1. Zhvillimi i s drejts Romake?

Shteti romak dhe e drejta romake ekzistuan dhe u zhvilluan plot XIII shekuj prej shek. t VIII t
epoks s vjetr gjer n shek. e VI t epoks s re. Pr at koh shteti romak, prej nj shteti t
vogl nj qyteti pa rndsi, evoluoi dhe u b perandoria m e fuqishme skllavopronare, ndrsa e
drejta romake prej rendit juridik formalist dhe primitiv, u zhvillua dhe u b sistemi m i prsosur i
t drejts q mbshtetet n pronn e thjesht private.

2. Ligji i XII tabelave?
Prpjekjet e plebejasve q t regjistrohen rregullat juridike zakonore, bn q t themelohej
komisioni prej tre antarsh i cili qe drguar n Greqi ti studionte ligjet e Solonit. Pas kthimit t
komisionit, qe suspenduar magjistratura e rregullt konsullata dhe n vend t konsujve u zgjodhn
decemviri legibus scribendis, t cilt i regjistruan rregullat juridike n 10 tabela dhe ua paraqitn
komicioneve centurione pr aprovim. Meq u konstatua se tabelat e propozuara nuk prmbanin t
gjitha dispozitat juridike, pr vitin tjetr u zgjodhn decemvirt e rinj t cilt ua parashtruan
komocioneve centuriane edhe dy tabelat e fundit. Kshtu lindi ligji i XII tabelave, i cili gjat tr
historis s Roms konsiderohej si fons omnis publici privatique juris, q prfaqsonte ligjin e
athershm .
Teksti i ligjit ishte i shkruar n pllaka bakri dhe i ekspozuar n forum.
Kodi prmbante dispozita:
- Mbi procedurn gjyqsore dhe mbi ekzekutimin e aktgjykimeve;
- Mbi marrdhniet familjare dhe mbi t drejtn trashgimore;
- Mbi marrdhniet pronsore;
- Mbi veprat penale;
- Mbi aktet religjioze, si dhe
Dispozita tjera pr rregullimin e lloj lloj lmive t jets shoqrore.

3. Trego nocionin e ligjeve (legs) n t drejtn Romake dhe sqaro pjest e prbrse t tyre?
Vendimet e komicioneve me prmbajtje t prgjithshme dhe abstrakte quheshin leges ose ligje: ligji
sht ajo q urdhron dhe prcakton populli.
Iniciativn pr t nxjerr ligje e kishin magjistratt me jus agendi cum populo. Magjistratt
prpilonin propozimin ligjor rogatio dhe e ekspozonin n forum. Pas tri nundinesh mblidheshin
asamblet q t votonin pr propozimin ligjor me ,,uti rogas ose me ,,antiquo.
Kur shumica e centurioneve apo shumica e tribuseve votonin pr rogacion e magjistratve, rogacioja
e aprovuar merrej si ligj ose lex.
Ligji i aprovuar nuk e obligonte popullin romak pr gjersa:
1. Nuk e ratifikonte senati, dhe
2. Magjistrati nuk e kishte prpiluar drejt formalisht tekstin e ligjit q pastaj ekspozohej n forum.
do ligj i aprovuar n asamble, kishte 3 pjes themelore prbrse:
1. Preascriptio,
2. Rogatio, dhe
3. Sanctio.
Preascriptio prmbante shnimet pr propozuesin dhe kryetarin e asambleve, pr ditn dhe vendin e
seancs, si dhe pr mnyrn e votimit.
Rogatio ishte propozimi i pandryshuar ligjor, sepse n koncionet romake nuk kishte as diskutim as
ndryshime t projektit ligjor. Projekti ose aprovohej ose refuzohej n trsi.
N fund t tekstit ligjor prmbante edhe Sanksionin, gjegjsisht parashikonte masat q do t prdoren
kundr personave q nuk do tu prmbahen dispozitave ligjore.

4. ka jan ediktet?
Magjistratt romak kishin jus edicendi, apo t drejtn q urdhrat e drejtuara qytetarve romak, ti
deklaronin gojarisht n koncione ose ti jepnin me shkrim n forum.
Edhe urdhrat e para t magjistratve edhe t dytat quheshin ,,edicta.
Me an t edikteve, magjistratt kryenin tri detyra t rndsishme, kujdeseshin pr aplikimin,
prmirsimin dhe plotsimin e rendit ekzistues juridik.

5. Karakteristikat e s drejts s Lasht?
- PRIMITIVIZMI- n form, n brendi dhe n aplikimin e rregullave juridike;
- FORMALIZMIku qdo pun juridike duhej t ndrmerrej n mnyr t parashikuar strikte dhe me
veprime t jashtme t parashikuara sakt;
- KONZERVATIZMIinsistohej me qdo kusht q prher t ruhej ana e jashtme e manifestimit t
forms s caktuar;
- E DREJTA E ASHPRsidomos n lmin penal, n pjesn e sanksioneve: rrahjet, djegja, varrja n
kryq etj.;dhe
- E DREJTA PERSONALEnj koh t gjat ka qen fare personale, si e till ekskluzivisht i
rregullonte marrdhniet vetm midis qytetarve romak.

6. Karakteristikat e s drejts Klasike?
Nkt period kemi zhvillimin intensiv t bujqsis latifondist, zejtaris si dhe tregtis.
E drejta klasike romake zhvillohej gradualisht dhe pothuajse pa u dukur.
Jus civile e lasht, e prbr prej jus legitimum dhe t drejts s perandorve, u zgjerua me nj varg
t tr rregullash t reja t s drejts honorare.E drejta honorare, i rregullonte marrdhniet midis
qytetarve romak.
Lindirendi i ri juridik i shtetit romak, i krijuar nga veprimtaria e pretorve peregrin i quajtur jus
gentium (e drejt e popujve).Dispozitat e jus gentium rregullonin marrdhniet midis peregrinve,
midis qytetarve romak dhe peregrinve dhe popujve t tjer.
E drejta e civile honorare dhe jus gentium nuk njihnin formalizm, simbolika, vrazhdsi dhe
karakteristika tjera t s drejts s lasht.

7. Karakteristikat e s drejts Postklasike?
Ndryshimet n rendin klasiko juridike dhe t prshtaturit e rendit juridik kushteve t reja
ekonomiko shoqrore, nuk ju besuan m as magjistratve as juristve. Kt detyr dhe t drejt e
mori perandori.
Lindn rregulla juridike t cilat i rregullonin marrdhniet e fillit t nj rendi t ri ekonomiko
shoqror dhe atij feudal.
U eliminua ndarja e s drejts romake n jus civile dhe jus gentium.T dy rendet u tretn n nj
rend t ri unik juridik i quajtur JUS.
Lindi rendi i ri juridik i quajtur leges
Mbrojtja e t drejtave t qytetarve u ishte ln organeve shtetrore t organizuara n baz t
centralizimit demokratik.
U b harmonizimi i kundrshtimeve n mes t jus it dhe rendit juridik q e krijuan perandort
leges, me an t Kodifikimit t perandorit Justinian.





8. Cilat jan pjest e Kodit t Justinianit dhe shpjego ato?
Kodifikimi i Justinianit sht i prbr prej 4 pjesve:
- DIGESTA apo PANDECTAE ishte prmbledhja e tr jus-it n nj trsi prej 50 librash. Si burim i
materies s kodifikuar, komisionit i shrbyen veprat e juristve klasik dhe ediktet e pretorit. Digestat
rregullonin shtjet nga lmi i t drejts publike dhe asaj private;
- INSTITUCIONES ishin prfshir n 4 libra. Instituciones ishte prmbledhja e rregullave juridike q
n form t sublimuar rregullojn marrdhniet nga e drejta statusore, familjare, obligatore, reale,
trashgimore dhe shtjet nga procedura penale dhe civile.
- CODEX REPETITAE PRAELECTIONIS - apo botimi i spastruar i Kodifikimit t ri t Justinianit
prfshinte normat nga t gjitha lmt e drejtsis, e cila sht nj vepr e madhe e ndar n 12 libra,
dhe
- NOVELLAE apo konstitucionet e reja t Justinianit ishin fryt i veprimtaris ligjdhnse t
Justinianit pas prfundimit t puns n kodifikimin dhe prmblidhnin 150 konstitucione, prmbajtja e
t cilave thellohet n t gjitha lmt e jets juridike.

9. Zotsia juridike dhe e veprimit?
Me zotsi juridike romakt kuptonin cilsin e nj personi t caktuar q t jet titullar i t drejtave
dhe detyrimeve.
Meq t drejtat dhe detyrimet i prkitnin lndve t shumllojshme, u b zakon q t dallohen
zotsia juridike n lmin e t drejts publike dhe zotsia juridike n lmin e t drejts private.

Me zotsi t veprimit romakt kuptonin zotsin juridike t njohur t subjektit t drejtsis q t
dal pavarsisht n komunikimin privato juridik dhe t prdor pavarsisht t drejtat e njohura, si
dhe ti plotsoj pavarsisht t gjitha detyrimet e marra, pra q n emr t vet dhe llogari t vet
personale t ndrmarr personalisht pun juridike me qllim q ti gzoj t drejtat e veta dhe t
prgjigjet personalisht pr t gjitha detyrimet e marra dhe veprimet e bra antiligjore.


10. Zotsia juridike n lmin e s drejts publike dhe private?
N lmin e t drejts publike sht e zakonshme q si t drejta qytetare t merren kto:
- jus sufragi ose e drejta aktive e votimit, (e drejta pr t votuar n asamble);
- jus honorum ose e drejta pasive e votimit, (e drejta t zgjedhesh titullar i shrbimeve publike);
- e drejta e shrbimit n legjione;
- e drejta e pjesmarrjes n solemnitete religjioze dhe profane, dhe
- n jetn publike t shtetit n prgjithsi.
Prmbajtja e prhershme e t drejts s qytetarit n lmn e t drejts private prmendet:
- jus conubii ose e drejta pr t lidhur martes, dhe
jus commercii apo e drejta pr ti prdorur institucionet e t drejts pronsore romake.










11. Mnyrat e fitimit t statusit t qytetarit?
Statusi i qytetarit romak fitohej ose me t lindur (jus sanguis) ose me natyralizim (naturalisatio).

12. Fitimi i statusit t qytetarit me lindje?
T drejtn e jets dhe t statusit t qytetarit romak e fitonin bile n astin e lindjes fmijt e
martess s qytetarit romak me qytetaren romake, fmijt jolegjitim t qytetares romake, si dhe
fmijt e lindur t gruas, e cila n momentin e lindjes gjendej n skllavri, dhe gjat kohs sa ishte
shtatzn gzonte t drejtat qytetare bile pak koh (favor libertastis).
Zotsia juridike e fmijs s lindur niste n momentin e prfundimit t lindjes, apo n momentin
kur fmija ndahej nga zorra e krthizs (partus perfectus).
Q t gzonte zotsi juridike t qytetarit romak, fmija i ndar nga zorra e krthizs, duhej t ishte
e gjall. N t drejtn klasike kishte mospajtime midis sabianve dhe prokuleanve se a do t
trajtohej si i gjall fmija q kishte dhn fardo shenje t jets apo vetm ai q pas lindjes kishte
qar. Dominoi mendimi i sabianve se sht e mjaftueshme fardo shenje e jets.

13. Fitimi i statusit t qytetarit me natyralizm?
Personat q nuk lindnin si qytetar romak, mund ta fitonin statusin e qytetarit romak nprmjet t t
ashtuquajturit natyralizm.
Natyralizmi mund t ishte privat ose publik.
Natyralizimi privat i personave t lindur pa status qytetari i lejohej do pater familiasi apo shefit
t familjes romak me adoptim t personave alieni juris ose nprmjet t abrogimit t personave sui
juris.
Natyralizimi publik ose natyralizimi me vendim t organeve shtetrore mund t ishte ose i
rregullt ose i jashtzakonshm.
Natyralizimi i rregullt u lejohej personave q i plotsonin kushtet e parashikuara. Kushtet e
parashikuara ishin m t buta pr personat n pozita latinsh, dhe pak m t ashpra pr personat n
pozita peregrinsh.
Natyralizimi i jashtzakonshm u lejohej ose individve q kishin merita t jashtzakonshme pr
Romn ose tr qytetevedhe disa popujve.



















14. Humbja e zotsis juridike t qytetarve Romak?
Statusi i qytetarit romak humbte pr shkak t vdekjes natyrore ose civile t personave t
ndryshm.
1. Vdekja natyrore vinte kur shuheshin shenjat e fundit t funksioneve fiziologjike t organizmit t
njeriut. Prcaktimi i astit t vdekjes natyrore ishte shum i rndsishm: n at moment shuheshin
t gjitha t drejtat e qytetarit t vdekur dhe hapej trashgimi (delatio hereditatis).
N rastet e trashgimit, prej astit t hapjes s trashgimit e gjer n momentin e akuizicionit apo
marrjes s trashgimit nga trashgimtart e rregullt, vlente ky fiksion: zotsia juridike e t vdekurit
(de cjusit) vazhdonte gjersa trashgimtart e thirrur n rregull, t mos e pranonin trashgimin. Pr
shkak t rndsis s madhe t vrtetimit t dits dhe momentit t vdekjes, juristt klasik prpiqeshin
ta zgjidhnin edhe shtjen e t ashtuquajturve komorient, apo t personave q kishin vdekur n
ndonj katastrof t prbashkt. Pr zgjidhjen e ksaj shtjeje, doli fiksioni: konsiderohej se biri
madhor, q kish vdekur s bashku me t atin, kish rrojtur pas t atit, ndrsa i ati kish rrojtur pas t
birit t mitur. Ky fiksion nuk u aplikua parimisht: kur ishte fjala pr komorientt nga radht e t
liruarve, vlente rregulla se edhe ati edhe biri madhor vdiqn n mnyr simultane, sepse n kt
mnyr mbroheshin t drejtat trashgimore t patronit.
2. Vdekja civile mund t shkaktohej nga nj varg i tr ngjarjesh a faktesh juridike relevante t cilat
n t drejtn romake u ndan n dy grupe themelore: n fakte q sillnin capitis deminutio maxima
ose humbjen e statusit t qytetarit dhe lirin, dhe fakte q sillnin capitis deminutio media ose
humbjen e statusit t qytetarit pa e humbur lirin.
Pr rikthimin e statusit t qytetarit edhe me rastin e capitis deminutio maxima edhe me rastin capitis
deminutio media, kur humbja e statusit t qytetarit nuk paraqiste sanksion pr shkak t veprave
penale, shrbente institucioni i jus postliminii. N rastet tjera, rikthimi i statusit t qytetarit
(riintegrimi) mund t lejohej ekskluzivisht me vendimin e organeve kompetente shtetrore (beneficio
principali).

15. Cilat jan autorizimet te personat e mitur?
Zotsiajuridike e ktyrepersonaveishte e kufizuar, kishin t drejt t lidhin pun juridikeme
tcilatprmirsoninpozitn e tyreekonomike, ndrsanukkishinzotsiveprimi prpuntjuridike me
tcilatdo ta keqsoninpozitn e tyreekonomike.

16. Kufizimet e zotsis s veprimit t personave m t rinj se 25 vjet?
T gjith personat m t rinj se 25 vje, pas ndrprerjes s tutoris, nuk fitonin zotsi t plot t
veprimit, pasi ishin t detyruar q me rastin e disa veprimeve t krkonin plqimin e kujdestarit.
Zotsia e veprimit t ktyre personave ishte dika m e madhe se zotsia e veprimit e inpuberes
infantia majores. Kshtu kufiri i pjekuris apo e zotsis s veprimit u ngrit prej 14 n 25 vje pr
meshkuj, po kur edhe grat u liruan nga tutoria mbi grat, edhe pjekuria e tyre u ngrit n kt
mosh. Vetm n raste t rralla dhe sipas lejes s veant t perandorit, n t drejtn postklasike
disa nga meshkujt mund t fitonin zotsin e plot t veprimit kur mbushnin moshn 20 vjeare.
Kufiri i poshtm pr gra ishte n raste t rrallamosha 18 vjeare.

17. Personi Juridik?
Person juridikishin krijesa artificiale t cilve rendi juridik romak ua njihte subjektivitetin juridik.
Personat juridik si subjekte t drejtsisndaheshin n shoqata njerzish dhe grumbuj sendesh.




18. Numro mnyrat e shuarjes s personit juridik?
Personat juridike shtetror suprimoheshin me vendim t organeve kompetente shtetrore.
Personat juridik t themeluar me iniciativn e qytetarve, suprimoheshin ose me vendimin e
mbledhjes s antarve, ose me humbjen e qllimit pr t cilin ishte themeluar shoqata, apo me
humbjen e pasuris ose humbjen e plot t antarve. Ata mund t shprndaheshin edhe me
vendim t organeve shtetrore, kur ekzistimi i tyre ishte n kundrshtim me dispozitat e reja dhe
me rendin sundues.

19. Personat sui juris dhe alieni juris?
Sipersona sui juris merreshin t gjith personat e seksit mashkull dhe atij femr, t cilt gzonin
status libertatis dhe status civitati, ku mbi ta nuk ishte vendosur pushteti i atit ose i burrit (patria
potestas, manus).
Persona alieni juris konsideroheshin t gjith personat, pa marr parasysh seksin dhe moshn dhe
pa marr parasysh q kan gzuar edhe status libertatis edhe status civitatis, kur mbi ta ishte i
vendosur pushteti i shefit t familjes, qoft si pushtet i burrit (manus), qoft si pushtet i atit (patria
potestas).

20. Gjinia agnate dhe kognate?
N t drejtn e lasht romake lidhjet e gjakut midis disa personave nuk kishin vetvetiu rndsi
juridike. Q t kishte rndsi juridike duhet t ishin t prcjella me faktin e jets s prbashkt
brenda familjes.
N t drejtn e lasht romake gjinia nuk merrej sipas gjakut dhe sipas prejardhjes, por sipas faktit
t jets s prbashkt. Kjo ishte gjinia e ashtuquajtur agnate.
N familjen romake si bashksi konsumuesish, mbizotroi gradualisht pikpamja se si t afrt,
pavarsisht nga shtja e bashksis s jets, duhet marr t gjith personat q midis tyre kan
lidhje gjaku. Ather sistemi i gjinis s gjakut u mposht definitivisht nga sistemi i t
ashtuquajturs gjini gjaku apo kognate.

21. Dallimi mes familjes patriarkale agnate dhe familjes kognate?
Familja patriarkale e agnatve -Kur zhvillimi i fuqive prodhuese bri t mundshme jetn e
grupeve m t vogla prodhuesish se konsorciumi, n Rom u organizuan t ashtuquajturat familje
patriarkale t agnatvedomus.Mirpo, qysh n kohn e ligjit t XII tabelave ekzistonin padit pr
ndarje.
Familja kognate u krijua si pasoj e zhvillimit tekonomis intensive bujqsore, t ekonomis
latifondisten kohn klasike.N familjen kognate mbisundoi martesa pa manus, rendi i ri ligjor i
trashgimit, prmirsimi i pozits personale dhe pronsore e personave alieni juris, kjo familje si
bashksi e t afrmve t gjakut dominoi n kohn e t drejtave postklasike.











22. Kushtet pr lidhjen e martess?
Elementet konstitutive t martess romake ishin:
- Jus conubii,
- Affectio maritalis,
- Puberteti i bashkshortve, dhe
- Forma e parashikuar me ligj.
Jus conubii kishin ekskluzivisht qytetart romak dhe latint e vjetr, me kufizimet pr plebejas gjer me
lex Canuleia, pr qytetart libertin n kohn e principats, ndrsa pr pjestart e grupeve t lidhura
me profesione, n t drejtn postklasike.
Affectio maritalis apo qllimi q t formonin bashksin martesore, n t drejtn e lasht nuk ishte i
domosdoshm t ekzistonte te bashkshortt e ardhshm. N at koh mjaftonte q kt qllim ta
shprehnin kryetart e familjeve prkatse. N t drejtn klasike u krkua q ekzistonte si te
bashkshortt e ardhshm ashtu edhe te kryetart e familjeve. N t drejtn postklasike mjaftonte q t
ekzistonte ekskluzivisht te personat q lidhnin bashksin martesore.
Personat q kishin arritur n pubertet konsideroheshin, femrat t cilat kishin mbushur moshn 12
vjeare dhe meshkujt moshn 14 vjeare.
Format e parashikuara me ligj pr lidhjen e martess romake ishin: conferreatio, coemptio dhe usus.

23. Pengesat martesore?
Rrethanat t cilat nuk bnte t ekzistonin me rastin e lidhjes s nj martese t caktuar, quhen pengesa
martesore.
Sipas t drejts martesore si pengesa martesore konsideroheshin:
- Martesa ekzistuese ishte njra nga pengesat themelore martesore, sepse Roma prej fillimit t
krijimit t s drejts romake gjer me shkatrrimin e shtetit romak, dinte vetm pr martesn
monogamike. Lidhja e martess prkundrejt ksaj pengese, sillte infamin.
- Smundja shpirtrore ishte po ashtu penges martesore, nse dukej para se t vendosej lidhja
martesore.
- Gjinia e gjakut po ashtu ishte penges martesore, n vij t drejt pa kufizime, ndrsa n vij t
trthort gjer n shkalln e katrt. Krushqia ishte penges martesore vetm n vij t drejt, ndrsa
gjinia civile n po at mas sikurse sht gjinia sipas gjakut.
Prve pengesave t prmendura, n kohn e Augustinit ishin parashikuar edhe shum t tjera:
ndalohej martesa ndrmjet qytetarit t lindur n liri dhe t liruars me sjellje t kqija, ndalohej
martesa ndrmjet senatorit dhe t liruarve n prgjithsi, si dhe martesa ndrmjet ktyre personave
dhe artistve.
M von ndalohej martesa ndrmjet tutorit dhe pupiles; ndrmjet drejtuesit t provincs dhe
grave t domiciluara n terrenin e provincs; ndrmjet krishterve dhe paganve; ndrmjet
personave q ishin betuar se nuk do t martohen; ndrmjet atyre q kishin shkelur kurorn si dhe
martesa e ushtarve.










24. Format pr lidhjen e martess?
Martesa juridikisht t rregullta duhej t lidheshin doemos sipas formave t parashikuara juridike.
Format parashikuara ndryshuan n etapa t ndryshme t zhvillimit t s drejts.
Si form m e vjetr e vendosjes s lidhjeve juridikisht t rregullta martesore, n burimet
historike prmendej grabitja (raptus mulierum).
Coemptio apo blerja formale e gruas u shfaq pothuajse me siguri n periodn e blerjes reale t
grave, pater familiasi i nuses n pranin e liberpensit dhe 5 dshmitarve ja dorzonte nusen
kryetarit t familjes s dhndrit apo vet dhndrit (nse ishte sui juris), ndrsa dhndri vet ose
kryetari i familjes s tij i jepnin kryetarit t familjes s nuses nummus unus (monedh t vogl) n
emr t mimit simbolik.
Forma e dyt e parashikuar pr lidhjen e martess ishte e ashtuquajtura confareatio. Kjo ishte
forma m solemne q e prdornin shtresat e patricve t shoqris romake. Kur lidhej martesa n
kt form, duhej doemos t ishin t pranishm t fejuarit, pontifex maximus, flamen Dialis dhe s
paku 10 qytetar madhor romak. N dyert e shtpis, dhndri i jepte nuses zjarr dhe uj dhe i
ofronte buk, ndrsa duke marr bukn, zjarrin dhe ujin, duhej t thoshin: ubi tu Gaius, ibi ego
Gaia (kudo q t jesh ti, do t jem edhe un).
Forma m e shpesht dhe m e thjesht pr lidhjen e martess romake ishte usus (fakti i jetess s
prbashkt). Usus si form pr lidhjen e martess u shfaq n qarqet e varfra t plebejasve dhe ishte
nj transferim i thjesht i nuses n shtpin e dhndrit.
Pr shkak t thjeshtsis s vet, ususi prdorej pothuajse si form e vetme pr lidhjen e martesave
n kohn e t drejts klasike.
Mendohejse gruaja q sht martuar sipas usus, pasi kalonte nj vit, nse tr kohn ishte n
shtpin e burrit, hyn nn manus t burrit apo t kryetarit t familjes s tij. Pr t mos ngjar kjo,
qe br zakon q grat para kalimit t afatit t parashikuar, ti kalonin tri dit jasht shtpis s
burrit.

25. Dallimi i martess me manus dhe martess pa manus?
Martesa me manus ishte martes tipike e t drejts s lasht. N kt martes gruaja bhej antare e
familjes s burrit dhe varej drejtprdrejt nga kryetari i familjes. Ajo bhej agnat me agnatt e
burrit, ndrsa nuk ishte m agnat me familjen e t atit. E tr pasuria e gruas kalonte mbi kryetarin
e familjes s re.E drejta themelore dhe e vetme q e fitonte gruaja n martes me manus ishte e
drejta e trashgimit.
Martesat pa manus ishin tipike n zhvillimin klasik dhe postklasik t shtetit romak. N martesat pa
manus, gruaja nuk bhej agnat me agnatt e burrit, ngelte agnat n familjen e saj t mparshme,
kurse bhej person sui juris, nse kt pozit e kishte n momentin e lidhjes s martess.
Burri mund t krkonte nga gruaja t jetonte n ekonomin e tij shtpiake dhe kishte t drejt t
administronte vlerat e pajs t gruas gjersa e shfrytzonte pajn.
Pozita e pavarur e gruas n martesn pa manus shkaktoi mohimin e t drejtave trashgimore t
gruas n familjen e burrit, bile iu mohua e drejta reciproke trashgimore midis nns dhe fmijve.
Nna dhe fmijt nuk ndodheshin n gjini agnate, por vetm n at kognate.








26. ka sht paja?
Pasuria t ciln me rastin e lidhjes s martess ja dorzonte gruaja burrit pr lehtsimin e jets s
prbashkt quhej paj (dos). Paja ishte pjes e pandar e martesave romake. Detyrat e caktimit t
pajs e ngarkonin gruan, nse ishte alieni juris. M von kjo detyr ngarkonte t atin edhe kur
vajza ishte e emancipuar, kurse n t rrall edhe nnn.
Dorzimi i pajs bhej me do veprim q mjaftonte t konstatohej se burri posedonte vlerat e pajs
N t drejtn e lasht vlente rregulla se paja n momentin e lidhjes s martess bhej pron e burrit
ose e pater familiasit t tij, kur buri ishte alieni juris. Paja e marr ngelte pron e ktyre personave
kur vdiste gruaja bile edhe n rast shkurorzimi.
N t drejtn klasike, paja nuk bhej m pron e burrit. Gjat kohvazhdimit t martess, burri ose
pater familiasi i tij, kishin t drejt administrimi mbi vlerat e pajs dhe detyroheshin q dobit e
fituara nga vlerat e pajs ti prdornin. N rastet kur martesa zgjidhej me shkurorzim, zbatohej
rregulla q n do rast lejohej bile restituimi (rikthimi) i kufizuar i vlerave t pajs.
Parimet e t drejts klasike pr pronn mbi gjrat e pajs dhe pr restituimin e pajs u prvetsuan
edhe n kohn postklasike. Ather u caktua rregulla q burri ta kthej pajn gjithmon, nse nuk
sht trashgimtar i gruas.

27. ka sht dhurata paramartesore?
Dhuratat paramartesore ishin pjesa e pasuris q e ndante burri, zakonisht n lartsin e vlers s
pajs dhe q ia dhuronte gruas s ardhshme pr lehtsimin e jets bashkshortore. Dhuratat
paramartesore edhe m tej ngelnin nn administrimin e burrit. Kur zgjidhej martesa pr shkak t
vdekjes s burrit, donatio ante nuptias i takonte fmijve, ndrsa gruaja e gzonte t drejtn e
uzufruktit, kurse n rast shkurorzimi me fajin e burrit, donatio ante nuptias kalonte n pron t
gruas.
N kodifikimin e Justinianit emri i ktij institucioni pat ndryshuar n donatio propter nuptias sepse
Justiniani lejoi q kjo dhurat t jepej edhe gjat kohvazhdimit t martess.


28. Zgjidhja e martess?
Sipas dispozitave t s drejts romake martesa mund t zgjidhej ekskluzivisht me veprimin e
fakteve t reja juridike:
- Ngjarjeve natyrore, dhe
- Veprimeve njerzore.
a) Zgjidhja e martess pr shkak t vdekjes dhe pr capitis deminutio
Vdekja natyrore e burrit, e gruas apo e q t dy bashkshortve shkaktonte zgjidhjen e martess ashtu
si shkaktonte edhe humbjen e prgjithshme t zotsis s juridike. Pas vdekjes s njrit nga
bashkshortt, binte posht edhe pengesa martesore pr shkak t ekzistimit t lidhjes martesore. N at
rast burrat mund t lidhnin menjher martes t re, ndrsa pr gra ishte caktuar tempus lugendi.
Martesa zgjidhej edhe n t gjitha rastet kur ndonj qytetar romak psonte capitis deminutio maxima
dhe media, sepse q t dy institucionet lidheshin me humbjen e statusit t qytetarit, pra edhe me
humbjen e jus conubii.








29. Llojet e shkurorzimit n t drejtn e lasht?
N t drejtn e lasht lejohej zgjidhja e martess me shkurorzim. Kt t drejt e kishte
ekskluzivisht burri dhe pater familiasi i burrit.
Shkurorzimi lejohej pr shkak t shkeljes s kuror, pr shkak t alkoolizimit, pr shkak t
dshtimit t fmijs etj. Gruaja nuk e kishte kt t drejt, sepse nuk ia lejonte pozita n familje si
person alieni juris.
Forma e shkurorzimit ishte korelative ndaj forms s lidhjes: martesa e lidhur n formn
conferatio zgjidhej n formn differatio; martesa e lidhur n formn coemptio zgjidhej n formn
remancipatio, ndrsa martesa e lidhur n formn e ususit zgjidhej me shkurorzim t vrtet t
bashksis martesore me urdhr t burrit.


30. Llojet e shkurorzimit n t drejtn klasike?
Shkurorzimi i njanshm me vullnetin e burrit, e njohur n t drejtn e lasht, nuk qndroi dot si
mnyr e vetme e zgjidhjes s martess n periodn kur mbizotruan martesat pa manus, edhe
gruaja e fitoi t drejtn q t krkoj shkurorzimin. Shkurorzimi lejohej edhe me marrveshje
reciproke t bashkshortve. Pr shkaqe shum t arsyeshme shkurorzimin mund ta krkonte edhe
pater familiasi i gruas. Shkaqet e shkurorzimit nuk ishin t caktuara. Shkurorzimi bhej edhe
ather kur nuk kishte kurrfar arsye, prve dshirs, qoft e njrit nga bashkshortt. Forma e
parashikuar e shkurorzimit ishte deklarimi para dshmitarve ose libellus repudii i shkruar.


31. Llojet e shkurorzimit n t drejtn postklasike?
N t drejtn postklasike, pr shkak t ndryshimeve n pikpamjet morale q i solli me vete
krishterizmi, perandort nxirrnin dispozita religjioze mbi shkurorzimin. N kt koh ekzistonin dy
lloje themelore t shkurorzimit:
1. Divortium cum damno apo shkurorzimi i prcjell me pasoja t kqija, dhe
2. Divortium sine damno apo shkurorzimi pa pasoja t kqija.
Shkurorzimi i prcjell me pasoja t kqija ndahej n dy lloje:
- N shkurorzimin pa shkak t parapar juridik, dhe
- Shkurorzimi i njanshm me fajin e njrit nga bashkshortt.
Pasoja e dmshme q goditnin njrin nga bashkshortt fajtor pr shkurorzim me pasoja t kqija
ishin:
Humbja e pajs,
Ndalimi i martess s re,
Deportimi.
Shkurorzimi pa pasoja t kqija ndahej n dy lloje:
- Shkurorzim me marrveshje reciproke t bashkshortve, dhe
- Shkurorzim me vullnetin e njrit nga bashkshortt por pr shkaqe t arsyeshme si jan:
impotenca, smundjet seksuale etj.
Shkaqet q i jepnin t drejt njrit nga bashkshortt t pafajshm t shkurorzohej pa kurrfar
pasojash t dmshme ishin kto:
Shkelja e kurors,
Vepra e rnd penale,
Rrezikimi i jets,
Jeta imorale, etj.

32. Tutoria dhe kujdestaria?
Tutoria dhe kujdestaria jan institucione juridike t lidhura shum ngusht me shtjen e zotsis
s veprimit t personave sui juris.
N t drejtn romake ekzistonin dy institucione t cilat kishin pr qllim t plotsonin mungesn e
zotsis s veprimit te personat pa aftsi.

33. Cili sht dallimi ndrmjet tutoris dhe kujdestaris?
Tutoria ishte institucion me t cilin plotsohej mungesa e zotsis s veprimit t kategorive t
tra t personave q pr shkak t moshs ose seksit nuk ishin n gjendje t dilnin vet n
komunikimin juridik.
Kujdestaria ishte institucion me t cilin plotsohej mungesa e zotsis s veprimit te personat t
cilat nga vet natyra duhej t kishin zotsi t plot veprimi, mirpo nuk ishte ashtu pr shkak t t
metave personale (personat e smur psikikisht, batakinjt, personat me t meta fizike).

34. Prgjegjsia e tutorit?
N t drejtn e lasht dihej pr dy mjete themelore t mbrojtjes s interesave t pupilve nga tutort
e pandrgjegjshm.
Mjeti i par ishte actio suspecti tutoris. Kt padi mund ta ngrinte do person, nse kishte
vrejtur keqprdorimin e tutorit. Dnimi bnte t shkputej marrdhnia tutoriste dhe sillte
infamin e tutorit t mparshm.
Mjeti i dyt ishte actio de rationibus distrahendis. Kt padi e ngrinte pupili mparshm pasi
ndrpritej marrdhnia tutoriste, kur ekzistonte dyshimi se llogarit mbi administrimin e pasuris
s pupilit nuk ishin spastruar krejt.
N t drejtn klasike, prve mjeteve t prmendura juridike, pr mbrojtjen e interesave t pupilve
u parashikua detyrimi i tutorit q n momentin e lidhjes s marrdhnies tutoriste t depononte
pengun se do ta ruante pasurin e pupilit.
N t drejtn postklasike interesat e pupilve mbroheshin edhe me hipotekn e prgjithshme t
privilegjuar mbi pasurin e tutorit.

35. Kujdestaria mbi personat m t rinj se 25 vjet?
N fillim t shek. t dyt t epoks s vjetr, bashkkontraktuesit e t miturve nn 25 vje duhej
patjetr t ishin shum syel pr t mos rn n ndonj gabim. Pr shkak t ktyre rreziqeve q
mund t prfundonin n disfavor t bashkkontraktuesve t personave pa prvoj, u dobsua mjaft
pozita ekonomike e personave m t rinj se 25 vje.
Pr tu evituar mosbesimi ndaj tyre, u krijua institucioni i kujdestaris s veant, e ashtuquajtura
kujdestari mbi personat m t rinj se 25 vje.
Kujdestari i personave m t rinj se 25 vje, i caktuar nga organi kompetent shtetror sipas
krkess s t miturit, kishte pothuajse autorizime t njjta me autorizimet q kishte tutori n
administrimine pasuris s pupilit.
Detyra themelore e kujdestarit ishte t jepte consensus pr lidhjen e punve juridike q
ngarkoheshin edhe pr tjetrsimin e pasuris s pupilit.






36. Cilat jan karakteristikat themelore t marrdhnieve realo juridike me t cilat ato
dallohen nga marrdhniet juridike trashgimore dhe detyrimore?
Marrdhniet realo juridike veprojn:
Intervivos(pr t gjall t titullarit), pr dallim nga marrdhniet trashgimore, q veprojn
mortiscausa (pas vdekjes s titullarit).
Ergaomnes (ndaj t gjithve): titullari ka t drejt q me padi t krkonte mbrojtjen e t drejtave q
i njiheshin kundr do personi te i cili gjendej sendi ose q e pengonte n shfrytzimin e sendit
(actio in ren), pr dallim nga marrdhniet obligatore q vepronin interpartes (midis palve sakt
t prcaktuara: kontesti eventual midis palve obligatore zhvillohej me (actio in personam).


37. Kuptimi i sendeve ?
Kuptimi i sendeve mund t ndahet n kuptimin e gjer, t ngusht dhe m t ngusht.
N kuptimin e gjer i prkiste tr asaj q ekziston n botn materiale dhe INTELIGIBILE,
N kuptimin e ngusht prfshinte tr at q mund t ishte objekt i marrdhnieve juridike n
prgjithsi,
Ndrsa n kuptimin m t ngusht prfshinte t gjitha lndt e t drejts pronsore.


38. Dallimi ne mes t sendeve t luajtshme dhe t paluajtshme?
Sendet e luajtshme jan ato sende q mund t ndrronin pozitn pa e humbur vlern dhe pa e
ndryshuar natyrn. Ndr sendet e luajtshme dallojm sendet q nuk lvizin vet, por mund t ishin
vn n lvizje. Ndr sendet q kan lvizur vet, m t rndsishme ishin kafsht dhe skllevrit.
Sendet e paluajtshme ishin ato sende q nuk mund ta ndrronin pozitn pa e ndryshuar natyrn.
Si send kryesor i paluajtshm konsiderohej toka dhe e gjith ajo q ishte e lidhur organikisht me
tokn.
Sendet q organikisht ishin t lidhura pr toke jan:
Ndrtimet,
E tr ajo q sht e mbjellur n tok, dhe
T gjitha kto me nj emr quheshin siprfaqe toksore superficies.
Pasoja m e rndsishme juridike e ndarjes s sendeve n t luajtshme dhe t paluajtshme shihej n
lmin e fitimit t pronsis, pr fitimin e sendeve t luajtshme parashikoheshin mnyrat m pak
solemne dhe afatet m t shkurtra t parashkrimit fitues ndrsa pr ato t paluajtshme krkoheshin
forma solemne dhe koh m e gjat e parashkrimit fitues.


39. ka kan qen sendet (in genere) dhe ato (in specie) n t drejtn e lasht romake?
Si t zvendsueshme do t konsiderohen sendet e caktuara in genere (ishin t gjitha sendet e llojit
t vet: gruri, misri, elbi etj. pra sende jo t individualizuara), ndrsa si t pazvendsueshme sendet
e caktuara in specie (ishin sendet e individualizuara plotsisht).


40. ka jan frytet natyrore dhe ato civile? Numro disa fryte civile.
Frytet e krijuara nga sendet frytdhnse me veprim t ligjeve natyrore quheshin
fructusnaturales(frytet natyrore).
Ndrsa, frytet t cilat krijoheshin me veprimin e ligjeve t komunikimit ekonomik, quheshin
fructus civiles (frytet civile). Si, kamata, qiraja, renta nga dhnia e toks me qesim afatshkurtr dhe
afatgjat etj.
41. Kuptimi dhe karakteristikat e sendeve ne pronsi private dhe jasht pronsis private ?
N t drejtn romake lindi ndarja e sendeve n t gatshme dhe n sende jo t gatshme pr
prvetsim privat.
Sendet e gatshme pr prvetsim privat ndaheshin n:
1. Sende t cilat n astin e duhur e kishin zotruesin dhe q gjendeshin n posedim t zotruesit.
Kto sende quheshin in bonis;
2. Sende t cilat ishin t braktisura nga poseduesi, quheshin resderelictae;
3. Sendet t cilat poseduesi i kishte humbur ose ia kishin vjedhur, quheshin resdeperditae, dhe
4. Sende t cilat kishin zotrues por me kalimin e kohs s gjat nuk mund t vrtetohej identiteti i tij,
quheshin resnullius (sende t askujt).
Sendet jo t gatshme pr prvetsim privat ndaheshin n:
1. Resextrapatrimoniumdivnijuris apo n sende jo t gatshme pr prvetsim privat sipas dispozitave
hyjnore, dhe
2. Resextrapatrimonium humani juris apo sende jo t gatshme pr prvetsim privat sipas
dispozitave t s drejts njerzore.


42. Kuptimi dhe karakteristikat e RES MANCIPI dhe RES NEC MANCIPI ?
ResMancipi ishin sendet komunikimi juridik i t cilave duhej t zhvillohej n forma t posame
solemne q u prshtateshin ekskluzivisht qytetareve romak.
RES NEC MANCIPI - ishin sendet tjera t gatshme pr qarkullimin ekonomik e q u prshtateshin
qytetareve romak dhe banoreve t tjer te shtetit.


43. Autorizimet realo juridike t pronarve privat?
Pronart n baz t s drejts pronsore, merrnin tri grupe autorizimesh:
1. Jusutendi (e drejta e posedimit dhe e prdorimit t sendit);
2. Jusfrutendi (e drejta e mbledhjes s fryteve natyrale dhe civile nga sendi frytdhns), dhe
3. Jusabutendi(e drejta e disponimit me sendin).


44. Kuptimi i pronsis ?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
____________________________


45. Kuptimi dhe karakteristikat e prons bonitare ?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
___________________________________


46. Kuptimi dhe karakteristikat e prons NUDUM JUS QURITIUM ?
Autorizimet e pronarve kuirit u bn formale: optiminjus e tyre u shndrrua n JusQuiritium ose e
drejte boshe e prons kuirite. Me zhdukjen e dallimeve n mes t prons kuirite dhe asaj
bonitareJustiniani abrogoi kuptimin e prons boshe kuirite.


47. Mnyrat publike t fitimit t pronsis - aktgjykimi n kontestet e ndarjes ?
Aktgjykimi i shqiptuar n baz t padive t ndarjes FAMILIAE ERCISCUNDAE DE COMUNI
DIVIDUNDO quhej ADJUDICATIO. Me Adjudicatio dilnin dy pasoja t rndsishme:
1) zgjidheshin marrdhniet bashkpronsore gjer ather ekzistuese n mes t bashkpronarve dhe
2) bhej konstituimi i s drejts s re pronsore.


48. Kuptimi dhe karakteristikat e USUCAPTIO (parashikimi fitues) si mnyre private e fitimit
t pronsis ?
Q prona mbi disa sende t mos ngelte gjat ose gati prher e pasigurt u parashikua parashikimi
fitues (USUCAPTIO) si mnyre e fitimit t prons kuirite nga personat q ushtronin pushtet mbi
sendet q nuk ishin t tyre. USUCAPTIO ishte mnyre ordinere e fitimit te prons. Pr tu br e
mundur fitimi i prons me Usucaptio duhej plotsuar disa kushte:
1) Reshabilis,
2) JustusTitulus,
3) Bonafides - mirbesimi,
4) Posedimi dhe zotrimi i sendit dhe manifestimi publik i vullnetit se sendin e mban pr vete dhe
5) Koha e parashikimit fitues


49. Traditio (dorzimi i sendit).?
Ishte e vetmja mnyr derivative e fitimit t prons sipas jusgentium it. Dorzimi i sendit pr tu
konsideruar juridikisht si mnyr e fitimit t prons, duhej plotsuar disa parakushte:
1. Subjektet e zot t zotrimit (me rastin e dorzimit t sendit duhej t ekzistonin dy subjekte:
tjetrsuesi dhe fituesi i sendit.);
2. Vullneti i formuar i subjekteve q sendin ta tjetrsojn apo ta fitojn;
3. Sendi i prshtatshm pr dorzim (ishin t gjitha sendet n qarkullim juridik), dhe
4. Akti i dorzimit t sendit (t bhej me trup dhe me t prekur, kurse pr tokat t shihen t gjitha
pjest e saj).


50. Llojet e TRADITIO (dorzimit t sendit) - mnyr e fitimit t pronsis sipas JUS
GENTIUMIT ?
Llojet e Traditio ishin:
1) TraditioBreviManu - zbatohej kur poseduesi i sendit pr ndonj shkak translativ krkonte t bhet
pronar i sendit,
2) TraditioLongaManu - ose dorzimi simbolik ekzistonte kur tjetrsuesi n vend t tjetrsimit i jepte
marrsit ndonj simbol t objektit apo me ndonj gjest simbolik hiqte dor nga prona e tij,
3) ConstitutumPossessorumn - ishte e kundrta e TraditioBreviManu - ku pronari i sendit e humbte t
drejtn mbi pronn por n marrveshje me marrsin e mbante sendin ende n posedim.

51. Kuptimi dhe karakteristikat e ACCESSIO-(shtimit) mnyr e fitimit t pronsis sipas JUS
GENTIUMIT ?
Sipas rregulls ACCESSORUM SEQUITUR PRINCIPALE - prona mbi sendin e prber prej
sendeve t lidhura ngusht t cilat para se t lidhen i takonin pronarve t ndryshm kalonte mbi
pronarin e sendit kryesor dhe shuhej pr pronarin e sendit sekondar. Rastet e shtimit ndaheshin n
tri grupe:
1) kur bhej bashkimi i sendit paluajtshm me pjest e sendit tjetr t paluajtshm, e q ishin
a) Alluvio - lymi i lumit,
b) Avulsio - rrnimi i copzave t toks,
c) Insula in flumine nata - ujdhesa qe behej ne mes te lumit.
2) kur bhej bashkimi n mes t sendit t paluajtshm dhe sendit tjetr q pr nga natyra ishte i luajtshm.
3) n rastet kur bhej bashkimi i t dy sendeve q pr nga natyra ishin t luajtshme.


52. Fitimi i pronsis n rast t bashkimit t sendit t paluajtshm me sendin e luajtshm
(INAEDIFICATIO dhe INPLANTATIO) ?
Kur bhej bashkimi n mes t sendit t paluajtshm dhe sendit tjetr q pr nga natyra ishte i
luajtshm e q ishin: a) Inaedificatio - sipas parimit SUPERFICIES SOLO CEDIT do ndrtim
mbi tok i takonte pronarit t toks dhe b) Inplantatio - fidanizimi n toke. Parimi SUPERFICIES
SOLO CEDIT vlente edhe pr fidanizimin n tokn e huaj.


53. Fitimi i pronsis n rast t bashkimit t sendit t luajtshm
(SCRIPTURA,PICTURA,TEXTURA dhe FERRUMINATIO) ?
Ne rastet kur bhej bashkimi i t dy sendeve q pr nga natyra ishin t luajtshme, e q ishin:
SCRIPTURA - paraqet prdorimin e pergamentit t huaj pr t shkruar tekstin e vet
PICTURA - prpunimi i fotografis mbi pllak t huaj
TINCTURA - ngjyrosja e plhurs me ngjyre t huaj
TEXTURA - endja n plhurn tnde me perin e huaj
FERRUMINATIO - shkrirja e materialit t huaj n sendin tnd


54. Pr ka ka shrbyer actionegatoria?
Actionegatoria ishte padi t ciln e ngrinte pronari kuirit q nuk kishte humbur posedimin e sendit
por q koh pas kohe dikush e shqetsonte n shfrytzimin e plot ose t pjesshm t sendit


55. Dallimi n mes reivendicatio dhe actionegatoria?
Reivindicatioishte padi petitore q prdoret nga pronari kuirit kur i merrej posedimi i sendit me
efekt q ti kthehej sendi n posedim t srishm. Kt padi kishte t drejt q ta ngre do pronar
kuirit q n fardo mnyre ju kishte marr posedimi i objektit t prons. Legjitimacion pasiv
kishin poseduesit e objektit kontestues. dhe
Actionegatoria ishte padi t ciln e ngrinte pronari kuirit q nuk kishte humbur posedimin e sendit
por q koh pas kohe dikush e shqetsonte n shfrytzimin e plot ose t pjesshm t sendit.




56. Exceptioreivendicatioactraditae dhe actiopubliciana?
Exceptioreivenditaeactraditae kt mjet e juridik fituesi i ndershm i kundrshtonte REI
VINDICATION e pronarit kuirit. Efekti i ktij kundrshtimi ishte refuzimi i REI VINDICATIOS
s pronarit kuirit;
Actiopubliciana me kt mjet juridik fituesi i ndershm krkonte rikthimin e sendit n posedim t
srishm. Efekti i padis ishte kthimi i sendit n posedim t paditsit fituesit t ndrgjegjshm.


57. Si shuhej e drejta pronsore?
E drejta pronsore shuhej me:
a) Me veprimin e ngjarjeve natyrore, (e drejta pronsore shuhej kur zhdukej objekti i prons, kur
liroheshin shtazt e egra, si dhe kur largoheshin skllevrit nga territori i Roms.);
b) Me vullnetin e pronarit, (prona humbej n rastet: me zhdukjen fizike t sendit, me dorzimin e
sendit n tempull fetar, me braktisjen e sendit, si dhe me kalimin e prons ndonj personi), apo
c) Me vendim t organeve shtetrore. (e drejta pronsore shuhej n rastet e ekspropiimit, konfiskimit
dhe shndrrimit t objektit t prons private n pron publike).


58. Posedimi dhe llojet e tij?
Posedimi ishte pushteti fizik apo material mbi sendin. Posedues ishte do person i cili e zotronte
sendin pa marr parasysh se si e kishte konstituuar pushtetin fizik mbi nj send.
Llojet e posedimit ishin:
1. POSSESSIO NATURALIS (posedim natyror) ekzistonte ather kur poseduesi e posedon
sendin me vullnet;
2. POSSESSIO CIVILIS (posedim civil) ishte ai posedim kur zotruesi kishte pushtetin fizik mbi
objektin e posedimit dhe vullnetin q objektin ta mbanin pr vete.

Posedimi civil ndahej n:
A) POSSESSIO JUSTA ekzistonte ather kur poseduesi i sendit nuk e kishte prvetsuar objektin e
posedimit me forc, fshehurazi apo n mnyr prekariste.
Ky lloj i posedimit ndahej n:
- POSSESSIO BONAE FIDEI (posedimi i ndrgjegjshm)
- POSSESSIO MALA FIDEI (posedimi i pandrgjegjshm)
B) POSSESSIO INJUSTA ekzistonte ather kur zotruesit posedimin e kishin konstituuar me
forc, fshehurazi apo n mnyr prekariste.


59. Mbrojtja juridike e posedimit ?
Poseduesit civil mbroheshin me mjete t veanta juridike t quajtura INTERDICTA. Interdictet
ishin urdhra t shkurtra dhe t kushtzuara t cilat i jepnin pretort me krkesn e personave t
interesuar, dhe prmbanin urdhresa drejtuar ndonj qytetari pr t br apo mos br dika.
Interdiktet ndaheshin n:
- Interdictaretinendaepossessionis - ky interdirektperdorej nga poseduesit kur dikush i shqetsonte
apo i pengonte n realizimin e autorizimeve pronsore, dhe
- Interdictarecuperandapossessionis - e prdornin poseduesit te cilve u ishte marr posedimi i
sendit.


60. Posedimi i t drejtave dhe mbrojtja e tyre ?
Posedimi i sendit do t thoshte ushtrimi i pushtetit fizik mbi objektin q pr her ishte send i
turpshm, sendet e patrupshme nuk mund te ishin objekt i posedimit.Nje person qe shprehte
vullnetin e perdorjes s t drejts se huaj konsiderohej si posedim i te drejtave
QUASIPOSSESSIO.


61. Kuptimi dhe llojet e te drejtave mbi sendet e huaja ?
N t drejtn romake u imponua formimi i kufizimeve t dyllojshme t drejtave ekskluzive t
pronarve dhe at : lloji i par rridhte nga nevoja e rregullimit t marrdhnieve midis pronareve,
pra pronart duhet t kufizoheshin reciprokisht q t mund t ekzistonin si pronar dhe lloji i dyt q
disa pronar pranonin prmbajtjen e t drejts s tyre pronsore ta kufizonin pr interes t
personave t caktuar individualisht t'u lejonin q prgjithmon ose prkohsisht t prdornin
ndonj pjes apo sektor t drejts pronsore. T drejtat e lartprmendura ndaheshin n Servitute,
kontrata afatgjate mbi qesimin e toks dhe pengu.


62. Kuptimi dhe karakteristikat e servituteve ?
Servitutet ishin ngarkime t pavarura, t prhershme, t pakufishme dhe pasive t pronarit t
objektit t servitutit, i cili ose skishte autorizim q titullarin e s drejts s servitutit ta pengonte
shfrytzimin e caktuar t ndonjrit nga sendet e tij ose ishte i detyruar q ndonj nga sendet e veta
t mos e prdorte n nj form t caktuar edhe pse pr ket do t kishte t drejt sikur t mos t
ishte br konstituimi i servitutit, Pr themelimin e servitutit duhej plotsuar disa parakushte:
A) prshtatshmria e s drejts s servitutit dhe
B) pasiviteti i zotruesit t pasuris shrbyese.


63. Dallimi n mes Usus dhe Ususfructus?
Usus (prdorimi) ishte servitut personal q i mundsonte personit t autorizuar, q t fitoj t
drejtn e prdorjes s sendit t huaj dhe t mbledh aq fryte nga sendi sa kishte nevoj pr
plotsimin e nevojave personale dhe t familjes s ngusht
Uzufrukti ose ususfructus ishte servitut personal n baz t t cilit personi i autorizuar ose
uzufruktari fitonte t drejtn q sendin e huaj ta prdor dhe ti mblidhte frytet, duke u detyruar q
pas prfundimit t uzufruktit, sendin e padmtuar n esenc tia kthej zotruesit.
Objekt i uzufruktit mund t ishin vetm sendet e paharxhueshme pasi vetm kto sende pas
prfundimit t uzufruktit, t padmtuara n esenc, mund ti restituoheshin zotruesit.
Uzufrukti qe ndar n 2 nnlloje:
I. Uzufrukti n kuptimin kategorik, ose uzufrukti mbi gjrat e paharxhueshme, dhe
II. Uzufrukti n kuptimin figurativ, ose uzufrukti mbi gjrat e harxhueshme


64. Mbrojtja juridike e servituteve ?
Titullart e t drejts s servitutit mbroheshin me padi t veanta dhe me interdikte t veanta.
Padia m e lasht e mbrojtjes s servitutit ishte VindicatioServitutis, qllimi i ksaj padie ishte t
evitohen pengesat q i jan br n ushtrimin e t drejts s servitutit. Pas Justinianit u fut drejta
unike pr mbrojtjen e servituteve e cila u quajt ACTIO CONFESSORIA. Pas mbrojtjes me padi
titullart e s drejts s servitutit mbroheshin me shum interdikte.

65. Mnyra e shuarjes s servituteve?
Servitutet shuheshin ose:
1. Me veprimin e ngjarjeve natyrore, ose
2. Me vullnetin e t autorizuarve juridik, ose
3. Pr arsye t disa rrethanave q kishin pasoj shuarjen e servituteve.
(I. Shuheshin n rastet e zhdukjes s objektit t servitutit, n rast t vdekjes s titullarit t s drejts
s servitutit.)
(II. Shuheshin me heshtje ose duke hequr dor solemnisht nga e drejta e servitutit.)
(III. Shuheshin me confusio, apo me shkrirjen e t drejts pronsore dhe t drejts s servitutit n
nj titullar , si dhe me prfundimin e afatit si dhe shfaqjen kushtit rezolutiv, sidomos te
servitutet personale.)

66. Llojet e kontratave t pengut?
Gjat historis t s drejts romake kontratat e pengut si burime t t drejtave reale akcesore mbi
sendet e huaja kaluan npr tri etapa t ndara.
- N t drejtn m t lasht si kontrat pengu shrbente fiduciacumcreditore,
- N fillim t zhvillimit t s drejts klasike u shfaq Pignusi,
- E pastaj edhe Hipoteka.

67. Pengu i dors?
Pengu i dors ishte kontrat pengu q lindte me dorzimin e sendit t luajtshm dhe t
pazvendsueshm t debitorit kreditorit, duke e autorizuar kreditorin q sendin ta posedoj, ta
shes dhe nga mimi i fituar ta nxjerr aktivin primar, nse debitori n afatin e kontraktuar nuk e bn
kt vet.

68. T drejtat e kreditorve dhe t debitorve te pengu i dors (pignusit).?
T drejtat themelore q i fitonin kreditort n baz t kontrats mbi pignusin ishin:
Posedimi i objektit ose juspossidendi,
E drejta e kushtzuar pr shitjen e objektit t pengut ose jusdistracionis, dhe
E drejta pr t nxjerr aktivin primar nga mimi i realizuar.
Juspossidendi i kreditorve u jepte atyre t drejtn q objektin e pengut ta posedonin gjat tr
kohs gjersa t mos plotsohej detyrimi primar i debitorit. E drejta e kreditorve pr posedimin e
objektit mbrohej ergaomnes me interdikteposesore.
Jusdistracionis ose e drejta pr t shitur objektin e pengut lindte pr kreditort n momentin e
voness s debitorit, apo ather kur debitort nuk e kishin plotsuar rregullisht dhe me koh
detyrimin e marr.
Pas shitjes s objektit t pengut kreditort autorizoheshin q nga mimi i shitjes t ndalin aq sa
ishte vlera e aktiveve primare.
N raste t veanta,:
- kreditort kishin t drejt q prej debitorve t krkojn shpagimin e t gjitha shpenzimeve, q
ishin t domosdoshme pr ruajtjen e objektit;
- kreditort kishin t drejt ta prdornin sendin e pengut, kur kjo ishte kontraktuar veanrisht
nprmjet marrveshjes mbi emfiteuzin;
- kreditort kishin t drejt t krkonin prej organeve shtetrore q objekti i pengut t ngel pron e
tyre, kur nuk ishte e mundur t shndrrohej n t holla me an t shitjes (impetratiodominii).
N baz t kontrats s lidhur mbi pignusin, debitort kishin t drejt:
- t krkonin prej kreditorve q ta ruanin objektin e pengut dhe t mos e prdorin;
- q tua kthenin objektin, kur u paguhej rregullisht;
- ta shisnin objektin kur detyrimi primar nuk ishte plotsuar dhe pas shitjes s objektit tua kthenin
tr ndryshimin midis mimit t realizuar dhe lartsis s aktivit primar (hyperocha).

69. Si shuhej hipoteka.?
Hipoteka si e drejt akcesore shuhej me plotsimin e detyrimit primar. Shitja e objektit t hipoteks
nga ana e kreditorve hipotekor e shuante t drejtn hipotekor t shitsve.
Hipoteka si e drejt reale mbi sendet e huaja shuhej edhe pr shkak t shkatrrimit fizik t sendit,
pr shkak t konfuzionit, pr shkak t heqjes dor t kreditorve hipotekor, si dhe pr shkak t
mosushtrimit t gjat apo parashkrimit.


70. Dallimi ne mes t Hipoteks dhe Pengut t dors?
Hipoteka ishte kontrat pengu n baz t s cils kreditort fitonin t drejtn q pas voness s
debitorit ta krkonin posedimin e objektit t pengut, q objektin e pengut ta shesin dhe q nga
mimi i shitjes t nxjerrin aktivin e tyre.
Pengu i dors ishte kontrat pengu q lindte me dorzimin e sendit t luajtshm dhe t
pazvendsueshm t debitorit kreditorit, duke e autorizuar kreditorin q sendin ta posedoj, ta
shes dhe nga mimi i fituar ta nxjerr aktivin primar, nse debitori n afatin e kontraktuar nuk e
bn kt vet.


71. Dallimi mes pronsis dhe posedimit.?
Prona sht e drejt e prdorimit, uzurfruktit dhe e disponimit me sendin tnd kur lejon rendi
juridik.
Posedimi ishte pushteti fizik apo material mbi sendin. Posedues ishte do person i cili e zotronte
sendin pa marr parasysh se si e kishte konstituuar pushtetin fizik mbi nj send.






















72. Kuptimi dhe karakteristikat e t drejts detyrimore?
E drejta detyrimore sht pjes e t drejts pronsore, q vepron inter vivos (pr t gjall t
pronarit), q veprojn inter partes (midis palve) dhe q shfaqen si jus in personae aktive ose si e
drejt e kreditorve q t krkojn veprime pronsore nga debitort e caktuar.


73. Zotsia juridike dhe e veprimit t subjekteve t detyrimeve?
Zotsin e plot aktive dhe pasive obligatore e kishin qytetart romak sui juris, e q kishin zotsi
t plot veprimi.
Zotsi aktive obligatore zotsi pr t qen kreditor n marrdhniet obligatore, kishin
edhe personat e mitur sui juris, si dhe qytetart tjer pa zotsi veprimi.
Zotsia pasive obligatore e personave pa zotsi veprimi rregullohej me dispozitat mbi
tutorin dhe kujdestarin.
Duke filluar nga e drejta klasike, personat alieni juris dhe skllevrit fituan zotsin obligatore
aktive dhe pasive, q n t drejtn e detyrimeve njihet si:
a) Actiones adjesticiae qualitatis;
b) Actiones noxales, dhe
c) Obligationes natyrales.


74. Efektet e detyrimeve te personat ALIENI JURIS dhe skllevrit - ACTIONES
ADJECTICIAE QUALITATIS ?
ACTIONES ADJECTICIAE QUALITATIS - ishin padit e dhna kreditoreve pr aktivet e
krijuara n baz t kontratave t lidhura me personat ALIENI JURIS dhe skllevrit, t cilve
PATRES FAMILIAS ua kishte besuar administrimin e lir t ndonj pjese t pasuris ose punve
t caktuar sakt. N disa nga kto padi Patres familiasi prgjigjej pr shumn e plot t detyrimeve
e n disa tjera prgjigjej gjer n lartsin e pasuris s veuar.


75. Efektet e detyrimeve te personat ALIENI JURIS dhe skllevrit - ACTIONES NOC SALES ?
ACTIONES NOC SALES - ishin padit e personave t dmtuar nga veprimi antiligjor i personave
ALIENI JURIS ose skllevrit. Pater Familiasi ishte i detyruar ose ta shpaguante demin ose tia
dorzonte delikuentin personit t dmtuar, n mnyr q me pun ta paguante borxhin.


76. Obligationes natyrales (detyrimet natyrore te personave ALIENI JURIS dhe skllevrit) ?
Obligationes natyrales - apo detyrimet natyrale, paraqitnin nj lloj t veant t obligatave sepse
nuk kishin mbrojtje t plot juridike nuk mund t mbroheshin as me padi civile e as me ato
pretoriane. Pasojat themelore juridike lindnin pasi debitori ta ket paguar vullnetarisht borxhin
natyral.


77. Prfaqsimi te marrdhniet detyrimore?
Personat q lidhnin obligata n dobi ose n kurriz t prokurdhnsit quheshin prfaqsues n
marrdhniet e detyrimeve Prokurrmarrs. N t drejtn e lasht romake ekzistonin vetm
prfaqsuesit ligjore. N t drejtn klasike pos prfaqsuesve ligjor njiheshin edhe prfaqsuesit e
autorizuar sipas kontrats pr prfaqsim. Prfaqsuesi i autorizuar nga prokurdhnsi, vepronte n
emr t tij pr llogari t tij.

78. Ndrrimi i subjekteve te marrdhniet e detyrimeve?
N t drejtn e lasht vlente parimi se detyrimet nuk mund t transferohen individualisht, por
vetm si pjes prbrse e masave t tra pasurore.
N t drejtn klasike sht br ndarja e detyrimeve n detyrime q mund t transferoheshin dhe
n detyrime q nuk mund t transferoheshin. Detyrimet q nuk mund t transferoheshin as pr s
gjalli, as pas vdekjes quheshin detyrime thjesht personale.
Detyrimet tjera mund t transferoheshin. Transferimi i detyrimeve njihej si cesio ose lshim
obligatash.
Cedimi mund t ishte aktiv dhepasiv.
- Cedimi AKTI V ekzistonte n rastet e dorzimit t aktiveve kreditorit t ri; ndrsa
- Cedimi PASI V ekzistonte kur merreshin borxhet e huaja, pra ishte kontrat n mes t
debitorit t vjetr dhe ndonj personi q kishte pranuar q n form t parashikuar t
detyrohet se kreditorit n fjal do ti paguante borxhin n vend t debitorit t vjetr.


79. Marrdhniet e ndara detyrimore ?
Marrdhniet obligatore lidheshin zakonisht n mes t nj subjekti aktiv(kreditori) dhe nj tjetri
pasiv(debitori) por kishte edhe raste kur qoft n ann aktive apo pasive t paraqiteshin disa
persona. N rastet kur ne t njjtn marrdhnie detyrimore paraqiteshin me shum persona ather
ekzistonin marrdhniet bashkdetyrimore. N marrdhniet bashkdetyrimore do kreditor kishte
t drejt ta marr aq sa i takon dhe do debitor duhej paguar borxh vetm aq sa kishte.


80. Objekti i prestimit t marrdhniet detyrimore ?
Me rastin e lidhjes s marrdhnies obligatore prher lindte detyrimi i debitorit q me krkesn e
kreditorit t bj dika, t mos bj dika, t dhuroj dika apo t prestoj dika.
Obligimet q e obligonin debitorin pr DARE quheshin OBLIGATIONES IN DANDO.
Detyrimet q e obligonin debitorin pr FACERE quheshin OBIGATIONES INFACIENDO apo
NON FACIENDO,
Kurse obligimet q e obligonin debitorit t duroj dika quheshin OBLIGATIONES IN
PATIENDO.
do prestim obligator q t llogaritej si juridikisht n rregull duhet t plotsoj disa kushte e ato
ishin:
- Prestimi obligator duhej t ishte i mundshm,
- t mos ishte n kundrshtim me moralin e periods s caktuar kohore,
- nuk duhet t ishte juridikisht i ndaluar,
- duhet t ishte i caktuar dhe patjetr duhet t ishte i vlersuar n t holla.










81. Dmshprblimi te detyrimet? Cilat jan shkallt e fajsis?
Kreditori t cilit debitori nuk ia kishte kryer n rregull prestimin e premtuar, n kohn dhe vendin e
kontraktuar, kishte t drejt t krkonte zhdmtimin.
T drejt pr t krkuar zhdmtim kishin edhe personat, vlerat e mbrojtura juridike t t cilve ishin
dmtuar me veprimet antiligjore t delikuentve.
Shkallt e fajit ishin: DOLUS (dashje) dhe CULPA (pa dashje).
DOLUS konsiderohej moskryerja e prestimit me qllim dhe vetdije.
Ndrsa si CULPA konsiderohej moskryerja e prestimit obligator pr shkak t pakujdesis apo
padashjes s debitorit.
CULPA ndahej n:
CULPA LATA (padashje e rnd) konsiderohej t mos kuptuarit e asaj q e kuptojn t gjith.
Padashja e rnd sipas pasojave juridike, barazohej me DOLUS-in.
CULPA LEVIS (padashje e leht) e cila ndahej n dy nngrupe:
- CULPA LEVIS IN ABSTRACTO (padashje e leht abstrakte) ishte mosparaparja dhe
mosndrmarrja e atyre masave t cilat pr shkak t kryerjes s detyrimit t kontraktuar do ti
parashihte dhe ndrmirrte nikoqiri i mir.
- CULPA LEVIS IN CONCRETO (padashje e leht konkrete) ishte mosparaparja dhe
mosndrmarrja e atyre masave t cilat do ti ndrmerrte debitori po t ishte fjala pr interesat e tij
personale.


82. Detyrimet e ndashme dhe t pandashme ?
Sipas asaj se a ishte prestimi obligator i ndashm apo i pandashm, obligatat ndaheshin n
OBLIGATIONES DIVISIBILES - detyrime t ndashme dhe OBLIGATIONES INDIVISIBILES -
detyrime t pandashme.
Detyrime t ndashme ishin ato detyrime q mund t kryheshin nga shum persona, por qllimet e
kreditoreve t mos rrezikohen (kt obligat e kishin sendin e ndashm). Detyrime t pandashme
ishin ato q si objekt kishin ndonj send t pandashm.

83. Detyrimet momentale, t prhershme dhe ato fakultative?
Detyrimet momentale ishin ato kur prestimi duhej t kryej me nj dhnje, nj veprim, nj mos
veprim ose nj durim unik nga ana e debitorit.
Detyrimet e prhershme ishin ato q e detyronin debitorin t bj diqka prher, t apstenoj prher
nga veprimet e caktuara, q t duroj diqka prher, ose q ti jap kreditorit prher diqka.
Obligatat me marveshje plotsuese mbi facultus alternativa ishin ato kur kontraktohej nj prestim
i vetm, mirpo debitorit i lejohej q n vend t prestimit t kontraktuar ti dorzoj kreditorit ndonj
send tjetr.











84. USUARUI A (kamata) te detyrimet?
Kamatat, t kontraktuara n marrdhniet e llojllojshme obligatore, e rritnin esencialisht lartsin
e prestimit primar t debitorit.
Kamatat e s drejts s lasht mund t caktoheshin ose n shuma paushalle ose n prqindje t
borxhit kryesor.
N t drejtn klasike kamatat hyjn n fructus civile dhe kontraktoheshin ekskluzivisht n pjes
procentuale ose alikuote n ato detyrime, prestimet e t cilave ishin n t holla ose n sasi t
caktuara t sendeve t zvendsueshme.
Pr kontraktimin e kontratave shrbente ose stipulimi ose pactum adjectum de usuris.
Lartsia e kamatave ishte e pakufizuar gjer n ligjin e XII tabelave. Ligji i XII tabelave lejoi si
shkall maksimale t kamats dyfishin e borxhit kryesor gjat nj viti.
Pas shum ligjeve t cilat ose e ndalonin kamatn n prgjithsi, ose e prcaktonin maksimumin e
kamats, Justiniani prcaktoi se:
Kamatat e rregullta jan 6%;
Huat detare 12%;
Huat e tregtis 8%;
Ndrsa huat q i jepnin ilustres personae 4%.


85. Poena privata (dnimi privat te detyrimet) ?
Poena privata (dnimi privat) ishte sanksion themelor pr t gjitha cenimet kundrligjore t
interesave t huaja materiale dhe personale, t mbrojtura juridikisht. Lartsia e dnimit varej nga
marrveshja e palve dhe dispozitave t vet ligjit. Dnimi i paguhej personit t dmtuar.

86. Burimet e detyrimeve?
Lidhja mes kreditorit dhe debitorit n baz t s cils kreditori kishte t drejt t krkonte
veprimin kurse debitori detyrimin q t kryej veprimin e caktuar, mund t lindte vetm n mnyr
t parashikuar juridikisht.
Mnyrat e konstituimit t lidhjeve obligatore midis kreditorve dhe debitorve quheshin burime t
obligatave.
Si burime t detyrimeve konsideroheshin t gjitha faktet juridike q kishin si pasoj lindjen e
marrdhnieve obligatore.
Faktet juridike ndaheshin n:
- Ngjarje Natyrore, dhe
- Veprime njerzore.
Ngjarjet natyrore si burime t marrdhnieve obligatore krijonin obligatat n baz t
dispozitave t rendit juridik dhe pavarsisht nga vullneti i palve.
Veprimet njerzore si burime t marrdhnieve obligatore ndaheshin n t lejueshme
dhe t palejueshme.
Veprimet e lejuara njerzore (Negotia juridica) ndaheshin n:
Negotia Juridica Unilateralia ishin ato pun juridike ku pr krijimin e
obligats ishte i mjaftueshm vullneti i nj personi i shprehur n mnyr t
parashikuar juridike;
Negotia Juridica Bilateralia ishin ato pun juridike kur pr krijimin e
obligats ishte i domosdoshm plqimi i s paku dy subjekteve; dhe
Negotia Juridica Multilateralia kur pr krijimin e nj lloji t caktuar t
puns juridike krkohej plqimi i s paku tre personave.
Veprimet e palejuara njerzore ose DELICTA, ndaheshin n:
- Delicta Publica ose veprat penale nuk ishin vetm burim i obligatave. Kryesit e veprave
penale nuk ishin t detyruar vetm ndaj personit t dmtuar, por n saj t veprs penale t
br duhej patjetr t vuanin dnimin publik.
- vetm Delicta Privata apo deliktet private ishin burim obligatash. Deliktet private ishin
ato veprime antiligjore q sanksionoheshin me shpagimin e dmit t shkaktuar ose me
poena private, t cilin delikuenti detyrohej tia paguante vet t dmtuarit.


87. Elementet e kontrats?
Pr krijimin e do kontrate obligatore krkohej q t realizoheshin disa elemente pa t cilat nuk
mund t kishte kontrat.
Ato elemente pa t cilat nuk mund t krijohej kontrata kurrsesi quheshin elementet themelore ose
esenciale.
Grupi i dyt i elementeve t marrdhnieve obligatore nuk ishte i domosdoshm pr krijimin dhe
ekzistimin e kontrats. Kto elemente quheshin elementet e rndomta apo natyrale. Dhe
Grupi i tret i elementeve t kontratave obligatore ishte grupi i elementeve jo t rndomta ose jo
esenciale.


88. Elementet e rndsishme (esenciale) t kontrats?
Pr krijimin e do kontrate obligatore krkohej q t prmbusheshin disa elemente pa t cilat nuk
mund t kishte kontrat, e kto ishin:
a) Subjektet me zotsi juridike dhe t veprimit t kontrats;
b) Shprehja e akorduar e vullnetit t subjekteve t kontrats;
c) Objekti i prshtatshm pr prestime obligatore; dhe
d) Forma e parashikuar juridike pr shprehjen e vullnetit t subjekteve.


89. ERROR (lajthimi) te kontratat?
Gabimi ose error ishte pasqyra e gabueshme pr ndonj fakt t rndsishm kur lidhej nj pun
juridike. Te gabimi ishte fjala pr vullnetin e gabueshm, q ishte n kundrshtim me bonis
moribus ose aequitati n komunikimin juridik. Prandaj gabimi nxjerr pavlefshmrin e punve
juridike.
do gabim pr ndonj fakt t rndsishm kur lidhej nj pun juridike, prap se prap nuk kishte
rndsi juridike. Q t kishte rndsi juridike, duhej t plotsonte patjetr disa kushte, si:
a) Gabimi duhej t ishte i durueshm TOLERABILIS;
b) Gabimi t ishte ESENTIALIS (kur personi nuk i njihte shkaqet esenciale t kontrats); dhe
c) ERROR FACTI u referohej personave t padijshm pr mosnjohjen e fakteve esenciale t
kontrats.
ERROR FACTI ndahej n:
I. Error in Negotia (gabimi mbi thelbin dhe prmbajtjen e puns juridike);
II. Error in Personae (gabimi mbi cilsit esenciale t bashkkontraktuesve);
III. Error in Objecto (ishte gabimi mbi objektin e prestimit);
IV. Error in Substantia (ishte gabimi mbi thelbin apo mbi qenjen e objektit t prestimit).



90. Dolus (mashtrimi) te kontratat?
Dolusi apo mashtrimi ishte qllimi q t bje bashkkontraktuesin t kish nj pasqyr t rreme me
qllim q t vendoste t lidh ndonj kontrat.
Mashtrimi q i bhej bashkkontraktuesit me qllim arrihej me dinakri, duke i ndryshuar dhe
przier faktet.
Mjetet juridike pr mbrojtjen e personave t mashtruar ishin Exceptio doli dhe actio doli.
Exceptio doli e prdornin personat e gnjyer q akoma nuk e kishin kryer veprimin e premtuar.
Actio doli e prdornin personat e mashtruar q e kishin kryer prestimin obligator dhe krkonin
kthimin e tij.


91. Interpretimi i vullnetit t palve te kontratat?
Derisa u shfaqn kontratat bonae fidei, interpretimi i vullnetit t palve n kontratat e lidhura nuk
paraqiste kurrfar vshtirsie.
Me shfaqjen e kontratave bonae fidei, n t drejtn romake filloi t deprtonte teoria e vullnetit
apo teoria sipas t cils n kontratat e lidhura nuk duhej muar vetm deklaratn e palve, por edhe
dshirn e tyre kur hynin n marrdhnie kontraktuese.
N kodin e Justinianit u prcaktua qart se n marrdhniet e bashkkontraktuesve duhet muar
m shum vullnetin se sa fjalt.


92. Objekti i kontrats?
Objekt kontrate mund t ishin t gjitha ato sende q ishin objekt i presimeve t marrdhnieve
obligatore n prgjithsi.


93. Forma e kontratave?
Forma ishte njra nga elementet m t rndsishme, sidomos kur e drejta e lasht romake
mendonte se forma e prbn thelbin e sendit.
Format e parashikuara pr lidhjen e kontratave ishin t shumta:
N t drejtn e lasht kontratat lidheshin thjesht formalisht. Format e kontratave n t drejtn
e lasht ishin gestum per aes et libram. Kontratat m t dgjuara t s drejts s lasht jan:
Mancipatio;
Nexum; dhe
Fiducia.
N t drejtn klasike formalizmi i tepruar u b penges n lidhjen e kontratave, andaj u
institucionalizua forma verbale e lidhjes s kontrats. N shek. e III-t t epoks s vjetr u
shfaq forma reale e lidhjes s kontrats e q nnkuptonte dorzimin e thjesht t sendit
(kontrata mbi huan, huaprdorjen, depozitn dhe pengun), lidheshin n momentin kur kreditori
ia dorzonte ndonj send debitorit, duke e detyruar pr nj prestim prkats.
Pak pas shfaqjes s kontratave reale, u paraqitn kontratat literale, gjegjsisht konsiderohej
se disa kontrata krijohen n momentin kur palt prpilonin dokumentin me shkrim.
Prej t gjitha formave t lidhjes s kontratave, s fundi u shfaq kontrata konsesuale.
Forma konsesuale ishte form pa form, ato krijoheshin me pajtimin e thjesht t palve
kontraktuese. Konsiderohej se ky lloj i kontratave krijohej n momentin e mbrritjes s
marrveshjes mes palve (p.sh. kontrata e shitblerjes, kontrata e qiras, kontrata e
ortaklkut dhe kontrata mbi prokurn.

94. Elementet e parndsishme (jo esenciale) t kontratave?
Elementet jo esenciale t kontrats ishin t gjitha pjest prbrse t kontrats q shfaqeshin sipas
dispozitave t lira t palve, pr t cilat gjyqtari nuk kujdeset zyrtarisht, kur nuk figuronin n
kontrat.
Elementet m t rndsishme jo esenciale q mund ti prmbante e drejta kontraktore ishin:
a) Kushtet;
b) Afatet; dhe
c) Urdhresat.


95. Kushtet si elemente t kontratave?
Kushti sht ngjarje e ardhshme dhe e pasigurt nga t shfaqurit ose mos shfaqurit e t cilait varet
fillimi ose ndrprerja e veprimit t punve juridike n prgjithsi.
Kushtzimi i punve juridike nuk lejohej gjithmon. Punt e t drejts s lasht romake nuk mund
t ishin as t kushtzuara as t afatizuara.
Vetm me shfaqjen e kontratave bonae fidei, kur gjyqtari ishte i detyruar t kujdesej pr t gjitha
rrethanat q i paraprinin lidhjes s kontrats dhe q e prcillnin at, kushtzimi edhe lejohej edhe
prdorej shpesh. N at koh u krijua edhe teoria mbi t ashtuquajturat kushte t drejta dhe jo t
drejta.
a) Kushtet e drejta ishin ato kur fillimi apo ndrprerja e veprimit t ndonj kontrate vareshin
nga shfaqja ose mosshfaqja e ndonj fakti q do t dilte dhe ishte i pasigurt.
Kushtet e drejta ndaheshin n:kushte pozitive dhe negative, n kauzale, n potestive dhe n t
prziera dhe n kushtet suspenzive dhe rezultive.
b) Kushtet jo t drejta ishin ato kur fillimi ose ndrprerja e ndonj pune juridike lidheshin me
disa ngjarje q kan qen t pacaktuara ose t pamundshme, ose t palejuara moralisht dhe
juridikisht, ose t tanishme, ose t sigurta, ose t parashikuara juridikisht.


96. Afatet si elemente t kontrats?
Afati sht ngjarja e ardhshme dhe e sigurt nga shfaqja e s cils, varet fillimi ose ndrprerja e
veprimit t ndonj pune juridike.
Afati sht perioda e kohs q e ndan momentin e lidhjes s puns juridike nga momenti i fillimit
apo ndrprerjes s veprimit t tij.
Ato afate q ishin t kontraktuara t caktonin momentin e fillimit t veprimit t detyrimit t marr
quheshin shtytse ose suspenzive, ndrsa q caktonin momentin e ndrprerjes s detyrimit t marr,
quheshin shkputse ose rezoultive.
Sipas mnyrs s prcaktimit t kohs, afatet ndaheshin n:
a) T caktuara me kalendar (dihej se ngjarja e ardhshme e parashikuar do t shfaqet me t
vrtet dhe dihej se kur do t shfaqej).
b) Dies certus (kur ishte e sigurt se nj ngjarje do t ndodh, por nuk dihej sakt se kur shfaqej
ajo, p.sh. dita e vdekjes etj.
Pr prcaktimin e zgjatjes s afateve t parashikuara shrbenin kryesisht dy sisteme:
Computatio naturalis (koha numrohej me or), dhe
Computatio civilis ( llogariteshin dit t plota prej mesnate n mesnat).




97. Urdhresat si element t kontrats?
Urdhresat si element sekondar i kontrats dallonte shum edhe prej kushteve dhe prej afateve.
Urdhresa nuk ndikon aspak as n vlefshmrin juridike as n veprimin e punve juridike n
prgjithsi.
Urdhresa ishte element sekondar t cilin urdhruesi ja shtonte punve juridike lukrative inter
vivos dhe mortis causa, duke e detyruar urdhruesin q ti merrte dobit e dorzuara, ta kryej
ndonj prestim.


98. Pavlefshmria e kontratave?
N t gjitha rastet kur kontrats i mungonte ndonj nga elementet e parashikuara, kontrata ishte e
pavlefshme.
Sipas intensitetit t pavlefshmris kontratat ndaheshin n:
a) Kontrata jo ekzistuese ishin ato kontrata kur nuk respektoheshin rregullat mbi formn e
kontrats. Kto kontrata nuk prodhonin kurrfar efekti juridik.
b) Kontrata absolutisht nul ishin ato kontrata t lidhura nga personat e paaft, kontratat e
lidhura me objektin e palejuar, kontratat e lidhura me kushte antiligjore dhe imorale etj. As
kto kontrata nuk prodhonin efekt juridik.
c) Kontratat relativisht nul ishin ato q prmbanin disa mungesa juridike. Kto kontrata ishin
kontrata t lidhura n gabim, pr shkak t mashtrimit dhe friks, si dhe kontratat e personave
t mitur.


99. Pavlefshmria e kontratave?
N t gjitha rastet kur kontrats i mungonte ndonj nga elementet e parashikuara, kontrata ishte e
pavlefshme.
Sipas intensitetit t pavlefshmris kontratat ndaheshin n:
d) Kontrata jo ekzistuese ishin ato kontrata kur nuk respektoheshin rregullat mbi formn e
kontrats. Kto kontrata nuk prodhonin kurrfar efekti juridik.
e) Kontrata absolutisht nul ishin ato kontrata t lidhura nga personat e paaft, kontratat e
lidhura me objektin e palejuar, kontratat e lidhura me kushte antiligjore dhe imorale etj. As
kto kontrata nuk prodhonin efekt juridik.
f) Kontratat relativisht nul ishin ato q prmbanin disa mungesa juridike. Kto kontrata ishin
kontrata t lidhura n gabim, pr shkak t mashtrimit dhe friks, si dhe kontratat e personave
t mitur.













100. Klasifikimi i kontratave (llojet e kontratave)?
T gjitha kontratat kishin nj karakteristik t prbashkt, ishin pun t dyanshme juridike.
Karakteristikat tjera ndryshonin.
Pr shkak t karakteristikave t ndryshme, kontratat ndaheshin n disa lloje:

I. Sipas t drejtave dhe detyrimeve t cilat rezultonin nga kontrata e lidhur, kontratat u
ndan n:
a) Kontrata t njanshme ishin ato kur njra pal ishte vetm kreditor, ndrsa tjetra
(Contratus unilaterales) debitor.
b) Kontrata t dyanshme jo t barabarta ishin ato kur n momentin e lidhjes krijohej
(contrates bilaterales inauquales) vetm nj aktiv dhe vetm nj detyrim, por
gjat vazhdimit t tyre mund t shfaqej edhe
aktivi dhe detyrimi tjetr.
c) Kontrata t dyanshme ishin ato kur qysh n momentin e kontraktimit krijoheshin
(contratus bilaterales) nga dy aktive dhe nga dy detyrime.
(Kontratat e dyanshme t barabarta)


II. N baz t asaj se n dobi t kujt ishin lidhur kontratat ato ndaheshin n:
a) Lukrative ishin ato kontrata t lidhura n dobi t njrs nga palt.
b) Oneroze ishin ato kontrata kur pala t cils kontrata i shkonte n dobi, detyrohej ta
shpaguante dobin e realizuar.

III. Sipas asaj se a dukej shkaku juridik i kontrats, ato ndaheshin n:
a) Kauzale ishin ato ku shihej shkaku juridik ose causa, q i kishte shtyr palt t
lidhnin kontratn.
b) Abstrakte ishin ato kur nga vet kontrata nuk dukej pse e kishin lidhur kontratn
palt, edhe pse ishte i qart se cili ishte borxhi.

IV. Sipas mnyrs s mbrojtjes juridike, kontratat ndaheshin n:
a) Kontrata Stricti Juris t mbrojtura me kondicione dhe padi t veanta.
b) Kontrata bonae

V. Sipas forms, kontratat ndaheshin n:
a) Kontrata Formaliste t s drejts s lasht; dhe
b) Kontrata Verbale,
c) Kontrata Literale,
d) Kontrata Reale, dhe
e) Kontrata Konsesuale t s drejts klasike dhe postklasike.









101. Kuptimi dhe karakteristikat e kontratave reale?
Forma reale e lidhjes s kontratave ishte dorzimi i sendit: dorzimi i sendit merrej si e vetmja
shenj se bashkkontraktuesit jan me t vrtet t mendimit q ta lidhin kontratn.
Jan t njohura katr lloje t kontratave reale, e ato jan:
MUTUM (huaja),
COMMODATUM (huaprdorja),
DEPOSITUM (depoziti), dhe
PIGNUS (pengu i dors).
Pos ktyre rasteve t lartprmendura, ekzistonin edhe shum dorzime t tjera t sendeve, si: n
baz t kmbimit,prekariumit, dhurats, transaksionit etj.


102. Kuptimi dhe karakteristikat e kontrats s huas (MUTUM)?
Huaja sht kontrat reale, e njanshme dhe e ashpr, e cila krijohej me dorzimin e sendeve t
zvendsueshme pr pron debitorit, me rast debitori zotohej se me krkesn e kreditorit ose n
afatin e parashikuar do tia paguaj kreditorit sasin e njjt t sendeve t zvendsueshme t
njllojta.
A) Mutumi ishte kontrat reale q krijohej me dorzimin e sendeve t zvendsueshme n pron
debitorit.
B) Mutumi ishte kontrat e njanshme, q d.m.th. se t drejta kishin vetm kreditort, ndrsa
detyrime vetm debitort.
C) Kontrata mbi mutumin ishte kontrat stricti juris.
D) Prve kontrats s rndomt mbi huan, n t drejtn romake dihej edhe pr disa lloje t huas
jo t rndomt.


103. Kuptimi dhe karakteristikat e kontrats s huaprdorjes (COMMODATUM)?
Huaprdorja ishte kontrat reale dhe e dyanshme jo e barabart, q krijohej me dorzimin e sendit
t pazvendsueshm, n prdorim t pa pages dhe t prkohshm marrsit t huaprdorjes, i cili
zotohej se do ta prdor sendin me rregull dhe pas prdorimit t kontraktuar do tia kthej t
padmtuar dhnsit t huaprdorjes.
Objekt i kontrats mbi huaprdorjen mund t ishin ekskluzivisht sendet e pazvendsueshme, apo
ato t cilat marrsi ishte i detyruar ti kthej in specie.
Kjo kontrat lidhej si e njanshme, ndrsa gjat vazhdimit mund t bhej e dyanshme. Kjo d.m.th.
se n momentin e lidhjes s kontrats pr dhnsin e huaprdorjes lindnin vetm t drejta, ndrsa
pr marrsin vetm detyrime.
E drejta themelore e dhnsit t huaprdorjes ishte e drejta t krkoj q marrsi i huaprdorjes ta
mbaj objektin e huaprdorjes, ta prdor ashtu si ishte marr vesh me dhnsin dhe q n kohn
dhe vendin e kontraktuar sendin ta kthej t padmtuar.
Detyrimet e marrsit t huaprdorjes ishin korelative me t drejtat e dhnsit t huaprdorjes.
Marrsi ishte i detyruar ta mbaj objektin dhe tia paguaj t gjitha shpenzimet e nevojshme pr
mbrojtjen e rregullt.
Meq kjo kontrat ishte Lukrative, marrsi i huaprdorjes prgjigjej edhe pr shkatrrimin e
objektit pa fajin e tij por me veprimin e fuqis madhore.




104. Kuptimi dhe karakteristikat e kontrats s depozitit (DEPOSI TUM)?
Depozita ishte kontrat reale dhe e dy anshme jo e barabart q krijohej me dorzimin e ndonj
sendi t pazvendsueshm depozitmarrsit, i cili zotohej se do ta ruaj sendin pa pages dhe q me
krkesn e depozitdhnsit ose pas afatit t kontraktuar do ta kthej t padmtuar.
Objekt i ksaj kontrate ishin sendet e pazvendsueshme.
Kjo kontrat ishte kontrat e dyanshme jo e barabart.
T drejta kishte depozitdhnsi, ndrsa detyrime depozitmarrsi.
E drejta e depozitdhnsit ishte t krkoj nga depozitmarrsi q sendet e besuara ti ruaj dhe
ti kthej t padmtuara.
Detyrimet e depozitmarrsit ishin korelative me t drejtat e depozitdhnsit.

Prve kontrats s rndomt mbi depozitn, e drejta romake dinte edhe tri raste t depozits s
jashtzakonshme:
A. Depozita n rrethana t jashtzakonshmee kzistonte ather kur depozitdhnsi pr shkak t
rrethanave t jashtzakonshme (zjarri, uji, terrmeti etj.) nuk ishte n gjendje t zgjidhte
personin t cilit do ti besonte ti ruaj sendet kundr depozitmarrsve t pandrgjegjshmm
dhe t rastit;
B. Depozita gjyqsoreishte kontrat me t ciln palt kontraktuese ja dorzonin objektin e
kontestit personit t tret, duke e detyruar q pas pas prfundimit t kontestit tia
japobjektin e besuar asaj pale e cila kishte fituar gjykimin;dhe
C. Depozita jo e rndomt ishte kontrat mbi depozitn e sendeve t zvendsueshme.
Depozitmarrsi me kt kontratbhej pronar i sendeve t besuara dhe ishte i detyruar q me
krkesn e depozitdhnsit apo n afatin e kontraktuar ti dorzonte jo t njejtat sende q i
kishte marr, por sasin e njejt t sendeve t njllojshme.


105. Kuptimi dhe karakteristikat e kontrats s pengut t dors (PI GNUS)?
Pengu i dors ishte kontrat reale, akcesore, e dyanshme jo e barabart q krijohej me dorzimin e
ndonj sendi t pazvendsueshm kreditorit, i cili ishte i autorizuar ta posedonte sendin, ta shiste
dhe q nga mimi i shitjes t nxjerr aktivin primar, kur debitori nuk e kishte br si duhet kt
vet, po q edhe detyrohej ta merrte objektin e pengut dhe ta kthej t padmtuar, kur debitori e
plotsonte n rregull detyrimin primar.
Prej ksaj kontrate krijoheshin dy grupe t ndryshme t t drejtave dhe detyrimeve.
Krijohej e drejta reale e kreditorve q objektin e pignusit ta posedoj, derisa ishte e parashikuar
pr plotsimin e detyrimit primar.
Grupi i dyt i t drejtave dhe detyrimeve kishte karakter obligator. Debitori kishte t drejt t
krkonte q kreditori ta ruaj objektin e pignusit q t mos e prdor dhe q ta kthej t padmtuar
nse i paguhet rregullisht dhe me koh detyrimi primar.










106. Kuptimi dhe karakteristikat e kontratave konsesuale?
Forma e lidhjes s kontratave konsesuale ishte plqimi i thjesht i vullnetit t
bashkkontraktuesve apo konsensus i zakonshm.
Te kto kontrata detyrimi krijohej n momentin e lidhjes s marrveshjes, pavarsisht nga shtja
se n far mnyre ishte realizuar marrveshja, prandaj mjaftonte fardo shenje e jashtme.
Ishin katr kontrata konsesuale:
A) Kontrata e shitblerjes EMTIO VENDITIO,
B) Kontrata e qiras LOCATIO CONDUCTIO,
C) Kontrata e bashksis SOCIETAS, dhe
D) Kontrata e prokurs MANDATUM.
Katr kontratat e prmendura jan kontrata m t rndsishme t qarkullimit ekonomik.


107. Kuptimi dhe karakteristikat e kontrats s shitblerjes (emito venditio)?
Shitblerja sht kontrat konsesuale bilaterale, q lindte me marrveshje t thjesht midis shitsit
dhe blersit, q shitsi ta kaloj mallin n posedim t papenguar t blersit, kurse blersi ti paguaj
mimin shitsit.
N t drejtn e lasht romake kontrata e shitblerjes nuk lidhej n form konsesuale.
do shitblerje prmbante dy prestime: shitsi zotohej se do ta kaloj mallin n posedim t
papenguar t blersit, ndrsa blersi zotohej se shitsit do tia paguaj mimin. Malli te kontrata e
shitblerjes mund t ishte do send q ishte in comercio dhe q fizikisht ishte i mundshm.
Shitblerja ishte kontrat bilaterale, q do t thot se n baz t kontrats mbi shitblerjen edhe pr
shitsin edhe pr blersin lindnin t drejta dhe detyrime t caktuara, t drejtat e shitsit ishin
korelative me detyrimet e blersit, ndrsa t drejtat e blersit ishin korelative me detyrimet e
shitsit.
Detyrimi themelor i blersit n baz t kontrats mbi shitblerjen ishte q ti paguaj shitsit
mimin. Detyrimi i mtejshm i blersit ishte q ta merrte prsipr rrezikun pr shkatrrimin
e sendit rastsisht. Detyrimi tjetr i blersit ishte q ta merrte mallin e drguar qa ia kishte
ofruar shitsi me rregull, n vendin e kontraktuar dhe kohn e kontraktuar.
Detyrimi themelor i shitsit ishte q tia dorzonte mallin blersit. Shitsi ishte i detyruar tia
dorzonte blersit sendin n at koh dhe n at vend si ishin marr vesh. Shitsi ishte i
detyruar tia dorzonte blersit sendin n posedim t papenguar.
ACTIO EMPTI prdorej pr mbrojtjen e t drejtave t blersit.
ACTIO VENDITI prdorej pr mbrojtjen e t drejtave t shitsit.














108. Kuptimi dhe karakteristikat e kontrats s sendeve t huaja (Locatio conductio)?
Locatio conductio ishte kontrat konsesuale e dyanshme q lindte me mbrritjen e marrveshjes
midis Locatorit (qiradhnsit) dhe conductorit (qiramarrsit), dhe sipas s cils lokatori zotohej se
do ti jap ndonj send t tij, i cili ose ishte i autorizuar q ta gzoj sendin duke e detyruar q
lokatori ti paguaj kundrshprblimin, ose ishte i detyruar q ta kryej veprn me t drejt
shprblimi, ose ishte i autorizuar q pr interes t tij t prdor zotsit e huaja punuese, duke
paguar mditjen.
Nga kontrata mbi qiran dalin tri varianta:

1. Locatio conductio rei (kontrata mbi qiran e sendit)
Kjo kontrat ishte kontrat konsesuale e dyanshme, e cila lindte me shprehjen e vullnetit t
qiradhnsit dhe qiramarrsit , q qiradhnsi ti dorzoj ndonj send t tij pr shfrytzim t
prkohshm qiramarrsit, i cili zotohej se ka pr ta ruajtur sendin, se do ta prdor brenda
kufijve t caktuar, se do ta kthej t padmtuar brenda afatit dhe se do ta paguaj qiran e
kontraktuar.
Objekt i ksaj kontrate mund t ishin t gjitha sendet e pazvendsueshme apo t caktuara
individualisht dhe t paharxhueshme.
Kjo kontrat ishte kontrat e prkohshme apo e afatizuar.
Qiradhnsi n baz t ksaj kontrate ishte i detyruar tia dorzonte qiramarrsit sendin n
prdorje, n mnyr q qiramarrsi t mund t realizonte qllimet pr t cilat kishte lidhur
kontratn, qiradhnsi ishte i detyruar ta dorzonte objektin e qiras n gjendje t rregullt.
Qiradhnsi ishte i detyruar q me t gjitha mjetet juridike ta mbroj qiramarrsin kundr
do personi q e pengonte t gzonte pasurin e dhn me qira.
Qiramarrsi ishte i detyruar q ta paguaj me rregull qiran, q objektin e qiras ta prdor
pr at qllim q ishte marr vesh me qiradhnsin, q objektin ta mbaj n rregull dhe ti
evitoj t gjitha t metat q i kishte shkaktuar me fajin e tij, q objektin i qiras pas skadimit
t kontrats ta kthej n gjendje t rregullt.


2. Locatio conductio operis (kontrata mbi veprn)
Kjo kontrat ishte kontrat konsesuale e dyanshme, q lindte me shprehjen e vullnetit t
porositsit dhe ushtruesit t veprs q porositsi ti besoj kryerjen e ndonj pune fizike
ushtruesit, i cili zotohej se veprn ka pr ta prfunduar n afatin e kontraktuar dhe se do tia
kthej porositsit duke marr shprblimin e kontraktuar.
Objekt i ksaj kontrate ishte vet vepra, gjegjsisht kryerja e nj pune fizike t caktuar
sakt me qllim q t realizohej nj rezultat i parashikuar m par.
Kjo kontrat ishte kontrat e afatizuar. Punt duhet kryer dhe rezultatet e puns duhej
dorzuar n afatin e kontraktuar.
Porositsi ishte i detyruar ti dorzonte ushtruesit materialin e nevojshm pr kryerjen e
veprs, materiali duhej t ishte doemos i kualitetit t till q t mundsoj kryerjen me
sukses t punve t ndrmarra. Porositsi ishte i detyruar ti jepte ushtruesit t gjitha
udhzimet e nevojshme, t paguaj shprblimin.
Ushtruesi - i punve ishte i detyruar q punt e besuara ti kryej me ndrgjegje dhe q
rezultatin e veprimit t tij tia dorzonte porositsit n afatin e kontraktuar dhe n vendin e
kontraktuar.



3. Locatio conductio operarum(kontrata mbi qiran e fuqis puntore)
Kjo kontrat ishte kontrat konsesuale e dyanshme, e cila lindte me shprehjen e prputhur
t vullnetit midis puntorit dhe pundhnsit, q puntori tia lr n dispozicion
pundhnsit zotsit e veta punuese, q zotohej se n emr t shpagimit pr prdorimin e
zotsive punuese do ti paguaj mditjen e kontraktuar.
Forma e ksaj kontrate nuk ka qen prher konsesuale. Me plqim t thjesht t vullnetit
ose n form konsesuale kjo kontrat nisi t lidhej nga shek. i par i epoks s vjetr.
Objekt i ksaj kontrate ishte fuqia puntore apo aktiviteti fizik dhe intelektual i puntorit.
Kjo kontrat ishte kontrat e afatizuar. Edhe kur lidhej kjo kontrat, ekzistonte mundsia
pr vazhdimin me heshtje t kontrats, nse kontrata lidhej pr koh t caktuar sakt. Kjo
kontrat mund t shkputej edhe para aftit t kontraktuar kur palt ishin marr vesh ashtu,
dhe prve ksaj mund t shkputej edhe njansisht ose prej puntorit ose prej
pundhnsit.
Pundhnsi (qiramarrsi) ishte i detyruar ti paguaj puntorit mditjen e kontraktuar n
lartsi dhe si sht parashikuar n kontrat, t mos e prdor puntorin pr ato pun q nuk
ishin t parapara n kontrat, ta merrte rrezikun prsipr pr ndrprerjen e punve rastsisht.
Puntori (qiradhnsi) ishte i detyruar ti bnte t gjitha punt q parashikoheshin n
kontrat. Nt gjitha punt duhej patjetr t prdorte tr shkathtsin t ciln dispononte.


109. Elementet e delikuentve?
Elementet e do delikuenti ishin kto:
a) Q t shkaktohej nj delikt duhej t kryej ndonj veprim i jashtm (delicta commissione).
Vetm n t drejtn klasike si veprime t deliktit u shfaqn edhe disa lshime veprimi
(delicta in ommissione).
b) Q t shkaktohej nj delikt duhej q veprimi i br i jashtm t nxjerr ndonj pasoj, me
t ciln cenoheshin vlerat e mbrojtura juridike materiale edhe personale t t dmtuarit.
c) Q t shkaktohej nj delikt, duhej q midis veprimit t kryerjes dhe pasojs s shfaqur,
gjegjsisht cenimit t vlerave materiale dhe imateriale t tjetrit, t ekzistoj lidhja kauzale
apo rreziku kauzal.
d) Q t shkaktohej nj delikt, duhej q veprimi i kryerjes t jet antiligjor.
e) Q t shkaktohej nj delikt, duhej q autori i veprimit t kryerjes t ishte i vetdijshm, apo
bile q t ishte i vetdijshm pr pasojat e veprs s tij. Dhe
f) Q t shkaktohej nj delikt privat, duhej t sanksionohej me poena privata apo zhdmtim
n shum t njfisht apo t shumfisht.

110. Sigurimi real i kreditorit te kontratat kapari?
N t drejtn klasike dhe posklasike romake u recipua zakoni i popujve t Lindjes, sidomos me
rastin e kontrats mbi shitblerjen, q njra nga palt ti jap tjetrs ndonj send apo nj shum t
vogl t hollash si shenj se kontrata sht lidhur me t vrtet. Sendi i dhn apo shuma e paguar
e t hollave quhej kapar apo arra. Kapari kishte rndsi konfirmative.
Dika m von kapari mori domethnie tjetr. U b arra poenitentialis. N arra poenitentialis,
pala q kishte dhn kaparin, ruante t drejtn q t heq dor nga kontrata, duke ia ln kaparin
bashkkontraktuesit n emr t dnimit kontraktues (pendimi). Njkohsisht u zhvillua edhe e
drejta korelative e bashkkontraktuesit q e kishte marr kaparin t hiqte dor nga kontrata, nse e
kthen at q e kishte marr n shum t dyfisht.


111. Sigurimi personal i kreditorit te kontratat stipulatio poenae?
Nj mjet i fort pr mbrojtjen e kreditorve ishin stipulationespoenae apo stipulimet mbi
kontraktimin e dnimit, t cilin do ta paguante debitori kur nuk e kryente detyrimin n rregull dhe
me koh.
Stipulationes poenae mund t kontraktoheshin n dy mnyra: ose in continenti ose ex intervallo.
Kur lidheshin in continenti kontraktoheshin n form t stipulimit alternativ.
Kur lidheshin ex intervallo, ato kontraktoheshin me kusht: po t mos kryhet detyrimi kryesor.


112. Sigurimi i kreditorit nga persona t tret kontrata mbi garancionin (dorzanin)?
Sigurimi i kreditorve nga ana e personave t tret, bhej me an t kontrats s garancis
dorzanis. Kjo kontrat lidhej midis kreditorit t detyrimit primar dhe personave t tret q ishin
zotuar se kreditorit do tia paguajn prestimin obligator nse debitori nuk e paguan aktivin kryesor
n rregull.
N t drejtn e lasht forma e dorzanis quhej i n t e r c e s i o n p r i v a t i v (ku grantet vinin
n vend t debitorit dhe vetm ata ishin t detyruar ta paguajn borxhin.)
M von hasim institucionin e i n t e r c e s i o n i t k u m u l a t i v (ku kreditori ishte i
autorizuar t krkoj nxjerrje t aktivit ose prej debitorit kryesor ose prej garantit.) dhe
S fundi i n t e r c e s i o n i s u b s i d i a r (ku kreditori ishte i autorizuar ta krkoj nxjerrjen e
aktivit prej garantve vetm ather kur nuk kishte pasur sukses t nxjerr aktivin nga debitori
kryesor.)


113. Shuarja e detyrimeve me solutio pagimi i detyrimit?
Mnyra m e thjesht dhe natyrore e shuarjes s detyrimeve, si thoshin juristt romak ishte solutio
pagimi, apo kryerja e prestimit q ishte marr borxh.
Pr shuarjen e detyrimeve me solutio debitori duhej ta kryente prestimin q e kishte borxh, apo t
bnte at q i kishte premtuar kreditorit. Debitori prestimin q e kishte borxh duhej ta paguante n
trsi, n kohn e duhur dhe n vendin e duhur si ishte parapar n kontrat.
Prestimi i detyruar duhej ti bhej patjetr kreditorit apo personit t autorizuar prej tij. Pagimi i
personave t paautorizuar, nuk e shuante marrdhnien obligatore.


114. Shuarja e detyrimeve me datio in solutum dhnia e ndonj sendi?
Datio in solutum ekzistonte ather kur debitori pr tu liruar nga detyrimi, kreditorit i jepte
ndonj send tjetr n vend t sendit q me rastin e lidhjen e kontrats kishte qen objekt i prestimit,
ndrsa kreditori e pranonte. Pra, n rastin e prmendur meq ekzistonte vullneti i akorduar midis
palve, kjo mnyr e shuarjes s detyrimeve u quajt datio in solutum voluntaria.
Prve datio in solutum voluntaria pr shuarjen e obligats me t dhn t ndonj sendi q n t
vrtet nuk ishte objekt borxhi, ekzistonte edhe datio in solutum necessaria.
Datio in solutum necessaria parashikohej n dobi t pronarve t tokave t ngopur me borxhe.
Pronart e ktyre tokave kishin t drejt q n vend t pagimit t t hollave n dor tu japin
kreditorve parcela toke, t vlersuara me ndrgjegje dhe zyrtarisht.





115. Shuarja e detyrimeve me prtritje t borxhit Novatio?
Prtrimi i borxhit ishte kontrat verbale q kishte pr qllim shuarjen e ndonj detyrimi ekzistues
duke krijuar borxh t ri, por nn kto kushte vijuese:
a) Midis detyrimit q shuhej dhe atij t ri q ishte krijuar duhej patjetr t ekzistonte uniteti
i prestimit q ishte borxh (idem debitum);
b) Detyrimi q shuhej dhe atij t ri q ishte krijuar, duhej patjetr t ndryshonin diqysh, pra
duhet t ekzistonte doemos aliquid novi. (p.sh. ti shtohej afat t ri detyrimit t vjetr,
ndrrimin e marrdhnieve t detyrimeve etj.);
c) N do novacion duhej t ekzistonte patjetr edhe animua novandi, gjegjsisht vullneti i
shprehur i palve q detyrimi i vjetr t shuhet mu pse ishte krijuar i riu;
d) do novacion i lidhur n rregull n form verbale kishte dy pasoja themelore:
1. Shuhej detyrimi i vjetr me t gjitha aktivitetet akcesore, dhe
2. Lindte detyrimi i ri i ndar plotsisht prej t vjetrit.
e) Lloj i veant i novacionit ishte e ashtuquajtura novatio necessaria apo prtrimi i
domosdoshm i borxhit i cili krijohej n mnyr procesuale.


116. Shuarja e detyrimeve me kompensim (compensatio)?
Kompensimi i borxhit me borxh sht mnyr e shuarjes s detyrimeve me shkelje apo anulim
reciprok t borxheve dhe aktiveve.
N t drejtn e lasht romake kompensimi mund t bhej vetm me marrveshjen e palve.
N t drejtn klasike ekzistonte kompensimi vullnetar, ligjor dhe gjyqsor.
Justiniani e pranoi institucionin e kompensimit t krijuar gjat kohs s t drejts klasike dhe i
dha kt prmbajtje:
- T gatshme pr kompensim ishin t gjitha detyrimet, me prjashtim t aktiveve mala fide
dhe aktiveve t depozituara;
- Detyrimet q kompensoheshin duhej patjetr t ishin reciproke, t njllojshme, likuide apo
t qarta dhe q caktohen leht.
- Pos ksaj, duhet t ishin t maturuara.


117. Shkaqet e mos prmbushjes s detyrimeve?
Detyrimet e pa afatizuara dhe t pa kushtzuara maturoheshin (prmbusheshin) n momentin e
krijimit. Detyrimet e afatizuara dhe t kushtzuara maturoheshin pas prfundimit t afatit apo
plotsimit t kushteve t parashikuara.
Pas maturimit kreditori fitonte t drejtn q t krkoj prmbushjen e detyrimit, ndrsa debitori t
paguaj borxhin. Nse debitorin n kryerjen e prestimit nuk e kishte penguar fuqia madhore ose vet
kreditori, ai binte n vones dhe prgjigjej pr dmin e shkaktuar kreditorit.


118. Mos prmbushja e detyrimeve pr shkak t fuqis madhore?
Kur kryerja e detyrimeve ishte e pamundshme pr shkak t veprimit t ngjarjeve natyrore, t
cilave nuk mund tu prballoj njeriu, detyrimi i debitorit q ta kryej prestimin e premtuar shuhej
her-her. I tr dmi e godiste debitorin, kur ishte fjala pr detyrimet q kishin pr objekt sendet e
pazvendsueshme. Kur ishte fjala pr detyrimet t cilat pr objekt kishin sendet e
zvendsueshme, detyrimi nuk shuhej gjersa t ekzistonte mundsia t gjendeshin patjetr sendet
q ishin objekt prestimi.


119. Mos prmbushja e detyrimeve pr shkak t voness s kreditorit mora creditoris?
Vonesa e kreditorit ekzistonte ather kur kreditori kishte refuzuar pa arsye apo pa arsye kishte
br t pamundshme q debitori t kryej n rregull dhe me koh presimin e premtuar.
Pasoja themelore e voness s kreditorit ishte zvoglimi i prgjegjsis s debitorit. Pas voness
s kreditorit, debitori prgjigjej ekskluzivisht pr dolus dhe culpa lata. Pos ksaj, debitori pas
voness s kreditorit fitonte t drejtn q ta kryej detyrimin duke e ln objektin e prestimit ose
pran, ose n tempull, ose n ndonj vend tjetr t sigurt, zakonisht te organet shtetrore.


120. Mos prmbushja e detyrimeve pr shkak t voness s debitorit mora debitoris?
Vonesa e debitorit shfaqej kur debitori me faj t tij nuk e kryente prestimin q kishte borxh.
Shkalla e fajit t debitorit n disa detyrime caktohej n mnyra t ndryshme. N disa raste
konsiderohej se vonesa e debitorit shfaqej vetm pr shkak t dolusit dhe culpa lata, n disa t tjera
edhe pr shkak t culpa levis in abstracto ose in concreto, kurse n disa edhe pr shkak t custodia
apo pasus leviores.
Q t shfaqej vonesa e debitorit, prve fajit t debitorit krkohej edhe si vijon:
a) Nuk mund t ket vones t debitorit kur nuk ekzistonte detyrimi i mbrojtur juridik.
b) Q t kishte vones debitori, nevojitej t ekzistonte detyrimi i maturuar.
c) Q t shfaqej vonesa e debitorit, nevojitej q kreditori t krkonte kryerjen. dhe
d) Debitori i cili me fajin e tij, as pas thirrjes s kreditorit, nuk e plotsonte detyrimin e
maturuar, t mbrojtur juridikisht, i shtrohej pasojave negative t mora debitoris.


























121. Baza Juridike pr t trashguar ?
Gjer n shfaqjen e s drejts private, e drejta trashgimore nuk ishte e zhvilluar, vdekja e personit
nuk prodhonte efekte pronsore juridike. Kur kushtet dhe veglat e prodhimit kaluan n pron
private t pater familiasve t ndryshm dhe kur ata hynin n marrdhnie t ndryshme pronsore, u
shfaq e drejta trashgimore, pas vdekjes s tyre se kujt do i takoj familja pecuniaque.



122. Rendi ligjor i trashgimit n t drejtn e lasht ?
Rendi ligjore n t drejtn e lasht romake mbshtetej n gjinin agnate, gjini kjo q mbshtetej n
baz t jets dhe puns s prbashkt. Sipas ligjit t XII tabelave rridhte kur dikush vdes pa ln
testament dhe nuk ka trashgimtar le ta marr agnati m i afrt, kur nuk ka agnat masa e trashgimit
u takon gjentilve. Me ligj t XII tabelave ishin krijuar tri rende trashgimie t trashgimtarve
ligjore: SUI, agnatt dhe gjentilt

123. ka do t thot testamenti n t drejtn romake.?