dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie warunkw, jakie naley speni przy wprowadzaniu
ciekw do wd lub ziemi oraz w sprawie substancji szczeglnie szkodliwych dla rodowiska
wodnego. (Dz.U. 02.212.1799 z dnia 16 grudnia 2002 r.). W przypadku przekroczenia
zawartoci zanieczyszcze w wycigach wodnych producent kruszywa powinien doczy
odpowiednie informacj dotyczce zastosowania, ktre gwarantuje spenienie wymaga w/w
rozporzdzenia zgodnie z opini techniczn lub aprobat techniczn.
Budownictwo drogowe pozwala na stosowanie odpadw bez ryzyka zanieczyszczenia
rodowiska. Uzasadnieniem tego stwierdzenia jest przede wszystkim to, e droga skada si
z zagszczonych, ulepszonych lub wzmocnionych warstw, ktre znajduj si w warunkach
dobrego odwodnienia. Odwodnienie konstrukcji drogowej jest jednym z podstawowych
warunkw projektu drogi.
Oglnie, w przypadkach przekrocze postanowie wanych w miejscu stosowania kruszyw,
waciwe przeznaczenie oraz warunki stosowania dla oznakowania znakiem B powinna
ujmowa Aprobata Techniczna (AT) lub opinia techniczna dla okrelonego zastosowania. I
wtedy kruszywo podlega systemowi oceny polegajcej na deklarowaniu przez producenta
zgodnoci z Aprobat Techniczn IBDiM lub jednostkowym dopuszczeniem do stosowania -
zgodnie z powysz ustaw o wyrobach budowlanych.
Jako jeden z elementw dla okrelenia zastosowania kruszyw budownictwie odpadw w
budownictwie komunikacyjnym, ktre obejmuje budownictwo drogowe przyjmuje si opini
Pastwowego Zakadu Higieny w Warszawie.

3.3.2 PROMIENIOTWRCZO NATURALNA

Szczegowo i wyczerpujco wymagania dla promieniotwrczoci naturalnej dla
zastosowania kruszyw w budownictwie nie tylko drogowym ujmuje Rozporzdzenie RM
Dz.U.02.220.1850 z dnia 03 grudnia 2002 w sprawie wymaga dotyczcych zawartoci
naturalnych izotopw promieniotwrczych w surowcach i materiaach stosowanych w
budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi i inwentarza ywego, a take w odpadach
przemysowych stosowanych w budownictwie, oraz kontroli zawartoci tych izotopw.

213
3.4 ZARZDZANIE PRODUKCJ

W przypadku wystpowania w mineralnych kruszywach z odpadw substancji
niebezpiecznych i przekroczenia zanieczyszcze, waciwym dla ochrony klienta jest system
fabrycznej kontroli produkcji, ktry powinien spenia nastpujce wymagania:
a) powinien zawiera procedury dotyczce identyfikowania i kontrolowania materiaw,
b) powinien zawiera procedury dotyczce identyfikacji i kontroli rnych materiaw
niebezpiecznych (w przypadku ich wystpowania), majce na celu zapewnienie, e ich
zawartoci nie przekracza granic ustalonych w postanowieniach wanych w miejscu
stosowania kruszyw,
c) powinien zawiera procedury kontroli prawidowoci skadowania materiau oraz
identyfikacji lokalizacji i zawartoci skadowisk,
d) powinien zawiera procedury zapewniajce, e jako materiau pobieranego ze
skadowiska nie pogarsza si w takim stopniu, e jego przydatno staje si
problematyczna,
e) wyrb powinien by moliwy do zidentyfikowania pod wzgldem pochodzenia i rodzaju a
do miejsca jego sprzeday i wbudowania w konstrukcj.

214
4. ODPADY POWGLOWE - BADANIA ZMIAN CECH GEOTECHNICZNYCH
ODPADW POWGLOWYCH PODCZAS ZAGSZCZANIA W SKALI
POLIGONOWEJ NA ODCINKACH DOWIADCZALNYCH

4.1 CEL, OPIS I WYNIKI BADA.

upki przywglowe nieprzepalone zwane potocznie czarnymi stanowi ilociowo
najwiksz grup odpadw grniczych powstajcych w wyniku prowadzonych prac
eksploatacyjnych i przerbczych w kopalniach wgla kamiennego. upek surowy pobrany
bezporednio z kopalni charakteryzuje si gruboziarnistym uziarnieniem (w ktrym frakcja
20-200 mm stanowi okoo 80% materiau) i rnym (przewanie duym) stopniem podatnoci
na rozkruszenie pod wpywem czynnikw atmosferycznych (wody i mrozu) oraz stosowanych
procesw technologicznych umoliwiajcych jego wykorzystanie w robotach ziemnych.
Bezporednie zastosowanie surowych nieprzetworzonych odpadw gruboziarnistych do
budowy nasypw jest znacznie utrudnione, poniewa materia bez wypenienia przestrzeni
midzyziarnowych jest trudny do zagszczenia i wymaga rozdrobnienia lub zastosowania
odpowiednio dobranego drobnego doziarnienia. W praktyce wystarczajcym sposobem
uzyskania wymaganego rozdrobnienia surowego materiau stanowi moe odpowiednio
przeprowadzony proces formowania poszczeglnych warstw nasypu. W zalenoci od
podatnoci odpadw na mechaniczne rozdrobnienie do formowania i zagszczania nasypw
mog by stosowane alternatywne zestawy sprztu:
spychacz z lemieszem (podczas przemieszczania materiau w wyniku duych oporw
tarcia nastpuje znaczne zwikszenie zawartoci frakcji wirowej i piaskowej)
Frezy mieszajce (moliwo rozdrobnienia wikszych okruchw, nawilenia i uzyskania
jednorodnego pod wzgldem uziarnienia materiau na caej gruboci formowanej
warstwy)
walec okokowany (moliwo rozdrobnienia wikszych okruchw oraz po wczeniu
wibracji uzyskania dobrego zagszczenia spodu formowanej warstwy i grnej czci
warstwy pooonej pod ni)
walec gadki (przy zastosowaniu wibracji dobre zagszczenie szczeglnie w dolnej i
rodkowej czci zagszczanej warstwy ale rwnie moliwo uzyskania nadmiernego
rozdrobnienia i rozgszczenia jej powierzchni co powoduje konieczno dogszczenia
warstwy przypowierzchniowej bez wibracji)
W celu okrelenia zakresu moliwych do uzyskania zmian uziarnienia upka oraz jego
skutkw w wyniku stosowania typowego zestawu sprztu (walec okokowany z wibracj oraz
spycharka z lemieszem) przeprowadzono prby poligonowe. Prby zostay wykonane w
czasie prowadzonych robt ziemnych (makroniwelacja terenu pod centrum handlowe w
Katowicach) z wykorzystaniem surowego upka przywglowego z KWK Kleofas.
Przeprowadzone badania laboratoryjne i poligonowe pozwoliy na ustalenie
nastpujcych cech materiau:
a) uziarnienie, wskanik rnoziarnistoci, wskanik piaskowy i kapilarno bierna dla
materiaw:
upek surowy w stanie naturalnym
upek po uformowaniu warstwy z uyciem spychacza (2 cykle przemieszczenia
materiau)
upek po wstpnym zagszczeniu warstwy walcem wibracyjnym okokowanym
b) wskanik CBR i pcznienia po nasczeniu wod dla materiau wstpnie
rozdrobnionego w warunkach laboratoryjnych po 1, 5 lub 6 cyklach zagszczenia w
cylindrze Proctora przy wilgotnoci optymalnej i mniejszej o 2% od optymalnej
215
c) modu odksztacenia, wskanik odksztacenia i wskanik zagszczenia CBR
pomierzone na warstwie uformowanej z zastosowaniem 2 przej spychacza a
nastpnie zagszczonej 2, 4 i 6 przejciami walca VV110.

Uzyskane wyniki z bada przedstawiono w tabelach 1, 2, 3, 4 oraz na rysunku 1.

Tablica 1- Wyniki bada laboratoryjnych dla materiau w stanie naturalnym
oraz rozdrobnionym na poligonie.
Badana cecha Stan materiau
Wskanik
rnoziarnistoci

[-]
Wskanik
piaskowy
SE
[-]
Kapilarno
bierna
HkB
[m]
Zawarto
wgla
[%]
Energia
aktywacji
[kJ/mol]
Naturalny 106,5 27,6 0,09 8,6 75
Po 2 przejciach
spycharki
71,0 21,5 0,28 - -
Po zagszczeniu
przejciem walca
wibracyjnego VV 110
50,1 18,4 0,57 - -
Tablica 2 - Wyniki bada wskanika nonoci CBR i pcznienia dla materiau
o rnej wilgotnoci i warunkach zagszczenia.
CBR przy wilgotnoci Pcznienie [%]
2% poniej wopt wopt
Stan materiau
Bez
obcienia
Z
obcieniem
Bez
obcienia
Z
obcieniem
Bez
obcienia
Z
obcieniem
Po 1 krotnym
zagszczeniu w
aparacie Proctora
12,0 14,1 9,1 11,2 2,60 0,80
Po 5 krotnym
zagszczeniu w
aparacie Proctora
17,6 21,4 13,9 17,7 0,90 0,72
Po 6 krotnym
zagszczeniu w
aparacie Proctora
22,3 24,5 14,8 20,4 0,71 0,64
Tablica 3 - Wyniki bada polowych przeprowadzonych na uformowanej warstwie nasypu.
Badana cecha
Stan materiau E1
[MPa]
E2
[MPa]
Io
[-]
Is
[-]
CBR (In situ)
[%]
Po 2 przejciach spycharki
8 31 3,9 0,94 10,1
Po 2 przejciach spycharki + 2 przejcia
walca
12 34 2,8 0,97 13,7
walca
19 42 2,2 1,02 20,2
walca
26 51 2,0 1,04 22,7
walca (po 2 dniach od zagszczenia)
35 67 1,9 - 24,6

216
Tablica 4 - Zmiana uziarnienia upka z KWK Kleofas uzyskane w czasie
formowania warstwy nasypu.
Zawarto czstek o rednicy mniejszej ni d [mm]
Krzywa graniczna dolna uziarnienie naturalne
po 2 krotnym przejciu
spycharki
spycharki i 6 krotnym
przejciu walca
wibracyjnego
okokowanego
walca wibracyjnego
okokowanego
Wymiar
sita
d [mm]
Pozostaje Rzdna Pozostaje Rzdna Pozostaje Rzdna Pozostaje Rzdna Pozostaje Rzdna
80,0 0,0 100,0 0,0 100,0 0,0 100,0 0,0 100,0 0,0 100,0
63,0 0,0 100,0 43,1 56,9 0,0 100,0 0,0 100,0 0,0 100,0
31,5 24,0 76,0 29,0 27,9 0,0 100,0 0,0 100,0 0,0 100,0
20,0 14,0 62,0 6,6 21,3 9,7 90,3 0,0 100,0 5,0 95,0
16,0 6,0 56,0 1,6 19,7 8,6 81,7 2,6 97,4 3,0 92,0
12,8 7,0 49,0 1,7 18,0 8,2 73,5 3,4 94,0 6,0 86,0
8,0 9,0 40,0 1,9 16,1 7,9 65,6 4,8 89,2 11,0 75,0
6,3 5,0 35,0 1,0 15,1 9,7 55,9 5,7 83,5 7,0 68,0
4,0 7,0 28,0 1,5 13,6 3,8 52,1 8,2 75,3 10,0 58,0
2,0 10,0 18,0 1,4 12,2 8,4 43,7 11,2 64,1 17,0 41,0
1,0 5,0 13,0 1,3 10,9 11,3 32,4 13,2 50,9 9,0 32,0
0,500 4,0 9,0 1,7 9,2 8,3 24,1 9,3 41,6 9,0 23,0
0,250 4,0 5,0 2,8 6,4 7,4 16,7 8,1 33,5 7,0 16,0
0,125 1,0 4,0 1,8 4,6 5,2 11,5 7,1 26,4 4,0 12,0
0,075 2,0 2,0 0,7 3,9 3,4 8,1 6,7 19,7 0,0 12,0
0,000 2,0 0,0 3,9 0,0 8,1 0,0 19,7 0,0 12,0 0,0

0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
80,000 63,000 31,500 20,000 16,000 12,800 8,000 6,300 4,000 2,000 1,000 0,500 0,250 0,125 0,075 0,000
rednica czsteczek d [mm]
Z
a
w
a
r
t
o
c
z
s
te
k
o

r
e
d
n
ic
y
m
n
i
e
j
s
z
e
j
n
i
d
[%
]
rzdna graniczna dolna sitowa naturalna
po 2 krotnym przejciu spychacza po 6 krotnym przejciu walca
po 2 krotnym przejciu spychacza i po 6 krotnym przejciu walca

Rys.1 Zmiany uziarnienia upka z KWK Kleofas uzyskana przy formowaniu nasypu.

Wykorzystany do bada poligonowych upek surowy z KWK Kleofas charakteryzowa si
rwnie nastpujcymi waciwociami:
maksymaln gstoci objtociow szkieletu gruntowego 1,792 g/cm3 i wilgotnoci
optymaln 11,2% rys.2
zawartoci wgla 8,6% oraz tzw. Energi Aktywacji 75 kJ/mol, co pozwala zaliczy go
do I grupy o bardzo maej skonnoci do samozaponu wg PN-G-04558 [1]

1 PN-G-04558 Wgiel kamienny. Oznaczanie wskanika samozapalnoci.
217
Tablica 5 - Podzia wgla wg skonnoci do samozapalenia wg PN-G-04558.
Wskanik
samozapalnoci
Sz
n

o
C/min
Energia aktywacji
A
kJ/mol
Grupa
samozapalnoci
Ocena skonnoci wgla do
samozapalenia
Powyej 67
I
Wgiel o bardzo maej
skonnoci do samozapalenia
Powyej 47 do 67
II
Wgiel o maej skonnoci do
samozapalenia
Do 80
Poniej 47
Powyej 42
III
Wgiel o redniej skonnoci do
samozapalenia
Powyej 80 do 100
42 lub poniej
Powyej 34
IV
Wgiel o duej skonnoci do
samozapalenia
Powyej 100 do 120
34 lub poniej
Powyej 120
Nie normalizuje si
V
Wgiel o bardzo duej
skonnoci do samozapalenia

1,720
1,730
1,740
1,750
1,760
1,770
1,780
1,790
1,800
4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0
wilgotno [%]
g
s
t
o

o
b
j
t
o
c
i
o
w
a

s
z
k
i
e
l
e
t
u

g
r
u
n
t
o
w
e
w
g
o

[
g
/
c
m
3
]

Rys.2 Badanie maksymalnej gstoci objtociowej szkieletu gruntowego gsto
wilgotnoci optymalnej upka surowego gsto KWK Kleofas.
Wykonane badania laboratoryjne i poligonowe z zastosowaniem rnych kombinacji
pracy sprztu wykorzystywanego do formowania warstw nasypu z upka Kleofas wskazuj
na praktyczn moliwo uzyskania rnego stopnia rozdrobnienia materiau w tym rwnie
zblionego do optymalnego. Uzyskanie w warunkach jw. korzystnego uziarnienia w wyniku
zastosowania waciwego sprztu i sposobu jego pracy powinno umoliwi:
dobre wypenienie przestrzeni midzyziarnowych wynikajce z cigego (dobrze ze
stopniowanego) uziarnienia,
uzyskanie dobrego i trwaego zagszczenia.
Maksymalna gsto szkieletu
gruntowego ds [g/cm3]
1,792
Wilgotno optymalna w
opt
[%] 11,2
Sprzt pomiarowy: aparat Proctor'a - KOD G/14/S
218
Spenienie warunkw przedstawionych powyej pozwala na uzyskanie warstwy
konstrukcyjnej nasypu o:
zwikszonej odpornoci na odksztacenia spowodowane obcieniami statycznymi i
dynamicznymi oraz zmniejszenie skutkw postpujcej z biegiem czasu degradacji
uziarnienia odpadw
podniesionej szczelnoci konstrukcji, sprzyjajcej zmniejszeniu infiltracji wody
powodujcej erozj odpadw, zwikszenie statecznoci skarp i korpusu nasypu,
zmniejszenie wypukiwania i migracji szkodliwych zanieczyszcze jak rwnie
ograniczenia moliwoci samozapalenia odpadw zawierajcych znaczne iloci wgla
Podobne moliwoci zmiany uziarnienia w czasie formowania i zagszczania nasypw z
upka przywglowego uzyskano rwnie w wyniku doranie wykonanych bada dla potrzeb
budowy autostrady A-4 odcinek Wze Sonica Wze Wirek realizowanego przez JV
Strabag - Kirchner. upki nieprzepalone dostarczane byy z nastpujcych kopalni: Pokj,
Sonica, Halemba, Makoszowy i Bielszowice. Wyniki przedstawiono w tabeli 5 i na rysunku
3.
Tablica 6 - Zmiana uziarnienia upka nieprzepalonnego z kopalni: Pokj, Sonica, Halemba,
Makoszowy i Bielszowice po zagszczeniu uzyskana w czasie formowania nasypu na A-4.

Numer prbki
1 2 3 4
Stan Naturalny Po zagszczeniu Stan Naturalny Po zagszczeniu Stan Naturalny Po zagszczeniu Stan Naturalny Po zagszczeniu
Sita
d
[mm]
pozostaje rzdna pozostaje rzdna pozostaje rzdna pozostaje rzdna pozostaje rzdna pozostaje rzdna pozostaje rzdna pozostaje rzdna
300 0,0 100 0,0 100 0,0 100 0,0 100 0,0 100 0,0 100 0,0 100 0,0 100
150 0,0 100 0,0 100 0,0 100 0,0 100 0,0 100 0,0 100 29,6 70,4 0,0 100
63,0 21,7 78,3 6,4 93,6 50,6 49,4 26,8 73,2 22,7 77,3 5,5 94,5 12,6 57,8 6,0 94
40,0 16,9 61,4 28,3 65,3 20,8 28,6 15,0 58,2 24,3 53,0 9,1 85,4 10,1 47,7 23,5 70,5
25,0 16,0 45,4 9,8 55,5 8,4 20,2 13,1 45,1 15,0 38,0 10,7 74,7 9,6 38,1 5,2 65,3
10,0 20,2 25,2 14,9 40,6 10,6 9,6 10,9 34,2 18,2 19,8 22,6 52,1 17,0 21,1 23,1 42,2
2,0 15,9 9,3 20,5 20,1 5,9 3,7 18,4 15,8 12,3 7,5 33,5 18,6 14,1 7,0 26,2 16,0
1,0 2,6 6,7 5,5 14,6 0,7 3,0 5,0 10,8 1,7 5,8 6,3 12,3 2,4 4,6 4,6 11,4
0,500 1,6 5,1 3,3 11,3 0,4 2,6 2,7 8,1 1,3 4,5 3,9 8,4 1,2 3,4 3,1 8,3
0,250 1,2 3,9 1,9 9,4 0,3 2,3 1,7 6,4 1,0 3,5 2,1 6,3 0,8 2,6 1,8 6,5
0,100 1,0 2,9 1,5 7,9 0,3 2,0 1,4 5,0 0,8 2,7 1,5 4,8 0,6 2,0 1,5 5,0
0,063 0,4 2,5 0,2 7,7 0,1 1,9 0,2 4,8 0,2 2,5 0,1 4,7 0,1 1,9 0,2 4,8
<0,063 2,5 0,0 7,7 0,0 1,9 0,0 4,8 0,0 2,5 0,0 4,7 0,0 1,9 0,0 4,8 0,0
suma 100 100 100 100 100 100 100 100

0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
300,000 150,000 63,000 40,000 2,500 10,000 2,000 1,000 0,500 0,250 0,100 0,063 0,000
rednica czsteczek d [mm]
Z
a
w
a
rt
o

c
z
s
t
e
k

o

r
e
d
n
ic
y

m
n
i
e
j
s
z
e
j
n
i
d

[
%
]
prbka 1- naturalna prbka 1 - po zagszczeniu prbka 2 - naturalna prbka 2 - po zagszczeniu
prbka 3 - naturalna prbka 3 - po zagszczeniu prbka 4 - naturalna prbka 4 - po zagszczeniu
rednia naturalna rednia po zagszczeniu

Rys. 3 Zmiana uziarnienia upka nieprzepalonnego z kopalni: Pokj, Sonica,
Halemba, Makoszowy i Bielszowice po zagszczeniu uzyskana w czasie formowania
nasypu na A-4 wraz ze redni dla 4 prbek.

219
4.2 WNIOSKI OGLNE.
Wykorzystanie upkw surowych lub czciowo (niewystarczajco) przepalonych do
budowy dolnych partii nasypw drogowych jest moliwe przy zastosowaniu materiau o
odpowiednim uziarnieniu speniajcym warunek wypenienia przestrzeni midzyziarnowych.
1. Kopalnie wgla kierujc si rachunkiem ekonomicznym proponuj do odbioru w
pierwszej kolejnoci upek przywglowy o uziarnieniu do 250 mm pochodzcy
bezporednio z puczki wglowej pozbawiony praktycznie czci drobnych. Utylizacja
tego rodzaju materiau pozwala na zmniejszenie kosztw funkcjonowania kopal
zwizanych z transportem, formowaniem i kosztownym (opaty ekologiczne)
skadowaniem materiaw na hadach, utrudnia jednak ich gospodarcze
wykorzystanie.
2. Popraw uziarnienia upka jw. umoliwiajce jego wykorzystanie do budowy nasypw
uzyska mona w wyniku zastosowania:
a) Wstpnego przesezonowania niezagszczonych odpadw na wolnym powietrzu,
podczas ktrego w wyniku naturalnego lub celowo stosowanego nawilgocenia
wystpuje przypieszona erozja skadowanych odpadw i degradacja ich uziarnienia.
b) Mechanicznego rozdrobnienia odpadw z wykorzystaniem:
Zestawu maszyn kruszarka sortownik.
Frezu mieszajcego i rozdrabniajcego stosowanego in situ do stabilizacji
gruntw i recyklingu nawierzchni.
Zestawu typowego sprztu do formowania (spychacza) i zagszczania nasypw
(walec okokowany i gadki).
c) Doziarnienia odpadw odpowiednio dobranym pod wzgldem rodzaju i iloci
materiaem z gruntw mineralnych.
3. Wybr odpowiedniego sposobu ulepszenia odpadw umoliwiajcego ich
wykorzystanie powinien zalee od waciwie przeprowadzonej oceny efektywnoci
uzyskanego rozdrobnienia w stosunku do zastosowanego rodzaju odpadu.
4. Wybr i ocena rozwizania umoliwiajcego wykorzystanie poszczeglnych rodzajw
odpadw powinny by oparte o przeprowadzone z ich udziaem badania laboratoryjne
jak i poligonowe.
Sposb wykonania bada i oceny wynikw powinien by ustalony najlepiej w formie
instrukcji lub wytycznych technicznych i uwzgldniony przy opracowaniu specyfikacji
oglnych lub szczegowych dla danego zakresu robt przewidywanych do wykonania w
Projekcie Technicznym.
4.3 ZALECENIA OGLNE ODNONIE SPOSOBU I ZAKRESU BADA PRZY
USTALANIU PRZYDATNOCI UPKW SUROWYCH DO BUDOWY
NASYPW DROGOWYCH.
W zalenoci od przewidywanych warunkw wykorzystania odpadw jako substytutw
gruntw mineralnych w nasypach lub podou drogowym istnieje potrzeba ustalenia
wybranych cech materiau oraz zachodzcych w nim zmian pod wpywem zagszczenia,
rozmakania w wodzie oraz ewentualnie dziaania wody i mrozu.
Badania laboratoryjne powinny dotyczy nastpujcych cech materiau:
- uziarnienie, wg PN-B-04481:1988 [2]
- wskanik rnoziarnistoci, wg PN-B-04481:1988
- wskanik piaskowy, wg PN-EN 933-8:2001 [3]

2 PN-B-04481:1988 Grunty budowlane. Badania prbek gruntu.
3
PN-EN 933-8:2001 Badania geometrycznych waciwoci kruszyw. Cz 8: Ocena zawartoci drobnych czstek. Badanie
wskanika piaskowego.
220
- kapilarno bierna, wg PN-B-04493:1988 [4]
- maksymalny ciar szkieletu gruntowego, wg PN-B-04481:1988
- wilgotno optymalna, wg PN-B-04481:1988
- wspczynnik filtracji, wg metodyki przedstawionej w PN-55/B-04492 (badanie
prowadzone w duym cylindrze przy zagszczeniu Is 1,00) [5]
- kt tarcia wewntrznego, wg PN-B-04481:1988
- spjno, wg PN-B-04481:1988
- straty praenia, wg PN-B-04481:1988
- wskanik nonoci CBR, wg PN-S-02205:1998 Zacznik A [6]
- pcznienie, wg PN-S-02205:1998 Zacznik A
W przypadku odpadw gruboziarnistych badania laboratoryjne cech fizyko-
mechanicznych powinny by przeprowadzone w miar moliwoci z zastosowaniem
aparatury wielkogabarytowej. Sposb przygotowania prbek do bada powinien uwzgldnia
moliwo poboru materiau wieego lub z poletek dowiadczalnych z wykorzystaniem
materiau czciowo zdegradowanego w wyniku erozji (spowodowanej warunkami
atmosferycznymi po rnym okresie sezonowania na wolnym powietrzu) lub rozdrobnionego
w wyniku zastosowania typowych warunkw zaadunku, transportu, wyadunku, formowania
warstwy nasypu i jej zagszczenia.
Materia, ktry bdzie zabudowany w partiach nasypu naraonych na stay lub okresowy
kontakt z wod (tereny zalewowe) lub podmoke, na dziaanie wody i mrozu (np. skarpy)
powinien mie rwnie sprawdzone podstawowe cechy (np. uziarnienie, kapilarno biern,
wskanik piaskowy, CBR) po 1, 10, 20 i 40 dniach moczenia w wodzie ewentualnie 25
cyklach moczenia i zamraania (spjno i kt tarcia wewntrznego).

4.4 PRZEWIDYWANE KIERUNKI DALSZYCH PRAC.
Opracowanie Instrukcji, Wytycznych technicznych lub Specyfikacji Technicznych
okrelajcych sposb ustalania przydatnoci odpadw przywglowych i warunkw ich
wykorzystania do budowy nasypw i podoa drogowego.

4
PN-B-04493 Grunty budowlane. Oznaczanie kapilarnoci biernej.
5
PN-55/B-04492 Grunty budowlane. Badanie waciwoci fizycznych. Oznaczanie wskanika wodoprzepuszczalnoci.
6
PN-S-02205:1998 Zacznik A "Drogi samochodowe. Roboty ziemne. Wymagania i badania".
221
5. ODPADY BUDOWLANE - BADANIA ODPORNOCI NA CZYNNIKI
KLIMATYCZNE KRUSZYWA BETONOWEGO WG METODYKI STARYCH
NORM PN I NOWYCH EN.
Dokonane analizy waciwoci kruszywa betonowego przedstawione w cz. I sprawozdania
[1] wykazay, e materia ten jest sabszy w odniesieniu do kruszyw naturalnych przyjmujc
standardow metodyk bada wg dotychczasowych norm PN. Badania miay na celu
ustalenie, czy w odniesieniu do kruszywa betonowego przyjmowa surowe kryteria jak dla
kruszyw naturalnych, czy te nie. Parametrami, ktre wpywaj na ten stan rzeczy to przede
wszystkim mniejsza mrozoodporno i wiksza nasikliwo kruszyw betonowych.
Dotychczasowa metodyka badania kruszyw zakada badania poszczeglnych frakcji.
W praktyce drogowej stosuje si mieszanki kruszyw, ktre zdecydowanie inaczej si
zachowuj i wpyw czynnikw zewntrznych jest inny ni w przypadku kruszyw jedno
frakcyjnych. Dlatego w celach porwnawczych do bada standardowych przeprowadzono
badania mieszanki kruszyw poddanej cyklom zamraania i odmraania.
Dodatkowo przeprowadzono badania porwnawcze bada mrozoodpornoci wg
dotychczasowej normy PN-78/B-06714/19 [2] oraz nowej PN-EN 1367-1:2001 [3]. Podjcie
bada porwnawczych wynika z faktu wprowadzenia ostatnio nowych norm w Polsce
dotyczcych klasyfikacji kruszyw do celw drogowych. W roku 2004 wprowadzono
nastpujce normy:
PN-EN 13043:2004 [4] oraz PN-EN 13242:2004 [5], co powoduje konieczno opracowania
nowych wymaga. Nowo wprowadzone normy, to normy typowo klasyfikacyjne, nie podajce
wymaga jakie powinny spenia kruszywa, tylko sposb ich klasyfikacji. Bardzo wanym
krokiem zaproponowanym w normach jest wprowadzenie kruszyw sztucznych oraz kruszyw
z recyklingu, czego dotychczas w Polsce nie byo. Pozwala to na traktowanie tych
materiaw na rwni z materiaami naturalnymi, a szeroki zakres kategorii umoliwia
klasyfikacj kruszyw zarwno dobrych jak rwnie o sabszych waciwociach. Take normy
dopuszczaj oznaczenia poza klasowe, o parametrach deklarowanych. To projektant na
podstawie klasyfikacji kruszywa dobiera, gdzie dane kruszywo moe by zastosowane.
Nowe normy opieraj si na normach badawczych serii EN 1097, 932, 933 oraz 1367, co
oznacza konieczno stosowania nowych metod badawczych. Zatem stan aktualny jest taki,
e s nowe normy dotyczce klasyfikacji kruszyw, natomiast brak jest norm podajcych
wymagania. Z uwagi na to, e dotychczasowe wymagania opieray si na starych normach
dotyczcych bada kruszyw serii PN 06714, wprowadzenie nowej klasyfikacji powoduje
konieczno prowadzenia bada porwnawczych.
W ramach niniejszej pracy przeprowadzono badania porwnawcze mrozoodpornoci
kruszywa betonowego wg dotychczasowych norm PN oraz PN-EN. Stara metoda i nowa
badania mrozoodpornoci rni si znaczco. Badanie wg starej metody zgodnie z PN
polegao na wykonaniu 25 cykli zamraania wilgotnego kruszywa i odmraania w wodzie. Po
zakoczeniu cykli zamraania kruszywo byo odsiewane przez sito o boku oczka rwnemu
wymiarowi dolnej frakcji badanego kruszywa, oznaczajc ubytek masy.
Nowa norma PN-EN przewiduje zamiast 25 cykli zamraania tylko 10 cykli. Dodatkowa
rnica polega na tym, e kruszywo jest zamraane i odmraane w wodzie. Po zakoczeniu
zamraania norma zaleca przesiewanie przez sito o poow mniejsze ni wymiar dolnej
frakcji badanego kruszywa. Jak wida jest to zupenie inna metoda badawcza w stosunku do
dotychczas stosowanej, a jej wyniki nie mona przeoy na dotychczasowe wymagania.

1 Ocena i badania wybranych odpadw przemysowych do wykorzystania w konstrukcjach drogowych. Etap I. Praca
zespoowa, IBDiM listopad 2003 r.
2 PN-78/B-06714/19 Kruszywa mineralne. Badania. Oznaczanie mrozoodpornoci metod bezporedni.
3 PN-EN 1367-1:2001 Badania waciwoci cieplnych i odpornoci kruszyw na dziaanie czynnikw atmosferycznych. Cz 1:
Oznaczanie mrozoodpornoci.
4 PN-EN 13043:2004 Kruszywa do mieszanek bitumicznych i powierzchniowych utrwale stosowanych na drogach, lotniskach i
innych powierzchniach przeznaczonych do ruch
5 PN-EN 13242:2004 Kruszywa do niezwizanych i hydraulicznie zwizanych materiaw stosowanych w obiektach
budowlanych i budownictwie drogowym.
222
Program bada kruszywa betonowego w ramach niniejszej pracy przewidywa:
Badania mrozoodpornoci kruszywa betonowego na poszczeglnych frakcjach wg starej
normy i nowej,
Badania zmian wskanika piaskowego SE [6] mieszanki kruszyw betonowych po cyklach
zamraania wg starej i nowej normy,
Badania zmian wskanika nonoci w
no
(CBR [7]) mieszanki kruszyw przed i po cyklach
zamraania wg starej i nowej normy,
Badania nasikliwoci kruszywa wg starej i nowej normy,
Badania zmian uziarnienia (rozpadu ziaren w mrozie) mieszanki poddanej cyklom
zamraania.
Zaprogramowano przeprowadzenie bada mrozoodpornoci na poszczeglnych frakcjach,
jak rwnie na mieszance kruszyw symulujc prac kruszywa w podbudowie. Parametrami
decydujcymi przy ocenie kruszywa betonowego s odporno na czynniki klimatyczne, czyli
nasikliwo i mrozoodporno, ktre badane wg analogicznej metodyki jak dla kruszyw
naturalnych wypadaj niekorzystnie dla kruszywa betonowego.
5.1 CHARAKTERYSTYKA KRUSZYWA BETONOWEGO UYTEGO DO BADA.
Kruszywo dostarczone do bada powstaje w wyniku mechanicznej przerbki elementw
betonowych takich jak: krawniki, elementy nawierzchniowe (kostka, trelinka) oraz
elementy konstrukcji budowlanych pochodzce rozbirki. Surowiec do produkcji kruszywa
betonowego jest do zmienny i charakteryzuje si klas wytrzymaociow od B15B40.
Elementy betonowe s kruszone kruszark szczkow na bazie producenta kruszywa. W
procesie produkcji uzyskuje si kruszywo o uziarnieniu cigym frakcji 0/63mm. Materia do
bada pochodzi z produkcji firmy DELTA S.A.

5.3 WYNIKI BADA
Tablica 1 - Zestawienie wynikw bada mrozoodpornoci kruszywa betonowego
Wynik badania Frakcja
[mm] Badanie wg EN
F [%]
Badanie wy PN
M
25
[%]
31.5/63
16/31.5
8/16
4/8
10.37
9.60
10.70
9.50
21.47
26.29
23.57
22.64
Caa mieszanka
(rednia waona)
10.17 23.04
Tablica 2 - Zestawienie wynikw bada nasikliwoci kruszywa betonowego
Wynik badania Frakcja
[mm] Badanie wg EN
WA
24
[%]
Badanie wy PN
nk [%]
31.5/63
16/31.5
8/16
4/8
6.45
6.27
6.96
8.14
6.05
6.26
6.35
8.36
Caa mieszanka
(rednia waona)
6.69 7.42

6 PN-EN 933-8 Badania geometrycznych waciwoci kruszyw. Cz 8: Ocena zawartoci drobnych czstek. Badanie
wskanika piaskowego.
7 PN-S-06102:1997 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie.
223
Tablica 3 Wyniki badania wskanika piaskowego mieszanki 0/63mm w stanie naturalnym
oraz po cyklach zamraania wg PN i EN
Rodzaj pielgnacji mieszanki Wskanik piaskowy SE
W stanie naturalnym 79
Po 10 cyklach zamraania wg EN 81
Po 25 cyklach zamraania wg PN 74

Tablica 4 Wyniki bada wskanika nonoci CBR mieszanki 0/31.5mm w stanie
naturalnym oraz po oraz po cyklach zamraania wg PN i EN
Rodzaj
pielgnacji
mieszanki
Wskanik nonoci
CBR [%]
Wilgotno prbki
w czasie badania
[%]
Gsto objtociowa
szkieletu [g/cm
3
]
W stanie
naturalnym
31 8.47 1.613
Po 10 cyklach
zamraania wg EN
36 12.81 1.610
Po 25 cyklach
zamraania wg PN
37 13.37 1.615

224
Wyniki badania uziarnienia kruszywo betonowe 0/63mm w stanie naturalnym

Frakcja 0-63
M1 - cakowita masa sucha [ kg ] 45.772
M2 - sucha masa po przesianiu prbki na mokro [ kg ] 44.232
M3 = M1-M2 - sucha masa pyw usunita podczas przesiewania na mokro [ kg ] 1.540
P - masa przesianego materiau znajdujcego si na denku [ kg ] 0.0791
Wymiar Masa materiau Procent materiau Procent materiau Suma mas Suma mas
otworw sita pozostajcego pozostajcego pozostajcego przechodzcych pozostajcych
Ri Ri / M1 * 100 Ri / M1 * 100 100-[(Ri/M1)*100] [(Ri/M1)*100]
[ mm ] [ kg ] [ % ] [ % ]
125 0
63 3.13 6.838 7 93 7
31.5 16.228 35.454 35 58 42
16 7.347 16.051 16 42 58
8 5.511 12.040 12 30 70
4 3.586 7.834 8 22 78
2 2.192 4.789 5 17 83
1 1.941 4.241 4 13 87
0.5 1.601 3.498 3 10 90
0.25 1.263 2.759 3 7 93
0.125 0.730 1.595 2 5 95
0.063 0.3759 0.821 1 5 95.5
suma 43.905 95.921
P - denko 0.0791 0.173 0.2 100.0 99.0
procentowa zawarto 3.5
pyw [ f ]
bd pomiaru [ b% ] 0.5607 1.00
93
58
42
30
22
17
13
10
7
5
5
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
63 31.5 16 8 4 2 1 0.5 0.25 0.125 0.063
bok oczka sita, mm
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%

225
Wyniki badania uziarnienia kruszywo betonowe 0/31.5 po odsianiu frakcji powyej
31.5mm przed zagszczeniem

Frakcja 0-31,5
Ri Ri / M1 * 100 Ri / M1 * 100 100-[(Ri/M1)*100] [(Ri/M1)*100]
[ mm ] [ kg ] [ % ] [ % ]
125 0
63 0 0.000 0 100 0
31.5 0 0.000 0 100 0
16 3.7 47.194 47 53 47
8 1.678 21.403 21 31 69
4 1.286 16.403 16 15 85
2 0.421 5.370 5 10 90
1 0.123 1.569 2 8 92
0.5 0.105 1.339 1 7 93
0.25 0.165 2.105 2 5 95
0.125 0.148 1.888 2 3 97
0.063 0.0959 1.223 1 2 98.5
suma 7.722 98.494
P - denko 0.0104 0.133 0.1 100.0 100.0
pyw [ f ]
bd pomiaru [ b% ] 0.0866 1.00
100 100
53
31
15
10
8
7
5
3
2
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
63 31.5 16 8 4 2 1 0.5 0.25 0.125 0.063
bok oczka sita, mm
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%

226
Wyniki badania uziarnienia kruszywo betonowe 0/31.5mm po zagszczeniu energi
normaln wg Proctora

Frakcja 0-31,5
Ri Ri / M1 * 100 Ri / M1 * 100 100-[(Ri/M1)*100] [(Ri/M1)*100]
[ mm ] [ kg ] [ % ] [ % ]
125 0
63 0 0.000 0 100 0
31.5 0 0.000 0 100 0
16 1.15 30.263 30 70 30
8 0.784 20.632 21 49 51
4 0.692 18.211 18 31 69
2 0.354 9.316 9 22 78
1 0.25 6.579 7 15 85
0.5 0.152 4.000 4 11 89
0.25 0.19 5.000 5 6 94
0.125 0.037 0.974 1 5 95
0.063 0.076 2.000 2 3 97.0
suma 3.685 96.974
P - denko 0.0420 1.105 1.1 100.0 101.0
pyw [ f ]
bd pomiaru [ b% ] 0.0268 1.00
100 100
70
49
31
22
15
11
6
5
3
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
63 31.5 16 8 4 2 1 0.5 0.25 0.125 0.063
bok oczka sita, mm
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%

227
normaln wg Proctora i po 10 cyklach zamraania wg normy EN

Ri Ri / M1 * 100 Ri / M1 * 100 100-[(Ri/M1)*100] [(Ri/M1)*100]
[ mm ] [ kg ] [ % ] [ % ]
63 0 0.000 0 100 0
31.5 0 0.000 0 100 0
16 0.628 16.144 16 84 16
8 0.79 20.308 20 64 36
4 1.04 26.735 27 37 63
2 0.549 14.113 14 23 77
1 0.289 7.429 7 15 85
0.5 0.215 5.527 6 10 90
0.25 0.164 4.216 4 6 94
0.125 0.095 2.442 2 3 97
0.063 0.0396 1.018 1 2 97.9
suma 3.810 97.933
P - denko 0.0038 0.098 0.1 100.0 100.0
pyw [ f ]
bd pomiaru [ b% ] -0.0892 1.00
Oznaczenie prbki
Data badania 2004-07-09
100 100
84
64
37
23
15
10
6
3
2
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
63 31.5 16 8 4 2 1 0.5 0.25 0.125 0.063
bok oczka sita, mm
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%

228
normaln wg Proctora i po 25 cyklach zamraania wg normy PN

Ri Ri / M1 * 100 Ri / M1 * 100 100-[(Ri/M1)*100] [(Ri/M1)*100]
[ mm ] [ kg ] [ % ] [ % ]
63 0 0.000 0 100 0
31.5 0 0.000 0 100 0
16 0.827 22.315 22 78 22
8 0.867 23.394 23 54 46
4 0.873 23.556 24 31 69
2 0.42 11.333 11 19 81
1 0.2 5.397 5 14 86
0.5 0.155 4.182 4 10 90
0.25 0.138 3.724 4 6 94
0.125 0.090 2.428 2 4 96
0.063 0.0572 1.543 2 2 97.9
suma 3.627 97.874
P - denko 0.0073 0.197 0.2 100.0 100.0
pyw [ f ]
bd pomiaru [ b% ] 0.0413 1.00
Oznaczenie prbki
Data badania 2004-07-09
100 100
78
54
31
19
14
10
6
4
2
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
63 31.5 16 8 4 2 1 0.5 0.25 0.125 0.063
bok oczka sita, mm
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%

O
c
e
n
a

i

b
a
d
a
n
i
a

w
y
b
r
a
n
y
c
h

o
d
p
a
d
w

p
r
z
e
m
y
s
o
w
y
c
h

d
o

w
y
k
o
r
z
y
s
t
a
n
i
a

w

k
o
n
s
t
r
u
k
c
j
a
c
h

d
r
o
g
o
w
y
c
h

c
z
.
I
I

b
a
d
a
n
i
a

u
z
u
p
e
n
i
a
j
c
e

2
2
9

Analiza zmian uziarnienia kruszywa betonowego poddanego cyklom zamraania i odmraania

WYKRES UZIARNIENIA KRUSZYWA BETONOWEGO
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
63 31.5 16 8 4 2 1 0.5 0.25 0.125 0.063
bok oczka sita, mm
p
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%
krzywa graniczna wg PN-S-
06102
06102
06102
przed zageszczeniem
po zageszczeniu
po cyklach zamrazania wg
EN
po cyklach zamrazania wg
PN
230
5.3 ANALIZA WYNIKW BADA ORAZ WNIOSKI

Analizujc uziarnienie poszczeglnych mieszanek kruszywa betonowego zauwaa si, e
jest to kruszywo sabe pod wzgldem mechanicznym, wykazujce znaczne rozdrobnienie
podczas zagszczania. Przedstawiaj to wykresy zmian uziarnienia materiau przed i po
zagszczeniu w aparacie Proctora. Potwierdza to, e w skad mieszanki wchodz kruszywa
powstae z betonw niskich marek.
Celem bada byo ustalenie zachowania si kruszywa oraz mieszanki kruszyw podczas
cykli zamraania i odmraania stosujc metod dotychczasow wg PN oraz now wg EN.
Jak wykazay badania mrozoodpornoci kruszywa uzyskano bardzo rozbiene wyniki.
Rozbieno wynika z rnej metodyki zastosowanych metod badawczych. Oglnie
wykonujc badanie wg normy EN (10 cykli zamraania) uzyskujemy lepsz mrozoodporno
(mniejsze straty o ok. 50%) ni w przypadku stosowania metodyki wg normy PN (25 cykli).
Badanie wg EN wykazao mrozoodporno na poziomie 911%, natomiast badanie wg PN
na poziomie 2124%. Przyjmujc dotychczas stosowane kryteria mrozoodpornoci oparte na
normie PN, strata masy po zamraaniu powyej 10% oznacza dyskwalifikacj kruszywa do
stosowania w konstrukcjach drogowych. Otrzymujemy zatem rozbiene wyniki z czego
wynika potrzeba weryfikacji wymaga pod wzgldem mrozoodpornoci kruszyw.
Mieszanka kruszywa w podbudowie zachowuje si zupenie inaczej. Jaki wpyw maj cykle
zamraania i odmraania na mieszank przedstawiaj badania zmian uziarnienia przed i po
cyklach zamraania oraz wskanik nonoci CBR. Z analizy zmian uziarnienia wynika, e
wpyw cykli zamraania wg normy PN czy EN jest do siebie zbliony. Nieznacznie wikszy
wpyw na zmiany uziarnienia uzyskujemy przy badania wg metodyki EN, co zaprzecza
badaniom na poszczeglnych frakcjach. Naley pamita, e badania zmian uziarnienia w
przypadku mieszanki polegaj na faktycznym pomiarze rozkadu uziarnienia, a nie ubytku
masy jak w przypadku badania mrozoodpornoci.
Przeprowadzone badania mrozoodpornoci dowodz, e zmiany jakie nastpuj w
uziarnieniu mieszanki, nawet sabej, o niskiej mrozoodpornoci nie nale do duych.
Zmiany uziarnienia mieszcz si w zakresie zalecanego uziarnienia dla mieszanek z kruszyw
stabilizowanych mechanicznie [8] Naley jednak podchodzi ostronie do wynikw
mrozoodpornoci przeprowadzanych wg normy EN, gdy stosujc t metodyk badawcz
uzyskujemy znacznie korzystniejsze wyniki bada. Wynika std wniosek, e musz by
opracowane nowe kryteria.
Cykle zamraania i odmraania nie wpywaj na zmniejszenie nonoci mieszanki, a nawet
stwierdza si nawet nieznaczny jej wzrost. Oznacza to, e w czasie nastpuje rozwj
nonoci, co potwierdza wystpowanie szcztkowego wizania, czyli karbonatyzacji wolnego
wapnia CaO oraz hydratacji niezhydratyzowanego cementu, co opisano w [1]. Jest to
zjawisko zaobserwowane w wielu badaniach [1], a rozwj nonoci wystpuje w czasie do 2
lat.
Obserwuje si, e badane kruszywo betonowe wykazuje wiksze zmiany uziarnienia
podczas procesu zagszczania ni podczas cykli zamraania i odmraania. Wpyw mrozu
nie jest tak destrukcyjny, nawet w przypadku kruszywa o niskiej mrozoodpornoci jakie
poddano badaniom. Wynika z tego, e w przypadku mieszanek kruszyw betonowych mona
kryteria przyj mniej rygorystyczne kryteria pod wzgldem mrozoodpornoci. Jakie, to
naley ustali. Wystpujce wizania hydrauliczne rekompensuj zmiany w uziarnieniu
mieszanki. Take nowe normy dotyczce klasyfikacji kruszyw [4,5] wprowadzaj szeroki
zakres klas kruszywa, co pozwala na znalezienie odpowiedniego miejsca do zabudowy w
konstrukcji drogowej. To projektant na podstawie cech kruszywa ustala czy dane kruszywo
moe by i gdzie zastosowane. Jednak na dzie dzisiejszy nie jest moliwe okrelenie
dopuszczalnych kryteriw dotyczcych mrozoodpornoci, co wymaga przeprowadzenia
bada porwnawczych wg dotychczasowych i nowych metod badawczych.

8 PN-S-06102 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie.
231
Wpyw procesu zamraania i odmraania mieszanki kruszywa by badany take pod
wzgldem zmian stopnia wysadzinowoci tj. badano wskanik piaskowy SE. Jak wykazay
badania brak jest wpywu oddziaywania mrozu na zmiany wskanika piaskowego. Oznacza
to, e materia po cyklach zamraania nadal jest materiaem odpornym na powstawanie
wysadzin mrozowych. Jest to rezultatem tego, e podczas zamraania nie nastpuje rozpad
drobnych czstek kruszywa, ktre wpywaj na wysadzinowo materiau. Nie stwierdza si
przyrostu drobnej frakcji poniej 4 mm, natomiast obserwuje si rozpady grubszych ziaren
materiau powyej 4 mm. Jest to take niezgodne z wczeniejszymi badaniami [1], ktre w
wielu przypadkach potwierdzay, e ziarna drobniejsze s bardziej podatne na rozdrobnienie
ni grubsze podczas badania mrozoodpornoci na poszczeglnych frakcjach. Potwierdza to,
e mieszanka podczas badania zachowuje si zupenie inaczej ni kruszywo jednofrakcyjne.
Badania nasikliwoci kruszywa przeprowadzone wg metody zgodnej z PN i EN nie
wykazay istotnych rnic. Wyniki bada nasikliwoci s tego samego rzdu. Wynika to z
tego, e w metodach badawczych nie wystpuj rnice, poza tym, e prowadzi si badania
na innych masach prbek badawczych.

232
6. ODPADY ENERGETYCZNE - BADANIA POPIOW FLUIDALNYCH JAKO
STABILIZATORA GRUNTW NATURALNYCH I POPIOW LOTNYCH.

6.1. WSTP
Rozdzia 4 czci I opracowania z 2003 r. dotyczcy popiow i produktw z fluidalnego
spalania wgla zgodnie z planem pracy na 2004 r. uzupenia si dodatkowymi materiaami i
wynikami bada popiow fluidalnych ze spalania wgla brunatnego (El. Turw) i z wgla
kamiennego (El. era).

6.1.1. CHARAKTERYSTYKA WASNOCI WICYCH POPIOW
FLUIDALNYCH EL. TURW I POPIOW TRADYCYJNYCH (BEZ
ODSIARCZANIA) Z WGLA BRUNATNEGO

Tablica 1 - Skad chemiczny popiow fluidalnych z El. Turw
Skadnik Straty
praenia
SiO
2
Fe
2
O
3
Al
2
O
3
TiO
2
CaO* MgO SO
3
Na
2
O K
2
O
Zawarto
w %
4,46 29,29 2,72 21,81 1,21 29,55 2,0 4,47 2,86 4,16
* w tym CaO wolnego 10,6 % co powoduje przy dodatku wody ich aktywno samowic.

Tablica 2 - Skad chemiczny popiow tradycyjnych (bez odsiarczania) z El. Turw
Skadnik
Straty
praeni
a
SiO2 Fe2O3 Al2O3 Mn3O4 TiO2 CaO MgO SO3* P2O5 Na2O K2O
Zawarto
w %
2,36 50,00 6,83 33,80 0,05 1,07 1,71 0,96 0,70 0,13 0,68 1,97
* brak wolnego CaO powoduje brak aktywnoci samowicej tych popiow.

Prbki uformowane z popiow fluidalnych (w 100 %) z El. Turw przy wilgotnoci optymalnej
(43,6 %) zagszczane do gstoci odpowiadajcej normalnej prbie Proctora i po
odpowiedniej pielgnacji wykazay nastpujce wytrzymaoci na ciskanie po nasyceniu
wod R
m
i po 15 cyklach zamraania i odmraania R
z-o
w MPa (Tablica 3). Badania
prowadzono we wsppracy z firm ELTUR WAPORE Sp. z o.o.
1

Tablica 3 Wyniki bada wytrzymaoci na ciskanie popiow lotnych fluidalnych
z E. Turw
R7 R28
m
R28
z-
o

R28
z-
o
/R28
m

R42
m
R42
z-
o

R42
z-
o
/R42
m

R90
m
R90
z-
o

R90
z-
o
/R90
m

R180
m

R180
z-o
R180
z-
o
/R180
m

5,85 10,0 9,85 0,99 12,7 7,45 0,59 13,40 7,36 0,55 13,6 6,32 0,46

Wobec wyranego wzrostu wytrzymaoci na ciskanie, ale malejcej mrozoodpornoci
popiow fluidalnych w miar upywu czasu naley wykluczy ich stosowanie w penej masie,
ale postanowiono przebada je w charakterze spoiwa zastpczego do ulepszania bd
stabilizacji popiow tradycyjnych lub gruntw naturalnych przy dodatkach od 2 do 10 %,
tj. tak aeby w mieszance zawarto SO
3
nie przekraczaa 1-2 %.

1 C. KRASZEWSKI, J. PACHOWSKI Badania fluidalnych popiow lotnych z wgla brunatnego z El. Turw jako spoiwa do
stabilizacji i ulepszania gruntw w budownictwie komunikacyjnym, IBDiM 2002 r.

233
FLUIDALNYCH Z WGLA KAMIENNEGO (EC. ERA) ORAZ
POPIOW TRADYCYJNYCH Z WGLA KAMIENNEGO

Tablica 4 - Skad chemiczny popiow fluidalnych z wgla kamiennego (El. era)
Skadnik
Straty
praeni
a
SiO2 Fe2O3 Al2O3 Mn3O4 TiO2 CaO* MgO SO3 P2O5 Na2O K2O
Zawarto
w %
10,0 35,2 7,4 17,8 0,08 0,73 15,0 3,10 7,17 0,16 1,06 1,70

* zawarto wolnego CaO7 %, co powoduje, e przy dodatku wody popioy te s
samowice.
Wg pomiarw laboratorium chemicznego Elektrociepowni era z 30.12.2003 r. wartoci
wskanika aktywnoci radiologicznej wynosz
1
=0,89 i
2
=101,03 Bq/kg.

Tablica 5 - Skad chemiczny popiow tradycyjnych (bez odsiarczania)
z wgla kamiennego (El. era)
Skadnik
Straty
praeni
a
Zawarto
w %
5,90 50,2 8,0 22,9 0,09 0,99 4,44 3,11 0,43 0,24 1,18 2,29


Tablica 6 - Skad chemiczny popiow tradycyjnych (bez odsiarczania)
z wgla kamiennego (El. Siekierki)
Skadnik
Straty
praeni
a
Zawarto
w %
3,26 48,2 6,7 27,1 0,11 1,19 3,84 3,02 0,75 0,71 1,26 2,95


Wyniki bada promieniotwrczoci naturalnej popiow lotnych pochodzcych ze spalania
wgla kamiennego w EC. Siekierki rednio ksztatoway si nastpujco:

1

r
=1,09
2

r
=162,35 przy dopuszczalnych wartociach:
1

max
=1 + 20 % = 1,2
2

max
=185 + 20 % = 222 Bq/kg

Prbki uformowane w 100 % z popiow fluidalnych z wgla kamiennego (El. era) przy
wilgotnoci optymalnej (45 %) i zagszczanych wg normalnej prby Proctora i po
odpowiedniej pielgnacji wykazay wytrzymaoci na ciskanie R
m
i R
z-o
w MPa jak w tablicy
7.

Tablica 7 Wyniki bada wytrzymaoci na ciskanie prbek popiou fluidalnego z E. era
R
7
m
R
14
m
R
28
m
R
28
z-o
R
42
m
R
42
z-o
R
90
m
R
90
z-o

1,20 1,50 6,40
rozpad po
8 cyklach
5,48
rozpad po
6 cyklach
5,65
rozpad po
5 cyklach

234
Uzyskane wyniki przedstawione w tablicy 7 dla popiow fluidalnych z wgla kamiennego (El.
era) wykazay nisze wartoci wytrzymaoci i mrozoodpornoci od przedstawionych w
tablicy 3 dla popiow fluidalnych z wgla brunatnego (El. Turw).

Rwnie popioy fluidalne z wgla kamiennego nie mog by stosowane w caej masie do
robt drogowych i postanowiono sprawdzi ich przydatno jako dodatkw stabilizujcych
bd ulepszajcych grunty naturalne (mineralne) i popioy lotne tradycyjne.

6.2. MIESZANKI POPIOW FLUIDALNYCH Z WGLA BRUNATNEGO (EL.
TURW) Z POPIOAMI TRADYCYJNYMI ORAZ Z GRUNTAMI NATURALNYMI

Tablica 8 - Wytrzymao (R) na ciskanie prbek popiou konwencjonalnego z El. Turw,
ulepszonego dodatkiem popiou fluidalnego z El. Turw po n dniach pielgnacji
Dodatek popiou fluidalnego w % Wytrzymao R po n dobach
pielgnacji MPa
2 6 10
R
7
0.0 0.40 0.80
R
m
28
0.0 0.35 0.80
R
z-o
28
0.0 0.0 0.0
Wskanik mrozoodpornoci
R
z-o
28
/ R
m
28

0.0 0.0 0.0
R
m
42
0.0 0.20 0.75
R
z-o
42
0.0 0.0 0.0
R
z-o
42
/ R
m
42

0.0 0.0 0.0
R
m
90
0.0 0.40 0.95
R
z-o
90
0.0 0.0 0.0
R
z-o
90
/ R
m
90

0.0
rozpad po 6
godz.
0.0
rozpad po 1
cyklu
0.0
rozpad po 3
cyklach
R
m
180
0 0 0
R
z-o
180
0
rozpad po 1
cyklu
0
rozpad po 2
cyklu
0
rozpad po 3
cyklu

235
Tablica 9 - Wyniki bada wskanika CBR popiou konwencjonalnego z El. Turw
ulepszonego popioem fluidalnym z El. Turw
Popioy tradycyjne przy wn =36.68%, ulepszone popioem fluidalnym w iloci 4%

1

Wskanik nonoci popiou w nastpujcych
warunkach pielgnacji:
Bezporednio po zagszczeniu
Po 6 godzinach twardnienia
Po 7 dniach twardnienia
Po 14 dniach, w tym 7 dni moczenia w
wodzie
Pcznienie liniowe po 14 dniach ( w tym 7
dni moczenia)

wno (CBR)

p

%
%
%
%

%

%

59
64
79
124

80

0

PN-S-
02205:1998
Popioy tradycyjne przy wn =36.68%, ulepszone popioem fluidalnym w iloci 6%

2

Wskanik nonoci popiou w nastpujcych
warunkach pielgnacji:
wodzie
dni moczenia)

wno (CBR)

p

%
%
%
%

%

%

64
81
102
146

92

0

PN-S-
02205:1998

Tablica 10 - Wytrzymao (R) na ciskanie prbek gruntu (piasek gliniasty)
ulepszonego dodatkiem popiou fluidalnego z El. Turw po n dniach pielgnacji w MPa
Dodatek popiou fluidalnego w % Wytrzymao R po n
dobach pielgnacji MPa

2

4

6

8

10

20
R
7
0,0 0,85 1,15 2,20 2,70 1,95
R
m
28
0,50 0,80 1,35 2,65 3,10 2,90
R
z-o
28
0,0 0,0 0,0 0,45 0,73 1,25
R
z-o
28
/ R
m
28

0,0 0,0 0,0 0,17 0,24 0,43
R
m
42
0,55 1,05 1,55 1,85 2,25 3,40
R
z-o
42
0,0 0,0 0,0 0,0 0,80 1,60
R
z-o
42
/ R
m
42

0,0 0,0 0,0 0,0 0,36 0,47
R
m
90
0.60 1.25 1.75 1.95 2.40 4.00
R
z-o
90
0.0
rozpad po
1 cyklu
0.0
rozpad po
3 cyklu
0.0
rozpad po
6 cyklu
0.0
rozpad po
8 cyklu
0.0
rozpad po
10 cyklu
1.75
R
z-o
90
/ R
m
90

0 0 0 0 0 0.44
R
m
180
0 0.60 1.45 1.85 2.20 3.00
R
z-o
180
0
rozpad po
1 cyklu
0
rozpad po
2 cyklu
0
rozpad po
4 cyklu
0
rozpad po
6 cyklu
0
rozpad po
8 cyklu
0
rozpad po
10 cyklu

236

Tablica 11 - Wyniki bada wskanika CBR piasku gliniastego
ulepszonego popioem fluidalnym z El. Turw
Grunt (piasek gliniasty o wn =12.85%) ulepszony popioem w iloci 2%

1

Wskanik nonoci gruntu o wilgotnoci
naturalnej wn w nastpujcych warunkach
pielgnacji:
wodzie
dni moczenia)

wno (CBR)

p

%
%
%
%

%

%

32
40
51
61

48

0

PN-S-
02205:1998


2

pielgnacji:
wodzie
dni moczenia)

wno (CBR)

p

%
%
%
%

%

%

34
49
78
159

102

0

PN-S-
02205:1998


3

pielgnacji:
wodzie
dni moczenia)

wno (CBR)

p

%
%
%
%

%

%

35
51
84
239

143

0

PN-S-
02205:1998

Tablica 12 - Wytrzymao (R) na ciskanie prbek gruntu (piasek gruby)
ulepszonego dodatkiem popiou fluidalnego z El. Turw i cementu portlandzkiego CEM I
po n dniach pielgnacji
Dodatek spoiwa Wytrzymao po dniach pielgnacji
Cement
portl.32,5
w %
Popi
fluidalny
w %
R
7
R
m
28
R
z-o
28
Wskanik
mrozoodpornoci
R
z-o
28
/ R
m
28
R
m
42
R
z-o
42
Wskanik
mrozoodpornoci
R
z-o
42
/ R
m
42

- 6 0,35 0,90 0,20 0,22 0.95 0.45 0.47
- 8 0,90 1,65 0,90 0,55 1.85 1.20 0.65
- 10 1,25 2,05 1,53 0,75 2.40 1.92 0.80
4 - 0,75 1,20 0,65 0,54 1.30 0.75 0.58
6 - 2,05 2,20 1,25 0,57 2.65 1.80 0.68
8 - 3,70 4,40 2,50 0,57 4.80 3.40 0.71

W tym przypadku wyniki stabilizacji piasku uzyskane przy zastosowaniu jako spoiwa
popiow fluidalnych z El. Turw s porwnywalne z wynikami uzyskanymi przy
zastosowaniu cementu.
O
c
e
n
a

i

b
a
d
a
n
i
a

w
y
b
r
a
n
y
c
h

o
d
p
a
d
w

p
r
z
e
m
y
s
o
w
y
c
h

d
o

w
y
k
o
r
z
y
s
t
a
n
i
a

w

k
o
n
s
t
r
u
k
c
j
a
c
h

d
r
o
g
o
w
y
c
h

c
z
.
I
I

b
a
d
a
n
i
a

u
z
u
p
e
n
i
a
j
c
e

2
3
7

6
.
3
.

M
I
E
S
Z
A
N
K
I

P
O
P
I
O
W

F
L
U
I
D
A
L
N
Y
C
H

Z

W
G
L
A

K
A
M
I
E
N
N
E
G
O

Z

P
O
P
I
O
A
M
I

T
R
A
D
Y
C
Y
J
N
Y
M
I

Z

W
G
L
A

K
A
M
I
E
N
N
E
G
O

O
R
A
Z

Z

G
R
U
N
T
A
M
I

N
A
T
U
R
A
L
N
Y
M
I

W
y
n
i
k
i

b
a
d
a

p
r
z
e
p
r
o
w
a
d
z
o
n
y
c
h

d
l
a

p
o
p
i
o
w

i

m
i
e
s
z
a
n
e
k

p
o
p
i
o
w

t
r
a
d
y
c
y
j
n
y
c
h

z

E
l
.

S
i
e
k
i
e
r
k
i

o
r
a
z

g
r
u
n
t
u

n
a
t
u
r
a
l
n
e
g
o

(
g
l
i
n
a

z
w
i
a
)

z

p
o
p
i
o
a
m
i

f
l
u
i
d
a
l
n
y
m
i

z

E
C
.

e
r
a

j
a
k
o

s
t
a
b
i
l
i
z
a
t
o
r
e
m

z
e
s
t
a
w
i
o
n
o

w

t
a
b
l
i
c
a
c
h

1
3
-
2
2
.

Tablica 13 - Wyniki bada popiow i mieszanek materiaw z popioem fluidalnym EC. era
(SE, w
opt
,
o
, CBR, p, w
P
, w
L
,t, H
kb
, pH)

Popi z EC. Siekierki Glina
Badana cecha
Popi fluidalny
z EC. era
100%
z 3% dodatkiem
popiow
fluidalnych
z 6% dodatkiem
popiow
fluidalnych
100%
z 3% dodatkiem
popiow
fluidalnych
z 6%
dodatkiem
popiow
fluidalnych
Wskanik piaskowy (SE) 5 9 8 14 4 8 8
Wilgotno optymalna [%] (w
opt
) 45,20 31,50 - - 15,50 - -
Maksymalna gsto objtociowa
szkieletu gruntowego [g/cm
3
] (
o
)
0,989 1,093 - - 1,750 - -
Wskanik nonoci bezporednio po
zagszczeniu (CBR)
14 26 20 29 21 13 17
Wskanik nonoci po 4 dniach
moczenia w wodzie (CBR)
- 9 16 24 2 13 12
Wskanik nonoci po 7 dniach
pielgnacji w tym 4 dni moczenia w
wodzie (CBR)
102 9 16 36 - 12 14
Pcznienie liniowe po 4 dobach
moczenia w wodzie [%] (p)
- 6,55 0,18 0,032 3,68 0 0,94
Pcznienie liniowe po 7 dniach
pielgnacji w tym 4 dniach moczenia w
wodzie [%] (p)
0 - 0 0 - 0 0,44
Granica plastycznoci [%] (w
p
) 26,72 20,20 24,58
Granica pynnoci [%] (w
l
) 49,90 38,20 44,30
Aktywno [
o
C] (t) 40
Kapilarno bierna H
KB
po 7 dniach [m] > 2,00 > 2,00 >2,00 >2,00 >2,00 >2,00 >2,00
pH 12,87 - - - - - -

238
Tablica 14 Wyniki badania gstoci objtociowej I wilgotnoci optymalnej
popiow z E.C. Siekierki przeznaczonych do ulepszenia popioem fluidalnym
Nr par. 3 9 2-P 19 25 41 D-39 42 214 D-30 22 7
m+t 167,3 166,69 195,5 179,90 190,64 184,66 200,94 197,00 187,22 208,87 207,95 210,02
ms+t 147,63 147,30 167,73 154,03 161,15 154,09 165,80 162,54 153,64 170,11 165,73 174,04
m-ms 19,67 19,39 27,77 25,87 29,49 30,57 35,14 34,46 33,58 38,76 42,22 35,98
t 65,43 67,52 65,64 59,45 64,65 53,62 59,89 56,69 58,16 60,25 54,4 80,33
ms 82,2 79,78 102,09 94,58 96,5 100,47 105,91 105,85 95,48 109,86 111,33 93,71
WI WII 23,93 24,30 27,20 27,35 30,56 30,43 33,18 32,56 35,17 35,28 37,92 38,40
Wr
m+t
t
m
V
d
s
d
przy
Sr = 1
WILGOTNO OPTYMALNA = ......35,2... %
MAKSYMALNA GSTO OBJTOCIOWA SZKIELETU GRUNTOWEGO = 1,143..... g/cm
3
KARTA BADANIA
BADANIE WILGOTNOCI OPTYMALNEJ w
opt
I MAKSYMALNEJ GSTOCI OBJTOCIOWEJ
SZKIELETU GRUNTOWEGO ds
wg. PN - 88 / B - 04481, pkt.8
1,143
7619
6073
1546
1000
1,091
7558
6073
1485
1000
1,118
2 2
1,21 1,17
1,121
1,13
2
32,87
1000
38,16
7622
6073
1549
35,23
1,071
27,28
7436
6073
30,49
7497
6073
1424
Badanie wilgotnoci
1,056
24,12
7384
6073
1000
1363 1311
1000 1000
Badanie wilgotnoci optymalnej
1,050
1,100
1,150
1,200
1,250
23,0 24,0 25,0 26,0 27,0 28,0 29,0 30,0 31,0 32,0 33,0 34,0 35,0 36,0 37,0 38,0 39,0
Wilgotno [%]
G
s
t
o

o
b
j
t
o
c
i
o
w
a

s
z
k
i
e
l
e
t
u

[
g
/
c
m
3
]

239
Tablica 15 Wyniki badania wskanika nonoci, gstoci objtociowej i wilgotnoci
gliny zwizej zastosowanej do ulepszenia popioem fluidalnym
Badania makroskopowe Wyniki bada laboratoryjnych
grunt -glina zwiza Wopt = dmax =
Nr par. 214 9 7 251 D-39 28 19 2-P 30 22 204 215 21 64
m+t 224,74 231,73 269,17 221,97 236,77 253,17 256,75 249,34 229,41 211,27 234,35 235,63 291,57 298,3
ms+t 216,41 223,55 256,66 211,63 222,42 238,05 237,61 231,46 209,14 191,86 208,61 213,59 259,69 268,64
m-ms 8,33 8,18 12,51 10,34 14,35 15,12 19,14 17,88 20,27 19,41 25,74 22,04 31,88 29,66
t 58,24 67,52 80,32 64,66 59,91 70,89 59,47 65,68 63,06 54,43 49,10 71,58 103,63 111,21
ms 158,17 156,03 176,34 146,97 162,51 167,16 178,14 165,78 146,08 137,43 159,51 142,01 156,06 157,43
WI WII 5,27 5,24 7,09 7,04 8,83 9,05 10,74 10,79 13,88 14,12 16,14 15,52 20,43 18,84
Wr
m+t sr
t
m
V
d 2,023
s 1,896
d 1,832
przy 1,710
Sr = 1
0,62 42 63 49 36 35 27 10
1,25 75 89 68 48 44 36 18
1,86 98 108 82 57 52 41 22
2,5 117 35 124 37 94 28 65 19 59 18 46 14 25 7
3,75 150 152 115 81 70 52 27
5 177 37 177 37 134 28 94 20 80 17 58 12 29 6
6,25 201 199 152 106 90 62 31
7,5 223 219 167 116 97 66 33
8,25 244 237 181 127 104 69 35
10 264 256 194 136 110 71 36
36 37 28 20 17 13 7
1,75 g/cm
3
2300
2,027
15,50%
14,00
9416
4879
4537
15,83
9537
19,63
9540
4879
4661
1,697 1,703
Badanie wilgotnoci optymalnej i max. gstoci objtociowej
szkieletu gruntowego ,wskanika CBR
Badanie wilgotnoci
4107 4288
5,25
8986
4879
4193
2300
1,823
2300
1,786
4879
8,94
9167
4879
7,06
9072
10,76
9252
4879
1,710
2300
1,901
1,717
2300
1,864
1,730
4373
2300
2,025
1,748
1,973
1,896 1,832
2,6 2,6
rednia
2,6
2,023 1,710
4879
4658
2300
1,694
2,6
1,650
1,700
1,750
1,800
1,850
1,900
4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 10,0 11,0 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0 18,0 19,0 20,0
Wilgotno [%]
G
s
t
o

o
b
j
t
o
c
i
o
w
a

s
z
k
i
e
l
e
t
u

[
g
/
c
m
3
]
Badanie wskanika nonoci (CBR)
0
10
20
30
40
4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 10,0 11,0 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0 18,0 19,0 20,0
Wilgotno [%]
W
s
k
a
n
i
k

n
o
n
o
c
i

C
B
R

[
%
]

240
Tablica 16 Wyniki badania gstoci objtociowej I wilgotnoci optymalnej
popiow fluidalnych z E.C. era
Nr par. 3 99 115 29 203 208 722 68 18 8 74 45
m+t 235,64 224,73 251,54 247,48 260,12 241,23 295,30 269,62 269,67 240,84 289,91 275,57
ms+t 193,78 192,15 209,80 207,30 205,68 197,90 237,81 218,51 211,84 191,34 231,08 215,86
m-ms 41,86 32,58 41,74 40,18 54,44 43,33 57,49 51,11 57,83 49,50 58,83 59,71
t 76,78 100,24 101,11 102,45 70,11 89,65 100,91 97,60 85,82 79,95 109,58 92,51
ms 117,00 91,91 108,69 104,85 135,57 108,25 136,90 120,91 126,02 111,39 121,50 123,35
WI WII 35,78 35,45 38,40 38,32 40,16 40,03 41,99 42,27 45,89 44,44 48,42 48,41
Wr
m+t
t
m
V
d
s
d
przy
Sr = 1
WILGOTNO OPTYMALNA = ......45,2... %
MAKSYMALNA GSTO OBJTOCIOWA SZKIELETU GRUNTOWEGO = 0,989..... g/cm
3
KARTA BADANIA
BADANIE WILGOTNOCI OPTYMALNEJ w
opt
I MAKSYMALNEJ GSTOCI OBJTOCIOWEJ
SZKIELETU GRUNTOWEGO ds
wg. PN - 88 / B - 04481, pkt.8
0,989
7505
6070
1435
1000
0,936
7427
6070
1357
1000
0,955
2 2
1,09 1,05
0,964
1,02
2
42,13
1000
48,41
7500
6070
1430
45,16
0,910
38,36
7329
6070
40,09
7381
6070
1311
Badanie wilgotnoci
0,900
35,61
7290
6070
1000
1259 1220
1000 1000
0,850
0,900
0,950
1,000
1,050
1,100
35,0 36,0 37,0 38,0 39,0 40,0 41,0 42,0 43,0 44,0 45,0 46,0 47,0 48,0 49,0
Wilgotno [%]
G
s
t
o

o
b
j
t
o
c
i
o
w
a

s
z
k
i
e
l
e
t
u

[
g
/
c
m
3
]

241
Tablica 17 Wyniki badania wskanika nonoci i pcznienia liniowego gstoci
popiow fluidalnych z E.C. era
Badanie wilgotnoci
Nr par. 15 53 4 20 215 204 251 19
m+t 275,12 256,52 261,96 274,52 205,69 193,90 210,18 198,79
ms+t 219,97 214,02 208,47 225,47 152,01 136,81 163,44 144,09
m-ms 55,15 42,50 53,49 49,05 53,68 57,09 46,74 54,70
t 96 117,70 87,91 114,82 87,91 70,12 106,00 79,96
ms 123,97 96,32 120,56 110,65 64,1 66,69 57,44 64,13
W 44,49 44,12 44,37 44,33 83,74 85,61 81,37 85,30
Wr
m+t
t
m
V
d
Badanie wskanika nonoci
sia [kN] W no [%] sia [kN] W no [%] sia [kN] W no [%]
0,62 0,67 9,11 0,00
1,25 1,21 11,41 0,00
1,86 1,63 13,29 0,00
2,5 1,92 14 14,63 105 0,00 0
3,75 2,38 17,39 0,00
5 2,80 14 19,86 99 0,00 0
6,25 3,18 22,15 0,00
7,5 3,55 24,33 0,00
8,75 3,89 26,54 0,00
10 4,22 28,76 0,00
14 102 0
1 punkt z czujnika = 0.002 mm
582
635
688 101
76
93
350
416
475
530
57
67
85
218
273
318
16
29
39
46
11.06.04 12.06.04
1
0
1 1 1
0 0 0
rednia
Pomiar pcznienia
Data
ustawienie zegara
odczyt
pcznienie [%]
08.06.04 09.06.04 10.06.04
po zakoczeniu pcznienia
odczyt z czujnika odczyt z czujnika odczyt z czujnika
10423
4185
bezporednio po zagszczeniu 7dni w tym 4 dni nasycania wod
0,989
7dni w tym 4 dni nasycania wod
1,427
10423
3282
2300
KARTA BADANIA
BADANIE WSKANIKA NONOCI Wno wg. PN - S - 02205:1998, za. A
13705 14608
bezporednio po zagszczeniu 7dni w tym 4 dni nasycania wod po zakoczeniu pcznienia
bezporednio po zagszczeniu
44,33 84,00
Badanie gstci objtociowej
1
0
0
2300
1,820
0,989
0 0 0

242
Tablica 18 Wyniki badania wskanika nonoci i pcznienia liniowego i gstoci
popiow Siekierkowskich ulepszonych 3% dodatkiem popiow fluidalnych z E.C. era
Badanie wilgotnoci
Nr par. 30 9 215 204 39 2 24 15 66 3 6 62
m+t 182,31 195,39 192,28 163,83 199,22 201,21 211,40 238,99 296,11 291,16 280,77 286,74
ms+t 151,25 162,53 161,05 134,25 157,08 159,93 179,64 202,45 241,43 227,51 224,24 233,12
m-ms 31,06 32,86 31,23 29,58 42,14 41,28 31,76 36,54 54,68 63,65 56,53 53,62
t 63,04 67,55 71,59 49,10 60,01 65,75 103,84 116,71 110,13 76,81 92,64 106,86
ms 88,21 94,98 89,46 85,15 97,07 94,18 75,8 85,74 131,3 150,7 131,6 126,26
W 35,21 34,60 34,91 34,74 43,41 43,83 41,90 42,62 41,65 42,24 42,96 42,47
Wr
m+t
t
m
V
d
0,62 0,71 0,33 0,50
1,25 1,59 0,92 1,30
1,86 2,34 1,55 1,84
2,5 2,80 20 2,26 16 2,30 16
3,75 3,47 2,84 2,88
5 4,05 20 3,30 17 3,30 17
6,25 4,64 3,72 3,68
7,5 5,18 3,93 4,01
8,75 5,68 4,22 4,35
10 6,14 4,51 4,64
20 16 16
88
96
104
111
94
101
108 147
111
69
79
136
54
68
79
89
83
97
124
8
22
37
55
12
31
44
17
38
56
67
1
1,11 1,19 1,22
rednia
Pomiar pcznienia - po 4 dobach moczenia w wodzie
Data
ustawienie zegara
10.06.04 11.06.04 12.06.04
1 1 1
odczyt
pcznienie [%]
08.06.04 09.06.04
1,05
0,04
0
odczyt z czujnika
1,112
odczyt z czujnika odczyt z czujnika
1,583
2300
3641
10283
2300
1,113
4 dni nasycania wod
1,501
10205
3661
bezporednio po zagszczeniu 4 dni nasycania wod
KARTA BADANIA
13657 13866 13924
bezporednio po zagszczeniu 4 dni nasycania wod 7dni w tym 4 dni nasycania wod
34,86 42,94 42,33
1
2300
1,592
1,114
10205
3452
0,09 0,15 0,18
1 1
Pomiar pcznienia - po 7 dniach w tym 4 dni moczenia w wodzie
Data 08.06.04 09.06.04 10.06.04 11.06.04 12.06.04
1 1
odczyt 0 0 0 0 0
ustawienie zegara 1
0 0 pcznienie [%] 0 0

243
popiow Siekierkowskich ulepszonych 6% dodatkiem popiow fluidalnych z E.C. era
Badanie wilgotnoci
Nr par. 251 39 2 214 99 18 613 208 65 20 115 17
m+t 194,54 215,57 194,49 203,87 246,51 209,24 230,69 202,18 279,74 269,79 279,56 274,60
ms+t 161,6 176,12 161,79 166,86 201,62 171,16 190,78 167,28 228,09 221,72 226,20 226,03
m-ms 32,94 39,45 32,70 37,01 44,89 38,08 39,91 34,90 51,65 48,07 53,36 48,57
t 64,62 59,92 65,66 58,24 100,24 85,85 100,58 89,69 107,85 111,75 101,12 112,74
ms 96,98 116,2 96,13 108,62 101,38 85,31 90,2 77,59 120,24 109,97 125,08 113,29
W 33,97 33,95 34,02 34,07 44,28 44,64 44,25 44,98 42,96 43,71 42,66 42,87
Wr
m+t
t
m
V
d
0,62 1,59 1,50 2,59
1,25 2,76 2,68 4,10
1,86 3,51 3,30 4,93
2,5 4,05 29 3,68 26 5,48 39
3,75 4,97 4,05 6,19
5 5,77 29 4,47 22 6,40 32
6,25 6,52 4,77 6,44
7,5 7,19 5,06 6,60
8,75 7,90 5,14 6,98
10 8,53 5,23 7,36
29 24 36
0 0 pcznienie [%] 0 0
1 1
odczyt 0 0 0 0 0
ustawienie zegara 1 1 1
Data 08.06.04 09.06.04 10.06.04 11.06.04 12.06.04
0,016 0,024 0,032
44,54 43,05
1
2300
1,538
1,064
KARTA BADANIA
13631 13891 14150
34,00
10354
3277
2300
1,063
4 dni nasycania wod
1,425
10354
3537
1,522
2300
3501
10649
odczyt z czujnika
1,064
odczyt
pcznienie [%]
08.06.04 09.06.04
1,01
0,008
rednia
Data
ustawienie zegara
10.06.04 11.06.04 12.06.04
1
0
1 1 1
1,02 1,03 1,04
38
66
84
97
36
64
79
131
62
98
118
148
153
189
88
97
107
114
119
138
172
154
158
167
176
121
123
125 204
156

244
gliny zwizej ulepszonej 3% dodatkiem popiow fluidalnych z E.C. era
Badanie wilgotnoci
Nr par. 7 28 24 99 28 251 7 214 23 66 14 2
m+t 243,41 215,44 275,79 240,55 201,14 195,62 238,10 202,74 282,25 288,80 281,60 283,30
ms+t 219,84 194,53 251,2 220,12 181,23 176,07 214,23 180,78 256,48 259,37 251,48 255,97
m-ms 23,57 20,91 24,59 20,43 19,91 19,55 23,87 21,96 25,77 29,43 30,12 27,33
t 80,31 70,88 109,82 100,22 70,89 64,76 80,32 58,30 114,82 97,62 90,08 106,89
ms 139,53 123,65 141,38 119,9 110,34 111,31 133,91 122,48 141,66 161,75 161,4 149,08
W 16,89 16,91 17,39 17,04 18,04 17,56 17,83 17,93 18,19 18,19 18,66 18,33
Wr
m+t
t
m
V
d
0,62 0,79 1,05 0,96
1,25 1,21 1,42 1,34
1,86 1,55 1,71 1,59
2,5 1,80 13 1,96 14 1,80 13
3,75 2,26 2,22 2,09
5 2,59 13 2,42 12 2,34 12
6,25 2,88 2,59 2,55
7,5 3,09 2,76 2,76
8,75 3,43 2,93 2,93
10 3,68 3,09 3,09
13 13 12
61
66
70
74
66
70
74 88
69
50
56
82
47
53
58
62
54
62
74
25
34
41
43
23
32
38
19
29
37
43
1
0 0 0
rednia
Pomiar pcznienia
Data
ustawienie zegara
10.06.04 11.06.04 12.06.04
1 1 1
odczyt
pcznienie [%]
08.06.04 09.06.04
0
0
0
odczyt z czujnika
1,751
2,073
2300
4767
10423
2300
1,749
4 dni nasycania wod
2,048
10405
4745
KARTA BADANIA
15115 15150 15190
17,06 17,84 18,35
1
2300
2,063
1,751
10405
4710
0 0 0

245
gliny zwizej ulepszonej 6% dodatkiem popiow fluidalnych z E.C. era
Badanie wilgotnoci
Nr par. 208 613 15 18 215 20 30 9 61 4 53 60
m+t 259,35 271,21 292,25 261,11 224,14 221,46 232,97 226,74 299,91 266,59 280,00 263,74
ms+t 233,72 245,30 265,24 234,01 196,04 191,04 201,02 197,75 263,99 236,78 247,08 235,66
m-ms 25,63 25,91 27,01 27,10 28,10 30,42 31,95 28,99 35,92 29,81 32,92 28,08
t 89,65 100,56 116,76 85,83 71,63 49,17 63,16 67,57 97,06 97,54 96,85 107,47
ms 144,07 144,74 148,48 148,18 124,41 141,87 137,86 130,18 166,93 139,24 150,23 128,19
W 17,79 17,90 18,19 18,29 22,59 21,44 23,18 22,27 21,52 21,41 21,91 21,90
Wr
m+t
t
m
V
d
0,62 1,17 1,05 1,05
1,25 1,67 1,46 1,59
1,86 2,05 1,63 1,92
2,5 2,34 17 1,76 13 2,09 15
3,75 2,84 2,01 2,26
5 3,26 16 2,13 11 2,42 12
6,25 3,68 2,30 2,55
7,5 3,97 2,47 2,68
8,75 4,31 2,55 2,84
10 4,60 2,68 3,01
17 12 14
61
64
68
72
59
61
64 110
88
54
58
103
42
48
51
55
68
78
95
25
35
39
50
25
38
46
28
40
49
56
1
1,93 2,06 2,17
rednia
Data
ustawienie zegara
10.06.04 11.06.04 12.06.04
1 1 1
odczyt
pcznienie [%]
08.06.04 09.06.04
1,52
0,42
0
odczyt z czujnika
1,667
2,028
2300
4665
9845
2300
1,667
4 dni nasycania wod
1,968
10688
4689
KARTA BADANIA
15215 15377 14510
18,04 22,37 21,69
1
2300
2,039
1,666
10688
4527
0,74 0,85 0,94
1 1
Data 08.06.04 09.06.04 10.06.04 11.06.04 12.06.04
1 1
odczyt 0 1,1 1,28 1,46 1,55
ustawienie zegara 1
0,37 0,44 pcznienie [%] 0,08 0,22

246

Tablica 21 - Zestawienie wynikw wskanika piaskowego SE materiaw zastosowanych
w badaniach.
Lp. Rodzaj mieszanki Wskanik piaskowy SE
1 Popi fluidalny E.C. era 5
2 Popi siekierkowski 9
3 Popi siekierkowski + 3 % popiou fluidalnego 8
4 Popi siekierkowski + 6 % popiou fluidalnego 14
5 Glina zwiza 4
6 Glina zwiza + 3 % popiou fluidalnego 8
7 Glina zwiza + 6 % popiou fluidalnego 8

Tablica 22 - Oznaczenie w
p
i w
l
metod Casagrandea.
Lp. Rodzaj mieszanki w
p
w
l

1 Glina zwiza 26,72 % 49,90 %
2 Glina zwiza + 3 % popiou fluidalnego 20,20 % 38,20 %
3 Glina zwiza + 6 % popiou fluidalnego 24,58 % 44,30 %

0
5
10
15
20
25
30
0% 3% 6%
Procent dodatku popiou fluidalnego
C
B
R
0
1
2
3
4
5
6
7
P
c
z
n
i
e
n
i
e
Rys. 1 Wykres nonoci i pcznienia dla popiow siekierkowskich modyfikowanych
popioami fluidalnymi po 4 dobach moczenia w wodzie.
247
0
5
10
15
20
0% 3% 6%
Procent dodatku popiou fluidalnego
C
B
R
0
1
2
3
4
P
c
z
n
i
e
n
i
e
Rys. 2 Wykres nonoci i pcznienia dla gliny modyfikowanej popioami fluidalnymi po 4
dobach moczenia w wodzie.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
bezporednio 4 dni moczenia w wodzie 7 dni w tym 4 dni moczenia w
wodzie
C
B
R
0% dodatku popiow fluidalnych 3% dodatku popiow fluidalnych
6% dodatku popiow fluidalnych
Rys. 3 Zmienno nonoci w czasie dla popiow siekierkowskich modyfikowanych
popioami fluidalnymi.

0
5
10
15
20
25
30
35
40
bezporednio 4 dni moczenia w wodzie 7 dni w tym 4 dni moczenia w
wodzie
C
B
R
0% dodatku popiow fluidalnych 3% dodatku popiow fluidalnych
6% dodatku popiow fluidalnych

Rys. 4 Zmienno nonoci w czasie dla popiow siekierkowskich modyfikowanych
popioami fluidalnymi.

248
6.4 WNIOSKI
1. Popioy lotne z fluidalnego spalania zarwno wgla brunatnego (El. Turw) jak i wgla
kamiennego (EC. era) w odrnieniu od popiow tradycyjnych charakteryzuj si
znaczn zawartoci tlenku wapnia (CaO) jak i zwizkw siarki (SO
3
) i w zwizku z tym
przy dodatku wody wykazuj du aktywno samowic i mog by stosowane jako
zastpcze spoiwo przy ograniczonym ich stosowaniu (2- 10 %) do ulepszania bd
stabilizacji gruntw lub popiow tradycyjnych na warstwy nasypu i w warstwy podoa
drogowego.
2. Popioy lotne z fluidalnego spalania wgla w caej swojej masie wobec obecnej wiedzy
nie nadaj si do robt drogowych z uwagi na pocztkow wysok ich wytrzymao,
lecz w duszym okresie czasu postpujc degradacj ich struktury i malejc
odporno na cykle zamraania odmraania.
3. Popioy lotne z fluidalnego spalania wgla nadaj si do osuszania przewilgoconych
popiow tradycyjnych i gruntw mineralnych oraz do zwikszania ich wskanikw
nonoci (CBR) przy dozowaniu popiow fluidalnych w iloci 4-10 %.
4. Trwao struktury gruntw lub popiow lotnych tradycyjnych stabilizowanych popioami
fluidalnymi (samodzielnie) lub popioami fluidalnymi z dodatkiem cementu portlandzkiego
moe by zachowana jeeli w mieszance zawarto SO
3
nie przekroczy 2 %.
5. W dalszych badaniach celowym jest przeprowadzi dugoletnie (min. 3 letnie) testy
sprawdzajce trwao przy dodatkach popiow fluidalnych > 10 %.
6. Przy dozowaniu do popiow tradycyjnych lub gruntw mineralnych popiow fluidalnych
w iloci > 10 % naley zbada ich trwao w okresach kilkuletnich, oraz skuteczno
dodatkw specjalnych hamujcych degradacj strukturaln otrzymywanych tworzyw.

249
7. ODPADY CHEMICZNE

7.1 BADANIA WPYWU CHEMICZNYCH MODYFIKATORW NA
WYMYWALNO SUBSTANCJI Z GRUNTW STABILIZOWANYCH
PRZETWORZONYM OSADEM PORAFINERYJNYM.
7.1.1 WSTP
Dokonane analizy waciwoci przetworzonych osadw porafineryjnych przedstawione w
cz. I sprawozdania [1] wykazay, e mog by one stosowane jako stabilizator spoistych
gruntw naturalnych oraz odpadw elektrownianych. Osady porafineryjne mog by
wykorzystywane w ograniczonych ilociach (do 10%) ze wzgldu na wymywalno
szkodliwych substancji w nich zawartych [1,2]. W tym etapie bada zaoono
przeprowadzenie dwch kierunkw bada. Pierwszy kierunek obejmowa prby immobilizacji
skadnikw przy pomocy dostpnych na rynku chemicznych modyfikatorw-jonowymiennych
rodkw ulepszajcych. Przeprowadzono badania wymywalnoci prbek gruntw
naturalnych oraz popiow lotnych stabilizowanych przetworzonymi osadami porafineryjnymi
z dodatkami nastpujcych chemicznych modyfikatorw: Roadbound EN1, Urrichem,
Geosta K1 oraz Lipidu DP. Dla porwnania poddano badaniom prbki bez chemicznej
modyfikacji.
Drugi kierunek bada zakada stabilizacj popiow fluidalnych przetworzonym osadem.
Popioy fluidalne ze wzgldu na znaczne zawartoci zwizkw siarki oraz wapnia posiadaj
waciwoci wice oraz wykazuj cechy pcznienia, ktre wpywa na spadki wytrzymaoci
w czasie. W celu wyeliminowania tej niekorzystnej cechy jako stabilizator zastosowano
przetworzony osad porafineryjny.
7.1.2 ANALIZA WPYWU CHEMICZNYCH RODKW ULEPSZAJCYCH NA
ZMIAN PARAMETRW CHEMICZNYCH WYCIGW WODNYCH
SPORZDZONYCH Z PRBEK GLINY ZWIZEJ I POPIOU LOTNEGO
STABILIZOWANYCH PRZETWORZONYM OSADEM PORAFINERYJNYM [3]
Na podstawie uprzednio wykonanych bada stwierdzono, e ju niewielkie dodatki
przetworzonego osadu porafineryjnego 29% powoduj, i sporzdzone z takich prbek
wycigi wodne charakteryzuj si wysokim odczynem, ktry przekracza wartoci
dopuszczalne. Stwierdzono, e o ile zmniejszenie koncentracji przetworzonego osadu
porafineryjnego w prbkach gruntu jest skuteczn metod, jeeli chodzi o ograniczenie
przenikania do rodowiska nadmiernych iloci zanieczyszcze organicznych i
nieorganicznych w tym metali cikich, o tyle metoda ta nie pozwala wyeliminowa
nadmiernej alkalizacji rodowiska wodnego. Dlatego podjto prby ograniczenia
niekorzystnego oddziaywania produktu, zwizanego przede wszystkim z nadmiern
alkalizacj rodowiska wodnego. W tym celu do stabilizacji gruntw: gliny zwizej i popiou
lotnego zastosowano oprcz osadu porafineryjnego, chemiczne rodki ulepszajce, ktre
miay wspomc stabilizacj a tym samym przyczyni si do wzrostu immobilizacji
uwalniajcych si zanieczyszcze. Zastosowanie chemicznych rodkw ulepszajcych,
wspomagajcych stabilizacj miao przede wszystkim na celu ograniczenie wymywalnoci

1 C. Kraszewski, J. Pachowski, Osady porafineryjne z PKN Orlen S.A. w Pocku przetwarzane metod ORTWED jako spoiwo
do wzmacniania gruntw w budownictwie drogowym, VI Konferencja Naukowo Techniczna Aktualne problemy naukowo
badawcze budownictwa, Olsztyn Kortowo, 2003;
2 C. Kraszewski, J. Pachowski, Moliwoci ulepszania i stabilizacji gruntw mineralnych i popiow z wgla kamiennego
produktem otrzymywanym w wyniku zestalenia uwodnionych osadw porafineryjnych z PKN Orlen S.A. wapnem palonym, IX
Midzynarodowa Konferencja Trwae i bezpieczne nawierzchnie drogowe, Kielce, 2003:
3 B. Bartkiewicz, I. Obierak Analiza wpywu rodkw ulepszajcych na zmian parametrw chemicznych wycigw wodnych z
prbek gruntw stabilizowanych przetworzonymo osadami z PKN ORLEN praca wykonana przez Politechnik Warszawsk,
Wydzia Inynierii rodowiska na zlecenie IBDiM
250
soli wapnia, w gwnej mierze odpowiedzialnych za wysokie pH sporzdzanych wycigw
wodnych.
Do stabilizacji prbek gliny i popiou lotnego zastosowano dodatki przetworzonego osadu
porafineryjnego oraz jeden z czterech rodkw ulepszajcych: EN1, URRICHEM, LIPIDUR
DP i Geosta K1, wspomagajcych stabilizacj gruntw. W przypadku Geosty K1, w celu
zbadania wpywu rodka ulepszajcego na immobilizacj zanieczyszcze uwalniajcych si
z produktu, zastosowano rne dodatki przetworzonego osadu porafineryjnego (0%, 4%, 6%
i 8%). Sposb przygotowania i odpowiednia ilo dodawanego rodka ulepszajcego, w
stosunku do iloci stabilizowanego gruntu podany zosta w Specyfikacji Technicznej,
doczonej przez producentw tych stabilizatorw.
W Specyfikacji Technicznej, doczonej do stabilizatorw nie zosta podany jednake
skad chemiczny rodkw. Ze Specyfikacji URRICHEM-u wiadomo, e jest to nietoksyczna,
jasno brzowa ciecz o pH=89 i gstoci 1,28g/cm
3
. Odczynnik URRICHEM zwiksza
lepko mieszaniny, dziaa jako skuteczny midzyczsteczkowy smar uatwiajcy
uformowanie jednolitej mieszaniny stabilizowanych materiaw i przyspieszajcy powstanie
jednorodnej struktury drobnokrystalicznej, wewntrz ktrej w procesie krzepnicia szkodliwe
substancje zarwno organiczne jak i nieorganiczne s chemicznie wizane lub te fizycznie
otaczane i zamykane. Otrzymany zestalony i czciowo zestabilizowany produkt z
dodatkiem odczynnika URRICHEM posiada wiksz trwao i wytrzymao mechaniczn.
Stabilizator Roadbond EN-1 jest pynem barwy ciemno bursztynowej o pH 1 i gstoci
1,7g/cm
3
produkowany w stanie stonym (sulfonowy D Limonen rozpuszczony w kwasie
siarkowym). Zawiera utleniacz, rozpuszczalnik i naturalny dyspergator.
Wedug informacji producenta Geosta K1 jest substancj w formie proszku zoonego
z elementw alkalicznych i ziem alkalicznych oraz zwizkw kompleksowych. Geosta jest
produktem przeznaczonym do stabilizacji gleby w poczeniu z cementem. Stosowanie
Geosty, wg producenta powoduje szybkie wizanie utwardzanego podoa i prowadzi do
podwyszenia jego nonoci. Ponadto, Geosta pozwala na stabilizacj gruntw o wysokiej
zawartoci skadnikw organicznych np. bogatych w humus.
Do sporzdzenia prbek zastosowano nastpujce dozowanie stabilizatorw chemicznych:
EN1 rozcieczono w wodzie w wodzie 1:400 objtociowo. Ilo koncentratu 0.15l/m
3

stabilizowanego gruntu tj. 60 litrw rozcieczonego rodka na 1m
3
gruntu.
URRICHEM rozcieczono w wodzie 1:50 objtociowo. Na 1 ton stabilizowanego
materiau naley stosowa 1.5% tj. 15 kg stonego rodka. Po rozcieczeniu na 1 ton
materiau otrzymamy 570 l rozcieczonego rodka.
LIPIDUR DP 20 % wagowych w stosunku do masy suchej przetworzonego osadu w
prbce gruntu.
Geosta K1 preparat zastosowano w iloci 1kg / m
3
gruntu tj. 1g rodka Geosta na ok.
1.8kg gruntu i 1g rodka Geosta na 1.2 kg popiou. rodek Geosta K1 rozpuszczono w
wodzie zarobowej. W obliczeniach iloci rodka uwzgldniono wilgotno naturaln
gruntu.

251
7.1.3 ANALIZA I OCENA JAKOCI WYCIGW WODNYCH Z PRBEK
GRUNTW STABILIZOWANYCH PRZETWORZONYM OSADEM
PORAFINERYJNYM I CHEMICZNYMI RODKAMI ULEPSZAJCYMI
Badaniom wymywalnoci poddano glin oraz popi lotny z E.C. Siekierki. Materiay te
zostay ulepszone dodatkiem lub dodatkami przetworzonego osadu porafineryjnego oraz
jednym ze rodkw chemicznych.
Skady poszczeglnych prbek poddanych badaniom byy nastpujce:
G6 Glina zwiza + 6% przetworzony osad
GEN6 Glina zwiza + 6% przetworzony osad + 0,72 g rodka EN1
GU6 Glina zwiza + 6% przetworzony osad + 13,5 g rodka URRICHEM
GL6 Glina zwiza + 6% przetworzony osad + 10,8 g rodka LIPIDUR DP
GG0 Glina zwiza + 0% przetworzony osad + GEOSTA K1
P6 Popi + 6% przetworzony osad
PE6 Popi + 6% przetworzony osad + 0,13 g rodka EN1
PU6 Popi + 6% przetworzony osad + 9,0 g rodka URRICHEM
PL6 Popi + 6% przetworzony osad + 7,2 g rodka LIPIDUR DP
PG0 Popi + 0% przetworzony osad + GEOSTA K1
Obserwujc wygld prbek po dwudziestoomiodniowym okresie ich kontaktu z wod
zauwaono, e o ile wszystkie prbki popiou zachoway swoj walcowat form i nie
powstay adne widoczne lady oddziaywania rodowiska wodnego na prbki, o tyle
zaznaczy si wyrany wpyw oddziaywania wody na prbki gliny. Na prbce gliny
stabilizowanej jedynie 6% dodatkiem przetworzonego osadu oraz prbkach stabilizowanych
przetworzonym osadem i rodkami EN-1 oraz URRICHEM powstay drobne spkania. Prbki
gliny z udziaem Geosty K1 stabilizowanej 0% - 6% dodatkiem przetworzonego osadu
rozsypay si na bryy rnej wielkoci, za na prbce stabilizowanej 8% dodatkiem
przetworzonego osadu powstay wyrane, gbokie spkania. Jedynie prbka gliny
stabilizowana 6% dodatkiem przetworzonego osadu i LIPIDUR-em DP zachowaa swoj
pierwotn form i nie powstay na niej adne spkania i szczeliny.
W poniszej tabeli (Tablica 1) zostaa przedstawiona analiza wycigw wodnych z prbek
gliny zwizej stabilizowanej przetworzonym osadem i odpowiednim dodatkiem chemicznych
rodkw ulepszajcych. Tabela zawiera skad wycigw wodnych po 28 dniach kontaktu
prbek z wod, sporzdzonych w warunkach statycznych.

252
Tablica 1 - Zestawienie wynikw bada wycigw wodnych z prbek gliny zwizej
stabilizowanej produktem i chemicznymi rodkami ulepszajcymi,
po 28-dniowym okresie ekstrakcji wodnej w warunkach statycznych.
Glina zwiza + 6%
przetworzonego osadu
Glina zwiza + Geosta
K1
Dodatek przetworzonego
osadu
Oznaczenie Jednostka
- EN1
URRI-
CHEM
LIPIDUR
DP
0% 4% 6% 8%
pH 8,02 7,96 8,11 8,51 7,24 7,58 8,42 7,48
Przewodno
elektrolityczna
S/cm 260 272 560 202 199 272 298 335
CHZT
mgO
2
/d
m
3

91,29 68,86 80,94 56,00 38,90 62,59 69,80 77,49
SO
4
2-

mgSO
4
/
dm
3

60 48 38 33 23 48 64 76
Cl
-

mgCl/d
m
3

19,53 23,08 115,38 14,20 35,50 39,05 26,63 42,60
Fe
og.

mgFe/d
m
3

0,086 0,084 0,062 0,073 0,071 0,076 0,088 0,079
Zn
mgZn/d
m
3

0,067 0,082 0,050 0,063 0,111 0,052 0,114 0,070
Ni
mgNi/d
m
3

0,023 0,018 0,015 0,021 0,000 0,000 0,013 0,021
Pb
mgPb/d
m
3

0,250 1,321 2,250 0,677 0,471 0,580 0,279 1,052
Cr
mgCr/d
m
3

0,000 0,000 n.w. 0,000 n.w. n.w. 0,000 n.w.
Cu
mgCu/d
m
3

0,141 0,125 0,138 0,125 0,077 0,126 0,095 0,116
Cd
mgCd/d
m
3

0,00 0,00 0,00 n.w. 0,00 0,00 0,00 0,00
Ca
mgCa/d
m
3

4,69 5,65 17,28 3,53 3,85 5,57 5,77 5,39

Na podstawie wynikw bada zestawionych w powyszej tabeli mona wycign
nastpujce wnioski:
Odczyn badanych wycigw wodnych ze wszystkich prbek mieci si w okrelonym
Rozporzdzeniem [4] zakresie (pH 6,58,5). Przy czym odczyn wycigu wodnego, z prbki
gliny stabilizowanej jedynie 6% dodatkiem przetworzonego osadu oscyluje w okolicy pH 8.
Dodatek rodkw ulepszajcych, wspomagajcych stabilizacj nie wpywa istotnie na zmiany
odczynu, co przedstawiono na rys. 1.

U. Nr 212, poz. 1799)
253
7.96
8.11
8.51
8.42
7
7.5
8
8.5
9
9.5
GEN- 6 GU- 6 GL- 6 GG- 6
pH
Glina zwiza + 6% przet worzonego os adu - t o(G-6)
Glina zwiza + 6% przet worzony os ad + c hem ic zny rodek ul eps zaj c y
Rys. 1. Wpyw chemicznych rodkw ulepszajcych na pH wycigu wodnego prbkigliny
zwizej stabilizowanej 6% przetworzonego osadu
rodek EN1 praktycznie nie ma adnego wpywu na zmian pH wycigu wodnego z
prbki gliny stabilizowanej przetworzonym osadem mimo, e jest preparatem o odczynie
kwanym, w odrnieniu od pozostaych, ktre s zasadowe. Natomiast rodki: URRICHEM,
LIPIDUR DP i Geosta K1 nawet nieznacznie podwyszaj odczyn badanych wycigw
wodnych co jest niewtpliwie wpywem ich alkalicznego odczynu.
Dodatkowe badania wycigw wodnych z prbek gliny z dodatkiem Geosty K1,
stabilizowanych rnym dodatkiem przetworzonego osadu wskazuj, i wraz ze wzrostem do
6% przetworzonego osadu wzrasta alkaliczny odczyn wycigw wodnych. Natomiast odczyn
wycigu wodnego z prbki gliny z dodatkiem Geosty K1 stabilizowanej 8% dodatkiem
przetworzonego osadu jest niszy ni wycigw z prbek zawierajcych 4% i 6%
stabilizatora. Biorc pod uwag fakt, i prbki gliny z udziaem Geosty K1 stabilizowane 0%
6% dodatkiem produktu rozpady si w czasie 28-dniowej ekstrakcji wodnej, natomiast na
prbce stabilizowanej 8% dodatkiem produktu powstay jedynie gbokie spkania, mona
przypuszcza, i niska warto odczynu wodnego z tej ostatniej prbki utrzymaa si gwnie
dziki silniejszemu efektowi stabilizacji, osignitemu przy wikszym udziale przetworzonego
osadu w prbce. Dziki temu, i prbka nie rozpada si, woda miaa ograniczon moliwo
penetracji prbki, mniejsza powierzchnia prbki bya naraona na bezporednie
oddziaywanie wody, a w zwizku z tym i mniej zanieczyszcze, gwnie soli wapnia
w przewaajcej mierze odpowiadajcych za alkalizacj rodowiska, zostao wymytych do
rodowiska wodnego.
Zaznacza si wyrany wpyw chemicznych rodkw ulepszajcych, na ograniczenie
zanieczyszcze organicznych uwalnianych do rodowiska wodnego. Jest to wane zjawisko,
korzystne przy immobilizacji zanieczyszcze. Stwierdzono, e najwiksz immobilizacj
zanieczyszcze organicznych osiga si dla rodka LIPIDUR DP, ktry redukuje ilo
wymywajcych si zanieczyszcze organicznych o blisko 40%. rodki EN1 i Geosta K1
redukuj ilo uwalniajcych si zanieczyszcze organicznych o okoo 25% a najmniejszy
efekt immobilizacji daje URRICHEM, spadek wymywalnoci wynis nieco ponad 10%.
Graficznie, ilo zanieczyszcze organicznych oznaczanych jako CHZT w wycigach
wodnych z prbek stabilizowanych 6% dodatkiem produktu i rodkami handlowymi oraz
prbki gliny stabilizowanej jedynie 6% dodatkiem produktu, traktowanej jako odniesienie dla
prbek z udziaem preparatw chemicznych przedstawiono na rys. 2.
254
68.86
80.94
56
69.8
50
60
70
80
90
100
GEN-6 GU-6 GL-6 GG-6

[
m
g
O
2
/
d
m
3
]
Glina zwiza + 6% przetworzony osad - to(G-6)
Glina zwiza + 6% przetworzony osad + rodek ulepszajcy
Rys. 2. Wpyw chemicznych rodkw ulepszajcych na zmian wymywalnoci
zanieczyszcze organicznych z prbki gliny zwizej stabilizowanej
6% dodatkiem przetworzonego osadu
Wyniki bada przewodnoci elektrolitycznej waciwej wskazuj, e nastpuje wymywanie
soli z prbek gruntu stabilizowanego przetworzonym osadem porafineryjnym i chemicznymi
rodkami ulepszajcymi. Z zastosowanych rodkw ulepszajcych jedynie LIPIDUR DP
wpywa pozytywnie na ograniczenie zasolenia wycigu wodnego z prbki gruntu
stabilizowanej 6% dodatkiem przetworzonego osadu - rys.3. W przypadku rodka EN1,
URRICHEM-u i Geosty K1 zaobserwowano natomiast wzrost zasolenia. Biorc pod uwag
wyniki wymywalnoci chlorkw i siarczanw oraz porwnujc graficzne zestawienie tych
wynikw - rys.4 z wynikami przewodnoci elektrolitycznej mona przypuszcza i
najprawdopodobniej zasolenie spowodowane jest w gwnej mierze uwalnianiem si do
rodowiska wodnego soli chlorkowych. Analizujc wpyw rodkw chemicznych na
wymywalno siarczanw stwierdzono, e wszystkie rodki, z wyjtkiem Geosty K1
ograniczaj ilo siarczanw uwalnianych do rodowiska. W przypadku chlorkw za ich
wymywalno wzrasta, tylko LIPIDUR DP hamuje ich mobilno, za w przypadku
zastosowania URRICHEM-u jako rodka ulepszajcego nastpuje wyrany, bo okoo
szeciokrotny ich wzrost.
0
20
40
60
80
100
120
G-6 GEN-6 GU-6 GL-6 GG-6
[
m
g
/
d
m
3
]
Siarczany Chlorki
260
272
560
202
298
0
100
200
300
400
500
600
G-6 GEN-6 GU-6 GL-6 GG-6
[
u
S
/
c
m
]
Rys. 3. Wymywalno soli z prbek gliny zwizej Rys. 4. Wymywalno zanieczyszcze z prbek
stabilizowanej 6% dodatkiem produktu oraz gliny zwizej stabilizowanej 6% dodatkiem
odpowiednim dodatkiem handlowych rodkw przetworzonego osadu oraz odpowiednim
ulepszajcych dodatkiem chemicznych rodkw
ulepszajcych

255
Kolejna seria bada dotyczya analiz wycigw wodnych z prbek popiou lotnego ze
skadowiska Zawady przy EC Siekierki, stabilizowanego przetworzonym osadem
porafineryjnym i odpowiednim dodatkiem chemicznych rodkw ulepszajcych. Wyniki
analizy wycigw wodnych sporzdzonych w warunkach statycznych dla prbek po 28
dniowym czasie pielgnacji w komorze wilgotnociowej zestawiono w tablicy 2.
Tablica 2 - Zestawienie wynikw bada wycigw wodnych z prbek popiou lotnego z EC
Siekierki stabilizowanych produktem i handlowymi rodkami ulepszajcymi, po 28-dniowym
okresie ekstrakcji wodnej w warunkach statycznych
Popi lotny + 6%
przetworzonego osadu
Popi lotny + Geosta K1
Dodatek przetworzonego
osadu
Oznaczenie Jednostka
- EN1
URRI-
CHEM
LIPIDUR
DP
0% 4% 6% 8%
pH 8,60 8,14 7,65 8,98 8,33 8,13 7,95 7,98
Przewodno
elektrolityczna
S/cm 303 340 680 314 769 785 696 800
CHZT
mgO2/dm
3

14,34 12,08 40,78 19,14 27,68 34,48 19,57 23,03
SO4
2-

mgSO4/d
m
3

68 80 35 67,5 310 400 275 365
Cl
-

mgCl/dm
3

15,98 15,98 163,30 17,75 17,75 31,95 35,50 35,50
Feog.
mgFe/d
m
3

0,147 0,073 0,036 0,044 1,78 0,219 0,099 0,059
Zn
mgZn/d
m
3

0,062 0,042 0,057 0,012 0,123 0,090 0,097 0,110
Ni
mgNi/dm
3

0,000 0,000 0,000 0,011 n.w. 0,000 0,000 n.w.
Pb
mgPb/d
m
3

0,238 0,206 0,176 0,218 1,349 0,794 0,695 0,968
Cr
mgCr/dm
3

0,018 0,019 0,000 0,018 0,000 0,000 0,000 0,000
Cu
mgCu/d
m
3

0,100 0,041 0,050 0,106 0,059 0,070 0,125 0,083
Cd
mgCd/d
m
3

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 n.w. 0,00 0,00
Ca
mgCa/d
m
3

1,18 1,24 11,98 0,45 4,78 5,81 3,75 5,69

Na podstawie wynikw bada zestawionych w tablicy 2 mona wycign nastpujce
wnioski:
Odczyn wycigu wodnego z prbki popiou lotnego stabilizowanego 6% dodatkiem
przetworzonego osadu jest na granicy dopuszczalnego zakresu i wynosi 8,6 jednostek pH.
Analizujc wyniki badanych wycigw wodnych z prbki popiou lotnego stabilizowanego 6%
dodatkiem przetworzonego osadu i odpowiednim, w stosunku do iloci stabilizowanego
materiau, dodatkiem rnych rodkw ulepszajcych, wspomagajcych stabilizacj
osignito podany efekt czyli nastpio obnienie odczynu pH (Rys. 5). Jedynie rodek
LIPIDUR DP powoduje niewielki wzrost pH wycigu wodnego, na co prawdopodobnie ma
wpyw skad samego rodka, ktry zawiera cement portlandzki. Odczyn badanych wycigw
wodnych z pozostaych prbek z udziaem rodka EN1, URRICHEM i Geosta K1 mieci si
w okrelonym Rozporzdzeniem [4] zakresie (pH 6,58,5).
256
8 . 1 4
7 . 6 5
8 . 9 8
7 . 9 6
7
7 . 5
8
8 . 5
9
P E N - 6 P U - 6 P L - 6 P G - 6
p H
P o p i + 6 % p r z e t w o r z o n e g o o s a d u - t o ( P - 6 )
P o p i + 6 % p r z e t w o r z o n e g o o s a d u + c h e m i c z n y r o d e k u l e p s z a j c y
Rys. 5 Wpyw chemicznyuch rodkw ulepszajcych na pH wycigu wodnego prbki popiou
lotnego stabilizowanego 6% dodatkiem przetworzonego osadu porafineryjnego

Dodatkowe badania wycigw wodnych z prbek popiou z dodatkiem Geosty K1,
stabilizowanych rnym dodatkiem przetworzonego osadu wskazuj, i wraz ze wzrostem
dodatku osadu nieznacznie spada alkaliczny odczyn wycigw wodnych. Mona
przypuszcza, i przy wikszym udziale przetworzonego osadu w prbce popiou osiga si
silniejszy efekt stabilizacji. Dziki temu mniej zanieczyszcze, gwnie soli wapnia w
przewaajcej mierze odpowiadajcych za alkalizacj rodowiska, zostao uwolnionych do
rodowiska wodnego.
Wpyw chemicznych rodkw ulepszajcych, na zmian iloci zanieczyszcze
organicznych uwalnianych do rodowiska wodnego z prbek popiou stabilizowanego 6%
dodatkiem przetworzonego osadu, jest w wikszoci niekorzystny. Jedynie rodek EN1
nieznacznie wpywa na immobilizacj zanieczyszcze organicznych, a osignita redukcja
CHZT wynosi 15%. rodki LIPIDUR DP i Geosta K1 powoduj wzrost iloci uwalniajcych
si zanieczyszcze organicznych o okoo 25%, a najwikszy bo wynoszcy 65% wzrost
wymywalnoci zanieczyszcze organicznych powoduje URRICHEM. Graficznie, ilo
zanieczyszcze organicznych oznaczanych jako CHZT w wycigach wodnych przedstawiono
na rys. 6.
12.08
40.78
19.14 19.57
0
10
20
30
40
50
PEN-6 PU-6 PL-6 PG- 6
[
m
g
O
2
/
d
m
3
]
Popi + 6% przet worzony os ad - t o(P-6)
Popi + 6% przet worzony os ad + c hemic zny rodek uleps zajc y
Rys. 6. Wpyw chemicznych rodkw ulepszajcych na wymywalno zanieczyszcze
organicznych oznaczanych jako CHZT z prbek popiou lotnego stabilizowanego 6%
dodatkiem przetworzonego osadu porafineryjnego.

257
Wyniki bada przewodnoci elektrolitycznej wskazuj, e nastpuje wymywanie soli
z prbek popiou stabilizowanego przetworzonym osadem porafineryjnym i chemicznymi
rodkami ulepszajcymi. aden z zastosowanych rodkw nie wpywa na ograniczenie
zasolenia wycigu wodnego z prbki gruntu stabilizowanej 6% dodatkiem przetworzonego
osadu (rys. 7, 8), a niekiedy nawet zwiksza wymywalno. W przypadku LIPIDUR-u DP i
rodka EN1 wzrost zasolenia jest bardzo nieznaczny natomiast dla URRICHEM-u i Geosty
K1 stwierdza si ponad dwukrotny wzrost zasolenia.
Mona przypuszcza i najprawdopodobniej, e za tak znaczny wzrost zasolenia
w tych dwch przypadkach, tzn. w przypadku URRICHEM-u i Geosty K1 odpowiedzialne s
sole chlorkowe dla wycigu wodnego z prbki popiou z udziaem URRICHEM-u i siarczany
dla wycigu wodnego z prbki z udziaem Geosty K1. Analizujc wpyw rodkw
chemicznych na wymywalno siarczanw stwierdzono, e rodek EN1 i LIPIDUR DP
powoduj nieznaczny wzrost wymywalnoci siarczanw, Geosta K1 powoduje za
czterokrotny wzrost iloci siarczanw w rodowisku wodnym a jedynie URRICHEM powoduje
dwukrotny spadek wymywalnoci siarczanw. W przypadku chlorkw rodek EN1 i LIPIDUR
DP nie wpywaj na zmian ich wymywalnoci za Geosta K1 powoduje dwukrotny a
URRICHEM a dziesiciokrotny wzrost ich iloci w rodowisku wodnym. Biorc pod uwag
fakt, i w wycigu wodnym z prbki gliny z udziaem URRICHEM-u rwnie obserwowano
znaczny wzrost iloci chlorkw w stosunku do pozostaych badanych wycigw mona
przypuszcza, i ma to zwizek ze skadem chemicznym samego rodka.

0
50
100
150
200
250
P-6 PEN-6 PU-6 PL-6 PG-6
[
m
g
/
d
m
3
]
Siarczany Chlorki

0
200
400
600
800
P-6 PEN-
6
PU-6 PL-6 PG-6
[
u
S
/
c
m
]

Rys. 7. Wymywalno soli z prbek popiou
lotnego stabilizowanego 6% dodatkiem
przetworzonego osadu oraz odpowiednim
dodatkiem chemicznych rodkw ulepszajcych

Rys. 8 Wymywalno zanieczyszcze z
prbek popiou lotnego stabilizowanego 6%
dodatkiem przetworzonego osadu oraz
odpowiednim dodatkiem chemicznych
rodkw ulepszajcych

Stopie wymywania badanych metali cikich z prbki popiou lotnego stabilizowanego 6%
dodatkiem produktu, nie stanowi zagroenia dla rodowiska. Ponadto, handlowe rodki
ulepszajce nie wpywaj w do istotny sposb na redukcj iloci metali uwalnianych do
rodowiska wodnego.
Analizujc wyniki bada wycigw wodnych w warunkach statycznych nasuwaj si
nastpujce wnioski:
Nie mona jednoznacznie twierdzi, i chemiczne rodki modyfikujce pozwoliy osign
istotn popraw parametrw chemicznych sporzdzonych wycigw wodnych.
258
Wpyw poszczeglnych stabilizatorw chemicznych na parametry wycigu wodnego
z prbek gruntw (gliny i popiou) stabilizowanych 6% dodatkiem przetworzonego osadu
porafineryjnego by rny. Niektre rodki wpyway korzystnie, cho ten sam rodek mg
poprawia jeden z oznaczanych parametrw, inny pogarsza a na kolejny nie mie istotnego
wpywu. Ponadto, w zalenoci od stabilizowanego gruntu, wpyw jednego rodka mg by
rny biorc pod uwag te same parametry. Poniewa producenci nie podaj skadu
chemicznego stabilizatorw, mona jedynie przypuszcza i pogorszenie okrelonych
parametrw wycigw wodnych z prbek z udziaem rodkw handlowych, w stosunku do
prbek gruntw stabilizowanych tylko przetworzonym osadem jest spowodowane albo
wzrostem mobilnoci niektrych zanieczyszcze, do ktrej przyczyniaj si rodki
chemiczne, bd te zwizane jest to z ich skadem chemicznym i same stanowi rdo
dodatkowego zanieczyszczenia.
Szczegowo sytuacja wyglda nastpujco:
a) Po 28-dniowej statycznej ekstrakcji wodnej odczyn wycigu wodnego z prbki gliny
zwizej stabilizowanej 6% dodatkiem przetworzonego osadu, pielgnowanej 28 dni w
komorze wilgotnociowej wynosi 8,0 pH i mieci si w dopuszczalnym zakresie.
Zastosowanie chemicznych stabilizatorw bd nie wpywa na zmian pH jak w przypadku
rodka EN-1, bd powoduje nieznaczny wzrost pH, w przypadku trzech pozostaych
stabilizatorw.
Odczyn wycigu wodnego z prbki popiou lotnego stabilizowanego 6% dodatkiem
przetworzonego osadu, po 28-dniowym okresie kontaktu prbki z wod w warunkach
statycznych, wynosi 8,6 czyli jest na granicy dopuszczalnej normy. W przypadku popiou,
wpyw wikszoci stabilizatorw handlowych na zmian odczynu wycigu wodnego jest
pozytywny, tzn. nastpuje spadek wartoci pH, jedynie LIPIDUR DP powoduje wzrost pH do
9. Biorc pod uwag fakt, i z czasem w wyniku karbonizacji nastpuje spadek pH, naley
przypuszcza i pozostaje jedynie kwesti czasu, kiedy to przekroczenie zaniknie.
b) Zaznacza si wyranie pozytywny wpyw rodkw chemicznych na ograniczenie
wymywalnoci zanieczyszcze organicznych z prbki gliny stabilizowanej przetworzonym
osadem. Dla LIPIDUR-u DP spadek ten wynosi blisko 40%. Dla popiou lotnego
stabilizowanego przetworzonym osadem obserwuje si sytuacj odwrotn, tzn. rodki
chemiczne powoduj wzrost iloci zanieczyszcze organicznych w rodowisku wodnym, dla
URRICHEM-u wzrost ten wynosi nawet 65%. Stabilizator EN-1 w bardzo nieznacznym
stopniu ogranicza uwalnianie si zanieczyszcze organicznych.
c) Z analizy wynikw przewodnoci elektrolitycznej wynika, i dodatek stabilizatorw
chemicznych przyczynia si do wzrostu zasolenia rodowiska wodnego, tylko LIPIDUR DP w
przypadku gliny powoduje spadek zasolenia o okoo 20%, a w przypadku popiou nie wpywa
w istotny sposb na zmian tego parametru.
d) W przypadku wycigu wodnego z prbki gliny jak i popiou z udziaem URRICHEM-u
obserwuje si znaczny wzrost iloci chlorkw w stosunku do wszystkich pozostaych prbek,
cho poziom ich jest duo poniej dopuszczalnej normy.
e) Znaczco wysoki jest poziom siarczanw w wycigach wodnych z prbek popiou
stabilizowanego Geost K1.
f) Ilo metali wymywajcych si z prbki gliny czy popiou stabilizowanych 6% dodatkiem
przetworzonego osadu nie stanowi zagroenia dla rodowiska wodnego i aden z badanych
metali w wycigach wodnych nie przekracza wartoci okrelonej Rozporzdzeniem [4].
Biorc pod uwag fakt i parametry chemiczne wycigw wodnych po 28-dniowym okresie
statycznej ekstrakcji wodnej prbek gruntw stabilizowanych 6% dodatkiem przetworzonego
osadu i pielgnowanych w komorze wilgotnociowej 28 dni mieszcz si w okrelonych
Rozporzdzeniem zakresach, a dodatek badanych stabilizatorw chemicznych nie wpywa
zdecydowanie na popraw parametrw wycigw wodnych a niekiedy wrcz je pogarsza, ich
259
stosowanie ze rodowiskowego i ekonomicznego (dodatkowy koszt preparatu) punktu
widzenia jest nie uzasadnione.
Majc na uwadze fakt, i celem zastosowania stabilizatorw handlowych bya prba
zredukowania niekorzystnego efektu oddziaywania przetworzonego osadu porafineryjnego
na rodowisko wodne zwizanego z nadmiern alkalizacj tego rodowiska, co udao si
osign dla trzech z czterech zastosowanych w badaniach laboratoryjnych rodkw
chemicznych wykorzystanych do stabilizacji prbek popiou z udziaem produktu, mona
rozwaa dalsz moliwo bada stabilizacji popiow wikszymi dodatkami
przetworzonego osadu i jednym z preparatw chemicznych. Biorc pod uwag to, i z trzech
preparatw dla ktrych udao si osign obnienie odczynu wycigw wodnych Geosta K1
powoduje bardzo znaczny wzrost iloci siarczanw w rodowisku wodnym, wydaje si e
najodpowiedniejszymi rodkami do ewentualnych dalszych bada s EN-1 i URRICHEM,
ktry co prawda powoduje kilkukrotny wzrost iloci chlorkw w rodowisku wodnym, ale ich
poziom jest duo poniej dopuszczalnego. Jednak badania technologiczne wykazay, i do
stabilizacji popiow produktem najlepiej stosowa 2% 8% dodatek przetworzonego osadu
a optymalnie 46%, co przy takim udziale w stabilizowanym gruncie, jak wynika z bada,
parametry wycigu wodnego nie stanowi problemu rodowiskowego gdy nie przekraczaj
dopuszczalnych norm okrelonych Rozporzdzeniem.

260
7.2 BADANIA PRZETWORZONEGO OSADU PORAFINERYJNEGO JAKO
STABILIZATORA POPIOW FLUIDALNYCH
Popioy fluidalne zawieraj znaczne iloci zwizkw siarki oraz wapnia dziki czemu
posiadaj waciwoci wice lecz wykazuj cechy pcznienia, ktre wpywaj na zmiany
objtociowe w duszym czasie pielgnacji. W celu wyeliminowania tej niekorzystnej cechy
jako stabilizator popiou fluidalnego zastosowano przetworzony wapnem palonym osad
porafineryjny.
7.2.1 CHARAKTERYSTYKA POPIOW FLUIDALNYCH Z E.C. ERA.
Popioy fluidalne do bada zostay pobrane z elektrociepowni era i poddane
podstawowym badaniom podstawowych cech geotechnicznych. Poniej przedstawiono
uzyskane wyniki:
Tablica 3 - Badanie wilgotnoci optymalnej w
opt
i maksymalnej
gstoci objtociowej szkieletu gruntowego
ds
wg. PN - 88 / B - 04481, pkt.8
Nr par. 3 99 115 29 203 208 722 68 18 8 74 45
m+ t 235.64 224.73 251.54 247.48 260.12 241.23 295.30 269.62 269.67 240.84 289.91 275.57
ms + t 193.78 192.15 209.80 207.30 205.68 197.90 237.81 218.51 211.84 191.34 231.08 215.86
m-ms 41.86 32.58 41.74 40.18 54.44 43.33 57.49 51.11 57.83 49.50 58.83 59.71
t 76.78 100.24 101.11 102.45 70.11 89.65 100.91 97.60 85.82 79.95 109.58 92.51
ms 117.00 91.91 108.69 104.85 135.57 108.25 136.90 120.91 126.02 111.39 121.50 123.35
W I W II 35.78 35.45 38.40 38.32 40.16 40.03 41.99 42.27 45.89 44.44 48.42 48.41
W r
m+ t
t
m
V
d
s
d
prz y
S r = 1
W ILGOTNO OP TY MA LNA = . . . . . . 45, 2. . . %
MA K S Y MA LNA G S TO OB J TO CIOW A S ZK IE LE TU GRUNTOW E GO = 0, 989. . . . . g/ c m
3
Ba da ni e w i l gotnoci
0. 900
35. 61
7290
6070
1000
1259 1220
1000 1000
38. 36
7329
6070
40. 09
7381
6070
42. 13
1000
48. 41
7500
6070
1430
45. 16
1. 02
2
0. 964 0. 910
1311
0. 955
2 2
1. 09 1. 05
0. 936
7427
0. 989
7505
6070
1435
1000
6070
1357
1000
Ba da ni e w i l gotnoci optym a l ne j
0.850
0.900
0.950
1.000
1.050
1.100
35.0 36.0 37.0 38.0 39.0 40.0 41.0 42.0 43.0 44.0 45.0 46.0 47.0 48.0 49.0
Wilg o t n o [ %]
G
s
t
o

o
b
j
t
o
c
i
o
w
a

s
z
k
i
e
l
e
t
u

[
g
/
c
m
3
]

261
Jak wida popioy te charakteryzuj si wysok wilgotnoci optymaln i ma
maksymaln gstoci objtociow szkieletu gruntowego. Wysoka wilgotno oznacza
wysok wodorzdno, ktra moe by wykorzystana w procesie ulepszania
przewilgoconych gruntw mineralnych.
Nastpnym krokiem byo badanie wskanika nonoci popiou fluidalnego bezporednio po
zagszczeniu i po 7 dniach pielgnacji. Wyniki bada przedstawiono w tablicy 4.

Tablica 4 - Badanie wskanika nonoci w
no
wg. PN-S-0205:1998, za. 2
Badanie wilgotnoci
Nr par. 15 53 4 20 215 204 251 19
m+t 275.12 256.52 261.96 274.52 205.69 193.90 210.18 198.79
ms+t 219.97 214.02 208.47 225.47 152.01 136.81 163.44 144.09
m-ms 55.15 42.50 53.49 49.05 53.68 57.09 46.74 54.70
t 96 117.70 87.91 114.82 87.91 70.12 106.00 79.96
ms 123.97 96.32 120.56 110.65 64.1 66.69 57.44 64.13
W 44.49 44.12 44.37 44.33 83.74 85.61 81.37 85.30
Wr
m+t
t
m
V
d
0.62 0.67 9.11 0.00
1.25 1.21 11.41 0.00
1.86 1.63 13.29 0.00
2.5 1.92 14 14.63 105 0.00 0
3.75 2.38 17.39 0.00
5 2.80 14 19.86 99 0.00 0
6.25 3.18 22.15 0.00
7.5 3.55 24.33 0.00
8.75 3.89 26.54 0.00
10 4.22 28.76 0.00
14 102 0
582
635
688 101
76
93
350
416
475
530
57
67
85
218
273
318
16
29
39
46
1
0 0 0
rednia
Pomiar pcznienia
Data
ustawienie zegara
10.06.04 11.06.04 12.06.04
1 1 1
odczyt
pcznienie [%]
08.06.04 09.06.04
0
0
0
odczyt z czujnika odczyt z czujnika odczyt z czujnika
10423
4185
bezporednio po zagszczeniu 7dni w tym 4 dni nasycania wod
10423
3282
2300
0.989
1.427
bezporednio po zagszczeniu 7dni w tym 4 dni nasycania wod po zakoczeniu pcznienia
44.33
po zakoczeniu pcznienia 7dni w tym 4 dni nasycania wod
84.00
1
2300
1.820
0.989
13705 14608
0 0 0
Oprcz przedstawionych powyej cech zbadano take wskanik piaskowy SE, kapilarno
biern H
kB
, pH, aktywno popiow t, a take wykonano przesiew na analizatorze
laserowym wyniki przedstawiono w tabeli 5 i rysunku 9 i 10.

262
Tablica 5. Wskanik piaskowy, kapilarno bierna, pH i aktywno popiow fluidalnych.
Badana cecha Uzyskany wynik
Wskanik piaskowy SE [-] 5
Kapilarno bierna H
kB
[m] > 2,0
pH 12,87
Aktywno t [
o
C] 40

Wykonano 9 przesieww na analizatorze laserowym, ktre zestawiono nastpnie na jednym
wykresie, nastpnym krokiem byo stworzenie przesiewu redniego, na poniszych
rysunkach przedstawiono wykres zbiorczy dla 9 przesieww i wykres redni obliczony
metod najmniejszych kwadratw.

Rys. 9. Wykres przesiewu 9 prbek popiow fluidalnych z E.C. era.

Rys. 10. Wykres przesiewu redniego dla 9 prbek popiow fluidalnych z E.C. era
(metoda najmniejszych kwadratw).

Jak wida popioy fluidalne charakteryzuj si niskim wskanikiem piaskowym (SE=5) i
wysok kapilarnoci biern, nie s to wyniki ktre mogyby sklasyfikowa popioy fluidalne
jako dobry materia w budownictwie drogowym. Dotychczas popioy fluidalne stanowiy
263
dodatek do ulepszania maononych przewilgoconych gruntw, zwaszcza spoistych,
natomiast ich waciwoci nie pozwalaj na wykorzystanie ich samodzielnie do budowy
nasypw. W celu okrelenia wpywu dodatku do popiow lotnych fluidalnych wykonano
badania wytrzymaociowe prbek bez dodatku i z rnymi dodatkami przetworzonego
osadu porafineryjnego.

7.2.2 WYNIKI BADA POPIOW FLUIDALNYCH ULEPSZONYCH
PRZETWORZONYM OSADEM PORAFINERYJNYM.

Po badaniach podstawowych dla popiow fluidalnych postanowiono doda do nich 2 i 6%
przetworzonych osadw porafineryjnych w celu zapobiegniciu pkaniu prbek
wytrzymaociowych, co w znaczcy sposb obniao ich wytrzymao i powodowao rozpad
podczas cykli zamraania i rozmraania.

Tablica 6 - Zestawienie wynikw bada popiow fluidalnych stabilizowanych przetworzonymi
osadami porafineryjnymi.
Skad mieszanek
Wytrzymao na ciskanie po
dniach. Popi fluidalny
Popi fluidalny +
2% przetworzonych
osadw
Popi fluidalny +
6% przetworzonych
osadw
Wytrzymao [MPa] 1,20 1,90 2,30
7
R
Nasikliwo [%] 20,73 17,89 18,63
14
R
Nasikliwo [%] 22,85 19,06 19,54
Wytrzymao [MPa] 6,40 7,65 8,78 m
R
28

Nasikliwo [%] 23,45 20,27 20,84
Wytrzymao [MPa]
Rozpad po 8
cyklach
Rozpad po 10
cyklach
Rozpad po 12
cyklach
zo
R
28

Nasikliwo [%] - - -
m
zo
R
R
28
28

Wskanik
mrozoodpornoci
- - -
Wytrzymao [MPa] 5,48 5,10 7,03 m
R
42

Nasikliwo [%] 25,60 21,41 21,51
Wytrzymao [MPa]
Rozpad po 6
cyklach
Rozpad po 8
cyklach
Rozpad po 10
cyklach
zo
R
42

Nasikliwo [%] - - -
m
zo
R
R
42
42

Wskanik
mrozoodpornoci
- - -
m
R
90

Nasikliwo [%] 27,99 27,60 24,30
Wytrzymao [MPa]
Rozpad po 5
cyklach
Rozpad po 7
cyklach
Rozpad po 9
cyklach
zo
R
90

Nasikliwo [%] - - -
m
zo
R
R
90
90

Wskanik
mrozoodpornoci
- - -

264
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
w
y
t
z
r
y
m
a

w

M
P
a
7 14 28 42 90
dni pielgnacji
0% dodatku przetworzonych osadw 2% dodatku przetworzonych osadw
6% dodatku przetworzonych osadw

Rys. 11. Wykres wytrzymaoci na ciskanie prbek popiow fluidalnych stabilizowanych
przetworzonymi osadami porafineryjnymi.

0
5
10
15
20
25
30
n
a
s
i
k
l
i
w
o

w

%
7 14 28 42 90
dni pielgnacji
0% dodatku przetworzonych osadw 2% dodatku przetworzonych osadw
6% dodatku przetworzonych osadw

Rys. 12. Wykres zmian nasikliwoci prbek popiow fluidalnych stabilizowanych
przetworzonymi osadami porafineryjnymi

265
Analizujc otrzymane wyniki bada mona wycign nastpujce wnioski:
1. dodatek przetworzonych osadw porafineryjnych zwiksza wytrzymao prbek na
ciskanie, jednak po 28 dniach we wszystkich prbkach zaobserwowano spadek
wytrzymaoci.
2. przetworzony osad z uwagi na zawarto wglowodorw zmniejsza nasikliwo popiou
co wpywa na wiksz wytrzymao,
3. nawet 6% dodatek przetworzonych osadw nie spowodoway wzmocnienia prbek na
tyle aby wytrzymay 14 cykli zamraania i rozmraania, powoduje zwikszenie tej
wytrzymaoci o 2 cykle jednak adna prbka nie przetrwaa wszystkich 14 cykli.
4. dodatek przetworzonych osadw powoduje take zmniejszenie iloci wchanianej prze
prbki wody, rednio o 2-3%, jednak pomimo tego na wszystkich prbkach
zaobserwowano spkania ktre obniaj ich wytrzymao,
5. spadki wytrzymaoci w czasie prbek stabilizowanych potwierdzaj, e przetworzony
osad nie eliminuje zmian objtociowych w popioach fluidalnych i dalsze kontynuowanie
bada w tym kierunku jest niewskazane,
6. Przetworzony osad porafineryjny nie stanowi modyfikatora popiow fluidalnych z wgla
kamiennego.

266
7.3 BADANIA UZUPENIAJCE MIESZANKI MINERALNO - BITUMICZNO-
GUMOWEJ
W ramach opracowania pierwszego etapu niniejszego opracowania przewidziano
wykonanie bada trwaoci mieszanki mineralno-asfaltowej z dodatkiem granulatu
gumowego z ukierunkowaniem na badania odpornoci na dziaanie wody i niskiej
temperatury. Mieszanki mineralno-bitumiczne z dodatkiem granulatu gumowego
charakteryzuj si zwikszon zawartoci wolnej przestrzeni w nawierzchni w porwnaniu
do warstw wykonanych z tradycyjnych mieszanek mineralno-bitumicznych. Biorc to pod
uwag, a take specyficzne warunki klimatyczne panujce na obszarze Polski (bardzo
czste przechodzenie temperatury przez punkt 0 C) okrelenie odpornoci mieszanki
mineralno-bitumicznej z dodatkiem granulatu gumowego na dziaanie wody i niskiej
temperatury jest bardzo istotnym zagadnieniem.
7.3.1 PROCEDURA BADANIA
Niszczce dziaanie wody i mrozu zostao ocenione na podstawie wskanika odpornoci
TSR w oparciu o procedur IBDiM opracowan na podstawie normy AASHTO T-283 [5].
Metoda badania polega na oznaczeniu wytrzymaoci na rozciganie porednie prbek z
MMA pielgnowanych w ustalony sposb oraz prbek z MMA nie pielgnowanych (prbki
porwnawcze) i obliczeniu ilorazu tych wynikw, ktry pomnoony przez 100 % jest
wskanikiem pozostaej wytrzymaoci na rozciganie porednie TSR. Prbki nie
pielgnowane (porwnawcze) zagszcza si w taki sam sposb jak i prbki pielgnowane
(badawcze). MMA przed zagszczeniem prbek nie pielgnowanych i pielgnowanych jest
przetrzymywana w stanie gorcym w ustalonych warunkach. Pielgnacja prbek polega na
nasyceniu ich wod, zamraaniu i moczeniu w gorcej wodzie.
7.3.2 ZASADA METODY
Poniej podano skrcony opis przeprowadzenia badania odpornoci mieszanki
mineralno-asfaltowej na dziaania czynnikw atmosferycznych:

Przygotowanie prbek:
a wyoenie wymieszanej MMA w cienkiej warstwie na tacy aluminiowej i ochodzenie jej w
temperaturze pokojowej,
b naczynie z ochodzon mieszank przetrzymywanie w suszarce w temperaturze 60 2
C przez 16 h,
c naczynie z mieszank wygrzewanie w suszarce w temperaturze 16 h 135 2 C przez 2
h,
d termostatowanie w temperaturze zagszczania MMA,
e zagszczenie MMA do wolnej przestrzeni 7 1 % (V/V). Energi zagszczania wyraon
np. liczb uderze ubijaka, naley ustali dowiadczalnie dla kadej nowej mieszanki
przed jej zagszczaniem,
f przetrzymywane przez 72-96 h prbek MMA w pokojowej temperaturze. W tym czasie
naley okreli: wysoko i rednic prbek; gsto objtociow, strukturaln metod
hydrostatyczn i woln przestrze; podzieli prbki na dwie grupy po 3 prbki w kadej w
taki sposb, aby wartoci redniej wolnej przestrzeni tych dwch grup nie rniy si
wicej ni o 0,2 % (V/V).
Pielgnacja prbek:
Grup prbek porwnawczych do czasu ich zbadania przechowuje si w temperaturze
pokojowej. Przed badaniem prbki umieszcza si w ani wodnej w temperaturze +25 C
przez 2 0,5 h.
Druga grupa prbek badawczych poddana jest pielgnacji:

5 AASHTO T 283-89 Resistance of Compacted Bituminous Mixture to Moisture Induced Damage
267
a nasycenie wod prbek w komorze prniowej do stopnia nasycenia pomidzy 55-80 %;
stopie nasycenia wod Nw oblicza si wg rwnania 4:
100 *
) (
) (
C B V
A B
Nw
= % [m/m] Rwnanie 1

gdzie:
Nw stopie nasycenia, % (m/m)
A ciar prbki suchej w powietrzu, g
B ciar prbki nasyconej w powietrzu, g
C ciar prbki nasyconej w wodzie, g
V zawarto wolnych przestrzeni w prbce, wyraona liczb dziesitn
b zamroenie prbek MMA w temperaturze -18 3 C przez 16 18 h,
c rozmroenie prbek MMA w ani z wod o temperaturze 60 1 C i przetrzymywanie ich
przez 24 1 h,
d przetrzymywanie prbek MMA w ani z wod o temperaturze 25 0,5 C przez
2 0,5 h,
e waciwe oznaczenie wytrzymaoci na rozciganie porednie prbek pielgnowanych i
nie pielgnowanych.

Wynik badania:
Wytrzymao pojedynczej prbki na rozciganie porednie oblicza si wg rwnania 5:

hd
P 2
S
r
= [MPa] Rwnanie 2

gdzie:
S
r
wytrzymao na rozciganie porednie, MPa
P maksymalna sia niszczca prbk, MN
h wysoko prbki, m
d rednica prbki, m

Wskanik odpornoci TSR oblicza si na podstawie redniej wytrzymaoci na rozciganie
porednie prbek porwnawczych (S
r-2
) i redniej wytrzymaoci na rozciganie porednie
prbek badawczych pielgnowanych (S
r-1
) wg rwnania 6:
100
S
S
TSR
2 r
1 r
=
[%] Rwnanie 3
gdzie:
S
r-1
rednia wytrzymao na rozciganie prbek pielgnowanych, MPa
S
r-2
rednia wytrzymao na rozciganie prbek porwnawczych, MPa.

Obliczony wskanik TSR powinien by 80 %. Im jest on bliszy wartoci 100 % tym
mieszanka jest bardziej odporna na wpyw czynnikw zewntrznych.

7.3.3 MIESZANKA BADAWCZA

Do bada wykorzystano mieszank mineralno bitumiczn z dodatkiem granulatu
gumowego typu MNU przeznaczon na warstw cieralna, a wic najbardziej naraon na
niekorzystne oddziaywanie czynnikw rodowiska naturalnego. Mieszanka zostaa
wykonana w technologii na sucho. W tablicy 1 przedstawiony zosta skad mieszanki
268
mineralnej z dodatkiem granulatu gumowego frakcji 0/4mm oraz skad mieszanki mineralno-
gumowo-asfaltowej.
Tablica 1 - Skad mieszanki mineralnej mineralno-gumowo asfaltowej typu MNU6,3
Lp. Skadniki
Mieszanka
mineralna
% m/m
Mieszanka mineralno-
asfaltowa
% m/m
1
2
3
4
5
Bazalt 5/8 mm
Gabro 0/2 mm
Mczka wapienna
Granulat gumowy
Asfalt modyfikowany 80B
64,0
32,5
3,5
-
-
59,9
30,5
0,9
1,4
7,0
Razem 100,0 100,0
Inne dodatki:
- rodek adhezyjny
- stabilizator.
Na rysunku poniej przedstawiono krzyw uziarnienia badanej mieszanki.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Wymiary oczek sit kwadratowych w mm
P
r
z
e
c
h
o
d
z
i

p
r
z
e
z

s
i
t
o
,

%
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
P
o
z
o
s
t
a
j
e

n
a

s
i
c
i
e
,

%
Wedug recepty MNU 0/6,3
NR ASTM200 10080 50 40 20 10
0,075 0,15 0,18 0,3 0,42 0,85 2 4 6,3 8 9,6
12,8
16
20
25
31,5
38,1

Rys. 1. Krzywa uziarnienia mieszanki mineralnej MNU6,3 do warstwy cieralnej

Mieszanka MNU6,3 wykonana w laboratorium charakteryzowaa si cechami, ktre zostay
przedstawione w tablicy 2.
269
Tablica 2 Zbadane waciwoci mieszanki mineralno-asfaltowej z granulatem gumowym, o
skadzie optymalnym i zawarto asfaltu Am=7,0
Lp. Waciwoci Jednostki Wyniki
1 Gsto objtociowa mieszanki-mineralnej g/cm
3
3,041
2 Gsto objtociowa mieszanki mineralno-asfaltowej g/cm
3
2,608
3 Gsto strukturalna mieszanki mineralno-asfaltowej *) g/cm
3
2,410
4 Wolna przestrze w mieszance mineralno-asfaltowej % v/v 7,6
5 Wypenienie asfaltem wolnej przestrzeni % v/v 67,0
6 Spywno wg Schellenberga % m/m 0,2
*) zagszczanie prbek 2x75 uderze ubijaka Marshalla
W oparciu o powysze dane wykonano mieszank w wytwrni RDM Pia Sp. z o.o.
Pracownicy IBDiM pobrali prbk tej mieszanki, posuya ona do wykonania w laboratorium
IBDiM prbek przeznaczonych do badania w ramach niniejszego tematu odpornoci na
dziaanie wody i mrozu mieszanki mineralno-asfaltowej z dodatkiem granulatu gumowego.
7.3.4 WYNIKI BADANIA
Poniej zostay przedstawione wyniki bada mieszanki mineralno-asfaltowej z dodatkiem
granulatu gumowego typu MNU6,3, wykonanej metod na sucho o uziarnieniu zgodnym z
opisan wyej recept. W tablicach 3 i 4 przedstawione zostay odpowiednio cechy
wykonanych w laboratorium prbek z grupy porwnawczej i poddanej pielgnacji badanej
mieszanki typu MNU6,3.
Tablica 3 Podstawowe cechy prbek niepielgnowanych z MNU6,3 z dodatkiem granulatu
gumowego
Prbka
Cecha
1 2 3
Gesto strukturalna, g/cm3 2,562 2,560 2,559
Zawarto wolnej przestrzeni,
% (v/v)
7,0 7,1 7,1
Wypenienie wolnej
przestrzeni, % (v/v)
64,4 64,2 64,1
Tablica 4 Podstawowe cechy prbek poddanych pielgnacji z MNU6,3 z dodatkiem
granulatu gumowego
Prbka
Cecha
3 4 5
Gesto strukturalna, g/cm3 2,552 2,563 2,574
Zawarto wolnej przestrzeni,
% (v/v)
7,4 7,0 6,6
Wypenienie wolnej
przestrzeni, % (v/v)
63,2 64,6 66,0
270
Prbki pielgnowane nasycano w komorze prniowej uzyskujc nastpujce stopnie
nasycenia.
Tablica 5 Stopie nasycenia wod prbek poddanych pielgnacji
Prbka Stopie nasycenia [%]
4 58
5 65
6 65

Po przeprowadzeniu przewidzianej procedur badawcz pielgnacji poowy prbek
wykonano badania rozcigania poredniego wszystkich prbek w aparacie Marshalla. W
tablicy 6 przedstawione s otrzymane wartoci siy niszczcej oraz wytrzymao na
rozciganie obliczona wg wzoru nr 2.
Tablica 6 Wyniki badania rozcigania poredniego badanej mieszanki MNU6,3 z dodatkiem
granulatu gumowego
Prbki nie-
pielgnowane
Sia niszczca prbk
[kN]
Wytrzymao na rozciganie
porednie [MPa]
nr 1 7,8 0,80
nr 2 7,1 0,71
nr 3 7,6 0,76
Prbki poddane
pielgnacji

nr 4 7,4 0,74
nr 5 6,9 0,68
nr 6 7,4 0,73
Na podstawie otrzymanych wynikw, obliczono redni wytrzymao na rozciganie
prbek niepielgnowanych i grupy porwnawczej.
Wyniosa ona 0,75 MPa dla grupy prbek niepielgnowanych oraz 0,72 MPa dla prbek
poddanych pielgnacji.
Nastpnie korzystajc z wzoru nr 3 obliczono wskanik pozostaej wytrzymaoci na
rozciganie TSR.
Wskanik TSR dla zbadanej mieszanki mineralno-asfaltowej MNU6,3 z dodatkiem granulatu
gumowego wynosi 95,3 %, a wic speniony zosta warunek mwicy, e nie powinien by
mniejszy ni 80 %.
Dokonano rwnie wizualnej oceny przeomu prbek, nie stwierdzajc popkanych
ziaren kruszywa, co wiadczy o odpornoci kruszywa na dziaanie niskiej temperatury.

7.3.5 WNIOSKI
Na podstawie otrzymanych wynikw mona stwierdzi co nastpuje:
mieszanka mineralno-asfaltowa z dodatkiem granulatu gumowego typu MNU6,3
wykazaa wysok odporno na dziaanie wody i niskiej temperatury, wskanik
pozostaej wytrzymaoci na rozciganie TSR wynis 95,3 %, mona wnioskowa, e
mieszanka mineralno-asfaltowa z granulatem gumowym bdzie charakteryzowa si
du trwaoci,
wysoka odporno na dziaanie wody i niskiej temperatury pozwala wnioskowa, e
taka mieszanka bdzie odporna na spkania i dziki temu moe spenia rol np.:
membrany przeciwspkaniowej, zarwno w warstwie cieralnej jaki poredniej,
z uwagi na rodzaj i specyfik mieszanki z granulatem gumowym wskazane jest
zastosowanie mieszanek typu MNU lub SMA,
271
tekstura i wygld przeomu prbek wykazuj cechy pknicia kohezyjnego.
Mieszanka taka moe odznacza si dobr przyczepnoci do rnego rodzaju
podoa,
przebadana mieszanka charakteryzowaa si wytrzymaoci na rozciganie
porednie na poziomie 0,75 MPa, zblionym do wytrzymaoci oznaczonej dla
mieszanek typu SMA, a nieco niszym ni w przypadku mieszanek z betonu
asfaltowego,
cechy wytrzymaociowe s wystarczajce z uwagi na fakt, e przewidziano
stosowanie takich mieszanek, w warstwach, ktre powinny by przede wszystkim
trwae, elastyczne i stanowi zabezpieczenie przeciwspkaniowe lub wyguszajce.

272
Spis treci

1. WPROWADZENIE......................................................................................................... 3
2. WSTP.............................................................................................................................. 5
3. PRZEGLD PRZEPISW PRAWNYCH.................................................................. 6
4. PRZEGLD DOWIADCZE ZAGRANICZNYCH................................................. 8
5. GWNE RODZAJE ODPADW PRZEMYSOWYH PRZYDATNYCH W
DROGOWNICTWIE............................................................................................................. 13
5.1 PRZYKADOWE KONSTRUKCJE NAWIERZCHNI Z WYKORZYSTANIEM
UBOCZNYCH PRODUKTW PRZEMYSOWYCH..................................................... 19
5.1.1 ODPADY BUDOWLANE............................................................................................ 20
5.1.2 ODPADY POWGLOWE........................................................................................... 21
5.1.3 ODPADY ELEKTROWNIANE........................................................................... 23
5.1.4 ODPADY CHEMICZNE.............................................................................................. 25
5.1.5 ODPADY HUTNICZE.................................................................................................. 26
6. BADANIE STANU TECHNIKI NA PODSTAWIE POLSKICH OPISW
ZGOSZENIOWYCH I PATENTOWYCH W ZAKRESIE WYKORZYSTANIA
ODPADW PRZEMYSOWYCH W DROGOWNICTWIE.......................................... 29
6.1 TEMAT BADANIA.................................................................................................... 29
6.2 CEL I RODZAJ BADANIA...................................................................................... 29
6.3 METODA BADANIA................................................................................................ 29
6.4 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH POLSKICH OPISW
PATENTOWYCH DOT. BADANEGO TEMATU............................................................ 29
6.5 OMWIENIE REZULTATW BADA............................................................... 29
ZACZNIK 1 ODPADY HUTNICZE............................................... 36
1. WSTP. OGLNA CHARAKTERYSTYKA GRUPY ODPADW
HUTNICZYCH...................................................................................................................... 37
2. PODZIA GRUPY ODPADW HUTNICZYCH NA PODGRUPY........................ 37
2.1. UEL WIELKOPIECOWY - KAWAKOWY................................................... 38
2.1.1. DEFINICJA, POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA............. 38
2.1.2. IDENTYFIKACJA TECHNICZNA..................................................................... 38
2.1.3. IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT....................................... 39
ZASTOSOWA..................................................................................................................... 39
2.1.5. EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO... 39
DROGOWYCH...................................................................................................................... 39
2.1.7. PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA
UZUPENIAJCYCH.......................................................................................................... 39
2.2. UEL WIELKOPIECOWY - GRANULOWANY.............................................. 39
2.2.3. IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT....................................... 40
ZASTOSOWA..................................................................................................................... 40
DROGOWYCH...................................................................................................................... 40
273
2.2.7. PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA
UZUPENIAJCYCH.......................................................................................................... 40
2.3. UEL STALOWNICZY......................................................................................... 41
2.3.3 IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT....................................... 42
ZASTOSOWA..................................................................................................................... 42
DROGOWYCH...................................................................................................................... 42
2.3.7 PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA
UZUPENIAJCYCH.......................................................................................................... 42
2.4. ULE METALI KOLOROWYCH....................................................................... 42
2.4.1 UEL POMIEDZIOWY.................................................................................... 42
2.4.1.1 DEFINICJA, POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA............. 42
2.4.1.2 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA..................................................................... 43
2.4.1.3 IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT....................................... 43
ZASTOSOWA..................................................................................................................... 43
2.4.1.5 EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO... 43
DROGOWYCH...................................................................................................................... 43
UZUPENIAJCYCH.......................................................................................................... 44
2.4.2. UEL PONIKLOWY.......................................................................................... 44
2.4.2.3 IDENTYFIKACJA HANDLOWA -ASORTYMENT........................................ 44
ZASTOSOWA..................................................................................................................... 44
2.4.2.5 EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO... 44
DROGOWYCH...................................................................................................................... 45
UZUPENIAJCYCH.......................................................................................................... 45
2.4.3 UEL POOOWIOWY I POCYNKOWY...................................................... 45
2.4.3.3 IDENTYFIKACJA HANDLOWA....................................................................... 45
2.4.3.4. DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH
ZASTOSOWA..................................................................................................................... 45
2.4.3.5. EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO46
2.4.3.6. PROPOZYCJA WYKORZYSTANIA ODPADU W KONSTRUKCJACH
DROGOWYCH...................................................................................................................... 46
2.4.3.7. PROPOZYCJA PROGRAMU NIEZBDNYCH BADA
UZUPENIAJCYCH.......................................................................................................... 46
ZACZNIK 2 ODPADY POWGLOWE......................................... 47
274
1. WSTP. ........................................................................................................................... 49
2. OGLNA CHARAKTERYSTYKA ODPADW Z GRNICTWA WGLA
KAMIENNEGO. .................................................................................................................... 49
2.1 UPKI PRZYWGLOWE NIEPRZEPALONE. ................................................... 49
2.2 UPKI ODWGLANE Z WTRNEJ PRZERBKI MECHANICZNEJ UPKA
SUROWEGO. ......................................................................................................................... 50
2.3 UPKI PRZYWGLOWE PRZEPALONE. .......................................................... 50
2.4 ODPADY Z ROBT PRZYGOTOWAWCZYCH................................................. 50
3. CECHY I WACIWOCI FIZYKO-MECHANICZNE ODPADW
NIEPRZEPALONYCH. ........................................................................................................ 51
3.1 SKAD PETROGRAFICZNY. ................................................................................ 51
3.2 SKAD MINERALNY. ............................................................................................. 51
3.3 SKAD CHEMICZNY. ............................................................................................. 51
3.4 WACIWOCI FIZYKO-MECHANICZNE. ...................................................... 52
4. DOTYCHCZASOWE DOWIADCZENIA Z PRAKTYCZNYCH
ZASTOSOWA. .................................................................................................................... 59
4.1 NASYPY Z ODPADW POGRNICZYCH. ........................................................ 59
4.2 WARSTWY WZMOCNIONEGO PODOA I PODBUDOWA POMOCNICZA
NAWIERZCHNI DROGOWEJ Z ODPADW POGRNICZYCH............................... 60
5. OCENA ZAGROENIA RODOWISKA. ................................................................. 61
6. POTENCJALNE ZASTOSOWANIE ODPADW POGRNICZYCH. ................ 61
7. PROPOZYCJA PROGRAMU I ZAKRESU NIEZBDNYCH BADA
UZUPENIAJCYCH.......................................................................................................... 62
8. PROPONOWANA METODYKA BADA KLASYFIKACYJNYCH DLA
ODPADW Z GRNICTWA WGLA KAMIENNEGO - PRZYKAD ...................... 63
8.1 POCHODZENIE I OPIS PRBEK. ........................................................................ 63
9. BADANIA LABORATORYJNE. ................................................................................. 63
9.1 PROGRAM BADA.................................................................................................. 63
9.2 BADANIE UZIARNIENIA I JEGO ZMIENNOCI.............................................. 64
9.3 OZNACZENIE WILGOTNOCI OPTYMALNEJ. .............................................. 65
9.4 OZNACZENIE WSKANIKA NONOCI. .......................................................... 65
9.5 OZNACZENIE ODPORNOCI NA CIERANIE. ................................................ 66
9.6 OZNACZENIE MROZOODPORNOCI I NASIKLIWOCI. ......................... 66
9.7 OZNACZENIE WSPCZYNNIKA FILTRACJI. .............................................. 67
9.8 OKRELENIE KTA TARCIA WEWNTRZNEGO. ........................................ 67
9.9 OZNACZENIE ZAWARTOCI SIARCZANW I CHLORKW. .................... 67
9.10 OKRELENIE ZAWARTOCI CZCI ORGANICZNYCH. ........................... 68
10. WNIOSKI I ZALECENIA. ....................................................................................... 68
ZACZNIK 3 ODPADY BUDOWLANE......................................... 82
1. OGLNA CHARAKTERYSTYKA ODPADW BUDOWLANYCH. ................... 83
2 PODZIA ODPADW BUDOWLANYCH................................................................ 84
3. KRUSZYWO BETONOWE DEFINICJA,
POCHODZENIE,OGLNACHARAKTERYSTYKA....................................................... 85
3.1 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA......................................................................... 87
3.2 IDENTYFIKACJA HANDLOWA ASORTYMENT................................................. 92
ZASTOSOWA KRUSZYWA BETONOWEGO.............................................................. 92
275
3.3.1 KRUSZYWO Z NAWIERZCHNI LOTNISKOWEJ BEMOWO W
WARSZAWIE PRODUKCJI MPRD S.A. ......................................................................... 92
TABLICA 5 CHARAKTERYSTYKA KRUSZYWA BETONOWEGO
POWSTAEGO Z PRZEKRUSZENIA NAWIERZCHNI LOTNISKA BEMOWO W
WARSZAWIE........................................................................................................................ 93
DROBNOWYMIAROWYCH ELEMENTW BETONOWYCH PRODUKCJI FAL-
BRUK...94
DROBNOWYMIAROWYCH ELEMENTW BETONOWYCH DELTA S.A. ......... 97
DROBNOWYMIAROWYCH ELEMENTW BETONOWYCH - LABOTEST........ 100
3.3.5 KRUSZYWO BETONOWE POWSTAE Z PRZEKRUSZENIA
NAWIERZCHNI LOTNISKOWEJ - WPRD S.A........................................................... 106
3.3.6 BADANIA KRUSZYW BETONOWYCH W PROJEKCIE ALTMAT......... 107
3.4 OCHRONA RODOWISKA.................................................................................. 111
3.5 POTENCJALNE MOLIWOCI WYKORZYSTANIA ODPADW
BUDOWLANYCH W DROGOWNICTWIE.................................................................... 113
3.5.1 ZASTOSOWANIE KRUSZYW BETONOWYCH Z RECYKLINGU DO
WYKORZYSTANIA W DROGOWYCH BETONACH CEMENTOWYCH............... 117
3.6 PROGRAM BADA UZUPENIAJCYCH....................................................... 118
4. GRUZ BUDOWLANY (PRODUKTY UBOCZNE Z ROZBIRKI BUDYNKW)
DEFINICJA, POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA........................... 120
4.1 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA....................................................................... 120
TABLICA 25 - SKAD PETROGRAFICZNY GRUZU BETONOWEGO
ZASTOSOWANEGO NA ODCINKU DOWIADCZALNYM...................................... 121
4.2 IDENTYFIKACJA HANDLOWA - ASORTYMENT......................................... 122
4.4 POTENCJALNE MOLIWOCI WYKORZYSTANIA GRUZU
BUDOWLANEGO............................................................................................................... 124
ZACZNIK 4 ODPADY ELEKTROWNIANE............................. 126
1. WSTP............................................................................................................................. 127
2. AKTUALNY STAN NORMALIZACJI W ZAKRESIE WYKORZYSTANIA UPS W
DROGOWNICTWIE........................................................................................................... 129
2.1. AKTUALNY STAN NORMALIZACJI POLSKIEJ W OMAWIANYM ZAKRESIE
................................................................................................................................................ 129
2.2. AKTUALNY STAN NORMALIZACJI EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE
WYKORZYSTANIA UPS W DROGOWNICTWIE ....................................................... 132
3. POPIOY I ULE KONWENCJONALNE............................................................... 133
3.1. POWSTAWANIE ODPADW PALENISKOWYCH.............................................. 133
3.2. KLASYFIKACJA ......................................................................................................... 133
3.3. WYKORZYSTANIE .................................................................................................... 135
3.3.1 MOLIWOCI WYKORZYSTANIA POPIOW LOTNYCH......................... 135
3.3.2. NASYPY...................................................................................................................... 135
3.3.3. PODBUDOWA Z BETONU POPIOOWEGO..................................................... 138
3.3.4. PODBUDOWA Z POPIOW STABILIZOWANYCH CEMENTEM............. 140
3.3.5. MIESZANKI MINERALNO-ASFALTOWE ......................................................... 141
276
3.4. NORMY I OGLNE SPECYFIKACJE TECHNICZNE POLECANE PRZY
PROJEKTOWANIU I WYKONYWANIU ROBT DROGOWYCH Z
WYKORZYSTANIEM KONWENCJONALNYCH POPIOW LOTNYCH LUB
MIESZANIN POPIOOWO-ULOWYCH.................................................................. 142
3.4.1. NORMY...................................................................................................................... 142
3.4.2. OGLNE SPECYFIKACJE TECHNICZNE......................................................... 142
3.5. POPIOY KONWENCJONALNE W KONSTRUKCJACH NAWIERZCHNI
DROGOWYCH.................................................................................................................... 143
3.5.1. WANIEJSZE OKRELENIA................................................................................ 143
3.5.2 PRZYKADOWE RECEPTY NA ULEPSZONE PODOE ORAZ........... 144
PODBUDOW Z POPIOO-ULA Z EL. KOZIENICE............................................ 144
3.5.3. ULEPSZANIE (MODYFIKOWANIE) JAKOCI POPIOW LOTNYCH..... 145
3.5.4. KONSTRUKCJE NAWIERZCHNI DROGOWYCH............................................ 149
3.5.4.1 PRZYKADOWE KONSTRUKCJE NAWIERZCHNI NA PODOU G1 Z
ZASTOSOWANIEM PODBUDW Z ZASTOSOWANIEM POPIOW
ZWIZANYCH HYDRAULICZNIE PRZEDSTAWIONO........................................... 150
3.6. ZAGADNIENIA EKOLOGICZNE DOTYCZCE KONWENCJONALNYCH
UBOCZNYCH PRODUKTW SPALANIA .................................................................... 151
3.6.1. PROMIENIOWANIE JONIZUJCE ..................................................................... 151
NIE MOG PRZEKRACZA O WICEJ NI 20 % WARTOCI:............................ 153
3.6.2. WYMYWALNO Z POPIOW SZKODLIWYCH DLA RODOWISKA
ZWIZKW CHEMICZNYCH ORAZ METALI CIKICH..................................... 154
3.6.3 KLASYFIKACJA ODPADU ..................................................................................... 158
4. POPIOY I PRODUKTY Z FLUIDALNEGO SPALANIA WGLA ORAZ Z
ODSIARCZANIA SPALIN................................................................................................. 159
4.1. WPROWADZENIE...................................................................................................... 159
4.2. POPIOY I PRODUKTY Z FLUIDALNEGO SPALANIA WGLA.................... 159
4.2.1 EKOLOGIA KOD ODPADU, ODDZIAYWANIE NA RODOWISKO. 169
4.3 POPIOY Z PRODUKTAMI Z ODSIARCZANIA SPALIN W ELEKTROWNI
RYBNIK................................................................................................................................ 170
5. PODSUMOWANIE ORAZ PROGRAM BADA I PRZEDSIWZI NA 2004 R.
................................................................................................................................................ 172
ZACZNIK 5 ODPADY CHEMICZNE ........................................ 176
1. WSTP.......................................................................................................................... 177
2 OSADY PORAFINERYJNE PRZETWORZONE WAPNEM PALONYM -
POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA................................................... 177
2.1 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA PARAMETRY......................................... 178
ZASTOSOWA................................................................................................................... 181
2.4 PROPOZYCJA WYKORZYSTANIA PRZETWORZONYCH OSADW
PORAFINERYJNYCH W KONSTRUKCJACH DROGOWYCH................................ 189
2.5 PROPOZYCJA BADA UZUPENIAJCYCH................................................ 190
3. ODPADY GUMOWE - POCHODZENIE, OGLNA CHARAKTERYSTYKA.. 191
3.1 IDENTYFIKACJA TECHNICZNA PARAMETRY......................................... 192
3.2 IDENTYFIKACJA HANDLOWA ASORTYMENT......................................... 195
ZASTOSOWA................................................................................................................... 197
277
3.4.1 KLASYFIKACJA ODPADW Z OPON.......................................................... 201
3.4.2 WPYW NA RODOWISKO............................................................................ 201
3.5 PROPOZYCJA WYKORZYSTANIA ODPADW GUMOWYCH Z OPON
SAMOCHODOWYCH W KONSTRUKCJACH DROGOWYCH................................ 206
3.6 PROPOZYCJA BADA UZUPENIAJCYCH................................................ 207
ETAP II BADANIA UZUPENIAJCE............................................... 208
1. WSTP.......................................................................................................................... 209
2. WYNIKI BADA......................................................................................................... 210
3. ODPADY HUTNICZE - POSTPOWANIE DOTYCZCE USTALANIA
WYMYWALNOCI SUBSTANCJI SZKODLIWYCH Z MATERIAW
ODPADOWYCH Z UWZGLDNIENIEM ICH PRACY W KONSTRUKCJI
DROGOWEJ. ....................................................................................................................... 211
3.1 WPROWADZENIE....................................................................................................... 211
3.2 SUBSTANCJE NIEBEZPIECZNE.............................................................................. 212
3.3 PRZEKROCZENIE ZANIECZYSZCZE W WYCIGACH WODNYCH.......... 212
3.3.1 WYCIGI WODNE ................................................................................................... 212
3.3.2 PROMIENIOTWRCZO NATURALNA.......................................................... 212
3.4 ZARZDZANIE PRODUKCJ ............................................................................ 213
4. ODPADY POWGLOWE - BADANIA ZMIAN CECH GEOTECHNICZNYCH
ODPADW POWGLOWYCH PODCZAS ZAGSZCZANIA W SKALI
POLIGONOWEJ NA ODCINKACH DOWIADCZALNYCH..................................... 214
4.1 CEL, OPIS I WYNIKI BADA.............................................................................. 214
4.2 WNIOSKI OGLNE. .............................................................................................. 219
4.3 ZALECENIA OGLNE ODNONIE SPOSOBU I ZAKRESU BADA PRZY
USTALANIU PRZYDATNOCI UPKW SUROWYCH DO BUDOWY NASYPW
DROGOWYCH. ................................................................................................................... 219
4.4 PRZEWIDYWANE KIERUNKI DALSZYCH PRAC......................................... 220
5. ODPADY BUDOWLANE - BADANIA ODPORNOCI NA CZYNNIKI
KLIMATYCZNE KRUSZYWA BETONOWEGO WG METODYKI STARYCH
NORM PN I NOWYCH EN. ............................................................................................... 221
5.1 CHARAKTERYSTYKA KRUSZYWA BETONOWEGO UYTEGO DO
BADA.................................................................................................................................. 222
5.3 WYNIKI BADA..................................................................................................... 222
5.3 ANALIZA WYNIKW BADA ORAZ WNIOSKI............................................ 230
6. ODPADY ENERGETYCZNE - BADANIA POPIOW FLUIDALNYCH JAKO
STABILIZATORA GRUNTW NATURALNYCH I POPIOW LOTNYCH. ....... 232
FLUIDALNYCH EL. TURW I POPIOW TRADYCYJNYCH (BEZ
ODSIARCZANIA) Z WGLA BRUNATNEGO.............................................................. 232
FLUIDALNYCH Z WGLA KAMIENNEGO (EC. ERA) ORAZ POPIOW
TRADYCYJNYCH Z WGLA KAMIENNEGO............................................................. 233
6.2. MIESZANKI POPIOW FLUIDALNYCH Z WGLA BRUNATNEGO
(EL.TURW) Z POPIOAMI TRADYCYJNYMI ORAZ Z GRUNTAMI
NATURALNYMI ................................................................................................................. 234
278
6.3. MIESZANKI POPIOW FLUIDALNYCH Z WGLA KAMIENNEGO Z
POPIOAMI TRADYCYJNYMI Z WGLA KAMIENNEGO ORAZ Z GRUNTAMI
NATURALNYMI ................................................................................................................. 237
6.4 WNIOSKI ....................................................................................................................... 248
7. ODPADY CHEMICZNE............................................................................................. 249
7.1 BADANIA WPYWU CHEMICZNYCH MODYFIKATORW NA
WYMYWALNO SUBSTANCJI Z GRUNTW STABILIZOWANYCH
PRZETWORZONYM OSADEM PORAFINERYJNYM................................................ 249
7.1.1 WSTP.................................................................................................................. 249
7.1.2 ANALIZA WPYWU CHEMICZNYCH RODKW ULEPSZAJCYCH
NA ZMIAN PARAMETRW CHEMICZNYCH WYCIGW WODNYCH
SPORZDZONYCH Z PRBEK GLINY ZWIZEJ I POPIOU LOTNEGO
STABILIZOWANYCH PRZETWORZONYM OSADEM PORAFINERYJNYM ..... 249
7.1.3 ANALIZA I OCENA JAKOCI WYCIGW WODNYCH Z PRBEK
GRUNTW STABILIZOWANYCH PRZETWORZONYM OSADEM
PORAFINERYJNYM I CHEMICZNYMI RODKAMI ULEPSZAJCYMI............. 251
7.2 BADANIA PRZETWORZONEGO OSADU PORAFINERYJNEGO JAKO
STABILIZATORA POPIOW FLUIDALNYCH........................................................ 260
7.2.1 CHARAKTERYSTYKA POPIOW FLUIDALNYCH Z E.C. ERA. ... 260
7.2.2 WYNIKI BADA POPIOW FLUIDALNYCH ULEPSZONYCH
PRZETWORZONYM OSADEM PORAFINERYJNYM................................................ 263
7.3 BADANIA UZUPENIAJCE MIESZANKI MINERALNO - BITUMICZNO-
GUMOWEJ .......................................................................................................................... 266
7.3.1 PROCEDURA BADANIA.......................................................................................... 266
7.3.2 ZASADA METODY ................................................................................................... 266
7.3.3 MIESZANKA BADAWCZA...................................................................................... 267
7.3.4 WYNIKI BADANIA................................................................................................... 269
7.3.5 WNIOSKI .................................................................................................................... 270

Odpady Jako Kruszywo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Odpady Jako Kruszywo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Warszawa, listopad 2004 r.

Instytut Badawczy Drg i Mostw w Warszawie

. Aktualny stan bada i

mona stosowa w iloci 20% masy spoiwa w przypadku betonw. W przypadku

moe zastpowa nawet do 70% masy cementu, a

posiada Aprobaty Techniczne Instytutu Badawczego Drg i Mostw dopuszczajce

podano w tablicy 17.

przedstawione zostao w Tablicy nr 19.

do modyfikacji zaczynw cementowych naley kadorazowo

wraz z domieszk Betostatu stwierdzono znaczny wzrost

w iloci od 14 do 20 % masy spoiwa bya po 28 dniach o 19-

20 % masy cementu nie wpyno na waciwoci

, sigajcych 50 %, stwierdzono zwolnione narastanie

jest mineralnym spoiwem hydraulicznym barwy szarej, zoonym z

wystpuje w dwch odmianach: LIPIDUR D (D1 i D2) do ulepszania

przeznaczone jest do ulepszania i stabilizacji gruntw w inynierii

wynosi od 2 10% wagowo w stosunku

posiada aprobat techniczn IBDiM nr AT/2002-04-1296

You might also like